Anthony Robbins - Obudź W Sobie Olbrzyma

Dedykuj t ksik nieograniczonej mocy, jaka spoczywa w Tobie. Nie pozwl jej spa duej.
Ale przede wszystkim dedykuj j mojej onie Becky, ktra jest ywym przykadem bezinteresownej mioci i wsparcia. Kocham Ci, moja droga.
>
ZESKANOWAEM T KSIK I DZIEL SI Z TOB GDY JEST WYJTKOWA, JEELI SAM PRZECZYTAE INTERESUJC KSIK ZESKANUJ J, PRZYNAJMNIEJ JEDN I PODZIEL SI Z LUDMI
:)
WYMWNICIWO
Studio Emka
Tytu oryginau: Awaken The Giant Within Przekad: Pawe Cichawa Projekt graficzny okadki: Marek Zadworny Redakcja: Barbara ebrowska Redakcja techniczna: Marzenna Kiedrowska Korekta: Magorzata Merkel-Masse
SPIS TRECI
Podzikowania Przedmowa Cz pierwsza Udowodnij swoj sil Rozdzia pierwszy Marzenia o przeznaczeniu Rozdzia drugi Decyzje: Droga ku potdze Rozdzia trzeci Sia, ktra ksztatuje twoje ycie Rozdzia czwarty Systemy przekona: Sia tworzenia i sia niszczenia Rozdzia pity Czy zmiana moe si dokona w jednej chwili? Rozdzia szsty Jak zmieni dowolny aspekt ycia: Nauka Warunkowania Neuroasocjacyjnego Rozdzia sidmy Jak zdoby to, czego chcesz Rozdzia smy Odpowiedzi s pytania Rozdzia dziewity Sownictwo sukcesu Rozdzia dziesity Przetnij zasieki, zburz mury, zerwij wizy i tanecznym krokiem zmierzaj do sukcesu Rozdzia jedenasty Dziesi emocjonalnych skadnikw siy Rozdzia dwunasty Cudowna obsesja -jak stworzy nieodpart przyszos' Rozdzia trzynasty Dziesiciodniowe wyzwanie 15 31 61 91 136 158 194 231 262 297 323 357 404 7 10
Copyright 1991 BY ANTHONY ROBBINS First Fireside Edition 1992 Copyright Polish edition by Wydawnictwo Studio EMKA Warszawa 2002
Wszelkie prawa wcznie z prawem do reprodukcji tekstw w caoci lub w czcs'ci, w jakiejkolwiek formie - zastrzeone
Informacji udziela: Wydawnictwo Studio EMKA Al. Jerozolimskie 101/43, 02-011 Warszawa tel./fax (022) 628 08 38, 621 39 07 e-mail: wydawnictwo@studioemka.com.pl Internet: http://www.studioemka.com.pl ISBN 83-85881-20-4 Skad i amanie: Video Art Studio Sp. z o.o.
Druk i oprawa: Zakady Graficzne "MOMAG" S.A. 97-200 Tomaszw Maz., ul. Farbiarska 28/32 tel. (044) 724-28-87, 724-68-09; fax 724-22-71
SPIS TRECI
Cz druga Sprawowa kontrol. System nadrzdny Rozdzia czternasty rdo wszystkiego: System Nadrzdny Rozdzia pitnasty Wartos'ci yciowe: Twj osobisty kompas Rozdzia szesnasty Reguy.-Jeli jeste nieoszczdny, oto wyjanienie dlaczego Rozdzia siedemnasty Odniesienia: Osnowa ycia Rozdzia osiemnasty Tosamo: Klucz do rozwoju Cz trzecia Nowe ycie w siedem dni Rozdzia dziewitnasty Przeznaczenie emocjonalne.-Jedyny prawdziwy sukces Rozdzia dwudziesty Przeznaczenie fizyczne: Wizienie cierpienia czy paac przyjemnoci Rozdzia dwudziesty pierwszy Przeznaczenie w kontaktach z ludmi: Dbaj o innych i dziel si z nimi Rozdzia dwudziesty drugi Przeznaczenie finansowe: Mae kroki do maej (lub wielkiej) fortuny Rozdzia dwudziesty trzeci Bd' nieskazitelny: Twj kodeks zachowania Rozdzia dwudziesty czwarty Opanuj swj czas i swoje ycie Rozdzia dwudziesty pity Odpocznij i rozerwij si: Nawet Bg sidmego dnia odpoczywa Cz czwarta Lekcja przeznaczenia Rozdzia dwudziesty szsty Ostateczne wyzwanie: Co moe zrobi jeden czowiek
421 445 483 518 543
PODZIKOWANIA
Kiedy zaczynam rozmyla nad ogromem tego projektu, przy pominam sobie sytuacj, kiedy sawny baseballista wbiega na boisko w ostatnim kwadransie meczu, odbywa narad z innymi graczami, pe wny siebie biegnie ku linii kocowej i rzutem na odlego pidzie siciu jardw zdobywa zwycisk bramk! Kibice wiwatuj, trenerzy s poruszeni, a baseballista z pen radoci rozkoszuje si chwa zwycistwa. By to jednake wysiek caego zespou. Baseballista sta si bohaterem w oczach ogu, lecz w grze, jak jest ycie, jest wielu uczestnikw zwycistwa ukrytych za plecami bohaterw. Tak te byo w przypadku tego projektu. Nigdy nie miaem problemw z przelaniem sw na papier, ale kiedy prbuj przela na uczucia, jakie ywi do tak wielu lojalnych i nadzwyczaj bezinteresownych czonkw mojej rodziny, przyjaci i wsppracownikw, czuj zako potanie. Trudno mi tu sporzdzi ich list wedug jakiej hierarchii, poniewa by to prawdziwie zespoowy wysiek od samego pocztku. Podzikowania skadam: Mojej onie Becky, mojej mamie oraz czwrce moich dzieci: Jairekowi, Joshowi, Jolie i Tylerowi. Wasza mio stanowi o mojej sile. Nie ma dla mnie nic waniejszego. Moim asystentkom, Deenie Tuttle i Karen Risch, dwm zadzi wiajcym kobietom, penym siy i energii, ktre pozostay wierne i przekonane do koca o tym, e to, co robimy, nie jest bez znaczenia, nawet wtedy, kiedy oznaczao to cale noce spdzane z dala od mw i dzieci, podanie za mn po caym kraju, zawsze z umiechem na twarzy i gotowoci wspierania mnie. Ksika ta nigdy nie zostaaby ukoczona bez ich niezachwianej wiernoci. Przedstawicielom oraz kierownictwu Field Sales za ich codzien n prac organizacyjn, dziki ktrej mogem w spokoju przybywa do zatoczonych sal w miastach, gdzie odbyway si seminaria. Kon sultantom z Personal Development, ktrzy pomogli mi udowodni, e seminaria z wykorzystaniem wideo s lepsze. Dzikuj Wam za odwag i oddanie. Przedstawicielom Obsugi Klientw z Robbins Research Internationa], ktrzy suc sw inspiracj sprawiali, e
575 580 595 601 624 631
636
639
PODZIKOWANIA
PODZIKOWANIA
klienci przystpowali do dziaania oraz osigali nowe jakociowo poziomy. Jestem im za to bardzo wdziczny. Caemu zespoowi z biura Robbins Research International w San Diego, ktrzy spdzajc w pracy ogromn liczb godzin, podsuwali mi pomysy oraz dbali o zachowanie integralnoci mojej wizji. Moim partnerom i wsppracownikom z Anthony Robbins Companies, szczeglnie za" moim drogim przyjacioom z Fortune Management - wzruszyo mnie do gbi serca Wasze zrozumienie mojego nieprawdopodobnie napitego planu dziaania. Uczestnikom moich seminariw. Wiele si od Was nauczyem, dzikuj wic za Wasz wkad do tej pracy. Specjalne podzikowania skadam grupie, ktra uzyskaa s'wiadectwa w 1991 roku. Rocznik ten udzieli mi wyjtkowego wsparcia, kiedy to przez ponad dwa tygodnie pracowaem po caym nocach, aby ksika ukazaa si na czas. Hrabiemu Strumpell, ktrego przyja i powicenie kadej chwili po to, aby dostarczy mi wszelkich niezbdnych materiaw, pozwalao mi zachowa spokj duszy podczas tworzenia ksiki. Robertowi Bays, mojemu drogiemu przyjacielowi, ktrego mdros' i bezinteresowna przyja pozwoliy mi przeby wszystkie wyboiste drogi. Jestem nieskoczenie wdziczny za jego cenny wkad. Dzikuj rwnie Vicki St.George, prawdziwy to klejnot w przyjani. Michaelowi Hutchisonowi, ktry sw wiedz zawsze reprezentowa najwyszy poziom. Kontakt z nim by dla mnie bogosawiestwem. Wdziczny jestem rwnie mojemu najlepszemu przyjacielowi Michaelowi Keyes - dziki, przyjacielu, za twoje poczucie humoru i mdros', twoje zaangaowanie i przyja. Mam nadziej, e dane mi bdzie cieszy si Twoj przyjani jeszcze dugo w przyszoci. Zaodze zamku", szczeglnie Theresie Lannon i Elizabeth Calfee, ktre stanowiy najlepszy na wiecie zesp. Dzikuj za to, e potrafiycie dom czowieka uczyni jego zamkiem. Moim dobrym przyjacioom z Guthy Renker Corporation, Gregowi Renker, Billowi Guthy, Lenny'emu Lieberman, Jonowi Schulberg i Johnowi Zahody, ktrzy wraz z pracownikami Cassette Productions pomogli mi rozprowadzi ponad siedem milionw tas'm wideo w cigu zaledwie dwu lat oraz przekaza filozofi zawart w Personal Power ludziom na caym s'wiecie. Bardzo ceni sobie Wasz przyja. Peterowi Guber za jego inspirujce rozmowy telefoniczne oraz wsparcie. Gboko powaam sobie nasze kontakty.
Ken i Marge Blanchardom - kwartalne spotkania Becky i moje z Wami s zawsze rdem wzajemnego oczarowania i stale rosncego szacunku. Martinowi i Janet Sheenom za to, e byli mi przykadem wyjtkowej pasji, integralnoci i oddania. Dzikuj za to, e suylis'cie mi za wiato. Wszystkim ochotnikom z Anthony Robbins Foundation - dziki Waszemu bezinteresownemu oddaniu i zaangaowaniu los bezdomnych, winiw, dzieci oraz starszych ludzi nigdy ju nie bdzie taki sam jak dawniej. Was to rzeczywiCie obchodzi! Robertowi Cialdiniemu, Stu Mittlemanowi, Philowi Maffetone'owi, Paulowi Pilzerowi oraz Johnowi Robbinsowi - za Wasz wkad w t ksik, ktry bdzie mia wpyw na jakosC ycia ludzi. Wielkiemu mistrzowi tae kwon do, Jhoonowi Rhee, ktrego staa przyja, wierno oraz wiedza suyy mi jako natchnienie do dalszego dziaania. Skadam przed Panem pokony pene szacunku. Personelowi na Fidi z kurortu Namale Plantation oraz mieszka com ssiednich wiosek Viville i Nadi. Suc swoim przykadem, na uczylicie mnie, e ycie jest darem i radoci oraz e uczucie szcz cia jest jedynym sposobem na to, by y. Janowi Millerowi oraz jego sprawnemu zespoowi - chyl czoo przed Wami w podzikowaniu za wierny kontakt w tym trudnym przedsiwziciu wydawniczym. Dickowi Snyderowi, Bobowi Asahina i Sarah Bayliss dzikuj jeszcze raz za wiar we mnie. Ponawiajc podzikowania zoone w mej ksice Unlimited Power, przekazuj jeszcze raz wyrazy wdzicznoci wszystkich olbrzy mom, na ktrych ramionach znajdowaem wsparcie. Dzikuj nau czycielom, ktrzy uksztatowali moj filozofi, strategi i umiejtnoci. I na zakoczenie dzikuj wszystkim tym ludziom, ktrzy stali gdzie za scen i udzielali mi swojego wsparcia, by wymieni takie osoby jak: Kathy Moeller, Suzy Gonzales, Joan Meng, Nancy Minkus, Shari Wilson, Mary Kent, Valerie Felts, Leigh Lendzian, Dave Polcino, Cherrell Tarantino, Mark Lamm, Robert Mott za prac artystyczn oraz panom z Franklin Type z Nowego Jorku. Ludzie ci nigdy nie akceptowali pogldu, e co moe by niemo liwe. Wszyscy w czasie tej odysei oczekiwalimy i dowiadczylimy cudw. Wszyscy wydorolelimy i stalimy si bogatsi w tym procesie. Jestecie wszyscy olbrzymami w moim yciu.
PRZEDMOWA
11
PRZEDMOWA
Jako gwny psycholog szpitala Bellevue w Nowym Jorku, do strzegam ogrom ludzkiego nieszczcia i to nie tylko w odniesieniu do leczonych przez nas pacjentw cierpicych na choroby umysowe, ale rwnie w kontaktach z normalnym", zdrowym" personelem, ktry ich leczy. Te same cierpienia spotykam rwnie w swojej prywatnej praktyce, gdzie opiekuje si ludmi, ktrzy zajmuj wysokie stanowiska i odnosz wzgldne sukcesy. Dos' czsto ten bl i cierpienia nie s konieczne i znikaj ostatecznie w momencie, kiedy ludzie przejmuj pen kontrol nad swoimi przekonaniami, uczuciami oraz dziaaniem po to, aby zmieni swoje ycie. Niestety, w wikszoci przypadkw tak si nie dzieje. Ludzie na cos' czekaj, po czym prbuj co.< zmieni, by osign lepsze rezultaty, lecz czsto ograniczaj si do potrzeby narzekania na swoje straszne ycie i licz, e kto' inny ich problemy za nich zaatwi". Us'wiadomienie tym ludziom, e to oni sami decyduj o ostatecznym rezultacie swojego ycia, nie jest czsto proste. Jest to w rzeczywistoci zwykle niezmiernie trudne zadanie. Std te cigle poszukuj nowych metod i sposobw, ktre mgbym zastosowa zarwno w odniesieniu do moich pacjentw w szpitalu, jak i tych, ktrych przyjmuj prywatnie. Pi lat temu usyszaem po raz pierwszy o pracach prowadzonych przez Tony'ego Robbinsa. Uczestniczyem w jednym z jego seminariw w Nowym Jorku. Tak jak oczekiwaem, by to prawdziwie niezwyky wieczr. Tym natomiast czego nie oczekiwaem, by geniusz Tony'ego, jaki okaza w dziedzinie zachowa i komunikacji midzyludzkiej. Tego wieczora dowiedziaem si rwnie, i Tony podziela moj wiar, e kady przecitnie zdrowy umysowo czowiek jest w stanie peni kontrol nad swoim yciem i cieszy si nim w peni. Wkrtce potem zaczem uczszcza na dwutygodniowy kurs Tony'ego. Wiele z tego, czego si tam nauczyem, prze kazaem swoim kolegom oraz pacjentom. Kurs ten nazwaem
podstawowym kursem ycia". Nastpnie polecaem wszystkim t seri kaset oraz pierwsz ksik Robbinsa zatytuowan Unlimited Power. Chocia czs' moich kolegw oburza si czy te okazuje zdziwienie tym, e polecam prace takiego modego czowieka, ktry nie posiada dyplomw akademickich, ci, ktrzy naprawd go czytaj lub suchaj, zgadzaj si ze mn. Poza zrozumiaymi i dobrymi informacjami, Tony ma talent oraz styl, ktry pozwala na atwe przyswojenie sobie tych informacji. Ostatecznie moja ona i ja wzilis'my udzia w kursie Dat with Destiny (Randka z Przeznaczeniem), zawierajcym wiele koncepcji, ktre potem ukazay si w oddzielnej publikacji Tony'ego Awaken the Giant within. Ten weekend pozwoli nam dokona zmian co do wartos'ci, jakie wyznawalis'my, i kontroli zasad, ktre pozwoliy nam w cigu ostatnich dwch lat sta si bardziej wydajnymi ludmi oraz osign wiele rzeczy. Tony jest dla mnie wielkim trenerem w grze zwanej yciem. Jego dogbna wnikliwos', inteligencja, pasja i oddanie daj si zauway wszdzie i zawsze su za inspiracj. Czytajc t ksik, czuj si tak, jakbym siedzia naprzeciwko Tony'ego i prowadzi z nim niezwykle powan i zabawn rozmow. Naley si do tej ksiki odwoywa cigle i traktowa j jak instrukcj zawsze, kiedy ycie stawia przed nami jakie' nowe wyzwanie lub wymaga zmiany w postpowaniu. To arsena peen narzdzi, ktre pomog ci dokona dugotrwaych zmian lub wprowadzi nowe jakos'ci do twojego ycia. W gruncie rzeczy gdyby t ksik przeczytaa wikszos' ludzi i gdyby szczerze zastosowali si do jej poucze, ja i wielu moich kolegw pozbawieni zostalibys'my pracy.
DR FREDERICK L. COVAN
Upione gboko w czowieku tkwi moce, ktre wprawiyby go w osupienie, o ktrych istnieniu nawet nie marzy; siy, ktre, rozbudzone i zaprzgnite do dziaania, zrewolucjonizowayby jego ycie.
ORISON SWETT MARDEN
Cz pierwsza
UWOLNIJ SWOJ SI
Rozdzia pierwszy
MARZENIA O PRZEZNACZENIU
Czowiek konsekwentny wierzy w przeznaczenie, czowiek kapryny w przypadek.
BENJAMIN DISRAELI
Kt z nas nie ma marze? Gboko w duszy kady z nas chce wierzy, e posiada ten szczeglny dar, dziki ktremu potrafi poruszy innych na swj specjalny sposb i potrafi ulepszy s'wiat. Na pewnym etapie w kadym z nas skrystalizowaa si wizja po ziomu ycia, na jaki sobie zasugujemy, jakiego pragniemy. Jed nak frustracje i rutyna dnia codziennego przesoniy u wielu z nas marzenia te tak bardzo, e zaprzestalimy ju nawet prb ich spenienia. W zbyt licznych wypadkach marzenia te si rozwiay, a wraz z tym znikna ch ksztatowania wasnego przeznacze nia. Wielu z nas utracio to poczucie pewnos'ci, ktre prowadzi do zwycistwa. Celem mojego ycia stao si przywrcenie ma rze i urzeczywistnienie ich, cige przypominanie o tkwicych w nas nieograniczonych moliwociach, namawianie do wyko rzystywania upionych mocy, ktre drzemi w kadym z nas. Nigdy nie zapomn dnia, kiedy dotaro do mnie, e wprowa dziem w ycie moje marzenia. Siedziaem wtedy na pokadzie mojego helikoptera, w drodze ze spotkania w Los Angeles do Orange County, gdzie miaem poprowadzi seminarium. Kiedy znajdowaem si nad Glendale, rozpoznaem nagle pewien duy budynek, zatrzymaem helikopter i zawisem w powietrzu. Zdaem
16
OBUD W SOBIE OLBRZYMA
I. MARZENIA O PRZEZNACZENIU
17
sobie spraw z faktu, e w tym was'nie budynku zaledwie dwa nacie lat wczeniej pracowaem jako odwierny! W tamtych dniach martwiem si, czy dugo mj volkswa gen rocznik 1960 wytrzyma trzydziestominutow drog do pra cy. Cae moje ycie skupiao si na tym, jak przetrwa. Czuem si osamotniony i przestraszony. Tego dnia, kiedy w swoim he likopterze unosiem si w powietrzu, pomylaem: Jakie zmia ny moe przynie jedno dziesiciolecie." Dwanacie lat temu rwnie i ja miaem marzenia, ale wyda wao mi si wtedy, e nigdy si nie speni. Dzi jestem przekonany, e wszystkie moje przesze niepowodzenia i frustracje stanowiy w rze czywistoci podstaw wiedzy i zrozumienia, dziki ktrym mog si cieszy obecnym poziomem mojego ycia. Kontynuowaem lot na poudnie tras prowadzc wzdu wybrzea. Dostrzegem delfiny bawice si wrd fal z amatora mi surfingu. Wraz z moj on Becky uwaamy wspomnienie tego widoku za jeden z najcenniejszych skarbw, specjalny dar od ycia. Wreszcie dotarem nad Irvine. Spojrzaem w d i troch zmartwi mnie widok parkingu przy budynku, w ktrym miao si odbywa moje seminarium: mniej wicej na mil dookoa zapchany by samochodami zaparkowanymi zderzak przy zderzaku. adnie! Mam nadziej, e cokolwiek tam si odbywa, pjdzie szybko i ludzie, ktrzy przyjad na spotkanie ze mn, bd mogli dosta si do budynku" - pomylaem. Kiedy schodziem do ldowania, przed moimi oczami roz toczy si zupenie inny widok: tysice ludzi powstrzymywanych przez suby porzdkowe przed wtargniciem na ldowisko. I wtedy zaczem rozumie, co tak naprawd si tam dzieje. Korek uliczny spowodowali ludzie, ktrzy przyjechali tu na spotkanie ze mn! Spodziewalimy si okoo dwch tysicy uczestnikw, tymczasem stanem przed siedmiotysicznym tumem zebranym na widowni, ktra co najwyej moga pomieci pi tysicy! Kiedy z ldowiska przechodziem na scen, otaczay mnie setki ludzi, ktrzy chcieli mnie uciska albo opowiedzie o tym, jak moja praca zmienia ich ycie. Historie, ktrymi dzielili si ze mn, byy wrcz nieprawdo podobne. Pewna kobieta przedstawia mi swojego syna, ktry
zosta kiedy uznany za nadpobudliwego" i niezdolnego do nauki". Tymczasem zastosowanie prezentowanych w tej ksice zasad KONTROLI STANW pozwolio jej nie tylko odstawi zaordynowan przez lekarzy ritalin, lecz rwnie przenie si do Kalifornii, gdzie jej syna poddano ponownym testom i uznano za geniusza! Szkoda, e nie widzielicie twarzy tej kobiety, kiedy chwalia si now etykietk przyczepion jej synowi! Pewien mczyzna z dum opowiada, jak uwolni si od kokainy za pomoc technik WARUNKOWANIA SUKCESU, o ktrych przeczytasz na kartach tej ksiki. Maestwo dobrze po pidziesitce zwierzao mi si, jak po pitnastu latach wsplnego poycia balansowao na krawdzi rozwodu, dopki nie dowiedziao si o WASNYCH ZASADACH. Pewien handlowiec mwi z radoci, e w cigu zaledwie szeciu miesicy jego zyski skoczyy z dwch do dwunastu tysicy do larw, a jaki przedsibiorca krzycza, e w cigu osiemnastu miesicy zwikszy zyski firmy o ponad trzy miliony dziki zastosowaniu zasad WACIWYCH PYTA i KONTROLI EMOCJONALNEJ. Pikna moda kobieta pokazywaa mi swoje zdjcie sprzed miesicy, z radoci podkrelajc, e zrzucia pidziesit dwa funty dziki zastosowaniu zasady LEWA RW ANIA, opisywanej szczegowo w tej ksice. Emocje panujce na sali wzruszyy mnie tak bardzo, e po cztkowo nie byem w stanie wydoby z siebie nawet sowa. Kiedy patrzyem na swoich suchaczy i widziaem pi tysicy umiechnitych, penych radoci i mioci twarzy, w tej wanie chwili zrozumiaem, e moje marzenia S JUZ rzeczywisto ci! C to za uczucie! Nie byo cienia wtpliwoci, e posiadam wiedz, umiejtnoci, znajomo filozofii i strategii, ktre mo g pomc kademu z tych ludzi, mog wzmocni ich na tyle, by przedsiwzili zmiany, ktrych potrzebuj i pragn! Przetoczya si przeze mnie prawdziwa burza uczu i wspomnie. Przy pomniaem sobie, jak kilka lat wczeniej siedziaem samotnie w swojej malutkiej kawalerce w Venice w Kalifornii i pakaem, suchajc sw piosenki Neila Diamonda / ara... / said... Do skonale pamitaem ogarniajce mnie wtedy przekonanie, e moje ycie jest nic warte, a wiat zewntrzny cakowicie nade mn panuje.
18
19
Przypomniaem te sobie moment, w ktrym zmienio si wszystko, kiedy powiedziaem sobie: Dosy tego! Wiem, e sta mnie na wicej emocjonalnie, umysowo i fizycznie." W tam tej wanie chwili PODJEM DECYZJ, ktra miaa cakowicie odmieni moje ycie. Postanowiem zmieni dosownie kady aspekt mojej egzystencji. Postanowiem, e ju nigdy wicej nie zgodz si na ycie poniej wasnych moliwoci. Kt wtedy pomylaby, e ta decyzja doprowadzi mnie do tak wspaniaego i podniosego momentu? Podczas tamtego spotkania daem z siebie wszystko i kiedy wyszedem z sali, tumy odprowadzay mnie na ldowisko. Stwierdzenie, e byem tym wszystkim poruszony do gbi, by oby niedopowiedzeniem. Kiedy dzikowaem Stwrcy za te wspaniae dary, po policzku spyna mi za, a gdy mj helikop ter oderwa si od ziemi, a musiaem si uszczypn. Czy to wszystko wydarzyo si naprawd? Czy rzeczywicie jestem tym samym facetem, ktry kilka lat temu walczy sam ze sob, by sfrustrowany i osamotniony, czu si niezdolny do jakiegokolwiek dziaania? Czy to naprawd ja byem za gruby, czy to ja zastanawiaem si, czy uda mi si przetrwa? Jak chopak taki jak ja, ktry skoczy tylko szko redni, mg doprowadzi do tak radykalnej zmiany? Odpowied jest prosta: nauczyem si stosowa zasad, ktr dzisiaj nazywam ZASAD KONCENTRACJI SIY. Wikszo ludzi nie ma pojcia, jak olbrzymie moliwoci mog si w nich samych ujawni natychmiast po skupieniu caej uwagi na jednej, wybranej dziedzinie ycia. Skupiona uwaga jest jak wizka laserowa, ktra moe przeci wszystko, co staje na naszej drodze. Jeli konsekwentnie skupiamy si na wybranej dziedzinie ycia, potrafimy wypracowa unikalne rozwizania pozwalajce nam j ulepszy. Wikszo z nas przechodzi przez ycie, nie decydujc si na opanowanie czegokolwiek do perfekcji. Jestem przekonany, e niepowodzenia wikszoci ludzi spowodowane s tym, i zbyt wielk wag przykadaj do rzeczy bahych. Wierz, e jedn z najwaniejszych yciowych umiejtnoci jest zrozumienie, dlaczego postpujemy w taki, a nie inny sposb. Co ksztatuje ludzkie zachowania? Odpowiedzi na to pytanie daj podstaw do ksztatowania wasnego przeznaczenia.
Moje ycie przez cay czas koncentrowao si wok jednego nurtujcego pytania: Co jest przyczyn rnic w JAKOCI ycia ludzi? Jak to si dzieje, e czsto ludzie startujcy z bardzo skro mnych pozycji, egzystujcy w przeraajco zych warunkach potrafi mimo wszystko stworzy swoje ycie tak, by inspirowa nim innych? I odwrotnie, dlaczego tak wielu ludzi przychodzcych na wiat w uprzywilejowanych warunkach, posiadajcych w zasigu rki wszystkie rodki potrzebne do osignicia sukcesu, doprowadza si do marnego koca, nierzadko penego frustracji i uzalenie. Co takiego z ycia jednych czyni przykad, a z ycia drugich ostrze enie? Jaki sekret tworzy pen pasji, szczcia i wdzicznoci egzystencj wielu, podczas gdy inni mog sobie tylko powiedzie: Czy to ju wszystko?" Moja wielka, wspaniaa obsesja zacza si od kilku pros tych pyta: Jak mog przej kontrol nad wasnym yciem? Co mog zrobi dzi, teraz, w tej chwili, by zmieni moje ycie, by sobie i innym pomc ksztatowa wasne przeznaczenie? Jak mog si rozwija, dorasta, uczy i co mam zrobi, by swoj wiedz w przystpny sposb dzieli si z innymi?" Na bardzo wczesnym etapie ycia zaczem ufa, e zada niem kadego z nas jest wniesienie do losw wiata czego uni kalnego, e w kadym z nas tkwi jaki gboko ukryty dar. Na prawd wierz, e w kadym z nas spoczywa upiony olbrzym. Kady z nas ma jaki talent, jaki dar, wasny geniusz czekajcy tylko, by go odkry. Moe to by talent do muzyki lub plastyki, albo dar tworzenia specjalnych wizi z bliskimi, talent do handlu, prowadzenia interesw, odkrywania wynalazkw albo pre dyspozycje do zawrotnej kariery zawodowej. Wierz, e Stwrca nie ma swoich wybracw, e kady z nas stanowi jak indy widualno i kademu dane s rwne szanse doznania peni ycia. Ju wiele lat temu postanowiem, e najwaniejszym w y ciu bdzie dla mnie poczynienie inwestycji w co, co przetrwa duej ni ja sam. Postanowiem, e musz jako przyczyni si do czego, co bdzie yo jeszcze dugo po mojej mierci. Dzi dany mi jest niewiarygodny wrcz przywilej dzielenia si odczuciami i przemyleniami dosownie z milionami ludzi za porednictwem moich ksiek, programw na tamach wideo
21
20
oraz audycji telewizyjnych. Tylko w cigu ostatnich kilku lat spotkaem si osobicie z ponad wier milionem ludzi. Praco waem z czonkami Kongresu, gowami pastw i prezesami wielkich korporacji, rodzicami, dyrektorami firm, handlowcami, ksigowymi, prawnikami, lekarzami, doradcami, psychologami i zawodowymi sportowcami. Pracowaem z ludmi cierpicymi na rnego rodzaju fobie, depresje, ludmi o skomplikowanych zaburzeniach osobowoci oraz takimi, ktrzy sdzili, e nie maj adnej osobowoci. A teraz staje przede mn niepowtarzalna moliwo podzielenia si tym, co w mojej wiedzy najlepsze, wanie z tob. Bardzo mnie ta moliwo cieszy i jestem za ni prawdziwie wdziczny losowi. Dziki temu wszystkiemu mogem obserwowa potg, ktr posiadaj poszczeglni ludzie po to, by w jednej chwili zmienia w swoim yciu dosownie wszystko. Przekonaem si, e zasoby potrzebne do zmiany marze w rzeczywisto tkwi w nas, e tylko czekaj, bymy zdecydowali si z nich zaczerpn, bymy upomnieli si o nalene nam z urodzenia prawa. Napisaem t ksik z jednego powodu: chciaem, aby bya sygnaem rozbudzajcym wszystkich tych, ktrzy chc y i ko rzysta z danej im przez Boga siy. Zawiera ona pomysy i spo soby, ktre pomog ci spowodowa konkretne, wymierne i dugo trwae zmiany w tobie samym i innych. Jestem bowiem przekonany, e wiem, kim naprawd jeste. Wierz, e ty i ja stanowimy pokrewne dusze. Pragnienie roz woju doprowadzio ci do tej ksiki. Wioda ci do niej nie widzialna sia. Wiem, e chcesz od ycia wicej, bez wzgldu na to, na jakim jego etapie w tej chwili si znajdujesz. Niewane, jak dobrze szo ci dotychczas, niewane, jakie stoj przed tob zadania! Gdzie gboko w tobie tkwi przekonanie, e twoje yciowe dowiadczenie moe by bogatsze, ni jest, i e bdzie bogatsze! Twoim przeznaczeniem jest wasna niepowtarzalna wielko, czy ma to by kariera zawodowa, uczenie innych, robienie interesw czy te rodzicielstwo. Co waniejsze, nie tylko w to wierzysz, ale ju przystpie do dziaania. Zacze od kupienia tej ksiki, ale teraz robisz co o wiele cenniejsze go - czytasz j! Ze statystyki wynika, e zaledwie dziesi pro cent nabywcw ksiek kontynuuje lektur powyej pierwsze-
go rozdziau. C za nieprawdopodobna strata! Trzymasz w r ku ksik, ktra moe wprowadzi do twojego ycia wielkie zmiany. Nie jeste oczywicie typem czowieka, ktry oszuki waby sam siebie, czytajc po ebkach. Konsekwentnie wyko rzystujc kady z rozdziaw tej ksiki, zwikszysz swoje moliwoci jak najlepszego spoytkowania tkwicych w tobie potencjaw. Namawiam ci nie tylko do lektury tej ksiki w caoci (w odrnieniu od tych, ktrzy tego nie czyni), ale te i do wy korzystywania wszystkiego, czego si dowiesz, w prostych co dziennych czynnociach. To najwaniejszy krok, niezbdny, aby osign cel, na ktrym ci zaley.
JAK POWODOWA TRWAE ZMIANY

Jeli zmiany maj mie jakkolwiek warto, musz by trwae i konsekwentne. Wszyscy dowiadczylimy chwilowych zmian, ktre doprowadziy nas jedynie do rozgoryczenia i rozczarowania. W rzeczywistoci wielu ludzi podejmuje prby zmian z po czuciem strachu i z niechci, poniewa podwiadomie s prze konani, e bd to tylko zmiany chwilowe. Dobrym przykadem moe tu by kto, kto musi przej na diet, ale cigle to odkada, gwnie ze wzgldu na przekonanie, i jakiekolwiek wyrzeczenia prowadzce do osignicia zamierzonej zmiany przynios mu jedynie tymczasowe rezultaty. Przez wikszo swojego ycia odkrywaem zasady, ktre w moim przekonaniu rzdz wprowadzaniem trwaych zmian. Na kolejnych kartach tej ksiki poznasz wikszo z nich oraz nauczysz si sposobw ich wykorzystywania. Jednak teraz chciabym powiedzie ci o trzech podstawowych zasadach, ktre kady z nas moe zastosowa natychmiast po to, by zmieni swoje ycie. Chocia bardzo proste, odpowiednio spoytkowane mog one wiele zdziaa. Dokadnie to samo musi uczyni czowiek chccy zmieni swoj osobowo, przedsibiorstwo pragnce zwikszy swj potencja i kraj, ktry chce podwign si na lepsz pozycj w wiecie. Kady z nas, jako czonek wiatowej spoecznoci, musi poczyni te zmiany po to, aby zachowa jako ycia na caym globie.
22
OBUD W SOBIE OLBRZYMA KROK P I E R W S Z Y
23
Wymagaj wicej
Ilekro szczerze pragniesz jakiej zmiany, przede wszystkim musisz zwikszy swoje wymagania. Kiedy kto mnie pyta, co tak naprawd zmienio moje ycie par lat temu, odpowiadam, e zdecydowanie najwaniejsza bya zmiana wymaga stawianych samemu sobie. Spisaem na kawaku papieru wszystko to, czego nie chciaem ju duej akceptowa w moim yciu, wszystko, czego nie mogem ju tolerowa, oraz wszystko to, co chciaem osign. Pomyl tylko, jak olbrzymie konsekwencje spowodowali ludzie, ktrzy podwyszali wymagania wobec samych siebie, ktrzy nie chcieli ju duej by pobaliwi i dotrzymywali dane go sobie sowa. Historia zapisaa wiele inspirujcych przyka dw, jak choby Leonardo da Vinci, Abraham Lincoln, Helen Keller, Mahatma Gandhi, Marthin Luther King Junior, Rosa Parks, Albert Einstein, Cesar Chavez, Soichiro Honda i wielu, wielu innych, ktrzy poczynili pierwszy krok i zaczli od siebie wicej wymaga. Ta sama sia, ktra staa si ich udziaem, dostpna jest rwnie i tobie, jeli tylko starczy ci odwagi, by si o ni upomnie. Zmienianie firmy, kraju, a nawet wiata zaczyna si od bardzo prostego kroku: zmiany samego siebie.
KROK D R U G I
Musimy wytworzy w sobie poczucie pewnoci, e MOEMY I CHCEMY sprosta nowym wymaganiom. Musimy uwierzy, e to zrobimy, zanim jeszcze zajd oczekiwane przez nas zmiany. Bez przejcia kontroli nad wasnymi przekonaniami moesz stawia sobie dowolnie wysokie wymagania, lecz zabraknie ci pewnoci, na ktrej moesz oprze swoje dziaania. Jak sdzisz, co osignby Gandhi, gdyby caym sob nie wierzy w potg biernego oporu? Wanie niezachwiana wiara daa mu dostp do wewntrznych rde si i moliwoci, pozwolia mu sprosta wyzwaniom, ktre obezwadniyby kogo mniej oddanego sprawie. Wiara dajca poczucie pewnoci i si kryje si za kadym sukcesem w historii ludzkoci.
KROK T R Z E C I
Zmie swoj strategi

Aby podtrzyma swoj wiar i oddanie, musisz dysponowa naj lepszymi strategiami osigania sukcesu. Jestem gboko przeko nany, e jeli postawisz sobie wysze wymagania i uwierzysz w swoje moliwoci, z pewnoci wyszukasz te waciwe dla twoich potrzeb strategie. Po prostu ZNAJDZIESZ JAKI SPO SB, by osign swoje cele. O tym tak naprawd mwi caa ta ksika. Opisuje strategie osigania celu. Jednak ju teraz chciabym ci powiedzie, e najlepsz strategi niemal w kadym wypadku jest znalezienie wzorca, kogo, kto osign ju interesujce ci rezultaty, i czerpanie z jego wiedzy. Dowiedz si, co ten kto robi, w co wierzy i jak myli. Nie tylko uczyni ci to bardziej efektywnym, lecz rwnie pomoe ci zaoszczdzi mnstwo czasu, poniewa nie bdziesz musia na nowo odkrywa rzeczy dawno odkrytych. Tak zdobyt wiedz moesz dosto sowywa do wasnych potrzeb, dowolnie ksztatowa, a nawet ulepsza. Ksika ta da ci wiedz i impet do dziaania, pozwoli przyj za wasne owe trzy podstawowe zasady wprowadzania trwaych zmian. Pomoe ci wymaga wicej poprzez uwiadomienie ci, jakie s i jakie powinny by twoje obecne wymagania. Pomoe ci pozby
Zmie ograniczajce ci przekonania

Jeli zwikszysz swoje wymagania, lecz nie uwierzysz, e moesz im sprosta, po prostu sabotujesz samego siebie. Nawet nie spr bujesz si zmieni, poniewa zabraknie ci poczucia pewnoci, ktre pozwala korzysta z gboko ukrytych moliwoci. Nasze przewiadczenia s jak niezomne nakazy, ktre mwi nam o tym, jak jest, co jest, a co nie jest moliwe, co moemy osign, a co ley poza naszymi moliwociami. Ksztatuj wszystkie nasze dziaania, wszystkie myli i odczucia, ktrych doznajemy. Dlatego te zmiana wasnego systemu przekona jest podstawowa dla poczynienia jakichkolwiek trwaych zmian w naszym yciu.
24
25
si tych przekona, ktre nie pozwalaj ci dotrze tam, gdzie chcesz si znale, i umocni te, ktre ju dobrze ci su. Wreszcie, pomoe ci wypracowa strategie, ktre pozwol ci szybciej, atwiej i z wiksz klas osign podane rezultaty. Musisz sobie bowiem uwiadomi, e w yciu wielu ludzi wie, co robi, ale tylko niewielu postpuje zgodnie ze swoj wiedz. Nie wystarczy wiedzie! Trzeba dziaa. Jeli tylko mi na to pozwolisz, za porednictwem tej ksiki stan si twoim nauczycielem i opiekunem, twoim trenerem. Jakie s zadania trenerw? Przede wszystkim dbaj oni o swoich podopiecznych. S to ludzie, ktrzy caymi latami zajmowali si okrelon dziedzin, wiedz wic, jak najszybciej osign w niej dobre wyniki. Wykorzystujc strategie, ktrych uczy ci twj trener, moesz szybko i radykalnie zmieni swoje dziaanie. Bywa czasem tak, e trener nie mwi ci niczego nowego, a tylko przypomina o czym, o czym ju wiesz, i nakania ci, by to zrobi. Tak wanie rol, oczywicie za twoim przyzwoleniem, bd w naszych kontaktach peni za porednictwem kart tej ksiki. W jakich dziedzinach bd twoim trenerem? Bd ci mwi, jak trwale poprawi jako twojego ycia. Wsplnie, dokadnie (a nie po ebkach!) zastanowimy si nad sposobami opanowania do perfekcji piciu dziedzin ycia, ktre w moim przekonaniu s dla kadego z nas najwaniejsze. Oto one. 1. Perfekcja emocjonalna Ju opanowanie tej lekcji posunie ci znacznie do przodu na drodze do opanowania pozostaych czterech. Tylko pomyl! Dla czego chcesz schudn? Czy tylko po to, by pozby si nadmiaru tuszczu? A moe ze wzgldu na to, e czuby si lepiej, gdyby straci zbdne kilogramy, zyskaby wicej energii i witalnoci, staby si atrakcyjniejszy dla innych, a przez to podnisby znacznie samoocen i wiar w siebie? DOSOWNIE WSZY STKO, CO ROBIMY, PODYKTOWANE JEST CHCI ZMIA NY NASZYCH ODCZU. A mimo to tak niewielu z nas kiedykol wiek uczyo si, jak robi to szybko i skutecznie. To wrcz nie prawdopodobne, jak czsto za pomoc wasnego intelektu wp-
dzamy si w nieproduktywne stany emocjonalne, zapominajc o niezliczonych wrodzonych talentach, ktre posiadamy. Zbyt wielu z nas zdaje si na ask czynnikw zewntrznych, na ktre nie mamy adnego wpywu. Zamiast kontrolowania wasnych uczu i odczu - ktre w caoci pozostaj w naszej dyspozycji - zdajemy si na krtkotrwae i dorane rozwizania i ustalenia. Jak bowiem inaczej wytumaczy fakt, e cho w Stanach Zjednoczonych mieszka niespena pi procent populacji wiata, rozchodzi si tu ponad pidziesit procent produkowanej na caym wiecie kokainy? Albo to, e na konsumpcj alkoholu przeznaczamy kwot rwn rocznemu budetowi obronnemu naszego pastwa, ktry siga przecie miliardw dolarw? Czy mona inaczej wytumaczy fakt, e co roku u pitnastu milionw Amerykanw rozpoznaje si depresj psychiczn, a roczna warto sprzeday antydepresyjnego leku prozac wynosi piset milionw dolarw? Dziki tej ksice odkryjesz, dlaczego postpujesz tak, jak postpujesz. Dowiesz si, co najczciej uwalnia twoje emocje. Na stpnie otrzymasz dokadne instrukcje, ktre poka ci, jak krok po kroku rozpozna, ktre z nich dodaj ci si, a ktre obezwadniaj, i nauczysz si, jak je wszystkie spoytkowa w sposb najlepszy dla ciebie po to, aby emocje stay si nie przeszkod, ale potnym narzdziem pomagajcym ci jak najlepiej i jak najskuteczniej wykorzysta wasne moliwoci. 2. Perfekcja fizyczna Czy warto posiada wszystko, o czym si kiedykolwiek marzy o, i nie mie przy tym zdrowia, by si tym cieszy? Czy kadego ranka budzisz si peen energii i zdrowia, gotw radowa si nadchodzcym dniem? Czy te wstajesz, czujc si rwnie zmczony jak poprzedniego dnia, obolay i peen niechci do zaczynania wszystkiego od pocztku? Czy twj obecny styl ycia przyczynia si do wspomnianych wyej przeraajcych statystyk? Co drugi Amerykanin umiera na chorob wiecow, a co trze ci na raka. Jak mawia yjcy w XVII wieku lekarz Thomas Moffet, wasnymi zbami kopiemy swj grb". Zamiecamy swj organizm tustymi pokarmami bez adnej wartoci odywczej. Trujemy si papierosami, alkoholem, lekarstwami i narkotykami,
26
27
siedzc bezczynnie przed ekranem telewizora. Opanowanie drugiej lekcji pomoe ci przej kontrol nad wasnym zdrowiem. Dziki temu bdziesz nie tylko wyglda, ale i czu si zdrowo. Zyskasz wiadomo KIEROWANIA wasnym yciem, PANOWANIA nad wasnym ciaem, ktre zacznie emanowa witalnoci, co pozwoli ci osign wyznaczone cele. 3. Perfekcja w kontaktach z innymi Poza opanowaniem wasnych emocji i kontrol zdrowia fizycznego, nie mgbym chyba wskaza na rzecz waniejsz ni panowanie nad kontaktami z innymi ludmi - w sferze uczuciowej i spoecznej, w interesach i rodzinie. Trzecia z prezentowanych w tej ksice lekcji odkryje przed tob sekrety, ktre pozwol ci wypracowa waciwe stosunki - przede wszystkim z samym sob, a potem z in nymi. Zaczniesz od zrozumienia, co jest dla ciebie najcenniejsze, jakie s twoje oczekiwania, wedle jakich regu prowadzisz gr zwan yciem i jak wszystko to ma si do innych graczy. Pniej, kiedy ju opanujesz do perfekcji t jake wan umiejtno, do wiesz si, jak czy si z innymi na najwyszym moliwym po ziomie i jak w nagrod dowiadczy czego, co wszyscy chcemy przey: poczucia wspuczestniczenia, wiadomoci, e cho troch zmienilimy na lepsze ycie innych ludzi. Przekonaem si, e dla mnie najwikszy potencja stanowi kontakty z innymi, poniewa daj mi dostp do wszystkich rde, ktrych potrzebuj. Opanowanie tej lekcji stworzy ci nieograniczone moliwoci rozwoju i przyczyniania si do rozwoju innych ludzi. 4. Perfekcja finansowa Wikszo Amerykanw zamartwia si miertelnie albo wrcz umiera przed szedziesitym pitym rokiem ycia. Zdecydowa nie nie jest to przyszo, ktr chcielibymy dla siebie widzie, gdy patrzymy przed siebie i zastanawiamy si nad zotym wiekiem naszego ycia. Jednak jak zmieni wspaniae scenariusze naszych marze w rzeczywisto bez przekonania, e zasugujemy sobie na godziwe zabezpieczenie finansowe, i bez odpowiedniego planu, ktry mona wprowadza w ycie? Czwarta lekcja powie ci, jak
osign co wicej ni tylko wegetacj w jesieni ycia. I to ju teraz! Poniewa mamy szczcie y w kraju kapitalistycznym, leady z nas dysponuje moliwoci urzeczywistniania swoich marze. Mimo to wikszo z nas odczuwa cig presj finansow i wyobraa sobie, e posiadanie wikszych pienidzy zmniej szyoby t presj. Tymczasem to tylko kulturowo uwarunkowana iluzja. Uwierz mi na sowo, e im wicej bdziesz mia pienidzy, tym prawdopodobnie bdziesz odczuwa wiksz presj. Roz wizaniem problemu nie jest cige gonienie za bogactwem, ale zmiana nastawienia i przekona na temat pienidzy. Bogactwo na ley postrzega jako rodek sucy jakiemu celowi, a nie cel sam w sobie i rdo szczcia. Aby zapewni sobie dostatni przyszo, najpierw musisz nauczy si, jak zmieni wszystko to, co powoduje twoje niedostatki. Pniej dowiesz si, jak kierowa si zasadami, przekonaniami i emocjami, ktre s niezbdne, aby korzysta % bogactwa, cieszy si nim i cigle je pomnaa. W kocu zde finiujesz swoje cele i uksztatujesz marzenia, majc na uwadze osignicie moliwie najwikszego dostatku, co zapewni ci spokj umysu i uwolni od koniecznoci cigego wypatrywania nastrczajcych si w yciu okazji. 5. Perfekcja w wykorzystaniu czasu Stworzenie wielkiego dziea wymaga czasu. Ilu z nas wie, jak z niego korzysta? Nie mam tu na myli oszczdnego gospoda rowania czasem, by wypeni go do maksimum. Chodzi mi natomiast o wykorzystywanie czasu i manipulowanie nim tak, aby sta si twoim sojusznikiem, a nie wrogiem. Temu wanie ma suy pita lekcja. Najpierw nauczysz si, jak krtkowzroczne oceny mog doprowadzi do dugotrwaego cierpienia. Dowiesz si, jak podejmowa prawdziwe decyzje i jak panowa nad chci cigego dogadzania sobie, co pozwoli w peni dojrze twoim pomysom i dzieom, a nawet tkwicym w tobie potencjaom. Nastpnie nauczysz si tworzy strategie pozwalajce na wykonanie wasnej decyzji, zamienianie jej w rzeczywisto dziki przemonej chci dziaania oraz cierpliwoci, ktra pozwoli Ci czeka na rezultaty. Zdobdziesz te umiejtno korygowania
28
29
wasnej postawy tak czsto, jak bdzie to konieczne. Kiedy ju opanujesz wszystkie te techniki, przekonasz si o prawdziwoci powiedzenia, e wikszo ludzi przecenia swoje moliwoci w skali roku, ale nie docenia tego, do czego moe doj w cigu dziesiciu lat. Przekazujc ci t wiedz, nie chc wcale udowadnia, e znam odpowiedzi na wszystkie pytania i dlatego moje ycie jest doskonae i przebiega bez adnych problemw. Przeyem nie jedn trudn chwil. Ale dziki temu zdoaem wiele si nauczy, nie zaamywaem si i udao mi si przez cae lata odnosi sukcesy. Ilekro stawaem przed jak przeszkod, wykorzystywaem dotychczasow wiedz, aby po raz kolejny podnie poziom swojego ycia. Moje umiejtnoci w tych piciu dziedzinach cigle si powikszaj, podobnie jak twoje. Zdaj sobie rwnie spraw z tego, e mj styl ycia moe ci nie odpowiada. Twoje marzenia i cele mog by zupenie inne ni moje. Jednak wierz, e to, czego si nauczyem, moja wiedza, jak zmienia marzenia w rzeczywisto, jak chwyta, co nieuchwytne, i wprowadza to w ycie, stanowi podstaw osignicia yciowego i zawodowego sukcesu. MOIM ZAMIERZENIEM JEST, BY KSIKA TA STAA SI PRZEWODNIKIEM, PODRCZNI KIEM, KTRY NAUCZY, JAK NIEUSTANNIE PODNOSI POZIOM YCIA I CZERPA Z NIEGO WCI WICEJ RADOCI. Nadal jestem dumny ze swojej pierwszej ksiki Unlimited Power (Nieograniczona sia) oraz z wpywu, jaki wywara ona na ycie ludzi na caym wiecie. Jednak jestem przekonany, e obecna ksika pozwoli ci jeszcze inaczej spojrze na tkwice w tobie siy i pomoe przesun si na kolejny stopie. Podstawowe informacje bdziemy czsto powtarza, ponie wa praktyka czyni mistrza. Dlatego wanie mam nadziej, e bdziesz cigle wraca do tej ksiki, aby pomc sobie znale rozwizania, ktre tkwi w tobie samym. Ale pamitaj, e nie musisz przyj ani stosowa wszystkiego, co w niej przeczytasz. WYCHWY TO, CO JEST WEDUG CIEBIE POYTECZNE, I NATYCHMIAST WPROWAD W YCIE. Nie bdziesz mu sia stosowa wszystkich opisanych tu strategii ani wykorzystywa wszystkich podawanych ci narzdzi, aby wprowadzi w swoim
yciu zasadnicze zmiany. Kada z nich osobno da ci moliwo zmiany wasnego ycia, jednak wykorzystane cznie, zadziaaj z si wybuchu. Ksika ta pena jest tak bardzo ci potrzebnych strategii osi gania sukcesu. Zawiera te strategie, ktre przejem od naj barwniejszych postaci w naszej kulturze. Miaem bowiem rzad kie moliwoci rozmowy z bardzo wieloma ludmi i nalado wania ich - ludmi wpywowymi i o wielkim charakterze, od Normana Cousinsa po Michaela Jacksona, od trenera Johna Woodena po finansowego czarodzieja Johna Templetona, od przemysowych rekinw po takswkarzy. Tak wic na kolejnych stronach tej ksiki znajdziesz nie tylko moje wasne yciowe dowiadczenia, ale rwnie wnioski pynce z tysica ksiek, filmw, seminariw i kursw oraz spotka i rozmw z wieloma ludmi. Wszystko to wyniki ostatnich dziesiciu lat mojego ycia, skutek cigego poszukiwania wiedzy i umiejtnoci, rezultat powolnego, codziennego dorastania. Za cel tej ksiki postawiem sobie co wicej ni tylko udzielenie ci pomocy w jednorazowej zmianie ycia. Chc raczej, aby jej lektura bya PRZEOMOWYM PUNKTEM w twoim yciu, aby pomagaa ci w dwiganiu ycia na wci wyszy poziom. Zamierzeniem tej ksiki jest powodowanie POWANYCH ZMIAN. Co mam przez to na myli? Moesz na przykad nauczy si zmienia nieustannie swoje ycie, pokona strach i obawy, cigle ulepsza kontakty z innymi albo przezwyciy nawyk odkadania rnych rzeczy na pniej. Wszystko to bezcenne umiejtnoci. Jeli czytae Unlimited Power, zapoznae si ju z czci z nich. Jednak podczas lektury kolejnych stron przekonasz si, e w twoim yciu istniej MOMENTY LEWAROWANIA, ktre, jeli tylko dokonasz jednej drobnej zmiany, przeksztac dosownie kady aspekt twojego ycia. Ksika ta ma w zamyle zapoznanie ci ze strategiami, kt re pomog ci stworzy sobie ycie, o jakim teraz tylko marzysz, i cieszy si nim. Znajdziesz w niej proste, konkretne strategie, dziki ktrym ODKRYJESZ PRZYCZYNY WSZELKICH NKAJCYCH CI PROBLEMW I ZWALCZYSZ JE PRZY NAJMNIEJ SZYM MOLIWYM WYSIKU. Chyba trudno ci teraz uwie rzy, e zmiana jednego tylko sowa, ktrego czsto uywasz,
30
moe natychmiast zmieni emocjonalne wzorce w caym twoim yciu. Albo e zmieniajc pytania, ktre, wiadomie lub pod wiadomie, cigle sobie zadajesz, moesz w jednej chwili zmieni centrum swoich zainteresowa i wysikw, a przez to zmieni rwnie podejmowane na co dzie dziaania. Trudno ci pewnie Rozdzia drugi te byoby teraz uwierzy, e jedna tylko zmiana w systemie wasnych przekona da ci si, by uczyni ci o wiele szczliw szym. Z kolejnych rozdziaw dowiesz si, jak opanowa wszy stkie te techniki - i jeszcze wiele innych - po to, aby zmieni swoje ycie zgodnie z potrzebami. Dlatego bardzo powanie traktuj ten pocztek naszej znajo moci, poniewa razem zaczlimy wanie podr majc na celu odkrycie i uaktualnienie naszych najgbszych i jake praw Czowiek rodzi si, by y, nie po to, by dziwych moliwoci. przygotowywa si do ycia. Zycie jest darem i daje nam przywilej, moliwo i obowi BORYS PASTERNAK zek podarowania czego w zamian poprzez stawanie si coraz lepszym. Postawmy wic pierwszy krok w tej naszej wsplnej po Czy pamitasz czasy, kiedy prezydentem USA by Jimmy Carter? Do wadzy w Iranie doszed ajatollah Homeini, ktry trzyma dry... jako zakadnikw naszych rodakw? W Polsce elektryk ze Stoczni Gdaskiej nazwiskiem Lech Wasa zrobi rzecz wrcz nie do pomylenia: ZDECYDOWA przeciwstawi si reimowi komu nistycznemu. Poprowadzi swoich wsppracownikw do strajku, a kiedy wyrzucono go z pracy, po prostu wspi si na mur ota czajcy stoczni. Od tego czasu pado wiele murw, niepraw da? Czy pamitasz wiadomo, e John Lennon zosta zamordowany? Czy pamitasz wybuch wulkanu witej Heleny zrwnujcy z ziemi obszar o powierzchni stu pidziesiciu mil kwadratowych? Czy kibicowae podczas meczu hokejowego, kiedy druyna amerykaska pokonaa Sowietw i zdobya olimpijskie zoto? By to rok 1980, niewiele wicej ni dziesi lat temu. Zastanw si przez chwil! Gdzie wtedy bye? Jaki bye? Kim byli twoi przyjaciele? Jakie byy twoje nadzieje i marzenia? Gdyby kto zapyta ci wtedy: Gdzie znajdziesz si za dziesi albo pitnacie lat?", czy potrafiby odpowiedzie na to pytanie? Czy dzisiaj znajdujesz si tam, gdzie wtedy chciae si znale? Dziesi lat mino bardzo szybko, prawda?
DECYZJE: DROGA KU POTDZE
II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE
33
32
Ale jest jeszcze co waniejszego. By moe powinnimy sobie wanie dzisiaj zada pytania: JAK CHC PRZEY NAJ BLISZE DZIESI LAT MOJEGO YCIA? JAK MAM Y DZI, ABY STWORZY SOBIE JUTRO, KTREGO CHC DOCZEKA? CZEGO OD TEGO MOMENTU POWINIENEM SI TRZYMA? Co wane jest dla mnie w tej wanie chwili, a co bdzie wane za jaki czas? Jakie dziaania mog podj dzisiaj, aby uksztatowa swoje ostateczne przeznaczenie? Z pewnoci nadejdzie moment, w ktrym chwila obecna stanie si chwil sprzed dziesiciu lat. Pytanie tylko: Gdzie wtedy bdziesz? Kim si staniesz? Jak bdziesz y i jaki bdzie poytek z twojego ycia? TERAZ jest czas, by zaplanowa najblisze dziesi lat twojego ycia, a nie wtedy, kiedy lata te ju przemin. Musimy chwyta kad chwil. Miny ju pierwsze lata kolejnego dziesiciolecia i zbliamy si do ostatnich lat dwudziestego wieku! Wkrtce znajdziemy si w dwudziestym pierwszym wieku, w nowym tysic leciu! Rok dwutysiczny nadejdzie, zanim si spostrzeesz. Za jedyne dziesi lat bdziesz patrzy na ten wanie moment w taki sam sposb, w jaki dzisiaj patrzysz na rok 1980. Czy bdziesz zadowolony patrzc wstecz na lata dziewidziesite? A moe bdziesz zakopotany? Zachwycony czy przeraony? Na pocztku 1980 roku byem dziewitnastoletnim dziecia kiem. Czuem si osamotniony i sfrustrowany. Nie miaem dosownie adnych rde finansowania. Nie miaem dostpu do adnych nauczycieli sukcesu, nie miaem przyjaci, ktrym si powiodo, ani mentorw, nie stay przede mn adne jasno okrelone cele. Byem nieudolny i gruby. Mimo to jednak w cigu zaledwie dziesiciu lat odkryem w sobie si, ktr wy korzystaem, by zmieni kad dziedzin mojego ycia. Kiedy do perfekcji opanowaem posugiwanie si t si, uyem jej, by w cigu niespena jednego roku zrewolucjonizowa swoje ycie. Wykorzystaem j jako narzdzie, ktre pozwolio mi niepraw dopodobnie wrcz podnie moj wiar w siebie, co, z kolei, dao mi UMIEJTNO podejmowania dziaa i osigania wymiernych rezultatw. Wykorzystaem j rwnie dla polepszenia swojego stanu fizycznego i w cigu tych lat straciem trzydzieci osiem funtw tuszczu. Dziki temu pozyskaem uczucia kobiety moich
marze, polubiem j i stworzyem rodzin, jak zawsze chciaem mie. Wykorzystaem t si, aby swoje dochody podnie z poziomu zaledwie wystarczajcego na przeycie do poziomu ponad miliona dolarw rocznie. Sia ta przeniosa mnie z mojego maego mieszkania (w ktrym naczynia zmywaem w wannie, po niewa nie byo tam zlewozmywaka) do obecnej rezydencji, Del Mar Castle. Tylko dziki temu jednemu odkryciu z etapu, na ktrym czuem si samotny i niepotrzebny, znalazem si na etapie, na ktrym czuj si wdziczny za nowe moliwoci da nia czego milionom ludzi na caym wiecie. Jest to sia, ktr codziennie od nowa wykorzystuj, by ksztatowa wasne prze znaczenie. W ksice Unlimited Power jasno udowodniem, e najsku teczniejszy sposb na ksztatowanie wasnego ycia to PRZY STPI DO DZIAANIA i trzeba si tylko do tego nakoni. Rnice w osiganych przez ludzi rezultatach sprowadzaj si do tego, co zrobili oni INACZEJ ni inni w podobnych sytuacjach. RNE DZIAANIA PRZYNOSZ RONE REZULTATY. Dlaczego? Poniewa kade dziaanie stanowi zestaw powizanych ze sob poczyna, a jego rezultaty oparte s na rezultatach naszych przeszych dziaa i przenosz nas w okrelonym kierunku. Kady z takich kierunkw prowadzi do ostatecznego celu - naszego przeznaczenia. Inaczej mwic, jeli chcemy kierowa wasnym yciem, musimy bezporednio kontrolowa wszystkie swoje dziaania. Ksztatujemy swoje ycie nie poprzez dziaania podejmowane od czasu do czasu, ale poprzez dziaania podejmowane konsekwen tnie. Tak wic najwaniejsze pytanie brzmi: Co POPRZEDZA nasze dziaanie? Co WARUNKUJE, jakie dziaania podejmu jemy, a wic w konsekwencji, kim si stajemy i jakie jest nasze ostateczne yciowe przeznaczenie? Co jest matk wszelkich dziaa? Odpowiedzi, do ktrej dotychczas odwoywaem si jedynie porednio, s dwa sowa: SIA DECYZJI. Wszystko, co dzieje si w twoim yciu - i to, czego si boisz, i to, co jest dla ciebie wyzwaniem - zaczo si od jakiej decyzji. JESTEM PRZE KONANY, E TWOJE PRZEZNACZENIE KSZTATUJE SI WANIE W CHWILACH PODEJMOWANIA DECYZJI. Decyzje, ktre podejmujesz wanie teraz, kadego dnia, uksztatuj
34
35
nie tylko twoje samopoczucie dzisiaj, ale te wpyn na to, kim staniesz si w kocu lat dziewidziesitych. Czy w cigu ostatnich dziesiciu lat twojego ycia byy mo menty, w ktrych inna decyzja cakowicie zmieniaby twoje y cie, na lepsze albo na gorsze? Moe na przykad podje jak decyzj w sprawach zawodowych i ona wanie odmienia two je ycie? A moe nie podje jakiej decyzji? By moe w ci gu tych dziesiciu lat postanowie si oeni albo rozwie? Moe kupie jak ksik lub kaset, ktra wpyna na twoje dalsze losy, albo te zapisae si na jaki kurs? Moe zde cydowae si mie dzieci albo odoy to na pniej w pogoni za karier zawodow? Moe postanowie inwestowa w dom albo w jaki interes? By moe postanowie zacz uprawia jaki sport albo przesta go uprawia? Moe rzucie palenie? Moe wreszcie podje decyzj, by przeprowadzi si do innej czci kraju albo wyruszy w podr dookoa wiata? W jaki sposb wszystkie te decyzje doprowadziy ci do tego wanie miejsca w yciu, w ktrym obecnie si znajdujesz? Czy w minionym dziesicioleciu twego ycia dowiadczye uczu tragedii i frustracji, czue si potraktowany niespra wiedliwie i nie miae adnej nadziei? Wiem, e z pewnoci tak. C wic w tych sytuacjach zdecydowae? Czy postanowie zerwa krpujce ci wizy, czy te poddae si bez walki? Jak decyzje te uksztatoway twoje obecne ycie?
nociom przeamali krpujce ich ograniczenia dziki podejmowaniu waciwych decyzji dotyczcych ich dalszego ycia. Stanowi oni przykad nieograniczonej potgi ducha ludzkiego.
Czowiek nie jest tworem okolicznoci to okolicznoci s tworem czowieka.

