UNIWERSYTET LSKI W KATOWICACH WYDZIA PRAWA I ADMINISTRACJI NIESTACJONARNE STUDIA ADMINISTRACYJNE I STOPNIA AGNIESZKA KWIATEK NUMER ALBUMU: 223774

ORGANIZACJA I FUNKCJONOWANIE POLICJI

PRACA LICENCJACKA NAPISANA POD KIERUNKIEM DR MARCINA JANIKA KATOWICE 2008

Spis treci Wstp...............4 Rozdzia 1. Ewolucja policyjnej funkcji administracji...6 1.1. Geneza pojcia policja.6 1.2. Nauka policji we Francji...10 1.3. Pojcie policji administracyjnej w ujciu doktryny okresu midzywojennego..12 1.4. Miejsce policji administracyjnej w strukturze pojciowej doktryny prawa administracyjnego okresu PRL u.15 1.5. Policja a reglamentacja.25 Rozdzia 2. Organy wykonujce funkcj policyjn............33 2.1. Systematyka organw penicych funkcj policji administracyjnej.33 2.1.1. Strae gminne (miejskie)34 2.1.2. Podmioty prywatne (przedsibiorcy), wewntrzne suby ochrony oraz suby porzdkowe organizatora imprezy masowej..38 2.1.3. Stra Ochrony Kolei...40 2.1.4. Stra Marszakowska.....42 2.1.5. Pastwowa Inspekcja Pracy..42 2.1.6. Inspekcja Handlowa...45 2.1.7. Pastwowa Inspekcja Sanitarna...47 2.2. Funkcja wojewody i starosty w sferze ochrony bezpieczestwa i porzdku publicznego50 2.2.1. Wojewoda jako zwierzchnik administracji zespolonej w wojewdztwie...51 2.2.2. Funkcja starosty w sferze ochrony bezpieczestwa obywateli i porzdku publicznego.....55 2.3. Stra Graniczna.....59 2.4. Policja pastwowa.65 Rozdzia 3. Organizacja Policji...69 3.1. Policja jako organ administracji o kompetencjach szczeglnych..69 3.2. Policja w strukturze administracji rzdowej w wojewdztwie.72

3.3. Policja a samorzd terytorialny...74

3.4. Zarys prawnych form dziaania Policji...76

3.5. Schemat organizacyjny Policji.80 Podsumowanie..83 Bibliografia....85 Spis zacznikw...89

Wstp
Zagadnienie policji i jej funkcjonowania stanowi jeden z najwaniejszych przedmiotw zainteresowania w pastwie. Organy penice funkcj policyjn maj za zadanie sub spoeczestwu poprzez ochron bezpieczestwa i porzdku publicznego. W systemie tych jednostek znajduj si zarwno formacje uzbrojone, zorganizowane w sposb wojskowy (na przykad Policja, Stra Graniczna), jak rwnie wyspecjalizowane organy cywilne administracji publicznej (na przykad inspekcje). Wrd policji administracyjnych znajdziemy take inne podmioty, dziaajce na podstawie odrbnych ustaw. Mog to by na przykad suby porzdkowe organizatora imprezy masowej. Mimo to, Policja pozostaje nadal jedn z najwaniejszych instytucji spoecznych i peni szczegln rol w pastwie. Niniejsze opracowanie obejmuje organizacj i funkcjonowanie organw o charakterze policyjnym, ze szczeglnym wyrnieniem Policji. Rozdzia pierwszy przedstawia genez pojcia policja i jego rozwj od czasw staroytnych a do powstania nauki policji we Francji. Opisuje rwnie miejsce policji administracyjnej w strukturze pojciowej okresu midzywojennego, a nastpnie PRL-u. W tym rozdziale omwiono te dziaania policji, ktre mog prowadzi do reglamentacji praw i wolnoci czowieka i obywatela. Rozdzia drugi przedstawia systematyk organw penicych funkcj policji administracyjnej, omwione zostay przykadowe podmioty, midzy innymi strae gminne (miejskie), podmioty prywatne i niektre inspekcje (na przykad Pastwowa Inspekcja Pracy czy Inspekcja Handlowa). Nastpnie opisano funkcj wojewody i starosty w sferze ochrony bezpieczestwa i porzdku publicznego. Skupiono si rwnie na funkcjonowaniu Stray Granicznej i Policji pastwowej. Rozdzia trzeci zosta w caoci powicony Policji. Opisuje on jej organizacj, wyjania, dlaczego kompetencje Policji maj charakter szczeglny, a take wskazuje miejsce Policji w strukturze administracji rzdowej w wojewdztwie i administracji samorzdowej. Rozdzia ten traktuje rwnie o prawnych formach dziaania Policji. Na kocu przedstawiono schemat organizacyjny Policji. Prac otwiera wstp, zamyka podsumowanie wraz z wnioskami kocowymi. W podsumowaniu przedstawiono wnioski, jakie wynikaj z omwienia powyszych

zagadnie. Ponadto praca zawiera wykaz pozycji bibliograficznych i zaczniki.

ROZDZIA 1 Ewolucja policyjnej funkcji administracji

1.1. Geneza pojcia policja Pod pojciem policja rozumie si dziaalno administracyjn, a take korpus zorganizowany w sposb wojskowy. Termin policja po raz pierwszy pojawi si w staroytnoci, w postaci greckiego sowa politeia, ktre okrelao ustrj pastwa ateskiego i formy rzdzenia, czyli niemal ca regulacj ycia pastwowego. Tak rozumieli je zarwno Ksenofont, jak i Arystoteles1. Politeia miaa gwarantowa jednostkom dobre - jak na czasy staroytne - warunki ycia obywatelskiego. Mimo tego, e staroytne pastwa greckie charakteryzoway si siln wadz, to jednostki byy samodzielne, a samodzielno ta wyraaa si poprzez obywatelstwo. Wprawdzie wolno obywatelska nie zosta ujta wprost (nie bya prawnie ustanowiona) i zawsze spogldano na ni przez pryzmat pastwa, ale mona to umotywowa pierwszestwem wzgldu na cae spoeczestwo, w ktrym to jednostki dostosowyway si do organizacji ycia pastwowego. Ten idea by niejednokrotnie przywoywany w le zorganizowanych pastwach redniowiecznych, gdzie niejednolita wadza zostaa rozdarta pomidzy dwa stany (dualizm) i w duym stopniu zaleaa od kocioa. Pojcie wadzy pastwowej oznaczao wwczas prawo przeniesione na oznaczon osob, ilo uprawnie (tzw. praw zwierzchniczych), jakie posiada panujcy, aby mc wypenia zadania pastwowe. Z kolei koci uzalenia od siebie wadz pastwa, niszczy jego jedno. Wikszo zada pastwowych, takich jak na przykad szkolnictwo czy opieka nad ubogimi, wykonywa wanie koci, podczas gdy pastwo miao wycznie utrzymywa porzdek prawny i ochrania jednostki przed niebezpieczestwami zewntrznymi. Taki stan rzeczy wynika zarwno z rozbicia stanowego, jak i z zalenoci wadzy pastw redniowiecznych od kocioa. Jeli idzie o zadania pastwa co do bezpieczestwa wewntrznego, koncentroway si one na ochronie obywateli przed rozbjnikami panoszcymi si na drogach publicznych. Pomimo tego szczupego
1

