z

Wrocaw, 24 listopada 2011

Robert W. Gra
Podstawy Chemii Kwantowej -

Cwiczenia
Spis treci
Wst ep matematyczny 3
Postulaty mechaniki kwantowej 6
2.1 Postulat I (o stanie ukadu kwantowego) . . . . . . . . . . 6
2.2 Postulat II (o reprezentacji wielko sci mechanicznych) . . 8
2.3 Postulat III (o ewolucji w czasie stanu ukadu kwantowego) 12
2.4 Postulat IV (o interpretacji wynikw pomiarw) . . . . . . 12
2.5 Notacja Diraca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Scise rozwi azania 18

3.1 Cz astka swobodna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
3.2 Cz astka w jednowymiarowym pudle potencjau . . . . . . 21
3.3 Cz astka wdwuwymiarowympudle potencjaui periodyczne
warunki brzegowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
3.4 Oscylator (an)harmoniczny . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Uzupenienia 32
4.1 Ukad okresowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
4.2 Wybrane stae zyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2
Rozdzia 1
Wstp matematyczny
1.1
Podstawowe twierdzenia i wzory rachunku rniczkowego i cakowego
f

(a) = lim
h0
f(a + h) f(a)
h
_
b
a
f(x) dx = F(b) F(a) je sli F

(x) = f(x)
(fg)

= f

g + fg

_
f(x)g

(x) dx = f(x)g(x)
_
f

(x)g(x) dx
f

(x) = h

(g(x)) g

(x)
_
b
a
f(g(t))g

(t) dt =
_
g(b)
g(a)
f(x) dx
d
dx
k = 0
_
k dx = kx +C
d
dx
x
a
= ax
a1
_
ax
n
dx =
ax
n+1
n+1
+C
d
dx
e
x
= e
x
_
e
ax
dx =
1
a
e
ax
+C
d
dx
a
x
= ln(a)a
x
d
dx
ln(x) =
1
x
, x > 0
_
a
x
dx = a ln |x| +C
d
dx
log
a
(x) =
1
xln(a)
_
a
x
dx =
a
x
ln a
+C
d
dx
sin(x) = cos(x)
_
sin axdx =
1
a
cos ax +C
d
dx
cos(x) = sin(x)
_
cos axdx =
1
a
sin ax +C
Tablica 1: Pochodne i caki wybranych funkcji elementarnych.
1.2
Ukad wsprzdnych sferycznych
x
y
z

_
x = r sin cos
y = r sin sin
z = r cos
_

_
r =
_
x
2
+ y
2
+ z
2
= arccos
z
r
= atan2(y, x)
d = r
2
sin dr d d
3
1
f =
f
r
r +
1
r
f

+
1
r sin
f

2
f =
1
r
2

r
_
r
2
f
r
_
+
1
r
2
sin

_
sin
f

_
+
1
r
2
sin
2

2
f

2
1.3
Zadania - tydzie 1
Zadanie 1
Dla funkcji =
1
r
e
ar
wyznacz
2
= a
2

Zadanie 2
Korzystaj ac z relacji Eulera e
ix
= cos(x) + i sin(x) wyznacz wzory
na
sin (x + y) = sin(x) cos(y) + cos(x) sin(y)
cos (x + y) = cos(x) cos(y) sin(x) sin(y)
1.4
Zadanie 3
Policz nast epuj ace caki nieoznaczone:
_
sin
2
(x) dx =
1
2
x
1
4
sin(2x) + C
_
cos
2
(x) dx =
1
2
x +
1
4
sin(2x) + C
_
sin
3
(x) dx = cos(x) +
cos
3
(x)
3
+ C
_
x
3
e
x
2
dx =
1
2
e
x
2
(1 x
2
) + C
1.5
1
Funkcja arctan(y/x) zwracaaby te same warto sci dla (y/x) i (y/ x)
4
Funkcja Eulera
Funkcja gamma (zwana te z gamm a Eulera) jedna z funkcji
specjalnych, ktra rozszerza poj ecie silni na zbir liczb rzeczy-
wistych i zespolonych. Gdy cz e s c rzeczywista liczby zespolonej
z jest dodatnia, to caka (caka Eulera):
(z) =
+
_
0
t
z1
e
t
dt
jest zbie zna bezwzgl ednie.
Dla n cakowitych, dodatnich zachodzi:
(n) = (n 1)!
(n +
1
2
) =
(2n 1)!!
2
n

n!! =
_
1 dla n = 0 lub n = 1
n (n 2)!! dla n 2
_

0
x
n
e
ax
dx =
n!
a
n+1
_

0
x
n
e
ax
2
dx =

_
n+1
2
_
2a
n+1
2
1.6
Zadanie 4
Wiedz ac, ze
_

e
x
2
dx =

wyznacz zale zno s c na

_

x
2
e
ax
2
dx =

2
a
3/2
1.7
5
Rozdzia 2
Postulaty mechaniki kwantowej
2.8
2.1 Postulat I (o stanie ukadu kwantowego)
Jak okre sli c stan ukadu kwantowomechanicznego?
Stan ukadu o f stopniach swobody okre sla funkcja falowa =
(r
1
, r
2
, . . . , r
f
, t), zale zna od wsprz ednych uoglnionych r
i
i
czasu t. Wsprz edne te oznaczymy dalej jako wektor r:
= (r, t)
2.9
Interpretacja statystyczna Maxa Borna
Iloczyn kwadratu moduu funkcji falowej i elementu obj eto sci d
okre sla prawdopodobie nstwo, ze w chwili t ukad znajduje si e w
elemencie obj eto sci d wskazywanym przez r.
p(r, t) =

(r, t)(r, t) d
Dla jednej cz astki
a
prawdopodobie nstwo znalezienia jej gdzie-
kolwiek musi by c rwne jedno sci a zatem:
_

(r, t)(r, t) d = 1
a
zwyczajowo rwnie z funkcje falowe wielocz astkowe normalizuje si e do 1
2.10
6
Przykad
A je sli warunek normalizacji nie jest speniony?
_

(r, t)(r, t) d = A
Poniewa z rwnanie Schrdingera jest liniowe, je sli jest jego
rozwi azaniem to rozwi azaniem b edzie rwnie z funkcja N. Wy-
starczy pomno zy c nasz a funkcj e przez odpowiedni a sta a N
aby warunek ten by speniony
_

[N(r, t)]

