5.

Dynamika ruchu postpowego, ruchu punktu materialnego po okrgu i ruchu obrotowego bryy sztywnej
Wybr i opracowanie zada 5.1.1-5.1.10; 5.2.1-5.2.6 oraz 5.3.1-5.3.19 Ryszard Signerski i Magorzata Obarowska. Zadania 5.1.11-5.1.14 oraz 5.3.20 opracowa Krystyn Kozowski.

5.1. Dynamika ruchu postpowego

5.1.1. Balon opada ze sta prdkoci. Jak mas balastu naley wyrzuci, aby balon zacz wznosi si z t sam prdkoci? Masa balonu (z balastem) wynosi 300 kg, a sia wyporu 2900N. 5.1.2. Mapka wspina si po pionowej lianie z przyspieszeniem 0,5 m/s2. Oblicz si napinajc lian, jeeli masa mapki wynosi 5 kg. Mas liany zaniedba. 5.1.3. Winda moe porusza si w gr i w d z przyspieszeniem o takiej samej wartoci. W windzie tej na wadze sprynowej stoi studentka. Rnica wskaza wagi przy ruchu w gr i w d wynosi 50 N. Jakie jest przyspieszenie windy, jeeli ciar studentki wynosi 500 N? 5.1.4. W wagonie poruszajcym si poziomo z pewnym przyspieszeniem wisi na nici ciarek o masie 100 g. Ni odchylona jest od pionu o kt 150. Oblicz przyspieszenie wagonu i si napinajc ni. 5.1.5. Dwig podnosi ciar Q zawieszony na linie, ktrej dopuszczalne naprenie wynosi Fmax. Znajd najkrtszy czas, w ktrym mona podnie ten pocztkowo spoczywajcy ciar na wysoko h. Opory orodka i ciar liny pomin. 5.1.6. Sanki zsuny si za zbocza o nachyleniu 300 i dugoci 20 m, po czym do chwili zatrzymania przebyy odlego 200 m po torze poziomym. Wspczynnik tarcia na caej trasie jest jednakowy. Wyznacz jego warto. 5.1.7. Oblicz wysoko, na jak moe wjecha samochd, ktry majc pocztkow prdko 72 km/h, porusza si w gr z wyczonym silnikiem. Nachylenie zbocza wynosi 300, a efektywny wspczynnik tarcia 0,1. 5.1.8. Dwa klocki o masach m1 i m2 zwizane niewak i nierozcigliw nici le na poziomym stole. Do pierwszego z nich przyoono si F pod ktem (patrz rys. 5.1.8.). Wspczynniki tarcia midzy klockami, a stoem wynosz odpowiednio f1 i f2. Oblicz przyspieszenie klockw i si napinajc ni.

r F m2 f2 m1 f1
rys. 5.1.8.

5.1.9. Dwa ciarki o masach m1 i m2 poczono niewak i nierozcigliw nici przerzucon przez bloczek znajdujcy si na szczycie rwni m2 (rys. 5.1.9.). Wspczynnik tarcia midzy ciarkiem m2 i rwni wynosi f2, a kt m1 nachylenia rwni . Mas bloczka mona pomin. Wyznacz si napicia nici i przyspieszenie ciarkw, przyjmujc, e ciarek m1 porusza si w d. rys. 5.1.9. 5.1.10 Klocek o masie m = 3 kg pooono na wzek o masie M = 15 kg. Wspczynnik tarcia midzy tymi ciaami wynosi f = 0,2. Na klocek dziaa pozioma sia F = 20 N, a wzek moe porusza si swobodnie (bez tarcia) po szynach. Znajd przyspieszenie klocka wzgldem wzka. 5.1.11. Traktor cignie ze sta prdkoci v = 2 m/s przyczep o masie m = 104 kg, dziaajc si F = 103 N. Ile wynosi warto wypadkowej wszystkich si dziaajcych na przyczep ? 5.1.12. Ciao o ciarze P = 30 N spada w powietrzu z przyspieszeniem a = 8m/s2. Obliczy si oporu powietrza. Przyj g = 10 m/s2. 5.1.13. Do klocka, pocztkowo spoczywajcego na poziomej powierzchni, przyoono poziomo skierowan si rwn ciarowi klocka, ktra dziaaa w cigu czasu = 15s . Jak dugo bdzie trwa ruch klocka po zaprzestaniu dziaania siy, jeeli wspczynnik tarcia klocka o podoe f = 0,2 ? 5.1.14. Dany jest ukad jak na rysunku, przy czym: m1 m2 m3 . Tarcie i wpyw krka pomijamy.

Ktre z tych cia mona zamieni miejscami, aby sia N napinajca ni czc masy m1 i m2 nie ulega zmianie ?

5.2. Dynamika ruchu punktu materialnego po okrgu

5.2.1. Po wypukym mocie o promieniu krzywizny R = 100 m jedzie samochd ze sta prdkoci v = 54 km/h. Masa samochodu wynosi m = 2000 kg. Oblicz si nacisku samochodu na most w jego najwyszym punkcie. Jaka musiaaby by prdko samochodu, aby straci on kontakt z podoem? 5.2.2. May ciarek o masie m = 100 g przywizano do nici o dugoci l = 50 cm i wprawiono w ruch obrotowy po okrgu w paszczynie poziomej. Ni odchyla si od pionu o kt = 450. Wyznacz prdko ktow ciarka, okres obiegu i si napicia nici. 5.2.3. Kierowca samochodu jadcego z prdkoci v zauwaa nagle przed sob cian. Jak powinien zareagowa kierowca: zahamowa, czy zakrci, prbujc unikn uderzenia w cian? Wspczynnik tarcia k o podoe wynosi f. 5.2.4. Jaka jest prdko satelity na orbicie koowej odlegej o h od powierzchni Ziemi? Staa grawitacji jest rwna G, masa Ziemi wynosi Mz, , a jej promie Rz. 5.2.5. Okres obiegu Ksiyca wok Ziemi wynosi T = 27,32 db ziemskich, a jego rednia odlego od Ziemi r = 384 400 km. Oblicz mas Ziemi. Staa grawitacji G = 6,67 x 10-11 Nm2/kg2. 5.2.6. Oblicz promie orbity stacjonarnego satelity Ziemi. Dane s: promie Ziemi RZ = 6370 km, przyspieszenie na powierzchni Ziemi 9,81 m/s2 i czas trwania doby ziemskiej 24 godziny.

5.3. Dynamika ruchu obrotowego bryy sztywnej

5.3.1. Koo zamachowe o momencie bezwadnoci I = 0,2 kgm2 obraca si wok poziomej osi przechodzcej przez jego rodek, wykonujc n = 600 obr/min. Przy hamowaniu koo zatrzymuje si po upywie czasu t = 20 s. Znajd moment siy hamujcej i liczb obrotw do chwili zatrzymania. 5.3.2. Na rur o cienkich ciankach nawinito ni, ktrej wolny koniec przymocowano do sufitu. Rura odkrca si z nici pod dziaaniem wasnego ciaru (rys. 5.3.2.). Znajd przyspieszenie rury i si napicia nici, jeeli mas i grubo nici mona zaniedba. Pocztkowa dugo nici jest duo wiksza od promienia rury. Ciar rury wynosi Q. r
N

r r

r Q

rys. 5.3.2.

