Zachta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa 2011

Choreografia cia
Wojciech Bkowski DV8 Physical Theatre Aye Erkmen Fatboy Slim Aneta Grzeszykowska Oliver Herring Jesper Just Anna Molska Adrian Paci Mark Raidpere A. L. Steiner & robbinschilds Type A John Wood & Paul Harrison
18.06 14.08.2011

Choreografia cia
Wystawa powicona jest zwizkom sztuk wizualnych z choreografi i tacem. Wspczeni artyci czsto wykorzystuj rnorodne ukady choreograficzne, mniej lub bardziej taneczne czy dynamiczne, czasem oparte jedynie na minimalnym ruchu lub gecie. Poddaj choreografii siebie i innych. Uwidacznia si to w szczeglnoci w przenikaniu elementw choreografii i taca do performansu oraz dziaa inscenizowanych do kamery. Znoszona jest tym samym granica pomidzy sztuk a choreografi czy tacem, zwaszcza w ostatniej dekadzie, kiedy te ostatnie stay si dla wielu artystw wanym i interesujcym narzdziem dajcym moliwo eksploracji ciaa poprzez jedn z jego podstawowych aktywnoci i wzbogacenia dziki temu jzyka sztuk wizualnych. Dziaania z tacem i ukadami choreograficznymi nie s wic jedynie dekoracyjnym spektaklem.
MARIA BREWISKA

DV8 Physical Theatre, The Cost of Living/Koszt ycia, 2004, film, dziki uprzejmoci DV8 Physical Theatre, Londyn
ruchy i zachowania przerywane scenami w wyjtkowej choreografii, ktrej daleko do klasycznego rozumienia taca. Wikszo z tych sytuacji odgrywana jest w naturalnych przestrzeniach miasta i krajobrazu. Eddie to czowiek zbuntowany i konfliktowy, co wyraa sowami i jzykiem ciaa, obnaajcym desperacj; nie boi si broni swojej wiary w prawd, we wasne czowieczestwo. David jest beznogim tancerzem, ktry wydaje si spokojniejszy, ale z determinacj walczy, aby jego kalectwo czy ludzkie uprzedzenia wobec tego kalectwa nie zniszczyy mu ycia. Wypowiedzi Davida odsaniaj dystans do wasnego ciaa korpusu pozbawionego ng. To uminione rce zastpuj mu nogi chodzc nimi po blacie baru, mwi zalotnie do kamery: Moe pragniesz mnie. Albo moich obejmujcych ci ramion? Ng nie polecam. To, e s dwie, to ich jedyny plus. Wiem. Moe tyek. Na pewno zastanawiasz si, jaki on jest. Powiem ci. May, ale wiele potrafi. Widziaem, e patrzya. Zataczymy? W kolejnej sekwencji taczy w parze z tancerk. Taniec odbywa si na poziomie podogi, a ciaa dopasowuj si do siebie dziki mikkiej choreografii. Posta Davida wydaje si kluczowa w kontekcie podejcia DV8 do taca to tancerz, chocia ruch taneczny jest dla niego czym pozornie

obcym i niemoliwym. Pokonuje jednak fizyczne ograniczenia, co obala stereotypy mylenia o tacu. W scenie z obcym mczyzn David jest przez niego natrtnie filmowany, jak dziwny okaz ludzki, i zarzucany pytaniami: Co ci jest? Masz tak od urodzenia? Czy ci je odcili? Masz odbyt? Czy robisz w gacie? Jak korzystasz z toalety? Masturbujesz si? Naprawd chc to wiedzie. Czym jest ten guz na plecach? Winisz Boga za to, e si urodzie? Masz przyjaci? Bie si kiedy? Gdyby mnie uderzy, chciaby, ebym ci odda? Jeste przecie czowiekiem. Ufasz mi? Bo ja tobie nie. Scena ta odkrywa osobisty i spoeczny kontekst innego ciaa, przekraczanie granic jego prywatnoci poprzez perwersyjne fantazje sformuowane w pytaniach. Tu po tej scenie, i na przekr jej, rozpoczyna si niezwyky taniec w plenerze w rytm muzyki do piosenki Edith Piaf. Na pierwszym planie David zmierza ciko ku kamerze, przenoszc ciar ciaa z rki na rk; a za nim wyania si grupa pozostaych tancerzy. Choreografia ich taca jest pochodn stylu poruszania si Davida. Kocowa scena filmu to wsparcie ciaa ciaem Eddie wsadza na swoje plecy beznogiego tancerza, kroczy brzegiem morza jak dziwny

