Odlewnictwo

dr in. Robert Skoblik Katedra Technologii Materiaw Maszynowych i Spawalnictwa

Literatura
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. Baszkowski K.: Technologia formy i rdzenia. Warszawa: WSiP 1979. Chudzikiewicz R., Briks W.: Podstawy metalurgii i odlewnictwa. Warszawa: PWN 1977. Grny Z., Lech Z.: Odlewanie kokilowe stopw metali nieelaznych. Warszawa: WNT 1975. Jopkiewicz A., Pawlak M., Paczyniak T., akowski C., Kaczorowski R.: Odlewnictwo. Laboratorium. d: Wyd. Politechniki dzkiej 2001 Kosowski A.: Zarys odlewnictwa i wytapianie stopw. Krakw: Wyd. AGH 2001 Lewandowski L.: Materiay formierskie. Laboratorium. Krakw: Wyd. AGH 1997. Longa W.: Krzepnicie odleww w formach piaskowych. Katowice: lsk 1973. Murza - Mucha P.: Techniki wytwarzania - odlewnictwo. Warszawa: PWN 1978. Perzyk M., Baszkowski K., Haratym R., Szczepanik., Waszkiewicz S. Materiay do projektowania procesw odlewniczych. Warszawa: Wyd. Politechniki Warszawskiej 1981. Perzyk M., Waszkiewicz S., Kaczorowski M., Jopkiewicz A.: Odlewnictwo. Warszawa WNT 2000 Poradnik inyniera. Odlewnictwo. Warszawa: WNT 1986. Praca zbiorowa. Wybrane zagadnienia z technologii odlewnictwa. Warszawa: Wyd. Politechniki Warszawskiej 1982. Praca zbiorowa: Podstawy odlewnictwa - wiczenia laboratoryjne. Pozna: Wyd. Politechniki Poznaskiej 1993. Praca zbiorowa. wiczenia laboratoryjne i projektowe z odlewnictwa. Warszawa: Wyd. Politechniki Warszawskiej 1978. Praca zbiorowa. Odlewnictwo. wiczenia laboratoryjne z technologii formowania, topienia i odlewania metali. Gliwice: Wyd. Politechniki lskiej 1993. Materiay do wicze laboratoryjnych z technik wytwarzania. Odlewnictwo i obrbka plastyczna (Red. S. Butnicki). Gdask: Wyd. Politechniki Gdaskiej 1984. Rczka J., Tabor A.: Technologia Odlewnictwa. Projektowanie. Krakw: Wyd. Politechniki Krakowskiej 1994. Rczka J., Stryjski J., Tabor A.: Technologia Odlewnictwa. Projektowanie nowoczesnych metod wykonywania odleww. Krakw: Wyd. Politechniki Krakowskiej 1994. Skarbiski M.: Technologiczno konstrukcji maszyn. Warszawa: WNT 1977. Skoblik R., Wilczewski L.: Odlewnictwo i obrbka plastyczna. Laboratorium. Gdask: Wyd. Politechniki Gdaskiej 1997 Tabor A.: Wybrane zagadnienia z odlewnictwa. Krakw: Wyd. Politechniki Krakowskiej 1998 Szweycer M., Nadolska D.: Metalurgia i odlewnictwo. Pozna: Wyd. Politechniki Poznaskiej 2002

Wiadomoci wstpne

Odlewnictwo proces technologiczny wykonywania przedmiotw metalowych poprzez wypenianie form odlewniczych stopionym metalem. Ze wzgldu na rodzaj wlewanego do formy metalu dzielimy na: - odlewnictwo eliwa, - odlewnictwo staliwa, - odlewnictwo metali nieelaznych cikich, - odlewnictwo metali nieelaznych lekkich.

Metody wytwarzania odleww

[8]

Metody wytwarzania odleww

[12]

Podstawowe pojcia w odlewnictwie

Odlew wyrb metalowy wykonany drog zalewania form odlewniczych ciekym metalem. Forma odlewnicza - zesp elementw, ktre po zoeniu tworz gniazdo (wnk) o ksztatach odpowiadajcych ksztatowi odlewu oraz ukadu wlewowego. Model przyrzd do odwzorowania w formie odlewniczej ksztatw zewntrznych odlewu. Znaki rdzeniowe elementy modelu nie odtwarzajce odlewu suce do wykonania gniazd rdzennikowych w ktre wchodz rdzenniki rdzenia. Rdzenie elementy formy odlewniczej odtwarzajce ksztaty wewntrzne odlewu. Skadaj si z rdzenia waciwego i rdzennika wchodzcego w gniazda rdzennikowe. Rdzennica przyrzd sucy do wykonania rdzenia. Masa formierska i rdzeniowa mieszanina podstawowych i pomocniczych materiaw formierskich suca do wykonania form jednorazowych i rdzeni.

Operacje procesu wykonania odlewu

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Wykonanie rysunkw odlewu, modelu i formy w oparciu o rysunek konstrukcyjny gotowego wyrobu. Wykonanie modeli i skrzynek rdzeniowych ( zestawu modelowego). Przygotowanie mas formierskich i rdzeniowych. Wykonanie form i rdzeni. Suszenie rdzeni i niekiedy form. Skadanie i przygotowanie form do zalewania. Przygotowanie ciekego metalu. Zalanie form ciekym metalem. Wybicie odleww z form i rdzeni z odleww. Usunicie ukadw wlewowych i oczyszczenie odleww. Ewentualna obrbka cieplna odleww z powtrnym ich czyszczeniem. Ewentualna naprawa odleww. Kontrola techniczna i odbir odleww.

Ukad czynnoci w odlewni

[2]

Etapy wykonania odlewu

Etapy wykonania odlewu: a) rysunek gotowego wyrobu, b) rysunek odlewu, c) model, d) rdzennica, e) Zoona forma odlewnicza, f) wybity odlew; 1 naddatek, 2 znaki rdzeniowe, 3 powki rdzennicy, 4 rdze, 5 skrzynki formierskie, 6 gniazda rdzeniowe, 7 forma ukadu wlewowego, 8 ukad wlewowy [2]

Rysunek odlewu
W celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu konieczne jest opracowanie dokumentacji technologicznej, w ktrej skad wchodz : rysunek konstrukcyjny gotowego wyrobu, rysunek koncepcyjny sposobu odlewania, rysunek surowego odlewu, rysunki konstrukcyjne zespou modelowego rysunek formy odlewniczej, rysunki oprzyrzdowania specjalnego, karta technologiczna, karty instrukcyjne, karta kalkulacyjna wykonania odlewu, karta prb, warunki techniczne odlewu.

