You are on page 1of 2

Załamanie i rozszczepianie światła przez pryzmat

Światło emitowane przez dowolne źródło promieniowania składa się z fal


elektromagnetycznych o różnych długościach. Możemy się o tym przeko-
nać, wykorzystując pryzmat - przyrząd posiadający zdolność dyspersji,
czyli rozszczepiania światła. Gdy światło białe po przejściu przez wąską
podłużną szczelinę pada na pryzmat ulega dwukrotnie załamaniu na
ściankach łamiących oraz rozszczepieniu barwnemu polegającemu na róż-
nym odchyleniu promieni o różnych barwach. Promienie czerwone C są
odchylane najmniej, a fioletowe F najsilniej.

Dyspersja ośrodka
Rozszczepienie jest bezpośrednim następstwem faktu, że współczynnik załamania zależy od długości fali.
Dyspersją ośrodka nazywamy pochodną współczynnika załamania względem długości fali. Dyspersja ośrodka
wzrasta szybko, gdy długość fali maleje.

Dyspersja kątowa pryzmatu


Wielkość rozszczepienia przez pryzmat zależy nie tylko od dyspersji ośrodka, lecz również od kąta padania i
kąta łamiącego. Wielkością charakteryzującą rozszczepienie dla danego pryzmatu jest dyspersja kątowa
pryzmatu:
D=dφ/dλ
gdzie φ jest kątem odchylenia

Widma liniowe, pasmowe i ciągłe


Obraz rozszczepionej wiązki na ekranie nazywamy widmem promieniowania danego źródła światła. Ciała stałe
w podwyższonej temperaturze emitują promieniowanie o widmie ciągłym, zawierającym wszystkie możliwe
długości fal. Gazy dwuatomowe i bardziej złożone pobudzone do świecenia emitują długości fal z pewnych
przedziałów, dając widmo pasmowe. Gazy jednoatomowe oraz pary ciał stałych promieniują widmo liniowe, w
którym występuje zespół kilku do kilkudziesięciu długości fal o ściśle określonych wartościach. Widmo liniowe
ma postać układu wąskich, barwnych linii (prążków). Każdy pierwiastek ma swoje indywidualne widmo, nie po-
wtarzające się dla żadnego innego pierwiastka.

Identyfikacja pierwiastków na podstawie widm


Ze względu na jednoznaczne przyporządkowanie pierwiastka do danego widma, powyższa właściwość stanowi
podstawę metody identyfikacji pierwiastków na podstawie ich widm - analizy widmowej lub spektralnej. Widma
wszystkich pierwiastków są znane i podane w odpowiednich tablicach. W celu zidentyfikowania jakiegoś
pierwiastka należy doświadczalnie wyznaczyć jego widmo i następnie znaleźć w tablicach pierwiastek
posiadający widmo identyczne.

Budowa spektroskopu
Do badania widm używa się spektroskopów, w których elementem
rozszczepiającym światło jest siatka dyfrakcyjna lub pryzmat.
Podstawowe elementy spektroskopu przedstawia rys. 6.20. Światło z
badanego źródła Z1 oświetla szczelinę Sz znajdującą się w ognisku
soczewki S1
Szczelina wraz z soczewką stanowi kolimator wytwarzający
równoległą wiązkę światła. Po przejściu przez pryzmat z każdego jego
punktu wychodzą rozszczepione wiązki rozbieżne, które się wzajemnie
przecinają, jednak promienie o tej samej długości fali są wzajemnie
równoległe. Promieniom o każdej długości fali odpowiada inny kąt
względem osi optycznej soczewki S2 dzięki czemu wszystkie one mają
ogniska w jednej płaszczyźnie ogniskowej, ale ognisko dla każdej
barwy (długości fali) znajduje się w innej odległości od osi optycznej. Ostatecznie w płaszczyźnie ogniskowej
powstaną wąskie, rozdzielone obrazy szczeliny - Unie widmowe - o takich barwach, jakie są zawarte w
promieniowaniu źródła.
Widmo możemy rejestrować, ustawiając w płaszczyźnie ogniskowej kliszę fotograficzną lub inny detektor albo
też obserwować okiem za pomocą okularu Ok.
W celu łatwego określenia położenia linii, widmo widoczne jest na tle skali Sk z oznaczoną podziałką. Obraz
skali w lunetce powstaje w podobny sposób jak obraz szczeliny. Skala naniesiona na szkle lub błonie
fotograficznej znajduje się w płaszczyźnie ogniskowej soczewki S3 - i jest oświetlana dodatkowym źródłem Z2.
Po wyjściu z kolimatora D promienie odbijają się od powierzchni pryzmatu, po czym biegną w ten sposób, jak
światło z kolimatora K, tworząc obraz skali w tym samym miejscu co obraz szczeliny.
Cechowanie spektroskopu
Skala używanego w ćwiczeniu spektrometru jest względna, nie daje bezpośrednio długości fali. Aby określić
długości fal występujących w danym widmie, musimy wpierw wycechować spektroskop, tzn. przyporządkować
danym podziałkom skali określone długości fali. Dokonujemy tego, używając światła substancji emitujących
znane widma. Do tego celu używamy najczęściej rurek jarzeniowych wypełnionych wodorem, helem, neonem
lub parami rtęci Rurki te, zwane rurkami Geissiera pobudzane są do świecenia wysokim napięciem z cewki
Ruhmkorffa. Rurkę umieszczamy przed szczeliną kolimatora w odległości 2-3 cm, ustalając jej pozycję tak, aby
oglądane przez lunetkę widma miały jak największą jasność. Odczytujemy na skali położenia linii i zapisujemy
je w tabeli pomiarów. Dobrze jest również zanotować względne natężenie linii (bardzo silna, silna, słaba).
Związek między długością fali i położeniem na skali poszczególnych linii widmowych przedstawiamy graficznie
w postaci tzw. krzywej dyspersji.