BENJAMIN DISRAELI
Zaraz, zaraz! Suchajcie! Przecie nie musimy by tylko owcami!"
Jestem cakowicie przekonany, e to wanie nasze decyzje, a nie OKOLICZNOCI czy WARUNKI YCIOWE okrelaj nasze przeznaczenie. Dobrze wiemy, e s ludzie, ktrzy przychodz na wiat z uprzywilejowan pozycj: moe to by przewaga uwarun kowana genetycznie albo lepsze warunki yciowe i rodzinne, czy wreszcie lepsze koneksje. Wiemy jednak rwnie dobrze, e wci napotykamy informacje o ludziach, ktrzy wbrew wszelkim przeciw-
JELI TYLKO ZGODZISZ SI NA TO, WSPLNIE UCZY NIMY Z TWOJEGO YCIA TAKI WANIE INSPIRUJCY PRZYKAD. W jaki sposb? Po prostu poprzez podejmowanie dzisiaj wanie decyzji dotyczcych naszego ycia w latach dziewidziesitych. Jeli nie zdecydowae jeszcze, jak masz y w cigu najbliszych lat, to te podje ju jak decyzj, nieprawda? Podje decyzj, e to okolicznoci i otoczenie uksztatuj twoje przeznaczenie i to one bd tob kieroway, a nie ty sam.
36
37
Cae moje ycie zmienio si dosownie jednego dnia, a by to dzie, w ktrym zrobiem co wicej ni tylko ustalenie, co chciabym osign i kim chciabym si sta. Tego dnia POD JEM DECYZJ, DO CZEGO BD W YCIU DY Z PEN DETERMINACJ. A to nie to samo. Pomyl! Czy jest jaka rnica midzy ZAINTERESOWA NIEM SI czym a POWICENIEM SI czemu? Oczywicie, e tak! Ile to razy ludzie mwi: Kurcz, CHCIABYM mie wicej pienidzy!", albo: CHCIABYM lepiej pozna problemy moich dzieci!", albo: Wiesz, ja naprawd CHCIABYM zmieni wiat!" Tyle tylko, e tego typu stwierdzenia nie s wcale rwno znaczne z powiceniem si czemu, nie ma w nich determinacji. Stanowi one jedynie okrelenie preferencji, a znacz po prostu: Jestem ZAINTERESOWANY tym, by co si stao, jeli oczy wicie nie bd musia niczego w tym kierunku robi." To nie sia! To sabiutka modlitwa, wypowiedziana nawet bez wiary w to, e zostanie wysuchana. Musisz zdecydowa nie tylko o tym, do jakich bdziesz dy rezultatw, ale rwnie i jakim czowiekiem chcesz si sta. Mwilimy ju w pierwszym rozdziale o tym, e musisz znale kryteria okrelajce, co ma by dla ciebie moliwym do zaakcepto wania zachowaniem i czego powiniene spodziewa si po tych, ktrzy s ci bliscy. JELI NIE WYZNACZYSZ SOBIE PODSTA WOWYCH STANDARDW RZECZY I WYDARZE MOLI WYCH DLA CIEBIE DO ZAAKCEPTOWANIA, BARDZO ATWO ZELIZGNIESZ SI DO POZIOMU DZIAA I ZA CHOWA ALBO JAKOCI YCIA, KTRE S ZNACZNIE PONIEJ TEGO, NA CO ZASUGUJESZ. Musisz wyznaczy sobie t granic i nie wolno ci nigdy jej przekracza, bez wzgldu na to, co dzieje si w twoim yciu. Nawet jeli wszystko si wali, jeli zaamuje si gieda, jeli opuszcza ci ukochana osoba, nikt nie chce ci wesprze, musisz pozosta wierny postanowieniu, e b dziesz y na najwyszym moliwym poziomie. Niestety wikszo ludzi nigdy tego nie robi, poniewa s zbyt zajci wyszukiwaniem sobie rnych usprawiedliwie i wy mwek. Win za to, e nie osignli w yciu tego, co chcieli, po nosz rodzice i ze wychowanie, brak moliwoci i okazji rozwoju w modoci albo brak moliwoci ksztacenia si, albo to, e s
za starzy, lub odwrotnie, za modzi. Wszystkie te usprawiedli wienia to nic innego jak SYSTEM PRZEKONA (SP)! One nie tylko nas ograniczaj, ale wrcz nas niszcz! Wykorzystanie siy decyzji pozwala ci omin wszelkie moliwe usprawiedliwienia i zmieni dowoln, a nawet wszy stkie dziedziny twojego ycia W JEDNEJ CHWILI! Moe zmieni twoje kontakty z innymi, warunki pracy, poziom zdrowia fizyczne go, dochody i stan emocjonalny. Moe sprawi, e jeste szcz liwy albo smutny, sfrustrowany albo podekscytowany, znie wolony okolicznociami albo nieustannie wyraajcy wasn wolno. Wykorzystanie siy decyzji jest rdem zmian zacho dzcych w jednostce, w rodzinie, spoecznoci, narodzie, a nawet w caym wiecie. Kto dokona wszystkich zmian, ktre zaszy w Europie Wschodniej w cigu ostatnich kilku lat? Ludzie, ktrzy tam mie szkaj, ludzie tacy jak ty i ja podjli nowe decyzje, czego bd broni, czemu si powic, co jest, a co nie jest dla nich moliwe do zaakceptowania i czego nie bd ju duej tolerowa. Decyzje Gorbaczowa z pewnoci pomogy posuwa si na tej drodze, ale determinacja Lecha Wasy i jego oddanie idei cigego podwyszania standardw yciowych zbudoway drog prowa dzc do olbrzymich zmian gospodarczych i politycznych. Kiedy ludzie narzekaj na swoj prac, czsto zadaj im pytanie: Dlaczego poszede dzi do pracy?" Zwykle odpowia daj mi: Bo musiaem." Ale ty zawsze powiniene pamita o jed nym: w tym kraju nie ma dosownie jednej rzeczy, ktr musisz robi. Ani jednej, to nie tutaj! Z pewnoci NIE MUSISZ pracowa w okrelonym miejscu i okrelonym czasie. Nie w Ameryce! Nie musisz robi tego, co robie przez ostatnie dzie si lat. Moesz zdecydowa, by robi co innego, co nowego, i to ju dzi. WANIE W TEJ CHWILI MOESZ PODJ DECYZJ: wrc do szkoy, naucz si taczy albo piewa, zaczn kontrolowa swoje finanse, naucz si lata helikopterem, wezm si za swoj sylwetk i wygld, rozpoczn medytacje, bd chodzi na bale, wybior si na obz kosmiczny organi zowany przez NASA, naucz si francuskiego, bd wicej czyta dzieciom, wicej czasu powic na prac w ogrdku. Moesz nawet zdecydowa, e polecisz na Fidi, aby si tam osiedli.
38
39
JELI NAPRAWD CO POSTANOWISZ, POTRAFISZ ZROBI NIEMAL WSZYSTKO. Jeli wic nie podoba ci si zwizek, w ktrym si obecnie znajdujesz, zdecyduj, by go zmie ni. Jeli nie jeste zadowolony ze swojej obecnej pracy, zmie j. Jeli nie jest ci dobrze z tym, co o sobie mylisz, zmie to. Jeli chcesz osign wiksz sprawno fizyczn, moesz to zmieni wanie teraz. W jednej chwili moesz posuy si t sam si, ktra zmienia bieg historii. Napisaem t ksik, by rzuci ci wyzwanie, by nakoni ci do ROZBUDZENIA DRZEMICEJ W TOBIE POTGI DECYZJI. Moim celem jest, BY UPOMNIA SI O SWOJE PRAWA DO NIEOGRANICZONEJ MOCY, PROMIENIUJ CEJ WITALNOCI, PENEJ RADOCI PASJI, KTRE PRZE CIE DO CIEBIE NALE! Musisz uwierzy, e potrafisz i moesz wanie teraz podj decyzj, ktra natychmiast odmieni twoje ycie. Moe to by decyzja dotyczca nawyku, ktry zmienisz, albo umiejtnoci, ktrej nabdziesz, sposobu traktowania innych ludzi albo zatelefonowania do kogo, z kim nie rozmawiae od lat. Moe jest kto, z kim powiniene si skontaktowa, by podnie na wyszy poziom swj status zawodowy? A moe WANIE TERAZ POWINIENE ZDE CYDOWA, e bdziesz chwyta i pielgnowa pozytywne uczucia, na ktre zasuysz sobie kadego dnia? Albo moe wybierzesz wicej radoci, wiksz pewno siebie lub wikszy spokj umysu? Zanim jeszcze przewrcisz t kartk, moesz wykorzysta potg, ktra ju w tobie tkwi. Teraz wanie podejmij decyzj, ktra moe popchn ci w dobrym kierunku, w kierunku szczcia i rozwoju.
Nic nie jest w stanie oprze si woli czowieka, ktry w deniu do celu gotw jest zaryzykowa wasne istnienie.
BENJAMIN DISRAELI
Twoje ycie zmienia si w chwili, kiedy podejmujesz NOW DECYZJ z zamiarem jej KONSEKWENTNEGO I BEZ WZGLDNEGO realizowania. Kto by pomyla, e determi-
nacja i wiara cichego i niepozornego czowieka, z wyksztace nia prawnika, a z przekonania pacyfisty, bdzie na tyle potna, by zburzy olbrzymie imperium? A przecie niezomne posta nowienie Mahatmy Gandhiego, by uwolni Indie spod rzdw brytyjskich, byo jak beczuka prochu, ktrej wybuch pocign za sob cay acuch wydarze na zawsze zmieniajcych ukad si na wiecie. Ludzie nie potrafili zrozumie, w jaki sposb ma zamiar osign swj cel, ale on nie pozostawi sobie adnego wyboru poza konsekwentnym dziaaniem zgodnym z podjt decyzj. Po prostu nie dopuszcza nawet adnej innej ijioliwoci. Decyzja bya rdem siy Johna F. Kennedy'ego, kiedy spot ka si z Chruszczowem podczas penego napi okresu ku baskiego kryzysu rakietowego. Dziki niej Kennedy zapobieg III wojnie wiatowej. Decyzja bya rdem siy Martina Luthera Kinga Juniora, kiedy tak wspaniale wyraa frustracje i aspiracje ludzi, ktrzy nie chcieli ju duej by odrzucani, i gdy zmusi wiat, by zwrci na nich uwag. Decyzja bya rdtem^iy, ktra wyniosa Donalda Trumpa na sam szczyt wiata finansw i rw nie ona rzucia go pniej na samo dno. Ta sama sia pozwolia Pete'owi Ros'owi zmobilizowa wszystkie talenty i dosta si do panteonu sawy - a w kocu zniszczya marzenia jego ycia. Decyzje s rdem zarwno problemw, jak i nieprawdopodob nych moliwoci i wielkiego szczcia. Ich sia kieruje procesem zmiany rzeczy niewidzialnych w widzialne. Prawdziwe decyzje s katalizatorem przebiegu zmiany naszych marze w rzeczywisto. NAJBARDZIEJ EKSCYTUJCYM ASPEKTEM TEJ PO TGI, TEJ WIELKIEJ SIY JEST FAKT, E JU J POSIA DASZ. Impet decyzji nie jest czym zarezerwowanym jedynie dla garstki wybracw cieszcych si specjalnym pozwoleniem, pienidzmi albo wywodzcych si z dobrych rodzin. Dostpna jest ona zarwno zwykym ludziom, jak i monarchom. Rwnie i ty moesz mie do niej dostp, skoro trzymasz teraz w rku t ksik. W tej dosownie chwili moesz wykorzysta t wielk si, ktra czeka upiona w tobie, jeli tylko zdobdziesz si na odwag, by po ni sign. Czy nadszed wreszcie dzie, w ktrym zdecydujesz, e twoja osoba to znacznie wicej, ni dotychczas pokazae? Czy nadszed ju dzie, w ktrym wreszcie zdecy-
40
OBUD W SOBIE OLBRZYMA II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE
dujesz, e jako twojego ycia musi dorwnywa jakoci twego ducha? Wierz, e tak, wic zacznij od stwierdzenia: Oto, kim jestem. Oto, co liczy si w moim yciu. Oto, co mam zamiar zro bi. I nic nie powstrzyma mnie od osignicia mojego celu. Nie bd ju duej czowiekiem drugiej kategorii!" Pomys o przykadzie pewnej wyjtkowo dumnej kobiety nazwiskiem Rosa Parks, ktra pewnego dnia w 1955 roku wsiada do autobusu w Montgomery w Alabamie i odmwia ustpienia miejsca biaemu, cho bya do tego zobligowana prawem. Ten jeden cichy akt nieposuszestwa obywatelskiego wywoa prawdziw burz kontrowersji i jako symbol na cae lata sta si pocztkiem walki o rwnouprawnienie, SI ROZBUDZAJC LUDZK WIADOMO, si obecn w naszym yciu nawet dzisiaj, ilekro prbujemy ponownie zdefiniowa pojcia rwnoci i sprawiedliwoci dla wszystkich Amerykanw, bez wzgldu na ras, pe i wyznanie. Czy Rosa Parks mylaa o przyszoci, kie dy tamtego dnia odmwia ustpienia miejsca w autobusie bia emu? Czy kierowaa si jakim planem, wedle ktrego chciaa zmieni struktur caego spoeczestwa? By moe tak. Ale bardziej prawdopodobne jest, e do dziaania pchna j decyzja, by podnie standard wasnego ycia. Jake wielkie skutki miaa decyzja jednej kobiety! Jeli mylisz sobie teraz, e chciaby podejmowa takie wanie decyzje, ale przecie dowiadczye prawdziwej tragedii, pozwl, e podam ci przykad Eda Robertsa. Jest on zwyczaj nym" czowiekiem przykutym do wzka inwalidzkiego, ktry dziki decyzji przeamania krpujcych go ogranicze, sta si kim nadzwyczajnym. W wieku czternastu lat Ed uleg paraliowi od ramion w d. Oddycha dziki specjalnemu aparatowi, a mimo to, wbrew wszelkim przeciwnociom, udao mu si wywalczy dla siebie normalne" codzienne ycie, nawet jeli noc musi przebywa w komorze tlenowej. Po stoczeniu cikiej walki z polio, w ktrej kilka razy stawia czoo mierci, mg z pewnoci pogry si we wasnym blu. Ale wybra co innego: zdecydowa pomaga innym. Co udao mu si osign? W cigu ostatnich pitnastu lat jego decyzja o walce ze wiatem, ktry tak czsto traktowa go z askawym politowaniem, przyniosa wiele dobrych zmian
41
w yciu niepenosprawnych. Ed stawi czoo licznym mitom na temat ograniczonych moliwoci ludzi kalekich i spotykajc si z wieloma ludmi, wywalczy wszystko: od zjazdw dla wzkw przy skrzyowaniach, poprzez specjalne parkingi oraz bary dla nie penosprawnych. By pierwszym poruszajcym si na wzku in walidzkim absolwentem Uniwersytetu Kalifornijskiego w Ber keley. W kocu otrzyma stanowisko dyrektora Kalifornijskiego Stanowego Wydziau Rehabilitacji. By pierwszym inwalid w Ameryce, ktry zaj tego typu stanowisko. Ed Roberts stanowi przekonujcy dowd na to, e liczy si nie punkt startu, ale podejmowane DECYZJE na temat punktu ko cowego. Wszystkie jego dziaania maj rdo w jednym krtkim momencie niezomnej decyzji. A co ty mgby zrobi ze swoim yciem, gdyby naprawd si zdecydowa? Wielu ludzi mwi: C, naprawd chciabym podejmowa takie decyzje, ale nie jestem pewien, jak mogyby one zmieni moje ycie." S sparaliowani strachem, e nie bd wiedzieli DOKADNIE, jak maj zmieni swoje marzenia w rzeczywisto. W rezultacie nigdy nie podejmuj decyzji, ktre mogyby uczyni ich ycie tak piknym, jak sobie na to zasuguj. Jednym z moich zada jest przekonanie ci, e nie jest wane, aby od razu wiedzie, JAK osign podany rezultat. Wane jest natomiast, by mie pewno, e ZNAJDZIESZ NA TO JAKI SPOSB, nieistotne jaki. W swojej ksice Unlimited Power przedstawiem strategi, ktr nazywam Najlepsz Formu Sukcesu. Jest ona przewodnikiem, ktry w czterech etapach zawiedzie ci dokadnie tam, gdzie chcesz si dosta: 1. Zdecyduj, czego chcesz. 2. Przystp do dziaania. 3. Obserwuj, co si sprawdza, a co nie. 4. Zmieniaj swoje zachowanie dopty, dopki nie osigniesz zamierzonego celu. Podjcie decyzji denia do okrelonego celu pociga za sob seri wydarze. Jeli zdecydujesz, czego chcesz, we si do rea lizacji tego, wycigaj wnioski i zmieniaj sposoby dziaania, a wtedy z pewnoci uzyskasz impet do osignicia danego celu. Jeli tylko naprawd powicisz si zdobywaniu czegokolwiek, odpowied na pytanie: Jak?", znajdzie si sama.
42
43
Biorc pod uwag wszystkie akty tworzenia, odkrywa si jedn elementarn prawd: gdy si czemu prawdziwie powicamy, wspiera nas Opatrzno.
JOHANN WOLFGANG GOETHE Skoro podejmowanie decyzji jest tak atwe i daje tak wielk si, dlaczego wicej ludzi nie idzie za wspania rad: Po prostu zrb to!" Wydaje mi si, e wikszo z nas nie wie nawet, co to znaczy podj prawdziw decyzj. Nie zdajemy sobie sprawy z siy zmian, jakie niezomna i konsekwentna decyzja przynosi. Problem w tym, e przez dugi czas uywalimy sowa decyzja" w tak niezobowizujcy sposb, e oznacza ono obecnie co w rodzaju listy pobonych ycze. Dlatego tym sowem okrelamy jedynie swoje preferencje. Podjcie prawdziwej decyzji - w od rnieniu od na przykad stwierdzenia: Chciabym rzuci palenie" - oznacza wykluczenie wszystkich innych moliwoci. Sowo decyzja" pochodzi od aciskich de" i caedere", ktre oznaczaj od" i ci". PODJCIE PRAWDZIWEJ DECYZJI OZNACZA POWICENIE SI OSIGANIU OKRELONEGO CELU ORAZ ODCICIE SI OD WSZELKICH INNYCH EWEN TUALNOCI. Tak wic jeli naprawd podejmiesz decyzj, nigdy wicej nie zapalisz papierosa. Bdzie ona oznacza koniec palenia. Nigdy wicej nawet nie rozwaysz moliwoci palenia. Jeli naleysz do ludzi, ktrzy kiedy ju wyprbowali w ten sposb potg po dejmowania decyzji, wiesz dokadnie, co mam przez to na my li. Kady alkoholik wie, e jeli nawet po latach zupenej trze woci zacznie si oszukiwa, e moe wypi tylko jeden kieliszek, bdzie musia zacz wszystko od pocztku. Po podjciu praw dziwej decyzji, nawet jeli jest ona trudna, wikszo z nas od czuwa olbrzymi ulg. Wreszcie przebylimy rozstajne drogi! Wiemy, jak wiele znaczy pewno, ktrdy i! Ta wanie pewno i jasno sytuacji daje ci si. Z t ja snoci moesz osign rezultaty, ktrych naprawd pragniesz w swoim yciu. Problem wikszoci z nas polega na tym, e tak
dawno nie podejmowalimy prawdziwych decyzji, i ju za pomnielimy, co si wtedy czuje. Nasze decyzyjne minie" s zwyczajnie sflaczae! Niektrzy z nas maj kopoty nawet ze zde cydowaniem, co zjedz na obiad. Jak wic wzmocni owe minie? Naley je wiczy! SPO SOBEM NA PODEJMOWANIE LEPSZYCH DECYZJI JEST PODEJMOWANIE ICH CZCIEJ! Powiniene jednak wyciga z tych decyzji wnioski, wcznie z tymi, ktrych realizacja jest dla ciebie przez jaki czas kopotliwa, sprawia ci problemy. Wnioski te bd dla ciebie bezcenn lekcj, ktra pomoe ci lepiej ocenia sytuacj w przyszoci, a w konsekwencji podejmowa lepsze decyzje. Im czciej bdziesz podejmowa decyzje, tym czciej bdziesz si przekonywa, e cakowicie panujesz nad swoim yciem. Bdziesz z niecierpliwoci oczekiwa na kolejne wyzwania losu i postrzega je jako moliwo podejmowania kolejnych decyzji i podniesienia jakoci wasnego ycia na kolejny poziom. Nie mgbym chyba przeceni siy i wartoci dokonania choby jeden raz oceny istniejcej sytuacji - zdobycia tej jednej jedynej informacji, ktr mona wykorzysta dla zmiany wa snego ycia. INFORMACJA STANOWI POTG, JELI SI NI POSUGUJEMY, a jednym z moich kryteriw rozpoz nawania prawdziwej decyzji jest fakt, e pociga ona za sob dziaanie. A najbardziej w tym wszystkim ekscytuje to, e nigdy nie wiesz, kiedy dostaniesz t wan informacj! Powodem, dla ktrego przeczytaem ponad siedemset ksiek, przesuchaem mnstwo tam i kaset i uczestniczyem w tak wielu seminariach i kursach, jest fakt, e rozumiem, jak wielk si daje choby jednorazowe odkrycie rnicy midzy dwoma rzeczami, choby jedna informacja. Moesz j znale i ty - na kolejnej stronie tej ksiki albo w kolejnym rozdziale. Niech to nawet bdzie co, o czym ju wiesz, ale z jakiej przyczyny wanie tym razem infor macja ta dociera do ciebie i zaczynasz z niej korzysta. Pamitaj, e PRAKTYKA CZYNI MISTRZA. Wycigane przez nas wnioski daj nam si do podejmowania lepszych decyzji, a wic przynosz rezultaty, ktrych podamy. Niewyciganie wnioskw moe czasem powodowa powane udrki. Na przykad wielu z najsawniejszych ludzi w naszej kulturze spenio swoje marzenia, ale mimo to nie potrafili si tym cieszy. Czsto sigali po narkotyki, poniewa
44
45
mieli uczucie niespenienia. Dzieje si tak dlatego, e nie potrafi oni wyciga wnioskw, nie potrafi odrni osignicia celu od ycia zgodnie z wyznawanymi przez siebie wartociami. Nieumiejtno dostrzeenia kolejnej rnicy powoduje cierpienie na co dzie w relacjach z innymi ludmi. Mwi tu o rozrnieniu regu, o kt rym dokadniej porozmawiamy w dalszej czci naszej wsplnej podry. Czasem nieumiejtno rozrniania, nieumiejtno wy cigania wnioskw moe ci kosztowa nawysz cen. Ludzie, ktrzy haruj jak woy, a do tego spoywaj duo tuszczu, sami siebie doprowadzaj do chorb serca. Przez wikszo swojego ycia tropi co, co dr W. Edwards Deming nazywa PRAWDZIW WIEDZ. Dla mnie prawdziw wiedz stanowi choby jedno waciwe rozrnienie, informacja, strategia, przekonanie, umiejtno albo jakiekolwiek narzdzie, ktre moemy zastosowa w tej samej chwili, kiedy je zrozumiemy. Prawdziw wiedz jest zdolno wykorzystania czegokolwiek od razu dla polepszenia jakoci wasnego ycia. Ta ksika, podobnie jak cae moje ycie, powicona jest poszukiwaniu prawdziwej wiedzy, przydatnej dla poprawy ycia osobistego lub zawodowego. Wci zastanawiam si nad sposobami przekazania tej wiedzy innym ludziom tak, aby moga ona polepszy ich stan psychiczny, emocjonalny, fizyczny i finansowy.
2. Twoje decyzje, CO DLA CIEBIE ZNACZ POSZCZ GLNE RZECZY. 3. Twoje decyzje, CO ZROBISZ, aby osign podane re zultaty. Wanie tak! Nie to, co dzieje si z tob teraz czy te dziao w przeszoci, okrela, kim si stajesz. Na twoje przeznaczenie ma j natomiast wpyw TWOJE DECYZJE, NA CZYM SI KON CENTRUJESZ, CO ZNACZ DLA CIEBIE POSZCZEGLNE RZECZY ORAZ CO MASZ ZAMIAR ROBI, ABY OSIGN PODANE REZULTATY. Wiedz, e jeli ktokolwiek osiga w jakiej dziedzinie wiksze sukcesy ni ty, to ten kto w danej sytuacji lub okolicznociach podejmuje te trzy decyzje inaczej ni ty. Jest jasne, e Ed Roberts postanowi skoncentrowa si na czym innym ni wikszo ludzi w jego sytuacji. Skupi si na tym, jak co polepszy. Jego kopoty fizyczne stanowiy dla niego wyzwanie. Rwnie oczywiste jest, e postanowi zrobi wszystko, co mona, by poprawi sytuacj ludzi znajdujcych si w podobnym stanie jak on. Bez reszty powici si ksztatowaniu rodowiska po to, aby uatwi ycie ludziom upoledzonym fizycznie.
Twj los ksztatuje si w momentach podejmowania decyzji.

ANTHONY ROBBINS
Nic nie dodaje odwagi bardziej ni niekwestionowana zdolno czowieka do podwignicia wasnego ycia poprzez wiadome dziaanie.
HENRY DAVID THOREAU
Tylko trzy decyzje, ktre podejmujesz w kadym momencie two jego ycia, decyduj o twoim losie. Te trzy decyzje wpywaj na to, co zauwaysz, a co przeoczysz, co bdziesz czu i co zrobisz, wreszcie jaki bdzie twj wkad w ycie i kim si w kocu sta niesz. Jeli nie panujesz nad tymi trzema decyzjami, po prostu nie panujesz nad wasnym yciem. Jeli natomiast masz nad nimi kontrol, zaczynasz te kontrolowa wasne dowiadczenia. Te trzy decyzje, ktre decyduj o twoim losie, to: 1. Twoje decyzje, NA CZYM SI SKONCENTROWA.
Zbyt wielu z nas nie podejmuje wikszoci decyzji wiado mie, a zwaszcza tych trzech absolutnie podstawowych decyzji. I pacimy za to olbrzymi cen. Wikszo ludzi przejawia w swoim yciu co, co nazywam SYNDROMEM NIAGARY. Wierz, e ycie jest jak rzeka i e wikszo ludzi wskakuje do tej rzeki, nie majc pojcia, dokd naprawd chc dopyn. Dla tego wanie w krtkim czasie zostaj porwani przez silne nurty: nurt wydarze, nurt strachu, nurt yciowych wyzwa. Kiedy
46
znajd si u rozwidlenia rzeki, nie decyduj wiadomie, ktr odnog popyn, nie wiedz, ktry kierunek jest dla nich wa ciwy. Po prostu dryfuj. Staj si czci ludzkiej masy, ktr kie ruj okolicznoci, a nie wasne wartoci. Nic dziwnego, e czuj si pozbawieni kontroli nad sob. Pozostaj w tym stanie niewia domoci dugo, a pewnego dnia dochodzi do nich dudnicy dwik rozszalaej wody i z przeraeniem odkrywaj, e s o kilka metrw od wodospadu Niagara, w odzi bez wiose. Za czynaj wtedy gwatownie macha rkami, ale jest ju za pno. Czeka ich upadek. Czasem jest to upadek emocjonalny, czasem fizyczny, a czasem finansowy. JEST BARDZO PRAWDOPO DOBNE, E TWOJE OBECNE KOPOTY, JAKIEKOLWIEK S, MOGY BY ZAEGNANE POPRZEZ PODJCIE JA KIEJ LEPSZEJ DECYZJI GDZIE W GRZE RZEKI. Jak prbujemy odwrci sytuacj, kiedy nagle budzimy si w rodku spienionej rzeki? Albo decydujemy, by zanurzy w wo dzie obydwa wiosa, i jak szaleni wiosujemy w jakim innym kierunku, albo te planujemy swoj dalsz podr. Wyznaczamy sobie kurs, punkt docelowy, do ktrego naprawd chcemy dotrze, i sigamy po plan lub map, aby po drodze mc podejmowa od powiednie decyzje. Cho by moe nigdy o tym nie mylae, twj umys wypra cowa ju wewntrzny system podejmowania decyzji. System ten dziaa jak niewidzialna sia, kierujc w kadym momencie wszystkimi twoimi mylami, dziaaniami i uczuciami. Panuje on nad tym, jak oceniasz wszystko, co ci w yciu spotyka, i po wi kszej czci jest kierowany przez twoj podwiadom wol. Przeraajcy jest fakt, e wikszo ludzi nigdy wiadomie nie ksztatuje tego systemu. Pozwalaj oni, by ksztatoway go czynniki tak rne, jak rodzice, rwienicy, nauczyciele, telewizja, reklamy i czynniki kulturowe. Na system ten skada si pi elementw: 1. Twoje PODSTAWOWE PRZEKONANIA i PODWIA DOME REGUY. 2. Twoje WARTOCI YCIOWE. 3. Twoje WZORCE. 4. ZWYCZAJOWE PYTANIA, i wreszcie
47
5. STANY EMOCJONALNE, ktrych dowiadczasz w danej sytuacji. Wspdziaanie tych piciu elementw tworzy si, ktra jest odpowiedzialna za popchnicie ci do dziaania bd powstrzy mywanie ci od niego, ktra powoduje, e z radoci wyczekujesz przyszoci albo te si jej boisz, ktra sprawia, e czujesz si kochany lub odrzucony, oraz oznacza poziom twojego szczcia i sukcesu. Sia ta okrela, dlaczego robisz to, co robisz, i dlaczego nie robisz rzeczy, ktre wedug samego siebie powiniene robi, ktrych potrzebujesz. Zmieniajc ktrykolwiek z tych piciu elementw - wszy stko jedno, czy podstawowe przekonanie i regu, warto, wzorzec, pytanie czy stan emocjonalny - moesz natychmiast spowodowa wymiern i trwa zmian w twoim yciu. Pa mitaj, jeli regularnie si przejadasz, twj prawdziwy pro blem zwizany jest z wartociami lub przekonaniami, a nie zje dzeniem. Na kartach tej ksiki krok po kroku bd ci prowadzi po drodze do odkrycia, jak uksztatowa PODSTAWOWY SYSTEM podejmowania decyzji, i pomaga ci dokonywa w nim prostych zmian, aby uczyni go zgodnym z twoimi obecnymi pragnieniami i uwolni go spod kontroli przeszych uwarunkowa. Wkrtce rozpoczniesz fascynujc podr, ktra pozwoli ci odkry, kim naprawd jeste i co naprawd sprawia, e robisz to, co robisz. Kiedy nauczysz si odrnia poszczeglne elementy tej siy, bdziesz mg zrozumie systemy podejmowania decyzji stoso wane przez twoich wsppracownikw, wspmaonka i inne bliskie ci osoby. W kocu potrafisz take zrozumie ich fascy nujce" zachowanie! Dobr wiadomo stanowi niewtpliwie fakt, e moemy przeama dziaanie tego systemu poprzez podejmowanie wiadomych decyzji w kadym momencie ycia. NIE MUSIMY GODZI SI NA TO, BY ELEMENTY ZAPROGRAMO WANE W TYM SYSTEMIE W PRZESZOCI PANOWAY NAD NASZ TERANIEJSZOCI I PRZYSZOCI! Za pomoc tej ksiki moesz odkry siebie ponownie przez systematyczne organizowanie swoich przekona i wartoci tak, by zacz samemu planowa swoje ycie.
48
49
Nigdy si nie zniechcam, poniewa kade odrzucenie niewaciwej prby stanowi kolejny krok naprzd.
THOMAS EDISON
Jest jeszcze jedna przeszkoda w skutecznym wykorzystaniu potgi decyzji. Przeszkod t stanowi nasz wasny strach przed podjciem NIEWACIWYCH decyzji, ktry musimy pokona. Nie ma najmniejszych wtpliwoci, e bdziesz w swoim yciu podej mowa ze decyzje. Musisz si z tym upora. Oczywicie rwnie i moje decyzje nie byy zawsze suszne, oczywicie, e nie. Ale wcale tego nie oczekiwaem. Wiem te, e w przyszoci nie bd w stanie unikn bdnych decyzji. Postanowiem jednak, e bez wzgldu na to, jakie oka si moje decyzje, bd elastyczny w swoim zachowaniu, bd obserwowa ich skutki, uczy si na zbieranych w ten sposb dowiadczeniach i wykorzystywa t wiedz do podejmowania lepszych decyzji w przyszoci. PAMITAJ, E SUKCES JEST NAPRAWD SKUTKIEM WACIWYCH OSDW. WACIWY OSD JEST WYNI KIEM DOWIADCZENIA, A ONO Z KOLEI CZSTO JEST REZULTATEM ZYCH OSDW! Te pozornie ze lub bolesne dowiadczenia s czsto najwaniejsze. Jeli komu si powiedzie, zwykle si cieszy. Jeli natomiast kto poniesie porak, zasta nawia si na og nad jej przyczynami, czyni nowe obserwacje, dokonuje kolejnych rozrnie, ktre w przyszoci podnios jako jego ycia. Musimy uczy si na wasnych bdach, a nie kara si za nie. W przeciwnym wypadku bdziemy skazani na podejmowanie bdnych decyzji do koca ycia. Rwnie wane jak osobiste dowiadczenie jest moim zdaniem posiadanie jakiego wzorca osobowego, kogo, kto ju przed to b przepyn przez wzburzone wody i moe ci zaoferowa dobr map. Niech to bdzie twj wzorzec w sprawach finansowych, w kontaktach z innymi ludmi, w tym, co dotyczy zdrowia, i we wszystkich innych dziedzinach ycia, ktre chcesz opanowa do perfekcji. Moe ci to zaoszczdzi wielu cierpie i niepo wodze oraz uchroni ci przed kolejnym yciowym wirem wo dospadu.
Czekaj ci te chwile, kiedy bdziesz pyn przez rzek sam i bdziesz musia podejmowa wane decyzje bez niczyjej po mocy. Pocieszeniem jest tu niewtpliwie fakt, e jeli potrafisz uczy si z wasnego dowiadczenia, nawet pozornie trudne okolicznoci zmieniaj si dla ciebie w wielk szans, poniewa dostarczaj ci one bezcennych informacji, pozwalaj czyni kluczowe rozrnienia, ktre legn u podstaw lepszych decyzji w przyszoci. Kady chyba czowiek sukcesu, jeli tylko bdzie z tob szczery, przyzna, e powodem, dla ktrego odnis swj sukces, jest fakt, e w przeszoci podejmowa wicej ni ty niewaciwych decyzji. Podczas kursw, ktre prowadz, ludzie czsto pytaj: Jak duo czasu zajmie mi opanowanie takiej to a takiej umiejtno ci?" Natychmiast odpowiadam wtedy: A jak dugo chcesz j opanowywa?" Jeli podejmiesz dziaanie dziesi razy dzien nie (a wic bdziesz mia tyle samo dowiadcze z tego dziaa nia), podczas gdy inni ludzie bd to samo robi tylko raz w mie sicu, w cigu tylko jednego dnia zdobdziesz dowiadczenie dziesiciu miesicy i bardzo szybko opanujesz dan umiejtno. Jak na ironi, wszyscy uznaj ci pewnie wtedy za wyjtkowo utalentowanego" albo wyjtkowego szczliwca". Staem si wspaniaym mwc, poniewa nie raz w tygodniu, ale TRZY RAZY DZIENNIE przemawiaem do kadego, kto tyl ko chcia mnie sucha. Podczas gdy inni pracownicy z mojej firmy mieli zwykle czterdzieci osiem wystpie publicznych rocznie, ja podobn liczb spotka odbywaem w cigu DWCH TY GODNI. W cigu miesica zdobywaem wic dwuletnie do wiadczenie, a w cigu roku dowiadczenie caego dziesiciolecia. Moi wsppracownicy mwili, jakim to jestem szczciarzem", e urodziem si" z talentem do publicznych wystpie. Prbowaem powiedzie im to, co mwi teraz tobie: opanowanie mistrzostwa w kadej dziedzinie zabiera dokadnie tyle czasu, ile chcesz na to powici. A przy okazji, czy wszystkie moje wystpienia byy wspaniae? Oczywicie, e nie! Ale uczyem si z kadego kolejnego dowiadczenia, staraem si doskonali w ten sposb wiedz i umiejtnoci i po niedugim czasie potrafiem spokojnie wej do dowolnie duego pomieszczenia i nawiza kontakt ze sucha czami o najrniejszych yciowych dowiadczeniach.
50
51
Bez wzgldu na stopie twojego przygotowania mog za pewni ci o jednym: jeli znajdujesz si w nurcie rzeki ycia, z pewnoci kilka razy uderzysz o skay. Nie, nie kracz, po pros tu mwi prawd. Kiedy wic napotkasz skay, nie ualaj si nad sob i nie narzekaj na kolejn klsk". Pamitaj, e W Y CIU NIE MA KLSK. S tylko rezultaty. Jeli nie osigne podanych rezultatw, wycignij wnioski z przebytych do wiadcze po to, aby w przyszoci mie jaki punkt odniesienia do podejmowania kolejnych, lepszych decyzji.
Albo odnajdziemy drog, albo j zbudujemy.

HANNIBAL
Jedn z najwaniejszych decyzji, jakie moesz podj, by zapewni sobie szczcie w przyszoci, jest decyzja, by WYKO RZYSTYWA WSZYSTKO, CO YCIE PODSUWA CI W DA NYM MOMENCIE. Nie osigniesz bowiem zupenie niczego, jeli: 1. Nie zdecydujesz jasno, jakiemu celowi cakowicie si po wicisz, 2. Nie znajdziesz w sobie woli do podjcia wszelkich moliwych dziaa, 3. Nie bdziesz cigle obserwowa, ktre z twoich dziaa sprawdzaj si, a ktre nie, 4. Nie bdziesz zmienia swoich dziaa tak dugo, jak dugo nie osigniesz celu, wykorzystujc do tego wszystko, co po drodze podsuwa ci ycie. Kady, kto odnis jakikolwiek znaczcy sukces, stosowa si do tych czterech zasad, czyli dziaa wedug formuy sukcesu. Jednym z moich ulubionych przykadw stosowania tej formuy jest przykad pana Soichiro Hondy, zaoyciela synnej korporacji noszcej jego imi. Podobnie jak wszystkie inne firmy, nawet te najwiksze, korporacja Hondy zacza si od podjcia decyzji i penego pasji denia do osignicia rezultatw. W 1938 roku, jeszcze uczc si, Honda zainwestowa wszystko, co posiada, w may warsztat, w ktrym pracowa nad swoj koncepcj piercienia tokowego. Chcia sprzeda swoje dzieo firmie Toyota, a wic harowa w dzie i w nocy po okcie
w smarze. Niemal nocowa w swoim warsztacie i ani przez moment nie traci wiary, e jego prac uwieczy w kocu sukces. Zastawi nawet w komisie biuteri wasnej ony, aby mc utrzy ma swj may warsztat. Wreszcie ukoczy swoje piercienie tokowe i przedstawi je Toyocie, ale usysza, e nie speniaj one standardw tej firmy. Odesano go z powrotem do szkoy, gdzie przez kolejne dwa lata wysuchiwa zoliwych komentarzy nauczycieli i innych studentw, ktrzy namiewali si z absur dalnoci jego projektw. Mimo to jednak nie odda si ualaniu nad sob. Postanowi dalej dziaa i osign swj cel. I w kocu po kolejnych dwch latach Toyota podpisaa z panem Hond kontrakt, o ktrym tak marzy. Jego pasja i wiara opaciy si, poniewa wiedzia, czego chce, przystpi do dziaania, uczy si na wasnych bdach i zmienia strategi dopty, dopki nie osign tego, co chcia osign. Rzd japoski szykowa si wtedy do wojny, wic nie przy zna mu pozwolenia na zakup cementu, ktry by niezbdny do wybudowania jego fabryki. Czy podda si wtedy? Nie! Czy ubolewa nad tym, e ycie traktuje go po macoszemu? Czy znaczyo to dla niego konieczno porzucenia wasnych marze? Absolutnie nie. Znw postanowi wykorzysta wasne dowiad czenia i opracowa zupenie now strategi. Razem ze swoimi pracownikami wymyli now technologi produkcji betonu i zbudowa swoj fabryk. Podczas wojny zostaa ona dwukrotnie zbombardowana i wybuchy zniszczyy gwn cz linii pro dukcyjnej. Reakcja Hondy? Natychmiast zwoa swoich ludzi i zacz zbiera wyrzucane przez onierzy amerykaskich kanistry na benzyn. Nazywa je darami prezydenta Trumana", poniewa dostarczay mu nieosigalnego wtedy w Japonii surowca do pro dukcji. W kocu, gdy przetrwa wszystkie te kopoty, jego fabryk cakowicie zniszczyo trzsienie ziemi. Postanowi wtedy sprzeda technologi produkcji piercieni tokowych Toyocie. Oto czowiek, ktry podejmowa waciwe decyzje, by odnie swj sukces. Robi wszystko z pasj i wiar. Mia wspaniay plan, przystpi do dziaania, prbowa rnych metod, a jednak nie osign tego, czemu si powici. Mimo to postanowi nie ustpowa. Po wojnie Japonia cierpiaa na straszliwy brak benzyny i pan Honda nie mg jedzi samochodem nawet po jedzenie dla
52
53
wasnej rodziny. Zdesperowany, zamontowa may motor w swoim rowerze. Natychmiast ssiedzi zaczli go prosie, by zrobi taki zmotoryzowany rower" rwnie i dla nich. Bardzo prdko zabrako mu silnikw. Zdecydowa wic postawi fabryk produkujc silniki do jego nowego wynalazku, jednak niestety nie mia kapitau.
PKA KRYSZTAOWA KULA Oto komentarze, z jakimi odrzucano kiedy synne ksiki, ktre miay pniej odnie tak wielki sukces. George Orwell: Folwark zwierzcy W Stanach Zjednoczonych nie ma popytu obecnie na ksiki o zwierztach." Anna Frank: Pamitnik Anny Frank Wydaje mi si, e ta dziewczyna nie ma jakiego specjalnego daru postrzegania ani te nadzwyczajnych uczu, ktre wyniosyby t ksik ponad poziom ciekawostki." William Golding: Wadca much Nie wydaje mi si, aby odnis pan cakowity sukces, pracujc nad t ksik, cho sam pomys jest bardzo obiecujcy." D.H. Lawrence: Kochanek Lady Chatterley Dla wasnego dobra prosz nie publikowa tej ksiki." Irving Stone: Pasja ycia Duga i nudna opowie o artycie."
Podobnie jak poprzednio postanowi znale jakie rozwi zanie, wszystko jedno jakie! Napisa list do kadego z osiemnas tu tysicy wacicieli sklepw z rowerami w caej Japonii.
Przekonywa ich, e wsplnie mog przyczynie si do ponownego oywienia gospodarczego kraju, poniewa jego wynalazek spo woduje mobilno siy roboczej. Przekona pi tysicy z nich, by wsparli jego przedsiwzicie wasnym kapitaem. Mimo to jednak znalaz nabywcw tylko wrd najbardziej zagorzaych zwolennikw roweru, poniewa jego wynalazek by zbyt duy i toporny. Dokona wic kilku ulepsze i wyprodukowa now, mniejsz i zgrabniejsz wersj motoroweru, ktr nazwa Super Cub. Tym razem odnis natychmiastowy sukces, ktry uwieczony zosta nagrod cesarza. Pniej zacz eksportowa motorowery do Europy i Stanw Zje dnoczonych. Po motorowerach przyszy w latach siedemdziesitych samochody, ktre s dzisiaj tak popularne. Obecnie Honda Corporation zatrudnia sto tysicy ludzi, za rwno w Stanach Zjednoczonych, jak i Japonii, i jest uznawana za jedno z najwikszych imperiw samochodowych Japonii. W Stanach Zjednoczonych lepiej od hondy sprzedaje si tylko toyota. Firma odnosi tak wielkie sukcesy, poniewa jeden czowiek rozumia kiedy potg prawdziwej decyzji, ktr wykonuje si - nie zwaajc na warunki zewntrzne - bez wytchnienia. Honda z pewnoci wiedzia, e czasem, kiedy podejmie si decyzj i przystpi do dziaania, moe si nam wydawa, e nic z tego nie wychodzi. Ale to tylko chwilowe wraenie, a BY OD NIE SUKCES, MUSISZ PATRZE DALEKO PRZED SIE BIE. Wikszo problemw, jakie napotykamy w codziennym yciu - jak choby nadmierne jedzenie czy picie, palenie papierosw, poczucie klski i zarzucenie wasnych marze - wynika ze skupienia si na sprawach krtkoterminowych, z patrzenia tu pod nogi. Ani sukces, ani poraka nie s czym, czego mona dowiadczy z dnia na dzie. Porak powoduj wszystkie drobne decyzje, ktre podejmujemy w cigu dugiego czasu: nie koczymy spraw, nie przystpujemy do dziaania, zbyt atwo si poddajemy, nie panujemy nad wasnym stanem emocjonalnym i umysowym. Skupiamy si wtedy wanie na tym, co nam si w krtkim terminie nie udaje. Sukces jest rezultatem podjcia decyzji o tym, e bdziemy dy do polepszenia warunkw ycia, e bdziemy dawa co od siebie - bdziemy sami zasila swj umys i nie pozwolimy, by czynio to otoczenie. Wanie te decyzje tworz dowiadcze nie yciowe, ktre nazywamy sukcesem.
54
55
aden czowiek ani adna instytucja nie odnios sukcesu, jeli skupi si wycznie na celach krtkoterminowych. Wikszo problemw, jakie napotyka obecnie nasz kraj, jest rezultatem niezastanawiania si nad potencjalnymi konsekwen cjami decyzji, ktre podejmujemy. Afery, kopoty z bilansem handlowym, deficyt budetowy, niezadowolenie z sytuacji w szkolnictwie, problemy z narkotykami i alkoholem - wszy stko to rezultat mylenia wycznie w kategoriach najbliszej przyszoci. To wanie syndrom Niagary w caej okazaoci. Kiedy w swoich zmaganiach z nurtem rzeki skupiasz si na najbliszej skale, w ktr moesz uderzy, nie jeste w stanie spojrze przed siebie wystarczajco daleko, by w por dostrzec wodospad. Jako spoeczestwo jestemy tak bardzo nastawieni na natych miastow gratyfikacj, e czsto krtkofalowe rozwizania staj si dla nas dugofalowym problemem. Nasze dzieci maj w szkole kopoty ze skoncentrowaniem uwagi, co przeszkadza im myle, zapamitywa i uczy si. Po czci jest tak dlatego, e przyzwy czaiy si do natychmiastowej gratyfikacji poprzez cigy kontakt z grami komputerowymi, reklamami w telewizji oraz bezustanne ogldanie MTV. Mamy teraz w kraju wiksz ni kiedykolwiek w przeszoci liczb dzieci z nadwag. Rwnie i tu przyczyn jest nieprzerwana pogo za szybkim przygotowywaniem posikw: pieczenie w kuchence mikrofalowej, obiady z proszku i gotowe potrawy w barach na ulicy. Ten rodzaj krtkofalowego planowania moe te by bardzo szkodliwy w interesach. Wszystkie problemy zwizane z katastrof tankowca Valdez, nalecego do firmy Exxon, mogyby nigdy nie zaistnie, gdyby tylko podjto jedn ma decyzj. Firma Exxon moga przecie zaopatrzy swoje tankowce w podwjn powok kaduba. Decyzja ta zapobiegaby wyciekom ropy na wypadek kolizji. Jednak towarzystwo wolao przyj krtkowzroczny sposb mylenia o wytrzymaoci kaduba. Po wypadku i spowodowanym przeze wycieku ropy Exxon ma zapaci zawrotn sum 1,1 mi liarda dolarw* odszkodowania za spowodowane katastrof straty * W momencie pisania tej ksiki sprawa Exxon wci toczy si przed sdem, ktry by moe wyda wyrok podnoszcy jeszcze kwot odszkodowa.
finansowe, eby nie wspomnie o olbrzymich zniszczeniach eko logicznych na Alasce i przylegych terenach. Powicenie si dugofalowym rezultatom raczej ni krt kofalowym osigniciom to by moe najwaniejsza decyzja w twoim yciu. Jej brak moe spowodowa nie tylko olbrzymie straty finansowe czy spoeczne, lecz rwnie i wielkie cier pienie. Pewien mody czowiek, o ktrym by moe syszae, postanowi rzuci szko, poniewa zdecydowa, e nie bdzie ju duej czeka na rozpoczcie wymarzonej kariery muzycznej. Jednak to marzenie nie spenio si wystarczajco szybko. Kiedy skoczy dwadziecia dwa lata, zacz si obawia, e jego muzyka nigdy nie stanie si popularna, a decyzja o porzuceniu szkoy bya niewaciwa. Cakowicie si zaama. Sypia w caodobowych pralniach automatycznych, poniewa nie sta go byo na miesz kanie. Gra na pianinie w barach i kawiarniach i jedyn rzecz, ktra pozwalaa mu si jako trzyma, bya romantyczna mio. Jednak w kocu dziewczyna postanowia go porzuci i to prze kroczyo granice jego wytrzymaoci. Rozpacza, e nigdy ju nie znajdzie tak piknej kobiety. Jej odejcie oznaczao dla niego koniec ycia, postanowi wic skoczy ze sob. Na szczcie przemyla to raz jeszcze i zamiast popenia samobjstwo szuka pomocy u psychiatry. Czas spdzony w szpitalu pozwoli mu odkry, na czym naprawd polega jego problem. Wspomina to pniej w piosence: O, ju nigdy nie zejd tak nisko. Dzi mwi: To bya najlepsza chyba rzecz, jak kiedykolwiek w yciu zrobiem. Od tamtej pory nigdy sobie nie wspczuem, cokolwiek by si dziao. Kady problem wydaje mi si teraz niczym w po rwnaniu z tym, co widziaem, z tym, przez co przechodz inni ludzie."* Powicajc si ponownie muzyce i realizujc konsekwentnie marzenia, osign w kocu to, czego chcia. Jak si nazywa? Billy Joel. Czy moesz sobie wyobrazi, e ten czowiek - ulubieniec milionw fanw na caym wiecie, ktry polubi jedn z najsa-
* David i Victoria Sheff: Wywiad Playboya: Billy Joel, Playboy", maj 1982, Chicago.
56
57
wniejszych modelek, Christie Brinkley, kiedy zamartwia si, e pisze z muzyk i nigdy nie znajdzie kobiety tak piknej jak jego bya dziewczyna? Warto wic dobrze zapamita, e to, co w krtkiej perspektywie wydawao si niemoliwe, po jakim czasie zmienio si w klasyczny wrcz przykad wspaniaej kariery i wielkiego szczcia. Billy Joel wydoby si z kryzysu, podejmujc trzy decyzje, ktre podejmuje w yciu kady z nas: na czym si skoncen trowa, co znacz dla nas poszczeglne rzeczy i co robi mimo problemw, ktre wydaj si nas ogranicza. Podnis wyma gania w stosunku do siebie i innych, popar je nowymi przeko naniami oraz zastosowa strategie, ktre wydaway mu si konieczne. Przekonanie, ktre wyrobiem w sobie, by mc przetrwa najtrudniejsze moment ycia, wyraa si bardzo prostym zda niem: BOE OPNIENIA TO NIE BOE ODMOWY. Bardzo czsto rzeczy na pozr niemoliwe okazuj si po pewnym czasie moliwe, jeli tylko nie ustajesz w wysikach. Chcc odnie sukces, musimy nakaza sobie przez cay czas patrze daleko w przyszo, skupia si na odlegych celach. Aby sobie o tym przypomina, czsto porwnuj ycie do pr roku. adna z nich nie trwa wiecznie, poniewa cae ycie to nastpujce po sobie okresy wzrostu, dojrzewania, zbiorw, odpoczynku i znw od nowa. Zima te si koczy. Jeli dzi masz problemy, nie wolno ci porzuci nadziei, e w koricu nadejdzie wiosna. Dla jednych zima znaczy hibernacj, dla innych zas rado jazdy na sankach i na nartach! Zawsze moesz po prostu przeczeka jak por roku. Ale dlaczego nie miaby zamieni jej w okres, do ktrego wrcisz potem wieloma wspomnieniami?
1. ZAWSZE PAMITAJ O PRAWDZIWEJ SILE, JAK DAJE CI PODEJMOWANIE DECYZJI. Decyzja jest narz dziem, ktre w kadej chwili moesz wykorzysta, by zmieni cae swoje ycie. W momencie podjcia decyzji nadajesz swo jemu yciu nowy kierunek, stawiasz sobie nowy cel i z moc ruszasz do przodu. Zaczynasz zmienia swoje ycie dokadnie w chwili podejmowania decyzji. Pamitaj, e kiedy czujesz si przywalony ciarem ycia, kiedy sdzisz, e nie masz wyboru, kiedy tracisz kontrol nad wydarzeniami, zawsze moesz to zmie ni, jeli tylko tak postanowisz. Pamitaj, e miar prawdziwej decyzji jest fakt podjcia nowego dziaania. Jeli wic nie podej miesz dziaania, twoja decyzja nie bya prawdziwa. 2. PAMITAJ, E NAJTRUDNIEJSZYM KROKIEM DO OSIGNICIA CZEGOKOLWIEK JEST PRAWDZIWE OD DANIE SI CZEMU, PODJCIE PRAWDZIWEJ DECYZJI. Osignicie czego, czego naprawd chcesz, jest czsto o wiele atwiejsze ni samo podjcie tej decyzji. Tak wic podejmuj decyzje rozwanie, ale szybko. I nie zastanawiaj si caymi mie sicami, jak moesz osign swj cel albo czy w ogle go osi gniesz. Badania udowodniy, e ludzie odnoszcy najwiksze sukcesy podejmuj decyzje szybko, poniewa jasno widz wyznawane przez siebie wartoci oraz dobrze wiedz, czego chc dla siebie w yciu. Te same badania udowodniy, e bardzo wolno zmieniaj oni raz podjt decyzj, jeli w ogle zmieniaj. Na tomiast ludzie, ktrym si nie powiodo, podejmuj decyzje bardzo wolno i bardzo szybko zmieniaj zdanie, miotaj si raz w jedn, raz w drug stron. PO PROSTU ZDECYDUJ! Zrozum wreszcie, e podejmowanie decyzji to rodzaj dzia ania, tak wic decyzj mona rwnie dobrze zdefiniowa jako informacj, na podstawie ktrej podejmujemy dziaania". Twoja decyzja jest prawdziwa, jeli wynika z niej dziaanie. Decyzja staje si obiektem puszczonym w ruch. Czsto skutki podej mowanej decyzji pomagaj nam w osigniciu jakiego wikszego celu. Na swoje potrzeby opracowaem zasad, ktra mwi: NIGDY NIE ODSTPUJ OD RAZ POWZITEJ DECYZJI BEZ UPRZEDNIEGO PODJCIA DZIAA ZMIERZAJCYCH DO JEJ REALIZACJI.
UJARZMIJ POTG DECYZJI

Powtrzeniem tego rozdziau niech bdzie sze krtkich rad, ktre pomog ci ujarzmi potg tkwic w decyzjach. Pamitaj, e jest to potga, ktra w kadym momencie ksztatuje twoje ycie:
58
59
3. PODEJMUJ DECYZJE CZSTO. Im czciej podejmujesz decyzje, tym lepiej to robisz. Minie staj si mocniejsze, gdy je wiczysz. Tak samo jest z ,,miniami", za pomoc ktrych podejmu jesz decyzj. Odkryj tkwic w tobie potg natychmiast - podejmujc kilka decyzji, ktre dotychczas odkadae. Nie bdziesz mg uwierzy, jak si i oywienie decyzje te wnios w twoje ycie! 4. WYCIGAJ WNIOSKI Z PODEJMOWANYCH DE CYZJI. Nie da si tego unikn. Czasami musisz si potkn, cokolwiek by robi. Kiedy wic zdarzy si to nieuniknione, zamiast chowa gow w piasek wycignij wnioski. Zapytaj sam siebie: Co w tym jest dobrego? Czego mog si z tego nauczy?" To niepo wodzenie" moe okaza si prawdziwym sukcesem, jeli wyko rzystasz je do podejmowania lepszych decyzji w przyszoci. Za miast rozwodzi si nad chwilowymi niepowodzeniami, wycigaj wnioski, ktre w przyszoci mog ci zaoszczdzi czasu, pienidzy i blu oraz da ci nowe moliwoci sukcesu. 5. KONSEKWENTNIE WYKONUJ RAZ POWZIT DE CYZJ, ALE NIGDY NIE UPIERAJ SI PRZY SPOSOBACH JEJ REALIZACJI. Jeli ju podje jak decyzj, na przykad, kim chcesz by w przyszoci, nie pozwl, by rodki przeszkodziy ci w realizacji celu. Chodzi ci o rezultaty. Zbyt czsto decydujemy si dy do osignicia okrelonego celu, idc najlepiej znan nam w danej chwili drog: rysujemy map i po drodze nie zwra camy ju uwagi na inne moliwe trasy. Nigdy nie bd uparty. Pielgnuj sztuk gitkoci umysu. 6. PODEJMOWANIE DECYZJI SPRAWIA RADO. Musisz wiedzie, e podejmowana przez ciebie decyzja moe w kadej chwili na zawsze odmieni twoje ycie. Nastpny czo wiek, ktrego spotkasz, telefon, ktry odbierzesz, film, ktry obejrzysz, ksika, ktr przeczytasz, a nawet kada kolejna przewracana kartka moe okaza si t wanie si, ktra otworzy wszelkie zapory, przyniesie ci wszystko to, na co czekae. Jeli naprawd chcesz, by twoje ycie byo pasjonujce, musisz y z takim wanie oczekiwaniem. Wiele lat temu podjem decyzj, ktra mogaby si wydawa nieistotna, i ona
wanie zmienia i uksztatowaa moje ycie. Postanowiem poprowadzi kurs w Denver w Colorado. Tam wanie spotkaem kobiet imieniem Becky. Dzi nazywa si ona Robbins i z pew noci jest najwikszym darem, jaki otrzymaem od ycia. W czasie tej samej wyprawy postanowiem napisa swoj pierwsz ksik, ktra dzi drukowana jest w jedenastu jzykach na caym wiecie. Kilka dni pniej podjem si poprowadzi-kurs w Tek sasie. Po siedmiu dniach pracy dowiedziaem si, e nie dostan za to ani grosza, poniewa organizator kursu chykiem wyjecha z miasta. Oczywist decyzj byo spotkanie z agentk, ktr czowiek ten wynaj. Miaa ona podobny problem. Kobieta ta zostaa moj agentk i pomoga mi wyda pierwsz ksik. Wanie skutkiem tego niepowodzenia" jest fakt, i mog opowiedzie ci dzisiaj o caej tej historii. Kiedy podjem decyzj dobrania sobie wsplnika do in teresw. Niestety nie zrobiem najlepiej, nie sprawdzajc tego czowieka przed podpisaniem umowy. W cigu roku sprzenie wierzy wier miliona dolarw i wprowadzi moj firm w du gi sigajce siedmiuset osiemdziesiciu tysicy, podczas gdy ja spdzaem ycie w rozjazdach, prowadzc ponad dwiecie kursw. Na szczcie jednak wycignem wnioski z tej kiepskiej decyzji i podjem lepsz. Chocia wszyscy eksperci twierdzili, e je dynym sposobem na przetrwanie jest w tej sytuacji ogoszenie bankructwa, postanowiem podj prby odwrcenia tego nie szczcia. W ten sposb odniosem jeden z najwikszych sukcesw w yciu. Podwignem moj firm na nieporwnanie wyszy poziom, a zebrane przy tym dowiadczenia nie tylko zapewniy mi stabilny sukces w interesach, lecz rwnie przysporzyy wielu informacji, ktre pniej wykorzystaem do stworzenia WA RUNKOWANIA NEUROASOCJACYJNEGO < > i TECHNIK PRZEZNACZENIA ( T M ) . O obydwu dowiesz si w dalszej czci tej ksiki.
Zycie jest przygod dla odwanych - albo niczym.