Rysunek surowego odlewu

Rysunek surowego odlewu powinien zawiera: - dane rozpoznawcze, - powierzchni podziau formy odlewniczej, - bazy obrbkowe dla wyjciowej operacji obrbkowej, - naddatki na obrbk skrawaniem, - naddatki technologiczne, - pochylenia i zbienoci cian odlewu zgodnie z paszczyzn podziau formy, - ukad wlewowy i nadlewy, - dopuszczalne odchyki wymiarowe dla tych powierzchni nieobrabialnych, dla ktrych odchyki te odbiegaj od normy, - dane dotyczce specjalnych wymaga stawianych odlewom, np. obrbka cieplna, wymagania co do twardoci itp. Dane rozpoznawcze (nazwa przedmiotu, nr surowego odlewu), tworzywo, miar skurczow i klas dokadnoci) odlewu wpisuje si w tabliczce rysunkowej.

Rysunek surowego odlewu

Powierzchnia podziau formy ma na celu umoliwienie wyjcia modelu z formy w czasie formowania, a w przypadku duych odleww powierzchni podziau formy stosuje si take w celu zmniejszenia ciaru duych modeli. Powierzchnia podziau formy dzieli odlew, form i skrzynk odlewnicz na dwie lub wicej czci i przebiega ona zasadniczo przez najwikszy przekrj przedmiotu. Na rysunku surowego odlewu zaznacza si j w postaci osi kolorem niebieskim i nad osi pisze si G w kolorze niebieskim, a pod osi D rwnie w kolorze niebieskim lub oznacza si jak na rys. Przykad zastosowania i oznakowania powierzchni podziau formy przedstawiono na rys.

Rysunek surowego odlewu

Powierzchnie odlewu, ktre w pniejszym toku procesu technologicznego bd poddane obrbce skrawaniem, musz posiada naddatki o odpowiedniej wielkoci. Wielko naddatku na obrbk mechaniczn jest znormalizowana i zaley od klasy dokadnoci odlewania, wielkoci danej powierzchni oraz od rodzaju materiau odlewanego ( rys. c). Naddatki technologiczne s to te czci bd fragmenty odlewu, ktre s trudne lub wrcz niemoliwe do wykonania na drodze odlewania w ksztacie przedstawionym na rysunku konstrukcyjnym gotowego wyrobu.
c naddatki na obrbk

d naddatki technologiczne otworw i wnk jako wypenienie

Rysunek surowego odlewu

Najczciej spotykane naddatki technologiczne to: - wypenianie wnk i otworw, ktre odlewa si jako pene ( rys. d ), - czniki zabezpieczajce odlew przed odksztaceniami i pkniciami przy stygniciu, obrbce cieplnej i wykoczeniu, - dodatkowe nadlewki suce do ustalenia i uchwycenia przedmiotu podczas obrbki mechanicznej , - naddatki na skurcz , - naddatki wynikajce z pochyle cian odlewu nie przewidzianych na rysunku przedmiotu.

Ukad wlewowy
Ukadem wlewowym nazywa si system kanaw wykonanych w formie odlewniczej, ktry powinien spenia nastpujce zadania: - doprowadzenie ciekego metalu do ustalonych miejsc wnki formy z wymagan prdkoci, - zatrzymanie pyncych z metalem zanieczyszcze i ula, - uzyskanie odpowiedniego rozkadu temperatur metalu wypeniajcego form oraz regulowanie zjawisk cieplnych podczas krzepnicia i stygnicia odlewu, - zasilanie krzepncego odlewu ciekym stopem. Pierwsze trzy zadania spenia moe cz wprowadzajca ukadu wlewowego, natomiast ostatnie zadanie speniaj czci ukadu zwane nadlewami lub ochadzalnikami.

Ukad wlewowy

Odlew z ukadem wlewowym i nadlewami: 1 zbiornik wlewowy, 2 wlew gwny, 3, 4 i 12 wlewy rozprowadzajce, 5 wlewy doprowadzajce, 6 oddzielacz, 7 przelew, 8, 9 nadlewy grne, 10 nadlew boczny, 11 szyjki nadleww [5]

Typy ukadw wlewowych

Schematy pooenia odlewu w formie odlewniczej w zalenoci od poziomu doprowadzenia metalu do wnki formy [16]

Modele odlewnicze
Model odlewniczy jest pomocniczym przyrzdem o ksztacie zewntrznym odlewanego przedmiotu z pewnymi zmianami podyktowanymi wzgldami odlewniczym . Wymiary modelu powikszone s o wielkoci skurczu metalu w czasie krzepnicia. Pod wzgldem konstrukcyjnym modele moemy podzieli na grupy: I- modele bezporednio odtwarzajce ksztat odlewu: s to modele bezrdzeniowe, czyli tzw. modele naturalne, II - modele porednio odtwarzajce ksztat odlewu, wymagajce stosowania skrzynek rdzeniowych (rdzennic), III - modele uproszczone. Wszystkie modele mona wykona jako modele dzielone i niedzielone i z czciami odejmowanymi. Do formowania rcznego, czyli do produkcji jednostkowej i maoseryjnej wykonuje si je z drewna. Znacznie bardziej trwae s modele metalowe wykonywane najczciej ze stopw aluminium, miedzi i eliwa.

Modele odlewnicze naturalne

a) b)

Model naturalny niedzielony; a) bez czci odejmowanej, b) z czci odejmowan: 1 cz odejmowana [5]

Modele odlewnicze niedzielone

Modele odlewnicze ze znakami rdzeniowymi - niedzielone :a) bez czci odejmowanej, b) z czci odejmowana [5]

Modele odlewnicze dzielone

Modele naturalne dzielone: a) bez czci odejmowanej, b) z czci odejmowan, 1 paszczyzna podziau [5]

Modele odlewnicze dzielone

Modele odlewnicze ze znakami rdzeniowymi dzielone: a) bez czci odejmowanej, b) z czci odejmowan [5]

Modele odlewnicze uproszczone

Rodzaje modeli uproszczonych: a) model szkieletowy i przekrj odlewu, 1 modele konierzy, 2 znaki rdzeniowe, 3 ebra, 4 ebra podune; b) wzornik o pionowej osi obrotu; c) wzornik o poziomej osi obrotu, d) wzornik przesuwany; e) wzornik segmentowy 1 czop, 2 wzornik, 3 rami; f) modele klocki; g) modele przymiary kontrolne [5]

Rdzennice skrzynkowe

Rdzennica skrzynkowa: 1 koki ustalajce, 2 wzmocnienia, 3 rdze [5]

Rdzennice ramkowe
a) b)

Rdzennica ramkowa: a) zwyka, otwarta, ustawiona na pycie podrdzeniowej; b) z obejm, ze zdjtym jednym bokiem [5]

Rdzennica z pancerzem

Rdzennica z pancerzem: 1 pancerz, 2 wewntrzne czci rdzennicy [5]