N(r, t) d = A|N|
2
= 1
sk ad N =
1

A
. . . albo N = e
i 1

A
itd.
2.11
Przykad
Funkcja falowa stanu podstawowego cz astki zwi azanej w jedno-
wymiarowej prostok atnej studni potencjau o szeroko sci L ma
posta c
= N sin
_
x
L
_
.
Prosz e znale z c sta a normalizacji N.
1 =
_
L
0

dx =
_
L
0
N
2
sin
2
_
x
L
_
dx =
1
2
LN
2
;
n
(x) =
_
2
L
sin
_
x
L
_
2.12
Zadania - tydzie 2
Zadanie 1
Unormowa c funkcj e falow a atomu wodoru w stanie podstawo-
wym:
1s
= Ne
r/a
0
. N = (a
3
0
)
1/2
.
_

1s

1s
d = N
2
_

0
r
2
e
2r/a
0
dr
_

0
sin d
_
2
0
d = N
2
a
3
0
= 1
Zadanie 2
Obliczy c g esto s c prawdopodobie nstwa znalezienia elektronu w
tym stanie w odlego sci r od j adra. P(r) =
4
a
3
0
e
2r/a
0
r
2
|
1s
|
2
d =
1
a
3
0
e
2r/a
0
r
2
sin dr d d
_

0
d
_
2
0
d |
1s
|
2
r
2
sin dr =
4
a
3
0
e
2r/a
0
r
2
dr = P(r) dr
7
2.13
Zadanie 3
Oblicz odlego s c r od j adra dla ktrej g esto s c prawdopodobie n-
stwa znalezienia elektronu (radialna g estos c elektronowa) w sta-
nie podstawowym atomu wodoru jest najwi eksza. Dla r
0
= a
0
.
dP(r)
dr
= 0 =
8
a
3
0
e
2r/a
0
_
1
r
a
0
_
r/a
0
P(r)
1 2 3 4 5
2.14
Zadanie 4
Cz astka, ktrej energia potencjalna jest dana rwnaniemV (x) =
1
2
k(x x
0
)
2
(x
0
jest jej poo zeniem rwnowagowym) opisywana
jest w jednym ze stanw funkcj a (x) = (x x
0
)e
a(xx
0
)
2
. Unor-
mowa c t e funkcj e i wyznaczy c ekstrema g esto sci prawdopodo-
bie nstwa znalezienia cz astki.
2.15
Zadanie 5
Je sli podzielimy studni e na 3 rwne cz e sci, to jakie b edzie praw-
dopodobie nstwo znalezienia cz astki w tym stanie w skrajnych
cz e sciach studni a jakie w srodkowej?
P
1
=
_
L
3
0

dx =
_
L
3
0
N
2
sin
2
(
x
L
) dx
=
2
L
_
L
3
0
1
2
_
1 cos
2
L
x
_
dx =
1
L
_
L
3
0
dx
1
L
_
L
3
0
cos
2
L
x dx
=
1
3

1
2
sin
_
2
3

_
= 0.1955 =
_
L
2
3
L

dx = P
3
P
2
=
_
2
3
L
L
3

dx =
1
3

1
2
_
sin
4
3
sin
2
3

_
= 0.6090
2.16
2.2 Postulat II (o reprezentacji wielkoci mechanicznych)
Dla ka zdej obserwabli deniujemy operator
Wielko sci mechaniczne opisuj ace cz astk e (jej energia, wektory
poo zenia, p edu, momentu p edu itp.) reprezentowane s a przez
liniowe operatory hermitowskie dziaaj ace w przestrzeni funkcji
falowych.
8
2.17
Liniowy?
Operator taki spenia nast epuj acy warunek:

A(c
1

1
+ c
2

2
) = c
1

A
1
+ c
2

A
2
gdzie c
1
i c
2
s a dowolnymi liczbami zespolonymi.
Hermitowski?
Operator taki spenia nast epuj acy warunek:
_

Ad =
_

[

A]

d
2.18
Dlaczego Hermitowski?
Wa zn a cech a operatorw Hermitowskich jest to, ze ich wartosci
wasne s a zawsze rzeczywiste!
Popatrzmy np. na nast epuj ace rwnanie wasne:
p = p
p

= p

je sli pomno zymy oba rwnania odpowiednio przez

i i sca-
kujemy po caej przestrzeni to prawd a musi by c rwnie z, ze
p

= p, a to oznacza ze warto sci wasne musz a by c rzeczywiste.

_

p d = p
_

d
_
p

d = p

d
_

p d =
_
[ p]

d
p

= p
2.19
Kolejna wa zna cecha operatorwHermitowskich
R znymwartosci a wasnymoperatora Hermitowskiego odpowia-
daj a funkcje ortogonalne ale nawet gdy jednej warto sci wasnej
odpowiada wi ecej funkcji wasnych to ich liniowa kombinacja
jest rwnie z funkcj a wasn a i w rezultacie zawsze mo zna skon-
struowa c ortogonalny zbir funkcji wasnych operatora hermi-
towskiego. Je sli wi ec warto sci a
k
s a dyskretne wtedy odpowia-
daj ace im funkcje wasne s a ortonormalne:
_

k
(r)
l
(r) d =
kl
=
_
1 , gdy k = l ,
0 , gdy k = l .
9
2.20
atwo sprawdzi c, ze tak jest wistocie
Je sli operator

A jest hermitowski, to
_

A
l
d
_
[

A
k
]

l
d = 0
Jednak z zao zenia rozpatrujemy funkcje wasne tego operatora,
wi ec

A
k
= a
k

A
l
= a
l

l
a st ad
(a
l
a

k
)
_

l
d = 0
2.21
Reguy tworzenia operatorw
Wielko s c mechaniczna Odpowiadaj acy jej operator
x x = x
p p = i = i
_

x
+

y
+

z
_
T =
mv
2
2
=
p
2
2m

T =
p
2
2m
=

2
2m

2
=

2
2m
_

2
x
2
+

2
y
2
+

2
z
2
_
V (x)

V (x) = V (x)
E

H =

T +

V
2.22
Iloczyn operatorwnie zawsze jest komutatywny
Wa zn a cech a operatorw jest to, ze ich iloczyny mog a nie by c
przemienne: np. dla dwch operatorw

A i

B mo ze zachodzi c
relacja:
[

A,

B]

A

B

B

A = 0
Przykad
Sprawd zmy to dla operatorw poo zenia i p edu. Dla uproszcze-
nia obliczmy komutator [ x, p
x
]
[ x, p
x
] = xi

x
(x) + i

x
x(x)
= i
_
x
(x)
x
+ (x) + x
(x)
x
_
= i
10
2.23
Zadania - tydzie 3
Zadanie 1
Pokaza c, ze operator p edu p jest operatorem hermitowskim. Dla
uproszczenia zajmijmy si e przypadkiem jednowymiarowym.
_

(x) p
x
(x) dx =
_

(x)i

x
(x) dx =
i[

(x)(x)]

+
_

i

x

(x)(x) dx =
_

[ p
x
]