HELLEN KELLER
60
Jaka wic jest najwaniejsza informacja, ktr zdobye w tym roz dziale? WIEDZ, E TO TWOJE DECYZJE, A NIE WARUNKI, W JAKICH SI ZNAJDUJESZ, KSZTATUJ TWOJE PRZE ZNACZENIE. Zanim nauczymy si technik zmiany sposobu mylenia i zmiany codziennych odczu na temat wasnego ycia, chciabym ci powiedzie, e wszystkie wyczytane w tej ksice informacje s BEZWARTOCIOWE... kada inna przeczytana ksika, kady film i kurs s BEZWARTOCIOWE... DOPKI NIE ZDECYDUJESZ SI ICH WYKORZYSTA. Pamitaj, e prawdziwa decyzja stanowi si, ktra odmienia twoje ycie. Stanowi potg dostpn dla ciebie w kadej chwili, jeli tylko rzeczywicie zdecydujesz siej wykorzysta. Udowodnij sobie, e zdecydowae si to zrobi wanie teraz. Podejmij jedn lub dwie decyzje, ktre dotychczas odkadae: jedn atw i jedn troch trudniejsz. Poka sam sobie, jak wiele potrafisz. Teraz. Podejmij chocia jedn konkretn decyzj, ktr dotychczas odkadae, rozpocznij pierwsze dziaania prowadzce do jej realizacji. I bd konsekwentny! Robic to, bdziesz wiczy ten wanie misie, ktry poruszy twoj wol zmiany caego ycia. Dobrze wiemy, e napotkasz na swojej drodze przeszkody. Ale Lech Wasa i mieszkacy Europy Wschodniej przekonali si, e jeli postanowisz pokona mury, moesz si na nie wspi, moesz si przez nie przebi, wykopa pod nimi tunel albo znale jakie drzwi. Nawet najduej stojce mury nie s na tyle mocne, by oprze si woli ludzi, ktrzy postanowili nie spocz, zanim mury nie padn. Ludzki duch jest prawdziwie niezwyciony. Jednak wola zwycistwa, wola sukcesu, ksztatowania wasnego ycia i prze jcia nad nim kontroli moe zosta wykorzystana dopiero wtedy, gdy zdecydujesz, czego chcesz, i uwierzysz, e aden problem, adne wyzwanie, adna przeszkoda nie bd w stanie ci po wstrzyma. Kiedy postanowisz, e twoje ycie bd ksztatoway nie okolicznoci zewntrzne, lecz twoje wasne decyzje, w tej samej chwili twoje ycie odmieni si na zawsze i bdziesz na tyle silny, by przej wadz nad kolejn wielk si.
Rozdzia trzeci
SIA, KTR A KSZTATUJE TWOJE ZYCIE

Kiedy na chwil przestaje panowa rozum, ludzie yj pod rzdami nastroju i pasji.
SIR THOMAS BROWNE
Kiedy to si stao, uprawiaa bieg ju od p godziny. Nagle chyba tuzin modych chopcw puci si pdem w jej kierunku. Zanim zdaa sobie spraw z tego, co si dzieje, dopadli j, wcignli w krzaki i zaczli bi oowian rurk. Jeden chopiec kopa j w twarz tak du go, a zacza obficie krwawi. Nastpnie zgwacili j i zostawili przekonani, e nie yje. Jestem pewien, e syszae o tej tragedii. To okropne prze stpstwo miao miejsce w Central Park w Nowym Jorku kilka lat temu. Tamtej nocy byem w Nowym Jorku. Czuem si wrcz sparaliowany brutalnoci ataku, ale chyba jeszcze wiksze wraenie zrobia na mnie wiadomo, kim byli napastnicy. Byy to dzieci w wieku od czternastu do siedemnastu lat. Wbrew panu jcym stereotypom, nie byli oni biedni ani te nie pochodzili z patologicznych rodzin. Wszystko to byli chopcy z prywatnych szk, dzieciaki grajce w klubach sportowych i biorce prywatne lekcje muzyki. Nie dziaali pod wpywem narkotykw ani te nie kierowali si motywami rasowymi. Napadli t dwudziestoomioletni kobiet i omal jej nie zabili wycznie z jednego
62
III. SIA, KTRA KSZTATUJE TWOJE YCIE
63
powodu: dla zabawy. Wymylili nawet okrelenie na to, co planowali zrobi i zrobili: zabawa w dzicz". Nie wicej ni dwadziecia pice mil od stolicy naszego kra ju samolot run na ziemi tu po starcie z Lotniska Krajowego podczas olbrzymiej nieycy. Uderzy w most Potomac w samym rodku godzin szczytu. Na miejsce wypadku natychmiast wysano ekipy ratunkowe. Ruch by cakowicie zablokowany i most sta si jedn wielk scen paniki i chaosu. Prac straakw i ekip ratunkowych utrudnia ogrom zniszcze. Raz po raz nurkowali, usiujc ratowa ofiary katastrofy. Pewien mczyzna, jedna z ofiar wypadku, oddawa swoj kamizelk ratunkow innym, ilekro mu j zrzucano. Ocali w ten sposb ycie wielu ludziom, ale nie wasne. Zanim dotar do niego helikopter ratunkowy, wpad pod ld. Odda swoje y cie, aby uratowa zupenie obcych ludzi! Co sprawio, i tak wy soko ceni on ycie innych ludzi, ktrych przecie nawet nie zna, e gotw by odda dla nich wasne? Co powoduje, e czowiek z dobrego domu" zachowuje si tak brutalnie i nie ma nawet najmniejszych wyrzutw sumienia, podczas gdy inny czowiek powica wasne ycie dla ratowania obcych sobie ludzi? Co czyni bohatera i przestpc, egoist i spoecznika? Co warunkuje rnic midzy zachowaniami po szczeglnych ludzi? Odpowiedzi na to pytanie szukam z pasj przez cae ycie. Jedno jest dla mnie jasne: istota ludzka nie jest istot przypadkow i wszystkie nasze dziaania maj jakie po wody. Czasem nie zdajemy sobie z tych powodw sprawy, ale bez wtpienia za kadym ludzkim czynem kryje si sia, ktra nami kieruje. Sia ta wywiera wpyw na kady aspekt naszego ycia, od kontaktw z innymi i sytuacji finansowej, po nasze ciaa i umysy. Czym jest ta sia, ktra kontroluje twoje dziaania nawet w tej chwili i bdzie nad nimi panowa a do koca twego ycia? CIERPIENIE i PRZYJEMNO! Wszystko, co robimy, ro bimy albo z potrzeby uniknicia cierpienia, albo z potrzeby zyskania przyjemnoci. Tak czsto sysz ludzi mwicych o zmianach, jakie chcie liby wprowadzi w swoim yciu. Ale nie mog si przeama. Czuj si sfrustrowani, przygnieceni okolicznociami, s nawet
na siebie li, poniewa wiedz, e powinni podj jakie dziaania, ale nie potrafi si do tego nakoni. Podstawowa przyczyna tego stanu rzeczy jest nastpujca: wszyscy oni prbuj zmieni swoje zachowanie, ktre jest SKUTKIEM, zamiast zaj si kryjc si za nim PRZYCZYN. Zrozumienie i wykorzystanie si cierpienia i przyjemnoci pozwoli ci od razu wprowadzi trwae zmiany oraz ulepszy zarwno samego siebie, jak i tych, ktrzy s ci bliscy. Niezrozu mienie tych si skazuje ci na ycie sterowane reakcjami, a wic funkcjonowanie podobne do zwierzt czy maszyn. By moe wydaje ci si to zbytnim uproszczeniem, ale zastanw si nad tym chwil. Dlaczego czasem nie robisz tego, co wiesz, e powiniene zrobi? Czym w kocu jest nawyk odkadania wszystkiego na pniej? To ociganie si to sytuacja, kiedy wiesz, e powiniene cos zrobi, ale nie robisz. Dlaczego? Odpowied jest prosta: na jakim poziomie s'wiadomoci jeste przekonany, e podjcie danych dziaa w danej chwili przyniosoby ci wicej szeroko rozumianego cierpienia ni ich odoenie na pniej. Czy kiedykolwiek zdarzyo ci si odkada cos tak dugo, e nagle poczue konieczno zrobienia tego, podjcia dziaania. Co si stao? Zmienia si twoja ocena rzeczy przyjemnych i nieprzyjemnych. Niepodejmowanie dziaania stao si nagle bardziej bolesne. Odczuwa to wielu Amerykanw w okolicach 14 kwietnia!*
Czowiek, ktry cierpi, gdy nie jest to konieczne, cierpi bardziej, ni jest to konieczne.
SENECA
Co powstrzymuje ci przed zagadniciem mczyzny lub kobiety twoich marze? Co powstrzymuje ci przed uruchomieniem interesu, ktry planujesz od lat? Dlaczego wci odkadasz przejcie na diet? Dlaczego unikasz pisania pracy magisterskiej? Dlaczego nie kon trolujesz kwot przeznaczonych na inwestycje? Co powstrzymuje ci * Termin skadania rozliczenia podatkowego za poprzedni rok podat kowy. - Przyp. tum.
64
III. SIA, KTRA KSZTATUJE TWOJE ZYCIE
65
od przedsiwzicia wszystkich tych dziaa, ktre uczyniyby twoje ycie dokadnie takim, jakim je sobie wyobraasz? Cho dobrze wiesz, e wszystkie te dziaania przyniosyby ci korzyci, e z pewnoci dayby ci kiedy wiele przyjemnoci, nie robisz nic tylko dlatego, e w okrelonym momencie dziaanie kojarzy ci si z wikszymi przykrociami ni odoenie wszystkiego na pniej, ni przepuszczenie jakiej okazji. W kocu co si stanie, jeli zagadniesz wymarzon osob i spotkasz si z odmow? Co - jeli nie powiedzie ci si twj projekt biznesu i utracisz bezpieczestwo, jakie daje ci obecna praca? Co -jeli zaczniesz diet i przecierpisz wszystko, co jest zwizane z godzeniem si, tylko po to, by pniej znw przyty i wrci do obecnej wagi? A jeli zainwestujesz i stracisz pienidze? Po co wic prbowa? U wielu ludzi strach przed strat jest o wiele silniejszy ni dza zysku. Co zmobilizowaoby ci bardziej: powstrzymanie kogo przed ukradzeniem ci stu tysicy ciko zapracowanych w cigu ostatnich piciu lat dolarw czy te moe perspektywa zarobienia tych samych stu tysicy w cigu kolejnych piciu lat? Faktem jest, e wikszo z nas o wiele ciej pracowaaby, aby utrzyma co, co ju posiadamy, ni aby podj ryzyko konieczne dla zdobycia czego, czego naprawd chcemy.
Sekret sukcesu polega na tym, aby nauczy si, jak wykorzysta cierpienie i przyjemno i jak nie pozwoli, aby cierpienie i przyjemno wykorzystyway ciebie. Jeli to zrobisz, panujesz nad swoim yciem, jeli nie, twoje ycie panuje nad tob.
ANTHONY ROBBINS
Czsto podczas dyskusji nad tymi dwoma siami, ktrym podlegamy, pojawia si interesujce pytanie: Dlaczego ludzie, ktrzy znosz cierpienia, nie chc si zmieni? Ot nie dowiadczyli oni wystarczajco wielu cierpie, nie osignli jeszcze granicy, ktr nazywam PROGIEM EMOCJONALNYM. Jeli kiedykolwiek
znalaze si w destrukcyjnie wpywajcym na ciebie zwizku emocjonalnym i w kocu podje decyzj, by uy swojej siy, zacz dziaa i zmieni swoje ycie, stao si tak prawdopobnie dlatego, e cierpienie osigno taki poziom, e nie chciae go ju duej znosi. Kady z nas przey kiedy chwil, w ktrej powiedzia sobie: Do tego, nigdy wicej, musz co zmieni!" To wanie ta magiczna chwila, w ktrej CIERPIENIE STAJE SI NASZYM SPRZYMIERZECEM. Zmusza nas ono do pod jcia nowych dziaa i osignicia nowych rezultatw. W takiej chwili przymus dziaania staje si jeszcze silniejszy, jeli zaczy namy sobie rwnie wyobraa, jak wielk przyjemno przynios nam w przyszoci zamierzone zmiany. Ten proces nie ogranicza si oczywicie tylko do zwizkw emocjonalnych. By moe osigne prg emocjonalny w zwi zku z wasn kondycj fizyczn: w kocu poczue, e masz dosy, kiedy nie moge wcisn si w fotel na pokadzie samolotu, nie miecie si ju w stare ubrania albo bardzo si mczye wchodzc po schodach. Powiedziae sobie w kocu Dosy!", i podje decyzj. Co stanowio motywacj tej decyzji? Ch usunicia z ycia cierpienia i przywrcenia przyjemnoci - przy jemnoci wynikajcej z dumy, przyjemnoci, jak daje komfort, przyjemnoci zwizanej z wysok samoocen i tej wynikajcej z prowadzenia ycia, na jakie zasugujesz. Jest wiele poziomw blu i przyjemnoci. Na przykad poczucie ponienia stanowi raczej wysoki poziom cierpienia emocjonalnego. Poczucie niewygody jest rwnie cierpieniem, podobnie jak nuda. Niektre z tych uczu s oczywicie mniej intensywne, ale kade z nich stanowi element w rwnaniu podejmowania decyzji. Ele mentami tego rwnania s rwnie przyjemnoci. Wiele z naszych yciowych motywacji bierze si z przewidywania lepszej przy szoci, do ktrej doprowadz nas obecne dziaania, z przekonania, e wykonywana obecnie praca przyniesie wkrtce rezultaty, e nagroda w postaci przyjemnoci jest ju blisko. Rwnie w przypadku przyjemnoci moemy mwi o wielu poziomach. Na przykad przyjemno wynikajca z zachwytu, cho dla wikszoci z nas bardzo intensywna, moe zosta czasem przewaona przez przyjemno wynikajc z komfortu. Wszystko zalezy od indywidualnych punktw widzenia.
66
67
Rozwamy dla przykadu nastpujc sytuacj: podczas przerwy na lunch przechodzisz obok parku, w ktrym wanie graj symfoni Beethovena. Czy zatrzymasz si, eby posucha? Zaley to przede wszystkim od wagi, jak przykadasz do muzyki powanej. Niektrzy rzuciliby dosownie wszystko, aby posucha gwatownych taktw Eroiki. Dla nich Beethoven oznacza czyst przyjemno. Jednak dla innych suchanie muzyki powanej jest rwnie istotne jak zeszoroczny nieg. Znoszenie dwikw byoby wic dla nich cierpieniem. Tacy ludzie przejd obok parku jak najszybciej i udadz si z powrotem do pracy. Jednak nawet niektrzy mionicy muzyki powanej nie zdecyduj si, by przystan i posucha. Moe przewidywana przykro wynikajca ze spnienia si do pracy przeway przyjemno suchania muzyki? Mog te by przekonani, e suchanie muzyki w rodku dnia jest strat czasu i bl spowo dowany poczuciem robienia czego niewaciwego bdzie wikszy ni przyjemno, ktrej mogaby dostarczy muzyka? Nasze ycie jest codziennie wypeniane tego typu psychicz nymi negocjacjami. Nieustannie rozwaamy rne moliwoci dziaania oraz wpyw, jaki miayby one na nas.
NAJWANIEJSZA LEKCJA W YCIU

Donald Trump i Matka Teresa powodowani s dokadnie t sam si. Ju sysz, jak mwisz: Chyba masz co nie tak z gow, Tony! Nie mona chyba znale dwch bardziej rnych od siebie osb." Nie da si oczywicie zaprzeczy, e wyznawane przez nich wartoci le dokadnie na dwch przeciwnych kocach skali. Ale i jedno, i drugie kieruje si przyjemnoci i cierpieniem. ycie kadej z tych istot uksztatowane jest tym, z czego nauczyli si czerpa przyjem noci, i tym, co wedle ich dowiadcze przysparza cierpie. Naj waniejsz lekcj w yciu jest odkrycie, co sprawia nam przyjemno, a co powoduje bl. Tre tej lekcji jest zupenie inna w przypadku kadego z nas i dlatego kady z nas jest inny. Co prowadzio Donalda Trumpa przez cae ycie? Nauczy si osiga przyjemnoci z pywania na najwikszych i najdroszych
jachtach, nabywania najbardziej ekstrawaganckich budynkw, dokonywania najsprytniejszych transakcji. Krtko mwic, czerpa przyjemnoci z posiadania najwikszych i najdroszych zabawek. Z czym nauczy si kojarzy cierpienie? W wielu wywiadach ujawni, e najwiksze yciowe cierpienie to dla niego wiadomo, e jest w czym gorszy od kogokolwiek. Cierpienie to w jego przypadku niepowodzenie. Sia, ktra wci pchaa go do sukcesu, ma naprawd swj pocztek w unikaniu cierpienia. To o wiele silniejszy czynnik motywujcy ni denie do przyjemnoci. Wielu konkurentw z radoci ogldao cierpienie, ktrego Trump dowiadczy po upadku swojego imperium finansowego. Jednak o wiele cenniejsze ni osdzanie go - lub kogokolwiek innego, wcznie z samym sob - moe si okaza zrozumienie, co nim kierowao, oraz wspczucie dla cierpienia, ktrego niewtpliwie dowiadczy. Matka Teresa stanowi zupenie inny przykad tego samego zjawiska. Oto kobieta, ktra troszczy si o innych tak bardzo, e ilekro widzi cierpienie innych ludzi, sama cierpi. Niesprawied liwo systemu kastowego rania j mocno. Odkrya, e kiedy podejmowaa dziaania, by pomc innym, znikao ich cierpienie, a wic i jej wasny bl. Matka Teresa potrafi odnale ostateczny cel ycia w jednej z najuboszych dzielnic Kalkuty, Miecie Radoci, ktre przepenione jest ponad miar milionami godujcych i chorych uchodcw. Dla niej przyjemnoci moe by przedzieranie si z trudem przez bagno odpadkw, odchodw i brudu, by doj do walcej si chaupy i tam pielgnowa wymczone choler i dyzenteri niemowlta i starsze dzieci. Najpotniejsz kierujc ni si jest przekonanie, e wyciganie innych z biedy agodzi jej wasny bl, e pomaganie im w poznaniu cho troch lepszego ycia - dawanie im przyjemnoci - daje przyjemno rwnie i jej. Nauczya si, e powicanie siebie samej dla innych stanowi najwysze dobro. Dziki temu jest przekonana, e jej ycie posiada prawdziwe znaczenie. By moe wielu z nas uzna za nacignite porwnanie wznio sej pokory Matki Teresy z materializmem Donalda Trumpa. Mi mo to jednak powinnimy zawsze pamita, e tych dwoje ludzi uksztatowao swoje ycie zalenie od tego, z czym nauczyli si kojarzy przyjemno, a z czym cierpienie. Oczywicie otoczenie i wychowanie odegray rol w dokonywanych przez nich wybo-
68
III. SILA, KTRA KSZTATUJE TWOJE YCIE
69
rach, jednak w kocu i jedno, i drugie podjo WIADOM de cyzj, za co si nagradza, a za co kara.
TO, Z CZYM KOJARZYSZ CIERPIENIE, A Z CZYM PRZYJEMNO, KSZTATUJE TWOJE PRZEZNACZENIE

Decyzj, ktra miaa pniej cakowicie zmieni moje ycie, podjem we wczesnym dziecistwie. Wtedy zaczem odnajdowa wielk przyjemno w uczeniu si. Zdaem sobie spraw z faktu, e odkrycie strategii i wiedzy, ktre mogyby mi pomc ksztatowa zachowanie i emocje ludzkie, moe da mi dosownie wszystko, czego chciaem od ycia. Moe mnie uwolni od cierpienia i przysporzy wielu przy jemnoci. Odkrycie sekretw kryjcych si za naszymi dziaaniami moe mi pomc sta si zdrowszym, rozwija si lepiej fizycznie oraz mocniej zwiza si z tymi, na ktrych mi zaley. Uczenie si pozwalao mi da co od siebie innym ludziom, wnie do ota czajcego mnie wiata co naprawd wartociowego. Dawao mi poczucie radoci i samospenienia. Mniej wicej w tym samym czasie odkryem jeszcze chyba wspanialsz form przyjemnoci, a mianowicie dzielenie si wasn wiedz z innymi. Kiedy za przekonaem si, e wiedza, ktr przekazuj innym, pozwala im polepszy poziom ycia, dotarem do najwspanialszego rda przyjemnoci. Celem mojego ycia sta si rozwj samego siebie. Jakie przyjemne lub bolesne dowiadczenia uksztatoway twoje ycie? Na przykad fakt, czy wizae z narkotykami uczucie przyjemnoci czy cierpienia, z pewnoci mia olbrzymi wpyw na twj los. Podobnie uczucia, ktre nauczye si czy z papie rosami, alkoholem, kontaktami z innymi ludmi, a nawet z poj ciami dawania i zaufania. Jeli jeste lekarzem, to czy powzita wiele lat temu decyzja studiowania w akademii medycznej nie bya zwizana z przeko naniem, e ten zawd pozwoli ci si dobrze czu? Kady lekarz, z ktrym dotychczas rozmawiaem, czerpie wielk przyjemno z pomagania innym ludziom, ratowania ich
ycia i przynoszenia ulgi w cierpieniu. Czsto dodatkow moty wacj bya duma z powszechnego szacunku spoecznego. Muzycy powicili si swojej sztuce dlatego, e jedynie niewiele rzeczy moe im da a tak wielk przyjemno. Szefowie najwikszych firm natomiast wi przyjemno z podejmowa niem wielkich decyzji, z dysponowaniem olbrzymim potencjaem, ktry pozwala im wprowadza trwae zmiany w yciu wielu ludzi. Pomyl o ograniczeniach wynikajcych z przyjemnoci i cier pienia w przypadku Freddie'ego Prinze'a, Jimie'ego Hendrixa, Elvisa Presleya, Janis Joplin i Jima Morrisona. Fakt, i traktowali oni narkotyki jako ucieczk, szybkie rozwizanie wasnych problemw, sposb na zamian cierpienia w krtkotrwa przyje mno, z pewnoci przyczyni si do ich upadku. Wszyscy oni zapacili najwysz cen za to, e nie panowali nad wasnymi uczuciami i umysami. Pomyl, jaki przykad dali milionom fanw. Ja sam nigdy nie nauczyem si bra narkotykw ani pi alkoholu. Czy dlatego, e jestem tak mdry? Nie, po prostu miaem duo szczcia. Jednym z powodw, dlaczego nigdy nie piem alkoholu, jest fakt, e jako dziecko czsto obserwowaem we wasnej rodzinie pewn par, ktra po spoyciu alkoholu zacho wywaa si tak odraajco, e z piciem kojarzyo mi si wycznie cierpienie. Szczeglnie mocno utkwi mi w pamici obraz mamy mojego wczesnego najlepszego przyjaciela. Bya ona wyjtkowo tusta - waya chyba ze trzysta funtw - i cigle pia. Ilekro bya pijana, zawsze mnie obejmowaa i okropnie si przy tym linia. Jeszcze dzisiaj zapach alkoholu w czyim oddechu powoduje, e zbiera mi si na wymioty. Jednak z piwem byo zupenie inaczej. Kiedy miaem jakie jedenacie, dwanacie lat, nie uznawaem piwa za napj alkoholowy. W kocu mj ojciec pi piwo i nie by potem odraajcy. Wrcz odwrotnie, po kilku piwach wydawa mi si weselszy. Picie piwa kojarzyo si mi z przyjemnoci, poniewa chciaem by taki jak ojciec. Ale czy picie piwa rzeczywicie by mnie do niego upodab niao? Oczywicie, e nie, ale czsto wytwarzamy w naszym systemie nerwowym faszywe skojarzenia (neuroasocjacje) na temat rzeczy dajcych przyjemno i powodujcych cierpienie. Ktrego dnia poprosiem mam o piwo. Zacza mi tuma czy, e piwo nie jest dla mnie dobre. Ale wszelkie prby przeko-
70
71
nania mnie o tym, gdy ju miaem swoje zdanie, a w dodatku ktre byy wyranie sprzeczne z moimi obserwacjami na temat ojca, musiay spezn na niczym. Nigdy nie wierzymy temu, co syszymy, poniewa jestemy pewni, e nasze spostrzeenia s waciwe - a ja byem wtedy przekonany, e picie piwa stanowi kolejny krok na drodze mojego rozwoju. W kocu mama zrozu miaa, e jeli nie da mi dobrej nauczki, pjd na piwo gdzie indziej. Pewnie podwiadomie wiedziaa, e musi zmieni to, co kojarz z piwem. Powiedziaa wic: W porzdku. Chcesz pi piwo i zachowywa si jak ojciec? Musisz wic robi dokadnie to samo co on." Zapytaem natychmiast: To znaczy co?", i mama odpara: Musisz wypi cae opakowanie szeciu piw." Zgodziem si natychmiast. Nie ma problemu" - powiedziaem. Ale musisz to zrobi tutaj" - dodaa. Pierwszy yk smakowa okropnie, zupenie nie tego si spodziewaem. Oczywicie za nic w wiecie bym si wtedy do tego nie przyzna. W kocu cho dzio o moj dum. Pocignem wic kilka kolejnych ykw, ale po skoczeniu pierwszej puszki powiedziaem: Ju si napiem, mamo. Ju nie chc." Ona jednak odpowiedziaa: Nic z tego!", i otworzya kolejne piwo. Po trzeciej albo czwartej puszce zrobio mi si niedobrze. Z pewnoci bez kopotu zgadniesz, co stao si pniej. Zwymiotowaem, zabrudziwszy przy tym samego siebie i ca kuchni. To byo odraajce, a je szcze trudniej byo chyba to sprzta. Natychmiast zaczem ko jarzy zapach piwa z torsjami i ca reszt tych okropnoci. Nie miaem ju w umyle adnych innych skojarze zwizanych z piciem piwa. W moim systemie nerwowym wytworzyo si skojarzenie emocjonalne - neuroasocjacja, ktra miaa w przy szoci wpywa na moje decyzje. Od tamtego dnia nie wypiem nawet yka piwa! Czy skojarzenia zwizane z przyjemnoci i cierpieniem mog mie skutki przekadalne na konkretne dziaania? Z pew noci tak. Ta negatywna neuroasocjacja czca si z piwem spowodowaa wiele decyzji w moim yciu. Wpywaa ona na to, jakich kolegw dobieraem sobie w szkole. Zdecydowaa o spo sobach znajdowania sobie przyjemnoci. Nie piem alkoholu. Zamiast tego uczyem si, uprawiaem sporty i odkrywaem, jak wspaniale jest pomaga innym. Staem si wic uczniem, do
ktrego wszyscy zwracali si ze swoimi problemami i rozwi zywanie tych problemw polepszao humor zarwno im, jak i mnie. Niektre sprawy nie zmieniy si od lat! Nigdy te nie braem narkotykw, rwnie ze wzgldu na podobne dowiadczenie. Kiedy byem w czwartej klasie, policja zorganizowaa w szkole pokaz filmw opisujcych skutki zbratania si z narkomanami. Widziaem ludzi, ktrzy strzelali, umierali i skakali przez okna. Jako mody chopak skojarzyem narkotyki z brzydot i mierci, nigdy wic po nie nie signem. Moje szcz cie polegao na tym, e policja pomoga mi wytworzy neuroasocjacje, powodujce cierpienie na sam myl o narkotykach. Dla tego wanie nigdy nawet nie przyszo mi na myl, by je stosowa. Jaki std wniosek? Po prostu: JELI Z JAKIMI DZIA ANIAMI LUB WZORCAMI EMOCJONALNYMI BDZIE SI NAM KOJARZY OLBRZYMIE CIERPIENIE, ZA WSZELK CEN BDZIEMY UNIKA PODEJMOWANIA TYCH DZIA A. WNIOSEK TEN MOEMY WYKORZYSTA DLA POD PORZDKOWANIA SOBIE SI CIERPIENIA I PRZYJEMNO CI PO TO, ABY ZMIENI W NASZYM YCIU DOSOWNIE WSZYSTKO: od nawyku odkadania spraw na pniej po narkotyki. Jak to zrobi? Powiedzmy, e chcesz utrzymywa swoje dzieci z dala od narkotykw. Trzeba je przekona, zanim jeszcze zaczn eksperymentowa, zanim kto inny nauczy je faszywej asocjacji wizania narkotykw z przyjemnoci. Wsplnie z moj on Becky zdecydowalimy, e najlepszym sposobem, by nasze dzieci nigdy nie signy po narkotyki, jest spowodowanie, by skojarzyy je one z olbrzymim cierpieniem. Wiedzielimy, e jeli nie nauczymy ich, czym naprawd s nar kotyki, kto inny moe je kiedy przekona, e narkotyk stanowi poyteczny rodek na ucieczk przed cierpieniem. Aby to osign, skontaktowaem si z naszym dobrym przyjacielem, kapitanem Johnem Rondonem z Armii Zbawienia. Przez wiele lat pomagaem Johnowi przekonywa ludzi z Bronxu i Brooklynu, by podnieli wymagania w stosunku do ycia, by dwignli je na wyszy poziom, zmienili ograniczajce ich prze konania i rozwinli umiejtnoci, ktre pozwol im kierowa wasnym yciem. Becky i ja jestemy bardzo dumni z tych ludzi ulicy, ktrzy wykorzystali to, czego ich nauczylimy, i znaleli
72
73
dom i godne ycie. Zawsze traktowaem moje wizyty w dzielni cach slumsw jako rodzaj zwrotu tego, co sam dostaem, rodzaj podzikowania za szczcie, jakie mnie spotkao. Te spotkania pozwalaj mi doceni przywilej, jakim jest ycie, ktre prowadz. Daj mi te waciwe spojrzenie na wiat i dziki nim utrzymuj rwnowag ducha. Wyjaniem swoje cele kapitanowi Rondonowi. Obieca mi wtedy zorganizowa dla naszych dzieci wycieczk, ktrej miay nigdy nie zapomnie i ktra miaa im da prawdziwe dowiad czenia na temat wpywu narkotykw na psychik czowieka. Wycieczka zacza si od wizyty w zaszczurzonym, rozpadajcym si bloku. Jak tylko weszlimy, moje dzieci zaatakowa smrd uryny, brud liskich podg, obraz narkomanw nie zwracajcych zupenie uwagi na otoczenie, widok dziecicych prostytutek zaczepiajcych przechodniw i pacz zaniedbanych i zapomnia nych dzieci. Tak wic moje dzieci nauczyy si kojarzy narkotyki z umysowym, emocjonalnym i fizycznym spustoszeniem. Byo to cztery i p roku temu. Od tego czasu wiele razy stykay si z narkotykami, ale nawet ich nie tkny. Potne neuroasocjacje na zawsze uksztatoway ich przeznaczenie.
Jeli martwisz si jak rzecz, twoje cierpienie nie wynika z rzeczy samej w sobie, lecz jest skutkiem sposobu, w jaki j oceniasz. A to moesz w kadej chwili zmieni.
MAREK AURELIUSZ
Jestemy jedynymi istotami na naszej planecie, ktre prowadz tak bogate ycie wewntrzne, e licz si dla nas nie tyle same wyda rzenia, co wasna interpretacja tych wydarze, i ona wanie warun kuje nasz sposb postrzegania samych siebie, a take rodzaj naszych przyszych dziaa. Jedn z cech, ktra czyni nas tak wyjtkowymi, jest umiejtno ADAPTOWANIA, przeksztacania oraz mani pulowania przedmiotami oraz mylami po to, by osign poytek lub przyjemno. A najwaniejszym spord naszych talentw adaptacyjnych jest zdolno kojarzenia yciowych dowiadcze,
czenia ich z innymi dowiadczeniami i tworzenia w ten sposb jakby kalejdoskopu znacze, ktry odrnia odczucia jednego czowieka od odczu kadego innego. I tak na przykad tylko czowiek potrafi zmieni swoje skojarzenia w ten sposb, aby bl fizyczny przynosi mu przyjemno, lub na odwrt. Pomyl o ludziach decydujcych si na strajk godowy. Dla dobra jakiej sprawy potrafi odmawia sobie jedzenia przez trzydzieci dni. Bl fizyczny, jakiego przy tym dowiadczaj, jest znaczny, ale przewysza go przyjemno i satysfakcja z powodu zwrcenia uwagi wiata na dan spraw. Ale przecie o wiele czciej spotykasz ludzi, ktrzy narzucili sobie ostry reim fizyczny po to, aby za pomoc wicze piknie uksztatowa swoje ciao. Nauczyli si czy uczucie wielkiej przyjemnoci z cierpieniami" fizycznymi. Dyskomfort wysiku fizycznego za mienili na satysfakcj wynikajc z wasnego rozwoju. Dlatego wanie zachowuj si tak konsekwentnie i dlatego osigaj tak wspaniae rezultaty. Tak wic dziki sile woli moemy przeciwstawi wynikajce z godu cierpienia fizyczne cierpieniom psychicznym spowodo wanym zarzuceniem wasnych ideaw. Moemy tworzy wysze znaczenia, moemy wyj z pudeka Skinnera"* i przej nad sob kontrol. JELI JEDNAK NIE PRZEJMIEMY KONTROLI NAD WASNYMI SKOJARZENIAMI DOTYCZCYMI CIERPIENIA I PRZYJEMNOCI, NASZE YCIE NIE B DZIE RNI SI NICZYM OD EGZYSTENCJI ZWIERZT LUB MASZYN: nieustannie bdziemy reagowa na bodce otoczenia i pozwolimy, by kady kolejny pojawiajcy si element otoczenia wyznacza kierunek oraz poziom naszego ycia. Wracamy do pudeka. yjemy tak, jakbymy byli publicznym komputerem, do ktrego z atwoci ma dostp kady programista amator.
* Z B.F. Skinnerem, sawnym pionierem behawioryzmu, wie si rwnie niesawna historia. Ot w imi nauki, aby zebra materia popierajcy jego teori o dziaaniu na skutek bodcw i reakcji, zamkn swoj nowo narodzon crk w pudeku wielkoci eczka dziecicego na cae jedenacie miesicy.
74
SIA, KTRA KSZTATUJE TWOJE YCIE
75
Nasze zachowanie, zarwno wiadome, jak i podwiadome, zostao uksztatowane cierpieniami i przyjemnociami dostar czanymi nam z wielu rde: rwienicy w dziecistwie, rodzice, nau czyciele, trenerzy, bohaterowie filmowi i telewizyjni i tak dalej. By moe wiesz, cho nie jest to oczywiste, kiedy to programowanie i warunkowanie si zaczo. Mogy to by czyje sowa, jakie szkolne wydarzenie, zdobycie nagrody w zawodach sportowych, jaka kopotliwa sytuacja, same pitki na wiadectwie szkolnym - a moe same dwjki. Wszystkie te czynniki przyczyniy si do tego, jaki jeste dzisiaj. Nie ma chyba sw, ktrymi mgbym wyrazi, JAK WANE S DLA KSZTATOWANIA TWOJEGO PRZEZNACZENIA RZECZY, Z KTRYMI KOJARZYSZ CIERPIENIE I PRZYJEMNO. Czy przegldajc dzi wasne dotychczasowe ycie potrafisz dostrzec wydarzenia, ktre stworzyy w tobie jakie neuroasocjacje, a wic w ten sposb zapocztkoway szereg powiza przyczynowo-skutkowych i doprowadziy ci tam, gdzie obecnie si znajdujesz? Jak wane s dla ciebie te wydarzenia? Jeli nie masz ony lub ma, to czy traktujesz maestwo jako pen szczcia podr ze wspmaonkiem czy te jako kul przykut do nogi lubnymi zobowizaniami. Czy posiek stanowi dla ciebie wany moment, w ktrym dostarczasz organizmowi kolejnej porcji energii, czy te moe poerasz wszystko, co podadz, wy cznie dla przyjemnoci?
cyduj o tym, co zrobimy. Cho bardzo chcielibymy wierzy, e kierujemy si intelektem, w wikszoci wypadkw naprawd rzdz nami EMOCJE, odczucia, ktre kojarzymy z wasnymi mylami. Wiele razy prbujemy zama ten system. Przez jaki czas trzymamy si diety, ale w kocu tracimy zapa, poniewa sprawia nam ona zbyt wiele cierpienia. ROZWIZUJEMY PROBLEM NA KRTKO, JEDNAK JELI NIE ZLIKWIDUJEMY PRZY CZYNY PROBLEMU, POJAWI SI ON PONOWNIE. Aby zmiana bya trwaa, musimy swoje dawne zachowanie skojarzy z cierpieniem, a nowe z przyjemnoci. Musimy to nowe skoja rzenie warunkowa dopty, dopki nie stanie si stae. Pamitaj, e kady z nas zrobi wicej dla uniknicia cierpienia ni dla zys kania przyjemnoci. Przejcie na diet i pokonanie wasnego cierpienia za pomoc siy woli nigdy nie trwa dugo, po prostu dla tego, e unikanie tuczcych, ale smacznych posikw wci koja rzy nam si z cierpieniem. Aby ta zmiana trwaa dugo, musimy skojarzy cierpienie z jedzeniem tuczcych posikw po to, by nawet o nich nie myle, natomiast przyjemno czerpa zjedzenia tych potraw, ktre nas odywiaj, a nie tucz. Ludzie sprawni i zdrowi s przekonani, e nic nie smakuje lepiej ni zdrowe po siki. Czsto te z przyjemnoci odsuwaj oni od siebie talerz, na ktrym jeszcze znajduje si jedzenie. Symbolizuje to dla nich fakt, e w peni panuj nad wasnym yciem. NAPRAWD POTRAFIMY DOSTOSOWA DO WA RUNKW NASZE UMYSY, CIAA I EMOCJE TAK, ABY CZY PRZYJEMNO I CIERPIENIE Z DOWOLNIE WYBRANYMI RZECZAMI LUB POJCIAMI. ZMIENIAJC ZA SWOJE WYUCZONE ODCZUCIA NA TEMAT CIER PIENIA I PRZYJEMNOCI, MOEMY NATYCHMIAST ZMIENI SWOJE ZACHOWANIE. Na przykad, by rzuci palenie, wystarczy poczy cierpienie z paleniem, a przyjemno z rzuceniem palenia. Masz do siy, by zrobi to natychmiast, ale by moe nie wykorzystujesz tej siy, poniewa nauczye si czy palenie z przyjemnoci albo boisz si, e rzucenie palenia przyniesie ci zbyt wiele cierpie. Jeli jednak spytasz kogo, kto rzuci palenie, dowiesz si, e zrobi to w jednej chwili, w dniu, kiedy naprawd zmieni to, co znaczy dla niego papieros.
Mczyni, podobnie jak kobiety, o wiele czciej suchaj serca ni rozumu.

LORD CHESTERFIELD
Chobymy zaprzeczali najgwatowniej, faktem pozostaje, e NA SZYM ZACHOWANIEM KIERUJE NIE KALKULACJA INTE LEKTUALNA, LECZ INSTYNKTOWNA REAKCJA NA CIER PIENIE I PRZYJEMNO. Chocia rozum mwi nam wyranie, e jedzenie czekolady jest niezdrowe, sigamy po ni cigle. Dla czego? Poniewa nie kierujemy si rozumem, lecz wyuczonymi sko jarzeniami SYSTEMU NERWOWEGO zwizanymi z cierpieniem i przyjemnoci. To wanie nasze NEURO ASOCJACJE - skoja rzenia, ktre ustanowilimy we wasnym systemie nerwowym - de-
76
77
JELI TY NIE MASZ POMYSU NA WASNE YCIE, MA GO KTO INNY