W. Kawka, Policja w ujciu historycznym i wspczesnym, Wilno 1939, str. 3.

zakresu zada, pastwa redniowieczne staray si dba o porzdek. Pocztkowo zapewnienie bezpieczestwa i porzdku naleao do miast, a nastpnie przerodzio si w obowizek pastwa. Okrelajc te czynnoci, uywano sowa politesse, pochodzcego od polir - dobrze urzdza, porzdkowa. W XIV wieku zaczy si zmiany wewntrzne pastw, rwnie w odniesieniu do kocioa. We Francji rozwin si ruch majcy na celu umocnienie wadzy pastwowej, poszerzy si katalog zada pastwa. Rwnoczenie pojawi si wyraz politia (policite, police), oznaczajcy dziaalno pastwa, ktra dy miaa do realizacji porzdku, bezpieczestwa i dobrobytu. Wieki XIV i XV to czas wzmacniania si wadzy pastwowej zmieniy si zapatrywania na cele i zadania pastwa, ktre wreszcie zaczo dziaa w tym kierunku. W XV wieku sowo politia przywdrowao z Francji do Niemiec, zawierao ju wtedy element wzmocnienia wadzy pastwowej, a panujcy wykorzystywali wszelkie moliwoci, aby ama stany i utwierdza swoj pozycj. W wyniku zainteresowania kultur staroytn, midzy innymi dzieami Arystotelesa i Platona, ale take pod wpywem kocioa i prawa natury, uregulowane zostay przez nauk prawa i obowizki panujcych. Ich zwierzchnicze prawa ulegay rozszerzaniu, w zwizku z tym nie przywizywano ju tak duej wagi do praw dobrze nabytych, chocia jeszcze je uznawano. Jednoczenie zwikszy si treciowo zakres terminu politia(ius politiae) oznacza teraz bezpieczestwo, porzdek publiczny, dobrobyt, ktre stay si celem pastwowym, wykonywanym przez panujcego. Zwierzchnik pastwa posiada tak zwane ius eminens - uprawnienie, ktre mg wykorzystywa w przypadkach wyszej koniecznoci, realizujc zadania pastwowe, w interesie dobra obywateli (jako ogu). W istocie odpowiadao ono przymusowi administracyjnemu. Dziaalno wadzy pastwowej podzielona zostaa na sprawy sdowe, w ktrych orzekay sdy, oraz sprawy policyjne. Szczeglny charakter ius eminens polega na tym, e panujcy mg w kadej chwili zamieni spraw sdow na policyjn, stosujc to uprawnienie. Wadca zatem by zdolny uczyni waciwie wszystko, co jego zdaniem przyczynioby si do osignicia dobrobytu swoich poddanych. Warto zaznaczy, e owa dbao o dobrobyt rozcigna si od pocztku XIV wieku rwnie na sfer religijn, co spowodowao, i zacz si tworzy nowy rodzaj pastwa. Znaczny wzrost znaczenia ius politiae spowodowa, e zainteresowaa si nim szkoa prawa naturalnego, ktra daa mu podstawy teoretyczne i spowodowaa, e absolutyzm

i pastwo policyjne stay si terminami uzasadnionymi naukowo2. Wykorzystywali to zreszt panujcy, ograniczajc swobody ludnoci niemal w kadej dziedzinie ycia. Pastwo przejo z powrotem swoje zadania, zagarnite uprzednio przez koci, pogrony teraz w problemach zwizanych z reformacj. To dao podstawy do stworzenia tak zwanego pastwa policyjnego (jego teoretyczn podstaw stanowio dzieo Jana Bodina Sze ksig o rzeczypospolitej, a take wywody Hugo de Groot, zwanego Grotiusem). Istotny element pastwa w tym systemie stanowia przede wszystkim silna wadza panujcego (a wic konieczna bya wadza absolutna), a take bezwarunkowe posuszestwo poddanych. Dziki temu moliwe byo osignicie pokoju, dobrobytu (dobra powszechnego) i szczliwoci poddanych. Szczliwo oglna niejako na rozkaz, bya gwnym celem ideologii pastwa policyjnego. Wadcy ograniczali sfer wolnoci jednostek w sposb bardzo drobiazgowy, prawo byo zmienne (bowiem kade owiadczenie woli panujcego mogo sta si prawem), poddani nie mieli praw, a jedynie obowizki. W znikomym stopniu jednostka posiadaa ochron prawn w osobie fiskusa, czyli podmiotu reprezentujcego prawa majtkowe pastwa. Fiskusa mona byo pocign do odpowiedzialnoci za naruszenie przez organy publiczne praw dobrze nabytych, a podlega on prawu prywatnemu. Jeli okazao si, e prawa dobrze nabyte zostay faktycznie naruszone, jednostce przysugiwao odszkodowanie. Okazuje si jednak, e wadliwego aktu administracyjnego nie korygowao si. Warto doda, e w fiskus nie wystpowa w ogle we Francji, w ktrej pastwo bdce prywatnym podmiotem oddzielono w ogle od zakresu sdownictwa powszechnego. W systemie policyjnym wyklarowao si ju pojcie wadzy suwerennej. Wadcy opierali si na ius politiae, stanowicej generaln legitymacj do tworzenia szczliwego pastwa, w ktrym panowa porzdek publiczny i dobrobyt. Mona stwierdzi, e dziki ius politiae wykreowaa si wadza absolutna. Charakterystyczn cech monarchii absolutnej byo skupienie w rkach monarchy peni wadzy, jak rwnie utosamienie osoby panujcego z najwyszym organem pastwa. Monarcha by rwnoczenie ustawodawc, wykonawc praw oraz sdzi wyraao si to w stwierdzeniu Ludwika XIV pastwo to ja. Naley doda, e aparat administracyjny, ktry podlega rzdzcemu, odgrywa bardzo du rol w sprawowaniu

przez niego wadzy dobrze zorganizowana administracja, opierajca si midzy innymi na zasadach biurokratyzmu i centralizmu, gwarantowaa stabilizacj,
2

W. Kawka, Policja w ujciu historycznym i wspczesnym, Wilno 1939, str. 11

bezpieczestwo i porzdek w pastwie. Administracja pastwa absolutnego szczeglnie rozwina si za panowania Ludwika XIV, ktrego wadza od koca XV wieku bya coraz silniejsza. Na pocztku XVI wieku opracowano teoretyczne podstawy dla absolutyzmu monarszego. Przede wszystkim przyczynili si to tego:

