ZAGA Wydzia Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego seria: podrczniki i materiay dydaktyczne iDEK Z PRAWA RZYMSKIEGO Agnieszka Kacprzak

Jerzy Krzynwek Franciszek Longchamps de Berier Jakub Urbanik < 565 Zagadek prawa rzymskiego Agnieszka Kacprzak Jerzy Krzynwek Franciszek Longchamps de Berier Jakub Urbanik ,/,v LIBER;rn' Warszawa 2002 Rada Programowa: * r ;'i ! prof. dr hab. Grayna Batruszajtys (przewodniczca), prof. dr hab. Jan Beszyski, prof. dr hab. Zdzisaw Galicki, prof. dr hab. Jacek Lang, prof. dr hab. Genowefa Rej ma, prof. dr hab. Piotr Winczorek, prof. dr hab. Witold Woodkiewicz, Zygmunt Wiernikowski (sekretarz) (c) Copyright by LIBER sp. z o.o., Warszawa 2002 ISBN: 83-7206-085-1 Wydanie II Druk i oprawa: DRUKARNIA JANUSZ BIESZCZAD Warszawa ul. Moszczenicka 2 06' 98' es08' Sr U' 9919" gg. ZS' LV K' K' ir 93' 02' er tr Spis treci Wstp.......... CZ PIERWSZA KAZUSY '.. Exemplis discimus -jak rozwiza kazus................. .............

I. Status, maestwo i opieka ................................................... II. Actiones adiectitiae gualitatis i odpowiedzialno noksalna. V. Wasno i prawa na rzeczy cudzej........................................ /. Posiadanie i jego ochrona ...................................................... /I. Prawo spadkowe .................................................................... A. Dziedziczenie testamentowe............................................. B. Dziedziczenie beztestamentowe ....................................... C. Querela inofficiosi testamenti - zachowek....................... /II. Zobowizania z kontraktw ................................................... /III. Zobowizania z deliktw ....................................................... X. Ochrona praw prywatnych ..................................................... i. Warunki i terminy .................................................................. Q. Stopnie pokrewiestwa .......................................................... CZ DRUGA TEST ZAMKNITY I POLECENIA rda prawa i podstawowe pojcia prawne........................... I. Prawo osobowe i rodzinne...................................................... II. Prawo rzeczowe ...................................................................... V. Prawo spadkowe ..................................................................... /. Prawo zobowiza............................................................. ..... fl. Ochrona praw prywatnych...................................................... .1 .A SPIS TRECI CZ TRZECIA TEST ZAMKNITY WIELOKROTNEGO WYBORU I. rda prawa i podstawowe pojcia prawne .......................................... II. Prawo osobowe i rodzinne ..................................................................... III. Prawo rzeczowe ....................................................................... .............. IV. Prawo spadkowe ....................................................................... .............

V. Prawo zobowiza............................................................. .................... VI. Ochrona praw prywarnych ..................................................................... CZ CZWARTA PYTANIA OTWARTE I. rda prawa.................................................................. .................. ...... II. Zagadnienia oglne, prawo osobowe i rodzinne .................................... III. Prawo rzeczowe ....................................................................... .............. IV. Prawo spadkowe ....................................................................... ............. V. Prawo zobowiza............................................................. .................... VI. Ochrona praw prywarnych............................................................. ........ 'rzedkadany zbir przygotowano, aby uczyni zado licznym probom o opracowanie ralajce spojrze na prawo rzymskie z innej perspektywy, ni czyni to abstrakcyjny piatyczny wykad wielu wspczesnych podrcznikw. 565 zagadek z prawa rzymskie-anowi okazj do sprawdzenia zdobytej wiedzy, jej powtrzenia i ugruntowania. Mamy iej, e posuy take zachceniu do bliszego przyjrzenia si wielkiemu bogactwu roz-a normatywnych i ujawniajcej si w nich niespotykanej subtelnoci myli rzymskich mikw. Ich dzieo dao przecie podstaw wspczesnej, zachodniej cywilizacji prawnej. Swoje rozwaania prowadzili zwykle w oparciu o konkretne stany faktyczne: rzeczywiste : hipotetyczne. Zbir rozpoczyna si tedy od obszernego wyboru kazusw z wszystkich ciwie dziedzin prawa prywatnego. Niektre kazusy opracowano szerzej, aby moliwie zerpujaco omwi zwizane z nimi zagadnienia. Inne opatrzono modelowymi rozwizali zblionymi do odpowiedzi, jakich oczekuje si podczas egzaminu. Jednak zdecydowa-vikszo kazusw pozostawiono do samodzielnego rozwizania z rzadka opatrujc niami, ktre maj uatwi analiz stanu faktycznego. Zamieszczono nastpnie szereg testowych, poczwszy od zada uatwiajcych nabycie umiejtnoci obliczania stopni ewiestwa oraz rozrniania typw warunkw lub terminw. N czci drugiej znalazy si pytania prostego testu zamknitego naley wskaza tam 3 jedn prawdziw odpowied. Uzupeniono je otwartymi poleceniami wymagajcymi jenie. Trzecia cz zawiera test zamknity wielokrotnego wyboru, w ktrym kada z ;h odpowiedzi moe by prawdziwa albo faszywa. W czwartej czci zamieszczono 'kadowe pytania otwarte, podobne do tych, jakie wystpuj na egzaminie. Dla uatwienia vizywania wszystkich zada, w nawiasach obok tytuw rozdziaw zamieszczono od-ienia, czyli numery brzegowe (Nb.), waciwych partii materiau w najnowszym podrcz-i W. Woodkiewicz, M.

Zabocka, Prawo rzymskie - Instytucje, 3 wyd., Warszawa 2001. Szczeglne podzikowania nale si pastwu profesorom Marii Zabockiej, Witol- Woodkiewiczowi i Janowi Zabockiemu oraz pastwu dr Zuzannie Suewskiej imanowi Sobtce. Bez ich pomocy, yczliwych rad, licznych sugestii i krytycznych ig, 565 zagadek z prawa rzymskiego nie mogoby si ukaza. Oddajc do rk Czytelnikw przedstawiany zbir ufamy, e speni pokadane w nim zieje. Liczymy ponadto, e stanie si okazj do wietnej zabawy z prawem rzymskim. Autorzy niniejszego opracowania s pracownikami Katedry Prawa Rzymskiego i Antycznego na Iziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Franciszek Longchamps de Berier tub Urbanik s stypendystami Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. CZ PIERWSZA KAZUSY edni zwizek z praktyk prawn. Obecnie w wiciu ane jako historyczne wprowadzenie do zagadnie prawa cywilnego. O specyfice auki prawa tworzonej przez Rzymian stanowi metoda, jak posugiwali si dla opraowania instytucji i poj prawnych. Z rzadkimi wyjtkami bya to metoda kazu-styczna, nie atwo bowiem znale w Corpus luris Civilis rozwaania teoretyczne. Izymski jurysta analizowa prawo poprzez konkretny przedoony mu do rozstrzy-;nicia problem. Czasem by to przypadek zaczerpnity z praktyki prawnej, kiedy ndziej wymylony w trakcie szkolnej dyskusji. rda prawa rzymskiego obfituj w vielk liczb kazusw dyskutowanych i rozstrzyganych przez jurystw. Rozstrzygnicia te dotycz czasem bardzo zoonych stanw faktycznych i pocigaj za sob decyzje prawne o charakterze prawotwrczym. Przez wieki historii prawa w Europie, poczwszy od XI wieku, kolejne pokolenia komentoway, dyskutoway i analizoway decyzje rzymskich iurisprudentes, ktrych dorobek sta si w ten sposb podstaw rozwoju nauki i nauczania prawa w Europie. Jak powstaje kazus? Wiele zdarze w yciu spoecznym rodzi skutki prawne, czyli konsekwencje okrelone obowizujcym prawem. Jeli okrelenie prawnych skutkw zdarzenia staje si przedmiotem kontrowersji, mamy do czynienia z kazusem - problemem, ktry naley rozstrzygn wedug regu okrelonych przez prawo. Pierwszy krok w kierunku podjcia decyzji koczcej spr stanowi ustalenie stanu faktycznego. Skadaj si na wszelkie fakty, z ktrych cz ju zostaa ustalona, inne za naley jeszcze zbada: przebieg zdarzenia, status prawny uczestnikw, czasem cele i motywy ich dziaania, skutki fizyczne czy spoeczne dziaania lub zdarzenia. Tote rozwizywanie kadego kazusu powinno si rozpocz od ustalenia zespou faktw, ktre s istotne z punktu widzenia prawnej oceny zaistniaej sytuacji. Gdy wic na przykad Titius zrobi z desek ruchomy spichlerz na zboe, ktry ustawi na gruncie Seiusa, powstaa wtpliwo, kto jest wacicielem spichlerza (por. D.41,1,60). Kiedy zostan ustalone wszystkie istotne dla podjcia decyzji okolicznoci, mona przystpi do oceny ich prawnych konsekwencji. Warto wic zapozna si z radami dotyczcymi sposobu rozwizywania prawnych przypadkw. W pierwszym rzdzie trzeba zauway, e udzielenie odpowiedzi na postawione w kazusie pytanie nie jest najistotniejsze. Znacznie waniejsze wydaje si przeprowadzenie prawniczego rozumowania,

ktre prowadzi do okrelonego rozstrzygnicia. Rozwaajc bowiem dane zagadnienie trzeba umie wyjani kady krok wnioskowania. W kwestiach spornych wypada zaznaczy istnienie odmiennych 12 5 65 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO stanowisk. Naley pamita, e rozwizujcego wie tre pytania postawioneg w zadaniu. Std postulat, aby kolejne kroki rozumowania zmierzay do udzieleni odpowiedzi cile na postawione pytanie. Nie chodzi wic o to, aby rozwizujc podzieli si wszelk wiedz, jaka kojarzy mu si z treci kazusu. Naley wykorzj sta tylko te wiadomoci, ktre s niezbdne do prowadzenia wnioskowania. Niedc puszczalne jest rwnie zakadanie istnienia nie wymienionych w treci zadania okc licznoci, wprowadzanie wariantw stanu faktycznego lub innych nie podanych elf mentw. Tylko w wyjtkowych sytuacjach, kazus moe by tak sformuowany, 2 jego rozwizanie bdzie wymaga rozpatrzenia alternatywnego przebiegu wydarzei w zalenoci od uznania za istniejcy lub nieistniejcy czynnik, ktry pozosta nied< okrelony, a bez ktrego rozwizanie w ogle nie jest moliwe. Jeli kazus dotyczyb na przykad okrelenia konsekwencji posiadania, a nie podano by w zadaniu i n wynikaoby to z okolicznoci, czy mamy do czynienia z posiadaczem w dobrej czy zej wierze, naleaoby rozpatrzy alternatywnie konsekwencje posiadania w dbr i zej wierze. Bardzo wane jest, aby na pocztek poprawnie zrozumie stan faktyczny. Najl piej tre kazusu przeczyta dwukrotnie. Dla jej zrozumienia bardzo pomocny mo; okaza si szkic przedstawiajcy poszczeglne osoby oraz relacje, jakie midzy nir zachodz. Warto sporzdzi go w czasie ponownej lektury. Jeeli rozwj wydarze czasie moe mie znaczenie dla rozwizania, naley przygotowa rwnie szk chronologiczny. Dopiero teraz, zwaszcza, gdy w zwizku z postawionym pytanie trzeba udzieli porady lub oceni sytuacj prawn, mona zmierza do ustalenia kt czego, od kogo i na jakiej podstawie powinien da. Ustalajc podstaw da dochodzi si do bardzo wanego etapu. Naley tu bowiem wskaza normy i regu prawne, ktre potencjalnie mog znajdowa zastosowanie w analizowanym przypa ku. Po ustaleniu stanu prawnego nastpuje faza najtrudniejsza, bo wymagaj twrczego wysiku. Rozwaajc wszelkie argumenty, jakie podsuwa stan faktyczn oraz biorc pod uwag wytypowane ju normy prawne, naley ustali czy i w jaki zakresie stan faktyczny odpowiada hipotezom wybranych norm prawnych, a wic c: uda si dokona subsumpcji. Jeeli subsumpcja zostaa przeprowadzona prawidow

to okrelenie konsekwencji prawnych istotnych dla rozstrzygnicia danego zada nie powinno nasuwa wikszych trudnoci. ,< rzygotowanie si do egzaminu z prawa rzymskiego, lecz take przydadz si na /yszych latach studiw. Zdaniem autorw umoliwiaj one najpeniejsz ocen nie ylko stopnia opanowania regu prawnych czy prawniczej terminologii, ale rwnie imiejtnoci stosowania zdobytej wiedzy do konkretnego stanu faktycznego. Zmu-zaj wic do zaniechania czysto pamiciowego przyswajania przedmiotu na rzecz wgbionych studiw nad rozumieniem prawa rzymskiego. Co jednak najwaniejsze, wymagaj opanowania metody prawniczego mylenia, przydatnej do rozwizywania wspczesnych problemw prawnych. Nunc adrem, tempusfugitl L STATUS, MAESTWO I OPIEKA (Nb. 86-151) i, Marcus kupi i otrzyma od Titiusa bez auctoritas tutoris krow. Wiedzia, e zbywca jest niedojrzay, lecz by przekonany, e prawo pozwala niedojrzaym dysponowa swoimi rzeczami. Czy Marcus moe naby wasno kupionej krowy w drodze zasiedzenia? Czy zasiedzenie byoby moliwe, gdyby Marcus by przekonany, e zbywca jest osob dojrza? (por. D.41,4,2,15) Prawo cywilne uznaje za niewane czynnoci rozporzdzajce, dokonane przez >odopiecznego bez przyzwolenia opiekuna. Marcus nie uzyska wasnoci krowy, slabywca krowy nalecej do majtku pupila by bdnie przekonany, e nie ma akiej normy prawnej, ktra by pupilowi zabraniaa swobodnie dysponowa majt-ciem. W tych okolicznociach nie moe rwnie dokona zasiedzenia otrzymanej crowy. Jego dobra wiara opieraa si na bdzie co do prawa (error iuris). Zgodnie : ogln zasad, e nieznajomo prawa szkodzi, przy uzasadnianiu swojej dobrej yiary potrzebnej do zasiedzenia, nabywca nie bdzie mg si powoa na niezna-omo normy prawnej. W drugim przypadku bd dotyczy okolicznoci faktycznych (ignorantia facti), zn. polega na bdnym przekonaniu, e Titius jest osob dojrza. Jeli bd jest usprawiedliwiony nabywca moe dokona zasiedzenia. Jego dobra wiara nie moe wsta podwaona przez fakt, e nie wiedzia, ile Titius ma lat. 14 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO 2. Bdca w ciy obywatelka rzymska zostaa porwana przez wrogw \V niewoli urodzia syna - Timotheosa, ktry zgodnie z ius gentium b niewolnikiem. Tymczasem zmar jego ojciec, ktry by mem matki T motheosa przed jej popadniciem w niewol, pozostawiajc spadek spai kobiercom ustawowym. Urodzony w niewoli Timotheos jako osoba dor sa powrci do Rzymu. Czy moe da wydania spadku po ojcu? (pc D. l,5,26) r";, Istotne elementy stanu faktycznego wpywajce na rozwizanie to: - Timotheos by ju poczty w chwili popadnicia matki w niewol, - zosta poczty w czasie trwania iustum matrimonium, - powrci na obszar pastwa rzymskiego. a) sytuacja prawna nasciturusa Osoba poczta a jeszcze nie narodzona jest w prawie cywilnym okrelana termim nasciturus (majcy si urodzi). Nasciturus nie jest jeszcze

podmiotem prawa, lecz f oczekiwania na jego przyjcie na wiat jest przez prawo cywilne brany pod uwag. Urm liwia ono nasciturusowi warunkowe nabycie spadku. W szczeglnoci ius civile pozw zabezpieczy prawa do spadku po ojcu dla tzw. pogrobowcw - dzieci urodzonych mierci ojca. Dla nasciturusa czyniono wyjtek od reguy, e spadkobiercami nie mc by personae incertae - tzn. osoby wskazane w testamencie w taki sposb, i testatoi chwili sporzdzania testamentu nie byby w stanie jednoznacznie ich zindywidualizo\ (por. G.2,238). Wykluczano rwnie moliwo ustanowienia spadkobierc lub uczyi ni zapisu na rzecz obcego pogrobowca (G.2,242). Prawo cywilne przyznawao nasciti, sowi warunkow zdolno prawn: jeli urodzi si ywy, bdzie uznany za urodzonego w chwili mierci ojca (por. G.l,147). Z powyszego wynika, e gdyby matka nie popada w niewol, po urodzeniu motheos wchodziby pod wadz swojego ojca i naleaby do krgu spadkobierc ustawowych okrelanych mianem spadkobiercw domowych (sui heredes). Jel ojciec zmar przed jego urodzeniem, Timotheos dziedziczyby po nim na praw spadkobiercy domowego. b) ius postlimini prawo cywilne jak narodzony, jeli prowadzi si postpowanie dotyczce jego korzyci (nasciturus iam pro nato habetur uotiens de commodis eius agatur). Przyznanie prawa powrotu Timotheosowi stanowi niewtpliwie dla niego korzy, jako e umoliwia mu uzyskanie spadku po ojcu i odzyskanie majtku spadkowego od jego aktualnych posiadaczy. Dlatego naley uzna, e skoro Timotheos by poczty w chwili utraty wolnoci przez matk, to chocia zosta urodzony jako niewolnik, bdzie mia prawo powrotu wraz ze wszystkimi konsekwencjami, w tym rwnie prawem do spadku pozostawionego ab intestato przez jego ojca. Timotheos powracajc do Rzymu z niewoli na podstawie ius postliminii bdzie mg domaga si wydania spadku pozostawionego przez swego ojca (petitio hereditati) od osb aktualnie posiadajcych spadek bd przedmioty nalece do tego spadku. 3. W czasach cesarza Trajana, wyruszajc wraz z legionami, rzymski kupiec sporzdzi testament. Podczas wyprawy wojennej popad w niewol u wrogw, gdzie po roku zmar. Czy jego testament jest wany? Uzasadnij odpowied. Czy popadszy w niewol u wrogw, kupiec by niewolnikiem take w rozumieniu rzymskiego prawa spadkowego? Jakie mia znaczenie testament sporzdzony przez niewolnika? Ktra z ustaw dotyczya testamentw osb zmarych w niewoli u wro gw? W jaki sposb rozwizywano kwesti niewanoci testamentu sporzdzonego przez kupca w sytuacjach wymienionych w kazusie? , ,v,(.,,w-. ,-t, Vl!"? R33, 4. Wyruszajc na wojn w 27 roku p.n.e., obywatel rzymski sporzdzi testament. Na wyprawie wojennej popad w niewol u wrogw, gdzie zmar po kilku latach. Czy jego testament jest wany? Uzasadnij odpowied. 5. W II wieku n.e. Antius, majcy pod patria potestas wnuczk Anti, pragnie wyda j za m za Marcusa. Mimo protestw Antii

uzgadnia z Marcusem, e zostanie ona jego on. Marcus zabiera Anti i przewozi j wraz z jej rzeczami do swego domu. Czy Antia jest on Marcusa? Uzasadnij odpowied. Jakie s warunki uznania zwizku za iustum matrimonium! Wyjanij co oznacza afectio maritalis, consensus, concubitus, ktre z tych poj opisuje sytuacj pary z kazusu? Czy Antia wesza pod manus mariti Marcusa? 4. Jak zinterpretujesz zwrot "z jej rzeczami"? 16 6. 7. stw rm wa 8. 9. 10. 11, 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO W II wieku n.e. lulia zgodzia si wyj za Marcusa, a po p roku ro: lia si i ucieka do domu ojca. Ojciec zdenerwowa si i kaza jej nai miast wraca do ma, lulia jednak uporczywie odmawia. Czy Ma i lulia nadal s maestwem? Uzasadnij odpowied. W II wieku n.e. Marcus polubi jedenastoletni luli. Odbya si ded\ in domum mariti, po czym Marcus i lulia zamieszkali razem. Przez l yli szczliwie, jednake po ich upywie Marcus dowiedzia si, i luli zdradzaa - od przeszo roku miaa kochanka. Czy lulia bdzie odpo da za adulterium? Uzasadnij odpowied. Czy doszo do zawarcia maestwa midzy Marcusem a lulia? Czy ich ma) /o ulego konwalidacji? Kto i na jakiej podstawie by odpowiedzialny za ad ml Zdefiniuj adulterium w rozumieniu ustawy Augusta. Kto wszczyna post nie i jakie sankcje przewidywaa ustawa? W 11 roku n.e. Titus polubi jedenastoletni Drusill. W zwizku z otrzyma od ojca dziewczyny l 000 denarw posagu. Po p roku zwis Titusa i Drusilli si rozpad. Ojciec Drusili zada zwrotu posagu. C sytuacj prawn. Zamona Rzymianka Livia w swoje dwudzieste urodziny, tj. 18 styc; 71 roku n.e., polubia dwunastoletniego Marcusa. Po roku otwarto te ment jej przyjaciela Gaiusa. Okazao si, e zapisa on Lhii 50 000 ses cw. Spadkobierca Gaiusa nie chce wypaci zapisu. Czy Livia moe chodzi jego wypaty na drodze sdowej? Uzasadnij odpowied. Obywatelka rzymska zawara maestwo z peregrynem, ktremu pi sugiwao conubium. Po upywie pewnego czasu urodzi im si syn. Ok jego status familiae. Uzasadnij odpowied. W 208 roku n.e. senator Semnrnnins r""lnH;i (tm)<>l(tm)." T 14. w l wieku n.e. Cornelius i L,ivia, osoby sui iuris, zawarli maestwo. Livia daa Corneliusowi tytuem posagu 10 000 sestercw. Po pewnym czasie Livia zwizaa si z Marcusem, a po rozwodzie zacza domaga si od Corneliusa zwrotu posagu. Udziel porady prawnej Corneliusowi.

15. Marcus mia pod patria potestas syna Paulusa i wnuczk luli, ktra bya crk Paulusa. Paulusa adoptowa Titius, a nastpnie Marcus adoptowa go z powrotem. W jaki czas potem Marcus umar. Czy lulia bdzie powoana do spadku ab intestato po dziadku? Uzasadnij odpowied. 16. Opiekun (futor) zawar z Luciusem umow emptio-venditio niewolnika. Zapaci pienidzmi wzitymi z majtku pupila. Umwili si, e Lucius przyprowadzi niewolnika za tydzie. W tym czasie opiekun zmar, a jego spadkobierc zosta Maevius. Oce sytuacj prawn. Czy pupil moe domaga si wydania niewolnika od Luciusa? a) stan faktyczny Najwaniejszy element stanu faktycznego to konsensualna umowa kupnaiprzeday niewolnika, zawarta midzy opiekunem a Luciusem. Umow t opiekun zawar na rzecz pupila, na co wskazuje fakt, e zapaci on za niewolnika pienidzmi : majtku podopiecznego. Druga okoliczno wskazujca, e umowa zostaa zawarta v interesie pupila to praktyczny nakaz zwizany ze sposobem zarzdzania majtkiem jodopiecznego, aby - o ile majtek pupila na to pozwala - naby do jego majtku liewolnka. b) skutki umowy opiekuna z Luciusem Emptio-venditio w prawie rzymskim jest umow konsensualna rodzc po stronie kupu-cego obowizek zapaty umwionej ceny, a po stronie sprzedawcy obowizek wydania zeczy i zapewnienia jej spokojnego posiadania kupujcemu. Opiekun wykona swj obowizek i przenis wasno pienidzy na Luciusa. Mg to uczyni, gdy jako opiekun zazdzajacy majtkiem podopiecznego jest uznawany za penicego funkcj waciciela (do-nini loco), co daje mu upowanienie do dokonywania rozporzdze z majtku podopiecznego ze skutkiem w postaci przejcia prawa na nabywc. Zakres tej swobody podlega ocenie z junktu widzenia zasadnoci i celowoci. Zakres swobody dysponowania majtkiem pod)piecznego przez opiekuna uzaleniony jest od okresu historycznego oraz rodzaju opiekuna. 18 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO Z umowy zawartej z Luciusem wynika natomiast roszczenie o wydanie nie1 Jednak opiekun nie moe zobowizywa si w imieniu pupila, lecz zawierajc d kontrakt, musi najpierw sam sta si stron. Oznacza to, e ze zobowizania zacij przez tutora pupil bezporednio nie nabywa prawa, ktrego realizacji mgby dc sdownie. Dla potrzeb rozwizania naszego kazusu - upraszczajc - moemy pn prawo rzymskie nie zna wyjtkw od tej reguy. Roszczenie o wydanie niewolni suguje zatem wycznie opiekunowi i nie stanowi skadnika majtku pupila. Tyli kun moe domaga si od Luciusa wykonania umowy na drodze sdowej. Gdyby jednak nastpio wydanie niewolnika do rk opiekuna, to nabyby siadanie bezporednio dla podopiecznego, ze skutkiem w postaci nabycia wi kwirytarnej po dokonaniu zasiedzenia. c) konsekwencje zapaty pienidzmi pupila Poniewa opiekun zmar, rozwj wypadkw przedstawiony w poprzednim sta si niemoliwy. Sytuacja wyglda teraz nastpujco: pienidze pupila znal w majtku Luciusa, co nie stanowi bezpodstawnego wzbogacenia, gdy ich pr nie byo wykonaniem wanej umowy kupna-sprzeday. Roszczenie o wydai wolnika, wynikajce z tej umowy, przeszo na spadkobierc opiekuna - Mi mier opiekuna powoduje zganiecie opieki, odebranie

wic niewolnik; Maeviusa nie prowadzi do nabycia posiadania i w konsekwencji wasnoci n podopiecznego jego spadkodawcy. Sprawowanie opieki prowadzi do powstania zobowizania ze zdarzenia podob kontraktu (quasi ex contractu) midzy opiekunem a podopiecznym. Skarga z tytu wowania opieki (actio tutelae) suy do rozliczenia midzy byym opiekunem i podopiecznym z tytuu zarzdu majtkiem podopiecznego. Jest to skarga dobre (bonae fidei), przy pomocy ktrej byy podopieczny lub nowy opiekun w przypad ni opieki w inny sposb ni przez osignicie dojrzaoci przez podopiecznego, > si przedoenia rachunkw i rozliczenia z rozporzdze oraz przysporze bdc; nikiem nie wykonanych jeszcze zobowiza. W naszym przypadku ustanie opiek pio przez mier opiekuna, powstaa wic konieczno powoania nowego oj; ktrego obowizkiem bdzie dochodzenie roszcze wynikajcych z tytuu spraw opieki przez jego poprzednika. Roszczenia z tytuu sprawowania zarzdu majtkie opieczneso, w przeciwiestwie do samei onieki. nrzechorlza na snnHknhiprrw nni< wystpi przeciwko Paulusowi ze skarg o wykonanie umowy tzn. wydanie konia, sam jednak odmawia zapaty. Kto wygra proces ? Uzasadnij odpowied. Dwunastoletni Sextus bez zgody tutora kaza swemu niewolnikowi Seiusowi zacign u Gaiusa poyczk w wysokoci 2 000 sestercw. Sextus poyczy od Gaiusa dan sum. Po upywie umwionego terminu Gaius zada zwrotu pienidzy. Wobec odmowy, wytoczy przeciwko Sextusowi actio uod iussu o zwrot poyczki. Kto wygra proces? Uzasadnij odpowied. Niedojrzay Maevius poyczy 10 000 sestercw znajomemu Luciusowi. Kontrahenci umwili si, e poyczka zostanie zwrcona za rok. Opiekun Maeviusa, gdy po miesicu dowiedzia si o poyczce, zada od Luciusa natychmiastowego zwrotu pienidzy. Czy powstao zobowizanie? Czy opiekun moe da zwrotu poyczonych pienidzy? Uzasadnij odpowied. Dunik pupila, Lucius, ktry stypulacyjnie przyrzek da mu l 000 sestercw, przynis i wrczy pupilowi pienidze, aby zwolni si z zacignitego zobowizania. Opiekuna przy tym nie byo. Dwa tygodnie pniej opiekun pozwa Luciusa o zapat dugu. Czy bdzie on musia zapaci jeszcze raz? Uzasadnij odpowied. Omioletni Titus bez zgody opiekuna zawar z Marcusem umow sprzeday niewolnika, a nastpnie przekaza niewolnika Marcusowi za pomoc mancypacji. Czy Marcus jest wacicielem niewolnika? Uzasadnij odpowied. Trzynastoletni Sextus kupi konia od Decimusa bez zgody tutora. Sextus da od Decimusa wydania konia, sam jednak odmawia zapaty umwionej ceny. Czy Decimus bdzie musia speni dane wiadczenie? Uzasadnij odpowied. Za panowania Augusta pupil Maeyius kupi od Luciusa par wow wraz z radem. Umow zawarto bez auctoritas tutoris. Lucius wyda zwierzta oraz rado i da zapaty. Czy j otrzyma? Uzasadnij odpowied. 20 25. l sam dius 26.

