Makroekonomia i problemy makroekonomiczne

Makroekonomia jest nauk o gospodarce rozumianej jako cao, zajmuje si badaniem zjawisk ekonomicznych zachodzcych w caej gospodarce kraju oraz bada czne efekty zakupw, dokonywanych przez wszystkie gospodarstwa domowe. Z tego powodu ekonomistw, zajmujcych si makroekonomi, interesuj gospodarstwa domowe, przedsibiorstwa oraz pastwo, ale tylko pod warunkiem, e bd analizowane ich zbiorcze zachowania na rynku, bez zagbiania si w motywy indywidualnych decyzji. Makroekonomia stara si wyjani, jak oraz dlaczego z upywem czasu gospodarka si rozwija i podlega zmianom. Zatem gwnym przedmiotem zainteresowa makroekonomii jest rwnowaga caej gospodarki, wzrost gospodarczy oraz wahania poziomu aktywnoci gospodarczej. Makroekonomici szukaj odpowiedzi na pytania: - Jak zrwnoway popyt i poda na wszystkich rynkach gospodarki? - Jak zwikszy bogactwo spoeczestwa? - Dlaczego wystpuje nierwnomierny rozwj gospodarki? Z tego obszaru zainteresowania wyaniaj si gwne problemy, ktre stara si rozwiza makroekonomia.

Jak osign wzrost gospodarczy?

Jak ograniczy bezrobocie?

Makroekonomia
Czy pastwo powinno si angaowa w gospodark

Jak ograniczy inflacj? Jak zyska na wymianie gospodarczej?

Opisujc zjawiska makroekonomiczne, posugujemy si ju pojciami, np.: cen, popytem, poda. Jednak wielkoci te w makroekonomii maj charakter zagregowany (czny). Na wszystkie zjawiska ekonomiczne w makroekonomii patrzymy globalnie. Gospodarki pastw stale zmieniaj si wskutek dziaania wielu czynnikw. W celu wyjanienia, w jaki sposb gospodarka si rozwija i dlaczego podlega okresowym wahaniom, makroekonomista buduje model. Dlatego te czsto mwi si, e rozwaana makroekonomiczne maja charakter modelowy. Model ekonomiczny to uproszczony opis gospodarki (lub jej czci), wyraony w formie sw, wykresw i rwna. Ma on charakter uproszczony, bo nie uwzgldnia zjawisk i cech mao istotnych dla caoci zagadnienia. Za pomoc modelu ekonomici staraj si zrozumie, co si dzieje w rzeczywistoci, w jaki sposb uczestnicy gospodarki oddziauj na siebie poprzez rne zmienne czynniki, np. popyt.

Najwaniejsze w makroekonomii zmienne to:

Popyt globalny Poda globalna Stopa inflacji Zmienne makroekonomiczne Globalny poziom cen Stopa bezrobocia Kursy walutowe Deficyt handlowy Wielko wytwarzanego produktu

Znajomo zalenoci midzy tymi zmiennymi pozwala ekonomistom formuowa prawa, ktre mog pomc prowadzcym polityk gospodarcz kraju w podejmowaniu dziaa stabilizujcych gospodark. Takimi dziaaniami s: stymulowanie wzrostu gospodarczego, ksztatowanie polityki fiskalnej i pieninej, walka z bezrobociem i inflacj.

Agregacja
Makrowielkoci s agregatami powstaymi dziki poczeniu odpowiednich wielkoci mikroekonomicznych. czenia wielkoci mikroekonomicznych w celu otrzymania makrowielkoci gospodarczych nazywa si agregacj. Wielkoci gospodarcze dzielimy na dwie grupy: - wystpujce w postaci zasobw, - wystpujce w postaci strumieni. Zasoby okrelaj nagromadzony stan danej wielkoci w okrelonym momencie. Natomiast strumienie ukazuj wartoci pewnych wielkoci ekonomicznych w jakim przedziale czasu. Przykadami makrowielkoci w postaci zasobw s: zatrudnienie, bezrobocie i majtek produkcyjny, w postaci strumieni s: produkcja, dochd, wydatki, sprzeda, inwestycje. Zmiany wielkoci ekonomicznych w postaci zasobw uzalenione s od rozmiarw ich strumieni ekonomicznych. Na przykad rozmiary zatrudnienia (zasb) zmieniaj si w okrelonym kierunku w zalenoci od relacji midzy strumieniami przyj do 2

