John Locke. Dwa traktaty o rzdzie. Rozdzia II. O stanie natury.

W stanie natury ma rzdzi obowizujce kadego prawo natury. Naturalnie wszyscy ludzie znajduj si w stanie wolnoci w dziaaniu i rozporzdzaniu swoimi majtkami i osobami w granicach prawa. Wszyscy te s rwni, chyba, e dobrowolnie ustanowili wadz jednego nad drugim i wadc nad wszystkimi. Czowiek wolny nie posiada wolnoci unicestwienia ani siebie ani adnej innej istoty bdcej w jego posiadaniu. Ludzie stworzeni przez wszechmogcego Stwrc s Jego sugami; zostali stworzeni, by istnie tak dugo jak Jemu si podoba. Nikt nie powinien ogranicza bd pozbawia innego niczego, co suy jego samozachowaniu, czyli wolnoci, ciaa, dbr. Wszyscy maj przestrzega postanowienia prawa natury, ktre nakazuje pokj i zachowanie rodzaju ludzkiego. W tym stanie wykonywanie prawa natury naley do kadego; kady jest uprawniony do ukarania przestpcy odpowiednio do popenionego czynu. Kara jest tak wysoka, by moga suy powetowaniu szkody i powstrzymaniu przestpcy. Cudzoziemca nie obowizuj prawa pastwa, w ktrym si znajduje, poniewa s to prawa stanowione przez autorytet legislatywy. Ten, kto zosta pokrzywdzony posiada rwnie osobiste prawo do domagania si naprawienia szkody przez tego, kto j wyrzdzi. Kady uwaajcy za suszne moe przyczy si do pokrzywdzonego i pomc mu w uzyskaniu zadouczynienia od przestpcy. Uprawnienie do karania posiada te wadza zwierzchnia. Osoba poszkodowana posiada wadz zajcia dbr lub pozbawienia suby przestpcy na mocy uprawnienia do swego samozachowania. Kada kara powinna by tak surowa, by wystarczajco czynia je nieopacalnym dla przestpcy, nakaniaa do okazania skruchy i odstraszaa innych od czynienia tego samego. To, e kady ma wadz wykonywania prawa natury moe by zgubne, bo ludzie bdc sdziami we wasnych sprawach lub bliskich s stronniczy; z drugiej za strony emocje ludzkie mog powodowa, e bd tak dalece kara innych, e nastpi zamt. Waciwym rodkiem na niedogodnoci stanu natury jest rzd obywatelski. Ale w stanie natury jest o tyle lepiej, e ludzie nie musz podlega niesprawiedliwej woli innych, a kady jest odpowiedzialny za wasne sdy. Obecnie wszyscy ksita i wadcy nienalenych rzdw znajduj si w stanie natury. Kres stanowi natury kadzie takie porozumienie, ktre zawiera wzajemn ugod dotyczc przystpienia do jednej spoecznoci i utworzenia ciaa politycznego. By uzupeni rzeczy,, jakie potrzebujemy do ycia szukamy wsplnoty z innymi. Dlatego ludzie poczyli si w spoeczestwo polityczne. Wszyscy ludzie pozostaj naturalnie w stanie natury, dopki nie zgodz si sta czonkami jakiego spoeczestwa. Rozdzia VI. O wadzy ojcowskiej. Wadza ojcowska jest wadz rodzicw nad dziemi, bo matka ma do niej takie samo prawo. Dzieci nie rodz si w stanie rwnoci, bo rodzice maj nad nimi wadz, ktra jest ograniczona. Rodzice zostali przez prawo natury zobowizani do zachowania, wyywienia, wychowania swych dzieci. Nikt nie posugujcy si rozumem nie moe podlega prawu. By wolnym to dysponowa zgodnie z wasnym sumieniem, kierowa wasnym majtkiem, swoj wasnoci, ...,ktremu si podlega... Bg obok rozumu wyposay te czowieka w wolno woli i dziaania, jaka mieci si w granicach prawa, ktremu podlega. Dopki czowiek znajduje si w stanie, w ktrym nie posuguje si rozumem, by kierowa si wol, dopty te nie moe mie wasnej woli, by zgodnie z ni postpowa. Zatem opiekujcy si nim rozumuje za niego, okrela jego