III. 27. 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO Po wielu latach suby wojskowej onierz, wci podlegajcy pater familias, sporzdzi testament, w ktrym rozporzdzi pn nym mu przez imperatora Klaudiusza upem zdobytym w czasie i kampanii w Brytanii. Dziedzicem zostaa ustanowiona towarzysz onierza, ktra po jego mierci wesza w posiadanie tego majtki wystpi przeciwko niej ze skarg o wydanie rzeczy syna. Jakii rozstrzygniecie sporu? Uzasadnij odpowied. Czy onierz mg w I wieku n.e. mie wasny majtek? Czy mg o jeg lodzielnie decydowa w testamencie? Czy up przydzielony przez cesar: >za wszed do peculium castrense! Filius familias zmar w czasie penienia suby w wojsku Nerona niej sporzdzi testament, w ktrym rozporzdzi swoim ma zgromadzonym w czasie penienia suby wojskowej. Czy ten te jest wany? Uzasadnij odpowied. ACTIONESADIECTITIAE QUALITATIS I ODPOWIEDZIALNO NOKSALNA (Nb. 89-92, 101, 140-14 Titus powierzy niewolnikowi peculium skadajce si z towaru (merx] toci 30 aureusw. Niewolnik by winien swojemu wacicielowi 15 ai (obligatio, naturalis wobec Titusa). Wierzycielom spoza familia niewo winien 30 aureusw (po 15 kademu). Jeden z wierzycieli wystpi ze depeculio, drugi z vocatio in tributum. Ile Tytus moe sobie potrci zp> swojego niewolnika? Uzasadnij odpowied, (por. D.14,4,12) iiu^ia/L iyiivu nuiuiun tur, Luuuwi%aina L umuw ^awanyuil llll(juzy wiaelem a niewolnikiem wyposaonym w peculium. Zewntrznego znaczenia zobo-:ania te nabieray w sytuacji, gdy wierzyciele dochodzili od waciciela wykona-amw zawartych przez niewolnika i trzeba byo ustali warto peculium. W ta-sytuacji waciciel niewolnika mia prawo do odliczenia przysugujcych mu noci przed innymi wierzycielami (ius deductionis), a jego odpowiedzialno niczaa si do pozostaej po tym odliczeniu wartoci peculium. Jeli odliczenie isumowao ca warto peculium, wierzyciel zewntrzny nie otrzymywa nic. 'asady odpowiedzialnoci waciciela za zobowizania z umw zawartych w odnie-iu do merx peculiaris zostay zmodyfikowane w tym kierunku, e waciciel utraci j uprzywilejowan pozycj i mia rwne z pozostaymi wierzycielami prawo do okojenia swoich nalenoci z peculium handlowego. W postpowaniu wszcztym z wierzycieli na podstawie "wezwania do podziau", waciciel mia obowizek lenia wartoci towarw. Jeliby nie wystarczaa ona na pene pokrycie nalenoci, ia dokona proporcjonalnej redukcji wszystkich zgoszonych wierzytelnoci, w tym mej. Wierzyciel niezadowolony z dokonanego podziau mg wwczas wystpi tio tributoria i domaga si wobec siebie sdowej korekty podziau. 1) konkurencja skarg Wierzyciel, ktry udzieli kredytu niewolnikowi dysponujcemu peculium han-vym ma do wyboru bd wystpienie z actio de peculio, bd dokonanie vocatio 'ibutum. Ta ostatnia, jak wynika z wczeniejszych

ustale, bya korzystniejsza, tpowanie na podstawie vocatio in tributum obejmowao wycznie mery. peculia-Jeli poza tym istnia jeszcze jaki majtek nalecy do peculium, to w odniesie-do niezaspokojonych z tytuu vocatio roszcze wierzyciel, mg prowadzi post-'anie na podstawie actio de peculio. iV analizowanej sytuacji mamy do czynienia z dwoma wierzycielami, z ktrych jeden vadzi postpowanie na podstawie actio de peculio, domagajc si zaspokojenia swojej noci o wartoci 15 aureusw, drugi natomiast wezwa waciciela do podzielenia merx iliaris. Gdyby przeprowadzi postpowanie zgodnie z wnioskami wierzycieli, kocowy iik postpowania wygldaby nastpujco: na podstawie vocatio waciciel i drugi wierzy-otrzymaliby po 15 aureusw. Wyczerpaoby to warto peculium i pierwszy wierzyciel otrzymaby nic. Zatrzymanie 15 aureusw przez waciciela wobec wierzyciela pierwsze-tanowioby wykonanie prawa odliczenia nalenoci waciciela. Tego niekorzystnego dla wszego wierzyciela rozstrzygnicia mona unikn, traktujc wystpienie przez niego 22 565 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO z actio depeculio jako zgoszenie swojej wierzytelnoci w postpowaniu o podzia Jest to dla niego korzystne rwnie z tego wzgldu, e nie zamyka mu drogi w da stepowaniu na podstawie actio de peculio, gdyby si okazao, e w skad pecui towaru wchodziy inne rzeczy. Zatem pierwszestwo naley da postpowaniu na vocatio przed postpowaniem z actio depeculio. Pierwsze bowiem lepiej zabezpiei sy zewntrznych uczestnikw postpowania, kosztem waciciela niewolnika. Ten < zasuguje w tym wypadku na szczegln ochron, ze wzgldu na przyzwoleni udzieli niewolnikowi na prowadzenie dziaalnoci handlowej. Potencjalnie wikszi uzasadniaj wiksz odpowiedzialno. Wedug zasad podziau merx peculiaris, kady z uczestnikw otrzyma po usw. Wszystkie nalenoci zostan wic zredukowane proporcjonalnie. 28. Lucius ustanowi swego syna Quintusa kierownikiem sklepu z pie< Syn zakupi na kredyt towar. Niestety cesarz po powrocie ze zw; wyprawy do Germanii zarzdzi, aby przez cay tydzie rozdawa ludowi. Cae pieczywo Quintusa stao si przez ten czas czerstwe. nie ma gotwki, eby spaci wierzycieli. Czy wierzyciele mog : paty od Luciusa? Uzasadnij odpowied. 29. Manius ustanowi swego syna Tiberiusa kierownikiem sklepu z owoc; zakupi na kredyt towar, ktrym byy liwki. Niestety z powodu wielkic zepsuy si one w sklepie. Tiberius nie ma gotwki, eby spaci wierzy wierzyciele bd mogli da zapaty od Maniusa? Uzasadnij odpowied 30. Peculium powierzone w zarzd niewolnikowi ma warto 10 000 se! Z rnych przyczyn niewolnik winien jest trzem osobom pienidze szym wierzycielem jest jego waciciel, wobec ktrego dug niewoln nosi 6 000 sestercw, drugim Paulus, ktremu niewolnik winien je sestercw, a trzecim jest Lucius, od ktrego niewolnik poyczy 3 00( cw. Jak bdzie wygldao rozlicznie dugw zpeculium niewolnika? 31. Svn LucillSa fiain" ntr-n/ma r>H ";*", Af\ 5. Niewolnik Stichus otrzyma od swojego waciciela w swobodny zarzd peculiuin zoone ze stada owiec. Stichus zakocha si i w dowd

wielkiej mioci podarowa cae stado wybrance serca. Czy waciciel Sti-chusa moe da zwrotu owiec od ukochanej niewolnika? Uzasadnij odpowied. 5. Waciciel powierzy swemu niewolnikowi Cinnamusowi peculium w wysokoci 10 000 sestercw. Po dwch latach, w czasie nieobecnoci swego waciciela, Cinnamus zacign poyczk od Gaiusa w wysokoci 15 000 sestercw, za ktr naprawi przeciekajcy dach domu swego waciciela. W ustalonym terminie Cinnamus nie zwraca poyczki. Udziel porady prawnej Gaiusowi. 7. Niewolnik Stichus wyposaony w peculium otrzyma poyczk od Titiusa. Zanim zdy odda poyczone pienidze, waciciel Stichusa Publius odebra mu peculium (adepmptio peculii). Czy Titius moe pozwa Publiusa? Uzasadnij odpowied. 8. Niewolnik Marcusa, Primitivus, dysponujcy peculium o wartoci 3 000 sestercw, otrzyma od Gaiusa poyczk w wysokoci 10 000 sestercw, z ktrych 5 000 wypaci wierzycielowi Marcusa, pozostae za 5 000 sestercw roztrwoni. Ile i na jakiej podstawie moe da Gaius od Marcusa tytuem zwrotu poyczki? Uzasadnij odpowied. i9. Niewolnik otrzyma od swojego waciciela now tunik, w ktrej mia obsugiwa goci na przyjciu z okazji urodzin waciciela. Jeszcze przed witem szat sprzeda i obieca wyda j nabywcy po zakoczeniu uroczystoci. Za otrzymane pienidze kupi kolczyki dla swojej towarzyszki ycia. Po uroczystociach waciciel odebra niewolnikowi tunik. Niezaspokojony wierzyciel wystpi z powdztwem. Jakim? Odpowied uzasadnij. 24 40. 41. 42. kr ni Jal 43. 565 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO Niewolnik zakupi na kredyt wonne olejki i maci, ktre zostay zi natarcia zwok matki jego waciciela. Czy sprzedawca ma skarg ciciela niewolnika? Uzasadnij odpowied. Niewolnik dysponujcy peculium poyczy od Aemiliusa 10 000 se; Poyczone pienidze wyda na urzdzenie przyjcia z okazji urod: ciciela. Czy Aemilius moe da zwrotu poyczonych pieniedz sadnij odpowied. Lucius ustanowi niewolnika Stichusa kapitanem statku (magistei Ten w czasie burzy utraci agiel i z trudem przybi do maej wys< dotarciu do portu odnalaz niewolnika Horosa - agenta Porciusa, 2 kupca z Rzymu. Stichus poyczy od Horosa pienidze na aku i innego zniszczonego sztormem sprztu. Wkrtce okazao si, e pi nie mona kupi ani agla, ani innego potrzebnego osprztu c ku. Poyczone pienidze przeznaczone zostay na utrzymanie zaoj koszty przymusowego postoju na wyspie. Czy Porcius moe dom: od Luciusa zwrotu pienidzy poyczonych przez jego niewolnika sowi? Odpowied uzasadnij, (por. D.14,1,7,1) Wska podstaw odpowiedzialnoci armatorw za dziaania kapitanw. L :s tej odpowiedzialnoci. Sprawd czy poyczka mieci si w zakresie upo .

kapitana. Wska okolicznoci przemawiajce za odpowiedzialnoci I de okolicznoci przemawiaj przeciw jego odpowiedzialnoci? Titius ustanowi niewolnika Malchusa kapitanem swego statku. IV wracajc z kolejnej nieudanej wyprawy handlowej na krtko al si w Koryncie, gdzie naby na kredyt 30 amfor ze wie sodk wi zaogi. Podczas rejsu powrotnego Malchus wypi z zaog ca wd chus nie ma gotwki, aby zapaci sprzedawcom za wod. Czy sprz< wody maj skarg przeciwko Titiusowi? Uzasadnij odpowied. /. syn nueriusa, i nua, UHJ ..."."", "j~" . "-" __"___... nidze poleci synowi zaoy sklep, w ktrym bdzie sprzedawa wino. Do sklepu przyszed niewolnik Gaiusa, Malchus. Malchus chcia oszuka Ti-tusa pacc mu mniej ni byo ustalone. Titus zdenerwowa si i zabi niewolnika. Czy Gaius ma skarg do Tiberiusa? Uzasadnij odpowied. 48. Gaius, syn Sextusa, bdcy pod jego wadz, zabra rydwan swego ojca, aby wzi udzia w zawodach. W czasie wycigu rydwan uleg zniszczeniu. Jaki czas pniej Gaiusa adoptowa Marcus. Ju po dokonaniu adopcji Sextus dowiedzia si o kradziey popenionej przez Gaiusa. Wystpi wic z actio noxalis ex leg Auilia przeciwko Marcusowi. Kto wygra proces? Uzasadnij odpowied. Za delikty osb bdcych in potestate odpowiada osoba, ktra jest ich zwierzchnikiem w chwili litis contestatio, nie za ta, ktra bya ich zwierzchnikiem w momencie popenienia deliktu (por. G.4,75; G.4,77; noxa caput seuitur). Jednak aby odpowiedzialno noksalna w ogle powstaa, musi istnie zobowizanie naturalne (por. D.44,7,14), pomidzy sprawc a poszkodowanym. Poniewa midzy osob podleg wadzy a jej zwierzchnikiem nie moe powsta adne zobowizanie z deliktu, nie powstaje w tym przypadku rwnie odpowiedzialno noksalna (por. G.4,78). Skoro za odpowiedzialno taka w ogle nie powstaa, nie moe te "poda za sprawc". Sextus przegra proces, mimo e nie jest on ju zwierzchnikiem familijnym Gaiusa. 49. Titius, ktry by wacicielem domu w Pompejach, pooonego w okolicy Term Stabiaskich, powierzy swemu niewolnikowi Erosowi wymieniony dom, aby prowadzi w nim agencj towarzysk. Jednoczenie Titius da Erosowi jako peculium 10 000 sestercw. Eros zakupi 15 niewolnic. Jedna z niewolnic, o imieniu Medea, okrada klienta agencji - senatora Luciusa Semproniusa Test. Udziel porady prawnej senatorowi. 50. Niewolnik Gaiusa, Onezym, ukrad Marcusowi 5 000 sestercw. Nastpnie Gaius podarowa Onezyma Titiusowi, ten za mancypowa go Marcusowi. Przeciw komu Marcus moe wnie skarg z tytuu kradziey? Uzasadnij odpowied. 26 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO 51. Niewolnik Gaiusa ukrad Semproniusowi zloty piercie. Zanim u kto dokona kradziey, Gaius wyzwoli niewolnika. Kto ponosi oc dzialno za popenion kradzie? Uzasadnij odpowied. IV. WASNO I PRAWA NA RZECZY CUDZEJ (Nb. 152-171, 175-192, 196-204,210-226) 52. Titius by winien Luciusowi 10 000 sestercw. Na zabezpieczenie i telnoci da wierzycielowi w zastaw (pignus) wou. Nastpnie za, rzysta nadarzajc si okazj i zabra wou z pastwiska wierzyciela

pniej sprzeda wou Marcusowi i nieformalnie wyda (traditl). O tuacj prawn, (por. D.41,3,4,21) Zastawca odbierajc samowolnie rzecz dan w zastaw popenia kradzie (/ Jest to przypadek kradziey rzeczy wasnej (furtum rei suae - por. G.3,200), te kradzie posiadania. Luciusowi przysuguje wic z tytuu popenionej pr tiusa kradziey actiofurti (por. D.47,2,67 pr). W naley do kategori res mancipi. Nieformalne wydanie (traditio) takiej nie prowadzi do przeniesienia prawa wasnoci na nabywc. Zabierajc wou l sta si jego posiadaczem. Wadanie rzecz uzyska od waciciela i nie wied: w stanowi zastaw dany Luciusowi. Oznacza to, e Marcus by w dobrej wier Nabywca rzeczy bdcy w dobrej wierze moe naby jej wasno przez za nie (usucapio) pod warunkiem, e rzecz nie zostaa skradziona. Na skutek kn rzecz przestawaa nadawa si do zasiedzenia (res inhabilis) i pozostawaa tL pki nie powrcia we wadanie waciciela. Odbierajc wou Luciusowi Titius popeni kradzie. Kradzie ta nie moga wyklucza moliwoci dokonania zasiedzenia przez Marcusa, poniewa w pc We wadanie Titinsa - wariripla Vtrw com rK"cr,^.-.(tm).,o ~""t"-:~ ",.,":- _. 'godnie z ogln regu wasno wszystkich poytkw, jaKie przynosi rzecz ouuana ytkowanie, nabywa uytkownik. Od tej reguy istnieje jeden sugerowany przez anitas wyjtek, ktry dotyczy podu niewolnicy (partus ancillae). Nie traktuje si go poytku, std wasno zawsze przypada wacicielowi niewolnicy (por. G.2,50). N zwizku z zasad nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet : D.50,17,54) Gaius nie naby wasnoci sprzedanego niewolnika. Naley si m zastanowi, czy spenia warunki wymagane do zasiedzenia. Do nabycia wasnoci w drodze zasiedzenia potrzebne jest spenienie przesanek: habilis, titulus, bona fides, possessio, tempus. W przedstawionej sytuacji Gaius posiadaczem w dobrej wierze, na podstawie susznego tytuu. Wtpliwo po-aje jedynie, czy rzecz nadaje si do zasiedzenia. Zasiedziane nie mog by bo-m m.in. rzeczy wyjte z obrotu, skradzione, nabyte przemoc (por. G.2,45^9). W podanym przypadku wchodzi w gr jedynie moliwo kradziey. Kradzie mopopeni jednak tylko z winy umylnej, zabierajc rzecz wbrew woli waciciela, .usowi nie mona zarzuci kradziey. Rzecz przez niego sprzedana nie bya po praw-jego wasnoci, ale nie zostaa te skradziona. Nadaje si zatem do zasiedzenia. Gaius nie naby wasnoci dziecka niewolnicy Marcusa, ktre kupi od Titiusa -/tkownika niewolnicy. Spenia jednak wszystkie przesanki, aby po upywie termi/asiedzenia naby wasno kwirytarn. Do tego czasu przysuguje mu rwnie fio Publiciana jako ochrona wobec osb trzecich. Stichus, niewolnik Marcusa, zosta oddany w uytkowanie Lidii, matce Marcusa. W czasie trwania uytkowania Stichus zosta w testamencie Titiusa ustanowiony spadkobierc. Kto otrzyma majtek spadkowy? Odpowied uzasadnij. Warto pamita, e waciciel i posiadacz dobrej wierze za porednictwem nie-jlnika, ktrego ma w posiadaniu, moe naby wasno i posiadanie innych rzeczy or. G.2,89).

Uytkownik nie naley do kategorii posiadaczy w dobrej wierze - w ogle nie jest isiadaczem (por. G.2,93). Jednak przy uytkowaniu obowizuje odrbna regua: ikolwiek niewolnik nabywa, posugujc si majtkiem uytkownika lub swoj pra-l, nabywa dla uytkownika (por. G.2,91). Jeeli nabycie prawa nastpuje poza przy-jdkami wymienionymi w poprzedzajcym punkcie, prawo to powiksza majtek aciciela niewolnika (por. G.2,91). 28 565 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO Majtek, ktrego spadkobierc zosta ustanowiony Stichus, powikszy maj go waciciela - Marcusa. Nabycie spadku jest bowiem pozyskaniem prawa pi czajcym granice uprawnienia uytkownika do nabywania przysporze za p nictwem oddanego mu w uytkowanie niewolnika. 55. Titus by wacicielem kwirytarnym niewolnika. Sprzeda tego niewolnik da nieformalnie Marcusowi. Niewolnik otrzyma zapis (legatum) w testai Livii. Kto jest wacicielem rzeczy zapisanej? Odpowied uzasadnij. 56. Titius zapisa w testamencie nalec do dziak gruntu na Capri l sowi, za jej uytkowanie Septimusowi. Po mierci Titiusa Septimus uprawia ten grunt. Tymczasem Sextus sprzeda grunt Marcusowi i kaza mu jego wasno w drodze in iure cessio. Marcus odebra Septimusowi. Czy Septimus ma szans nadal wykonywa uytkom Uzasadnij odpowied. 57. Titus sprzeda i wyda Marcusowi odziedziczony po ojcu zoty piei aden z kontrahentw nie wiedzia, e piercie w rzeczywistoci n wasnoci ojca Titusa, lecz zosta mu uyczony przez jego przyjacie upywie miesica Marcus sprzeda i wyda piercie lulii, ktra zosi mu go na przechowanie na okres dwch miesicy, tj. do czasu jej po z prowincji. Kiedy lulia wrcia do Rzymu, okazao si, e Marcus r je, a jego spadkobierca Seius, dziaajc w dobrej wierze, sprzeda i' piercie Semproniusowi. Oce szans lulii na odzyskanie piercieni. Zarwno Julia, jak i Sempronius nabyli piercie w dobrej wierze od niet nionej osoby. Kradziey nie mona zarzuci ani Titusowi, ktry sprzeda pie Marcusowi, ani Marcusowi, ktry sprzeda piercie lulii, ani Seiusowi, ktry da go Semproniusowi. Kady z wymienionych sprzedawcw dziaa bowiem \v konaniu, e ma prawo do piercienia, a kradzie mona popeni tylko wiac Naley zatem uzna, e piercie nadaje si do zasiedzenia. Pozycja prawn; i Semproniusa jest taka sama - oboje s nabywcami w dobrej wierze na droc zasiedzenia i obojgu przysuguje ochrona publicjaska. Oboje s zatem wacic bonitarnymi W przypadku, gdy dwaj waciciele bonitarni nabyli t sam rze >0. Marcus wzi w uyczenie od Gaiusa pras do wyciskania oleju z oliwek. W czasie trwania uyczenia Gaius zmar i Marcus postanowi zatrzyma pras dla siebie. Po dwch latach do Marcusa zgosi si spadkobierca Gaiusa i zada zwrotu prasy, Marcus odpar wwczas, e jest jej wacicielem, poniewa dokona zasiedzenia. Kto i dlaczego ma w tym sporze racj? Odpowied uzasadnij. 11. Aulus ustanowi na rzecz Gaiusa prawo czerpania wody ze sweco rda, ale poniewa na nieruchomoci Gaiusa powstaa sadzawka, nie korzysta / tego prawa ani on sam, ani jego syn, ani wnuk. Za czasw prawnuka Gaiusa - Ti-tiusa nadesza wielka susza i sadzawka wyscha.

Wwczas Titius zacz czerpa wod ze rda nalecego do potomka Aulusa - Seiusa. Seius nie zezwala mu jednak na to. Czy Titius ma przeciw Seiusowi skarg o umoliwienie mu korzystania ze rda? Jeli tak, jak? Kto wygra ewentualny proces? 12. Niewolnik wyposaony w peculium sprzeda i wyda osa nalecego do tego peculium. Jakie prawo uzyskuje nabywca zwierzcia? Odpowied uzasadnij. >3. Przechadzajc si brzegiem morza Marcus spostrzeg unoszc si na falach, na poy roztrzaskan, drewnian skrzyni. Wyowi j i otworzy, ale niewiele w niej znalaz. Na dnie byszcza jedynie zahaczony o gwd zoty piercie. Marcus zabra piercie i zanis go do domu. Po roku zgosi si do niego Gaius, ktry jak si okazao, utraci znaleziony przez Marcusa piercie wraz z ca skrzyni innych drobiazgw podczas burzy morskiej. Gaius zada zwrotu piercienia, jednak Marcus odmwi twierdzc, e piercie zawaszczy. Gaius wytoczy wic przeciw niemu rei vindicatio. Kto wygra proces? Uzasadnij odpowied. i4. Quintus wzi od Titiusa w najem sad. Kiedy zebra owoce z drzew, pozostawi je w skrzynkach pod jednym z drzew tego sadu. Dwa dni pniej ustalono, e owoce znajduj si u Brutusa. Do pretora zgosili si i Quin-tus, i Titius. Kady chcia wnie rei vindicatio przeciwko Brutusowi. Ktremu z nich pretor udzieli powdztwa? Uzasadnij odpowied. 565 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO 5. W 220 r. n.e. Titus znalaz zagubione stado owiec. Ostrzyg owce, a weny niewolnice Titusa utkay ptno. Po pewnym czasie okazao ! owce naleay do Aulusa, ktremu zostay zwrcone. Czy Aulus mo; maga si wydania take ptna zrobionego z weny jego owiec? ( wied uzasadnij. 6. Titius zajmujc si pszczoami we wasnej pasiece spostrzeg, e jed< wyroi si i osiad w dziupli drzewa ssiada - Marcusa. Marcus jedn: zezwoli mu wej po pszczoy twierdzc, i zgodnie z prawem nale niego. Titius zanim wystpi z rei vindicatio, spotka Marcusa na prz? u wsplnego znajomego Gaiusa. Ten wznoszc toast powiedzia, e ni kto jest wacicielem trunku, gdy zosta on zrobiony przez jego niev ka z miodu zebranego ze spornego roju pszcz. Okrel kto jest wa lem trunku. Uzasadnij odpowied. 17. W I wieku n.e. Titius odda Luciusowi w depozyt zestaw szklanyc czy, ktre na polecenie Titiusa ukrad jego niewolnik Aulusowi. L nic nie wiedzia o pochodzeniu naczy, a ratujc je z poaru ukry w tylko znanym miejscu i wyjecha na morsk wypraw, z ktrej wr dwa miesice. Czy Aulus moe wytoczy rei vindicatio przeciwko Titiu: Uzasadnij odpowied. >8. Niewolnik Apuleiusa, Giton, ukrad zbroj nalec do Publiusa. Api nic nie wiedzia o tym zdarzeniu. Czy sta si on posiadaczem zbroi? staby si nim, gdyby Giton kupi zbroj za pienidze pochoc peculium, ktre da mu uprzednio waciciel? Uzasadnij odpowied. 19. W I wieku n.e. Gaius kupi) od Titiusa konia, ktry zosta mu wydany ditio). Posiada go przez dwa lata, po ktrych upywie konia zobaczy cius. Okazao si, e jest to ko, ktry zosta mu skradziony. Lucius stpi wic przeciwko Gaiusowi z rei vindicatio. Gaius jednak