pracy i odej z pracy; natomiast zmiany wielkoci bezrobocia (zasb) zale od strumieni napywu osb do stanu bezrobocia i odpywu ze stanu bezrobocia. Przy dokonywaniu agregacji naley przestrzega kilku zasad. Po pierwsze, naley agregowa wielkoci jednorodne. Po drugie , przy agregowaniu zasobw jest wane, aby wielkoci ekonomiczne dotyczyy tego samego momentu. Po trzecie, przy agregowaniu strumieni naley bra pod uwag wielkoci dotyczce tego samego okresu. Agregacja wielkoci ekonomicznych wymaga przyjcia odpowiednich jednostek pomiaru: Mierzenie makrowielkoci gospodarczych w jednostkach naturalnych ma ograniczony zakres jest moliwe tylko w odniesieniu do niektrych kategorii, np. zatrudnienia i bezrobocia, ktre mona mierzy w osobach. Mierzenie wielkoci agregatowych w jednostkach pieninych: wyodrbniamy nominalne i realne wartoci (pienine) agregatw. Aby mc bada taki zagregowany wiat, ekonomici posuguj si wanie specjalnie skonstruowanymi miernikami, a mianowicie realnym produktem narodowym brutto (PNB) i poziomem cen.

Podstawowe pojcia
PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB) jest to warto wszystkich dbr i usug kocowych wyprodukowanych w gospodarce dziki zatrudnieniu krajowych czynnikw wytwrczych oraz dochodw z tych czynnikw (pracy i kapitau) zatrudnionych za granic w danym okresie, np. w roku. Warto wszystkich dbr i usug mona wyrazi w ujciu nominalnym lub realnym. NOMINALNY PRODUKT NARODOWY BRUTTO (n-PNB) jest to warto wszystkich dbr i usug kocowych wyprodukowanych w gospodarce dziki zatrudnieniu krajowych czynnikw wytwrczych oraz dochodw z tych czynnikw (pracy i kapitau) zatrudnionych za granic w danym okresie, obliczona z wykorzystaniem cen biecych. REALNY PRODUKT NARODOWY BRUTTO (r-PNB) jest to warto wszystkich dbr i usug kocowych wyprodukowanych w gospodarce dziki zatrudnieniu krajowych czynnikw wytwrczych oraz dochodw z tych czynnikw (pracy i kapitau) zatrudnionych za granic w danym okresie, obliczona z wykorzystaniem cen roku bazowego. Tydzie I II Produkcja 100 100 Cena 1,00 1,10 n-PNB 100,00 110,00 r-PNB 100 100

Analizujc pojedynczy rynek patrzymy na cen rynku. Jeli posugujemy si obrazem zagregowanym i wielkoci produkcji jest realny produkt narodowy brutto, to musimy wykorzysta poziom cen jako odpowiednik ceny indywidualnej. Poziom cen mona zmierzy za pomoc deflatora PNB.

DEFLATOR PNB jest miernikiem zmian cen. Aby obliczy, jak zmienia si poziom cen w gospodarce naley przeanalizowa nastpujcy przykad.
Dobro pizza fanta Produkcja tygodnie 1 2 3 100 105 110 50 45 50 Cena tygodnie 1 2 3 1,00 1,10 1,10 1,50 1,40 1,60 n-PNB tygodnie 1 2 3 100,0 115,0 121,0 0 0 0 75,00 63,00 80,00 175,0 178,0 201,0 0 0 0 r-PNB tygodnie 1 2 3 100,0 105,0 110,0 0 0 0 75,00 67,50 75,00 175,0 172,5 185,0 0 0 0

W tabeli zosta obliczony nominalny i realny produkt narodowy brutto ktry pozwoli na wyznaczenie deflektora PNB jako miernika poziomu cen. Deflator PNB jest stosunkiem nominalnego produktu narodowego brutto do realnego produktu narodowego brutto pomnoonym przez 100, czyli: Deflator PNB=
n PNB * 100 r PNB

O stanie gospodarki danego kraju wiadczy wielko produkcji dbr i usug ktra jest w nim wytworzona w cigu jednego roku. Wielko t mona opisa za pomoc trzech wskanikw: Produktu krajowego brutto Produktu narodowego brutto Dochodu narodowego PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) naley do podstawowych kategorii makroekonomicznych, jest on syntetyczn miar wartoci produkcji wytworzonej w gospodarce w cigu roku. Wprowadzeniem do istoty i metod obliczania PKB jest model ruchu okrnego w gospodarce. Gospodarka narodowa skada si z duej liczby podmiotw gospodarczych: gospodarstw domowych, przedsibiorstw, a take jednostek aparatu pastwa szczebla centralnego i lokalnego. Dziki ich decyzjom uruchamiane s rnorodne procesy gospodarcze.

