Wyznaczanie gęstości cieczy i ciał stałych za pomocą piknometru.

Gęstość bezwzględna:
Pod pojęciem gęstości bezwzględnej rozumie się masę jednostki objętości badanej substancji. Inaczej mówiąc,
gęstość bezwzględna jest to stosunek masy danego ciała do jego objętości:
d=m/V
Jednostką gęstości bezwzględnej jest kg/m3. Poza nią używane są jednostki pochodne np. g/cm3, g/l itp.

Zależność gęstości od temperatury:

Gęstość jest wielkością stałą dla danej substancji pod warunkiem zachowania stałości temperatury, ciśnienia oraz
chemicznej jednorodności. Ze wzoru wynika, że gęstość zależy od objętości. Zmiany temperatury ciała i
ciśnienia wywieranego na ciało powodują zmiany objętości, różne dla poszczególnych stanów skupienia.
- Stan gazowy
pod wpływem zwiększania ciśnienia bardzo silnie zmniejsza się objętość par i gazów; mówi się, że są
one ściśliwe. Przyrost temperatury powoduje wzrost objętości par i gazów.
- Stan ciekły
Zmiany objętości cieczy pod wpływem ciśnienia są minimalne i w naszych warunkach nie wpływają na
pomiary. Wraz ze wzrostem temperatury gęstość cieczy maleje.
- Stan stały
Zmiany objętości ciał stałych pod wpływem ciśnienia są minimalne i w naszych warunkach nie
wpływają na pomiary. Natomiast współczynnik rozszerzalności objętościowej dla ciał stałych jest 10x
mniejszy niż dla cieczy.

Ciężar właściwy:
Jeżeli we wzorze d=m/V zamiast masy podstawi się ciężar P otrzyma się ciężar właściwy:
ϒ=P/V=mg/V=dg
kg • m
2 kg kg • m 1 N
[ s3 = 2 2 = 2
• 3 = 3]
m m •s s m m
gdzie: g - przyspieszenie ziemskie.

Anomalna rozszerzalność wody:

Zmniejszanie się objętości wody w miarę wzrostu temperatury w przedziale 0°C–4°C

Woda podczas krzepnięcia zwiększa swoją objętość. Lód więc ma mniejszą gęstość niż woda i dlatego pływa po
wodzie, a nie tonie. Cząsteczki w lodzie są położone dalej od siebie niż w wodzie o temperaturze 0°C. Gdy lód
się topi, cząsteczki zbliżają się do siebie i woda po stopieniu lodu ( w temp. 0°C ) zajmuje mniejszą objętość.
Jeżeli taką wodę będziemy ogrzewać, to jej temperatura będzie rosnąć. Woda jednak nie będzie się rozszerzać
jak inne substancje. W zakresie temperatur od 0°C do 4°C woda zmniejsza swoją objętość; cząsteczki wody
zbliżają się do siebie, zamiast oddalać. Dopiero dalsze podgrzewanie wody i wzrost temperatury powyżej 4°C
spowoduje rozszerzanie się wody; od tej temperatury woda zachowuje się tak jak inne substancje - zwiększa
swoją objętość. Natomiast w zakresie 0°C - 4°C woda, mimo podgrzewania, zmniejsza swoja objętość i to
nazywamy anomalną rozszerzalnością cieplną wody. Anomalna - bo zachowuje się inaczej niż pozostałe
substancje.

