Professional Documents
Culture Documents
Międzynarodowy podział pracy ma miejsce wtedy, gdy jego uczestnicy znajdują się w
więcej niż w jednym kraju (lub mają charakter transnarodowy) i wykazują trwałe
zainteresowanie rozwojem produkcji pod kątem potrzeb obrotu międzynarodowego.
MPP wykształcił się ze społecznego podziału pracy.
O MPP można mówić wtedy, gdy ma on charakter strukturalny, a więc gdy jest z jednej
strony wynikiem różnic w strukturach gospodarczych, z drugiej– gdy służy dopasowaniu
tych struktur do potrzeb współpracujących krajów.
Głównym podmiotem MPP jest państwo.
B. POLITYKA GOSPODARCZA
Ustrój demokratyczny- podporządkowany aktywnemu włączaniu w MPP
Ustrój niedemokratyczny (autorytarny)- uniezależnienie od MPP (Chile, Chiny)
C. TRAKTATY:
1) GATT – układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu (od 1940 roku do końca 1994)
2) WTO – Światowa Organizacja Handlu ( od 1995)
3) EKG – Europejska Komisja Gospodarcza (promuje rozwój gospodarczy)
4) OECD- Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (popiera współpracę
ekonomiczną krajów rozwiniętych, Polska należy)
5) MFW (IMF) – Międzynarodowy Fundusz Walutowy
6) Unia Europejska
7) UNCAD- Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju
− wewnątrz-gałęziowego.
APEC
PAŃSTWA EAEC AFTA CER
MORZA NAFTA
ASEM
BAŁTYCKIE
GO
USA
PAŃSTWA EUROPA
MORZA
TAFTA
SRÓDZIEMNE FTAA
GO
EUROMED MERCOSU
CEFTA
R
AFTA- ASEAN Free Trade Area- Strefa Wolnego Handlu Państw ASEAN
APEC- Asia Pacific Economic Cooperation- Rada Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku
ASEM- Asia- Europe Meeting- Międzyregionalny Dialog Europa- Azja
CEFTA- Central European Free Trade Area- Środkowoeuropejska Umowa o Wolnym Handlu
CER- The Australia- New Zeland Closer Economic Relations- Strefa Wolnego Australia-
Nowa Zelandia
EAEC- East Asian Economic Caucus- Ugrupowanie Ekonomiczne Azji Wschodniej
EU- European Union- Unia Europejska
TAFTA- Transatlantic Free Trade Area- Transatlantycka Strefa Wolnego Handlu
FTAA- Free TRade Area of the Americas- Strefa Wolnego Handlu Ameryk
MERCOSUR- Mercado Comun del Sur- Wspólny Rynek Południa
NAFTA- North American Free Trade Agreement- Północnoamerykański Układ Wolnego
Handlu
STRUKTURA REGIONALNA
Podział gospodarki światowej na grupy krajów wg kryterium dochodu per capita:
1) kraje rozwinięte gospodarczo(developed countries) dochód per capita powyżej 10
tys.USD
2) kraje rozwijające się(developing countries) dochód per capita poniżej 10 tys. USD
III fala
I fala II fala IV fala V fala
1785 60 lat 1845 55 lat 1900 50 lat
1950 40 lat 1990 30 lat 2020
Istotą wymiany było to, aby przez podział pracy, niekiedy noszący znamiona rabunku,
dysponować towarami umożliwiającymi zaspokojenie potrzeb produkcyjnych i
konsumpcyjnych.
• źródłem bogactwa każdego narodu jest korzystne kształtowanie się bilansu handlowego
i bilansu szerzej rozumianej wymiany gospodarczej z zagranicą;
• celowym jest zwiększanie przez każdy kraj zasobów różnego rodzaju kruszców i (lub)
pieniądza;
Inaczej kształtuje się sytuacja przy przyjęciu cenowej definicji obfitości zasobów.
Zgodnie z tą definicją kraj B jest relatywnie bardziej wyposażony w czynnik kapitał (K),
kraj A w czynnik pracę (L), gdy:
(RK : R L)B < (RK : R L)A,
gdzie RK i R L oznaczają odpowiednie przychody z zastosowania czynników K i L, tj.
stopę procentową (r) i stawkę płac (w). Należy podkreślić, że przy określaniu wyposażenia
w czynniki wytwórcze nie chodzi o absolutny ich poziom, tzn. nie o absolutny poziom stopy
procentowej oraz absolutny poziom stawki płacy. Chodzi o kształtowanie się odpowiednich
relacji (np. relacji w/r).
Twierdzenie Stoplera-Samuelsona
Według twierdzenia Stoplera-Samuelsona istnieje ścisły związek między zmianami cen
towarów a zmianami cen czynników wytwórczych, tzn. mamy do czynienia z jednoznacznie
określonymi konsekwencjami zmian cen towarów dla kształtowania się cen czynników
wytwórczych, stąd także dochodów ich właścicieli.
Twierdzenie Rybczyńskiego
Zgodnie z tym twierdzeniem wzrost zasobów jednego czynnika wytwórczego powoduje
w warunkach stałych cen relatywnych absolutny przyrost produkcji towaru wymagającego
bardziej intensywnego nakładu tego właśnie czynnika, a zarazem absolutny spadek
produkcji towaru wymagającego bardziej intensywnego nakładu czynnika, którego zasoby
nie ulegają zmianie.
Teorie neoczynnikowe
Teoria wieloczynnikowa
Teoria wieloczynnikowa stanowi syntezę dwu poprzednich. Zgodnie z poglądami
zwolenników tej teorii (G. C. Haufbauer, R. E. Baldwin, E. A. Leamer) podstawową
przesłanką rozwoju specjalizacji i handlu międzynarodowego są relatywne różnice między
poszczególnymi krajami w zakresie wyposażenia w zasoby naturalne, kapitał rzeczowy,
pracę prostą i kapitał ludzki.
