Eliza Prendecka

waciwoci koksownicze wgli. metody ich oznaczania.

1. WSTP W przemyle midzy innymi wgiel wykorzystuje si w procesie koksowania. Koksowanie jest to proces termicznego odgazowania wgla lub mieszanki wglowej w temperaturze ok. 1000C bez dostpu powietrza. Oprcz spalania, koksowanie naley do procesw technologicznych o najwikszym znaczeniu praktycznym spord wszystkich przemysowych metod chemicznej przerbki paliw staych. Gwnym celem tego procesu jest wytworzenie koksu kawakowego o duej wytrzymaoci mechanicznej stanowicego podstawowy reagent chemiczny i nonik energii cieplnej w przetwrstwie rud elaza (tzw. koks wielkopiecowy), odlewnictwie (tzw. koks odlewniczy) oraz, ostatnio coraz powszechniej stosowanym, przetwrstwie ska bazaltowych na mineralne materiay izolacyjne (tzw. koks specjalny). Znacznie mniejsze iloci koksu stosuje si do aglomeracji (spiekania) rud elaza, w metalurgii rud metali nieelaznych, jako rdo energii cieplnej w przemyle i gospodarstwach domowych, jako surowiec chemiczny do wytwarzania karbidu i gazw w gazogeneratorach oraz do produkcji materiaw grafitowych. Otrzymanie koksu kawakowego o dobrej wytrzymaoci mechanicznej i odpowiedniej reaktywnoci chemicznej wymaga uycia do procesu koksowania wgli charakteryzujcych si wasnociami koksujcymi. Waciwoci takie wykazuj jedynie wgle kamienne zajmujce rodkow pozycj w skali uwglenia. W polskiej klasyfikacji s to: - wgiel gazowy (typ 33), - wgiel gazowo-koksowy (typ 34), - wgiel ortokoksowy (typ 35), - wgiel metakoksowy (typ 36), - wgiel semikoksowy (typ 37), nazywane potocznie wglami koksujcymi. Pozostae typy wgla kamiennego, wgiel brunatny oraz antracyt, w czasie obrbki termicznej, daj koks pylisty, nie spieczony lub o maej wytrzymaoci mechanicznej, nie majcy zastosowania w przemyle koksochemicznym. W praktyce, surowcem do otrzymywania koksu jest mieszanka kilku typw wgli koksujcych dobierana w takich proporcjach, aby otrzyma produkt o cile okrelonych parametrach uytkowych, danych przez odbiorc. Rwnie wysokouwglone wgle kamienne oraz mia koksowy mog by w maej iloci dodawane do mieszanki koksowniczej jako tzw. skadniki schudzajce. (Zadaniem schudzajcych surowcw jest zmniejszenie skurczliwoci podczas wypalania i suszenia, powoduj te zmniejszanie plastycznoci.) O wielkoci kawakw koksu (sortymencie) decyduje przede wszystkim szeroko komr koksowniczych (0,350,5 m). Im szersza komora tym wikszy sortyment produktu. Temperatura i czas koksowania pozwala w pewnym stopniu wpywa na waciwoci uytkowe koksu. Typowy czas prowadzenia procesu to 12-36 godzin, a temperatura 950-1100 C. 2. Oznaczanie wasnoci koksowniczych wgla kamiennego Wane dla koksownictwa i gazownictwa oraz dla celw klasyfikacji polskiej i midzynarodowej metody oznaczania wasnoci koksowniczych wgli mona podzieli na trzy grupy: wasnoci plastyczne wgla metoda Gieselera i Hoehnego metoda dylatometryczna Arnu-Audiberta

zdolnoci spiekania wgla ( tym wasnoci wydymania wgla) metoda Rogi Metoda Gray-Kinga wskanik wolnego wydymania (ang. SI Swelling Index) Ocena cinienia rozprania

3. WASNOCI PLASTYCZNE WGLA Grup metod pozwalajcych oznaczy wasnoci koksownicze wgli, s metody dotyczce plastycznoci wgla. Skupiaj si one na zdolnociach przechodzenia wgla w stan plastyczny co jest gwnym warunkiem do otrzymywania wytrzymaego koksu w komorach koksowniczych. Stan plastyczny obserwuje si podczas pirolizy w temperaturach od okoo 350oC do okoo 500oC gdy ju powstaje pkoks podczas resolidacji (czyli zestalenia si masy plastycznej). Proces ten zaley od stopnia uwglenia, przy czym wraz ze wzrostem stopnia uwglenia ronie przedzia plastycznoci, ktry jest najszerszy dla wgli rednio uwglonych. Dla oceny plastycznosci wgla moemy wyrni trzy podstawowe grupy metod oceniajcych stan plastyczny: badanie lepkoci przy pomocy plastometrw ze zmiennym momentem obrotowym (np. metoda Davisa), metody penetrometryczne oceniajce grubo warstwy plastycznej (np. metoda Saponikowa),

badanie lepkoci przy pomocy plastometrw ze staym momentem obrotowym (np. metoda Gieselera).