stwr; wydaje si e jego nogi nale do Davida. Wychodz z kadru i znikaj z filmu pokazujcego koszt bycia prawdziwym czowiekiem. Koszt ycia jest przykadem spoecznie nacechowanej choreografii taca. W Zachcie prezentowany jest po raz pierwszy na wystawie jako ciga projekcja, dzieo sztuki. Ta 35-minutowa filmowa wersja spektaklu z 2000 roku odsania bowiem wzajemne zwizki pomidzy wspczesnymi dziaaniami tancerzy i aktorw DV8 a artystw z obszaru sztuk wizualnych, teatru, filmu, pynn granic pomidzy tymi obszarami. Mamy tu przykad unikalnej choreografii (pozbawionej abstrakcyjnych chwytw i taca dla taca), ktra wykorzystujc inne dyscypliny, uwydatnia w bezporedni sposb wiedz o rzeczywistoci. Zesp znany jest z pokonywania wasnych ogranicze i weryfikacji ustalonych sdw o tym, czym jest taniec i kto moe go wykonywa. Na choreografii do kamery opiera si Centro di permanenza temporanea (2007) Adriana Paciego. W soneczny dzie kamera filmuje kilkadziesit osb wchodzcych po kolei na stojce na pycie lotniska schody dostawiane do samolotw pasaerskich. Na platformie u szczytu schodw niektrzy z nich musz si cieni, aby zrobi miejsce

Wpyw choreografii wspczesnego taca na sztuki wizualne jest oczywisty, podobnie jak wpyw sztuk wizualnych na taniec. Mona powiedzie, e dziki sytuacjonizmowi, happeningowi, performansowi czy dziaaniom do kamery sztuki wizualne wypracoway wasny styl pozbawiony wirtuozerii wnoszonej przez tancerzy, oparty w wikszoci na mniej lub bardziej zwyczajnym ruchu. Wystawa pokazuje prace badajce ciaa we wzajemnych interakcjach, ale take w relacji do otaczajcych je dwikw. Zaprezentowane dziea s blisze raczej choreografii ni tradycyjnie rozumianemu tacowi. Niektre z tych prac to dokumentacje tanecznych performansw, inne bdce wynikiem wsppracy filmowcw i tancerzy wykorzystuj taniec jako jeden z elementw, bd pokazuj choreografi jako choreografi spoeczn, choreografi codziennego ycia. Wystawa skada si wycznie z filmw, w ktrych choreografia czy taniec, cho zaporedniczone przez filmowe medium, staj si nonikami naturalnego ruchu i ekspresji.

Koszt ycia (2004) to jedyny film

na wystawie stworzony przez grup tancerzy. Reyserem i autorem choreografii jest Lloyd Newson, od 1986 roku dyrektor artystyczny brytyjskiego DV8 Physical Theatre (Dance Video 8), niezalenego zespou tancerzy, ktrzy odrzucaj w swojej pracy tradycyjn estetyk i form taca nowoczesnego. Koncentruj si na choreografii nacechowanej znaczeniami, dotykajcej kwestii spoecznych, psychologicznych czy politycznych. Do tej pory zesp wyprodukowa 15 spektakli, entuzjastycznie przyjtych w wielu krajach, oraz 4 filmy. Koszt ycia jest jedn z prac, ktre stay si punktem wyjcia do powstania wystawy. To film niezwyky, wielokrotnie nagradzany na midzynarodowych festiwalach. Nakrcony w Cromer na wybrzeu Norfolk, opowiada w serii krtkich scen o dwch aktorach/tancerzach, Eddiem i Davidzie, szukajcych pracy, mioci i sensu ycia. Ich historia pokazana jest czciowo poprzez dialogi, relacje z innymi ludmi sytuacje aktorsko-filmowo-teatralne wykorzystujce codzienne

Adrian Paci, Centro di permanenza temporanea, 2007, wideo, dziki uprzejmoci artysty i kaufmann repetto, Mediolan

 Jesper Just, Invitation to Love/ Zaproszenie do mioci, 2003, wideo, dziki uprzejmoci Galleri Christina Wilson, Kopenhaga