Teorie neotechnologiczne
• w fazie standaryzacji produkcja zaczyna spadać. Popyt kraju innowatora w tej fazie w
coraz mniejszym stopniu jest zaspakajany przez produkcję krajową, a w coraz
większym stopniu przez import z kraju imitatora. Wielkość importu zależy od rozmiarów
popytu, który staje się coraz bardziej wrażliwy na ceny.
Teorie popytowo-podażowe
• wywóz kapitału ze źródeł prywatnych, główny motyw to zysk, np. wszelkie formy
wywozu kapitału przez przedsiębiorstwa, banki komercyjne i osoby prywatne;
Inwestycje portfelowe
Inwestycje portfelowe polegają na zakupach akcji lub innego typu papierów
wartościowych zagranicznych przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych w celu
uzyskiwania określonych dochodów, które przesyłane są do macieżystego kraju w formie
procentów i dywidend.
Zgodnie z teorią portfolio inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku przy danym ryzyku
inwestycyjnym lub daną stopę zysku przy mniejszym ryzyku w sytuacji, gdy dysponuje
portfelem akcji zróżnicowanym w ściśle określony sposób, tj. gdy spadkowi stopy zysku
części z nich będzie prawdopodobnie towarzyszył wzrost stopy zysku pozostałych, w myśl
zasady, że złe informacje są rekompensowane napływem dobrych.
Kredyty finansowe
Kredyty finansowe polegają na postawieniu do dyspozycji kredytobiorcy określonych
środków finansowych bez ograniczenia co do sposobu ich dysponowania.
Inwestycje bezpośrednie
Inwestycje bezpośrednie definiowane są jako:
• forma międzynarodowego przepływu kapitału (chodzi tu głównie o przyczynę i
kierunek tego zjawiska, tj. zróżnicowanie stóp procentowych między krajem
macierzystym a krajem goszczącym);
• zewnętrzne źródło finansowania (ujmowane w bilansie płatniczym i
odzwierciedlające strumień kapitału zagranicznego zainwestowanego w ciągu roku
w danym kraju);
• źródło finansowania korporacji transnarodowych (lokata kapitału podejmowana z
zamiarem uzyskania bezpośredniego wpływu na działalność przedsiębiorstwa, w
które się inwestuje, albo dostarczenie nowych środków przedsiębiorstwu, w którym
inwestor ma już znaczny udział);
• lokata kapitału.
Wzrost wydajności
Wzrost zatrudnienia
pracy
Import kapitału
(oszczędności zagraniczne)
Przepływ siły roboczej to zmiana miejsca pobytu i zamieszkania na okres nie krótszy niż
1 rok.
Presje ze strony władz danego kraju wobec części własnego społeczeństwa powodują
uchodźstwo i przymusową emigrację ze względów ideologicznych, politycznych, religijnych i
etnicznych.
Funkcje cen
• Informacyjna- dostarcza informacji producentom czy dostawcom o sile
zapotrzebowania odbiorcy (krajowego czy zagranicznego konsumenta, inwestora lub
producenta) na określony towar, usługę, walutę zagraniczną lub czynnik wytwórczy;
• Dystrybucyjna- polega na tym, że przez ceny towarów, usług, czynników wytwórczych
dokonuje się w każdym kraju podział dochodu narodowego;
• Agregacyjna- jest pełniona wtedy, gdy cena jest ukształtowana w warunkach normalnie
funkcjonujących rynków towarów, usług czynników wytwórczych, można ją wówczas
potraktować jako pewną normę oceniającą i umożliwiającą agregację (np. składników
dochodu narodowego, produkcji przemysłowej).
Ceny kształtują się na rynku tj. w miejscu spotkania się popytu i podaży. W związku z tym
można wyróżnić rynek lokalny, regionalny, krajowy i międzynarodowy.
Ceny międzynarodowe kształtują się w wyniku zetknięcia się podaży z popytem w skali
międzynarodowej. Wyrażają międzynarodową wartość towarów, usług, walut i czynników
wytwórczych.
Niska cenowa elastyczność popytu wynika z powoli zmieniającej się struktury konsumpcji,
rosnących dochodów ludności (działanie prawa Engla).
Terms of trade
Terms of trade- umożliwia badania zmian relacji cen mających miejsce w handlu
międzynarodowym. Analiza terms of trade ma na celu określenie, jak z biegiem czasu
zmienia się siła nabywcza jednej grupy towarowej w stosunku do innej.
W języku angielskim terminu tego używa się także wtedy, gdy omawiając modele handlu
międzynarodowego, mówi się o stosunku, w jakim wymienia się jeden towar na drugi.
Formuła algebraiczna
Gdzie:
Pexp1- ceny w exporcie danego kraju w roku badanym
Pexp0- ceny w exporcie danego kraju w roku bazowym
Pimp1- ceny w imporcie danego kraju w roku badanym
Pimp0- ceny w imporcie danego kraju w roku bazowym
Towarowe terms of trade poprawiają się, jeśli ceny dóbr eksportowanych w danym okresie
(zazwyczaj dla roku) rosną szybciej niż ceny dóbr importowanych przez dany kraj.
Dochodowe terms of trade (income terms of trade) jest to wskaźnik zmian cen w
obrotach handlowych danego kraju otrzymany w wyniku pomnożenia wskaźnika
towarowych terms of trade przez indeks wolumenu eksportu. Formuła dochodowa terms of
trade przybiera następującą postać:
Możliwa jest także oczywiście sytuacja, gdy niekorzystne zmiany wolumenu eksportu będą
rekompensowane poprawą towarowych terms of trade.
Cechą charakterystyczną czynnikowych terms of trade jest to, że starają się odnosić
wahania cen w eksporcie i imporcie do zmian w kształtowaniu się niektórych tendencji
wewnątrz gospodarki danego kraju.