twierdz naby konia przez zasiedzenie, gdy by w dobrej wierze, a transakcji bya si na targowisku. Jaki bdzie wynik procesu? Uzasadnij odpowl ""aiiurr. \^M.y pu zwrocie juu sestercow Spurius musi wyda przedmiot zastawu? Uzasadnij odpowied. Czy rozwizanie kazusu byoby takie samo 200 lat pniej? Odpowied uzasadnij. POSIADANIE I JEGO OCHRONA (Nb. 172-174, 193-195, 205-209) Od duszego czasu trwa spr midzy Publiusem a Maeviusem o ogromn k za lasem. Wzmg si on, gdy wiosn 37 roku p.n.e. Publius zaczai wypasa na niej owce twierdzc, i jest jej wacicielem. Korzystajc z tego, e stada znajdoway si przez dwa miesice na innym pastwisku, niewolnicy Maeviusa przeprowadzili sianokosy, przez co uniemoliwili dalszy wypas. W lecie roku nastpnego Publius nie pozwoli ju, aby jego stada opuciy sporny grunt. Udziel Maeviusowi porady prawnej. a) stan faktyczny Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, e nie byo jasne ani kto jest posia-zem spornej ki, ani kto jest jej wacicielem. Udzielajc porady prawnej Maeviu- trzeba zakada, e roci sobie do niej zarwno prawo wasnoci, jak i uwaa si jej posiadacza - przynajmniej do momentu wkroczenia Publiusa na sporny grunt. ey oczywicie rozway jakie przysuguj Maeviusowi rodki ochrony petytoryj-Warto jednak najpierw zaj si ochron posesoryjn - moe si ona okaza starczajca, zwaszcza gdy nie ma pewnoci co do prawa wasnoci. a) ochrona posesoryjn Publius zajmujc sporn k uwaa si za jej waciciela. Skorzysta wic z ius sidendi co oznaczao, e nie tylko obj corpus, ale mia rwnie animus zatrzy-lia rzeczy dla siebie. Sta si przeto jej posiadaczem, co musiao napotka protest :viusa, ktry dotychczas uwaa si za jej posiadacza. Gdy tylko nadarzya si zja, skutecznie uniemoliwi Publiusowi dalsze korzystanie z ki. Odzyska jej iadanie, dopki Publius nie wkroczy na ni w roku nastpnym. Wobec nieprze-nego sporu midzy oboma Rzymianami o to, kto jest posiadaczem, Maevius po30 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO 65. W 220 r. n.e. Titus znalaz zagubione stado owiec. Ostrzyg owce weny niewolnice Titusa utkay ptno. Po pewnym czasie okaza owce naleay do Aulusa, ktremu zostay zwrcone. Czy Aulus n maga si wydania take ptna zrobionego z weny jego owiec! wied uzasadnij. 66. Titius zajmujc si pszczoami we wasnej pasiece spostrzeg, e jt wyroi si i osiad w dziupli drzewa ssiada - Marcusa. Marcus jed zezwoli mu wej po pszczoy twierdzc, i zgodnie z prawem na niego. Titius zanim wystpi z rei vindicatio, spotka Marcusa na pi u wsplnego znajomego Gaiusa. Ten wznoszc toast powiedzia, e kto jest wacicielem trunku, gdy zosta on zrobiony przez jego ni ka z miodu zebranego ze spornego roju pszcz. Okrel kto jest w leni trunku. Uzasadnij odpowied. 67. W I wieku n.e. Titius odda Luciusowi w depozyt zestaw szklan) czy, ktre na polecenie Titiusa ukrad jego niewolnik Aulusowi. nic nie wiedzia o pochodzeniu naczy, a ratujc je z poaru ukry> tylko

znanym miejscu i wyjecha na morsk wypraw, z ktrej w dwa miesice. Czy Aulus moe wytoczy rei vindicatio przeciwko Titi Uzasadnij odpowied. 68. Niewolnik Apuleiusa, Giton, ukrad zbroj nalec do Publiusa. Aj nic nie wiedzia o tym zdarzeniu. Czy sta si on posiadaczem zbro staby si nim, gdyby Giton kupi zbroj za pienidze poch( peculium, ktre da mu uprzednio waciciel? Uzasadnij odpowied. 69. W I wieku n.e. Gaius kupi od Titiusa konia, ktry zosta mu wyda ditio). Posiada go przez dwa lata, po ktrych upywie konia zobacz; cius. Okazao si, e jest to ko, ktry zosta mu skradziony. Luciu stpi wic przeciwko Gaiusowi z rei vindicatio. Gaius jednak twierd naby konia przez zasiedzenie, gdy by w dobrej wierze, a transakc bya si na targowisku. Jaki bdzie wynik procesu? Uzasadnij odpow POSIADANIE I JEGO OCHRONA (Nb. 172-174, 193-195, 205-209) Od duszego czasu trwa spr midzy Publiusem a Maeviusem o ogromn k za lasem. Wzmg si on, gdy wiosn 37 roku p.n.e. Publius zacz wypasa na niej owce twierdzc, i jest jej wacicielem. Korzystajc z tego, e stada znajdoway si przez dwa miesice na innym pastwisku, niewolnicy Maeviusa przeprowadzili sianokosy, przez co uniemoliwili dalszy wypas. W lecie roku nastpnego Publius nie pozwoli ju, aby jego stada opuciy sporny grunt. Udziel Maeviusowi porady prawnej. i) stan faktyczny l przedstawionego stanu faktycznego wynika, e nie byo jasne ani kto jest posia-zem spornej ki, ani kto jest jej wacicielem. Udzielajc porady prawnej Maeviu-d trzeba zakada, e roci sobie do niej zarwno prawo wasnoci, jak i uwaa si ej posiadacza - przynajmniej do momentu wkroczenia Publiusa na sporny grunt. ey oczywicie rozway jakie przysuguj Maeviusowi rodki ochrony petytoryj-Warto jednak najpierw zaj si ochron posesoryjn - moe si ona okaza itarczajca, zwaszcza gdy nie ma pewnoci co do prawa wasnoci. a) ochrona posesoryjn Publius zajmujc sporn k uwaa si za jej waciciela. Skorzysta wic z ius sidendi co oznaczao, e nie tylko obj corpus, ale mia rwnie animus zatrzyma rzeczy dla siebie. Sta si przeto jej posiadaczem, co musiao napotka protest eviusa, ktry dotychczas uwaa si za jej posiadacza. Gdy tylko nadarzya si zja, skutecznie uniemoliwi Publiusowi dalsze korzystanie z ki. Odzyska jej iadanie, dopki Publius nie wkroczy na ni w roku nastpnym. Wobec nieprze-mego sporu midzy oboma Rzymianami o to, kto jest posiadaczem, Maevius po32 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO winien zwrci si do pretora o udzielenie interdyktu retinendae possesionis do cego nieruchomoci, a wic o interdictum uti posidetis. Ten rodek ochrony po: cesowej pozwala utrzyma si przy posiadaniu osobie bdcej w chwili w} interdyktu posiadaczem niewadliwym w stosunku do swego adwersarza. Mi powinien przeto argumentowa, e Publius wprowadzajc swe stada okupowa si, a posiadaczem niewadliwym ki jest Maevius. b) ochrona petytoryjna

Jeliby ochrona posesoryjna zawioda i przy posiadaniu utrzyma si Pi Maevius moe wystpi przeciw niemu z rei vindicatio twierdzc, e jest was lem spornej ki, ktrego przecie pozbawiono posiadania. Publius ma bowierr tymacj biernjako posiadacz nieruchomoci. 74. Za trzeciego konsulatu Augusta, Gaius otrzyma niewolnika i posia przez dziesi miesicy. Bardzo si nad nim znca, dlatego niew zbieg przy pierwszej nadarzajcej si okazji. Wkrtce jednak ; schwytany przez Seiusa, ktry ukrywa go u siebie przed Caiusem dwa miesice, wykorzystujc do prac polowych w odlegym majtku stpnie na trzy miesice uyczy go ssiadowi, za po ich upywie spr Appiusowi. Po dwch miesicach od tej transakcji do Appiusa przyj w odwiedziny Gaius. Rozpozna wwczas swego niewolnika i zapragn odzyska. Z jakim interdyktem moe wystpi? Kto wygra? Uzas odpowied. Ktry z interdicta retinendae possessionis bdzie waciwy: uti possideti utrubil Kto zgodnie z interdyktem utrzymuje si przy posiadaniu ruchomo miesicy posiada niewolnika Gaius w cigu roku poprzedzajcego wydanie dyktu? Ile miesicy posiada niewolnika Seius? Czy Seius by posiadaczem \ wym w stosunku do Gaiusa? Czy Appius moe doliczy sobie posiadanie Seiusa Ponadto mona rozway: Jaki rodek ochrony petytoryjnej przysugiwaby < sowi? Z jakim powdztwem mgby Gaius wystpi przeciw Seiusowi? 75. W 20 roku p.n.e. Lucius zada zwrotu oddanego niegdy Maeviuso 7. W 18 roku p.n.e. Maevius odziedziczy po swym wuju Marcusie wiejski dom z przylegym do parkiem. Po pewnym czasie zauway, e ssiad Kaeso stale przechadza si wyoonymi wirem alejkami tego parku. Jak si udao ustali, Kaeso nie roci sobie do tego adnych praw, cho nie zamierza zaprzesta spacerw. Czy Aulus moe go zmusi, aby odbywa je gdzie indziej? Uzasadnij odpowied. 8. Gaius posiada winnic rodzc smaczne winogrona. W czasie jego nieobecnoci winnic zagarn Titius. Po powrocie Gaius wraz z ssiadami przegna kijami i pakami Titiusa odzyskujc winnic. Ten jednak tak zasmakowa w winogronach Gaiusa, i nie zamierza z nich zrezygnowa. Czy moe wystpi z jakimkolwiek interdyktem przeciw Gaiusowi? Jeli tak, z jakim? Kto wygra? Uzasadnij odpowied. 9. Rankiem w idy marcowe 12 roku p.n.e. Titius posa niewolnika z wiadomoci do Spuriusa, e pal si jego zabudowania pooone po drugiej stronie wzgrza. Gdy wszyscy rzucili si na pomoc, Titius zaj jego wiejski dom. Rozzoszczony takim postpowaniem Spurius wyruszy natychmiast na czele uzbrojonych we wcznie i tarcze niewolnikw przeciwko Titiusowi. Nie udao mu si jednak zaj ani domu, ani posiadoci, gdy wprowadzeni tam niewolnicy Titiusa, chocia nieuzbrojeni, czterokrotnie przewyszali sw liczb zbrojnych Spuriusa. Czy wobec takiego obrotu spraw Spuriusowi uda si odzyska wiejski dom? Uzasadnij odpowied. 0. Titus na prob Marcusa da mu w precarium szkatuk z koci soniowej. Szkatuk t zabra Marcusowi si Gaius. Czy Marcus wygra w postpowaniu interdyktalnym przeciwko Gaiusowi? Uzasadnij odpowied. 34 565 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO

81. W 11 roku p.n.e. powsta midzy Titiusem i Spuriusem spr o to, czy niewielkie pole znajdujce si w dolince rozdzielajcej posiado) Rzymian. Udao si ustali, i w cigu ostatniego roku Titius by i dliwym posiadaczem pola przez 7 miesicy, za Spurius by niewad jego posiadaczem najpierw przez 2, a nastpnie przez ostatnie 5 mi: to znaczy do wczoraj, gdy niewolnicy Titiusa zabrali mu to pole. stronom porady prawnej. 82. W roku 19 p.n.e. Publius ogrodzi i zaora pole, co do ktrego wiedzia,; czci posiadoci ziemskiej senatora Yanuleiusa. Na wezwanie do i Publius odpowiedzia, e przez zawaszczenie naby wasno gruntu. T* nicy senatora zniszczyli ogrodzenie, a gdy rozpoczli prac na spornym ci, przybyli niewolnicy Publiusa i kijami przepdzili nieuzbrojonych i nikw Yanuleiusa. Udziel senatorowi porady prawnej. 83. Paulus sprzeda Quintusowi zaprzg. Strony uzgodniy, e Paulus uywa jeszcze przez jaki czas zaprzgu na podstawie umowy najm Quintus naby posiadanie zaprzgu? Uzasadnij odpowied. 84. Yinicius zoy u Petroniusa wartociowy piercie w depozyt. Prz koczeniem depozytu Yinicius sprzeda piercie Petroniusowi. C tronius naby posiadanie i wasno piercienia? Odpowied uzasadi VI. PRAWO SPADKOWE (Nb. 227-260) A. Dziedziczenie testamentowe (Nb. 228-246, 252-261) 85. Gdy yjcy w drugiej poowie II wieku p.n.e. Gaius Hostilius Ma dzieci - Appius, Hostilia, Marcus, Titus - s nadal in potestate. Jak powinien wyglda testament Gaiusa Hostiliusa Mancinusa? a) ustanowienie spadkobiercy Pierwszym i podstawowym problemem, przed ktrym musi stan kady, kto spo-zdza testament, jest wyznaczenie dziedzica (heredis instituti). Stanowi ono jedno '.essentialia negotii tej czynnoci prawnej. Poniewa przyjaciel Gaiusa Hostiliusa Mancinusa nie ustali w rozmowie z nim, kogo chciaby on ustanowi spadkobierc, irawnik ma w tym wzgldzie pewn swobod dziaania. Najprociej, co prawda, jyoby uczyni dziedzicem najstarszego syna Appiusa, ktry jak si wydaje, ma itrzyma najwicej. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby spadkobiercami byli vszyscy synowie lub tylko dwaj z nich. Poniewa spadkodawca nie ujawni swoich :ycze co do tego, kto i w jakich czciach ma by ustanowiony dziedzicem, nie ma jowodu, aby przy wieloci spadkobiercw, okrela ich udziay inaczej, jak w cz-iciach rwnych. Trzeba jednake pamita o zachowaniu cile wymaganej przez )rawo cywilne formy ustanowienia dziedzica: "Niech spadkobierc bdzie Appius" ilbo "Nakazuj, aby dziedzicem by Appius" oraz odpowiednio wielu dziedzicw w ;zciach rwnych "Niech dziedzicami bd Appius, Marcus Titus" albo "Nakazuj, by spadkobiercami byli Titus i Marcus", ewentualnie "Niech Marcus bdzie dziedzi-;em", "Niech Titus bdzie dziedzicem". Natomiast nie wolno ustanowi spadkobierc mi ony, ani crki. Gaius Hostilius Mancinus y w drugiej poowie II wieku p.n.e., dedy obowizywaa ju uchwalona w 169 roku p.n.e. lex Yoconia. Ustawa ta zakasywaa obywatelom nalecym do pierwszego cenzusu majtkowego ustanawiania w testamencie swoimi spadkobiercami kobiet. Hostilius bez wtpienia nalea do tego :enzusu, gdy jego majtek znacznie przekracza 100 000 asw - samo latyfundium koo Tibur byo warte okoo 200 000 sestercw,

tj. okoo 50 000 asw (por. G.2,274). Mona za to ustanowi spadkobierc Publiusa Fadiusa Gallusa lub jakiegokolwiek innego postronnego mczyzn, gdy yczenia Hostiliusa spenione bd wtedy dziki zapisaniu okrelonych dbr w legatach. b) wydziedziczenie Nastpnie w testamencie nie wolno zapomnie o wydziedziczeniu ony i crki oraz tych synw, ktrych nie ustanawia si spadkobiercami. W Rzymie nie wymagano wwczas podawania jakichkolwiek powodw wydziedzicze, ale chroniono zstpnych (w tym on pozostajc pod manus ma -filiae loco) przed pominiciem w testamen36 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO ci. Brak imiennego wydziedziczenia synw in potestate powodowa bezskuti testamentu i otwiera drog do dziedziczenia wedug ustawy. Sabinianie uwaali e sytuacji nie zmienia mier niewydziedziczonego syna przed mierci testato G.2,123). ony ani crki Hostilii nie trzeba wydziedzicza imiennie, ale ich por nie pozostawaoby bez wpywu na rzeczywiste rozdzielenie majtku spadkoweg by dziedzicami zostali synowie Hostiliusa, ich niewydziedziczonej siostrze i mati aaby si cz spadku, ktra przypadaaby im w dziedziczeniu ustawowym caego majtku, czyli przynajmniej po 90 000 sestercw. Byoby to, jak wida, z wicej ni zamierza im zostawi spadkodawca. Gdyby spadkobierc zosta Fadius Gallus lub inna postronna osoba, Lucilla i Hostilia dostayby do podziau spadku, czyli po przeszo 115 000 sestercw (por. G.2,124). Wydziedzicze imi dokonuje si w formie: "Marcus, mj syn, niech bdzie wydziedziczony", za d' staych zstpnych wystarczy uy sw: "Wszyscy inni niech bd wydzied (por. G.2,127). Warto doczy jeszcze formu: "Ktokolwiek urodzi mi si niech bdzie wydziedziczony" (por. G.2,132). c) legat ponad dzia spadkowy Gdyby ustanowiono wicej ni jednego spadkobierc, testator nie bdz pewnoci, e przy podziale spadku okrelone dobra trafi do wskazanych osc brze jest wtedy ustanowi dla nich legatum per praeceptionem, zwane legaterr dzia spadkowy. Jest to jedyny rodzaj zapisu testamentowego, ktrego mona na na rzecz dziedzica. Dziki temu zapisowi bowiem spadkobierca najpiei wskazane rzeczy, a dopiero potem dokonywano podziau majtku spadk Legatum per praeceptionem ustanawia si w sowach: "Marcus niech upi wemie grunty i dom koo Neapolu", "Appius niech uprzednio wemie latyfi koo Tibur" (por. G.2,216). Spadkobiercy mog w razie sporu dochodzi dbr nych ponad udzia spadkowy przy okazji wystpowania z actio familiae eriscw d) legat windykacyjny i damnacyjny Jeli z rozmowy ze spadkobierc wynika, e zaley mu na tym, aby konkret czy przypady wskazanym osobom, najlepiej zapisywa je w legatach wind; nych, o ile ;est to tylko moliwe. Wtedy z chwil przyjcia spadku przez dz staj si ore wasnoci legatariusza, ktry moe dochodzi zapisanych rze pomoc rei vindicatio. Dla pewnoci, e dana osoba otrzyma okrelone dobro, je zapisa w legatum per vindicationem w sowach "Daj" lub "Zapisuj ramus uaiius. Appius zdoby w wojnie z Numantynami inkrustowany miecz, ktry wszed do jego peculium castrense jako wasno najstarszego z

synw Hostiliusa. Nie mona go przeto zapisa w legatum per vindicationem, lecz naley zastosowa legatum per damnationem: "Mj spadkobierca (lub spadkobiercy) niech bdzie zobowizany zasdzeniem do dania Titusowi miecza Appiusa" albo: "Niech spadkobierca da Titusowi miecz Appiusa" (por. G.2,201). Gdyby Appius by ustanowiony dziedzicem, mona zamiast legatu damnacyjnego uy legatum sinendi modo w sowach: "Mj spadkobierca niech bdzie zobowizany z zasdzenia do znoszenia, e Titus zabierze i bdzie mia dla siebie inkrustowany miecz" (por. G.2,209). W ten sam sposb mona by zapisa Titusowi niewolnic Mede, gdyby spadkobierc ustanowiono Publiusa Fadiusa Gallusa. Legatum sinendi modo rni si bowiem tym od legatum per damnationem, e mona w nim zapisywa rzeczy nalece tylko do spadkodawcy lub spadkobiercy. e) zgodno z lex Yoconia Na zakoczenie tych rozwaa trzeba sprawdzi, czy przygotowywany testament nie jest sprzeczny z lex Yoconia. W ustawie tej bowiem, oprcz wspomnianego ju zakazu ustanawiania kobiet spadkobiercami, postanawiano, e nikomu nie wolno wzi z tytuu zapisw wicej, ni otrzymuj spadkobiercy. W razie ustanowienia dziedzicem samego Appiusa, przypada mu wicej na podstawie testamentu ni kademu z legatariuszy z osobna (otrzymaby on dom w Rzymie i latyfundium warte razem przeszo 310 000 sestercw, co stanowi znacznie wicej ni 100 000 na rzecz Marcusa; warto niewolnicy oraz miecza mona pomin, gdy jest ona niewspmierna do wartoci nieruchomoci Hostiliusa). Sprawa ma si podobnie w przypadku ustanowienia spadkobierc tylko Marcusa (przypadyby mu grunty i dom koo Neapolu oraz dom w Rzymie - warte w sumie 260 000; nawet po odjciu od tej sumy 20 000 sestercw na rzecz Titusa jest to nadal wicej ni legat Appiusa). Natomiast nie wydaje si waciwym ustanowienie spadkobierc samego Titusa albo Publiusa Fadiusa Gallusa, czy innej osoby postronnej. f) brzmienie testamentu Zgodnie z powysz analiz mona przedstawi przynajmniej dwie propozycje treci testamentu Gaiusa Hostiliusa Mancinusa, z ktrych kada czyni zado wszystkim jego yczeniom: 38 565 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO Niech spadkobierc bdzie Appius, syn mj. Marcus niech bdzie wydz czony, Titus niech bdzie wydziedziczony, i wszyscy inni niech bd w; dziczeni. Ktokolwiek urodzi mi si synem, niech bdzie wydziedziczony nie Lucilli daj zapisuj will na Capri. Crce Hostilii daj zapisuj di Ostii. Marcusowi daj zapisuj grunty i dom koo Neapolu. Niech mj sp bierca bdzie zobowizany da Titusowi 20 000 sestercw i niewolnic 1\ nalec do Publiusa Fadiusa Gallusa. Niech mj spadkobierca bdzie wizany zasdzeniem do znoszenia, e Titus zabierze i bdzie mia dla inkrustowany miecz zdobyty na Numantynach. Nakazuj, aby spadkobiercami moimi byli Marcus i Appius. Titus niech bdz dziedziczony. Wszyscy inni niech bd wydziedziczeni. Ktokolwiek urodzi mi nem niech bdzie wydziedziczony. Niech Appius uprzednio wemie latyfundiur Tibur. Marcus niech uprzednio wemie grunt i dom koo Neapolu. Niech moi kobiercy bd zobowizani zasdzeniem do dania Titusowi 20 000 sestercv wolnicy Medei, bdcej wasnoci Publiusa Fadiusa Gallusa, i inkrustowanego cza, nalecego do Appiusa. Lucilli daj will na Capri. Hostilii zapisuj dom w

86. Gaius zapisa swego konia Incitatusa w drodze legatum per damnati Sextusowi. Nastpnie sprzeda Incitatusa Titiusowi. Po mierci G Sextus wytoczy przeciw jego spadkobiercom actio ex testamento z l powyszego zapisu. Kto wygra proces? Odpowied uzasadnij. Okoliczno, i rzecz nie wchodzi w skad majtku spadkowego, nie stoi na szkodzie wniesieniu actio ex testamento, poniewa w legatum per damnat, mona zapisa rwnie rzecz nie nalec do spadkobiercy. Spadkobierca jest czas zobowizany naby rzecz od osoby trzeciej i wiadczy j legatarius ewentualnie zapaci jej rwnowarto (por. G.2,201). W rozwaanym przyj spadkobiercy mogjednak broni si zarzutem podstpnego dziaania (exceptio gdy o treci testamentu decyduje ostatnia wola spadkodawcy (por. D.3 D.34,4,6,2). Sprzeda zapisanej rzeczy po sporzdzeniu testamentu wiadczy n zmianie teje woli i odwoaniu zapisu (por. G.2,198). 87. Sempronius zapisa swoj will w Pompejach za pomoc legatut damnationem przyjacielowi Publiusowi. W tym samym testamencie z; wymienion will - rwnie per damnationem - swemu synowi Auli Kto otrzyma legat? Odpowied uzasadnij. Kzymie pu OUU sestercw), dom w Neapolu (35 000 sestercw) oraz -oprcz 40 innych, nie tak cennych niewolnikw - niewolnicy Eros (10 000 sestercw) i Epaphrodites (8 000 sestercw). Titus pragnie, by jego dziedzicem zosta Quintus, zasuony onierz oraz ukochana crka Marcia. Titus chce, by Marcia otrzymaa rwnie rodow biuteri po matce. Gdyby nie mogli oni obj spadku, spadkobierc powinien zosta niewolnik Titusa Stichus. Liyii ma przypa willa na Capri. lulia natomiast powinna otrzyma 100 000 sestercw. Na rzecz swojej modej ony Titinii, Titus chciaby ustanowi uytkowanie domu w Neapolu. I Livia, i Titinia wyraziy kiedy pragnienie posiadania Erosa, ktry znany jest z tego, e wietnie gotuje. Titus chce zapisa jednej z nich tego niewolnika, ale nie chciaby decydowa sam, ktrej ma przypa Eros. Epaphrodites winien z kolei przypa bezdzietnemu i bezennemu trzydziestoletniemu przyjacielowi Titusa, Luciusowi. Inny przyjaciel Titusa, Paulus, ma dosta zdobyt przez Quintusa zbroj. Septimus narazi si ojcu nieposuszestwem i nie powinien nic otrzyma. Paulus i Sextus maj dosta dom czynszowy w Rzymie. Sextusowi nadto ma przypa nalece do Luciusa atyfundium w okolicy Cumae. Titus pragnie rwnie wyzwoli 15 swoich niewolnikw (w tym Stichusa) oraz ustanowi Luciusa tutorem dla niepenoletniego Sextusa oraz crek. Titusowi bardzo zaley, eby jak najwiksza cz postanowie aktu ostatniej woli zostaa utrzymana. Prosz napisa testament, (por. G.2,191-223) Czy wszystkie zamierzenia testatora da si zrealizowa? Czy kada z uprawnio-ch osb dostanie wymagan prawem cz spadku? Czy istnieje sposb na omini-: pewnych zakazw ustawowych, ograniczajcych swobod testowania? Od jakich ^nnikw zaley postpowanie przy realizacji legatw? Jak ustanawia si legaty na :cz wicej ni jednej osoby? Uwaga, moliwych jest kilka wersji testamentu! Zmary w 206 roku p.n.e. Quintus pragnie ustanowi swym dziedzicem najmodszego syna Sextusa. Starsi bracia, ktrzy rwnie pozostaj pod patria potestas, powinni otrzyma: Lucius zbroj ojca, Publius 12 000 sestercw, Titius srebrne naczynia nalece do ssiada Maeviusa. Jedyna

crka Quintusa musi dosta biuteri po matce, ktra bya pod manus Quintusa. Prosz napisa testament. 40 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO 90. yjcy w III wieku p.n.e. Rufus ma w majtku cztery domy w spichlerz i will w Ostii oraz trzy statki przystosowane do transpi za i 5 000 sestercw w gotwce. Nie ma dugw ani wierzytelne gnie, aby ona bdca pod manus otrzymaa will na Capri, cr 45 000 sestercw i domy w Rzymie, a jedyny syn Maevius will i; w Ostii oraz statki. Prosz napisa testament. 91. W 175 roku p.n.e. zwraca si do ciebie Marcus z prob o spr wzoru testamentu. Ma on in potestate: dwch synw Aulusa i fl oraz crki luli i Tuli. Marcus chce, aby kady syn dosta po z domw w Ostii, ktre s w majtku Marcusa. lulia ma otrzyn naszyjnik, a Tulia niewolnika Psyllosa, ktrego wacicielem jest Yanuleius. Prosz napisa testament. 92. yjcy w III wieku p.n.e. Lucius pragnie przekaza swj majtek j< synowi. Chce on take, aby zdobyta przez syna na wojnie zbroja pi przyjacielowi Titiusowi oraz eby ona Kalpurnia dostaa latyfundi Ostii warte jedn czwart caego majtku Luciusa. Prosz napisa test 93. yjcy w III wieku p.n.e. Publius pragnie ustanowi swoimi dziedzica Gai oraz crk Publi bdc nadal in potestate. Publius ma r\ potestate syna Quintusa i wnuka Titiusa po zmarym synu Sextusie. ' chce, aby synowi przypad spichlerz zboowy w Ostii, za wnukowi j jego pradziadka, ktry jest wasnoci Gai. Prosz napisa testament. 94. W 171 roku p.n.e. przychodzi do ciebie Aulus z prob o pomoc w dzeniu testamentu. W jego majtku znajduj si midzy innymi: Ostii, taberna w Rzymie, 100 workw zboa, 50 amfor wina, 12 stercw. Aulus, ktry ma jedynie syna Publiusa in potestate, chce z siostrze Lucilli dom w Ostii i 15 000 sestercw, a przyjacielowi Ti 25 amfor wina i 50 workw zboa. Prosz napisa testament. "r",^^&" m putaiuic. /Yiiuis ma rwnie m potestate syna Marcusa oraz cztery zamne crki (wszystkie nadal in potestate) - Aulus chce, aby kada z crek dostaa po 10 000 sestercw. Prosz napisa testament. 99. W majtku Aulusa yjcego w II wieku p.n.e. jest willa, ktra musi sta si wasnoci ony Lucilli nie pozostajcej pod jego manus, latyfundium, ktre Aulus chce zostawi swemu jedynemu dziecku Seiusowi in potestate, oraz 113 niewolnikw. Aulus chce da 20 000 sestercw przyjacielowi Pu-bliusowi oraz zapisa mu niewolnic Masili, bdc wasnoci Gaiusa. Prosz napisa testament. ! t 100. Majtek Teofila yjcego w III wieku p.n.e. skada si z willi (o wartoci 10 100 sestercw), latyfundium (o wartoci 70 200 sestercw) oraz zaprzgu wycigowego (o wartoci 7 300 sestercw). Teofil pragnie, aby po jego mierci will otrzymaa jedyna crka Lidia, a zaprzg konny jedyny syn Filemon. Prosz napisa testament. 101. yjcy w II wieku p.n.e. Titius pragnie ustanowi dziedzicem caego ma-H jtku swojego przyjaciela Maeviusa. Titius ma in potestate: trzech synw Tiberiusa, Aulusa i Marcusa, dwie crki oraz on in manu. Prosz napisa testament.