ZAOENIA UPROSZCZONE: Rozpatrujemy gospodark zamknit (bez eksportu i importu), w ktrej nie funkcjonuje pastwo, a jedynie gospodarstwa domowe i przedsibiorstwa. Gospodarstwa domowe wystpuj zarwno w roli wacicieli czynnikw produkcji, jak i nabywcw dbr i usug, przeznaczajcych cae swoje dochody na biece wydatki. Przedsibiorstwa penice funkcje pracodawcw i producentw przeznaczaj cae swoje dochody na zakup czynnikw produkcji. 4

Ruch okrny midzy przedsibiorstwami i gospodarstwami domowymi

Wydatki Na dobra i usugi Dobra i usugi Gospodarstwa domowe Przedsibiorstwa

Usugi czynnikw proodukcji Dochody czynnikw proodukcji

Wnioski z przedstawionego modelu gospodarki: 1. Obydwie analizowane grupy podmiotw s od siebie cile uzalenione. Pooenie ekonomiczne gospodarstw domowych zaley od sytuacji ekonomicznej przedsibiorstw i vice versa. 2. Rozmiary dziaalnoci mona mierzy w rne sposb: albo mierzc strumienie pienine wystpujce w gospodarce (tj. strumienie wydatkw na dobra i usugi oraz strumienie dochodw czynnikw produkcji), albo mierzc strumienie rzeczowe (w tym przypadku strumienie wytwarzanych dbr i usug). Mona wic mwi o trzech sposobach pomiaru dziaalnoci gospodarczej (tj. mierzenie strumieni wydatkw, dochodw i produktw). 3. Wszystkie metody pomiaru musz da jednakowy rezultat. Wynika to ze cisego powizania przepywajcych strumieni: strumienie pienine s odpowiednikami transferu strumieni rzeczowych. Przedstawiony wyej model ruchu okrnego jest duym uproszczeniem rzeczywistoci gospodarczej, poniewa (1) nie uwzgldnia pastwa, (2) nie bierze pod uwag wymiany handlowej z zagranic oraz (3) pomija to, e gospodarstwa domowe nie musz caoci swoich dochodw przeznacza na zakup dbr i usug, a przedsibiorstwa na zakupy usug czynnikw produkcji. Uwzgldnienie tych trzech czynnikw w analizie przyblia znacznie model do rzeczywistoci. Naley jednak odpowiedzie na pytanie, jakie s konsekwencje uwzgldniania tych czynnikw dla przebiegu ruchu okrnego w gospodarce i dla obliczania PKB? W zwizku z tym, trzeba do wczeniejszego modelu wprowadzi dwie zmiany dotyczce ruchu okrnego strumieni pieninych. Po pierwsze, poniewa gospodarstwa domowe tylko cz dochodw przeznaczaj na zakup krajowych dbr i usug, a przedsibiorstwa tylko cz dochodw przeznaczaj na zakup czynnikw produkcji, mamy 5

pewne odpywy z dotychczasowego ruchu okrnego strumieni pieninych. Po drugie, poniewa tylko cz dochodw gospodarstw domowych pochodzi z krajowych przedsibiorstw oraz tylko cz dochodw przedsibiorstw pochodzie ze sprzeday gospodarstwom domowym, mamy dodatkowe rda dochodw, czyli dopywy do ruchu okrnego dotychczasowych strumieni pieninych. Ruch okrny strumieniami pieninymi w gospodarce: dopywy i odpywy. Dopywy: inwestycje (I), wydatki rzdowe (G), eksport (Ex); odpywy: oszczdnoci (S) podatki (T), import (Im)