5.3.3. Oblicz moment bezwadnoci molekuy, CO2 wzgldem osi przechodzcej przez rodek masy i prostopadej do osi molekuy. Molekua jest liniowa z atomem C znajdujcym si w jej rodku. Dugo wizania CO wynosi 1,13 x 10-10 m. 5.3.4. Wyka, e moment bezwadnoci ukadu skadajcego si z dwch mas m1 i m2 odlegych o r od siebie wzgldem osi prostopadej do odcinka czcego m1 i m2 i przechodzcej przez rodek masy ukadu wynosi r2. jest mas zredukowan ukadu i m1m2 wynosi = . Otrzymany wynik zastosuj do molekuy, CO, dla ktrej r = 1,13 i do m1 + m2 molekuy HCl gdzie r = 1,27 . 5.3.5. Przez bloczek zawieszony na poziomej osi przerzucono niewak i nierozcigliw ni, do kocw ktrej przymocowano ciarki o masach m1 = 0,5 kg i m2 = 0,2 kg. Masa bloczka wynosi m = 0,4 kg. Bloczek traktujemy jako jednorodny krek. Znajd liniowe przyspieszenie ciarkw. Przyjmij, e ni nie lizga si po bloczku. 5.3.6. Z rwni pochyej o kcie nachylenia stacza si bez polizgu ciao o momencie bezwadnoci I, masie m i promieniu r. Wyznacz jego przyspieszenie liniowe, ktowe i si tarcia. 5.3.7. Pene, jednorodne ciaa: walec i kula staczaj si bez polizgu z rwni pochyej o kcie nachylenia i wysokoci h. Masy i promienie tych cia s jednakowe. Ktre z nich stoczy si wczeniej? 5.3.8. Kula o pocztkowej prdkoci w ruchu postpowym v0 = 10 m/s wtacza si bez polizgu na rwni pochy o kcie nachylenia 450. Jak drog przebdzie kula po rwni do chwili zatrzymania si i po jakim czasie wrci do podstawy rwni? 5.3.9. rodek masy kuli bilardowej posiada pocztkow prdko v0 (rys. 5.3.9.). Promie kuli wynosi R, jej masa M, a wspczynnik tarcia pomidzy r v0 kul i stoem jest rwny . Jak daleko przesunie si kula po stole, zanim przestanie si lizga? rys. 5.3.9. 5.3.10. W czasie pokazw gimnastyki artystycznej mona oglda wiczenie, w ktrym obrcz rzucona przez zawodniczk toczc si pocztkowo z polizgiem wraca ku niej i w kocowej fazie ruchu toczy si ju bez polizgu. Jest to moliwe, jeeli w czasie rzutu zawodniczka nada obrczy ruch obrotowy o odpowiednim kierunku (rys. 5.3.10.). Znajd zwizek pomidzy pocztkow wartoci prdkoci ruchu postpowego v0 i prdkoci ktowej 0. r v0

rys. 5.3.10.

5.3.11. Po idealnie gadkiej poziomej powierzchni lizga si bez obrotw walec. Prdko liniowa rodka masy wynosi v0, a kierunek prdkoci jest prostopady do osi walca. W pewnej chwili powierzchnia pod walcem staje si szorstka, a wspczynnik tarcia posuwistego r przyjmuje warto f. Po jakim czasie walec bdzie si toczy F bez polizgu i jaka bdzie wtedy prdko jego rodka masy? r R

rys. 5.3.12.

5.3.12. Koowrt o masie m, momencie bezwadnoci I0 i promieniach zewntrznym R oraz wewntrznym r ley na paszczynie poziomej (rys. 5.3.12.). Na koowrt nawinita jest ni, do ktrej przyoono si F. Opisz ruch koowrotu w zalenoci od kta jaki tworzy ni z kierunkiem poziomym.

l2

l1

r F

5.3.13. Ciki walec o promieniu R i momencie bezwadnoci I0 wiruje z prdkoci ktow 0. W chwili t = 0 do dwigni hamulcowej przyoono si F (rys. 5.3.13.) wskutek czego walec zatrzymuje si po czasie t. Ramiona dwigni maj dugoci l1 i l2, a wspczynnik tarcia midzy dwigni i walcem wynosi f. Oblicz warto siy F.

rys. 5.3.13. 5.3.14.* Walec o masie M i promieniu r moe toczy si po poziomym stole. Na walec nawinita jest niewaka i nierozcigliwa ni, ktr przerzucono przez niewaki bloczek. Na kocu nici zawieszono ciarek o masie m (rys. 5.3.14.). Wyznacz przyspieszenie ciarka i si tarcia dziaajc na walec przyjmujc, e moe by on peen lub wydrony (cienkocienna rura).

rys. 5.3.14. 5.3.15. Na krzele mogcym obraca si swobodnie wok osi pionowej siedzi student i trzyma w wyprostowanych rkach odwaniki po m = 5 kg kady. Odlego kadego odwanika od osi obrotu wynosi l1 = 80 cm. Krzeso wiruje wykonujc n1 = 1 obr/sek. Jak zmieni si szybko wirowania studenta, jeli zegnie on rce tak, e odwaniki bd w odlegoci l2 = 20 cm od osi obrotu? Moment bezwadnoci studenta i krzesa (cakowity) wzgldem osi obrotu wynosi I0 = 3 kgm2. 5.3.16.* Belka o dugoci l i masie M moe swobodnie obraca si wok poziomej osi przechodzcej przez jeden z jej kocw. W drugi koniec belki uderza kula o masie m majca poziom prdko v0 (rys. 5.3.16.). Kula grznie w belce. Znajd prdko ktow belki tu po uderzeniu kuli. W jakie miejsce belki powinna uderzy kula, aby skadowa pozioma siy reakcji osi w chwili uderzenia wynosia zero? r v0

m
rys. 5.3.16.

5.3.17.* Na brzegu poziomej, okrgej platformy o masie M i promieniu R stoi student o masie m. Platforma moe obraca si bez tarcia wok pionowej osi. Jaka bdzie prdko ktowa platformy , jeeli student zacznie chodzi wzdu jej brzegu ze sta wzgldem niej prdkoci v. Jak drog przebdzie student wzgldem platformy w czasie jej jednego penego obrotu? 5.3.18.* Samolot sportowy z jednym migem leccy z prdkoci v = 360 km/h wykonuje zakrt o promieniu r = 800 m. Oblicz moment si wywierany przez migo na samolot, jeeli moment bezwadnoci miga wykonujcego n = 2400 obr/min wynosi I = 15 kgm2. 5.3.19.* Bk o masie m = 0,4 kg i momencie bezwadnoci I = 5 10 3 kg m 2 wiruje z prdkoci ktow = 80 s-1 wok osi, ktra tworzy kt 300 wzgldem pionu. rodek masy bka znajduje si w odlegoci l = 10 cm od punktu podparcia. Oblicz warto prdkoci ktowej precesji osi bka. 5.3.20. Dane s dwie pene kule A i B wykonane z tego samego materiau. Masa kuli A jest 8 razy wiksza od masy kuli B. Ile razy moment bezwadnoci kuli A jest wikszy od momentu bezwadnoci kuli B ? Moment bezwadnoci kuli I = 0,4mr2.