[02. Majtek Marcusa yjcego w II wieku p.n.e. stanowi: dom w Rzymie (o wartoci 200 000 sestercw), willa na Capri (o wartoci 200 000 sestercw). Marcus pragnie, aby po jego mierci dom otrzyma przyjaciel Tibe-rius, a will ona Kalpurnia. Marcus ma syna Titiusa in potestate oraz crk luli, ktra pozostaje pod manus swego ma Tiberiusa. Prosz napisa testament. 03. Majtek Paulusa yjcego w II wieku p.n.e. skada si z domu (o wartoci 100 000 sestercw), willi w Pompejach (o wartoci 400 000 sestercw), nie ma adnych dugw ani wierzytelnoci. Paulus pragnie, aby po jego mierci dom otrzyma Seius, a will w Pompejach Titius. Prosz napisa testament. 42 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO 104. yjcy w II wieku p.n.e. Titius pragnie ustanowi dziedzicem cae jtku swojego przyjaciela Maeviusa. Titius ma in potestate: trzech Tiberiusa, Aulusa i Marcusa, dwie crki oraz on in manu. Prsz sa testament. 105. W roku 172 p.n.e. zwraca si do Ciebie Tiberius z prob o napis: stamentu. Ma on in potestate synw Aulusa, Gaiusa, Publiusa i crk oraz on Corneli (sine manu), Tiberius chce ustanowi Publius; kobierca i wyznaczy mu jako substytuta on Corneli, ktrej p musi przypa willa w Comum. Kade z pozostaych dzieci musi do 5 000 sestercw. Prosz napisa testament. 106. Z majtku yjcego w II wieku p.n.e. Appiusa, latyfundium ma pr synowi Marcusowi, dom w Ostii synowi Serviusowi, za willa na crce Cecylii. Appius nie ma wicej dzieci in potestate. Chce ponad ona Klaudia otrzymaa will pod Neapolem, nalec do jego przy Maeviusa. Prosz napisa testament. 107. Majtek Filemona yjcego w II wieku p.n.e. skada si z: la ty fu ni wartoci 300 000 sestercw, willi na Capri o wartoci 100 000 sest stajni wycigowych koni o wartoci 50 000 sestercw, nie ma adny< gw i wierzytelnoci. Filemon ma on in manu, dwch synw i Hermasa oraz crk Lidi - wszyscy in potestate. Filemon pragn po jego mierci Teofil otrzyma latyfundium, Hermas stajni, a Lidi na Capri. Prosz napisa testament. 108. Caius ustanowi w testamencie jedynym dziedzicem Semproniu; rzecz Titiusa sporzdzi legat windykacyjny, ktrego przedmiote niewolnik Felix. Gaius naby go w drodze traditio trzy miesice prz< mierci. Sempronius przyj spadek i nie chce wypeni zapisu, porady prawnej Titiusowi. Jak skarg mona dochodzi wypenienia legatu windykacyjnego? Jakie mona zapisywa w legacie windykacyjnym? Czy Felix by wasnoci kwil Gaiusa w momencie sporzdzania testamentu? W momencie otwarcia spadku' znaczenie ma to, kiedy doszo do opisanych wypadkw: przed czy po w niao znaczenie take dla spadkodawcy? 111. Seius yjcy w II wieku n.e. ustanowi w testamencie spadkobierc pod warunkiem, e ten nigdy nie pojedzie z wasnej woli do Jerozolimy. Czy spadkobierca otrzyma spadek? Uzasadnij odpowied. 112. W III wieku n.e. Appius ustanowi w testamencie spadkobierc pod warunkiem, e nie zagra wicej w koci. Czy heres institutus bdzie

mg odebra spadek dziedzicom beztestamentowym, ktrzy weszli w jego posiadanie? Uzasadnij odpowied. 113. Dwaj bracia Gneius i Flavius prowadzili wsplne gospodarstwo odziedziczone po ojcu (ercto non cito). Sporzdzili jeden testament, w ktrym dziedzicem ustanowili swojego wsplnego przyjaciela Marcusa. Czy testament jest wany? Odpowied uzasadnij. 114. Spadkodawca ustanowi w testamencie spadkobierc majce si urodzi w przyszoci dziecko pewnej kobiety, przy czym w chwili sporzdzania testamentu nie bya ona jeszcze w ciy. Czy w tej sytuacji testament jest wany? Uzasadnij odpowied. B. Dziedziczenie beztestamentowe (Nb. 247-258) 115. Zmary w 73 roku n.e. Kaeso pozostawi pogron w alu dwjk niedojrzaych dzieci in potestate: Titiusa i Titi oraz emancypowanego, trzydziestoletniego syna Publiusa. Nie znaleziono adnego rozporzdzenia ostatniej woli. Kto i w jakich czciach bdzie dziedziczy po Kaeso? Uzasadnij odpowied. Poniewa nie znaleziono ani testamentu, ani kodycylu, w ktrych zmary wskazywaby swego sukcesora uniwersalnego czy choby dokonywa pojedynczych przyspo-rze na wypadek mierci, powinno doj do dziedziczenia beztestamentowego. Na podstawie ustawy XII tablic cay majtek dziedzicz Titius i Titia in capita, co w danym przypadku oznacza po poowie. Niedojrzae dzieci znajdoway si bowiem w chwili mierci spadkodawcy pod jego patria potestatas, przez co byy jedynymi sui 44 565 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO heredes. Jednak w czasach, w jakich nastpio otwarcie spadku, moliwe sta dziedziczenie na podstawie edyktu pretorskiego. Gdyby tedy emancypow zgosi si do pretora wyraajc ch przyjcia spadku, a waciwie proszc wadzenie w odpowiedni cz majtku po zmarym ojcu, doszoby do dzied ab intestato wedug edyktu. Magistratus dopuci jednak Publiusa do spadku, zgodzi si dokona collatio bonorum, czyli zaliczy na poczet spadku to, cze, bi si po emancypacji. W praktyce uwzgldnianoby majtek Publiusa ty obliczeniu czci nalenej poszczeglnym spadkobiercom. Poniewa w unde pierwszej z klas edyktu dziedziczy si take wedug gw, kade dzieck powinno otrzyma rwn cz, to znaczy po jednej trzeciej. W zwizku z bonorum Titiusowi i Titii przypadnie wic po /3 z sumy spadku i majtku < powanego syna. Tak wic, jeliby majtek spadkowy by wart 120 solidw, a Publiusa 30 solidw: magistratus wprowadzi go w nalene mu 40 solidw, blius stypulacyjnie przyrzeknie da Titiusowi i Titii po 10 solidw. Faktyc kade z niedojrzaych dzieci Kaeso moe dosta swj udzia z majtku spadk< po 50, podczas gdy Publius otrzyma z tego majtku tylko uzupenienie swoje czyli 20 solidw. Oczywicie stanie si tak, o ile jego wasny majtek na emancypacji nie jest wikszy ni V3 wartoci powstaej ze zsumowania spadk majtku, np. majtek spadkowy 120 solidw, a majtek Publiusa 75 solidw. wtedy ubieganie si o spadek po Kaeso nie miaoby dla Publiusa wikszego se 116. W idy marcowe 342 roku p.n.e. zmar Lucius pozostawiajc pogr alu: dwch synw emancypowanych, cztery crki, ktre s ju pod swych mw, a take dwch braci. adnego testamentu nie byo. K dziczy po Luciusie, w jakich czciach i dlaczego? Odpowied uzasad

117. yjcy w III wieku p.n.e. Aulus mia pod patriapotestas syna Titius Gaiusa majcego dwoje dzieci i crk luli, ktra rwnie miaa dzieci. Na skutek nieznanej choroby zmar najpierw Gaius, potem na kocu Aulus. Kto dziedziczy po Auusie w dziedziczeniu beztes towym i w jakich czciach? Odpowied uzasadnij. 118. yjcy w III wieku p.n.e. Aulus nie mia sui heredes. Mia natomiast braci Titiusa i Gaiusa. Gaius oczekiwa potomka, ale niestety przed jeg dzeniem zmar. Po jego mierci zmar Aulus, nie pozostawiajc testa _ -- ."..v...i -JU/U UCU/.. [22, Spadkodawca mia pod swoj wadz trzech synw i dwch wnukw po czwartym - zmarym - synu. Nie sporzdzi testamentu. Kto po nim dziedziczy z ustawy? Uzasadnij odpowied. 23. Ojciec emancypowa syna. Kto dziedziczy po emancypowanym synu wedug ius civile, jeeli nie pozostawi on sui heredes? Uzasadnij odpowied. 24. Jeste uczniem prawnika luliana, ktry przysa do Ciebie jednego ze swoich przyjaci Teofila proszc, aby udzieli mu prostej porady prawnej. Teofil zosta ustanowiony dziedzicem (heres) w testamencie swojego przyjaciela. Cay majtek spadkowy przej przed tygodniem Maevius -spadkobierca beztestamentowy (agnatus proximu). Czy w tej sytuacji Teofil moe prbowa wystpowa przeciw Maeviusowi z jakim powdztwem? Uzasadnij odpowied. C. Querela inofflciosi testamenti - zachowek (Nb. 237, 243, 247-251) 5. Jeste uczniem prawnika luliana, ktry wanie przysa do Ciebie jednego ze swoich przyjaci Teofila proszc, aby udzieli mu prostej porady prawnej. Dopiero co zmary ojciec wydziedziczy Teofila, ktry jest jedynakiem, zapisa mu tylko legat o wartoci V spadku. Ojciec ustanowi jedynym spadkobierc swojego przyjaciela Maeviusa, ktry przyj spadek i wypaci legat. Czy Teofil moe prbowa wystpowa z jakimkolwiek powdztwem przeciw Maeviusowi? Uzasadnij odpowied. Jakiego okresu historycznego dotyczy tre kazusu? Czy istnieje jakikolwiek inny iek przeciw Maeviusowi oprcz uerela inofficiosi testament:! Czy speniona jest :sanka niezatrzymania dla syna zachowku mimo zostawienia mu legatu? Czy ifilowi powiedzie si proces? Jak skarg powinien on wytoczy przeciw Maeviu-[i, jeli ten bdzie odmawia wydania spadku mimo obalenia testamentu? 46___________565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO_____ 126. Spadkodawca z III wieku n.e. ma sui heredes: syna i dwch wnu zmarym drugim synu. Oblicz zachowek dla kadej osoby di uprawnionej. Uzasadnij odpowied. Zostawienie jakiej czci tego, co naleao si w dziedziczeniu beztest wym, powodowao odpadnicie przesanki zachowku w uerela inofficiosi te w III wieku n.e.? Kto z wymienionych w stanie faktycznym osb mia prawo dziczenia ab intestato po zmarym? W jakiej czci? Ile wynosi zachowek osoby? 127. Spadkodawca z I wieku n.e. pozostawi po sobie dwch synw oraz wnukw, ktrzy s synami zmarej crki spadkodawcy. Oblicz zai dla kadej osoby uprawnionej do niego. Odpowied uzasadnij.

128. Spadkodawca z II wieku n.e. ma sui heredes: syna i trzy wnuczki j gim zmarym synu. Oblicz zachowek dla kadej osoby uprawni niego. Odpowied uzasadnij. 129. Zmary w 563 roku n.e. Lucius pozostawi: syna, dwch wnuk zmarym synu oraz trzech wnukw po zmarej crce. Oblicz zachov kadej osoby uprawnionej do niego. Odpowied uzasadnij. 130. Zmary w II wieku n.e. obywatel rzymski Gaius zostawi dwie wnuc zmarym wczeniej synu i dwch wnukw po zmarej wczeniej Oblicz zachowek dla uprawnionych do niego osb. Odpowied uzass 131. Zmary w II wieku n.e. Sempronius zostawi brata, jednego wnu zmarym wczeniej synu i sdziw matk. Oblicz zachowek dla l z uprawnionych osb. Odpowied uzasadnij. 132. Podaj, ile wynosi zachowek dla dwch crek i dwch wnukw po ym synu w II wieku n.e. Odpowied uzasadnij. 133. Spadkodawca ma sui heredes: dwch synw oraz trzech wnukw p( cim zmarym synu i wnuczk po zmarej crce. Oblicz zachowek dl; dej osoby uprawnionej do niego. Odpowied uzasadnij. B, czciem nauki niewolnik wart by 200 denarw, a po jej zakoczeniu ju 2 000 denarw. Cassius sprzeda niewolnika i przej cay zysk twierdzc, e skoro niewolnik stanowi jego wasno, to i zysk naley cakowicie do niego. Czy Marcus moe da od Cassiusa czci zysku ze sprzeday niewolnika? Uzasadnij odpowied. 36. Gaius poyczy Luciusowi 10 000 sestercw na trzy lata. Po upywie terminu zapaty, Gaius proszony przez Luciusa zgodzi si odroczy j na dalsze trzy lata. W rok od zawarcia tego porozumienia Gaius wystpuj z daniem zwrotu poyczki. Udziel Luciusowi porady prawnej. 37. Seius da Luciusowi 20 aureusw tytuem poyczki. Zada jednak, aby po roku Lucius odda 22 aureusy, na co Lucius wyrazi zgod kiwajc gow. Lucius nie kwapi si ze zwrotem poyczki. Udziel Seiusowi porady prawnej. 38. Brutus da w depozyt Cassiusowi amfor. Cassius przechowywa w niej wino. Amfora okazaa si stara i nieszczelna, tote wino wycieko. Czy Cassius moe wystpi do Brutusa o naprawienie szkody? Uzasadnij odpowied. J9. Aurelius da w uyczenie Flaviusowi amfor. FIavius przechowywa w niej oliw. Poniewa amfora nie bya nowa i okazaa si nieszczelna, oliwa wycieka. Czy Flavius moe wystpi do Aureliusa o naprawienie szkody? Uzasadnij odpowied. 10. Cassius wzi od Semproniusa w uyczenie mua. Obadowa go towarem i wyruszy na rynek do Rzymu. Przecionego mua Cassius nieustannie popdza, a zwierz pado z wyczerpania. Jakie skargi ma Sempronius przeciwko Cassiusowi? Odpowied uzasadnij. 11. Publius uyczy Luciusowi niewolnika Eutarchosa na dwa miesice. Po upywie terminu zwrotu przedmiotu uyczenia, na prob Luciusa, Publius zgodzi si pozostawi Eutarchosa w commodatum Luciusowi na dalsze dwa miesice. Publius po tygodniu od zawarcia porozumienia wystpuje z daniem zwrotu niewolnika. Udziel porady prawnej Luciusowi. 48

565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO

142. Jeste wybitnym juryst ze szkoy Prokulianw. Przychodzi do Ciebi i mwi, e zawar z Marcusem kontrakt kupna-sprzeday konia. U e zapaci za Marcusowi dajc rydwan. Chocia rydwan wydano, nie chce jednak wyda konia. Udziel Titiusowi porady prawnej. 143. Jeste wybitnym juryst ze szkoy Sabinianw. Przychodzi do Ci" tius i mwi, e zawar z Marcusem kontrakt kupna-sprzeday Ustalono, e zapaci za Marcusowi dajc rydwan. Chocia rydw dano, Marcus nie chce wyda konia. Udziel Titiusowi porady prawi 144. Lucius sprzeda Sextusowi jeden ze swoich gruntw za cen, jak okreli ona Luciusa. Czy strony mog si domaga wykonania ui Uzasadnij odpowied. 145. Marcus i Titius uzgodnili, e Marcus przekae Titiusowi posiadani co wydobdzie w swojej kopalni srebra, a Titius da w zamian Mar tak ilo pienidzy, jak uzna za stosown. Czy zawarto kontrakt sadnij odpowied. 146. Marcus mia da Paulusowi tog w zamian za tunik. Czy doszo warcia umowy kupna-sprzeday? Uzasadnij odpowied. 147. Titius sprzeda Marcusowi niewolnika Seiusa za tak ilo pienidzj Marcus mia w sakiewce w chwili zawierania umowy. Jak si pni zao, sakiewka Marcusa bya pusta. Czy w tej sytuacji doszo do za\ umowy kupna-sprzeday? Uzasadnij odpowied. 148. Titius sprzeda Seiusowi za 100 sestercw dzban wina. Seius przysta1 nim swoj piecz. Dzban mia by dostarczony nastpnego dnia. W w domu Titiusa wybuch poar i zniszczy dzban z winem. Czy Seii dzie musia zapaci umwion cen? Uzasadnij odpowied. 149. Septimus sprzeda Quintusowi zoty pucharek. Zanim zdy go v Quintusowi, pucharek ten przez pomyk zabra Lucius. Czy Quintu e dochodzi od Luciusa wydania pucharka? Uzasadnij odpowied. 150. Titius kupi od Marcusa przyszoroczne zbiory winogron z jego winnic zawarciu umowy, a przed zbiorami, Marcus wyci winnic i zasad oliwny. Czego moe domaga si Titius od Marcusa? Odoowied __ -------_____ -----,"" wu ^VU"JAA***",1" *J" uwaono u Stichusa objawy ospy. Czy Titius moe wystpi ze skarg przeciwko Marcusowi? Uzasadnij odpowied. Titius sprzeda i wyda Seiusowi rzeb Fidiasza. Poniewa Seius nie mia jej jak zabra, umwi si z Titiusem, e odbierze rzeb nastpnego dnia. W nocy skradziono posg z warsztatu Titiusa. Czy Titius moe da zapaty ustalonej ceny? Uzasadnij odpowied. -fl; i v; JifT Marcus umwi si z Seiusem, e Seius przez cay dzie bdzie pomaga Gaiuso-wi w remoncie domu, za co otrzyma denara. W czasie pracy zabrako materiaw i Seius siedzia bezczynnie przez pi godzin. Na koniec dnia Marcus da Seiusowi p denara mwic, e to zapata za efektywnie wykonan prac. Czy Seius musi zadowoli si t sum? Uzasadnij odpowied. Statek pyncy z Egiptu napotka piratw. Z powodu przecienia adunkiem nie mg przed nimi uciec. Na statku znajdoway si towary

trzech kupcw, w tym bloki marmuru nalece do jednego z nich. Kapitan podj decyzj o wyrzuceniu marmuru i dziki temu statek unikn niebezpieczestwa. Czy kupiec, do ktrego nalea marmur, moe dochodzi wyrwnania poniesionej straty? Uzasadnij odpowied. Marcus, Titius i Seius zaoyli spk. Po dwch latach zmar Titius. Czy jego dziedzice s wsplnikami w tej spce? Uzasadnij odpowied. Marcus, Titius i Seius postanowili zaoy spk. Umwili si, e Seius jako wnoszcy majtek najmniejszej wartoci, bdzie uczestniczy jedynie w stratach, natomiast Marcus i Titius podziel si osignitym zyskiem. Czy umowa jest wana? Uzasadnij odpowied. Titius i Seius byli wsplnikami w spce otnnium bonorum. Pewnego dnia Titius dowiedzia si, e Gaius ustanowi go dziedzicem znacznego majtku. Natychmiast wypowiedzia Seiusowi umow spki nie chcc dzieli si spadkiem, ktry mia wkrtce naby. Rozgoryczony Seius zwraca si do prawnika o porad. Udziel mu porady prawnej.?.* .rpiah w" ihniln: Cassius poprosi Marcusa, aby kupi dla niego w Atenach komplet dzie Arystotelesa. Marcus zapaci za ksiki oraz ich przewz statkiem do Rzymu. W drodze statek napadli piraci i doszcztnie zrabowali. Czy Marcus ma roszczenie o zwrot poniesionych wydatkw na wykonanie umowy? Odpowied uzasadnij. 50 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO

Marcus zleci Titiusowi kupno na licytacji majtku bankruta Semproni nie wicej ni 10 000 sestercow. W ferworze licytacji Titius si zagalopow: by ten majtek za 10 200 sestercow, ale gotw jest wyda Marcusowi to majtek tylko za 10 000 sestercow. Czy Titius moe da od Marcusa i poniesionych przy wykonywaniu zlecenia nakadw? Uzasadnij odpowied Na prob Titiusa Marcus opiekowa si majtkiem Titiusa w czasi podry do Aleksandrii. Podczas powrotu do Rzymu Titius zmar. IV wiedzc o mierci przyjaciela nadal opiekowa si majtkiem do zgoszenia si dziedzicw. Ponis w zwizku z tym wydatki w wys 6 300 sestercow. Spadkobiercy nie chc mu ich zwrci. Czy Marcui wytoczy proces spadkobiercom? Uzasadnij odpowied. Seius zleci Cassiusowi kupno niewielkiego gruntu pod Neapolem. C wyjecha do Neapolu, a kiedy wrci po wykonaniu zlecenia okazao Seius od dwch tygodni nie yje. Dziedzic zmarego zapowiedzia, bdzie paci jego dugw. Czy Cassius moe da od spadkobiercy zwrotu nakadw poniesionych na zakup gruntu? Uzasadnij odpowi W czasach Teodozjusza II Marcus prosi Titiusa, eby ten poyczy sowi l 000 aureusOw na niezwykle intratne przedsiwzicie. Titius i poyczki, ale Seius po jakim czasie zbankrutowa i nie moe zwrOi yczonej sumy. Czy Titius moe da od Marcusa zwrotu poycj Seiusowi pienidzy? Uzasadnij odpowied. Lucius zleci Titiusowi, aby poyczy Marcusowi 2 300 sestercow. '. ponadto porczy za dug Marcusa przez sponsio. Czy po mierci L Titius ma do czynienia z konkurencj skarg? Uzasadnij odpowied.

Gaius zobowiza si stypulacyjnie do dania Marcusowi niewolnika kratesa albo niewolnicy Eufemii. Przed wykonaniem zobowiza wolnica wpada do studni i utopia si. Czego moe domaga si I\ od Gaiusa? Uzasadnij odpowied. Marcus grozi Titiusowi, e jeeli Titius nie da mu 10 000 sesterc podpali mu dom. Marcus stypulacyjnie przyrzek da dan kwot Marcus bdzie mg da od Titiusa wypenienia tak zoonego pi ... ........viii j tu n a K sporzdzi na korzy Marcusa, w ogle nie wspominajc w nim o Luciusu. Czy Lucius moe da od Titiusa zapaty 5 000 sestercw? Odpowied uzasadnij. 169. W I wieku n.e. Marcus zapyta Titiusa: "czy przyrzekasz da mi pikn Eufemie, swoj niewolnice?" Titius skin gow na znak zgody i podpisa dokument sporzdzony z tej stypulacji. Kiedy po dwch tygodniach nie wydawa Eufemii, zniecierpliwiony Marcus wystpi z actio ex stipulatu. Jaki bdzie wynik procesu? Uzasadnij odpowied. 170. yjcy w I wieku n.e. Aulus chcia wzi poyczk od Luciusa, ale ten zada od niego zabezpieczenia. Za Aulusa zgodzi si porczy jego wuj Psyllos, ktry by peregrynem. Po zoeniu sponsio Psyllos zmar, pozostawiajc jako jedynego spadkobierc syna Teofila. Czy Lucius moe skary Teofila z tytuu porczenia? Uzasadnij odpowied. 171. Titius zawar z Marcusem konsensualn umow kupna-sprzeday niewolnika Eutychesa za 100 sestercw. Marcus wyda niewolnika, a Titius przez stypulacj zawart nastpnie z Marcusem zobowiza si zapaci 100 sestercw za sze miesicy. Czy po upywie terminu Marcus moe pozwa Titiusa przy pomocy actio renditi? Uzasadnij odpowied. 72. Marcus zapaci Titiusowi 10 000 sestercw w zamian za to, e ten umoliwi mu spotkanie sam na sam ze swoj siostr - stateczn matk. Titius wzi pienidze, ale ani myla wywiza si ze zobowizania. Czy Marcus moe odzyska pienidze? Uzasadnij odpowied. '3. Marcus da Titiusowi kamienic, w zamian za co Titius zobowiza si do wybudowania dla Marcusa nowej kamienicy. Jakie skargi ma Marcus przeciwko Titiusowi odmawiajcemu wybudowania kamienicy? Uzasadnij odpowied. 4. Titius i Marcus umwili si, e zamieni si niewolnikami. Titius przenis na wasno Marcusa za pomoc mancypacji niewolnika Stichusa. Marcus nie chce przenie na wasno Titiusa niewolnika Spartakusa. Jaka skarga przysuguje Titiusowi? Uzasadnij odpowied. 52 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO

