You are on page 1of 6

Marta Kondratowska, Socjologia III rok

Centralizacja czy decentralizacja. Jak moim zdaniem powinno funkcjonowa pastwo?

Wedug

jakich

zasad

powinno

funkcjonowa

pastwo,

jak

powinno

by

zorganizowane? Jaka jest waciwa odpowied na pytanie: Centralizacja czy decentralizacja? W niniejszej pracy podejm prb oceny obu ustrojw, oraz postaram si odpowiedzie na pytanie zawarte w temacie. Aby dobrze okreli przedmiot rozwaa, w pierwszej czci pracy pojawi si definicje poj centralizacji i decentralizacji, oraz omwienie wad i zalet poszczeglnych ustrojw. Kolejnym punktem pracy bdzie dokonanie wyboru pomidzy centralizacj i decentralizacj na podstawie wasnych przemyle i argumentw merytorycznych. Prac zakoczy krtkie podsumowanie. Zarwno pojcie centralizacji jak i decentralizacji, odnosz si do pewnego adu, zorganizowania pastwa. Charakteryzuj one struktur relacji pomidzy organami wyszego i niszego rzdu. Centralizacja jest to sposb zorganizowania aparatu administracyjnego pastwa, w ktrym organ niszego rzdu jest hierarchicznie podporzdkowany organowi wyszego rzdu. Czyli centralizacja jest systemem, w ktrym wszystkie funkcje wikszego organizmu zbiegaj si w jednym gwnym punkcie rodkowym i wszystkie czynnoci zjednoczone s w jednym rku. Mona przywoa szereg argumentw popierajcych taki porzdek pastwa. Dotycz one gwnie zachowania jednolitoci decyzji w perspektywie caego kraju. Funkcjonowanie poszczeglnych placwek jest schematyczne, szablonowe a pojawiajce si problemy s rozwizywane w ten sam sposb. Zalet w tym przypadku jest atwo zarzdzania personelem, ale take szybko reakcji na problem. Oczywicie taki sposb dziaania moe by rwnie wad. To co sprawia, e centralizacja ma swoich zwolennikw to moliwo utrzymania dyscypliny w podporzdkowanych orodkach. Ujednolicenie sposobu pracy i szkole pracownikw uatwia utrzymanie tej dyscypliny. Kady szczeg zazbia si z innym
1

i tworzy wielk maszyn, ktra zdawaoby si moe funkcjonowa w pastwie bez zarzutw. Nie do koca tak jest. I centralizacja jako ustrj posiada niezbywalne wady. Patrzc na dzisiejsz Europ i panujce w poszczeglnych pastwach modele funkcjonowania administracji, mona odnie wraenie, e wady centralizacji s jednak bardziej przekonujce ni zalety. Istotn wad centralizacji jest niemoliwo zastosowania tego ustroju w caej dziaalnoci pastwa i aparatu administracyjnego. Oznacza to, e nie w kadym przypadku sprawdz si stosowane w centralizacji zasady, a co gorsze mog nawet utrudnia dziaania w rozwizywaniu konkretnych problemw. Kolejn wad centralizacji jest widoczny zanik gospodarnoci w poszczeglnych orodkach lokalnych. Zanika rwnie samodzielno dziaa i podporzdkowane orodki zwracaj si do orodkw wyszego szczebla o dyspozycje nawet w mao znaczcych sprawach, takich ktre powinny by rozwizywane samodzielnie. Organ najwyszy nie zawsze zdaje sobie spraw z potrzeb jakie maj organy nisze, nie ogarnia wszystkich podlegych orodkw. Oto gwne wady centralizacji. Ja dodaabym jeszcze jedn wad, ktra ujawnia si dopiero po odejciu tego ustroju w Polsce, mianowicie to jak silnie system ten zakorzenia w ludziach bierno i pozbawia ich refleksyjnego mylenia, wida to szczeglnie w urzdach pastwowych, w sposobie dziaania personelu. Przejdmy teraz do zdefiniowania pojcia decentralizacji. Decentralizacja to proces przenoszenia uprawnie zwizanych z podejmowaniem decyzji przez centralne orodki kierownicze na podlege organy. W pastwie demokratycznym centralizacja oznacza ograniczenie zakresu wadzy aparatu pastwowego na rzecz samorzdu terytorialnego, ktrego samodzielno i uprawnienia s ustawowo zagwarantowane. Decentralizacja oznacza bowiem przesunicie ciaru administrowania pastwem na organy niszych szczebli, ktre s samodzielne w wykonywaniu funkcji publicznych i s wzgldnie niezalene. Warunkiem jaki musi by speniony aby moga funkcjonowa decentralizacja s bezporednie wybory wadz lokalnych, co wymaga silnego zaangaowania i zainteresowania mieszkacw danego regionu. W ten sposb decentralizacja sprzyja take procesom demokratyzacji, a ograniczajc znaczenie centralnego aparatu pastwa, zwiksza wpyw spoecznoci lokalnych na sprawy publiczne. Podsumowujc, aby mona byo mwi o decentralizacji konieczne jest spenienie kilku warunkw: organ niszego stopnia musi posiada wasne kompetencje, musi posiada take samodzielno, w szczeglnoci finansow, czyli musi posiada wasne rdo dochodu oraz
2