(x)(x) dx
2.24
Zadanie 2
Sprawdzi c, czy funkcje e
ax
, e
ax
2
s a funkcjami wasnymi opera-
tora
d
dx
. Pierwsza jest a druga nie.
Zadanie 3
Sprawdzi c, czy funkcje e
ar
,
e
ar
r
s a funkcjami wasnymi skado-
wej radialnej operatora
2
we wsprz ednych sferycznych:

2
=
1
r
2

r
r
2

r
Pierwsza nie a druga tak.
2.25
Zadanie 4
Korzystaj ac z klasycznej denicji momentu p edu L = r p zna-
le z c skadowe operatora momentu p edu.
L =

i

j

k
x y z
p
x
p
y
p
z

L
x
= iy

z
+ iz

y

L
y
= iz

x
+ ix

z

L
z
= ix

y
+ iy

x
Zadanie 5
Udowodni c, nast epuj ac a relacj e komutacyjn a:
[

L
x
,

L
y
] = i

L
z
2.26
11
2.3 Postulat III (o ewolucji w czasie stanu ukadu kwantowego)
Ewolucja wczasie stanu cz astki
Ewolucja w czasie stanu ukadu reprezentowanego przez funk-
cj e falow a (r, t), okreslona jest zale znym od czasu rwnaniem
Schrdingera
i
(r, t)
t
=

H(r, t)
Znajomo s c (r, t
0
) pozwala na wyznaczenie jej wt
0
+ dt
(r, t
0
+ dt) = (r, t
0
)
i

Hdt
2.27
Niezale zne od czasu rwnanie Schrdingera
Je sli Hamiltonian nie zale zy od czasu to rwnanie to mo zna for-
malnie rozwi aza c rozdzielajac zmienne:
i
(r, t)
t
=

H(r, t)
i
(r)f(t)
t
=

H(r)f(t) dla

H =

H(t)
i
1
f(t)
f(t)
t
=

H(r)
(r)
= E

H(r) = E(r)
df(t)
f(t)
=
i

Edt
_
;f(t) e
iEt/
;(r, t) = e
iEt/
(r)
2.28
2.4 Postulat IV (o interpretacji wynikw pomiarw)
Idealny pomiar wielko sci mechanicznej
Wynikiem pojedynczego pomiaru wielko sci mechanicznej A
mo ze by c tylko pewna warto s c wasna a
k
operatora

A, odpowia-
daj aca funkcji wasnej
k
=
k
(r) (nie zale z acej od czasu) i spe-
niaj acej nast epuj ace rwnanie wasne:

A
k
= a
k

k
k = 1, 2, . . . , M
Operator mo ze mie c niesko nczenie wiele warto sci wasnych.
2.29
12
Wynik pomiaru wielko sci mechanicznej
Je sli operatory

H i

A komutuj a to znaczy [

H,

A] = 0, to mo zna
znale z c wsplny zbir funkcji wasnych tych operatorw

H
n
= E
n

A
k
= a
k

k
_
;

H
nk
= E
n

nk

A
nk
= a
k

nk
_
Postuluje si e, ze w stanie stacjonarnym o energii E
n
opisanym
funkcj a falow a
nk
wynik pomiaru wielkosci mechanicznej A
powinien zawsze da c wartos c rwn a wartosci wasnej a
k
. Po-
nadto je sli dwa operatory wielko sci mechanicznych komutuj a to
mo zna te wielko sci zmierzy c jednocze snie z dowoln a dokadno-
sci a.
2.30
Przykad
Je sli zao zymy jednoczesn a ostr a mierzalno s c wielko sci A i B to
istnieje wwczas wsplny ukad zupeny funkcji wasnych tych
operatorw

A
k
= a
k

B
k
= b
k

k
rozpatrzmy dowoln a kombinacj e liniow a tych funkcji wasnych
=

k
c
k

k
[

A,

B] = (

A

B

B

A)

k
c
k

k
=
=

k
c
k
(

A

B

B

A)
k
=
=

k
c
k
(

Ab
k

Ba
k
)
k
=
=

k
c
k
(a
k
b
k
b
k
a
k
)
k
= 0
2.31
Uoglniona Zasada Heisenberga, nierwno s c Schwartza
Je sli badanie jednoczesnej ostrej mierzalno sci dwch wielko sci
zycznych sprowadza si e do badania odpowiedniego komuta-
tora to je sli A i B oznaczaj a srednie odchylenia standardowe
wielko sci Ai B (A =

< A
2
> < A >
2
) to mo zna dowie s c, ze
AB
1
2
| < [

A

B] > |
2.32
13
Ale je sli nie komutuj a . . .
Je sli dwa operatory

H i

A nie komutuj a to znaczy [

H,

A] = 0, to
funkcja
n
nie b edzie zwykle rwna zadnej funkcji wasnej

A ale
mo zna przedstawi c j a w postaci rozwini ecia:

n
=
M

k=1
c
k

k
poniewa z funkcje
k
musz a by c ortonormalne a funkcja
n
unormowana wspczynniki c
k
musz a spenia c warunek
M

k=1
c

k
c
k
= 1
2.33
Ale jest nadzieja (matematyczna) . . .
Postuluje si e, ze jesli funkcja falowa
n
ma posta c dan a rwna-
niem

n
=
M

k=1
c
k

k
to wyniku pojedynczego pomiaru wielkosci A nie da si e przewi-
dzie c, a funkcja falowa po pomiarze staje si e funkcj a wasn a od-
powiadaj acej zmierzonej warto sci wasnej . . .
Mo zna natomiast okre sli c jej warto s c sredni a (spodziewan a):
a =
_

A
n
d
_

n
d
=
M

k=1
c

k
c
k
a
k
2.34
Je sli nasza obserwabla zale zy wy acznie od poo zenia . . .
. . . to wyra zenie na warto s c sredni a jest identyczne jak w zyce
klasycznej. Je sli podzielimy ca a przestrze n na niesko nczenie
wiele elementw obj eto sci d to warto s c srednia b edzie rwna
sumie iloczynw warto sci funkcji w punkcie P i prawdopodo-
bie nstwa napotkania cz astki w tym punkcie.
f =
_
f(P)

n
(P)
n
(P) d
_

n
(P)

n
(P) d
2.35
14
Przykadowy wynik pomiaru energii
x
E

H
1
(x) = E
1

1
(x) E
1
= 1

H
2
(x) = E
2

2
(x)
E
2
= 2
< E >=
7
4
Je sli =
1
2

1
+

3
2

2
, to
< E > =< |

H >
< E > = (
1
2
)
2
E
1
+ (

3
2
)
2
E
2
=
7
4
2.36
2.5 Notacja Diraca
_

d | iloczyn skalarny wektorw w prze-

strzeni Hilberta
_

Ad
_
|

A
_
iloczyn skalarny funkcji i

A (ele-
ment macierzowy operatora

A)
2.37
Przykad
Zapiszmy warunek Hermitowsko sci operatora w tej notacji. Je sli
operator