Wydatki na dobra i usugi I

Przedsibiorstwa

Ex

Im

Sektor bankowy I G S

Pastwo Im T

Zagranica

Ex Dochody czynnikw produkcji

Gospodarstwa domowe

Metody obliczania PKB: - metoda sumowania produktw, - metoda sumowania dochodw, - metoda sumowania wydatkw. Metoda sumowania produktw Polega na sumowaniu wartoci dbr i usug wytworzonych w danej gospodarce w cigu roku. W praktyce obliczeniami tymi zajmuj si specjalnie do tych celw powoane instytucje statystyczne ( w Polsce: Gwny Urzd Statystyczny i lokalne urzdy statystyczne). Zebrane dane statystyczne dotyczce wartoci wytworzonych dbr i usug najczciej grupuje si wedug dziaw gospodarki. Przy obliczaniu PKB metod sumowania produktw trzeba uwaa, aby nie dodawa wielokrotnie tych samych elementw. Przy obliczaniu PKB naley liczy wyprodukowane dobra i usugi tylko jeden raz.

Dwa sposoby uniknicia wielokrotnego liczenia tych samych elementw. Pierwszy polega na sumowaniu wartoci tzw. Produktw finalnych, drugi za na sumowaniu tzw. wartoci dodanej. Produkty finalne to dobra i usugi nabywane przez ostatecznego uytkownika. W ich skad wchodz dobra i usugi konsumpcyjne nabywane przez gospodarstwa domowe oraz dobra i usugi inwestycyjne (np. maszyny) nabywane przez przedsibiorstwa. Charakterystyczn cech dbr inwestycyjnych jest to, e nie zuywaj si w caoci w jednym cyklu wytwrczym. Warto dodana jest to przyrost wartoci produktw bdcy rezultatem danego procesu produkcji. Oblicza si przez odjcie od wartoci dbr (czy te usug) wytwarzanych w danym przedsibiorstwie sumy kosztw rzeczowych czynnikw produkcji zuytych przy wytwarzaniu tych dbr (usug). Dobra porednie (np. blacha) su do produkcji dbr finalnych (np. konserw misnych), czyli takich, ktre nie s dalej przetwarzane, lecz zaspokajaj potrzeby kocowych odbiorcw. Dobrami porednimi (niefinalnymi) nazywamy wszystkie te dobra, ktre w cigu danego okresu (roku) zostaj zuyte do produkcji gotowych dbr finalnych. PKB wytworzony w cigu roku rwna si sumie tzw. wartoci dodanej, powstaej w tym roku w caej gospodarce. Warto dodana w ciecie poziomkowym
Warto dodana przez cukiernika Warto dodana dziki zrobieniu konfitury Warto ciasta poziomkowego

Warto dodana dziki zebraniu poziomek

Warto konfitury Warto poziomek Zbieracz poziomek Producent konfitury poziomkowej Cukiernik, ktry upiek ciasto poziomkowe

Metoda sumowania dochodw Na dochody czynnikw produkcji skadaj si: pace, renty, procenty i zyski. Obliczanie PKB metod sumowania dochodw polega na dodawaniu dochodw, powstajcych w procesie wytwarzania produktw w danym roku. Suma tych dochodw musi by rwna oglnej sumie wartoci dodanej, bowiem warto dodana skada si z dochodw otrzymywanych przez uczestnikw procesu produkcji. PKB = wartoci dodanych = dochodw czynnikw produkcji 7

Przy obliczaniu PKB metod sumowania dochodw naley pamita o tym, aby uwzgldni jedynie te dochody, ktre powstaj w zwizku z wytwarzaniem dbr i usug. Uzasadnienie dochodowej metody liczenia produktu krajowego brutto jest nastpujce. Ot utarg kadego przedsibiorstwa wytwarzajcego dobra finalne pokrywa koszty produkcji, dajc nadwyk, czyli zysk waciciela. Nadwyka ta ma charakter wielkoci rezydualnej (reszty) poniewa powstaje przez odjecie kosztw od utargu. Im wyszy jest utarg, tym (ceteris paribus) wikszy jest zysk. Suma kosztw i zysku = utarg. Metoda sumowania wydatkw Obliczanie PKB t metod polega na sumowaniu wydatkw na produkty finalne wytworzone przez przedsibiorstwa krajowe. Wydatki te obejmuj: - wydatki na produkty konsumpcyjne (czyli dobra i usugi) wytwarzane w kraju (Ck), - wydatki na krajowe produkty inwestycyjne (Ik), - wydatki rzdowe na wytwarzane w kraju finalne dobra i usugi, z wyczeniem patnoci transferowych (Gk), - wydatki zagranicy na krajowe produkty eksportowe (Exk)

