[rving Coffnlan

/\ | r , l'' ' :

Lzfowtel( wteatrz ipiacodzienr

0pracowal wstgpnyrn Jeuy i slowem popzedzil Szacki

Przelozyli Helena Datner-Spiewak i pawel Spiewak

WYDAWNI(

TWO

"'FffS

I(ozdzial I Wvstgpv

ZAUIIANIEDO ROLI

2e od gra I(iedyjednostka jak4Srol9,oczekuje obserwatorow' z jakie plagniew nich wywola0, odbiorqzgodnie jej wraZenie, przez Wymagaotl nicli, by uwierzyli,2c ogl4dana zamystern. zdajesig posiaposiada cechy,ktole nich postai rzeczywiScie dac, 2e wykonywalleprzoz niq zadaniebgdzie mialo efekty zgotJnez zadcklarowattytttzatniareln oftrz zc w ogolnoSct z BezpoSl'edniotym neczy ntaj4sig tak, jak jc przedstawia. poglqd,2e jednostkawyslepuje laczy sig rozpowszechuiotry o widowisko,,dtainnychludzi". llozwa2attia.wyi olganizuje doblze b},Jzte zlctilb od odwr6ceniazagadrticnia stplrach jak45 odgrywaj4ca sip i zastanowienia nttl tyru, czy jeclnostka kt6re trsiluje poczucienl realnoSci, tynl rolg samadysponuje wywola6u innyclt. Na jednym kratictt ntanry do czynieniaz wykonawc4, by6 i.kt6LyrnoZe kt6regocalkowiciewciqgaakcjasceniczna I ltlzia rzeczywisto6ci pftekonany,2e zainsceniro$7nnn szczeTze odbiera najczg$ciej istoScirlPublicznoS6 iest samq rzeczylv i widowiskow ten sarnsPosob tylko socjologlub malkontent tego,co jst przedstawiane rnogqw4tpii w ,,realno(6" kt6ry z Na dnigim krailcunratnydo czynienia wykonawcil, latwo Takil nloZliwo6c wobec sw;j gry zachowuiedystans. bowiem nio ma r6wnie dogodnego sobie wyobrizi6, nikt jak przedstawienia ktoS'kto sam do stauowiska obserwowirnia przeKo-' lno2esterowac wykor)awco Ponadto ie zainscenizowal. do prowadzilcy to trakttrjnc jako Srotlek iraniaminubliczno6ci,

( zlttlia k t' | tj ttic i.lr ciu tol zi cr,rcgo

lf.t'.t !llt.t,

jal<ichS osiitgr)igciil irrlyr:h cclirrv nie intercsujipc tytn,co i sig nirl czy tcl o sytrrrrcji. ntyslionil o Jcdnostkg, ktoranic utozsirmia z IolAiuic troszczy siq siQ o to, w co wierzy pul)licznosi,mozentynazywaccyniozuq, zachowriitcokrcSlenie dla ,szc7,ery" ludzi, kt6rzy wielzq wc jakie wywt-rlLrj4 rvra2erria, swyn:i wystqparli.Naleiy zdawac sobicsprawp tego,2c pynika,nrirnoprofesjonalnej z obojgtnoScr, nroZeprywatnic radowai upl wiana maskarada, kt6ra pozwala doSwilrlczac rru pewncgo roclziyu zlo6liwejsatysfakcji, ii potralibawii sip tlo woli czynr{,co jcgo publicznoSc rrusi (r'aktowac ztrpclnic selior. Oczywi3cie, nic znuczy to, ie wszyscycyniczni wyItonawcy chcq oszukac publiczno6c dla,,wlasnego intcresu" czy zyskr"r. Cynik nro2c oklanrywirtpublicznoSi inriq w tcgo, co uznajc za jej dobLo, dobro ogolu itp. Aby to ziltrstrowaC, rnLrsirny nie powolywac na tal<ioh nicbywnlc sig jak Marck ALrreliusz Sun Cy. Swiltlyclrwykonawcow cz.y Wrcrny, w zawodach ic rrslrrgowych lLulzic, kt6rzymogliby byc szczclzy, cz.asanri sr1 zrruszcnido wprowa<lzania blrld w srvoiclr klicnt6w,ponicwa2ci z glgbi serca tego pragn. l-ckrrrzc zrrpisujil lel<ulstr.va, nie majQna nic wplywu, l<t6r'e pacjenl6rv; sr,voich zrezygnowari l)o to tyll(o,by rrspokoic prtcownicystacji bcnzynowych w sprawdzaj4 nieskoriczonosc ci$nicnicw oponaclrsirrnochod6w rozlristetyzorvanyclr lu utomobilistck; sprzetlawcy obuwiaolerujqbuty dostatecznic lozminr, du2c,by pasowaly nogi, alc podajqklientkorn do chcialyby nosi6 - oto pnyklady cynicznych wy.jaki l<t6rynrpublicznoii nie pozwala na szczekonuwc6w r<.r1, roSc. PodJbnieiyczliwi pacjenci odrlzial6w psychiatryoznych bgdryniekiedy wobec uczitcychsie pielqgniareksymirlowali dziwne synrptonty, by nic czuly siQ otle zaI Ptawdziwe plzestgpstwo polega, mo2e, na tynr,ie nie tryd oszr.lsts bierz.s od swyclr oliar picrri4dze, na tym, 2e okrada nas on tle wszyslkich przekonarria, sposob klasie z 2e bycia i wyglqdwlaSciwy jcdyniejcj czlorrkowie. iteclnicj zludzei fachowiec nraj:1 Pozbawiony rno2c cyrricznie wlogo usposobiony swejshr2ebnej jakiej roli, by0 do gardzitw tcn sposotr klicrrtod rriego oczckrrjc, tlorrosiciel zdolny.jest cllyrn,,ofi cjalnynr" swintcnr.

wietlzione dobryrn santopoczucicnr chorych2.Tal< sanro w6wczas.gdy podwladni chcq jak najlcpiej pr.zy.jqiwizytujacych ich przelo2onych, nic rnusz4 bynnjmniej kierowa0 sig gl6wnie samolubnrt chpciet pozysl<ania wzglgich dfrw; podwladny mo2epo prostutaktownie starad ulatwic sig sytuacjQ zwierzcbnikowi,synruluj4cistnienieSwiata,kt6r, --- jego zdanienr zwierzchnik uznajeza jedynic nro2liwy. Przyj4lcrnrno2liwo36wystqpowania dw6ch skLajno3ci. jednostka mo2ebyc przejgtl swym wystQpenl sceniczrrym lub odnosiisig do niegocyuicznic. skrajnoicito coSwigcejni2 1'c po prostu kraricc pewncgocontinuunt.l(aida z, nich daje jcclrrostce swoiste zabezpicczcnie i Lgkojtniq, zw iqzku czyn rv z ka2dy, kto skierowalsiq w jednq czy dr\rgqstrong,bgdzie sklonny dotrzeCdo samcgo koirco. .lcdnostka, l<t6r.ej brak wewnqtrznej wiary we wlasnilrolg, troze w naturalny spos6b pod42y6 drog4opisenilprzezParka, Nie jest chybflwyl4cznie dzielet]t historyoznego pr.zypadku, 2c pierwszym znaczeniem ,,osoba" jest slowa Jest Qrerson) ,,rnnskt". to uznanie faktu, ka2dy ie zawszcwszpdzie, i Iub baLdzicj nrnir:.i jnk4$rllg [.,,] To wlainiew rychrol ch Swiadonrie, otlgrywa zrraury nawzajcm siq iznanry sanrych siebier.
(l?.. hority..., cyr.,s.4. Il.S. Sullivnnpodsuwa ' Zoh. 11.T.l'xel,At mySl,2e takt zinstynrcjonalizowonych wykonawcowrno2edzialac w inrryrnkieruuku,prowadz4c ztlnrwianazasadzie blesse do no obligc. jcgoSocio-Psychiatric 7,ob. Researcl t,,,Americarr Jounralof Psyclriat.ozdrowjcirw jednyrn ly", X, s. 987-988. ,,Budanie spolecznych z naszych wielkich szpitalipsychiatryr:z,nych pnppr{wadzonc kilka lrt terrur nauczyto mnie,le plcjencisi1 czEslo wyl4czinispodopieki psyclriatrycznej dlatego,2e l:auczylisig nie ujawniiCsymptontdw choroby wobecos6b,z kt6ryntisic srykaj4, Innyrnislowy,ie na tyle poznali swe o(oczenie, zdai sobie sprowgz nieprzychylnego by s(osLrnku ich urojeri, Wyglqda to prawic tak, jlkby na tyle do znr4drzeli, st:r6 tolerancyjuyuri by sig wobecotaczajiQej ghpoty, ich odkLywajrlc ostatccznie, to jest wlasnie'glupota, uie zla wola. 2e a W ten sposobnrogq czrpacs tyslilkcjqze stosutk6wz innynri, jednoczeSnic zaspokajaC czg.iC swoiclrpot[eb za pourocq $rodkow psychotyczrych". r lL. Ezrn Park,Ilace antl Culturc,Cilencoc 1950, 249. s.

:' :' '1'

;,f

Czlari(k r' tdrtEe !)'ciu rolziennago

Il'yst(lt'

5r

W pewnyrn scnsic tyle,o ilc nraska io orlpowiada nasz_entu oblazowi sarnych siebic, r'oli,.jak4 chcenry odegrad, l)raska jcst ta naszynr jltrawdziwszyrn tynr,ja", ktorylrpragngliby6lly r:a ,ja", byc.W koricrr oblazwlasnej staje naszldrug4 taki roli sig natLrr.4 i integralna czgSciq jako laszcjosobowo6ci. Przychodz4cgwiat na ksztallLricruy strryniorvo charakterstajenysiEosirbai .jerlrroslki, n '. Mozna to zihtstfowflcprykladent z 2ycia szetlandzkicj spolcczllo3ci lokalncj5.I)rzez ostattriecztery czy pigc lat istniejqcy wyspiehorelturystyczny na naleial do n.lal2etistwa wywodzqcego z zaglodnik6w byl przeznie prowadzony, sip i Od sanrego pocz4tku wlaSciciele byli zrnuszeni zrezygnowac z \vlasrrej koncepcji 2ycia,zapervniitj4c swynt go6ciolllpelnl0 rnicszczar'rskich i uslug. l<oricu wygod W okazalo sig,2cw rcj inscenizacji stai{lsra corilz ntniej cyniczni,col.azbardzrcl rnieszczariscy i lubiqcolitzbrtldzic.j ,ja", jakie przypisyw:rlt to irr ich goScie. Innyrn plzyl<ladcnr rtro2cbyc rcklut, kt6ry pocziltkowo regLrlaminLr to, aby uniknil6 p0 kar.y, w koricu a2 l)rzestrzcga slosule do plzcpisriw dokladnie, wojskopl.zestaje siq tirk il si,; go rvstytizic, oficcrowic i koledzy,Zolnierzc a zaczytra.jil sig z rrirr solitlaryzowire i szirrrtrwai' go. Jak powiedzialcnr plzcjScie niewiflrydo wiary rnozc od sig od lrotoczy6 w orlwrotnyrlkielunku,zaczynajqc glgbokicgu plzel<onania,koricz4c cyniznric. zawodacir, kt6rych a na W do pLrbliczno6i odnosi sig z religijn4czci4, czgstopozwala siQ nowicjuszoln wla6niew tym kierunku.Dzieje si9 tak nie i$i dlatcgo,2e powoli zdaj4sobiconi sprawg tego,Ze lnatnr4 z wlasn4publicznoi6(albowienrwedlug zwyklych standar.d6w spolecznyclr ich loszczenianrogq by6 najzupelniejuprawnionc),ale dlatego, <lzigki 2c oynizrtrowi urogzl odizolowac swe ja" od zetknigc sig z publiczno6ciq. wewnqtrzne, ia Mo2na nawetuwa2a6 typowc,2ejednostka pocz4tl(u za na swt:jdrogi 2yciowejglgboko przejniuje wystqpenr,jaki si9 nlrsi dawa6, po czynrwahasigjaki$ czasnrigdzyszczeroScirl i cyniznrenr, aby
d l"arn2c, 250. s. 5 llirdania sze(landz.kic.

rra konicc pneise przez wszystkiefazy poczucia wlasne1 jakie przystoi osobic na tym stanowisku.Tak sluszno6ci;' twierdz4,2e idealistycznie szk6l nredycznyclr badacze wiQc zMvryczJ odkladais na jlkis czas nowicjusze nastawieni pierwszychdw6ch lat strrswoje swiatc aspilacje.Podczits sig, ze [rtlsz4 zarzttciiswoje zainteresowanie denii orientuj4 do a slu2bqlekarsk+, zaj4i sig wyllcznie przygotowtrniami. dwa lata sQ tak zajaci przez nastQprle Z egzamin6w. kolei si9 chotob, Ze nie nraj4 ozasuzainteresowai n-oznawaniem chorymi. Dopiero po skohczeniuszkoly mog4 na powt''5t slu2bylekarskieju, idealarni pit"iae sie pierwotnynri ' wahanllliqdzycynizItaturalnycll Cfroemo2naoczekiwa6 lnoiliwosci wykluczryd nie tnem a szczerosci4, powinuiSnry odrobintc posrednitj,kt6ra daje sig utfzymaddzigl<i Dostawy mo2e ie osoby Zauwa2anry, jedrrostl<a zludzeiiio <lowlasnej !rby ocenialoj4 i sytuacjq rjtarai siQ skloni6 pubticzrlosc, tej zdobycie ocenyjakocel oraztraktowilc spos6b, w okreslony oceng nir (irkn 2e rr saf w sobi;, ihoc flie lnusiwie[2y6, zaslnLyh przeznia wraienic nrapokycie w rzeczywlsloi 2e wwvolane pokaztrprzekonania i cynizruu glgbokiego 6ci.lnnepolaczenie je Kroeber, o PiszQc szamanacll: wigkszoSc Zapewnc oszustwa staryproblem nastpnie Istnicje pomagasobic na czy czarownik6w calym Swiecie szanran6w swej denlonsllowaniu mocy,toztniiitynri a w leczeniu, zwlaszcza 6wiadonajzupelniej stosowane s4 Te sztuczki czasenr sztuczkanri. jest zalqZkowa' Swiadorno6ezaledwie ale rnie, w wieluwypadkach popelnilne na si9 postawa zdaje wskazywad oszustwo Najczgstsza do!6zgodnie etnografowie w * rboiny,tttelu. Itracujqcy tercnie sie uciel<njlcy do Swiadontie Ze stwierdzajq, nawetszatnani moce a wierzqw swojenrocc, zwlaszcza sztuczek oszukanczych gdy pomdw6wczils, cllotLti4 z. i szaman6w,korzystajl ich innych ich samilub gdYchorujq dzieci'

r' li.S. Beckcl i Il. Creer','l'he['otc of ldealism in Medical Schortl, Review",23, s. 50-56. Sociological ,,American ? A.L. Kroeber,lhu Noturr, of Cu ure, Chicago I 952, s' 3 I l '

52

C;hr\tiek w trulrze i)rcia &tlzieIttego

tY).:ttgD

ITASADA

wszelkicjI w /'lernrin ,,wystgp"wprowadzilenr celu okre6lenia podczas stalejobccnoSci kt6ra i dzialalnoScijednostki, puebiega l pcwncj glupy obscrw tor'6wi wywiera na nich jakiS wplyw. / / jednostki, kt6ra\7 | ,,Fastdtl"mo2na nazwai t9 cz93i wystQpu '..1 .lunkcjonujcniczrnicnnic jego trwania,tlostiu-( calyczas ;trz.ez sq dcfirticjisytuacji. Fasadq wigcstandar'-) obscrwatoronr \ czaj4c 6rodki wyrazu, kt6r'e jednostka stosuje celowo lub /y' )idowc ina-" warto wyr'62ni6 podczas wystppu. Wstppnie { rninrowolrtie \ zwai typoweczg$cifasacly. '- Po piclwszc,rnamy clo czynieniaz ,,dckoracj4", wigc a kt6r'e sklada.jq i innyrni elententatrri, nreblanri,sprzgtarni sig nl sccnerir; i rckwizyty scctricznewykolzystywane Dekoracjaznajdujc lrlzezjcdnostkgpodczusptzedstawienia. tak sig nt o96l stalc w (yt]) santylntniejscu, 2e ci, kt(lzy tlo chcq.jrl wykorz-yslac swojegowystgpu,nie nrog4zacz4c i glac, zrnirn nie znnjdil siQ wc wlaSciwymnriejscLt, optt-fylko w wyszcztjqc je, rnuszil koticzyt swtij wystqp jlltkorvych wyqratlktchtlcltolacja plzetttieszcza si9 I'azcm sir; z konduktempogrzcbowytn, z wykonawcil: tal( dzicjc kr'6lcwskirn.Na ogol w tych wy1qdcfilacl4,olszakicn.r ocluouzyskujtidodatkowQ wyl<onawcy tkowych sytuacjaclr ng, ponicwa2sQ lub st:1jllsi9 na ten czas postaciartli sakralnynri.Postacictakic nale2y oozywi6cieodr62nie od ktorzy lzwyklych lu<lzi,takich jak domokrq2cy czy 2ebracy, rniQdzywystqpauti- czgsto pod wplywcm kortiecznoSci zrnieniaja miejsca pracy. Aby posiadacjedn4 stalil sig dekoracjg,wla<icaznaj<.ltrjc zbyt wysoko, 2ebrak za$

l .\

llustlacji dostarczajil badania.nad stabilizacji). nanr spolecznej vy2szyrni w urzgdnikarni WielkicjRrytanii: gig kt6le wzniosly na szczyt Pytanie, ilc osoby, na adnrinistklasyinnejniz ta, do kt6reJ lacji, pLzyjrnuj4 ,,ton"i ,,barwp" jest i nale2aly urodzenia, delikatnetrudne. z Jedynej wylaZnej puynale2nofci n0 odpowiedzi dostarczaj4 dane terlrat narn do klub6w. Wigcej nii trzy czwarle wielkiclr londyfiskich urzqdnik6w nale2y jednego wigcej do h.rb ruaszych wysokich presti2u znaczr)ym i luksusie, kt6rych do klub6rv wysokirn o u sl<ladka wpisowe wynosi najrnniej gwinei, toczna co 20 od (u2 klas 12do 20 gwinei. Klubyte sq instytucjami wy2szych jakic co widai po lokalach, nawet klasy nie wy2szej-Sredniej), plaktykowanyn nicltstyltr w Zycia, zajnrujrl, wyposa2eniu, ich wielu czlonk6w klubow nic Chocia2 calej ich atmosferze. Lylkobogacz nr6glbybez nro2na nazwailud2nribogatynri, i taki ponrocy zapewnid sobie swejrodzinie poziom niczyjej jedzenie, picie,otoczenie, slu2bg inneudogodnienia, i 2ycia: jakic znajduje Klubie Uniort,'flte Travellers czy 'l'ltc w llefolnrs.
pzenriany zawodu lekarsprzykladu niedawnc lrnego dostarczaj{ znaczenia dla wikszcgo uabicra lckarza kiego, ktOry$coraz w twononej przcz dostgpdo skornplikowanej ngukowojsceDy, za co'az nadziqtrafiaja medycy, si9 kt6rzy swojq szpitale; wielkie na zantykane noce, dekoracjg uwa2ajq nriejsce do oduiesiemy scenicznej czg6ci Je6liternrin,,dekoracja" o$obista' to temrirr,,fasada bgdzierny mogli wyrazu, 6rodk6w wylazu,kt6Le najnrocniej sq zwiQzane odnosic tych6rodk6w do i sig z sarnym rvyl<onawc4 plzemieszczaj{ razetn z uim. Qzq5ciarni,,osobistgjfasady" moga byi insygnia zwi'4ztne z pozyci.ri ulzgdem, str6j, ple6, wiek, cechy rasowc,postura qf ' II.E, Dale, 'l'helligher Civil Scrvice GreatBrihin, Oxlord 1 9 4 1 ,. 5 0 s e D,Solornon, (niepuCareer ConlingenciesChicago ol Physiciar,r Depflrtnrent Sociology, of placa doktorska, of Univcrsily blikowana s, 1952), 74. Chicago,

zbvt nisko. sklonnr I f'asady, aspektach o My6lcc scetricznych ieste6my

domu i niepokoju w okle6lonyrn mySlei o najwa2nicjszym uto/-calkowicie kt6rzypotrafi4 wiclkicj liczbiewykonawc6w, zwl acamy llil nl. sanriad z tyn) micjsce Zbyt malo uwagi siQ ruagrorratlzcnie syrnboli,kt6re wielka liczba wykonawcow uto2euznawaiza swojeplzez kr6tki czas.DIa kraj6w Europy jest Zachodnicjcharirkterysryozna dostgpnoicdu2ej liczby Iuksusowych dekoracjidla ka2dego,kto tylko Ino2e sobie

jcst (bez pozwolic ich wynajpcic wiltpienia to czynnik na

(zh)ttitk

l(ih zc i),(.io colzien,teg(,

lYystQ),

55

i rvygl.1d, sposob rl<iwicnia, nrirnika, gcstyitd. Niekt6rez tych Srodkow plzekirzywania zrrakow, 1rr.y[ludcecliyt.asowc, n, s4 'jednostk srosunkowo, le i w wypatlkutlanej stl i irie ulegll4 znltilltoln zilteztrrc czilsltintiejsca, gdy tyrrczasent od inne sq stosunkowo plynneinietrwalci nroga (ik ininrika) zmieniac sig laz po.roz tego samegowystgpu. _podczas W6r'6d bod2c6wrwor-z4cych,psobistai'fasaclg,, jesr <lobrzc czaserrr olt, .wyro2ni6powier.zohown (uppearanccli ,,spos6b bycir" (manner),a ro zc wzglgc.lu 'funkcj9,jat<i'pelnirr rif przenoszonc przez nie inforntacje.powierzchownoSi odnosi sip,do bod2cowpouczajqcych iras o spolecznych staiusach wykonawcy, Ibwier.zchowrroSi inlbmruje nas r6wnie2 tyrn, o w.lakinr jetlnostka rytuirlc bierzc aktualnic r.ulzial: r.rozlstczy niczy w sl'rrrnra lizowiurcjaktyrvno3ci spolecznej, pt.acLtje czy odpoczywa, cclcbnrjcrvkr.aczanie nowy okrei'sw w zy",r,, czy.tcznic. OklcSlenic ,,sprostib bycia" mo2enty "gi otlrrie6c rto bo(lze(i\v, kttiryclr Iirnku.jrijcst ultrzetlzanie o iym,jakl r.or9 nas rv intcrakcjiwykon;r',vca sltotizicwa odgrywac si9 *,o*i,l)r'U,1_ cc'.1 syruirc.;i. srq. .lcili nir pr.zyklad czyj$ sposrib bycia jcst wynrosty tgrcsywny, I rno2crrry odrrieSc wra2enie, wykotra_ 2e wc:r chc.cbyc tynr, kto zainicjuje i ukier.unkuje intcrtkclq slorvnil. kolei spos6b Z bycrapotulnyi pr.zepraszaj.loy sprawia wrazente, wykoltawca zc bgdzicpodporzqdkowywal innyur sig Iub przynamniej bqdziedo tcgo skljnny. Cr,:,9 r'zeczjasna oczckujerlyzgorlno6ci urigdzy powier.z, cnowlrosct4 a JednostkrJei sposobcrrr bycia, spodziewaury siq, ze loznlcc spotecznych status6w migdzy uczestnikami intcrak_ cji bgdajakoS wyr.a2ac w odpowiednichr62nicachsyg_ sip nalizorvanych przeznich sposobirw uczestniczenia inter;kw cji.'fen rodzajfasadowc.j zgotlnoSci mo2nazilustr.owad sigga_ nlrrrditryna Jllc uo optsuprzeJsctil przezcbir'tskie rniasto: ...l.uksrrsotvc kr.zeslo rrritl<lirr.yrtt niesione przezosnliutragalzy za.;qlo szerokoSc .lcst burnristr.zenr iprakiycz_ cal4 ulicy. on rniasta nrc l'zecz biorqc najrvyi_sz4ninr w.ladz4. iclealny w Ma wyglqd rurzgthrika -.isst wysokii nrasyrvny, st.ogic niei,stcpii*e nra i spojrzenic, uwa2arrc niczbgrllc ka2degti, chccivSrdrl za dla kto swyclrpoddarryclr urrzytniri rygor'. w sobieco$karzqcego Ma r,surowego, wygl4rla jakiegoS iukby udawalsig na egzekucjg zbrodniarz-a. Kiedy urandaryni pojawiajq publicirrie, si9 tit<a