A jest hermitowski, to
_

A
l
d =
_
[

A
k
]

l
d
Ten sam warunek zapisany w notacji Diraca
<
k
|

A
l
>=<

A
k
|
l
>
2.38
Zadania - tydzie 4
15
Zadanie 1
Obliczy c warto sci srednie odlego sci elektronu od j adra w sta-
nach 1s i 2s atomu wodoru
1s
=
1

e
r
,
2s
=
1
4

2
(2 r)e
r/2
<
1s
|r
1s
> =
_

1s
r
1s
d
=
1

_

0
r
3
e
2r
dr
_

0
sin d
_
2
0
d
=
1

3!
2
4
2 2 =
3
2
<
2s
|r
2s
> = 6
2.39
Zadanie 2
Wyznacz warto s c sredni a odlego sci elektronu od j a-
dra w atomie wodoru w stanie opisywanym funkcj a

2p
z
=
1
4

2
exp
_

r
2
_
r cos , korzystaj ac z
_

0
x
n
e
ax
dx =
n!
a
n+1
.
r =
_

2p
z
r
2p
z
d =
1
32
_

0
r
5
e
r
dr
_

0
sin cos
2
d
_
2
0
d
=

cos = z
dz = sin d

=
1
32
_

0
r
5
e
r
dr
. .
5!
1
6
_
1
1
z
2
dz
. .
2
3
_
2
0
d
. .
2
= 5
2.40
Zadanie 3
Obliczy c warto sci srednie energii potencjalnej oddziaywania
elektronu z j adrem, V (r) =
1
r
, w stanach 1s i 2s atomu wodoru:

1s
=
1

e
r
,
2s
=
1
4

2
(2 r)e
r/2
.
<
1s
|V (r)
1s
> =
_

1s
1
r

1s
d
=
1

_

0
re
2r
dr
_

0
sin d
_
2
0
d
=
1

1!
2
2
2 2 = 1
<
2s
|V (r)
2s
> =
1
4
2.41
16
Zadanie 4
Obliczy c oczekiwane warto sci energii kinetycznej,

T =
1
2

2
,
w stanach 1s i 2s atomu wodoru:
1s
=
1

e
r
,
2s
=
1
4

2
(2
r)e
r/2
.
<
1s
|

T
1s
>=
_

1s
_

1
2

2
_

1s
d
=
_

0
sin d
_
2
0
d
_

0
dr r
2
1

e
r
_

1
2
1
r
2

r
r
2

r
_
1

e
r
=
4
2
_

0
dr r
2
e
r
_

1
r
2

r
r
2
e
r
_
= 2
_

0
dr r
2
e
r
_

1
r
2
(2re
r
r
2
e
r
)
_
= +4
_

0
re
2r
dr 2
_

0
r
2
e
2r
dr = 4
1!
2
2
2
2!
2
3
=
1
2
<
2s
|

T
2s
>=
1
8
2.42
Zadanie 5
Obliczy c cak e nakadania funkcji falowych
1s
=
1

e
r
i
2s
=
1
4

2
(2 r)e
r/2
_

1s

2s
d =
_
2
0
d
_

0
sin d
_

0
1

e
r
1
4

2
e

r
2
(2 r)dr
=
4
4

2
_

0
(2 r)r
2
e

3r
2
dr =
1

2
_
2
2!
_
3
2
_
3

3!
_
3
2
_
4
_
= 0
2.43
17
Rozdzia 3
cise rozwizania
3.44
3.1 Czstka swobodna
Cz astka swobodna wjednowymiarowej przestrzeni
Rozwa zmy cz astk e poruszaj ac a si e swobodnie w nieograniczo-
nym jednowymiarowym obszarze w staym (a wi ec rwnie do-
brze zerowym) potencjale. Hamiltonian cz astki mo zna wtedy
zapisa c nast epuj aco:
H =

2
2m
d
2
dx
2
a rwnanie Schrdingera
d
2
dx
2

n
(x) =
2mE
n

2

n
(x)
3.45
Dygresja - liniowe rwnania r zniczkowe drugiego rz edu
Jest to w zasadzie jedyny typ rwna n r zniczkowych jakie roz-
wi azujemy w mechanice kwantowej. Prosty przykad takiego
rwnania to:
d
2
y
dx
2
+ k
2
y = 0
Aby je rozwi aza c zakadamy, ze y = exp(lx) co po podstawieniu
prowadzi do
(l
2
+ k
2
)y = 0
czyli, ze l = ik i y = exp(ikx). Mamy wi ec dwa niezale zne roz-
wi azania a poniewa z nasze rwnanie r zniczkowe jest liniowe
ich liniowa kombinacja jest rwnie z jego rozwi azaniem:
y = Ae
ikx
+ Be
ikx
lub korzystaj ac ze wzoru Eulera
y = C cos kx + Dsin kx
3.46
18
Wracaj ac do naszego rwnania . . .
d
2
dx
2

n
(x) =
2mE
n

2

n
(x)
jego rozwi azaniem jest funkcja falowa

n
(x) = Ae
ik
n
x
+ Be
ik
n
x
gdzie k
2
n
=
2mE
n

2
. Poniewa z nie wyst epuj a zadne warunki brze-
gowe, nie ma wi ec ogranicze n dla warto sci E
n
.
3.47
Zadania tydzie 5
Zadanie 1
Aby zrozumie c znaczenie wspczynnikw A i B wyznaczmy
warto sci wasne operatora momentu p edu przyrwnuj ac je ko-
lejno do zera:
Je sli B = 0
p
n
(x) =

i
d
n
(x)
dx
=

i
d
dx
Ae
ik
n
x
= k
n
Ae
ik
n
x
= k
n

n
(x)
Je sli A = 0
p
n
(x) =

i
d
n
(x)
dx
=

i
d
dx
Be
ik
n
x
= k
n
Be
ik
n
x
= k
n

n
(x)
Jak wida c funkcja falowa
n
(x) jest superpozycj a dwch funk-
cji wasnych operatora momentu p edu odpowiadaj acych cz a-
stce poruszaj acej si e z t a sam a pr edko sci a wkierunku dodatnich
lub ujemnych warto sci x.
3.48
19
Zadanie 2
Sprobujmy powtrzy c to rozumowanie dla alternatywnego za-
pisu rozwi azania:

n
(x) = C cos kx + Dsin kx
Okazuje si e, ze przyrwnuj ac C lub D do zera nie dostajemy
funkcji wasnej operatora p edu. Funkcja jest prawdopodobnie
superpozycj a (dwch?) stanw wasnych. Jakich?
Je sli D = 0
p
n
(x) =