Rozwizania: 5.1. Dynamika ruchu postpowego.

5.1.1.R
r r v Na balon dziaaj siy: cikoci Q , wyporu FW i oporu powietrza FO . Poniewa balon w d i w gr porusza si ze sta prdkoci, to na podstawie I zasady dynamiki Newtona, suma tych si, (czyli sia wypadkowa) wynosi zero. Warto siy oporu powietrza F0 zaley od prdkoci poruszajcego si ciaa. W naszym zadaniu wartoci prdkoci przy opadaniu i wznoszeniu balonu s takie same, a wic take wartoci si oporu s jednakowe. r r r Q + FW + FO = 0 Jeeli balon opada, r FO r FW
r v

r Q1
rwnanie wice wartoci si ma posta: Q1 FW FO = 0 , gdzie Q1 = Mg . Gdy balon wznosi si:
r FW r v

r Q2 r FO
Q2 + FO FW = 0 , Q2 = (M m )g , gdzie m masa wyrzuconego balastu. Rozwizujc te rwnania otrzymamy: F m = 2 M W , g a po wstawieniu wartoci liczbowych: 2900 N = 20 kg . m = 2 300 kg m 10 2 s

5.1.2.R.

r Mapka dziaa na lian si F skierowan w d. Jest to sia napinajca lian. Zgodnie z III r zasad dynamiki, liana dziaa na mapk si reakcji FR o takiej samej wartoci, skierowan r ku grze. Drug si dziaajc na mapk jest sia cikoci Q . Wypadkowa tych dwch si, r r r r zgodnie z II zasad dynamiki nadaje mapce przyspieszenie a : m a = FR + Q . Warto siy FR wyznaczymy z rwnania: m a = FR Q , gdzie Q = mg , m masa mapki. Ostatecznie: F = FR = m(a + g ) , m m F = 5 kg 0 ,5 2 + 10 2 = 52 ,5 N . s s
5.1.3.R.

r r r Na studentk dziaaj dwie siy: cikoci Q = m g oraz reakcji podoa (wagi) FR . Sia r r r r wypadkowa wynosi: m a = Q + FR . Warto siy FR rwna jest sile nacisku na wag (III zasada dynamiki), czyli wskazaniu wagi. Ruch w gr: r FR1 ma = FR1 Q Q = mg
r a

(1)

r Q
Ruch w d:

r FR1

ma = Q FR2

(2)

r a

r Q
Rnica si reakcji, (czyli take wskaza wagi) wyznaczonych z rwna (1) i (2) wynosi: Q FR = FR1 FR2 = 2 ma = 2 a , g czyli:

m FR g s 2 = 0 ,5 m . = a= 2 500 N 2Q s2 50 N 10
5.1.4.R.

r r r r Na ciarek dziaaj siy: cikoci Q = m g oraz reakcji nici FR . Ich wypadkowa F nadaje r ciarkowi poziome przyspieszenie a . Jest to zarazem przyspieszenie wagonu. r r r r F = Q + FR = m a Q = mg , F = ma F a tg = = Q g a = g tg Q = cos FR mg Q FR = = cos cos

r FR

r F r Q

Sia napinajca ni ma tak sam warto jak sia FR z jak ni dziaa na ciarek.

Liczbowe wartoci: a = 10 5.1.5.R.

m m tg 15 0 = 2 ,68 2 , 2 s s

FR =

0 ,1 kg 10 cos 15

m s 2 = 1,035 N . 0

r r Na ciao dziaaj dwie siy: cikoci Q i sia F przyoona przez lin. r F

r a r Ciao porusza si w gr z przyspieszeniem a , czyli: r r r ma = F + Q, ma = F Q , Q m= , g Q F = ma + Q = a + Q. g

r Q

Sia napinajca lin jest rwna, co do wartoci, sile F i maksymalna warto przyspieszenia amax spenia rwnanie: Q Fmax = a max + Q , g

F = max 1 g . Q Q Przyspieszeniu amax odpowiada najkrtszy czas tmin podnoszenia ciaa na wysoko h, taki e: 1 2 h = a max t min . 2 Ostatecznie: 2h 2h . t min = = a max Fmax Q 1 g a max =
Uwaga: na wysokoci h prdko ciaa wynosi v max = a max t min = 2h a max . 5.1.6.R. Drog sanek przedstawia rysunek:
r a1

(Fmax Q )g

s1
r v1

r a2

s2
Niech a1 i a2 oznaczaj przyspieszenia na odcinkach drogi s1 i s2, a t1 i t2 czasy przebycia tych odcinkw. v1 jest prdkoci u dou zbocza. Zwizki midzy tymi wielkociami przedstawiaj nastpujce rwnania kinematyczne: 1 s1 = a1t 12 , (1) 2 v1 = a 1 t 1 , (2) 1 2 s 2 = v1 t 2 + a 2 t 2 , (3) 2 0 = v1 + a 2 t 2 . (4) Eliminujc czas t1 z rwna (1) i (2) znajdujemy: v1 = 2 s 1 a1 . (5) Rwnania (3) i (4) pozwalaj otrzyma: v2 (6) s2 = 1 , 2a 2 2s a a (7) czyli s 2 = 1 1 = 1 s1 . 2a 2 a2 Dalej naley wyznaczy przyspieszenia a1 i a2, ktre zale od wspczynnika tarcia (tarcie kinetyczne). Ukad si dziaajcych na sanki na odcinkach s1 i s2 przedstawia rysunek:

r FR1 r T1 r Qy
r Qx r v

r Q

r T2

r FR2 r Q

r v

r r r Na sanki dziaaj trzy siy: cikoci Q , tarcia kinetycznego T1 lub T2 oraz reakcji podoa r r r r r FR1 lub FR2 . Siy Qx i Q y s rzutami wektora Q na kierunek rwnolegy i prostopady do r rwni (zbocza), v oznacza prdko ciaa. Poniewa ciao nie porusza si w kierunku prostopadym do podoa (kierunek y), to I zasada dynamiki pozwala napisa: r r FR1 + Q y = 0 , czyli FR1 Q y = 0 (8) r r FR2 Q = 0 (9) oraz FR2 + Q = 0 ,
a Qy = Q cos = mg cos, m masa ciaa. gdzie Q = mg, Dla kierunku rwnolegego do podoa (kierunek x) stosujemy II zasad dynamiki (ruch jednostajnie zmienny): r r r Q x + T1 = ma1 , co oznacza: Q x T1 = ma1 , (10) r r gdzie Qx = Q sin = mg sin oraz T2 = ma 2 T2 = ma 2 (11) Wartoci si tarcia T1 i T2 okrelaj zwizki: T1 = f FR1 , (12)

T2 = f FR2 .