PKB = Ck+Ik+Gk+Exk,
gdzie subskrypty k przy poszczeglnych symbolach oznaczaj, e bierzemy pod uwag tylko wydatki na produkty krajowe. Taki sam rezultat otrzymamy, gdy bdziemy dodawa poszczeglne wydatki na produkty krajowe i importowane, a nastpnie odejmiemy wielko cznego importu (Im). Mamy wic:

PKB = C+I+G+Ex-Im,
Gdzie C,I,G i Ex zawieraj rwnie komponenty z importu. Wanie ta metoda rachunku wykorzystywana jest w praktyce statystycznej. Gdy rnic midzy eksportem a importem (tj. eksport netto) oznaczamy przez X, wwczas rwnanie bdzie miao posta:

PKB = C+I+G+X
Aby zapewni identyczno wynikw naszego rachunku z rachunkami PKB dokonanymi metodami sumowania produktw lub dochodw, musimy dokona pewnych korekt zwizanych z podatkami porednimi i subsydiami. Przedsibiorstwa musz przeznacza cz swych przychodw ze sprzeday na zapacenie podatkw porednich, np. podatku od wartoci dodanej (VAT) lub tzw. podatku akcyzowego. Podatki te uszczuplaj wic kwoty, jakie przedsibiorstwa mog przeznaczy na nabywanie czynnikw produkcji. Dlatego musimy odj wielko podatkw porednich z rachunku PKB. Natomiast subsydia otrzymywane przez przedsibiorstwa z budetu pastwa oznaczaj zwikszenie przychodw przedsibiorstw i w konsekwencji take wzrost wydatkw na czynniki produkcji. Dlatego subsydia musz by wczone przy obliczaniu PKB. Uwzgldniajc podatki porednie i subsydia wyrniamy dwie kategorie: PKB w cenach rynkowych i PKB w cenach czynnikw produkcji. PKB w cenach rynkowych jest miar produkcji krajowej w kategoriach cen paconych przez ostatecznych odbiorcw, a wic obejmujcych podatki porednie. Natomiast PKB w cenach czynnikw produkcji jest miar

produkcji krajowej z pominiciem podatkw porednich i uwzgldnieniem subsydiw. Ta kategoria PKB odpowiada obliczaniu PKB metodami sumowania produktw i sumowania dochodw. Zatem

PKB w cenach rynkowych = C+I+G+x= Ck+Ik+Gk+Exk

oraz

PKB w cenach czynnikw produkcji = =PKB w cenach rynkowych podatki porednie + subsydia = = dochodw czynnikw produkcji Produkt narodowy brutto i dochd narodowy
Produkt narodowy brutto (PNB) jest miar dochodw osiganych przez obywateli danego kraju, niezalenie od miejsca wiadczenia usug przez czynniki produkcji. PNB jest rwny PKB powikszonemu o dochody netto z tytuu wasnoci za granic. PNB w cenach czynnikw produkcji = PKB w cenach czynnikw produkcji + +dochody netto z tytuu wasnoci za granic W omawianych miarach produkcji, tj. PKB i PNB, nie bierze si pod uwag tego, e wyposaenie kapitaowe wykorzystywane w procesie produkcji (tj. maszyny, urzdzenia produkcyjne) zuywa si. Ekonomicznym odzwierciedleniem procesu zuywania si istniejcego zasobu kapitau trwaego jest amortyzacja. Amortyzacja odzwierciedla warto zuycia si zasobu kapitau w danym okresie. Zuywanie si zasobu kapitau fizycznego oznacza, e cz dbr wytwarzanych w gospodarce trzeba przeznaczy na odtworzenie zuytego kapitau. Cz cznych inwestycji (tzw. inwestycji brutto) musi by przeznaczona na odtworzenie zuytego zasobu kapitau w rozmiarach odpowiadajcych amortyzacji. Pozosta cz inwestycji (tzw. inwestycje netto) mona wykorzysta na powikszenie istniejcego zasobu kapitau. Netto = Brutto amortyzacja PKB, jak i PNB s miarami produkcji uwzgldniajcymi inwestycje brutto. Miar produkcji uwzgldniajca inwestycje netto jest produkt narodowy netto (PNN), nazywany rwnie dochodem narodowym. Jest on rnic midzy PNB a amortyzacj. AMORTYZA SALDOa -CJA PNN w cenach czynnikw produkcji = dochd narodowy (Y) = = PNB w cenach czynnikw produkcji amortyzacja PODATKI MIERNIKI EFEKTW PRACY SPOECZESTWA POREDNIE PRODUKT PRODUKT PRODUKT NARODOWY PRODUKT NARODOWY KRAJOWY NETTO NARODOWY BRUTTO BRUTTO (PNN) NETTO (PKB) BRUTTO (w cenach PRODUKT NARODOWY (PNN) (w rynkowych) cenach czynnikw) = DOCHD NARODOWY