Jan Bodin w dziele Sze ksig o rzeczypospolitej (1576);

kardyna Armand du Plessis de Richelieu, pierwszy minister na dworze Ludwika XIII, twrca Testamentu politycznego (1688);

a take sam krl Ludwik XIV, ktry by autorem Rozwaa nad rzemiosem krlewskim3. Wszyscy wyej wymienieni opowiadali si za peni wadzy panujcego, niczym nie skrpowanej. U schyku francuskiego absolutyzmu mona byo zaobserwowa pewnego rodzaju decentralizacj w administracji, czciowo miaa na ten fakt wpyw opinia publiczna. W 1787 roku, w wyniku edyktu wydanego przez Ludwika XVI, powstaa administracja prowincjonalna, ktra reglamentowaa uprawnienia intendentw na rzecz zgromadze lokalnych (owi intendenci objli funkcje krlewskich komisarzy przy tych zgromadzeniach). Czonkowie zgromadze pochodzili z wyboru, co sprawio, e czynny udzia w administracji mieli obywatele (dlatego na sesjach czsto dochodzio do konfliktw). Organami wykonawczymi i zarzdzajcymi byy kolegialne komisje, ktre pracoway pomidzy sesjami zgromadze. Jednoczenie pozostawiono dawny podzia administracyjny pastwa, co powodowao, e prowincje zaczy si domaga swojej niezalenoci, dajc, aby Francja zostaa przeksztacona w federacj. W 1789 roku rozpocza si Wielka Rewolucja Francuska, niosca za sob nowe pogldy i sprzeciw wadzy absolutnej. W wyniku rosncej krytyki absolutyzmu prbowano dostosowa t form wadzy do istniejcych warunkw. W 1748 powstao dzieo Karola Monteskiusza O duchu praw, zawierajce teori trjpodziau wadz. Spowodowao to powstanie absolutyzmu owieconego, ktry rozwin si w XVIII wieku midzy innymi w Prusach, Austrii, Rosji i pastwach skandynawskich.
3

W dziele tym przedstawi przede wszystkim gwn ide swojego dziaania uwaa, e naley zespoli pastwo w jeden organizm w sensie politycznym, gospodarczym i religijnym. Synne powiedzenie Ludwika XIV Pastwo to ja oznaczao utosamienie jednoci wadzy w rkach monarchy, ktry jednak rwnoczenie czu si za nie odpowiedzialny. Ludwik XIV traktowa prawo jako form rozkazu. By przekonany, e wadza powinna troszczy si

w pierwszej kolejnoci o swoich poddanych, nie za o wasne interesy. Jednoczenie gboko ingerowa niemal w kad dziedzin ycia poddanych. Midzy innymi w tym celu stworzy policj, ktra miaa zapewni porzdek oraz dyscyplin w kadej sferze ycia spoecznego.

Omin on jednak Francj, stanowic jego kolebk. 1.2. Nauka policji we Francji W XVIII wieku klasycznym wzorem dla formowania aparatu administracyjnego pastwa absolutnego bya nauka policji (z niem. Polizeilehre, z fr. science de la police). rdo nauki policji stanowia niemiecka doktryna kameralistyczna, obejmujca wszak o wiele szerszy zbir zagadnie (oprcz problemw administracyjnych interesowaa si ona rwnie finansami pastwa i ekonomi polityczn). W dzieach z lat 1740 1749 Christian Wolff4 wyoy istot pastwa policyjnego. Do wyodrbnienia si na przeomie XVII i XVIII wieku niemieckiej nauki policji przyczynili si w szczeglnoci dwaj pisarze:

Johann Heinrich von Justi w swoim dziele Zasady nauki policji5, traktujcym o roli policji w pastwie jako porednika pomidzy pastwem a spoeczestwem;

Joseph von Sonnenfels twrca Zasad nauki policji, handlu i finansw6, wyrni on cztery gwne zadania pastwa, jakimi s: polityka, policja, handel, finanse. Pojcie policja oznaczao wwczas zarwno ochron bezpieczestwa, porzdku publicznego i spokoju (czyli sprawy dzi identyfikowane z policj), jak i sfer administracji wewntrznej pastwa a zatem byo synonimem sowa administracja. Niemiecka nauka policji stanowia raczej obiekt rozwaa teoretycznych, podczas gdy we Francji stworzono z niej rodzaj wzoru polityki administracyjnej. Wiek XVIII przynis Francji zupenie nowe prdy teoretyczne, ktrych podstaw byy dwa poprzednie stulecia. Myl polityczn zaczy si interesowa wszystkie warstwy spoeczestwa, nie tylko literaci i uczeni. Tworzono nowe ideologie,
4

Wolff wyodrbni nauk o policji w osobn dziedzin. Jego wielotomowe dzieo Ius naturae et
gentium methodo scientifico pertractatum zmierzao do stworzenia pastwa dobrobytu, w ktrym

funkcja monarchy i podporzdkowanego mu aparatu administracyjnego miaa si sprowadza do sprawowania opieki nad caym spoeczestwem. Ta opiekuczo zapewniaa dobrobyt, szczcie i bezpieczestwo narodu. Wolff podzieli policj na policj dobrobytu (ktra miaa troszczy si o sprawy oglne, na przykad warunki bytowe spoeczestwa, zdrowie czy edukacj) i policj bezpieczestwa (ktra miaa by cile zwizana z wymiarem sprawiedliwoci). T. Maciejewski, Historia administracji, Wyd. CH Beck, Warszawa 2002, str. 132.
5

Dzieo zostao wydane w 1756 roku. Justi twierdzi, e policja nie jest wycznym narzdziem wadzy absolutnej. Wedug niego policja miaa by porednikiem pomidzy spoeczestwem i pastwem, co sprawiao, e nie moga ona uywa rodkw przymusu (bo istniaa przecie po to, aby zapewni ludnoci

bezpieczestwo publiczne i doprowadza do rozwoju gospodarki). Poprzez Zasady nauki Policji Justi skrytykowa absolutystyczny model zarzdzania pastwem.
6

Napisana w latach 1765 1769 ksika bya podstaw wykadw uniwersyteckich (na niektrych uczelniach nawet do poowy XIX wieku). czya ona w sobie tradycje katolicko absolutystyczne, idee prawa natury i humanitaryzmu, a policja w tej teorii miaa zapewni przestrzeganie prawa i bezpieczestwo publiczne.

odrzucajc dawne teorie. W 1748 roku powstao dzieo Ch. Montesquieu O duchu praw, posiadajce warto szczegln, poniewa wiele wnioso do ustroju pastwa, w tym rwnie administracji. Montesquieu stworzy systematyzacj ustrojw, polegajc na zestawieniu dwch kryteriw:

natury rzdu, bdcej w istocie struktur organizacyjn pastwa, oraz

zasadach rzdu, a wic trybie dziaania pastwa. Swoj teori wyoy Montesquieu na przykadzie rzdw monarchii angielskiej, ktra wedug niego zapewniaa rzdy umiarkowane z poszanowaniem prawa. Synna teoria trjpodziau wadzy polegaa na podziale wadzy na: wadz ustawodawcz, nalec do dwuizbowego parlamentu; wadz wykonawcz, nalec do krla; oraz wadz sdownicz, nalec do niezawisych sdw. Pogldy zblione do Montesquieu gosili take Voltaire i D. Diderot. Natomiast przedstawicielem bardziej radykalnego frontu by J. J. Rousseau. Wszyscy ci twrcy analizowali oglnie ustroje polityczne jeszcze przed wybuchem rewolucji w 1789 roku. Francuska nauka policji skupia si na faktycznym funkcjonowaniu administracji, midzy innymi na klasyfikacji i opracowaniu obowizujcych aktw normatywnych. Do rozwoju tego kierunku przyczyni si Nicolas Delamare, autor dziea Traktat o policji, spisanego w latach 1705 17107, a wydanego w latach 1719 1722. Policysta ten przez wiele lat pracowa w paryskiej policji, tote jego dzieo miao charakter praktyczny, stanowio rodzaj podrcznika. Miao ono midzy innymi wyznacza kryteria, dziki ktrym policja pracowaaby sprawnie i skutecznie. Traktat o policji mieci w sobie dzieje policji, omwione zostay take wnikliw analiz dziedzin, ktre wedug autora miay by poddane nadzorowi policyjnemu. Delamare, jak wikszo policystw, uwaa, e policja ma uszczliwia poddanych - a wic dobro poszczeglnych jednostek miao si wiza z interesem pastwa. Std krg dziaa policji sta si bardzo szeroki. Zadania policji wedug Delamare'a to midzy innymi: walka ze zbytkiem; zapobieganie epidemiom, ochrona przeciwpoarowa,