rrri nie aurgNigdy udalo sigzobaczyc wok6lsicbie lworz4 wla3nie la uSnrieclr twarzy nrialby kt6ry nrnndatlna, ptzL,ulica ui"sion.!o na spoglqdal ludzir"' lubz syiuatiQ ispoOczvwiicie,rno2esiQzdrrzyt,2e powiev'chownoSi rla przecz4, przykladkiedy wykosobic sobbyciawzajemnie nlz spole^czrlQ pozycJe wyzsz1 kt6ryzdajesi9zajrnowa6 nawc;, poulaly luo clziala w spos6b nicoczekiwanie ouUfi.tnoSe, na str6j wskaztrjacy ;it" gdy wykonawcanoszQcy ;;k;;, slQ przedstawla do orzvnaieinoSc klnsy wyZszej pierwszy wyzszynlstirttlsle' o ie,irrostcc ieszcze ''"'O.r.r.ujLty nic tyiko igotlnoSci migdzypowierzcltownoszgodnoSci stopllia pewncgo ttycia,leczrowrrieZ .i,r i-sporutj.,n Dycl,a i sposoberlt micdzy dekoracj4,powicrzcltr"rwlloSci4 twolzy typ itlcalny' dziq.ki 2-l.r'i"sl it"rt if""l, ""t"w interesttjemy nrrnr' I o "1"'t sl9 wyjltki i kf renru ,lostrzegalny poniewrrz z dziennikarzen'I' )ri"i.r.r"*""i.'badacz'izicli (lekofacj4, powictzchowlrosmigdzy ;;rk"k;ii.^ niesp6jnoS6 piktntcrllI uroKtl' wielttosoboln byciadodrrje cia isoosobent NiI prasowyrn'. jest at'akcvjnynt mcterialen'r ;"i;;";;.s;* (pojac orivklad ,,NewVorket", Przedstitwi RogeritSlcvcnsa. rtctty nicrucltomosct' isprzeda2y l<upna w irednika splawach slg e spEedaz Enrpit State lluilding)' zaJmuJe z,ileauizowai *rt?rqrojq.V* iaktern,ze Stcu"tlsnra maly domek' skromne swojegopapierufillnowegor2' rriuroLile irosiada zwi4zki migdzyposzczegolnyrnr Rbv slebieizanalizowac spolecznejfasady,warto rozwaiye w tyln mlcJscu czeSciarrrT fasfldg'a mianoir,li^. l..itv ittr"nn'acji prienoszonychprzcz i wicie ich og6lnoSd abstrakcyjnoSc' " ''N"*"ii"*.zas, bardzo z gclymarirydo czynierria jakirnS prz-cdstawierlicm' Jcgo."spo.rcczi swoistYm niepowtarzalnym

il;ili;',

kttilvch infornracji' dostarcz'a r'*oiy'ttiwvilltkanii,

l90tt' s' on Sidetights Chircselr/e' I'hiladelpltia 'o J. Macgowan, r87. w: "'i' Por. u*ugi KetrnetltaBrrtko'a o ',scene-act-agent-ratio" A Gnrnrmarof-Motives,New YoLk 1945,s 6-9' New Yorker"z l3 t? E.J.Kahn,Jr'., and C/oslrrgs openings,,,Tlre '1954 roku' i 20 lrrtego

( zlotriL'kI ktoIEe i_rcii aolzienncga

lYystqD

niecoinneprzedstawienia. r6wnicrloblzcnroglybydostarczyi przed utzadza uslugowyclt przykladwiclc przctlsigbiorstw Nl dramatyczpruatlstnwienig, u$wiottriajil kt6re swoimiklientanri kompetencji uczciwo6ci. czystoSci, nowoczesno{ci, i ne eI'ekty wzot'c6w wiclo z tych og6lnyclt nra w Clrocia2 rzcczywisto$ci uslugowej, w dzialalnoSci znaczenic 162nych sferach odrnicrurc Jest powinicnuchwycicich o96lnepodobicristwa. obserwrtor cudownc, chod czasenr zgubne. to dla nicgo udogodnienie wykooczekiwarl dostosowywac do 162norodnych si9 Zanriast mo2c z nich oclrobinq inaczej, nawc6witlaktowac kaidcgo dzigki zaliczyc sytuacjqdo szclszejkategoriii wykorzystac pozwalajtlce Inu plzeszlcdo6wiadczenia, tcmu orlpowieduic przeiozllac ltroZe za Obserwator rny3lcc poulocilstcr'gotypow. slownil< tylko skronrnyi przez to polQczuy ,,lasad"olaz jal<na nic lcagowac, sig aby oricntowad w wieltr wicdziec, korliniarze sprzeclawi W rtiZrrolodnych syluacjach. Londynic aby zwyklebialc lirrtuchy, chglrtic nosiliby w drogcliachrr cy zadaulc t'oalizownnc klicnt mogl sig donry6lii,2c delikatnc uwa2nyi gotlny wykonancw ttstalony, przcz lc osobyb!'rlz-ie do i2 zaulirnir sposob.S4 podstawy,aby sQdzi6, tondenc.ja dzialarikryjacychsig za nielicznyttti plzetlstarvinnia licznych naturahtym. w spolecznej TakQ lasadamijcs( otganizagji czymS Iladclifle-Browna: twierdzenie z,awicra strgestig olrzynl{e pokrewicnstwa, w htdryrlkazda osoba Opisowy syslenr nroZo sprawnie dzialaiw baLdzo miejsce, swojenicpowtazalnc si9 natonria$l rniarepowigkszania w rlalych sptrlocznoSciach, stnje podzial klatry, siq na liczbyos6bkouieczny 4pewniajilcy i systqnl idontyfikacji wzajenrnych storurniej skomplikowany sunkow'n. 'l'cnclencja ujarvnia w fabrykach, oraz innyoh ko$zarach ta siq nic poOrgttnizatotzy wielkich organizacjach spoleoznych. trali4 stwolzy6tlla ka2clcgo odtlzialu i kategorii shr2bowej
and l//rilc rr.rc Srvcc7.r, New Statcsnlan ,,'l'he "' Zob. M. Jonos, xrku. Nation"z 6 gludnia1952 "r A.lt. ltudclille-llrown,77lc SociulOrgtnizotionof Austalinn l, 7ii6o.r, ,,Ocealia", s. 440, {

ur'lo' wynagrodzeri, uprawnieri sy$tenr6w osobnvch stol6wek, jorlnoczo6nic cho6 zdaj4 sanitarnyoh, .po*y"h czy warttrrk6w nic z iobie spLavre tsgo,ite osobyr6iniqcesiQStatusenl grupy' do razetrt oovylnny unrigszczatro i zaliczano tejsanrej Iy6 orzr6inicowanie cnlc kornnronii$u wewnqtrzne w wvnikti gpto*udzone do niewielu t62nicpodstawo' zostaje fanizicii gru.p-nogq w bnionyclr ten.spos6b wyodre ivych, czionkowie a fosady z tci samej $poteczllei sytuacjach.kotzystar! wlrewnyclr to musz4 r00lc. lub nawet sig posltrgiwa( mo2na clzialaniach I'ak wiqc w r62nych Do fasaclq. togo trzebatlodai, iE danaspoleczna t[ sanrQ przez wzbudzonych siQ fastdainstytucjonelizuje jako zesp6t i oczekiwair rtzyskuje stEreotypowych sicbicabstiakryjnych, jakie bywalv zadafi, od niezale2nie swoistyqh i sens trwalo$C wyobstaje Irasada sig,,zbiorowynl w jcj imiewykonywane, innych do fakternuiesprowatlzalnym 2aduych r,,z"nienf;, [aktow, zdaje rolg spoleczttrt, okre6lonil l(ieclyaktor przyjrn(lje jestjuZ do.niejokroSze iprawg, przypisirna zaiwyczaj sobie po czy od Nlezaleinie tego, ppyjttl tq rolQ t0' by lonafasada. czy tez po tg, by utrzymac zudanle, wvkonacokreslone 'r siP,2o zaoaltlI' fasadg, Przekonu,ie must odpowiadajqcq .temu robi6zarowno JaK Jedno, I ortl8rc' nie sic podojmuie zadania,.kt6re tylkoJeut Joielijodnostka nie w L6wnie2 spoloczefistwlemagotowych norvc niuj,lu.t dlfl chcc'by JeJ lub jego wykonywanin, jeieli jcdnostko wzor6w Swietlo w -^okazujesig,Zema bylo zarlanie wi<Jaianenowylrl od gotowyqh dawnafasad;Kietly wigc do wyboruszereg 6prawQ, sobie zdaie$y rzadko otsymujsnowafasadg, zarlanie wcalelrie rnusibyi nowl, tir 2esanra fasada sie NQZna ni2 wybierane tworzone, s fasady raczgj Skoro gdywykonawcy wowczas, klopot6w snotlzicwaC t)owstowania siebie wybranitr.dla koniecznoipi wobec stajq zadaniu J'on"go wojskoprzyklad organizacjocl w Na fasady. ottpJwiprtniej wymn8a wykollanie kr6ryclr si wvchuoi,rwiail wigczadania, abv i atrtorvtetu, moglybvd podeirfiw riiJf. uririejqino$cl

il

a rangotn,z"byl^malo nizszym wlo6cirv4 iiil*on*,o ra*icitl z0 by6wykonancf sadl by i autorytetu,mogly ti"iuipin"S.i $ril ranganr migdzy rattdze nieco wlasiiwa wy2szej , Ponigwa2

(lzhnick

rv leulEe i),Lia ax zic nego

taurzl)yt du2eprzeskoki, wykonanie zadania okazujesia,,zbyt wielkinrhonolcnt" zbyt ntalym. lub jal<itnjest wyb6r wla$Interesuj4cej ilustracji clylernatu, ciwej fasady spoSL6d kilku niezupelnic pasujqcych sytuacji, do (losta[0za stanowisko amerykariskiclr medycznych organizacji I5.W w kwcstiistosowania Srodk6w anestezjologicznych niektorych szpitalach slosowaniu o Slodk6w anestezjologicznych tlccytlujit nadalpiclggniarki, kt6rychlasada bezwzglgduna rodzaj wykorrywanych zirrlari wylnaga rzucaj4cego siq rv oczy potlporzqdkowan lekarzom izaklada stosunkowo ia placa. ni2sz4 Aby anestezjologia rnogla stai specjalnoScirl siq tlyPlornowanych l0karzy,zaintelesowani rnusieli broni6 pojest glqdu,2cjej stosowanic wystarczaj4co zlo2onymi wa2kim je zadnnieur, wykonuj4cych ludzi wynagradzac by finarrsowo i tnolalnictak,.jakwynagraclza Ickarzy. l{62nica ntigdz-y rl sig jest Iirsad4 piclggniulki lasad4 i lekalza ogromna; wielelzeczy 't' rl, wybaczalnych piclpgniarkilest inJia dignitatemu lekarzy. u Ozgic pracownik(rrv slu2byzdr-owia 2c sqdzila, anestezjologia zllgcicmzbyt zlozonym pielqgniarek,0 prostynl zbyt dla .jest illa lckarzy. Gdybyistnial status migdzypielggnialk4 lroiredni i lekalzcnr, latwie'jzapewne rozwi4zanic"'. bykrby znale26 l'odobnic,gdyby r.r, istnialarangapoalmii kanadyjskiej ir-etlnia migdz.y stol)niami i kaprtarra porucznika dwio i p6l grviazdkizarritrsttlzcch lub dw6ch * kapitanomz kolpusu stonratologiczuego, do nale24cyrr du2ejcz96ci niskousytuow

i I ri
I

i I l

ri

,ti

',i',

r5 7-ob. pclne ujecie tego zagadnienia D.C. Lortiego: Doclors \vitlrout Polie ts: 'lhe Anesthesiologis!q New Medical Speciulitv (niepublikowana placa dyplonrowa, Uliof Departnrent Sociology, versityofChicago, 1950). Zob. tak2eM. Murphy'egotlzyczgiciowy wizerttnck llovenstinc'a: dr. New Yorker"z 25 io Anestheslogisl,,,The pa2dzielnika oraz I i fl listopada 194?roku. nrlodzi lekarzei studencirredycyny "'W nieklorychszpitalach wypehriaj4zaclania pielggniarek, pozir konrpetencje wykraczaj4ce a lc2qcepoui2cjkwalifikacji lekalza.Zadaniatakie nie wynragajq tlu2ego doSwitdczeuinglgbokiej wiedzy,o poniewa2 owa po6rednia i jnkrl poz-ycjrt, ztjnrujqrtredycy pelnego lekarskiego, wyksztalcenia bez jcs\ sh\q sk\rdow',tiycil sr-pita\t1 ktotyrn ona przysluguie, r',rszyscy, rvypelrriljrl ptzcjSciowo takic zadnnia.

rangp grupetnicz-lryclt, mo2na bylobynada6 wanych spolecznie nii bardziej'w oczachanrii stosownQ przyznanl int ranga kapitariska. Nie rnam tu zamiaru przyjnrowa6punktu widzenia orjednostkajako kto( ganizacji forrnalnejczy spoleczelistwa; liczbit znak6w Inusi r6wnicz rozpoffrtdzaj.tcy ograniczonQ wybor6w Na przykladw badrnej dokonywa6 niefortunnych czgsgospodarz czgsto zagtotlrrik6w przeze rnuiespoleczuoSci mu wizytQ przyjacielalykiern nrocnego tuje skladajqcego piwa lub filiZanka trunkr.r, szklank4wina, kuflem dourowego herbaty.Ln wyzsza pozycja spolecaralub aktualnystatus Ze prawdopodobiefistwo, zotyltt wiQksze towarzyskigoscia, zagrodProbleln czylr3 mocniejszym. oli stanie poczgstowally nik6w polegal na tyn, Ze nickt6rzy z nich nic nlogli sobic pozwolic na tl'zymalliew zapasiebutelki nlocnegott unku, int do gestem stosLtllku go6cibylo poclawanic w i rrajszerszynr go6cic klopot polegalna tynr, 2e niekt6rzy wina. Ale czgsciej zbyt wysokouhonorostatusu do czuli siq w stosunku swojego jakim6 uapitkiem,natorrliast zbyt nisko napi(kiemzrjwani miejscew hiernrchiiznak6wgoricinno(ci' muj4Cynt nastgpne 2c albo goSc tym liiebezpieczel'rstwo, w Wystppowalo zwiQzku zast5b iograniczany albo kosztowlly poczuje niecourazolly, sia p6jdziena nr:rme. gospodarza posiadaniu znak6w bed4cyw klas $redtticlt, powstaie donlachnaszych w Potlobna sytuacja srebrne czy poda6go6ciom gdy gospodyni nrusizdecydowai, czy suknigpopohtdniow4, albo czy wloLyt najlepszq sztudce wieczol'ow.1 te2 najprostsztl suknig rno2napodzicli6 na takte Zalolylem,2e spolecztrilI'asadg bycia.Zalojak: dekoracja, i spos6b powielzchorvno$d cz96ci 2ylem r6wnie2, ie skoro r'62ne dzialania mog4 korzystac z takiej samej fasady,niemo2liwejest odkrycic doskonalej migdzy swoistynricschatnidancgo.wystqpu o<lpowiednioi;ci w plzebraniami, jakich aktoL uznanymi i og6lnymispolecznie lqcznie pojawiasig przed nami. Te dwa fakty rozpatrywanc fasildy spolccznej to, 2c elenrenty kaia nam uznadnie tylko fasadach jakiego6 w zarazem spolecznyclr dzialania wystapujq w lecz r6wnie2to, ie o96l dzialari, kt6wielu innychdzialafr, jest jirkiS elementwyposilzenlIsynlrych wykorzystywany bgdzie sig r62nil od tych wszystl(ichdzial'u'r' bolicznego,

C'zlot,itk tt t.(trze ay(fu crrlziettnego

u/)t:tt<l)

w ktorych przy takicj sarnejspoleczllejfasadziewykolzysjest inny clernent tywany tcgowyposa2erria, na przyklad I tak prawnik nrozclozrnawiai ze swoint kllentemw dekolacjaclr kt6reslu2q tylko do tegocclu (lub closanrotnej uru spolecznych, iv prflcy), natorriast orlpowiedniru tQokazjqubrauiubgclzic na nroglz poworlzcnieur p6jSc 2onr1 teatlulub z kolegaminn z do jego knncelarii, Podobnic sztychyna Scianiq tlywan crbiad. lc24cy na podlodzeruoglyby lownic dobtzc znajdowai siq Lr nicgo rv clorlu, w pol<<rju, kt6lym llrzyjrnujc go6ci. w ()czyrvi3cie sytuac.laclr w szczeg6lnic uroczystych dekoracjc, porviclzchowno$c rspos6b byciabgdadostosowang wyjntdo rzirlne, koivcj okazji,nierpowlir uZywalle tylko do wystQpow alc roclzitjrr, takic rezclrvownnio wyposa2enia synt.jcdncgo jrltek r'egul9. raczej boliczncgo .jcdncgo iu ritanowi dll ce wy ni2

Przykladanri nrogrlbyd role wlnych sobieprzezwykonawcg. skrzypka policjrrnta. clrilurga, czy zawodowego boksela, Takie pozwulrtjrlna tak wiele drarl-tatycznej rodzaje dzialalnoSci przedstawicielc prawdziwi 2e -sanroekspresji, ich przykladni * ttzyskuja slawg i zdobywaj4specjalne lLrb wynry6leni izowtnyolrtnarzeniaclt otlu. nat n1i ejscow skomelcjal uclramatyzowarrie czyjej6pracynasW wielu wypadkach trQcz0trudnoici. IlustracjQmo2na ztczerpn4cze stutliuur z p06wiqconego wynika,2c pielggniarki szpitalnictwtr, kt6rego chirurgicznyrniboLykaj4siQ z takim oto poza ocldzialami ptoblentem: pzy chirtrtgicznynr wykonuje rt.r kt6te Czynno6ci, siostra odtlziale po rnlti4 wynr2ny sens, nltwctdla pacienttiw pacjencie operacji, jlk Widz4c przyklad, ru z iycictttszltitalnynr. trieobeznauych przytz4tly czy ortope(lycz' bandaZc ustawia piclggniarka zutienia jeili celowe. Nawet lZ rno2e dostrzoc, sil to czynhoici ne,pacjent jcj praca, nirn,szanuje sig pielggniarka zajrnuje wla(trie nic wytnaga rownic2 pielggniarek innycltoddzialach na Praca sig internisty opidra tu na kwalifikacji Diagnoza wysokich [...] gtly symptorn6w, tynrcz-aobscrwacji wielookrcsowej dokladnej.
sem w wypadkucltirutgattto2ttlczgstogolytn okiernuchrvycii stallowi ploblcm dla perrodzajclloroby.Owa tticwidocztroSe zatrzylnuje przy siQ widzi,jak siostra Pacjent lekarskiego. sonelu lub dlu2szqchwilg garvqdzi lo2ku i przcz kr'6tszQ sqsiednirn z leiqcynt tam pacjenlcrn.Nie wie, ie obserwujeona glebokoSi jego sk6ry.Sadzi, przyszla po go jego oddechu kolor i stan 2e lub jego rodzina, oLzekajqc niestcty, sqdzi Podobnic, prostLrodwiedzic. Zc nastcpriena tj podstawie, ,,te pielggniarkinic robi4 zbyt wigcci czlsu plzy spgdza Je6lipiclggniarka wra2enia". dobrego poczu6 ura2ony ntoZe nawet si9 innyml62ku,pacjent [.,.].Siostty, czas", zanliast z.tjlnowl6sigczyrui w jego mniemnniq, ,,malnujq lekarstwr8. na widocznynr, plzyktadwydarvauienr

I)I{ A M A' IY Z AC J AI)ZIA LA LN OS C I

swojrt W obecno3ci innych jcdnostkaz reguly wyposaza drantatygzuie w o3wiotlii i wydzialalnoSc znakipozwalajqca na rlobyc z cienia plz.errawiaj4ce jej korzyricfakly, ktore w innynr wypadku rrrrglyby pozosta6niewicloczne lutr nic ziruwir2onc. bowicnrzachowarlie jednostkitla dll si9 JcSli musi ona lak sig znrobiliTqwac, by innyclr coS z,nncz,yc, w trakcie interukcii wyLazii to, co chce zakomunikowac. jakicjSroli nra srnrejnroie ol(azad sig,2ewykonawca W rzeczy jakie sobieprzypistig,nrc korrpetcncj i, na zrdenronstrgwanie leoztylko ulnmeksekundy, cnly cznsinlerakcji, 1'akwigcje6li 2ejestpewnyswego chcczlobic wr42enie, sgdzia baseballowy weldyktu,rnusiwydli go [reznanryslurT. Lrtwo zauwa2yc,2e osoby zajnrujqcepewnc pozycjc z swoi0h spolcczne rnujiltludrroSci drarnhtyzacjl nie zachowlln, poniewaidziulanitsluZrlce reitlizacji celtl 4a5aclniczego zwliljednocze$nic Swietnicsip nadilj4do zanegoz dtnil rokt plzypisyi przekazyrvania infblrnucjio przynliotach cechach

tno2e uslugowsgo wlaicicielprzetlsigbiorstwa Podotrnic robi tego, z tludnoSciudrilmatyT-owillriemcorzcczywiSiie nrie6

lE E. Lenlz, A Conpurison ol Mclical ontl Surgicol f/ooru (lckst and l-nbourRela' New York StateSchoolof lntluslrial powielony), 1954,s. 2-3. tions,CornellUniversity,

'

ptz.ez Kinga,,f/t. zanotownnej loc ll. 't ZoLr. Pinclliw rvyporvicdz.i 1951,s, 75. Uirry;, I'hiladclphia