(13)

Przyspieszenie a1 znajdujemy z rwna (8), (10) i (12): a1 = g (sin f cos ) . (14) Jest to wyraenie pozwalajce obliczy przyspieszenie ciaa zsuwajcego si z rwni pochyej o kcie nachylenia , gdy wspczynnik tarcia wynosi f. Przyspieszenie a2 wyznaczamy z rwna: (9), (11) i (13): a2 = f g . (15) Znak minus oznacza, e przyspieszenie ma zwrot przeciwny do przyjtego za dodatni (kierunek x) i ruch jest jednostajnie opniony. Wracajc do rwnania (7), po skorzystaniu z (14) i (15) mamy: sin f cos s2 = s1 . f Po przeksztaceniu znajdujemy poszukiwany wspczynnik tarcia: sin . (16) f = s2 + cos s1 Dla = 300, s1 = 20 m, s2 = 200 m otrzymujemy: f = 0,046.

5.1.7.R.

r r r Ukad si cikoci Q , tarcia T i reakcji FR , ktre dziaaj na samochd przedstawia rysunek.

s
Rwnanie wektorowe, wynikajce z II zasady dynamiki, ma posta: r r r r m a = Q + FR + T . Rzutujc wektory na kierunki x i y otrzymamy rwnania wice wartoci si: m a = Q x T , (1) 0 = Q y + FR , (2)

r v

r Qy

r FR r Qx r T r Q

gdzie: Q x = Q sin = mg sin , Q y = Q cos = mg cos ,

(3)

T = f FR . Warto przyspieszenia a w kierunku x wyznaczona z rwna (1) (3) wynosi: a = g (sin + f cos ) . (4) r Znak minus oznacza, e wektor a ma zwrot przeciwny do zwrotu osi x. Samochd do chwili zatrzymania si przebdzie drog s w czasie t, a jego prdko zmaleje od wartoci v0 (na dole zbocza) do zera (na wysokoci h). at2 (5) s = v0 t + 2 0 = v0 + at (6) h = s sin (7) Z rwna (5) i (6) otrzymamy: v2 s= 0 . (8) 2a Ostatecznie rwnania (4), (7) i (8) daj: 2 v0 sin . h= 2 g (sin + f cos ) km m = 20 , = 300, f = 0,1, g = 10 m/s2, otrzymamy: h = 17,5 m. Dla v0 = 72 h s

5.1.8.R. Na klocki dziaaj siy, jak na rysunku.

m2

r FR2 r N2

r a

m1

r T2 r Q2

r N1

r FR1 r T1 r Q1

r F

r r Q1 , Q2 - siy cikoci, r r T1 , T2 - siy tarcia, r r FR1 , FR2 - siy reakcji podoa, r r N 1 , N 2 - siy, jakimi ni dziaa na klocki, r F - dodatkowa sia zewntrzna. Oba klocki (bryy sztywne) i nierozcigliwa ni poruszaj si z takim samym r przyspieszeniem a (kierunek x). Druga zasada dynamiki w zapisie wektorowym ma posta: r r r r r r m1 a = F + Q1 + FR1 + N 1 + T1 dla klocka o masie m1
oraz r r r r r m2 a = N 2 + Q2 + FR2 + T2 dla klocka o masie m2.

Rzutujc te wektory na kierunki x i y otrzymujemy rwnania: m1 a = F cos N 1 T1 (1) 0 = F sin Q1 + FR1

m2 a = N 2 T2 0 = Q2 + FR2

(2)

Rwnania uzupeniajce: Q1 = m1 g , T1 = f 1 FR1

Q2 = m2 g , T2 = f 2 FR2

(3)

r' r Przyjmujemy na chwil, e ni posiada mas mn. Klocki na ni dziaaj siami N 1 i N '2 .
r a

r' N2

r' N1

mn

Oznacza to, e: ' ' mn a = N 1 N 2 .

(4)

' ' Wida, e gdy mn = 0 (ni niewaka) to N 1 = N 2 . Ale zgodnie z III zasad dynamiki: ' ' N 1 = N 1 oraz N 2 = N 2 . A wic dla niewakiej nici: N1 = N 2 = N . (5) Rwnania: (1), (2), (3), (4) i (5) pozwalaj wyznaczy przyspieszenie ukadu: F (cos + f 1 sin ) g ( f 1 m1 + f 2 m2 ) a= (6) m1 + m 2 oraz si napinajc ni: F (cos + f 1 sin ) + m1 g ( f 2 f 1 ) N = m2 . (7) m1 + m 2 Powysza analiza jest suszna, jeeli Q1 > F sin (klocek nie odrywa si od podoa) i F (cos + f 1 sin ) g ( f 1 m1 + f 2 m2 ) (czyli a 0 ). Maksymalna warto przyspieszenia i napicia nici wystpi dla kta m, takiego, e tg m = f 1 (maksimum wyraenia: r cos + f 1 sin ). Wzory (6) i (7) mona stosowa rwnie w przypadku, gdy sia F skierowana jest w d wzgldem poziomu. Wtedy przyjmujemy < 0.

5.1.9.R.
r r a2 FR 2 m2 r N2 r Q2 x r x r T2 Q2 y r Q2

r a1

r N1
m1 r Q1

r r Q1 , Q2 - siy cikoci, r r N 1 , N 2 - siy z jakimi ni dziaa na ciarki, r T2 - sia tarcia, r FR2 - reakcja podoa.

Rwnania wektorowe s nastpujce: r r r m1 a1 = Q1 + N 1 , r r r r r m2 a 2 = N 2 + Q2 + T2 + FR2 . Rzuty tych wektorw na kierunki x i y tworz rwnania: m1 a1 = Q1 N 1 oraz m2 a 2 = N 2 Q2 X T2 0 = FR 2 Q2 y . Gdzie Q1 = m1 g , Q2 = m2 g , Q2 x = Q2 sin = m2 g sin , Q2 y = Q2 cos = m2 g cos ,
T2 = f 2 FR 2 . Nierozcigliwo nici oznacza, e a1 = a 2 = a . Z kolei niewako nici i bloczka sprawia, e: N 1 = N 2 = N (patrz rozwizanie zad. 5.1.8.). Wykorzystujc powysze zwizki otrzymujemy nastpujcy ukad rwna: m1 a = m1 g N ,

(1)

m2 a = N m2 g sin f 2 m2 g cos . Jego rozwizaniem jest:

a= N=

m1 m2 (sin + f 2 cos ) g, m1 + m2

m1 m2 g (1 + sin + f 2 cos ) . m1 + m2

Uwaga: jeeli ciarki poruszayby si w przeciwn stron, wartoci przyspieszenia i siy nacigu nici wynosiyby:

a= N=

m2 (sin f 2 cos ) m1 g m1 + m2

m1 m2 g (1 + sin f 2 cos ) . m1 + m2 II zasada dynamiki dla klocka, kierunek poziomy, rwnanie skalarne: m a1 = F T1 (1)

5.1.10.R.
y

r T1

r FR 1 r a1

r F

gdzie a1 przyspieszenie klocka w ukadzie odniesienia zwizanym z Ziemi,

T1 sia tarcia dziaajca na klocek.

r Q1

r FR 2

r T2

r a2

II zasada dynamiki dla wzka, kierunek poziomy: M a 2 = T2 (2) gdzie a2 przyspieszenie wzka w ukadzie odniesienia zwizanym z Ziemi, T2 sia tarcia dziaajca na wzek.