Materiay formierskie
Materiay formierskie su - po odpowiedniej przerbce - do wykonywania form i rdzeni. Dziel si na gwne i pomocnicze. Mas formiersk lub rdzeniow nazywa si mieszanin gwnych i pomocniczych materiaw formierskich z wod, dobranych w odpowiednich proporcjach i odpowiednio przygotowanych. Gwne materiay formierskie to: piaski formierskie - niektre z sypkich i lunych ska osadowych, skadajce si gwnie z ziarn kwarcu o nieregularnych ksztatach, gdzie zawarto osnowy ziarnowej wynosi minimum 65% ciaru. W piaskach tych moe wystpowa naturalne lepiszcze mineralne - w iloci do 35%. Poza piaskami formierskimi mog by stosowane inne mineray charakteryzujce si wysok ognioodpornoci oraz posiadajce mniejsz rozszerzalno ciepln jak np. korund naturalny i sztuczny, mulit, szamot, magnezyt, chromit, silimanit i cyrkon. gliny formierskie zawierajce powyej 50% lepiszcza. Pomocniczym materiaem formierskim zazwyczaj s rnego rodzaju spoiwa pochodzenia organicznego i nieorganicznego, suce do spajania ze sob lunych ziaren piasku, jak: oleje rolinne, kalafonia, dekstryna, melasa, szko wodne, ywice syntetyczne i w coraz wikszym zakresie ywice szybkoutwardzalne na zimno i na gorco. Do pomocniczych materiaw zaliczamy rwnie materiay chronice mas przed przypaleniem si jej do powierzchni odlewu (grafit, py wglowy, wgiel drzewny), materiay zwikszajce przepuszczalno (torf, trociny), pudry formierskie (likopodium, talk).

Materiay formierskie

Podzia mas formierskich [ 6]

Materiay formierskie

Masy formierskie i rdzeniowe mona sklasyfikowa zastosowania i rodzaju: - masy stosowane do odlewania eliwa, staliwa i metali nieelaznych, - masy do form odlewanych na wilgotno i na sucho, - masy przymodelowe i wypeniajce oraz jednolite, - masy naturalne i syntetyczne, - masy formierskie i rdzeniowe specjalne (cementowe, ceramiczne i tp.).

zalenie od

Materiay formierskie
Masy formierskie przygotowuje si ze wieego piasku i gliny z dodatkiem uywanej masy i domieszek. Proces technologiczny przygotowania mas skada si z nastpujcych etapw: - przygotowanie wieych piaskw z potrzebn zawartoci gliny, - regeneracja masy formierskiej uywanej (starej), - przygotowanie domieszek, - przygotowanie masy formierskiej z przygotowanych skadnikw.

Materiay formierskie
1. 2. 3. 4. 5. 6. Cechy mas formierskich: dobra plastyczno zdolno przyjmowania ksztatu wedug modelu i zachowania tego ksztatu, wielka spoisto czstek masy formierskiej zapewniajca odporno na wszelkiego rodzaju wstrzsy i cinienie hydrostatyczne wlewanego metalu, znaczna odporno na wysok temperatur pynnego metalu, wystarczajca przepuszczalno gazw i par powstaych w czasie odlewania i podczas procesu stygnicia metalu w formie odlewniczej, zdolno zachowania penej przydatnoci do wielokrotnego uycia w formie domieszek do nowych mas, atwe oddzielanie si od cian gotowego odlewu w czasie wybijania.

Narzdzia i przyrzdy formierskie

Do rcznego wykonywania formy su specjalne narzdzia formierskie, ktre zalenie od zastosowania mona podzieli na dwie grupy: narzdzia suce do zaformowania modelu w skrzynce lub w podou odlewni, narzdzia suce do wyjmowania modelu, naprawiania czci uszkodzonych formy i ostatecznego wykoczenia jej.

Narzdzia i przyrzdy formierskie

Podstawowe narzdzia do formowania rcznego: 1 - 2 - ubijaki due, 3 - 4 - ubijaki mae, 5 ubijak pneumatyczny, 6 - gadziki paskie, 7 - gadziki krawdziowe, 8 - jaszczurki, 9 - sito, 10, opata, 11 - lancet z haczykiem, 12 - haczyk do wyjmowania modelu, 13 - pdzel [16]

Narzdzia i przyrzdy formierskie

Przykady nowoczesnych skrzynek formierskich: a) skrzynka do formowania rcznego, b) skrzynka suwnicowa do formowania rcznego i maszynowego, c) skrzynka do formowania w liniach automatycznych pod wysokimi naciskami [8]

Metody formowania rcznego

Formowanie w gruncie otwarte, Formowanie w gruncie pod skrzynk, Formowanie w dwch skrzynkach, Formowanie na faszywce, Formowanie z obieraniem, Formowanie z lun czci, Formowanie w trzech i wicej skrzynkach, Formowanie w rdzeniach, Formowanie w gruncie za pomoc wzornikw, Formowanie za pomoc modeli szkieletowych, Formowanie za pomoc przymiarw kontrolnych, Formowanie za pomoc modeli klockw.

Formowanie w gruncie otwarte

Formowanie w gruncie otwarte: 1 grunt odlewni, 2 podoe mikkie [5]

Formowanie w gruncie pod skrzynk

Formowanie w gruncie pod skrzynk: 1 podoe twarde, 2 warstwa koksu, 3 rury odpowietrzajce, 4 nakucia odpowietrzajce [5]

Formowanie w dwch skrzynkach

Wykonanie formy odlewniczej w dwch skrzynkach z modelu drewnianego niedzielonego skada si z nastpujcych zabiegw. ustawienie modelu i odwrconej skrzynki dolnej na pycie podmodelowej, posypanie modelu pudrem formierskim w celu zabezpieczenia przed przywieraniem masy formierskiej, wypenienie skrzynki mas przymodelow i wypeniajc oraz ubicie jej, wykonanie odpowietrzenia nakuwakiem , odwrcenie dolnej powki formy wraz z modelem o 180 0, ustawienie na modelu odlewu modelu ukadu wlewowego i grnej skrzynki, wypenienie grnej skrzynki mas formiersk i ubicie jej, rozoenie ubitych form na czci, wyjcie modeli, reperacje i wykaczanie form suszenie rdzeni, skadanie formy, przygotowanie do zalania i zalanie ciekym metalem. Wykonanie form z modelu dzielonego przebiega w podobny sposb, z t jednak rnic, e po odwrceniu dolnej skrzynki, w ktrej bya zaformowana poowa modelu, ukada si jego drug cz, model wlewu, a nastpnie grn skrzynk, ktr wypenia si mas formiersk.