Kurs walutowy to cena jednej jednostki waluty krajowej wyrażona w walucie obcej.
Kurs walutowy to cena na rynku walutowym, podobnie jak stopa procentowa na rynku
pieniężnym, płaca na rynku pracy czy cena towarów i usług.
Definicja brytyjska oparta jest na określeniu ceny jednego funta (waluty kraju, którego
gospodarkę analizujemy) w walucie obcej, np. 0,25 Euro/1PLN.
Funkcje cenotwórcze w
Funkcja instrumentu międzynarodowej wymianie
polityki pieniężnej. towarów i usług.
* np. decyzje o opłacalności produkcji eksportu i importu towarów i usług o kierunkach
eksportu i importu
** np. rozmieszczenie zasobów w skali regionalnej i światowej
Popyt na rynku walutowym reprezentuje zagranica, np. zagranica chcąc kupić polskie
towary, akcje polskich przedsiębiorstw bądź bony skarbowe, zgłasza najpierw popyt na PLN
oddając w zamian swoją walutę.
Podaż na rynku walutowym reprezentują podmioty krajowe, np. polski import towarów i
usług (obroty bieżące) oraz m.in. zakup aktywów za granicą (obroty kapitałowe).
CZYNNIKI EKONOMICZNE
− Strukturalne
− Techniczne
− Koniunkturalne
CZYNNIKI POZAEKONOMICZNE
− Polityczne
− Instytucjonalne
− Psychologiczne
CZYNNIKI EKONOMICZNE
a) Czynniki strukturalne
poziom rozwoju i struktura gospodarki
poziom konkurencyjności gospodarki (jeśli kraj radzi sobie na rynku
międzynarodowym to waluta jest silniejsza)
sytuacja w bilansie płatniczym (im większa nierównowaga w bilansie płatniczym tym
waluta jest słabsza)
b) Czynniki techniczne
intensywność i struktura przemian technicznych
poziom rozwoju zaplecza technicznego funkcjonowania rynków
c) Czynniki koniunkturalne
tempo wzrostu PKB (nie zawsze: jeśli PKB ↑ to waluta jest silniejsza, niekiedy
słabsza)
tempo inflacji
zmiany stóp procentowych
CZYNNIKI POZAEKONOMICZNE
a) Czynniki polityczne
stopień stabilizacji politycznej ( jeśli słaby to słaba waluta)
stopień ryzyka politycznego
„szoki polityczne”
b) Czynniki instytucjonalne
stosowane rozwiązania systemowe
stopień liberalizacji rynków
stosowana polityka pieniężna, fiskalna itd.
Częstotliwość i sposoby interwencji banku centralnego
c) Czynniki psychologiczne
oczekiwania społeczeństwa i świata biznesu
poziom ryzyka finansowego
POLITYKA KURSOWA
Polityka kursowa stanowi element polityki pieniężnej, a także polityki gospodarczej i może
się skutecznie przyczynić do realizacji i ich celów.
Może przyczyniać się do rozwoju gospodarczego, jak to się stało w Niemczech Zachodnich
po II wojnie światowej.
W Polsce polityka kursowa przyczyniła się do realizacji celów polityki gospodarczej, służąc
jako „kotwica” antyinflacyjna w latach 1990-1991.
Ograniczenia walutowe
Pełna wymienialność waluty to prawnie zagwarantowana oraz faktycznie istniejąca
możliwość wymiany danej waluty na waluty wymienialne bez względu na cel transakcji.
Jeżeli jednak za kryterium podziału przyjąć ekonomiczny sens i skutki zmian kursu, to do
jednej kategorii należałoby zaliczyć aprecjację i rewaluację (oznaczają one zwiększenie
międzynarodowej wartości waluty krajowej), do drugiej zaś- deprecjację i dewaluację
(zmniejszenie międzynarodowej siły nabywczej waluty krajowej).
Nadwyżki
na rachunkach
obrotów bieżących
Czas
I 0-1 deficyt pogłębia się na krótką metę (nawet do 1 roku)- poprawa konkurencyjności
eksportu, ceny dóbr importowanych będą rosły, rośnie popyt na eksportowane z
naszego kraju towary; opóźnienia w dostawach, przywiązanie konsumentów do
konsumpcji pewnych dóbr
II 1-3 - pozytywne efekty, bilans obrotów bieżących osiąga równowagę, rośnie popyt
zagranicy, rosną zyski producentów, którzy eksportują, rośnie eksport
III może znowu pojawić się deficyt
Interwencja BC
Efekt Banki komercyjne płacą walutą krajową, znajdującą się na ich rachunkach
płynności bieżących w BC.
↓
Spadek płynnych rezerw banków komercyjnych.
↓
Efekt Zmniejszenie dostępności pożyczek na rynku międzynarodowym.
zmiany ↓
stóp % Dodatkowo następuje presja na wzrost krótkoterminowych stóp %.
↓
Wzrost stóp % przyciąga inwestorów zagranicznych.
↓
Wzrost popytu na walutę krajową.
↓
Kurs waluty krajowej umacnia się.
4. Reaktywowany system nie był kopią mechanizmu sprzed I wojny światowej, ponieważ
swobodę wymienialności banknotów na złoto zawieszono, a większość BC zniechęcała
lub zakazywała obiegu złotych monet. W Wielkiej Brytanii wymienialność była możliwa
w odniesieniu jedynie do wielkich kwot, ponieważ Bank Anglii ograniczał wymianę do
sztab złota (stąd nazwa systemu sztabowo-złoty)
5. Perturbacje związane z reaktywowaniem systemu w Wielkiej Brytanii deflacyjna polityka
W. Churchilla przyczyniła się do obniżki stopy inflacji, jednak i tak poziom cen był
wyższy w 1925r. o 80% w porównaniu do 1914r. w rezultacie Wielka Brytania miała
walutę przewartościowaną. Jednym z czynników amortyzujących przewartościowanie
funta miała być ekspansywna polityka pieniężna realizowana System Rezerw
Federalnych Stanów Zjednoczonych w celu zapewnienia przypływu kapitału do Wielkiej
Brytanii. Porozumienie to zapewniło w miarę sprawne funkcjonowanie systemu w
pierwszych miesiącach po uruchomieniu wymienialności funta na złoto; problemy z
systemem pojawiły się w momencie wymienialności franka francuskiego na złoto,
Nastąpiło drastyczne obniżenie wartości franka.