Rola Madison Avenue sprowadza si do zmiany tego, z czym czymy przyjemno i cierpienie. Autorzy reklam z pewnoci zrozumieli, e naszymi dziaaniami kieruj odczucia, ktre wywouj w nas ich pro dukty, a nie intelekt. Skutkiem tego stali si oni ekspertami w stosowaniu agodnej i uspokajajcej lub agresywnej muzyki, natrtnego lub dyskret nego obrazowania, jaskrawych bd przytumionych kolorw oraz caej gamy innych elementw, ktre maj wywoa w nas okrelone stany emocjonalne. A kiedy ju emocje sign szczytu, pokazuj swj produkt tak dugo, a skojarzymy go z tymi podanymi przez nas odczuciami. Koncern Pepsi-Cola wykorzysta t strategi wspaniale w walce o wiksze udziay na rynku napojw chodzcych ze swo im gwnym konkurentem, Coca-Col. Specjalici Pepsi dostrzegli fenomenalny sukces Michaela Jacksona, modego czowieka, ktry przez cae ycie uczy si, jak wzbudza ludzkie emocje za pomoc swojego gosu, ciaa, twarzy i gestw. Michael piewa i taczy w sposb, ktry stymulowa wielu suchaczy tak bardzo, e czsto kupowali oni pniej jego pyty, aby podtrzyma lub odtworzy wzbudzone emocje. Ludzie z Pepsi zadali wic sobie pytanie, jak mog przenie te odczucia na swj produkt. Rozumowali oni, e jeli ludzie bd kojarzy z Pepsi te same przyjemne uczucia, ktre kojarz z Michaelem Jacksonem, bd kupowa Pepsi tak samo, jak kupuj jego pyty. Proces wizania nowych uczu z produktem lub ide jest nieodzown czci transferu niezbdnego dla podstawowego warunkowania, o ktrym wicej dowiesz si w rozdziale szstym, kiedy zapoznamy si z nauk warunkowania neuroasocjacyjnego. Na razie jednak powiemy sobie tylko jedno: ILEKRO ZNAJDUJEMY SI W STANIE DUEGO PO BUDZENIA EMOCJONALNEGO, KIEDY STYKAMY SI Z MOCNYMI ODCZUCIAMI BLU LUB PRZYJEMNOCI, COKOLWIEK ZACZNIE SI POJAWIA KONSEKWENTNIE, ZOSTANIE POCZONE Z TYMI ODCZUCIAMI NEURO LOGICZNIE. Dlatego wanie ilekro w przyszoci to co pojawi si raz jeszcze, powrci towarzyszcy temu zjawisku na pocztku stan emocjonalny.
Pewnie syszae o Iwanie Pawowie, rosyjskim naukowcu, ktry w kocu XIX wieku przeprowadza eksperymenty zwizane z bod cami i reakcjami. Najsawniejszy jego eksperyment polega na tym, e ilekro podawa psu jedzenie, dzwoni dzwonkiem, stymulujc w ten sposb gruczoy linowe psa i kojarzc odczucia psa z dwi kiem. Po wystarczajco wielu powtrzeniach takiego warunkowania, Paww odkry, e sam tylko dwik dzwonka powodowa linienie si psa - nawet jeli nie podawano ju przy tym jedzenia. Co ma wsplnego Paww z Pepsi? Najpierw koncern Pepsi wykorzysta Michaela Jacksona dla rozbudzenia naszego stanu emo cjonalnego. Nastpnie, w dokadnie okrelonym momencie, poka zywa nam swj produkt. Konsekwentne powtarzanie tego wytwo rzyo wizi emocjonalne u milionw fanw Michaela Jacksona. A tak naprawd Michael Jackson nie pije Pepsi! I kiedy stoi przed kamerami, nie trzyma nawet w rku puszki z tym napojem! Moesz sobie pewnie pomyle: Czy ci ludzie powariowali? Zapacili facetowi za reklam pitnacie milionw dolarw, a on nie trzyma nawet w rku ich produktu! A w dodatku mwi wszys tkim, e nie pije Pepsi! W takim razie co z niego za rzecznik? Co to za gupi pomys!" Tak naprawd pomys by wspaniay. Sprzeda Pepsi wzrosa tak bardzo, e firma L.A. Gear wynaja potem Michaela Jacksona za dwadziecia milionw dolarw i zlecia mu re prezentowanie wasnych produktw. Poniewa Michael Jackson nadal potrafi zmienia uczucia ludzi (jest w nim co, co nazywam rdem stanu"), firma Sony/CBS podpisaa z nim dzie sicioletni kontrakt na nagrania, ktry podobno opiewa na miliard dolarw! Jego umiejtno zmieniania odczu ludzkich czyni go bezcennym. Musimy zda sobie spraw z faktu, e wszystko to oparte jest na czeniu przyjemnych odczu z okrelonymi rodzajami zachowania. Caa filozofia sprowadza si do przekonania nas, e jeli uyjemy danego produktu, spenimy wasne marzenia. Autorzy reklam nauczyli nas wszystkich, e jeli kto jedzi BMW, to jest osob niezwyk, o wyjtkowym gucie. Jeli je dzisz hyundaiem, jeste inteligentny, jeli toyot, przeywasz wspaniae chwile, a jazda pontiakiem przyniesie ci dreszczyk emocji. Nauczono ci, e wystarczy uywa wody koloskiej
78
III. SIL, KTRA KSZTATUJE TWOJE YCIE
79
Obsession, aby wpa w wir seksualnej orgii. Jeli pijesz Pepsi, bdziesz potrafi porusza si w tacu jak M.C. Hammer, a jeli chcesz by dobr" matk, musisz karmi swoje dzieci ciastami owocowymi firmy Hostess oraz batonami Twinkies. Autorzy reklam zauwayli, e jeli uda im si wywoa odpowiednio due uczucie przyjemnoci, ich odbiorcy nie bd dostrzegali cierpienia. Spece od reklamy twierdz, e wszystko si sprzeda dziki seksowi". Nie ma najmniejszej wtpliwoci, e przyjemne skojarzenia seksualne, wywoane reklamami praso wymi i telewizyjnymi, przekonuj ludzi, by kupi dany produkt. Wemy za przykad trendy, ktre pojawiy si w reklamach spodni dinsowych. Kiedy byy to spodnie robocze i uznawano je za brzydkie. Dzisiaj stay si midzynarodowym symbolem wszys tkiego, co sexy, modne i modziecze. Czy kiedykolwiek widziae reklam spodni Levis 501 ? Czy moesz j sobie przypomnie? Na pewno bya bez sensu, ale po jej obejrzeniu trudno oprze si odczuciu, e gdzie obok kto uprawia sex. Czy tego typu strategia naprawd pomaga sprzedawa dinsy? Oczywicie, e tak! Levis jest najlepszym w Ameryce producentem ubiorw dinsowych. Czy sia warunkowania zmierzajcego do uksztatowania naszych skojarze ogranicza si jedynie do takich produktw, jak napoje, samochody i spodnie? Odpowied brzmi: nie. Czy wiesz, e w roku 1986, mimo przewidywa olbrzymich zbiorw, kalifornijscy producenci rodzynek wpadli w panik? Rok po roku obserwowali spadek sprzeday o kolejny jeden procent. Zrozpa czeni zwrcili si wic do agencji reklamowej z prob o zna lezienie wyjcia z tej sytuacji. Rozwizanie okazao si proste: musieli oni zmieni odczucia ludzi na temat swojego produktu. Wedug Roberta Phinneya, wczesnego prezesa rady producentw rodzynek*, wikszo ludzi kojarzya ten produkt negatywnie. Tak wic zadanie byo jasne: napompowa wysuszone owoce odpowiedni dawk pozytywnych emocji. Przyczy odczucia, ktrych chc konsumenci. Sowa pomarszczony" i wysuszony" z pewnoci nie kojarz si z pozytywnymi odczuciami. Produ-
* John Hillkirk i Gary Jacobson: Grit, Guts and Genius, Boston, Houghton and Mifflin Company, 1990.
cenci rodzynek zaczli wic zachodzi w gow, z czym mogliby poczy rodzynki tak, aby ludzie chcieli je kupowa. Odrodzenie popularnoci przeywa w tym czasie stary szlagier: Syszaem to w winnicy. I wtedy przyszed im do gowy pomys, aby wykorzysta popularno tej piosenki i poczy przeywane w zwizku z ni pozytywne odczucia z rodzynkami. Wynajli wic twrczego animatora nazwiskiem Will Vinton, ktry stworzy mniej wicej trzydzieci glinianych rodzynkowych figurynek. Miay one taczy w rytm popularnej melodii. Wtedy wanie narodziy si rodzynki kalifornijskie (do dzi jedna z najpopularniejszych marek). Pierwsza kampania reklamowa natychmiast wywoaa burz odczu, ktre ludzie zaczli wiza z rodzynkami. Mae taczce rodzynki kojarzyy si z radoci, miechem i zabaw i w ten sposb odkryto je na nowo, zaczto czy z przekazywanym bez sw w kadej z reklam komu nikatem: Jeli bdziesz jad rodzynki, bdziesz wesoy i radosny. Rezultaty? Przemys producentw rodzynek wycignity zosta z upadku i sprzeda wzrastaa o dwadziecia procent w kadym kolejnym roku. Prba zmiany skojarze zakoczya si sukcesem: konsumenci nauczyli si wiza z tymi owocami nie nud, ale odczucia zabawy i radoci. Wykorzystanie reklamy jako formy warunkowania nie ogra nicza si oczywicie do produktw. Na szczcie - albo na nie szczcie - bez przerwy obserwujemy, jak telewizja i radio wykorzystywane s jako narzdzia zmiany naszych skojarze z uczestnikami rnych procesw politycznych. Najwicej chyba wie o tym jeden z najbystrzejszych obserwatorw sceny poli tycznej i czowiek, ktry najlepiej potrafi ksztatowa opini publiczn, Roger Ailes. On wanie odpowiada za kluczowe ele menty kampanii prezydenckiej z 1984 roku, kiedy Ronald Reagan pokona Waltera Mondale'a. Rwnie on reyserowa tak sku teczn kampani George'a Busha przeciwko Michaelowi DukaIfisowi w 1988 roku. Ailes opracowa strategi, w ramach ktrej przekazywa wyborcom niekorzystne informacje na temat Dukakisa, dotyczce jego saboci w trzech dziedzinach: obronnoci, ochrony rodowiska i walki z przestpczoci. Strategia ta miaa spowodowa, by wizali oni z Dukakisem negatywne uczucia. Jedna z reklam podczas kampanii przedstawiaa rywala Busha
80
III. SIL, KTRA KSZTATUJE TWOJE ZYCIE
81
w czogu jako chopca bawicego si w wojn", inna obwiniaa go za zanieczyszczenie rodowiska w porcie bostoskim. Najcz ciej jednak pokazywano obrazek przedstawiajcy przestpcw wypuszczanych z wizie w Massachusetts przez drzwi obrotowe, grajc w ten sposb na bardzo ujemnych opiniach wywoanych w caym kraju przez spraw Willie'ego Hortona". Skazany za morderstwo, Willie Horton zosta wypuszczony na wolno w ramach kontrowersyjnego planu urlopowania winiw, wpro wadzonego w rodzinnym stanie Dukakisa. Horton nie zgosi si z powrotem do wizienia i w dziesi miesicy pniej zosta aresztowany za terroryzowanie modego maestwa, zgwacenie kobiety i napa na mczyzn. Do wielu ludzi przemwiy negatywne przekazy tych komu nikatw. Ja osobicie uwaam je za wysoce manipulacyjne, jednak trudno im odmwi skutecznoci opartej na fakcie, e ludzie zrobi wicej dla uniknicia cierpienia ni dla zyskania przyjem noci. Wielu ludziom nie podoba si sposb prowadzenia tej kampanii - sam George Bush by jednym z nich -jednak trudno byo polemizowa ze stwierdzeniem, e cierpienie jest bardzo silnym czynnikiem motywujcym dziaania ludzkie. Jak powie dzia Ailes: Negatywne przekazy docieraj do ludzi szybciej. Ludzie zwykle powicaj im wicej uwagi. Kierowcy nie za trzymuj samochodu, aby podziwia sielankowy widok po obydwu stronach autostrady. Ale kady zwolni, eby obejrze skutki wypadku."* Skuteczno kampanii Ailesa jest niekwestionowana. Bush zdoby zdecydowan wikszo w gosowaniu powszech nym, a jego zwycistwo nad Dukakisem w kolegium elektorskim nie ma wielu sobie podobnych w caej historii pastwa. Sia ksztatujca wiatow opini publiczn oraz nawyki kupujcych jest t sam si, ktra ksztatuje WSZYSTKIE nasze dziaania. Tylko od ciebie zaley przejcie nad ni kontroli i wia dome decydowanie o wasnych dziaaniach, poniewa jeli nie kierujemy wasnymi mylami, wpadamy w szpony tych, ktrzy chc zmusi nas do odpowiadajcego im zachowania. Czasem i tak wybralibymy te same zachowania, czasem jednak nie. Auto* John Hillkirk i Gary Jacobson: Grit, Guts and Genius.
rzy reklam wiedz, jak zmienia to, z czym kojarzymy cierpienie i przy jemno, poprzez zmian naszych odczu w stosunku do reklamo wanych produktw. Jeli chcemy przej kontrol nad wasnym y ciem, musimy si nauczy przedstawia reklamy" naszemu umy sowi. Co wicej, moemy to zrobi w jednej chwili. Jak? WY STARCZY Z ZACHOWANIAMI, KTRE CHCEMY POW STRZYMA, POCZY CIERPIENIE TAK INTENSYWNE EMOCJONALNIE, E ZACHOWANIA TE JU NIGDY WICEJ NIE PRZYJD NAM DO GOWY. Czy nie ma rzeczy, ktrych za nic w wiecie by nie zrobi? Zastanw si nad uczuciami, ktre wzbudzaj one w tobie. Jeli te same uczucia i odczucia poczysz z zachowaniami, ktrych chcesz unika, nigdy wicej ich nie pow trzysz. Potem WYSTARCZY SKOJARZY PRZYJEMNO Z ZACHOWANIEM PODANYM. Poprzez powtarzanie i nat enie emocjonalne warunkujesz w sobie te zachowania tak dugo, a stan si one automatyczne. Jaki jest pierwszy krok tworzenia zmiany? Pierwszy krok to po prostu uwiadomienie sobie siy, z jak cierpienie i przy jemno wpywaj na kad decyzj, ktr podejmujemy, i na wszystkie nasze dziaania. Sztuka uwiadomienia sobie tego po lega na dostrzeeniu, e nieustannie wchodz ze sob w relacje myli, sowa, obrazy, dwiki oraz uczucia przyjemnoci i cier pienia.
Twierdz, e przyjemnoci naley unika, jeli ich skutkiem ma by wiksze od nich cierpienie, a poda tych cierpie, ktre przynios wiksz ni one przyjemno.
MICHEL DE MONTAIGNE
Problem polega na tym, e wikszo z nas podejmuje decyzje o dziaaniu, opierajc si na rozwaeniu moliwych przyjemnoci i cierpie w krtkim czasie. Ale jeli mamy odnie sukces, wikszo z rzeczy, ktre cenimy, wymaga od nas przebrnicia przez krt kotrwae cierpienie dla osignicia dugotrwaej przyjemnoci. Musisz odrzuci chwile strachu i pokusy i skupi si tylko na tym, co jest dla
82
83
ciebie najwaniejsze w planach dugofalowych. Pamitaj te, E KIERUJE NAMI NIE RZECZYWISTE CIERPIENIE, ALE OBA WA, E CO JE SPOWODUJE. PODOBNIE Z PRZYJEMNOCI - KIERUJE NAMI NIE ONA SAMA, LECZ NASZE PRZEKO NANIE, NASZE POCZUCIE PEWNOCI, E PODJTE DZIAA NIA SPRAWI NAM PRZYJEMNO. Kieruje nami nie rzeczy wisto, lecz nasze postrzeganie rzeczywistoci. Wikszo ludzi skupia si jedynie na tym, co im moe przy nie cierpienia lub przyjemnoci w najbliszym czasie i dlatego w skali dugofalowej przynosi im to cierpienia. Rozwamy przykad. Powiedzmy, e kto chce straci kilka zbdnych funtw wagi. (Wiem, e nigdy nie przydarzyo si to tobie, ale wyobramy sobie na chwil, e tak byo.) Z jednej strony osoba ta ma do dyspozycji wiele wspaniaych powodw, aby schudn: bdzie si czu o wiele lepiej, znw bdzie si mieci w swoje ubrania, poczuje si pewniej wrd przedstawicieli przeciwnej pci. Z dru giej jednak strony jest rwnie wiele powodw, by nie podejmowa kuracji odchudzajcej: trzeba bdzie przej na diet, cierpie cige uczucie godu, odmawia sobie przyjemnoci jedzenia tuczcych produktw. Poza tym, w kocu dlaczego nie poczeka z tym, a skocz si wita? Przy tego rodzaju wywaaniu argumentw wielu ludzi podejmie decyzj o odoeniu tego wszystkiego na pniej - po tencjaln smuko sylwetki przewaa dorana przykro spo wodowana niedogodnociami diety. Na krtko unikamy cierpienia na przykad godu i zamiast tego fundujemy sobie przyjemno zjedzenia frytek - ale to nie potrwa dugo. Na dalsz met czujemy si coraz gorzej psychicznie, e nie wspomn o tym, i pogarsza to nasze zdrowie. Pamitaj, e cokolwiek cennego chcesz osign, musisz w tym celu przebrn przez krtkotrwae cierpienie. Jeli chcesz mie pikne ciao, musisz si gimnastykowa, co wymaga krtko trwaego trudu. Kiedy jednak wykonasz ju do wicze, staj si one przyjemnoci. Tak samo z diet. Narzucenie sobie ja kiejkolwiek dyscypliny wymaga przebrnicia przez cierpienie, czy ma to by dyscyplina w interesach, kontaktach z ludmi, ufa niu sobie, zdrowiu czy finansach. Jak masz przezwycia te niedogodnoci i zyska si, ktra pozwoli ci osign cele? Za-
cznij od podjcia decyzji, e poradzisz sobie z cierpieniem. Moemy zawsze na chwil zapanowa nad cierpieniem, lepiej jest jednak uwarunkowa samego siebie. Dokadnie zapoznamy si z technikami warunkowania w rozdziale szstym. Doskonay przykad tego, jak skupianie si na krtkofalowych celach moe wrzuci nas w odmty wodospadu, stanowi obecny kryzys oszczdnociowo-poyczkowy, ktrego podoem jest chyba najwiksza finansowa pomyka kiedykolwiek popeniona przez amerykaski rzd. Szacuje si, e moe ona kosztowa po datnikw piset miliardw dolarw, a mimo to wikszo Ame rykanw nie rozumie jej przyczyn.* Problem ten z pewnoci bdzie powodem cierpienia, co najmniej finansowego, dla kadego mczyzny, kadej kobiety i kadego dziecka w tym kraju i naj prawdopodobniej bdzie si cign przez kilka pokole. Podczas rozmowy, ktr z nim przeprowadziem, L. William Seidman, szef zarzdu Resolution Trust Corporation i Federal Deposit In surance Corporation, powiedzia mi: Jestemy jedynym pastwem wiata, ktre jest wystarczajco bogate, by przey tak pomyk." Co wywoao cay ten finansowy baagan? To klasyczny przykad usiowa wyeliminowania cierpienia poprzez rozwizywanie problemu bez usuwania jego przyczyny. Wszystko zaczo si od problemw z oszczdnociami i po yczkami, ktre pojawiy si w kocu lat siedemdziesitych i na pocztku osiemdziesitych. Instytucje bankowe i kredytowe budo way swoje interesy przede wszystkim na rynku przedsibiorcw i konsumentw. Jeli bank ma przynosi zyski, musi udziela po yczek, przy czym oprocentowanie poyczek musi by wysze od oprocentowania oferowanego za lokaty oszczdnociowe. Na pocztkowych etapach caej sprawy banki napotykay trudnoci z rnych stron. Pierwszym ciosem by fakt, e korporacje weszy na obszar dotychczas zarezerwowany wycznie dla bankowoci: poyczki. Wielkie firmy odkryy, e udzielajc sobie wzajemnie poyczek, znacznie oszczdzaj, i wypracoway co, co znane jest * Jeli chcesz dokadniej zapozna si z tym kryzysem, szczerze polecam lektur ksiki mojego przyjaciela, Paula Pilzera Other People 's Money (Pienidze innych ludzi).
84
85
dzisiaj jako rynek papierw wartociowych". By to tak olbrzymi sukces, e zyski wielu bankw dosownie si rozpady. W tym samym czasie nowe zjawiska pojawiy si rwnie na amerykaskim rynku konsumenckim. Wizyta u urzdnika ban kowego zajmujcego si udzielaniem poyczek nigdy nie naleaa do przyjemnoci. Nikt specjalnie si nie cieszy, gdy mia si wybra do banku i poprosi o poyczk na dom albo samochd, gwnie dlatego, e oznaczao to poddanie si finansowemu le dztwu. Ludzie nie czuli si z tym dobrze. Firmy samochodowe szybko to odkryy i natychmiast zaczy oferowa swoim klientom poyczki, zapewniajc sobie w ten sposb dodatkowe zyski. Przekonay si, e na finansowaniu samochodw mog zarabia rwnie dobrze jak na ich produkcji, a mog przy tym zaoferowa klientowi dodatkow usug oraz niszy procent. Do tego traktowali oni klienta o wiele lepiej ni banki, poniewa zaleao im na sprzeday. Klienci szybko docenili zalety tej formy sprzeday samochodw oraz niskie opaty manipulacyjne. Caa sprawa zaatwiana bya w jednym miejscu, przez jedn osob, ktrej w dodatku zaleao na klientach. Skutkiem tego wszystkiego General Motors Acceptance Corporation (GMAC) staa si szybko jedn z najwikszych firm finansujcych kupno samochodw w caym kraju. Jednym z ostatnich bastionw poyczek bankowych by rynek handlu nieruchomociami, ale wysokie odsetki i inflacja podniosy oprocentowanie kredytu a do osiemnastu procent w skali miesicznej. Doszo do tego, e nikt nie mg sobie pozwoli na spacanie miesicznych rat. atwo mona zgadn, e poyczki na zakup nieruchomoci po prostu upady. Banki straciy klientw en masse: wyeliminowano je z wik szej czci rynku poyczek na zakup samochodw i zaczy bo ryka si ze spadkiem zainteresowania poyczkami na zakup domu. Ostatnim ciosem wymierzonym bankom by fakt, e klienci lokujcy w nich swoje oszczdnoci zaczli domaga si na skutek inflacji wikszych odsetek, podczas gdy procent od udzielanych poyczek pozosta nie zmieniony. Z kadym dniem banki traciy wicej pienidzy. Postawione wobec koniecznoci ratowania swojej egzystencji, zdecydoway si na dwie rzeczy. Po pierwsze, obniyy wymagania wobec klientw starajcych si o poyczki. Dlaczego? W wyniku przekonania, e w przeciwnym razie nie
bdzie komu udziela poyczek. A jeli nie bd udziela poy czek, nie bd wypracowywa zyskw, a wic bd cierpie. Jeli bd udziela poyczek, bd miay zyski, a wic bd odczuway przyjemno. Poza tym nie byo w tym wielkiego ryzyka. Gdyby bowiem si okazao, e poyczkobiorca nie wywizuje si ze swoich zobowiza, i tak zapac za niego podatnicy tacy jak ty i ja. W ostatecznym rozrachunku strach przed cierpieniem by niewielki, a pokusa zaryzykowania" bankowego (naszego?) ka pitau olbrzymia. Banki oraz instytucje kredytowe wywieray rwnie naciski na Kongres, aby ten uratowa je przed katastrof. Skutkiem tego nastpio kilka zmian. Due banki zday sobie spraw z faktu, e mog udziela poyczek tym obcym pastwom, ktre desperacko potrzebuj kapitau. Jedna taka umowa moga opiewa nawet na pidziesit milionw dolarw. Obracanie tak kwot wymagaoby pozyskania milionw indywidualnych klientw. Ponadto jawia si moliwo wyszego oprocentowania. Dyrektorzy bankw i pracownicy wydziaw kredytowych otrzymywali premie w za lenoci od wysokoci i liczby udzielonych poyczek. Banki przestay si interesowa jakoci samej transakcji. Przestay przywizywa wag do faktu, czy kraj taki jak Brazylia bdzie w stanie podjt poyczk spaci. Tak naprawd to chyba nikt si tym w ogle nie przejmowa. Dlaczego? Ano bankierzy robili dokadnie to, czego ich nauczylimy: to my sami zachcilimy ich do igrania z Federal Deposit Insurance, obiecujc, e jeli wy graj, wygraj krocie, a jeli przegraj, my pokryjemy rachunki. W takim scenariuszu byo po prostu za mao cierpienia dla bankiera. Mae banki, ktre nie miay kapitau na tyle duego, by udziela poyczek zagranicznych, szybko odkryy, e drug po kredytowaniu obcych pastw moliwoci jest udzielanie poyczek rozwijajcym si firmom amerykaskim. Rwnie i one obniyy swoje wymagania w stosunku do poyczkobiorcy i na rozbudow firmy mona byo dosta kredyt bez adnych opat z gry. Jak zareagoway firmy? C, nie miay wiele do stracenia, poniewa byy to w kocu cudze pienidze, a Kongres wprowadzi tak wielkie ulgi podatkowe na inwestycje budowlane, e trudno byo si oprze pokusie. Firmy nie musiay ju anali zowa rynku, nie musiay ama sobie gowy nad lokalizacj
86
87
i rozmiarami planowanego budynku. Pozostaa im wic tylko ta jedna pewno, e uzyskaj najwikszy w ich yciu odpis po datkowy. Skutkiem tego wszystkiego firmy zaczy budowa jak sza lone, powodujc w ten sposb zablokowanie rynku. Kiedy poda znacznie przewyszya popyt, rynek zaama si. Wtedy firmy powiedziay bankom: Nie moemy spaca. Banki z kolei powiedziay to samo podatnikom. Niestety, my nie mamy si do kogo zwrci. Co gorsza, wszyscy stalimy si w tym kraju wiadkami olbrzymich naduy, co spowodowao powszechne przekonanie, e jeli kto jest bogaty, to musia kogo skrzywdzi. Stworzyo to negatywne postawy wobec wielu biznesmenw, ktrzy przecie tworz miejsca pracy pozwalajce na realizacj amerykaskiego marzenia. Cay ten baagan ilustruje nasz brak zrozumienia relacji midzy siami powodowanymi przez uczucia przyjemnoci i cier pienia. Dowodzi te, jak niemdre s prby pozbycia si dugo falowych problemw za pomoc krtkofalowych rozwiza. Cierpienie i przyjemno s rwnie zakulisowymi reyse rami dramatu wiatowego. Przez lata nasze stosunki ze Zwiz kiem Radzieckim cechowaa ciga eskalacja zbroje. Obydwa kraje produkoway wci wicej broni, by mc sprosta warun kom groby: Jeli wy nas skrzywdzicie, nasz odwet przyniesie wam wiele wicej blu." Doszo w kocu do tego, e w cigu kadej sekundy wydawalimy na zbrojenia pitnacie tysicy dolarw! Co sprawio, e Gorbaczow tak nagle zdecydowa si na ne gocjacje o redukcji zbroje? Odpowied brzmi: cierpienie. Zacz czy olbrzymie cierpienie z prbami przewyszenia naszego olbrzymiego arsenau zbrojeniowego. Byo to niemoliwe finan sowo, skoro nie mg nawet nakarmi ludzi w swoim kraju. A jeli ludzie nie maj co je, bardziej obchodz ich wasne odki ni zbrojenia. Bardziej zaley im na zapenieniu lodwki ni na zapenieniu magazynw zbrojeniowych swego kraju. Za czynaj sdzi, e pienidze s le wydawane, i domagaj si zmian. Czy Gorbaczow zmieni swoje stanowisko dlatego, e jest wielkim czowiekiem? By moe. Ale jedno jest pewne: nie mia wyboru.
Natura podporzdkowaa ludzko dwm udzielnym wadcom - cierpieniu i przyjemnoci... Rzdz one wszystkim, co robimy, wszystkim, co mwimy, i wszystkim, co mylimy. Wszelkie wysiki, ktre moglibymy podj, by wyzwoli si spod ich panowania, jedynie nam to panowanie unaoczni i potwierdz.
JEREMY BENTHAM
Dlaczego ludzie pozostaj w nie dajcych im satysfakcji zwizkach, dlaczego nie chc ich jako ulepsza albo po prostu skoczy i dalej i przez ycie? Poniewa wiedz, e zmiany poprowadz ich w nieznane, a wikszo z nas jest przekonana, e owo nieznane przyniesie nam wicej cierpienia ni nasze obecne ycie. Dokadnie jak w przysowiu: Lepszy diabe znajomy ni ten, ktrego nie znasz", albo: Lepszy wrbel w garci ni kanarek na dachu." To gbokie przekonanie powstrzymuje nas od podjcia dziaa, ktre zmieni nasze ycie. Jeli chcemy wej z kim w intymny zwizek, musimy pokona strach przed odrzuceniem i blem. Jeli planujemy roz poczcie wasnych interesw, musimy przeama strach przed utrat bezpieczestwa. Tak naprawd przedsiwzicie niemal kadej cennej dla nas w yciu rzeczy wymaga od nas dziaania wbrew podstawowemu uwarunkowaniu systemu nerwowego. Musimy poradzi sobie ze strachem, przeamujc istniejce w nas zespoy reakcji, i w wielu wypadkach musimy zmieni strach w si. Zreszt najczciej obawy, ktrym pozwalamy nad sob panowa, nigdy nie staj si rzeczywistoci. Na przykad czsto ludzie cz cierpienie z lataniem samolotem, cho w rze czywistoci nie ma adnych podstaw tej fobii. Reaguj w ten spo sb na bolesne dowiadczenie z przeszoci. Czytali kiedy w prasie o katastrofie samolotowej i teraz unikaj latania: pozwa laj, by panowa nad nimi strach. Musimy zawsze by pewni, e nasze ycie toczy si w te raniejszoci i reagujemy na zjawiska rzeczywiste, a nie na nasz
88
III. SIL, KTRA KSZTATUJE TWOJE ZYCIE
89
strach przed tym, co si kiedy wydarzyo albo moe si wyda rzy pewnego dnia. Najwaniejsze jest, by pamita, e nigdy nie uciekamy przed rzeczywistym cierpieniem. Uciekamy przed tym, co W NASZYM PRZEKONANIU doprowadzi do cier pienia.
DOKONAJMY KILKU ZMIAN JU TERAZ

PO PIERWSZE, SPISZ NA KAWAKU PAPIERU CZTE RY RZECZY, KTRE POWINIENE ZROBI I OD JAKIE GO CZASU TO ODKADASZ. Moe musisz straci kilka ki logramw. Moe musisz rzuci palenie. By moe powiniene skontaktowa si z kim, na kim ci zaley, albo odnowi znajo mo z kim, kto jest dla ciebie wany. PO DRUGIE, POD KAD Z TYCH RZECZY ZAPISZ ODPOWIED NA NASTPUJCE PYTANIA: DLACZEGO NIE PRZYSTPIEM DO DZIAANIA? JAKIE CIERPIENIA CZYEM Z TYMI DZIAANIAMI W PRZESZOCI? Od powied na te pytania pomoe ci zrozumie, e wiksze cierpie nie czye z podjciem dziaania ni z jego niepodejmowaniem. Bd ze sob szczery. Jeli mwisz sobie, e nie czye z tymi dziaaniami adnych cierpie, zastanw si nad tym dokadniej. Moe to by zupenie oczywisty poziom cierpienia, na przykad wielka trudno znalezienia wolnej chwili w napitym planie codziennych zaj. PO TRZECIE, SPORZD LIST WSZYSTKICH PRZY JEMNOCI, KTRE W PRZESZOCI PRZYNOSI CI TEN NEGATYWNY WZR DZIAANIA. Jeli na przykad sdzisz, e powiniene schudn, to dlaczego wci jade caymi torbami frytki, chrupki i sodycze? Unikae cierpie zwizanych z od mwieniem sobie akoci, to prawda, ale jednoczenie robie to, po niewa sprawiao ci to doran przyjemno. Natychmiastow przyjemno! A nikt nie chce pozbywa si tych przyjemnych uczu! Aby spowodowa trwa zmian, musimy znale sposb, by zapewni sobie co najmniej tak sam przyjemno bez adnych negatywnych konsekwencji. Tak wic rozpoznanie przyjemnoci, ktr ci to dawao, pomoe ci zidentyfikowa nowy cel.
PO CZWARTE, ZAPISZ, JAK CEN ZAPACISZ, JELI NIE ZMIENISZ SI TERAZ. Co stanie si, jeli nie przestaniesz je cukru i tuszczu? Jeli nie przestaniesz pali? Jeli nie za dzwonisz do kogo, do kogo powiniene zadzwoni? Jeli nie zaczniesz codziennie wiczy? Ile ci to bdzie kosztowa za dwa, za trzy, za pi lat? Jaki bdzie koszt emocjonalny? Jaki bdzie koszt, gdy idzie o twj wasny obraz samego siebie? Koszt energii fizycznej? Ile bdziesz musia zapaci uczuciami i god noci? Ile pienidzy bdziesz musia w to woy? Jakie bd koszty w relacjach z ludmi, na ktrych zaley ci najbardziej? JAK BDZIESZ SI Z TYM CZU? Nie mw: Bd gruby", albo: Bdzie mnie to kosztowao troch pienidzy." To nie wystarczy. Musisz pamita, e kieruj nami emocje. Zapoznaj si wic z cierpieniem i potraktuj je jak przyjaciela, ktry moe poprowadzi ci do kolejnego sukcesu. OSTATNI KROK STANOWI SPORZDZENIE LISTY WSZYSTKICH PRZYJEMNOCI, KTRE SPRAWI CI NA TYCHMIASTOWE PODJCIE KADEGO Z TYCH CZTE RECH DZIAA. Sporzd dug list, ktra bdzie kierowa twoimi emocjami, ktra poruszy ci. Zyskam poczucie, e na prawd panuj nad swoim yciem, e to ja sam nim rzdz. Zys kam o wiele wiksz pewno siebie. Zyskam witalno i zdro wie. Bd w stanie umocni wszystkie zwizki z drogimi mi lud mi. Zyskam si woli, ktr bd mg wykorzystywa we wszys tkich innych dziedzinach ycia. Moje ycie bdzie po prostu lepsze w cigu najbliszych kilku lat. Podejmujc te dziaania, speni swoje marzenia." Zapisz wszystkie korzyci i przyjem noci, jakie odniesiesz zarwno teraz, jak i na dusz met. Gorco namawiam, by zrobi to wiczenie wanie TERAZ, by wanie teraz wykorzysta motywacj, jaka narastaa w tobie podczas dotychczasowej lektury. CARPE DIEM! Chwytaj dzie! Nie ma lepszej chwili ni obecna. Jeli jednak nie moesz si oprze pokusie lektury kolejnego rozdziau, przeczytaj go. Pamitaj jednak, by wrci do tego wiczenia pniej i udowodni sobie za jego pomoc, e panujesz nad wielkimi siami cierpienia i przyjemnoci. Rozdzia ten wiele razy udowadnia ci, e dosownie kady aspekt naszego ycia zaley d tego, z czym czymy przyjemno.
90
a z czym cierpienie, pokazywa, e kady z nas ma do siy, by zmieni te asocjacje i w konsekwencji zapanowa nad wasnymi dziaaniami i wasnym przeznaczeniem. Aby jednak to osign, musimy zrozumie, jak dziaaj nasze systemy przekona.
Rozdzia czwarty
SYSTEMY PRZEKONA: SIA TWORZENIA I SIA NISZCZENIA

Za wszystkim, co mylimy, kryje si wszystko, w co wierzymy, jakby ostateczna zasona naszej duszy.
ANTONIO MACHADO
By zgorzkniay i okrutny, by alkoholikiem i narkomanem, kt ry kilka razy omal si nie zabi. Dzisiaj odsiaduje doywocie za zamordowanie w sklepie monopolowym kasjera, ktry wszed mu w parad". Ma dwch synw, midzy ktrymi jest zaledwie jedenacie miesicy rnicy. Jeden z nich wyrs na drugiego tat": by narkomanem, ktry y z kradziey i rabunkw, dop ki nie trafi do wizienia za usiowanie morderstwa. Jednak jego brat jest zupenie inny. Wychowuje troje dzieci, czerpie olbrzy mi rado z maestwa i wydaje si naprawd szczliwy. Praca szefa regionu w jednym z najwikszych koncernw w kraju jest dla niego zarwno wielkim wyzwaniem, jak i olbrzymi satys fakcj. Jest zdrowy, silny i nie ma problemw ani z narkotykami, ani z alkoholem. Jak tych dwch chopcw mogo pj tak rnymi droga mi, cho wychowali si przecie w tym samym rodowisku?
92
IV. SYSTEMY PRZEKONA: SIA TWORZENIA I...
93
Obydwu zadano to samo pytanie: Dlaczego twoje ycie potoczyo w taki wanie sposb?" Kady z nich, cho niezalenie od dru giego, udzieli o dziwo tej samej odpowiedzi: A czyme innym mgbym si sta, skoro wychowywa mnie taki, a nie inny ojciec?" Tak czsto stajemy si ofiarami przekonania, e wydarzenia rzdz naszym yciem i e to rodowisko uksztatowao nasz obecn posta. Nigdy nie istniao wiksze kamstwo. NASZE YCIE KSZTATUJ NIE WYDARZENIA, ALE NASZE WASNE PRZEKONANIA NA TEMAT ZNACZENIA TYCH WYDARZE. Dwaj mczyni zostaj zestrzeleni w Wietnamie i osadzeni w niesawnym wizieniu Hoa Lo. Odizolowano ich od wiata, przykuto do betonowych cian, nieustannie bito zardzewiaymi acuchami. Chocia obydwaj cierpieli dokadnie tak samo, kady z nich wycign zupenie inne wnioski ze swojego dowiadczenia. Jeden z nich by przekonany, e takie ycie nie ma sensu, i popeni samobjstwo. Dla drugiego to straszliwe przeycie stao si podstaw, by jeszcze bardziej uwierzy w sie bie, w ludzi i Stwrc. Kapitan Gerald Coffee wykorzystuje swoje wspomnienia z tamtych dni, by przypomina ludziom na caym wiecie o potdze ludzkiego ducha, ktry jest w stanie pokona kade cierpienie, sprosta kademu wyzwaniu i wytrzyma kady bl. Dwie kobiety w tym samym czasie ukoczyy siedemdziesity rok ycia, ale dla kadej z nich wydarzenie to znaczyo zupenie co innego. Jedna wiedziaa", e jej ycie zblia si ku kocowi. Dla niej przeyte dziesiciolecia oznaczay, e mechanizm jej ciaa zaczyna si psu i powinna w zwizku z tym powoli egna si z yciem. Druga z kobiet jest przekonana, e moliwoci czowieka bez wzgldu na jego wiek zale od tego, w co wierzy, i dlatego zaczyna ona sobie stawia coraz wysze wymagania. Dochodzi do wniosku, e wspinaczka grska jest wspaniaym zajciem dla siedemdziesiciolatki. Przez nastpne dwadziecia pi lat cakowicie powica si tej nowej przygodzie. W cigu tego czasu zdobya wiele spord najwyszych szczytw wiata. Hulda Crooks ma dzi dobrze po dziewidziesitce i jest naj starsz kobiet, ktra kiedykolwiek wspia si na Fuji.
Tak wic nie otoczenie czy rodowisko, nie wydarzenia W naszym yciu, ale ZNACZENIE, jakie im nadajemy, nasza interpretacja wydarze decyduje, kim jestemy dzi i kim staniemy ci jutro. Przekonania wanie sprawiaj t cudown rnic midzy yciem radosnym i szczliwym a yciem smutnym i zgorzkniaym. Wanie przekonania odrniaj Mozarta od Jansona. Przekonania sprawiaj, e niektrzy z nas staj si bohaterami, a inni prowadz ciche ycie desperatw". Czemu su przekonania? S one jakby przewodnikiem, ktry mwi nam, co prowadzi do cierpienia, a co do przyjem noci. Ilekro co zdarza si w twoim yciu, twj umys zadaje dwa pytania: 1) Czy bdzie to oznacza cierpienie, czy przyjem no? 2) Co musz teraz zrobi, aby unikn cierpienia i(lub) zyska przyjemno? Odpowiedzi na te pytania oparte s na tym, w co wierzymy, na naszych PRZEKONANIACH, a nasze przeko nania bior si z UOGLNIE pyncych z tego, co dotychczas nauczylimy si uznawa za rdo cierpienia albo rdo przy jemnoci. Uoglnienia te kieruj wszystkimi naszymi dziaania mi, a zatem decyduj o kierunku i poziomie naszego ycia. Uoglnienia mog by bardzo poyteczne, s one po prostu rozpoznaniem podobnych schematw. Wemy prosty przykad: dziki czemu umiesz otworzy drzwi? Patrzysz na klamk i cho nigdy wczeniej jej nie widziae, moesz by pewien, e drzwi si otworz, jeli przekrcisz klamk w prawo lub w lewo, a na stpnie pocigniesz drzwi do siebie lub je od siebie odepchniesz. Dlaczego jeste o tym przekonany? Po prostu twoje dowiad czenia zwizane z drzwiami powtarzay si wystarczajco cz sto, by dao ci to POCZUCIE PEWNOCI, ktre pozwala ci dziaa bez zastanowienia. Bez tego poczucia pewnoci nie by libymy w stanie wyj z mieszkania, prowadzi samochodu, te lefonowa ani robi adnej z dziesitek rzeczy, ktre robimy na co dzie. Uoglnienia upraszczaj nasze ycie i pozwalaj nam funkcjonowa. Niestety uoglnienia na temat bardziej skomplikowanych dziedzin ycia mog by uproszczeniami i prowadzi do powsta wania ograniczajcych nas przekona. By moe zdarzyo si, e kilka razy w yciu poniose w jakich dziaaniach klsk i na tej podstawie doszede do przekonania, e brak ci kwalifikacji.
94
95
Jeli uwierzysz, e to przekonanie jest prawdziwe, moe ono si sta samospenialn przepowiedni. Bdziesz sobie powtarza: Po co mam prbowa, skoro i tak mi si nie powiedzie?" By moe podje kilka niewaciwych decyzji w interesach albo w kontaktach z innymi i doszede potem do wniosku, e oznacza to, i zawsze ju bdziesz sabotowa" sam siebie. A moe jako ucze nie uczye si tak szybko, jak WEDUG CIEBIE uczyy si inne dzieci, i zamiast po prostu doj do wniosku, e masz inny sposb uczenia si, uznae siebie za niezdolnego. Czy uprzedzenia rasowe nie wynikaj z bdnych uoglnie na temat caych grup ludzi? Problem z wszystkimi tymi przekonaniami polega na tym, e bd one ogranicza twoje przysze decyzje o tym, kim masz by i jakie s twoje moliwoci. Nie wolno nam zapomina, e WI KSZO NASZYCH PRZEKONA TO UOGLNIENIA NA TEMAT PRZESZOCI, KTRE OPARTE S NA NASZEJ WASNEJ INTERPRETACJI ZARWNO BOLESNYCH, JAK I PRZYJEMNYCH DOWIADCZE. Trzy problemy wydaj si tu podstawowe: 1. Wikszo z nas nie decyduje wiadomie o tym, w co bdzie wierzy. 2. Nasze przekonania s czsto oparte na niewaciwej inter pretacji przeszych dowiadcze. 3. Jeli wyrobimy w sobie jakie przekonanie, zapominamy, e nie jest ono niczym innym jak tylko interpretacj. Zaczynamy traktowa wasne przekonania tak, jakby byy rzeczywistoci, jakby byy Ewangeli. Bardzo rzadko, jeli to w ogle si zdarza, kwestionujemy przekonania towarzyszce nam przez dugi czas. Zastanawiajc si nad tym, dlaczego ludzie zachowuj si w taki, a nie inny sposb, musisz pamita, e isto ta ludzka nie jest tworem przypadkowym. Wszystkie nasze dziaania s skutkiem naszych przekona. Cokolwiek robimy, bierze si ze wiadomego bd podwiadomego przekonania o tym, co sprawi przyjemno i co pozwoli unikn cierpienia. Jeli chcesz wpro wadzi trwae i konsekwentne zmiany w swoim zachowaniu, musisz zmieni te przekonania, ktre ci przed tym powstrzymuj. SIA PRZEKONA MOE BUDOWA, ALE MOE TE I NISZCZY. Istoty ludzkie maj przeraajc umiejtno
nadawania dowolnemu dowiadczeniu yciowemu znaczenia, Jctre je cakowicie obezwadnia albo dosownie ratuje im ycie. Niektrzy ludzie po analizie przeytych w przeszoci cierpie stwierdzili: Z powodu tego wszystkiego bd pomagaa innym. Poniewa ja zostaam zgwacona, nikomu innemu nie moe si ju sta krzywda." Albo: Poniewa straciem dziecko, bd stara si ulepszy ten wiat." Nie jest to co, w co chc wierzy; przyj cie tego typu postawy stanowi dla nich raczej konieczno, jeli maj by w stanie jako si pozbiera i prowadzi dalsze ycie. Wszyscy posiadamy umiejtno tworzenia znacze, ktre daj nam si, ale tak wielu z nas nigdy jej nie wykorzystuje lub nawet nie zdaje sobie sprawy z jej istnienia. Jeli nie uwierzymy, e ist nieje jaki powd, jaka przyczyna niewyjanialnych tragedii, zaczynamy niszczy wasn zdolno do prawdziwego ycia. Potrzeb stworzenia znacze opartych na najboleniejszych yciowych dowiadczeniach zauway psychiatra Wiktor Franki na podstawie wasnych i cudzych dowiadcze Holocaustu, po przeyciu obozu w Owicimiu. Stwierdzi on mianowicie, e kilku wybranych, ktrzy potrafili przey to pieko na ziemi, mia o jedn wspln cech: potrafili wytrzyma wszelkie cierpienie i przeksztaca je poprzez znalezienie w nim jakiego znaczenia. Postanowili, e poniewa tyle wycierpieli i przeyli, bd o tym opowiada innym, aby adna istota ludzka nie musiaa nigdy wicej cierpie tego samego. Przekonania nie ograniczaj si jedynie do wpywu na nasze emocje i dziaania. Mog one zmieni nasze ciao dosownie w kil ka minut. Miaem przyjemno przeprowadzania wywiadu z dr. Berniem Siegelem, profesorem Uniwersytetu Yale, autorem wielu zna nych ksiek. Kiedy zaczlimy mwi o sile wynikajcej z prze kona, Bernie podzieli si ze mn czci wynikw ekspery mentw, jakie przeprowadza z ludmi cierpicymi na zoone zaburzenia osobowoci. Trudno uwierzy, ale w ich wypadku sia przekonania, i stali si kim innym, bya tak wielka, e jej wynikiem stay si moliwe do zaobserwowania bodce dla sys temu nerwowego, ktre zmieniay rwnowag biochemiczn. Skutek? Ich ciaa zmieniay si i w jednej chwili, na oczach obser wujcych naukowcw, zaczy odzwierciedla now tosamo. Udokumentowane s takie zmiany, jak na przykad zmiana koloru
96
IV. SYSTEMY PRZEKONA: SIA TWORZENIA I.,
97
oczu pacjenta, ktry uwierzy, e zmienia osobowo, albo znikanie lub ponowne pojawianie si blizn! Nawet choroby takie, jak cukrzyca albo nadcinienie ttnicze, pojawiaj si i znikaj w zalenoci od przekona pacjenta na temat jego obecnej osobowoci. Przekonania mog nawet zniwelowa dziaanie lekarstw. Wikszo z nas jest przewiadczona, e lekarstwa lecz. Tym czasem najnowsze badania w dziedzinie psychoneuroimmunologii (wzajemne zwizki midzy umysem a ciaem) zaczynaj udowad nia to, co wielu podejrzewao od wiekw: nasze przekonania na temat choroby i sposobw jej leczenia s bardzo istotne, wa niejsze moe nawet ni samo leczenie. Dr Henry Beecher z Uni wersytetu Harvarda przeprowadzi na ten temat szereg dowiad cze i bada, z ktrych jasno wynika, e podczas gdy wylecze nie pacjenta przypisujemy lekarstwom, w rzeczywistoci popraw zdrowia powoduje wiara w nie pacjenta. Posadami nauki zatrzso zwaszcza dowiadczenie, w ktrym stu studentw medycyny poproszono o wzicie udziau w testowa niu dwch nowych lekw. Jeden z nich, zawarty w czerwonej kapsuce, opisano im jako wyjtkowo skuteczny rodek stymulu jcy, podczas gdy drugi - w niebieskiej kapsuce - mia by wspa niaym rodkiem agodzcym i uspokajajcym. Bez wiedzy studen tw zamieniono zawarto kapsuek i w czerwonej umieszczono barbiturat, a w niebieskiej amfetamin. Mimo to jednak poowa studentw wykazywaa reakcje fizyczne zgodne z wasnymi oczekiwaniami - czyli dokadnie przeciwne reakcjom chemicz nym, ktre lekarstwo powinno byo wywoa w ich organizmach. Pamitajmy, e nie byy to placeba. Studenci dostawali prawdzi we lekarstwa, ale ich przewiadczenia niweloway chemiczne oddziaywanie lekw. Dr Beecher powiedzia nastpnie, e skuteczno dziaania leku jest bezporednim wynikiem nie tylko waciwoci chemicznych specyfiku, lecz rwnie i wiary pacjenta w jego skuteczno".
Lekarstwa nie zawsze s konieczne, ale wiara w wyzdrowienie jest niezbdna.

NORMAN COUSINS
za wielki zaszczyt uwaam fakt, e znaem Normana Cousinsa przez prawie siedem lat. Dane mi te byo przeprowadzi z nim ostatni wywiad, jakiego udzieli w swoim yciu, miesic przed smierci. W rozmowie, ktr wtedy odbylimy, mwi, jak wielki jest wpyw przekona na zdrowie fizyczne. Podczas meczu futbolowego w Monterey Park na przedmieciach Los Angeles kilka osb doznao objaww zatrucia pokarmowego. Po zbada niu ich lekarz doszed do wniosku, e przyczyn zatrucia by pewien napj bezalkoholowy sprzedawany z automatw, poniewa wszyscy jego pacjenci wypili co najmniej puszk tego napoju przed zachorowaniem. Ogoszono wic przez goniki, by nikt nie pi tego napoju, poniewa spowodowa ono zatrucie u kilku osb. Spiker czytajcy to ogoszenie opisa rwnie objawy choro by. Nastpio istne pandemonium. Ludzie na trybunach zaczli mie nudnoci i mdle. Zachorowao te kilka osb, ktre nawet nie przeszy obok automatw z napojami! Karetki pogotowia z miejscowego szpitala zarobiy tego dnia olbrzymie kwoty, prze woc ze stadionu powalonych chorob fanw futbolu. Kiedy odkryto, e automat z napojami nie by przyczyn zatrucia, sta si cud": wszyscy chorzy ozdrowieli natychmiast. Musimy zrozumie, e nasze wasne przekonania mog w jednej chwili zrobi z nas chorych albo nas uzdrowi. Udowo dniono niezbicie, e przekonania mog wpywa na nasz system immunologiczny. Co waniejsze, mog one albo doda nam si i przynie rozwizanie problemw zdrowotnych, albo osabi nas i utrudni wyzdrowienie. W tej wanie chwili przekona nia ksztatuj twoj reakcj na przeczytane wyej sowa oraz decyduj o tym, czego nauczysz si podczas lektury caej tej ksiki. Czasem wytwarzamy w sobie przekonania, ktre daj nam si albo ograniczaj nas w jednym okrelonym kontekcie, na przykad przekonania na temat umiejtnoci piewu czy taca, moliwoci zreperowania wasnego samochodu, czy te znajo moci rniczek i caek. Inne przekonania s na tyle oglne, e mog zdominowa dosownie kady aspekt naszego ycia, wpywajc na albo negatywnie, albo pozytywnie, Te wanie przekonania nazywam PRZEKONANIAMI GLOBALNYMI LUB PRZEKONANIAMI OGLNYMI.
98
OBUD W SOBIE OLBRZYMA IV. SYSTEMY PRZEKONA: SIA TWORZENIA I... 99
Przekonania globalne to inaczej przekonania, ktre ywimy wobec wszystkiego w naszym yciu: wasnej tosamoci, ludzi, pracy, czasu, pienidzy, wreszcie samego ycia. Te wielkie generalizacje s czsto wyraane za pomoc czasownika by": Zycie jest..." - Ja jestem..." - Ludzie s..." atwo sobie wyobrazi, jak te potne przekonania ksztatuj odcie kadego aspektu naszego ycia. W tej sytuacji niewtpliwie dobr wiadomoci jest ta, e dokonanie choby jednej zmiany w ograniczajcych nas global nych przekonaniach, ktre ywimy w danej chwili, moe zmieni dosownie kady aspekt naszego ycie w jednym momencie! Pamitaj: RAZ PRZYJTE PRZEKONANIA STAJ SI NIEK WESTIONOWANYMI POLECENIAMI DLA NASZEGO SYS TEMU NERWOWEGO I S NA TYLE POTNE, BY ZWIE LOKROTNI LUB ZNISZCZY NASZE OBECNE I PRZY SZE MOLIWOCI. Jeli chcemy kierowa wasnym yciem, musimy przej wiadom kontrol nad wasnymi przekonaniami. Aby to osign, musimy najpierw zrozumie, czym naprawd s przekonania i jak powstaj.
CZYM JEST PRZEKONANIE?

No wanie, czym jest? Czsto rozmawiamy o rnych rzeczach, nie majc w zasadzie pojcia, czym naprawd s. Wikszo ludzi sdzi, e przekonania s konkretn rzecz, podczas gdy naprawd s one jedynie POCZUCIEM PEWNOCI na jaki temat. Kiedy mwisz, e jeste przekonany o wasnej inteligencji, tak naprawd mwisz: ywi poczucie pewnoci, e jestem inteligentny." To poczucie pewnoci pozwala ci korzysta ze rde, ktre umoliwiaj osiganie rezultatw wiadczcych o twojej inteligencji. W kadym z nas tkwi ukryte odpowiedzi na dosownie wszystkie pytania lub przynajmniej mamy dostp do tych odpowiedzi poprzez innych. Jednak czsto brak przekona nia, brak poczucia pewnoci powoduj, e nie potrafimy wyko rzysta drzemicych w nas moliwoci.
Mona bardzo prosto zrozumie, czym jest przekonanie. \Vystarczy zastanowi si nad jego podstawowym skadnikiem, ktrym jest mysi. W gowie przewija ci si wiele myli, ale nie wszystkim naprawd wierzysz. Wemy na przykad mysi, e je ste sexy. Przesta na chwil czyta i powiedz sobie: Jestem sexy." Rozstrzygnicie, czy jest to myl, czy przekonanie, spro wadza si do natenia poczucia pewnoci, ktre budzi si w to bie, gdy wypowiadasz to zdanie. Jeli mylisz, e tak naprawd nie jeste atrakcyjny, w rzeczywistoci mwisz: Nie mam poczu cia pewnoci, e jestem sexy." Jak zmieniamy myl w przekonanie? Aby opisa ten proces, posu si prostym porwnaniem. Jeli wyobrazisz sobie, e myl jest jakby blatem stou bez ng, bdzie to cakiem dobre wyjanienie, dlaczego myl nie daje takiej pewnoci jak przeko nanie. Bez ng blat stou nie moe sta. Przekonanie natomiast ma si na czym oprze. Jeli rzeczywicie wierzysz, e jeste sexy, to skd o tym wiesz? Czy nie jest prawd, e masz jakie prze sanki, na ktrych opierasz to przekonanie? Czy nie masz yciowych dowiadcze, ktre podpieraj to stwierdzenie? One wanie s nogami, ktre sprawiaj, e blat trzyma si sztywno. One daj ci poczucie pewnoci. Jakie mog by przynajmniej niektre z tych dowiadcze? By moe kto powiedzia ci ktrego dnia, e jeste atrakcyjny. A moe spojrzae kiedy w lustro, porwnae swoje odbicie z kim, kto uznawany jest za osob atrakcyjn, i powiedziae sobie: Przecie ja wygldam dokadnie tak samo!" Moe ogldaj si za tob z zazdroci na ulicy? adne z tych dowiadcze niczego nie znaczy dopty, dopki nie uporzdkujesz ich w zwi zku z myl, e jeste sexy. Kiedy to zrobisz, nogi" daj ci poczu cie pewnoci i zaczynasz wierzy w t myl. Myl ta zaczyna wy woywa w tobie znaczne poczucie pewnoci i staje si przeko naniem. Kiedy zrozumiesz to porwnanie, zaczniesz te rozumie, jak tworz si przekonania, a wic i domyla si, jak zacz je zmienia. Przede wszystkim jednak powiniene dostrzec, e moemy wytworzy w sobie przekonania na temat dosownie wszystkiego, jeli tylko znajdziemy wystarczajco duo ng",
100
IV. SYSTEMY PRZEKONA: SIA TWORZENIA I.
101
wystarczajco duo dowiadcze, ktre by te przekonania pod pary. Pomyl tylko! Czy nie jest prawd, e masz za sob do dowiadcze i poznae w yciu wystarczajco wielu ludzi, ktrzy przeyli kopoty i problemy z powodu innych ludzi, by doj do wniosku, e ludzie s z gruntu li i przy najdrobniejszej nawet sposobnoci zrobi wszystko, by ci wykorzysta? By moe nie chcesz w to wierzy - zreszt ju wczeniej w tej ksice mwilimy o tym, jak bardzo takie przekonanie obezwadnia ale z pewnoci dysponujesz dowiadczeniami, ktre mogyby podeprze t myl i zmieni j w przekonanie, gdyby tylko chcia. Czy nie jest prawd, popart twoimi yciowymi dowiad czeniami, e jeli jeste dla innych naprawd dobry i naprawd si o nich troszczysz, oni te s dla ciebie dobrzy i chtnie ci pomog? Pytanie brzmi: ktre z tych przekona jest prawdziwe? C, niewane, ktre jest prawdziwe. Wane natomiast, ktre z nich daje ci wicej siy. Zawsze moemy znale kogo, kto potwierdzi nasze przekonanie i utwierdzi nas w nim. W taki wanie sposb istoty ludzkie s zdolne racjonalnie myle. I znw wraca pod stawowe pytanie, czy przekonanie to umacnia nas, czy te raczej osabia, dodaje nam siy na co dzie, czy te na co dzie nasz si ogranicza. Do czego wic mamy si odwoywa? Z pewnoci moemy czerpa z naszych OSOBISTYCH DOWIADCZE. Czasem sigamy do INFORMACJI uzyskanej od innych ludzi, z ksiek, filmw i tak dalej. Czasem jednak odwoujemy si do rozrnie opartych wycznie na naszej wasnej WYOBRANI. Z kadym z takich rozrnie zwizujemy si emocjonalnie na tyle silnie, e z pew noci wpywa to, na dugo i obwd podpr okrelonych prze kona. Najtrwalsze i najmocniejsze podpory naszych przekona formowane s przez osobiste dowiadczenia, z ktrymi wiemy wiele uczu ze wzgldu na cierpienie lub przyjemno czce si z nimi. Kolejnym czynnikiem jest liczba odniesie. Oczywicie im wicej ich towarzyszy jakiej myli, tym mocniejsze stanie si twoje przekonanie. Czy odniesienia musz by dokadne, eby chcia ich uy wa? Nie, mog by albo rzeczywiste, albo wymylone, dokadne bd niedokadne. Nawet nasze osobiste dowiadczenia, cho s
one dla nas tak namacalne i rzeczywiste, znieksztacone s subiek tywnym postrzeganiem. Poniewa istoty ludzkie potrafi w taki wanie sposb znie ksztaca i tworzy dowiadczenia, liczba odniesie, ktrymi mo emy wesprze swoje przekonania, jest nieograniczona. Bez
wzgldu na to, skd bior si nasze odniesienia, zaczynamy akcep towa je jako RZECZYWISTE i dlatego NIE PODAJEMY ICH W WTPLIWO. Moe to mie bardzo powane negatywne skutki, w zalenoci od przekona, ktre w sobie wytwarzamy. Na tej samej zasadzie moemy te uywa zdolnoci wyko rzystywania wymylonych przez nas samych odniesie, by poru sza si w wymarzonym kierunku. Czowiek moe odnie sukces, gdy wystarczajco plastycznie co sobie wyobrazi, rwnie dobrze, jak gdyby posiada w tej dziedzinie rzeczywiste dowiadczenia. Dzieje si tak dlatego, e umys ludzki nie potrafi odrni od niesie wyobraonych od tych bdcych skutkiem dowiadczenia. ODPOWIEDNIO CZSTO POWTARZAJCE SI WRAE NIA EMOCJONALNE S PRZEZ NASZ SYSTEM NERWO WY ODBIERANE JAKO CO RZECZYWISTEGO, NAWET
104
105
Rwnie mao realistyczne byo zaoenie parku i pobieranie opat nie tylko za przejadki konne, ale i za samo wejcie. W tamtych latach nie byo podobnego parku nigdzie na wiecie! A jednak Walt Disney mia poczucie pewnoci, w ktrym niewielu ludzi mogoby mu dorwna, i jego optymizm zmieni warunki, w ktrych przyszo mu funkcjonowa. Jeli ju masz popeni w yciu bd, niech bdzie to bd przece nienia wasnych moliwoci (jeli oczywicie nie zagraa to twojemu yciu). Ale nie jest to takie atwe, poniewa moliwoci ludzkie znacznie przewyszaj nasze nawet najmielsze o nich wyobraenia. Wielu badaczy zajmowao si rnic midzy ludmi znaj dujcymi si w depresji i ludmi nastawionymi do ycia optymisty cznie. Po prbie opanowania nowej umiejtnoci pesymici potrafi dokadniej opisa, jak prba przebiegaa, podczas gdy optymici oceniaj swoje zachowanie lepiej, ni byo to w rzeczy wistoci. Ale ta wanie nierealistyczna ocena wasnego zachowa nia jest sekretem ich przyszych sukcesw. W kocu optymis tom zawsze udaje si opanowa podan umiejtno, podczas gdy pesymici ponosz porak. Dlaczego? Optymista to czowiek, ktry mimo braku odniesie dotyczcych sukcesu, a nawet braku odniesie dotyczcych klski, nie konstruuje przekona typu: Poniosem klsk", albo: To nie moe mi si uda." Wypra cowuje on natomiast w sobie odniesienia pene wiary w siebie, wykorzystuje wyobrani, aby zobaczy jej oczami samego siebie odnoszcego sukces po kolejnej prbie. Wanie ta specjalna umiejtno koncentrowania si w taki sposb na wasnym sukce sie pozwala optymistom prbowa tak dugo, a wreszcie znajd sposb wspicia si na sam szczyt. Optymista dziaa, opierajc si na przekonaniach takich jak: PRZESZO NIERWNA JEST PRZYSZOCI." Wszyscy wielcy przywdcy, wszyscy wielcy ludzie sukcesu znaj potg cigych prb docignicia wasnej wizji, nawet jeli nie s dla nich w danej chwili dostpne szczegy, za pomoc ktrych mog to osign. JELI ROZWINIESZ W SOBIE TO POTNE POCZUCIE PEWNOCI, KTRE DA MOG PRZEKONANIA, UDA CI SI OSIGN DOSOWNIE WSZYSTKO, WCZNIE Z TYM, CO INNI LUDZIE Z CA PEWNOCI UZNAJ ZA NIEMOLIWE.
Tylko w ludzkiej wyobrani kada prawda znajduje skuteczn i niezaprzeczaln egzystencj. Wyobrania, a nie inwencja, jest najwyszym wadc sztuki - i ycia.
JOSEPH CONRAD
Jednym z najwikszych wyzwa w yciu czowieka jest zdoby cie wiedzy, jak interpretowa niepowodzenia". Nasz sposb interpretowania klsk" ksztatuje nasze przeznaczenie. Musimy pamita, e SPOSB, W JAKI RADZIMY SOBIE Z PRZE CIWNOCIAMI I NIEPOWODZENIAMI, KSZTATUJE NA SZE YCIE BARDZIEJ NI COKOLWIEK INNEGO. Czasem mamy tak wiele odniesie dotyczcych blu i niepowodze, e za czynamy przeksztaca je w przekonanie, i ju nic nie jest w sta nie polepszy naszej sytuacji. Niektrzy ludzie zaczynaj sdzi, e wszystko jest bez sensu, e stanowi oni przypadek bez nadziejny i bezwartociowy i e przegraj, cokolwiek by zrobili. A to wanie jest zestaw przekona, ktrych nigdy nie wolno nam ywi, jeli mamy spodziewa si sukcesu i cokolwiek w yciu osign. Przekonania te odzieraj nas z siy i niszcz nasz zdolno dziaania. W psychologii istnieje okrelenie na takie destrukcyjne nastawienie umysu: NABYTA BEZRAD NO. Kiedy kto dowiadcza wystarczajcej dla niego liczby nie powodze w jakiej dziedzinie - a rcz, e byby zaskoczony, jak niewiele niektrym do tego potrzeba - zaczyna postrzega swoje wysiki jako bezowocne i nabiera postawy charakteryzujcej si cakowitym zniechceniem z powodu nabytej bezradnoci. Dr Martin Seligman z Uniwersytetu w Pensylwanii przepro wadzi szczegowe badania na temat przyczyn nabytej bezradno ci. W swojej ksice pod tytuem Learned Optimism (Nabyty optymizm) wskazuje na trzy WZORCE PRZEKONA, ktre powoduj, e czujemy si bezradni, i ktre niszcz dosownie kady aspekt naszego ycia. Nazywa on te trzy kategorie nastpujco: PRZEKONANIE O TRWAOCI problemu, PRZE KONANIE O ROZMIARACH problemu oraz OSOBISTY STO SUNEK do problemu.
106
107
Owadnity niskim wyobraeniem o sobie samym, Bob zatrudnia si jako garb na jezdni. Wielu z najwikszych ludzi naszego kraju zdoao odnie sukces mimo napotykania olbrzymich przeszkd i problemw. Rnica midzy nimi a tymi, ktrzy si atwo poddaj, sprowadza si do rnicy w przekonaniach na temat trwaoci wasnych pro blemw bd jej braku. Ludzie odnoszcy sukcesy bardzo rzad ko, jeli w ogle to si zdarza, postrzegaj swoje problemy jako trwae, podczas gdy ludzie ponoszcy klski nawet najdrobniejszy problem uznaj za trway i niemoliwy do pokonania. W momencie przyjcia przekonania, e nie moesz nic zmieni, poniewa adne twoje dotychczasowe dziaania nie byy
skuteczne, zaczynasz wprowadza do wasnego organizmu mier teln trucizn. Osiem lat temu, kiedy bolenie spadem na samo dno i rozpaczaem, e nigdy nie uda mi si tego odmieni, postrze gaem swoje problemy jako trwae. Znalazem si wtedy bliej emocjonalnej mierci ni kiedykolwiek w yciu. Jednak nauczyem si czy z tym przekonaniem tak wiele cierpienia, e potrafiem je zniszczy i nigdy wicej nie przychodzio mi ono do gowy. Ty musisz zrobi to samo. Jeli kiedykolwiek ty sam lub kto ci blis ki zacznie narzeka, e jego problem jest nie do pokonania, trze ba tym kim mocno potrzsn. Cokolwiek staoby si w twoim yciu, musisz wierzy, e TO MINIE, e jeli nie zaprzestaniesz usiowa, znajdziesz na to jaki sposb. Drug rnic midzy zwycizcami i pokonanymi, optymis tami i pesymistami, jest stosunek do rozmiarw problemu. Czowiek sukcesu nigdy nie postrzega problemu jako olbrzymiej przeszkody. Innymi sowy, aden problem nigdy nie wpywa na cae jego ycie. Czowiek sukcesu powie sobie: To tylko kwes tia drobnych zmian w moim sposobie odywiania." Pesymista natomiast stwierdzi: To ja sam stanowi problem. Poniewa zbyt duo jem, cae moje ycie skazane jest na zmarnowanie." Pesymici, ktrzy kieruj si w yciu postaw nabytej bezrad noci, gboko wierz, e skoro nie udao im si w jednej tylko sprawie, nie uda im si w adnej innej. S przekonani, e skoro maj problemy finansowe, cae ich ycie obrci si w gruzy: dzieci nie bd miay opieki, odejdzie od nich wspmaonek i tak dalej, i tak dalej. Szybko dochodz do wniosku, e stracili nad wszystkim kontrol, i zaczynaj czu si bezradni. Wyobra sobie, ile mog zdziaa negatywne postawy w oby dwu tych kategoriach: trwaoci problemu i jego rozmiarw. Rozwizaniem moe by dostrzeenie czego w yciu, nad czym moesz zapanowa, i podjcie dziaa, aby to uczyni. Kiedy to zrobisz, znikn przynajmniej niektre z tych ograniczajcych ci przekona. Seligman nazywa ostatni kategori osobistym stosunkiem do problemu. Ja wol j nazywa uznawaniem problemu za oso bisty. Jeli nie postrzegamy niepowodzenia jako wyzwania do zmiany postawy, a wolimy upatrywa jego przyczyny w nas samych i traktujemy je jak skutek defektu osobowoci, natychmiast
108
109
czujemy si obezwadnieni. W kocu jak zmieni cae swoje y cie? Czy nie jest to o wiele trudniejsze od zmiany zachowa w jed nej okrelonej dziedzinie? Wystrzegaj si przekonania, e twoje problemy maj rdo w twoich trwaych defektach. Jakie inspirac je moe ci da chostanie samego siebie? Podtrzymywanie tych ograniczajcych nas przekona jest rwno znaczne z regularnym zaywaniem maych dawek arszeniku, ktre z czasem skadaj si na dawk mierteln. Cho nie giniemy naty chmiast, z chwil ich przyjcia zaczynamy z wolna umiera emocjo nalnie. Musimy ich wic unika za wszelk cen. Pamitaj! Jeli w co wierzysz, twj umys dziaa jakby kierowany automatycznym pilotem, filtrujc elementy otoczenia w poszukiwaniu odniesie, ktre uza sadni twoje przekonanie, bez wzgldu na jego tre.
To umys zamienia zo w dobro, umys czyni szczliwych bd zdesperowanych, bogatych lub biednych.
EDMUND SPENSER
JAK ZMIENIA PRZEKONANIA