i
d
n
(x)
dx
=

i
d
dx
C cos k
n
x = ik
n
C sin k
n
x
Poniewa z cos z =
e
iz
+e
iz
2
funkcj e mo zna zapisa c nast epuj aco:

n
(x) = C cos kx =
1
2
Ce
ik
n
x
+
1
2
Ce
ik
n
x
Jak wida c funkcja falowa
n
(x) jest superpozycj a dwch funk-
cji wasnych operatora momentu p edu z rwnymi wspczynni-
kami rozwini ecia.
3.49
Relacja de Brogliea
Popatrzmy raz jeszcze na szczeglne Rozwi azanie rwnania
d
2
dx
2

n
(x) =
2mE
n

2

n
(x)
ktre mo zna zapisa c jako
n
(x) = Ce
ik
n
x
gdzie k
2
n
=
2mE
n

2
. Je sli
przyjmiemy, ze wsz edzie V (x) = 0 funkcj e falow a mo zemy za-
pisa c korzystaj ac z klasycznej relacji energii kinetycznej i p edu
(2mE
n
= p
2
n
):

n
(x) = C exp
_
i
p
n

x
_
= C
_
cos
_
2p
n
h
x
_
i sin
_
2p
n
h
x
__
Jak wida c
h
p
musi by c dugosci a fali. Fali de Brogliea.
3.50
Stan cz astki swobodnej opisuje pakiet fal
Je sli energia cz astki swobodnej (jej p ed) nie jest dokadnie znana
lub je sli sprbujemy j a zmierzy c, stan cz astki nie b edzie ju z opi-
sany fal a monochromatyczn a a raczej superpozycj a szeregu r z-
nych fal
=

n
c
n

n
Pakiet taki zlokalizowany b edzie w przestrzeni poniewa z wsz e-
dzie poza maym obszarem ( srodek ktrego porusza si e ze sred-
ni a pr edko sci a < p > /m) dojdzie do wygaszenia si e fal
n
w
wyniku interferencji.
20
3.51
< p >= 1 < p >= 0.5
40 20 20 40
0.2
0.1
0.1
0.2
40 20 20 40
0.2
0.1
0.1
0.2
40 20 20 40
0.2
0.1
0.1
0.2
40 20 20 40
0.2
0.1
0.1
0.2
3.52
3.2 Czstka w jednowymiarowym pudle potencjau
Jeden z najprostszych przypadkw dla ktrych rwnanie
Schrdingera mo zna rozwi aza c analitycznie to cz astka w nie-
sko nczonym jednowymiarowym prostok atnym pudle poten-
cjau.
x
0 L
V (x) = V (x) =
V (x) =
_
0 , 0 x L
, 0 > x > L
3.53
Rwnanie Schrdingera dla cz astki w niesko nczonej studni
potencjau
Jest w zasadzie identyczne z tym dla cz astki swobodnej . . .
d
2
dx
2

n
(x) =
2mE
n

2

n
(x)
tym razem jednak funkcja falowa musi spenia c pewne warunki
brzegowe - wszczeglno sci zanika c wykadniczo na niesko ncze-
nie maej odlego sci na granicach studni.
3.54
Rwnanie Schrdingera dla cz astki w niesko nczonej studni
potencjau
Proste wyja snienie daje zapisanie rwnania Schrdingera dla
obszarw z niesko nczonym potencjaem:

2
2m
d
2
dx
2

n
(x) = (E )
n
(x)
Je sli wi ec
n
(x) jest funkcj a klasy Q pochodna po lewej stronie
musi by c sko nczona a wtedy
n
(x) = 0
21
3.55
Je sli rwnania r zniczkowe s a takie same . . .
. . . to i rozwi azania powinny by c takie same:

n
(x) = Aexp
_
i
p
n

x
_
+Bexp
_
i
p
n

x
_
= C cos
_
p
n
x

_
+Dsin
_
p
n
x

_
. . . zmieni a si e jedynie warunki brzegowe:

n
(0) = 0 a zatem C = 0

n
(L) = Dsin
_
p
n
L

_
= 0 a zatem p
n
=
n
L

n
(x) = Dsin
_
n
L
x
_
3.56
Sta a D znajdujemy z warunku normalizacji
1 =
_
L
0
dx

(x)(x) =
_
L
0
dxD
2
sin
2
(
nx
L
) =
1
2
LD
2

n
(x) =
_
2
L
sin(
n
L
x)
3.57
Aby znale z c energi e wystarczy podstawi c nasz a funkcj e falow a
do rwnania Schrdingera

2
2m
d
2
dx
2
_
2
L
sin(
nx
L
) = E
_
2
L
sin(
nx
L
)
E =
(n)
2
2mL
2
=
n
2
h
2
8mL
2
3.58
Co si e stanie je sli zaczniemy zmniejsza c wymiary naszego pu-
da do porwnywalnych z rozmiarami cz asteczki?
Popatrzmy na rozwi azania otrzymane dla cz astki w studni o
sko nczonym potencjale dla zmniejszaj acej si e szeroko sci studni
(rozwi azanie jest wprawdzie bardzo podobne jak w przypadku
cz astki w niesko nczenie g ebokiej studni potencjau . . . niestety
nie analityczne pozwala jedna lepiej zrozumie c dlaczego funk-
cja falowa musi zanika c je sli potencja jest niesko nczony).
3.59
22
40 20 20 40
100
80
60
40
20
20 10 10 20
100
80
60
40
20
5 5
100
80
60
40
20
3 2 1 1 2 3
100
80
60
40
20
3.60
Albo zwi eksza c potencja przy staej szeroko sci puda
. . .
3.61
3 2 1 1 2 3
0.1
0.1
0.2
0.3
3 2 1 1 2 3
10
8
6
4
2
3 2 1 1 2 3
50
40
30
20
10
3 2 1 1 2 3
100
80
60
40
20
3.62
Wnioski?
Energia mo ze przyjmowa c jedynie dyskretne warto sci (s a
one tym g e sciejsze im silniejszy jest potencja lokalizuj acy
cz astk e i im szersza jest studnia potencjau)
energia kinetyczna cz astki zamkni etej w dowolnym obsza-
rze przestrzeni nie mo ze by c rwna zeru
3.63
23
Proste zastosowania - FEMO
x
E