r Q2

Oczywicie z III zasady dynamiki mamy: T1 = T2 = T . Przyspieszenie klocka wzgldem wzka wynosi: aW = a1 a 2 . (3) Korzystajc z rwna (1) i (2) otrzymamy: m F T 1 + M aW = . (4) m Przyspieszenie aW spenia musi warunek: aW 0 , co oznacza, e powinna wystpi relacja:
m F T 1 + . M

(5)

Sia tarcia przyjmowa moe wartoci od 0 do Tmax = f FR1 = f Q1 = f mg . W tym zadaniu

m 3 m = 6 N , czyli Tmax 1 + = 6 N 1 + = 7 ,2 N . 2 M 15 s Poniewa F = 20 N, wida, e nierwno (5) jest speniona, czyli aw > 0 i klocek przesuwa si wzgldem wzka. Wystpujce tarcie jest tarciem kinetycznym, a sia tarcia przyjmuje warto Tmax. Zatem przyspieszenie klocka wzgldem wzka wynosi: m F Tmax 1 + m M 20 N 7 ,2 N aW = = = 4 ,27 2 . m 3 kg s Dla F 7 ,2 N , klocek wzgldem wzka nie porusza si i aw = 0. Tmax = 0 ,2 3 kg 10
5.1.11.R. Zgodnie z I zasad dynamiki Newtona, przyczepa porusza si ze sta prdkoci wtedy, gdy suma dziaajcych na ni si rwna jest zeru. Ciar przyczepy rwnowaony jest si reakcji podoa, a sia, jak traktor dziaa na przyczep, rwnoway si oporw ruchu. 5.1.12.R. Na spadajce w powietrzu ciao dziaa, skierowana pionowo w d, sia cikoci P oraz przeciwnie do niej zwrcona sia oporu powietrza Fop. Zgodnie z II zasad dynamiki Newtona: P Fop = ma, skd: Fop = P ma. Poniewa: P = mg, wic: P m= g i ostatecznie: P g a Fop = P a = P = 6 N. g g 5.1.13. W pierwszym etapie ruchu, pod dziaaniem poziomo skierowanej siy, rwnej ciarowi klocka (F = mg) oraz przeciwdziaajcej jej siy tarcia (T = fmg), klocek porusza si ruchem jednostajnie przyspieszonym z przyspieszeniem a1, ktrego warto wynika z II zasady dynamiki Newtona: mg fmg = ma1 skd: a1 = g(1 f) W cigu czasu dziaania siy F, klocek osignie prdko kocow: v1 = a1 , rwn jednoczenie prdkoci pocztkowej klocka w drugim etapie jego ruchu. W drugim etapie ruchu, po zaprzestaniu dziaania siy F, klocek porusza si ruchem jednostajnie opnionym, pod dziaaniem hamujcej siy tarcia T= fmg, z przyspieszeniem a2. Warto tego przyspieszenia rwnie wynika z II zasady dynamiki Newtona: fmg = ma2, skd: a2 = fg.

Prdko klocka w tym etapie jego ruchu maleje (od prdkoci pocztkowej v1) zgodnie z rwnaniem: vk = v1 a2t. Klocek zatrzyma si (vk = 0) po czasie: v a t= 1 = 1 . a2 a2 Podstawiajc znalezione poprzednio wartoci a1 oraz a2, otrzymamy: 1 f t= = 60s. f
5.1.14. Przedstawiony na rysunku ukad cia porusza si pod dziaaniem siy cikoci P3 = m3 g dziaajcej na ciao o masie m3. Przyspieszenie, z jakim porusza si ukad, wynika z II zasady dynamiki Newtona: m3 g = (m1 + m2 + m3 )a, skd: m3 g a= m1 + m2 + m3 Nacig N nici czcej ciaa o masach m1 i m2 rwny jest sile, ktra ciau o masie m1 nadaje przyspieszenie a: m1 m3 N = m1 a = g. m1 + m2 + m3 Sia ta nie ulegnie zmianie, gdy zamienimy miejscami ciaa o masach m1 i m3 .

5.2. Dynamika ruchu punktu materialnego po okrgu.

5.2.1.R.

r r Na samochd dziaaj siy: cikoci Q , reakcji mostu FR , pocigowa silnika i tarcia. Dwie ostatnie skierowane s stycznie do toru i rwnowa si. W najwyszym punkcie mostu, siy r r r Q i FR s wspliniowe, a ich wypadkowa jest si dorodkow Fd . Czyli: r FR
r v

Q FR = Fd Q=mg Fd = mv2 R

r Q

v2 a wic: FR = m g . R

Dla m = 2000 kg, g = 10 m/s2, v = 54 km/h = 15 m/s, R = 100 m, otrzymamy: FR = 1,55 10 4 N . Sia nacisku na most ma warto liczbow rwn FR. Jeeli samochd traci kontakt z podoem, to FR = 0, czyli g =
2 v1 . R m km . Zatem prdko v1 = g R = 31,6 = 113,8 s h

5.2.2.R.

r r Na ciarek dziaaj dwie siy: sia cikoci Q i sia nici N . Ich wypadkowa jest si r dorodkow Fd :
y
r N
r

r r r Fd = Q + N , Q = mg.
l

0
r Q

F d

Rzutujc te siy na osie x i y otrzymamy: Fd = N sin, N cos - Q = 0.

x

Warto siy dorodkowej opisuje wzr: Fd = m2r,

gdzie - prdko ktowa ciarka, r promie okrgu, po ktrym porusza si ciarek, r = l sin. Z powyszych zalenoci otrzymamy: mg g 2 l cos = , N= . , T= = 2 cos l cos g 1 Wartoci liczbowe: = 5,3 , N = 1,4 N, T = 1,18 s. s
5.2.3.R.

Jeeli kierowca hamuje, samochd porusza si ruchem prostoliniowym jednostajnie opnionym i do zatrzymania si w czasie t przebywa drog s, tak e: s = vt + at2, 0 = v + at, T gdzie a = - - przyspieszenie, m T = fmg sia tarcia, m masa samochodu i kierowcy. v2 Czyli s= . 2 fg Jeeli kierowca zakrca to samochd porusza si po okrgu o promieniu R i si dorodkow jest sia tarcia: Fd = T,
s R
r v

mv 2 = T. R Czyli promie okrgu wynosi: R= mv 2 . T

Minimalny promie odpowiada maksymalnej wartoci siy tarcia T = Tmax = fmg, v2 Rmin = . fg Wida, e s < Rmin, a wic kierowca powinien zdecydowa si na hamowanie.
5.2.4.R.

Na satelit o masie m, poruszajcego si z prdkoci v po orbicie koowej o promieniu r dziaa tylko sia grawitacji, ktra jest si dorodkow: FG = Fd, GmM z mv 2 = , r r2 gdzie r = Rz+ h, s v Rz G staa grawitacji, r FG Mz masa Ziemi, Rz promie Ziemi. r GM z Otrzymamy: v = . Rz + h h Dla h = 0 prdkoc v nosi nazw pierwszej prdkoci kosmicznej. Jej warto liczbowa wynosi v = 7,9 km/s.
5.2.5.R.

Odp.: Mz =
5.2.6.R.