WSZELKIE ZMIANY W OSOBOWOCI ZACZYNAJ SI OD ZMIANY PRZEKONA. Jak wic si zmieniamy? Najsku teczniejszym sposobem jest zmuszenie umysu, by poczy ol brzymie cierpienie ze starym przekonaniem. Musisz czu, e to przekonanie nie tylko kosztowao ci wiele cierpienia w prze szoci, lecz rwnie kosztuje ci wiele cierpie teraz, a wic i w przyszoci moe ci przynie jedynie cierpienia. Nastpnie musisz zacz odczuwa wielk przyjemno na myl o przyj ciu nowego przekonania, ktre da ci wiee siy. To podstawowy wzorzec dziaania, ktre musimy podejmowa wci od nowa, tworzc zmiany w naszym yciu. Nie wolno nam nigdy zapomina, e wszystkimi naszymi dziaaniami kieruje potrzeba unikania cierpienia albo zyskania
przyjemnoci, JELI WIC SKOJARZYMY CIERPIENIE Z CZYMKOLWIEK, BDZIEMY TO W STANIE ZMIENI. Jedynym powodem, dla ktrego ywimy jakiekolwiek przeko nanie, jest fakt, e nauczylimy si czy wielkie cierpienie z jego brakiem albo wielk przyjemno z jego obecnoci. Po drugie, zacznij ywi wtpliwoci. Jeli naprawd jeste ze sob szczery, to przyznasz, e s takie przekonania, ktrych bro niby ciaem i dusz wiele lat temu, a dzi przyznaby si do nich z wielkim zakopotaniem. Co si stao? Z pewnych powodw zacze mie wtpliwoci. By moe dowiadczye czego nowego albo stao si co, co zaprzeczyo twoim dotychczasowym przekonaniom. By moe poznae kilku Rosjan i przekonae si, e podobnie jak ty s ludmi, ktrzy ciko pracuj, by utrzy ma swoje rodziny. Zaczlimy inaczej postrzega Rosjan po czci przez programy wymiany midzynarodowej, dziki ktrym zobaczylimy tych ludzi na wasne oczy i mielimy moliwo si przekona, e rwnie i ich trapi podobne naszym problemy. Zyskalimy nowe dowiadczenia, ktre kazay nam ZADAWA PYTANIA, wstrzsny nasz pewnoci i zaczy chwia rwnie naszymi odniesieniami. Jednak samo tylko nowe dowiadczenie nie gwarantuje zmia ny przekona. Moe si zdarzy, e kto dowiadcza czego ca kowicie sprzecznego z wasnymi przekonaniami, a interpretuje to w zupenie dowolny sposb po to, aby wzmocni jeszcze swoj pewno. Wanie takie zachowanie zademonstrowa Sad dam Hussein podczas wojny w Zatoce Perskiej, kiedy cigle twierdzi, e wygrywa mimo otaczajcych go coraz wikszych zniszcze. Podczas jednego z prowadzonych przeze mnie seminariw pewna kobieta dowiadczya raczej nietypowych stanw emocjo nalnych i umysowych. Zacza twierdzi, e jestem nazist i za truwam ludzi zgromadzonych w pomieszczeniu za pomoc nie widzialnego gazu, ktry wpuszczam przez otwory wentylacyjne. Kiedy zaczem do niej mwi wolniej, co stanowi normaln procedur, gdy chcemy, by kto si odpry, powiedziaa: Sam widzisz, gaz zacz ju wpywa na twj sposb mwienia!" Co kolwiek si dziao, wykorzystywaa to natychmiast dla poparcia swojego przekonania, e wszyscy zginiemy zatruci tajemniczym
110
111
gazem. W kocu jednak udao mi si zburzy to jej przekonanie. Jak to si robi? Pomwimy o tym w nastpnym rozdziale. NOWE DOWIADCZENIA STANOWI POCZTEK ZMIANY, JELI POWODUJ, E ZACZYNAMY KWESTIO NOWA WASNE PRZEKONANIA. Pamitaj, e JELI W CO WIERZYMY, NIGDY NIE PODAJEMY TEGO W WTPLI WO. Z chwil gdy zaczynamy kwestionowa dotychczasowe przekonania, nie jestemy ich ju cakowicie pewni. Nogi" naszych przekona zaczynaj si chwia. Czy kiedykolwiek po dawae w wtpliwo wasn umiejtno zrobienia czegokol wiek? Jak to robie? Pewnie zadawae sobie pytania typu: A je li to spieprz? Jeli mj pomys nie zadziaa?", albo: A jeli oni mnie nie lubi?" Ale pytania mog doda nam wielkiej siy, jeli zadajemy je, by sprawdzi suszno przyjtych na lepo przekona. Wiele z naszych przekona opiera si na informacjach, ktre uzyskalimy od innych i ktrych tak naprawd nigdy nie sprawdzilimy. Jeli zaczniemy im si przyglda, moemy doj do wniosku, e prze konania, ktre niezomnie ywilimy caymi latami, oparte s na zestawie faszywych przesanek. Jeli uywasz komputera lub maszyny do pisania, ten przykad z pewnoci bdzie dla ciebie waciwy. Jak sdzisz, dlaczego tradycyjny ukad liter i cyfr na klawiaturze zaakceptowany jest w dziewidziesiciu dziewi ciu procentach maszyn do pisania i klawiatur komputerowych w caym wiecie? (Ukad ten znany jest pod nazw QWERTY. Jeli piszesz na maszynie, wiesz, e s to litery znajdujce si z lewej strony grnego rzdu klawiszy.) Oczywista wydaje ci si odpo wied, e taki wanie ukad na pewno najbardziej przyspiesza pisanie. Czy nie mam racji? Wikszo ludzi nie odwayaby si nawet zakwestionowa tego stwierdzenia. W kocu ukad QWERTY istnieje od ponad stu dwudziestu lat. Tymczasem w rzeczy wistoci QWERTY jest niemal najmniej efektywnym ukadem spord wszystkich moliwych. Nieraz udowodniono, e inne ukady klawiatury, jak choby uproszczona klawiatura Dworaka, znacznie zwikszaj tempo pisania i zmniejszaj liczb pope nianych bdw. Prawda jest nastpujca: klawiatur QWERTY celowo opracowano, by ZWOLNI TEMPO MASZYNISTKI w czasach, kiedy poszczeglne czci maszyny do pisania poru-
szay si wolno i czcionki atwo si blokoway, jeli pisano zbyt szybko. Dlaczego wic trzymamy si ukadu QWERTY od stu dwu dziestu lat? W 1882 roku niemal wszyscy pisali czterema palca mi. Pewna kobieta opracowaa metod pamiciowego pisania za pomoc omiu palcw. Jej metod podano w wtpliwo i o wy szoci starej metody mia zadecydowa konkurs szybkoci pisa nia na maszynie. Autorka nowej metody wystawia do konkursu swojego ucznia, zawodowego maszynist, ktry opanowa pami ciowo ukad klawiatury typu QWERTY. Metoda pamiciowa okazaa si lepsza, poniewa pobi on swojego rywala. Od tego czasu standard QWERTY sta si standardem szybkoci i nikt nie kwestionowa zasadnoci takiego ukadu klawiatury. Ile podobnych przekona ywisz na temat siebie samego, swoich moliwoci i ogranicze, powinnoci innych ludzi, zdolnoci wasnych dzieci? Ile ograniczajcych ci przekona zaakceptowae bez zastanowienia, cho moe nawet nie zdajesz sobie z tego sprawy? JELI ZADASZ DO DUO PYTA, ZACZNIESZ W KOCU WTPI W STARE PRZEKONANIA. Dotyczy to rwnie rzeczy, co do ktrych nie masz cienia wtpliwoci. Wiele lat temu miaem wyjtkow okazj wsppracy z armi Stanw Zjednoczonych, z ktr negocjowaem kontrakt na przeprowadze nie szkolenia w pewnych dziedzinach. Moja praca uznana zostaa za tak dobr i potrzebn, e pozwolono mi nawet pracowa z jed nym z wysokich urzdnikw CIA, czowiekiem, ktry zaczyna karier w tej instytucji jako szeregowy pracownik. Mog po wiedzie, e umiejtnoci, jakie on sam i podobnego typu ludzie wypracowali dla kwestionowania przekona innych, s wrcz zaskakujce. Tworz oni warunki, ktre zmuszaj ludzi do zwt pienia w dotychczas ywione przekonania, a nastpnie poddaj myli, ktre maj stanowi podstaw dla zupenie nowych przewiadcze. Obserwowanie tempa, z jakim potrafi to robi, moe wrcz budzi groz, ale jest niewtpliwie fascynujce. Nauczyem si stosowa te techniki na samym sobie, aby elimino wa przekonania obezwadniajce mnie i zastpowa je takimi, ktre dadz mi si. Nasze przekonania charakteryzuj si rnym poziomem natenia emocjonalnego i rnym poziomem pewnoci. Wane
112
113
jest, by potrafi odkry ten poziom. Wanie z tego wzgldu podzie liem przekonania na trzy grupy: opinie, przekonania i przewiadczenia. OPINIA jest czym, czego jestemy raczej pewni, ale pewno ta jest jedynie czasowa, poniewa opini moemy z atwoci zmieni. Blat jest w tym wypadku oparty na chwiejnych nogach nie zweryfikowanych odniesie, ktrych rdem mog by je dynie wraenia. Na przykad pocztkowo wielu Amerykanw uznawao George'a Busha za nieudacznika tylko ze wzgldu na sposb mwienia. Jednak kiedy przekonali si, jak skutecznie potrafi zdobywa poparcie przywdcw rnych pastw wiata i jak skutecznie radzi sobie z inwazj Saddama Husseina na Ku wejt, nastpi wyrany zwrot w wynikach bada opinii publicznej. Bush wywindowa si na tak wysoki poziom popularnoci spo ecznej, e rzadko ktry prezydent w historii pastwa mg si z nim rwna. Jednak do czasu, w ktrym czytasz te sowa, opinia o Bushu moga si ju rwnie dobrze zmieni. Taka wanie jest natura opinii: atwo si zmieniaj i zwykle oparte s na kilku za ledwie odniesieniach, na ktrych dany czowiek skupi si w da nym momencie. PRZEKONANIE ksztatuje si wtedy, gdy zaczynamy bra pod uwag o wiele wiksz liczb odniesie, zwaszcza odniesie, do ktrych przejawiamy silny stosunek emocjonalny. Odniesienia te daj nam cakowite poczucie pewnoci na jaki temat. Jak ju mwiem wczeniej, odniesienia te mog przyjmowa najrniejsze formy, od wasnych dowiadcze, poprzez infor macje przejte z innych rde, a do rzeczy, ktre sobie od pocztku do koca wyobrazilimy. Ludzie ywicy przekonania s ich tak pewni, e czsto zamykaj si na nowe informacje. Jeli jednak uda ci si z nimi porozumie, moesz przeama t izolacj i skoni ich do za kwestionowania wasnych odniesie po to, aby zaczli przyj mowa nowe fakty. To z kolei budzi zwykle do wtpliwoci, by odrzucili oni dotychczasowe odniesienia i stworzyli w ten sposb miejsce na nowe przekonania. PRZEWIADCZENIE przymiewa przekonanie gwnie ze wzgldu na intensywno emocjonaln, z jak czowiek traktuje swoje pomysy. Czowiek ywicy jakie przewiadczenie nie tylko jest go cakowicie pewien, lecz rwnie i zoci si na sam
myl, e kto mgby je kwestionowa. Czowiek ywicy przewiadczenie niechtnie kwestionuje swoje odniesienia cho by tylko na moment. Cakowicie odrzuca przyjmowanie nowych faktw, czsto wrcz obsesyjnie. Na przykad zeloci od wiekw s przewiadczeni, e ich wizja Boga jest jedyn suszn, i gotowi s nawet zabi, by broni swych przekona. Wanie ten rodzaj przekonania jest czsto wykorzystywany przez niedoszych zbaw cw wiata, ktrzy pod paszczykiem witoci kryj swoje mor dercze instynkty. Dlatego wanie grupa ludzi w Gujanie najpierw otrua swoje dzieci, a nastpnie samych siebie w odpowiedzi na polecenia mesjasza-szaleca Jima Jonesa. arliwe przewiadczenie nie jest oczywicie domen jedynie fanatykw. Moe je ywi kady, kto wystarczajco uczciwie powici si jakiej myli, zasadzie czy sprawie. Na przykad kto, kto nie zgadza si z ide przeprowadzania podziemnych prb jdrowych, ywi przekonanie, ale kto, kto protestujc prze ciwko tym prbom, podejmuje konkretne dziaania - nawet dzia ania nie akceptowane i odrzucane przez innych - ywi prze wiadczenie. Oskaranie pastwa o zy stan edukacji publicznej jest skutkiem przekonania. Ochotnicze uczestnictwo w progra mach zwalczajcych analfabetyzm to ju skutek przewiadczenia. Kto, kto marzy o wasnej druynie hokejowej, ma opini na temat swoich celw. Czowiek ywicy na ten temat przewiad czenie zrobi wszystko, by zdoby fundusze niezbdne dla zakupi enia klubu hokejowego. Na czym polega rnica? Oczywicie tkwi ona w dziaaniach, ktre jestemy skonni w danej sprawie podj. Czowiek, ktry wedug mojej klasyfikacji kieruje si przewiadczeniami, dziaa z tak wielk pasj, e nie cofnie si przed spoecznym odrzuceniem i zrobieniem z siebie gupca dla obrony wasnego przewiadczenia. Jednak czynnikiem najbardziej rnicym przekonanie od przewiadczenia jest fakt, e to ostatnie najczciej ma swoje rda w wydarzeniach emocjonalnych, podczas ktrych nastpuj silne skojarzenia: Jeli nie bd w to wierzy, bd bardzo cier pia. Gdybym mia zarzuci to przewiadczenie, wyrzekbym si samego siebie, wszystkiego, czego w yciu przez cae lata bro niem." Tak wic przewiadczenie staje si warunkiem przeycia. Moe to si okaza niebezpieczne, poniewa ilekro nie chcemy
114
115
nawet dostrzec moliwoci, e nasze przekonania s bdne lub niedokadne, sami siebie zapdzamy w lep uliczk, na kocu ktrej moe znajdowa si cakowita klska. Czasem wic waci wsze moe si okaza posiadanie na jaki temat przekonania raczej ni przewiadczenia. Dodatni stron przewiadcze jest niewtpliwie to, e poprzez pasj inspiruj nas one do dziaania. Mog da nam si, bymy ruszyli z miejsca. Dr Robert P. Abelson, profesor psychologii i nauk politycznych w Uniwersytecie Yale, stwierdza: Przeko nania s jakby czym, co posiadamy na wasno. Przewiadczenia s po prostu cenniejsz od przekona wasnoci, ktra pozwala nam z pasj dy do osignicia dugofalowych lub krtko falowych celw, speniania pragnie i marze oraz umoliwia realizacj planw."* Czsto najlepszym sposobem na osignicie mistrzostwa w jakiejkolwiek dziedzinie ycia jest przeksztacenie przekona nia w przewiadczenie. Raz jeszcze przypomn, e przewiad czenie jest na tyle silne, by popchn nas do dziaania, zmusi do pokonywania najrniejszych trudnoci i przeszkd. Si t posiadaj rwnie przekonania, ale w niektrych dziedzinach ycia potrzebujemy zwikszonej intensywnoci emocjonalnej, jaka towarzyszy przewiadczeniom. Na przykad przewiadcze nie, e nigdy nie powiniene pozwoli sobie na nadwag, zmusi ci do podejmowania zgodnych z nim wyborw stylu ycia, by moe nawet uchroni ci przed chorob serca. Przewiadczenie, e jeste inteligentny i zawsze znajdziesz jakie wyjcie z kadej sytuacji, moe ci pomc przetrwa najtrudniejsze chwile ycia. Jak wytworzy w sobie przewiadczenie? 1. Zacznij od przekonania. 2. Wzmacniaj swoje przekonanie, dodajc wci wicej silnych odniesie. Przypumy, e podje decyzj, e nigdy wicej nie bdziesz je misa. Aby umocni swoje postanowienie, rozma wiaj z ludmi, ktrzy wybrali wegetariaski styl ycia. Jakie powo dy skoniy ich do zmiany sposobu odywiania si? Jakie miao
* Perry W. Buffington, Say what You Mean, Mean what You Say (Mw to, co mylisz, myl to, co mwisz), Sky, padziernik 1990.
skutki dla ich zdrowia oraz innych dziedzin ich ycia? Dodatnowo dowiedz si, jaki wpyw na organizm ludzki ma biako wierzce. Im wicej znajdziesz odniesie i im bardziej bd one emocjonalne, tym silniejsze stanie si twoje przekonanie. 3. Nastpnie sprbuj znale wydarzenie, ktre popchnie ci do dziaania, albo sam stwrz tak wanie sytuacj. Aby cako wicie zidentyfikowa si z tym dziaaniem, nieustannie zadawaj Sobie pytanie: Jak cen bd musia zapaci, jeli tego nie zrobi?" Zadawanie pyta zwikszy natenie emocjonalne. Jeli na przykad chcesz wypracowa przewiadczenie, e nigdy nie wolno ci uywa narkotykw, spraw, aby najgorsze skutki narkomanii stay si dla ciebie czym realnym. Ogldaj nakrcone na ten temat filmy albo jeszcze lepiej odwied schronisko dla narkomanw i przekonaj si na wasne oczy, jak niszczce s narkotyki dla organizmu. Jeli obiecae sobie, e rzucisz palenie, wybierz si na oddzia intensywnej opieki medycznej w najbliszym szpitalu i zobacz, jak wygldaj trzymani pod namiotami tlenowymi pacjen ci cierpicy na rozedm puc, albo obejrzyj zdjcia rentgenowskie puc palacza. Tego typu dowiadczenia s na tyle silne, e pomog ci przekroczy granic dzielc przekonanie i przewiadczenie. 4. W kocu podejmij dziaania. Kade podjte dziaanie wzmacnia twoje zaangaowanie emocjonalne i umacnia w ten sposb twoje przewiadczenie. Jednym z problemw zwizanych z przewiadczeniami jest fakt, e s one czsto oparte na entuzjazmie innych ludzi dla twoich przekona. Jake czsto ludzie wierz w co, poniewa wierzy w to co kto inny. W psychologii jest to znane jako DOWD SPOECZNY. Jednak taki dowd nie zawsze jest dokadny. Ilekro ludzie nie s pewni, co robi, zwracaj si o pomoc do innych. W swojej ksice Influence (Wpyw) dr Robert Cialdini opisu je klasyczny eksperyment. Kto krzyczy: Ratunku!" Dwoje pod stawionych przez badaczy ludzi cakowicie ignoruje to woanie o pomoc i spokojnie idzie dalej. Badany nie wie, czy powinien zareagowa, czy te nie, jednak zobaczywszy dwoje innych ludzi zachowujcych si jak gdyby nigdy nic, postanawia uzna woanie o pomoc za nieistotne i rwnie je zignorowa. Wykorzystywanie dowodw spoecznych stanowi wymieni ty sposb na ograniczenie wasnego ycia, na uczynienie go ca-
116
117
kowicie podobnym do ycia wszystkich innych. Jeden z najmoc niejszych dowodw spoecznych stanowi informacje uzyskane przez nas od tak zwanych ekspertw. Ale czy ci eksperci rzeczy wicie maj racj? Pomys o dziaajcych w Ameryce w cigu ostatnich lat uzdrowicielach. Jeszcze nie tak dawno temu wik szo najlepiej zorientowanych" lekarzy wierzya w uzdrawiajce waciwoci pijawek! Ju za naszych czasw lekarze przepisywali kobietom w ciy lekarstwo, ktre miao zaegna poranne nud noci, a w rzeczywistoci bywao przyczyn defektw podu. Oczywicie lekarze przepisywali owo lekarstwo dlatego, e firmy farmaceutyczne - a wic eksperci - daway im pewno, i jest to najlepszy dostpny rodek leczniczy. Jaki std wniosek? lepe ufanie ekspertom nie zawsze popaca. Nie powiniene te lepo wierzy we wszystko, co ja ci mwi. Rozwaaj sprawy w kon tekcie wasnego ycia: czy dla ciebie ma to sens? Czasem nie mona nawet wierzy dowodom dostarczanym przez nasze wasne zmysy, co ilustruje historia Kopernika. W czasach tego wielkiego polskiego astronoma wszyscy WIEDZIELI, e Soce krci si wok Ziemi. Dlaczego? Poniewa kady mg wyj na zewntrz, pokaza na niebo i powiedzie: Widzisz? Soce prze suno si na niebie!" Pyn std oczywisty wniosek: Ziemia jest centrum wszechwiata. Mimo to jednak w 1543 roku Kopernik ogosi pierwszy dokadny model ukadu sonecznego. Podobnie jak inni wielcy ludzie wiata na przestrzeni wiekw, mia odwag zak westionowa mdro" ekspertw. W kocu jego teoria uzykaa powszechn akceptacj, jednak nie za jego ycia.
CIERPIENIE JEST NAJLEPSZYM NARZDZIEM DO PRZEKSZTACANIA PRZEKONA

Po raz kolejny musimy zda sobie spraw z faktu, e cierpie nie jest najsilniejszym bodcem, rwnie w przypadku zmiany przekona. Wspaniay przykad potgi zmienionych przekona mia miejsce podczas telewizyjnego programu Sally Jessy pod tytuem Raphael Talk Show. Pewna kobieta stana przed pub-
licznoci w studio oraz caym kraju i wyznaa swoje zwizki z Ku-Klux-Klanem. Zaledwie miesic wczeniej wystpia ona w tym samym programie w grupie kobiet lcych wszystkich tych, ktrzy nie zgadzali si z ich pogldami na temat ras ludzkich, l gono krzyczaa, e mieszanie ras doprowadzi do upadku sys temw edukacji, spoecznego i gospodarczego, co przyniesie katastrof caemu krajowi i jego mieszkacom. Co spowodowao tak diametraln zmian pogldw? Trzy rzeczy: Po pierwsze, podczas tego pierwszego programu moda kobieta w czasie dyskusji ze zami w oczach prosia o zrozumienie. Jej m, a wic i dziecko, by z pochodzenia Hiszpanem. kajc wyznaa, e nie potrafi zrozumie, skd bierze si tak olbrzymia nienawi. Po drugie, kiedy wracaa do domu po tym programie, krzy czaa na syna, ktry wystpi razem z ni, jednak nie podzieli jej pogldw. Miaa pretensje do niego za stawianie jej w nie zrcznej sytuacji podczas audycji transmitowanej na cay kraj. Pozostae kobiety oskaray go o brak szacunku dla matki i cy toway mu Bibli: Bdziesz szanowa ojca swego i matk swoj." Szesnastoletni chopak odpowiedzia, e Bg z pewnoci nie chce, by szanowa on ziejce z niej zo, i wysiad z samolotu w Dallas, przysigajc, e wicej nie zjawi si w domu. Podczas dalszego lotu kobieta zacza zastanawia si nad wydarzeniami tego dnia. Pomylaa te o wojnie, ktr jej kraj toczy na Wscho dzie. Przypomniaa sobie bowiem sowa, ktre kto powiedzia jej podczas programu: Modzi ludzie o rnych kolorach skry walcz tam nie tylko za siebie, ale rwnie za ciebie." Mylaa o swoim synu, o tym, jak bardzo go kocha i jak bya dla niego jdz. Czy moga pozwoli, aby ta krtka wymiana zda w samo locie bya ich ostatni rozmow? Nawet myl o tym bya zbyt bolesna, by j znosi. Musiaa co zmieni natychmiast. Jej drugie wystpienie w telewizji byo skutkiem tych wanie dowiadcze. Powiedziaa przed kamerami, e dostaa od Boga wiadomo, ktrej posuchaa natychmiast: wystpia z Klanu i za cza kocha tak samo wszystkich ludzi jako swoich braci i siostry. Z pewnoci straci przyjaci, zostanie wyrzucona z wasnej spoecznoci, ale teraz jej dusza jest oczyszczona i bdzie moga zacz ycie od nowa, z czystym sumieniem.
118
119
Jest bardzo wane, bymy przygldali si naszym przekonaniom i analizowali ich skutki, jeli chcemy by pewni, e dodaj nam one si, a nie odwrotnie. Skd wiedzie, jakie przekonania s suszne? Odpowied znajdziemy odszukawszy kogo, kto z dobrym skutkiem dy do tego, czego chcesz w yciu i ty. Przykad takich ludzi moe podpowiedzie ci rozwizania. Za kadym bez wyjtku czowiekiem sukcesu stoi okrelony zestaw dajcych mu si przekona. SPOSOBEM NA ULEPSZENIE NASZEGO YCIA JEST CZERPANIE PRZYKADU Z YCIA TYCH, KTRZY JU ODNOSZ SUKCESY. Daje to wiele siy i wiele radoci. Ludzie ci s wok ciebie. Wystarczy wic zada sobie pytanie: Co mnie od nich rni?" Ktre z moich przekona oddzielaj mnie od tych ludzi? Wiele lat temu czytaem ksik pod tytuem Meetings with Remarkable Men (Spotkania z ludmi godnymi uwagi) i wykorzystaem j jako narzdzie ksztatowania mojego ycia. Od tamtej chwili staem si poszukiwaczem doskonaoci. Nieustannie ledziem ycie najwikszych ludzi w historii naszej cywilizacji, aby zapozna si z ich przekonaniami, wyznawany mi przez nich wartociami oraz stosowanymi strategiami dziaania. Dwa lata temu zaczem wydawa magazyn dwikowy Powertalk" ( T M ) , miesicznik, w ktrym przeprowadzam wywiady z ty mi gigantami. Wiele z najwaniejszych wnioskw przedsta wianych ci w obecnej ksice pochodzi z rozmw z nimi. Kady z nich znajduje si wrd najlepszych w swojej dziedzinie. Dziki przekonaniu o koniecznoci przekazywania tych wywiadw in nym, dzielenia si z ludmi moimi najnowszymi przemylenia mi oraz przedstawiania wyimkw z mojej poprzedniej ksiki, ktra staa si tak wielkim bestsellerem, udao mi si nie tylko stworzy co, co ulepsza innych ludzi, ale rwnie i mnie. Wzory, ktrych potrzebujesz, s wok ciebie na co dzie.
Od prawie dziesiciu lat mwi ludziom na kursach pod nazw Living Health ( T M ) (yjmy zdrowo) o bezporednim zwizku midzy wysokim spoyciem przez typowego Amerykanina biaek zwierzcych a duym nateniem chorb serca i nowotworowych - dwch najwikszych zabjcw naszego narodu. W ten sposb niewtpliwie zaprzeczaem jednemu z przekona, ktre przez ostatnich trzydzieci pi lat ksztatowao amerykaskie pojcie o zdrowiu fizycznym, czyli potpiem diet opart na czterech podstawowych grupach produktw. Dieta ta zaleca codzienne spoywanie duej iloci misa, drobiu lub ryb. Dzi naukowcy udowodnili ponad wszelk wtpliwo bezporedni zwizek midzy spoywaniem biaek zwierzcych i ryzykiem zapadnicia na chorob serca lub nowotworow. Czonkowie liczcego trzy tysice osb Komitetu Lekarzy dla Dobra Medycyny zwrcili si do krajowego Departamentu Rolnictwa z prob o usunicie misa, ryb, drobiu, jaj i produktw mlecznych z rekomendowanych dziennych dawek ywnociowych. Rzd rozwaa obecnie mo liwo ogoszenia nie jak dotychczas czterech, lecz szeciu pod stawowych grup produktw ywnociowych, wrd ktrych mi so, drb i ryby stanowiyby zaledwie niewielki procent ywno ci zalecanej do codziennego spoycia. Ta potna zmiana przeko na wywoaa oburzenie w wielu krgach. Jestem przekonany, e reakcje na t spraw bd cakowicie zgodne ze schematem, ktry moemy zaobserwowa w historii ludzkoci. Jaki to schemat? Niemiecki filozof Artur Schopenhauer powiedzia, e kada prawda przechodzi przez trzy etapy: NAJPIERW JEST WYSZYDZANA. PNIEJ NAPOTYKA GWATOWNY OPR. W KOCU UZNAWANA JEST ZA OCZYWIST. Przekonania na temat biaka zwierzcego byy ju wyszydzane. Teraz wielu zawzicie je zwalcza. W kocu zostan zaakceptowane - jednak wczeniej zachoruje jeszcze wielu ludzi, wielu umrze z powodu ograniczajcego ich przekonania, e dua ilo biaka zwierzcego jest niezbdna dla prawidowego rozwoju organizmu. Rwnie w interesach ywimy wiele faszywych przekona wprowadzajcych nas na drog kopotw gospodarczych, na
Jestemy tym, co o sobie mylimy. Wszystko, czym jestemy, wynika z naszych myli. Naszymi mylami tworzymy wiat.
BUDDA
120
121
kocu ktrej, wedug niektrych specjalistw, czeka nas katastrofa. Nasza gospodarka napotyka trudnoci dosownie w kadym sek torze. Dlaczego? Przynajmniej cz odpowiedzi znalazem w artykule opublikowanym w marcu 1991 roku w miesiczniku Forbes". Artyku ten opisuje dwa samochody: Chryslera Ply mouth Laser i Mitsubishi Eclipse. Dealerzy Chryslera sprzedaj rednio trzynacie samochodw, podczas gdy w tym samym cza sie dealerzy Mitsubishi ponad sto! Moesz powiedzie: I c w tym nowego? Japoczycy od dawna daj po tyku ameryka skim firmom samochodowym!" Jednak powiniene wiedzie, e te dwa samochody s dokadnie takie same - skonstruowano je we wsppracy midzy tymi dwiema firmami. Jedyna rnica midzy Plymouth Laser i Mitsubishi Eclipse to nazwa firmy, ktra je sprzedaje. Czy to moliwe? Jak zapewne si domylasz, badania rynku wykazay, e ludzie wol kupowa japoskie samochody, poniewa wierz, e ich jako jest lepsza. W tym przypadku problem polega na tym, e jest to faszywe przekonanie. Samochd amerykaski jest dokadnie tej samej jakoci, poniewa to ten sam samochd. Dlaczego klienci w to nie wierz? Oczywicie dlatego, e Japoczycy wypracowali sobie tak, a nie inn opini, dostar czajc nam wiele odniesie, ktre mogy j wesprze. Umocniy j tak bardzo, e nie jest nawet podawana w wtpliwo. By moe zaskoczy ci fakt, e japoska dbao o jako produktw jest w rzeczywistoci skutkiem amerykaskiego eksportu w oso bie dra Edwardsa Deminga. W 1950 roku ten znany specjalista w dziedzinie kontroli jakoci zosta wezwany do Japonii przez generaa MacArthura, ktry mia do zniszczonego wojn ja poskiego przemysu, poniewa nie mg nawet porzdnie prze prowadzi rozmowy telefonicznej. Na prob Japoskiego Zwi zku Naukowcw i Inynierw Deming zacz uczy Japoczykw swoich zasad caociowej kontroli jakoci. Czy syszc te sowa, natychmiast sdzisz, e miao to co wsplnego z badaniem jako ci konkretnego produktu? Ot nie moesz by dalszy od prawdy. Deming nauczy Japoczykw czternastu zasad oraz podstawowej reguy jakoci, ktre do dzi stanowi fundament dosownie wszystkich decyzji podejmowanych w kadej wielonarodowej japoskiej korporacji.
Owa podstawowa regua brzmi po prostu: cige zaanga owanie, ch cigego podnoszenia jakoci firmy i produktu, udoskonalanie firmy na co dzie da jej si, by zdominowa wia towe rynki. Deming uczy Japoczykw, e jako nie sprowadza si do tego, by produkt odpowiada okrelonym wymaganiom, lecz raczej jest to styl ycia, nie koczcy si proces ulepszania. Obieca im, e jeli bd y zgodnie z jego zasadami, w cigu piciu lat scalaj wiat produktami wysokiej jakoci, a w cigu dziesiciu lub dwudziestu stan si jedn z gospodarczych potg wiata. Wielu uznawao obietnice Deminga za czyste szalestwo. Jednak Japoczycy uwierzyli na sowo i dzi Deming czczony jest jako ojciec japoskiego cudu". Od 1950 roku najwyszym wyrnieniem dla japoskiego przedsibiorstwa jest otrzymanie Krajowej Nagrody im. Deminga. Uroczysto wrczania nagrody transmitowana jest w telewizji, a sama nagroda przyznawana jest firmie, ktra ma najwiksze w caym kraju osignicia w podnoszeniu jakoci pro duktw, jakoci zarzdzania i traktowania pracownikw. W 1983 roku firma Forda zlecia doktorowi Demingowi prze prowadzenie serii wykadw na temat zarzdzania. Jednym z jego suchaczy by wtedy Donald Petersen, ktry pniej zosta preze sem Forda i wprowadzi zasady Deminga w caym przed sibiorstwie. Peterson zdecydowa: Potrzebujemy tego czowieka, aby nas postawi na nogi." Korporacja Forda przynosia wtedy miliardy dolarw strat rocznie. Kiedy tylko zjawi si Deming, zmieni tam cakowicie sposb mylenia. Wyeliminowa trady cyjne zachodnie pytanie:, Jak mona zwikszy obroty, jednocze nie obniajc koszty?", i zastpi je pytaniem: Jak mona pod nie jako naszych produktw w taki sposb, aby lepsza jako nie kosztowaa nas wicej ni to, co robimy obecnie?" Firma For da cakowicie zmienia hierarchi wanoci poszczeglnych zada po to, aby jako samochodw stana na pierwszym miejscu. Dziki zastosowaniu strategii Deminga w cigu trzech lat Ford zmieni si z firmy o zastraszajcym wrcz deficycie w jedn z najlepszych na rynku firm z dochodem szeciu miliardw do larw rocznie. Jak im si to udao? Przekonali si, e wiele mona si nau czy z frustrujcego skdind przekonania o japoskiej jakoci. Na przykad podpisali kontrakt z japosk firm na dostarczenie
122
123
mniej wicej poowy ukadu transmisyjnego, co pomogo zwik szy moc silnika. Szybko przekonali si, e Amerykanie tak bardzo ceni japoskie ukady transmisyjne, e gotowi s paci za nie o wiele wicej, a nawet ustawia si po nie w kolejce! Wielu czonkw zarzdu Forda nie najlepiej to przyjo. Pocztkowo twierdzili, e przekonanie o japoskiej jakoci to tylko mit naszej kultury i ludzie reaguj w ten sposb, poniewa ich tego nauczono. Jednak za namow Deminga przeprowadzono badania, ktre udowodniy, e ukady transmisyjne Forda s o wiele goniejsze, psuj si czciej i reklam owane s o wiele czciej od japoskich, ktre nie sprawiaj adnych kopotw, nie powoduj wibracji i s bezgone. Deming nauczy ludzi u Forda, e jako jest zawsze tasza. Byo to dokadnie prze ciwne temu, w co wierzya wikszo z nich, nauczona, e powyej okrelonej jakoci koszty produktu wymykaj si z rk. Kiedy eksper ci rozebrali ukad transmisyjny Forda i zmierzyli wszystkie czci, okazao si, e kada z nich mieci si w granicach norm wyznac zonych przez firm. Przy pomiarach czci ukadu japoskiego nie stwierdzono adnych widocznych rnic. Trzeba byo pomiarw mikroskopowych, aby wykry te rnice. Dlaczego ta japoska firma obsesyjnie wrcz utrzymywaa jako produktu na poziomie wyszym, ni wymaga tego od niej kontrakt? Jej pracownicy wierzyli, e jako jest tasza, e jeli stworz produkt najwyszej jakoci, ich klient bdzie nie tylko za dowolony, lecz rwnie pozostanie lojalny, e nadal bdzie chcia paci za ich produkt. Dziaali oni, opierajc si na tej samej zasadzie, ktra wyniosa ich na szczyty wiatowej gospodarki: ch cigego podnoszenia jakoci firmy i produktu i cige podwyszanie jako ci ycia klientw. PRZEKONANIE TO PRZYWDROWAO DO NICH Z AMERYKI I GBOKO WIERZ, E MUSIMY JE Z POWROTEM DO AMERYKI SPROWADZI, ABY ZMIENI NA LEPSZE NASZ GOSPODARCZ PRZYSZO. Wyjtkowo szkodliwe przekonanie, ktre moe doprowa dzi do upadku naszej ekonomicznej potgi, to, sowami Deminga, WIARA W ZARZDZANIE WEDUG LICZB, powszechnie panujce w naszych firmach przewiadczenie, e zyski powstaj przez zmniejszanie nakadw i zwikszanie wpyww. Dobrym tego przykadem jest firma Chrysler, kiedy zarzdzanie ni przej Lynn Townsend. Natychmiast podnis ceny, ale co gorsza,
obniy wydatki. W jaki sposb? Zwolni dwie trzecie personelu inynieryjnego. Pocztkowo wydawao si, e podj waciw decyzj. Zyski wzrosy i okrzyknito go bohaterem. Ale po kilku lutach Chrysler znw zacz robi bokami. Co si stao? Z pew noci bya wicej ni jedna przyczyna. Ale decyzje Townsenda na dusz met musiay przyczyni si do obnienia jakoci, od ktrej przecie zaley funkcjonowanie firmy. Bardzo czsto ludzie, ktrzy tak naprawd szkodz naszym przedsibiorstwom, s na gradzani za to, e osigaj krtkofalowe rezultaty. Czasem le czymy objawy, a pomijamy przyczyny. Musimy bardzo ostronie interpretowa wyniki naszych dziaa. Jednym z najwaniejszych czynnikw, ktre wydobyy z kopotw ekonomicznych Forda, byli wysoko oceniani inynierowie projektanci - stworzyli oni nowy model nazwany Taurus. Jako tego samochodu wyznaczya zupenie now jako Forda i przyniosa firmie mas klientw. Czego moemy si z tego nauczy? Przekonania, ktre y wimy w yciu i w interesach, panuj nad naszymi decyzjami, a tym samym i nad przyszoci. Jednym z najwaniejszych oglnych przekona, jakimi powinnimy si kierowa, jest przekonanie o koniecznoci nieustannego podnoszenia jakoci naszego ycia, o koniecznoci cigego wzrostu i rozwoju. Japoczycy bardzo dobrze zrozumieli t zasad. Na skutek wpywu Deminga w jzyku japoskim zaczto cigle uywa pewnego sowa we wszystkich rozmowach na temat pracy i kon taktw z ludmi. Sowo to brzmi KAIZEN, dosownie znaczy nieustanne ulepszanie i pojawia si naprawd bardzo czsto. Ja poczycy dyskutuj o kaizen deficytu handlowego, o kaizen linii produkcyjnej, kaizen kontaktw z innymi ludmi. W rezultacie cigle szukaj sposobw ulepszania dosownie wszystkiego. A tak przy okazji, kaizen opiera si na idei stopniowego ulep szania, wprowadzania drobnych nawet poprawek. Ale Japoczycy rozumiej, e najdrobniejsze choby, ale wprowadzane codzien nie ulepszenia skadaj si z czasem na postpy, o ktrych wik szoci z nas nawet by si nie nio. Japoskie przysowie gosi: Jeli nie widziae kogo przez trzy dni, przyjrzyj mu si dokad nie i zobacz, jakie nastpiy w nim zmiany." To nieprawdopo dobne, cho wcale nie zaskakujce, e nie mamy w jzyku an gielskim odpowiednika sowa kaizen.
124
125
Im dokadniej rozumiaem wpyw kaizen na japosk kul tur biznesu, tym wyraniej zdawaem sobie spraw z tego, e dziki tej wanie zasadzie nastpia tak cudowna zmiana w moim yciu. Fakt, e powiciem si cigemu doskonaleniu samego siebie, cigemu zwikszaniu wymaga wobec wasnego ycia, pozwoli mi by szczliwym i da klucz do sukcesu. Zrozumia em, e potrzebujemy wszyscy sowa, ktre pozwoli nam skupi si na nieustannym doskonaleniu siebie i innych. Kiedy wymy limy takie sowo i zapamitamy jego znaczenie - stworzymy nowy sposb pojmowania. Sowa, ktrych czsto uywamy, sta nowi budulec naszych myli, a nawet wpywaj na podejmowane przez nas decyzje. W rezultacie stworzyem atwy do zapamitania skrt: CDSI, ktry powsta ze sw Cige Doskonalenie Siebie i Innych. Jestem przekonany, e rozmiar osiganego przez nas w yciu sukcesu jest wprost proporcjonalny do CDSI. CDSI nie jest zasad ograniczajc si jedynie do dziaalnoci firm. Dotyczy kadej dziedziny naszego ycia. W Japonii czsto mwi si o kontrolowaniu jakoci caej firmy. Wierz, e powinnimy skupi si na CDSI w interesach, kontaktach z ludmi, gdy my limy o wasnym zdrowiu i finansach. Jak moemy nieustannie doskonali kad z tych dziedzin? Czyni to z naszego ycia wiel k przygod i sprawia, e zawsze wypatrujemy nowego, wy szego poziomu ycia. CDSI to jak dyscyplina sportu. Nie mona trenowa tylko od czasu do czasu, kiedy przyjdzie nam na to ochota. Uprawianie tej dyscypliny musi czy si z CIGYM ODDANIEM PO PARTYM CZYNAMI. Podstaw CDSI jest stopniowe, lecz nieustanne ulepszanie, ktre po jakim czasie pozwala wyrzebi wielkie dzieo. Jeli kiedykolwiek widziae Wielki Kanion, wiesz, co mam na myli. Inspirujce pikno stworzone w cigu milionw lat stopniowych, maych zmian, w czasie ktrych rzeka Colorado i jej liczne dopywy dryy ska, by stworzy jeden z siedmiu na wiecie cudw natury. Wikszo ludzi nigdy nie czuje si bezpieczna, poniewa yje w cigej obawie przed utrat pracy, utrat zaoszczdzonych dotychczas pienidzy, utrat wspmaonka, utrat zdrowia i tak
dalej. JEDYNE PRAWDZIWE BEZPIECZESTWO W YCIU PYNIE ZE WIADOMOCI, E KADEGO DNIA W TAKI LUB INNY SPOSB SI ULEPSZASZ, e umacniasz swoj osobowo i jeste cenny dla swojego zakadu pracy, przyjaci i rodziny. NIGDY NIE MARTWI SI O UTRZYMANIE OBECNEJ JAKOCI YCIA, PONIEWA KADEGO DNIA PRACUJ NAD TYM, BY JE ULEPSZY. Nieustannie si ucz, d do poznawania nowych rzeczy i zdobywania nowych informacji o sposobach zwikszania wartoci ycia innych. Daje mi to poczucie, e zawsze potrafi si czego nauczy, e przez cay czas dorastam i rozwijam si. CDSI nie gwarantuje ci unikania problemw. Zreszt moesz co ulepszy jedynie wtedy, gdy dostrzeesz, e nie jest na takim poziomie, na jakim powinno si znajdowa. Celem CDSI jest wykrywanie problemw wtedy, kiedy si rodz, i rozwizywa nie ich, zanim przejd w powany kryzys. W kocu najlep szym okresem na zabicie potwora" jest czas, gdy jest on jeszcze may. Co wieczr zadaj sobie pytania: Czego si dzisiaj nauczyem? Co udao mi si ulepszy? Czy przyczyniem si do czego dob rego? Co sprawio mi rado? Jeli na co dzie ulepszasz swoj umiejtno cieszenia si yciem, dowiadczysz poziomu bogac twa, o jakim inni nie mieliby nawet marzy.
W DROBNE POLEPSZENIE MOEMY UWIERZY I DLATEGO MOEMY JE OSIGN!

Pat Riley, obecnie pracujcy dla Los Angeles Lakers, jest trenerem, ktry osign najwicej chyba zwycistw w caej historii NBA. Niektrzy twierdz, e po prostu mia szczcie, poniewa przy chodzio mu pracowa z tak wspaniaymi zawodnikami. To praw da, ale wielu ludzi miao wszelkie rodki pozwalajce na odniesie nie sukcesu, a mimo to go nie odnieli. Sukces Pata wzi si z jego oddania CDSI! Przyzna on kiedy, e na pocztku sezonu
126
127
w 1986 roku stan wobec bardzo powanego problemu. W cigu poprzedniego roku wikszo jego zawodnikw dawaa z siebie wszystko, a mimo to przegrali z Boston Celtics. Po przemyleniu moliwych sposobw dwignicia zawodnikw na wyszy poziom Pat zdecydowa si na metod drobnych poprawek. Przekona zawodnikw, e polepszenie jakoci gry druyny zaledwie o jeden procent w stosunku do ich najwyszych moliwoci sprawi, e nadchodzcy sezon bdzie dla nich o wiele lepszy. Moe si to wydawa miesznie mao, ale jeli dwunastu zawodnikw polep szy kad ze swoich piciu umiejtnoci na boisku, tworzy si druyna o szedziesit procent skuteczniejsza ni przedtem, cho prawdopodobnie w tym wypadku wystarczyaby rnica dziesi ciu procent. Jednak prawdziwa warto tego planu tkwia w tym, e kady z zawodnikw potrafi uwierzy, e jest on moliwy do zrealizowania. Kady z nich by przekonany, e potrafi ulepszy swoje moliwoci o co najmniej jeden procent, a to poczucie pewnoci spowodowao, e odnaleli oni w sobie jeszcze wik szy potencja. Skutek? Wikszo z nich bya lepsza o pi pro cent, a niektrzy nawet o pidziesit. Wedug Pata Rileya sezon 1987 roku by najlepszym w historii druyny. Technika CDSI sprawdza si, jeli stosujesz j z oddaniem. Pamitaj, e kluczem do sukcesu jest poczucie pewnoci, przekonanie, ktre pozwala ci rozszerza swoj osobowo i po dejmowa dziaania niezbdne dla ulepszenia ycia twojego i wszystkich wok. By moe jeste pewien, e twoje obecne przekonania s prawdziwe. Ale nie wolno ci zapomina, e cigle si zmieniamy i nadchodzce lata przynios nowe sytuacje. Porzucenie przekona, ktrych bylimy kiedy cakiem pewni, moe da nam wicej siy. Powiniene te pamita, e wraz z no wymi odniesieniami twoje przekonania mog si zmieni same. W chwili obecnej jednak wane jest przede wszystkim to, czy przekonania, ktre ywisz teraz, dodaj ci si, czy te moe ci obezwadniaj. Ju dzi zacznij wypracowywa w sobie nawyk rozwaania konsekwencji wszystkich twoich przekona. Czy wzmacniaj ci one, zmuszajc do dziaania w podanym kie runku, czy te powstrzymuj przed dziaaniem?
Bo na ksztat wieszczka i tumacza snw domniemywa si, czego nie wie...

KSIGA PRZYSW 23,7
Powiedzielimy ju o przekonaniach duo, ale aby potrafi na prawd przej kontrol nad wasnym yciem, musisz wiedzie, jakie przekonania obecnie tob kieruj. Tak wic teraz przesta na chwil zajmowa si czymkol wiek innym i powi dziesi minut na troch zabawy. PRZE MYL WSZYSTKIE PRZEKONANIA, KTRE YWISZ, ZA RWNO TE DODAJCE CI SI, JAK I TE, KTRE CI OBEZWADNIAJ, zarwno te drobne, ktre wydaj si nie mie adnego znaczenia, jak i te najwaniejsze, ktre decyduj o wszystkim. Zajmij si: 1. PRZEKONANIAMI TYPU: JELI..., TO...", jak na przykad: Jeli nieustannie bd dawa z siebie wszystko, to odnios sukces", albo: Jeli w kontaktach z t osob bd si kierowa tylko emocjami, to opuci mnie." 2. PRZEKONANIAMI OGLNYMI, jak na przykad przeko nania dotyczce ludzi: Ludzie s dobrzy" lub: Ludzie s okrop ni", i przekonania na temat samego siebie, czekajcych ci moliwoci, czasu, biedy i bogactwa. Wypisz tak wiele przekona, jak tylko potrafisz sobie uwiadomi w cigu najbliszych dziesiciu minut. Zrb sobie ten prezent wanie teraz. Kiedy skoczysz, poka ci, jak moesz umocni przekonania dodajce ci si, a jak wyeliminowa te, ktre ci obezwadniaj. Zrb to wanie teraz.
130
SYSTEMY PRZEKONA: SIA TWORZENIA I SIA NISZCZENIA 131
Czy powicie do czasu, by wyliczy wszystkie twoje przekonania? Jeli nie, zastanw si nad tym raz jeszcze i dopisz wszystkie brakujce. Czego nauczye si, wykonujc to wiczenie? Powi teraz chwil na ponowne przemylenie swoich przekona. Zdecyduj, ktre TRZY ZE SPORZDZONEJ PRZEZ CIEBIE LISTY PRZEKO NA DODAJ CI NAJWICEJ SI, I ZAZNACZ JE. W jaki sposb czyni ci one silniejszym? W jaki sposb wzmacniaj twoje ycie? Pomyl o pozytywnym wpywie, jaki na ciebie wywieraj. Wiele lat temu sam sporzdziem tak list i okazao si to bezcenne, poniewa odkryem, e posiadam jedno przekonanie, ktrego nie wykorzystuj. Przekonanie to brzmiao: ZAWSZE JEST JAKI SPOSB ODWRCENIA WYDARZE, JELI TEGO NAPRA WD CHC." Kiedy przeczytaem moj list, pomylaem, e to wanie przekonanie musz wzmocni i zmieni w przewiadczenie. Bardzo dobrze, e tak zrobiem, poniewa w rok pniej prze wiadczenie to uratowao mi ycie i pomogo przetrwa najcisze chwile, kiedy wszystko wok wydawao si wali w gruzy. Nie tylko podtrzymao mnie ono, zapobiegajc upadkowi, ale pomogo mi poradzi sobie z jednym z najpowaniejszych w moim yciu prob lemw osobistych i zawodowych. To jedno przekonanie, to poczucie pewnoci sprawio, e znalazem sposoby rozwizania problemw, cho wszyscy dookoa mnie twierdzili, e nie ma rozwizania. Nie tylko znalazem wyjcie z tarapatw, ale i udao mi si zmieni najwiksze problemy w najwiksze moliwoci i szanse. Ty rwnie to potrafisz! Przejrzyj swoj list i wzmocnij poczucie pewnoci oraz emocje, ktre wiesz ze swoimi przekonaniami. Uwierz, e te przekonania s prawdziwe i e mog kierowa twoimi przyszymi zachowaniami. Zastanwmy si teraz nad przekonaniami, ktre ci ograni czaj. Jakie s ich konsekwencje? ZAZNACZ DWA Z NICH NAJBARDZIEJ CI OBEZWADNIAJCE. Zdecyduj wanie w tej chwili, e nigdy ju nie chcesz paci rachunku, jaki przeko nania te ci wystawiaj. Pamitaj, e jeli zaczniesz kwestionowa jakie przekonanie i wtpi w jego suszno, moesz osabi odniesienia, na ktrych si ono wspiera, i w ten sposb nie bdzie ono wicej wywiera na ciebie adnego wpywu. Pozbd si pewnoci, ktra podtrzymuje ograniczajce ci przekonania, ZA DAJC SOBIE NIEKTRE Z PONISZYCH PYTA:
1. Co absurdalnego i miesznego zawiera to przekonanie? 2. Czy osoba, od ktrej przejem to przekonanie, naprawd zasugiwaa sobie na to, by si na niej wzorowa? 3. Ile bdzie mnie kosztowao podtrzymywanie tego przeko nania? 4. Czy kiedy ucierpi na jego podtrzymywaniu moje kontakty z innymi ludmi? 5. Jak cen bdzie musia zapaci mj organizm, jeli nie pozbd si tego przekonania? 6. Jakie bd koszty finansowe, jeli nie pozbd si tego przekonania? 7. Ile bdzie musiaa zapaci moja rodzina (moi bliscy), jeli nadal bd ywi to przekonanie? Jeli podje ju ten trud, by na te pytania odpowiedzie, by moe przekonae si, e twoje negatywne przekonania s znacznie sabsze po takiej analizie. Sprbuj teraz cakowicie sko jarzy koszty, ktre pacisz za posiadanie tych przekona i ktre zapacisz w przyszoci, jeli ich nie zmienisz. Pocz z nimi tak wielkie cierpienie, aby chcia pozby si ich raz na zawsze. I wreszcie zdecyduj, by zrobi to natychmiast. Trzeba te pamita, e nie moemy si pozby jakiej grupy przekona bez zastpowania ich innymi. Tak wic od razu ZAPISZ PRZEKONANIA, KTRYMI ZASTPISZ TE DWA NAJBAR DZIEJ CI OGRANICZAJCE. Jaka jest ich antyteza? Jeli na przy kad wierzysz, e nie moesz odnie sukcesu, poniewa jeste kobi et, twoje nowe przekonanie mogoby brzmie: Poniewa jestem kobiet, posiadam siy, o jakich nie mgby nawet maizy aden mczyz na." Jakimi odniesieniami mona wesprze to nowe przekonanie, aby sta si go pewnym? Kiedy zaczniesz umacnia to przekonanie, zacznie ono kierowa twoim zachowaniem i dodawa ci nowych si. Jeli nie osigasz w yciu wynikw, ktrych by pragn, za daj sobie pytanie: W co musiabym uwierzy, aby odnie suk ces?", albo: Kto ju robi to z dobrym skutkiem i czym rni si jego przekonania od moich?" Zapytaj siebie, w co koniecznie musisz uwierzy, aby ci si powiodo. By moe odkryjesz jakie wane przekonanie, ktre do tej pory ci si wymykao? Jeli odczuwasz bl, czujesz si zagroony, sfrustrowany i zy, moesz
132
133
zada sobie nastpujce pytanie: W co musiabym uwierzy, aby czu si wanie w taki sposb?" To proste pytanie dziaa niemal jak czary, poniewa pozwala ci odkry wasne przekona nia, z ktrych dotychczas nie zdawae sobie sprawy. Jeli na przykad znajdujesz si w depresji i zadasz sobie pytanie: W co musiabym uwierzy, by znale si w depresji", prawdopodob nie odpowied bdzie dotyczya w jaki sposb przyszoci, jak na przykad: Nigdy ju mi si nie polepszy", albo: Na pewno nie bdzie lepiej." Kiedy usyszysz te przekonania wyraone sowami, by moe pomylisz: Przecie ja w to nie wierz! Teraz jest mi le, ale wiem, e nie bdzie tak zawsze. Rwnie i to si kiedy skoczy." Moe dojdziesz do wniosku, e przekonania te s dla ciebie tak destrukcyjne, e nie chcesz ju duej mie z ni mi do czynienia. Przegldajc swoje negatywne przekonania zwr uwag na to, jak zmieniaj si twoje odczucia. Musisz zrozumie i uwierzy, e jeli zmienisz znaczenie, jakie cokolwiek ma dla twojego umysu, zmienisz jednoczenie odczucia i uczucia oraz postpowanie, co doprowadzi ci do zmiany dziaa i w kocu zmiany wasnego losu. Pamitaj, e ADNA RZECZ W YCIU NIE MA JAKIEGOKOLWIEK INNEGO ZNACZENIA POZA TYM, KTRE TY JEJ NADAJESZ. Upewnij si wic, e WIA DOMIE wybierasz znaczenia, ktre zgodne s z losem, jaki dla siebie wybrae. Przekonania maj zastraszajc si tworzenia lub niszczenia. Wierz, e signe po t ksik dlatego, e gdzie w gbi ducha wierzysz, i nie poprzestaniesz na czym gorszym, ni sobie na to zasugujesz. Czy naprawd chcesz posi si, ktra pozwoli ci wprowadza wasne marzenia w rzeczywisto zamiast je niszczy? Naucz si wic wybiera te przekonania, ktre dodaj ci si. Wy pracuj w sobie przewiadczenia, ktre poprowadz ci w kierunku przeznaczenia, jakie ci si wedug ciebie naley. Twoja rodzina, firma, spoeczno i kraj zasuguj sobie przecie na to.
PRZYWDZTWO I POTGA PRZEKONA

Przywdca to czowiek, ktry kieruje si w yciu dajcymi mu si przekonaniami oraz uczy innych, jak korzysta w peni z drze micych w nich moliwoci poprzez pozbycie si przekona, ktre ich ograniczaj. Jednym z wielkich przywdcw, ktrzy bardzo mi imponuj, jest nauczycielka nazwiskiem Marva Collins. By moe ogldae programy i filmy, ktre o niej nakrcono. Trzydzieci lat temu Marva postanowia wykorzysta swoj si i zmieni przyszo, zmieniajc ycie dzieci. Jakiemu wyzwaniu musiaa stawi czoo? Kiedy po raz pierwszy podja prac jako nauczycielka w dzielnicy Chicago, ktr niemal wszyscy uznawali za getto, uczniowie drugiej klasy byli cakowicie przekonani, e nie chc si niczego uczy. Jednak powoaniem Marvy byo zmieni ycie tych dzieci. Kierowao ni nie jakie zwyke przeko nanie, e moe je czego nauczy, ale wielka pasja, gbokie przewiadczenie, e JEST W STANIE wywrze na nie wielki wpyw. Nie byo dla niej adnych granic. Stana wobec dzieci sklasyfikowanych jako dyslektyczne albo cierpice na zaburzenia uczenia si i zachowania. Jednak stwierdzia, e problem ley nie w samych dzieciach, tylko w sposobie, w jaki je uczono. Nie miay dotychczas wystarczajcej motywacji. Nie miay adnych odniesie, ktre pozwoliyby im uwierzy, e potrafi co zro bi, pozwoliyby zobaczy, kim naprawd s i na co je sta. Istota ludzka zawsze reaguje na wyzwania. Marva wierzya, e te dzieci potrzeboway wyzwania i motywacji bardziej ni czegokolwiek innego. Wyrzucia wszystkie stare ksiki, ktre opowiaday o ba naach, i zamiast tego uczya o Szekspirze, Sofoklesie i Tostoju. Wszyscy inni nauczyciele twierdzili, e jej wysiki na nic si nie zdadz, e nie ma mowy, by te dzieci cokolwiek z tego zrozu miay. Jak pewnie si domylasz, wielu kolegw oskarao Marv o to, e zniszczy ycie swoich wychowankw. Tymczasem ucznio wie Marvy nie tylko zrozumieli materia, ale i rozwijali si dzi ki niemu. Dlaczego? Poniewa tak gboko wierzya ona w nie zwyko duszy kadego dziecka i jego moliwoci uczenia si. Mwia do nich tak jasno i z tak wielk mioci, e zmusia dzieci do uwierzenia w siebie. Dla niektrych uczniw stao si
134
135
to pierwszy raz w ich modym yciu. Wyniki pracy Marvy w ci gu tych dziesicioleci s niezwyke. Po raz pierwszy rozmawiaem z Marv w Westside Preparatory School, prywatnej szkole, ktr zaoya poza systemem edukacyjnym Chicago. Po rozmowie z ni postanowiem poroz mawia z jej uczniami. Pierwszy mody czowiek, na ktrego si natknem, mia cztery lata i umiech, ktry zniewoliby kadego. Ucisnem mu rk. - Cze! Jestem Tony Robbins. - Dzie dobry, panie Robbins. Nazywam si Talmadge E. Griffin. Mam cztery lata. Co chciaby pan wiedzie? - Powiedz mi, Talmadge, czego si uczysz. - Ucz si wielu rzeczy, panie Robbins. - Czy czytae ostatnio jakie ksiki? - Tak, wanie skoczyem lektur Myszy i ludzi Johna Steinbecka. Nie dziwisz si chyba, e byem peen podziwu i zaskoczenia. Zapytaem chopca, o czym jest ta ksika, i spodziewaem si usysze w odpowiedzi, e jest o George'u i Lenny. Tymczasem mj rozmwca zacz: - No c, gwnym bohaterem jest... I wtedy uwierzyem! Spytaem go nastpnie, czego nauczy si z tej ksiki. I oto co usyszaem: - Panie Robbins, ta ksika daa mi co wicej ni tylko wiedz. Ona przepenia moj dusz. Zaczem si mia i spytaem: - A co rozumiesz przez zwrot przepeni dusz"? Odpowiedzi, jakiej mi udzieli, sam bym si nie powstydzi. - Co tak bardzo ujo ci w tej ksice, Talmadge? - spytaem pniej. - Przekonaem si, e te dzieci nigdy nie oceniay kogokol wiek, kierujc si kolorem skry. Robili to tylko doroli. A nau czyo mnie to jednego. Chocia kiedy te bd dorosy, nigdy nie zapomn tej lekcji z dziecistwa. zy zakrciy mi si w oczach, poniewa przekonaem si, e Marva Collins dawaa temu dziecku i wielu jemu podobnym przekonania tak potne, e ksztatoway one nie tylko jego obec ne decyzje, lecz rwnie i ca jego przyszo. Marva podnosi
jako ycia swoich uczniw, stosujc trzy zasady, o ktrych pisaem na pocztku tej ksiki: sprawia, by zwikszali oni wyma gania wobec wasnego ycia i samych siebie, pomaga im przyj nowe, dajce si przekonania, ktre pozwol im wyzwoli si z dawnych ogranicze, i umacnia to wszystko, dostarczajc umie jtnoci i strategie niezbdne do osignicia yciowego sukce su. Z jakim skutkiem? Jej uczniowie zyskuj nie tylko wiar w siebie, lecz rwnie i wielk wiedz. Rezultaty, jakie osigaj w dalszej nauce, s rwnie zaskakujce jak skutki, jakie nauczanie Marvy odnosi w ich codziennym yciu. Na koniec rozmowy zadaem chopcu jeszcze jedno pytanie: - Jaka jest najwaniejsza rzecz, jakiej nauczya ci pani Collins? - Najwaniejsz rzecz, jakiej nauczya mnie pani Collins, jest fakt, e SPOECZESTWO MOE PRZEWIDYWA MOJE PRZEZNACZENIA, ALE TYLKO JA MOG JE KSZTATO WA! Zdaje si, e kady z nas powinien pamita o wiedzy, ktr zdobyo to dziecko. Talmadge wyraa si tak piknie, e mog zagwarantowa, i zarwno on, jak i inne dzieci z tej szkoy przez cae ycie bd potrafiy korzysta z wyjtkowej umiejtnoci interpretowania wasnego ycia w taki sposb, by stworzy sobie przyszo, na jak zasuguj. Z pewnoci nie czeka ich prze znaczenie, ktrego boi si wikszo ludzi. Powtrzmy to, czego nauczylimy si dotychczas. Wiemy ju, e tkwi w kadym z nas wielka sia, ktr trzeba rozbudzi. Sia ta dochodzi do gosu w momencie, gdy potrafimy ju podej mowa wiadome decyzje, ktre ksztatuj nasze przeznaczenie. Istnieje jednak pewne globalne przekonanie, ktremu musimy si dokadnie przyjrze i z ktrym by moe przyjdzie nam sobie radzi. Przekonanie to wyraa si w odpowiedzi na pytanie, ktre jest tytuem kolejnego rozdziau.
V. CZY ZMIANA MOE SI DOKONA W JEDNEJ CHWILI?
137
Rozdzia pity
CZY ZMIANA MOE SI DOKONA W JEDNEJ CHWILI?