Widma absorpcyjne
Obserwując za pomocą spektroskopu ciało świecące, otrzymujemy jego widmo emisyjne. Przy identyfikacji
widma przypisujemy (odwrotnie niż przy cechowaniu) położeniom linii na skali długości fal odczytane z
krzywej dyspersji. Mając określone długości fal, jak również zaznaczone ich względne natężenia, znajdujemy w
tablicach spektroskopowych pierwiastek posiadający uzyskane widmo.
Spektroskop można wykorzystać również do badania widma absorpcyjnego (widma pochłaniania). W tym celu
umieszczamy przed szczeliną kolimatora kuwetę z cieczą lub płytką barwną z ciała stałego i kierujemy na nią, w
kierunku kolimatora, światło białe, Gdyby nie było pochłaniania, w lunetce powstałby obraz widma ciągłego.
Dla większości ciał zabarwionych otrzymujemy jednak ciemne pasma na tle widma ciągłego. Ten układ
ciemnych pasm (dla ciał stałych i cieczy) lub linii (dla gazów) nazywamy widmem absorpcyjnym.

Fotoluminescencja
Niektóre ciała można pobudzić do świecenia przez naświetlanie ich z innego źródła. Ten rodzaj świecenia
nazywamy fotoluminescencją. Widmo fotoluminescencji otrzymujemy podobnie, jak widma absorpcji, z tą
różnicą, że obecnie lampę naświetlającą umieszczamy nie przed szczeliną kolimatora, lecz z boku, tak że wiązka
światła pobudzającego biegnie prostopadle do osi kolimatora.

Reguła Stokesa
Badając widmo absorpcji i widmo luminescencji dla tej samej substancji zauważymy, że to ostatnie jest
przesunięte bardziej w stronę fal długich. Ta prawidłowość nosi nazwę reguły Stokesa i może być wytłumaczona
na bazie zasady zachowania energii Mianowicie, kwant promieniowania pochłoniętego ma energię hva, która nie
może być większa energii kwantu emitowanego hve, gdyż światło pochłonięte jest źródłem energii dla procesu
emisji. Zatem
hva>=hve
Biorąc pod uwagę związek v = c/λ, otrzymamy nierówność:
λ c>= λe
która wyraża właśnie regułę Stokesa.

Przebieg ćwiczenia
1. Włączyć oświetlenie skali.
2. Umocować rurkę geisslerowską o znanej zawartości gazu w specjalnym uchwycie i umieścić ją przed
szczeliną kolimatora.
3. Połączyć elektrody rurki z cewką RuhmkorfFa i uruchomić cewkę.
4. Odczytać położenia linii widmowych na skali i z tablicy znaleźć odpowiadające im długości fal
5. Na papierze milimetrowym wykreślić krzywą dyspersji.
6. Zbadać widmo rurki geisslerowskiej o nieznanej zawartości Podać, jakim gazem jest ona wypełniona.
7. Zbadać widmo absorpcyjne cieczy. Wyznaczyć przedział pochłaniania oraz sprawdzić regułę Stokesa.

You might also like