Mark Raidpere, Andrey/Andris, 2006, wideo, dziki uprzejmoci artysty i Galerie Michel Rein, Pary

pozostaym. W tle przemieszczaj si samoloty, sycha dwiki lotniska. Kiedy schody zapeniaj si, ogldamy w zblieniach milczce twarze, zastyge portrety imigrantw. W kilku dalekich ujciach kamera pokazuje t yw rzeb stworzon na potrzeby filmu. Migracja i zwizany z ni problem tosamoci s czstym tematem u Paciego, artysty pochodzenia albaskiego, ktry emigrowa do Woch pod koniec lat 90. Film jest krtki, zaptla si, pokazujc wci od nowa absurdaln sekwencj wyczekujcych na co ludzi. Nieznany jest plan lotu i jego charakter; jedynie tytu filmu odnoszcy si do obozw przejciowych, jakich wiele we Woszech, sugeruje nielegalny status czonkw grupy oraz ich niepewn sytuacj poddaj si jednak z godnoci tej szczeglnej choreografii. Spontaniczny, cho nieco reyserowany taniec zyskuje nowe znaczenia w filmach duskiego artysty Jespera Justa. Zaproszenie do mioci (2003) oparte jest na scenie taca jak to si dzieje zazwyczaj w innych filmach artysty starszy mczyzna taczy dla modszego. Zanim jednak odegra swj taneczny performans na stole, inny mczyzna zdejmuje mu w zmysowy sposb buty. Scena rozgrywa si w zabytkowym pokoju, z historycznych portretw patrz surowe, mskie twarze. Film nacechowany jest tak siln aur niesamowitoci, e trudno go jednoznacznie interpretowa. Ale i ten film Justa wizualizuje msk tosamo, nie tyle innej mioci, co relacji pomidzy mczyznami w ogle (moe ojcem i synem), ktre obwarowane spoecznymi schematami, ograniczaj ekspresj uczu. Taniec jest tu z pewnoci kluczowy starszy mczyzna poprzez ciao wyraa emocje trudne do przekazania sowami. Modszy wydaje si obserwowa ekshibicjonistyczny taniec z satysfakcj.

O ile u Justa kwestie seksualnoci taca s na og wieloznaczne, to jego erotyczny charakter udao si uchwyci estoskiemu artycie Markowi Raidpere w filmie Andrey/Andris (2006). Jest to zapis spontanicznego taca na rurze do piosenki Franka Sinatry New York, New York. Taniec zosta specjalnie wykonany do kamery przez modego chopaka w gejowskim barze w Rydze. Chopak taczy niemal w zatraceniu, naturalnie i caym sob, a piosenka Sinatry podnosi temperatur wystpu. Z krtkiego wywiadu z chopcem wynika, e chciaby on zosta aktorem bd piosenkarzem,

MTV. Walken, ktry uczy si taca przed rozpoczciem kariery aktorskiej, jako znuony businessman w garniturze podrywajcy si do taca odgrywa dynamiczn i ekscentryczn choreografi w przestrzeniach pustego hotelu Marriott w Los Angeles. Jego twarz-maska przyjmuje tu przekorny wyraz, a ruchy ocieraj si o szalestwo, kiedy dziki animacji fruwa w powietrzu. Czystemu szalestwu niekontrolowanego, improwizowanego taca oddaje si mczyzna w hotelowym pokoju w filmie Nathan (Hotel Room CT) (2007) Olivera Herringa. Mczyzn podglda z rnych miejsc kamera, kiedy

Oliver Herring, Nathan (Hotel Room CT), 2007, wideo, dziki uprzejmoci artysty i Meulensteen Gallery, Nowy Jork

co nasuwa pytania o tosamo, autentyczno, przyszo. Ogldamy tu ten rodzaj spontanicznego i bezpretensjonalnego ruchu wynikajcego z ekspresji nieskrpowanego ciaa. Podobny luz w tacu prezentuje Emre, syn tureckiej artystki AyeErkmen w pracy Emre & Dario (1998). Ubrany na czarno, plsa energicznie w biaej przestrzeni, naladujc poprzez ruchy warg sowa francuskiego szlagieru z lat 50. Istanbul cest Constantinople piewanego przez turecko-meksykaskiego piosenkarza Dario Moreno. Przyzna trzeba, e film zwraca uwag przede wszystkim dziki piosence, ktra raz wysuchana