Problemy z systemem po wprowadzeniu wymienialności franka francuskiego na złoto,
drastyczne obniżenie wartości franka i do jeszcze większego przeszacowania funta, a w
konsekwencji do pogorszenia terms of trade WB (pogorszenie w bilansie płatniczym).
8. Ostatnie kraje, które pozostały przy mechanizmie waluty złotej to były państwa
wchodzące do tzw. bloku złotego, tj. Francja, Belgia, Holandia, Szwajcaria, Włochy,
Polska. Jednak i te kraje z początkiem 1936r. również zawiesiły wymienialność swoich
walut.
Wielki kryzys gospodarczy, deprecjacja na świecie spowodowały pogorszenie sytuacji
gospodarczej na świecie i upadku systemu waluty złotej.
Stanowisko amerykańskie:
− propozycja powołania do życia międzynarodowej instytucji, która miała być tylko
„funduszem”, tj. pula wydzielonych środków pochodzących z wpłat członkowskich
(Międzynarodowy Fundusz Walutowy);
− obdarzenie tej instytucji uprawnieniami nadzoru nad przestrzeganiem przyjętych zasad
systemu tj. stabilność kursów walut oraz powstrzymywanie przed stosowaniem
ograniczeń walutowych
Funkcjonowanie systemu:
− bezpośrednio po II wojnie światowej wszystkie kraje europejskie miały niewymienialne
waluty, niewielkie strumienie wzajemnego handlu rozliczane były w ramach
dwustronnego clearingu. Wyjątek to Wielka Brytania silnie powiązana z terenami
zamorskimi;
− wprowadzenie clearingu multilateralnego w ramach Europejskiej Unii Płatniczej, który
opierał się na zasadzie równoważenia obrotów każdego państwa nie z poszczególnymi
krajami partnerskimi, ale z grupą członków Unii jako całością;
− wprowadzenie wzajemnej zewnętrznej wymienialności walut europejskich w 1958r.;
− postępująca odbudowa rezerw dewizowych krajów Europy Zachodniej w warunkach
stałych kursów doprowadziła do wzrostu dolarowych zobowiązań Stanów
Zjednoczonych. Rozwój handlu i strumieni kapitałowych wymagał jednak stałego
powiększenia międzynarodowej płynności. Rezerwy kruszcu były jednak
niewystarczające, stała cena była antybodźcem do rozszerzenia produkcji kruszcu;
− powiększenie zasobu międzynarodowej płynności poprzez podwyższanie
krótkoterminowych pasywów USA podważyło zaufanie do systemu oraz rozbudziło
obawy związane ze zbliżającym się kryzysem płynności międzynarodowej (ryzyko
masowej konwersji dolarów na złoto i obawa, że dolar stanie się niewymienialny na
złoto);
− środkiem zaradczym na grożący kryzys płynności miało być utworzenie systemu
specjalnych praw ciągnienia (Special Drawing Rights- SDR), SDR- miał według
oczekiwań- stać się głównym aktywem rezerwowym świata i zastąpić w tej funkcji
dolara amerykańskiego. Był to pieniądz zasadzający się na konwersji, nie mający
wsparcia zabezpieczającego. Spodziewany kurs płynności międzynarodowej nigdy nie
nastąpił, a rola SDR-ów jest marginalna w strukturze rezerw dewizowych
poszczególnych państw.
Uwagi metodyczne:
1) Każda transakcja zagraniczna jest zapisywana w bilansie płatniczym dwukrotnie: raz po
stronie „winien”, drugi raz po stronie „ma”;
2) Każde zwiększenia rzeczowych czy finansowych składników majątkowych kraju ma
odpowiednik w zmniejszeniu innego ze składników majątkowych lub wzroście
zobowiązań (pasywów);
3) W zakresie transakcji nieodpłatnych dla zachowania określonego zapisu w bilansie
płatniczym stosuje się rozwiązanie umowne: drugą stroną transakcji są pozycje
„transfery” w bilansie;
4) Dwukrotny zapis każdej transakcji w bilansie płatniczym, raz po stronie „winien”, drugi
po stronie „ma” powoduje, że bilans płatniczy w sensie rachunkowym jest zawsze
zrównoważony, natomiast nie oznacza to jednak, że bilans płatniczy zawsze wykazuje
równowagę w sensie ekonomicznym;
5) Rodzaj danych statystycznych: możliwe jest ewidencjonowanie danych o obrotach
towarowych z zagranicą na podstawie danych urzędów celnych (SAD- Single
Administrative Document, dokument odprawy celnej), lub też na podstawie danych
bankowych o zrealizowanych płatnościach za towary eksportowane i importowane oraz
zawartych umowach kredytowych;
6) Ceny towarów i usług w obrotach zagranicznych: według MFW transakcje w bilansach
płatniczych powinny być ujmowane w cenach fob (free on board), natomiast transakcje
importowe powinny być ujmowane w cenach cif (cost insurance fraight);
7) Waluta ewidencjonowana obrotów w bilansach płatniczych, w zasadzie bilans powinien
być ujmowany w walucie narodowej kraju, pod warunkiem, że dana waluta jest
wymienialna w skali międzynarodowej;
8) Zakres przedmiotowy transakcji obejmowanych bilansem płatniczym, ajbardziej
rozpowszechniony jest system rozliczeń wolnodewizowych, w którym płatności są
dokonywane w walutach swobodnie wymienialnych, w przypadku braku walut
wymienialnych narzucona jest wymiana pieniężna (barter).