C'zlt)riek \' teohzc 2ycia codzierrnego

l,i1\r(7n'

dla swoich klient6w,poniewa2 nie tnog4 oni ,,widziei" koszt6wSwiadczonej uslugi.Przedsipbiorcy calo$ci poirn glzcbowimuszQ wigc pobiera6 ie wysokie nieproporcjonalrr witkrczny oplatyza najbardziej rezultat to swejdzialalno6ci, jcst za przcksztalcenic trumny urng,wieleinnychkoszt6w w z trudnojest bowiernudlanratyzozwiqzanych pogrzctrenr wa6re. R6wniei kupcy czuj4sig znruszeni ustalaiwysokie
ceny za towary, kt(ilc tyll(o wygl4dajana kosztowne, wynagradzajacsobie w ten spos6b niewidocznedla klient6w wydatki zwi4zanc z utrczpieczeniem, martwymi oklesanri w handluitp. pracynie oznacza Dramatyzacja czy.jej6 wyl4cznieuwidojak4 muszqwykonac naklad6w. cznicnia niewidocznych Praca, Iudziegraj4cypewnc lolc, jest czgstotak kiepskozaprojckjcj po2qdanych towana punktuwidzenia z znaczeh,2e wykonawca, kt6ry chcialby uclranratyzowa6 sw6j wystgp. musialby poiwigci6na len ccl wielc dodatkowej energii. Czgsto dloga do osi4gnigciazarrierzonejdranratyzac.ji wiedzieprzezaktywno3d calkowiciez ni4 splzeczn4. JeSlina przyklad ktoS chce, by jego mieszkanierobilo wra2enic musi biegac po auturrreblowanegoprostotei godno6ciq, z i kcjach,talgowadsig z antykwariuszamiwytrwaleobchodzic wszystkiemiejscowesklepy w poszukiwaniu odpowiedniclr zasloni tapet.Aby glos spikeraradiowego brzmial naprawtlp i bezpo6rednio, spontanicznie beztrosko,musi on przetltem uwairiieprzeanalizowai przeprowadzajqc pr6b9ka2dego tekst, zdania, aby czytanicnic r6inilo si9 pod 2adnymwzglpdern od zwyklego m6wienia2r). I)odobnie rnodelka z,,Voguc" swoim postaw4, strojcrrr, wyrazelntwarzy musi wyrazib,ie rozunrie ksi42k9,z kt6r4 pozu.jc.Jetlnakie modelkom,kt(rrc musz4 narngczy6 nad znalczieniem takich sytuacjach sig w wla6jakirn poslugujg rv tej kremacyjnych, o uslugaclr sig jest pracy,zaczerpnigty od Roberta Llabensieina: Americon W. The Flownl Director (niepublikowana pracadoktorska, Departmqrtof Sociology, Wielezawdzigczanr olChicago,1954). dokouaUniversity jako przedstawie nin. nej przczR.W. Ilabenstciua analiziepogrzebu J. I{ilton, CulculotedSlontanei6), ,,Oxford Book of Englislr '?rf Talk". Oxford 1953.s. 399-404. r') Material

z:tzt'tycz.aj nralo czlsu rr:rlchlLrry. ciwcgo wyrazu,pozostaje ()czy kt6ry chce utvaiac- piszc Snltlc -.- r'l1ll rrczeri, ,,Pilny i rrszy szcrokootwarlc;jest tilk na sk-ierowane nauczyciela zajpty odgrywauieutswej roli, i2 nie potrali ju2 rticz:cgo robic czgsto stajqwigc wobccdylenratu: Jednostki slysze62r.

by entui czasu,
ten

oni , odktorych sanri lL_

i rrklad odnicsienirskttpinty nasz l)a Jeili zrnienimy chwilQ niczilcych rvystgpie, na ttczcsl ale uic r.rwagB na pojedynczynt cyklc rtr2nych intercsujilcc dostrzc2emy w nim jednostkach, grupq przcz klri-d4 igbLanych dzialanprzctls zrutynizowanych jednos(ek. czy siQ SrttpQ Kicdy obsctwttjc czy kategorip si1 sklortni :rnga2owac okazujcsig,Zcjc.lczlonkowic kategorig, pcwnvchzilrlari, w wszystkittt wykouanie przede swoje,jr" kladqc mniejszy rtacisk ur rvykortttnicinnych. 1"ak tvipc na siQ lachowiecIno2ezachowywirc bardzoskLomttir: ulicy, wiclc rvysilkrr wszak2c czy w sklepic,wkladaj4c w clornu spolcczllli sig w popisanie swynri konlpctcllcjd w tytn l<rqgrr zawtrdowr. w kt6rynr odbywa si9 jcgo dzialalnoS6 nyrn, sic popisu, irltcresou'itl nic bpdzic si9 Przygotowuj4c do takiego ile tynri tylko.od czynnoSci, swyclttir2norotlrrych tvle Calo6ciq jego rcptrtacjn zawotlowaNa Podstlwiclcgo lit6Lychzale?.y odr6i-nic alttotzyuznaliza sto.sorvnc. niekt6rzy typu obserwacji pozvcji) (niezalc2llie ich spolccznci od grupy arystokLatycznc siq polegl .1rrk .lt"ur:pr4ss,.zqr,sk-\ArvstoFlatvzrlr ",t - na tynr, 2c czlowicllll zvwtt)zutp szcze&9.!l:o-Z!13!-9zcrrc srlclzr si9 kftc llie Inicszcz-q tv ratlach ,lo drobnvch zacltowari, u klas' sztrkirl4c tcj innych dz'alalrrtr6ci GspeiiliffiarrcJ jaki jcstjcgo charalitcr' pokazauia, *ia6niesfettc rnozliwoSci hicrarchii' w spolecznei wladzaimiejscc
s' 60' arncLykatiskiego, wg wyclania

l
6'l
( zlo \tit' lt tr tt! ttx( i) \ i tt & tl i i e eqo

laletrty wytycztjQ drogg ttrlodenlu sz'laclt-Jakici to szczeg(rlttc zc I cicowi, by nrogl ;'odtrzyrnacgodrrieswojQpo7-ycj9' sl)r8wrnJ' wy7d swoillli wsPolobywulel-aurl'. Il z:rslugLrjc lo, by stirc Pon

l,
I

ll'y.tr114,

lr

przodkow? j"tt.': srvoiclr .rn*il riton ,y.kui , t""ii clrluby 91y czy s lrlozxpalcic, Jak0s,crrollll piluoii. cicLpliwoSt, wic('lzu,

rir, o l' or ri c rv i r2 b s c trv ttj cs i g rv s z y s t ki cj ego sl ow r' \vszystkl c l cgo gi ne 0K 0l l cl l l ()sfl il' s l) 0fu s z c l l i i ltl c 1 .y i q r)l ) Itl w y k L tzw rncnni a[l w , t spelniaC wszystkle tlt.trbtrc i,r )t"ufrf.'*o z,,clr,,w,i'r i blrtlrr. irrk w zdi j j ;rl .rr:rtw l rrii c i c j Sk rr ro r e sobi csP r' fl w e' Jl rkl L' l krc w , , t , u ru i ,rz k i (l o sP l zyJrl r v z trrrrl zz i i l tl c tc s o i v l rri ci j a k d a l eccl udzi c sq gotow r a 2c w ni l i D ar' sP trry o r r ilj c g o s k h rn n o s c i o trl , 6 l ty n l nrl ttl l ol ni c [aw i a' -Utntryctr postqptrjezc swobotl4 i gorlnoScil J.cgt-t oliazjirch tlzicl Jil-(] rlirwir,r:rt tltcly, /irul)(rwiltlic,ws/ystko to l)tzysl)fllz'l Pr, :yll:'] tv vtazuw Y 2szoi ci 'do kl ore1l trtl l rc i c ji cl c g a n c k i c g o p rz y j c n rl e g o illr;:. , , , , n l r.n i ru ,,i r,' .,,i ,i " rr" z i L tr,l" nl nogi i by ki edykol w i ek.rl oj i i ' fi kl z p tc tl y s p rrz y u j e .a p o tl tt' c 11 ol ych cl l ow i ck w ysol (l cJ l l l l l l t ir s 1 sw oj ctmt atttrt- r|fill,l ow t , , r * ,,' z a .l i tc " i u ,i z i J o p o r' l p r,rzl rl k ani a si E cl ze zgotl tri c sw oJq l l T-yJ l ll l ()s' l r v t c to w t i k i c tu i c rc l rs k l o ttn tl S c i l tttti ,.:i11: tytrt ,,i..rg.t,, s|olykl go zawdd Te PredysPozycjc' w w lloflrralllej wirnocnione plzcz Ivysok4 pozycje i zab.orczos'" S tl s y t rn c j i w y s tn rc z rrj rl o tz 4 tl z c r ri a w i i l tel n" '

lr

potlsuwaniajego obserwatolottrsrvych wyiclealizowanycltnit r'62nesnosoby oblaz6w. Swia,lorniSc,2e wystqp dajc wyitlealizowany obraz sytuajest oczywi6cie do6t powszcclrna.Swiadczy o tyni poljlad cji, Co<lleya: Gtlyby6mynigdy nic probowaliwydai sie odrcbinglepszvtnj, czy tcz jak2e nrogliby6my pracowaC llad. sobr1 nii jes(e$my, 'len sam irnpLrls, kt6r'y kaie czlosietriewychowywac? sanri aspekt 6wirrttllcpszy ltrb rvyidealizowlttly wiekowi pokazyrva6 ro2rtyclt swoj siebie,:znajduje wyrazw pnedstawicniach sanrego mrerzc zawod6w i klas, z ktorych k i-(la korzystaw PcwneJ lyclt zawod6wi klas poslugrl4 z fiazesu i pozy. Cz'lonkowie robi to jednak wraicnic nieswiadomie, sig niuti w wigkszoSci konspiLacjiskierowanejprzecirvkolatwowiernynl ze Swiata7-cposluguje nie.tylkoteologia si9 *n9ttzn"go.Wlasnytuifiazesnttti :t szkolnictwo, n wct prawo, Ittedycyna, leczr(jwnie2 i filantlopia, llade wszyslko lc narrki prz-yrodnicze by6 nro2c obecuie jcst uznawana poi zasluga iil ostatnie, bardziejbowieurczyja6 2e bqdqjq sobic tlziwiana,tyut wigkszeprawtlopodobienstwo' przypisywac ludzieniegodni2r.

l. i'

r.il,

''ilt,

r: l lrl

r,lllii

lnozllaich uzna6 istnicj'1, rz-eczywi6cic tacy wirttlo?-i .lezeli za nacltechrrikarni' kt6lyoh' ,u ,intt.on^tylnaterialdo bndari popls' slQ dziirhlno6tprzeksztalca w pornocQ

IDEAI-IZACJA

obejnltlic wyst?pu ka2dego jui 7c Pisalcui wczcsnici, Iasatla py.l'li:-']]' po(l roszczeli adrescllr .r"r"g O"StabstLa)rcyirrych irllrycli pe iej.lrzy. okazji, wrr i"i, iltOtytl stykr .sii onanxj

lno(lclowilllla izacli' socjal .lest wystqpow. trljctlcnzc sPosob6w 'nrodylikowani0 sPos,:borvl wystqputrrk' by- odpowiadal i w ktofej slQo(lDywa spoleczlloSoi, i0czckiu'itttiotn luryslcrii

siebieinnym,jej wytttqp' zetttuje Kiedy wigcjednostkcpre i jako caloS0, ucieleSniaodzwterni2 bnrdziej jej zachowanie moZe' Dlatego spoleczelistwadanego wartoiciolicjalne ciedlu i Radclitl'eDurkheinra wystep- nt spos6b rny rozpatlywad publiczny wyraz odnowiellla -liro*tro - jako ceremouig: o Ponadto.,tyle, wat moralnycb tttsciwsp6lnoty. i potwieldzenia jako rzeczywistoS6, co to, przyjcta zostajc oile akcjasceuiczna jako rzeczywistoSc, ttlega przcjcte zostaje nromcncie w darryrn dalaoLl w jnk giyby uwznio6leniu. Pozosta6 swoim pokqiu,z byC poza.salrl' w ktolyrn odbywa si9 pLzyjqcie, miejsca, poza itd., pilcjel)ta, to pozostac swcgo w kiorejlekarzprzyjnruje swlat Jcst w nriejscern, kt6ryltt rozgfywasig rzcczywlstosc

inny tozwa2yt waZki chciirlbynr nriejsctr W tynr lsPeklrylr^ccsu do przeclstnwienia wykonawc6w -socializrcii sklonnoSc
22 A. Snrith, 'l'corict trt'urt nnrulttl'ch, plzel l) Petsch' Wntsztrwn'

udzirtl' bierzemy w iitocieuloczysto6ci4,kt6reiwszyscy . o infonnacji pokazywaniu ir'6del z Jednynr najbogatszych jcst dotyczQca wystqp6w literrttua wyideaiizowarrych

2r Clr.l.l. Olrlcr,New York Cooley,Ilunutr Nulurcand the Sociol

s. l9lt9, 7lt.

s. 922, 352-453.

Czlo$iek \t teottze 4,da ,codziennego

lll,vri )_r'

(r7

istnie.ic W spoleczeltstw ruchliwosci. wiokszo3ci spolccznej w wigkszo6ci a uwarstwienia, systcm czy litlS gtOwny o96lny si9 spotykamy z idealizacjq uwaistwionych spolcJzeristw aspiracjantt lub i warstwwyzszych wigkszyrni rnniejszymi wy2szych do zdobywania warstwniZszyclr czlorrkijw czpsci na uwage lo, ie (Nale2y zwr6ciibaczn4 pozycji spolecznych. presti2owej zdobycia iu.tt * gbtewiaic siqnic tylkoz checi4 sie zrralezienin bli2cj z pragnierricrn alL oozvcii." 16wnie2 spoleczeistwa warto6ci wspohrych ) Za' o6rodka uS*iqion.go prezentacjq zwyciaj okazujcsig, ie ruch w 9619obejmuje siq z a *ystep6w' vysllki zwiqzanepostrwanient odoowi.dni"h w wyraz wyrzcczeznajduj4 spadkiem przed i ku gorze obron4 jednostka Je2e-li fasady' w niair robionych cclu utrzymania bqdzic zespolern wla6ciwym sig nauczy p'ostugiwai .znakow, codz'icnnych swoich do nrogli.lcnuykotryrly*lr. upigkszania stylu' w itrtcenionego spoleczenstwie i *ys-t9p-6*nadawania z zwlQzallym pozycla bodajelementetn Najistotnieiszym wyrastatusu sq symbolicznegosymbole wyposa2enia klasow4 nllrcryspoleczefistwo Pod iaj4cezamo2no,(t. tym wzglgden.r w przyklad spoleczefistwa'ktorynl skrainy kauikiostanowi l)zicje bogactwo wszystko natle wyznacz:t klasowll struktulQ sig w-poslugiwanitr roznrach rtlatego,2e si9takpizypuszczalnie zachowymo2liwoSci a tak2c syilboianri^bogactwa, flnansowe szc powszechllicj ntz sq w tiki sposrlb w Ameryce waniasie uwazabywa natomiast hinduskie Snoleczcristwo indziei. sdzie dokonujc spoleczna ruchliwoS6 w spot."t"ti.two, kl6rynr i. ",t kast,a nic dotycz4 w (przesuniqcia hierarchii sig grupowo jak za jcdnostck.l, r6wnie2 takie,,wkt6ryt'n postizcg6lny"it niemn(elialwarto$ci .,1n" tlemonstracjg *ystgp/nasiawion" Indii z .lcden badaczY Pisal: nych.
' by na Systcmkastowynie jcsr bynajnrniej tyle sztywrly, poz'ycia raz bylarrslalona nazawszeMo2liwesqzawszc kiZdellego czgsci w, usyttlowanyllli Slodmigdzygrrrpanri szcz"g6lni" prrerunig-ci"; jednegoltrb dw(rch Nisk-akastarttoglaza Zycia i<u lrierarchii. tta pokolerizajat wy2szq pozycjPw hierarchii,.pzechodz4c srr'oJ oraz',sanskrytyztUflc dbstynencje i sbsolutn{ wegetarianiznr t1.t7sze obnqdck i panteon.Krotko tn6wi4c, przelntow^ntc .przez iclt przekonari brantin6w, styltr2vcia' i kastyzwyciajow,rytrr:rlow cl)octeoretyczllle nrcnlozllwe czgste, Jest wydajesi9 doSrl

kast wyi-szycll ltrzcz tttiste znacnttc ChQt na5fadorvnnia tr D tzvczvnilr si9 t lr r Lozpt t wszcclr niclt iryt r t ali'r v i zr vl'czaii't v itttlyjskic pcwttc-1 sanskryckichi osilgnigcia l)Eez spolcczel')stwo jak i ponatlponadkastorvej' ierhrolitoScikulturriwcj' zat6wtto i'egionalnej2o.

OczvwiScicw Intliaclr istniejil rownic2 kLpgi, kt6tych sq czlonkowie zainteresowani ptzeclewszystkinl tynl' by trogactwa'Itrkstrsu wystgpy robily rvra2enie ich codzienne o ilsi wysokicj pozycji klasowcj. nralo klopoczllc srQ w nlrleryce zlwszc islniltll ccryczno .tisosC Podobnie grupy,.kroLychczlonkowie byli przckorrani' *ply*n*. wlll 2e naleZyw swojcj grzc wyciszaccl'el(tyzwiilztnc z ptt rvr:t2cnicttr intrjacyttr ,nyir.rbogn"t*.ni po to, aby tlorn czv TrrlirvoiL l<rtltttta Lttnos.I bylo dobrc ttrotlzettic. tlortlna. ku Byc nto2c, z powotltt tej dr12no6ci gorzc lstllle.Jilcel lc.wy' przyjmtricnty' spolcczcitstw dzisiciszyclt w wipkszo6ci koniccz-' sltr2{ 3rcdkiekspres.ii poclczlts wystgptr korzystywane wy2szilpoz-yci'" nktrrrzltjntttjc wtn2cttia,2e ni" iuv*ofoni, przyklarl bcz i.lnro,"a,nii bylabynru przypisartt orvcjgly Nl dawnyclt wvstQP6\'r' szczcgtily nie dzirvizlnas nastQptljQce i. w Szkocl domowYch zc tlzicdzic swoil plzcciptny sip ztlaie by0 Pewtla: rzecz. Jedna gdv rri2 skrornnici wtc:rly' znacz-nie clzicir t",iti"q Zyf na co

goSci.t)tl wielkiego dz\\'ont!podlwroo Potrilwy pLzyirrrorval tlczty lycersklc' llil oo tlzlcn Srcdtliowiecznc orzvoorninai4ce jatluo zntcz-ttic dlrrcrckrwyclt' i.Jitit, li.,iy donrbyl znmkniqty l3trlt'tak strzciottoNnwet Ddwnr(l iajernrlicydobrze z opisanicnt,ich 4"trz-. ttli4"y szkoikichgtirali,nrinl trudno5ci jcrlyrric stwicrtlzi':' rrrirgl "i.ionlnl.i f-tif lorv Z calapcwttoici4 .",.f tl""ttvii zl)yt Anglika,przygotowywano. otrzo i2 w6wcias gdy goszczono ic lcPlcl 7-c(lrzcc cTqsto' ieclzenia. --- zatrwaill- tttrirviono ,,1 t'tl t.ltrttrtt; it Ottc t ,tti.tio*cy, niiby inrri rrryilclizlc o xtszyrtr slysztrlctn ] iu.cltrtc [ *l"fu'osOlt, kt6rychu siebiezutnrtlrrilli, lokai, na co tlzicrijltlalo siq ofrioJpo,frrv"to itigciu lub szescitr

ol to M.N. Srinivas,lleligion thc and Sttcie4"4noug Cootg's Sorrtlr /rdia, Oxforcl1952,s. 30.

t.r/{|ridl rf' IctIItze 2.1'cia colzie ttego

ll/!stWy

owsiilnkQ, lnlllytlowirttc Slcdzic albo inrtc, rownie ttqdzne llrtllitwy"25.

wol4 wie lstrr .jctln:rlt lc grtrp,ktrircz ro2nychpowoddrv ic.jc slatlu' sig iztchowywa6 poniiejswego sltrott)tloSc zachowywrc lvlasnej boglctwa,rno2liwoici,ducltowcjsily czy gotlno6ci bycia'tldawally sposdb nieliasobliwy niezar:trltty, Nniwny, w zc cznscmprzozlvittrzytttirv statt6wpoltldniowych kontal<lerllizolvtrc lnoze wystqp w jlki iltrstr:rr.ic, sposob z tach biirlyrni, rriT pozycjq ni2szil grajqcelrlu ptzczttaczitj4cc wiir'(oSci, irlealnc rvell;ju Wsp6lczcsnil przypistrjc. sollie w tl, ktirril cicltoicisltttt
t ir k iL ' i rrt;rs k l rta rl yti i k o l { ) l l l t,T l l :t ol )l si l u: ' la u t, g d z i e i s l tri e w s p i rl z arvu(l ctw u o pmcg, i r) ie .w ytl agrti rl c4 krv.tlihilcji i zrvyklc trwaitn4 za ,,zaigciedl'r bialych", Mrrlzyrli' takrl rvykonLr.lrlc lcpszilpracg,bgd4z wlasnegowyboru przyjruorvoi syrrrbolc nizszrgir stiittrstt. Na plzyklad ulzpdnik .spedycyjrty I' rrrz y i rt,,tu ,tc g J z i c ty trrl i p l ncg goi rca' pi el ggni fl rkr l t' zw L)l i tlu a irur.y*u. tiq sltt?i1c;1, pctlikitrlzyslkabctlzie rvch'.ldzic rl"tntt k ttc h e trttyrtti ' l rzw i rtttl i " ' w b i a L y c h i c c z ,,r' c rl t,

ow I z tlziewczgta collogc' .sklylvirj s.wt44 Arnelykariskic clrlopprzed atrakcyjnymi i odwagg uniicjQtno6ci intctigcncjp, tclt cechy,ktole-podwa2alq rv canri,-dculonstrlriilcten sposob Owo.tlziewrcputacjposob kaprySnyclt2T' nrigtlz-ynalotlowri to' wyjrt6.lliad w citlopcont nudnyspos6b srvyttr czita pozwalilj4 przecl swointi nlniej zdolnynli ju2 wicdia, trkrywajrl co dawuo nleczw plllgprzegryw0Jq w biegloSd lnatematyce' syurpatiarri -pongana dlugo przedjcgo zakoficzeniem tlltrgioh pislni"cjest tccltrrik nieprawidlowe z Jcdnil ultrbionych
tna slow. Mi4 cltlollitl< z tcgo wielkl ucicchQi piszetttt: "l(()cllilllle' tti ty tt:rp l a rv tl q c z ttrts z rl rrg r i tl i i " )8 "

wyiszoscrlrQisiq potwier(lza nattlraln4 W ten to spos6b kobiety ni2szo6i cz\znv i r6wnie naturaln4 nic nri, opowiadano 2e dawnie.i odtlawiarto Na.szetlandach nroglby uznai to za powritl .do ai dzie;tlz'ic dorn6w, ponicw popisywalisiq r'6wnie2 podniesienia czynszu.Szetlandczycy jeszcze Co irb6rt*.tn DrzedniZszymitlrzgdnikami. wi1:cej, z tlzisiaj nie[t6rzy wyspiatzc'cho6 zrezygnowali pracy rta siq regulyrriekoirczacej pracy,2ycia i lhrmach odrzucilisirrowe to z jedzenia zlo2oucgo ryb i zienmiak6w, w n)icJsbezwygod, ku*ki podbitcwcln4 cachp;blic;nych czqstotloszilskorzane SwojctlrLr rohlych' typowystlujdzier2awc6w gurniaki, i wysokic j kt6renie,,zadzie[a.1lt siQ rlkoosoby, otoczeniuihcIprze(lstawic od by nosa"i uwaZaj4, nie otibicgac poziomuinnych Rolq.tp we z srai0 szczerze, od(iiulieln, wlaiciwytn stylu iz wielkq wsp6hroty wobt)c (lonlowym lojalno(6 * zaciszu Al" 6i"giuS.ia. do wygodarni' jtl2 cieszy6 tniesz'cz'triskinri siq 1-u sta6nie. nrog4 kt6rychzd42Yli PlzywYhrrlc. idealizacjibyl oczyrviScrc negutywmej irn ,ot- ro-<lzaj w powszechny Aneryce w okresiewiclkiego kryzysu'gdy na pokazywan0 .uzytck i,trOtt*o bylo niekieclyprzcsadnie opicki spolecznej przedstawicieli '. Trnr' donr odwieclzajaiych ub6stwa' lla 6wiadcctwo sdziesprawizasie,czy ktoszasluguje biedy: ptrpistr spodziewflc ino2na'si9 siP-kilkonta potlziclila opiekrrliczej instyttrcji urzgdniczka Pewna Jest Wloszka onu tegorodzaju doSwiadczcrriarni ini"t"tujq"ynti wy' nicwloskitn i o iotn"i iirz", blontlwlosuch zdecydowanie wloskiclr sytuacji byto glo*nymzadirtricttl badanie nfiAri"] :"i roz'tltilr6w do sluZ4ccgookreSlcnia t ioariu*"oiu-g *"itionarirrsza jej pozwalalo pod' ra uic To,-2e wygkldah Wloszkg, ub6stwa, nrt iwrrioskowaf ich sig toczqce po wlosku rozmowy shrchiwad Na spolcczttcj do esowanyclt ponrocy zaintet o stodnnku podstawie ta kobicttl' z w kiedysiedziala pokojui.rozrnawiall przyklad go'\clclll' sl9 ptzywitac z by tlziecko, przyszlo po iawolala wlosku slyszala buty UrT'cdniczka ttrttzaloiycstare kazala aleuajpierw ttby z jak 2onalub nr{Znr6wilido kogoS glgbirnieszkanir' teL, jedzcnic winoz"' i jej sprz4trt4l plzctl wei6ciern
s 1940' 37l' 2' [.W. Rakke,'l-he llorker,New llavcLr I]rcnt1tlo;'etl

I)onrcstic I'i[e ol Scotlundin the Iiighteentlt l'lirnt, 'l'1rc s I()52, 9(r-9?' lirlinbrrlgh Ctrrtrrrr,, tu clr. J,rh,rru,'] Ncw Yorlt l94l' ol f'utterits NegrrtSegregalion' s. 2'73. rrttrl ltolct' 27 Nl. Kotnarovsky(ulnrd Conh'adictions Se-r , "AnleLtl, ol'Sociolog,y", s l86-ltt8' licatrJottrnal lH 'l irru7e 187. , s. I'M.