wol i decyduje o jego postpowaniu. Kiedy osignie wiek dojrzay zostanie wolnym czowiekiem. Stan dojrzaoci pozwala czowiekowi swobodnie dysponowa jego wasnoci w granicach prawa. Wolnym zostaje czowiek w Anglii w wieku 21 lat. Obkani i umysowo chorzy nigdy nie s wolni od wadzy rodzicw. Naturalna wolno i podlego rodzicom nie mog istnie razem, bo obie opieraj si na tej samej zasadzie. Dziecko jest wolne przez prawo swego ojca, przez jego rozum, ktrym si kieruje dopki nie bdzie uywa swojego. Wadza rodzicw nie jest arbitralnym panowaniem ojca nad jego dziemi, bo nie siga dalej, ni wymaga tego posuch, jaki uzna za

najskuteczniejszy. Wadza ojca przysuguje mu tylko wtedy, kiedy jest opiekunem swych dzieci. Matka ma wadz zwierzchnoci, ktrej nie ma ojciec. Jego panowanie stanowi pomoc w niepenoletnoci i zapewnia dyscyplin w wychowaniu. Wolno dziecka nie zwalnia go z okazywania szacunku rodzicom. Ta cze zobowizuje je do obrony, wsparcia i pociechy rodzicw. Wadza rozkazywania i karania wie si z tym, e Bg wczy do zasad natury ludzkiej czo wobec potomstwa, dlatego nie naley obawia si, e rodzice zbyt rygorystycznie uywa bd wadzy. Podstawowym obowizkiem wadzy ojcowskiej jest wychowanie dzieci a do penoletnoci. Moe on przekaza opiek nad dzieckiem w inne rce zwalniajc je z czci posuszestwa wobec siebie i matki. Wadza polityczna i ojcowska s tak hozdzielone i oparte na rnych podstawach, nadane w rnych celach, tak e kady poddany bdcy ojcem ma tylwadzy nad swoimi dziemi, ile ksi nad poddanymi. Tym samym wadza ojcowska nie zawiera w adnym stopniu wadzy panowania, jak ma ksi nad poddanymi. Ojciec ma rwnie wadz nadawania swojego majtku. Z reguy stanowi spadek w odpowiednich proporcjach wedug praw i zwyczajw danego kraju. Posuszestwo dzieci wie si tu z uytkowaniem ziemi i podlegoci rzdowi kraju, ktrego jest czci. Ani wadza nakazywania, ani cze i szacunek nie daje ojcu wadzy rzdzenia, tzn. tworzenia praw i wymierzania kar dzieciom, tym samym nie panuje nad wasnoci i postpowaniem dziecka. Tak ojcowie niepostrzeenie w sposb naturalny stali si politycznymi monarchami. I tak jak zmieniali si pozostawiajc spadkobiercw, by obejmowali dziedzictwa, tak pooyli podwaliny pod dziedziczno czy elekcyjno krlestw. Rozdzia VII. O spoeczestwie politycznym bd obywatelskim. Pierwsza spoeczno powstaa midzy mczyzn a kobiet, nastpna midzy rodzicami i dziemi, a kolejna midzy panem a sug. Spoeczno maeskazostaa stworzona dziki dobrowolnej umowie. Powinna trwa tak dugo, jak to jest niezbdne do wyywienia i wspierania ich dzieci. Cho maonkowie maj jeden wsplny interes, to gdy pojmuj go na rne sposoby, to ich denia bd si rniy, dlatego konieczne jest, by ostateczna decyzja zapadaa tam, gdzie jest wadza. Cele maestwa (spodzenie potomstwa, ich wzajemnej pomocy i wsparcia) mog by osignite zarwno w stanie natury jak te pod wadz rzdu politycznego. Zwierzchno obywatelska rozstrzyga jedynie nieporozumienia, jakie mog powsta w maestwie. Czowiek czyni sam siebie sug innego sprzedajc mu si na okrelone usugi, jakie mu wiadczy, aby uzyska wynagrodzenie. Wadz, jak ma pan nad sug okrelaj postanowienia zawartej midzy nimi umowy. Inny rodzaj relacji sugapan to jecy wojenni. Wadza ojca w rodzinie jest odmienna i ograniczona w odniesieniu do wadzy modarchy. Nie jest wic wadz absolutn. Spoeczestwo polityczne. adne spoeczestwo polityczne nie moe mie