Metoda Gieselera-Hoehnego Oznaczanie wasnoci stanu plastycznego wedug metody Gieselera - Hoehnego prowadzi si wedug starszej normy PN/G-04536 oraz nowszej PN/G-04565 ktre rni si tylko konstrukcj plastometru. Metoda ta polega na umieszczeniu prbki wgla o masie 1,8g i uziarnieniu poniej 0,5 mm wraz z zanurzonym w niej mieszadekiem w plastometrze, ktry z koleji zanurzony jest w mieszance azotanw sodowego i potasowego, i pniejsze ogrzewanie caoci od temperatury 350oC a do zatrzymania si mieszadeka czyli osignicia stanu pkoksu. Ogrzewanie prowadzi si ze sta szybkoci 3oC/min. Na podstawie pomiaru temperatur i szybkoci obrotw mona okreli takie parametry jak: temperatur pocztkow plastycznoci (daje si zauway pierwszy ruch mieszada) temperatur maksymaln plastycznoci (odpowiadajcej maksymalnej prdkoci ktowej poruszania si mieszda) temperatur koca plastycznoci (nastpuje zatrzymanie ruchu mieszada) wskanik maksymalnej plastycznoci (jest to najwiksza prdko obrotu mieszda wyraona w stopniach ktowych na minut) obszar plastycznoci Dla wgli o wysokiej plastycznoci sporzdza si wykres w skali pojedynczo logarytmicznej. Na wykresie przedstawiono charakterystyczne temperatury plastycznoci dla typowych wgli kamiennych. Pocztkowa temperatura plastycznoci (Tp) szybko ronie ze spadkiem zawartoci tzw. czci lotnych, podstawowego parametru okrelajcego stopie uwglenia wgla (wysze czci lotne nisza zawarto wgla w paliwie). Temperatura, w ktrej masa plastyczna osiga najnisz lepko (Tmax) spada niemal liniowo ze wzrostem czci lotnych w paliwie. Zblion charakterystyk wykazuj temperatura resolidacji masy plastycznej (Tk). Metoda dylatometryczna Arnu-Audiberta Metoda dylatometryczna Arnu-Audiberta prowadzona jest wedug normy PN/G-04517 i polega na pomiarze porednim plastycznoci wgla poprzez zmiane dugoci brykiecika wglowego podczas ogrzewania prbki do temperatury okoo 500oC. Ogrzewanie prowadzi si ze sta szybkoci 5oC/min w cile znormalizowanej aparaturze. W zalenoci od tego, czy brykiecie po maksymalnej kontrakcji uzyskuje wiksz, rwn lub mniejsz dugo w porwnaniu do dugoci pocztkowej, potczas dalszego ogrzewania dylatacja moe by dodatnia, zerowa lub ujemna. Wyrnia si wgle: - euplastyczne, subplastyczne, fluidoplastyczne, pery plastyczne. Metoda Saponikowa Pomiar w metodzie Saponikowa wedug normy PN/G-04545 polega na ogrzewaniu wgla w stalowych tyglach w cile okrelonych warunkach w przedziale temperatur 350-650oC i zmierzeniu gruboci wytwarzajcej si warstwy plastycznej oraz na mierzeniu skurczu liniowego warstwy plastycznej ogrzewanego wgla.. Ogrzewanie prowadzi si ze sta szybkoci 3oC/min. Saponikow na podstawie przeprowadzanych przez siebie bada na wglach i koksach

sporzdzi diagram klasyfikacyjny wgle koksowe. W Polsce klasyfikacja ta bya stosowana w latach powojennych, a do lat szedziesitych ubiegego wieku.