Formowanie w dwch skrzynkach

Przykad formowania rcznego przy uyciu modelu niedzielonego [16]

Formowanie w dwch skrzynkach

Przykad formowania rcznego przy uyciu modelu dzielonego: a) rysunek zwki rury i rdzenia, b) rdzennica (skrzynka rdzeniowa), c) model, d), e), f), g) kolejne fazy formowania [16]

Formowanie na faszywce

Formowanie na faszywce: a) wykonanie faszywki, b) formowanie skrzynki dolnej, c) formowanie skrzynki grnej [1]

Formowanie z obieraniem

Formowanie z obieraniem: a) odlew, b) wykonanie skrzynki dolnej, c) obieranie, d) zoona forma, 1 miejsce obierania [2]

Formowanie z lun czci

Formowanie z lun czci formy: a, b, c) lune czci formy [5]

Formowanie w trzech skrzynkach

Formowanie w trzech skrzynkach: 1 dolne obrzea, cz odejmowana, 2 grna cz piasty, cz odejmowana, 3 rodkowa cz formy, 4 dolna cz formy , 5 grna cz formy [5]

Formowanie w rdzeniach

Forma bloku 6 cylindrowego silnika spalinowego, formowanie w rdzeniach ustawionych w metalowej ramie M [2]

Formowanie wzornikiem

Przykad formowania przy uyciu wzornika; a) urzdzenie do formowania wzornikowego, 1 oysko, 2 wrzeciono stalowe, 3 rami eliwne, 4 piercie nastawczy; b) formowanie wzornikowe pokrywy, 1 pokrywa, 2 formowanie wzornikiem grnej powierzchni pokrywy, 3 formowanie skrzynki grnej, 4 formowanie pokrywy, 5 forma przygotowana do zalania [16]

Formowanie maszynowe
Maszyny do wytwarzania form i rdzeni nazywamy oglnie maszynami formierskimi lub formierkami. Formierki mechanizuj zasadniczo dwie podstawowe operacje: - zagszczanie masy w skrzynkach formierskich lub rdzennicach, - oddzielenie modelu od formy. Ze wzgldu na sposb zagszczania mas maszyny formierskie dzielimy na; - prasy, czyli formierki prasujce, - wstrzsarki, - wstrzsarki z doprasowaniem, - narzucarki, - strzelarki i nadmuchiwarki, - inne formierki specjalne. Ze wzgldu na sposb oddzielania modelu od formy maszyny formierskie dzielimy na: a) oddzielajce form znad modelu; - formierki trzpieniowe lub ramowe, - formierki z opuszczanym modelem, b)oddzielajce model w gr po odwrceniu formy: - formierki z obracanym stoem, - formierki z przerzucanym stoem, - formierki z obracan kolumn. (podzia ten dotyczy tylko pras, wstrzsarek i wstrzsarek z doprasowaniem. )

Formierki prasujce z grnym dociskiem

Zasady zagszczania mas formierskich w formie na formierkach z grnym dociskiem: a) formierka przygotowana do zagszczania masy w skrzynce; b) zagszczona masa w skrzynce; c) formierka przygotowana do oddzielenia formy od modelu: 1 cylinder, 2 tok, 3 st formierski, 4 pyta modelowa, 5 skrzynka formierska, 6 nadstawka, 7 klocek prasujcy, 8 belka [2]

Formierki prasujce z dolnym dociskiem

Przykad formierki z dolnym prasowaniem Formierki prasujce stosowane s prawie wycznie do wykonywania form maych i rednich.

Formierki wstrzsarki z dociskiem

Operacje podczas formowania przy zastosowaniu formierki wstrzsarki z dociskiem: a) ustawienie skrzynki formierskiej i oprszenie pyty modelowej pudrem, b) wypenienie skrzynki mas i zagszczenie mechanizmem wstpnym, c) zagszczenie pyt prasujc, d ) odpowietrzanie formy, e) oddzielenie formy od modelu w wyniku podnoszenia jej trzpieniami [5]

Narzucarka

Narzucarka przejezdna: 1 przenonik tamowy, 2 rynna, 3 przenonik tamowy, 4 zsyp, 5 przenonik tamowy, 6 otwr w obudowie, 7 siodlo, 8 skrzynka formierska, 9 model, 10 rkaw wysignika, 11 rkaw wysignika, 12 opatki gowicy narzucarki, 13 tarcza obrotowa [2]

Strzelarka
8

Zasada pracy strzelarki: 1 skrzynka rdzeniowa, 2 masa rdzeniowa, 3 cylinder strzaowy, 4 przestrze cylindra wypeniona spronym powietrzem, 5 zbiornik ze spronym powietrzem, 6 zawr spronego powietrza, 7 odprowadzenie rozpronego powietrza, 8 doprowadzenie spronego powietrza do zbiornika [2]

Oddzielanie formy od modelu

Typy maszyn w zalenoci od sposobu oddzielania formy od modelu: a) z podnoszeniem trzpieniowym formy, 1 skrzynka formierska, 2 model, 3 trzpienie; b0 modelem przeciganym, 1 model, 2 pyta podmodelowa, 4 pyta podstawowa; c) z obracanym stoem, d0 przerzucanym stoem [5]

Oddzielanie formy od modelu

Schemat konstrukcji i dziaania formierki z obracan kolumn [8]

Formowanie pod wysokimi naciskami

Zasada prasowania pod wysokimi naciskami elastyczn gowic wielotoczkow: a) pooenie wyjciowe, b) pocztek prasowania, c) koniec prasowania; 1 cylinder wyrwnawczy cinienia, 2 wielotoczkowa gowica prasujca, 3 stopki toczkw prasujcych, 4 ramka nadstawna, 5 skrzynka formierska, 6 st maszyny z pyt modelow poczony z atakujcym w gr cylindrem hydraulicznym [8]

Formowanie pod wysokimi naciskami

Schemat pracy formierki prasujcej pod wysokimi naciskami do bezskrzynkowego formowania metod Disamatic: a) wstpne zagszczenie masy za pomoc strzelarki, b) prasowanie, c) oddzielenie lewej pyty modelowej

Specjalne metody wytwarzania form i rdzeni piaskowych

Proces CO2 (masy ze szkem wodnym), Formowanie w formach cementowych, Proces CMS (cieke masy samoutwardzalne), Formowanie w masach ywicznych termoutwardzalnych (gorca rdzennica), Formowanie w masach furanowych samoutwardzalnych (zimna rdzennica).

Proces CO2
Stosowany w produkcji jednostkowej i seryjnej odleww o rednich i duych wymiarach, bez wzgldu na stopie skomplikowania oraz do produkcji rdzeni Masa formierska: - piasek kwarcowy, - szko wodne sodowe (krzemian sodu) w iloci 5 7%. Po zagszczeniu masy w skrzynce rdzeniowej lub formierskiej przedmuchuje si j dwutlenkiem wgla. Pod wpywem CO2 nastpuje w krtkim czasie utwardzenie masy. Stosuje si czsto do wykonywania rdzeni w strzelarkach wsppracujcych z maszynami przedmuchujcymi rdzenie CO2.