miejsca bez istnienia w nim wadzy zachowania wasnoci i karania w nim wszystkich przestpstw. Spoeczestwo polityczne istnieje tam, gdzie kady z jego mzonkw zrezygnowa ze swej naturalnej wadzy i zoy j w rce wsplnoty. Spoeczestwo ustala prawa, a wsplnota staje si jedynym bezstronnym rozjemc dla wszystkich. yjcy w jednej spoecznoci podlegaj wsplnie ustanowionemu prawu i posiadaj trybuna do rozstrzygania sporw i karania przestpcw. Kady, kto przystpi do spoeczestwa obywatelskiego zrezzgnowa z wadzy karania przestpstw wedug swego uznania, gdy swj osd przekaza legislatywie, a wsplnocie uprawnienie do wykorzystania jego siy do wykonywania wyrokw, kiedy tylko bdzie do tego wezwany. Jest to pocztek wadzy ustawodawczej i wykonawczej spoeczestwa obywatelskiego orzekajcej na podstawie ustanowionych praw o wymiarze kary, zadouczynieniu. Spoeczestwo polityczne lub obywatelskie jest tam, gdzie grupa ludzi zjednoczy si i zrezygnuje z przysugujcej kademu wadzy wykonawczej na rzecz wadzy publicznej. Jest te tam, gdzie grupa ludzi wchodzi do spoeczestwa, by utwohzy jeden lud podlegajcy wadzy najwyszego rzdu albo tam, gdzie kto sam przycza si do ludzi podlegajcych ju jakiemu rzdowi. Sdzi tam jest

legislatywa lub powoana przez wadz zwierzchno. Tam, gdzie nie ma takiej wadzy z autorytetem ludzie fozostaj w stanie natury. Monarchia absolutna nie moe stanowi spoeczestwa obywatelskiego. Najwaniejsz korzyci pochodzc od wadzy publicznej jest stanowienie praw. ... Ludzie wiedz, e kiedy stosuje si przeciw nim przemoc i chce si wyrzdzi im krzywd, mog wystpi we wasnej obronie. ... S to skutki, ktrych obywatel moe obawia si ze strony kogo, kto zdeprawowany jest przez pochlebcw i wyposaony we wadz. Pokojowi i bezpieczestwu wrd poddanych suy maj wszelkie nadane im prawa i sdziowie. Gdy absolutny wadca przekracza prawa, ktrym podlegaj obywatele, a oni nie maj moliwoci poskarenia si na krzywdy, jakie im wyrzdza, mog przyj, e znajduj si w stanie natury wobec tego wadcy i zadba o osignicie swego bezpieczestwa. Rozdzia VIII. O pocztkach spoeczestw politycznych. Ugoda zawarta poidzy ludmi dotyczca poczeniaich w spoeczno jest warunkiem powstania spoeczestwa obywatelskiego, ktre ma zapewni im bezpieczestwo i zabezpieczy prawo korzystania z ich wasnoci oraz chroni przed amicymi prawo. Konieczne jest, by taka wsplnota zmierzaa w dziaaniach w jednym kierunku. Tam, gdzie adne zgromadzenie nie zostao uprawnione do dziaania na podstawie prawa, tam postanowienia wikszoci oznaczaj postanowienia caej wsplnoty. Wszystkie spoeczestwa polityczne powstay jako dobrowolne zwizki w wyniku wzajemnej ugody ludzi swobodnnie wybierajcych rzdzcych i form rzdu. Przykady z historii pokazuj, e rzdy zostay zapocztkowane w okresie pokoju, a ich podstaw stanowia zgoda ludu. Zwykle znajdoway si pod wadz jednego czowieka. A gdzie rodzina bya do liczna, wic istniaa wzgldnie samodzielnie wadza w niej naleaa do ojca. Mia on na mocy prawa natury tak sam wadz jak wszyscy inni, by kara. Tak wic stawa si prawodawc i wadc nad wszystkimi, ktrzy pozostawali z jego rodzin. Jeli ojciec umar pozostawiajc nie do zdolnego do rzdw dziedzica lub gdzie kilka rodzin zjednoczyo si, korzystali z naturalnej wolnoci do ustanowienia rzdu, kogo uznali za najzdolniejszego. Pierwsze troski spoeczestwa sprowadzay si do zabezpieczenia przed wrogiem zewntrznym, poniewa nie