rozwj szpitalnictwa i suby medycznej,

nadzr budowlany,

zapobieganie i walka z klskami ywioowymi,

T. Maciejewski, Historia administracji, Wyd. CH Beck, Warszawa 2002, str. 131.

nadzr nad prowadzeniem gier hazardowych,

zapewnienie bezpieczestwa publicznego. Oprcz powyszych zagadnie Delamare chcia zawrze w swoim dziele rwnie rozwaania o policji ogniowej i budowlanej. Planowa take rozwin w dalszej czci podrcznika (w jego kolejnych tomach) zagadnienia zwizane z bezpieczestwem, walk z ebractwem czy kwesti dobroczynnoci, ale plany te przerwaa jego mier. Pogldy Delamare'a zostay przedstawione w Traktacie o policji w formie wykadu, a jego celem byo informowanie o policji. Byo to dzieo cakowicie niezalene od niemieckiej nauki policji. Wrd innych policystw francuskich mona wskaza rwnie mniej znanego Jacoba Nicolasa Moreau, inicjatora akcji porzdkowania dokumentw prawa publicznego (czyli take prawa policji). Akcja porzdkowania dokumentw prawa publicznego w 1762 roku przyczynia si do jego unifikacji w kocu XIX wieku. Warto rwnie zwrci uwag na dzieo Traktat o prawach8 autorstwa Jeana Domata, jednego z prekursorw nauki o policji budowlanej. 1.3. Pojcie policji administracyjnej w ujciu doktryny okresu midzywojennego W 1918 roku Polska po ponad stu latach niewoli odzyskaa niepodlego. Panujcy w kraju niead by rezultatem midzy innymi niejednolitej struktury prawa w trzech pastwach zaborczych, co wskazywao na konieczno ich jak najszybszego ujednolicenia. W filozofii prawa dominowa wwczas tak zwany pozytywizm prawniczy, przejawiajcy si w postrzeganiu prawa jako norm postpowania. Przyjmowano, e tre norm bya wyznaczana wycznie przez odpowiednie akty stanowienia lub te przez uznanie tych norm przez pastwo (a wic tre aktw prawnych wyznaczay decyzje organw pastwowych). Wedug teorii pozytywizmu prawniczego prawem mona nazwa tylko taki zesp norm postpowania, ktry wynika z dziaania organw pastwowych. Ju wtedy zauwaono, e realizacja tych norm musiaa zosta poparta przymusem pastwowym. W dniu 5 grudnia 1918 wydano dekret o organizacji pastwowej Milicji
8

Spisany u schyku XVII wieku.

Ludowej9, co byo rezultatem ujednolicania prawa w odzyskanych pastwach zaborczych. Artyku 1 tego dekretu gosi, e Milicj Ludow powouje si dla ochrony i zapewnienia spokoju i bezpieczestwa ludnoci miast i wsi oraz walki z wszelkimi przejawami bezadu spoecznego, dla przeprowadzenia zarzdze wadz pastwowych10. Z kolei wydany w dniu 9 stycznia 1919 roku dekret o organizacji policji komunalnej11 stanowi, e wszystkie milicje samorzdowe, miejskie i komunalne przemianowuje si na policj komunaln, ktra bya podporzdkowana Naczelnej Inspekcji Policji Komunalnej. Uregulowania tych dekretw odnosiy si jedynie do terenw byego Krlestwa Kongresowego12, podczas gdy pozostae prowincje posiaday nadal oddzielne organizacje policyjne. Szukano za takich rozwiza prawnych, ktre dotyczyyby caej administracji. W tym celu 24 lipca 1919 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwali ustaw o Policji Pastwowej13. Obejmowaa ona jednak, podobnie jak dwa wyej wspomniane dekrety, jednie tereny byego Krlestwa Kongresowego. Policja Pastwowa, nazywana powszechnie policj granatow, jako organ wykonawczy wadz pastwowych, miaa ochrania bezpieczestwo, spokj i porzdek publiczny14. Na mocy ustawy, Policja Pastwowa bya jednolitym korpusem, zorganizowanym na wzr wojskowy, na ktrego czele sta Komendant Gwny, podlegy subowo Ministrowi Spraw Wewntrznych. Komendanta Gwnego mianowa Naczelnik Pastwa na wniosek Ministra Spraw Wewntrznych. Komendant mg wydawa przepisy, rozkazy lub regulaminy oraz zarzdza podleg mu Komend Gwn. Jednostkami organizacyjnymi Policji Pastwowej byy:

komendy okrgowe (od 1924 roku komendy wojewdzkie);

komendy powiatowe;

komisariaty (w wikszych miastach);

posterunki (w mniejszych miastach i na wsiach). Utworzenie komisariatw i posterunkw zgasza wojewoda, a wniosek jego zatwierdzany by przez Ministra Spraw Wewntrznych w uzgodnieniu z Komendantem Gwnym.
9

Dz. Pr. Nr 19, Poz. 53. 10S. Pieprzny: Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Oficyna Wydawnicza Wolters Kluwer, Warszawa 2007 str. 10, 11. 11Dz. Pr. Nr 5, Poz. 98.

12

Tzw. Kongreswka. Dz. Pr. Nr 61, Poz. 363. Miesicznik Policja 997, Wydanie 13/2004, artyku pt. Specyficzna suba przedwojennego policjanta.