4 2 r 3 = 6 10 24 kg . 2 GT

Satelita stacjonarny porusza si po orbicie o promieniu r, ktrej paszczyzna pokrywa si z paszczyzn rwnikow. Okres obiegu rwny jest dobie ziemskiej. Zatem (patrz: zad. 5.2.4.) GmM z mv 2 = = m2r, r r2 v = r, 2 = . T GM z , promie satelity stacjonarnego przedstawia Poniewa przyspieszenie ziemskie g = R z2 wzr:

RT r= z g. 2 7 Liczbowa warto: r = 4 ,22 10 m = 42 200 km.

3

5.3. Dynamika ruchu obrotowego bryy sztywnej.

5.3.1.R.

Na koo dziaa sia tarcia, ktrej moment hamujcy M okrela II zasada dynamiki dla ruchu obrotowego: M = I, gdzie - przyspieszenie ktowe, I moment bezwadnoci. Prdko ktowa i przyspieszenie ktowe czy zaleno: d = , dt ktr w przypadku ruchu jednostajnie opnionego (co zakadamy) mona zapisa:

gdzie k prdko kocowa, tutaj k = 0, 0 prdko pocztkowa 0 = 2 n, n pocztkowa liczba obrotw koa w cigu sekundy. 2n Czyli = , t 2nI M=. a t Minus we wzorach oznacza, e ruch jest opniony i wektor momentu siy ma zwrot przeciwny do wektora prdkoci ktowej. Do chwili zatrzymania koo przebdzie drog ktow :

k 0 , t

= 0 t +

1 t2. 2

Uwzgldnienie powyszych zalenoci daje: = nt. 1 Cakowita liczba obrotw: N= = nt. 2 2 Liczbowe wartoci: dla n = 600 obr/min = 10 s , I = 0,2 kgm2, t = 20s otrzymamy: M = -0,63 Nm, N = 100 obrotw.
5.3.2.R.
1

r N

Na rur dziaaj dwie siy: sia cikoci Q i sia nici N . Druga zasada dynamiki dla ruchu postpowego rury ma posta:

r r
r Q

r ma= r Q+ r N,

czyli

ma = Q N, Q = mg, gdzie a przyspieszenie rodka masy rury.

II zasada dynamiki dla ruchu obrotowego rury wzgldem jej osi ma posta: r r r r M = r N = I . rN sin900 = I, Czyli: r promie rury, I = mr2 - moment bezwadnoci wzgldem osi rury, - przyspieszenie ktowe. Poniewa midzy nici i rur nie ma polizgu, to a = . r Po przeksztaceniach otrzymamy: 1 1 a = g, N = Q. 2 2

gdzie

Sia napicia nici ma warto rwn N.

5.3.3.R.

Model czsteczki CO2 przedstawia rysunek. Cae masy atomw zlokalizowane s praktycznie w jdrach, ktre traktujemy jak punkty materialne.
O C O

r1

r1

Moment bezwadnoci molekuy wzgldem osi prostopadej do osi molekuy dany jest wzorem: I = 2mO r12, gdzie mO masa atomu tlenu,
mO = AO , NA

AO = 16 10 3 kg mol-1 masa molowa tlenu atomowego,

NA = 6 ,022 10 23 mol-1 liczba Avogadra.

Jeeli r1 = 1,13 10 10 m otrzymamy: I = 6 ,8 10 46 kgm2.

5.3.4.R.

m2 r2 r1 r

m1

Moment

bezwadnoci molekuy wzgldem osi prostopadej do osi molekuy I = m1 r12+ m2 r22, (1) r = r1 + r2 . (2) Z definicji rodka masy: m1r1 = m2r2. (3) Rozwizujc ukad rwna (2) i (3) ze wzgldu na r1 i r2 i wstawiajc otrzymane wyniki do rwnania (1) otrzymamy: m1 m2 2 I= r = r2 , m1 + m2 m1 m2 jest mas zredukowan ukadu. gdzie = m1 + m2 W przypadku molekuy CO: A m1 = mO = O = 2,66 10 26 kg, NA
AO = 16 10 3 kg mol-1 masa molowa tlenu atomowego, NA = 6 ,022 10 23 mol-1 liczba Avogadra, A m2 = mC = C = 1,99 10 26 kg NA AC = 12 10 3 kg mol-1 masa molowa wegla atomowego, CO = 1,14 10 26 kg, r = 1,13 10 10 m. Czyli ICO = 1,46 10 46 kgm2. Dla molekuy HCl: AH = 1 10 3 kg mol-1, ACl = 35 ,45 10 3 kg mol-1 i IHCl = 1,57 10 46 kgm2.

5.3.5.R.

r' N2 r N2

r r r2 r1

r' N1
r N1

Naley przeanalizowa ruch trzech cia: dwch ciarkw, ktre poruszaj si ruchem postpowym i bloczka, ktry wykonuje ruch obrotowy. Na kady z r r ciarkw dziaaj siy: cikoci Q1,2 i sia nici N 1 ,2 . Drug zasad dynamiki dla tych cia mona zapisa:
x
m1 a1 = Q1 + N 1 , r r r m2 a 2 = Q2 + N 2 .

m2
r Q2

m1
r Q1

m1 > m2

gdzie Q1 = m1g, Q2 = m2g. Blok obraca si wok nieruchomej osi przechodzcej przez jego rodek. Momenty si i reakcji osi s rwne 0. Obrt bloku nastpuje pod wpywem momentw si napicia nici: r r r I = M 1 + M 2 (3) gdzie - przyspieszenie ktowe, r r r' r' r r' r r' M 1 = r1 N 1 i M 2 = r2 N 2 - momenty si N 1 i N 2 , z jakimi ni dziaa na blok. r r r r r' r' Jeeli przyj, e wektory r1 , r2 , N 1 i N 2 lea w paszczynie kartki, to wektory M 1 i M 2 s r r prostopade do kartki. M 1 zwrcony jest od nas, a M 2 do nas. Wartoci momentw si wynosz M1 = r1N1 sin900 = rN1, M2 = r2N2 sin900 = rN2, gdy r1 = r2 = r promie bloczka, a N1 = N1 i N2 = N2 na podstawie III zasady dynamiki. Przyjmujc zwrot od nas za dodatni, moemy zapisa rwnanie (3) w postaci skalarnej: I = M1 M2 = rN1 rN2. (4) Przyspieszenie ktowe bloczka i liniowe ciarkw a wie zaleno a = , (5) r gdy ni nie lizga si po bloczku. Rozwizujc ukad rwna (1), (2), (4), (5), po 1 uwzgldnieniu, e I = mr2 otrzymamy: 2 g( m1 m2 ) a= , m m1 + m2 + 2 oraz
N1 = m1(g - a), N2 = m2(g + a).

Poniewa ni jest nierozcigliwa, to wartoci przyspieszenia a1 i a2 s jednakowe: a1 = a2 = a. Przyjmujc, e ciarek m1 porusza si w d (zwrot dodatni) moemy napisa rwnania skalarne: m1a = Q1 N1, (1) -m2a = Q2 N2, (2)

m : a = 3,33 ms-2, N1 = 3,33 N, N2 = 2,67 N. s2 Uwaga: jeeli bloczek byby niewaki, czyli m = 0, I = 0, to z rwnania (4) wida od razu, e N1 = N2.