1
(x) E
1
=
1
2
h
2
8m
e
L
2

2
(x) E
2
=
2
2
h
2
8m
e
L
2
E = E
n+1
E
n
E =
h
2
8ma
2
_
(n + 1)
2
n
2
_
E = (2n + 1)
h
2
8ma
2
3.64
Zadania tydzie 5
Zadanie 3
Wyznaczy c maksimum pasma absorpcjnego dla przej scia

dla cz asteczki butadienu CH

2
= CH CH = CH
2
. Mo zna
przyj a c, ze R
CC
= 1.46, R
C=C
= 1.34. Oszacujmy szeroko s c
puda jako sum e dugo sci wi aza n: L = 1.34 + 1.46 + 1.34 = 4.14
Poniewa z mamy 4 elektrony, najni zsza energia wzbudzenia to:
E = E
3
E
2
= (5)
h
2
8ma
2
= h =
hc

Tak wyznaczona dugo s c fali odpowiadaj aca maksimum pasma

absorpcyjnego wynosi 113nm, ale dla nieco wi ekszej (o R
C=C
=
1.34) dugo sci puda 5.48 wynosi 198.1nm i jest ju z bliska war-
to sci 210.0nm obserwowanej eksperymentalnie.
3.65
Zadanie 4
Wyznaczy c maksimum pasma absorpcjnego dla przej scia

dla cz asteczki heksa-1,3,5-trienu CH

2
= CH CH = CH
CH = CH
2
w przybli zeniu metody FEMO. Mo zna przyj a c, ze
R
CC
= 1.46, R
C=C
= 1.34. Oszacujmy szeroko s c puda
jako sum e dugo sci wi aza n plus jedn a dugo s c wi azania R
C=C
:
L = 1.34+1.46+1.34+1.46+1.34+1.34 = 8.28 Poniewa z mamy
6 elektronw to przyjmuj ac L = 8.28 dugo s c fali odpowiada-
j ac a maksimum pasma absorpcyjnego obliczymy nast epuj aco:
E = E
4
E
3
= (7)
h
2
8ma
2
= h =
hc

; = 323nm
wynosi 323nm.
3.66
24
Zadanie 5
Wyznacz rozkad g esto sci elektronowej (x) butadienu w stanie
podstawowym w modelu FEMO. Mo zna przyj a c, ze elektrony s a
w tym modelu cz astkami niezale znymi.
(x) = 2
2
1
+ 2
2
2
= 2
2
L
sin
2
_

L
x
_
+ 2
2
L
sin
2
_
2
L
x
_
=
4
L
_
sin
2
_

L
x
_
+ sin
2
_
2
L
x
__
x/
(x)
1 2 3 4 5
C C C C
1
3.67
Zadanie 6
Rozkad g esto sci elektronowej

(x) butadienu w stanie pod-

stawowym w modelu FEMO przewiduje, ze nawet w miejscu
gdzie chemik narysowaby wi azanie pojedyncze g esto s c ta jest
niezerowa. Jaka jest jej minimalna warto s c w tym obszarze?
Mo zna przyj a c, ze elektrony s a w tym modelu cz astkami nieza-
le znymi. Formalnie nale zaoby znale z c ekstrema . . . ale korzysta-
j ac z symetrii wiemy, ze chodzi o g esto sc w punkcie x =
L
2
, st ad
(x) = 2
2
1
+ 2
2
2
=
4
L
_
sin
2
_

L
x
_
+ sin
2
_
2
L
x
__
=
4
L
_
sin
2
_

2
_
+ sin
2
()
_
=
4
L
x/
(x)
L
2
C C C C
1
3.68
25
Zadanie 7
Oblicz warto s c oczekiwane < x >, < x
2
>, < p
x
> i < p
2
x
> dla
elektronu w pierwszym stanie wzbudzonym butadienu CH
2
=
CHCH = CH
2
wmodelu FEMO. Zakadamy, ze elektron zwi a-
zany jest w jednowymiarowej prostok atnej studni potencjau o
szeroko sci L = 0.548nma funkcja falowa cz astki wtymstanie ma
posta c =
_
2
L
sin
_
3
L
x
_
_
L
0

x dx =
2
L
_
L
0
x sin
2
_
3
L
x
_
dx =
2
L
_
L
0
x
2
_
1 cos
_
2 3 x
L
__
dx =
=
1
L
_
L
0
x dx
_
L
0
x cos
_
6
L
x
_
dx =

f(x) = x g

(x) = cos
_
6
L
x
_
f

(x) = 1 g(x) =
L
6
sin
_
6
L
x
_

=
=
L
2

_
x
L
6
sin
_
6
L
x
__
L
0
+
_
L
0
1
L
6
sin
_
6
L
x
_
dx =
=
L
2

L
2
6
sin
_
6
_
. .
0

_
L
6
_
2
cos
_
6
L
x
_

L
0
. .
0
< x >=
L
2
, < x
2
>=
L
2
3
(1
1
6n
2

2
), < p
x
>= 0 i < p
2
x
>
n
2
h
2
4L
2
3.69
3.3 Czstka w dwuwymiarowym pudle potencjau i periodyczne
warunki brzegowe
Cz astka wprostok atnympudle potencjau
Tym razem ograniczymy ruch cz astki poruszaj acej si e po pasz-
czy znie do obszaru o wymiarach L
x
L
y
. Rwnanie Schrdin-
gera zapiszemy analogicznie jak dla przypadku jednowymiaro-
wego:
_

2
x
2
+

2
y
2
_

n
x
,n
y
(x, y) =
2mE
n
x
,n
y

2

n
x
,n
y
(x, y)
i zakadaj ac, ze mo zemy rozseparowa c zmienne:

n
x
,n
y
(x, y) = X(x)Y (y)
3.70
26
Po podstawieniu funkcji do rwnania i rozdzieleniu zmiennych:
Y (y)

2
x
2
X(x) + X(x)

2
y
2
Y (y) =
2mE
n
x
,n
y

2
X(x)Y (y)
1
X(x)

2
x
2
X(x) +
1
Y (y)

2
y
2
Y (y) =
2mE
n
x
,n
y

2
1
X(x)

2
x
2
X(x) =
1
Y (y)

