“Yakıt yönetiminde irtifa neden önemlidir standart bir irtifa

varmıdır?”
Meteorolojide Troposfer, Havacılık’da ise Tropopoz önemlidir.

Troposfer-Troposphere
Sıcaklığın belirli yükseklikde düşerek aniden durduğu bu ilk tabakaya Trıposfer denir.
Ortalama 11-16, bazen de 20 km ye kadar yükseldiği görülür.
Hemen bütün hava olayları bu tabakada meydana gelir. Atmosferdeki su buharı prtikde bu
tabakada toplanmışdır. Bu tabakanın en üst katına Tropopoz denir. Burada sıcaklık aniden durur.
ISA olarak kabul edilen standard sıcaklığı –56,5º C dir.
Tropopoz-Tropopause
Ekvatordan kutuplara doğru uzanan düz bir satıh şeklinde olmayıp, değişik yerlerde
parçalanmalar ve hatta kat’lar gösterir ve çoğu zaman birbiri üzerinde iki adet olarak bulunan
Tropopoz, kutuplara doğru eğilimlidir ve üç şekilde incelenebilir;
1- Tropik Tropopoz Örnekler 50Mb 20,576m 67,507ft -55,9º C
Yaklaşık 70 ile 120Mb arasındadır. 100Mb 16,180m 53,083ft -56,5º C
2- Subtropik Tropopoz 200Mb 11,784m 38,662ft -56,5º C
Yaklaşık 180 ile 260Mb arasındadır. 300Mb 9,164m 30,065ft -44,5º C
3- Polar Tropopoz 400Mb 7,185m 23,574ft -31,6º C
Yaklaşık 500 ile 200Mb arasındadır. 500Mb 5,574m 18,289ft -21,2º C
Deniz Seviyesi 1013,25Mb 0m 0ft +15º C
Özellikleri
1-Jet-Stream olan yerlerde görülmez
2-Kış aylarında seviyesi alçaktır.
3-Maximum rüzgarlar hemen altında oluşur
4-Ender olarak Max-Wind Tropopozun üzerine çıkarsa Stratosferik Jet-Stream adını alır
5-Eğer hava bulutsuz ise Tropopoz seviyesi Pus ve Toz’un üst sınırıdır.
6-Dikine gelişen bulutların en son noktasıdır. En güçlü Cb’ler ancak 5000’ aşabilmişlerdir.
7-Tropopozda nisbi ve mutlak nem’de azalma görülür,
8-Tropopozun üzerine çıkıldığında rüzgar yönünde hafif bir sapma görülür,
 9-Tropopozun hemen altında termal kararsızlık nedeniyle hafif, bazen orta şiddet’de
Turbulans görülür.
Basınç Ayüksekliği – Pressure Altitude
Yer basıncındaki yatay ve yöresel değişimler nedeniyle izobarik yüzeyler, alçak basınç
sahalarında içeriye doğru, yüksek basınç sahalarında ise üst’e doğru meyillenirler. Izobarik
yüzeyler basınç düştüğü zaman alçalır,, basınç yükseldiği zaman yükselirler. ICAO standard
altimetre kullanımı bu dalgalanmayı önler.
Altimetresi 10,000ft gösteren uçak, yer basıncı 980Mb olan bir yerde 9,080Ft de, 1013.2Mb
da 10,00ft de ve 1028Mb olan yerde ise aslında 10,400ft de dir.
Bütün bunları neden yazdım?
Optimum Altitude, Pressure Altitude ile ifade edilir. Bu nedenle verdiğin yükseklik “Pressure
Altitude” ifadesi olarak sunulmalı idi. Yazında ;
“Standart bir irtifa yoktur fakat şu onemlidir ki 11bin feet in uzerinde uçulan uçuslarda yakıt
daha az yakar. Peki neden 11km yani yaklasik 11000mx3.281=36.091 feet in üzeri?”
diye soruyorsun. Bunu açalım.
Standart bir irtifa yoktur..
Doğru.! Her uçağın yapımında Optimum irtifa vardır. Hatta her tipin kendi Optimum irtifa
değerleri farklıdır. Bu nedenle işletme yapılacak “range”, taşınacak “payload” ve uçağın “yapısal
ağırlığı”, uçak seçimine esasdır. Yani doğru işe doğru uçak, yakıt ekonomisini direk ilgilendirir.
Pressure Altitude ile ağırlık, ters orantılıdır. Optimum Altitude, ağırlık fazlalaştıkça alçalır.