Liczbowe wartoci dla g = 10

5.3.6.R.

r FR
y

r T r Qy

r r

r Qx

Toczenie si ciaa wygodnie jest rozpatrywa jako zoenie ruchu postpowego rodka masy i ruchu obrotowego wzgldem osi przechodzcej przez rodek masy. Do obu rodzajw ruchu stosujemy II zasad dynamiki.

r Q

Na ciao toczce si po rwni pochyej r dziaaj trzy siy: sia cikoci Q , sia r r reakcji rwni FR i sia tarcia T . Drug zasad dynamiki dla ruchu postpowego mona zapisa: r r r r m a = Q + FR +T . Po rzutowaniu wektorw na kierunki x i y mamy: ma = Qx T, (1) 0 = FR - Qy, gdzie Qx = Qsin = mg sin, Qy = Qcos = mg cos. Poniewa nie ma polizgu, to wystpujce tarcie jest tarciem statycznym:
T Tmax = fFR = fQy = fmgcos,

gdzie f wspczynnik tarcia (statycznego). Druga zasada dynamiki dla ruchu obrotowego ma posta: r r r I = r T , gdzie I - moment bezwadnoci wzgldem osi przechodzcej przez rodek masy, - przyspieszenie ktowe. Ruch obrotowy wzgldem osi symetrii jest wynikiem dziaania tylko momentu siy tarcia, r r gdy momenty si Q i FR wynosz 0. W zapisie skalarnym mamy:
I = rT sin900 = rT, (2) Pamitajc, e przy braku polizgu obowizuje zaleno: a = , (3) r gdzie przyspieszenie ktowe w ruchu obrotowym wzgldem osi przechodzcej przez rodek masy, a przyspieszenie liniowe rodka masy, r promie ciaa,

mamy ukad trzech rwna (1), (2), (3), z ktrego wyznaczy mona a, i T. Po rozwizaniu tego ukadu otrzymamy:
a=
g sin , I 1+ mr 2

g sin , I r 1 + mr 2

T=

mg sin . mr 2 1+ I 1 f ctg. mr 2 1+ I

Warunek, przy ktrym moliwe jest toczenie bez polizgu ma posta:

mg sin fmg cos mr 2 1+ I
5.3.7.R.

lub

Jeeli oba ciaa rozpoczynaj ruch, to t sam odlego w krtszym czasie przebdzie ciao poruszajce si z wikszym przyspieszeniem. Z rozwizania zad. 5.3.6. wida, e wiksze przyspieszenie liniowe bdzie miao ciao o mniejszym momencie bezwadnoci. Poniewa 2 1 Ikuli = mr2, a walca Iwalca = mr2, to jest oczywiste, e szybciej stoczy si kula. 5 2
5.3.8.R.

Odp:

2 7 v0 - droga, jak przebdzie kula do chwili zatrzymania si, 10 g sin 14 v0 t= - czas, po ktrym kula wrci do podstawy rwni. 5 g sin m Dla v0 = 10 , = 300, s = 9,9 m, t = 3,36 s. s

s=

5.3.9.R.
2 12 v0 Odp: s = . 49 g

5.3.10.R.

r v0
r v

r T

Po zetkniciu si obrczy z podoem zmiany w czasie jej prdkoci liniowej i ktowej opisuj wyraenia: v = v0 at, = 0 - t, T gdzie a = - przyspieszenie liniowe, m T sia tarcia kinetycznego wystpujca w czasie polizgu, m masa obrczy, M TR = = - przyspieszenie ktowe, I I M = TR moment siy tarcia, R promie obrczy, I - moment bezwadnoci wzgldem osi obrczy I = mR2. Wykorzystujc powysze zalenoci otrzymujemy nastpujcy zwizek:
v = v0 0 R + R .

Po zmianie zwrotu prdkoci liniowej, obrcz w kocowej fazie toczy si bez polizgu, a wic

=czyli

v , R v=

v < 0, > 0, v0 0 R . 2

Prdko v speni warunek: v < 0 gdy 0 R > v0 . Jeeli chcemy np. aby v = v0 , to prdkoci
v0 i 0 musz spenia zwizek: 0 R = 3 v0 .
5.3.11.R.

Jeeli walec znajdzie si na powierzchni szorstkiej o wsplczynniku tarcia f, pojawia si sia r r tarcia posuwistego T , ktra zmniejsza prdko liniow walca. Moment M tej siy wzgldem osi walca nadaje mu ruch obrotowy. Walec bdzie toczy si pocztkowo w obecnoci polizgu.

r v0

r v

r T
r r r r M = I = r T ,
gdzie T = fmg,

r r

M = I = rT sin900 = rT, m masa walca.

Z drugiej zasady dynamiki

r r T = ma ,
-T = ma,

wic przyspieszenie walca

a = -fg.

Po czasie t prdko liniowa walca wynosi: v = v0 + at = v0 fgt, a prdko ktowa: = t. M rT rfmg Przyspieszenie ktowe: = = = . I I I Jeeli poczwszy od chwili t1 ruch walca ma by bez polizgu, to v1 = 1r, rfmg t 1 r, czyli v0 fgt1 = I v0 t1 = . std mr 2 fg 1 + I Prdko liniowa walca w ruchu bez polizgu jest staa i wynosi: v0 v1 = I 1+ mr 2 1 Dla walca I = mr2, czyli 2 v 2 t 1 = 0 , v1 = v0 . 3 3 fg
5.3.12.R.

Wygodnie jest traktowa ruch koowrotu jako obrt wok chwilowej osi A, przechodzcej przez punkty, w ktrych koowrt styka si z podoem. Taki obrt uwarunkowany jest tylko r r momentem siy F wzgldem osi A. Momenty pozostaych si: tarcia T oraz cikoci i reakcji podoa (niezaznaczonych na rysunku) wynosz 0. Zatem: M = F x = IA ,

C B

r F

r T
gdzie x = CB,

R A

OB x + r = , czyli x = Rcos - r R R oraz IA = I0 +mR2 moment bezwadnoci wzgldem osi A (na podstawie twierdzenia Steinera), I0 moment bezwadnoci wzgldem osi koowrotu, a = przyspieszenie ktowe, R a przyspieszenie liniowe rodka masy.

cos =

Std
a=

R cos r RF . I 0 + mR 2

Jeeli cos > Gdy cos <

r , to a > 0 i koowrt bdzie porusza si w kierunku nici (ni nawija si). R

r , ni odwija si z koowrotu. R r Kiedy cos = , = 0 i ruch obrotowy nie wystpuje, a ruch postpowy szpuli opisuje R rwnanie: Fr - T, Ma = Fcos - T = R gdzie T = f(mg - Fsin) f - wspczynnik tarcia posuwistego.

Poniewa sin =

r 1 cos 2 = 1 R

otrzymamy:
2

a=

Fr fF r fg + 1 mR m R

5.3.13.R.

A
l2 l1

r N

r T

r N'

r T'

r F

Rysunek przedstawia siy dziaajce na dwigni i walec po rozpoczciu hamowania. Z III zasady dynamiki wynika, e T = T N = N. Warunek rwnowagi momentw si wzgldem osi A-A mona zapisa: F l1 N l2 = 0. Fl Std N= 1 . l2 Sia tarcia dziaajca na walec wynosi: Fl T = f N = f N = f 1 . l2 Zwizany z ni moment siy Fl M = R T =R f 1 l2 nadaje walcowi przyspieszenie ktowe (opnienie): M = . I0 Prdko ktowa walca maleje od 0 do 0 w czasie t: 0 = 0 - t. Poszukiwana warto siy F wynosi: I l F= 0 0 2 . t f R l1
5.3.14.R.