Czlrw(tr \' re tt 2., 4\.iu |(xhie,t,ugo

Wyt!q).t,

1l

przyklltly rno2enry srggn4ido badair nad hantl_ ,^.--t':,,,u,rr. tcl.r'r ztonrcnll dostar.czaio orre inlb-nrracji, 1n[i"go ,.,nazyu rvll2crrjlhandlat.zc r.,ruu2uj,l Kolzysl.nc siebie. ,n dla

k,r: li'JHl'i:ji: i:.kffi r:I;ti,ry.il;r;;,il';ii:' I:i::J :il,: r gottzrerr lito(cir(,. tylko

rvrazcrri;r. sw6j wyitlealizowany rrrirj4 aspckt, ,. ...,1.:.r.-r,]ltl, r,r)\vlctr't.lcslt Zc(lsllu,icl')rntrsiq rrdac, ic lI wykonawca nrtrsr stwu'zyi.sytLrlrcjg, tlla obscr.watora ktrira r ;.;,rAt;; ;;";;,._ tl;rc.bprlzic otypowiskrqnejbie slcfe dj. Socjolog. znajtlzicIcpszych nie przyklarl<.>w wyidcalizo'*y_

jr ill: iixlir.,) i,lili:li;:Iltr,,Iil lii::j3:i:ijj*i;,);j:;i

r)l( o n ut t - wit lic nlll l) c l\ lt l( ) Sc r o\ \ , o ( c iz l n r r r , , ; . , , - j . - . , . , . . , , . . , , r ^ . .

I'i1 ::,]:l:l' .1i:ll:,1",1,i slCp{}w ltllcz yclr iclrl1rkilw. .lctlnakotl pr.zelonru wickrr rv spolcczetistwaclt zachodnich sceny przedstawianc prrez zr.braktiw stnrcily. duzcj nrier.ze rv sw4 diarnatyczn,l *oito6e. wirlucszrrrkp l)r'czcr)Luj4c4 ,,czysto5tr r.otlzi_ w l.lrl) 'r..lr':i rrc,, w t(rorclpolirrvrrr ona w nieskazitelnie sig czystvch
sNorKil ctllcba,l1().jcsr od zbyt slaby, by jit polknqc;rrie zobaczynly..tez sceny, w kttircl cztowiek" * ' fo"fln,i,ru.r'I odgania wr6blaod l<awalka chleba, wycieraL,.",;k;';;;il* r, l)tirszcza wyraznicuieSwiadonr obsciwuj4cej publicznogo Sci.rrsilujc jeic. Rzarlzicj witla6.,2cbraka re2 io*stydro,,"g() , Krorego r'czy pokornicblagaj4o to, o co delikatnoSi ntc pozwalamu prosic. Nawiasenr m6wi4c, ,aanu nraa,lplzcz 2ebrakou, bywaly roznraici"iury*on"' i uo_ :ll*'1n. -tc ,.wytLrtizarr ,.Spiervki", ic". ,,sztuczki,i ,,kanto*o_ 1)v)1 rll(' , ,,1)lcow nic". ,,lrlrjcow nic" ild. - r og4 nanrshl2yc rlo
'r' J.ll. tlrlph, 'l'ht, .lrtnk Ilt.liu?s,\(ut(l JunA Pekller (rriepLrbliI(ltvantr Pt.ltclr clyPl0rrrorvu, l)eDitrrnterrl Sociologv, ol Univer.sity of ( ihr c r r go , 9 5 0 ),r;. 2 (r. 1 my.i ,r, |()zpfowirdzoncgo sz,naihil. ntiekkil Nie'widuic,ic iiiZ,rrru 'siq w kr()r.yr)r ptitrragi cztowiektllawi bru,l,,,l ll:l.y''li,r':,:, , r iic illlllt i tc tl , l w trrz c tl z i c c i l l l y s zczrl po.l w a.stw i g

jakicttqil nnmobse,*,,c.1. ,:-,.

legalnoScr opisu rozrnaitychwystgl)6w o rti2nynr stopnir.r i artyzmurl. Je2elijednostkaw tlakcic wystqpu n]a zanriarwyrazi6 siQ wzorce,musi wowczasukryd lub powstrzynrad iriealne przeddzialanianri nimi niezgodnynri. z Je2elijednak takie jest dla tej jednostki 2r6dlem postpowonie ruiestosowne to zadowolenia, na o96l pozwala sobie na nic w uklyciu go W ten sposobpotrafi wyrzec sig cukierkai jeduocze6nie w Na przyklad dzieci arnerykariskie wieku lat oSmitt zje66. twierdza,2e nie interesuj4ich programy telewizyjned1-a pigcio-czy szeSciolatk6w, niekiedypo cichujc ogl4daja" ale z sig Okaztrje takLe,Le gospodynie klas 6rednicltuZywaj4 w kawy, lod6w czy czasem tajernnicytanich substytut6w pienirldze, wysilek lub temu mogq oszczQtlzit nrasla. Dzieki jednocze3nie go3cinch 2e robii na wra2enie, jedzenic, a czas, jest wysokicjjako6cirr. samakobictamo2c podaj4, Ta kttSre a w Evcning Post", jednona stole jadalnizostawi6 ,,Saturdiry llomance"(,,spIzqcze$ni:mie6w sypialnischowany ,,Truc kt6r, taczka rnusiala zapomniei")ru. sanrtyp zachowania, Tctr w6r6cl konsrrnrpcjq", odnajdujcnry nrzwad rno2emy,,ul<ryt4 llindus6w: podpolz4dkowuj4 wszystkinzwyczirjot'i,alc sip Obserwowarti w nie w zaciszu donrowynr s4 jLr2tak sklupulatni ich przestrzeganiur5. blamini Wiarygodni Swiadkowie nrowili uri, 2e niekl6r'zy do chodz4w lajenrnicy donr6wsiudr(tw, w nralyclrgrupkach
rr Szczeg6ly 2ycia iebrak6w zuale26 nroira w: I'1.Mayhcw, z (4 tomy; tom l: London1861. Labourand lhe LondonPooi London s. s. 415417 i torn lV: London 1862, 404-438. ! Niepublikowany Inc., raportz badlirSocialResearch, Chicago. tra lur. Jestern wdzigczny Social Research, zazezwolenie Pruytoczcrlic w tych i innychdanychzawartyclt tynt ritpotcie, " I arnze. ra Ptzytacztttte w przezprof. W,L. Warnera Uniwersytcttt Clticaz w go na seminatiurn i95l roku. 15Abbe J.A. Dubois, C,orrrcle L{anners, r, and Custonso/ lh. 1818,t. I, s. 235. l'eopleof Indh Philadelphia

12

Czlotiek w teutne iyiu

.olziutnego

Inigsoi pq4 nxrcne slloZywaja suntienia g(lziebcz wylzlrt6lv alkolrolc16. 'l-irjcrnne ni2 rlkollolujest rvci42llltliej niezwykle u2yrvartic jldla, lt(wiej to iest trklyi: z-abroniottcgo ponrewa2 spozywilnic pLrtrw nikt .lerluak2c- nie rvirlzitl pijlncgo bramirta nriejscu ". Iicznynt raport l(inseyapcllnill Mo2ua ltt dotlirc,zc Ilic(litwny konsumllcji"r8. r)irplzdd ba(llniili iur|lizy,,ukrytcj 'l'r'zcblz-irznaczyu. je(lrlostkn, dni4c przedstawicllie, 7c przy1cnrcoSlvigccjni2 tylko niestosowlle zuzrvyczr{ rultlyrva z niektotyrni Zapozttirrny tutaj siq nrrstkii oszcz.gdrtoSci. nlozcchclcctlkryc. ktorcjcdrrr,rstka sprawanri, i poz-a tirjcmnyrliprzyjernrrostktlnioszcz-qtlI'o picrwszc, zirjtnowa0siq jak4S zyskowlril foflnil noicianri nto2c oua nic uklywa pred widzanri,poniewa2 daje kt(rri1 dz-ialahro3ci, jaki nranadziejs na z siponapogodzic pogl4deltl wllsny temat, przykladenl moie tu byc a irn wpoii. Zabawrtynt wyrazistyln ale melin.lbuklracherskQ, podobnego zarazcnl tralika,bpdQca wielu Zadziwiaj4co iw dLrcha spotykarny innychrniejscach. pracy,poniewa2 nto2na chwali sotricswe nricjsce robotnikow a czy Itarzgclzia artykuly2ywno6ciowe, polent wynicS6 stanrt4d podr62ujitcsluZbowo,mo2na spqdza6czts .je odsprzeda6; czy znajonlosci tez korzystlle nitwi4zyw06 w wesolcjkarnpatrii, zachwalaitowatyre.
1(''l 'am2e, s.237. r? 'fanri"e, 238 s. 3r Jakzwlauar.rwlgg ('1corla..., cyt , s. 92), ttkrvc dz. AdatnSrnillr jak czsto nloZuil rvady, i z lcty: ,,Lu(lzie tirk llrzyjmul4pozq PLo2ni i, lie ktr)rej glgbiserca pochwalajq byCtno2e, w rurodncj lozrz-rrtno{ci, jcl Pragnq podziwiani by6 nic w rzcczywistoSci tlopLrszczaj4 doslgptl. za coS,co slrni nic urvaiaj4z-agodnc podziwu,wstydzqsip zui praktykuj4, idla kt6rych czasanri sckretnie cn<it, kt6r'e nicnrodnych glgbokiszacurlek". w sckretnie urajrq jakicjSntielzeprawdziwy r') Nicrlawno okLcislu2by socjalnej, dwirchbldlczy ptacowtrik6w ptitcowttik6w socjalrtych, chicagcrwskich docltotlLirv Ly11c trjnc 2t6rlla stworzylo relntin ,,boki" (oursidc rucliet). Zob. E llogtlarrolT kthry.v the l'ublic CaseIlorker in an Urban'4rea ol i A. ( jlrrss,?lie S'oc

We wszystkichtego rodzaju wypadkachmiejscc pracy przykrywl(i,pod kt(ir4 dzialalnoii jest rodzajenr i oficjalna. kryje sig pelnewerwy Zyciewykonawcy. Po dnrgie, czgsto dzieje siq tak, 2e blgdy i pomylki jednak wystqptr; poprawiasig jeszcze przed rc4)oczQeiem trlqd,ukrywa siQ przed puto, Ze popeluionoi naprawiono wra2enie osi4gaj4cclzigkitcnru tak niezbpdne bliczno6ciq, Nie rriezawodno6ci. darnro nr6wi si9, 2e ,,lekalzr:grzebiil swoje blgdy". Inny przyklad rnu2naznalc26 w rozprawic w panstwowych trrzEdach, kt6w interakcji trzech o spolecznej rej zwraca sig uwagg, 2e ttrzgdnicy nie lubiil dyktowac clrcil bowienl lnie6 czas na przcraport6wstenografistkotn, przeczytajrl jrzeniei poprawienie blcdow,zattiutopracowanie plzotoZeni40' czy nroszynistki tym bar(lziej w Po trzecie:w tyclr interakcjach, ktorychjcdnostkama predstawic innynrjaki6 produkt,bgdziestaralasig pokazac jLrkogotowa, jedynieprodukt kofrcowy, aby byl on ocenially caloi;c,W pewnych wypadkaclt i wyczyszczona zapakowana jedynie niewielkiego wymaga produktukoficowego uzyskanie wysilku, ale nikt sie do tego nie y:rzyznap.Tak saino ukryte nudnej, sanrotnej sig kiedyindziejnie koliczqce godziny zostaja przyklad wykwintny styl niekt6ryclt ttczonych pracy. Na plzy nieunikrlionrl zeritilhar6wk9, ukrywagoraczkow4 i<si42ek lub wieniuw terninie indeksu, sporyz wydawc4o odpowiediltltorana okladcekr;ia2ki' nazwiska nic wyeksponowanie dai jeszcze czwarty rodzaj rozbie2noici migdzy Mo2na Jest wiele wystepbw, a wnr2eniern pelni4 rzeczywistoSci. kt6rychnie wypadapokazywai,bowiems4 fizycznicbrudnc, poni2ajace. Chcemyukry6przed pollegalnc w jakiSspos6b lub od roboty" nieznle2nie innyririwszelkieSwiadectwa ,,czarnej prz,ektzuienty tego,czy ja wykonujernypo cichu satri, czy te2 rynkowi ltrb uprawdJ wykoiraniaslu2bie,bezosobowemu (albo i nie) do tcgo spccjtlistom.. ruronym roboty" jest piaty ,,czarnej SciSlezwi4zanyz pojQcienl dziatalno$ciit' a wla2eniem istotnq nrigdzy rotlzai rozbie2noSci
Uniof L)epartulent Sociology' placadyplottlowa, (rriepublikowana vcrsityof Chicago,1953). oo P. llfou, Dyrantics..., cYl.,s ,I84. dz.

;.
.g

I'

Czh^!ie* w tcdhze |ycio colzien

ego

75

jednostkamit ulzeczywisttrii JcSli szeregidealnyclr wzorcow r. Jczet,r. dai. tlobry spektakl, to jest prawdopotlobnc, nla 2e publiczne realizowanie niekt6Lych niclr bedziewymagac z cichcj rezygnacjizc stosowania innych. Czgito oczyrviS"crc wykonawca bgdzicpo6wipca6 wzorce,kt6rychnieobecno6c te rnoze zostad niezauwa2ona. Bgdzie to czynii po to, by zachowa6wzorce irrne, kt6rych niewla6ciwego itosowania nie daloby sip ukrfc. Je6li na przyklad i okresie racjonowania 2ywno$ci restaurator,wia$ciciel sklenu suo_ zywczegoczy rze.Znik zechcepodtrzyrnaC.u klient6w zwvirc wra2cnieroz-rrorodnoici prodrrkt6wi utwierdzii poryty*n" wyobrazente swoJ temat, w6wczas bgdzie nieleealnic na zaopatrywalsig w ZywnoSi. Tak sanro jeieli usltigi srl oceniane ze.wzglqdrr szybko66 jrko36 ich wykorianirr, na i yoy"?... Jakosc zosrajc poswigconana rzecz szybkosci, latwicj bowiernukryc nisk4jako6i nii powolnoSc. Irodobnic lczelr _ personel szpirali psychiatrycznychma zacl.rowac porz4dek,a .jednoczc(nic nie bi6 pacjcnt6w,i .je2eli tycrr dwoch. wyrrog6w..nie dajc sip pogodzi6, w6wcz.as niesfoiny pacJent.,,dostanic" rnokrymrgcznikiem bgdziezntuszony i do poslusze tistwa.. bez pozostawicniawidocznych Slatl6rv zlego traktowania4l . Z.letr.aktowanie dajc sig ukiyc, balagan
It tc.

w-ypadkach poSu,igc*. rv i'tiq tcgo, siq.ic co rric: zastego,co rrajbat.dziej 'itjrvirz'ir:jszc. sig w oczy.I,rzykladr, ,iost.i.za altykulo birrrokracji 'zucn ,u n,.rvnnr.., 'l'ej,c,e_cly (dyskretlir wyn)agnr)ir grupQ) nro2r:rr plzcz nic t)rzyt)isrc lgkowiplzedwyriotrycicnr Swiarlo,fr",,," nrr )"]ln.r"i.. il1ii.r,s rzeczy. grawprirwtizie Lgk z;rwszc 1r,1q ::l]lfj"i]'lrJl.y.,r I,gw]11 w I t ept olokolowaniu, . wcwt ) Ct r . zr ) ych
spr aw, ,bir r r okrcji,
I
I

alc, dys_ krecjajesr jedn4 z najrva2nielszyc' cech.,,;"t",i.'i, i.";,,rir,,fri;,, jnko takiej. Struktrrra niefor.nrirlna borvicrrr gra dotrrosl4 rot9, ,,""i srwana kanal om.ijauiaforrnrlnic r.g,,i i *f Z.dna.organizacjl .iakazauyclL rrie rno2csohiclrozrvotic ,n ll:::!:*"'li^ . rUawntente nletod lyclt (rrntoZliwiaj4cych, co witzle, i.,,r,u;"rrru._ nie wielu p'obrenrow), kt6r'csi1sp'zecznc rnerodar)i z otciarnrc

Ti,. fl-lnf."jnu9*a:f oparcrc w tradycjachgrrrpyrr.

a !v rynr*yfrAtu pn.i",f',,i,t";;,,;";l;;,,"

wykonawcy czEsto srarajil srworzyi siQ rvraTcrri_, ,^ ."Y_i::1"1", zc l)rzyJrr)lU4c r.olg dtrr4 kicrrrjrt iric:rlrryrlli sic ,,.,i,,yr,r,,,,,i. ,. rvcltodzic w.jakieS taktyczrrclarly. uk *,:,iilu;;, lClu.iari ;i;;rk; nttcgo
nic.n)usrcll crerl)tcri Zr(it)ycltwyr.zeczcri rrpoliolzcri i ;rrii tt'.z

r,w,,tirirn.'i"l i.i ,,i,';,. *."i, , :Iii.::"1"* i,l:ill,i n^itcpszc

Najlatwiejwplowrrtlzac 2ycie te reguly,pr.zepisy w ipotecenia, ( torychplzestrzegirnie lieprzcstrzeganie b4di zostawia widoczny Sl.ad,.a na pr.zyklrrl wigc zasady dotycz4ci sprz4tania zanrykasal, nradzwi, niepicin alkoholu czasie w pracy, u2ywania kallairorv bezpieczenstwa ilrl.a?. Nic. nalc2y.byi rrazbytcynicznym. Czgsto okazrrjcsip, 2c . . d421c do zasaclniczych cel6w organizacji, trzeba o,l czasLidu czasu nieuchronrrieponrija6 pewne idealy i zachowywac przy

'W tynr wra2enic, rc idealy nadal obowi4zuja takich Ze

" R Fl Willoughhy,fhe /t endantin rhe Stare Mcntol ! losnirul _ 'Urr (nteprrblikowana pracrr dyplrrrnowa, Department Sociologyi iof velsityof Chicago, 1953), 44. s. " Tam2e,s. 45-46.

dopasowrrnia czlowick;r i.jcgo zajgci:r szc,t:FrilrriL, tnocrro podtrzyntujq osobywyKonrUqce ,,wy2szc,, zatvorjy. nr. osobonr.z j.)'strrzy tcrnrr irrnycrr Jrrcf{:sj s'rucgo ].::j-:l]: :-!:. lodza1u ksztalcerria",r)or)rocit z kttircjiwiaztrizrr*,'._ dowe, "retolyku izbyhandlowe innei,"tyt,,.l. nniwersytety, oraz ce uPlawnie,nia wynr.:rgitjil zl inlere o(l sowanyclr,'lry "i,,ini,, izrrnowalr ttattkq poSwigcili okreflrrrry i jcj cz.its, czgscll){, (o. l) l.ro zachowrc swoj nr.rropol, czpicipo i"l rry.,*o,rui. ;;i,r:.. po nrc,7c posta(tacz dyplonrrr kirnS, dzigkiptrbr.irrirr kto .jcsr narr,i zostat.stworzony.na nowo i rvyodrgbltiorry slio(rritl irrrrvcir llczt. I tak.tla przyklatlj ctlcrr [rlrlaczy z srrgcrrrjc. rv,,,lcztrr.i,r zc lflrrnaceutow cztcroletnic stu(li:l iwcfs),tcck rriczlrqrlnc ur) ic d uzysl(aniil dyplonru sQ,,dol)rcpunktu z widzcnia rn*oi|,,,,, ,,1" nicktorzy z nich przyznaj4, tnk naprawtlg*yr,ur.ryiiry 2c
ar, Ch.l.l. Page,Btteorrcroq,',r Otltt,r Irrtt.e,,,SocI for.ccs,., ia XXV.

s.90.