Masy cementowe
Stosowane do produkcji jednostkowej i seryjnej odleww o rednich i duych wymiarach i o ksztatach prostych i rednio skomplikowanych. Masa formierska: - piasek kwarcowy, - 8 12% cementu portlandzkiego, -7 10% wody. W formie lub rdzennicy utwardza si na powietrzu 24 48 godz. Dodatek CaCl2, MgCl2 w iloci 5 6% skraca czas wizania do 8 10 godz. Zalety: -niski koszt cementu jako spoiwa, - maa energia zagszczania, - dobra dokadno wymiarowa, - dua wytrzymao po utwardzeniu. Wady: - niezbyt dobra jako powierzchni, - silne przywieranie masy do powierzchni modelu

Cieke masy samoutwardzalne (CMS)

Stosowane w produkcji jednostkowej i seryjnej odleww o rednich i duych wymiarach i ksztatach prostych i rednio skomplikowanych. Masa formierska: - piasek kwarcowy, - szko wodne, - uel chromowy jako utwardzacz, - dodatki spieniajce. Mas o konsystencji ciekej wylewa si na model. Po czasie 20 40 min. masa traci pynno i sama utwardza si. Zalety: - obnienie kosztw produkcji, - zmniejszenie pracochonnoci wykonania odlewu, - wyeliminowanie potrzeby suszenia form i rdzeni, - daje si atwo mechanizowa i automatyzowa. Wady: - niezbyt dobra wybijalno, - przyczepno do modeli i rdzennic.

Formowanie w masach ywicznych termoutwardzalnych (gorca rdzennica)

Stosowane do seryjnej i masowej produkcji rdzeni maych o podwyszonych wymaganiach wymiarowych. Masa rdzeniowa:
piasek kwarcowy pukany o zawartoci lepiszcza max. do 0,5%, ywica termoutwardzalna (np. fenolowo formaldehydowa typu nowolak, mocznikowo formaldehydowa, furanowa) w iloci 1,5 3%, katalizator (najczciej kwas fosforowy), w iloci 5 25% w stosunku do ywicy. Proces gorcej rdzennicy polega na napenieniu mas rdzeniow za pomoc nadmuchiwarek lub strzelarek rdzennicy podgrzanej do temp. 200 3000C. Pod wpywem ciepa nastpuje szybka polimeryzacja spoiwa, powodujca utwardzenie masy rdzeniowej. Zalety: - krtki czas wykonania rdzenia cznie z procesem utwardzania, - atwo automatyzacji procesu wytwarzania rdzeni, - dua dokadno wymiarowa rdzeni.

Formowanie w masach furanowych samoutwardzalnych (zimna rdzennica)

Stosowane do produkcji od jednostkowej do masowej przede wszystkim rdzeni od maych do duych oraz form rednich i duych o podwyszonej dokadnoci wymiarowej. Masa formierska i rdzeniowa: - piasek kwarcowy, - ywice furanowe mocznikowo furfurylowe, fenolowo furfurylowe, mocznikowe, (w niektrych przypadkach alkidowe, epoksydowe, melaminowe), - katalizatory. Katalizator moe by wprowadzony do masy: - w czasie jej przygotowania, - po wypenieniu mas rdzennicy, - przygotowanie masy i wypenienie ni rdzennicy odbywa si w jednej maszynie. Zalety: - wysoka jako odleww, - wszechstronno zastosowa, - wyeliminowanie temperatury jako czynnika utwardzajcego, - dua dokadno wymiarowa.

Specjalne metody odlewania

Formowanie skorupowe, Odlewanie kokilowe grawitacyjne, Odlewanie kokilowe pod niskim cinieniem, Odlewanie odrodkowe, Odlewanie cige i pcige, Proces Shawa, Odlewanie pod cinieniem, Odlewanie precyzyjne metod wytapianych modeli.

Formowanie skorupowe
Zastosowanie do produkcji seryjnej i masowej form i rdzeni odleww maych i rednich o wysokich wymaganiach wymiarowych i dobrej gadkoci powierzchni. Masa formierska: - czysty, pukany i drobnoziarnisty piasek kwarcowy, - 4 8% sproszkowanej nowolakowej ywicy fenolowej, - 10 12% w stosunku do ywicy urotropiny jako utwardzacza, - 0,1% nafty jako rodka powodujcego lepsze rozprowadzenie ywicy. Masa formierska jest mieszanin, ktrej utwardzenie w normalnych warunkach nie zachodzi. Proces wizania rozpoczyna si pod dziaaniem temperatury.

Formowanie skorupowe

Fazy wykonania formy skorupowej wedug procesu C (Croning); 1 pyta modelowa, 2 powka modelu, 3 model zbiornika wlewowego, 4 pyta wypychaczy, 5 wypychacze, 6 trzpienie sprynowe, 7 piec grzewczy elektryczny lub gazowy, 8 zbiornik z masa skorupow, 9 powka formy skorupowej, 10 przyrzd do sklejania powek form, 11 zaciski form skorupowych, 12 skrzynka formierska, 13 forma skorupowa, 14 - suchy piasek wypeniajcy [8]

Formowanie skorupowe
Etapy wykonywania form skorupowych: - oczyszczenie pyty modelowej i pokrycie jej oddzielaczem (np. olejem silikonowym, - podgrzanie elektrycznie lub gazowo pyty modelowej do temperatury 220 3000 C, - obrt pyty modelowej o 1800 i poczenie ze zbiornikiem z mas skorupow, - obrt pyty modelowej ze zbiornikiem do pierwotnego pooenia i przetrzymanie przez okres 6 25 s - powstanie skorupy, - ponowny obrt o 1800 - masa opada, odczenie zbiornika z mas, - utwardzanie skorupy w temperaturze 300 4000 C przez 1 3min, - zdjcie skorupy i klejenie powek form skorupowych za pomoc klejw ywicznych - zalewanie form.

Formowanie skorupowe
Zalety formowania skorupowego: - moliwo zastosowania do wszystkich stopw odlewniczych, (ze wzgldw ekonomicznych stosowane gwnie dla eliw, najczciej w przemyle motoryzacyjnym), - uzyskanie odleww o maej chropowatoci powierzchni i duej dokadnoci wymiarowej, - moliwo uzyskania odleww o cienkich ciankach, - czciowe lub cakowite wyeliminowanie obrbki skrawaniem, - atwo automatyzacji i mechanizacji procesu. Wady formowania skorupowego: - wysoki koszt materiaw formierskich, - skomplikowane i drogie maszyny do formowania, - ograniczenie masy odlewu do 100kg, (najczciej 20 30 kg).