W systemie kursu płynnego bilans płatniczy jest zawsze zrównoważony, ponieważ saldo na
rachunku obrotów bieżących ma zawsze tę samą wartość absolutną co saldo na rachunku
obrotów kapitałowych, tyle, że ze znakiem przeciwnym. Ponieważ bilans płatniczy jest
sumą salda obrotów bieżących i salda obrotów kapitałowych, w warunkach płynnego kursu
walutowego deficytowi na rachunku obrotów bieżących odpowiada jednakowa co do
wielkości nadwyżka na rachunku obrotów kapitałowych, i na odwrót.
Jeśli nasze wydatki przekraczają dochody, to nasz bilans obrotów bieżących, obejmujący
transakcje z innymi ludźmi jest ujemny. Deficyt ten pomniejsza stan naszych aktywów. By
rozliczyć się z otoczeniem musimy sięgnąć do oszczędności zmniejszając stan konta lub
sprzedać dom czy samochód. Wielkość zmniejszonych aktywów równa jest zwiększonym
wydatkom ponad rozmiary dochodów. Saldo obrotów bieżących równa się saldu obrotów
kapitałowych.
Podobnie jest w przypadku kraju, jako sumy zachowań wszelkich pojedynczych podmiotów
ekonomicznych, prowadzących transakcje z zagranicą. Jeśli nie zmienia się stan rezerw
dewizowych, to wzrost posiadanych w kraju aktywów zagranicznych musi znaleźć
odzwierciedlenie w nadwyżce na rachunku obrotów kapitałowych. Nadwyżka na rachunku
obrotów kapitałowych pokazuje, że napływ kapitału z zagranicy przewyższa odpływ
kapitału za granicą
.
Równowaga w bilansie płatniczym
Minus na rachunku obrotów bieżących = plusowi na rachunku obrotów kapitałowych. Bilans
płatniczy jest zatem w równowadze.
Równowaga wewnętrzna i zewnętrzna mogą zostać zachowane tylko wtedy, gdy wzrostowi
gospodarczemu towarzyszy w dłuższym okresie wzrost krajowych oszczędności i napływ
oszczędności zagranicy. Jeśli będzie on zbyt niski to równowagę wewnętrzną będzie można
utrzymać przez nadwyżkę importu nad eksportem finansowaną z malejących rezerw
dewizowych.
Nadwyżka Wzrost
Wzrost Wzrost ilości
bilansu kursu Impuls
rezerw pieniądza w
handlowego pieniądza inflacyjny
dewizowych obiegu
krajowego
monetarnym
Konsekwencją krótkookresowej nierównowagi bilansu płatniczego wywołanej brakiem
równowagi bilansu obrotów bieżących może być inflacja, która wywołuje:
− niepewność, w ten sposób wpływa na osłabienie stopy oszczędności, stopy inwestycji i
tempa wzrostu gospodarczego, a w konsekwencji prowadzi do wzrostu stopy bezrobocia
− zmniejszenie międzynarodowej konkurencyjności cenowej, co z reguły prowadzi do
pogorszenia w bilansie płatniczym
Diagram Swana
II
NADWYŻKA PŁATNICZA
Zmiana struktury cen
INFLACJA
R3 LRP
Kurs walutowy
E D
I O III
R2 NADWYŻKA PŁATNICZA DEFICYT
BEZROBOCIE C INFLACJA
IV LRR
DEFICYT
BEZROBOCIE R1
DD1 32
Popyt, wydatki; Inwestycje; Eksport
Wydatki budżetowe
Równoważenie a
wyrównywanie
bilansu płatniczego.
Istota równoważenia bilansu płatniczego polega na podejmowaniu działań
ukierunkowanych na usuwanie przyczyn nierównowagi w oparciu o:
− środki polityki ekonomicznej
− procesy dostosowawcze
ZPE stanowi część ogólnej polityki gospodarczej każdego kraju, jest ściśle powiązana z
pozostałymi dziedzinami tej polityki tj. polityką rolną, przemysłową, naukowo-badawczą,
technologiczną i innymi. U podstaw tego związku leży ścisła współzależność między
sytuacją w wymianie gospodarczej z zagranicą, a sytuacją w gospodarce wewnętrznej
każdego kraju.
Istnieje ścisła współzależność między ZPE a ogólną polityką danego kraju wykorzystywaną
w stosunkach z partnerami zagranicznymi, tzn. ZPE wpływa w danej mierze na
kształtowanie ogólnej polityki zagranicznej i odwrotnie- kształtowanie się ogólnej polityki
zagranicznej wpływa na ZPE.
PODZIAŁ ZPE:
1. Polityka autonomiczna- prowadzona przez dany kraj samodzielnie, bez uzgodnień z
partnerami zagranicznymi.
2. Polityka umowna (polityka konwencyjna)- realizowana przez różnorodne
uzgodnienia z partnerami. Może ona być polityką, sensu stricte międzynarodową, lub
też ponadnarodową.
Główny cel ZPE każdego kraju to sprzyjanie osiągnięciu możliwie najwyższego poziomu
szeroko rozumianego dobrobytu społeczeństwa.
CELE CZĄSTKOWE ZPE:
− osiągniecie możliwie największego poziomu zatrudnienia
− zapewnienie stabilności poziomu cen
− zapewnienie możliwie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego
− zapewnienie możliwie sprawiedliwego podziału dochodu narodowego
− dążenie do osiągnięcia równowagi w wymianie gospodarczej z zagranicą (równowagi
zewnętrznej)
Cele ZPE nie zawsze są ze sobą zgodne, czasem konkurencyjne np. dążenie do poprawy
sytuacji w bilansie płatniczym w przypadku trudności z rozwijaniem eksportu może
wywołać tendencje do ograniczenia importu, co prowadzi do zmniejszenia udziału danego
kraju w międzynarodowym podziale pracy i do zmniejszenia rozmiarów związanych z tym
korzyści.