VIII. ZOBOWIZANIA Z DELIKTW (Nb. 309-331) 175. Marcus wysa do Titiusa list. Zanim list dotar do Titiusa, zosta skr Komu przysuguje actio furti? Odpowied uzasadnij, (por. D.47,2,14, Regua oglna stwierdza, e czynna legitymacja do wniesienia actio furti guje temu, kto ma interes prawny w odzyskaniu rzeczy skradzionej. Bdi pierwszym rzdzie jej waciciel. Naley wic ustali, kto jest wacicielem \ go listu. Jeeli list zosta powierzony niewolnikowi

bd prokuratorowi o staje si jego wasnoci i to on moe wnie powdztwo z tytuu kradzie; jeli list zosta wrczony wymienionym porednikom z zastrzeeniem, e p powrci do nadawcy, gdy odbiorca zapozna si z jego treci- to wasno przechodzi na adresata i w tym przypadku actio furti przysuguje nadawcy, pi nie mia zamiaru przenie, ani utraci wasnoci listu. 176. W kalendy maja 98 roku Titus wraca z targu wozem zaado dzbanami. Po drodze napotka Titusa Seius, ktry go pobi, zwi w czasie szamotaniny rozbi dzbany, zabra pienidze i muy, a nie podpali wz Titusa. Wska powdztwa prywatno-prawne przysuguj przeciwko Seiusowi. Wska powdztwa konkurujc sadnij odpowied. 177. Titius wykupi bilet na podr statkiem nalecym do Paulusa na Ostia - Aleksandria. Paulus gwarantowa pewn podr. Titius ' r^tf, kabinie przewozi w klatce ulubionego tygrysa. Stichus, niewoln minii podrujcej w ssiedniej kabinie, chcc przypodoba si sv ni (ktra nie moga spa z obawy przed tygrysem), zabi tygrysa tem. Jakie skargi i przeciw komu moe stosowa Titius? Odp< ''"'' uzasadnij. 178. Mai :us da krawcowi Quintusowi materia na uszycie togi. Quintus okradziony. Komu przysuguje actio furti? Uzasadnij odpowied. 179. Titus sprzeda Aulusowi niewolnika wraz z peculium. W peculium si cenny zoty naszyjnik, ktry niewolnik zabra z domu Titusa be wiedzy. Aulus przekonany, e naszyjnik stanowi cze peculium od da go innej osobie, u ktrej naszyjnik zagin na skutek okoliczno si domu swego dziadka Tiberiusa. Tiberius by ojcem matki Luciusa i nadal mia nad ni patria potestas. Lucius zabi w bjce jednookiego niewolnika nalecego do Gaiusa. Niewolnik straci oko dwa miesice wczeniej. Przeciw komu, z jak skarg i o jak kwot moe wystpi Gaius? Odpowied uzasadnij. 82. W I wieku n.e. niewolnik Epafrodites, nalecy do Quintusa, wypuci z klatki tygrysa nalecego do Gaiusa. Tygrys zama sobie nog. Czy Gaius moe dochodzi jakiej rekompensaty? Jeeli tak, od kogo i na jakiej podstawie? Uzasadnij odpowied. .;<(?<"< !' 'J3. Lekarz Hipokrates, bdcy niewolnikiem Titiusa, leczy niewolnika Sti-chusa, nalecego do jurysty Gaiusa. Hipokrates pomyli si wypisujc recept i zamiast pijawek zaleci stosowanie kuracji jadem mii. Gaius kupi mije i "przystawi" j niewolnikowi. Stichus zmar. Kto i na jakiej podstawie ponosi odpowiedzialno za mier Stichusa? Odpowied uzasadnij. "'' \. Pielgniarce Medei, ktra bya niewolnic Gaiusa, powierzono opiek nad chor niewolnic Titiusa. Medea podczas swojego dyuru wysza na chwil z pokoju chorej, ta za w ataku blu wypia zawarto stojcej przy jej ku butelki z lekarstwem. Jego silna dawka okazaa si zabjcza. Przeciwko komu Titius moe wytoczy skarg? Uzasadnij odpowied. , Do mieszkania Marcusa, mieszkajcego na czwartym pitrze w kamienicy przy forum Boarium, gdzie handlowano bydem, wtargn rozwcieczony byk, niszczc drzwi mieszkania. Stan on na balkonie. Waciciel byka Titius, widzc zwierz w niebezpiecznej sytuacji, zacz je z ulicy uspakaja czuymi sowami. Byk opar si o balustrad balkonu i spad na plac, amic sobie dwie nogi. Spadajc przygnit na

mier koz nalec do Gaiusa. Komu, przeciwko komu i na jakiej podstawie przysuguje skarga? Odpowied uzasadnij. Marcus wynaj dla swojego brata Titiusa pokj na pitym pitrze w kamienicy. W czasie jednej z wizyt u brata Marcus przez okno wyrzuci dzban na ulic. Spadajcy dzban zabi przechodzcego senatora Semproniusa. Kto i przeciwko komu ma skarg, z jakiego tytuu? Uzasadnij odpowied. 54 187. 188. 189. 190. 191. 192. 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO Quintus zajmowa mieszkanie w budynku przy forum Boarium. W nieobecnoci Quintusa, przyszed w odwiedziny do jego niewolnic niewolnik Stichus, nalecy do Gaiusa. Stichus, przez nieuwag, waz stojca na balkonie. Waza spadajc, zabia przechodzceg* Rzymianina. Kto i na jakiej podstawie ponosi odpowiedzialno? wied uzasadnij. W II wieku Marcia, wdowa po Aulusie, wynaja dla swojej cr mieszkanie w domu, ktrego wacicielem by Gaius. Podczas nieobt Lidii wszed on do jej mieszkania, aby zgodnie z umow posprzta gldajc przez okno zrzuci na ulic naczynie z cennym barwniki tkanin, ktre spadajc poplamio tog przechodzcego wanie se Yaleriusa Asiaticusa. Kto, o co i przeciw komu ma w tej sytuacji sl Odpowied uzasadnij. Marcus kaza swemu niewolnikowi Seiusowi pobi Titiusa. Seius w polecenie, a Titius wytoczy actio iniuriarum aestimatoria przeciwk( cusowi. Czy Marcus moe si zwolni ze zobowizania przez w niewolnika? Uzasadnij odpowied. Marcusowi naleao si od Titiusa 25 asw za zniewag. Marcus w] proces Titiusowi, a spraw rozpatrywa sdzia Sempronius. Przed : czeniem procesu Marcus zmar. Dziedziczy po nim Seius. Czy Seiu; da zapaty od Titiusa? Uzasadnij odpowied. Titius publicznie zely niewolnika Seiusa nalecego do Marcusa, sprzeda mu bowiem owoce po zawyonej cenie. Titius krzycza: , oszustem Seiusie, jak twj waciciel!" Jak skarg moe Marcus wy przeciwko Titiusowi? Uzasadnij odpowied. Senator Sempronius spacerowa po forum Romanum ze sw crk l Poda tu za nimi Auilius piewajc sprone kuplety. Czy opisai darzenia daje podstaw do wytoczenia Aquiliusowi procesu? Uza 196. Przebywajc w Filippi, Pawe z Tarsu wygna "ducha wieszczego" z pewnej niewolnicy, ktra wrc "przynosia duy dochd swym panom". Jak skarg mogli wytoczy przeciwko Pawowi i czego domagaliby si waciciele ozdrowiaej niewolnicy w procesie prywatnym? Odpowied uzasadnij, (por. Dz. Ap. 16,16-20) 197. Titius zosta ustanowiony dziedzicem a Marcus jego substytutem. Titius nie orientowa si dobrze w sytuacji majtku, ktry mia odziedziczy. Mia jednak zaufanie do Marcusa, z ktrym razem suy w

wojsku i ktry uratowa mu kiedy ycie. Marcus opowiedzia Titiusowi, e spadkodawca by bardzo rozrzutny i pozostawi wielu nie spaconych wierzycieli. Titius przekonany, e spadek jest nadmiernie zaduony odrzuci go. Marcus przyj spadek, a rzekomi wierzyciele spadkowi okazali si dunikami. Udziel porady prawnej zrozpaczonemu Titiusowi. 198. W I wieku n.e. Aulus w obecnoci sdziego proponowa jednej ze stron, e ( za odpowiedni sum "zaatwi" korzystny dla niej wyrok. Oburzony tym sdzia zwraca si do Ciebie o porad prawn. Udziel jej niezwocznie. IX. OCHRONA PRAW PRYWATNYCH (Nb. 346-419) 199. Wierzyciel odebra przyrzeczenie stypulacyjne: "Czy obiecujesz da mi l 000 sestercw albo niewolnika Stichusa?" Nastpnie, gdy w umwionym terminie dunik nie wiadczy, wierzyciel wystpi ze skarg, domagajc si wydania Stichusa. Czy wygra proces? Uzasadnij odpowied. 56 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO a) obligatio alternativa ' W wyniku zawartej stypulacji powstao zobowizanie przemienne (oblig, ternativd), charakteryzujce si tym, e dunik ma obowizek spenienia n wierzyciela jednego z dwch wiadcze alternatywnych, okrelonych w tre wy, bdcej rdem czcego strony wza obligacyjnego. Prawo wyboru w ni, ktre ma zosta spenione, przysuguje dunikowi, o ile strony nie um\ inaczej. Z przytoczonego stanu faktycznego nie wynika, e strony odrbnie u way t kwesti. Naley zatem przyj, e wybr wiadczenia naley do duni! b) pluris petitio Sytuacja, w ktrej dunik ma moliwo wyboru sposobu, w jaki zwolni si^ bowizania, jest dla niego dogodniejsza, ni obowizek spenienia jednego, cil czonego wiadczenia. Przysugujcy mu wybr naley zatem potraktowa jal przywilej. Wierzyciel, ktry dokonuje takiego wyboru zamiast dunika i wytac; g o wykonanie jednego ze wiadcze alternatywnie obciajcych dunika, u sobie wicej, ni to wynika z treci zobowizania. Jego danie wykracza poza przysugujcych mu uprawnie, jest zatem daniem nadmiernym (plurispetitio). c) konstrukcja intentio ,,.?'*", > W formuce procesowej, dziki ktrej powd dochodzi swoich uprawnie stepowaniu przed sdzi prywatnym, musi si znale okrelenie podstawy Celowi temu suy cz formuki zwana intentio. Intentio moe wyrane prze zakres dania powoda, podajc warto wiadczenia (intentio certd), lub tes stawi ocen tej wartoci decyzji sdziego (intentio incerta). Prowadzc posti nie na podstawie formuki, sdzia musi rozstrzygn przede wszystkim, czy i jest prawdziwa. Tylko wtedy, gdy odpowied okae si pozytywna, sdzia mg zasdzi pozwanego na kwot wynikajc z condemnatio. W przeciwnyi sdzia musi uwolni pozwanego. Intentio jest zdaniem warunkowym o postaci: jeli okae si, e Numerim dius powinien da Aulusowi Ageriusowi okrelon kwot na danej podstawie skonstruowana intentio jest nieprawdziwa zarwno wtedy, gdy okae si, i zL wskazanej podstawy, jak i wwczas, gdy ona co prawda istnieje, ale wynikajce roszczenie byo nisze ni to, ktre poda

powd. Gdyby natomiast powd w intentio roszczenie nisze ni rzeczywicie nalene, intentio byaby praw mc wspomnia, ait>o te pozwany ma moliwo wyboru sposobu wykonania wiadczenia (np. wyboru jednego ze wiadcze alternatywnych, jak w analizowanym przykadzie), co powd zatai. Take i w tych przypadkach sdzia bdzie musia stwierdzi, e intentio jest nieprawdziwa i oddali danie powoda. Wierzyciel wytaczajcy skarg o niewolnika Stichusa przeciwko dunikowi, ktry mia obowizek wiadczy albo niewolnika Stichusa, albo l 000 sestercw, dopuszcza si pluris petitio i przegrywa spraw. Tote aby j wygra, powinien da l 000 sestercw albo Stichusa, a nie tylko l 000 sestercw bd tylko Stichusa. In-tentio powinna wyglda nastpujco: Jeli si okae, e Numerius Negidius powinien da Aulusowi Ageriusowi niewolnika Stichusa albo l 000 sestercw... 200. Titus przyrzek stypulacyjnie da Galusowi niewolnika, ale nie wywizuje si ze zobowizania. Gaius wytacza wic przeciw Titusowi skarg, dajc wydania niewolnika Stichusa nalecego do majtku Titusa. Jaki wyrok zapadnie w tej sprawie? Uzasadnij odpowied. 201. Marcus sprzeda Paulusowi niewolnika Stichusa za 100 sestercw, przy czym Paulus mia zapaci poow ceny od razu, reszt za po upywie roku. Poniewa nie paci, po miesicu Marcus wytoczy przeciw niemu actio venditi z formu w brzmieniu: Sdzi niech bdzie Titus. Poniewa Marcus sprzeda Paulusowi niewolnika Stichusa, cokolwiek z tego tytuu Paulus powinien Marcusowi da (zapaci), wedug zasad dobrej wiary, ty sdzio za-i sd tyle od Paulusa na rzecz Marcusa. Jaki bdzie wynik procesu prowadzonego na podstawie tej formuki? Czy Marek, po upywie roku, bdzie mg wytoczy skarg o zwrot tej czci ceny, ktra wwczas bdzie mu si nalee? Uzasadnij odpowied. a) przedmiot sporu Formuka actio venditi zawiera intentio incerta (cokolwiek si z tego tytuu naley). konkretny zakres dania powoda sdzia okrela w oparciu o podany w demonstratio pis zdarzenia prawnego, stanowicego podstaw dania (poniewa sprzeda niewolni-a Stichusa), przy uwzgldnieniu wszystkich elementw stanu faktycznego, ktre mog lie znaczenie dla sprawy (klauzula dobrej wiary). W momencie zgoszenia dania ipaty przez powoda ma on prawo jedynie do poowy uzgodnionej ceny, ze wzgldu na 58 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO doczone do umowy porozumienie o odroczeniu czci zapaty na okres jednego r (pactum de non petend). Powd uzyska na swoj rzecz zasdzenie, opiewajce na 1 ile mu si aktualnie naley, a zatem jedynie na wymagaln cz umwionej ceny. b) skutki litis contestatio Przedmiotem litis contestatio byo zdarzenie opisane w demonstratio. Poniewj demonstratio nie zostao zaznaczone, e spr dotyczy jedynie wymagalnej C2 nalenoci, skutki litis contestatio rozcigny si na cao przytoczonego w der, stratio zdarzenia. Konsumpcji ulegy zatem wszelkie dania wynikajce z zaw umowy, w tym rwnie odroczona cz zapaty. Sprzedawca nie moe pono' wytoczy procesu w oparciu o t sam

umow sprzeday, a zatem nie bdzie i dochodzi pozostaej czci ceny. Aby zabezpieczy sobie tak moliwo, pow: by zamieci w formuce praescriptio (np. niech spr toczy si o pierwsz r celem ograniczenia skutkw litis contestatio tylko do czci dania. 202. Marcus sprzeda Paulusowi niewolnikw Stichusa i Pamphilusa, przy < Stichusa mia wyda od razu, za Pamphiliusa po roku. Poniewa Marci chcia wiadczy adnego, po dwch tygodniach Paulus wytoczy pr; niemu actio empti z formu w brzmieniu: Sdzi niech bdzie Tytus. Pon Paulus kupi od Marcusa niewolnika Stichusa, cokolwiek z tego tytuu M powinien Paulusowi da wiadczy, wedug zasad dobrej wiary, ty sdzio z tyle od Marcusa na rzecz Paulusa. Skutki litis contestatio rozcigaj si ty te elementy, ktre s zawarte w demonstratio. Czy w rozwaanym przyj demonstratio obejmuje cao sprzeday zawartej przez strony? Jaki wynik procesu prowadzonego na podstawie tej formuki? Czy Pauh upywie roku, bdzie mg wytoczy skarg o wydanie Pamphiliusa, po j si na t sam umow kupna-sprzeday? Odpowied uzasadnij. 203. Marcus odebra od Paulusa stypulacyjne przyrzeczenie nastpujc* ci: "Czy przyrzekasz da mi niewolnika Stichusa albo Pamphili "Przyrzekam". Poniewa Paulus nie chcia dobrowolnie wykona rzeczenia, Marcus wytoczy przeciw niemu actio ex stipulatu z formi brzmieniu: Sdzi niech bdzie Tytus. Jeeli si okae, e Paulus wini Marcusowi niewolnika Stichusa na podstawie sponsio, sdzio zasc Paulusa dla Marcusa tyle, ile ta rzecz jest warta. Doszo do litis contt Jak kwot odzyska Marcus? Odpowied uzasadnij. 204. Sempronius kupi od Luciliusa niewolnikw Stichusa i Erosa. Poniewa lius nie wykonywa swego zobowizania, Sempronius wytoczy przeciw actio empti. Obawiajc si jednak, e nie zdoa udowodni zawarcia u "--."",,, ^..^^ " ,,,<_<.<.</ jjuu.ii jca.tt.fcc jjiawiuiowo s uuu. strony nie zwrciy na to uwagi. Doszo do litis contestatio, a w jej wyniku do procesu przed sdzi prywatnym. Na ile zostanie zasdzony Marcus w tym procesie? Uzasadnij odpowied, (por. G.4,57) 06. Podaj stan faktyczny uzasadniajcy wniesienie actio confessoria i u formuk. 07. Podaj stan faktyczny uzasadniajcy nastpujc intentio w formuce: Jeli si okae, e pozwany winien da (zapaci) powodowi sto... 08. Podaj stan faktyczny uzasadniajcy nastpujc intentio w formuce: Jeli si okae, e grunt, o ktry toczy si spr, jest powoda wedug prawa Kwirytw... 09. Podaj stan faktyczny uzasadniajcy nastpujc intentio w formuce: Jeli si okae, e pozwanemu nie przysuguje prawo uytkowania gruntu powoda, o ktry toczy si spr... 10. Marcus przyrzek stypulacyjnie Paulusowi swego konia Incitatusa. Po mierci Paulusa Gaius, ktry obj po nim bonorum possessio, zada od Marcusa wydania konia. Mylnie jednak przypuszcza, e Marcus sprzeda konia Paulusowi, tote przed pretorem powoa si na kontrakt emptio-venditio jako na podstaw dania. Doszo do litis contestatio. Strony uzgodniy nastpujc formuk: Sdzi niech bdzie Tytus. Poniewa Paulus kupi od Marcusa konia Incitatusa, cokolwiek z tego tytuu Marcus powinien Paulusowi da wiadczy, wedug zasad dobrej

wiary, ty sdzio zasd tyle od Marcusa na rzecz Gaiusa. Czy Gaius ma szans na zaspokojenie swego roszczenia? Udziel mu porady prawnej, (por. G.4,55) 11. Marcus, waciciel dobrze prosperujcej taberny, uda si w podr. Podczas jego nieobecnoci ustanowiony institorem niewolnik zmar, a interesy podupady. Widzc to przyjaciel Marcusa Titus postanowi poprowadzi tabern do czasu powrotu waciciela. Na pocztek wytoczy przeciw Ga-iusowi - dunikowi Marcusa - powdztwo o zwrot 10 000 sestercw dugu i wygra. Po powrocie Marcus nie zatwierdzi dziaa procesowych swego przyjaciela i ponownie wytoczy przeciw Gaiusowi skarg o zwrot poyczki. Udziel porady prawnej Gaiusowi. 60 555 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO

a) Rne formy zastpstwa procesowego W rzymskim procesie formukowym postpowanie mg prowadzi zarwnc zainteresowany, jak i inne osoby, dziaajce w jego interesie. Dopuszczalne byy formy zastpstwa procesowego. Jako zastpca bezporedni wystpowa cog powoywany w fazie in iure w obecnoci przeciwnika procesowego. Skutki wsz< dziaa, podjtych przez niego w toku procesu, spaday bezporednio na zastaj go. Oznacza to, e zawarta przez kognitora litis contestatio powodowaa wygasi roszczenia po stronie zastpionego (nie mg on ponownie wytoczy skargi samej sprawie). Osoba zastpiona przez cognitora miaa rwnie mono : dzielnego wszczcia postpowania egzekucyjnego na podstawie wyroku, ktry 2 w procesie z cognitorem. b) Skutki dziaa procesowych prokuratora Inaczej przedstawia si kwestia skutkw prawnych postpowania prowad przez prokuratora. By on powoywany w sposb nieformalny, za fakt jego u wienia nie musia by znany pretorowi, ani te komunikowany przeciwnikowi ] sowemu. Co wicej, w roli prokuratora mg wystpi take negotiorum gste dejmujcy z wasnej inicjatywy i bez wiedzy zastpionego czynnoci procesc jego interesie. Skutkami dziaa takiego prokuratora nie mona byo obcia l rednio osoby, ktrej interesw dotyczy proces. Dlatego te to prokurator, n zastpiony, uwaany by za podmiot postpowania procesowego, ze wszystkirr konsekwencjami. Tylko on by uprawniony do wszczcia postpowania egzeku go na podstawie uzyskanego przez siebie zasdzenia. Zastpiony mg nat dochodzi od prokuratora wydania korzyci, stosujc actio mandati directa lul negotiorum gestorum directa. Za pomoc tych skarg zastpiony mg rwni rednio wymusi na prokuratorze przeprowadzenie postpowania egzekucj Moliwe byo take przyznanie zastpionemu skargi egzekucyjnej z przestaw podmiotw, gdzie w intentio wystpowa prokurator, za w condemnatio osoba zastpowa on w procesie bdcym podstaw egzekucj i. Zgodnie z regu zastpstwa poredniego, skutki litis contestatio w procesie pro' nym przez prokuratora spyway wycznie na niego, nie za na tego, czyja sprav przedmiotem postpowania. Oznaczao to, e

osob w ktrej interesie prokurator dzi proces, moga ponownie pozwa przeciwnika o to samo i uzyska powtrne z nie. Aby zabezpieczy pozwanego przed stratami, ktre mg ponie w wyniku ponownego zasdzenia, pretor nakada na zastpc obowizek zoenia stypulac rancyjnej. Za jej pomoc prokurator zobowizywa si wzgldem pozwanego do rwnowartoci wszelkich strat, ktre pozwany mgby ponie, gdyby zastpiony twierdzi dziaa prokuratora (cautio de rato). Pozwany, zasdzony powtrnie w pi przeprowadzonym przez zwierzchnika, ktry nie zatwierdzi dziaa procesowych ratora, mg wytoczy przeciw prokuratorowi, w oparciu o cautio de rato skarg o ci wszelkich wynikych std strat (actio ex stipulatu). Zasdzenie w procesie z cc rato zwalniao prokuratora z odpowiedzialnoci wzgldem zastpionego zwien mu tfipo co zwrci Dozwanemu, a jeli ju wi nie wchodzi jednak w gr, poniewa Titus nie uzyska od Marcusa adnego zlecenia, lecz dziaa z wasnej inicjatywy, a wic jako negotiorum gestor. Gaius bdzie musia ponownie wiadczy Marcusowi. Moe jednak wytoczy skarg z tytuu cautio de rato przeciw Titusowi. Titus zwrci Gaiusowi to, co od niego otrzyma na podstawie zasdzenia, zwalniajc si tym samym z odpowiedzialnoci z actio negotiorum gesto-rum directa wzgldem Marcusa. X. WARUNKI I TERMINY (Nb. 38-44) Zakrel waciwy rodzaj accidentalium negotii,jakl zawarto w przykadzie (termin moe by tylko zawieszajcy albo rozwizujcy!). 212. Gdy w Mediolanie spadnie nieg, dam ci osioka. D warunek D termin D zawieszajcy D rozwizujcy D potestatywny D mieszany D kazualny 213. Czy przyrzekasz odda mi 100 sestercw, ktre stan si wymagalne, gdy nowi konsulowie bd obejmowa swj urzd? Przyrzekam. D D D D D warunek D zawieszajcy D potestatywny termin rozwizujcy mieszany kazualny

214. Moesz korzysta z mojej studni, o ile deszcz nie spadnie do koca miesica. D warunek D termin D zawieszajcy D rozwizujcy H potestatywny D mieszany D kazualny 62 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO

215. Jeli w tym roku spadnie grad w Rawennie, otrzymasz poyczk w \ koci 2 000 sestercw, o ktr od dawna u mnie zabiegasz.

D D D D D

warunek D zawieszajcy D potestatywny termin rozwizujcy mieszany kazualny

216. Czy przyrzekasz da mi dom na Sycylii, gdy w Lugdunum (Lyon) sp; nieg? Przyrzekam. D D D D D termin rozwizujcy mieszany warunek D zawieszajcy D potestatywny kazualny

217. Bd paci za Twoje utrzymanie, dopki nie wyjdziesz za m. D warunek D termin D zawieszajcy D rozwizujcy D potestatywny D mieszany D kazualny 218. Jeeli si oenisz, bd Ci paci co miesic dwa razy tyle co obecnie. D warunek D termin D zawieszajcy D rozwizujcy D potestatywny D mieszany D kazualny 219. Zlecam Ci wynajcie dla mojego wychowanka willi na Capri na mioi miesic, o ile polubi luli. D D D D D warunek D zawieszajcy D potestatywny termin rozwizujcy mieszany kazualny

220. Moesz mieszka w moim domu, dopki Twj najstarszy syn Pubiu oeni si. D D D D D warunek D zawieszajcy D potestatywny termin rozwizujcy mieszany kazualny

221. Jeli Twoja ona, ktra jest w ciy urodzi, dostaniesz 30 sestercw na opacenie poonej. D warunek D zawieszajcy D potestatywny D termin

D rozwizujcy D mieszany D kazualny 222. Jeli dziecko, ktre mi urodzisz bdzie dziewczynk, dam Ci zoty piercie. D warunek D termin D zawieszajcy D rozwizujcy D potestatywny D mieszany D kazualny D kazualny 223. Dostaniesz stado osw, jeli nauczysz si greki. D warunek D termin D zawieszajcy D rozwizujcy D potestatywny D mieszany 224. Jeli zgolisz wsy, przestan Ci dostarcza do domu mleko. D warunek D termin D zawieszajcy D rozwizujcy D potestatywny D mieszany D kazualny 225. Sprzedaje Ci osioka, o ile do pocztku przyszego tygodnia nikt nie zaoferuje mi wyszej ceny. D warunek D termin D zawieszajcy D rozwizujcy D potestatywny D mieszany D kazualny 226. Zlecam, aby mi kupi 200 funtw zboa do pojutrza, chyba e w tym czasie ceny zboa wzrosn dwukrotnie. D D D D D warunek ] zawieszajcy ] potestatywny termin rozwizujcy mieszany kazualny

127. Jeli Nil wystpi z brzegw, przestan dostarcza Ci zboe. ] warunek D termin ] zawieszajcy D rozwizujcy l potestatywny D mieszany D kazualny 64 565 ZAGADEK Z PRAWA RZYMSKIEGO

228. Jeli w Rzymie bdzie mrz, wynajm Ci will w Neapolu. D warunek D termin

D zawieszajcy D rozwizujcy D potestatywny D mieszany D kazualny 229. Moesz uywa mojego rydwanu, dopki nie pojedziesz nim dalej, ni dzi< mil od Miasta. D D D D D termin rozwizujcy mieszany warunek D zawieszajcy D potestatywny kazualny

230. Bdziesz otrzymywa 100 000 sestercw rocznie, o ile nie poptynies Aleksandrii. D D D D D termin rozwizujcy mieszany warunek D zawieszajcy D potestatywny kazualny

231. Czy przyrzekasz wypaca mej siostrze po 3 000 sestercw roczni* dugo, jak dugo yje obecnie panujcy cesarz? Przyrzekam. D D D D D termin rozwizujcy mieszany warunek D zawieszajcy D potestatywny kazualny

232. Czy przyrzekasz, e jeli zbankrutuj, ustanowisz dla mej ony habi Przyrzekani. D D D D D termin rozwizujcy mieszany warunek D zawieszajcy D potestatywny kazualny

233. Jeli twj statek rozbije si podczas zaczynajcej si wanie me wyprawy do Aleksandrii, zapac ci 10 000 sestercw. D D D D D termin rozwizujcy mieszany warunek D zawieszajcy D potestatywny kazualny

/ .".., ^.. ",," Czy przyrzekasz usiaiumu; m/ konsularnej, jeli ciek wodny, ktry pojawi si na Twojej, ssiedniej dziace, okae si stay? Przyrzekam. D termin D rozwizujcy D mieszany runek mieszajcy testatywny D kazualny Niech Titius bdzie spadkobierc, o ile zapaci mej onie l 000 sestercw. irunek D termin wieszajcy D rozwizujcy jn,,-/1:-;:; itestatywny D mieszany D kazualny Prosz Ci, aby wyda cay spadek po mnie lulii, gdy wyjdzie za m. arunek D termin . ,. .... . wieszajcy D rozwizujcy .,,,,,, vV; D kazualny D mieszany jtestatywny K" .,'."- >.: . Prosz Ci mj dziedzicu, aby wyda latyfundium pod Neapolem mej onie, gdy wyjdzie za m powtrnie. /arunek awieszajcy otestatywny D termin D rozwizujcy D mieszany D kazualny J. Prosz Ci, aby wyda cay spadek po mnie Luciusowi, gdy osignie pubertas. D termin D rozwizujcy D mieszany warunek awieszajcy potestatywny

D kazualny 9. Prosz Ci mj dziedzicu, aby wyda Marcusowi srebrn uprz, gdy nauczy si jedzi konno. D termin D rozwizujcy D mieszany warunek zawieszajcy potestatywny D kazualny 66 565 ZAGADEK Z PRAWA RZYMSKIEGO

240. Prosz, aby wyda spadek po mnie Luciusowi, gdy zapaci Ci 3 000 sest< D warunek D termin D zawieszajcy D rozwizujcy D potestatywny D mieszany D kazualny 241. Pragn, aby wyda spadek po mnie niewolnikowi Marcusa, Stich jeli w dniu twojej mierci bdzie osob woln. D D D D D termin rozwizujcy mieszany warunek D zawieszajcy D potestatywny kazualny

242. Pragn, aby wyda spadek po mnie Aulusowi, gdy bdziesz umiera D warunek D termin D zawieszajcy D rozwizujcy D potestatywny D mieszany D kazualny 243. Pragn, aby wyda spadek po mnie Maeviusowi, jeli umrzesz nie stawiwszy potomstwa. D D D D D warunek D zawieszajcy D potestatywny termin rozwizujcy mieszany kazualny