Odlewanie kokilowe grawitacyjne

Odlewanie kokilowe grawitacyjne polega na wykonywaniu odleww poprzez zalanie ciekym metalem form metalowych zwanych kokilami. Kokile s formami wielokrotnego uytku. Zastosowanie do produkcji seryjnej, wielkoseryjnej i masowej odleww rednich i maych, przede wszystkim ze stopw metali nieelaznych, w mniejszym zakresie z eliwa. Kokile wykonuje si z: - eliwa szarego perlitycznego do odleww z metali nieelaznych i maych odleww cienkociennych z eliwa, - eliwa szarego stopowego niskokrzemowego do odlewania wszystkich stopw metali nieelaznych i elaza, - eliwa sferoidalnego do odlewania gwnie rednich odleww eliwnych i staliwnych, - staliwa wglowego do odlewania duych odleww eliwnych i staliwnych, - staliwa niskostopowego stosowane do rednich i duych odleww ze stopw aluminium i elaza.

Odlewanie kokilowe grawitacyjne

Kokila odtwarza ksztat zewntrzny odlewu. Ksztat wewntrzny odlewu odtwarzaj rdzenie stalowe lub wykonane z mas rdzeniowych. Przebieg odlewania w kokili: - oczyszczenie powierzchni kokili i rdzeni metalowych, - podgrzanie do temperatury 150 2000C, - przygotowanie kokili do zoenia, - naniesienie warstwy pokrycia izolujcego na powierzchnie robocze kokili i rdzeni, - oczyszczenie wnki kokili spronym powietrzem, - zoenie kokili i rdzeni, - zalanie kokili ciekym metalem, - zakrzepnicie odlewu, - wyjcie rdzeni metalowych, - rozoenie kokili, - wyjcie odlewu.

Odlewanie kokilowe grawitacyjne

Kokile z rdzeniami metalowymi i piaskowymi: a) kokile z metalowym rdzeniem dzielonym, b) kokila do odleww eliwnych z rdzeniami piaskowymi, c) kokila z czterema rdzeniami metalowymi [8]

Odlewanie kokilowe grawitacyjne

Kokila do odlewania tokw aluminiowych: 1 ruchoma cz korpusu, 2 nieruchoma cz korpusu, 3 podstawa korpusu, 4 ukad wlewowy [2]

Odlewanie kokilowe grawitacyjne

Zalety odlewania kokilowego grawitacyjnego: -dua dokadno i stao wymiarowa odleww, - dobra gadko i czysto powierzchni odleww, - moliwo uzyskania cienkich cianek odleww, -dua wydajno procesu, - wyeliminowanie skrzynek formierskich, ich skadowanie i transport, - atwa mechanizacja i automatyzacja procesu. Wady odlewania kokilowego grawitacyjnego: - ograniczone zastosowanie do odlewania niektrych stopw zwaszcza elaza, - ograniczony ksztat i wielko odlewu, - wysoki koszt kokili.

Odlewanie kokilowe pod niskim cinieniem

Odlewanie kokilowe pod niskim cinieniem forma wypeniana jest pod niewielkim cinieniem lub podcinieniem zwykle nie przekraczajcym 0,2 MN/m2, najczciej poniej 0,1 MN/m2. Zastosowanie tylko do odlewania stopw metali nieelaznych. Zalety procesu: - zmniejszenie lub wyeliminowanie nadleww, gdy odlew w czasie krzepnicia poczony jest z ciekym metalem w piecu, -lepsze ni przy odlewaniu kokilowym grawitacyjnym wypenienie formy, - lepsza lejno metalu wskutek wyszej temperatury, - atwiejsza mechanizacja i automatyzacja procesu. Wady: - wysokie koszty urzdzenia, gdy kokila zwizana jest z jednym piecem, - wysze koszty eksploatacji (droga instalacja cinieniowa, konieczno czstej wymiany rur wlewowych).

Odlewanie kokilowe pod niskim cinieniem

Schemat urzdzenia do odlewania pod niskim cinieniem [8]

Odlewanie w formach wirujcych (odrodkowe)

Odlewanie odrodkowe polega na doprowadzeniu ciekego metalu do wirujcej formy. Pod wpywem siy odrodkowej metal odtwarza ksztaty odlewu i ulega zakrzepniciu. Metody odlewania odrodkowego: a) odlewanie odrodkowe gdzie o odlewu pokrywa si z osi wirujcej formy; - o wirowania pozioma, - o wirowania pionowa, b) odlewanie pod cinieniem odrodkowym o wirowania pokrywa si z osi wlewu gwnego. Zastosowanie: seryjna i masowa produkcja odleww o ksztatach bry obrotowych (odlewy rur i o ksztacie rur, tuleje, piercienie, bbny hamulcowe, obudowy oysk,odlewy k, waw itp.).

Odlewanie w formach wirujcych (odrodkowe)

Schemat odlewania odrodkowego w formie z poziom osi obrotu [8] Metoda ta wykorzystywana jest do wykonywania odleww o ksztatach bry obrotowych dla ktrych L>D, jednak max L= 5D. Stosowane s maszyny z przesuwn wirujc form i sta rynn lejnicz oraz z sta wirujc form i przesuwn rynn lejnicz.

Odlewanie w formach wirujcych (odrodkowe)

Schemat odlewania odrodkowego w maszynach z pionow osi obrotu [8]

Metoda ma zastosowanie do wykonywania odleww o ksztatach bry obrotowych dla ktrych L < D. Ograniczenie jest spowodowane spywaniem metalu w d i zwikszaniem gruboci cianki w dolnej czci odlewu.

Odlewanie w formach wirujcych (odrodkowe)

Odlewanie pod cinieniem odrodkowym [8] Odlewanie pod cinieniem odrodkowym moe by wykorzystywane do uzyskania odleww o dowolnych ksztatach

Odlewanie w formach wirujcych (odrodkowe)

Zalety procesu: - lepsze wasnoci wytrzymaociowe ni w odlewach uzyskanych w kokilach zalewanych grawitacyjnie i w formach piaskowych, - polepszenie wasnoci technologicznych i fizykochemicznych, - zmniejszenie i wyeliminowanie porowatoci odleww, - zmniejszenie lub wyeliminowanie ukadw wlewowych i nadleww zwiksza uzysk, - atwo uzyskiwania odleww wielowarstwowych. Wady: - ograniczenie odlewania ksztatem odlewu, - wysoki koszt urzdze i ich eksploatacji, - opacalno jedynie przy wykonywaniu duych serii odleww, - maa uniwersalno urzdze, - trudnoci przy mechanizacji, a zwaszcza automatyzacji procesu

Odlewanie cige i pcige

Odlewnie cige polega na wlewaniu ciekego metalu do krystalizatora, w ktrym metal po skrzepniciu przybiera okrelony ksztat i w tej postaci w sposb cigy lub skokowo usuwany jest z drugiej strony a nastpnie city na odcinki. Odlewanie pcige odbywa si na tej samej zasadzie, ale dugo odlewu jest cile okrelona. Urzdzenia do odlewania cigego i pcigego mog by pionowe i poziome. Zastosowanie: - produkcja seryjna i masowa prtw okrgych i profilowych oraz paskich zamiast wyrobw walcowanych, - produkcja rur, - produkcja wlewkw jako pwyrobw do przerbki plastycznej. Stosuje si do stopw metali nieelaznych oraz do eliwa.