samodzielnie decydowa o sposobie wydawania posiadanych rodkw finansowych. Jeeli orodek bdzie polega na dotacjach organu wyszego, popada on w zaleno co przekrela sens decentralizacji. Zalety decentralizacji to przede wszystkim: - Krtszy czas przepywu informacji ze szczebla wykonawczego do szczebla, na ktrym zostaj podejmowane decyzje i przetworzenia jej w decyzj, oraz powrotnej drogi decyzji z tego szczebla na szczebel wykonawczy. - Mniejsze przecienie kanaw komunikacyjnych. Zmniejszenie znieksztace meldunkw sytuacyjnych w trakcie ich przesyania z dou ku grze. W przypadku centralizacji osoba na najwyszym szczeblu otrzymywaa informacje nieprawdziwe bd zuboone. Proces ten nasila si wraz ze wzrostem liczby szczebli. - Zmniejszenie znieksztace polece przesyanych przez wyszy szczebel na szczebel wykonawczy. - Podniesienie stopnia trafnoci decyzji z uwagi na fakt, e jest ona podejmowana niedaleko od szczebla wykonawczego - Odcienie kadry kierowniczej z biecych zada i obowizkw - Dua elastyczno dziaania, ktra umoliwia szybkie dostosowanie si do zmian zachodzcych na zewntrz i wewntrz organizacji. - Zwikszenie rozwoju kadry wykonawczej i szans identyfikacji szeregowych pracownikw z celami organizacji - Rozwj inicjatywy pracownikw niszego szczebla, pene wykorzystanie potencjau ludzkiego, podniesienie motywacji do pracy. Wyrnia si dwa rodzaje decentralizacji: terytorialn i rzeczow. Decentralizacja terytorialna- polega na wyposaeniu organw zarzdzajcych poszczeglnymi jednostkami podziau administracyjnego w taki stopie samodzielnoci wobec organw wyszych, ktry uzasadnia uznanie ich za organy zdecentralizowane np.: samorzd terytorialny. Natomiast decentralizacja rzeczowa polega na powierzeniu samodzielnym organom lub organizacjom zarzdzania okrelonymi rodzajami spraw formy: samorzd zawodowy, wyznaniowy, gospodarczy, organy spoeczne, przedsibiorstwa itd. Istnieje jeszcze jeden podzia, ktrym mona sklasyfikowa rodzaje decentralizacji. W tym przypadku wyrniamy decentralizacj pionow i poziom. Decentralizacja pionowa opisuje rozkad uprawnie decyzyjnych wrd liniowej kadry kierowniczej. Przed przystpieniem do realizacji naley zastanowi si: jak wiele uprawnie decyzyjnych przenie na nisze szczeble kierownicze, jak daleko w d hierarchii, jak w tych warunkach
3