WYNAGRO DZENIE PRACY DOCHODY CZYNNI-KW PRODUKCJI ZYSK Z KAPITAU

WYNAGRO DZENIE ZIEMI Kategoria PNB w cenach czynnikw produkcji odzwierciedla wielko cznych dochodw powstajcych w procesie produkcji. Gdy odejmiemy od niej warto amortyzacji, podatki bezporednie pacone przez przedsibiorstwa oraz zyski nie podzielone (t. cz zyskw przeznaczonych na rozwj przedsibiorstw, a nie do podziau midzy akcjonariuszy), otrzymamy czn warto dochodw osobistych uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe w przedsibiorstwach. Dochody osobiste pomniejszone o podatki bezporednie pacone przez gospodarstwa domowe i powikszone o otrzymane patnoci transferowe (np. emerytury, zasiki) okrelamy mianem rozporzdzalnych dochodw osobistych (RDO). Ich wielko informuje o tym, ile gospodarstwa domowe mog przeznaczy na wydatki i oszczdnoci.

Determinanty dochodu narodowego Analiza krtkookresowa Zarys gwnych stanowisk teoretycznych

Pojcia pomocnicze: produkcja potencjalna; faktyczne krzywe agregatowego popytu; agregatowa poday. Produkcja potencjalna to produkcja, ktr mona by wytworzy w gospodarce, gdyby racjonalnie byy wykorzystywane wszystkie czynniki produkcji, tj. zasoby pracy, kapitau i ziemi. Rozmiary produkcji potencjalnej zale od wielkoci zasobw czynnikw produkcji wystpujcych w gospodarce oraz efektywnoci ich wykorzystania. Produkcja faktyczna oznacza produkcj rzeczywicie wytwarzan w gospodarce. W gospodarce rynkowej, w ktrej produkty wytwarzaj przedsibiorstwa nastawione na zysk, jej poziom jest wyznaczony przez moliwoci opacalnej sprzeday. Agregatowy popyt to czna ilo towarw, jak nabywcy decyduj si zakupi w danych warunkach i czasie. Agregatowa poda oznacza czn ilo towarw, jak producenci decyduj si wytworzy w danych warunkach i czasie oraz dostarczy na rynek. Termin w danych warunkach naley rozumie jako dane czynniki determinujce agregatowy popyt i agregatow poda. Agregatowa poda zaley przede wszystkim od trzech czynnikw: od zasobw czynnikw produkcji i efektywnoci ich wykorzystania, od oglnego poziomu cen towarw oraz kosztw produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu towarw. Wielko zasobw czynnikw produkcji i efektywnoci ich wykorzystania wyznaczaj rozmiary agregatowej poday, odpowiadajce poziomowi produkcji potencjalnej. Im wiksze s te zasoby oraz im wysza jest efektywno ich wykorzystania, tym wysze s rozmiary agregatowej poday.