Odlewanie cige i pcige

a) b)

Schemat odlewania cigego: a) w pozycji pionowej, b) w pozycji poziomej [2]

Odlewanie cige i pcige

Schemat odlewania rur wodocigowych z kielichem: 1 pyta dolna, 2 zaczep, 3 - rdze jednorazowy, 4 kielich, 5 kad, 6 zbiornik wlewowy, 7 krystalizator, 8 rura, 9 silnik elektryczny [11]

Odlewanie metod Shawa

Zastosowanie w produkcji jednostkowej i seryjnej odleww rednich i duych (nawet do 3 tonnajczciej 1 150 kg) o wysokich wymaganiach wymiarowych i gadkoci powierzchni. Metod t wykonujemy m. in. matryce kuzienne, kokile, czci form cinieniowych, formy dla przemysu gumowego i szklarskiego. Masa formierska: - sproszkowane materiay wysokoogniotrwae (sylimanit, mulit, mczka cyrkonowa), - cieke spoiwo (zhydrolizowany krzemian etylu rozpuszczony w spirytusie. Wykonanie formy: - przygotowanie masy formierskiej w postaci gstego szlamu, - wylanie masy na model ustawiony w skrzynce i wykonanie warstwy przymodelowej, - wypenienie pozostaej objtoci skrzynki mas wypeniajc, - gdy masa uzyska konsystencj gumy wyjmujemy model, - wypalenie formy w piecu lub przez podpalenie wydzielajcych si par alkoholu, - zoenie formy, zalanie formy ciekym metalem. Zalety: - wysoka dokadno wymiarowa, -wysoka gadko powierzchni odlewu pozwalajca na ograniczenie lub wyeliminowanie obrbki skrawaniem. Wady: - metoda trudna do mechanizacji, - metoda droga.

Odlewanie metod Shawa

Proces technologiczny odlewania metod Shawa: 1 przygotowanie materiaw ceramicznych, 2 przygotowanie spoiwa, 3 przyrzdzanie mieszanki, 4 zalanie formy mieszank ceramiczn, 5 oddzielenie formy od modelu, 6 wypalenie formy, 7 wygrzanie formy, 8 zalanie formy metalem [21]

Odlewanie cinieniowe
Odlewanie pod cinieniem nazywane rwnie odlewaniem cinieniowym jest rozwiniciem odlewania kokilowego i polega na wprowadzeniu do formy metalu na ktry wywarte jest cinienie 2,0 350 MN/m2. Zastosowanie masowa produkcja odleww maych i rednich (od kilku gramw do ok. 50 kg), o dowolnym ksztacie i bardzo duych dokadnociach wymiarowych oraz o cienkich ciankach. Najczciej stosowane jest do odlewania stopw miedzi, oowiu, aluminium, cyny i cynku. Klasyfikacja maszyn cinieniowych: 1) maszyny z gorc komor cinienia; a) powietrzne (sprarkowe) w ktrych bezporednio na metal dziaa sprone powietrze lub gaz cinieniu do 4,0 MN/m2. - z nieruchom komor cinienia, - z ruchom komor cinienia, b) tokowe w ktrych cinienie na metal wywiera tok, 2) maszyny tokowe z zimn komor cinienia: a) z poziom komor cinienia, b) z pionow komor cinienia.

Odlewanie cinieniowe
a) b) c)

Podzia i schematy maszyn tokowych do odlewania pod cinieniem: a) maszyna gorco komorowa, b) maszyna zimno komorowa pozioma, c) maszyna zimno komorowa pionowa : 1 nieruchoma cz formy, 2 ruchoma cz formy, 3 kadub przedni maszyny, 4 tok prasujcy, 5 komora cinienia gorca lub zimna, 6 wnka formy odtwarzajca odlew, 7 wlew, 8 gorcy zbiornik cylindryczny z przewodem wlewowym, 9 tygiel pieca grzewczego, 10 tok dolny do ucinania wlewu i wyrzucenia nadmiaru metalu w postaci zestalonego krka [8]

Odlewanie cinieniowe

Schemat poszczeglnych faz odlewania pod cinieniem na maszynie z poziom komor: a) zalewanie komory, b) zapenianie wnki formy, c0 rozwarcie komory i wyjcie rdzeni, d) wypchnicie odlewu; 1 tok prasujcy, 2 komora cinienia, 3 forma, 4 wypychacze, 5 odlew, 6 rdze, 7 otwr wlewowy [2]

Odlewanie cinieniowe

Schemat zalewania formy na maszynie do odlewania pod cinieniem z pionow zimn komor i wlewem dyszowym: 1 tok prasujcy, 2 komora cinienia, 3 cieky metal, 4 dolny tok, 5 spryna, 6 nieruchoma powka formy, 7 ruchoma powka formy, 8 wypychacze, 9 dysza wlewowa, 10 odlew, 11 metal znajdujcy si w ukadzie wlewowym, 12 nadmiar metalu [2]

Odlewanie cinieniowe
a) b)

Maszyny cinieniowe sprarkowe: a) z nieruchom komor cinienia i zakrytym zbiornikiem; 1 zatyczka, 2 otwr wlewowy metalu do zbiornika, 3 otwr doprowadzajcy sprone powietrze, 4 wlew gwny, 5 komora cinienia, 6 wlew doprowadzajcy, 7 forma, b) z ruchom komor cinienia; 1 wlew doprowadzajcy, 2 forma, 3 dysza, 4 rurka doprowadzajca powietrze, 5 komora cinienia, 6 tygiel [12]

Odlewanie cinieniowe
Zalety odlewania cinieniowego: - bardzo dua dokadno wymiarowa, - bardzo maa chropowato, - moliwo uzyskiwania odleww o bardzo cienkich ciankach, - bardzo due ograniczenie lub wyeliminowanie obrbki skrawaniem, - lepsze wasnoci mechaniczne, chemiczne i fizyczne odleww, - mniejszy ciar surowych odleww, - bardzo dua wydajno. Wady odlewania cinieniowego: - wysoki koszt maszyn i oprzyrzdowania, - dugi czas przygotowania produkcji, - ograniczona wielko i masa odleww, - trudnoci w odlewaniu odleww o grubszych ciankach (moe wystpi porowato), - ograniczenie zastosowania do niektrych stopw (gwnie stopw cynku, aluminium, magnezu).