Piknometr:
Najczęściej spotykaną formę stanowi naczynie szklane
o pojemności około 50 cm3 z doszlifowanym korkiem,
przez którego środek przechodzi wąski kanalik. Dzięki
takiej postaci piknometru ciała, które wypełniają go
całkowicie (ciecz lub ciało stałe - ciecz), mają zawsze
dokładnie tę samą objętość. Dla uzyskania dużej
dokładności należy zwracać uwagę, żeby poziom
cieczy pokrywał się z górną krawędzią korka lub z
zaznaczoną na niektórych piknometrach poziomą
kreską. Wewnątrz napełnionego piknometru nie mogą
się znajdować pęcherzyki powietrza, które usuwamy przez wstrząsanie. Aby wyeliminować mogące zachodzić w
czasie pomiaru zmiany temperatury, przy wszelkich manipulacjach nie wolno ujmować piknometru gołą dłonią,
lecz przez szmatkę lub za pomocą specjalnych szczypczyków.
Najdokładniejsze wyniki uzyskuje się przy użyciu piknometrów próżniowych o podwójnych ściankach, w
których wymiana ciepła z otoczeniem ograniczona jest do minimum.

Wyznaczanie gęstości:
- cieczy.
Aby wyznaczyć gęstość, wykonujemy ważenia za pomocą wagi analitycznej. Objętość piknometru
otrzymamy, ważąc wypełniającą go ciecz o znanej gęstości, najlepiej wodę destylowaną. Stosując wzór
d=m/V w określonej temperaturze, otrzymamy:
V=mw/dw1
d=m/mw/dw
gdzie d - gęstość badanej cieczy, m - masa badanej cieczy w objętości
piknometru, mw ,masa wody w objętości piknometru oraz.

Przebieg ćwiczenia:
1. Ważymy pusty piknometr wraz z korkiem, zwracając uwagę, czy wnętrze jest czyste i suche (wnętrze
piknometru najwygodniej oczyścić przez t wypłukanie w wodzie, a następnie w alkoholu i osuszenie go
strumieniem ciepłego powietrza). Oznaczamy masę pustego piknometru przez m1.
2. Ważymy piknometr wypełniony wodą destylowaną - tę masę oznaczamy przez m2. Masa wody jest
różnicą mas:
mw=m2-n1.
3. Ważymy piknometr napełniony badaną cieczą - masa wynosi m3, a masa cieczy:
m = m3 — n1.
4. Podstawiając do wzoru mamy:
m − m1
d= 3 d wt
m2 − m1

- ciał stałych:
Gęstość ciała stałego można wyznaczyć za pomocą piknometru wtedy, gdy występuje ono w postaci
umożliwiającej włożenie do piknometru (najwygodniej w postaci proszku, śrutu lub małych kawałków).
Czynności pomiarowe sprowadzają się znowu do wykonania trzech ważeń.
1. Badane ciało sypkie w ilości ok. 1/2 do 1/3 objętości piknometru ważymy wyznaczając masę
ml Pomiaru dokonujemy po umieszczeniu ciała (bez piknometru) na zrobionej tacce
papierowej.
2. Piknometr napełniamy wodą destylowaną i znajdujemy masę całości - m2.
3. Umieszczamy badane ciało we wnętrzu piknometru z wodą, przy czym wylewa się z niego
woda o objętości równej objętości ciała stałego.
4. Po osuszeniu zewnętrznej powierzchni piknometru, usunięciu pęcherzyków powietrza oraz
sprawdzeniu, czy poziom cieczy jest identyczny jak w punkcie 2., ważymy układ, wyznaczając
masę m3. Masa m3 jest mniejsza od sumy mas m1+ m2 o masę wody mw, która wylała się w
wyniku wyparcia jej przez ciało stałe:
(m1 + m2) - m3 = ∆mw
5. Biorąc pod uwagę, że ∆mw = dw1 V, obliczamy objętość ciała stałego V:

V=(m1+m2-m3)/dw1
m1
d= d w1
m1 + m2 − m3
 Wyznaczanie gęstości cieczy za pomocą wagi Mohra-Westphala
Budowa wagi:
Waga Mohra jest odmianą wagi dwuramiennej. Składa się z
dość ciężkiej podstawy P zaopatrzonej w wysuwane ramię R,
na którym opiera ! się belka wagi B. Jedno ramię wagi
podzielone jest na 10 równych części. Na końcu ramienia jest
zawieszony na cienkim druciku nurek szklany N. W miejscach
podziału belki wykonane są nacięcia, w których można
umieścić specjalne ciężarki, zwane konikami K.
Drugie ramię, grubsze i cięższe od pierwszego, zapewnia
równowagę dźwigni. Jest ono zaopatrzone w zaostrzony koniec
O, którego położenie względem odpowiedniego ostrza na ramce
przyrządu pozwala dokładnie ocenić położenie równowagi.
Początkowe położenie równowagi (ustawienie się ostrzy
naprzeciw siebie przy obciążeniu samym nurkiem) osiągamy
przez regulację nachylenia przyrządu śrubę S. Podstawę należy
obrócić w ten sposób, aby śruba S znajdowała się w
płaszczyźnie pionowej przechodzącej przez belkę.

Prawo Archimedesa i siła wyporu:

Na każde ciało zanurzone w cieczy działa siła wyporu, zwrócona ku górze i równa co do
wartości ciężarowi cieczy wypartej przez to ciało.

W myśl prawa Archimedesa ciało zanurzone w cieczy, doznaje parcia skierowanego ku górze, równego co do
wielkości ciężarowi cieczy wypartej przez to ciało. Prawo Archimedesa można zapisać wzorem:
P=ϒ V
N
[ 3 • m3 = N ]
m
gdzie: P - siła wyporu, ϒ — ciężar właściwy cieczy, V — objętość ciała.

Moment siły:
Gdy nurek zostanie zanurzony w wodzie, równowaga momentów sił działających na ramiona wagi zostanie
zachwiana - wystąpi dodatkowy moment siły wyporu. Uwzględniając prawo Archimedesa, moment siły wyporu
możemy wyrazić w postaci:
Mw = dwVgR
kg m kg • m 2
[ 3 • m3 • 2 • m = = N • m]
m s s2
gdzie dw - gęstość wody, V - objętość nurka, g - przyspieszenie ziemskie, R - długość ramienia wagi.

Stan równowagi można przywrócić, zawieszając na ramieniu wagi odpowiednie koniki. Największy konik ma
pewną masę mk, masa pozo stałych wynosi 0,1 mk i 0,01 mk.

Równowaga statyczna:
Warunek równowagi momentów sił wyporu i ciężaru koników jest następujący:
dwVgR = (l1•mk +l2•0,l•mk +l3 • 0,01•mk)g.
Analogiczny warunek równowagi napiszemy dla nurka zanurzonego w badanej cieczy:
dcVgR = (l1’•mk +l2’•0,l•mk +l3’ • 0,01•mk)g.
gdzie: dc - gęstość badanej cieczy, l1’, l2’, l3’- nowe położenie koników.

Gęstość względną cieczy wyliczamy, dzieląc stronami równania:

 l1 '+0,1 l 2 '+0,01 l 3 '
d wzgl . =
l1 + 0,1 l 2 + 0,01 l 3
Dla wyznaczenia gęstości względnej dowolnej cieczy należy znać gęstość cieczy wzorcowej (najczęściej wody)
oraz położenia koników równoważące wypór nurka kolejno w obu cieczach.

Często ciężary koników są tak dobrane, że po zawieszeniu największego z nich na podziałce 10 uzyskuje się stan
równowagi przy nurku zanurzonym w wodzie.

Przebieg ćwiczenia:
1. Zawiesić pływak na wadze i doprowadzić ją do równowagi.
2. Zanurzyć pływak w wodzie destylowanej i zrównoważyć wagę (przez nakładanie odpowiednich
koników).
3. Zanurzyć pływak w badanej cieczy i zrównoważyć wagę.
4. Zmierzyć temperaturę w laboratorium oraz znaleźć gęstość wody w tej temperaturze.
5. Obliczyć gęstość cieczy na podstawie wzoru.
6. Przeprowadzić rachunek błędów 