13

14

Jeli idzie o uprawnienia Policji Pastwowej:

w sprawach cigania i dochodzenia przestpstw bya ona organem wadz sdowych i prokuratorskich;

w zakresie przestpstw z oskarenia prywatnego, na danie oskaryciela Policja przyjmowaa jego skarg (zabezpieczaa rwnie dowody) oraz kierowaa j do sdu;

w sprawach bezpieczestwa, porzdku i spokoju publicznego, bya podlega wadzom administracji oglnej;

w zakresie przestpstw ciganych przed sdami grodzkimi z urzdu, Policja bya oskarycielem publicznym (dziaaa w zastpstwie prokuratora). Wadze samorzdowe posiaday dosy rozlege uprawnienia w stosunku do Policji Pastwowej, bowiem na wezwanie tych wadz Policja musiaa wykonywa zadania z zakresu ich kompetencji (a jednoczenie dziaanie Policji musiao by zgodne z jej zadaniami, okrelonymi w art. 14 ustawy). Organy samorzdowe byy zobowizane zwrci pastwu czwart cz wszystkich kosztw utrzymania Policji. Z uwagi na fakt, e administracj wewntrzn w Polsce dopiero rozpoczto odbudowywa, ustaw o Policji Pastwowej wyparo Rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 marca 1928 o Policji Pastwowej15, ktre cakowicie uregulowao organizacj oraz zakres dziaania Policji Pastwowej. I tak, przywoujc art.1, utworzono Policj jako jednolity, zorganizowany na wzr wojskowy korpus, przeznaczony do utrzymania bezpieczestwa, spokoju i porzdku publicznego16. Policja Pastwowa podlegaa:

wadzom administracji oglnej w sprawach bezpieczestwa i porzdku publicznego;

swoim policyjnym przeoonym w sprawach kadrowych, szkole, wykonywania suby i zaopatrzenia technicznego. Jeli zachodzia taka konieczno, przeoeni policji byli zobowizani do skadania sprawozda i wyjanie wadzom administracji oglnej. W razie mobilizacji policja miaa si przeksztaci w cz skadow si zbrojnych pastwa (stawaa si wojskowym korpusem suby bezpieczestwa, na mocy art. 28). Policj utrzymywa w caoci Skarb Pastwa, a jedynie gminy byy odpowiedzialne za dostarczenie lokali na posterunki policji.
15 16

Dz. U. Nr 28, Poz. 257 z pniejszymi zmianami. S. Pieprzny: Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Oficyna Wydawnicza Wolters Kluwer, Warszawa

2007 str. 12.

W 1928 roku, w zwizku ze zmianami spowodowanymi przewrotem majowym w 1926 roku, doprowadzono do zreorganizowania Policji Pastwowej. Podstaw tych zmian byo rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 marca 1928 roku. Przepisy zawarte w owym rozporzdzeniu midzy innymi ograniczyy sfer oddziaywania wadz samorzdowych i terenowych wadz administracji oglnej na policj, w zwizku z liczn krytyk modelu policji jako zbyt zdecentralizowanego. W efekcie formacja ta staa si bardziej scentralizowana, dano jej jednake wiksz autonomi w systemie organw administracji. Policj Pastwow rozwizano dekretem PKWN z dnia 15 sierpnia 1944 roku17. 1.4. Miejsce policji administracyjnej w strukturze pojciowej doktryny prawa administracyjnego okresu PRL u Okupacj hitlerowsk ziem polskich przerwao wyzwolenie ich przez wojska Armii Czerwonej. W ten sposb Polska po raz kolejny utracia suwerenno i zostaa podporzdkowana Zwizkowi Socjalistycznych Republik Radzieckich. Oznaczao to zmian nazwy pastwa na: Polska Rzeczpospolita Ludowa, co miao odzwierciedla stalinizacj ustroju wewntrznego nie tylko Polski, ale rwnie innych pastw Europy rodkowo Wschodniej (na przykad Czechosowacji, Wgier, Bugarii czy Rumunii). Socjalizm w swej podstawowej formie przejawia si midzy innymi przez posiadanie monopolu wadzy pastwowej przez jedn parti polityczn, ktrej struktura wewntrzna bya scentralizowana i hierarchicznie zbudowana; a take poprzez poddanie centralnemu zarzdzaniu niemal caej gospodarki narodowej. Ideologia gosia obietnice dobrobytu i rwnoci, zarwno wobec prawa, jak i pod wzgldem warunkw bytowych. Oficjalna propaganda przekonywaa, e podstaw istnienia Polski jest przyja wanie ze Zwizkiem Radzieckim, cho znaczna cz Polakw uwaaa, e kraj nie jest suwerenny. Na stray przestrzegania zaoe polityki socjalistycznej sta rozlegy aparat przymusu, na ktry skaday si przede wszystkim Milicja, cenzura i wszechobecne komrki partyjne (tak zwane oczy i uszy wadzy). 7 padziernika 1944 roku Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego przyj dekret o Milicji Obywatelskiej18, ktry by pierwszym uregulowaniem prawnym, jakie
17 18

Dz. U. z 1944 roku, Nr 2, Poz. 6. Dz. U. RP Nr 7, Poz. 33

dotyczyo porzdku publicznego po II wojnie wiatowej. Tym sposobem dziaalno Milicji Obywatelskiej zostaa prawnie unormowana. Zgodnie z dekretem Milicj Obywatelsk utworzono na wzr formacji wojskowej. Podlegaa ona kierownikowi resortu Bezpieczestwa Publicznego (a od 1954 roku Ministrowi Bezpieczestwa Publicznego)19, co skutkowao znacznym scentralizowaniem decyzji organizacyjno prawnych. Moliwo sprawowania kontroli spoecznej nad dziaalnoci milicji przez odpowiednie terytorialnie rady narodowe akcentowaa natomiast ludow specyfik tej formacji, wskazywaa jej miejsce w systemie organw wadzy ludowej i w rzeczy samej pokrywaa si z istot tworzonego pastwa socjalistycznego. Dekret przedstawia Milicj Obywatelsk jako prawno publiczn formacj suby bezpieczestwa publicznego20, do ktrej naleay:

ochrona bezpieczestwa, spokoju i porzdku publicznego;

dochodzenie i ciganie przestpstw;

wykonywanie zlece wadz administracyjnych, sdw i prokuratury w zakresie prawem przewidzianym (jako, e doktryna okresu PRL u odrzucia model trjpodziau wadzy, sdownictwo i prokuratura praktycznie nie dziaay). Pierwsze jednostki Milicji Obywatelskiej organizowano niejednokrotnie z zalkw oddziaw partyzanckich Armii Ludowej lub Armii Krajowej, jakie znajdoway si na terenach wyzwolonych. Przemianowywano je na jednostki milicyjne, a rady narodowe waciwe miejscowo mianoway pierwszych komendantw oraz wydaway decyzje co do tworzonych jednostek w formie uchwa. Znaczny udzia w tworzeniu milicji miay rady narodowe o szczeblu niszym ni wojewdzki, np. powiatowe, miejskie, a take powstajce samorzdy mieszkacw miast i osiedli. Wydaway one uchway i zarzdzenia, powoujc coraz wiksz liczb oddziaw Milicji Obywatelskiej. Zadania i metody pracy jednostek milicji okrela Komendant Gwny w rozkazach i instrukcjach. W marcu 1945 roku aparat milicji by ju zorganizowany w dziesiciu wojewdztwach, a take w Warszawie i odzi, a jej struktura nie ulegaa wikszym zmianom. W gminach i maych miastach powstay posterunki, w miastach komisariaty i komendy miejskie, natomiast w powiatach i wojewdztwach komendy powiatowe i
19

Dekret z dnia 20 lipca 1954 roku o Milicji Obywatelskiej (Dz. U. Nr 34, Poz. 143).
bezpieczestwa pastwa i porzdku publicznego w Polsce 1944 1988, praca zbiorowa pod