ZPE sprowadza się do wyboru stosowania określonych instrumentów służących osiągnięciu
wytyczonych przez państwo celów tej polityki. O kształcie i stosowanych instrumentach
decyduje ogólny model, na który zorientowana jest ZPE.
Polityka wolnego handlu i wolnego rynku w skrajnej postaci prowadzona była przez Anglię
w drugiej połowie XVIII w. Zwolennikami tego typu polityki byli klasycy ekonomii A. Smith,
D. Ricardo, J. St. Mill;
Idea wolnego handlu nigdy nie była w pełni przestrzegana. W praktyce przejawiało się to w
tym, że nawet w Anglii na przełomie XVIII i XIX w stosowano:
− cła fiskalne
− państwo zawierało nierównoprawne umowy międzynarodowe, które ułatwiały dostęp
własnym przedsiębiorcom i handlowcom do zagranicznych rynków zaopatrzenia i zbytu.
ARGUMENTY ZWOLENNIKÓW PROTEKCJONIZMU:
a) argumenty ogólne
b) argumenty sektorowe
c) argumenty pozostałe
Warunki wewnętrzne
− ogólny poziom rozwoju gospodarczego (stopień industrializacji),
− struktura produktu narodowego,
− struktura rynków produktów i czynników wytwórczych,
− podział dochodu,
− bieżąca sytuacja makroekonomiczna (ożywienie, recesja),
− poziom dobrobytu społecznego
− struktura społeczna, struktura i organizacja systemu politycznego
Uwarunkowania zewnętrzne
− porozumienia prawno- instytucjonalne o charakterze wielostronnym, dwustronne lub
regionalne, zawierane przez poszczególne kraje lub grupy krajów: do porozumień tych
należą Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT), umowy handlowe, strefy
wolnego handlu, unie celne;
− globalna współzależność gospodarcza;
− układ sił gospodarczych i politycznych w gospodarce światowej;
− tworzenie ośrodków grawitacji i obszarów peryferyjnych;
− charakter zpe krajów partnerskich.
INSTRUMENTY ZPE;
1. podział ze względu na kryterium sfery ich oddziaływania na międzynarodowe przepływy
gospodarcze
2. podział wg kryterium ich oddziaływania na ceny, dochody, wolumen obrotów
międzynarodowych
3. podział wg mechanizmu ich działania
KNU obejmuje oprócz powiązań handlowych także żeglugę morską i śródlądową oraz
tranzyt.
KLAUZULA NARODOWA
Oznacza zobowiązanie kraju, że na swym terytorium nie będzie traktował towarów swego
partnera gorzej niż własnych, głównie w zakresie obciążeń podatkowych.
Klauzula narodowa dotyczy, oprócz wymiany handlowej, również żeglugę i tranzyt oraz
przedsiębiorstwa zagraniczne (tj. zasady ich tworzenia, funkcjonowania i likwidacji).
KLAUZULA OCHRONNA
Stwarza państwu prawo do zastosowania specjalnych środków ochronnych, w tym głównie
podwyższenia stawek celnych lub wprowadzenia kontyngentów, jeżeli import danego
towaru powoduje poważne zakłócenia w gospodarce. Zakres takich zakłóceń powinien być
udokumentowany, a zakres specjalnej ochrony i czas jej trwania dostosowany do stopnia i
zakresu tych zakłóceń.
KLAUZULA ANTYDUMPTNGOWA
Na jej mocy państwo ma prawo do wprowadzenia środków ochronnych (cła dumpingowe)
wobec dostawcy danego towaru, gdy import jest dokonywany po cenach dumpingowych,
tj. niższych od wartości normalnej.
Wartość normalna - cena, po której podobny produkt jest sprzedawany na rynku
wewnętrznym kraju eksportera w normalnym obrocie handlowym.
Wykorzystanie tej klauzuli w praktyce możliwe jest w drodze specjalnego indywidualnego
postępowania antydumpingowego przeciwko konkretnym dostawcom.
KLASYFIKACJA CEŁ
1) wg kryterium rodzaju operacji handlowych
2) wg kryterium celu zastosowania ceł
3) wg kryterium statusu partnerów
4) wg kryterium stopnia ochrony rynku krajowego
WG KRYTERIUM RODZAJU OPERACJI HANDLOWYCH
1. Cła importowe - mają charakter cenotwórczy, w sensie zwiększenia cen krajowych, aż
do zrównania z cenami światowymi lub ich przekroczenia.
2. Cła eksportowe - umożliwiają utrzymanie cen krajowych poniżej cen światowych,
ograniczą one wywóz towarów krajowych, tym samym przeciwdziałają zmniejszeniu
podaży krajowej.
3. Cła tranzytowe - zostały zaniechane zgodnie z zaleceniem Konwencji Brukselskiej z
1921r. obecnie w transporcie międzynarodowym obowiązują opłaty nakładane na
pojazdy, głównie samochodowe, celem uzyskania części nakładów poniesionych na
infrastrukturę transportową oraz środków na ochronę środowiska naturalnego.
Cła
Ochronne Fiskalne
„Czyste” Retorsyjne
Antydyskryminacyjne
Wyrównawcze Antydumpingowe
Na podstawie nazw rodzajów stawek celnych można mówić o następujących rodzajach ceł:
Cło ad valorem (od wartości)
Cło specyficzne
Cło mieszane
Cło minimalne
Cło maksymalne
p p
D
S
PA
q3’’ q4’’
Pw+t
a b c d C B+D SX
Pw
q1’ q3’ q4’ q2’ DM
0 0
q1 q3 q4 q2 q m2 mt m
Kwoty importowe
Kwoty importowe (kontyngenty) są to ilościowe ograniczenia importu, nakładane przez
rząd kraju importera w celu bezpośredniej kontroli handlu międzynarodowego. Ustalona
kwota decyduje o tym, ile towaru można legalnie importować, każde jej przekroczenie jest
zabronione i traktowane jako przestępstwo (import nielegalny). Kwota importowa może być
narzędziem alternatywnym wobec cła i działa wtedy jako ekwiwalent stawki celnej. Może
być również stosowana łącznie z cłem, tworząc bardzo restrykcyjne bariery w handlu.