(z ^uilk

tv tcatze 4,ci codzie ogt,

lY.ystlt.t,

kilkun riesil.czrry krrr.saa.. Dodajlny, potlczas wojnySwiato_ 2e ll wc:.; wo1sku w nnrer ykatiskimna przygotowanie wykonywado rria placy ftl.rnaccuty lub zegarnristrza __ p,.zeznaczai.,o nu zgorszcntu _ star.ych specjalis(riw zaledwiepi96,szesctygo_ clni. Duchowrri stanrjrt robicwr.a2cnie, poizfi za jrlJs;nr siQ Ze Lrkrywa.jqc, to thigjg si w Anrer.yci. Powolnnia, .jak swe sP,rlcczncgo jak ro ttziejc $.Wictkiej lub, siq l,lj]gl]]:iri: :l*,1,,5u Irrytilllr,ttk l)t.zc(l zcSlizgr:igciertr w dol. Srar.rjil lez siq sig stw()rzya rvurzclrie,.zc ubjqli prr.:rfic wzglgtlow zc wyt,lcruic oucltowyctl, ntc (llittcgo _jtrlt to sig w wielrrwvtlrtlktre _ il rr 'Ldiu?l\ 2c zaoferowali ladny tjon., l.rlzclo2oui im itib ,r",.ot liosztow przcprowadzki. Anrerykariskie szkolyrnJt;i. ;,,. brlzc sturlentow rrwzglqdrriajllpewnc.j w pochotlzcrric nriLrzc ctnlczner z pcrvno(ci4pacjencikieruj4 siq tyrn czynnikienr w, wyborzeswoich lekar.zy, w tr.akcie olc inierakcji migdzy lckatzcnl llacjcntcnt i jest wytwarzane wra2enie, iekarzjest 2e lckarzcrnwyl4cznic dzigki swyrn specjalnym'uzdolnieniorn i specjalncnru po<jobnietuAri" ,rn ti.rni, wyksztalceuiu. . nrczychstanowiskach czpstotworz4 wok6l siebic aurg korn_ ukr.ywajalc g",:f:jt rvszechwiedzy, przedsobqi in,1y,rlii,i.t, ze za;ntrU4 '. lakicstlrrrowiska dlltego,2epotrafi4 nic liro"o*.c " jak kierownicy, dlarego, jak ale ze kiirowni'cy*yef i lil, zrlrrje. sobiesprawe rego, jak wr2ny dla z Yll:,ll:^,*"'11*, nt()zc l)racoditwcy byc ich fizyczny wyglqd. Ekspeft iDIaw ol.l zatrudnienia lloff twiclclzi, praioilawcy Ann te ,ruLoiui.,.j, no rego sranowiska odpowiurlaj4cych typu lrrdzi hoilywootizliur ir'lca_

iol|l plQkr)oscr. Jerlrrir fiLnrorlrzucila z kandydata, ntial ,,zbyt bo kanciaslc zgby",inrrizaS zostali ztjyskwalilikowan; *rstetiu,io ," (]dslr!;lcc lrrtr. rJlatcgrl, w lrakciewslgpnej 2e r.oznrr_r-wy zbyr .uszy (tuzoI)atrtt lul) pili C,zgstu olwarciestawiano tc2 kandyiatoill J --.'-' okrclloncwyntagania rasolve religijnea5. i

rnogq nawet stlrrad sllvorzy6 sig wra2enic, ze . . Placownicy ich obccna_ postawa bicgloSi wykonywaniir i w dluychzadari co Jesr i .czytns, zawszeposiadali, 2e nigdy rric nrusieli specjalnie nrozoli0 z naukq. pewnych sig W iyparlkach moic touzyska6 ciche poparcie strony ze limry,kt6ra irsr;rla zadania. Takwigcwielcszk(rl instytucj i i oglaszo, srawio Ze k.andvdittorr wysokie wynragania zdat)iil i24da trudnych cgzLuuin6w wstqpnych,ale rzeczywistoSci w przyjrnowani niJmal s4 *rryr.y. i.,1" przykiad szpitalpsychiarlyczny uro2ewynrilgaa ,r"gu o,i plzyszlego personelLr,poddal testowi by sig RoLschacha i odb-yl dlugq roznrowg wstgpn4, zatr.udnia ale kaidego, ktokolwiek sip zslositt'. i2 gdy kryteria nieoficjalne .Ciekawe, wowczas, stosowane rnaja charaktel obyczajowy polityczny, ."a,,udo czasu lub ocl oglasza wszem wobeco przyjgciu sig i kogoS wyra2nie nre odpowiadajqcego kr.yterionl, wykazit,, gratoczysip ryn aby Lc -stwarza zgodnie. zasadami z foir play. W ten spos6b sig jest wra2enie, wszystko w porzqdku4?. te 2ewykouawca ukryi (lubpomniejszyi chce . . Stwierdz.ilenr, ichznaczenie) publiczno6ci4 przed te elementy dziailn;_ sw;.i 6ci,.te faktyi motywy, kt6re niedopogodzenia s4 z wyidealizo_ wanq przezen wersjq wlasnej osoby wytwordw i pracy. swojej W dodatku czgsto wykonawca pragnie, w6r6tl by publicznoSci zrodzilo przekonanie, jcgoitosunik do uiei jest rlu2o sig ze bardziej idealny podczas ni2 wszysrkich innygh przedstau,ien. Tezyte nro2na ziluslrowai dwo,na przyklad.ririi: jedrlostki pierwsze, czqsto podtrzynrujq wra2cnie,2e co to, . Po wla$nie wykonuj4 przcd oczyrna publiizno6ci, ichjedynynr jest ruD Kflzoym naJw0znreJszytn w razte zajgcienr. Takjak sugcrowa_ rem.poptzedulo, publ,cznosc kolei sklonna nierzarjko z jcst przyjmowad, ogl4daua 2e pzez niq postaisceniczna dla jest pLzedslawiajqcego j4 aktora samym, tyrn czynrjest riiej. dla Jak prsirl ltranl wf Janres znanynr w liagrnencie Zasad p.tychologii:
a6Il.ll. Willoughby,Tlrc Atte J n!..., dz. cyt., s;22--?.3. -' Pattz n{r przyklad W. Korlhruser, The Nesro Union Olficiul. A Studyof Sponsorship anl Coutr.ctl, of ,,AmericanJounral Sociology", LVII, s.443452, i S. Crccr, Situatedpretsurgs and Functiona!

oo A. Wcinlcin, PlturnucS, u pntJbs:sir,n lliscotrsin (nieptrbus in .. lrkowanfl plircadyplonrowrr, Dcpartlncnt Sociology, of Univcr.siiy ol. Chicrrgo, 1943), ti9. s. o)..P. Slryker,llott, Iixecu vesGetJobs,,,Fortu sielpicri1953, ne", s. 182.

Role Ethnic of Labour Leaders,,,Social Forces",

s,;4l-45.

i..Wpraktyce nrozcnty powiedzie6,maontakwiele 2e spolecznyclt ja2ni,jak wielcjest r62nych grupos6b, ktorych na opinii nrl zalezy. ogolkn2dei tychrd2nych Nn z grup ukaztjc inn4sll.olp sanrego siebic. Nicjcrlelr rnlodzieniec, w obecnoici kt6ry lorlzictiw i nauczycieli doi6 skromny, posrod owych,,bnrralnyclr" .jest r6wieinik6w zadziera jak rozb6jnik. nosai pzeklina Inaczej ukazujenty sarlychsicbienaszym dzieciom, inaczelkolegonr z klubu, inaczcj klientonr, inaczej pracownikorn, inaczej zwierzch-, nikon,a jeszcze przyjaciolonra8. inaczej jak Zar6wno skLrtkicnr, i przyczynqlego rodzalu zaangazowaniasig w lolp granq w danej chwili jest ,,podzial pLrbliczn06ci". Plzczpodzial tenjednostka zyskuje pewnoSi, 2e ci, przedkt6rynrigrajedn4ze swoich16l,nie znajd4sip wSr6tl tych, przed kt6rynri zagra kiedy indziej innq rolq w innynr przedstawieniu. jako spos6b ochfony Podzial publicznoSci stworzollego wra2cnia om6wiguiecop6iniej. W tynr miejsc.. pragng tylko zantaczyt. 2c 1e2elinawet wykonawcachcc zlikwidowai tcn podzial i wyt.warzanc przez.eh z\t,J,zetsir, ozgstonapotykaop6r ze strony santejpubliczno6ci. LLrdzie oszczgdzajQ wiclc czasuienergii enrocjonalnej clziqkirnoiliwo6cibraniainnychza tych,za kt6rychpoilaj4siq oni san1i, po6wiadczajac okrc6louynt to dzialanieman. Zycie w nrie(cic gdybypodczas jcclnostki bylobyniezno6nc, kaZdego spotkania dzielily zc sob4 przezyciarni, sig swoinri zmartwienianri i sckretami. Je2eli nrqz clrce zje66 w spokoju otriad, powinicn wybra6uslugiraczcjkelrrera ani2eli2ony. Po drugie, wykonawca pragnie stlvorzy6 wra2cnie, jetrg 2e obecny wyst9pi stosunck tej konkLetnej publicznoicinrajrr do w sobie szczegirlnego co6 i niepowtazalnego. Stara ukrycto sip wszystko, w jcgo grzeopielasigna rutynie(san wykorrawca co jak jego ptzedstawienie na o96l nicjest (wiadoruy tego, bardzo jest zrutynizowanc), iwydobyi na pierwszyplan elerlenty jest przedstawicnie, spontanicznoSci. [)obitnyrn przykladem jakie dajelekalz..lak zauwaZa pisarz: aEW. Jarnes,hc I'hilosolthy llillian 'l ol New -/anres, Yolk b.tl., s. 128-129. ''o WdziQczny nt Walrenowi Petersolowi tg i inrre za sugeslie .icste

pilltieta. ...nrusi Lrdawac, wszystko 2c orr I)acjcrrt. pt,teltorrln, o nicpotvtatzalnoici Icg'r. (lzrqL'sigjcgt, i rvrtlzc co rv r,rI'lrrizrrri.-, r,tie o zaponrina niczynr ilubi oporviarJatswojcjclrorrrlriu o 'lckarzowi, cicrpi4c ,,narlczynnoSc na panrigci". rno2c Nic o r.rwicfzyc,doktol panrigttr Ze nie wszystkiego r6rvnic dob|zc,czrrjc i jcili sip glgboko urn2ony, okrrzuic 2c lckrrzrricparrrifin sip, jakie tab,lctki potlczas dokladnie, zapis;rl ostatniej rviz_ytyjrx i jc polecil stosowacto. Podobnq wyra2a.j4 opinig aritorzy nowego studiunr chiciro gowskich lekarzach: lckarz opickujacy stalc pncjcnlcrn si9 przedstawia specjnlistq, kttircgogo kicr.ujc konsultirmu do nir cjg,jako osobgnajbardziej konrpetentrlil dancj dzicdzini,:. w chocia2 rzeczywistoSci rvybordanego w na specjalisty utogly wplyn4cwzglpdykole2efiskie, rrntowa lrodziale o horrorariunt lLrbinny wyra2nieokrc(lony uktad nrigdzyclwom:tmcdykrrjcclnostl<r W mirr. naszym $wiecic interes6w cccl)a ta wystQpow przed innymijest wykorzystywana i krytykowana.jal<o ,,1.rcrsonalizacja uslug";rv innych dzicdzinach 2ycin2altLrjc rra sig na lelnatchwytow nrajrlcyclr celu wzbrrtlzcrric p:rltzaLrlirrril ncr6w udawanej i scrdcczno6ci. CzEsto zaporrirranty. ic.jako wykonawcy roli klicntataktowtrie rvzrnacrrilmy cfi'kt,,pcrtlajacdo zrozunricnia, nie,,zdrndzanrl," sonalizacji", 2c srvo.jr,:go sklcpu i nie przyszloby rranrtlo glowy kupowlc gdzic indziej, Byi mozc,tacyju2.jcslcSnry, skupianry 2c lrwilgQ ril prostegopscrrdo-gcrrrcrn.rclraf, tych dzietlzinaclr ulborvicrn taki rvystpp, trudno znalcZc ktory nie odwolywllbvsip rlo rv akcentow osobistych celu podkrcilcnia icpowtu n rzllno(cr powstljlccgo w jego tlakcic migdzyaktolcnri pubstosunku liczno3ci4. przykladczu.ienly lckko zrnvictlzcni, Na si9 kicily rozrnitwiu rownicsctcleczniccicpkr.jrrn i luasz bliski przyjaciel z narniz kimSinnym (szczcgtilniekinr6, z kogonic znuurl'). w opisuje wydany XIX rvicku arncrlkariski Takq sytuacjg iasno clobrych nranicr': f odrgcznik

5nC.ll.M..loa<l, Doctor.s, ntrrl Ncw Slalcsntan Nation" Ol ,,'I'hc 1953 r'oku, 255-256. s. z 7 urarca 5l D. Solorrron, Cnrccr..., cy1., 146. dz. s.

80

Czlotrick \r !cou.;eiyciQ colzie hgllo

ll/.1,stqp1

8t

Je3li.powicdzirrlr.'i jakiS komplernent w jakii inrry kornrrS lub sPosoowy[artlcs srvil szczegolrr4 gr.zcczIoSC, potvi ierrei nic wjcgo obecnoSci tego gr;stu l)olvlar.zac snrnego wobeczadDoj inr)ej osoby. przykhdje2cli odwiedzi zrurjonly ty z serdc;znoiN:l cig i ciil.powicsznru: ,,Cieszg Ze panawialzqt';, si1;, bidzie on z tcgo zirrlowolrrry..i rrajpcwnicj poilzigkuje. je6li uslyszy, 19 ci Ale jak sil[)q to l]lltkg l)owlal.zasz dwrrdzicstu innyrnosobonr, tylk0 |tic uzna, twojakurtuazja nic nicwarta, Ze jesl ale PoczLrje u[r2ilry, sig 2c lak lalwo dal sie nabrat52.

K0N f I{OI-OWANII] IiKSPRIISJI lJptzednio_iu2.stwierrlzilern, wykonawca lnoie polegai na. 2e pLrblicznoSci, kt6ra potrafi odnale2i naitlrobnieiszeznirki w spos6b istotny itrlirr.nrujqr:e jego wysigpic. th wygoclua o sytuac1a. nrir nicdogoduQ inrplikacjg. Na skutek rej ianrcj sklonnoici clo o<lbicr.ania znak6w publiczrros6mo2e on0"2,.,," zrozumie.t jakie rnial zriak w intencji na<.lawcy, lub .znaczcnie, przypisadkloporliwe dla niego znirczenie gestowi lub zalarzc_ nr.r,klore ltylo przy;tadkowc,ntimowolne czy tnargincsowc,to zrtaczynie posiadalodla wykouawcy tadnego zgola znaczeni^. Chc4c zaradzic tyrrr rrieprzewidzianym zakl6ceniom w ko_ nrrrnikacli z,raczeft wykonawcy pL6bujq zwykle zastosowac , sw<rjego ro<lzaju rozszetz,enie zakresuodpowiidzialno6ci, uzy_

nilslawiona publiczno66 rno2c by6 chwilarni zuniepokojonr,, znszoko*ana zachwiana swcjwierze, jrob_ czy w oclkrywirjrtc ncsplzeczrroSci ntigdzy skladnikanti pr.zedstawioucgo l.i *;Auwiska.Czq6i tych drobnych przypadk6w ,,nriirowolnvctr i gcst6w" bywatakzrgcznie zaprojektowana w celustworzenia wra2enia kl6crlcego z wr.a2eniern sip zamjerzonyln Drzcz wykouowca, publiczno66 moie powstr.zymai przcd 2e nie sig zmniejszcnielr swegozaanga2owania, no*rt ot,rj. ,ig je6li z czasenr, u)arzenie 2e bgdilcc tr6dlenr niepokoju nrialo nie 2adnego znaczenia naleZalo inie zwracad nieuwagi. na lstotnc okazuje.sig nie to, Zeprzelotnil tu definicja sytuacji zrodzona przez In[rowolnegesty su lil przez godna jest siQ potgpicnia, afc to, 2e jest inna od tej,jaka iostalaofrcialnie zaDroieklowana. odnrienno(0 Ta rodzi klopotliwe napigcie nii,Jzy olicjnlnynr projekrenr. jcdn4z cecrr a r.zeczywistoiciq, bowiem o c.lalnego ploJektu to, 2c w rlanych warunkach byc ura Jest nto2liwym. Byc ruo2cnie powinniimy ledyrryur analizowac wystgpow kategoriach w mechanicznych, w kategoriach zys_ k6w i strat, poniesionych naklacl6w i'uzyskanych-n:zultat6w. I'ojgcia, jakichkorzysta z szluka, bgd4 bard;iej miejscu, tu n0 poniewa2 tylko z ich pornoc4 potrafimy zrozunriei, jirlna Ze
firlszy-wa nuta ntoze atiszczyt tonacjg calego wystepu,

skujqc ten spos6b w pewnoS0, nro2liwiectuZo fc pomniejszyih ztltrzeh zacho<lzitcych tr.akcie w przedstawienia, bez wlgtgdu nu to, czy mialy do czcgo3 slu2yc, przebiegnie taki spos6b, w 2e albonie wywrq2arlnego wra2enia, albowywrq wyftlcznie takiu, kttircjcst do pogo(lzcnia wrqcz zgodnc og6ln4ttefinicl4 lub z sytuacji. Kiedy rviatlonro, publiczno6i w drrchu jest 2e scep. tycznicl)llstilwionu jakll wobcc rzeczywisto$ci, chcc si9 jcj przetistawic, jej latwo zlozurnied sklonno6i<lorzucania na sig rtjbalrlziej blahcpotknigcia iuznawania za witlorny ich znak Illszywoicicalcgopoklzu..lirko . badncze 2ycia spolei'znego powinni(uty je<lnlrk rtlwnie2 ic wiedziec, nawetpozvtywnte
52 T'hL, Clttlt,\

W naszyrn spoleczeirstwie pewnenrimowolne gestywystgpu_ podczas. wlelu rozuychwystgp6w tak czgsto tal( Jil i wywolujlt wia2enia do pogorJzenia ,jakieusiluje wytwonyt,,-iZ nie z tyrl siq nrestosownoSci uzyskalywsp6lnysymboliczny status. Mo2na

ziewDAc, w taki

Iub c:zy-dqquottranie. ulccw nieod, zurieszanic Mo2e

powte(lnlnrruomencie nirglernua -_--.

iewu ltrb

/irs/rirrrr, I'hilrulclphia s. t{7. lt{39,

o/ Cirxxl Ilreeding. or tltc lktndbook ol the trlan o!'

Zsytslkieluluurclg zaqtsazo$rauie<ayzarntei'esdwElire. Potrzesie:_drarnnrurgiczny kig$IlgkJl/.slqp[_

Crk^tiiek \, teatne lycia cotlziennego

U/\'.ttq,J'

jeSliuczcslniczil wlasrrej R6rvnie2 scennasze.j od kultury, podc.jntLrjqcc w nich wybitne osobisto6oi synrllolicznic rvrr2nc dzialania, oczekrie spdjno(ci. si9 l)isze tynt nic lyjlcy .jLrl o k<iniuszy brytyjskinrdrvorzc, lrrcrlerick na Sir I)onsorrby:
na uderzala Gdy plzebyrvalent Dwofze,zawszc nlric rricstosoyigranejplzezorkicstrg, bylcntzdccydorvlry no6i nrrrzyki i zlobic abyjakoi tcnluzar'rdzic. lvszystko, w rnojejurocy, co Wigkszorie uientuzykalna os6b na Dworze byla zupclnie idorrragala sip popularncj[...] Dowodzilcm,Ze taka nruzyknograbia nnrzyki dostojeirstwa: damy prze(lstawienic cerernonie wszelkiego z Dla u Dworu czgstobylo wiell<itnprzc2ycienr, lecz kicdy szla za w nos kr6lemi kr6low4 taktrlelodii,,Jego zrobilsipczcrrvieiszy", cale wra2eniepryskllo. Twierdzilern, rv lakich chwilath 2e stale rnelodiclub nruzykgoperovr4 powinnosip grrc nlenuety, zabarwieniu55. o,,tajenrniczym" glan4przez nruzyk4 gwarLlii si9 orkicstr'g honoroZaj4lenr r6wnie2 nonriuacji rrapisalerrr lcj splawic(lo i uloczystych w wej podczas kapilnna llogana. Nie podobnlo sig,2e nri starszego kapelntisllza wybitnynr lLrdziour w tral(cienadarvauia szlaclrcctwa olkicslra piosenki, gmlakonriczne kiedy za$ministclnr(rwilo hcroiczny,:lr jakich dokonalnosobaodznaczana Oldclcrn Albelta, czynach, glalatwo stepa, pozbawialo co uloczy:,toic na dzicdziricu ofkicstm Zlsugcluwalcnr z si9 wszclkiego dostojcirslwa. kapitarrorvi,czyrrr tt'. powinnosig gt'acntttzykg 1t1,ct orvt1... zgodzil,2e czlonk6w antclyknrisl(icj klilr;y Podobnie,na pogrzebach 6rcdniej kierowca l(artwanu, przyzwoicic o(lziany nil czarno i taktownic trzynrljqcy sig rtn tttroczu, gdzic rlo2c sohic plawdopodobniczaszokujci zrlcnr:rpozwolic nfl p0pielosir, wuje 2alobnik6w, kicdy zamrastza(lelltilcniedopnlcf:odrztrci go z rozulachen) daleko w kl.ztlkis'. Uzupelniajac to, co powicdzialom o wymitganiu rip6irloa;ci zwiilzlnych /, s(IC|'Lttt|. przedstawiendawauych przy okoz,iach

jakiego wymagaj4. nickt6rychobcyclrnanr g6ly ekspresji, W jeste$rny kulturach sltlonnidosttzega6 wysokiitopicri Loheren_ cji 6rodk6w wyrazu.'lakrraprzykladwygladaj4 przez bpisarre Graneta synowskic wystppyw Chinach:
Ichpigkna toaletajcst sauta sobieholdenr. wlaiciwanostawa w lch bgdzienriala waltoScofiary szacunku, obecno6ci W rodzicow obowi4zuje powaga:unika sig wigc czkania, kichania, kaslania, zicwania, rvycierarria nosai plucia.Wszelkie wydalanie czcgokol_ wiekmogloby skala6 3wi9ro66 rodzic6w. DopuSci6 tego, clala do by sip widzieCwewnprr.zna stronaszat, by.lobyzamaclienl tp na 5wi9to6i. Aby utlowodnitojcu, 2e sip go traktuje jako zwier.zchnika, trzebazawszew jego obecnosci sta6,pah.zcc pl.osto, zaclrowaC dobrze osadzonc obu nogach na cialo,nie waZ4tsig nigdy oprzeiani pochylic, teZstad ani najednejnodze, len olo spos6b, W glosempokornynr lagodnyrn, jaki przystoipoddanenru, i ttzeha ranoiwieczorenr zlo2yc hold.Nastppnie oczekuje nal.ozkazy5a. sig tr Jeden sposob(rw ze radzenia sobie rnimowolnynri z zaklocenianri polcga tyln,Zuczcstnicy na iurcr.akcj i Smiej4 z nich;r)nl^czt to,Zc siq owc zakl6cenia zostalyzauwa2one, nie s4 traktowalczbvt serio. ale Na tcl zasadzic I.l llclgsona Snieclru escj o nro2e by6rrznrny opis. zir oczckiwai- wykonawca Jak - w rnySlnaszych pOslLrgLric si9 ludzkirni rno2liwoAcirrni jak nrchowynri, tc nro2liwo6ci poizatkrr od naw-i_4zania konraktu putrl icznoit pzypisLrje wykonawcy, tak2e a .jak la elektywna projekcjir zostajc zakl6cona, kiedyposunigcia wyl<onawcy rcalizowane szlrrcznic s4 irriczrgcznie. Podobnie eseje freutlao psychopatologii 2yciacodziennego mogig . byi ua pewnynr pozior ie rraktowane jako opis sposobow osi4ganla pzez wykonawca okrcSlonych nonn taktu,skrornnoSci icnoty oraz opissposob6w, jakic tc udane projekcje na mog4zostaizepsuls przez gnfy $nriesznc laika,ale znaczqce psychoanalityka. dla dla 5'rM. Gtanet, C),tvilizatis chiiska,plzel.M.J.Kiinstlcr, Warszarva

szczegrilkonfliktow, w $wieckiclr zauwazyc,2ctrakcie warto

55 fr. Ponsonby, dz. Iletollet\iorr,s..., cyt.,s. 182-lll3. 56Tanlze, 183. s. 57 l{.W. I'labcnstcil,"l'he /urcrit art I;rnrrul...,tlt. cyl.