mie kontrol nad dziaaniem niszych szczebli. W przypadku przeksztacenia zakadw produkcyjnych mamy do czynienia z gbok decentralizacj pionow. Wwczas kierownicy s odpowiedzialni ju nie tylko za biece dziaania produkcyjne i efektywno produkcji, ale take za dugookresow rentowno produkcji. Wymusza to na nich analizowanie zagadnie rynkowych i sprzeday, rozwoju i doskonalenia produktu, analizy ekonomicznej i umiejtnej polityki inwestycyjnej. Dyrekcja naczelna zakadu zapewnia sobie kontrol nad zakadami m.in. przez ocenianie i aprobowanie planw finansowych inwestycyjnych w zakresie bada i rozwoju Decentralizacja pozioma - okrela rozkad uprawnie decyzyjnych w pozostaych czciach organizacji np. w technostrukturze, rdzeniu operacyjnym, jednostkach pomocniczych. Rozpatrujc ten przypadek musimy zastanowi si ile wadzy odebra kierownikom liniowym, przekazujc j specjalist sztabowym i specjalist na stanowiskach wykonawczych. Przykadem tego moe by przekazanie uprawnienia do ustalenia standardw kwalifikacyjnych na poszczeglne stanowiska organizacyjne specjalistom z dziau kadr. W ten sposb kierownicy wszystkich jednostek organizacyjnych, tak liniowych jak i sztabowych nie maj decydujcego wpywu na dobr wasnych pracownikw. Szczeglnym rodzajem decentralizacji jest natomiast delegowanie uprawnie. Delegowanie uprawnie jest to czasowe upowanienie konkretnego podwadnego do podejmowania cile okrelonych decyzji i dziaa w sprawach nalecych do kompetencji jego przeoonego. Innymi sowy jest to decentralizacja potrjnie konkretna, okrelona ze wzgldu na czas trwania, osob otrzymujc uprawnienia, oraz ze wzgldu na przedmiot. Delegowanie uprawnie moe uwolni kierownika od zajmowania si sprawami biecymi, rutynowymi, o mniejszym znaczeniu dla organizacji. Kierownik ma wiele obowizkw, ciy na nim odpowiedzialno za realizacje celw i zada przez podporzdkowan mu jednostk, ale ma rwnie prawo do przekazywania do wykonania przez swoich podwadnych wszystkiego, czego sam robi nie musi lub nie chce. Powinien koncentrowa si na sprawach kluczowych, by aktywny jedynie w obszarach, ktre decyduj o porace lub sukcesie. Delegowanie uprawnie pozwala przezwyciy poczucie biernoci u pracownikw niszych szczebli, zwikszajc ich zaangaowanie w prace. Czuj si oni bowiem wyrnieni tym, e doceniono ich kompetencje, kwalifikacje, umiejtnoci. Delegowanie uprawnie umoliwia take wyprbowanie w samodzielnym dziaaniu pracownikw przewidzianych do awansu, moe stanowi okazje do wskazania im bdw, sposobw doskonalenia umiejtnoci. Moe by take prb generaln przed trwa decentralizacj jakiej funkcji. Decentralizacja cho wydaje si by idealnym ustrojem, oraz lekiem na cae zo, ma rwnie swoje wady. Do najwaniejszych mankamentw tego systemu mona zaliczy przede
4