Współcześnie kwoty importowe są stosowane przede wszystkim jako środek ochrony przed
szkodą wyrządzoną w wyniku nadmiernego wzrostu importu.
Ograniczenia ilościowe
Ograniczenia ilościowe tworzą potrzebę wprowadzenia określonego systemu podziału i
wykorzystania legalnego kontyngentu. Najczęściej stosowanym systemem są licencje
importowe. Podział licencji może dokonywać się w różny sposób:
− Rząd może ogłosić przetarg na wolną sprzedaż licencji na zasadach w pełni
konkurencyjnych, co oznacza swobodny dostęp do licencji dla wszystkich
zainteresowanych.
− System wydawania licencji importowych może być oparty na zasadzie, kto pierwszy ten
lepszy, przy której opłata za licencję nie kształtuje się na wolnym rynku, lecz jest
ustalana jednostronnie przez rząd lub w drodze negocjacji.
− Czasami rząd dokonuje podziału licencji miedzy importerów w proporcji odpowiadającej
ilościom sprowadzanym przez nich przed wprowadzeniem kwot.
− Specyficzną formą podziału licencji jest przydzielanie kontyngentów różnym firmom bez
wolnej sprzedaży i negocjacji, lecz na podstawie rządowych preferencji.
− Podział licencji importowych może być również przedmiotem lobbingu i nacisków na
rząd przez różne grupy interesu, szukające dodatkowych korzyści z zakupu tańszych
towarów, które w kraju są sprzedawane po wyższych cenach.
Dobrowolne ograniczenia eksportu
Dobrowolne ograniczenia eksportu (Voluntary Export Restraints- VER ) należą do
ilościowych narzędzi pozataryfowych, opartych na porozumieniach między krajem
imponującym i eksportującym, w których eksporter „dobrowolnie" ogranicza dostawy
określonego dobra do kraju importera. Dobrowolność, w tym przypadku, jest negatywna,
gdyż negocjowane ograniczenie jest z reguły alternatywą wprowadzenia przez kraj
importujący ceł lub kwot importowych. Administrowanie uzgodnioną kwotą przypada
krajowi eksportera, który musi wprowadzić określony system podziału kontyngentu
międzykrajowych dostawców (np. licencje eksportowe).
Dumping
To praktyki cenowe eksporterów, polegające na sprzedaży produktów za granicą po cenach
niższych niż ceny kształtujące się na rynku krajowym w analogicznych warunkach. W
skrajnym przypadku dumping może oznaczać sprzedaż zagraniczną po cenach niższych od
kosztów produkcji. Dumping należy do praktyk określanych w ekonomii, jako
dyskryminacja cenowa, mająca na celu maksymalizację zysków przez różnicowanie cen
oferowanych różnym grupom odbiorców. Różnicowanie cen eksportowych i krajowych jest
strategią służącą zdobywaniu obcych rynków zbytu bez groźby zniszczenia rynku
krajowego. Dumping jest, wykorzystywany do hamowania rozwoju nowych gałęzi produkcji
w kraju importera, co sprzyja utrzymaniu przewagi technologicznej eksportera i opóźnia
proces naśladownictwa przez kraj importujący.
Dumping może być sporadyczny, wyniszczający, łupieżczy lub trwały.
Dumping sporadyczny- stosowany okazjonalnie, gdy producent, dysponujący nadwyżką
zdolności wytwórczych lub zapasem dóbr, dąży do ich upłynnienia na rynku zagranicznym
przez oferowanie niższych cen. Sprzedaż za granicą pozwala na utrzymanie niezmienionej
podaży i cen na rynku krajowym, a więc zabezpiecza ten rynek przed zakłóceniami, a w
skrajnym przypadku- przed zniszczeniem.
Dumping wyniszczający- oznacza dyskryminację cenową prowadzoną w celu eliminacji
konkurencji na rynku importera. Obniżając cenę poniżej poziomu oferowanego przez
konkurentów, eksporter podejmuje próbę zniszczenia innych firm obecnych na rynku
zagranicznym. Celem długookresowego tego typu dumpingu jest uzyskanie pozycji
monopolistycznej, która pozwoli na podniesienie cen do poziomu zawierającego element
renty monopolowej. Dumping ten jest stosowany tymczasowo, do momentu ograniczenia
lub zniszczenia konkurencji na rynku kraju importera.
Dumping trwały jest to polityka cenowa realizowana systematycznie przez producentów
dysponujących pewnym zakresem władzy monopolistycznej i możliwością różnicowania cen
krajowych i zagranicznych w celu maksymalizacji zysków. Warunkiem trwałości tego typu
polityki jest silniejsza pozycja monopolistyczna w kraju niż za granicą, co pozwala na
utrzymanie przez dłuższy okres relatywnie wysokiej ceny na rynku krajowym. Dumping
trwały wymaga również separacji rynku krajowego od rynków zagranicznych po to, aby
krajowi konsumenci nie mogli kupić dóbr na rynkach obcych, gdzie ceny są niższe od
krajowych. Separacja rynków może być osiągnięta przez wysokie koszty transportu,
wysokie cła, bariery pozataryfowe, niedoskonałe informacje rynkowe, przepisy
administracyjne, ograniczenia dewizowe. Itd.