1973, 09. s.3

t:l'r|rr'l

rr' lrduzc i)'ti,t coJ;ic ttegr

lly:;tqp1

nie na wysokich szozeblach,kddy z protagonist6w(lziilla z niezwykl4.ostro2noSciq, rric dac opozycji powodu do by bczpoircdnic.jkrytyki. Na przyklad Dale, iozwazaj4c warLrnki prrcy wy2szych Lrrzptlnikowparistwowych,nisze: Joszcz-e dokladrriej analizrrje projektyofic_ sig [li2 o6rviadczenia] listriw, trowicnr niewlaiciwe lal nych sfornrulowanie iub-nicior.tur,nc zrianicw nieszkotlliwyur liicie, dotycz4cynr sprnw blahych, rno2crvprawicntiDist']rstwo zaklopotartie, rv szozegol \.\,lcdr, ie g(ly tlki list dostnnic w rgce jednejz wielu os6b. krrjLvch siq rlla jszy nirjbanalnie blQd jest rniuisterstwa srlakowityrn kqskieln, kiory koniecznic nale2y potiacspoleczcristwu. lub czterylatatego Tr.zy lodzajudyscypliny, ptzypatlaj4ce okr.es ua najwigkszej chkrnnoicr Lrrryslu rrrigtfzy a 2tl, xrkienr 24. i.ycir,przyz,wycz.aj4 rrrzgdrril<a oo szarrrnku rlla firktorv,trnriejgtno6ci poprawnego wnioskorvurrra i rricclrgci bezpoLlst;rwnyclr tkr uo96lnieir58. Clro6zdtjcrny sobicsprawgz konieczno(ci uraniDulowania cksprcsjilw rych killu rodzajachsytuacji, to jetlrrik sklonni jesteSuryuwaiac jc zt wyjqtkowc, nie dostr.zegamy bowienr lhklLr,2cwicle wystQp6ww najzwyklejszych war.unkaclr 2ycia codzrcnrlego JesIczgstow naszynl anglo-atnerykatiskinr sl)olc_ czerisl.wic potldawanychsLtrowcjp16biczrqczno6ci,stosoiino-

widokLt,gdy2 lrogloby kr zrobi6 zle wra2enierra kliencie. Innymislowy,musimydostrzegac, wra2enic 2e rzeczywisto6ci tworzone pzez wystpp jest czymS dclikatnym, kruchyln, czyrn6,co najnrniejszyprzypadek no2e zniszczyt. Sp6jno66 ekspLesji wynragana przezwystgpujawniaistotn4 rozbie2noS6 mipdzynaszymaz nazbytludzkim,ja" i,ja" jcste6my ruspolecznionym. istotyludzkie Jako przypuszczalnie poddani najlozrnaitszynr bod2conr, pod kt6r.ychwplywenr nasze nastroje iencrgiazmieuiaj4 z minutyna jninutg.Jal(o sig postacie sceniczne wystgpnj,lce przedpubliczn06ciq mo2enie my jednak poddawacsig zuriennyn nastrojont.Durkheinr zwraca pozwolid, na naszej uwagq, nie rno2enry 2e by dzialalno$cispolccznej siQ choi odbierai4 ,,odbijaly slanyorganizmu, -'. I 'tc zntvsty ctato Oizeiuje sig od nasniejakiejt)iur okratyzacjclucha to, i po jerlnorodne bySrlybyli w ka2dejchwili gotowidacdoskonale przsdstawienie. Proces socjalizacji jak twierdziSantayana - nie tylko nas pneksztalca, i usztywnia. alc I'rzybicraj4c wesole srnutnc lub oblicze, okreilaury rz4dz4ce nanri Lrsposobienie. takdlugo,juk Odtqd dlugo pozoslajenrywladzy we tcj

'l'en brak spostrzegawczosci Sci, i .przyzwoitoSci wygl4dLr. wynika.znpewno rnigdzyinnynri z tego,ii jako wykonawcy jcsteSrny czq6ciej 6wiatlorni wzorcow, kt6r'e mogliby6nyw nt_ szymdzialanirr stosowitc, niestosujemy, wzorc6w,kl6re alc ni2 stosUeuty bez zastancrwienia. kazdynrraziejako badaczc W powiuniSnry unrieczanalizowaidysonans wytw;rzany przez nico ograficznie napisane slowo czy halkg wystaj4j4spotl sukicnki. Musirnyrozunriec, dlaczego krOrkowidz-iyjrairlit< rv celu podtrzynrania rvraieni;r sily, niezbgrlnego jcgo w ptofcsji, zblizajqcsiq (lo gospo(lyni zrnieniaj4c-swq i pr.a-cq \v wyst(Jp, czrlc,2crrrrrsi schowad okrrlar.y kieszeni. do Musinry lez zroz-unrici, dlaczcgo doradcydo spraw r.eklanry radzil tncchanikont tclcrvizyjnynt, 6rub,kt6rezaponllqpriykrgcic by z l)owrolcr)t rcltclowi|ltcgo (lo odbiorrrika, tr.zynrali nie na rE ILfl. Dalc, Itiglw..., llrc dz.cyt.,s. gl.

jui samowiedzy, po prostunie 2yjerny, dzialanry, ale tworzyruy i odgrywamy wybranQ postai, rvchodzimy koturny rozwagr, na l-rroninry i idealizujeluy wlusne nanriEtnoSci, zaclrgcamy do teg<.r, si9 pelnipoSwigcenia poganly, byby6tyn, kimjeste6nry, lub beztroscy lub surowi,nr6wimydo siebie(przed wyobra2on4 publicznoSci4) izgrabnie spowijanty w plaszcz sig wlasnej niezbywalnej Tak roli. Lrdrapowani ubiegauty o owacjc, sig oczekuj4c 3mier6 powszena w clrnej ciszy. Chcerny2yc w zgod,zie wyglaszanynri z opiniarnt, jak podobnie probujenywierzyi w rcligig, jak4 wyznrjemy.lm wigcejnapotykanry tnrdno6ci, tyur wigkszyw naszapal.Stosownie do podanychdo wiadomo6cizasad i obrauego jezyka musirn; wytrwaleukrywaC walrania nastrojow izachowari,i bezhipokryzji, to bowieur plzcrnySlany nasz prawdziwszy clrarakter.jest. nawct to, niZ jaki co niosqnasze nrekontrolowane Portret, malujemy len sny. w spos6bpnedstawiauryjnko prawdziwe moi.e w stylu i nasze by6 ,ja", 5e E. Durkheirn, T'he Elenentur.v Forns ol the lleligious Lile, London 1926,s. 272. lPor. wyd. pol.: Elenrcnkrnre Jbrnty 2yx;o rcligijnego, Walszawa1990,s. 23l-3 l2l.

(.lt^riek

t tcut,ze i)4:id colziettnego

ll/-ts!lp.t:

karlri')('o

Itoczystynr, kolunln4, z kLrrtyrrrp, klajobrazellna dalszymplanie yoricka i palccluwskazLrjqcyrn kulg zientsk4 na czaszkg na Iub lllozofii.Je2clistyljcst nirntprzyrodzony, asza u sztUkir Zywa,tc) inr batlzicj rtrodclzostanicpr.zeksz(alcony, glgbsze, tyur prawrlziwsze bgdzicto (lzielo sztuki.Surowepo;ricrsie sturcZyincgo neLbiitrz:,t, Iedrvic uczlowieczony kilnlieti, wyt.ir2a duchazn0czliic lcpicj ui2 ospalcpolirnnespojrzenie czy pl.zypadkowy glylllas. Kaidy,klojest pe!vicn swcgorrnryslrr, duruuy swego ze rrlzgdu czy plzejgty pozwala sr.voinr obtrwiilzkiern, przyjrnuje rnaskp tragicznQ, teJ. nllsce, by byln liur santyrrr, przclewana ni4 ca14swojrl i pxiZnoSd. tilugolyje i porllega Jak nicpokojom wlasnego ciall, jak wszystko, cokolwick 2yje,takdlugow duszytrvor.zy i blrdiicj irJip z drrnr4, 2alcrlofiarowuje ni2 swei1,cie oltarzuMrrz.Sarnowiena clzu..jlk wszelkrr szlLrkatrauka, i powielza sw6jp[ednliot nowerru nrediunt, nrcdiurr idci,w ktrirynr tr.aci tlawrre on wymialyirlawne nrrejsce. Naszc zwie:r'zgce nawykitlzigkisurlieniuprzeobra2uiQ sig w krjulno(t i obowilzki; stljcnly sig ,,osobanri" czy te2 ,,otas_

FALSZYWA PITOZENI'ACJA

Tak rviEc dzigki spolecznej dyscyptrrriemaska obycz{iu rno2c byi orl wewniltlz utlzylltywana na swoim nriejscrr,Jak wszakzc sugcnic Sinronc dc l3cauvoir, w zachowywaniu tej pozy polnagajit rrarr l<leszczr:czasem uKrvre. czasern widocznc-- zaciskfl.jqcc wl)rost na cielc. sig jerlnaknawcr kai(la ubiclu sig sbsownietlo wiekLri losu, JcSli pozostaje zawszcelenterl zabawy.Sztuczno6c, jak sztuka, tak mieSci w wyobralni.Nie tylko gorset, sig stanik, farbowane wlosy irnakija2maskujq cialo i twarz;najrnniej wyrafinowarra kobiela, gdy tylko siq ,,wystr.oi',, jest umyka zrozurnienir.r; jak obraz, jak jak ;;os1g, aktol na sccnre, soborvt6r podsuwajrlcy rriy6l nicobeeo nynr obickcie,bpdacyjel osobowoiciq, alc lie bgdqcysarnq (o kobiclil. wla(rrie ponlicszillie I rzeczyr.vistej kobietyz obiektent Drcreal|y|r, absolrrlrryrn, jak idealuynr, bohatcr. powitsci,portrel czy poprcrsrc, poclrlctria kobj cL-ic usiluje sig oua rv uirn wyobcowaC i ukazaltak sobicsarucj niezbgcluej, w raz zamkniptej, . nit zilwszc trslalonci Dostaci(r. 6('(.i.Srrrtayant, Soliloq uie:s..., cyr.,s, 133-134. dz. "' S. rfellcauvoir', Dntgo plet, t. Il. przel,M, LeSniewska, l(rakdw lt)-12, J64-.366. s.

Uprzednioju2 wysunillernplzypuszczenie, publiczno3c 2e potraljorientowad w sytuacji, sig przyjmujqc aktorskie replikr na wiirrgi traktujelc jako iwiadectwo zawartew nich sygnaly czegogistotniejszego lub inriego ni2 one salrc. Je2elj ta sklonno6i publiczno6ci zawier.zania do dawanym przezwykonawc9znakomllarazago na to, 2e zostanie zrozumiany, 2lc i zmusza do nieustannego go uw02ania wszystko, na cokolu,iek Lobipodczas wystgpuprzcd publiczno6ciq, tr srnla sklonto nosi naraZapublicznoscna to, 2e bgdzie oszukanaczy wplowaclzona b[4d plzcz gllrj4cego, w poniewaZ wigkszoici znal(6wIno2nauiyi na l)otwierdzenie istnieniaczegos, co w danejchwili i miejscuw rzeczywistogci istnieje. nie Nielv4r plir,vie wieluwykonawcout strfczyloby umiejgtnoscinrotywti cji do tego, by opacznieprzedstawiac fakry, i tylko wstyd, poczucie winy albo stl'ach mog4ioh przedtym powstrzynlac. Jakoczlonkowie publiczno6ci czujemynatnralnie, wra2e 2enie,jakie chce wywrzec na nas wykonawca,nroie byc prawdziwe falszywe, lub zgodncz rzeczywistoSciil ,,znryllub kowe".l'o w.ltpienie autcutycznos6 jcst w wra2c6 odbieranych tak powszechne, szczeg6lnq 2e uwagqzwracanty te elemcnn0 ty wystgpu,ktoryrni nie noZna latwo manipulowaC, dzigki czemustwarzamy sobienloZliwo66 ocenywiarygodno$ci tych juko narzgdzia clement6w,kt6re daj4 sig wykorzystywa6 nristyfi i czyjegoS kacj dzialan (Skrajnymi ia. przykiadami mogil tu by6 nowoczesne metody policyjne i testy pfojekcyjnc.) I chocia2uiechgtllie pozwalalny, pewnesylnbr)le by statusu dawaly wykonawcy prawo do okleSlonego traktowania, to jestes y zawsze przeciez gotowirzuci6siQ pgknigcia jego nir w jego 24riari, symbolicznym pancerzu! podwaZyd by zasadnosi Cdy rrr6wirny tych,kt6rzyprezenrdq o fasadg. falszywrl lutr tylko o tych,ktorzysymulujil, wprowadzajA bl4d i oszukuj4, w nrySlinyo rozbieZno$ci rnipdzy podtlzyrnywauymi przez:niclt pozorarlri rzeczywisto6ciA. a MySlinryr6wnie2o ryzykownej synracji,w jakiej stawiaj4 siq tacy wykonawcy, bowicnl w ka2dej chwili mo2ewy(l^t7-y(: co6,co pozwoliprzylapac siq ich na gor'4cyrn uczynku,ujawni przepaSimigdzy tym, do czego otwarcie si9 przyznawali, tym,co faktycznicjest. Crozi ll

Czlrtvit'k w Ieattze i_t,cio todziettneg(,

p.t lf1'.t t t7

a irrr to rrpokolzcnicnr, czascnlcalkowittlutratq doblcgo tej kt6Ia czuj0rty,zewlaSnie oklopnejsyttlacji, Cz.Qskr imicnia. w(rwczas,gdy kto6 zostaje schwytany.fldgronle lrowstnjc potrafi uniknqc trczciwy tlelicto na.juwnynroszttkiwaniu, 'lcu ztltr'rwottrzsqdkowy pogl4dlra jeclnak ogratllwykonawca. lrrltlitycztt4, czon4 l)rzydiltn()ic jcst plawdziwc,czy wra2cnie czy stwofzono l)ytirjQc, .i 1i lalszywc,pytanrynickicdy o to, czy wykonawcilbyl ttlrrau nas tlkicgo przedstawicnia mniejinterestuc nionydrrdania ie wtcrlysam wystgp.Ody odkrywartry, kto6,z kinr nratrlytlo jcst 7,c odczttwanry, ttte albo czynienia, szitlbic:tzcnt krgtaczenr, jak4 odgrywal,2e bezpodstirwnie nrial rut prinvagrac roli, Zakladanlyft'zy tym, Ze wystgp kolzystalz tlancgostatusu. ale przedstawia, i pod tylko gttopacznie lic ttkicgoszirlbicrza jeclrtak pole, czpsto nas w innynriwzglqdltttiwyprowadzn jal<ickolwyk|y6 zaninrpotrafiury {hl(t!nllskanldy, otlkrywamy l'alszywytr.r a prawprzetlstawienient nrigtlzy inneroi.nice rviek ilit Paradoksalnie, barkt6rcgobylo ontl syntulacjil. dz-iwynr, sip upodabnia do ' prz.ez szalbietza dawanc tfziejprzcdstawicnic prtwdziwego,tynt barilzicj czujerny sig zaprzcdstawicnia gro2oni.Faclrowebowictr wykonanieroli przez kogoS,kto przekonauie isttrieniLt o oslabiattasze okazalsig szalbietzcrtr, prawenldo odgt'ywanroralttym zwiilzkumigdzy koniecznego jej nia jakiejS loli i tcchniczn4tuniejgtno6ciq odgrywania (Zrpczni intitatotzl,,kt6rzy od satncgopocziltkuswegowypokazuj{,jak nic 2c stgpuprzyznajil, ich intencj'c s4 powa2tle, jednez (lrogu$nticrzania tych niepokoj6w) czqSci sip zdaje, nie inncgo jcst sip dclirricja Spoleczna ltodawirnia za kogo6 odniewybaczalrre l rvszlkZc zbyt bgicznl. Na przyklad.lako
za stattlslg, , czuwa siq potllwanic siQzit osobQo rtSwigcotrynt rviclc lnniej tnartwi nns,grlv o czy za lckatzit,ltatontiast ksipdza

i sic glupy ntrlo wa2ne.jnie cieszitccj siqr ktoi potlajc za czkrulta korvu- I niewykrvalili albo za szacunkicnr, rvlirczggQ za lobotnika pozycjgtti2 nritl rvy2sz4 sig, ncgo.Kictly okirTc ic rvykonawca rcakcjilbpdzielaczejzdttrnienaszq kttrS, kogosi9 porlirwal, za trirgazyny ipopularne sil Mitologie rtil rricismutcl< ivrogoic. w kt6ryclt zar6wnocznruy opowieSci' pehrcrorliuttycznych podajqsig za ihalakter, iak i pozytywnybohatcloszukaficzo rozdziale, na kogo$innego;prltwdarvychotlzi jaw w ostatniut

w kt6r'yrrokazuje 2e nikczcntnik zajnruje istor:ie sig, w ni2sz4, a bohaterwyLszqpozycjg. PonatltomoZemysurowo occuia6wykonawc(rw, kt6rzy z prenredytacjq naduiywnj4czyjcgo6zaufaniai Swiadomic lalszuj4wszystkielakty ze swojcgo2ycia,z pewnilsyntparr4 jr:dn4skrrz-g natorniast odnosiuty do ludzi,kt6Lzy sig rnajqjakqS i, zarriastprzyznat,sip do niej, chcieliby uklyi, 2e si1 n:r przyklad bylymi wiginianri,olluramigwaltu,epilcptykami lub mieszaricanri. Czyur innynrjcst tez dla naspodawtniesiQza jak4S konkretn4 osobQ, uwa2amy niewybaczalne,czym co za tr innym podawaniesig za czlonkajakiej6 grupy, do czcgo odnosinrysi9 rnniej surowo, Czgsto r6wnie2 wyczuwaniy r62nica migdzytymi, kt6rzypodaja za kogoS sig inncgow irni9 cel6w uznanychpr:zcz nich za sluszne, tynti, spolecznych a lub dla kawalu, i tymi, kt6rzy kt6rzy lobiq to przypadkowo przebieraja w cudzepitrrkarlla nlaterialnego psychosiq czy logicznego zysku. Istnieje wreszcietakie sytuacje,w kt6rych niezupelnic jest pojgcie,,statusu"tynr samymniejasne to, czym jasne jcst i jest podszywanie pod kogoSinnego. przykladistnieje si9 Na kt6rychzajrnowauie jest w 2twielepozycji spolecznyclr, nie poSwiarlczone. Potrafinry denspos6b formalnie sprawdzi6, czy prawo, trudno prccyzyjuie kto6 ale skonczyl orzec, ktoS.jest czy przyjacielem, prawdziwyrn czyirn6 wyznawcq rnelomancm. lub Tam,gdzienie nraobiektywnych kryteri6w, luclzie posiadLyqa oy okreSlorre uprawnieniu nie si1zorganizowani cclu ich w jednostka obrony, mo2esarnilsicbienazywa6ekspefienr, nic ni2 nnra2aj4c na kalQwigkszri chichotbliinich. sig Wszystkic 2r6dlazamieszania te widai w naszych znriennychpostawach wobe os6b, c kt6r'e manipulujrl swoinrwiekienr gdy pigtnastoletni i plci4. Jest czyrni karygodnyrn, chloprk prowadzi lub pije w knajpie, udawad by or;iemnastosarnoclr6d Ittka,alew wielu syfuacjach towarzyskiclt byloby dla kobiety ;rzecz4 za nie siq niewlaSciw4 plzedstilwiai fttlszywie mlotlsz4 . i bardziejatrakcyjnrlseksualnic, jest w istocie.I(iedy niZ tak 2e I m6wimy, danakobietaniejcst w Izeczywisto6ci dobrze jak4 wygl4da, i nie jest w rzeczywistoSci na, na

fasady, czyjejfosobowej Znriany a ,,rzeczywistosci".

poslugujemy dwonrar62nyrnirozutnieuiatni siC

( lloeie*

r teutpe :y(ia colzicn,|lgo

ltt,,ttqpt'