10

Przy danych zasobach czynnikw produkcji wielko agregatowej poday zaley przede wszystkim od oglnego poziomu cen oraz od kosztw produkcji. Agregatowa poda jest rosnc funkcj oglnego poziomu cen i malejc funkcj kosztw produkcji. Faktyczne rozmiary produkcji (dochodu narodowego) ustalaj si w wyniku wzajemnego oddziaywania agregatowego popytu i agregatowej poday. Do wyznaczania rozmiarw dochodu narodowego wykorzystuje si krzywe agregatowej popytu i agregatowej poday. Krzywa agregatowego popytu ukazuje zaleno agregatowego popytu od oglnego poziomu cen towarw (pozostae czynniki determinujce agregatowy popyt s niezmienne). Innymi sowy, krzywa ta okrela czne iloci towarw, jakie nabywcy decyduj si zakupi przy poszczeglnych poziomach ich cen. Krzywa agregatowej poday okrela zaleno agregatowej poday od oglnego poziomu cen (przy zaoeniu niezmiennoci pozostaych determinantw agregatowej poday). Inaczej mwic, krzywa ta okrela czne iloci towarw, jakie producenci decyduj si wytworzy i dostarczy na rynek przy rnych poziomach cen.

Krzywa agregatowej poday i agregatowego popytu stanowisko kompromisowe. Poziom cen

APd

APp 0 Yp Dochd narodowy

Ksztat krzywej agregatowej poday wywouje dosy ostre spory w teorii ekonomii. Wyodrbni mona dwa kracowe stanowiska: ekstremalne stanowisko neoklasyczne, zakadajce pionow krzyw agregatowej poday oraz ekstremalne stanowisko keynesistowskie, zakadajc poziomy przebieg krzywej w typowej sytuacji gospodarczej. Wyrni mona rwnie stanowisko kompromisowe. Wedug stanowiska kompromisowego, krzywa agregatowej poday ma ksztat z krzyw APd. Zgodnie z ekstremalnym stanowiskiem neoklasycznym, krzywa agregatowej poday jest pionowa (prosta APd) i odpowiada poziomej produkcji potencjalnej (Yp)

11

Taki ksztat krzywej wynika z neoklasycznego przekonania o doskonaej gitkoci cen.

Poziom cen

APd

Pe 0 Yp

A APp

Dochd narodowy
Przez gitko cen rozumiemy zmian cen jako reakcj na zmian warunkw rynkowych, w szczeglnoci popytu i poday. Keyneici odrzucaj przekonanie neoklasykw o doskonaej gitkoci cen i duej skutecznoci dziaania mechanizmw rynkowych. Ich zdaniem, mechanizmy rynkowe i lece u ich podstaw zmiany cen nie s w stanie zagwarantowa produkcji w peni wykorzystujcej czynniki wytwrcze. Ponadto zaoenie gitkoci cen, a w szczeglnoci gitkoci pac w d, jest mao realistyczne we wspczesnym wiecie, w ktrym du rol odgrywaj zwizki zawodowe, przeciwstawiajce si obnikom pac. Z tych powodw keyeneici zakadaj w swoich analizach lepkie (tj. mao elastyczne) ceny, a w kracowym przypadku ceny sztywne. Dla takiego ekstremalnego stanowiska charakterystyczna jest krzywa agregatowej poday podobna do krzywej APd na rysunku poniej.

Poziom cen

12

APd Pe

B APp APp

0 Ye Yp Dochd narodowy Wnioski Zgodnie ze stanowiskiem neoklasycznym, faktyczny dochd narodowy okrelony jest przez zasoby czynnikw produkcji i efektywno ich wykorzystania. To podejcie nazywane jest podejciem podaowym, gdy determinantw dochodu narodowego upatruje si w czynnikach okrelajcych maksymalne rozmiary poday. Wedug stanowiska keynesistowskiego, faktyczny dochd narodowy zdeterminowany jest przez wielko agregatowego popytu na towary. Podejcie to nazywane jest podejciem popytowym, ze wzgldu na akcentowanie poytowych determinantw dochodu narodowego. W podejciu podaowym opisywana jest gospodarka w warunkach penego wykorzystania czynnikw. W podejciu podaowym akcentuje si analizy dugookresowe, natomiast w podejciu popytowym analizy krtkookresowe.