Aye Erkmen, Emre & Dario, 1998, wideo, dziki uprzejmoci Galerie Barbara Weiss, Berlin

do utraty tchu usiuje z wdzikiem taczy, przyjmujc komiczne baletowe pozy, tracc co chwil rwnowag, zwalajc si na ko i fotele, miotajc si w pocieli, albo majc za taneczn partnerk lamp. To sytuacja spontanicznej ekspresji ciaa, ktrej mona dowiadczy w samotnoci, kiedy nikt nie patrzy. Z kolei amerykaski duet Type A (Adam Ames i Andrew Bordwin) w Akcji z 2000 roku czy konwencje hollywoodzkich filmw akcji z zabawami dzieci: w zodziei, gangsterw, gliny, zabjcw itp. Odgrywaj je jednak doroli artyci, symulujc w krtkim filmie dynamiczne sceny ucieczek, pocigw, pokonywania przeszkd, przesucha i przeszuka oraz zabjstw. Filmy brytyjskiego duetu John Wood i Paul Harrison s dokamerowymi dziaaniami realizowanymi w minimalistycznych przestrzeniach przy uyciu prostych przedmiotw. Pokazuj te wzajemne interakcje, jak w Sekwencjach z wykorzystaniem ciany (1998), gdzie obserwujemy prb siy w unoszeniu wasnych cia. Mniej tu energicznej choreografii, poniewa artyci przyjmujc najczciej poz Bustera Keatona,

John Wood & Paul Harrison, 3 Legged/Trjng, 1997, wideo, dziki uprzejmoci artystw i LUX, Londyn

natrtnie powraca. To jedno z tych pocze taneczno-muzycznych, gdzie przyjemne dwiki sprawiaj, e taniec staje si mniej wany, tym bardziej, i tekst nawizuje do modernizacji Turcji poczwszy od lat 30. XX wieku, co pocigno zmian nazwy Konstantynopol na Istambu. Teledysk Weapon of Choice (2001) to z kolei przykad poczenia wietnej muzyki Fatboy Slima z choreografi i aktorstwem Christophera Walkena w reyserii rwnie znanego Spikea Jonzea. Te trzy siy twrcze zoyy si na powstanie muzycznego wideo, ale to jego wizualna warstwa przyczynia si do tego, e uplasowao si ono w 2002 roku na licie 100 najlepszych teledyskw wszech czasw, zdobywajc a 6 nagrd

Fatboy Slim, Weapon of Choice, 2001, teledysk, re. Spike Jonze, dziki uprzejmoci Skint Records

John Wood & Paul Harrison, 2 Wall Sections/ 2 sekwencje z udziaem ciany, 1998, wideo, dziki uprzejmoci artystw i LUX, Londyn

tworz jako ywe rzeby rodzaj specyficznej instalacji. Badaj relacje midzy tym, co mobilne, a tym, co statyczne. W Dwadziecia sze (2001), filmie zoonym z wielu krtkich scenek, Wood i Harrison tworz zaskakujce pomysowoci dziaania, jak i absurdalne sytuacje kiedy np. jeden z artystw staje na stoliku, drugi utrca przedmiotowi nog, chwytajc chylce si ku upadkowi ciao. Wydaje si, e kade dziaanie poddane jest tu cisej kontroli i obliczone na osigniecie zamierzonego efektu wizualnego.

John Wood & Paul Harrison, Twenty-six (Drawing and Falling Things) / Dwadziecia sze (przeciganie i przewracanie), 2001, wideo, dziki uprzejmoci artystw i LUX, Londyn
Bolimorfia (2008/2010) Anety Grzeszykowskiej to trzeci, po Black i Blu gowy, z serii czarnych filmw, w ktrych artystka animuje swoje nagie ciao w rnorodnych konfiguracjach. Tytu wzi si z poczenia tytuw utworw muzycznych: Polimorfii Krzysztofa Pendereckiego i Bolera Mauricea Ravela ich poczone i cierajce si dwiki stanowi to muzyczne. W rytm muzyki artystka poddaje choreografii wasne ciao: od pojedynczej postaci w ruchu po pomnoone, symetryczne ukady identycznych figur na tle gbokiej czerni ta. Ruch postaci w rytm muzyki jest fascynujcy, gdy podlega surowej dyscyplinie, podobnie jak wykorzystane dwiki. Film Anny Molskiej Podoga z Bazylei (2009) skada si z dwch rodzajw choreografii. Pierwszy to prosty performans artystki wykonany dokamerowo w pustym mieszkaniu w Bazylei, gdzie przez ok. 5 minut czoga si ona po pododze, jczc: o Boe, o Jezusie kochany, co czyni scen mocno groteskow. Jest ona filmowana w nietypowy sposb, z perspektywy podogi. Kontrapunktem dla tego obrazu jest kolejna choreografia: podwojony zapis Clapping Music (1972) Stevea Reicha. Minimalistyczny utwr powsta jako poszukiwanie instrumentu niepochodzcego spoza obszaru ciaa ludzkiego. Uycie tego archiwalnego nagrania przeamuje dziaania i ruchy dziejce si na pierwszym planie filmu. Tacz! Wojtka Bkowskiego to film grawitacyjny nagrany w przyczepie samochodu, ktrej wntrze przypomina zwyky pokj z lamperi i linoleum. Kamera sztywno zamocowana do konstrukcji przyczepy jest unieruchomiona. Ruch wewntrz kadru bierze si jedynie z ruchu jadcego samochodu. Bkowski siedzi na krzele, chybocze si, gdy samochd przyspiesza lub hamuje. W efekcie wyglda to dziwacznie, jakby wstrzsay