2
y
2
Y (y)
2mE
n
x
,n
y

2
oraz uwzgl ednieniu warunkw brzegowych znajdujemy rozwi a-
zania w nast epuj acej postaci:

n
x
,n
y
(x, y) =
2
_
L
x
L
y
sin
_
n
x

L
x
x
_
sin
_
n
y

L
y
y
_
3.71
Zadania - tydzie 6
Zadanie 1
Unormowa c funkcj e falow a

n
x
,n
y
(x, y) = N sin
_
n
x

L
x
x
_
sin
_
n
y

L
y
y
_
Odp. N =
2
_
L
x
L
y
Zadanie 2
Wyznaczy c energi e stanu opisanego funkcj a

n
x
,n
y
(x, y) =
2
_
L
x
L
y
sin
_
n
x

L
x
x
_
sin
_
n
y

L
y
y
_
E
n
x
,n
y
=
_

n
x
,n
y

H
n
x
,n
y
_
=

2
2m
_

n
x
,n
y

_

2
x
2
+

2
y
2
_

n
x
,n
y
_
=

2
2m
_
n
2
x

2
L
2
x
+
n
2
y

2
L
2
y
_

n
x
,n
y

n
x
,n
y
_
=
h
2
8m
_
n
2
x
L
2
x
+
n
2
y
L
2
y
_
3.72
27
Cz astka wpudle cyklicznym
Zmieniaj ac nieco warunki brzegowe rozwi azania dla cz astki w
jednowymiarowym pudle potencjau mo zna pokusi c si e o opis
cz asteczki benzenu w przybli zeniu FEMO. Tym razem b edziemy
chcieli niejako zszy c ze sob a oba ko nce studni potencjau wpro-
wadzaj ac wten sposb periodyczne warunki brzegowe. Warunki
jakie musi spenia c nasza funkcja to:

n
(0) =
n
(L)

n
(0) =

n
(L)
_
;
Asin k0 + Bcos k0 = Asin kL + Bcos kL
Ak cos k0 Bk sin k0 = Ak cos kL Bk sin kL
_
Asin kL + B(cos kL 1) = 0
A(cos kL 1) Bsin kL = 0
_
;

sin kL (cos kL 1)
(cos kL 1) sin kL

= 0
co prowadzi do:
cos kL = 1 ; kL = 2n dla n = 0, 1, 2, . . .
E
n
=
(2n)
2
h
2
8mL
2
3.73
Zadania - tydzie 6
Zadanie 3
Znale z c funkcje falowe dla cz astki w cyklicznym pudle poten-
cjau.

0
=
_
1
L

n>0
=
_
2
L
sin
2n
L
x dla n > 0

n<0
=
_
2
L
cos
2n
L
x dla n <0
Zadanie 4
Oblicz dugo sci fal odpowiadaj ace maksimum absorpcji dla
przej scia

w cz asteczce benzenu w przybli zeniu metody

FEMO.
3.74
28
3.4 Oscylator (an)harmoniczny
Cz astka wpotencjale harmonicznym
x
V (x)
x
0

F
Rozpatrzmy cz astk e o masie m w jed-
nowymiarowym potencjale harmonicznym
V (x) =
1
2
k(x x
0
)
2
. Na cz astk e tak a wychy-
lon a z poo zenia rwnowagi (x = x
0
) dziaa
sia proporcjonalna do wychylenia.
F =
dV
dx
= k(x x
0
)
Rwnanie Schrdingera zapisa c mo zna nast epuj aco:

2
2m
d
2
dx
2

n
(x) +
1
2
kx
2

n
(x) = E
n

n
(x)
Cakowalne z kwadratem funkcje falowe b ed ace rozwi azaniem
tego rwnania (dla n=0,1,2,. . . ) maj a posta c:

n
() = N
n
H
n
()e

2
/2
gdzie =
_
mk

2
_
1/4
x
a H
n
() = (1)
n
e

2 d
n
d
n
e

2
to tzw wielomiany Hermitea
3.75
Zadania - tydzie 7
Zadanie 1
Unormowa c funkcj e falow a oscylatora harmonicznego

n
() = N
n
H
n
()e

2
/2
korzystaj ac z pseudoortogonalno sci wielomianw Hermitea.
_

H
m
()H
n
()e

2
d =

2
n
n!
mn
1 =<
n
|
n
>=
_

n
()
n
() dx = N
2
n
_
mk

2
_

1
4
_

H
2
n
()e

2
d
= N
2
n
_

2
mk
_1
4
. .

2
n
n!1 ; N
n
=

2
n
n!
3.76
29
Zadanie 2
Wyznaczy c warto s c sredni a operatora energii potencjalnej dla
oscylatora harmonicznego
<

V >=
1
2
k < x
2
>
korzystaj ac nastepuj acej relacji rekurencyjnej dla wielomioanw
Hermitea:
H
n+1
() = 2H
n
() 2nH
n1
() gdzie =
_
mk

2
_
1/4
x =
x

< x
2
> =
_

n
()x
2

n
() dx = N
2
n
_

H
n
()
2
H
n
e

2
d
=
3
N
2
n
_

H
n

2
_
H
n+1
2
+
nH
n1

_
e

2
d
=
3
N
2
n
_

H
n
_

2
H
n+1
+ nH
n1
_
e

2
d
3.77
Zadanie 3
Oblicz sredni a warto s c operatora energii potencjalnej dla stanu
podstawowego jednowymiarowego oscylatora harmonicznego.
Funkcja falowa cz astki w tym stanie ma posta c:
0
=
(
2
)
1/4
e

x
2
2
2
. Poniewa z
_

x
2
e
ax
2
dx =

2
a
3/2
szukana warto s c wasna to:

0
|V (x)
0
=
_

(
2
)
1/2
1
2
kx
2
e

x
2

2
dx =
(
2
)
1/2
1
2
k

2
(
2
)
3/2
=
k
2
4
=
1
4
_
k
m

3.78
30
Zadanie 4
Oblicz sredni a warto s c operatora energii kinetycznej dla stanu
podstawowego jednowymiarowego oscylatora harmonicznego.
Funkcja falowa cz astki w tym stanie ma posta c:
0
=
(
2
)
1/4
e

x
2
2
2
. Poniewa z
_

e
ax
2
dx =
_

a
_

x
2
e
ax
2
dx =

2
a
3/2
szukana warto s c wasna to:
_

0
|

2
2m
d
2
dx
2

0
_
=
k
2
4
=
1
4
_
k
m

3.79
Zadanie 5
W widmie IR tlenku azotu fundamentalne przej scie oscylacyjne
(czyli przej scie ze stanu podstawowego na pierwszy stan wzbu-
dzony) obserwuje si e przy liczbie falowej = 1876.17 cm
1
. Wy-
znacz sta a siow a wi azania NO w przybli zeniu harmonicznym.
Poniewa z energia absorbowanego fotonu h = hc musi odpo-
wiada c r znicy energii pomi edzy stanempodstawowymi pierw-
szym stanem wzbudzonym (warunek rezonansu) mamy:
E
10
=
0
_
1 +
1
2
_

0
_
0 +
1
2
_
=
0
= hc
h
2

= hc =
hc

k =
_
2c

_
2
=
_
2c

_
2
m
N
m
O
m
N
+ m
O
= 1548.53 Nm
1
3.80
Zadanie 6
Staa siowa wi azania w cz asteczce HCl wynosi 216 N/m. Obli-
czy c cz esto sci podstawowych przej s c oscylacyjnych w izotopo-
merach H
35
Cl i D
35
Cl.
h =
0
=
h
2