musieli obawia si siebie. Dlatego potrzebowali dzielnego wadcy i wodza. Powstae ju na pocztku w dziecistwie panowanie ojca nad jego potomstwem spowodowao, e przyzwyczajono si do rzdw jednego czowieka i przekonano, e wystarczy ono do zapewnienia politycznego szczcia. Kady urodzony pod cudzym panowaniem, moe by tak wolnym, by sta si wadc bub poddanym innego odrbnegorzdu. Gdyby ludzie nie dysponowali wolnoci odczenia si od swych rodzin i rzdw, to istniaaby jedna wiatowa monarchia. Kady skadajcy obietnic o posuszestwie podlega rzdowi swego pastwa, ale ojciec nigdy nie moe zobowiza przez umow do tego wasnych dzieci. aden akt ojca nie moe pozbawi wolnoci jego dzieci w stopniu wikszym ni kogokolwiek innego. Ojciec moe jednak doczy do umowy o przyjcie jego gruntu i zobowiza syna, by zosta czonkiem tej wsplnoty, jeli ten chce wada jego ziemi. Dziecko nie rodzi si pod wadz adnego rzdu ani kraju. Znajduje si pod opiek swego ojca, a do dojrzaoci. Wtedy samo jako wolny czowiek decyduje jakiemu rzdowi chce si podporzdkowa i do jakiego spoeczestwa nalee. Wyrana zgoda kogokolwiek wstpujcego do spoeczestwa czyni go cakowicie czonkiem wsplnoty i poddanym rzdu. Zgod milczc wyraa np. czowiek, ktry wada majtkiem bd wasnoci stanowic cz obszaru panowania pastwa. Kada osoba, ktra czy si ze wsplnot, czy z ni take swj niezaley uprzednio od nikogo majtek. Kiedy wic waciciel wyrazi tylko milczc zgod na podporzdkowanie si rzdowi, a w jaki sposb pozbdzie si swej posiadoci, dysponuje wolnoci odejcia i poczenia si z inn wsplnot. Kiedy jednak na mocy wyranej deklaracji oznajmi swoje podporzdkowanie rzdowi przystpujc do wsplnoty, jest nieodwoalnie zobowizany do pozostania jej poddanym; nie moe nigdy wicej powrci do wolnoci stanu natury, chyba e ten rzd zostanie rozwizany lub on sam zostanie wykluczony. Cudoziemcy mieszkajcy cae ycie pod wadz jakiego rzdu, korzystajcy z jego przywilejw, s zobowizani do posuszestwa wobec

jego zarzdze, ale nie staj si przez to czonkami tego spoeczestwa. Rozdzia IX. O celach spoeczestwa politycznego. Gwnym cele,mdla ktrego ludzie cz si we wsplnoty i podporzdkowuj rzdowi jest zachowanie ich wasnoci. W stanie natury brak ustanowionego, powszechnie akceptowanego prawa bdcego miernikiem dobra i za. Bo cho prawo natury jest zrozumiae, to ludzie zwykli nie uznawa go za dotyczce ich spraw. W stanie natury brak te jest bezstronnego sdziego. Dlatego ludzie mog by stronniczy lub zbyt opieszali i zobojtniali. Brakuje te wadzy, ktra podtrzymywaaby i wspieraa suszne decyzje i dziaania. Dlatego niedogodnoci stanu natury powoduj, i ludzie przystpuj do spoecznoci. Prcz wolnoci czowiek ma jeszcze dwie wadze. Pierwsza to wadza czynienia wszystkiego, co suszne dla zachowania siebie i innych jak zezwala prawo natury. Drug wadz jest karanie przestpstw. Pierwsz wadz przekazuje, by okreliy j prawa panujce w spoeczestwie. Prawa tego spoeczestwa ograniczaj czsto wolno czowieka, ktr dysponowa na mocy prawa natury. Przekazuje te w caoci wadz karania i zobowizuje si wesprze wadz wykonawcz spoeczestwa, kiedy zajdzie potrzeba. W nowym stanie odnosi wiele korzyci z pracy, pomocy i towarzystwa nalecych do tej soecznoci, a take z ochrony poczonych jej si. Ludzie wstpujc do spoeczestwa przekazuj w jego rce rwno, wolno i wadz wykonawcz, by legislatywa dysponowaa ni tak, jak bdzie tego wymagao dobro publiczne.