Anna Molska, Podoga z Bazylei, 2009, wideo, dziki uprzejmoci artystki i Fundacji Galerii Foksal, Warszawa

A. L. Steiner & robbinschilds, C.L.U.E. (color location ultimate experience) Part I/ C.L.U.E. (kracowe dowiadczenie lokalizacji koloru) Cz I, 2007, wideo, dziki uprzejmoci A. L. Steiner + robbinschilds with AJ Blandford and Kinski, 2007

(kracowe dowiadczenie lokalizacji koloru) Cz I z 2007 to wynik wsppracy A. L. Steiner z duetem choreografek robbinschilds do muzyki grupy Kinski. Steiner filmuje duet w rnych przestrzeniach miejskich i krajobrazach Stanw Zjednoczonych, na tle gr, zachodu soca, na zomowisku samochodw, autostradzie, za kadym razem w innego koloru strojach oraz w nowych ukadach choreograficznych. Dziki szybkiemu montaowi, dynamicznej muzyce i niezwykym sposobom wykorzystania koloru film staje si energetyzujcym, wizualnym dowiadczeniem.

Dziesiciominutowy film C.L.U.E.

nim torsje. Trudno oceni, czy dziaajca na sia jest zewntrzna czy wewntrzna. Kontrapunktem do tej sceny jest kadr z twarz Dawida Szczsnego, na ktrej pojawia si niepokojca mimika. Termin choreografia pierwotnie dotyczy ukadu ruchw tanecznych w balecie, kompozycji taca. Wspczenie pojcie to rozszerzyo si na wszystkie dziedziny, w ktrych ruch ma charakter artystyczny od ruchu scenicznego na koncertach przez ruchy aktorw opracowane do scen filmowych po ruchy zwyczajnych ludzi aranowane przez artystw. Wikszo ludzi posuguje si w dowiadczaniu wiata zmysami wzroku, smaku, suchu; rzadziej odbiera go poprzez aktywno wynikajc z taca, chocia w ostatnich latach zainteresowanie nim wzrasta by moe jest to reakcja na coraz dotkliwsz nieobecno taca w yciu towarzyskim, jak i na rozpowszechniony siedzcy tryb ycia. Taniec, ten wyuczony i ten spontaniczny, oraz kady ruch poddany choreografii daje przyjemno tworzenia, ale i patrzenia. Generuje energi,

ktra w osobistym dowiadczeniu pozwala gbiej odczu siebie. Ale akt taca przekazuje przede wszystkim uczucie wyzwolenia ciaa i dowiadczenie afirmacji ycia w ogle, dlatego tak chtnie mu si przygldamy.

Wojciech Bkowski, Tacz!, 2010, dziki uprzejmoci Galerii Stereo, Pozna

Aneta Grzeszykowska, Bolimorfia, 2008/2010, wideo, dziki uprzejmoci artystki i Galerii Raster, Warszawa

Choreografia cia kurator wsppraca realizacja program edukacyjny praktykantka Folder projekt graficzny redakcja druk

18.06 14.08.2011 Maria Brewiska Katarzyna Koodziej Krystyna Sielska i zesp Magdalena Komornicka Aleksandra Brzozowska Grzegorz Laszuk Jolanta Piekos ARW A. Grzegorczyk, Stare Babice

Zdjcia dziki uprzejmoci: artystw oraz Fundacji Galerii Foksal, Warszawa Galerie Barbara Weiss, Berlin Galleri Christina Wilson, Kopenhaga Galerie Michel Rein, Pary Galerii Raster, Warszawa Galerii Stereo, Pozna kaufmann repetto, Mediolan LUX, Londyn Meulensteen Gallery, Nowy Jork Skint Records

Zachta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa 2011

PARTNERZy WySTAWy SPONSORZy GALERII SPONSORZy WERNISAU PATRONI MEDIALNI