Sytuacj przedstawia rysunek. Rozpatrujemy dwa ciaa: walec i ciarek. Poniewa ni jest nierozcigliwa i nie lizga si po walcu, to warto przyspieszenia liniowego aB punktu B jest taka sama jak warto przyspieszenia ciarka a: aB = a.
r N

B
r T

O r
A
r N'

m
r Q

Niewako nici i bloczka pozwala napisa (porwnaj rozwizania zada 5.1.8. i 5.3.5.): N = N.

Inne zalenoci: przyspieszenie rodka masy walca:

aO = r gdzie: - przyspieszenie ktowe ruchu obrotowego, r promie walca, przyspieszenie punktu B: aB = a = aO + r = 2 aO II zasada dynamiki dla walca: - ruch postpowy: - ruch obrotowy: II zasada dynamiki dla ciarka: czyli MaO = N T, I = Nr + Tr, ma = Q N, ma = mg N.

Rozwizaniem tego ukadu rwna jest - przyspieszenie ciarka:

a= 4g , M I 4+ + m mr 2

- sia tarcia dziaajca na walec:

T= 1 Mr2 czyli: 2 a= a I 2 M . 4r

Dla penego walca I =

1 4g , T = Ma . 3M 8 4+ 2 m Znak - oznacza, e w tym przypadku sia tarcia ma zwrot przeciwny do zaoonego, czyli skierowana jest w prawo. Dla walca wydronego I = Mr2 czyli: 2g , T = 0. a= M 2+ m Brak siy tarcia oznacza tutaj, e walec wydrony moe toczy si bez polizgu nawet po idealnie gadkim stole.
5.3.15.R.

Momenty si cikoci i reakcji osi wzgldem osi obrotu wynosz 0. Ich linia dziaania przechodzi przez o. Dla ukadu student-krzeso-odwaniki speniona jest zasada zachowania momentu pdu. Pocztkowy moment pdu ukadu wynosi: L1 = (I0 + 2ml12)1, gdzie 1 = 2 n1, a po zgiciu rk: L2 = (I0 + 2ml22)2, gdzie 2 = 2 n2. Poniewa otrzymamy:
L1 = L2

I 0 + 2ml12 . 2 I 0 + 2ml 2 Dla n1 = 1 obr/s, I0 = 3 kgm2, m = 5 kg, l1 = 0,8 m, l2 = 0,2 m mamy n2 = 2,8 obr/s. n2 = n1
5.3.16.R.

Na belk dziaaj dwie siy: sia cikoci i reakcja osi. Przyjmijmy o A za o odniesienia. Moment reakcji osi wynosi 0 poniewa jej linia dziaania przechodzi przez o. Moment siy cikoci rwnie wynosi 0, gdy zakadamy i czas hamowania kuli w belce jest bardzo krtki i belka w tym czasie nie odchyli si znaczco od pionu. Mona, wic przyj, e speniona jest zasada zachowania momentu pdu. Moment pdu ukadu kula-belka przed uderzeniem kuli rwny jest momentowi pdu kuli A L1 = mv0 l. Po uderzeniu L2 = I + ml2 = (I+ml2) , 1 l gdzie I = Ml2. 3 Poniewa L1 = L2 otrzymamy: mv0 l v0 = = . r 2 v0 I + ml M l + 1 m 3m Skadowa pozioma siy reakcji osi jest jedyn si zewntrzn mogc zmieni pd ukadu. Jeeli sia ta wynosi 0, to speniona jest zasada zachowania pdu. Przyjmijmy, e kula uderza w belk w odlegoci a od osi obrotu. Pd ukadu przed zderzeniem rwny jest pdowi kuli p1 = mv0. A Po uderzeniu kuli pd ukadu wynosi: p2 = m a + MvS, l l 2 a gdzie vS = prdko rodka masy belki. 2 Z kolei z zasady zachowania momentu pdu mamy: r v0 mv0 a = I + ma2, m czyli mv0 a . = I + ma 2 Po drobnych przeksztaceniach mona zauway, e pd p2 daje si zapisa w postaci uamka: p1 p2 = . I + ma 2 M la + ma 2 2

M la 2 Ml 2 . Poniewa I = wic dla a = l speniona jest zasada 3 3 2 M la zachowania pdu i skadowa pozioma siy reakcji osi wynosi zero. Jeeli np. > I czyli 2 2 a > 3 l to p2 > p1, a wic pd ukadu wzrasta. Pozioma skadowa reakcji osi ma w tym

Wida, e p2 = p1 jeeli I =

przypadku warto rn od zera i zwrot taki jak uderzajca kula.

5.3.17.R.

Korzystamy z zasady zachowania momentu pdu ukadu student-tarcza. Pocztkowy moment pdu wynosi L1 = 0 (student i tarcza nie poruszaj si). Jeeli student chodzi wzdu brzegu tarczy z prdkoci v wzgldem niej, a tarcza obraca si z prdkoci ktow , to moment pdu ukadu L2 mona zapisa: L2 = m(v-R)R - I, 1 MR2 - moment bezwadnoci tarczy. Z zasady zachowania momentu pdu gdzie I = 2 L1 = L2 = 0 otrzymamy: v = . M R 1 + 2m 2 Okres obrotu tarczy wynosi T = , a poszukiwana droga:

s = vT = 2 R(1 +
5.3.18.R.

M ). 2m

Ukad wektorw przedstawia rysunek. migo dziaa na samolot momentem siy: r r r M = L, r v

r r
r M

gdzie - wektor ktowej prdkoci precesji, r r L = I - moment pdu miga, I moment bezwadnoci miga, = 2n prdko ktowa miga, n czsto obrotw. v Tutaj = , v prdko liniowa samolotu w jego ruchu po okrgu o promieniu r. Wektor r r zwrcony jest do nas.

Tak wic warto momentu siy M wynosi:

M =

2nIv . r

Liczbowa warto dla n=2400 obr/min = 40 s-1, I = 15 kgm2, v = 360 km/h=100 m/s, r = 800 m: M = 471 Nm.
5.3.19.R.
m 0 ,1 m mgl 1 s2 Odp.: = = =1 . 1 I s 0 ,005 kgm 2 80 s 5.3.20.R. Moment bezwadnoci kuli A: 0 ,4 kg 10

I A = 0,4m A rA , a kuli B: 2 I B = 0,4m B rB . Stosunek tych wielkoci:

I A m A rA = I B m B rB Przyjmujc, e obie kule wykonane s z tego samego materiau o jednakowej gstoci : m = , V gdzie: 4 V = r 3 - objto kuli, 3 moemy znale zwizek midzy masami kul i ich promieniami: m A rA = , m B rB skd:
rA m =3 A , rB mB
3

a wic: I A mA mA 3 = I B mB mB Poniewa wiemy, e m A = 8m B , wic: IA = 32 IB i ostatecznie: I A = 32 I B .

2