Odlewanie cinieniowe
Odmiany odlewania cinieniowego: - odlewanie z krzepniciem pod cinieniem, - odlewanie prniowo cinieniowe, - proces Acurad.

Odlewanie metod wytapianych modeli

Jedna z najstarszych metod odlewania. Polega na wykonaniu modelu z substancji atwotopliwej, ktr pokrywa si warstw ceramiczn. Nastpnie model wytapia si, skorup wypala si i zalewa ciekym metalem. Zastosowanie do produkcji seryjnej i wielkoseryjnej bardzo drobnych i drobnych odleww o najwyszej dokadnoci wymiarowej i gadkoci powierzchni (przemys precyzyjny, zbrojeniowy, narzdziowy, motoryzacyjny, maszynowy, artystyczny, jubilerski itp.) Masa modelowa: - mieszanina parafiny, stearyny, cerezyny, kalafoni, wosku pszczelego itp. Modele odlewu i ukadu wlewowego wykonuje si najczciej w matrycach metalowych, rzadziej gumowych, cementowych lub gipsowych. Masa ceramiczna: - sproszkowana mczka kwarcowa lub cyrkonowa, szamotowa, mulit, sylimanit itp.. - spoiwa roztwory na bazie krzemianu etylu lub zolu kwasu krzemowego, a przy mniejszych wymaganiach szko wodne. -rozpuszczalniki i inne materiay: spirytus etylowy, aceton, hydrazyt, kwas solny, woda destylowana.

Odlewanie metod wytapianych modeli

Operacje procesu odlewania metod modeli wytapianych - wykonanie modeli odleww i ukadu wlewowego, - monta modeli na wlewie gwnym, - tworzenie powoki ceramicznej poprzez kilkakrotne zanurzanie zestawu modelowego w pynnej masie ogniotrwaej i obsypywanie piaskiem kwarcowym, - tworzenie powoki samononej, lub umieszczanie w skrzynkach formierskich, - wytapianie modeli (moe odbywa si w urzdzeniach wannowych, bbnowych lub komorowych z wykorzystaniem gorcego powietrza lub pary wodnej, - w razie potrzeby dodatkowe wypalanie formy w piecach komorowych w temperaturze 850 9000C, - zalewanie ciekym metalem, - wybijanie odleww z formy, - odcinanie odleww od wlewu gwnego, - czyszczenie i wykaczanie odleww.

Odlewanie metod wytapianych modeli

Zalety procesu: - uzyskiwanie najwikszych dokadnoci wymiarowych i gadkoci powierzchni, - zastpowanie drogich odkuwek i obrbki skrawaniem poprzez wykonanie odleww precyzyjnych, - moliwo uzyskania odleww o bardzo zoonych ksztatach, niemoliwych do wykonania innymi metodami, - moliwo wykonania odlewu z dowolnego stopu (w produkcji seryjnej i wielkoseryjnej stosowana najczciej do staliw , zwaszcza stopowych, rzadziej eliw i stopw miedzi, a wyjtkowo do stopw aluminium), - mona uzyskiwa odlewy cienkocienne. Wady procesu: - proces trudny do mechanizacji i automatyzacji, - ograniczona masa odlewu, zasadniczo do 1 2 kg, wyjtkowo do 10 kg.

Zalewanie form

Kadzie odlewnicze: a) yka odlewnicza, b) kad z widami, c) kad suwnicowa otwarta, d) kad suwnicowa zamknita, e) kad przechylna z przegrod, f ) kad syfonowa (czajnikowa), g) kad zatyczkowa [20]

Zalewanie form
[5]

Krzepnicie i stygnicie metalu w formie

Po zalaniu formy ciekym metalem rozpoczyna si proces krzepnicia i stygnicia odlewu, ktrego jako zaley od: - waciwoci fizycznych i technicznych materiau formy (przewodno cieplna, wytrzymao, podatno, przepuszczalno), - waciwoci fizycznych i mechanicznych materiau odlewu (temperatura zalewania, pynno, przewodno cieplna, wytrzymao w wysokich temperaturach, jednorodno), - wielkoci skurczu materiau odlewu. Najwaniejszym zjawiskiem towarzyszcym procesowi krzepnicia i stygnicia jest skurcz metalu. Jest to zmniejszenie wymiarw odlewu w stosunku do odpowiednich wymiarw modelu, wedug ktrego wykonano form odlewnicz.

Skurcz metalu

Skurcz metalu w czasie stygnicia: a - forma po zalaniu, b - skurcz w stanie ciekym S1, c - skurcz w okresie krzepnicia S2, d - skurcz w stanie staym S3 Skurcz moe by swobodny w odlewach o ksztatach prostych (pyty, waki) lub hamowany w odlewach o ksztatach zoonych (tuleje, koa, rury). Hamowanie skurczu metalu mog spowodowa czynniki mechaniczne (opr formy, rdzeni, uebrowania skrzynek) i cieplne (rny skurcz poszczeglnych czci odlewu wynikajcy z ronych gruboci cianek, a tym samym z rnych szybkoci stygnicia).

Krzepnicie i stygnicie metalu w formie

. Schematyczny przebieg krzepnicia i powstawania jamy skurczowej [8]

Schematyczne przedstawienie zasady krzepnicia: a - jednoczesnego, b kierunkowego [8]

Wybijanie, czyszczenie i wykaczanie odleww

Wybijanie odleww: - wybijanie rczne, - wybijanie zmechanizowane; -na wstrzsarkach, - na kratach wibracyjnych, - w bbnach. Czyszczenie odleww: - piaskownie, - rutowanie, - czyszczenie wodne, - czyszczenie pneumatyczne. Wykaczanie odleww (usuwanie czci ukadu wlewowego, zalewek, uebrowa i nierwnoci powierzchni, usuwanie wad odlewniczych, ewentualna obrbka cieplna i skrawaniem).

Wady odlewnicze
Wady odlewnicze dziel si na 5 grup: 1) wady ksztatu, (niedolew, guz, niedotrzymanie wymiarw, przestawienia), 2) wady powierzchni, (chropowato, wzarcia, nakucia, strupy, przypalenia itp.), 3) przerwy cigoci, (pknicia na zimno i na gorco, niespaw itp.), 4) wady wewntrzne wykrywane za pomoc bada rentgenograficznych lub ultradwikowych, (jama skurczowa, bbel, pcherz, sitowato, zaulenia itp.), 5) wady materiau stwierdza si poprzez badania metalograficzne wytrzymaociowe, skadu chemicznego, (niezgodnoci z wymaganiami technicznymi)