9t

jcrlnegoroku wydlj4 sig nadu2ycienr, Jatp6inicj kt6r'e parg .l.ego trrog4rvydawirc rrie sip winnyrn upigkszeniern. iodzal u roznrcelTlogiltc2 wystgpowac tyln sanlyn]czasicnriqdz.y w poszozcgoirrynr i podgrLrpami. przykladfar.bowanie Na siwych wlosriw zostrkr urr)ilnc dopLrszczahte, zit s4jednak narlal grup;, w kturyclltrcl:orlzi ci4gleza nagantren2. lo In:igrarrci ntrrgrl lrczkiilnie udawai Anrerykanow (lziada z pradziacia odpowicilrtio.ubicrrr.l4c i zaclrowq4c, siq ale.niechgtnie witlzi iig, gdy ktol irnrclykanizrljc swojc nazwisko('r porldaje opcriicji lub sic plastyczncj nosa6'r. .Sprdbujmypodej6cirraczejdo kwestii falszywcjpr.ezent;tcji. ,,otwlrtyur", O bczczelnym ,jtrwnyrn", klanrstwie rnozc_ nty.rrr6rvid w(rwczas, dysponujenry gdy niepotlwa2alrrytrr rlo_ wodcrr r)a to,2c opowiadajilcy wie, 2e klanrie,i r.obito rrirunry(lnic. I,r'zykladcrn r)lo2e sytuacja, by6 kicdyktoStwier._ tlr.i,ic ltS,l danynr w nriejscu, okreSlonym w czasie, chocia2 nic takiogo nic ztlarzylo. sip (Nickt6Le, choi niewszystkie, rodzajc podawania zakogo6 siq innego obejnruj4 takie klarrsrwa iwiejc takichklanrstw rvymaga nie podawania za kogo6 sig innego.) Ludzieprzylapani bezczclnyrn na klamstwie tylko tLac., nie twarzw trakcicdancjinterakcji, mog4 r6wnie2 j4 ale utracidnl dobre,pLrblicznoS6 borviern nierzadko czvle, Le jesli kto6 raz pozwoli sobic klamstwo, ju2 nigdynie rno2na w pelni na to rnu ufa6..Istrricjc wszak2e wielc,,klanrstwdyplornntycznyclr", nrowionych pac.icntotn prz.ez lekarzyczy gospodariorn przcz -'lirg_ goSci przypuszczalnie to, by nie rani6uczu6 po sluchaczy. t odzitju klarnstw nie uwa2a si9 za oburzaj4ce (Klarnstwa . ruy4ccchr-onii iurych,a niesamego klanri4cego, jcszczc bpcl4 loz-wa2arrc pr'r2nicj.) 2yciu codzicnnynt W z.azwyczaj prawie ka2rlyrotlztrjlhlszyrvych jest tworzonycelowo,przy wra2eri czyrr nic sQ to sytriacje, kt6rych klanrieii9 w sttosob rv
" ' Z o t' :.rra p rz .y k l l l .lI' i rttu i r, ,,l i or.turre"stopad 1951,s. 102. li , " ' Z o b . n a p r.z y k l a d l .L . M e r rcken,Ihe A ueri cun Longuage,w ytl . l lV , N c w Y o l l < I9 3 ().s 4 ? 4 -5 2 5. "'' Zob. la plzykll<l /)/a.rtic .!ra'.gcr.l, ,,Ebony", nrrj 1949, oraz I:.C. Mircqrogol i li. Schaftirer,ScreeningPatients.fitr Nusol Plu.ytic Opcnrliott:;; Sonc So<iologital antl Psychiatric Con.sidertttlorrs, ,,Psyc lr o s o rn a ti c c l i c i rrc " ,X l l , s . 211-291. Mc

oczyr,visty. Dzipki aILrzjom, zanrier.zouynr dwuzrracznor,;ciolrr i plzenr ilczcrrionr rnoZnir uzcrpa6 kor.zySci plytr4cc klatnstwr, z nie klauti4cprzy tynt. Slodki nrasowego ptzekaztt opanowaly wlasrr4odmiang tych technik i udowadniirjq, zrgcznic Le operuj4c kanrelqi tnonta2crrr nro2na stru2ko zainteresowania wybitntlosobisto6ci4 przcn.rieni6 rw.lcypotok entuzjazntu65. w Uzrrano,2c prawda i l;rlsz tworzq kra.i-tce utntittrtunt, z czcgowynikajqklopotliwetrudnoSci. jak Takic orjanizacjc biura lrandlunieruchontoSciarni sprecyzowaly zasadyokreSlajqce, w jakirn stopniu moZna poslugiwai sig przcsad4, niedonr6wienianri przemilczeniami66. czy Urzgdnicy paristwou i w WielkiejBrytanii opieraj4 na podobnych sig zalo2eniach: Zasada oSwiadczeri kierowanych ogolu tlkich. do tub Idotycz4ca ktore Inog4 jesr dostai do publicz.uej sig wiadorno3ci] pr.osra. Nie

tnoina powiedzie6 niczego, nic jest prawd4,ale czascnr co rrie nale2yi nie powinnosig, nawetw iuteresie spolecznyrn, rn(rwic calej prawdy,fakty nro2na porzqdkowai wedledowolnej zrsacly. Niebyrvale, potrali uczyniC tych granicach co w wytr.awny specjalista. MoZna porviedzicC cynicznie,ale nie bez podstaw, 2e luajlepsza ndpowied2na klopotliwe pytaniew lzbie Gnrin to odpowied2 kfdtka itak skonsrruowana, robila wra2cnie, by 2e w pelni wyczerpujetcnrat,'fo odpowied2, ktorcj calkowitej prawdziwoSci bgdzienro2narv raziejej zakwestionownndoia wieSc; odpowiedtnie poci4gl.14ca sob42adnych za klopotliwycl, i nie w ,,uzLrpelnieri" rvyjarviajqcn istocieniczegocT. jpzyka potocznegonakladajqsiq subtelnoSci Na subtelno3ci prawne. W prlwie anrerykanskimrozr62niasig zanriar,zanicdbanie i 6cisl.1odpowicdzialno(c; porlawanic sig za kogoS 65 Dobr'4ilustracjg tego

znillcit mo2naw s(udiunlo przybyci* MacA hum do Chicago czasie rv Konwencji Republikairskiej l!)52 rv rokrr. Zob. K. iG. Lang,'flrcUnique Perspective T'clevision its oJ rtnd Elfect: A Pilot Snuh,,,,AnrelicanSociologicalRcview", XVlll, s, 3-12. 66 Zob.naprzyklad !.C. tl ugltcs, dy ofa Secu Institutiotr: Strr hr The Chicugo lleol Estette pracadoktorska, Borrrrl(nicpublikowan0 tlepa ntentof Sociology, University ol'Chicago,1928), .35. s. "' ll.E. Dale, TheHigher..., cyt., s. 105. dz.

Lzb\\ek

w teattze iycia (olzie nego

lYlst(t,.t'

inncgolcsl trak{orvilnc jako tlzialanieintencionalne. takrc ktore nro2ollologai zirrowrro ll6wieniu, .jerhrrrk, na lit< i na reDrenfrl pewnycl\t7-ccz.y, zartjwno na wypowiedziach dwuz,uucznych wprowatlzujilcych bl4d,urinroswej fornralnej lub w jak prau,clziwoSci, i lra zatajenirr lub niedonusiczeniu uo Lrjawniania plawdy('i. Karalno6c zatajenia zale2y dziedziny od 2ycil, rv .iakiejsiq ztlarza: inaczejwygl4dato w przernySlc ogloszeniowynt, inaczcjw przypadku zawodowych tloratlc6w. Wetllugprarva: lialszywe pr.zedstawienic czegoS dobrejwierzertro2ebyi w . jlko zarricdbanie, rriczatioszczouo (losta_ tlrklowrrrc jeSli sig tecznle ustalcnic o stanufak(ycznego wla6ciwe lub wyraienie swojejwiedzy nint,ewcnrualnie brakowalo o je3li umiejptnoScr "roclzaju i, plzygotownnia wymaganych wykonywania do danego
oz iltalnoscr-'. ...fflkt,2e oskariony rjzialal bezinteresownie, kierowal slg 2e naJczystsz.ynri flrotywarni, i.e s4dzil, i2 w ten sposob przysluiy sig powodowi,lric zwalnia go od o<JpowiedzialnoSci dlugo, tak JlK.otugo Jegu rlcczywislyruzarrriarenr bylo wprowatlzcrrie rv blad,',. plzeclrodzirnyod ordynar.nego podszywirniasig pod . \i..dy kogo(.irrncgoi bczczclrrcgo klirnsLwa tlo innych typow'fal_ szyweJ.prezeutacji, zdroworozs4dkowe rozr.6inieDic rrrigclz.,, wra2eniami prawdziwynri i falszywynri staje sig jeszcze tr.ud-

'fo, rticjsze utrzyrnania. co w jed'nej do dekadzii irwa2anry za sztrlutancrig,nastgpnej w mo2e stac dzialalnosci{ sia zaw;do_ w:1 calkowicic uprarvnioni17r. Dzialalno6i, kt6r.i1 pewna publiczno66 uwaZa upr.awnionq, nlozc za ntna uwaZac oszustwo. za
Zob.W.l-. I,rtxsct I hntlbook0l thaLay,of I'orts, I,aul,M inn. , S(. . .rn. I1)41, 701-77(r. s. ('e'farn2e, s. 733. 'l'anr2e, s. ?2lJ. 'o A c,f .." .Z<tb.ll.t).McDowcll,Osthectprtthy: Study a Serniortlutdox lltuling l,genc.y !ha ll.ccruitnent itsClienieli (uiepublikorvnna ottd ol rlyplorrrowa, De|itrtllent of Sociology, Pt'aca Univcrsityof Chicago,

zorientow0-r-riLu-',.i<o-Jr"9:99!L"plzeKsztatcit "t]U.'IStePi:.q!!IYl9!9 nirnrepracy sts__y__ {lL!LttDa$_zoricntolryqlta _nfl KonruntKacjIfasada, lii6'"t tEft-i;wr; siddanv *i""., zzil sic nurrrcr. \rnuni$cjgfhsada-zr kt6l.cjprzedstawia ,roi,v

Co wa2niejsze, z truclenr nro2emy wskaza6 codzienne t;rkic stosunki lLtb_zajpcia, w ktorych wykonawcy podejmowaliby nie rukrytycli dzialari niezgodnychtworzonym z wra2criienr. Cho_ ciaLczgsd wyst9p6w,nawet a cz93i ciy zaclrowalt 16l zrutynr_ zowanych nroZe zntuszad uie wykonawcy ukryrvanir do cze_ goS,to jeSliwcimierny pod uwagp jcgo przedsig_ wszistkie wzigcia,zawszeznrjdzie sig co6, czego nic- bigdiie m6gl ujawnii.lnr wiqksza liczbaspl.aw irn-wigksza i liczbaza_ chowair, kt6re wchodz4 zakresroli lub stosuuku, w l.ym bardziej prawdopodobne,bgrlzie tlo ukrycil.No'pr"y_ 2e co6 klad w zgodnyrn lntlZctistwic nro2eury spodiiewaisig, Zc ka2dyz partner6w ukrywaprzeddrugirircoS, rvitZesii ze co sprawani firansowymi, przeszloscia, aktualnynri flirtami, . ,,zlymi"lub kosztownynti nawykami, osobistylni aspiracjami, zrnartwieniami, postgpkarni dzicci, szczerymi opiniami irc*_ o nych wsp6lnych znajoruych Mij4c iak straregicznie itd.72 .czy rozurieszczone obszaly niedont6wie6, mo2na zrchowad po24dany q,ro stalr.r w stosunkach z partnerem, bgcl4c.,r,ur"o_ nie nym_do dostosowywanianicgowszelkich 2ycia. do sfer Conajbardziej mo2eistorne, fakt,Zekouryiomituj4ce tu to odkrycie falszu zachowaniu jednostki, jakiejkolwiek w sig $, jej dziedzinie dzialalnoSci, rnole zagraLat calosii stosunkr5w lub roli, kt6rej ta dziedzina cz96cii1, jest bowieur odkrycie falszu jednej w sferze rzuca cierir6wnie2 tc sfery. kt6rvcn na w jcdnostka nro2enie mici nic rJo ukrycia.I'oclobnie jesli w.trakcie wystgpu siptylkojcdnq ma rzecz ukrycia, nawet <lo i jc6liszarrsa jej ujawnienie r.ealna jcst na tylkoprziz chwilg, to ulepoKoJ wykonawcy nlozelozciqgrr46 na cale JeonaK siq przedstawienie. podrozdzialaeh-'*skazano-zostaly_I4!!Ql)!:_ . W poprzednich

FF:q,Bj.F6a"6"l{r.pi,ii*j,E-t6tlAT":iirnyiil--nicco
odmlennycl) nurner6winie pasowadidealniedo 2adn_r:go
?2 Zob.na przyklnd D. Dr-cssler, ll/futt Don't I'hey Tell ll)achOtltcr',

l e 5 ), l

Week" l3 wrzc6nia z ,,'l'his 1953.

94

Czktrviekw rcauze 2ycio codzle,tnego

)l/y:tqyr

'- -.)pojedynczego nulleru - do podtrzymania dora2nejzgooy jcst Diezbgdna odpowiednia proponLrle dozasarnokontr.oli; srp publicznoSci rvyrtlcllizowanc wra2enic, wysrrwajQc pierwna szyplanpewncfakty,a ukrywaj4c inne;wykonawca utrzyrnr,rjc wewnetrznQ spojno6iprzedsrawienia, dbaj4cbardzic.j to, by o nie wyst4pilyrrajrnniejsze dysonanse, byloby to w oczaclr ni2 publiczno6ci awiedliwione jasnoslbr.nrulowatry uspl pfzez ccl wystqpu. Wszystkie te ogolne cechy wystgpow rloZcnry jako dzialajqce jednostkg traktowac na pfzynlusy interakcji, pod wplywcrn kt6rych przeksztalca ona sw4 dzialalnoic w wystQpy. Zarniastpo prostu wykouywacswe zarlanilr i folgowacwlasnyrl uizuciom,jednostka wykonywarre przcz siebie zadaniawypowiadaw sposobakccptowany pr.zcz innyclr. Na ogtil prezcntowanie dzialalnoici rirzni sip do pewnego stopnia dzialalnoSci otl itym samyrn nieuchronrric plzedstawia.j4 falszywie.A poniewaz, aby przerlstnrvic sw4 dzialalnoS6, jaki nrusipolega6 znakach, na obraz, .jcdnostka w tcn spos6trtwolzy, jakkolwiek wielnic odpowiada.lby jakie porlatne faktonr, pocllcga wszclkinr znieksztalcenionr, rra s4 wra2enia. pozosta6 Chocia2 nto2cnry przyzdloworozs4dl<orvynr przekonaniu,2e narzucane pozory obserwatorom rrogqbyc zniszczonepnez rriczgodn4 nimi rzeczywisto6c, z to.jednak czgsto nie ma 2adrrych podstaw, twierdzii,2c ftrktyniczgotlne by z wywolywanynr przez,,aktora" wla2eniem baldziejr.zcczysi1 wiste,ni2 powstala podczas wystgpurzcczywistoii, kttir.cj przccz:.1. Cyticz.nc spojrzenicna cotlzicnncwystQpyInolc jednostronne to, na klorynt zrleiy jak okazacsig r'6ivnic wykonawcy. punktrr 7widzeniawielu zagatlrr socj logiczieit o jest bardziej nych nie ntn zrrtczenia, kt6ra z lzeczywisto$ci realua:ta plzctlstawiana ta, k16raaktor'-wykonau,ca czy clrce ukryc przecl prrblicznoSci4. Zasadnicze znaczenie, ka2dynr rv razie dla tcgo studiuut,nra tylko stwierdzenic, wra2enia 2e ksztaltowanc toku coclziennych rv wystp6wpodlegaj4 znrszjaki Lodzaj czeniu. Cl)cicliby3nry wiedziec, wlaZeri odbicranych z rzecz.ywisto6ci plzekrcSlic n.ro2e wla2cuial<r'cowane przez jakajcst rzeczywiScictla innych lrrtlzr. I)ytanic, rzcc;tyrvisto6c, nlozerny pozostawi6 innynrtradaczour. Chciclitryirny zapytac:,,W .jtki slposob danc wra2cnienroic zostaczdys-

kredytowa1e?", nic jcst tozsiullc co z ltytirnittrr: ,.1(icrjv dirnc wla2cnicolrazLrjc falszywc,i sig ", Cltodprzcrlslawicnic rlawarrc klllrcou, i os:zustrlr" ltr.zcz jcsljnwnicthlszyrvc itynt r.rl2rri od zrvyklyclr st9 prr..lrturui.u, to wszystkicwystQpy rkr sicbic porlobnc. sil p,,nicu,lr2 ich wykorrar.vcy rrrusz4 rlolozycrvieltrsiariui, r*,yrr,,,l,,i l,], u,l_ powicdnie wraicnic,I tuk rra przykla<l ,ui",,ir.,ic li,nn;rl,r. plzcpisydotyczqce brytyjskich rtrzgtLriktiw prrrislrvurvvclrTr i lrncrykariskrclr sqrlzitirv lr;rs,..brrllowyclt, zrli7l1j;1 ' rrir.tvllcrr itttlohicnia,,irttcles6w'. rgwrric2 llc rilrklztrjrt rgni,, t.,,,,,i..t,,,,, niewinrrych dzirl;Ir,kkirt rnoglyhy strvorzyi. r nrylrrc.l rvl.lrzc_ nrc. Nicznlc2lric tcH,).czy ,)(l .ze robtil lakrcs rrr;rchlojki. ttczciwy wykon:rrvcl chccllrzckazitc prarvtlq. ta2,,i,.,,.r.ai_ r:21, wy wykonawca fnlsz, obuj nruszllstar.aC o2yrvic srvc si1, . wyltgpy, clinrinuj.lc wralerria, kt6rcmoglyby zniweczyi wra_ Zeniezamierzone, tloszczyc o to, by ptrblicznoic i sie nrc przypisala wystQpowi niervla(ciwcgo scnsuTs. iorricwa2 wsz_cl_ kie plzedstawienia do siebiedranraturgicznic sq podobnc, analizujrlc plzerlstawicnia cllkowicicfirlszywc nro2cnry tlowic_ dzie6 wiclc o przctlstarvieniach sig najzupclrricj rrczcig.ych?,..

" I I . ll. Dr le, I he ! ! ight r . . . r lz. cyt . , s. t 03. '" B. Pinelli, ll4r . t Jnr lt ,r lz. cy( . , s. I 00. r '' Nalc2yjcdnakwspor r r r icio jcdnyr r wyjilt kr r . , r r , \ , klc vykonau, _ / r cl st ar il siq por lklcihi nicpor vt lr zalnoicsr vojcllr pr zcdst ir r viclia. Wykonar vcalhlszyr vy,by r r niknr l6 xlc, jr . zcr i. pt r llzv , io pot lkr cilcniir n r t ynowegocllat akt cr rsr vojciqo zcdslaw ia. r pr ien "'.lstnicj4 innc jcszczc porvorly, lry zwmclf u\\,1lip nir l)rzc(1. stawienia i lirsarly, ktorc srl w oczywisty spost)trtrrlszyrvc Kiccly widzinr y,2e osobor r rkt 6lc lic nur j4t elcwizonir v, t , r ( xlilic ., lt r apy , sl) sit anten lelowizyjnych, ostlbunr,ktirrc nigcly nic porlrrizorvaly, rvaliiki z egzot yczr lyt ninalepkar ni,u, laiciciclom zai plzccipt r r ychslnr o_ chod(rwiruitaojc skorrpIikrrrvnnychurz4dzcri.rrrirrrry bczsporny dow6d wra2en tworczcj frrlkcji przcdlrriotrirvrv zrrltrlcniu funkio cjonnlnych. Eadai4crzeczyrvisto(C rr:rplzykllrl ltrrl;tiposirrlrrjqcvclr -p r t wdzir vc ant eny i plalv( lziwc t clcwizoly - t v r vii. lt rt vyplr t lkaclr ll'roZcllrynrica llLtdnoici z Iroktzanicrrl rv plzckrrrrrrj4cys|o5ot) wf aZcn w0lczcj ir r nkcji t lzi; r lr r i podawar r vclr t lziir llniir spon iot zu la iczne lut r inslf ur ncnlll c.

(-:/r-,tr,ir:l rr' tt!ottze i)'cio co(lziettnego

lY.t'rt<t)!

ttj

I\4IS'T YI]IKAC.IA

jednostka ptzetiI'rzcdstlwilern w sposoby, pomoc4 za kt6rych :;tawicniu rrr.vydatrrirr l)ewncrzcczy,a ukrywa iture.Je2cli polccpcjp lb|mg kontaktu to iwsp6lnoty, korttr-ola uzrrirnry zu rrarltynr, co jcst postrzcgane, bgdzie zarazclitkontrol4 nad tego,cojest pok0zykorrtaktenr, a ograniczanic i rcgulowanie Miakontakt6w. rvirrrc, lrpdzicogranicziurienrregulowanienr i panodzy informlcj4irytrralcur istniqje zwilzek.Nietno2noSc przez publicznoSi wania nad irrlblnrucjanii otrzyrnywauymi jakq clrcesi9 jej przekazagrir2ir tworzoncjdelinicji sytuacji, dcr zac, niemo2noSc kontakturno2edoprowadzic regulowania oblzgdowego skalanil wykonawcy. kontakt6w DoSc powszechnie s4dzi siQ,Ze ograniczenia dystausu rodzqi utrzynuj4 wS16d i utrzymywanie spolecznego jest to spos6b nit publiczno6ci JaktwierdziKenneth Burke, lpk. publicznoSci staniernistyfikacjiwobec wyko' utrzyrnanie w poslui.nry stwierdzenient Cooleya. nuwcy.Jako ilustracjq sig 'l'o,jak dalece potlafiwplywac innychza ponroc4 na czlowiek zaleiyod wieluczyttnikow. falszywej konccpcji sarnego siebic,
jednostk4 jej wyobta2enicnr a Zwracano uwagena fakt,Zenriedzy mo2c Die try6 Scislcgo zwiezku;nro2ebyi ol] czystynrtworeDl gdy nrigdzyprzyrvtidcil w6wczas, wyobra2ni. Dzia6siq ttk uro2e to WyiaSnia kontaktu. ijcgo zwolennikicnr ma bezpoSredniego nie je5li chcrl' po czgsci, u dluczego osobybgdrlce wladzy,zwlaszcza tworzydwoktil siebie sklonne ukrydosobistc slabostki, zawsze s4 'le znbiegirnairluuienro2liwiiinnyut rytual i aurgtajcmniczo6ci, a nawi4zanie uinri poufalych z stosunk6w, tyln samymunlozliwiC rvladcy [..,] W wojsku i tratynntce wyobra2niidealizowauie w dyscyplinir, kt(rej wiclkq waggprzywi4zuj:sig do zacltowatrir od zwierzchnik6w podwladnych, r,rddzielenre foLmulatrviajrlcych Tak sanlo --jak plzewagQ pierwszyolt tych z-apcwnia tlyskusji bez ptacyo kontrolispo}eczttej 1loprofcsor l{ossrv swej lwietdzi dr'rbre wykorzysluj4o pozycjispolecznej, stgpu111 o rvysokiej lLrdzie co jtko inxlck trkrywania sicbie, rnigdzyinnyrnipontaga rurar:icry zachowlt pleewflg? nad prostoczkauri?7

Ponsonby,udzielnjrlc rad krolowi Norwegii, poslug[jc siq lq sanrq teo il: I)ewnego wicczoraklol l-laakon opowiedzial o swoichkloponri lach z republikarisko nnstawionrl opozycj4i o tylr, jtk z tego powodu mLrsizachowyrvat ostro2no6C wszysti<inr, robi we co jak nojwigcejpnebywaCw3r6d i nrorvi,Zarniena,powicdzial, lLrdzi. Uwa2a, gdybyleLdzil l<r6lowq 2e z Maudnie sanlochddcrn, lccz tranlwajeBl, bylby dLr2o bardzicj popularny. Szczerze odradzileln ten krok,widz:1c nirn rvielkiblqd, rru w poufab36bowiemnro2ezrodzicpogardg. Jakooficer nrarynurki wojennej kr6l powinien wietlziec,2e kapitan nigdy nic jada posilk6wwrazz innymioficcrarni, zasiada stolusantotnic. lecz do W tcn spos6b dopuszcza do spoufalenia. nie ich Powiedzialem, 2c nrusiwspi4i sig na piedestal ischodzid niegotylko od czasu z do czasu.I-ud nie chce kr6la, z kt6r'ymnroie siQkunra6,chcekr6la, kt6ry iest tajemliczy jak wyroczniadelficka. Monarchajest u,istocietworemka2dego poddanych. Ka2dylubi my6le6 tyrn, z o co by robit, gdyby byl kr'6lenr, Lud przypisuje punuj4cenru wszelkiemoiliwe cnoty i talenty.Ludzie mogliby byd inocno rozczarorvani, widzqc,jak krdl ptradujepo ulicy, podobuydo zwyklegoczlowieka?8. Sklajnq logicznq konsekwcncjq tego rodzaju - slusznej czy tei nieslusznej- teorii jest calkowity zakaz ciglqdania

gdy przypisywalon w ,,aktora"przez publicznoS6; czasach, docltoclzono do sobiouadziemskie cechyi moce,rzcczywiScie te.iskrajnoSci. z publicznoSc wsp6lpracuje wykoczgsto OczywiScie sama si9 pl'zyutrzyrraniu odnoszilc do nawcQ dystansu, spoleczuego .laksugenlje czci4. niegoz trwoiliwym szacunkiem nabo2n.l i Sinlnel: wzajenucj w Stosr.rnki nrigdzy lud2nri, rozpatLywaneaspekcie kt6ril paltner'dwsobie, od wiedzy o r62ni4 w zoleino3ci lego, si9 z poni2szych dwoch forrnul nro2nn nichzastosowad: nic do ,,Co jestukrywane, by6poznane" tez: niejesl lrjnwnionc, ntoZe czy ,,Co
nie powinno by6 poznanc".

s c y l. , . 3 5 1 .