Oto ogaszam wam tajemnic: nie wszyscy pomrzemy, lecz wszyscy bdziemy odmienieni w jednym momencie, w mgnieniu oka...
PIERWSZY LIST DO KORYNTIAN, 15,51-52
Im wicej si uczyem, tym bardziej oddawaem si zdoby waniu coraz wikszej wiedzy. Zrozumienie mechanizmw oddziaywania na emocje i zachowanie ludzi stao si moj obsesj. Ukoczyem kurs szybkiego czytania i wreszcie mogem zaspo koi swj aroczny apetyt na ksiki. W cigu zaledwie kilku lat przeczytaem prawie siedemset ksiek, z ktrych niemal wszystkie dotyczyy osobowoci, psychologii, podatnoci na wpywy otoczenia oraz rozwoju fizjologicznego. Pragnem dowiedzie si wszystkiego, co tylko dostpne, na temat podno szenia jakoci ycia i prbowaem t wiedz natychmiast wykorzysta do ulepszania samego siebie i uczenia innych ludzi. Nie poprzestawaem na ksikach. Staem si fanatykiem motywujcych do dziaania kaset wideo i jeszcze w szkole redniej wydawaem kady grosz na kursy uczce samorozwoju. atwo pewnie si domylisz, e szybko doszedem do przekonania, i wszystkie one przedstawiaj dokadnie te same reguy, tyle tylko, e w troch zmienionej formie. Wydawao si, e nie znajd ju niczego nowego, i troch mnie to zniechcio. Jednak tu po dwudziestych pierwszych urodzinach zapozna em si z ca seri technik, ktre mogy czyni zmiany w ludzkim yciu w tempie byskawicy, od najprostszych typu terapia gestaltu, po te najbardziej skomplikowane, jak hipnoza Ericksona i progra mowanie neurolingwistyczne. Kiedy przekonaem si, e te tech niki mog pomc ludziom dokona w jednej chwili zmian, ktre poprzednio wymagay miesicy, lat, a nawet dziesicioleci, oddaem si im bez pamici. Zdecydowaem powici ca swoj energi opanowaniu tych metod. I nie poprzestawaem tylko na uczeniu si. Jak tylko si czego nauczyem, stosowaem to natychmiast. Nigdy nie zapomn pierwszego tygodnia nauki programo wania neurolingwistycznego. Uczono nas na przykad, jak pozby si towarzyszcej nam od zawsze fobii w czasie krtszym ni jedna godzina, podczas gdy tradycyjna terapia wymagaaby co najmniej piciu lat! Pitego dnia zwrciem si do psychologw i psychiatrw uczszczajcych razem ze mn na kurs ze sowami: Dobrze, panowie, znajdmy teraz kogo cierpicego na fobi i wyleczmy go natychmiast!" Popatrzyli na mnie jak na idiot. W bardzo wyrany sposb dali mi te do zrozumienia, e brak
Jak dugo sigam pamici, zawsze marzyem, by mie takie zdolnoci, ktre pozwoliyby mi pomc ludziom zmieni dosownie wszystko w ich yciu. W bardzo modym wieku instynkt podpowie dzia mi, e aby mc pomaga innym w zmienianiu si, musz po trafi zmienia siebie. Ju w szkole redniej zaczem szuka tej wiedzy w ksikach, ktre mogyby da mi podstawowe choby informacje, jak zmienia zachowania i emocje ludzi. Chciaem te oczywicie zmieni pewne aspekty wasnego ycia, zyska wiksz motywacj, nakoni si do dziaania, nauczy si cieszy yciem oraz dowiedzie si, jak nawizywa kontakty z innymi ludmi. Zupenie nie wiem, w jaki sposb poczyem wielk przyjemno z faktem dzielenia si z innymi ludmi wiedz, ktra mogaby ulepszy ich ycie i sprawi, e zaczn mnie do cenia, a moe nawet kocha. Skutkiem tego ju w szkole redniej znany byem jako facet od wszelkich problemw. Jeli kto mia kopoty, szed z nimi do mnie, a ja byem z tego bardzo dumny.
138
139
mi jeszcze wyksztacenia i powinienem poczeka co najmniej sze miesicy, a skoczy si kurs, zdam egzamin i dostan wiadectwo. Twierdzili zgodnie, e dopiero wtedy bd mg wykorzystywa materia z tego kursu! Jednak ja nie chciaem czeka. Zaczem wic swoj karier od programw radiowych i telewizyjnych, najpierw w Kanadzie, a w kocu i w Stanach Zjednoczonych. W kadym z programw mwiem o technikach wprowadzania zmian w naszym yciu. Przekonywaem, e nawet fobie czy obezwadniajce przekonania, ktre ograniczay nas od dawna, mog by zmienione zaledwie w cigu kilku minut - nawet jeli dotychczas nie udawao si ich zwalczy przez cae lata. Czy bya to radykalna koncepcja? Jasne, ale z ca pasj dowodziem, e ZMIANY POWSTAJ W JEDNEJ CHWILI. Tylko niektrzy z nas czekaj na rne rzeczy, zanim podejm decyzj o zmianie. Przekonywaem, e jeli naprawd zrozumiemy, jak funkcjonuje nasz umys, moemy zatrzyma nie koczcy si proces analizowania przyczyn i po prostu zmieni to, z czym czymy przyjemno, a z czym cierpienie. To pozwoli nam atwo zmieni warunkowanie systemu nerwowego i NATYCHMIAST przej kontrol nad wasnym yciem. Pewnie si domylasz, e mody chopak bez wyksztacenia uniwersyteckiego, ktry odway si gosi na antenie tak kontrowersyjne stwierdzenia, nie mia atwego ycia, zwaszcza z tradycyjnie wyksztaconymi zawodowcami. Kilku psychiatrw i psychologw wrcz mnie zaatakowao, cz z nich w radio. Tak wic wszystkie moje dowiadczenia, caa kariera opiera si na dwch czynnikach: technika i wyzwanie. Wiedziaem, e dysponuj wspania technik, niezwykym sposobem wprowa dzania zmian opartym na zrozumieniu zachowa ludzkich, ktrego nie uczyli si nawet najlepiej wyksztaceni psychologowie. Wierzyem te, e jeli rzuc wyzwanie samemu sobie oraz wszystkim ludziom, z ktrymi pracowaem, znajd sposb, by zmieni dosownie wszystko wok. Jeden z psychiatrw nazwa mnie szarlatanem i kamc oraz zarzuci fasz moim twierdzeniom. Postanowiem rzuci mu wyzwanie. Zaproponowaem, by na chwil powstrzyma swj pesymizm i pozwoli mi popracowa z jednym ze swoich
pacjentw. Poprosiem o pacjenta, ktrego on sam nie by w stanie zmieni przez wiele lat. Byo to odwane posunicie i pocztkowo mj oponent nie chcia si zgodzi. Jednak po zastosowaniu technik lewarowania (o ktrych mowa w nastpnym rozdziale) udao mi si nakoni go, by pozwoli swojej pacjentce pojawi si na jednym z moich bezpatnych seansw. W cigu pitnastu minut pozbawiem j panicznego strachu przed wami, wy eliminowaem fobi, niemoliw do wyleczenia przez cae lata dla psychiatry, ktry mnie zaatakowa. By cakowicie zaskoczony. Wydarzenie to wy woao jednak i waniejsze skutki ni tylko zdziwienie pewnego psychiatry. Czy moesz sobie wyobrazi, jak wielkim psychicznym odniesieniem byo ono dla mnie? Czy moesz wyobrazi sobie, jak wielkie dao mi poczucie pewnoci co do wasnych moliwoci? Rzuciem si w wir pracy. Przeje chaem cay kraj, pokazujc ludziom, jak szybko mog dokonywa zmian w swoim yciu. Gdziekolwiek si zjawiaem, ludzie nastawieni byli sceptycznie. Jednak potrafiem naocznie udowo dni im skuteczno moich metod, przedstawi natychmiast wymierne rezultaty. Udawao mi si w ten sposb zdobywa nie tylko ich zaufanie, ale te i chci stosowania wszystkiego, o czym mwiem, po to, aby uzyskali rwnie wymierne rezultaty w ich wasnym yciu. Dlaczego wikszo ludzi sdzi, e wprowadzenie jakiej kolwiek zmiany musi zabiera wiele czasu? Jedn z oczywistych przyczyn jest fakt, e wielu prbowao wielokrotnie zmieni co w swoim yciu za pomoc siy woli i wielokrotnie ponosio porak. Przyjmowali wtedy zaoenie, e istotne zmiany w yciu s bardzo trudne do przeprowadzenia, a ponadto ich realizacja musi trwa dugo. Tymczasem tak naprawd s one trudne tylko dlatego, e wikszo z nas nie wie, JAK je wprowadza. Nie mamy skutecznych strategii. Sama sia woli nie wystarczy, jeli wprowadzana przez nas zmiana ma by trwaa. Drugim powodem, dla ktrego nie zmieniamy si szybko, jest mniemanie, e w naszej kulturze istnieje caa grupa przekona, ktre nie pozwalaj nam wykorzystywa naszych wasnych moliwoci i umiejtnoci. Kulturowo gwatowne zmiany budz w nas negatywne asocjacje. Dla wikszoci z nas natychmiastowa zmiana oznacza, e problem w ogle nie istnia. Jeli bowiem
140
1 \
ktokolwiek potrafi si zmieni tak szybko, to dlaczego nie zrobi tego tydzie, miesic albo rok wczeniej. Dlaczego wtedy potrafi tylko narzeka? Na przykad jak szybko czowiek moe otrzsn si po stracie ukochanej osoby i zacz czu normalnie? Fizycznie moliwe to jest ju nastpnego ranka. Jednak ludzie tego nie robi. Dlaczego? Poniewa w naszej kulturze funkcjonuje zestaw przekona, e mier bliskich trzeba opakiwa przez duszy czas. Jak dugo? To zaley od indywidualnych uwarunkowa. Zastanw si nad nastpujcym przykadem. Gdyby po stracie kogo najbliszego nie opakiwa go, czy nie przyniosoby ci to wielkiego blu? Przede wszystkim ludzie natychmiast doszliby do wniosku, e nie zaleao ci zupenie na zmarym. Co wicej, w zalenoci od uwarunkowa kulturowych rwnie i ty sam mgby do takiego wniosku doj. Tak wic myl o tak atwym godzeniu si z czyj mierci jest po prostu zbyt bolesna. Wybieramy cierpienie powodowane opakiwaniem bliskich raczej ni zmian wasnych przekona i uwarunkowa kulturowych. Cierpimy tak dugo, jak dugo nie dojdziemy do wniosku, e spenilimy wymogi stawiane nam przez otoczenie i min ju czas, ktry powszechnie uznawany jest za waciwy. Tymczasem istniej kultury, w ktrych ludzie wituj, gdy kto umrze. Dlaczego? Poniewa wierz, e Bg zawsze wie, kiedy przyszed dla nas waciwy czas, by opuci ziemi, i mier stanowi promocj. S te przekonani, e ktokolwiek smuci si z powodu mierci, okazuje brak zrozumienia istoty ycia oraz samolubstwo. Skoro kto odszed do lepszego wiata, odczuwasz al wycznie w stosunku do samego siebie. Kojarz oni przy jemno ze mierci, a cierpienie z aob, tak wic aoba nie jest czci ich kultury. Nie chc tu dowodzi, ani e smutek jest zy, ani e jest dobry. Chc jedynie, bymy zrozumieli, i jest on oparty na naszym przekonaniu o tym, e bl po stracie kogo bliskiego towarzyszy nam bardzo dugo. Podczas spotka z ludmi w caym kraju zachcaem ich, by dokonywali zmian w swoim yciu w cigu tak krtkiego czasu, jak trzydzieci minut, a nawet mniej. Bez wtpienia wywoywaem kontrowersje, ale im wicej odnosiem sukcesw, tym bardziej
upewniaem si o swojej susznoci i tym gorliwiej dziaaem. Prawd mwic, czasami doprowadzaem do konfrontacji i stawa em si bardziej ni zaczepny. Zaczem od prywatnej terapii, pomagajc ludziom zmieni co w ich yciu, a potem prowadziem seminaria. Po kilku latach spdzaem w drodze trzy z kadych czterech tygodni. Wymagaem od siebie wci wicej i wicej i przez cay czas dawaem z siebie wszystko, by zwikszy moj umiejtno oddziaywania na jak najwiksz liczb ludzi w jak najkrtszym czasie. Rezultaty, ktre osignem, staway si w pewnym stopniu legendarne. Psychologowie i psychiatrzy przestali mnie w kocu atakowa, a nawet zainteresowali si moimi technikami po to, by wprowa dza je do pracy z wasnymi pacjentami. Zmienia si te moja postawa i staem si bardziej zrwnowaony. Nigdy jednak nie straciem PASJI pomagania tak wielu ludziom, jak to tylko moliwe. Ponad cztery i p roku temu, niedugo po pierwszym wydaniu Unlimited Power, po jednym z seminariw dla biznesmenw w San Francisco podpisywaem swoj ksik. Mylaem wtedy, jak wielka nagroda spotkaa mnie za dotrzymanie tego, co sobie obiecaem jeszcze w szkole redniej: wytrwanie w postanowieniu cigego rozwoju, uczenia si i pomagania innym. Z kad kolejn umiechnit twarz coraz bardziej zdawaem sobie spraw z faktu, jak wiele szczcia daa mi wiedza, ktra pozwolia mi uczy ludzi, e mog zmieni dosownie wszystko w swoim yciu. Kiedy w kocu ostatnia grupa ludzi zacza si powoli rozchodzi, podszed do mnie mczyzna i spyta: - Czy pan mnie poznaje? Tylko w cigu tamtego miesica zetknem si dosownie z tysicami ludzi, musiaem wic przyzna, e nie. - Prosz si chwil zastanowi - nalega. Przyjrzaem mu si dokadniej i nagle sobie przypomniaem. - Nowy Jork, prawda? - spytaem. Skin gow. - Miaem z panem prywatne zajcia i pomagaem panu pozby si naogu palenia. - Znw potakn, a ja cignem: - Kop lat! Jak si pan miewa? W odpowiedzi sign do kieszeni, wyj paczk marlboro i patrzc na mnie oskarajcym wzrokiem, powiedzia:
142
143
- Nic to nie dao! - Tu nastpia tyrada o tym, e nie potrafiem skutecznie go zaprogramowa". Musz przyzna, e byem przeraony. W kocu zbudowaem swoj karier na cakowitej chci pomagania innym, na powi ceniu i zdecydowaniu, by robi dosownie WSZYSTKO, co moe w ludziach wytworzy trwae zmiany w byskawicznym tempie. Kiedy wic mczyzna ten coraz ostrzej krytykowa moj nie umiejtno w wyleczeniu" go z naogu, zastanawiaem si, co poszo nie tak. Czy to moliwe, aby moje mniemanie o sobie przeroso moje rzeczywiste umiejtnoci i moliwoci? Jednak stopniowo zaczem zadawa sobie lepsze pytania. Czego mogem si z tej sytuacji nauczy? Co byo w tym wszystkim nieskutecz nego? - Co si stao po tym, kiedy pracowalimy razem? - spytaem, spodziewajc si, e usysz, i wrci do palenia mniej wicej w tydzie po terapii. Okazao si, e rzuci palenie na dwa i p roku po tym, jak pracowaem z nim mniej ni p godziny! Pewnego dnia pocign tylko raz" i szybko wrci do czterech paczek dziennie. Wini mnie za to, e nie nastpia w nim oczekiwana zmiana. I wtedy zrozumiaem: ten czowiek nie by bez racji. W kocu zastosowaem w pracy z nim technik nazywan programowaniem neurolingwistycznym. Zastanwmy si nad sowem programo wanie". Implikuje ono, e kady moe do mnie przyj, ja go programuj i wszystko jest wietnie. Ten kto nie musi robi zu penie NIC! Tak bardzo pragnem pomaga innym, e dopro wadzio mnie to do bdu, ktry popeniaj take inni ludzie zajmujcy si rozwojem ludzkiej osobowoci: przyjem odpowie dzialno za zmiany zachodzce w moich pacjentach. Zrozumiaem te, e t odpowiedzialnoci niebacznie obci yem niewaciw stron: siebie. Dlatego wanie ten mczyzna czy ktokolwiek inny spord tysicy ludzi, z ktrymi pracowaem, mg atwo wrci do starego naogu na skutek jakiego trudnego wyzwania, poniewa by przekonany, e TO JA odpowiadam za jego zmian. Jeli co byo nie tak, mg z atwoci wini za to kogo innego, nie siebie. Nie czu adnej OSOBISTEJ ODPO WIEDZIALNOCI, a wic i adnego cierpienia w razie odejcia od nowo przyjtych przekona.
Skutkiem tego nowego odkrycia postanowiem zmieni sowo, ktrego dotychczas uywaem. Przestaem posugiwa si okre leniem programowanie", cho nadal stosuj wiele technik sys temu programowania neurolingwistycznego. Jestem przekonany, e to niewaciwe sowo. Znacznie lepsze w przypadku trwaej zmiany jest okrelenie UWARUNKOWYWANIE. Decyzja ta znalaza potwierdzenie w kilka dni pniej, kiedy w naszym domu zjawi si stroiciel, by nastroi nowy fortepian. By to prawdziwy mistrz. Nad jedn strun potrafi pracowa godzinami, by nacign j tak, aby wydawaa idealnie czysty i waciwy dwik. Pod wieczr fortepian brzmia naprawd wspaniale. Kiedy spytaem, ile mam mu za to zapaci, odpar: - Prosz si tym nie przejmowa. Dam panu rachunek podczas nastpnej wizyty. Moja odpowied brzmiaa: - Nastpnej wizyty? Co chce pan przez to powiedzie? Na co usyszaem: - Przyjd do pastwa jutro wieczorem, a potem bd si jeszcze zjawia raz w tygodniu przez najbliszy miesic. Nastpnie do koca roku bd przychodzi co trzy miesice, tylko dlatego, e mieszkacie pastwo na wybrzeu. - Ale o czym pan mwi? Czy nie wykona pan dzisiaj swojej pracy? Czy fortepian nie jest prawidowo nastrojony? - spytaem zaskoczony, a stroiciel odpowiedzia: - Oczywicie, e jest, ale te struny s bardzo sztywne i aby utrzyma ich waciwe napicie, musimy je WARUNKOWA. Dlatego wanie musz przychodzi do pastwa, aby je podciga tak dugo, jak dugo drut nie przyzwyczai si do waciwego naprenia. Co za robota!, pomylaem. I bardzo wiele si nauczyem. Dokadnie tak musimy postpowa, jeli chcemy odnie sukces w tworzeniu trwaych zmian. KIEDY WYWOAMY ZMIAN, POWINNIMY J NATYCHMIAST UMOCNI. NASTPNIE MUSIMY TAK WARUNKOWA NASZ SYS TEM NERWOWY, ABY NASZ SUKCES BY NIE TYLKO JEDNORAZOWY, ALE TRWAY. Nie zapiszesz si przecie na kurs aerobiku tylko po to, by po pierwszych zajciach powiedzie sobie: Okay, mam ju wspaniae
144
145
ciao i bd zdrw do koca ycia!" Twoje emocje i zachowanie dziaaj dokadnie tak samo. Musimy stwarza w sobie warunki do sukcesu, mioci, przeamania obaw. Dziki temu warunko waniu moemy wypracowa wzorce, ktre automatycznie do prowadz nas do trwaego sukcesu. Musimy przez cay czas pamita, e nasze zachowanie ksztatuj cierpienie i przyjemno. Musimy w to wierzy. Uwarunkowywanie wymaga, bymy zrozumieli, jak dziaa przyjemno i jak dziaa cierpienie. W nastpnym rozdziale zapoznasz si z nauk, ktr rozwinem po to, by pomc ci stworzy dowoln zmian w twoim yciu. Nazwaem j NAUK WARUNKOWANIA NEUROASOCJACYJNEGO, w skrcie NWA. Czym jest NWA? NWA TO PROCES, KTRY KROK PO KROKU UWARUNKOWUJE TWJ SYSTEM NERWO WY W TAKI SPOSB, E ZACZYNA ON CZY PRZY JEMNO ZE WSZYSTKIM^TYM, DO CZEGO CHCESZ KONSEKWENTNIE DY, A CIERPIENIE Z TYM, CZEGO MUSISZ UNIKA, JELI CHCESZ OSIGN SUKCES. PROCES TEN NIE WYMAGA CIGEGO WYSIKU ANI WYTANIA SIY WOLI. Pamitaj! Wanie te dwa uczucia warunkuj skojarzenia naszego systemu nerwowego - nasze neuroasocjacje - i w ten sposb decyduj o wszystkich naszych zachowaniach i emocjach. Kiedy przejmiemy kontrol nad wasnymi neuroasocjacjami, przejmiemy tym samym kontrol nad wasnym yciem. Rozdzia ten nauczy ci, jak warunkowa neuroasocjacje w taki sposb, by dodawa sobie si do dziaania i osiga rezultaty, o ktrych zawsze marzye. Ma on przekonywa ci o tym, e moesz wy woa w sobie natychmiastowe i trwae zmiany.
Rzeczy si nie zmieniaj. Zmieniamy si my.

HENRY DAVID THOREAU
Jakie dwie rzeczy chce w swoim yciu zmieni kady z nas? Czy nie jest prawd, e CHCEMY ZMIENI albo: 1) NASZE OD CZUCIA WOBEC RNYCH RZECZY, albo: 2) NASZE ZA-
CHOWANIE? Jeli kto przey tragedi - by napastowany seksualnie w dziecistwie, straci ukochan osob albo drczy si nisk samoocen - bdzie cierpia tak dugo, jak dugo nie zmieni odczu wizanych z samym sob, wydarzeniami zew ntrznymi lub sytuacjami. Podobnie ci, ktrzy jedz zbyt duo, pal, pij albo bior narkotyki, posiadaj dobr przekona, ktre musz zmieni. Jedynym sposobem, ktry spowoduje t zmian, jest poczenie cierpienia z dotychczasowym zachowaniem, a przyjemnoci z nowym. Brzmi to bardzo prosto, jednak przeko naem si w mojej dotychczasowej pracy, e aby stworzy praw dziw zmian, zmian trwa, musimy wytworzy specjalny sys tem, ktry pozwoli nam wykorzysta techniki powodowania zmian. Jest duo takich technik. Kadego dnia wiele dziedzin nauki podpowiada mi nowe techniki i daje nowe umiejtnoci. Wci stosuj rne techniki proponowane przez metod prog ramowania neurolingwistycznego i metod Ericksona, od ktrych to zaczem swoj karier. Niektre z nich s jak na razie najlepsze. Dotd zawsze wracam do nich w ramach szeciu podstawowych etapw skadajcych si na NWA. Stworzyem NWA w taki sposb, by mona byo dziki niej wykorzystywa dowoln technik zmian. NWA dostarcza okrelonej skadni - kolejnoci i wynikania - dla sposobw wykorzystania dowolnego zestawu technik wprowadzania trwaych zmian. Z pewnoci pamitasz, e w pierwszym rozdziale stwier dziem, i kluczowym elementem wywoania dugofalowych zmian jest zmiana przekona. PIERWSZYM PRZEKONANIEM, KTRE MUSIMY MIE, JELI CHCEMY WYWOA W SOBIE SZYBK ZMIAN, JEST PRZEKONANIE, E MO EMY SI ZMIENI. Wielu ludzi w naszym spoeczestwie podwiadomie kojarzy z gwatown zmian wielkie cierpienie. Z jednej strony, chcemy si zmieni natychmiast, z drugiej jednak, kulturowe uwarunkowania ucz nas, e szybka zmiana moe oznacza, i tak naprawd nie mielimy adnego problemu, tylko udawalimy albo bylimy zbyt leniwi. Musimy wic przyj przekonanie, e moemy zmieni si w jednej chwili. Wreszcie jeli w jednej chwili jeste w stanie stworzy sobie dowolny problem, powiniene potrafi rwnie szybko stworzy jego rozwizanie. Zreszt dobrze wiemy, e ludzie si w kocu
146
147
zmieniaj. Czy nie nastpuje to w jednym, okrelonym momencie? Zmiana przychodzi w jednej chwili. Dlaczego ta chwila nie miaaby nastpi TERAZ? Zwykle czas zabiera ludziom przygo towanie si do zmiany. Jak w tym dowcipie: PYTANIE: Ilu psychiatrw potrzeba, eby zmieni arwk? ODPOWIEDZ: Wystarczy jeden... Ale to bardzo duo kosz tuje, zabiera duo czasu i arwka musi chcie si zmieni. Oczywicie to tylko dowcip. Prawd jest jednak, e musisz sam by gotowy do zmiany. Musisz sta si wasnym doradc i przej kontrol nad wasnym yciem. DRUGIE PRZEKONANIE NIEZBDNE DO WYWOA NIA TRWAEJ ZMIANY BRZMI: MY SAMI ODPOWIADA MY ZA ZMIANY W NAS, NIKT INNY. Waciwie istniej trzy odrbne przekonania na temat odpowiedzialnoci, ktr musimy na siebie przyj, jeli chcemy wywoa w sobie prawdziwe zmiany: 1. PO PIERWSZE, KONIECZNE JEST PRZEKONANIE, E CO MUSI SI ZMIENI - nie tylko moe czy powinno, ale musi. Tak czsto syszmy, jak ludzie mwi: Powinienem troch schudn", albo: Odkadanie wszystkiego na pniej to obrzydliwy nawyk", albo: Powinienem by lepszy dla innych." Jednak chobymy nie wiem ile razy przypominali sobie o tym, co powinnimy robi, nasze ycie i tak nigdy si nie zmieni! Tylko jeli co stanie si absolutn koniecznoci, moemy zacz prawdziwy proces przemian niezbdnych dla podniesienia jakoci ycia. 2. PO DRUGIE, NIE WYSTARCZY TYLKO WIARA, E CO MUSI SI ZMIENI. NIEZBDNE JEST TE PRZEKO NANIE, E TO MY MUSIMY TEJ ZMIANY DOKONA. Musimy postrzega samych siebie jako rdo zmian. W przeciw nym razie zawsze bdziemy szuka kogo innego, kto mgby te zmiany dla nas przeprowadzi, i zawsze bdziemy wini kogo innego, jeli zmiany si nie powiod. Musisz by rdem was nych zmian, jeli chcesz, by zmiany te byy trwae. 3. PO TRZECIE, MUSISZ WIERZY, E POTRAFISZ DOKONA ZMIANY Bez przekonania, e moliwa jest zmiana - o czym mwilimy ju w poprzednim rozdziale - nie mamy adnych szans wprowadzenia w ycie naszych planw.
Mog ci zapewni, e bez tych trzech podstawowych przeko na jakakolwiek czyniona przez ciebie zmiana najprawdopodob niej bdzie tylko tymczasowa. Prosz, nie zrozum mnie le. Zaw sze dobrze jest pracowa pod kierunkiem dobrego trenera lub nauczyciela (eksperta, terapeuty, doradcy, kogo, kto pomg ju wielu ludziom). Dobrze jest mie przewodnika, ktry pomoe postawi waciwe kroki na drodze prowadzcej do zwalczenia fobii, rzucenia palenia albo stracenia na wadze. Ale w kocu TO TY SAM MUSISZ BY RDEM WASNYCH ZMIAN. Spotkanie z mczyzn, ktry mimo programowania wrci do palenia, skonio mnie do zadania sobie kilku nowych pyta na temat rde zmiany. Dlaczego przez tyle lat odnosiem sukcesy? Co odrniao mnie od innych, ktrzy przede mn usiowali pomc tym samym ludziom i cho mieli dokadnie takie same jak ja intencje, nie byli w stanie osign sukcesu? Jeli za tak si zdarzyo, e moje prby wywoania w kimkolwiek zmian zakoczyy si klsk, jakie byy tego przyczyny? Jeli rzeczywicie tak si stao, to co nie pozwolio mi osign sukcesu, dlaczego ten kto nie zmieni si, cho z wielkim oddaniem prbowaem mu w tym pomc? Potem zaczem zadawa sobie oglniejsze pytania typu: Co naprawd przyczynia si podczas terapii do wystpienia zmiany?" Czasem skutkuj wszystkie terapie, a czasem nie skutkuje adna. Zaczem te dostrzega dwa interesujce zjawiska. Niektrzy ludzie odwiedzali terapeutw, ktrych ja osobicie nie uznaj za specjalnie uzdolnionych, i mimo niskiego poziomu umiejtnoci terapeuty udawao im si osign podane zmiany w bardzo krtkim czasie. Inni, cho pracowali z terapeutami, ktrzy s wedug mnie wspaniali, nie zdoali szybko uzyska upragnionych rezultatw. Po kilku latach obserwowania tysicy ludzkich przemian w poszukiwaniu wsplnego mianownika, w kocu to do mnie dotaro: moemy analizowa wasne problemy nawet caymi latami, ale NIC SI NIE ZMIENI, DOPKI NIE ZMIENIMY ODCZU, KTRE W NASZYM SYSTEMIE NERWOWYM WIEMY Z OKRELONYMI DOWIADCZENIAMI. Jeste my w stanie zrobi to bardzo szybko i bardzo skutecznie, jeli zrozumiemy, jak dziaa...
148
149
SIA LUDZKIEGO UMYSU

Z jakim cudownym darem przyszlimy na wiat! Nauczyem si, e nasz umys moe pomc nam osign dosownie wszystko, czego pragniemy. Moliwoci umysu s niemal nieograniczone. Wikszo z nas niewiele wie na ten temat, zajmiemy si wic teraz troch dokadniej tym nie majcym sobie rwnych rdem siy oraz sposobami, ktre pozwalaj nam warunkowa te moliwoci po to, by uzyska podane przez nas w yciu rezultaty. Powiniene zda sobie spraw z faktu, e twj umys z nie cierpliwoci czeka na kade twoje polecenie, gotw do wyko nania wszystkiego, co mu kaesz. Wymaga jedynie niewielkiej iloci paliwa: tlenu zawartego we krwi oraz troch glukozy. Nasz umys jest tak skomplikowany i tak potny, e przerasta wszelkie osignicia wspczesnej techniki komputerowej. Jest bowiem w stanie przetwarza trzydzieci miliardw bitw informacji na sekund, a moliwoci jego pocze rwnaj si okablowaniu dugoci szeciu tysicy mil. Ludzki system nerwowy skada si przecitnie z dwudziestu omiu miliardw neuronw (komrki nerwowe suce do przewodzenia impulsw). Bez neuronw nasz system nerwowy nie potrafiby interpretowa in formacji, ktre otrzymujemy za porednictwem zmysw, prze kazywa ich do mzgu ani przyjmowa polece od mzgu. Kady z neuronw jest jakby miniaturowym komputerem potraficym przetwarza do miliona bitw informacji. Neurony dziaaj niezalenie od siebie, ale rwnie potrafi si komunikowa poprzez prawdziwie zadziwiajc sie okoo stu tysicy mil wkien nerwowych. Zdolno umysu ludzkiego do przetwarzania informacji jest zaskakujco olbrzymia, zwaszcza jeli wemiemy pod uwag fakt, e komputer, nawet ten najszyb szy, moe jednorazowo wykona tylko jedno poczenie. TYM CZASEM REAKCJA JEDNEGO NEURONU MOE BY PRZEKAZYWANA SETKOM TYSICY INNYCH NEURO NW W CZASIE KRTSZYM NI DWADZIECIA MILI SEKUND. DWADZIECIA MILISEKUND TO CZAS MNIEJ WICEJ RWNY JEDNEJ DZIESITEJ CZASU POTRZEB NEGO, BY MRUGN OKIEM.
Przesanie sygnau zabiera neuronowi czas milion razy duszy ni w przypadku typowego przecznika komputerowego, a mimo to umys potrafi rozpozna znajom twarz w czasie krtszym ni jedna sekunda, co znacznie przewysza moliwoci najpot niejszego komputera. Umys osiga t szybko dlatego, e, w odrnieniu od sposobu dziaania komputera, moe jednoczenie przyjmowa sygnay miliardw neuronw na ten sam temat. Majc w dyspozycji tak wielki potencja, dlaczego nie mie libymy nieustannie czu si szczliwi? Dlaczego nie mielibymy zmieni zachowa takich jak palenie papierosw, picie alkoholu, przejadanie si czy odkadanie wszystkiego na pniej? Dlaczego nie mielibymy NATYCHMIAST pozby si depresji, przeama frustracji i odczuwa radoci ycia? POTRAFIMY TO ZROBI! Kady z nas posiada najwspanialszy komputer na ziemi, niestety nie otrzymalimy wraz z nim instrukcji obsugi. Wikszo z nas nie ma pojcia, jak naprawd dziaa mzg, tak wic prbujemy WYMYLI sposoby na wprowadzanie zmian w naszym yciu, podczas gdy w rzeczywistoci nasze zachowania maj swoje rdo w systemie nerwowym, jego poczeniach neuronowych, ktre ja nazywam NEUROASOCJACJAMI.
PRZEPUSTKA DO OBSZARU TRWAYCH ZMIAN

Posiadamy dzi umiejtno zrozumienia w znacznym stopniu umysu ludzkiego dziki poczeniu dwch zasadniczo rnych dyscyplin nauki: neurobiologii, ktra zajmuje si procesami za chodzcymi w mzgu, oraz informatyki. Integracja tych dwch dziedzin zaowocowaa powstaniem nowej dyscypliny. Naukowcy zajmujcy si powstawaniem neuroasocjacji odkryli, e neurony nieustannie przesyaj informacje w formie sygnaw elektrochemicznych przekazywanych poprzez PRZE WODY NERWOWE. Moemy to sobie wyobrazi, przywoujc obraz zatoczonej autostrady. Informacje przekazywane s rw noczenie. Kada myl czy wspomnienie wdruje jednym okre lonym jej pasem, a w tym samym czasie po autostradzie podr-
150
V. CZY ZMIANA MOZ SI DOKONA W JEDNEJ CHWILI?
151
uj dosownie miliardy innych impulsw, kady w swoj stron. Ukad taki pozwala naszemu umysowi przeskakiwa w jednej chwili od wspomnie zapachu lasu wierkowego tu po deszczu do ulubionej melodii z musicalu na Broadwayu, szczegw wieczoru spdzonego z ukochan osob czy wygldu kciuka noworodka.
Zoona sie mylowa
Ten skomplikowany system nie tylko pozwala nam cieszy si piknem tego wiata, ale te i przetrwa na nim. ILEKRO DOZ NAJEMY WIELKIEGO CIERPIENIA LUB WIELKIEJ PRZY JEMNOCI, NASZ UMYS SZUKA ICH PRZYCZYNY I KO DUJE J W SYSTEMIE NERWOWYM PO TO, BY UMO LIWI SOBIE PODEJMOWANIE LEPSZYCH DECYZJI W PRZYSZOCI. Gdyby na przykad nie istniaa neuroasocjacja, ktra informuje, e woenie rki w ogie grozi poparze niem, mgby popenia ten bd tak dugo, a spaliby do. Tak wic neuroasocjacje dostarczaj umysowi w byskawicznym tempie sygnay, ktre pomagaj nam szybko dotrze do wspom nie i bezpiecznie manewrowa wrd yciowych sytuacji.
Tpym umysom natura wydaje si szara. Umys owiecony postrzega ognie i iskry wiate wiata.
RALPH WALDO EMERSON
Kiedy robimy cos po raz pierwszy, TWORZYMY FIZYCZNE POCZENIE, cieniutkie pasmo neuronowe, ktre w przyszoci pozwala nam mie dostp do towarzyszcego danej czynnoci uczucia lub zachowania. Odtd, ilekro powtarzamy to zacho wanie, poczenie nerwowe wzmacnia si. Dodajemy kolejne pasemko neuronw. Odpowiednio czste powtarzanie danego zachowania przy odpowiednio wysokim napiciu emocjonalnym pozwala nam dodawa jednoczenie wiele takich pasm, co zwiksza si okrelonego wzorca emocji lub zachowa, a w ko cu prowadzi do wytworzenia natychmiastowego poczenia" z danym odczuciem lub wzorcem zachowania. Wtedy wanie czujemy si zmuszeni do doznawania okrelonych uczu lub prezentowania okrelonych zachowa. Innymi sowy, poczenie takie staje si superszybk autostrad, ktra doprowadza nas byskawicznie do okrelonych zestaww zachowa i odczu. ISTNIENIE NEUROASOCJACJI ZOSTAO UDOWOD NIONE PRZEZ NAUKOWCW. S ONE FAKTEM. Powtrz: wymylanie rnych sposobw wprowadzania w ycie zmian
152
153
jest z tego powodu prawie zawsze nieskuteczne. Neuroasocjacje s nam niezbdne do przeycia i dlatego zabezpieczone s w sy stemie nerwowym w postaci pocze neuronowych raczej ni nieuchwytnych wspomnie". Michael Merzenich z uniwersytetu kalifornijskiego w San Francisco udowodni, e im czciej zachowujemy si zgodnie z okrelonym wzorcem zachowa, tym mocniejszy staje si ten wzorzec. Merzenich obserwowa obszary mzgu mapy, ktre uakty wniay si, kiedy dotykano jej palca. Nastpnie wytresowa map tak, aby za pomoc tego wanie palca prosia o jedzenie. Kiedy po tresurze ponowi pomiary odkry, e obszary reagujce na dotyk palca rozszerzyy si o prawie szeset procent! Przekona si te, e mapa kontynuowaa ten wanie sposb zachowa na wet wtedy, gdy nie bya ju nagradzana jedzeniem, poniewa poczenie neuronowe zostao tak znacznie wzmocnione. Ilustracj podobnego zachowania u ludzi moe by przykad czowieka, ktry odczuwa przymus palenia nawet wtedy, kiedy nie sprawia mu to ju przyjemnoci. Dlaczego tak jest? Osoba taka jest rzeczywicie przywizana" do palenia. Wyjania to, dlaczego w przeszoci moge mie problemy ze zmian wzorcw emocjo nalnych lub wzorcw zachowa. Byo to bowiem u ciebie co wicej ni nawyk": wytworzye sie pocze neuronowych, sie silnych neuroasocjacji w swoim systemie nerwowym. Neuroasocjacje rozwijamy niewiadomie poprzez systema tyczne oddawanie si okrelonym emocjom bd zachowaniom. Za kadym razem, gdy oddajesz si uczuciu gniewu albo krzy czysz na ukochan osob, wzmacniasz poczenia neuronowe i zwikszasz prawdopodobiestwo wystpowania tego uczucia bd zachowania w przyszoci. Jednak badania naukowe przynosz nam rwnie dobre wiadomoci. Ot udowodniono, e kiedy map zmuszono, by przestaa posugiwa si tym palcem, do uywania ktrego wcze niej j przyzwyczajono, obszar mzgu, ktry reagowa na zwizane z nim odczucia, zacz si wolno zmniejsza, a wic zaczy sab n neuroasocjacje. To bardzo dobra wiadomo dla wszystkich tych, ktrzy chc pozby si naogw! Jeli nie bdziesz si oddawa okrelonym uczuciom lub zachowaniom przez do dugi czas, jeli zmienisz
wzorzec automatycznie wykorzystujcy okrelone poczenie neuronowe, poczenie to zacznie sabn i wreszcie zaniknie. Wraz z nim zniknie odbierajcy ci siy wzorzec zachowania. Musisz pamita i o tym, e oznacza to rwnie, i jeli przez jaki czas nie bdziesz kierowa si swymi pasjami, ich natenie zmniejszy si. Pamitaj! Nie wykorzystywana odwaga sabnie! Zaniedbane zaangaowanie maleje, a nie odwzajemniona mio ganie!
Nie wystarczy tylko posiada dobry umys. Najwaniejsze jest, by go dobrze uywa.
REN DESCARTES
Nauka warunkowania neuroasocjacyjnego proponuje ci sze krokw, ktre opracowano wycznie po to, by zmieniay zacho wanie poprzez osabianie wzorcw, ktre odbieraj ci si. Jednak przede wszystkim musisz zrozumie, w jaki sposb umys wytwa rza neuroasocjacje. ILEKRO DOWIADCZASZ WYRANEJ PRZYJEMNOCI LUB CIERPIENIA, TWJ UMYS NA TYCHMIAST ZACZYNA SZUKA PRZYCZYNY TEGO STANU. Wykorzystuje do tego trzy kryteria: 1. TWJ UMYS SZUKA CZEGO, CO WYDAJE SI WYJTKOWE. Aby zmniejszy liczb moliwych przyczyn okrelonego stanu, umys prbuje wykry co, co w istniejcych warunkach jest niezwyke. Logiczny wydaje si wniosek, e jeli dowiadczasz czego niezwykego, przyczyna tego stanu rwnie musi by niezwyka. 2. TWJ UMYS SZUKA CZEGO, CO WYDAJE SI DZIA JEDNOCZENIE. Czy nie znajdujesz sensu w twier dzeniu, e cokolwiek dzieje si jednoczenie lub prawie jedno czenie z doznaniem cierpienia lub przyjemnoci, stanowi przyczyn tego odczucia? 3. TWJ UMYS SZUKA REGULARNOCI. Ilekro odczuwasz cierpienie lub przyjemno, umys natychmiast wyszu kuje niezwyke elementy w otaczajcej ci sytuacji oraz identy fikuje wszystkie obecne w tej sytuacji elementy. Jeli ktry
154
155
z elementw okrelonej sytuacji wydaje si pojawia regularnie wraz z odczuwaniem cierpienia bd przyjemnoci, umys okrela ten wanie element jako ich przyczyn. Niebezpieczestwo tkwi oczywicie w fakcie, e jeli natenie cierpienia lub przyjemnoci jest znaczne, przejawiamy tendencj do generalizowania na temat regularnoci. Jestem pewien, e czsto syszae od kogo zdanie: Zawsze to robisz", w sytuacji, gdy robie to co po raz pierwszy. By moe nawet sam tak sobie mwie. Poniewa te trzy kryteria formowania neuroasocjacji s tak nieprecyzyjne, atwo o bdne interpretacje, ktre prowadz do wytworzenia FASZYWYCH NEUROASOCJACJI. Dlatego wanie musimy ocenia poczenia, zanim jeszcze stan si czci kierujcego nami podwiadomie procesu podejmowania decyzji. TAK CZSTO DOSZUKUJEMY SI NIEWACI WYCH PRZYCZYN IW TEN SPOSB ODBIERAMY SOBIE MOLIWO ROZWIZYWANIA NASZYCH PROBLE MW! Poznaem kiedy kobiet, znan artystk, ktra przez dwa nacie lat nie ya w adnym zwizku z mczyzn. Kobieta ta kie rowaa si wielk pasj we wszystkim, co robia. To wanie uczy nio z niej tak wielk artystk. Jednake kiedy skoczy si zwi zek, w ktrym bya uprzednio, co przynioso jej wiele cierpie, jej umys natychmiast zacz szuka przyczyn - szuka czego, co byo najbardziej charakterystyczne dla tego zwizku. Wtedy wanie jej umys zauway, e zwizek ten by bardzo emocjonalny. Jednak zamiast uzna pasj za najwspanialsz stron, zacz on j postrzega jako przyczyn zerwania zwizku. Umys kobiety szuka rwnie wszystkich tych elementw, ktre wy stpiy rwnoczenie z cierpieniem. I znw wielka pasja stanowia jeden z gwnych elementw tu przed zerwaniem. Poszukiwanie czynnikw regularnych rwnie wskazao na wielk pasj. I tak, poniewa pasja artystki speniaa wszystkie trzy kryteria, jej umys zdecydowa, e wanie j naley obwinia za wielkie cierpienie zwizane z zerwaniem zwizku. Wniosek ten doprowadzi t kobiet do postanowienia, e nigdy ju nie pozwoli sobie na tak wielk pasj w kontaktach z mczyznami. Jej zachowanie stanowi klasyczny wrcz przykad faszywej neuroasocjacji. Poczya ona ze swoim cierpieniem
faszyw przyczyn i to wanie poczenie kierowao jej p niejszymi zachowaniami, znacznie osabiajc potencjaln moli wo wypracowania nowego zwizku z innym mczyzn. Praw dziw przyczyn niepowodzenia by fakt, e ona i jej partner kie rowali si zupenie innymi systemami wartoci i innymi reguami zachowa. Jednak ona poczya swoje cierpienie wanie z pasj i zacza za wszelk cen jej unika, nie tylko w mioci, lecz rwnie i w sztuce. Ucierpiao na tym cae jej ycie. To wspaniay przykad na to, jak czasem krpujemy sami siebie w najdziwniejsze sposoby. Musimy zrozumie, jak nasz umys wytwarza neuroasocjacje, i zakwestionowa niektre z pocze, ju uprzednio zaakceptowanych, poniewa mog one ogranicza nasze yciowe moliwoci. W innym wypadku zarwno nasze ycie osobiste, jak i zawodowe skazane jest na niespenienie i frustracje.
RDA SAMOSABOTAU
Jednak jeszcze groniejsze s MIESZANE NEUROASOCJACJE, ktre stanowi klasyczne rdo samosabotau. By moe zdarzyo ci si kiedy zacz co, a nastpnie samemu to zniszczy. Wino wajc byy wtedy wanie mieszane neuroasocjacje. Moliwe, e twoja firma rozwijaa si wspaniale jednego dnia, a pada nast pnego. Czym s mieszane neuroasocjacje? Powstaj, gdy zjedna i t sam sytuacj kojarzymy zarwno cierpienie, jak i przyjem no. Przykadem znanym chyba wszystkim s pienidze. W naszej kulturze ludzie maj nieprawdopodobnie wrcz mieszane odczucia wobec bogactwa. Nie ma nawet cienia wtpliwoci, e kady chce mie pienidze. Sdzimy, e dadz nam wiksz swobod, wiksze bezpieczestwo, szans udziau w yciu publicznym, swobod podrowania, uczenia si, rozwoju i zmian. Jednocze nie jednak wikszo ludzi nigdy nie wychodzi poza okrelony poziom dochodw, poniewa gdzie gboko cz oni zbyt duo" pienidzy z ca gam negatywnych odczu. Kojarz wielkie bogactwo z chciwoci, stresem, cigymi osdami, niemoralnoci albo brakiem ycia wewntrznego.
156
157
Jednym z pierwszych wicze, jakie zadaj uczestnikom moich kursw Financial Destiny ( T M ) , jest wypisanie jak najwi kszej liczby pozytywnych i negatywnych skojarze z bogactwem. Po stronie dodatniej wymieniaj oni takie rzeczy, jak swoboda, luksus, szczcie, wkad w ycie innych, bezpieczestwo, podre, moliwo dokonywania zmian w yciu. Jednak po stronie ujemnej znajduje si zwykle wicej skojarze: ktnie ze wsp maonkiem, stres, poczucie winy, bezsenne noce, olbrzymi wysiek, pytko, ugodowo, cige osdy innych czy podatki. Czy zauwaasz rnic w intensywnoci obydwu grup skojarze? Jak sdzisz, ktre z nich maj wikszy wpyw na ycie?
CIERPIENIE (-) Musz ciko pracowa, by je zdoby Chciwo Inni cigle bd mnie osdza Swoboda Bezpieczestwo Moliwo pomocy rodzinie Wkad w ycie innych ludzi PRZYJEMNO (+)
jako wag: Jeli zrobi to i to, czy przeway cierpienie, czy przy jemno?" Pamitaj, e liczy si nie liczba elementw po kadej ze stron, lecz waga kadego z nich. Moliwe, e akurat tobie z pie nidzmi kojarzy si wicej pozytyww ni negatyww, jednak jeli ktry z elementw negatywnych jest bardzo intensywny, faszywe neuroasocjacje mog pozbawi ci zdolnoci odnoszenia sukcesw finansowych.
BARIERA PROGU CIERPIENIA

Co dzieje si wtedy, kiedy dochodzisz do punktu, w ktrym jeste przekonany, e bez wzgldu na rodzaj podejmowanych dziaa, bdziesz odczuwa cierpienie? Sytuacja taka nazywana jest BA RIER PROGU CIERPIENIA. Czsto pojawienie si tej bariery unieruchamia nas: nie wiemy, co zrobi. Niektrzy ludzie pozwalaj, by cierpienie pokonao ich cakowicie, i dowiadczaj wtedy zupenej bezradnoci. Stosowanie szeciu etapw NWA pomoe ci pozby si tych obezwadniajcych ci wzorcw. Dziki nim wytworzysz nowe skojarzenia, ktre pozwol ci nie tylko zdawa sobie spraw z niepodanych zachowa czy pozby si ich w krtkim czasie, ale rwnie nastawi si tak, by twoje odczucia i zachowania byy zgodne z wybranymi przez ciebie celami. adna zmiana nie bdzie trwaa, jeli nie zmienisz elementw, z ktrymi kojarzysz cierpienie i przyjemno. A teraz chciabym rzuci ci wyzwanie. Wybierz co, co chciaby w swoim yciu zmieni, a nastpnie natychmiast stosuj wszystko to, czego dowiesz si o kolejnych etapach NWA po to, by dokona tej zmiany od razu. W ten sposb nie tylko bdziesz czyta kolejne rozdziay, ale te i DOKONYWA ZMIAN na skutek lektury. Zacznijmy wic si uczy, jak zmieni w yciu cokolwiek.
Wiksze podatki Brak ycia duchowego Obawa, e wszyscy bd mnie wykorzystywa Strac motywacj
Kontrola nad wasnym yciem
Kiedy podejmujesz decyzj, co robi, twj umys nie otrzymuje jasnego sygnau przyjemnoci ani cierpienia, odbiera sprzeczne bodce i trwa w niepewnoci. Skutkiem tego tracisz ch dziaania oraz zdolno podejmowania zdecydowanych kro kw, ktre mogyby doprowadzi ci do osignicia podanych rezultatw. ILEKRO DOSTARCZASZ UMYSOWI MIESZA NYCH BODCW, WYNIKI TWOJEGO DZIAANIA NIE S JEDNOZNACZNE. Moe atwiej to zrozumiesz, jeli wy obrazisz sobie proces podejmowania decyzji przez twj umys
VI. JAK ZMIENI DOWOLNY ASPEKT YCIA: NAUKA...
159
Rozdzia szsty
JAK ZMIENI DOWOLNY ASPEKT YCIA: NAUKA WARUNKOWANIA NEURO ASOCJACYJNEGO"

Pocztek kadego nawyku jest jak niewidzialna ni, jednak ilekro powtarzamy swoje dziaania, wzmacniamy t ni, dodajemy do niej kolejny splot, a staje si potn lin i opltuje nas wizami nie do zerwania - wizami myli i czynw.
ORISON SWETT MARDEN
ci bowiem wiedzie, i kady z nas przez yciowe dowiadczenie nauczy si okrelonych wzorcw mylenia i zachowa, ktre pozwalaj mu unika cierpienia i znajdowa przyjemnoci. Kady z nas odczuwa znudzenie, frustracj i zo, kady czuje si czasem przygnbiony i przytoczony. I kady wypracowa wasne strategie pozbywania si tych uczu. Niektrzy ludzie osigaj to, robic zakupy, niektrzy uprawiajc seks, pijc albo biorc narkotyki, a jeszcze inni w tym celu wrzeszcz na wasne dzieci. wiadomie lub podwiadomie wiedz oni, e to poczenie neuronowe uly ich cierpieniu i w jednej chwili wyniesie ich na ten czy inny poziom przyjemnoci. Jeli chcemy zmieni obecnie stosowane strategie, bez wzgl du na ich rodzaj, musimy przej przez sze prostych etapw, postawi sze krokw, ktre pozwol nam odnale prostszy i skuteczniejszy sposb pozbywania si blu i zyskiwania przy jemnoci, sposb dodajcy wicej si i niewtpliwie bardziej ele gancki. Sze krokw skadajcych si na NWA uczy, jak znale autostrad prowadzc bezporednio od blu do przyjemnoci, jak omin mczce objazdy.
NWA KROK P I E R W S Z Y
Zdecyduj, czego naprawd chcesz i co powstrzymuje ci przed osigniciem tego celu