4. OCENA SPIEKALNOCI WGLI KAMIENNYCH

Zdolno spiekania (spiekalno) jest charakterystyczn cech staych paliw kopalnych pozwalajc na szybkie drnienie wgli koksujcych od niekoksujcych. Pod pojciem spiekalnoci rozumie si zdolno rozdrobnionego wgla do tworzenia spieczonej bryy, przy jego nagrzewaniu do okrelonej temperatury bez dostpu powietrza. Szereg metod, ktre pozwalaj okreli zdolno spiekania wgli mona podzieli na trzy grupy: Ogrzewanie badanego wgla wraz z obojtnym materiaem rozcieczajcym w cile okrelonych warunkach oraz pomiar wytrzymaociowy otrzymanego koksiku, Ogrzewanie badanego wgla bez materiau rozcieczajcego w cile okrelonych warunkach, Metoda mieszana. Metoda Rogi Do pierwszej grupy zalicza si metod Rogi. Oznaczanie to prowadzi si wedug normy PN/G-04518 w specjalnym urzdzeniu nazywanym - bbnem Rogi. Oznaczenie spiekalnoci metod Rogi polega na zbadaniu wytrzymaoci mechanicznej koksu, otrzymanego przez odgazowanie w temperaturze 850C, w czasie 15 minut mieszanki 1 g wgla z 5 g wzorcowego antracytu. Mieszanka jest karbonizowana pod staym naciskiem bloku stalowego w tygielku porcelanowym o znormalizowanych wymiarach. Otrzymany koksik way si i przesiewa przez sito o oczkach 1 mm, a pozostao na sicie way si i poddaje si trzykrotnemu piciominutowemu bbnowaniu z szybkoci 50 obr/min w specjalnym urzdzeniu (bben Rogi). Operacj przesiewania i waenia powtarza si po kadym cyklu. Po przeprowadzeniu wszystkich operacji bbnowania, przesiewania i waenia oblicza si liczb spiekania Rogi (ang. RI Roga Index) ze wzoru: [ wzr ] Wyznaczon empirycznie zaleno zdolnoci spiekania wgli metod Rogi od zawartoci czci lotnych w przeliczeniu na stan suchy i bezpopioowy (Vdaf) przedstawiono na rysunku 2. Teoretyczne wartoci RI wynosz od 0 do 100, w praktyce najlepiej spiekalne wgle maj RI okoo 85. Przyjmuje si nastpujcy podzia wgli pod wzgldem spiekalnoci:

Oznaczanie wskanika wolnego wydymania Do drugiej grupy oznaczania spiekalno ci wgli zalicza si metod poprzez oznaczanie wskanika wolnego wydymania wedug normy PN/G-04515. Oznaczenie wskanika wolnego wydymania (ang. SI Swelling Index) pozwala w prosty sposb oceni lepko masy plastycznej badanego wgla oraz warto cinienia wywieranego na cianki komory koksowniczej w przemysowym procesie otrzymywania koksu. Wyznaczon empirycznie zaleno wskanika SI od zawartoci czci lotnych w przeliczeniu na stan suchy i bezpopioowy (Vdaf) przedstawiono na poniszym rysunku.

Metoda ta polega na skoksowaniu w znormalizowanym tyglu 1g wgla i pod przykryciem ogrzewa si go w specjalnym piecu elektrycznym, Otrzymany koksik porwnuje si z wzorcami ksztatw za pomoc aparatu do pomiaru wskanika wolnego wydymania lub poprzez porwnanie wzrokowe. Czym wysza liczba SI tym lepiej nadajcy si do koksowania wgiel.

Metoda Gray-Kinga Do ostatniej grupy oznaczania spiekalnoci wgla zalicza si metod mieszan, czc w sobie cechy dwch powszednich. Metoda ta stosowana jest najczciej w krajach anglosaskich i polega na okreleniu si zdolnoci spiekania wgli w oparciu o wygld otrzymanej pozostaoci (karbonizatu) otrzymanej w temperaturze 600oC. Prbk 20g badanego wgla o granulacji poniej 0,2 mm, umieszcza si w poziomej retorcie na dugoci 150 mm. Retort nastpnie umieszcza si w piecu rurowym rozgrzanym do 325oC. Ogrzewanie prowadzi si ze sta szybkoci 5oC/min. Po wykonaniu oznaczenia porwnuje si powstay karbonizat z szablonem wzorcw, gdzie zdolnoci koksujce wgli rosn wraz z indeksem wzorcw (od A do G). 5. OCENA CINIENIA ROZPRANIA
Oznaczanie cinienia rozprania wgli kamiennych polega na pomiarze maksymalnego cinienia jakie wywiera badany wgiel na cianki w znormalizowanej aparaturze podczas ogrzewania go wedug normy PN/G-04522. Oznaczenie ma istotne znaczenie dla oceny bezpiecznego koksowania wgla w komorach ceramicznych. Nadmierne cinienie rozprania wsadu wglowego moe spowodowa trwae uszkodzenie komr koksowniczych. 6. ZAKOCZENIE Badania wasnoci koksotwrczych polegaj w gownej mierze na poredniej lub bezporedniej ocenie przebiegu uplastycznienia i spiekania wgla w trakcie pirolizy. W powizaniu z innymi wskanikami analizy technicznej i petrograficznej umoliwiaj one szacoanie przydatnoci danego wgla do procesu koksowania. 7. Bibliografia

Praca zbiorowa, Koksownictwo, Wydawnictwo lsk (1986) A. Karcz, Koksownictwo : Skrypt, Akademia Grniczo-Hutnicza w Krakowie, Krakw (1991) wydawnicza Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw (2003) B.Roga, K.Tomkw, Chemiczna technologia wglowa, WNT, Warszawa (1971) K.Kierzek, Wasnoci koksownicze wgla - wiczenia laboratoryjne, PWr, Wrocaw (2010)