244. Pragn, aby wyda spadek po mnie Luciusowi, jeli w dniu twojej bdzie osob sui iuris.

D D D D D

termin rozwizujcy mieszany warunek D zawieszajcy D potestatywny Kazualny

XI. STOPNIE POKREWIESTWA (Nb. 109-111) 245. Okrel stopie pokrewiestwa, jaki czyby Ci: , , a) z crk Twojej matki................... b) z bratem Twego dziadka ................... c) z adoptowanym synem Twego stryja................... 246. Okrel stopie pokrewiestwa, jaki czyby Ci: a) z wnukiem Twojej ciotki................... b) z wnuczk siostry Twej prababki ................... c) z przyrodnim bratem Twojego ojca ................... 247. Okrel stopie pokrewiestwa, jaki czyby Twoj crk: a) z wnuczk siostry Twej matki................... b) z wnuczk siostry Twej babki................... c) z Twoim bratem przyrodnim ................... 248. Oblicz stopie pokrewiestwa, jaki czyby Tw wnuczk: a) z wnukiem Twojego wuja ................... b) z siostr przyrodni Twej babki................... c) z wnukiem brata Twego prapradziadka ................... 249. Okrel stopie pokrewiestwa, jaki czyby Twego wnuka: a) z Twoim stryjem ................... b) z adoptowan crk Twego brata ................... c) z wnuczk siostry Twej babki................... 250. Okrel stopie pokrewiestwa, jaki czyby Twego ojca: a) zTwojprawnuczk................... b) z wnuczk Twj ego stryja ................... c) z wnukiem Twego brata stryjecznego ................... CZ DRUGA TEST ZAMKNITY I POLECENIA Uwaga! Tylko jedna odpowied jest prawdziwa. L RDA PRAWA I PODSTAWOWE POJCIA PRAWNE (Nb. 1-85) 251. Ustawa XII tablic rozpoczynaa si od norm dotyczcych a) odpowiedzialnoci za zbrodnie przeciwko yciu ludzi wolnych b) postpowania sdowego c) ustanowienia dziedzica testamentowego 252. Ustawa XII tablic a) zawieraa jedynie normy prawa prywatnego b) zawieraa normy z rnych gazi prawa, w tym administracyjnego i karnego c) dotyczya jedynie procesu prywatnego i karnego 53. Gwn przyczyn wydania lex Laetoria byo a) czste naruszanie przepisw prawa przy zawieraniu kontraktw z minores

b) brak dowiadczenia minores i zwizane z tym ryzyko dokonania niekorzystnej dla nich czynnoci c) szczeglne ryzyko naraenia na szkod osb, ktre dokonuj czynnoci z minores >4. Plebiscyty zostay ostatecznie zrwnane z ustawami na mocy a) lex Yisellia b) lex Hortensia c) lex Yaleria Horatia 5. Lex Canuleia (z 445 roku p.n.e.) a) zrwnywaa plebiscita z leges b) zakazywaa maestw midzy plebejuszami i patrycjuszami c) wprowadzaa conubium miedzy plebejuszami i patrycjuszami 72 565 ZAGADEK Z P HA W A RZYMSKIEGO

256. lus honorarium to a) uprawnienie do uzyskania najwyszych zaszczytw w pastwie rzymsk b) prawo stanowice o kompetencjach urzdnikw rzymskich c) prawo tworzone przez urzdnikw rzymskich 257. Plebiscita byy uchwalane przez a) concilia plebis b) comitia curiata c) senat 258. Oficjalnym zbiorem konstytucji cesarskich by a) kodeks gregoriaski b) kodeks hermogeniaski ,..,:,,,,, c) kodeks teodozjaski 259. Prywatnym zbiorem konstytucji cesarskich by a) kodeks gregoriaski b) kodeks teodozjaski c) kodeks j ustyniaski 260. Interpolacje w kodyfikacji justyniaskiej to -*V 'n-' uro a) zmiany tekstw z okresu klasycznego, w celu dostosowania ich do al nego stanu prawnego b) pytania prawne kierowane do kancelarii cesarskiej przez namiestr prowincji c) procesy oparte o skarg publiczn, prowadzone przed sdem cesarskin 261. Tripertita to a) nazwa trzeciej czci kodyfikacji justyniaskiej b) cz edyktu pretorskiego 45, <>ii":->^j;"i,' c) dzieo prawnika Aeliusa Catusa 262. Pauli Sententiae to a) zbir konstytucji cesarskich z III wieku n.e. b) podrcznik do nauki prawa napisany przez Paulusa c) zbir zwizych zasad prawnych z III wieku n.e. a) sdzia musi uzna rozstrzygnicie wikszoci

b) sdzia musi uzna zawsze rozstrzygnicie Papiniana c) gdy Papinian si nie wypowiada w danej kwestii, sdzia mia swobod przyczenia si do dowolnej opinii 264. Za twrc jurysprudencji rzymskiej jako nauki uwaany jest a) Sextus Aelius Catus b) Quintus Mucius Scaevola c) Servius Sulpicius Rufus 265. Bezprawne zniszczenie cudzej rzeczy rodzio odpowiedzialno na podstawie a) lex Auilia b) lexAebutia c) lex Aelia Sentia 266. Najczciej stosowany przez prawnikw rzymskich typ definicji to a) definicja klasyczna (per genus et differentiam specificcmi) b) definicja przez podzia (per divisionem) c) definicja operacyjna (modus operandi) 67. W definicji Ulpiana kryterium podziau na prawo publiczne i prywatne stanowi a) rodzaj sankcji (sanctio) rnej w obu dziaach praw b) rdo powstania (fons iuris) - rne organy powoane do stanowienia norm w obu tych gaziach prawa c) korzys' (utilita) - rne interesy, jakie zabezpieczaj normy tych dwch gazi prawa 8. Ulpian w D.1,1,10,1 definiowa sprawiedliwo jako a) rwno wszystkich wobec prawa b) danie kademu tego, co mu si naley c) stosowanie identycznego rozstrzygnicia w identycznych okolicznociach ). Actio Publiciana to rodek wprowadzony przez pretora a) do ochrony posiadacza w zej wierze if ,,; b) supplendi iuris civilis gratia c) adiuvandi iuris civilis gratia 74 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO

270. Exceptio doli to rodek wprowadzony przez pretora a) corrigendi iuris civilis gratia b) supplendi iuris civilis gratia c) adiuvandi iuris civilis gratia 271. Zasada personalnoci prawa a) oznacza, e dan osob obowizuje prawo wsplnoty jej pochoi gdziekolwiek by si znajdowaa b) oznacza, e wszystkie osoby przebywajce w danej spoecznoci, na li s obcokrajowcami, musz przestrzega prawa tej spoecznoci c) dzieli poddanych na podstawie ich pooenia prawnego (status Ufa civitatis,familiae), rnicujc na tej podstawie rodzaj stosowanego nich prawa (ius civile, gentium, praetorium) 272. Sukcesja uniwersalna

a) jest pojciem prawa spadkowego, gdzie oznacza wyganicie - na mierci - praw podmiotowych osoby fizycznej i powstanie tych praw e: ewentualnie zmodyfikowanych, w osobie dziedzica b) ma miejsce, gdy jedna osoba wstpuje w og praw i obowizkw osoby, ywej lub zmarej c) w sensie waciwym oznacza - w okresie klasycznym - wstpienie zmarego pater familias w jego pozycj zwierzchnika grupy familijnej 273. Naturalia negotii to " a) elementy treci czynnoci prawnej, ktre musi zawiera, obok istc kada czynno prawna b) elementy treci czynnoci prawnej niekonieczne, ktre wchodz w jej jeli strony tak postanowi c) elementy treci czynnoci prawnej, ktre tworz jej tre, jeli stro: postanowiy inaczej 274. Konwersja czynnoci prawnej to a) utrzymanie w mocy niewanej czynnoci prawnej, jako innej zmien do tego samego celu b) sanacja czynnoci niewanej na skutek braku zdolnoci do czynnoci nych jednej ze stron c) uznanie za wan czynnoci prawnej, ktra od pocztku bya niewai na skutek nastpienia pewnych zdarze nabieraa cech czynnoci wai . me moe by uznana za wan, ale zawiera w swej treci istotne elementy innej czynnos'ci prawnej c) uznanie za wan czynnoci prawnej z pewnych przyczyn pocztkowo niewanej 276. Podaj cztery podziay czynnoci prawnych. 277. Wymie cztery urzdy pretora, majce znaczenie dla prywatnego prawa rzymskiego. !78. Wymie cztery rodzaje konstytucji cesarskich. . 79. Wymie wszystkich prawnikw powoanych w ustawie o cytowaniu z 426 roku. 10. Wymie cztery rodzaje pism klasycznych prawnikw rzymskich. f> ',' -3' -,.,. "' PRAWO OSOBOWE I RODZINNE (Nb. 86-151) Powracajcy z niewoli u wrogw obywatel rzymski odzyskiwa swoje prawa na podstawie a) ius postlimini b) fictio legis Corneliae c) ius deductionis c 76 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO

282. Obywatelstwo rzymskie uzyskali mieszacy Italii na mocy a) lex Pappia Poppea b) leges luliae iudiciariae c) lex lulia et Plautia Papiria 283. Niewola bya instytucj pochodzc z

a) ius gentium b) ius naturale c) ius civile 284. Lex lunia z 19 roku n.e. rozwizaa problem niewolnikw wyzwo nieformalnie poprzez a) zrwnanie ich pooenia prawnego z wyzwolonymi iure dviii b) zrwnanie ich pooenia prawnego z Latini coloniarii, przy jednoc ograniczeniu ich zdolnoci prawnej i zdolnoci do czynnoci prawny c) ustalenie, e waciciel po ich nieformalnym wyzwoleniu, nie bdzi wnie przeciwko nim revocatio in servitutem 285. Lex Aelia Sentia wprowadzaa ograniczenie wyzwole niewolnikw szych ni 30 lat. Oznaczao to a) absolutny zakaz wyzwole niewolnikw modszych ni 30 lat b) zakaz wyzwole niewolnikw modszych ni 30 lat w drodze ma vindicta bez adnych wyjtkw c) moliwo wyzwalania take niewolnikw modszych ni 30 lat w kowych sytuacjach 286. Skutkiem nieformalnego wyzwolenia po lex lunia Norbana z 19 ro byo a) uzyskanie przez wyzwoleca wolnoci i obywatelstwa b) uzyskanie przez wyzwoleca faktycznej wolnoci i obywatelstwa c) uznanie wyzwoleca za osob woln, bez prawa do pozostawienia i spadkobiercom 287. Sytuacj wyzwolecw nieformalnych ustabilizowaa a) lex Fufia Caninia b) lex lunia Norbana c) lex Aelia Sentia - _ -J a) actio in personom b) actio in rem c) actioficticia 9. Co to jest legitimatiol a) zawarcie maestwa pomidzy osobami, ktre dotd yy w konkubinacie b) nadanie dzieciom urodzonym w konkubinacie pozycji dzieci urodzonych w maestwie c) zatwierdzenie przez pretora bezskutecznego testamentu 9. Adoptio to instytucja wprowadzona a) przez ustaw XII tablic b) przez konstytucje cesarskie c) w wyniku interpretacji ustawy XII tablic 1. Adoptio minus plena to a) przysposobienie dokonane przez macierzystego lub ojczystego ascendenta b) adrogatio c) przysposobienie przez obc osob, w wyniku czego adoptowany uzyskiwa prawo dziedziczenia po adoptujcym ab intestato fc . Emancipatio to instytucja wprowadzona przez a) ustaw XII tablic b) konstytucje cesarskie

c) w wyniku interpretacji ustawy XII tablic . Municipium jako osoba prawna jest a) korporacj b) fundacj c) korporacj w odniesieniu do elementu osobowego (obywateli) i fundacj w odniesieniu do majtku Modestyn okrela maestwo jako a) legitima societas b) consortium omnis vitae c) iuris vinculum 78 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO

295. W rzymskim maestwie wola nupturientw bycia mem i on (i maritalis) jest a) w swej istocie zgod pocztkow i jakiekolwiek zmiany woli po jej c czeniu, nie wpywaj na istnienie zawartego maestwa b) przesank trwania maestwa c) elementem wynikajcym z obyczajw, ale pozbawionym prawnego zna 296. Posag w okresie klasycznym w czasie trwania maestwa by a) wyczn wasnoci ma : (d b) odrbnym majtkiem ony zarzdzanym przez ma c) majtkiem wsplnym maonkw zarzdzanym przez ma 297. Dotis dictio to : ; , <; a) jednostronne przyrzeczenie posagu b) dwustronne owiadczenie woli o ustanowieniu i przyjciu posagu c) realne przysporzenie w postaci przeniesienia wasnoci rzeczy posagc 298. Zwrotu posagu w okresie klasycznym dochodzono za pomoc a) actio rei uxoriae b) actio rationibus distrahendis c) actio tutelae << 299. Odpowiedzialno tutora z tytuu prowadzenia spraw majtkowy< pil zostaa wprowadzona po raz pierwszy ,*, ;i a) przez ustaw XII tablic b) w okresie pnorepublikaskim przez pretora, ktry - przede wsz; w odniesieniu do tutela dativa - przyznawa actiones utiles na korzy przeciw pupilowi c) w okresie klasycznym wraz z wprowadzeniem w czasach Gaiusa acc suspecti tutoris 300. Byy pupil mg domaga si od byego tutora rozliczenia ze sprawo przez niego opieki za pomoc -15 "* /W, " ?" <>-:" - ; *,* a) accusatio suspecti tutoris b) actio tutelae % >!w;<sj"M"M "!?">..-;i< ;:,<'?" c) actio communi dividundo 79

TEST ZAMKNITY I POLECENIA

301. Actio rationibus distrahendis jest a) powdztwem przysugujcym przeciwko urzdnikom z racji dokonanych przez nich malwersacji b) powdztwem przysugujcym przeciwko opiekunowi z powodu dokonanych przez niego przywaszcze z majtku pupila c) powdztwem przysugujcym przeciwko wyzwolonemu niewolnikowi z powodu dokonanych przez niego naduy majtkowych 302. rodkiem ochrony udzielanym przez pretora osobom dojrzaym poniej 25 roku ycia byo a) interdictum uorum bonorum b) restitutio in integrum c) condictio indebiti 303. Lex Laetoria z pocztku II wieku p.n.e. a) nakazywaa, aby osoba poniej 25 roku ycia dokonywaa czynnoci prawnych w obecnoci swojego kuratora - ktry udzielaby auctoritas przewidujc rwnoczenie niewano czynnoci prawnych dokonanych bez jego udziau b) nakadaa kary pienine na kadego, kto wykorzystaby brak dowiadczenia minora przy zawieraniu niekorzystnego dla niego kontraktu c) wprowadzia exceptio oraz - w przypadkach, gdy wiadczenie zostao ju wykonane - in integrum restitutio, aby przeciwdziaa uszczupleniu majtku minora, jakie mogoby powsta na skutek zawarcia kontraktu, przy ktrego zawieraniu osoba trzecia wykorzystaa brak dowiadczenia minora 14. W 13 roku p.n.e. pitnastoletni Titus w razie niekorzystnych skutkw majtkowych swoich czynnoci mg prosi o ochron za pomoc a) exceptio legis Laetoriae b) exceptio legis Corneliae c) exceptio legis Auiliae 5. W kurateli w odrnieniu od opieki a) przewaa troska o osob b) przewaa aspekt majtkowy ,,-,,, c) oba elementy s wywaone L Wymie dwa przypadki stosowania coSmptio ftduciae causa. 80 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO

307. lus deductionis oznacza: a) moliwo potrcenia z wartoci peculium niewolnika nalenoci przy jcych jego wacicielowi, z pierwszestwem przed innymi wierzycielan b) proporcjonaln redukcj wszystkich wierzytelnoci, jeeli peculium ni starcza na ich pokrycie w penej wysokoci c) danie oddzielenia peculium od majtku waciciela, rwnoznaczr zakazem jego likwidacji do czasu zaspokojenia wierzycieli

308. Waciciel niewolnika odpowiada do wysokoci peculium za kont zawarte przez niewolnika przy a) actio institoria b) actio tributoria c) actio exercitoria 309. Zgodnie z ius civile w I wieku n.e. waciciel odpowiada za zobowi niewolnika, wynikajce jedynie: a) z deliktu b) z kontraktu c) ze szczeglnych zdarze np. bezpodstawnego wzbogacenia 310. Wymie cztery actiones adiectitiae ualitatis. 311. Podaj w jaki sposb wchodzio si pod patriapotestas. III. PRAWO RZECZOWE (Nb. 152-226) 312. Pojcie duplex dominium oznaczao, e a) ta sama osoba bya wacicielem w wietle prawa cywilnego i pretorski b) jedna osoba bya wacicielem w wietle prawa cywilnego, a inna p pretorskiego c) ta sama osoba bya wacicielem zarwno wedug ius civile, jak i ius tium 81 TEST ZAMKNITY I POLECENIA

313. Rzeczy zuywalne to H siasmi aa "; a) rzeczy zrobione z nietrwaego materiau b) rzeczy, ktrych normalne uycie prowadzio do ich zuycia c) rzeczy uszkodzone na skutek ich uywania 314. Sytuacji, w ktrej dotychczasowy detentor na mocy umowy staje si posiadaczem to a) traditio brevi manu b) traditio longa manu w c) constitutum possessorium '"'" '""^'"; 515. Interdykt deprecario by kierowany ihWW^ TiiMmim s a) na wniosek waciciela przeciw prekarzycie b) na wniosek prekarzysty przeciw wacicielowi c) na wniosek prekarzysty przeciw kademu, kto naruszy jego posiadanie 116. W prawie klasycznym zgodnie z konstytucj Hadriana skarb (thesaurus) a) przepada na rzecz skarbu pastwa b) zawsze by wasnoci waciciela gruntu c) przypada po poowie znalazcy i wacicielowi gruntu, na ktrym go znaleziono 17. Najstarszym rodkiem ochrony prawa wasnoci bya a) skarga pretorska w procesie formukowym b) rei vindicatio, ktra w procesie legisakcyjnym miaa form legis actio sacramento in rem c) legis actio per iudicis arbitrive postulationem "!,;; 18. Operis novi nuntiatio to a) zlecenie (mandatwn) wzniesienia nowego budynku

b) sprzeciw wobec wznoszenia nowej budowli na gruncie ssiada c) odnowienia umowy o najem budynku 9. Gaius wrd suebnoci osobistych wymienia w Instytucjach a) habitatio i usus b) wszystkie suebnoci osobiste c) nie wymienia tej kategorii ). Wymie trzy interdykty recuperandae possessionis 82 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO

321. Do dochodzenia roszcze na terenie Rzymu wynikajcych ze sueb gruntw wiejskich stosowano a) actio in personom V) actio inrem ^j dy :kwr*.>.. u i ',:<<:>, c) actio bonaefidei 322. Najstarsze prawo na rzeczy cudzej to ">-"as> a) pignus b) servitus praediorum rusticorum c) korzystanie z pracy cudzego niewolnika 323. Wymie interdykty retinendae possessionis 324. Wymie przesanki zasiedzenia w prawie justyniaskim 325. Podaj cztery podziay rzeczy 326. Podaj dwa przypadki traditio bez fizycznego wydania rzeczy 327. Wymie rodki ochrony wynikajce ze stosunkw ssiedzkich 328. Wymie zasady dotyczce suebnoci gruntowych 329. Wymie ograniczone prawa rzeczowe 330. Wymie istniejce w prawie klasycznym sposoby realizacji prawa wu w przypadku niewykonania wiadczenia przez dunika PRAWO SPADKOWE (Nb. 227-261) Pocztek i podstaw testamentu stanowio a) wydziedziczenie b) ustanowienie legatu c) ustanowienie dziedzica Publiczna forma sporzdzenia testamentu to a) mancipatio familiae b) testamentum inprocinctu c) testamentum tripartitum Rnica pomidzy testamentem mancypacyjnym a testamentem pretor-skim polegaa na a) dopuszczeniu formy ustnej b) powoywaniu mniejszej liczby wiadkw c) odpadniciu wymogu udowodnienia dokonanej mancypacji Suus heres w II wieku n.e. mg prosi o tak zwane a) beneflcium abstinendi b) beneficium inventarii c) beneficium separationis Heres extraneus stawa si spadkobierc w chwili a) przyjcia spadku

b) powoania do spadku c) mierci spadkodawcy Typowy sposb ustanowienia dziedzica pod warunkiem zawieszajcym to a) substytucja b)" fideikomis uniwersalny c) kodycyl Substitutio to a) ustanowienie zastpcy procesowego b) mono objcia spadku przez dziedzicw osoby powoanej do spadku c) wyznaczenie kolejnego dziedzica na wypadek, gdyby wczeniej wyznaczony nie przyj spadku 84 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO

338. Przy substytucji pupilarnej substytut stawa si a) zarzdc majtku niedojrzaego dziedzica b) dziedzicem w chwili mierci niedojrzaego instytuta c) zastpc procesowym niedojrzaego dziedzica 339. Transmissio to a) ustanowienie zastpcy procesowego, w celu dochodzenia wydania spad b) mono objcia spadku przez dziedzicw osoby powoanej do spadki li ta zmara przed jego objciem c) wyznaczenie kolejnego dziedzica na wypadek, gdyby wczeniej wyzna ny nie przyj spadku 340. Actio ex testamento chronia a) fideikomisariusza uniwersalnego ' ' b) legatariusza/jer vindicationem c) \egatanuszaperdamnationem 341. Legatum sinendi modo rodzio skarg a) in rem przeciwko dziedzicowi b) in personom przeciwko dziedzicowi c) in personom przeciwko osobie, na ktr dziedzic przenis wasno rzec 342. Fideikomis rni si od legatu tym, e a) mona w nim zapisa res mancipi b) zapisuje si w nim sowami proszcymi (prosz, chc etc.) c) jest bezpatnym przysporzeniem mortis causa 343. Beneficium inventarii to a) prawo najbliszych dziedzicw do nieprzyjcia spadku w przypadku, dugi spadkowe przekraczay jego aktywa b) odpowiedzialno spadkobiercy za dugi spadkowe tylko do wysoko tyww majtku spadkowego c) prawo wierzycieli spadkowych do dania od pretora ustanowienia o< nego zarzdu spadku, a do czasu zaspokojenia wierzytelnoci 85 TEST ZAMKNITY I POLECENIA

344. Beneflcium separationis bonorum to " a) prawo najbliszych dziedzicw do nieprzyjcia spadku w przypadku, gdy dugi spadku przekraczay jego aktywa b) odpowiedzialno spadkobiercy za dugi spadkowe tylko do wysokoci aktyww majtku spadkowego c) prawo wierzycieli spadkowych do dania od pretora ustanowienia odrbnego zarzdu spadku, a do czasu zaspokojenia wierzytelnoci 345. Beneficium abstinendi to '.*/ ,.;>.'. a) prawo najbliszych dziedzicw do powstrzymania si od nabycia spadku b) odpowiedzialno spadkobiercy za dugi spadkowe tylko do wysokoci aktyww majtku spadkowego c) prawo wierzycieli spadkowych do dania od pretora ustanowienia odrbnego zarzdu spadku, a do czasu zaspokojenia wierzytelnoci 346. lus accrescendi dotyczyo a) tylko dziedziczenia beztestamentowego b) tylko dziedziczenia testamentowego c) zarwno dziedziczenia testamentowego, jak i beztestamentowego 347. Collatio bonorum mogo znale zastosowanie przy ."".!"*"";/ >e?~ a) dziedziczeniu pretorskim beztestamentowym b) dziedziczeniu na mocy testamentu pretorskiego c) dziedziczeniu na mocy testamentum tripartitum W/., 348. a) pod b) pod c) pod Cautio Muciana stosowano warunkiem zawieszajcym, warunkiem zawieszajcym, warunkiem rozwizujcym, gdy dziedzic zosta ustanowiony potestatywnym, ujemnym dodatnim potestatywnym

49. Dziedziczenie matki majcej ius trium liberorum po swych dzieciach zostao potwierdzone przez a) senatus consultum Trebellianum b) senatus consultum Tertullianum c) senatus consultum Orficianum 86 565 ZAGADEK Z P M W A RZYMSKIEGO

350. Ustawa XII tablic w przypadku, gdy zmary obywatel nie sporzdzi mentu, przewidywaa, e a) jego majtek zostanie skonfiskowany przez civitas .'>'.-:n b) spadek zostanie podzielony w rwnych czciach midzy wszy agnatw c) w braku sui heredes spadek otrzyma agnatus proximus lub w jego gentiles 351. Wymie cztery klasy spadkobiercw wedug edyktu pretorskiego 352. W jaki sposb dziedzic ustanowiony pod warunkiem zawieszajcym statywnym ujemnym moe otrzyma spadek? 353. Wymie rodzaje legatw omwione przez Gaiusa w Instytucjach

354. Wymie znane Ci rodzaje fideikomisw V. PRAWO ZOBOWIZA (Nb. 262-345) 355. Emptio venditio rodzi zobowizanie a) dwustronne nierwnoczesne b) jednostronne c) bonaefidei 356. Actio auctoritatis moga by stosowana w przypadku, gdy sprzedany cypacyjnie niewolnik a) zmar w chwili dokonywania mancypacji b) nie by wasnoci sprzedawcy c) mia zwyczaj ucieka od waciciela 87 TEST ZAMKNITY I POLECENIA

57. W przypadku ewikcji rzeczy sprzedanej mancypacyjnie, kupujcy przeciwko sprzedajcemu mia a) actio empti b) actio auctoritatis c) actio ex stipulatu 58. Actio uanti minoris w prawie klasycznym suya a) poszkodowanemu minorowi b) kupujcemu rzecz z niejawn wad fizyczn, o ktrej sprzedajcy nie wiedzia c) kupujcemu grunt o mniejszej powierzchni ni ta, o jakiej zapewnia sprzedawca 59. Kontraktem odpatnym byo a) mandatum b) emptio venditio c) mutuum 10. Zobowizanie z kontraktu literalnego powstawao przez a) wpis dokumentujcy faktyczn wypat pienidzy b) wpis fikcyjny c) wpis dokumentujcy zawarcie stypulacji 11. Stypulacja rodzi zobowizanie a) bonaefidei b) dwustronne nierwnoczesne c) jednostronne i >!:M\ ,-Ji? >,- .>>',*.V, ".'..:( 12. Mutuum rodzi zobowizanie a) dwustronne nierwnoczesne b) stricti iuris c) dwustronne rwnoczesne 3. Przy zawieraniu poyczki (mutuum) w prawie klasycznym a) odsetki ustawowe naleay si z mocy prawa (ipso iure) b) odsetki mona byo ustanowi zwyk umow (pactum) c) odsetki mona byo ustanowi poprzez stypulacj 4. Depositum irregulare rodzi zobowizanie a) jednostronne b) stricti iuris

c) dwustronne nierwnoczesne 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO 365. Mandatum ualiflcatum to a) zlecenie kupna niewolnika ,-.>" b) zlecenie udzielenia poyczki osobie trzeciej ,\j^ c) zlecenie tylko w interesie mandatariusza : : 366. W archaicznym prawie rzymskim zobowizanie ze sponsio gaso z clr a) spenienia przyrzeczonego wiadczenia b) dokonania acceptilatio c) mierci wierzyciela 367. Kontrakt estymatoryjny odpowiada dzisiejszej umowie a) leasingu b) komisu c) zlecenia giedowego ,, 368. Do ochrony kontraktw realnych nienazwanych suyy a) actio Serviana utilis b) actiopraescriptis verbis .,;, c) actio rationibus distrahendis , ,,+ ,-, fi,.,..:.' ' ^f, 369. Nudumpactum w prawie klasycznym: a) nie wywierao adnych skutkw prawnych b) stanowio podstaw skargi (actio) c) stanowio podstaw zarzutu procesowego (exceptio) . ... ;;;>-.= . .IWFii-.f i-' 370. Za pomoc pactum nie mona byo wykluczy odpowiedzialnoci za a) dolus b) culpa levis c) custodia ,.....,," 371. Odpowiedzialno z tytuu omykowego przyjcia nienalenego wiad ni bya przedstawiona przez Gaiusa w Instytucjach w nawizaniu do a) kontraktw werbalnych b) kontraktw realnych c) quasi kontraktw 372. Okrelenie quasi contractus jest dzieem a) jurystw okresu prawa klasycznego b) kompilatorw justyniaskich c) glosatorw 89 TEST ZAMKNITY I POLECENIA