Rwnowaga makroekonomiczna na przykadzie modelu Keynesa

Ekonomici do opisu zjawisk gospodarczych posuguj si modelami, ktre w pewnym zakresie upraszczaj rzeczywisto. Model rwnowagi ekonomicznej, ale przy pewnych zaoeniach uproszczeniach: Nie istnieje wymiana z zagranic, tzn. mamy do czynienia z gospodark zamknit. Pastwo nie podejmuje adnych decyzji rynkowych, a na popyt wpywaj wycznie zachowania dwch pomiotw: gospodarstw domowych oraz przedsibiorstw. W takim modelu popyt globalny jest sum popytu konsumpcyjnego gospodarstw domowych oraz pobytu inwestycyjnego przedsibiorstw. Mona to zapisa w postaci rwnania: AD = C + I w ktrym: AD popyt globalny, C popyt konsumpcyjny, I popyt inwestycyjny. Popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych wynika przede wszystkim z chci zapewnienia odpowiedniego poziomu ycia poszczeglnym jego czonkom. Zakup przez gospodarstwa domowe mebli, ywnoci, ubra, biletw kolejowych oraz rnych innych dbr i usug wpywa na wielko konsumpcji. Gospodarstwa domowe na konsumpcj 13

przeznaczaj wiksz cz dochodw, pozosta cz natomiast na oszczdnoci. Obecnie szacuje si, e gospodarstwa domowe w Polsce wydaj okoo 90% swoich rozporzdzalnych dochodw osobistych na zakupy konsumpcyjne. Dochd rozporzdzalny jest to ten dochd, ktry gospodarstwo domowe moe przeznaczy na wydatki lub oszczdnoci. Jest to suma pienidzy otrzymanych za prac od przedsibiorstw i w postaci transferw (np. emerytury) od pastwa, pomniejszona o podatki bezporednie. Wielko wydatkw konsumpcyjnych bdzie tym wysza, im wikszy bdzie dochd rozporzdzalny gospodarstw domowych. W pewnym uproszczeniu moemy przyj, e zaleno ta jest funkcj liniow, nazywan funkcj konsumpcji; opisuje si ja wzorem: C = cYd + a W ktrym: C konsumpcja (popyt konsumpcyjny), c kracowa skonno gospodarstw domowych do konsumpcji, ktra wskazuje, jak cz rozporzdzalnego dochodu gospodarstwo domowe przeznacza na konsumpcj; Yd dochody rozporzdzalne a konsumpcja autonomiczna, czyli konsumpcja niezalena od wysokoci dochodu rozporzdzalnego; nawet przy braku dochodw gospodarstwa bd ponosiy najpilniejsze wydatki konsumpcyjne (np. na ywno), finansowane z oszczdnoci.

Funkcje konsumpcji
Popyt konsumpcyjny C

C=a+c2Yd C2 C1 a
14

B C=a+c1Y A

Yd1 Dochd rozporzdzalny Yd

Popyt inwestycyjny to zamierzone przez przedsibiorstwa wydatki na zwikszenie kapitau rzeczowego przedsibiorstwa (maszyny, hale fabryczne) oraz stanu zapasw. Wielkoci popytu inwestycyjnego decyduje przewidywany popyt na produkty przedsibiorstwa. Przewidywany przyszy popyt na produkty przedsibiorstwa nie zaley ani od wielkoci obecnej produkcji, ani od osignicia obecnego dochodu. Popyt inwestycyjny wedug keynesa jest zatem wielkoci autonomiczn, niezalen od aktualnej wielkoci produkcji oraz dochodu. Jeeli do funkcji konsumpcji doda si stay popyt inwestycyjny, to otrzymamy wzr na popyt globalny: AD = C + I AD cYd + a + I

Wykres funkcji popytu globalnego

Popyt globalny AD

AD = C + I

15

C I a

Dochd rozporzdzalny Yd

W prezentowanym modelu makroekonomicznym dokonano kilku uproszcze: dochd narodowy jest rwny rozporzdzalnym dochodom gospodarstw domowych, pace i ceny s stae, produkcja jest uzaleniona od popytu i jej warto odpowiada dochodom rozporzdzalnym. Rwnowaga krtkookresowa wystpi na rynku wtedy, kiedy popyt globalny (popyt konsumpcyjny i inwestycyjny) zrwna si faktycznie z produkcj wytworzon czyli warto produkcji bdzie rwna wartoci konsumpcji i inwestycji.

Popyt globalny AD Prosta 45o AD = C + I

16

AD3 C AD2 AD1 B

Yd1 Yd2 Dochd rozporzdzalny Yd (wielko produkcji) Przecicie funkcji popytu globalnego z prost 45stopni wyznacza zawsze punkt rwnowagi (punkt E), w ktrym wielko planowanych wydatkw (popytu globalnego) jest rwna wielkoci produkcji, np. AD3=Yd2.

17