20Ochrona

redakcj naukow Tadeusza Walichnowskiego, Akademia Spraw Wewntrznych, Warszawa 1989, str.19

wojewdzkie. Jeli idzie o wewntrzn organizacj Milicji, modyfikowano j w zalenoci od potrzeb pastwa, co wiadczy o tym, e posiadaa ona cechy policji administracyjnej. I tak, w 1945 roku w Gdasku i Gdyni (a nastpnie w Szczecinie i paru innych miastach portowych) powstaa Milicja Morska21, ktra miaa ochrania polsk granic (patrolowa porty i wody przybrzene); kontrolowa statki obcych bander, ktre cumoway w portach, przeprowadza kontrol paszportw ich pasaerw, a take wydawa przepustki zezwalajce zaogom statkw na wyjcie do miast, nadzorowa i przeprowadza odprawy statkw odpywajcych z portw, ochrania mienie znajdujce si na magazynach portowych, zapobiega kradzieom tego mienia i ciga sprawcw przestpstw; Milicja Morska braa take udzia w pracach przy oczyszczaniu brzegu morskiego. W grudniu 1945 roku Milicja Morska zadania z zakresu ochrony granicy morskiej przekazaa subie granicznej Wojsk Ochrony Pogranicza22, a z upywem czasu wytworzyy si jej terenowe jednostki, ktre zajmoway si ochron porzdku i bezpieczestwa oglnego, ochron bezpieczestwa osb korzystajcych z kpielisk czy pla, jak rwnie zwalczanie przestpczoci. Widocznym jest fakt, e Milicja Obywatelska umiaa dostosowa sw struktur do aktualnych potrzeb i zada. Kolejnym przykadem jest powoanie suby ruchu drogowego, konieczne ze wzgldu na wzrastajcy ruch uliczny. Rozwizaniem byo utworzenie w komendach wojewdzkich sekcji ruchu drogowego, a nawet pojedyncze stanowiska referentw. Komrki te miay mobilizowa jednostki terenowe do sprawowania nadzoru nad bezpieczestwem i porzdkiem na drogach oraz do wspdziaania z okrelonymi jednostkami administracji terenowej, a nawet z organizacjami spoecznymi. Warto zaznaczy, i w wczesnych warunkach byo to zadanie trudne, poniewa Milicja Obywatelska do 1948 roku nie posiadaa adnych pojazdw mechanicznych dopiero w 1948 na stanie Milicji znalazy si motocykle. O ile w miastach wystarczyo przeszkolenie grupy funkcjonariuszy, ktrzy kierowaliby ruchem ulicznym, to na drogach publicznych nadzr nad bezpieczestwem ruchu by
21Ochrona

bezpieczestwa pastwa i porzdku publicznego w Polsce 1944 1988, praca zbiorowa pod

redakcj naukow Tadeusza Walichnowskiego, Akademia Spraw Wewntrznych, Warszawa 1989, str. 28. 22W skrcie WOP, formacja majca na pocztku lat czterdziestych XX wieku chroni granice, podlega na podstawie rozkazu organizacyjnego nr 205 z 4 grudnia 1948 roku ministrowi bezpieczestwa publicznego i zreorganizowana. Od 1949 roku gwnym celem WOP, obok ochrony granic, staa si wsppraca z organami bezpieczestwa publicznego i wadzami administracji pastwowej w zwizku z aktywizacj obcych orodkw dywersyjno szpiegowskich

jednak ograniczony. Jeszcze jedn wan kwesti stanowiy dzieci pozostawione bez opieki, ktrych opiekunowie zginli lub zaginli podczas wojny. Problem ten uregulowa rozkaz Komendanta Gwnego Milicji Obywatelskiej o organizacji w milicji ogniw ledczych23. Na jego podstawie w komendach wojewdzkich utworzono sekcje do walki z nierzdem i przestpczoci nieletnich. Sekcje te sprawoway nadzr nad dziemi pozbawionymi opieki, rozpoznaway dzieci wymagajce pomocy, a take zapobiegay demoralizacji nieletnich. W duych miastach powstaway milicyjne izby dziecka24. Rwnie dziaalno milicji w sprawach ochrony bezpieczestwa i porzdku na kolei i na wodach zostay uregulowane rozkazem Komendanta Gwnego z 3 kwietnia 1945 roku25, w ktrym podjto decyzj o utworzeniu posterunkw i komisariatw kolejowych oraz wodnych. Jednostki te wypeniay funkcj prewencyjn, a take zapewniay bezpieczestwo i porzdek. W celu wzmocnienia aparatu wadzy, samoobrony przed atakami podziemia zbrojnego i przestpcami, postanowiono ju w 1946 roku o wyodrbnieniu przy Milicji Obywatelskiej oddziaw Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej26, ktra miaa walczy z przestpstwami (midzy innymi na tle rabunkowym) oraz wspomaga ochron porzdku publicznego. Oddziay ORMO tworzono przy wojewdzkich i powiatowych komendach Milicji Obywatelskiej, ktrym zreszt podlegay. ORMO pomagaa organom milicji, bya te odpowiedzialna za przygotowywanie rezerw do uzupeniania szeregw milicji. Suba w ORMO bya honorowa. W latach pidziesitych ORMO w dalszym cigu pomagaa milicji i urzdom bezpieczestwa wewntrznego w likwidacji resztek podziemia zbrojnego, a take ochraniaa majtek pastwowy i spdzielczy przed kradzieami i zniszczeniem (to nowe zadanie byo wynikiem wzrostu wartoci mienia spoecznego) czonkowie ORMO penili sub patrolow, wartownicz i konwojow, samodzielnie lub wraz z funkcjonariuszami milicji. Z biegiem czasu wadze polityczne ustalay coraz to nowe zadania dla ORMO, midzy innymi: propagowanie idei spdzielczoci (w szczeglnoci na wsiach), udzielanie pomocy milicji w zapewnieniu porzdku na drogach publicznych, od czonkw formacji wymagano rwnie uczestnictwa we wspzawodnictwie pracy, kampaniach politycznych i gospodarczych. W wyniku zmian podziau
Rozkaz nr 188 z dnia 17 wrzenia 1946 r. Problem milicyjnych izb dziecka uregulowa rozkaz nr 306 Komendanta Gwnego MO z dnia 15 padziernika 1948 roku, ktry zezwoli na ich tworzenie w caym kraju.
23 24

25 26

Rozkaz nr 88. W skrcie ORMO, zorganizowanie jej zlecono ministrowi bezpieczestwa publicznego.