373. Okrelenie quasi delictum jest dzieem a) jurystw okresu prawa klasycznego b) kompilatorw justyniaskich c) glosatorw

374. Waciciele statkw, zajazdw i stajen ponosili ryzyko utraty rzeczy wniesionych do ich zakadw przez klientw, nawet w wyniku siy wyszej, na podstawie a) edyktu: exercitores navis aut cauponae aut stabuli de damno aut furto b) receptum nautarum, cauponum, stabulariorum c) locatio-conductio 375. Odpowiedzialno z tytuu wiadomego przyjcia nienalenego wiadczenia powstawaa z a) iniuria b) furtum ".",;,,. c) quasi ex contractu 376. Wedug ustawy XII tablic za spoliczkowanie senatora karano a) chost w obecnoci senatorw b) grzywn 25 asw c) mierci 377. Wymie podstawowe elementy rzymskiej obligatio f" 578. Podaj podzia zobowiza przyjty przez Gaiusa w Res cottidianae \79. Wymie pi zobowiza dwustronnych nierwnoczesnych 80. Wymie trzy rodzaje depozytw II. Wymie cztery kontrakty realne 90 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO

382. Za pomoc jakiego kontraktu mona byo osign skutki dzisiejszej dy swobody umw w klasycznym prawie rzymskim? 383. Jakie rzeczy mogy by przedmiotem kontraktu mutuuml ':*\'\ 5 ; 384. Jakie rzeczy mogy by przedmiotem commodatumt 385. Wymie trzy przypadki odpowiedzialnoci dunika za custodia 386. Wymie cztery obligationes quasi ex contractu 387. Wymie cztery pakta pretorskie , ,'o: 388. Wymie cztery obligationes quasi ex delicto ".; VI. OCHRONA PRAW PRYWATNYCH (Nb. 346-419) 389. Marcus zamkn w piwnicy syna Titusa, nastpnie pobi go i obrazi. Sy Titusa wyama drzwi i uciek do ojca. Jaka skarga przysuguje Titusov przeciwko Marcusowi? a) in rem b) inpersonam .,..!. v.-v -;>-K>". ^11*;.''; "'Hm> *<" r"K 390. Appius sprzeda Marcusowi konia, za ktrego Marcus zapaci, ale Appius nie chce go wyda. Jaka skarga przysuguje Marcusowi przeciwko Appiusowi? a) in rem b) in personom

391. Gneius zabi niewolnika Stichusa, nalecego do spadku po Seiusie. Spadkobierc Seiusa jest Lucius. Luciusowi przeciwko Gneiusowi przysuguje skarga a) in rem b) in personom ,f ,.., f*f<t 4 . . 3,. . 392. Marcus zapyta Sextusa: "przeniesiesz na moj wasno rzeb Fidiasza, ktra stoi w twoim ogrodzie?" Sextus odpowiedzia "Przenios", lecz nie chce wyda rzeby. Jaka skarga przysuguje Marcusowi przeciwko Sextusowi? a) in rem b) in personom 393. Titus zabi niewolnika nalecego do Marcusa. Jaka skarga przysuguje Marcusowi przeciwko Titusowi? _;. a) in rem b) in personom 594. Titus sprzeda Aulusowi osioka. Aulus zapaci, po czym Titus przenis wasno osioka na Aulusa przez mancypacje. Titus poszed na pastwisko, gdzie pas si osioek i zabi go. Jaka skarga przysuguje Aulusowi przeciwko Titusowi? a) in rem b) in personom95. Titus kupi od Quintusa niewolnika nalecego do Marcusa. Jaka skarga przysuguje Marcusowi przeciwko Titusowi? a) in rem b) in personom '6. Titus zabi osioka nalecego do Appiusa. Jaka skarga przysuguje Appiusowi? a) in rem b) in personom 92 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO

397. Ktre ze zda jest nieprawdziwe? Actio tutelae bya a) powdztwem bonaefidei b) skarg, dziki ktrej pupil domaga si rozliczenia opiekuna ze sprawo nej opieki c) skarg popularn 398. Ktre ze zda jest nieprawdziwe? Pretor chroni za pomoc actio depecunia constituta a) receptum nautarum / >; b) constitutum debiti proprii c) constitutum debiti alieni 399. Ktre ze zda jest nieprawdziwe? Actio doli bya a) skarg, z ktrej zasdzenie powodowao infami b) skarg, dziki ktrej powd mg da zapaty poczwrnej wartoci pon sionej szkody

c) skarg udzielan przez pretora tylko w cigu jednego roku od powzii wiadomoci o podstpie 400. Ktre ze zda jest nieprawdziwe? Actio uod metus causa bya a) skarg, z ktrej zasdzenie powodowao infami . b) skarg, dziki ktrej powd mg da zapaty poczwrnej wartoci poni sionej szkody c) skarg nalec do kategorii actiones in personom 401. Ktre ze zda jest nieprawdziwe? Actio praescriptis verbis bya a) skarg chronic kontrakt literalny b) skarg chronic ugod (transactid) c) skarg, dziki ktrej w przypadku spenienia wiadczenia wasnego, mon byo dochodzi wypenienia umwionego wiadczenia 402. Ktre ze zda jest nieprawdziwe? i" i" Pretorowie ogosili w edykcie, e bd udzielali powdztwa na poczwrn warto powstaej szkody, ale tylko w cigu roku, potem za tylko na warto pojedyncz, w przypadku a) actio vi bonorum raptorum b) actio quo d metus causa **',v-- i c) actio furti nec manifesti 403. W procesie legisakcyjnym egzekucje prowadzi a) niszy urzdnik zwany exsecutor b) sam zainteresowany natychmiast po uprawomocnieniu si korzystnego dla wyroku c) sam zainteresowany w nowym procesie 404. Zdolno procesowa bya przyznana peregrynom w procesie a) formukowym b) kognicyjnym c) peregryni nigdy nie mieli zdolnoci procesowej w prawie rzymskim 405. Roszcze z tytuu najstarszej poyczki rzymskiej (nexuni) dochodzono w drodze a) legis actio sacramento in rem b) legis actio per manus iniectionem c) condictio certae creditae pecuniae 406. W kadej formuce musiaa si znale a) exceptio b) condemnatio c) intentio 107. W procesie formukowym pozwany, ktry nie stawi si przed pretorem a) mg by zasdzony jako indefensus b) mg by si przyprowadzony przed pretora c) naraa si na kar prywatn na podstawie edyktu pretora 08. Sposobem definitywnego zakoczenia procesu formukowego ju w fazie in iure jest a) confessio in iure n-iK-/^?'-' b) zoenie vadimonium c) editio actionis 94 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO

409. Konkurencja skarg oznacza ,wix a) konsumpcj uprawienia do wniesienia skargi b) mono dochodzenia roszcze, wynikajcych z jednego zdarzenia p nego za pomoc rnych skarg c) kumulacj wielu skarg wynikajcych z danego stosunku prawnego , ".', \ .':"> . ' ;r ;.'.. '<<, . 410. Proscriptio bonorum , a) miaa chroni powoda przed skutkami plurispetitio b) bya zarzutem peremptoryjnym c) suya zawiadomieniu pozostaych wierzycieli o postpowaniu egzekucyjny 411. Wymie pi legis actiones , , 412. Wymie trzy rodzaje skarg pretorskich ;"<>d ">"-;V:WKI kw*"o<< tm/-..:<-,-i.i.'. 413. Wymie cztery podstawy udzielenia exceptio 414. Wymie co najmniej cztery podziay skarg majce znaczenie w postej waniu formukowym 415. Wymie co najmniej cztery wsplne cechy procesw legisakcyjnego i fo mukowego 416. Wymie cztery rodki ochrony pozaprocesowej 417. Wymie przynajmniej dwie skargi zawierajce fikcje 418. Wymie przynajmniej dwie skargi z przestawieniem podmiotw w formuce CZ TRZECIA TEST ZAMKNITY WIELOKROTNEGO WYBORU W kadym z pyta naley okreli czy wypowied jest prawdziwa (TAK) albo faszywa (NIE). RDA PRAWA I PODSTAWOWE POJCIA PRAWNE (Nb. 1-85) 419. luscmle ' .. , :.' ' "l X a) to najstarsza warstwa prawa rzymskiego, zwana te ius Quiritium b) prawo wolnych obywateli rzymskich do uczestniczenia w zgromadzeniach ludowych c) zostao w okresie cesarstwa utosamione z prawem prywatnym 420. Rzymskie ius civile w okresie republiki to " "'"' a) najdawniejsza warstwa prawa rzymskiego b) zesp norm o odmiennym statusie ni ius honorarium c) niestosowana cz prawa rzymskiego TAK - NIE TAK - NIE TAK - NIE '-> TAK - NIE ,( TAK -NIE "' TAK -NIE 121. Rzymskie ius mie w okresie pryncypatu to prawo tworzone przez

TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE a) jurystw w drodze interpretacji prawa b) senatus consulta c) uchway plebsu TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE 12. Ius gentium a) Rzymianie wywodzili z ratio naturalis b) byo oparte na zasadach cisego przestrzegania okrelonej formy c) byo przejmowane przez ius civile 3. rdami rzymskiego prawa prywatnego w okresie klasycznym byy

TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE j t ,! a) edicta b) senatus consulta c) responsa prudentium 98 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO

424, rdami rzymskiego prawa prywatnego w okresie przedklasycznym a) leges rogatae b) plebiscita c) senatus consulta TAK-TAK!o v TAK TAK TAK TAK TAK-1 TAK-l TAK-I 425. Pretor mg a) ukada edykt b) korygowa prawo cywilne c) uchyla normy prawa cywilnego 426. lus edicendi mia a) pretor b) princeps c) namiestnik prowincji ;9t>tn 427. Reskrypty to a) forma udzielania przez cesarza odpowiedzi na pytania prawne TAK 1 b) jeden z rodzajw konstytucji cesarskich TAK - > c) zbir formu przechowywanych przez pontyfikw ' ' TAK-h TAK-N

TAK-N 428. Dekrety to konstytucje cesarskie a) regulujce ustrj danej prowincji b) na ktrych mocy dzieci z konkubinatu wchodziy pod patria potestas c) regulujce kwestie finansowe TAK-N] TAK-NI TAK-N] TAK-NI TAK-NI TAK-NIi 429. Prywatnym zbiorem prawa by -" a) Codex Hermogenianus b) Codex Gregorianus c) Codex Vetus 430. Codex Theodosianus cakowicie uchyli a) ustaw XII tablic b) Codex Gregorianus c) konstytucj rawesk ewftiq o TAK-NII TAK-NII TAK-NII 431. Juryci klasyczni pisali o n a) digesta b) komentarze do edyktw -.,, 99 ST ZAMKNITY WIELOKRONEGO WYBORU

c) kodeksy

TAK-NIE TAK-NIE TAK - NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE 432. Digesta to a) jedna z czci kodyfikacji justyniaskiej b) jedna z form dzie prawnikw klasycznych c) jeden z rodzajw konstytucji cesarskich 433. Jurystami okresu klasycznego byli a) Tribonianus, Servius Sulpicius Rufus, Labeo b) Gaius, Sabinus, Papinianus c) lulianus, Paulus, Tribonianus 134. Jurystami okresu klasycznego byli a) Quintus Mucius Scaevola, Paulus, Ulpianus b) Gaius, Pomponius, Modestinus c) Tribonianus, Hermogenianus, Gaius 35. Jurystami okresu klasycznego byli a) Labeo, Tribonianus, Ulpianus b) Tribonianus, Scaevola, Gaius c) lulianus, Paulus, Tribonianus ' \ :<-' 6. Gaius by autorem a) Res cottidianae b) Institutiones

c) Enchiridion PRAWO OSOBOWE I RODZINNE (Nb. 86-151) TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE Zdolno prawn mia a) niedojrzay zobowizujcy si sine tutoris auctoritate b) minor viginti quinque annis c) niewolnik dziaajcy na mocy iussum waciciela Zdolno prawna zaleaa od a) wieku i stanu umysowego b) stanu umysowego i pci c) pci i pozycji w rodzinie 100 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO

439. Zdolno prawna zaleaa od a) wolnoci, pci i wieku TAK b) wolnoci, obywatelstwa i pozycji w rodzinie TAK - ' c) obywatelstwa, pozycji w rodzinie i wieku TAK - ] 440. Zdolno do czynnoci prawnych zaleaa od -mKff r a) wolnoci, pozycji w pastwie i marnotrawstwa TAK - \ b) wolnoci, pci i stanu umysowego TAK - 1 c) obywatelstwa, wolnoci i marnotrawstwa TAK - 1 441. Zdolno do czynnoci prawnych zaleaa od <:.- a) pci, wieku i obywatelstwa TAK - > b) pci, wieku i stanu umysowego TAK - > c) wieku i wolnoci TAK - > 442. W II wieku n.e. dojrzaa kobieta sui iuris a) moga zawsze udzieli poyczki TAK - N b) moga udzieli poyczki tylko z auctoritas tutoris TAK - N c) moga udzieli poyczki tylko, gdy jej warto nie przekraczaa ustalonej ustawowo kwoty 443. Niewolnika wedle ius cMle mona byo wyzwoli a) per aes et libram TAK - NI b) przez wpis na list obywateli TAK - N] c) w testamencie TAK -NI

TAK - N

444. Prawnik Ulpianus wyzwoli w sposb formalny swego trzydziestopici letniego egipskiego niewolnika. Kim jest wyzwalany? TAK-NI TAK-NIi TAK-NI] a) obywatelem egipskim b) obywatelem rzymskim c) Latynem 445. Marcus Tullius Cicero wyzwoli nieformalnie swego niewolnika. Kim jej wyzwalany?

TAK-NII TAK-NII TAK-NII a) obywatelem rzymskim b) Latynem c) peregrinus dediticius 101 i W1ZLUKRONEGO WYBORU

446. Gaius Petronius (I wiek n.e.) wyzwoli nieformalnie swego niewolnika. Kim jest wyzwalany? a) obywatelem rzymskim TAK - NIE b) niewolnikiem TAK-NIE c) Latynem TAK-NIE 447. Za namiastk osoby prawnej w prawie rzymskim mona uzna a) fiscus - majtek cesarza TAK - NIE b) societas - spk prawa prywatnego TAK-NIE c) collegium - stowarzyszenie religijne TAK - NIE 448. Affectio maritalis to > .,"".. , *,.:.- ~ a) trwaa wola pozostawania w zwizku maeskim TAK - NIE b) przesanka konieczna istnienia maestwa t^^b-ii'M<: TAK-NIE c) przesanka wystarczajca istnienia maestwa TAK - NIE 449. Zgoda pater familias na maestwo syna pod wadz a) jest konieczn przesank zawarcia maestwa u,y" i,s TAK - NIE b) wywouje skutek w postaci zaistnienia maestwa, take wbrew woli syna TAK - NIE c) moe by odwoana w kadym czasie, take wbrew woli syna, ze skutkiem rozwodu TAK - NIE 450. Maestwo w prawie klasycznym zawierano przez a) usus " TAK-NIE b) coemptio TAK-NIE c) deductio in domum mariti TAK - NIE 451. Wymg conubium dla zawarcia iustum matrimonium oznacza a) konieczno zgody na zawarcie maestwa zwierzchnikw familijnych nupturientw TAK - NIE b) ustanowienie posagu przez ojca narzeczonej TAK - NIE c) w dzisiejszym rozumieniu brak przeszkd maeskich (impedimenta matrimonii) TAK - NIE 152. W ustawodawstwie Augusta sankcj za pozostawanie w stanie bezennym byo a) ograniczenie zdolnoci do nabywania przysporze majtkowych z testamentu TAK - NIE b) obowizek zapaty kar pieninych TAK - NIE c) wypdzenie z kraju TAK - NIE 102 565 ZAGADEK Z PRAWA RZYMSKIEGO

453. Przetrzymywan przez inn osob on in manu, m mg odzyska pomoc a) actio rei wcoriae TAK - N b) postpowania publiczno-karnego TAK-N c) rei vindicatio TAK - N 454. Ojciec nabywapatriapotestas nad a) dziemi i on TAK - N] b) dziemi i niewolnikami TAK - NI c) dziemi TAK-NI 455. Ojciec mg w ramach ius vitae ac necis w prawie archaicznym a) zabi dziecko TAK-NI b) porzuci dziecko TAK - NI. c) uczyni dziecko niewolnikiem TAK - NI] 456. W prawie klasycznym pod patria potestas wchodzono przez a) confarreatio TAK-MI b) urodzenie w iustum matrimonium TAK - Nil c) legitimatio TAK-NIL 457. Ustawa XII tablic regulowaa kwesti a) powoania tutor legitimus TAK - NIE b) upowanienia urzdnika do ustanowienia tutora TAK - NIE c) odpowiedzialnoci tutora TAK - NIE 458. Z ustawy XII tablic wyznaczano kuratora dla a) chorej umysowo kobiety . TAK - NIE b) rozrzutnego pupila . * *i TAK-NIE c) minora TAK-NIE 459. Kuratora wyznaczano dla a) niedojrzaych i minorw TAK - NIE b) kobiet i chorych umysowo TAK - NIE c) marnotrawcw i minorw s TAK - NIE 460. Tutora wyznaczano dla a) minorw, kobiet i niedojrzaych TAK - NIE b) niedojrzaych TAK-NIE c) kobiet i niedojrzaych TAK-NIE 103 TEST ZAMKNITY WIELOKRONEGO WYBORU

III. PRAWO RZECZOWE (Nb. 152-226) TAK -NIE TAK - NIE TAK -NIE 461. Katalog uprawnie waciciela zosta przekazany przez r t;hi K *" 'HtHt.\n w a) prawnikw klasycznych b) edykt pretorski c) konstytucje cesarskie TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE <.',$" w ; TAK-NIE TAK - NIE TAK-NIE

TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE 462. Wasno w Rzymie moga by ograniczona przez a) prawo publiczne b) prawo ssiedzkie c) zawarte przez waciciela czynnoci prawne 463. Zawaszczeniu podlegaj a) rzeczy nieprzyjaciela znajdujce si na terenie Rzymu w chwili wybuchu wojny b) rzeczy niczyje c) rzeczy porzucone z zamiarem wyzbycia si wasnoci 464. Podzia na rzeczy ruchome i nieruchome a) znany by ju wczasach ustawy XII tablic "%' \vwrb) zosta wprowadzony pod wpywem filozofii greckiej na przeomie III i II wieku p.n.e. c) zosta wyksztacony w edykcie pretorskim TAK - NIE TAK - NIE TAK - NIE 165. Podzia na res mancipi i res nec mancipi pokrywa si z r r j T K^'-ij.t: a) podziaem na rzeczy ruchome i nieruchome b) podziaem na grunty pooone w Italii i grunty prowincjonalne r'r c) podziaem na rzeczy, ktrych wasno jest przenoszona za pomoc mancipatio oraz takie, ktrych wasno jest przenoszona za pomoc traditio 16. Rozrnienie na res mancipi i res nec mancipi pokrywa si z podziaem na a) rzeczy ruchome i nieruchomoci TAK - NIE b) rzeczy zuywalne i niezuywalne TAK - NIE c) rzeczy prywatne i publiczne , , , TAK -NIE '!'; - >i ', , ; j. l Res mancipi to a) rzeczy najwaniejsze dla Rzymian w epoce archaicznej TAK - NIE b) rzeczy, na ktrych wasno nabywano za pomoc mancypacji TAK NIE c) rzeczy, ktrych nie mona byo pozna przy pomocy zmysw TAK NIE 104 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO

468. Res incorporales to a) res quae tangi nonpossunt b) prawa np. ususfructus c) tylko spadki -3 469. Dziak gruntu w Rzymie zaliczano do a) res mancipi b) res incorporales

c) res immobiles ."/".{ 470. Osy zaliczano do a) ras mancipi b) ras incorporales c) raj immobiles 471. Konie naleay do a) raj immobiles ! b) raj corporales c) res mancipi 472. Do res incorporales naleay a) wierzytelnoci i; b) spadek { c) rzeczy wyjte z obiegu 473. "Biblioteka" to przykad rzeczy a) podzielnej b) zoonej c) zbiorowej '*" 474. Sukcesja uniwersalna inter vivos miaa miejsce przy a) wejciu ony sui iuris pod manus ma-pK""-u ar KB "?u; b) fideikomisie uniwersalnym c) adrogatio 475. Mancipatio suya do a) przenoszenia wadztwa na osobami b) nabycia servitutes praediorum rusticorum c) nabycia wasnoci res mancipi

176. In iure cessio suyo do a) nabycia wasnoci res mancipi. TAK-NIE b) nabycia servitutes praediorum rusticorum. TAK - NIE c) przenoszenia prawa wasnoci niewolnika. .;..:, TAK-NIE 177. Traditio suya do mi (nxUviVy"J ";{ ^fioiiy? ,:1 .*#L ,''"' a) przenoszenia wasnoci res mancipi. TAK - NIE *-i b) nabycia suebnoci osobistych. TAK-NIE ! -' c) nabycia wadztwa nad osobami. TAK - NIE 78. Pochodne sposoby nabycia prawa wasnoci to ;*'*> , -.'u-' > H^ ?" a) traditio TAK-NIE b) occupatio TAK-NIE c) accessio ,* ,,. w,-.,-...' .-,..-.. TAK-NIE 79. Usucapio suya do . a) nabycia wasnoci bonitarnej przez peregryna TAK - NIE b) nabycia wasnoci kwirytarnej nad rzeczami skradzionymi TAK - NIE c) nabycia wasnoci kwirytarnej res nec mancipi przeniesionych za pomoc traditio TAK - NIE 80. W prawie klasycznym mona byo naby na skutek usucapio a) reshabiles , , TAK-NIE b) res omnium commune TAK-NIE c) grunty pooone w Italii TAK-NIE Sl. Dziecko niewolnicy, ktre urodzio si w czasie trwania komodatu, nabywa na wasno komodatariusz tej niewolnicy w chwili

TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE a) poczcia b) urodzenia c) ukoczenia pierwszego roku ycia 82. Wacicielem owocw dopiero z chwil ich objcia w posiadanie (perceptio) stawa si l: o.si-, i.^,. ., a) usufruktuariusz b) waciciel rzeczy c) dzierawca TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE 106 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO

483. Prawa do uywania rzeczy nie mia n a) komodatariusz ,1 cwoRtefw ?: TAKb) depozytariusz ...^ t"w<v-"i\wm riwimo? ;TAK-' c) zastawnik -an -^ofRcfw sv^iq nir^s TAK-^ 484. Posiadaczem naturalnym (detentof) by iuJi "V a) najemca ;JHi;r;\ ty* "sfcfRbi;/s^mfc. TAK-T b) emfiteuta .- d;,-, ; ";. H;-< TAK-T c) komodadariusz t vj,;>,i,>u // yby?? TAK -1* 485. Possessio clvilis rzeczy nabywa ;w" ;*| it"3("ifi*j t a) wierzyciel zastawny A TAK-^ b) ten, kto j ukrad TAK-N c) ten, kto wzi j na przechowanie TAK-N 486. Interdykt dawa podstaw do a) wszczcia postpowania egzekucyjnego TAK - N b) wszczcia postpowania ex interdicto w oparciu ... , o stypulacje pretorskie o^iric-siw RJ'. TAK-NJ c) zastosowania samopomocy przez zainteresowanego, jeeli druga strona nie zastosowaa si do nakazu stanowicego tre interdyktu ;d ^Mora K- TAK - NI r .'.' '^ \"".",\ '-'H *J 487. rodkami ochrony pozaprocesowej byy a) interdicta TAK-Nil b) missiones TAK-Nil c) stipulationespraetoriae TAK-Nil 488. Interdykt de vi armata mg przysugiwa a) zodziejowi . TAK-NIE b) komodatariuszowi smrnof TAK-NIE c) prekarzycie TAK-NIE 489. Rei vindicatio mg wnie a) bonorumpossessor \*tih$ui TAK-NIE b) nieposiadjcy waciciel TAK - NIE

c)

dokonujcy kontrawindykacji w procesie legisakcyjnym TAK - NIE

107 TEST ZAMKNITY WIELOKRONEGO WYBORU

Rei vindicatio mona byo wnie w procesie formukowym przeciw TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK - NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE a) wykonujcemu nieistniejc suebno b) paserowi przechowujcemu rzecz skradzion c) posiadaczowi spornej rzeczy 491. Usufructuarius moe a) zapisa swoje prawo w testamencie b) przenie swoje prawo na inn osob c) udostpni innej osobie wykonywanie swego prawa 492. Korzystajcy z ususfructus mg pobiera a) tylko poow poytkw, ktre przynosia rzecz b) wszystkie poytki z rzeczy c) cz poytkw ustalon przez strony 493. Usus to a) jedno z iura in re aliena b) sposb zganicia suebnoci c) sposb nabycia manus nad on 194. Korzystajcy z usus mg pobiera a) wszystkie poytki, ktre przynosi rzecz b) tylko poow poytkw, ktre przynosia rzecz c) cz poytkw na wasne potrzeby W okresie klasycznym suebnoci miejskie w Rzymie mona ustanowi za pomoc a) nieformalnej umowy TAK - NIE b) mancipatio TAK-NIE c) in iure cessio TAK - NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE )6. Ustanowienie suebnoci to a) konstytutywny sposb nabycia prawa b) translatywny sposb nabycia prawa c) pochodny sposb nabycia prawa >7. Skarg suc do ochrony suebnoci bya a) vindicatio servitutis b) actio confessoria c) actio negatoria 108

565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO

498. Suebnoci gruntw miejskich byy TAK-> TAK-> TAK-> a) res mancipi b) prawami na rzeczy cudzej c) res incorporales 035; i; 499. Uchwalona okoo roku 50 p.n.e. lex Scribonia TAK-h TAK-h TAK-TS a) wprowadzaa longi temporis praescriptio b) umoliwiaa zasiedzenie rzeczy niematerialnych c) wyczaa moliwo zasiedzenia suebnoci 500. Suebnoci gruntowe w Italii podlegay ochronie za pomoc TAK-N TAK-N TAK-N a) vindicatio servitutis ; * ; / ^ ; c b) actio confessoria c) actio in rem 501. Zastaw rczny (pignu) by a) rzeczow form umocnienia zobowiza s-^ui B~ of:" TAK-N b) prawem akcesoryjnym TAK - N c) najszerszym pod wzgldem treci prawem na rzeczy cudzej TAK - N 502. W prawie wczesnoklasycznym zabezpieczenie rzeczowe w formie zastaw (pignu) gaso a) na skutek zniszczenia zastawionej rzeczy TAK - NI b) na skutek spenienia wiadczenia przez dunika TAK-NI c) na skutek obietnicy spenienia wiadczenia przez porczyciela TAK NJ TAK-NI TAK-NI TAK-NI 503. Hipoteka w prawie rzymskim a) zawsze dotyczya nieruchomoci b) bya zastawem umownym - - c) bya w Rzymie wpisywana do ksig gruntowych

504. Longi temporis praescriptio suya w II wieku n.e. przede wszystkim do TAK-NI TAK-NI TAK-Ni: a) nabycia wasnoci kwirytarnej przez peregryna b) nabycia wasnoci bonitarnej c) nabycia wasnoci gruntw pooonych w Italii 505. Wyksztacona emfiteuza rzymska bya . a) znanym w prawie klasycznym prawem na rzeczy cudzej TAK - Nil b) najszerszym pod wzgldem treci prawem na rzeczy cudzej TAK Nil c) zaliczana do res incorporales tu v v:- TAK - Nil 109 TEST ZAMKNITY WIELOKRONEGO WYBORU