wszystkim: trudno utrzymania jednolitej polityki administracyjnej w skali caego kraju. Decentralizacja terytorialna zazwyczaj oznacza wysze koszta oglne i wiksz liczb zatrudnionych. Warto jest podkreli znaczenie posiadania osobowoci prawnej przez organy zdecentralizowane. W ukadzie zdecentralizowanym nastpuje take zanik hierarchicznego podporzdkowania. Przy decentralizacji nie chodzi tyko o rozmieszczenie kompetencji, ale te o stosunki miedzy organami wyszego niszego stopnia. Nadszed moment, w ktrym naley odpowiedzie na pytanie zawarte w temacie, czyli jak moim zdaniem powinno funkcjonowa pastwo?. Mj wybr nie jest raczej oryginalny i nie bdzie inny ni wikszoci modych osb. Decentralizacja. Dlaczego? Zalet administracji zdecentralizowanej jest wpyw spoeczestwa na dotyczce jej decyzje organw pastwa, co daje w efekcie podejmowanie optymalnych decyzji przez niewielki aparat administracyjny gdy nie ma potrzeby szerokiego przekazywania informacji z dou do gry i z powrotem. Decyzje s czsto trafniejsze, poniewa podejmuje si je bliej miejsca akcji dodatkowo, odcia urzdnikw niszego szczebla. Ludzie na niszych szczeblach s zazwyczaj lepiej wyszkoleni a podejmowane decyzje s bardziej elastyczne. Ja jako osoba, ktra cae swoje wiadome politycznie ycie przeya w kraju demokratycznym, nie wyobraam sobie podjcia innej decyzji. Decentralizacja nie jest ustrojem idealnym ale jest wedug mnie jedynym susznym ustrojem dla duego pastwa. Moliwe, e mae terytorialnie kraje mog sprawnie dziaa kiedy panuje centralna administracja. Natomiast w duym pastwie poszczeglne regiony bd zaniedbywane bo organ centralny nie ogarnie wszystkich orodkw w takim samym stopniu, nie zauway potrzeb i zych warunkw. Decentralizacja wymaga od poszczeglnych orodkw samodzielnoci i zaradnoci, podejmowane decyzje s skrojone na miar konkretnych warunkw wystpujcych w danym regionie takie argumenty przekonuj mnie najbardziej. Nie naley take zapomina, e przez ostatnich kilkanacie lat uleg cakowitej zmianie system komunikacji, dziki rozwojowi Internetu, komputerw z moliwoci magazynowania prawie nieskoczonej iloci danych. Takie warunki uatwi w przyszoci zarzdzanie orodkami w caym kraju oraz komunikacj midzy nimi. Decentralizacja cile powizana z funkcjonowaniem demokracji bdzie si umacnia i udoskonala, wraz z postpem technologicznym. Mentalno ludzi wychowanych w poprzednim centralnym ustroju te ulegnie przemianie ale niestety na to potrzeba wicej czasu. Wierz, e ustrj demokratyczny jest tym do ktrego d wszystkie pastwa, e jest jakby ostatecznym stadium rozwoju
5

pastwowoci. Decentralizacja poda t sam drog w tym samym kierunku i jest z ustrojem demokratycznym nierozerwalnie zwizana. Nie wyobraam sobie y w pastwie o autorytarnych rzdach, dlatego moj odpowiedzi na pytanie zawarte w temacie jest decentralizacja. Jednak, aby nie by tak radykaln w swoich pogldach, dostrzegam konieczno wykorzystania zaoe ustroju centralnego w szczeglnych pionach administracji takich jak np. armia. Dowdztwo nad siami zbrojnymi w kadym kraju polega na scentralizowanym modelu. S to jednak przypadki wyjtkowe gdzie wane s dyscyplina i podporzdkowanie. Podsumowujc, wydaje mi si e wybr pomidzy centralizacj i decentralizacj nie jest kwesti wad i zalet poszczeglnych ustrojw, ale kwesti przekona co do funkcjonowania caoci pastwa. Wikszo Polakw ma negatywne skojarzenia z poprzednim ustrojem, a doroli przekazuj swoje dowiadczenia dzieciom w formie zabawnych anegdot o papierze toaletowym i kolejkach po dwie pralki. Funkcjonuje to mniej wicej jako swoista wewntrz narodowa propaganda o nieudolnoci poprzedniego ustroju. Jeszcze duo czasu musi upyn zanim kraj i jego starsi mieszkacy zrozumiej jaka zasza przemiana. Administracja w naszym pastwie take jest w trakcie tej metamorfozy i cho dzi moe lekko ociaa, rozwija si w dobrym kierunku i za kilka, no moe kilkanacie lat, doronie do idei decentralizacji. Sobie i wszystkim tego ycz.

Bibliografia: - Zarzdzanie - Teoria i praktyka, A. Komiski, W. Piotrowski, PWN 2002 - Leksykon Zarzdzania, pod red. M. Adamskiej, Difin, Warszawa, 2004, - Podstawy zarzdzania, Robbins S., Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2002, - www.wiedzabiznesu.pl

You might also like