F F F
KRZYWA PODAŻY KRZYWA PODAŻY ŁĄCZNA KRZYWA PODAŻY
KRAJU DUŻEGO RESZTY ŚWIATA DWÓCH POPRZEDNICH
a) b)
c
e
Sd c
n S d + w +t e
a
n SX
Pw +t
Kt S d +w a
B+D
t
t a c dK t
C
Pw f
e E
P*w + t
b
Dd
DM
PODZIAŁ ZPE:
1. Polityka autonomiczna- prowadzona przez dany kraj samodzielnie, bez uzgodnień z
partnerami zagranicznymi.
2. Polityka umowna (polityka konwencyjna)- realizowana przez różnorodne
uzgodnienia z partnerami. Może ona być polityką, sensu stricte międzynarodową, lub
też ponadnarodową.
Zpe może być czynnikiem zakłócającym wolny handel przez tworzenie barier w dostępie do
rynku krajowego lub udzielanie przywilejów krajowym producentom w celu poprawy ich
pozycji konkurencyjnej wobec zagranicy. Tworzone przez rząd bariery są z reguły silniejsze
niż przeszkody wynikające ze struktur rynkowych i funkcjonowania samych podmiotów
ekonomicznych. Z tego też względu podejmowane są liczna próby ich ograniczania w
formie porozumień i negocjacji międzynarodowych.
GATT został podpisany w 1947r. i wszedł w życie w 1948 r. Przejął znaczną część zadań,
które miała spełniać ITO.
Idea utworzenia ITO wróciła w trakcie Rundy Urugwajskiej GATT, której dokument
końcowy, podpisany w 1994r. przewidywała utworzenie WTO z dniem 1 stycznia 1995r.
WTO zastąpił GATT, który powstał jako rozwiązanie tymczasowe, lecz funkcjonował prawi
60 lat i doprowadziła do wszechstronnej współpracy krajów zakresie handlu dobrami i
usługami.
Efekty rund negocjacyjnych GATT- redukcja stawek celnych, przyjęcie nowych kodeksów
dotyczących usuwania barier pozataryfowych.
Runda Tokijska
doprowadziła do tego, że średnia ważona stawka celna na wszystkie dobra przemysłowe
spadła o 33%, tj. z 7,2% do 4,9%.
Runda Urugwajska
przewidziała obniżkę stawek celnych na artykuły przemysłowe średnio o 40% (w Polsce
36%, w UE o 38%), co doprowadziło do redukcji średnich ceł do wysokości ok. 3,9% (w
Polsce do 9,5%).
Istnieje również pogląd, że integracja jest stanem (zjawiskiem), które ma swój kres,
polegający na wytworzeniu pożądanej struktury ekonomicznej, wyodrębniającej grupę
krajów z całokształtu gospodarki światowej. Dalszy rozwój integracji wymaga rozszerzenia
jej zakresu lub zmian form. W taki sposób integracja regionalna zainicjowana przez
niewielką grupę krajów powinna obejmować coraz szersze regiony geograficzne aż do skali
globalnej włącznie.
Przykłady
1) Strefa wolnego handlu: CEFTA, NAFTA, ASEAN, APEC
2) Unia celna: Unia celna Beneluksu, EWG też zaczynała od unii celnej
3) EWG/UE
4) UE zaszła najgłębiej w procesach ekonomicznych
− w latach 70-tych i 80-tych, zaś główną siłą sprawczą stały się przepływy kapitałowe w
skali międzynarodowej,
Wzrost znaczenia KTN w życiu gospodarczym świata. KTN są już właścicielem 40%
majątku produkcyjnego mierzonego jego udziałem w tworzeniu światowego PKB. Wartość
dóbr sprzedanych przez filie KTN wyniosła w 1999 r. 14 bilionów USD (w 1980 r. wynosiła 3
biliony USD), przekraczając niemal dwukrotnie wartość światowego eksportu w tymże
roku. Z kolei udział KTN w handlu międzynarodowym osiągnął poziom 75% tego handlu
przy czym trzeba dodać, że podstawę tego udziału, tj. 37,5% handlu światowego stanowił
obrót wewnątrz KTN.
Efektem wzrostu znaczenia KTN w gospodarce światowej (proces ten rozpoczął się już w
latach 30-tych, ale został zahamowany przez II wojnę światową) oraz deregulacji rynków
finansowych był szybki wzrost bezpośrednich inwestycji zagranicznych (FDi). W latach 60.
wzrastały one w tempie 2 razy szybszym niż rósł światowy PKB, jednakże w chwili obecnej
różnica ta wzrosła już do 6-8 razy, ponieważ średnioroczne tempo przyrostu FDI wynosiło
w ostatnich latach rzędu 27% rocznie, osiągając poziom 1 biliona (1000mld) USD w 1999
r.
Także dokonania Banku Światowego i MFW, mimo wielu zastrzeżeń pod ich adresem,
można uznać za sprzyjające stabilizacji rozwoju gospodarczego i handlu
międzynarodowego dzięki umożliwieniu wielu krajom powrotu do antyinflacyjnego
wzrostu i wprowadzeniu wymienialności walut.
Coraz bardziej otwarta gospodarka światowa, wspierana przez w/w inicjatywy stymuluje
innowacje i integrację rynków. Szybszy rozwój technologii, większa skala produkcji i
niższe koszty stymulują handel i czynią rozwój szybszym i bardziej efektywnym,
zachęcając z kolei rządy do dalszej liberalizacji wymiany. Przemianom ulegają więc
systemy społeczno-ekonomiczne.
Obecnie istnieje w świecie około 100 mniej lub bardziej istotnych ugrupowań czy
porozumień integracyjnych. Wiele z nich, choć nakierowanych na interes grupowy,
wspiera jednak integrację szerzej rozumianą poprzez znoszenie barier w regionalnej
wymianie międzynarodowej, przyczyniając się, jako uzupełnienie i w sposób pośredni,
procesy globalizacyjne.