=
1
2

H
35
Cl
= 5.822 10
13
Hz oraz
D
35
Cl
= 4.173 10
13
Hz
3.81
31
Rozdzia 5
Uzupenienia
4.1 Ukad okresowy
1 1.0079
H
Hydrogen
3 6.941
Li
Lithium
11 22.990
Na
Sodium
19 39.098
K
Potassium
37 85.468
Rb
Rubidium
55 132.91
Cs
Caesium
87 223
Fr
Francium
4 9.0122
Be
Beryllium
12 24.305
Mg
Magnesium
20 40.078
Ca
Calcium
38 87.62
Sr
Strontium
56 137.33
Ba
Barium
88 226
Ra
Radium
21 44.956
Sc
Scandium
39 88.906
Y
Yttrium
57-71
La-Lu
Lanthanide
89-103
Ac-Lr
Actinide
22 47.867
Ti
Titanium
40 91.224
Zr
Zirconium
72 178.49
Hf
Halfnium
104 261
Rutherfordium
23 50.942
V
Vanadium
41 92.906
Nb
Niobium
73 180.95
Ta
Tantalum
105 262
Dubnium
24 51.996
Cr
Chromium
42 95.94
Mo
Molybdenum
74 183.84
W
Tungsten
106 266
Seaborgium
25 54.938
Mn
Manganese
43 96
Tc
Technetium
75 186.21
Re
Rhenium
107 264
Bohrium
26 55.845
Fe
Iron
44 101.07
Ru
Ruthenium
76 190.23
Os
Osmium
108 277
Hassium
27 58.933
Co
Cobalt
45 102.91
Rh
Rhodium
77 192.22
Ir
Iridium
109 268
Meitnerium
28 58.693
Ni
Nickel
46 106.42
Pd
Palladium
78 195.08
Pt
Platinum
110 281
Darmstadtium
29 63.546
Cu
Copper
47 107.87
Ag
Silver
79 196.97
Au
Gold
111 280
Roentgenium
30 65.39
Zn
Zinc
48 112.41
Cd
Cadmium
80 200.59
Hg
Mercury
112 285
Ununbium
31 69.723
Ga
Gallium
13 26.982
Al
Aluminium
5 10.811
B
Boron
49 114.82
In
Indium
81 204.38
Tl
Thallium
113 284
Ununtrium
6 12.011
C
Carbon
14 28.086
Si
Silicon
32 72.64
Ge
Germanium
50 118.71
Sn
Tin
82 207.2
Pb
Lead
114 289
Ununquadium
7 14.007
N
Nitrogen
15 30.974
P
Phosphorus
33 74.922
As
Arsenic
51 121.76
Sb
Antimony
83 208.98
Bi
Bismuth
115 288
Ununpentium
8 15.999
O
Oxygen
16 32.065
S
Sulphur
34 78.96
Se
Selenium
52 127.6
Te
Tellurium
84 209
Po
Polonium
116 293
Ununhexium
9 18.998
F
Flourine
17 35.453
Cl
Chlorine
35 79.904
Br
Bromine
53 126.9
I
Iodine
85 210
At
Astatine
117 292
Ununseptium
10 20.180
Ne
Neon
2 4.0025
He
Helium
18 39.948
Ar
Argon
36 83.8
Kr
Krypton
54 131.29
Xe
Xenon
86 222
Rn
Radon
118 294
Ununoctium
1
2
3
4
5
6
7
1 IA
2 IIA
3 IIIA 4 IVB 5 VB 6 VIB 7 VIIB 8 VIIIB 9 VIIIB 10 VIIIB 11 IB 12 IIB
13 IIIA 14 IVA 15 VA 16 VIA 17 VIIA
18 VIIIA
57 138.91
La
Lanthanum
58 140.12
Ce
Cerium
59 140.91
Pr
Praseodymium
60 144.24
Nd
Neodymium
61 145
Pm
Promethium
62 150.36
Sm
Samarium
63 151.96
Eu
Europium
64 157.25
Gd
Gadolinium
65 158.93
Tb
Terbium
66 162.50
Dy
Dysprosium
67 164.93
Ho
Holmium
68 167.26
Er
Erbium
69 168.93
Tm
Thulium
70 173.04
Yb
Ytterbium
71 174.97
Lu
Lutetium
89 227
Ac
Actinium
90 232.04
Th
Thorium
91 231.04
Pa
Protactinium
92 238.03
U
Uranium
93 237
Neptunium
94 244
Plutonium
95 243
Americium
96 247
Curium
97 247
Berkelium
98 251
Californium
99 252
Einsteinium
100 257
Fermium
101 258
Mendelevium
102 259
Nobelium
103 262
Lawrencium
Alkali Metal
Alkaline Earth Metal
Metal
Metalloid
Non-metal
Halogen
Noble Gas
Lanthanide/Actinide
Z mass
Symbol
Name
Periodic Table of Chemical Elements
32
4.2 Wybrane stae zyczne
Name Symbol Value Unit
Number 3.14159265358979323846
Number e e 2.71828182845904523536
Elementary charge e 1.60217733 10
19
C
Gravitational constant G, 6.67259 10
11
m
3
kg
1
s
2
Fine-structure constant = e
2
/2hc
0
1/137
Speed of light in vacuum c 2.99792458 10
8
m/s (def )
Permittivity of the vacuum
0
8.854187 10
12
F/m
Permeability of the vacuum
0
4 10
7
H/m
(4
0
)
1
8.9876 10
9
Nm
2
C
2
Plancks constant h 6.6260755 10
34
Js
Diracs constant = h/2 1.0545727 10
34
Js
Bohr magneton
B
= e/2m
e
9.2741 10
24
Am
2
Bohr radius a
0
0.52918
Rydbergs constant Ry 13.595 eV
Electron Compton wavelength
Ce
= h/m
e
c 2.2463 10
12
m
Proton Compton wavelength
Cp
= h/m
p
c 1.3214 10
15
m
Reduced mass of the H-atom
H
9.1045755 10
31
kg
Stefan-Boltzmanns constant 5.67032 10
8
Wm
2
K
4
Wiens constant k
W
2.8978 10
3
mK
Molar gas constant R 8.31441 Jmol
1
K
1
Avogadros constant N
A
6.0221367 10
23
mol
1
Boltzmanns constant k = R/N
A
1.380658 10
23
J/K
Electron mass m
e
9.1093897 10
31
kg
Proton mass m
p
1.6726231 10
27
kg
Neutron mass m
n
1.674954 10
27
kg
Elementary mass unit m
u
=
1
12
m(
12
6
C) 1.6605656 10
27
kg
Nuclear magneton
N
5.0508 10
27
J/T
33