administracyjnego w 1950 roku struktura ORMO ulega zmianie, w miejsce gminnych jednostek powstay jednostki gromadzkie, w skad ktrych wchodziy druyny, dziaajce w poszczeglnych wsiach, pastwowych gospodarstwach rolnych i rolniczych spdzielniach produkcyjnych. Zostay zniesione jednostki ORMO w zakadach pracy, natomiast ich czonkw wczono do jednostek istniejcych w miejscach ich zamieszkania. Jednoczenie spoeczestwo twierdzio, e organizacja ta stracia atrakcyjno i nie jest ju autorytetem. Ostatecznie nawet organy pastwowe, jak rwnie sama milicja ostro krytykoway dziaalno ORMO (midzy innymi za nieprzestrzeganie zasady praworzdnoci w kontaktach z obywatelami). W celu zapobieenia krytyce w listopadzie 1955 roku wydany zosta Statut ORMO, ktry mia rozluni powizania z Milicj Obywatelsk. Wprowadzono nowy podzia formacji na jednostki, druyny i placwki. Zmieniono te sposb wybierania komendantw komendanci byli wybierani na rok, wybr zapada zwyk wikszoci gosw (gosowano na zebraniach). Jednak w 1956 roku podjta zostaa decyzja o likwidacji Gwnego Inspektoratu ORMO i inspektorw do spraw ORMO w wojewdzkich komendach milicji, co spowodowao pogoski o rozwizaniu i znaczne osabienie formacji. Warto jednak zaznaczy, e w latach szedziesitych nastpi ponowny szybki rozwj tej organizacji. Istotn rol peni w systemie administracyjnym take Korpus Bezpieczestwa Wewntrznego, uksztatowany w latach 1944 1948. W pocztkowym okresie dziaania podstawowym zadaniem KBW bya walka z reakcyjnym podziemiem zbrojnym, jednak w pierwszej poowie lat pidziesitych XX wieku na plan pierwszy wysuna si dziaalno ochronno konwojowa. W sierpniu 1949 roku organy bezpieczestwa wewntrznego poleciy dowdcy KBW zorganizowanie suby ochronnej w obiektach gospodarczych specjalnego znaczenia, a take nawizanie cisej wsppracy z Departamentem IV Ministerstwa Bezpieczestwa Publicznego, jego organizacjami w terenie oraz kierownikami resortw gospodarczych27. Akcj przejmowania obiektw pod ochron KBW rozpoczto 1 wrzenia 1949 roku, a w roku 1950 pod ochron KBW znajdowao si ju 55 najwaniejszych przedsibiorstw przemysowych. Jednoczenie Korpusowi podporzdkowano Stra Przemysow, ktra do tej pory penia sub w
27

Polecenie to byo wynikiem Uchway Biura organizacyjnego KC PZPR z kwietnia 1949 roku, ktra

nakadaa na ogniwa aparatu pastwowego, a w szczeglnoci na Pastwow Komisj Planowania Gospodarczego i Ministerstwo Bezpieczestwa Publicznego, obowizek ochrony gospodarki narodowej przed szpiegostwem, sabotaem i dywersj. W wyniku powyszej uchway Ministerstwo Bezpieczestwa Publicznego podjo w maju 1949 roku decyzj o rozbudowie ogniw odpowiedzialnych za ochron przemysu

obiektach nie ochranianych przez KBW. Aby sprawnie kierowa tak liczn formacj (Stra Przemysowa liczya w roku 1953 okoo 32 300 stranikw!), utworzono w dowdztwie KBW Inspektorat Ochrony28, a w terenie Wojewdzkie Inspektoraty Ochrony. Do zada inspektoratw naleao midzy innymi nadzorowanie, kontrolowanie, szkolenie i wydawanie wytycznych dla Stray Przemysowej. W 1956 roku ochron obiektw przemysowych w caoci przekazano Stray Przemysowej, gdy nie notowano adnych prb napadw na te obiekty. Stra nadal podlegaa w czci Inspektoratowi Ochrony KBW, natomiast czciowo onierze KBW nadal ochraniali gmachy i magazyny Ministerstwa Bezpieczestwa Publicznego, wojewdzkich urzdw bezpieczestwa publicznego, budynki sdw, prokuratur, dorywczo rwnie siedziby okrelonych wadz administracyjnych, a take radiostacje, mosty, linie wysokiego napicia. Korpus Bezpieczestwa Wewntrznego odpowiedzialny by ponadto za konwojowanie, jednak dziaalno ta rozwina si waciwie w latach pidziesitych XX wieku, cho KBW prowadzi j od chwili swojego powstania. W latach 1950 1955 przeprowadzono cznie okoo 9457 konwojw, wrd ktrych mona byo wyrni ze wzgldu na charakter osb i rzeczy konwojowanych - konwoje osb pozbawionych wolnoci, konwoje mienia pastwowego oraz konwoje adunkw. Dane wskazuj, e dominoway w tych latach konwoje osb pozbawionych wolnoci. KBW zwalcza rwnie pozostaoci podziemia zbrojnego, przeksztacajce si z czasem w bandy terrorystyczno rabunkowe. Organizowano wiele operacji, powstaway grupy operacyjne. Od 1953 roku nie przeprowadzano ju operacji z powodu zakoczenia walk z bandami i ich ostateczn likwidacj, cho grupy operacyjne dziaay jeszcze w terenie. Jesieni 1953 roku, w zwizku z zakoczeniem walk z podziemiem, przeprowadzono reorganizacj struktury Korpusu i zlecono mu nowe zadania. Podzielono wic jednostki KBW na pododdziay ochronne i pododdziay operacyjne. Powstao 17 batalionw ochronnych, 18 kompanii ochronnych, 23 bataliony operacyjne i 7 kompanii operacyjnych. W 1954 roku rozpoczto redukcje etatw gwnie w pionie operacyjnym, a stopniowo sukcesywnie zmniejszano liczb onierzy penicych sub w Korpusie. W poowie lat pidziesitych XX wieku pojawiy si trudnoci spowodowane ogromnym wzrostem tempa budownictwa przemysowego przy jednoczesnym pogorszeniu si stanu gospodarki ywnociowej. Wznowiono akty szpiegostwa i

28

3 listopada 1949 roku

dywersji, spady realne pace, niezadowoleni robotnicy przestali ufa wadzom, ktre niejednokrotnie amay prawo. W lutym 1956 roku, na XX Zjedzie Komunistycznej Partii Zwizku Radzieckiego potpiony zosta kult jednostki, a rwnoczenie patia wypowiedziaa walk jakimkolwiek odstpstwom od zasad leninowskich. W wyniku tego doszo do wybuchu niezadowolenia spoecznego, ktry mia miejsce w Poznaniu 28 czerwca 1956 roku. W walkach zgino kilkadziesit osb. Wydarzenia poznaskie doprowadziy do zmian w polityce partii, obradowano nad nimi na VII i VIII Plenum KC PZPR. Zmieniy si struktury i sposoby dziaania wielu organw pastwowych. Na podstawie ustawy o zmianie organizacji naczelnych organw administracji publicznej w zakresie bezpieczestwa publicznego29 zlikwidowany zosta Komitet do Spraw Bezpieczestwa Publicznego przy Radzie Ministrw, natomiast sprawy z zakresu ochrony ustroju ludowodemokratycznego i interesw pastwa przed dziaalnoci szpiegowsk i terrorystyczn przekazano Ministrowi Spraw Wewntrznych ( a w terenie wojewdzkim i powiatowym komendom Milicji Obywatelskiej). Zintegrowano Sub Bezpieczestwa30 z Milicj Obywatelsk poprzez midzy innymi zespolenie ogniw organizacyjnych obu tych formacji. Jednoczenie Milicja Obywatelska unowoczeniaa i doskonalia formy i metody swojej pracy. W poowie lat szedziesitych kierownictwo partyjno rzdowe zdecydowao o wyczeniu Korpusu Bezpieczestwa Wewntrznego ze struktury resortu spraw wewntrznych. Podporzdkowano go Ministrowi Obrony Narodowej (podobnie jak Wojska Ochrony Pogranicza, ktre jednak zachoway swoj odrbno). Do koca 1965 roku KBW zlikwidowano, a jego jednostki przemianowane zostay na Wojska Obrony Wewntrznej. W latach 1971 1972 Wojska Ochrony Pogranicza ponownie podporzdkowano Ministrowi Spraw Wewntrznych. W roku 1975 nastpia reforma administracyjna
29 30