?8

dz.. F. I'onsonby, Recollections..., cyt.,s. 277,

(.-./.)rr,ist r tt!(tt:c ilcio

(otlziennegt)

ll/$rel,\,

idcalna, ktrir.ej rozlegloSijest lo2na slosltnw kncltz d2nylri osobalrri, w kt6ra nic iro2na a rvdzicraa rie sie. .faki na*rszali1c osobisrej godno3ci jetlnostki. wlaSnic raki r'u krn* woktil czlorvickir holor. Subielr:oS[ jgzyka ka2eoti.,iii;- .,U,:i, rs -rl.,ilZ.",, llononr.iako ,,aliont",,,trbli2erri"", rvii" ,,nran., u i"r,i, i.,,. Plornicri rcgolirgguwyznacza nicjako ,fyruns,t.ror"fupi.;;k;;..r._ --' nic ytrz,cz osobpobc4r6wrroznaczrre.jest z otrrazQ fi,)',i,.if?rI)otioltn4 tczg rvyglasza l)urkheirtr:

*j r:rrn zasady odpowiarta poczuciu, kaidcgo 2c ....,.:11:l:ll*:l,ri" :'s iej. cztowlckN ollczi)sfela

Zadnego sekretu;chodzio to, by nie dowiedziala rr tyrn sig publi6z-no36.

RZltczYwts,Iosc I cRA
owl zoroworozsil(lkowcnlodclc zachorvanil si1,:zaoltorvania

Ylt.lj,":i*,2e

w uaszejnglo-anrerykariskiej isrnitjQ a krrlturze

()sotrowoic lLrrlzIirjcsl czyl| ls SwiQtynr: Srrric rrie sipjej1x;grvalcii, lcspcklLrjc grarricc sig osoby, j cl:oria2 ednn.resu ie'jo'Lri.,,,u ,,"f_ i r)yrntcgoslorva znaczcniLr wsp6ltrota innyntiro. isst z powicdziec (inaczej, ni2 wynikalobv ro z Uwag Coolbyir), 2e lqk i dystans s4 odczuwane ,,,ro*,,u w()t)cc .,irklorir." zrrjnrrrjilecgo wyiszl, pozyc ,pof a._,1, iro jg r{cnoclitz Inozc ntc w tirk dLrzyrn stopniu) wobec ,,aktor.6w,. zrj rntrj 4cych pozycis rownE inizszrl, To skr'gpowanie ltubliczno3ci,niezale2nieod tego, co (ll ozr)aczu rriej surnej, daje,,aktorowi" tIro2liwosc two"r.zcrria wra2enil wr.dlc rvlasnego uznauiai pozwala nru dziaia6-Jra wtasnego dobra hrb tlla dobre publicznoSci pod swego l.odzirlu ochror){l - rlchrorr4,kt(ira trwa tak dlugo, jak illrr[o riic ''- " z.r'tiszczy. zhytuil tlocicklirvo3t znint"reio*ni,y.l'r. irj .Chcialbynt dodac na koniec, 2e sprawy, w krdrc lrublicz'l'rzcbir jasrro

jego zawstyilzenie, Jak twrcr(tzt. l(tczlL'f. sl)oleczlla lnonetagrosiarla dwa oblicza: _. ) Jr'(rDy lcst lgk.tlruginr wstyrl8l. I,rrbliczrro6i. rvyczrrwu, 2c zl przerlstlwnicur kr.yj4sig tajentrrice, ie a ,,akt(;,,wic.'zc taJcnrr)rcc Stnicsztlc. 1e sil Niczliczonc lcgcnclyrnitypokazuj.., i 2c plawrlziwir tajcntnica polcgu na tym, 2e nie lir.yj oua e
Ijirrrrrrsl, p|zel.M. Lrrkasiew Socjologio, ic.z, Warszwa Ig7j, ^(1. s.399-,100.
r0 r-

wniku lsku ';;;..;;r, z io ,,aktoreln", nn ogiif il:.:: lll. rU:rwIicniU przcd ktoryr'll. t()wftrzyszyloby

7'

' tt. t(rcztcr, (:r,rnncnto the Social psychology ol Shonrc, Jour.rral ,,nn)ericln ol'Sociology", XLVlll, s. 462 i nasr.

I ' . . lr uf Klt elll, . \ { r r t r , / ( r gi{ , at ltltrlOSopltie,ptrris 1963, S.51.

r\

.,

..

jako wystgpu prawdziwcgo,szczerego czy uozciwego 9ie i,zachowanja jako wystgpu si9 ialszy*ego,"kt6r. ;p..J;i;i.;,u dla nas fatlrykuje,niezalc2rric tego, czy traktulenry od je z przymru2eniem jak w przypadku oka, wystqpu aktora iectu, rze,czy.seno,_gdy lnalnyna przyklad czynienia wyslgpem do z czlowieka nadu2ywaj4ccgo zaulania. jestc6my Sklonni s,rjzic, 2e przedstawienia prawdziwe o96lenie ,r1pirygoto*y*un", w stanowiil niezamier.zony wytwor bezrefleksyjnej' rcakcjilr:dno_ stki na sytuacjg.Plzedsrawiclrla falszywenaionti.rt".iln,.,n, uwaZaiza co3sfarannie JesteSmy skomponowuegoz niepraw_ jako 2c nie istuieje2adnarieczywii;toSc, element6w, lziwVclt kt6r4elernenty takiego zachou,ania moglybybyi bezpoSrednrq odpowiedzi4. jednak powieciziiciobie, ie ta cl;_ Nale2aloby chotolniczna koncepcja zachowania jest rodzajcrn si9 ideologii uczciwegowykonawcy,dodaj izowan"rnuprr""" 4cej sily organ nieg_o widowisku, nie pornagaj4cej analizie ale jego dziafari. w Po pierwsze,nro2emyzaloLyt,, wielc jeclnoitei<szczerze i2 . wierzy, 2e dcfinicja syru.rrji,jak4 poslugujQ . ,*;i," ,ic zactrowannlr odporviad:r fakrycznej rzeczywisto6ci. stutliurn W [ynr nic.mam zcrniar.u zajnrowaiiig tyrn, ih, jcst takichlLrJzr. Interesujc mnie raczejstnrl<(urllny zwiqzekn;iqdzyiclr szczcroSci4 jako6ciq a pr.zctlstrwicri. daja..lcSli-wystqp sr9 jakie nr:r udac, Swiadkowiemusz4 mnie.llub ba,azi"j ,*icirvJ, ze wykonawcy szczerzy. sQ Takicjesrwla6nie strriktur.rrlne inieir_ ce szszeloSci dramaciervydarzeri. w Wykouawcanro2cbyc szczery.lub nieszczery,ale lurrsi byt, szczerzepzekona;y o swojejszczero6ci szczcro6i jako takanie.jest konieczna do ptzekonuj4cego odegrania pr.zedstawienia. Niewielu francus_ KlcnKuct)alzy w zeczywistoSci r.osyjskirni Jest szpiegami nie i taK wrele zapewnerno2enryznaleii kobje(, kt6rc wobec mQzczyzny grajQrol9 zony, a wobec innego_ koJednego

t(x)

(._/rrr|ri,,/rtcnttie i\'ria (olricn eg) rr,

lYr:ttt.t'

I0 l

I gfl zawsze cz9sto isttric6 chilnki;po(lwojnir bgdzio .jednak to z plzcz dlugi czas.Wszyslko lrwircbQ(lzie powrtdzetricut chocilzltrdzicsQna 096l tynli, Ta prowirtlzi rvnioskLr,2c do celowo to takic pozorylllog4zostfl6 sig podajtl, jc(lt)alt ktriryoh istnie.jc ien Migtlzy plzctls(arv iem a rzeczywisto6ciil stworzonc. czy a nie stiltystyczrly, przyrodzony konieczny. ratcur zwiqzck rta oddzialLrjqce zttgro2euia nieoczekiwanc Iliorrlcpod uwagQ (bqdzic o niej nTowil plzcbicg wystQpuorirz koniLrcz-no3c z ria po2niej)utrzynra przez wykonawcasolidarnoSci inllytui zc zauwa2itmy, wobecpubliczno3ci, i rvykonawcanridystansu pogl4duna rzeczy' sig tlo otlerwattia od wlasnego rriczdolnoSc wyst(;pu. dla niebezpieczrra sanrego nro2ebyc czasetn wisto3c cho6 stl calkorvicie Niektorc z nich korlczrlsig sukcesem, atli sQ inne - poniewa2 do kolica uczciwe,lecznieuczciwe, najistotnie sq w przedstawieniu ani ruczciwoS6, nicttczciwo3c poZeldane. Byi tno2o,nic s4 nawetdranraturgicznie niejsze. -Okazuje powa2neprzedsig wiec, 2e uczciwe,szczere, ni2 jest slabiejzwizl'zane $wiateur rzeczywistylll, ze sttrwierrie Wniosek ten uzysl(x pocz4tl<ttprzyprtszczac. rroina bylo z jeSli plzyjrzymy siq odleglo$ci, jcszczcjodno potwierdzenie, jaka zwykletlzielicalkorvicie icalkowiciczrnyilone uczciwe zjawiskowyw I{ozpiltrznly tyrl kontekScie trrzedsttwietria. wylnilga aktotascenicznego Od ua sccrtis. dobrcgo stQpowirnia dyspozycji lat nauki i odpowiednich siQ talentu,dlugich l-ccz psychicz-nych. lirkt ten nie przcczytelnu,ze plawieku2tly by na scctlarirtsz tyle dobrze, przychylopnnorva6 nro2c szybko otlnioshi wra2cnic, 2c odglywa plzetl ni:1 nu pubiicznoS6 Ze A dziejesi9tak dlntego' nrttrralne plawd:r-iwz1. lzeczywistoS0 w jaki powstrrje spos6b, powstaj{ taki sarn w stosuirki spoteizrrc uwznittSprzozwymianqdrarnaturgicznie na syttracja scenie: l<olejnc rcakcji nt dzitlania i zarnykajalcych lonycli tlzialari, l)awet w rgktr niewprirwncgo ittszSceltat sccrrytl<.lpowicdzi. lktoia rniric oiy6 dlirtcgo,2c satlo Zycie ma konstrukciq nie caly Swiat jest scenii' lccz thamatycznq. Oczy'vi(c,ie, nie sccn4 jest rv rriclatwo rzygtritr, jakicj rnicrzc ro/.st jako rvptowadzenie,'psychodrarlry" techniki Nietluwne tuclic ilttstrowai kolcjny ptrnkt naszyoh tcrapcutycznej .t'ozpacjcncinic. waiari,W tcjlrsychi tryczncjsytuacjisceniczttcj llrc ale sktltkicm, grqQc poslugtll4lilQ rolgz dobrym tylkograj4

jest lch 2arlnyrrscenariuszetn. whsnu przeszloSi inr dostqpna na w pewnyrn skr6cic. pozwala przedstawieuiejej kt6ra w lbrnrie, granakiedy$trczciwiei na serio rrmo2liwi:r Widai, zi rola p62niej i sztucznic. w ,,tktoronf'jejodegranie sytuacjstworzonej do dostgp 16l,jakic zdajesig trzyskiwa6 Co wigcej,jednostktr co uiej inni graliwobecrricjw przeszlo6ci, pozwala.iej wa2nidla inni byli kt6Lymi ktor4byla,w osoby, przeksztalca6 z osoby, siE 'fa zdolno36 przestawiania w razie potrzeby roli z sig do clla niej. robimy to wszyscy.lJcztlcsig na rolg jest do przewidzenia; role w renluym2yciu,kientjemysip bowienrodgrywat naszc zalqZkowit kultywowana Swiadomie niezbyt <.lzialaniach w swych o wieclz4 tynr,jak grajaswojelole ci, do kt6rychsi8zwracanry. kierc,wlaSciwie potlafi rny-wigc przedstawietriem Prawdziwym sig nauczywszy ju2 antycypLrjrlcej"s2' wai dzieki ,,socjalizacji sip kt6ra rzcczywistoSci, tclazstaje dlanasrzeczywisuprzednio toici4 prawdziwq. i kt6ra zrnienia pozycjg w spoleczer'rstwiedoJed-nostka, osoby, duje now4rolg,nie z-naj sigw sytrracji stajedo odegrania jak Satna sytuacja dokladnie, postgpowai. kt6rejpowiJdziano jednostkg silnie' aby jej dostatecznie tei-nie wplywa na takq bez powainiejszego postepowiniemoglo zostad oktcSlone rad dost je kilka prostyclr i altrzyjir.nlyrlu.Na o96ljednostka Zakladasiq, 2e ma jui ona , nycli wskaz6wekscenicznych. jakic r6w i scenwidowiska, rtuarzewiele nume w swoim repe Jednostka bQdzienrusiala dawa6 w nowych clekoracjach. wchodziw nowq rolg z gotowytnwyobrazcnieno tyrn,.iak obtt' dla szacunck innychczy slttszneskromno66, wygl4<iaj4: je potrafiloodeglai..Mo2c rrlni", i'* nriargpotueby bedzie czy mediunrEr r'ol9hipnotycznego byi nawetzdoluaodegra6 wzorc6w na zbrodniQ"sa podstawic popehric,,konrpulsywnil
s' Zob. R.K, Merton, I'eoria.,rc'cjtlna stt'trktu'a <'czno, qx i ' -p-rzcl s. 198?, 320. Warszawa E. Molawskai J. Wertenstein-Zularvski, s] Taki pogl4dna hipotezq przedstawia'f'R Sarbin.w: klaLownie 'l'heorv. I'lypnttlicBelnvior, ,,PsychoI: Contribtiiui to Role'Taking loeicall{evierv",51 s. 255--2'10. ' a Zob. D.R. Cressey,!"/re DiJJerential Associatiu Theorl and of Crirrres, ,,Jotlrl)nl Clinrinal Law, Clirninologyand Conrpulsite 45, PoliceScience", s. 2940

102

Czlot\,i(li \t, teotr.c i)4id colzie

tgo

ll'.t.r4p1'

l0l

tych czynnoici, krirr.yrni z zaznajornila kiedyS.Wystqp si9 lcllralny czy zainscetr izowane naduiycie czyjeg;S zatilanii wyrnagajq anncgo stat przygotowirnia m6wionego iekstupze<l_ jerlnak2eznacznaczgrii widowiska, obejnit!aca stawienia; wywolywarrc", jcst czgstookreSlona ,,rvraZenie przez iectynie sklonrrrc didaskrlia. Oczckuje zerw6r.cir sig, iluzjiwil juZ wiele o tyrn,.jak prowatlzic glos,kicrowatniirnikrl cialenll i chociaz byloby tludno, rnu porlobnie kicruj4cej osobie_zwer_ jak nim bllizowad w pc|rri rvictlzg tego rorJzrrjir. takiej sytuaclr W ,rnirjdulc czlorvick si9 prostolinijny. Socjalizacja poicga nie na LtczeniLr rnnostrvl sig tleta)ipoSzczeg6lnych czgst; nie rol; sl:rrczyloby to czirsui energii.t'o, czego wynragasig ort nr jctinostki, wyuczenir'sig to pcwrrej ilo6ci,,chwyiow'l *yiror_ uz-:UQceJ do,,wypelnienia" i tlania sobie radyW rnniejszyrn lLrb rvigk-szym stopnirr z ka2d4 rolq, jaka iro2e jej-priypasc w udzialc.Autcntyczue wyst9pyw Zyciu coclzierrnym sa nic czy ,,granc" ,,wystawiane tynrsensie, ich wykonawca ', w ie wie z gory., bgdzierobil, i robi to jedynie ze wzgigrluna efekr, co '.rzyskac. jakie czuje, wy-wiera, mu Wr.azenic, lirki ,chce jest Le \\'JaK.lr'ns nredostpnc",. senstc Alc,jak to dzieje w wypadku sig nrnreJ. autentycznych wykonawcirw, niezdolnoS6 zwyklejjcdnosfkido trstolenia gor.yruchowoczui ciala ttie oinacLi,Ze z Jq oczyI clalontewy lzitiillego,co chceontrwy:f;zie spos6b w lr(ll;lnratyzowilny I upr.zcrhtio wbudowany reperturr ju2 jej w rlzialari. Kr6rko rnowi4c, wszyscy lcpiejgramy, wienry, niZ ir rriltny gralc. OglEdrrj4c rclewiz_ji, zapa6nik w jak oszukuje,faulujc . l {)r)rzuci.l swojegoltrzeciwnikn, gotowijesteirny .wyzwrskarrri \yrcrzvc, cllocrr2 zc clrodzi forsp, o udajeon tylko (i wie,2e tttlajc),,twanlzicla" rw iunynr meczu mo2e dostai rolg z;rpainika wirlczqcego czysto,kt6rq zagra z r6wnq rverw4 t splawnoScril. Mrrici skk'nnijestc6nry uwierzyc, choeial ze Itczhai rorlzzli ciosriw nrog46y6 ustilonc z g6ry, szczcg6ly pocnodzqrrro ze sccnariusza, lecz ocl sanregozapaSnika, tlostosowujilcego ztclrowaniedo sytuacjiimieniajrlcych srvc
"' Pojgcicto zaczerpnqlenl od'l'.R, Sarbina RoleI.heorv. C. z w: |.ittlzsy, llundhook of Sot'irtl I'syt.ltology,Carnbrirtge l9'54, r. I, s.215-236.

siQz momentuna trolllent, nie zflplanowanych nie rvyka i l_ kulowanych. CzytajQc ludziachw lndirch Zrrchodnich o opgtlnychczy rrarviedzonyoh pnez dr,rcha voorloos6, dowiadujcnry si9, 2c osobannwiedzona. potrafi l)l.zedstawii dokladnyupi, bog,,, Kt(rlyw nteJzamieszkal, ,,dzi9kiwiedzy i wsponinieniorn zgronratlzonych ci4gu 2ycia spgdzancgo o,lwiedzani.. w na nueJsc kultu""/. Dowiadujenry dalej,2e sip osoba rrawieclzonir slosunkilcll obscrwatorillri, nrwic_ lest w 1akna.jlcpszych I zc tlz,,'nie nastgpuje wlaSciwynr we rlontencieuxlczystoSci ohlzgdowych, -- wreszcie rruwiedzony 2e dopclirir swoich rytualnych obowi4zk6w chwili, gdy wraz z iuclhninawiedo dzonyrni w tynr czasie przez inrie'duchy we2mie udzial w pewnego rodzajuzbiorowynlobrzgdzie. Dobrzcicst w6\4,_ czassobieu6wiadomic,2e kor)tckstowe to zorganizo-wanie roh nawiedzonego przeszkadza nie uczestuikont k-ultu wierzy6, 2e jest ruawiedzenie czynf rzcczywistym nikt nie wybiera'sobie i ducha, przezkt6regozostanie opatany. Obserwujac mlod4anrerykarisk4 dziewczyng klasyired_ z niej udaj4c4 przezwzglqdna swegochlopca, jest glupiutka, 2e gotowi.wskazai jej postqpowarriu w JesleSnly elenrcniy ihytro_ scrr.manrpulacJr. podotrnie ona samaijej pLzyjacie, jak Lecz przyjrnujerny fakt nie do ukrycia to, Le cl.;d;i' o nrtodq za arnerykahskq dziewczyng klasySrcdniej. tenspos6bjednak z W olruszczanry znacat4 czp|,t,wystQpu. Banalernjest stwierdzenie, 2e.wro2nych grupach spolecznyclr odrniinnyspos6b w st9 frzc.JawlaJ4 rakie ccchy,jak wick, plei, nicjsce zamieszKilr)lil pozycJa l klasowa, i2e w kazdymprzypadku r:leuten_ tc -swoistej taute atrybuty srl przetwarzane polnocq za i nader zlo2onej konfiguracjikulturowejwzor6w wla3ciwego zachowania..By6 osobilokr.cilonego rodzajuto nic tylko-posiadaf odpowlednlc cechy, tak2ctr.zynrai wzorc6wpostgpowa_ ale sig jakic danaglup;r rria wyglEdu, i lqczyz osob4 danyilrceihach. o lJcznryslna latwoSC,jaka wykonawcy z stosujq konsekwentnic lirkre wzorce, nie podwa2n faktu, 2e nramy clo czynienin
E6Zob. na przyklad A. Melfaux, Dramalic Elenents in Ritual P osses sion,,,Diogenes", l, s. l8-36. I E7Trnr2e,s. 24.

l{),1

( zhtyi1'/1 y, 19111y2g ;r,c,i (.odziet,jtc!!()

It'r.\tVr

r05

j{f 1lqllil*irjli i#';,Hlil;ri#;ii.""":x};r

'ru1J,',i il,]:,:'d',iTJ;'ilTll:l;l;; *,J:i:l,l,f i:ff l'iT,l,i*:f ,X;lll,ml i:,r,:,r::{,,]}:i:.',')Xii;.-'rf;

Z astan6wlty nad tyr:: sip kclr

;ifi$::)ffii

lc.zjc(lvr)ic (rz'.c.,, trczestrricv zc nicsrl "t)r'

spoczywac (spojrzenie ustalone tlziesigc l:a krok6w).Oto sposoby wigzieniaczlowieka w tyrr, czynr jesr. Jak gdybySniy2yii w nieustannej obawie,2e sta^lrrtilLl ucieknie, wynvic sig i naglc wywiniesig swojejkondycj i88.

ru,;;1ii*.

g,:tt :'t,ffi [J l*t';liilr ilfrffi ;lt;,J"fl :"ti:i;[?Ji:il]ily,1iiiq,li],"ffitf}*;,ifi iffi l*$,'."t |,,,r,'i:# i$,$-lilii:,ft j::l'*;irni:"-:i"1.,;,;;i,;j;:i;i

I*ffi liffi fidl*i:yii ;r;il 'ilffi

",11 i:i,I.';t; t "ff i,,,iiTr' : *r*liil l*.lli],;ili ji:;ti:tr,,i,'#*f

fflJii;ill,iii,,.I i[l:iii]l]*j"ix

t*i-tr [i******s:'p**tr#t,,fi *i*il#ffihiltidrd*iffi i r,'; irrn1l,:f::[1liitf lli';t "n**x n uilff

8E Sartre, L'itre...,l'ais 1948, 9&-99, J.-P. s.