Boeing “Flight Operations Engineering Nov.2004” Airbus “Flight Operations Support & Line Assistance”

İşte tüm bu nedenlerden dolayı, tek bir FL seçilmez, seçilmemeli. Step-Climb faktörü burada
devreye girer ve önemi çok ama çok büyüktür. Örnek verdiğim yayınlarda Step-Climb teknikleri
çok önemli yer tutmaktadır.

“Peki neden 11km yani yaklasik 11000mx3.281=36.091 feet in üzeri?”

Pressure Altitude olarak Troposfer’in ISA şartlarında bittiği yer “11000mx3.281=36.091 feet”
çok önemlidir. Jet-Stream Troposferin üst ve Stratosferin alt sınırlarında sıcsklık farkından
meydana gelir. Bu fark büyüdükçe gücü artar. 350kt olanlarına rastlanmışdır. Izotek’ler le
belirtilen bu yüksek rüzgar akımına Jet-Kor’u denir. Jet-Kor’un altında alçak basıncın tam
solunda izotermlerde sıkışma vardır. Bu nedenle ısının düşmesi rüzgarın azalacağı, artması ise
şiddetleneceği anlamına gelir.
Planlama sırasında bu rüzgarlardan ya kaçarsınız, yada kullanırsınız. Jet-Stream hep aynı
karakteri gösterir. Tropopozun 2,000ft altında maximum’dur, Kendi seviyesinin 4,000ft
üstündeki sınır ile 8,000ft altındaki sınırlar arasında azalarak özelliğini yitirir.
 “Optimum Altitude: Pressure altitude for a given weight and speed schedule that produces
the maximum air miles per unit of fuel.”

Uçakların Optimum Altitude tesbitleri ve 36,000ft

üzerinde mevcut radyasyondan korunma tedbirleri ve
hamileler için konan yasaklar, bu seviye üzerinde
sıklıkla uçulmasını engeller.
Tüm bu sınırlamalar, meteorolojik
tesbitler, optimum altitude da
uygulanacak olan “Speed” uçuş
rejimleri, ağırlık hesaplamaları, bir
uçuşun her safhasında tekrar ve tekrar
yapılan işlemlerle olabileceği yapabilme
sanatına dönüşür.
FL her an yeniden incelenir, step-
climb usulleri ve zamanlaması hesaplanır
ve uygulanır.
Tüm bu uygulamalarda 36.000’ ve
üzeri kullanılacak ise de kullanılır. Ama
illa ben 36.000’ üzerinde uçacağım diye yola
çıkılmaz. Burada “performans” devreye girer.
Meteorolojik “şartlar”, “range”, taşınacak “payload”
ve uçağın “yapısal ağırlığı”, hep problemin birer
parçasıdır.
“Flight Watch” bu işleme denir. Dispatcher, önceden tesbit edilmiş noktalarda pilot ile
görüşüp, hakiki rüzgar, ağırlık, yakıt, uçuş rejimi gibi bilgileri alır ve gerçekci bir planlama daha
yapar. Uçuşun bir sonraki bölümünde ne gibi taktikler uygulanacak, (uçuş rejimi, uçuş
sürati/Mac Nbr seçimi, uçulacak seviye, step-climb, variş meydani yenilenen bilgileri, vs..) pilota
iletir. Bu veriler ışığında pilot uygulamayı yapar. Düzeltmeleri uygular vs..
Bütün bunlar uzun mesafeli uçuşlar için. Kıta Avrupası içindeki uçuşlarda bu kadar detaya
inilmez, ama güneye ve kuzeye yapılacak uçuşlarda mutlaka karşılıklı bilgi alışverişine gerek
vardır. Meteorolojik bilgiler, bu uçuşlarda önem kazanır.
Bu bilgileri çok fazla detaya inerek aktardım. Nedeni bazı önemli konulara dikkatini çekmek.
Sana özel hazırladım, herkes anlamakda zorluk çeker diye. Bu nedenle yayınlamadım.

Sevgiler

Servet BASOL