Ustawa z dnia 13 listopada 1956 roku. Nazwa ta obowizywaa od 1956 roku. Bya to formacja powoana do rozpoznawania, ujawniania i

likwidowania szpiegowskiej dziaalnoci obcych wywiadw oraz dziaalnoci wymierzonej w socjalistyczn przebudow kraju. Wedug uchway nr 781 Rady Ministrw z 13 grudnia 1956 roku, ktra zawieraa statut organizacyjny Ministerstwa Spraw Wewntrznych, Suba Bezpieczestwa dziaaa w obrbie trzech podstawowych departamentw operacyjnych: do spraw wywiadu, kontrwywiadu i walki z dziaalnoci antypastwow oraz wspomagajcych je biur. Kierownictwo natomiast w komendach wojewdzkich naleao do pierwszych zastpcw komendantw wojewdzkich MO do spraw SB, a w komendach powiatowych zostay utworzone referaty do spraw bezpieczestwa, koordynowane przez komendantw powiatowych MO do spraw SB

kraju, w rezultacie ktrej doszo rwnie do zmiany organizacji WOP. W tym samym czasie uchwalono ustaw o ochronie przeciwpoarowej31, ktra na dugi okres uregulowaa problemy zwizane z ochron i obron przeciwpoarow. Ustawa stanowia, e zwierzchni nadzr nad dziaalnoci stray poarnych sprawowa mia naczelny organ administracji pastwowej w zakresie ochrony przeciwpoarowej, ktrym by Minister Spraw Wewntrznych, odpowiedzialny za og ochrony przeciwpoarowej w kraju. W latach szedziesitych zauway mona byo narastajcy kryzys spoeczno polityczny. Wpyw na taki stan rzeczy miao midzy innymi ogoszenie 12 grudnia 1970 roku uchway Rady Ministrw o zmianie cen detalicznych artykuw pierwszej potrzeby, ceny wielu dbr wzrastay nawet o 90%. Rezultatem tej operacji byo obnienie si stopy yciowej gwnie robotnikw i wzrastajce niezadowolenie z powodu znacznego pogorszenia si sytuacji materialnej wielu ludzi. Rozpoczy si manifestacje na Wybrzeu - w Gdasku (14 grudnia 1970 roku rozpoczli manifest pracownicy Stoczni Gdaskiej), w Gdyni, Elblgu, Supsku i Szczecinie. 20 grudnia 1970 roku na czele PZPR stan Edward Gierek, ktry dotychczas peni funkcj pierwszego sekretarza Komitetu Wojewdzkiego PZPR w Katowicach. Zapewnia on, e jedn z zasad polityki partii jest konsultacja rozwiza problemw gospodarczo spoecznych z narodem. 24 czerwca 1976 roku Prezes Rady Ministrw zapowiedzia jednak kolejn podwyk cen artykuw spoywczych i rolnych, co wywoao realne zagroenie strajkami i manifestacjami ulicznymi. Wzrastao niezadowolenie zag pracowniczych. Od 1976 roku dziaa Komitet Samoobrony Spoecznej Komitet Obrony Robotnikw. W tym samy roku powstao Polskie Porozumienie Niepodlegociowe, ktre proponowao cakowit zmian ustroju gospodarki narodowej. W 1980 roku ogoszono kolejn podwyk cen (komercyjna sprzeda artykuw misnych), ktra staa si ogniwem zapalnym do rozpoczcia strajkw w caym kraju. Rozpocz si kryzys spoeczno polityczny. Powsta Niezaleny Samorzdny Zwizek Zawodowy Solidarno, dcy do obalenia wadzy ludowej. W dniu 13 grudnia 1981 roku wprowadzono w Polsce stan wojenny, ktry zniesiono dopiero 22 lipca 1983 roku. 14 lipca 1983 roku Sejm, kierujc si przemianami zachodzcymi w yciu spoecznym oraz koniecznoci zmiany aktw prawnych regulujcych dziaalno resortu spraw wewntrznych, uchwali ustaw o urzdzie Ministra Spraw

31

Ustawa z dnia 12 czerwca 1975 rok

Wewntrznych i zakresie dziaania podlegych mu organw32. Zarwno ta ustawa, jak i wydane w pniejszym czasie przepisy wykonawcze stay si podstaw prawn do funkcjonowania SB, MO i wojsk MSW. Wyodrbnione zostay funkcje podstawowe ministra jako naczelnego organu administracji pastwowej: ochrona bezpieczestwa pastwa oraz ochrona porzdku publicznego. Zostay one rozwinite w art. 2 ust. 1, ktry wymienia niemal wszystkie sfery dziaania ministra. Minister Spraw Wewntrznych by odpowiedzialny za:

szeroko rozumian ochron bezpieczestwa pastwa, midzy innymi zwalczanie terroryzmu, szpiegostwa, sabotau i tym podobnych, a take za kierowanie dziaaniami z zakresu tajemnicy pastwowej i subowej;

ochron porzdku publicznego, spokoju w miejscach publicznych i rodkach komunikacji publicznej, bezpieczestwa w ruchu drogowym;

ochron ycia, zdrowia obywateli, mienia obywateli i spoecznego przed zamachami na to mienie;

zwalczanie przestpstw i wykrocze, podejmowanie rodkw zapobiegajcych popenianiu przestpstw i wykrocze, wspdziaanie z organami pastwowymi oraz organizacjami spoecznymi i spdzielczymi w tej materii;

sprawy organizacyjno mobilizacyjne i obronne resortu spraw wewntrznych;

wykonywanie zada z zakresu obronnoci, zawartych w przepisach o powszechnym obowizku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej;

ochron granic pastwa, midzy innymi organizowanie kontroli ruchu granicznego oraz zabezpieczanie nienaruszalnoci znakw i urzdze granicznych;

zwierzchni nadzr nad ochron przeciwpoarow i wspprac w zakresie usuwania skutkw klsk ywioowych i innych zdarze;

nadzr nad Ochotnicz Rezerw Milicji Obywatelskiej, Stra Przemysow oraz innymi uzbrojonymi formacjami specjalistycznymi (zakres tego nadzoru by okrelony w odrbnych przepisach);

nadzr nad kolegiami do spraw wykrocze, sporzdzanie wytycznych do polityki orzecznictwa w sprawach o wykroczenia.

Ustawa stanowia, e Minister Spraw Wewntrznych wykonywa swoje zadania poprzez Sub Bezpieczestwa, Milicj Obywatelsk, podlege jednostki wojskowe oraz stra poarn. Ustalaa rwnie, e funkcjonariusze SB i MO w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania dziaa godzcych w bezpieczestwo
32

Dz. U. Nr 38, Poz. 172