Byby zaskoczony, jak wielu spord ludzi, ktrzy zjawiali si u mnie na prywatnych terapiach, w odpowiedzi na pytanie, czego chc, przez dwadziecia minut mwio mi o tym, czego ju duej nie chc albo robi, albo dowiadcza. Musimy pamita, e ycie daje nam to, na czym si skupiamy. Jeli wic bdziemy si skupia na tym, czego nie chcemy, wanie to otrzymamy w nadmiarze. PIERWSZYM KROKIEM PROWADZCYM DO WYPRACO WANIA JAKIEJKOLWIEK ZMIANY JEST PODJCIE DECYZJI, CZEGO NAPRAWD CHCESZ, WYZNACZENIE KIERUNKU, W KTRYM MASZ SI PORUSZA. Im dokadniej okrelisz, czego chcesz, tym janiejsza stanie si dla ciebie sytuacja i tym wicej si bdziesz w stanie zebra, by swj cel osign jak najszybciej.
Jeli chcemy zmieni swoje zachowanie, jest tylko jeden skuteczny sposb: musimy poczy odczucie cierpienia ponad siy ze starym zachowaniem, a odczucie wielkiej przyjemnoci z nowym. Trzeba
160
161
Musimy te wiedzie, co powstrzymuje nas przed osigni ciem podanego celu. Regu jest, e przed wprowadzeniem zmiany powstrzymuje nas fakt, i wicej cierpienia czymy z pjciem do przodu ni z pozostaniem tam, gdzie si znajdujemy. Albo mamy przekonanie typu: Jeli si zmieni, przyniesie mi to cierpienie", albo boimy si nie znanych skutkw, ktre moe przynie nam zmiana.
NWA KROK D R U G I
Podwignij si do dziaania: pocz wielkie cierpienie z niedokonaniem zmiany natychmiast i wielk przyjemno z jej natychmiastowym wprowadzeniem
Wikszo ludzi wie, e naprawd chce si zmieni, ale jako nie potrafi nakoni si, by to zrobi. JEDNAK ZMIANA ZWYKLE NIE JEST KWESTI UMIEJTNOCI, NIEMAL ZAWSZE ZALEY ONA OD MOTYWACJI. Gdyby kto przyoy ci do gowy pistolet ze sowami: A teraz pozbd si depresji i zacznij si czu radosny i szczliwy", z pewnoci natychmiast, podobnie jak kady z nas, potrafiby znale jaki sposb, ktry cho na chwil pozwoliby ci zmieni stan emocjonalny. Jednak, jak ju mwiem, problem polega na tym, e mylimy o zmianie w kategoriach powinienem", a nie musz". Albo te jeli ju jest to musz", to natychmiast dodajemy: kiedy w przyszoci". JEDYNYM SPOSOBEM POZWALAJCYM NAM NA SZYBKIE DOKONANIE ZMIANY JEST WYTWO RZENIE POCZUCIA PRZYMUSU TAK SILNEGO, E NATYCHMIAST ODCZUJEMY KONIECZNO DZIAA NIA. Jeli chcemy spowodowa zmiany, musimy zrozumie, e problem ley nie w tym, czy potrafimy ich dokona, ale w tym, czy ich dokonamy. Fakt, czy dokonamy zmian, czy te nie, sprowadza si do poziomu motywacji, a ta z kolei opiera si na dwch potnych siach, ktre ksztatuj nasze ycie: cierpienia i przyjemnoci.
Kada zmiana, ktrej dotychczas dokonae w swoim yciu, jest rezultatem zmiany twoich neuroasocjacji dotyczcych przy czyn cierpienia i przyczyn przyjemnoci. Jednak czsto ciko nam zmieni si dlatego, e mamy mieszane odczucia dotyczce zmian. Z jednej strony chcemy si zmieni. Nie chcemy zacho rowa na raka z powodu palenia. Nie chcemy popsu sobie kon taktw z innymi tylko dlatego, e nie panujemy nad wasnymi nastrojami. Nie chcemy, by nasze dzieci czuy si nie kochane dlatego, e jestemy dla nich surowi. Nie chcemy przez reszt ycia odczuwa depresji spowodowanej tym, co zdarzyo si w przeszoci. Nie chcemy czu si ofiarami. Jednak z drugiej strony boimy si zmian. A jeli rzuc palenie i mimo to umr na raka, a w dodatku pozbawi si przyjemnoci, ktr daway mi papierosy?" Co bdzie jeli pozbd si wszy stkich negatywnych uczu zwizanych z gwatem i raz jeszcze padn jego ofiar?" MIESZANE ODCZUCIA powoduj, e ze zmian czymy zarwno cierpienie, jak i przyjemno. Powoduj to, e nasz umys nie jest pewien, jak dziaa, i to wanie nie pozwala nam w peni wykorzysta wasnych moliwoci. Tylko dlatego nie potrafimy dokona zmian, ktre byyby kwesti jednej chwili, gdybymy cakowicie si do nich przekonali. Jak zmieni t sytuacj? Jedn z rzeczy, ktre potrafi odmieni dokadnie kadego, jest stan osignicia GRANICY CIERPIENIA. Cierpienie staje si wtedy tak wielkie, e odczu wamy konieczno natychmiastowej zmiany. Dochodzimy do punktu, w ktrym umys mwi nam: Dosy! Nie mog czu si w ten sposb ani dnia, ani chwili duej." Czy kiedykolwiek dowiadczye takiego stanu na przykad w zwizku z drugim czowiekiem? Czy trzymae si z kim, cho cierpiae z tego powodu i zupenie nie bye szczliwy, a mimo to zostae? Jeli tak, to dlaczego? Mylae, e wszystko si jako uoy, cho nie robie nic, by to poukada. Skoro po wodowao to twoje cierpienie, to dlaczego nie odszede? Bye nieszczliwy, ale strach przed nieznanym by silniejszym czyn nikiem motywacyjnym. Mwie sobie pewnie: Tak, jestem nieszczliwy, ale co bdzie, jeli odejd i nigdy ju nie znajd so bie nikogo? Teraz przynajmniej wiem, jak radzi sobie z cier pieniem."
162
163
Wanie takie myli powstrzymuj ludzi przed dokonywaniem zmian. Jednak w kocu pewnego dnia cierpienie spowodowane tym zwizkiem stanie si wiksze od obaw przed nieznanym, tak wic osigniesz granic cierpienia i podejmiesz decyzj, by co zmieni. By moe sytuacja taka przydarzya ci si na skutek twego wasnego wygldu, kiedy postanowie, e musisz natych miast co zrobi z nadwag. By moe osigne granic cierpie nia w momencie, gdy w aden sposb nie moge si wcisn w ulubione spodnie, albo poczue, e masz do, kiedy z led woci wdrapae si na schody, gdy bardzo ci w tym przeszka dzay za grube uda. Moe by to widok zwaw tuszczu wylewa jcych si znad paska przy spodniach? Dwignia wykorzystywana jest do podnoszenia olbrzymich ciarw, z ktrymi nie poradzilibymy sobie w inny sposb. Lewarowanie, czyli wykorzystanie dwigni, jest niezbdne przy uwalnianiu si od takich ciarw, jak palenie, picie, obarstwo czy przeklinanie, oraz od takich wzorcw emocjonalnych, jak uczucia depresji, zmartwienia, strachu, poczucie niszoci oraz podobne. Zmiana wymaga czego wicej ni tylko wiedzy, e powiniene si zmieni. Zmiana wymaga, by na najgbszym moliwym poziomie emocjonalnym oraz podstawowym poziomie zmysowym wiedzia, e MUSISZ si zmieni. Jeli wielokrotnie prbowae dokona jakiej zmiany i za kadym razem ponosie klsk, oznacza to po prostu, e POZIOM TWOJEGO CIER PIENIA JEST NIEWYSTARCZAJCY, BY PRZEDSI WZI T ZMIAN. Nie osigne granicy cierpienia, ktra stanowi potrzebn ci dwigni. Ilekro prowadziem prywatn terapi, najwaniejsze byo dla mnie znalezienie najpotniejszej moliwej dwigni, ktra pomogaby mojemu pacjentowi w czasie jednej wizyty dokona zmiany, ktrej nie by w stanie dokona caymi latami. Kad sesj zaczynaem od stwierdzenia, e nie mog pracowa z kim, kto nie chce si zmieni ju teraz. Wrd powodw ta kiego mojego zachowania by rwnie fakt, e jedna taka sesja kosztowaa trzy tysice dolarw i nie chciaem, by pacjenci in westowali czas i pienidze, jeli nie byli cakowicie zdecydowani, e pragn osign rezultat natychmiast, w czasie tej jednej sesji.
DIETA ALPO Niedawno pewna kobieta uczszczajca na moje se minarium opowiedziaa mi o stosowanej przez siebie absolutnie niezawodnej strategii zrzucania zbdnych kilogramw. Razem z przyjacik wielokrotnie postana wiay schudn, ale za kadym razem nie dotrzymywa y sowa. W kocu i jedna, i druga osigna moment, w ktrym pozbycie si nadwagi zrobio si koniecznoci. Wiedza zdobyta podczas moich zaj podpowiadaa im, e musz znale co, co popchnie je do dziaania, potrzeboway jednak lewara, ktry pomgby im udwi gn ten ciar. Musiay wic poczy cierpienie nie do wyobraenia z faktem zamania danego sobie sowa po raz kolejny. Postanowiy da sobie nawzajem i wszystkim wspl nym przyjacioom najwitsze sowo honoru, e jeli tym razem zlekcewa obietnic, kada z nich zje pusz k karmy dla psw firmy Alpo. Aby odsun pokus z dala od siebie, kada z nich przez cay czas trzymaa w widocznym miejscu puszk karmy Alpo. Opowiaday mi, e ilekro zaczy odczuwa gd, bray t puszk i na gos czytay wszystko, co wydrukowano na nalepce. A poniewa wrd skadnikw nie byo raczej apetycz nych pokarmw, bez trudu przychodzio im dotrzyma sowa. Osigny swj cel bez puda!
Czsto byli to ludzie, ktrzy przybywali do mnie z drugiego koca kraju. Mysi o tym, e odel ich do domu, nie prbujc nawet zaj si ich problemem, motywowaa wic ich do powicenia na przykad trzydziestu minut na przekonanie mnie, e naprawd im na tym zaley i zrobi wszystko, aby zmieni si tu i teraz. Przy tego rodzaju dwigni wypracowanie jakiejkolwiek zmiany byo niewielk kwesti. Parafrazujc Nietzschego, mona powiedzie, e ten, kto ma mocne dlaczego", zniesie kade jak". Z dowiadczenia wiem,
164
165
e odpowied na pytanie jak" stanowi dwadziecia procent sku tecznej i trwaej zmiany. Pozostae osiemdziesit procent to odpo wied na pytanie dlaczego". Jeli zbierzemy kilka wystarczajco wanych powodw, by si zmieni, w cigu minuty moemy zmieni cos, czego nie udawao nam si zmieni przez wiele lat.
Dajcie mi wystarczajco dug dwigni i wystarczajco mocn podpor, a sam jeden porusz cay glob.
ARCHIMEDES
NAJDUSZ DWIGNI, JAK MOESZ DLA SIEBIE ZNALE, JEST CIERPIENIE, KTRE PYNIE Z TWOJEGO WNTRZA, NIE Z ZEWNTRZ. NAJWIKSZYM CIERPIE NIEM CZOWIEKA JEST WIADOMO, E YJE ON PO NIEJ POZIOMU WASNYCH MOLIWOCI. Jeli nie b dziemy dziaa zgodnie z naszym wasnym obrazem siebie, jeli nasze zachowanie stanie w sprzecznoci z naszymi wymaganiami, z opini, jak o sobie ywimy, przepa midzy tym, jak dziaamy, a tym, kim jestemy, zmusi nas do przedsiwzicia zmian. Lewarowanie polegajce na uwiadomieniu komu roz bienoci midzy tym, kim jest, a tym, jak dziaa, moe si okaza niewiarygodnie skuteczne w powodowaniu zmian. Nie jest to presja wywierana przez czynniki zewntrzne, lecz presja pynca od wewntrz. JEDNYM Z NAJSILNIEJSZYCH MOTYWW DZIAANIA OSOBOWOCI LUDZKIEJ JEST CH ZA CHOWANIA SPJNOCI OSOBOWEJ. Powodem, dla ktrego tak wielu z nas wydaje si zaprzecza samym sobie, jest po prostu fakt, e nigdy nie uwiadamiamy sobie wasnej niespjnoci. Jeli chcesz komu pomc, wykorzystujc ten wanie rodzaj lewarowania, nie powiniene wytyka mu jego niekonsekwencji, lecz raczej zada kilka pyta po to, by sam zda sobie z niej spraw. To o wiele silniejsza dwignia ni atak. Jeli prbujesz wywiera jedynie zewntrzn presj, twj rozmwca bdzie si jej opiera. Natomiast oparcie si presji wewntrznej jest prawie niemoliwe.
Tego typu presja jest bardzo cennym narzdziem, ktrego moesz uy wobec samego siebie. Bogie zadowolenie z siebie zawsze powoduje stagnacj. Dopki nie rozwiniesz w sobie potnego niezadowolenia z obecnych wzorcw zachowa, dopty nie bdziesz mia wystarczajcej motywacji do przedsiwzicia zmian. Spjrzmy prawdzie w oczy: zwierz zwane czowiekiem reaguje tylko na presj. Dlaczego wic zdarza si, e ludzie nie zmieniaj si nawet wtedy, gdy czuj i wiedz, e powinni? CZ Z WPROWA DZENIEM ZMIANY WICEJ CIERPIENIA NI Z JEJ NIEWPROWADZANIEM. By zmieni kogokolwiek, a wic rwnie i samych siebie, musimy po prostu odwrci te proporcje tak, aby brak zmiany sta si bardzo bolesny (by kojarzy si z cier pieniem wikszym, ni potrafimy znie), a myl o wprowadzeniu zmian staa si atrakcyjna i przyjemna. Aby wic zyska prawdziw dwigni, zadawaj sobie WY WOUJCE CIERPIENIE PYTANIA: Ile bdzie mnie kosztowao, jeli si nie zmieni?" Wikszo z nas zajmuje si bez reszty szacowaniem kosztw zmiany. Ale jaka jest cena, ktr pacimy za jej brak? Co strac w moim yciu, jeli si nie zmieni? Jakie koszty ju pac, emocjonalne, fizyczne, psychiczne, finansowe i duchowe?" Spraw, aby cierpienie powodowane brakiem zmiany stao si dla ciebie tak realne, tak wielkie i tak wyranie odczuwalne, by nie mg ju duej odkada podejmowania dziaa. Jeli to nie wystarcza, pomyl o kosztach, jakie ponosz twoi bliscy, wspmaonek, ukochana osoba, dzieci i inni, na ktrych ci zaley. Wielu z nas zrobi o wiele wicej dla innych ni dla samych siebie. Wyobra wic sobie ze wszelkimi szczegami, jak powstrzymywanie si przed zmian wpynie negatywnie na wszystkich tych, ktrzy s dla ciebie wani. Kolejny krok to ZADAWANIE SOBIE PYTA NIOS CYCH W ODPOWIEDZI PRZYJEMNE SKOJARZENIA. Py tania te maj ci pomc poczy pozytywne odczucia z ide wprowadzenia zmiany. Jeli si zmieni, jak bd si czu? Co bd o sobie myla? Jak si zyskam, jeli zmieni ten aspekt mojego ycia? Co jeszcze bd mg osign, jeli naprawd zmieni si dzisiaj? Jak bd si czuli moja rodzina i przyjaciele? O ile szczliwszy si stan?"
166
167
Najwaniejsze jest zdobycie jak najwikszej liczby powodw albo, jeszcze lepiej, jak najsilniejszych powodw, dla ktrych zmiana musi nastpi natychmiast, a nie kiedy w przyszoci. Jeli nie odczuwasz teraz przymusu zmiany, oznacza to, e nie korzystae w ogle z adnej dwigni. Teraz, kiedy skojarzye ju w systemie nerwowym brak zmiany z cierpieniem, a zmian z przyjemnoci, moesz przy stpi do kolejnego etapu NWA.
NWA KROK T R Z E C I
Przeam ograniczajce ci wzorce

Aby konsekwentnie doznawa okrelonych uczu, wyrabiamy w sobie charakterystyczne wzorce mylenia, skupiajc si na tych samych obrazach i mylach, zadajc sobie te same pytania. Pro blem polega na tym, e wikszo ludzi chce osiga nowe rezul taty, ale nadal dziaa w stary sposb. Kiedy usyszaem, e sza lestwo definiuje si jako cige robienie tego samego i oczeki wanie za kadym razem innego rezultatu". Nie zrozum mnie le. Nic zego ci nie dolega i nie musisz mie poukadanych klepek". (Jestem zdania, e powiniene uni ka ludzi, ktrzy w taki wanie sposb si o tobie wyraaj.) Moliwoci, ktrych potrzebujesz, aby zmieni dowolny obszar wasnego ycia, tkwi w tobie samym ju teraz. Po prostu wy tworzye w sobie szereg neuroasocjacji, ktre nie pozwalaj ci tych moliwoci w peni wykorzysta. Musisz wic przebudowa wasne poczenia neuronowe tak, aby raczej nieprzerwanie po magay ci zmierza dokadnie w tym kierunku, w jakim chcesz i, ni popychay w kierunku frustracji i obaw. Aby osign w yciu nowe rezultaty, nie moemy ogranicza si tylko do wyznaczenia sobie celu i lewarowania. Musimy mie siln motywacj zmian. Jeli jednak robimy wci to samo, powielamy te same niewaciwe wzorce, nasze ycie nie ulegnie zmianom i b dziemy dowiadcza jedynie coraz wikszych frustracji i cierpie. Czy kiedykolwiek widziae much zamknit w jakim pomieszczeniu? Natychmiast szuka ona wiata, a wic podlatuje
do okna i usiujc wydosta si na zewntrz, raz po raz rozbija si o szyb, czasami przez wiele godzin. Czy kiedykolwiek widziae tak wanie zachowujcych si ludzi? Maj wielk motywacj, dysponuj potn dwigni. Ale w sytuacji, gdy chcesz wydosta si na zewntrz przez zamknite okno, nie pomoe najwiksza nawet motywacja. Musisz zmieni podejcie. Mucha ma szanse wydostania si na zewntrz, tylko jeli przestanie na chwil uderza o szyb i sprbuje znale inne wyjcie. Jeli bdziemy powiela te same stare wzorce, nie osigniemy niczego poza starymi rezultatami. Pyty gramofonowe produkuj wci te same dwiki, poniewa wytoczono na nich jeden wzorzec: malekie spiralne rowki, w ktrych zakodowany jest dwik. Co si stanie, jeli wemiesz tak pyt i kilkanacie razy zarysujesz j za pomoc szpilki? Po ktrej kolejnej rysie wzorzec zostanie naruszony tak znacznie, e pyta nigdy ju nie zagra dawnej melodii. Podobnie z ludmi. Naruszenie ograniczajcego kogo wzorca zachowa lub emocji moe cakowicie odmieni jego ycie. A poniewa takie dziaania czsto staj si dwigni, wystarcz tylko te dwa kroki, by zmieni dosownie wszystko. Pozostae kroki skadajce si na NWA maj zapewni, by zmiana staa si nieodwracalna i trwaa, oraz pozwoli ci dokona nowych wyborw, ktre przynios rado i si. Podczas trzydniowego seminarium Unlimited Power (TM) , kt re niedawno prowadziem w Chicago, udao mi si przeama jeden taki wzorzec. Pewien mczyzna twierdzi, e chce pozby si naogu jedzenia czekolady. Dla mnie jednak byo jasne, e postrzeganie samego siebie jako uzalenionego od sodyczy dawao mu olbrzymi przyjemno. Na bawenianej koszulce, ktr mia na sobie, widnia napis: dam krwi, ale udobrucham si za czekolad." By to wyrany dowd, e mczyzna ten, choby moe i chcia przesta poera sodycze, czerpa rne zyski z utrzymywania swojego naogu. Czasem ludzie d do zmiany, poniewa okrelone zacho wania lub uczucia sprawiaj im bl. Mog te jednak odnosi korzyci wanie z tego, co chc zmieni. Jeli na przykad kto zostanie ranny i nagle cae otoczenie zaczyna mu suy pomoc, przynosi jedzenie i okazywa wielkie zainteresowanie, moe
168
169
si nagle okaza, e rany nie goj si zbyt szybko. Cho z jednej strony chory chce pozby si blu, z drugiej podwiadomie pragnie odczuwa wicej przyjemnoci, ktra pynie z troski okazywanej mu przez innych. Moesz robi wszystko jak najlepiej, lecz jeli w wtrny zysk okae si zbyt wielki, znajdziesz si z powrotem na starych ciekach. Czowiek czerpicy wtrne zyski przejawia mieszane odczucia wobec koniecznoci dokonania zmian w swoim yciu. Twierdzi, e chce si zmieni, ale czsto podwiadomie wierzy, e utrzymanie starych wzorcw zachowa i odczu daje mu co, czego nie zdobdzie w aden inny sposb. Dlatego niechtnie bdzie si stara wyj z depresji, cho niewtpliwie powoduje ona jego cierpienie. Dlaczego? Choby dlatego, e depresja zwraca na niego uwag innych. Czowiek taki nie chce odczuwa depresji, ale te rozpaczliwie pragnie zainteresowania. W kocu zwycia potrzeba przycigania uwagi innych. Ale zaspokojenie tej potrzeby stanowi jedynie wtrn korzy. Aby spraw wyjani, musimy da temu komu odpowiednio siln dwigni, ktra go zmieni, lecz musimy te wskaza mu sposb zaspokojenia potrzeb. Cho jestem pewien, e gdzie gboko ten mczyzna chcia pozby si swojego sodkiego naogu, jestem te przekonany, e mg go wykorzystywa po to, by skupia na sobie uwag innych. Ilekro mamy do czynienia z wtrnymi korzyciami, niezbdne jest zastosowanie bardzo silnego lewarowania. Dlatego zdecydowaem si na zaburzenie wzorca przekona.Prosz pana! - wykrzyknem. - Mwi pan, e jest gotw rzuci swj nag. To wspaniale. Jest tylko jedna rzecz, ktr musimy zrobi, zanim na zawsze si pan z nim poegna." Na jego pytanie, co to za rzecz, odpowiedziaem: Aby przygotowa do tego paski organizm, przez najblisze dziewi dni wolno panu je tylko czekolad. Nic wicej." Ludzie na sali zaczli chichota, a on sam patrzy na mnie niepewnie. Czy mog co pi?" - spyta. Tak, wod. Moe pan pi cztery szklanki wody dziennie, ale na tym koniec. Poza tym tylko czekolada." Wzruszy ramionami i powiedzia: W porzdku, mog to zrobi i bez zmiany. Ale troch mi szkoda, e wyjdziesz na gupca." Umiechnem si i dalej prowadziem zajcia. Szkoda, e nie widziae, co wydarzyo si pniej. Na sali pojawiy si dziesitki czekolad, czekoladek i cukierkw, ktre
ludzie wyjmowali z torebek i kieszeni i podawali wielbicielowi sodyczy. Do przerwy obiadowej zosta on dosownie zasypany akociami. Podszed do mnie w czasie przerwy. Dzikuj, to byo wspaniae" - powiedzia, odwijajc, a nastpnie pakujc sobie do ust cukierka, zdecydowany pokaza, e mnie pokona. Jednak nie zdawa sobie sprawy z faktu, e walczy nie ze mn, tylko z sa mym sob. Ja jedynie uywaem jego ciaa jako dwigni, ktrej byo mi potrzeba. Czy wiesz, jak wielkie pragnienie wywouje cukier? Pod koniec dnia dosownie palio go w gardle i z pewnoci traci sporo ze swojej czekoladowej pasji za kadym razem, gdy kto podawa mu kolejn czekoladk albo wrzuca do kieszeni kolejn gar cukierkw. Drugiego dnia straci humor, ale jeszcze gotw by si broni. Zjedz jeszcze troch czekolady" - nalegaem. Odwin tabliczk Trzech Muszkieterw i patrzy przy tym na mnie bez sowa. Kiedy wszed do sali trzeciego ranka, wyglda jak kto, kto ca noc spdzi nad misk klozetow. Jak niadanie?" - spytaem przy akompaniamencie miechw sali. Nie najlepsze" - przyzna sabo. Moe jeszcze troch sodyczy?" Niechtnie przyj cze kolad od kogo siedzcego z tyu, ale nawet na ni nie spojrza, nie mwic o rozpakowaniu. Co si dzieje? - spytaem. - Czyby mia pan dosy? Przecie jest pan mistrzem w jedzeniu czekolady. No, to jeszcze troch. Moe M&M z masem orzechowym? A moe krwk? Czy nie chce pan sprbowa? Nie leci panu linka?" Im duej mwiem, tym bardziej zielenia na twarzy. W ko cu nie wytrzyma. Za nic w wiecie!" - krzykn. Dopiero kiedy wszyscy zebrani wybuchnli miechem, zda sobie spraw, co powiedzia. Skomentowaem to tylko jednym zdaniem: W ta kim razie prosz wyrzuci sodycze i usi." Pniej pomogem mu wybra co, co zastpioby przyje mno wizan z czekolad, pokazujc przyjemnoci, ktre za rwno dodaway si, jak i nie wymagay, by sobie szkodzi. I wte dy zabraem si do pracy z nim. Codziennie warunkowaem nowe skojarzenia i pomagaem mu zastpi stary nag caym zestawem nowych zachowa: wzmacniajce oddechy, wiczenia fizyczne,
170
odpowiednio bogata w wod dieta, waciwe dobieranie produktw ywnociowych i tak dalej.* Czy udao mi si wytworzy u tego faceta umiejtno lewarowania? Jasne, e tak! Wywoanie cierpienia fizycznego by o ni niewtpliwie. Czowiek, ktry cierpi, zrobi wszystko, by zamieni cierpienie na przyjemno. Jednoczenie udao mi si zachwia jego wzorcem przekona. Wszyscy inni prbowali sprawi, by PRZESTA je sodycze. Ja zadaem, by je jad! A tego nigdy by si nie spodziewa i to wanie znacznie osabio jego wzorzec. Gwatownie skojarzy jedzenie sodyczy z tak wielkim cierpieniem, e poczenie neuronowe wytworzyo si w cigu zaledwie jednej nocy. Jego stary wzorzec przekona by ju do odrzucenia. Kiedy jeszcze prowadziem prywatny gabinet, ludzie przy chodzili do mnie, siadali naprzeciwko mojego biurka i zaczynali opowiada o swoim problemie. Zwykle ju po kilku sowach tracili kontrol nad sob i wybuchali paczem. Zawsze wtedy podnosiem si z miejsca i gono owiadczaem: Chwileczk." To zupenie ich zaskakiwao, a ja cignem: Przecie nawet jeszcze nie zaczlimy pracowa!" Reakcj byy niemal zawsze przeprosiny i natych miastowe odzyskanie kontroli nad wasnymi emocjami. Trzeba to byo zobaczy! Ludzie, ktrzy sdzili, e utracili ju wszelk kontrol nad wasnym yciem, w jednej chwili udowadniali, e doskonale wiedz, jak zmienia swoje zachowanie i odczucia! Jednym z najlepszych sposobw na zachwianie czyjego wzorca zachowa lub odczu jest nakonienie tej osoby do zrobienia czego zupenie przez ni nieoczekiwanego. Zastanw si nad kilkoma sposobami, ktre pozwol ci zachwia twoje wasne wzorce. Pomyl przez chwil o sposobach, ktre naj skuteczniej zburz wzorce zwizane z uczuciami frustracji, przy toczenia i przegranej, dajc ci przy tym jak rado. Kiedy nastpnym razem zaczniesz odczuwa depresj, podskocz kilka razy, spjrz w niebo i najbardziej idiotycznym gosem wrzanij: A-LLE-LU-JA! Dzi nie mierdz mi nogi!" Tego typu gupie zachowanie z pewnoci odwrci twoj uwag, a ju na pewno zmieni nastawienie ludzi znajdujcych si wok ciebie, kiedy zdadz sobie spraw, e nie jeste ju smutny - co najwyej szalony! * Wicej na ten temat w dziesitym rozdziale ksiki Unlimited Power.
Jeli zbyt duo jesz i chcesz z tym skoczy, podam ci metod dziaania, ktra z pewnoci si sprawdzi, skoro tylko zastosujesz j z oddaniem. Nastpnym razem kiedy w restauracji dojdziesz do wniosku, e jesz zbyt duo, skocz na rwne nogi, wybiegnij na rodek sali i wskazujc na wasne krzeso, krzyknij najgoniej, jak potrafisz: PROSI!" Gwarantuj, e jeli trzy albo cztery razy zachowasz si tak w miejscu publicznym, nie bdziesz si wicej obera! Skojarzysz zbyt wiele cierpienia z tym zachowaniem. Pamitaj, e im bardziej niezwyky i zaskakujcy jest sposb zachwiania wzorca zachowa lub odczu, tym lepsze przynosi rezultaty. Jedn z najwaniejszych jest zasada, by podejmowa dziaanie zmierzajce do zamania wzorca wtedy, kiedy jest on przez ciebie wykorzystywany. Przerywanie wzorcw zachowa zdarza si nam kadego dnia. Kiedy mwisz, e wanie ci co ucieko z gowy i stracie wtek, informujesz, e kto lub co przerwao ci twj wzorzec koncentracji. Czy kiedykolwiek znalaze si w sytuacji, gdy nagle co przerwao ci rozmow ze znajomym i po chwili wracae do niej pytaniem: O czym to rozmawialimy?" Z pewnoci tak, a to klasyczny przykad przerwanego wzorca. Pamitaj! Jeli chcesz wywoa zmian w swoim zachowaniu, a w przeszoci nauczye si dochodzi do przyjemnoci okrn drog, ktra prowadzi przez szereg negatywnych konsekwencji, musisz przeama ten stary wzorzec. Musisz przemiesza jego elementy nie do poznania, znale nowy wzorzec (co stanowi nastpny krok) i warunkowa go tak dugo, a stanie si automa tycznym zachowaniem.
JAK PRZEAMYWA OGRANICZAJCE NAS WZORCE UCZU I ZACHOWANIA

Odpowiednio czste przerywanie jakiego wzorca potrafi zmieni niemal kadego. Prostym sposobem na przeamanie wzorca jest PRZEMIESZANIE ODCZU, ktre czymy ze wspomnieniami. Jedynym powodem naszego smutku jest fakt, e w umysach przedstawiamy sobie dane wydarzenie w taki wanie, a nie inny sposb. Na przykad, jeli twj szef ci skrzyczy, a ty przez reszt
172
173
dnia bdziesz do tego wydarzenia wraca raz po raz, przypo minajc sobie ca scen i wykrzyczane uwagi, bdziesz si czu coraz gorzej. Dlaczego wic masz pozwoli, by jakie dowiad czenie przez cay czas wywierao na ciebie wpyw? Czy nie lepiej przemiesza zwizane z tym wydarzeniem myli tak, aby nie dowiadcza ju zwizanych z nim negatywnych uczu? Moe nawet jeste w stanie wyobrazi je sobie jako co miesznego! Sprbuj zastosowa t technik wanie teraz, wyobraajc sobie co takiego: pomyl o sytuacji, ktra wywouje twj smutek, frustracj lub zo. Zastosuj dwa pierwsze kroki NWA, ktre ju omwilimy. Jeli wic teraz sytuacja ta wywouje w tobie negatywne uczucia, jakimi uczuciami chciaby je zastpi? Dlaczego chciaby mie takie wanie uczucia? Ich odczuwanie uniemoliwiaj ci skojarzenia, ktre poczye z t konkretn sytuacj. Czy nie byoby wspaniale, gdyby mg o niej myle z pozytywnymi uczuciami? Sprbuj zastosowa dwigni. Jeli nie zmienisz swoich odczu zwizanych z t sytuacj, jak bdziesz si czu? Raczej fatalnie, prawda? Czy chcesz zapaci t cen? Czy chcesz dalej w zwizku z t osob czy sytuacj zachowa wszystkie te negatywne uczucia? Czy nie poczuby si lepiej, gdyby to teraz zmieni?
PRZEMIESZANY WZORZEC
Masz ju do siln dwigni. Przemieszaj wic teraz obezwad niajce ci uczucia tak, aby ju nie pojawiay si w takim wanie wzorcu. 1. SPRBUJ WYOBRAZI SOBIE CA SYTUACJ, KTRA TAK BARDZO CI DRCZY I NIEPOKOI. Przedstaw j sobie tak, jakby oglda film. Nie przejmuj si zupenie, po prostu obejrzyj j, obserwujc wszystko, co si wydarzyo. 2. WYOBRA SOBIE JESZCZE RAZ CA T SYTUACJ, ALE TYM RAZEM JAKO KARYKATUR. Sid wygodnie w krzele, umiechnij si gupawo, odetchnij par razy gboko i sprbuj przyjrze si caej sytuacji od koca do pocztku, najszybciej, jak tylko potrafisz. Jeli kto powiedzia ci co zego, to przyjrzyj mu si, jak poyka swoje sowa! I tak do samego pocztku, a pniej
jeszcze szybciej od pocztku do koca. Tym razem sprbuj wyobrazi sobie wszystko w zupenie innych kolorach, na przykad twarze ludzi w kolorach tczy. Jeli jest kto, kto wyjtkowo ci denerwuje, wyobra go sobie z uszami Myszki Miki i nosem Pinokia. Powtrz to wszystko co najmniej dziesi razy: od pocztku do koca, od koca do pocztku, najszybciej, jak potrafisz, mie szajc wasne odczucia i zabarwiajc je humorem i miechem. Sprbuj doda do ogldanego oczyma wyobrani obrazu muzyk, na przykad ulubion piosenk albo typow melodi z filmw rysunkowych. W ten sposb poczysz ze star sytuacj dziwaczne dwiki. To ostatecznie zmieni twoje odczucia. Najwaniejsza jest tu szybko, z jak wyobraasz sobie ca scen, oraz przesada i humor, ktre potrafisz zastosowa. 3. TERAZ PO RAZ KOLEJNY ZASTANW SI NAD CA SYTUACJ ZWRACAJC UWAG NA ODCZUCIA, KTRE W TOBIE WYWOUJE. Jeli wykonywae to wicze nie skutecznie i z zaangaowaniem, zamae wzorzec zwizany z t sytuacj tak wiele razy, e z trudem przyjdzie ci wrci do wi zanych z ni pocztkowo negatywnych odczu. Moesz w ten sposb radzi sobie z sytuacjami, ktre nie daway ci spokoju przez cae lata. Czsto takie podejcie jest o wie le skuteczniejsze od ponawiania prb analizy przyczyn i okolicz noci caego zajcia, poniewa analiza w aden sposb nie zmienia odczu, jakie z danym wydarzeniem wiesz. Cho wydaje si to wszystko bardzo proste, technika miesza nia sytuacji sprawdza si w wikszoci wypadkw, nawet wtedy, gdy mamy do czynienia z urazami. DLACZEGO SI SPRAW DZA? PONIEWA NASZE UCZUCIA OPARTE S NA OB RAZACH, JAKIE WYTWARZAMY W UMYLE, ORAZ DWIKACH I ODCZUCIACH, KTRE KOJARZYMY Z TYMI OBRAZAMI. Zmieniajc obrazy i dwiki, zmieniamy te uczucia na dany temat. Wielokrotne warunkowanie znacznie utrudnia powrt do starego wzorca. Innym sposobem przeamania starego wzorca jest przerywanie czego w poowie, technika urwanego filmu". Jeli wielokrotnie przerywasz zachowanie kierowane okrelonym wzorcem, po czenie neuronowe zacznie powoli sabn. Po ustanowieniu po czenia nerwowego umys dysponuje jakby gotow ciek, ktra,
174
175
nie uywana, zaczyna zarasta. Podobnie jak w kadym innym wypadku, tracisz powoli zdolno, ktrej nie wiczysz. Pozbywszy si starego wzorca dysponujesz miejscem, ktre powiniene czym zapeni.
NWA KROK C Z W A R T Y
Sta przed alternatyw, ktra bdzie ci wzmacnia

Czwarty krok jest decydujcy dla wytworzenia trwaej zmiany. GWN PRZYCZYN, DLA KTREJ WYSIKI TAK WIE LU LUDZI KOCZ SI JEDYNIE CHWILOW ZMIAN, JEST FAKT, E NIE POTRAFI ONI ZNALE ALTER NATYWNEGO SPOSOBU POZBYCIA SI CIERPIENIA I ZYSKANIA PRZYJEMNOCI. Wielu dociera do punktu, w ktrym zmiana staje si dla nich koniecznoci, poniewa cz zbyt wielkie cierpienie ze starym wzorcem i zbyt wielk przy jemno z myl o zmianie. Udaje im si nawet zakci dotych czasowe wzorce, jednak pniej nie maj ich czym zastpi. Musisz pamita, e neurologiczne wzorce powstaj po to, aby ci pomc unika cierpienia i zyskiwa przyjemno. Wzorce te s trwae i nawet choby miay negatywne skutki uboczne, bdziesz do nich wraca, jeli nauczye si w taki wanie sposb pozbywa cierpienia. Bdziesz wraca dlatego, e nie znasz adnego lepszego sposobu na uzyskanie podanych przez ciebie uczu. Jeli zastosowae rzetelnie przedstawione dotychczas elementy NWA, wiesz, czego chcesz i co ci powstrzymuje przed osigniciem celu. Znalaze dwigni, ktr zastosujesz, i zamae stary wzorzec zachowa lub odczu. Teraz musisz wypeni powsta luk za pomoc nowego zestawu wyborw, ktre przynios tak samo przyjemne efekty, ale bez negatywnych efektw ubocznych. Jeli rzucie palenie, musisz wymyli nowy sposb albo szereg sposobw, ktre zastpi wszystkie korzyci, jakie moge odnosi ze starego nawyku. Korzyci pynce ze starego wzorca zachowa musz zosta zachowane w nowym, przy jednoczesnej eliminacji efektw ubocznych. Czym moesz za-stpi zmartwienie? Moe rnymi dziaaniami zmie rzajcymi do zrealizowania planu, ktry pomoe osign twoje
cele? Depresj mona zastpi, skupiajc si na moliwociach pomocy innym, ktrzy tej pomocy potrzebuj. Jeli nie bardzo wiesz, jak pozby si cierpienia i zacz odczuwa przyjemno po tym, jak przestae pali, pi, martwi si albo wykorzystywa niepodane wzorce zachowa lub emocji, MOESZ ZNALE ROZWIZANIE, WZORUJC SI NA TYCH, KTRYM UDAO SI JU WCZENIEJ ZMIENI SWOJ SYTUACJ. Znajduj ludzi, ktrzy dokonali trwaych zmian. Gwarantuj ci, e przekonasz si, i mieli oni alternatywny sposb dla swoich starych zachowa. Dobrym przykadem jest mj przyjaciel Fran Tarkenton. Kiedy wsplnie z Franem zaczynalimy przygotowywa moje programy telewizyjne, mia on nag, ktry mnie prawdziwie zaskoczy. By mianowicie uzaleniony od ucia tytoniu. Kiedy podczas rozmowy ze mn nagle odwrci gow i splun. Zupenie nie pasowao to do mojego obrazu eleganckiego i silnego m czyzny. Tymczasem on robi to od ponad dwudziestu lat. Fran powiedzia mi pniej, e ucie tytoniu byo dla niego jedn z najwikszych przyjemnoci. Traktowa tyto jak najlep szego przyjaciela. Jeli by w drodze i poczu si samotnie, zaczy na u i uczucie samotnoci znikao. Kiedy nawet powiedzia przyjacioom, e gdyby mia wybiera midzy seksem i tytoniem, wybraby ucie tytoniu! Jak ma si to do faszywych neuroasocjacji? Po prostu wypracowa sobie przejcie od cierpienia do przyjemnoci via ucie tytoniu. Po latach cigego stosowania, a wic wzmacniania, wytworzy w sobie neuronow autostrad, prowadzc od tytoniu do przyjemnoci. Co spowodowao, e zmieni swoje zachowanie? Pewnego razu, nie bez pomocy przyjaci, dostrzeg, i ucie tytoniu jest cakowicie sprzeczne z obrazem czowieka, jakim si sta. Nag ten wiadczy, e nie panuje on nad swoim yciem, a poniewa odpowiedzialno za wasne ycie bya dla Frana jedn z najwyszych wartoci, nie mg si jej przeciwstawia. Sytuacja ta zacza sprawia mu zbyt wiele cierpienia. Skupiajc swoj uwag na moliwoci zachorowania na raka jamy ustnej, wyobraa to sobie bardzo wyranie, a w kocu po niedugim czasie zniechci si do uywania tytoniu. Myli te stay si jego dwigni i pomogy przeama wzorzec, dziki ktremu poprzednio czy tyto z przyjemnoci.
176
177
Kolejn wan rzecz jest fakt, e Fra znalaz inne rda przyjemnoci, ktre okazay si nawet skuteczniejsze od tytoniu. Odda si pracy jeszcze bardziej ni dotychczas i zacz osiga rezultaty, ktre z jego firmy KnowledgeWare uczyniy jedn z najlepszych firm komputerowych na Wall Street. Ale to nie wszystko. Poniewa rzuci tyto i potrzebowa kompana, posta nowi znale sobie prawdziwego towarzysza ycia. Pozna kobiet swoich marze i nauczy si czerpa ze zwizku z ni uczucia i emocje tak wielkie, jakich nie znalazby nigdzie indziej. Jeli wystarczajco mocno naruszymy swoje stare wzorce, nasz umys bdzie czsto automatycznie szuka zastpczych, aby da nam odczucia, ktrych potrzebujemy. Dlatego wanie ludzie, ktrzy w kocu przeami nawyk palenia, czasem przybieraj na wadze: ich umys szuka sposobw wytworzenia tych samych przyjemnych odczu i aby je zyska, zaczynaj zbyt duo je. Wane jest wic, abymy wiadomie wybierali nowe zachowania lub uczucia, ktrymi zastpujemy stare.
BADANIA NA TEMAT PRZEMIAN

Nancy Mann przeprowadzia badania statystyczne, aby oceni stopie rehabilitacji grupy byych narkomanw. Badania te wykazuj, e PRZYJCIE ZACHOWA ZASTPCZYCH ODGRYWA NAJWANIEJSZ ROL, nawet w tym tak zoo nym procesie zmiany.* Pierwsza grupa badanych zmuszona zostaa do porzucenia naogu przez zastosowanie rnego rodzaju presji zewntrznych, czsto wywieranych przez system prawny. Jednak, jak ju mwi limy w czci dotyczcej lewarowania, ZEWNTRZNA PRE* Nancy Mann, A Diagnostic Tool with Important Implications for Treatment of Addiction: Identification of Factors Underlying Relapse and Remission Time Distributors (Narzdzia diagnostyczne oraz implikacje dla leczenia uzalenie: identyfikacja czynnikw warunkujcych nawroty oraz rozkad czasu cakowitego wyleczenia) w: The International of the
Additions" 1984.
SJA RZADKO POWODUJE TRWALE REZULTATY. Tak wic kobiety i mczyni w tej grupie szybko wrcili do starego naogu, kiedy tylko presja zewntrzna osaba lub ustaa, na przykad w sytuacji, gdy wypuszczono ich z wizienia. Druga grupa badanych skadaa si z narkomanw, ktrzy na prawd chcieli pozby si uzalenienia. Ich motywacja bya wic gwnie wewntrzna. W rezultacie zmiany w ich zachowaniu utrzymay si o wiele duej, czsto a do dwch lat od momentu podjcia decyzji o rzuceniu narkotykw. Jednak znaczny stres mg spowodowa w kocu zaamanie. Wtedy wikszo z nich wracaa do naogu i ponownie sigaa po narkotyki, aby w ten sposb pozby si cierpienia i zyska przyjemno. Dlaczego? Poniewa nie znaleli oni zastpstwa dla starych pocze neuronowych. TRZECIA GRUPA ZNALAZA WYJCIE ALTERNA TYWNE, KTRYM ZASTPIA UZALENIENIE. Wyjciem tym byo co, co dawao im uczucia, ktrych szukali, lub nawet co, co pozwalao im si poczu lepiej ni przedtem. Niektrzy t>ddalisi zwizkom z innymi ludmi, rozwojowi duchowemu albo pracy zawodowej, mogcej wywoa w nich wielk pasj. W rezultacie WIELU Z NICH NIGDY NIE WRCIO DO STA REGO NAOGU, A REDNI CZAS CAEJ TEJ GRUPY PRZED PIERWSZYM ZAAMANIEM WYNIS OSIEM LAT. Ci, ktrym udao si odrzuci cakowicie narkotyki, postpowali zgodnie z pierwszymi czterema punktami NWA i wanie dlatego odnieli sukces. Jednak niektrzy z nich wytrzymali tylko osiem lat. Dlaczego? Poniewa nie wykorzystali pitego elementu NWA, ktry jest bardzo wany dla osignicia trwaoci zmiany.
NWA KROK PITY
Uwarunkowanie nowego wzorca do uzyskania jego trwaoci

Uwarunkowanie zapewnia trwao i spjno nowo wprowa dzonej zmiany.* Najprostszym sposobem uwarunkowania czego Zobacz te rozdzia siedemnasty ksiki Unlimited Power.
178
179
kolwiek jest cige wiczenie tak dugo, a wytworzymy pocze-nie neurologiczne. Jeli wic znajdziesz odpowiedni alter natywn moliwo dla starego wzorca, wyobraaj j sobie do pty, dopki wyranie nie zobaczysz, e moesz dziki niej szybko pozby si cierpienia i zyska przyjemno. Wtedy twj umys zacznie kojarzy, e w ten sposb mona zawsze osiga podane rezultaty. Jeli tego nie zrobisz, wrcisz do starego wzorca. Jeli bdziesz prbowa tej nowej moliwoci wci od nowa, z wielkim zaangaowaniem emocjonalnym, wytworzysz po czenie neuronowe, wsk ciek, ktra po kolejnych prbach i kolejnych emocjach zamieni si w autostrad prowadzc do osignicia podanych przez ciebie rezultatw i tym samym stanie si elementem twoich zwyczajowych zachowa. PAMI TAJ, E TWJ UMYS NIE POTRAFI ODRNI TEGO, CO SOBIE PRZEKONUJCO WYOBRAASZ, OD TEGO, CZEGO NAPRAWD DOWIADCZASZ. Warunkowanie poz wala ci automatycznie porusza si po nowej drodze, pozwala ci omija z pen prdkoci wszystkie objazdy", ktrymi po ruszae si dotychczas. Dziki warunkowaniu powrt do po drowania starymi szlakami staje si bardzo trudny. Siy uwarunkowania nie da si przeceni. Ostatnio czytaem, e najlepszy koszykarz Boston Celtics, Larry Bird, nakrca scenk reklamow, w ktrej mia odda niecelny rzut. Dziewi razy z rzdu trafia do kosza, zanim udao mu si chybi. Tak mocno uwarunkowa si przez wszystkie lata kariery. Kiedy dostaje do rk pik, automatycznie zachowuje si wedug wzorca, ktrego celem jest umieszczenie piki w koszu. Jestem pewien, e gdyby przebada t cz mzgu Larry'ego Birda, ktra oddziauje na ru chy wykonywane podczas rzutu, odkryby potne poczenie neuronowe. Czowiek moe uwarunkowa dowolne zachowanie, jeli powtarza je wystarczajco czsto i z odpowiednim zaanga owaniem emocjonalnym. Kolejnym krokiem jest stworzenie planu, ktry ma wzmacnia twoje nowe zachowanie. Jak moesz nagradza si za sukces? Nie czekaj, a minie pierwsza rocznica rzucenia palenia. Daj sobie nagrod ju po pierwszym dniu! Nie czekaj, a zgubisz osiemdziesit funtw twojej wagi. Nie czekaj nawet na schudnicie o jeden funt! Z satysfakcj poklep si po ramieniu w chwili, kiedy
bdziesz w stanie odsun od siebie talerz, na ktrym jeszcze znajduje si jedzenie. Wyznacz sobie szereg krtkoterminowych celw, jakby szereg kamieni milowych na swojej drodze, i wy pacaj sobie nagrod natychmiast po osigniciu kadego z nich. Jeli twoim problemem byy zmartwienia i depresje, nagradzaj si za kadym razem, gdy zamiast si martwi zaczniesz dziaa, gdy umiechniesz si w odpowiedzi na pytanie, jak ci idzie. Naley ci si nagroda ju za rozpoczcie procesu zmian niezbdnych dla uzyskania dugofalowego sukcesu. W ten sposb twj system nerwowy nauczy si czy ze zmian wielk przyjemno. Ludzie, ktrzy chc schudn, nie zawsze dostrzegaj rezultaty natychmiast. Zgubienie kilku funtw wagi nie przemieni ci cudownie w Elle McPherson czy Mela Gibsona. Jest wic bardzo wane, aby nagradza si natychmiast po podjciu okrelonych dziaa lub osigniciu jakichkolwiek postpw emocjonalnych, jak choby decyzja, by przebiec si wok wasnego bloku zamiast pobiec do najbliszego McDonalda. Jeli tego nie zrobisz, moesz szybko znale si w sytuacji, w kt rej powiesz sobie: No dobrze, schudem o funt, ale wci jestem gruby. To zajmie cae wieki. Bd si musia mczy jeszcze tyle czasu..." I wtedy te krtkoterminowe oceny zaczniesz wykorzy stywa jako wymwk dla dobrej" wyerki. Zrozumienie wagi WZMACNIANIA REAKCJI znacznie przyspieszy proces warunkowania nowego wzorca. Niedawno miaem przyjemno przeczyta ksik pira Karen Pryor pod tytuem Don't shoot the dog (Nie strzelaj do psa). Szczerze j polecam wszystkim tym, ktrzy chc dokadnie pozna zasady warunkowania. W ksice tej znajdziesz pewne proste wskazwki dotyczce modyfikowania zachowa zwierzcia. Dokadnie odpowiadaj one wnioskom, ktre ja sam wycignem po latach ksztatowania zachowa ludzi. To naprawd fascynujce, jak podobni s ludzie i zwierzta; gdy idzie o siy, ktre kieruj ich dziaaniem. Poznanie podsta wowych zasad warunkowania pozwala zachowa kontrol nad tymi siami i tworzy wasny los zgodnie z naszym wyborem. Moemy y jak zwierzta - manipulowani okolicznociami i wszystkim tym, co znajduje si wok nas, albo nauczy si wa runkowania i wykorzysta je, by do maksimum zwikszy nasz
180
181
potencja. Karen Pryor opisuje w swojej ksice, jak przez cae lata wykorzystywaa cierpienie do tresowania zwierzt: bicz i krzeso w przypadku lww, wdzido w przypadku koni i smycz dla psw. Jednak napotkaa problemy w wykorzystywaniu cierpienia w przypadku delfinw. Ilekro prbowaa sprawi im bl, po prostu odpyway! Dziki temu wanie zrozumiaa, jak wane jest POZYTYWNE WZMACNIANIE w tresurze zwierzt.
runek, nowy przywilej i tak dalej. Moemy te stosowa wzmac nianie negatywne. Moe to by zmarszczenie brwi, podniesiony gos, a nawet kara cielesna. Istotne jest, bymy zrozumieli, e wzmacnianie nie jest rw noznaczne z nagrod czy kar. WZMACNIANIE JEST REAKCJ NA OKRELONE ZACHOWANIE NATYCHMIAST PO TYM, JAK MIAO ONO MIEJSCE, PODCZAS GDY NAGRODA I KARA MOG NASTPI DUO PNIEJ.
wiczenie moe sprawi wszystko. Nie ma dla tej metody rzeczy niemoliwych. Moz zmieni ze zasady w dobre, moe zniszczy ze przekonania i odtworzy dobre. Moz uczyni z ludzi aniow.
MARK TWAIN
WSZYSTKO WE WACIWYM CZASIE

Waciwa koordynacja czynnoci w czasie jest absolutnie niezbdna dla skutecznego warunkowania. Jeli trener wykrzyknie: Dobrze!", tu po tym, jak zawodnicy jego druyny przeprowadz dobr akcj, ma na nich o wiele wikszy wpyw, ni gdyby chcia z pochwa poczeka do koca meczu. Dlaczego? Poniewa od czucia wywoywane wzmacnianiem naley poczy z wzorcem wtedy, gdy jest on wykorzystywany. Jednym z problemw naszego systemu sdowniczego jest fakt, e przestpcy czsto otrzymuj kar dopiero po wielu latach od popenienia przestpstwa. Oczywicie zwykle zdaj sobie oni spraw z przyczyn kary, jednak wzorzec zachowania, ktry przecie jest rdem caego problemu, pozostaje nienaruszony. Co wicej, przestpca nie czy z tym wzorcem adnego cier pienia. To jedyny sposb, ktry pozwala naprawd zmieni nasze zachowania i emocje. Musimy nauczy nasz umys, by pracowa w sposb efektywny, a mona tego dokona nie poprzez intelekt, a tylko neurologicznie. Problemem jest tu oczywicie fakt, i wikszo z nas nie zdaje sobie sprawy, e nieustannie warun kujemy si nawzajem i ksztatujemy w ten sposb zachowanie wasne i innych. Czsto te warunkujemy ludzi negatywnie zamiast pozytywnie. Prosty przykad tego zjawiska mia miejsce w przypadku byego chopaka mojej crki Jolie. Jolie bya bardzo zajta szko, nauk taca i sztuk teatraln, w ktrej graa. Chopak chcia,
Podstawow zasad organizujc dowoln metod warunkowania sukcesu" jest sia tkwica we wzmacnianiu reakcji. Musisz pamita, e aby regularnie wywoywa okrelone zachowania lub emocje, trzeba stworzy uwarunkowany wzorzec. Wszystkie wzorce s rezultatem uwarunkowania. Zwaszcza w przypadku regularnego wywoywania okrelonych emocji lub zachowa, gwnym czynnikiem jest warunkowanie.
PRAWO WZMACNIANIA REAKCJI

KADY WZORZEC EMOCJI LUB ZACHOWA, KTRY PODLEGA CIGEMU WZMACNIANIU, STAJE SI RE AKCJ AUTOMATYCZN I BEZWARUNKOW. BRAK WZMACNIANIA POWODUJE W KOCU ZANIK WZORCA. Moemy wzmacnia zachowanie wasne lub cudze za pomoc wzmacniania pozytywnego. Ilekro prezentujemy podane za chowania, nagradzamy si. Nagrod moe by pochwaa, poda-
182
183
aby odwiedzaa go codziennie. Dlatego ilekro zdarzao si, e z braku czasu nie bya u niego kilka dni, podczas kolejnej wizyty przyczynia jej wiele cierpienia. Oczywicie chcia sprawi, by odwiedzaa go czciej, a mimo to wybra strategi zadrczania jej wymwkami przy kadej wizycie. Czy kiedykolwiek popenie ten bd? Jeli chcesz, aby chopak, dziewczyna albo wspmaonek czciej ci odwiedzali, czy sdzisz, e pomoe ci w osigniciu celu zmuszanie ich do te go? A kiedy w kocu przyjd, czy witasz ich wymwkami? Czy telefonujc zaczynasz rozmow od stwierdze typu: No, w kocu podniosa suchawk! To chyba cud. Czy zawsze ja musz dzwo ni do ciebie pierwszy?" Jeli tak, to wiedz, e twoje dziaanie po prostu uczy blisk ci osob, by ci nie odwiedzaa ani nie dzwonia do ciebie. Wywoujesz bowiem jej cierpienie natychmiast po tym, jak zrobi waciw rzecz. Jakie bd tego skutki? Osoba ta poczy cierpienie z odwiedzaniem ci i bdzie tego w przyszoci unika. W przypadku Jolie sytuacja ta trwaa wiele miesicy, a w kocu poczua, e nie ma wyjcia. Jeli go nie odwiedzaa, czyo si to dla niej z cierpieniem. Jednak odwiedziny te przynosiy bl. Jak pewnie si domylasz, to negatywne wzmacnianie osabio tak wiele elementw ich zwizku, e w kocu si rozstali. Jeli naprawd chcesz, by kto ci odwiedza, musisz oka zywa rado przy kadej wizycie. Powiedz, jak bardzo tsknie, jak bardzo czekae na te odwiedziny. To z pewnoci pomoe skojarzy wizyt u ciebie z czym przyjemnym. Pamitaj, e jeli chcesz, by jakie zachowanie si powtarzao, powiniene poczy z nim przyjemno, a nie cierpienie. Konsultujc wiele przedsibiorstw w caych Stanach Zjed noczonych, zauwayem, e wikszo firm usiuje motywowa swoich pracownikw, wykorzystujc jako gwny element swojej strategii wzmacnianie negatywne. Najczciej za gwny czynnik motywujcy uznaj one strach przed kar. To oczywicie sprawdza si tylko przez krtki czas. Prdzej czy pniej firmy te wpadaj w podobne kopoty, z jakimi borykaj si pastwa Europy Wschodniej: ludzie yj w strachu tak dugo, jak dugo nie dojrzej do buntu.
Drug gwn strategi uywan przez firmy s bodce finansowe. Cho z pewnoci jest to wspaniay pomys i spotyka si z dobrym przyjciem, skuteczno jest tu ograniczona. Nadchodzi bowiem moment, w ktrym adne dodatkowe bodce nie wywouj podwyszenia jakoci pracy. I wikszoci firm przychodzi si przekona, e osigny ju granic i nie s w stanie nic wicej zrobi. Jeli kto konsekwentnie wzmacnia reakcje za pomoc pienidzy, ludzie dochodz do przekonania, e ilekro zrobi co wartociowego, naley im si natychmiast nagroda natury ekonomicznej. Zaczynaj wic pracowa wycznie dla zapaty i nie zrobi niczego, dopki jej nie dostan. W ten sposb firmy ograniczaj wasne moliwoci, aby sprosta daniom ekonomicznym swoich pracownikw. Trzeci i najsilniejszy sposb motywowania ludzi opiera si na rozwoju osobowym. Pomagajc swoim pracownikom rozwin si i dorasta, pomagasz im nauczy si z pasj podchodzi do ycia, ludzi i do pracy. Sprawiasz, e chc pracowa coraz lepiej, mie swj wkad w powodzenie firmy. Zachowuj si tak ze wzgldu na wasne poczucie dumy raczej ni z powodu presji jakichkolwiek czynnikw zewntrznych. Nie znaczy to oczywicie, e nie powiniene stosowa adnego systemu bodcw, jednak wrd nich musi si znale ten najsilniejszy: pomoc w rozwoju osobowym.
Dobro i zo, nagroda i kara s jedynymi motywami istoty rozumnej: stanowi one ostrogi i cugle, ktrymi nakania si do pracy ca ludzko i kieruje ni.
JOHN LOCKE
ROZPLANUJ WZMACNIANIE PO TO, ABY ZMIANY BYY TRWAE