IV. PRAWO SPADKOWE (Nb. 227-261) 506. Testament sporzdzony wobec siedmiu wiadkw, zawierajcy m.in. wyzwolenie prawem dozwolonej liczby niewolnikw, jest czynnoci a) inter vivos b) mortis causa c) jednostronn TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE 507. Pisze testament: Niech moja ona wyznaczy dziedzica spord naszych dzieci. Kto zostanie dziedzicem na podstawie tego testamentu? TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE a) wszystkie dzieci b) najstarsze dziecko c) najstarszy syn 08. Pisze testament: Niech mj brat wyznaczy dziedzica spord swoich synw. Kto zostaje dziedzicem na podstawie tego testamentu? TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE a) najstarszy syn mego brata b) syn brata przez niego wyznaczony c) aden z synw mego brata 99. Wasno rzeczy zapisanej w legacie windykacyjnym mona naby w momencie a) mierci testatora TAK - NIE b) sporzdzenia testamentu , TAK-NIE c) objcia spadku przez dziedzica TAK - NIE 10. Jak skarg wnosi usufruktuariusz z zapisu windykacyjnego? a) in rem przeciw dziedzicowi TAK - NIE b) ex testamento przeciw dziedzicowi TAK - NIE c) in rem przeciw kadej osobie ..,,,,-,. TAK-NIE 1. Jak skarg moe wnie legatariusz z zapisu damnacyjnego? ( a) in rem przeciw dziedzicowi TAK-NIE b) ex testamento przeciw dziedzicowi TAK - NIE c) in personom przeciw osobie, ktrej dziedzic alienowa rzecz TAK NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE 2. Legatariusz z zapisu windykacyjnego wnosi skarg a) in rem przeciw dziedzicowi b) ex testamento przeciw dziedzicowi c) in personom przeciwko kadej osobie posiadajcej rzecz zapisan

110 565 ZA GADEK Z PR W A RZYMSKIEGO

513. Rzecz nalec do spadkobiercy mona zapisa legatariuszowi w a) legatum sinendi modo TAK b) legatum per vindicationem TAK c) legatum per damnationem "i m!<'". y.><;.># y **oxit"."<."/ ;" TAK 514. Fideikomisem mona byo obciy TAK-TAK-TAK a) spadkobierc b) legatariusza c) fideikomisariusza 515. O udzielenie beneftcium abstinendi mogli wystpi TAK-1 TAK-] TAK-I '''- a) suiheredes b) wszyscy dziedzice c) wierzyciele spadkowi 516. O udzielenie beneftcium inventarii mogli wystpi s t. ,, TAK-T TAK- TAK-> a) wierzyciele dziedzica b) wierzyciele spadkowi ' c) spadkobiercy V. PRAWO ZOBOWIZA (Nb. 262-345) 517. Marcus prosi Titusa, aby kupi mu piercie z ametystem od Sempron s. Titus zgodzi si speni yczenie przyjaciela i kupi upragniony pi cie. Nie chce mu go jednak wyda. Jak skarg moe stosowa Ma n przeciwko Titusowi? TAK-N TAK-N TAK-N a) rei vindicatio b) actio mandati contraria c) actio praescriptis verbis 518. Titus na zawarcie otrzyma a) actio b) actio c) actio prob Marcusa porczy za dug Marcusa wobec Semproniusa pn kontraktu werbalnego. Poniewa Marcus nie paci, Semproni pienidze od Titusa. Jak skarg ma Titus przeciwko Marcusowi? ex stipulatu TAK - NI mandati directa TAK - NI mandati contraria TAK - NI

111 TST ZAMKNITY WIELOKRONEGO WYBORU

TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE 519. Zobowizaniami jednostronnymi s a) mutuum i stipulatio b) commodatum i mutuum c) societas i depositum

i'^'-

520. Zobowizanie dwustronnie zobowizujce rwnoczesne tworzyy a) societas ' TAK-NIE b) mandatum TAK-NIE 3 c) locatio-conductio TAK-NIE 521. W prawie klasycznym stypulacja jest czynnoci prawn a) abstrakcyjn TAK-NIE M b) dwustronn TAK-NIE c) jednostronnie zobowizujc TAK - NIE 522. Mutuum by to kontrakt a) za ktrego pomoc dawano w nieodpatne uywanie niewolnika TAK - NIE b) rodzcy zobowizanie dwustronne nierwnoczesne TAK - NIE Hf c) oparty na bonafldes ,.-; " TAK-NIE 523. Zobowizania naturalne ' "> j/y v<.&"va; - n-ti ?-?> a) mogy by przedmiotem porczenia !I-:.DCK TAK-NIE b) mogy by odnawiane przez novatio TAK - NIE c) byy prawnie nieskuteczne, tote w razie ich spenienia, mona byo da zwrotu wiadczenia TAK - NIE 24. Przy umowie kupna-sprzeday ryzyko przypadkowej utraty rzeczy do , chwili jej wydania ponosi TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE a) sprzedawca b) kupujcy c) waciciel TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE 15. Rzymska emptio-venditio , a) przenosia wasno ze sprzedawcy na nabywc M zawarcia kontraktu b) rodzia zobowizanie synallagmatyczne c) rodzia zobowizanie dwustronne nierwnoczesne 112 565 ZAGADEK Z PRAWA RZYMSKIEGO

w chwili

526. Za ukryte wady fizyczne rzeczy, o ktrych sprzedawca nie wiedzia , , a) wedug ius civile sprzedawca nigdy * '"* nie ponosi odpowiedzialnoci TAK-> b) odpowiedzialno wprowadziy dopiero konstytucje cesarskie TAK > c) odpowiadano na mocy edyktu pretorskiego TAK - >

527. Odpowiedzialno za wady prawne towaru istniaa z mocy prawa a) zawsze przy kadej formie kupna-sprzeday .." TAK-lv b) tylko w rozwinitej sprzeday konsensualnej . TAKc) przy sprzeday mancypacyjnej 528. Towarem w emptio-venditio mog by TAK-Tv TAK-ls TAK-N a) rzeczy cudze b) rzeczy majce powsta w przyszoci r^ai 'fodcs ;> c) res religiosae TAK-N TAK-N TAK-N TAK-N TAK-N TAK-N 529. Locator w locatio-conductio to a) wiadczcy pewne usugi b) wydajcy rzecz do czasowego uywania c) zamawiajcy wykonanie dziea 530. Do custodia by zobowizany a) komodant b) komodatariusz c) depozytariusz TAK-N TAK-N TAK-N 531. Zfiducia cum amico contracta wywodziy si kontrakty a) pignus, commodatum b) sponsio, stipulatio c) mutuum, nexum 532. Titus ukrad Marcusowi zoty piecie. Nastpnie piercie ten ofiarow Sempronii, ktra sprzedaa go Flaviusowi. Marcus moe wytoczy a) rei vindicatio przeciwko Flaviusowi TAK-N] TAK-NI b) actiofurti manifesti przeciwko Sempronii - '', c) actiofurti przeciwko Titusowi 533. Co regulowa drugi rozdzia ustawy Akwiliaskiej? i->a? 4>h A\ ,"-^ t Ja) odpowiedzialno za zabicie cudzego zwierzcia *.<wg. TAK - NIE 7 b) odpowiedzialno adstypulatora -v, >u TAK-NIE c) odpowiedzialno za zranienie cudzego niewolnika TAK - NIE 534. Actio legis Auiliae mg wnie sf">if, r;'/jsit-ity'"! ,$i a) waciciel zabitego niewolnika TAK - NIE b) spadkobierca waciciela, ktremu szkod wyrzdzono TAK - NIE c) kady obywatel, ktry by wiadkiem wyrzdzania szkody w cudzym majtku v\<> c;; TAK - NIE 535. Actio iniuriarum aestlmatoria mg wnie a) ten, kto dozna iniuria : rA '--,.-. - TAK NIE

b) spadkobierca tego, kto dozna iniuria ,:.;<:, TAK-NIE ! c) obywatel, ktry by wiadkiem zniewaenia innej osoby TAK-NIE 536. Skarg z tytuu positum aut suspensum mg wnie ' . ' a) ten, kto zawiesi niebezpieczny przedmiot nad drog publiczn TAK NIE b) kady obywatel TAK-NIE c) tylko poszkodowany TAK - NIE !l'^*->TAK-NE TAK -NIE TAK -NIE 537. Skarg z tytuu effusum vel deiectum mg wnie cS!' a) habitator b) zawsze kady obywatel c) poszkodowany : . OCHRONA PRAW PRYWATNYCH (Nb. 346-419) 38. Konkurencja skarg nastpowaa, gdy a) skarg mg wytoczy jeden z dwch wierzycieli solidarnych NIE b) z danego kontraktu wynikaa actio directa i actio contraria - NIE c) z danego stanu faktycznego mona byo , , wytoczy co najmniej dwie skargi <,{"/.L TAK-NIE 114 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO

TAK TAK

539. rrf TAK-N TAK-N TAK-N Legis actio sacramento a) bya zawsze skarg in personom b) bya zawsze skarg in rem c) bya zawsze skarg dobrej wiary 540. Podstaw prowadzenia sporu za pomoc legis actio per manus iniectiont by(o) TAK - NI TAK -NI TAK - NI a) zapis damnacyjny b) iudicatum c) danie naprawienia szkody na podstawie lex Auilia TAK-NI TAK-Ni; TAK-NIJ TAK -Nil TAK -Nil TAK -Nil TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE

TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE <* TAK-NIE un|a-uu , fcpuiitts l6'tst>b o r>';[ "c>3'it n;>i3td' 541. Przy actio iudicati a) sdzia mia jedynie mono badania wanoci samego iudicatum b) zasdzenie powodowao infami wlm /t c) sdzia mia mono badania zasadnoci dania, ktre byo podstaw pierwszego procesu 542. Actio negatoria to a) actio utilis b) skarga oparta na ius civile c) skarga waciciela przeciw osobie, ktra pozbawia go posiadania rzeczy 543. Actio Publiciana to a) skarga z przestawionymi podmiotami b) skarga z zastosowaniem fikcji c) skarga przeznaczona gwnie dla waciciela bonitarnego 544. Actio Publiciana to skarga a) pretorska b) penalna c) reipersekutoryjna 545. Actio confessoria mg wytoczy a) wierzyciel w celu zrealizowania prawa zastawu b) naruszany w swych uprawnieniach usufruktuariusz c) kto uznawa in iure roszczenie powoda (confessu) 75 75 75 75 75 75 >>-> 75 75 75 75 * w i ii g g g w w w* 75 75 75 l z z: z "-< K-4 w ro pi 75 75 75 l g z z WWW S S w tu m WWW M.

l HM l

l Z Z Z

b) waciciel kwirytarny c) waciciel bonitarny

547. Actio aquae pluviue arcendae a) bya znana ju w ustawie XII tablic b) bya jedn ze skarg dziaowych c) bya skarg wytaczan w wypadku nadmiernego cieku wody z ssiedniej nieruchomoci 548. Skarga suca do wejcia w posiadanie zastawionej rzeczy to a) vindicatio pignoris b) actio quasi Serviana c) actio hypothecaria 49. Infami powodowao zasdzenie na podstawie a) actio doli ; v b) actio quod metus causa c) actio Publiciana 50. Infami powodowao zasdzenie na podstawie a) actio commodati directa . , , . b) actio mandati directa " ! c) actio legis Auiliae ii. Actio Pauliana suya do a) ochrony waciciela bonitarnego b) ochrony wierzycieli przed dziaaniem dunika na ich szkod c) zaczepienia wszelkich darowizn z majtku dunika 2. Actio utilis ex legeAuilia to skarga ?/ ' a) pretorska fi ..,,<-.. ,,,i"""^- b) z fikcj " ' '4 .'^ c) reipersekutoryjna 5. Skarg popularn bya ' ' a) accusatio suspecti tutoris b) querela inofficiosi testament! c) actio de positis aut suspensis 116 565 ZAGADEK Z PR W A RZYMSKIEGO

TAK-N TAK-N TAK-N 554. W procesie formukowym obowizywaa zasada, e a) dowd z dokumentu mia wiksze znaczenie ni dowd z zezna wiadka b) po litis contestatio mona byo wytoczy po raz drugi spraw o zwrot poyczki, jeeli sdzia nie wyda wyroku c) mona byo wnie apelacj 555. Skargi z przestawieniem podmiotw w formuce byy stosowane w przypad TAK-N TAK-N TAK-N a) gdy dziedzic testamentowy da wydania spadku od dziedzicw ustawowych . ^ ,:, > b) cesji wierzytelnoci c) przejcia dugu m<;';"^o,i >>* m ysi

556. W tak zwanych formukach prejudycjalnych brak TAK-N TAK-N TAK-N a) intentio b) demonstratio c) condemnatio 557. Proces formukowy mg zakoczy si w fazie in iure na skutek TAK-N TAK-N TAK-N TAK-N TAK-N TAK-N TAK - N TAK - N TAK - N a) editio actionis b) litis contestatio c) confessio in iure ' ' ?,>.;.:;,". -\ 558. Jaka cze formuki moe by certa lub incerta? ;;;,-! a) intentio b) exceptio c) condemnatio 559. Exceptio moga prowadzi do a) oddalenia dania powoda b) zasdzenia na kwot mniejsz ni danie powoda c) zasdzenia na kwot wiksz ni danie powoda 560. Negatywne skutki condemnatio pecuniaria w procesie formukowym, sprawach, gdy powodowi zaleao na wykonaniu wiadczenia w natur: agodzia TAK-N TAK-N TAK-N a) clausula ex bonafide b) clausula arbitraria c) moliwo zasdzenia na wydanie rzeczy - INlt TAK - NIE TAK - NIE a; "uuuaj 3R.iauz.iunaiZ.ctz, b) za skradzion rzecz "zapa 10 000 sestercw" c) "wydaj rzeb Fidiasza, ktr sprzedae powodowi" 62. W postpowaniu egzekucyjnym procesu formukowego a) b) NIE c) S3. mona byo odzyska skradzion rzecz TAK - NIE mona byo zmusi dunika do wykonania okrelonej pracy TAK -

mona byo odzyska zoony na przechowanie zoty piercie TAK - NIE Wsplnymi cechami procesw legisakcyjnego i formukowego s

TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE a) podzia na fazy in iure i apud iudicem b) moliwo procesowania si z peregrynem c) brak apelacji

54. Egzekucj bez istnienia Iudicatum mona byo stosowa w procesach legisakcyjnym i formukowym a) gdy pozwany uzna danie pozwu przed pretorem TAK - NIE b) gdy powd dochodzi nalenoci z poyczki zwanej mutuum TAK NIE c) gdy pozwany nie chcia wda si w spr w procesie przy skardze in rem TAK - NIE 55. Potrcenia (compensatio) dokonuje obowizkowo a) nabywca majtku na licytacji (bonorum emptor) TAK - NIE b) paterfamilias w zakresie skargi zpeculium TAK -NIE c) bankier (argentariu) w stosunku do klienta TAK - NIE -""! l','", /5Xi B./! CZ CZWARTA PYTANIA OTWARTE Przykadowe pytania otwarte (pytania podobnego typu wystpi w tecie egzaminacyjnym) L RDA PRAWA , , Co okrela si mianem prawa przedmiotowego? Na czym polega istota sprawiedliwoci wedug Ulpiana? Wyjanij istot podziau prawa na prywatne i publiczne. Wymie i scharakteryzuj rda prawa w okresie poklasycznym. Czego dotyczya Konstytucja Raweska? Omw zaoenia i efekt ustawodawczej dziaalnoci Justyniana. ;/>K"iiw!' ,3ijk.:,;, : Przedstaw histori rzymskiej jurysprudencji. Wyjanij istot ius respondenci. Wymie i scharakteryzuj rda prawa okresu klasycznego. Omw rol pretora w tworzeniu prawa w Rzymie. Wyjanij relacj midzy ius honorarium a ius civile. Wymie i scharakteryzuj historyczne warstwy prawa rzymskiego i wyjanij ich wzajemne zalenoci. II. ZAGADNIENIA OGLNE, PRAWO OSOBOWE I RODZINNE Wyjanij pojcie zdolnoci do czynnoci prawnych. : >.> Omw zagadnienie zdolnoci do czynnoci prawnych kobiet. . i Omw zagadnienie zdolnoci do czynnoci prawnych niewolnikw. 122 565 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO

Jak wygldaa odpowiedzialno waciciela za delikty popenone przez niewoln kw? Omw zagadnienie zdolnoci do czynnoci prawnych niedojrzaych (impuberes).

Omw zagadnienie odpowiedzialnoci waciciela za umowy zawarte przez niewoL nikw. Wymie sposoby popadnicia w niewol. Czy i w jaki sposb mona byo naby prawo za porednictwem niewolnika? Omw sytuacj prawn osoby chorej umysowo (furiosu). Wyjanij pojcie zdolnoci prawnej. / *; / ; W jaki sposb zostawao si obywatelem? ,,,.,. ,, , . -i ' r> '"(>(,'!':: '3,V'JQ SWfl"!Q fffSflfiiffl Sf? siKS W jaki sposb wyzwalano mewomkow? ^ Czy waciciel mg zawsze wyzwoli wszystkich swoich niewolnikw? Wymie podstawowe podziay czynnoci prawnych. ** *S!! ' Omw pojcie czynnoci prawnej. " fiM-"q s ^->i > wx ,j,x>.t>. ,.*.! Omw poszczeglne kategorie elementw treci czynnoci prawnych. Jakie znasz wady owiadcze woli i jaki jest ich wpyw na skuteczno czynnoci prawnej? .inu-i Scharakteryzuj pojcie bdu oraz jego wpyw na wano czynnoci prawnej. Scharakteryzuj pojcie i konsekwencje prawne podstpu (dolus). '<-<*- Jakie wymogi musiaa spenia groba, aby by podstaw zaczepienia skutecznoci czynnoci prawnej. ... . .. t ,v>-".-i,.;, , , ,i .. ; , Zdefiniuj dodatkowe zastrzeenia umowne - warunek i termin. Omw sytuacj prawn marnotrawcy (prodigus). \ -w*-3\&\ stani Omw prawne konsekwencje dziaania zarzdcy majtku (procurator). W jakim zakresie dopuszczalne byo zastpstwo procesowe w prawie rzymskim? Czy prawo rzymskie znao instytucj przedstawiciela? W jakim zakresie prawo rzymskie uznawao inne podmioty ni osoby fizyczne? Kto i dlaczego podlega opiece? Omw etapy zanikania opieki nad kobietami. -!-> >'^onfo!?:s -ir:^ >'< '!. cr.ran.~ Podaj sposoby powoania opiekuna i scharakteryzuj kady z nich. Czy i w jaki zakresie opiekun by odpowiedzialny 73 Scharakteryzuj przesanki zawarcia maestwa skutecznego wedug ius mie. Omw rzymskie definicje maestwa. Jaka relacja zachodzi midzy maestwem a manus maritii! Co to jest conubium! Jakie skutki wywoywao zawarcie maestwa w sferze osobistej maonkw. Omw sposoby ustanowienia posagu. III. PRAWO RZECZOWE v;,.';;':.\ Omw funkcje, znaczenie i form mancypacji w prawie rzymskim. Omw kategori rzeczy res mancipii.

Wymie sposoby przeniesienia wasnoci. Podaj przesanki skutecznoci traditio. Zdefiniuj pojcie posiadania. Dmw sposoby nabycia i utraty posiadania. iV jaki sposb chronione jest posiadanie? Do rozumie si przez posiadanie wadliwe? Vymie i scharakteryzuj rodzaje posiadania. akie s skutki posiadania? " '"*' dymie pierwotne sposoby nabycia wasnoci. )mw przetworzenie jako sposb nabycia wasnoci. Jedy poczenie rzeczy powoduje zmiany w stosunkach wasnociowych? iedy mona naby wasno przez zawaszczenie? iedy kto inny, ni waciciel mg naby wasno poytkw? mw istot zasiedzenia, jego funkcj i przesanki. 124 565 ZAGADEK Z PRAWA RZYMSKIEGO

Scharakteryzuj wasno bonitarn, jej koncepcj i ochron. *f? Mm ftr Podaj ograniczenia prawa wasnoci. W jaki sposb byo chronione prawo wasnoci? Co oznacza, e rzecz jest przedmiotem wspwasnoci? Wyjanij konstrukcj suebnoci gruntowych. ,.f .rotn ajaimi w .,<;<;: r/ Omw sposoby ustanowienia, ochron i rodzaje suebnoci gruntowych. Jakie zasady musz by zachowane przy ustanawianiu i wykonywaniu suebnoci gruntowych? , ; .;, , *3*ti > ^' V H*VS i ., Co oznacza pojcie "prawo ssiedzkie"? ^. f, Co zaliczamy do realnych sposobw zabezpieczenia wierzytelnoci? Co to jestfiducia? Omw jej pojcie i rodzaje. Scharakteryzuj sposoby ustanowienia i wyganicia zastawu. Scharakteryzuj umow zastawu. ; -A/OSOPrzedstaw ochron zastawnika. Omw sposoby realizacji zastawu. Scharakteryzuj sposb realizacji uprawnie wierzyciela w przypadku hipoteki. Co mogo by przedmiotem zastawu? Jak rozwizywano problem wieloci hipotek na tej samej rzeczy? Co to jest Pignus Gordianum? ,,.;,,>...... Co oznacza zasada akcesoryjnoci zastawu? ,, (,,,.,,,?. ;;. ,,JV. Co oznacza zasada niepodzielnoci zastawu? Omw historyczny rozwj zastawu. /''iujs," '"nAf^;,-<-" -.- --/.. Scharakteryzuj uytkownie, jego konstrukcj, powstanie, zakres i ustanie. ,-,,:.y W

Scharekteryzuj emfiteuz, jej genez, charakter prawny, obowizki uprawnionego, ochron. Omw charakter prawny superficies. _,_ _ _ . .._ - m^j "*i j^xyiwLpU.n_/ ^cii ii^wi i ii< nti UMILI Sp3.QKOWy: Czemu suya nowa klauzula Juliana? Wymie i scharakteryzuj formy testamentu rzymskiego. Co mogo, a co musiao si znale w testamencie? Wymie ograniczenia swobody testowania. Wymie i scharakteryzuj rodzaje zapisw testamentowych. Na czym polega fideikomis uniwersalny? ,.".< Co to byo dziedziczenie przeciwtestamentowe? Jakie znasz rodzje dziedziczenia przeciwtestamentowego? Jakie skutki powodowao pominicie w testamencie syna, a jakie crki lub wnuka? Kiedy spadkobierca mg by pozwany z guerella inoficiosi testamenti? W jaki sposb nastpowao przyjcie spadku przez spadkobierc? Co to bya substytucja? Omw jej rodzaje. Czy i w jakim zakresie spadkobierca by odpowiedzialny za dugi spadkowe? Czy mona byo zby spadek lub prawo do spadku? W jaki sposb spadkobierca dochodzi swoich praw? Kiedy moga mie miejsce usucapio pro heredel Omw reform dziedziczenia dokonan przez Justyniana w nowelach. Co oznaczaa i czy bya dopuszczalna transmissio hereditatisl W jakim zakresie maonkowie mogli dziedziczy po sobie ab intestatol 126 555 ZAGADEK Z PRAWA RZYMSKIEGO

V. PRAWO ZOBOWIZA "Mit W W -''. Omw klasyfikacj zobowiza. Wymie elementy rzymskiej obligatio. ^ ,,..,.! Przedstaw w zarysie ewolucj pojcia obligatio od czasw archaicznych do klasycznych. Co to jest zobowizanie naturalne? Podaj warunki jakie musi spenia wiadczenie w zobowizaniu. Jakie skutki pociga za sob zastrzeenie wielu wiadcze w jednym zobowizaniu? Jak ksztatowaa si odpowiedzialno dunika za niewykonanie zobowizania? Wyjanij pojcie winy i omw jej rodzaje. Co oznacza odpowiedzialno z tytuu custodia i kiedy ma ona miejsce? W jakich sytuacjach mamy do czynienia z odpowiedzialnoci obiektywn? Wyjanij pojcie "rda zobowiza" i wymie te rda. Omw sposoby zganicia zobowiza. ; M Jakie s cechy charakterystyczne poyczki (mutuUni)! Na czym polegaa poyczka morska (fenus nauticuirifi .r_ , "

Porwnaj odpowiedzialno komodatariusza i depozytariusza za utrat rzeczy. Scharakteryzuj szczeglne rodzaje depozytu. Podaj cechy formalne stipulatio. Wymie i omw fukcje stipulatio. Co to jest cessiol Do czego suya stipulatio Aguiliana? Na czym polega kontrakt literalny? ,., . ,; /(. Kiedy dochodzi i jakie s skutki novatiol , , , J J t ..una-iTKin '(- "" " Podaj przykadow formuk procesw suc dochodzeniu roszczenia ze stipulatio. Omw odpowiedzialno dunika za niewykonanie zobowizania ze stipulatio. Podaj i scharakteryzuj postanowienia istotne umowy sprzeday. Co oznacza zasada periculum es t emptorisl JUD najmu oyto Kontrowersyjne. Jakie cechy musiao posiada porozumienie konstytuujce zlecenie (mandatum)! Jakie ryzyko kryo si w nieprecyzyjnym okreleniu przedmiotu zlecenia? Jakie s losy zobowizania ze zlecenia po mierci ktrej ze stron? Podaj definicj spki (societas). Wymie rodzaje spek. Omw odpowiedzialno wsplnikw wobec siebie i wobec wierzycieli zewntrznych. Wymie sytuacje, w ktrych dochodzio do zganicia spki. Omw skargi suce do dochodzenia zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia. Jak wygldao rozliczenie z tytuu prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia? W jakich sytuacjach jedna ze stron moga stosowa actio praescriptis verbisl Wymie i scharakteryzuj pacta pretorskie. Scharakteryzuj odpowiedzialno za szkod majtkow na podstawie LexAquilia. Dmw interpretacj ustawy akwiliaskiej. Wyjanij pojcie zniewagi poredniej. Dmw definicj kradziey w prawie klasycznym. )mw te instytucje, ktre suyy umocnieniu zobowiza. ?o oznaczao pojcie intercessio! ak wygldaa sytuacja prawna porczyciela? Ja czym polegaa specyfika mandatum pecuniae credendae! 'rzedstaw Jideiissio na tle innych osobowych umocnie zobowiza. Wyjanij pojcie solidarnoci, czego moe wynika solidarno bierna i czynna? o to jest regres? 128 555 ZAGADEK Z PR WA RZYMSKIEGO VL OCHRONA PRAW PRYWARNYCH Podaj zasady rzdzce rozkadem ciaru dowodu w procesie rzymskim. Omw postpowanie na podstawie legis actio sacramento in rem. > ; Omw postpowanie na podstawie legis actioper manus iniectionem. Podaj cechy postpowania legisakcyjnego.

<

W jakiej sytuacji proces formukowy moe zakoczy si w pierwszej fazie? Jak ewoluowaa instytucja pozwu? Scharakteryzuj budow formuki procesowej. Omw skutki litis contestatio. , Opisz konkurencj skarg i sposoby jej rozwizywania. Scharakteryzuj postpowanie dowodowe. Porwnaj proces formukowy i proces kognicyjny. Omw rol i rodzaje zarzutw procesowych. Przedstaw bieg postpowania egzekucyjnego w procesie legisakcyjnym, formuko wym i kognicyjnym. Porwnaj te postpowania. ,",.,.< Jakie znasz rodki ochrony pozaprocesowej? , >!t:'sri Omw podstawowe podziay skarg. Czy w rzymskim procesie istniaa apelacja? -; / Omw genez procesu kognicyjnego. .l, Omw genez procesu formukowego. : / =" d]a