Kiedy zaczynasz budowa nowe zachowania lub wzorce emocjonalne, jest bardzo wane, aby wzmacnia samego siebie lub kogokolwiek innego, w kim chcesz te wzorce utrwali. Tak wic na pocztku,
184
185
ilekro prezentujesz podane zachowanie (na przykad odsunicie talerza, na ktrym wci jeszcze znajduje si jedzenie), musisz si za nie nagrodzi, da sobie samemu pozytywne wzmocnienie, cos, co sprawi ci rado i przyjemno. Jednak po jakim czasie nagroda nie bdzie ju tak skuteczna i tak oczekiwana. To, co kiedy byo niespodziank i czym wyjtkowym, stanie si norm. Poniewa tak bardzo powiciem si pomaganiu innym, ilekro przechodz przez lotnisko, daj pienidze tym, ktrzy o nie prosz. Nigdy nie zapomn pewnego mczyzny, ktry zawsze sta w okrelonym miejscu na lotnisku. Czsto z tego lotniska korzystaem i stale dawaem mu jakie pienidze. Jednak pewnego ranka bardzo si spieszyem i w dodatku nie miaem nic w portmonetce. Kiedy przechodziem obok niego umiech nem si i powiedziaem: Dzie dobry! Przykro mi! Ale nie mam dzi pienidzy." Zareagowa zoci, poniewa nie daem mu tego, na co zawsze mg ode mnie liczy. Nie wolno ci zapomina, e przyjemne zaskoczenie jest jed nym z najradoniejszych przey dowiadczanych przez istot ludzk. Wanie dlatego, jeli chcesz, by twoje zachowanie utrzymao si przez dugi czas, musisz zrozumie i wykorzysta zasad zwan ZMIENNYM ROZPLANOWANIEM WZMA CNIANIA. Posu si prostym przykadem zaczerpnitym z tresury delfinw. Kiedy treser chce nauczy delfina skaka, pocztkowo po prostu czeka, a zwierz samo wyskoczy z wody. Wtedy na gradza je ryb tu po tym, jak miao miejsce podane zachowanie. W ten sposb delfin w kocu wytwarza neuroasocjacj, ktra in formuje go, e jeli wyskoczy z wody, dostanie ryb. To poczenie przyjemnoci z zachowaniem podanym przez tresera pozwala treserowi uwarunkowa delfina. Jednak po jakim czasie treser nagradza ryb tylko, jeli delfin skacze wysoko. Powoli zwikszajc swoje wymagania, jest on w stanie ksztatowa zachowanie zwierzcia. Oto klucz do zrozumienia takiego postpowania: JELI DELFIN OTRZYMUJE NAGROD ZA KADYM RAZEM, MOE SI DO NIEJ PRZYZWYCZAI I WYUCZONE ZACHO WANIA NIE BD NIEZAWODNE. Tak wic przy kadym kolejnym wiczeniu delfin otrzymuje nagrod po pitym skoku,
czasem po pierwszym, a moe drugim. Delfin nie moe by pewien, ktry skok przyniesie mu nagrod. Poczucie prze widywania nagrody poczone z poczuciem niepewnoci, po ktrej prbie nagrod otrzyma, sprawia, e zwierz pracuje za wsze z najwikszym moliwym wysikiem. Nigdy nie przyjmuje nagrody za cos oczywistego. Dokadnie ta sama sia popycha ludzi do hazardu. Jeli raz sprbowali i zostali nagrodzeni - a wic poczyli przyjemno z otrzyman nagrod, podniecenie i przewidywanie kolejnych zyskw zmuszaj ich, by brnli dalej. Czsto, nie otrzymawszy adnej nagrody przez duszy czas, maj nawet mocniejsze poczucie, e tym razem nagroda ich nie minie. Jeli kto sprbuje gier hazardowych i nie zdobdzie adnej gratyfikacji, nie bdzie do nich wraca. Jednake nawet kilka niewielkich nagrd, zdobycie drobnej puli, zarobienie" z powrotem czci wasnych pienidzy wyrabia w graczach przekonanie, e w kocu rozbij bank. Wanie dlatego ludzie, ktrzy rzucaj nag (na przykad palenie albo hazard) na kilka miesicy, a nastpnie postanawiaj sprbowa jeszcze ostatni raz", w rzeczywistoci wzmacniaj tylko wzorzec zachowania, ktry chc wyeliminowa, i tym samym utrudniaj sobie uwolnienie si od naogu na cae ycie. Jeli zapalisz jednego tylko papierosa, stymulujesz swj ukad nerwowy, by oczekiwa, e w przyszoci te otrzyma tak na grod. Podtrzymujesz wysok aktywno tej neuroasocjacji, a wic wzmacniasz nawyk, ktry przecie chcesz zniszczy. Jeli chcesz wzmocni czyje zachowania dugofalowo, moesz wykorzysta USTALONE ROZPLANOWANIE WZMA CNIANIA. Karen Pryor opisuje w swojej ksice, jak uczy si delfiny wykonywania dziesiciu skokw pod rzd. Ot aby sprawi, by delfin wykonywa dziesi skokw jeden po drugim, musisz nagradza go dokadnie po kadym dziesitym skoku. Nie moesz wymaga tego zachowania zbyt wiele razy bez adnego wzmocnienia, jednak jeli delfin otrzyma nagrod TYLKO po kadym kolejnym dziesitym skoku, szybko nauczy si, e skoki od pierwszego do dziewitego nie musz by naj lepsze, i bdzie je wykonywa znacznie gorzej. Dokadnie tak sam reakcj moemy zaobserwowa u ludzi, ktrzy otrzymuj pobory co dwa tygodnie. Pracownicy wiedz,
186
e oczekuje si od nich okrelonych zachowa, za ktre regularnie otrzymuj zapat. Niebezpieczestwo polega na tym, e niektrzy ludzie szybko ucz si prezentowa okrelone zachowania przy minimalnym wasnym wysiku, poniewa nie ma elementu zas koczenia. To oczywiste, e w miejscu pracy wszyscy spodziewaj si pensji. Jednak jeli jest to jedyna zapata, pracownicy bd robili wycznie to, czego si od nich oczekuje, ogranicz si do minimum tego, za co im si paci. Jeli jednak pojawi si od czasu do czasu niespodzianki, jak premie, pochway, awanse czy te inne nagrody, wo w swoj prac dodatkowy wysiek w nadziei, e zostan docenieni i nagrodzeni. Jednak te nagrody nie mog by w aden sposb przewidywalne, poniewa stan si wtedy nieskuteczne, zostan uznane za oczywiste i zachowanie pracownikw znw zacznie by sterowane poczuciem, e nagroda im si naley. Rnicuj nagrody, a osigniesz lepsze rezultaty w zmienianiu samego siebie i wszystkich, ktrymi kierujesz. Jest jeszcze jedno narzdzie, ktre moesz wykorzysta do wzmacniania, tak zwana PULA. Pula intensyfikuje wzmocnienie. Jeli na przykad raz na jaki czas dasz delfinowi niejedn, ale trzy lub cztery ryby w nagrod za waciwe zachowanie, zwierz zacznie by przekonane, e skoro zwikszy swoje wysiki, spotka si z wielk nagrod. Sprawia to, e delfiny przez cay czas skonne s dawa z siebie jak najwicej. Ludzie reaguj podobnie. Firmy, ktre przyznaj pracownikom nagrody o wiele wiksze od spodziewanych, daj im olbrzymi motywacj do kontynuowania dobrej pracy w przyszoci, pozwalajc im przypuszcza, e kiedy nagroda bdzie jeszcze wiksza. Ta sama zasada moe zdziaa cuda w twoich kontaktach z wasnymi dziemi!
jemno zwykle wystarcza, aby przeama stare wzorce, i zwierz zaczyna poddawa si tresurze. I znw podobiestwo do zachowa ludzkich. Jeli kto, kto wydaje si robi wszystko nie tak, nagle otrzymuje nagrod ot tak, z powodu przyjani czy troski, moe zyska w ten sposb stymulacj do zupenie innych zachowa. JEDNAK NAJWANIEJSZE W WARUNKOWANIU JEST NATYCHMIASTOWE WZMACNIANIE PODANEGO ZA CHOWANIA. Jak tylko zauwaysz, e lekko przyjmujesz co, co uprzednio ci frustrowao, natychmiast wzmacniaj swoje zachowanie. Zrb to jeszcze raz i spraw sobie jeszcze wiksz przyjemno. Pomiej si troch. Pamitaj, e zawsze kiedy wytwarzasz w sobie silne emocje, pozytywne albo negatywne, wytwarzasz rwnie poczenie w systemie nerwowym. Jesli bdziesz ten wzorzec cigle powtarza, jesli bdziesz cigle stawia sobie przed oczami obrazy, ktre wywouj twoj si i umiech, bdzie ci o wiele atwiej by silnym i mia si w przyszoci. Dlaczego? Poniewa wytworzysz w sobie taki wzorzec. Dokadnie w chwili gdy ty sam lub kto, kogo chcesz wzma cnia, robi co waciwego, daj mu nagrod. Konsekwentnie wzmacniaj podane zachowania za pomoc takiej nagrody, ktrej ty sam lub kto inny pragnie najbardziej. Nie auj nagrd w postaci ulubionej muzyki, umiechu czy wyobrae o osiga nym celu. WARUNKOWANIE JEST NAJWANIEJSZE ONO WANIE POZWALA NA DUGOFALOW SKUTECZ NO. NIE WOLNO CI ZAPOMINA, E KADY WZO RZEC ZACHOWA LUB WZORZEC EMOCJONALNY AU TOMATYZUJE SI I UWARUNKOWUJE PRZEZ CIGE WZMACNIANIE I NAGRADZANIE. KADY WZORZEC KTREGO NIE WZMACNIAMY, MUSI ZANIKN. Postawie ju pi pierwszych krokw. Czas wic na ten ostatni.
NWA KROK S Z S T Y
USTAW SI NA DOBRYCH POZYCJACH

Metoda puli moe by stosowana wobec kogo, kto nie ma abso lutnie adnej motywacji do osigania jakichkolwiek rezultatw. Kiedy treserom przychodzi pracowa z delfinem, ktrego trudno im motywowa, daj mu czasem od razu dwanacie ryb, nawet jeli nie zrobi nic, by na nie zapracowa. Wywoana tym przy-
Sprawd si!
Zobaczmy, czego do tej pory dokonae. Najpierw podje decyzj dotyczc nowych wzorcw emocjonalnych i zachowa, ktre chcesz osign, oraz znalaze dwigni, ktra pomoe ci unie
188
189
ciar zmian. Nastpnie zakcie stary wzorzec i znalaze dla niego zachowanie alternatywne, ktre uwarunkowywae tak dugo, jak dugo nie stao si ono automatyczne. Ostatni krok na tej drodze to sprawdzenie, czy wszystko to bdzie dziaa w przy szoci. Do sposobw pozwalajcych ci to zrobi naley jedna z metod Programowania Neurolingwistycznego noszca nazw prby przyszoci". Wyobraasz sobie na przykad sytuacj, ktra kiedy ci frustrowaa, i sprawdzasz, czy nadal budzi ona w tobie poczucie frustracji, czy te zostaa ju zastpiona wzorcem narzucajcym poczucie fascynacji". Jeli wci jeszcze cignie ci do pa pierosw, wyobra sobie siebie w bardzo trudnej sytuacji i prze konaj si, czy bdziesz chcia sign po papierosa, czy te pj dziesz pobiega albo zaczniesz robi co innego, w zalenoci od tego, jakie wyjcie alternatywne ci warunkuje. Wyobraajc sobie bodce, ktre w przeszoci wywoyway twoje stare emocje lub zachowania, i spostrzegajc, e twoje nowe wyjcie pozwala ci dziaa automatycznie, przekonasz si te, e nowy wzorzec bdzie dziaa w przyszoci. Musisz te sprawdzi ekologi zmian, ktre wanie wprowadzie. Sowo ekologia" implikuje badanie konsekwencji. Jaki bdzie wpyw zmian, ktre wanie poczynie w samym sobie, na wszystkich tych, ktrzy ci otaczaj? Czy zmiany te bd sprzyja twojej pracy i yciu osobistemu? Upewnij si, czy ten nowy wzorzec bdzie waciwy w odniesieniu do twojego obecnego stylu ycia, przekona i wartoci. Na nastpnej stronie znajdziesz list prostych instrukcji, ktre pomog ci sprawdzi, czy twj nowy wzorzec sukcesu bdzie trway i czy jest waciwy. Jeli twoja prba stworzenia nowego wzorca nie powioda si, musisz wrci do pocztku, do pierwszego kroku. CZY NA PRAWD WIESZ, CO I DLACZEGO CHCESZ OSIGN? Powtrz drugi krok. Wikszo ludzi, ktrym nie udao si wprowadzi zmian, zwykle nie miaa odpowiednio silnej dwigni. By moe bdziesz musia publicznie zobowiza si do wpro wadzenia zmian, aby zyska silniejsz dwigni. Uczy to zobo wizanie wobec ludzi, ktrzy ci nie popuszcz! Jeli sdzisz, e dysponujesz dobr dwigni, wr do kroku trzeciego. Jeli wiesz, czego chcesz, i masz motywacj do dzia-
ania, by moe zachowujesz si jak mucha, ktra raz po raz ude rza o szyb. Robisz cigle to samo, robisz to coraz lepiej, a nie osigasz rezultatw. MUSISZ WIC PRZEAMA WZORZEC ZACHOWANIA. Skoro dojdziesz do wniosku, e trzy pierwsze kroki uczynie waciwie, przejd do kroku czwartego. Jeli bowiem mimo to nie osigne zmiany, z pewnoci problem ley wanie tutaj. RAZ JESZCZE POSZUKAJ SILNEJ ALTERNATYWNEJ MOLIWOCI DLA STAREGO WZORCA POZBYWANIA SI CIERPIENIA I ZYSKIWANIA PRZYJEMNOCI. MOLI WO TA MUSI BY CO NAJMNIEJ TAK PRZEKO NUJCA I TAK CI WYGODNA, JAK STARE PODEJCIE. Znaczy to, e masz teraz okazj wyprbowania wasnej pomy sowoci. Znajd jaki wzr, kogo, komu wczeniej udao si pozby tego samego nawyku lub negatywnego zestawu emocji, ktre chcesz zmieni. Jeli natomiast zacze ju wprowadza zmiany, ale prze rwae ten proces, niewtpliwie nie wzmocnie nowego wzorca odpowiedni dawk przyjemnoci. Wykorzystaj wic krok pity - warunkowanie. WYKORZYSTAJ WSZYSTKIE TYPY WZMACNIANIA, ABY ZAKORZENI I UTRWALI NOWE WZORCE. Sze krokw NWA mona wykorzysta do wszystkiego: sprawiajcych problemy reakcji, kopotw w interesach czy te nawyku krzyczenia na wasne dzieci. Przypumy, e zbytnio martwisz si rzeczami, na ktre nie masz adnego wpywu. Jak w tej sytuacji wykorzystaby te sze krokw, aby zmieni obezwadniajcy ci wzorzec? 1. Zadaj sobie pytanie: Czego chc zamiast zmartwienia?" 2. Wykorzystaj zasad dwigni. Zdaj sobie spraw ze sposobw, w jakie zmartwienie niszczy twoje ycie. Doprowad to wszystko do progu cierpienia: zobacz, ile by za to musia za paci w przyszoci, po to, by naprawd nie potrzebowa ju paci tak wielkiej ceny. Wyobra sobie, ile radoci przyniesie ci pozbycie si wreszcie tego ciaru, zyskanie prawdziwej swobody rana zawsze! 3. Zniszcz stary wzorzec! Ilekro zaczynasz si martwi, zakcaj ten wzorzec cakowicie gupimi zachowaniami. Zacznij
190
191
SPRAWDZENIE EKOLOGII ZMIAN 1.CZY NA PEWNO CZYSZ WIELKIE CIERPIENIE ZE STARYM WZORCEM? Czy mylc o poprzednich zachowaniach i uczuciach wyobraasz sobie rzeczy naprawd bolesne zamiast tych przyjemnych? 2.CZY NA PEWNO CZYSZ WIELK PRZYJEMNO Z NOWYM WZORCEM? Czy mylc o nowych zachowaniach i uczuciach wy obraasz sobie i czujesz rzeczy przyjemne zamiast przy krych? 3.CZY JESTE W ZGODZIE Z WYZNAWANYMI WAR TOCIAMI, PRZEKONANIAMI I ZASADAMI? Czy nowe zachowania i odczucia s zgodne z wartociami, zasadami i przekonaniami, ktre stosujesz w swoim yciu? (Zajmiemy si tym dokadniej w nastpnym rozdziale.) 4.CZY NA PEWNO KORZYCI PYNCE ZE STAREGO WZORCA ZOSTAY UTRZYMANE? Czy nowe zachowania i uczucia pozwol ci osiga korzyci i dadz poczucie przyjemnoci, ktre dawa ci stary wzo rzec? 5.PRBA PRZYSZOCI: WYOBRA SOBIE SIEBIE ZACHOWUJCEGO SI W TEN NOWY SPOSB W PRZYSZOCI. Wyobra sobie co, co skonioby ci w przyszoci do uruchomienia starego wzorca. Przekonaj si, czy potra fisz wykorzystywa nowy wzorzec zamiast starego. duba w nosie albo wrzanij na cay gos: C za pikny po ranek!" 4. Znajd sobie dodajc si alternatywn moliwo starego wzorca. Co moesz robi zamiast zamartwiania si? Signij po kalendarz i zapisz sobie plan dziaa, ktre moesz podj natych miast zamiast dodawania sobie zmartwie. Moe wybierzesz si na spacer, podczas ktrego zastanowisz si nad nowymi rozwi
i9 zaniami
Suchaj, kole! Skoczyem z proszeniem! " 5. Warunkuj nowy wzorzec. Najlepiej, jak potrafisz, i najcz ciej, jak tylko moesz, wyobraaj sobie nowy wzorzec z wielkim nateniem emocji. Rb to tak dugo, jak dugo nowe zachowanie, nowa mysi albo nowy wzorzec nie stanie si automatyczny. Wzmacniaj swoje reakcje czsto, wracajc do punktu pierwszego: wyobraaj sobie sukcesy, jakie dziki temu odniesiesz w przy szoci. Wczeniejsze postrzeganie rezultatw da ci wiele przy jemnoci. Rwnie i tu wykorzystuj technik powtarzania wy obrae z du doz emocji, aby uwarunkowa nowy wzorzec a do zupenego zautomatyzowania.
192
193
6. Sprawd, czy nowy wzorzec dziaa. Pomyl o sytuacji, ktra poprzednio ci martwia, i przekonaj si, e nie wywouje ona ju zmartwie. Moesz wykorzysta t technik rwnie w interesach. Oto sze krokw NWA w negocjowaniu kontraktu. 1. Krok pierwszy stanowi budowanie zaplecza. Uwiadom sobie, czego chcesz i dlaczego nie moge tego dotychczas osi gn. Czego chce druga strona? Co zyskacie na tym wsplnie? Skd bdziesz wiedzia, e kontrakt jest dobry? 2. Wykorzystaj zasad dwigni. Spraw, aby twj rozmwca poczy cierpienie z odrzuceniem kontraktu i przyjemno z jego podpisaniem. 3. Zakcaj wszelkie wzorce przekona lub zachowa, ktre przeszkadzaj w podpisaniu umowy. 4. Stwrz moliwo, o ktrej wczeniej nie mylae ani ty sam, ani twj rozmwca. Moliwo ta musi zaspokaja potrzeby kadej ze stron. 5. Utrwalaj t moliwo, cigle wzmacniajc przyjemne odczucia, ktre z niej wynikaj. Podkrelaj wci jej pozytywne strony. 6. Przekonaj si, czy twj plan bdzie dobry dla kadego, czy tworzy sytuacj, w ktrej s sami wygrani. Jeli tak, zostanie tylko zoenie podpisw. Dokadnie wedug tych samych zasad moemy nauczy dzieci, by sprztay swj pokj, ulepszy wasne maestwo, podnie jako wasnej firmy, czerpa wicej radoci z pracy zawodowej czy wreszcie ulepsza wasny kraj. Czasem wykorzystuj j nawet dzieci w kontaktach z nami. Pamitaj! Jeli znajdziesz do mocn dwigni i wystarczajco zakcisz czyj wzorzec zachowania, znajdzie on nowy wzorzec i sposoby, by go wzmocni. Jeden z moich przyjaci prbowa niemal wszystkiego, by rzuci palenie. W kocu zwalczy ten wzorzec. Jak? Jego szecio letnia crka wesza kiedy do pokoju w chwili, kiedy pali papie rosa. Dokadnie wiedziaa, czego chce, i dysponowaa potn dwigni. Zniszczya jego wzorzec, mwic ze zami w oczach:
Tato, prosz, przesta si zabija!" Zaskoczony spyta: Kocha nie, uspokj si, prosz. Co si stao? Co ci jest? Przecie ja nie mam zamiaru si zabi!" Dziewczynka potrzsna gow, wska zaa na papierosa i wy kaa: Tato, przesta si tru! Chc, eby by przy mnie, kiedy bd braa lub." Czowiek ten prbowa rzuci palenie wiele razy i za kadym razem ponosi klsk. Ale nie tym razem. Odsun od siebie papierosy i od tamtej pory nie zapali ani razu. Jego szecioletnia crka natychmiast osigna swj cel, chwyciwszy go mocno za serce swoimi maymi rczkami. Znalaz sobie wiele innych rzeczy, ktre robi dla przyjemnoci zamiast palenia. Czasem pierwsze trzy kroki NWA wystarcz, by wywoa w tobie olbrzymie zmiany. Kiedy postanowisz, czego chcesz, znajdziesz siln motywacj i zakcisz stare wzorce, ycie samo sprawi, e spojrzysz na wszystko w nowy sposb. Jeli bowiem dwignia bdzie do silna, poczujesz wrcz przymus znalezienia nowego wzorca i uwarunkowania go. I moesz by pewien, e wiat da ci wiele okazji, by go wyprbowa. Dysponujesz ju narzdziem, ktre pozwoli ci dokona zmian. Trzeba go tylko uy. Ale nie zrobisz tego, jeli nie bdziesz wiedzia, po co go uywasz. Musisz wiedzie, czego naprawd podasz. Musisz znale sposb.
VII. JAK ZDOBY TO, CZEGO CHCESZ
195
Rozdzia sidmy
JAK ZDOBY TO CZEGO CHCESZ

Czyste s te wszystkie emocje, ktre obejmuj caego ciebie i dwigaj w gr. Nieczyste s te, ktre ogarniaj tylko jedn cz twojej duszy i w ten sposb ci znieksztacaj.
RAINER MARIA RILKE
Daj mi pierwsz dziak." Tymi sowami Elvis Presley co dziennie rozpoczyna spenianie dziwacznego rytuau, ktry mia sprawi, by Krl zasn po wysikach wieczornego kon certu. Jego asystent otwiera wtedy pierwsz kopert i podawa mu zwyczajny zestaw": mienice si kolorami tczy barbituraty (amytal, carbitral, nembutal lub seconal), valium i placidyl, po ktrych nastpoway trzy ampuki demerolu, wstrzyki wane tu pod opatkami. Kucharze Elvisa byli gotowi do pracy przez ca dob, ale wzmagali swoj aktywno tu przed jego snem. Zaczynay si zawody: jak duo Krl potrafi zje przed zaniciem. Zwykle byy to trzy cheeseburgery i sze lub siedem deserw banano wych. Potem zasypia w jednej chwili. Jego asystenci czsto mu sieli wyjmowa mu z ust resztki pokarmu, aby si nie udawi. Nastpnie Elvis spa przez mniej wicej cztery godziny Budzi si tak odurzony, e nie mia siy chodzi i trzeba go byo zanosi do azienki. Wtedy prosi o drug dawk, sabo
cignc za rkaw koszuli swojego asystenta. Nie mia siy, by mwi, a co dopiero samemu wzi tabletki, wiec wkada mu je do ust asystent, a nastpnie ostronie wlewa do garda wod. Elvis rzadko mia si poprosi o trzeci porcj. Pomocnik robi wic zastrzyk bez polecenia i pozwala mu spa do pnego popoudnia, kiedy zmczony Krl zmusza swoje ciao do posuszestwa za pomoc dexadryny i wtykanych do nosa waci kw nasczonych kokain. Wtedy dopiero mg wyj na scen. W dniu mierci Elvis by przytomny. Wszystkie trzy dzia ki przyj na raz, zamieniajc je w ten sposb w jedn mier teln dawk. Dlaczego czowiek tak powszechnie podziwiany i uwielbiany, ktry wydawa si mie wszystko, tak bardzo m czy swoje ciao i w tak przeraajcy sposb odebra sobie y cie? David Stanley, przyrodni brat Elvisa, twierdzi, e wola on by odurzony i odrtwiay ni przytomny i nieszczliwy.* Niestety, nietrudno jest wskaza innych sawnych ludzi, ludzi ze szczytw kariery artystycznej lub finansowej, ktrzy podobnie jak Elvis zadali sobie mier, porednio lub bezpo rednio. Byli wrd nich pisarze, jak Ernest Hemingway czy Sylwia Plath, aktorzy - William Holden czy Freddie Prinze, oraz piosenkarze, jak choby Mama Cass Elliot i Janis Joplin. Co wsplnego mieli wszyscy ci ludzie? Po pierwsze, nie ma ich ju midzy nami i strat kadego z nich opakiwalimy po dobnie. Po drugie, wszyscy oni zapacili rachunek za to samo: Kiedy, jako, kto, co... i wtedy bd szczliwy." Jednak kiedy osignli sukces, kiedy wszystko leao w zasigu ich rki i mogli wrcz dotkn amerykaskiego marzenia, prze konywali si, e szczcie wci wymyka im si z rk. Szukali go wic dalej, usiujc trzyma bl istnienia z dala od siebie za pomoc alkoholu, papierosw, narkotykw, obarstwa. Szukali tak dugo, a wreszcie osigali zapomnienie, ktrego tak bardzo pragnli. Nikt z nich nigdy nie odkry prawdziwego rda szczcia. Wszyscy ci ludzie zachowywali si w sposb tak dobrze znany wielu z nas: * Albert Goldman: Down at the End of Lonely Street, Life", czerwiec 1990.
196
197
1. Nie wiedzieli, czego naprawd chc od ycia, wic oszu kiwali si ca mas rodkw zastpczych. 2. Wytworzyli poczenia neuronowe, ktre w ekspresowym tempie przynosiy im cierpienie. Naogi coraz czciej sprowa dzay ich na boczne cieki. Mimo osignicia sukcesu, o ktrym wczeniej marzyli, i mimo mioci i podziwu milionw wielbicieli, znajdowali o wiele wicej odniesie bolesnych ni przyjemnych. Wywoywali w sobie bl naprawd po mistrzow sku, poniewa wytworzone poczenia staway si coraz silniejsze. 3. Nie wiedzieli, co mog zrobi, by poczu si dobrze. Musieli siga po jakie siy zewntrzne, by mc da sobie rad z teraniejszoci. 4. Nigdy nie mieli pojcia, jak wiadomie kierowa wasnym umysem. Zamiast sterowa wasnym yciem, pozwalali, by czynniki zewntrzne steroway ich przyjemnoci i cierpieniem. Porwnaj teraz ycie tych ludzi z listem, ktry otrzymaem niedawno od pewnej kobiety. Wykorzystaa ona moj prac po to, aby cakowicie i do gbi zmieni swoje ycie. Drogi Tony! Bardzo cierpiaam przez cae moje ycie, od wczesnego dziecistwa a do mierci mojego drugiego ma. Rezultatem tych cierpie i blu bya choroba psychiczna, tak zwane zoone zaburzenia osobowoci. Miaam czterdzieci dziewi rnych osobowoci i adna z nich nie wiedziaa nic o pozostaych, nie wiedziaa nic o wydarzeniach w ich yciu. Jedyn ulg przez cae czterdzieci dziewi at choroby przynosiy mi zachowania samodestrukcyjne. Wiem, e brzmi to dziwnie, ale niszczenie samej siebie naprawd dawao mi ulg. Po jednej z wielu prb samobjstwa skierowano mnie do szpitala i oddano pod opiek lekarza. Aby zintegrowa wszystkie te osobowoci, musiaam wrci do urazu, ktry spowodowa chorob. Usiowaam te urazy sobie przypomnie, odczu je wszystkie. Kada z moich odmiennych osobowoci speniaa jak okrelon funkcj, zwykle Z ograniczon pamici i okrelonym poziomem emocjonalnym.
Opiekujcy si mn lekarz by prawdziwym specjalist i uatwi mi dokonanie integracji. W caej terapii pomogo mi uczucie, e wiele z rnych osb tkwicych we mnie byo bardzo nieszczliwych i przez to cae moje ycie stao si tak chaotyczne (adna z tych osobowoci nie wiedziaa nic o yciu pozostaych i przychodzio mi odnajdowa wiele miejsc i sytuacji, o ktrych zupenie nie miaam pojcia). I mj lekarz, i ja bylimy przekonani, e kiedy wreszcie stan si jedn i tylko jedn osob, bd szczliwa. Taki by cel. Ale byam w bdzie. C za szok! Przez rok przeyam pieko. Byam bardzo nieszczliwa i tskniam za kad ze swoich osobowoci. Brakowao mi kadego z ludzi, ktrzy wczeniej naleeli do mnie, i czasem chciaam, by wrcili na dawne miejsce. Wszystko to byo dla mnie bardzo trudne i w cigu tego roku kolejne trzy razy prbowaam odebra sobie ycie. Znw znalazam si w szpitalu. W zeszym roku widziaam w telewizji program Personal Power i zamwiam polecane w nim kasety. Suchaam ich wiele razy, starajc si wychwyci wszystko, co tylko mogam. Zmiana nastpowaa od chwili, gdy zaczam sucha paskiej comiesicznej audycji POWERTALK. Od pana, ju jako pojedyncza istota, nauczyam si rzeczy, ktrych nie uczono mnie nigdy wczeniej. Po raz pierwszy w swoim pidziesicioletnim yciu zrozumiaam, e szczcie przychodzi z wntrza czowieka. Moja jedna osobowo ma teraz w pamici wszystkie te straszliwe przeycia, ktrych doznawaa kada z czterdziestu dziewiciu poprzednich. Teraz kiedy przychodz te wspomnienia, mog na nie patrze, a jeli staj si zbyt trudne, potrafi dziki panu skupi si na czym innym, i to nie przez niszczenie samej siebie jak poprzednio. Nie musz ju wprowadza si w trans zapomnienia, nie musz stawa si kim innym. Dowiaduj si o sobie wci czego nowego i wci ucz si, jak y pojedynczo. Wiem, e wiele jeszcze przede mn nauki i wiele nowych dowiadcze. Wyznaczam sobie cele i prbuj je osign. Na razie postanowiam
198
199
schudn i to mj cel na Boe Narodzenie (to wspaniay witeczny podarunek dla mnie). Wiem te, e chciaabym zwiza si z jakim mczyzn, tym razem na zdrowych zasadach, bez adnego blu. Przed pierwszym pobytem w szpitalu pracowaam dla IBM i miaam cztery wasne firmy. Dzi mam now firm i ciesz si bardzo ze zwikszonych obrotw, ktre udao mi si osign po wyjciu ze szpitala. Zaczynam poznawa moje dzieci i wnuki, ale co najwaniejsze, zaczynam poznawa siebie. Z powaaniem, Elizabeth Pietrzak*
CZEGO CHCESZ?
Zadaj sobie pytanie, czego naprawd chcesz od ycia. Czy chcesz mioci w maestwie i szacunku wasnych dzieci? Czy chcesz mie duo pienidzy, szybkie samochody, pikny dom i dobrze prosperujce interesy? Czy chcesz by podziwia nym przez miliony piosenkarzem rockowym albo aktorem z wasn gwiazd na Hollywood Boulevard? Czy chcesz, by potomni wspominali ci jako konstruktora wehikuu czasu? Czy chcesz zmienia wiat razem z Matk Teres, czy te czynnie dziaa na rzecz ochrony rodowiska? Bez wzgldu na oczekiwania i marzenia, powiniene zada so bie pytanie: Dlaczego chc to zdoby?" Na przykad jeli chcesz mie jak najlepsze samochody, czy powodem nie jest ch poczucia sukcesu i prestiu, ktre masz nadziej w ten sposb uzyska? Dlaczego podasz wspaniaego ycia rodzinnego? Czy nie dlatego, e chcesz przez to osign poczucie mioci, intymnoci, wizw z bliskimi ludmi? Czy chcesz zmienia wiat, poniewa wierzysz, e da ci to poczucie wkadu w ycie innych? Krtko mwic, czy nie jest prawd, e w rzeczywistoci chcesz po prostu zmieni swoje uczucia i odczucia? WSZY-
STKO TO SPROWADZA SI DO FAKTU, E CHCESZ OSIGN SWOJE CELE DLATEGO, E WIDZISZ W NICH RODEK POZWALAJCY CI ZAZNA UCZU, EMOCJI I STANW, KTRYCH PODASZ? Kiedy kto ci cauje, co tak naprawd wywouje wtedy przyjemno? Czy rzeczywicie dotyk, kontakt wilgotnych komrek? Oczywicie, e nie! Gdyby tak byo, podniecaoby ci caowanie wasnego psa! Wszystkie nasze uczucia s niczym innym jak tylko burz reakcji biochemicznych w mz gu i moemy j wywoa w kadej chwili. JEDNAK NAJ PIERW MUSIMY SI NAUCZY WIADOMIE KONTRO LOWA TE REAKCJE. Wikszo z naszych reakcji emocjo nalnych to wyuczone reakcje na otoczenie. Niektre z nich ksztatowalimy wiadomie, podczas gdy inne byy dla nas jak kody pod nogami. Wystarczy zdawa sobie spraw z istnienia tych czynni kw, aby zrozumie, jak si jest STAN. Nie ma wtpliwoci, e wszystkie nasze dziaania zmierzaj do uniknicia cierpienia i zyskania przyjemnoci. Moemy w jednej chwili zmieni to, co w naszym przekonaniu prowadzi do blu lub przyjemnoci, zmieniajc sposb mylenia oraz stany emocjonalno-umysowo-fizyczne. W rozdziale trzecim ksiki Unlimited Power napisaem: Stan mona zdefiniowa jako sum milionw zacho dzcych w nas procesw neurologicznych - ostateczn sum naszych dowiadcze w danej chwili. Wikszo ze stanw, w ktrych si znajdujemy, ma miejsce bez adnej wiadomej kontroli z naszej strony. Postrzegamy co i reagujemy na to, wprowadzajc si w okrelony stan. Moe to by stan dajcy nam dodatkowe moliwo ci albo stan ograniczajcy nasze dziaania. Wikszo z nas nie potrzebuje wiele, by nad tym zapanowa. Czy kiedykolwiek miae kopoty z przypomnieniem sobie imienia kogo znajomego? Czy kiedykolwiek zastanawiae si nad pisowni tak trudnego" sowa jak na przykad chleb? Dla-
* List zamieciem za pozwoleniem Autorki. Ta dzielna kobieta nie tylko wrcia do pracy zawodowej, ale te spoecznie pracuje w szpitalu.
200
201
czego miae te kopoty, cho z pewnoci znae waciw odpowied? Czy jeste gupi? Nie! Znajdowae si w gupim stanie. RNICA MIDZY DZIAANIEM Z BYSKO TLIW INTELIGENCJ I DZIAANIEM Z TPOT PO LEGA NIE NA TWOICH OGLNYCH MOLIWOCIACH, LECZ NA STANIE TWOJEGO UMYSU I(LUB) CIAA W DANEJ CHWILI. Moesz mie talent, odwag i stanow czo Marvy Collins, urok i czar Freda Astaire'a, si i wytrzy mao Nolana Ryana oraz pasj i intelekt Alberta Einsteina, jednak jeli bdziesz nieustannie poddawa si negatywnym stanom, nigdy nie wykorzystasz wszystkich tych obiecujcych moliwoci. Jeli jednak znasz sekret wprowadzania si w najlepsze spord twoich stanw, moesz zdziaa cuda. Stan, w ktrym znajdujesz si w danej chwili, determinuje twj sposb po strzegania rzeczywistoci, a wic rwnie i twoje decyzje oraz zachowania. Innymi sowy, TWOJE ZACHOWANIE NIE JEST SKUTKIEM TWOICH MOLIWOCI I UMIEJ TNOCI, ALE STANU, W JAKIM W DANEJ CHWILI SI ZNAJDUJESZ. Aby zmieni swoje moliwoci, zmie swj stan emocjonalny. Aby dotrze do rozlicznych talentw le cych w tobie, musisz wprowadzi si w stan aktywnego, pene go pomysw oczekiwania. Wtedy zobaczysz cuda! Jak wic moemy zmienia stany emocjonalne. Sprbuj wyobrazi sobie zasad dziaania stanw emocjonalnych, po rwnujc je do telewizora. Aby uzyska czysty obraz i ywe kolory, musisz wczy i nastroi telewizor. Wczanie twojego organizmu jest jak dostarczanie odbiornikowi telewizyjnemu prdu, ktry pozwala mu dziaa. Jeli nie bdzie mia potrzeb nej energii, nie bdzie te mia ani dwiku, ani obrazu - tylko pusty ekran. Podobnie jest z tob. Jeli nie wczysz wszys tkich elementw twojego organizmu, caej swojej fizjologii, moe si zdarzy, e nie bdziesz pamita pisowni najpros tszego sowa. Czy kiedykolwiek zdarzyo ci si wsta z ka _i krci po domu bez celu, nie bdc w stanie jasno myle ani funkcjonowa dopty, dopki krew ywiej nie popyna w yach? Po kilku minutach wczye si" i moge ju nor malnie myle. Kiedy znajdujesz si w niewaciwym stanie,
nie uda ci si niczego osign, nawet jeli masz dobre po mysy. Oczywicie, kiedy si ju wczysz, musisz nastawi si na odpowiedni program, aby zdoby to, czego naprawd chcesz. Musisz skupi swj umys na tym, co dodaje ci si. Bez wzgl du na obiekt tego skupienia, bdziesz odczuwa znacznie inten sywniej. Jeli wic nie podoba ci si twoje obecne ycie, moe czas najwyszy, by zmieni program. Dosownie wszystko w yciu mona postrzega na niezli czone sposoby. Mamy do dyspozycji niezliczenie wiele od czu. Wszystkie one s ci dostpne w kadej chwili. Musisz tylko nastroi si do odbierania waciwego programu. S dwa gwne sposoby zmiany stanu emocjonalnego: poprzez zmian sposobu wykorzystania CIAA albo poprzez zmian OBIE KTU KONCENTRACJI.
FIZJOLOGIA: SIA RUCHU

Jednym z najwaniejszych odkry, ktre poczyniem w cigu ostatnich dziesiciu lat, jest proste stwierdzenie: EMOCJE S SKUTKIEM RUCHU. Wszystkie nasze odczucia s rezultatem sposobw, w jakie wykorzystujemy wasne ciao. Nawet najdrobniejsza zmiana wyrazu twarzy lub gestykulacji potrafi zmieni nasze odczucia w danej chwili, a w konsekwencji sposb oceny ycia, sposb mylenia i dziaania. Sprbuj teraz wraz ze mn zrobi co absurdalnego. Udawaj, e jeste dyrygentem orkiestry symfonicznej, raczej znudzonym i bez humoru, ktry rytmicznie porusza rkami do siebie i od siebie w takt muzyki. Zrb to bardzo wolno. Nie angauj si w aden sposb, niech to bdzie rutyna raczej ni uczucie. Twoja twarz powinna odzwierciedla wielkie znu dzenie. Jak si poczujesz? A teraz klanij gono w donie i roz rce najszybciej, jak potrafisz, z szerokim gupawym umiechem. Wzmocnij to, dodajc jak najgoniejszy i najdzik szy okrzyk. Ruch powietrza przepywajcego przez puca, gar do i usta radykalnie zmieni twoje samopoczucie. Natych-
202
203
miastow zmian spowoduje wytworzony przez ciebie ruch ciaa i drgania strun gosowych. Kada z odczuwanych przez ciebie emocji czy si z wa ciw jej fizjologi: postaw, sposobem oddychania, ruchami i wyrazem twarzy. W przypadku depresji fizjologia ta jest do oczywista. W ksice Unlimited Power omawiam fizyczne atrybuty depresji: kierunek wzroku, postaw ciaa i tak dalej. Kiedy nauczysz si sposobu, w jaki wykorzystujesz wasne ciao podczas okrelonego stanu emocjonalnego, moesz dowolnie wraca do tego stanu albo go unika po prostu przez zmian ruchu ciaa. Problem w tym, e wikszo z nas ogranicza si jedynie do kilku nawykowych wzorcw fizjologicznych. Przyjmujemy je automatycznie, nie zdajc sobie sprawy, jak wielk rol odgrywaj one w ksztatowaniu naszego zachowania w danej chwili. Twarz ludzk kieruje ponad osiemdziesit rnych mi ni. Jeli przyzwyczaj si one do wyraania depresji, znudze nia lub frustracji, ten nawykowy wzorzec miniowy dosow nie zaczyna dyktowa nam nasze stany emocjonalne, eby nie wspomnie o charakterze. Zawsze prosz suchaczy moich kur sw Dat with Destiny(TM) (Randka z Przeznaczeniem), aby wypisali wszystkie uczucia, ktre towarzysz im w cigu caego tygodnia. Cho istniej tysice moliwoci, przecitnie wypisuj oni niecay tuzin. Dlaczego? Poniewa wikszo lu dzi dysponuje ograniczon liczb wzorcw fizjologicznych, co prowadzi do ograniczenia wzorcw ekspresji. To raczej ubogie menu emocjonalnych wyborw, zwasz cza jeli wemiemy pod uwag tysice nccych moliwoci dostpnych nam stanw. Postaraj si nie ogranicza samego siebie do tak krtkiej listy! Proponuj, by korzysta z caej ga my emocji, sprbuj czego nowego, czego dla prawdziwie wybrednego podniebienia. Staraj si dowiadczy wicej entuzjazmu, zabawy, fascynacji, radoci, intrygi, zmysowoci, dzy, wdzicznoci, oczarowania, ciekawoci, twrczego pod niecenia, pewnoci, zdolnoci, szalestwa, odwagi, rozwagi, uprzejmoci, delikatnoci, humoru... Dlaczego nie miaby bar dziej jeszcze rozszerzy tej listy? Kadego z tych uczu moesz dowiadczy, po prostu zmieniajc sposb, w jaki wykorzystujesz swoje ciao! Moesz
TYPY EMOCJI NAJCZCIEJ ODCZUWANYCH PRZEZ CZOWIEKA W CIGU JEDNEGO TYGODNIA:

Stres Frustracja
Zo
Ulga Mio Podniecenie Rado poczu si mocnym, moesz si umiecha, moesz zmieni cokolwiek w jednej chwili, po prostu si miejc. Pewnie nie raz syszae podobne sowa: Kiedy przypomnisz sobie to wszystko i niele si umiejesz!" I to prawda. Dlaczego wic masz czeka? Dlaczego nie spojrze wstecz i nie mia si ju teraz? Rozbud swoje ciao, naucz si wprowadza je w stan przyjemnoci bez wzgldu na sytuacj. Jak? Myl o czym w okrelony sposb jak najczciej, a zmienisz swoje odczucia dotyczce tego czego w przyszoci. Jeli cigle wykorzystujesz swoje ciao w sposb chara kterystyczny dla saboci, jeli garbisz si regularnie i chodzisz tak, jakby by piekielnie zmczony, bdziesz si czu zmczo ny. Jak bowiem miaoby by inaczej, skoro TWOJE CIAO KIERUJE TWOIMI EMOCJAMI? Nastpnie stan emocjo nalny, w ktrym si znajdujesz, zaczyna wpywa na twoje ciao i koo si zamyka. Zwr uwag na to, jak siedzisz w tej chwili. Sprbuj wyprostowa plecy i poprzez postur doda sobie energii. Pamitaj, e nie tylko czytasz t ksik, ale i uczysz si czytanych w niej regu.
Szczcie
Niepewno Samotno Nuda Przygnbienie
204
205
Co jeszcze moesz zrobi, aby natychmiast zmieni swj stan emocjonalny, a wic i swoje uczucia oraz dziaania? We kilka gbokich oddechw przez nos i silnie wydychaj po wietrze ustami. Ubierz twarz w szeroki umiech i poka go dzieciom. Jeli naprawd chcesz zmieni swoje ycie, zdecyduj wanie w tej chwili, e przez najbliszy tydzie powicisz co najmniej minut pi razy dziennie na wiczenie szerokiego umiechu przed lustrem. Bdzie ci si to wydawao wyjtkowo gupie, ale pamitaj, e to wiczenie mini pozwoli czsto uruchamia okrelon cz twojego mzgu i wytwarza po czenie neuronowe, ktre z czasem stanie si nawykiem. Zrb to wic i baw si przy tym dobrze. Albo jeszcze lepiej zacznij skaka na skakance. Skakanka stanowi wspaniae wiczenie, o wiele lepsze ni bieganie: 1. Pomaga rozwija minie. 2. Nie stanowi wielkiego przecienia dla organizmu. 3. Nie pozwala ci utrzymywa powanego wyrazu twarzy. 4. Wywouje umiech u kadego, kto ci zobaczy. Bdziesz wic zmienia stan rwnie innych ludzi, wywoujc ich miech. Jake potny jest umiech! Mj syn Joshua ma koleg, ktry mieje si tak czsto i z tak atwoci, e jest to napraw d zaraliwe, i syszc go miej si wszyscy dookoa. Jeli naprawd chcesz ulepszy swoje ycie, NAUCZ SI MIA. Niezalenie od piciu umiechw dziennie przed lustrem, sprbuj mia si zupenie bez powodu trzy razy dziennie przez siedem dni. Badania przeprowadzone niedawno przez tygodnik Entertainment Weekly" wykazay, e osiemdziesit dwa procent widzw w kinach chce si mia, siedem procent chce paka, a trzy procent krzycze. Pokazuje to, jak wysoko cenimy miech. Gdyby przeczyta ksiki Normana Cuisinsa, dra Deepaka Choopry i dra Berniego Siegela albo zapozna si z zasadami psychoneuroimmunologii, wiedziaby, jak bardzo miech stymuluje system immunologiczny poprzez swj wpyw na ciao. A moe poszukaj kogo, kto si mieje, i naladuj go? Za funduj sobie troch zabawy. Zagadnij tego kogo, powiedz, e
m cudowny miech, i spytaj, czy moesz go naladowa. Po pro, by by twoim trenerem. Gwarantuj, e bdziecie si dos konale bawi! Naladuj wszystko: sposb oddychania, postaw ciaa, ruchy i gestykulacj, wydawaj te same dwiki. Bdziesz si gupio czu na pocztku, ale po chwili to przejdzie i razem ze swoim trenerem wybuchniesz histerycznym miechem, poniewa i ty, i on bdziecie wygldali rwnie zabawnie. Podczas tego wiczenia zaczniesz budowa neurologiczn sie, ktra pozwoli ci mia si regularnie. A jeli bdziesz si mia coraz czciej, bdzie ci to przychodzio z coraz wiksz atwoci i sprawiao prawdziw przyjemno.
Wiemy zbyt wiele, a czujemy zbyt mao. A przynajmniej odczuwamy zbyt mao tych twrczych emocji, z ktrych wyrasta dobre ycie.
BENJAMIN DISRAELI
Zawsze mona utrzyma dobre samopoczucie, jeli si je ju ma albo wanie si do niego dochodzi. Nie potrzeba do tego wiele. Ale prawdziwym kluczem do wspaniaego ycia jest umiejtno wprowadzenia si w dobry stan wtedy, gdy czu jesz si fatalnie albo nawet nie chcesz czu si dobrze. Wiedz, e moesz to zrobi w jednej chwili, wykorzystujc jako narz dzie do zmiany stanu wasne ciao. Jeli zidentyfikujesz fizjo logi zwizan z poszczeglnymi stanami, moesz j wykorzy stywa do wywoywania dowolnych stanw zgodnie z was nym yczeniem. Wiele lat temu pracowaem z Johnem Denverem, ktry imponuje mi nie tylko talentem muzycznym, ale i tym, e prywatnie zupenie nie rni si od swojego publicz nego image. Powd, dla ktrego odnis swj sukces, jest zu penie jasny: jest on nieprawdopodobnie ciepym i wraliwym na potrzeby innych czowiekiem. Pracowaem z nim, poniewa dowiadcza kopotw z na pisaniem czego nowego. Wsplnie zastanowilimy si nad okresem, kiedy skomponowa swoje najlepsze piosenki, i od-
206
207
krylimy, e inspiracja przychodzia do niego, gdy podejmowa jaki fizyczny wysiek. Zwykle caa piosenka ukadaa mu si w gowie po tym, jak zjecha na nartach po jakim trudnym szlaku, kiedy prowadzi swj samolot albo bardzo szybko je cha samochodem. Wizao si to na og z wielk prdkoci. Podniesiony poziom adrenaliny wraz z dowiadczanym piknem natury stanowiy gwne elementy jego strategii twrczej. W czasie tamtego twrczego zastoju boryka si z pewnymi problemami w kilku dziedzinach i dlatego wanie nie oddawa si zwykym zajciom. Wystarczyo, by to zmie ni, przywrci poprzedni tryb ycia, aby natychmiast wrcia te dawna pomysowo i twrcze zdolnoci. RWNIE I TY MOESZ WPROWADZA PODOBNE ZMIANY W KA DEJ CHWILI. Zmieniajc swoj fizjologi, zmieniasz sposb funkcjonowania. Nasze zdolnoci i moliwoci s w nas zaw sze, musimy tylko doprowadzi si do stanu, w ktrym bdzie my mogli je wykorzystywa. Kluczem do sukcesu jest wic WYTWORZENIE WZOR CW RUCHU CIAA, KTRE WYWOUJ W NAS PO CZUCIE PEWNOCI, DAJ NAM SI I ELASTYCZNO DZIAANIA I KOJARZ SI Z RADOCI I DOBR ZABAW. Pamitaj, e stagnacja bierze si z braku ruchu. Czy znasz kogo w bardzo podeszym wieku, kto wikszo czasu spdza w domu? Starzenie si nie jest spraw wieku. To coraz wikszy brak ruchu. A cakowity brak ruchu oznacza mier. Wyobra sobie grupk dzieci idcych chodnikiem tu po deszczu. Co zrobi, gdy napotkaj na swej drodze du kau? Oczywicie wskocz do niej! Bdzie mnstwo miechu, fontanny wody i wspaniaa zabawa. Co zrobi czowiek dorosy? Ominie kau? Nie, nie tylko j ominie, ale bdzie narzeka przez cay czas! Ty powiniene y inaczej. Nigdy nie wolno ci traci sprystoci kroku i umiechu na twarzy. Moe wic sprbujesz znale sobie nowy priorytet: rado, dobr zabaw, miech i... nietypowe zachowanie. Zawsze spodziewaj si dobrego samopoczucia. Nie musisz mie specjalnych powodw, by poczu si wspaniale. yjesz, wic moesz czu si dobrze bez adnego powodu!
PRZEDMIOT UWAGI: SIA KONCENTRACJI

Czy gdyby chcia, mgby zasmuci si bardzo w jednej chwili? Na pewno tak, wystarczy, by SKUPI SI na jakim okropnym wydarzeniu z przeszoci. Kto z nas nie ma przeraajcych wspomnie? Jeli wic wyobrazisz sobie tak sytuacj, zaczniesz o niej intensywnie myle, do szybko zaczniesz j odczuwa. Czy kiedykolwiek widziae naprawd przeraajcy film? Czy chciaby do niego wraca setki razy? Oczywicie nie. Dlaczego? Poniewa nie daoby ci to dobrego samopoczucia. Dlaczego wic miaby wraca do przera ajcych sytuacji w swoich mylach? Dlaczego miaby wci oglda siebie w swojej najgorszej i najbardziej nie lubianej roli, ktr odegrae z najgorszym i najbardziej nie lubianym partnerem? Dlaczego miaby wci wyobraa sobie niepo wodzenia zawodowe i wci od nowa przypomina sobie swo je niewaciwe decyzje? Te kiepskie filmy nie ograniczaj si oczywicie tylko do przeszoci. Moesz skupia si na czym, czego brakuje ci w danej chwili, i w ten sposb wywoywa kiepski nastrj. Moesz te intensywnie myle o czym, co jeszcze si nie stao, i w ten sposb martwi si na zapas! Nawet jeli w tej chwili miejesz si z takiego zachowania, pozostaje prawd, e wikszo z nas tak wanie robi. Gdyby chcia, mgby wanie w tej chwili odczuwa prawdziw ekstaz. Przyszoby ci to rwnie atwo. Czy potra fisz przypomnie sobie chwile, w ktrych znajdowae si w tym wanie stanie? Czy potrafisz skupi si na odczuciach, ktrych wtedy doznawae? Czy moesz wyobrazi je sobie z takimi szczegami, e odczujesz je ponownie? Z pewnoci tak. Moesz te skupi si na obecnych wydarzeniach, wywo ujcych w tobie wanie takie odczucia, albo na wspaniaych perspektywach. Rwnie i w tym wypadku moesz skoncen trowa si na czym, co jeszcze si nie wydarzyo, i CIESZY SI NA ZAPAS. Tak wanie si daje nam wyznaczanie sobie celu, o czym dokadniej pomwimy w rozdziale dwu nastym.
208
209
PRZEDMIOT KONCENTRACJI STAJE SI NASZ PERCEPCJ RZECZYWISTOCI

Tak naprawd bardzo niewiele rzeczy ma charakter absolutny. Zwykle sposb odczuwania wydarze i znaczenie poszcze glnych dowiadcze zale wycznie od tego, na czym si koncentrujesz. Elbieta - ta, ktra chorowaa na zoone zabu rzenia osobowoci - nieustannie cierpiaa. Ucieczk byo dla niej tworzenie nowej osobowoci dla kadego dowiadczenia, ktre musiaa traktowa emocjonalnie. Pozwalao jej to na per cepcj tego problemu dziki patrzeniu na cudzymi" oczami. Cierpiaa nawet po integracji. Przeja kontrol nad swoim yciem dopiero wtedy, gdy nauczya si wiadomie zmienia ruchy ciaa oraz przedmiot skupienia uwagi. Przedmiot skupienia uwagi nie stanowi rzeczywistoci, poniewa jest on jednym z wielu moliwych sposobw pos trzegania dziejcych si zjawisk. atwo wyobrazi sobie si tego zjawiska, porwnujc je do zasady dziaania aparatu foto graficznego. Obiektyw obejmuje tylko ten obraz, na ktry go nastawisz, i tylko pod jednym okrelonym ktem. Wanie dla tego fotografia moe z atwoci znieksztaci rzeczywisto, pokazujc jedynie drobny fragment wielkiego obrazu. Wyobra sobie, e wybierajc si na przyjcie, bierzesz ze sob aparat fotograficzny - ustawiasz si w jednym kcie pomie szczenia i kierujesz obiektyw na dwoje kccych si ludzi. Jak wygldaoby cae przyjcie na twoich zdjciach? Z pewnoci byby to obraz wyjtkowo nie udanego przyjcia, na ktrym nikt dobrze si nie bawi. A gdyby skierowa obiektyw aparatu w inne miejsce tego samego pomieszczenia, gdzie ludzie cigle si miali, opowiadali dowcipy i bawili wspaniale? Uwieczniby jak najbardziej udane przyjcie, podczas ktrego kwity zabawa i dobry humor. Musimy pamita, e sposb przedstawiania sobie w pamici sytuacji i wydarze jest zaleny od tego, jak si czujemy. Wanie dlatego jest zwykle tyle szumu wok nie au toryzowanych" biografii: s one percepcj ycia bohatera z pun ktu widzenia jednej tylko osoby. Czsto jest to punkt widzenia ludzi, ktrych zazdro powoduje znieksztacenia obrazu.
Biografia taka prezentuje wszystkie wydarzenia pod ktem aparatu" autora, a przecie wiemy, e fotografia moe zniek sztaci rzeczywisto. Zblienie powoduje, e przedmioty wydaj si wiksze ni w rzeczywistoci. Mistrzowskie usta wienie aparatu pomniejsza lub wrcz eliminuje wane elemen ty rzeczywistoci. Ralph Waldo Emerson susznie zauway, e kady z nas widzi w innych to, co nosi w swoim sercu.
ZNACZENIE CZSTO ZALEY OD PRZEDMIOTU SKUPIENIA

Sposb, w jaki odbierasz spnienie kogo, z kim umwie si na subowe spotkanie, zaley wycznie od tego, na czym si skupiasz. Czy sdzisz, e powodem spnienia jest lekce waenie, czy te wyobraasz sobie, e nieobecno jest sku tkiem powanych trudnoci? O skupieniu si na jednym lub na drugim z ca pewnoci decyduj twoje emocje. A jeli twj rozmwca spnia si tylko dlatego, e wanie przed chwil pojawia si jaka nowa moliwo zaproponowania ci jeszcze lepszego kontraktu i chce natychmiast j wykorzysta? Pami taj, e twoje uczucia zale od tego, na czym si koncen trujesz. Moe wic nie powinnimy wyciga pochopnych wnioskw i zamiast tego wiadomie wybiera przedmiot sku pienia uwagi? Obiekt skupienia uwagi okrela to, czy odbierasz rzeczy wisto jako dobr czy z, decyduje o twojej radoci lub smu tku. Prowadzenie samochodu formuy pierwszej jest tu zawsze moim ulubionym porwnaniem, czasem bowiem kierowanie odrzutowcem moe si przy tym wydawa zwyczajnym odpo czynkiem! W samochodzie wycigowym nie moesz sobie pozwoli, by cho na chwil odwrci uwag od kierownicy. Musisz ograniczy mylenie wycznie do tego, gdzie si znaj dujesz. Nie moesz skupia si na przeszoci ani zbyt daleko wybiega w przyszo. Cakowit wiadomo obecnego pooenia musisz poczy z przewidywaniem wydarze w naj bliszej przyszoci.
210
211
Bya to jedna z pierwszych rzeczy, ktrych nauczyem si tu po rozpoczciu kursu dla kierowcw wycigowych. Instruktorzy wsadzili mnie do samochodu, w ktrym sterowane komputerem hydrauliczne dwignie mog w kadej chwili na sygna instruktora unie nad ziemi ktre z czterech k. Ucz oni w ten sposb podstawowej zasady: SKONCENTRUJ SI NA TYM, DOKD CHCESZ DOJECHA, A NIE NA TYM, CZEGO SI BOISZ. Kiedy czujesz, e tracisz kontrol nad samochodem, w na turalny sposb zaczynasz patrze na cian. Jeli jednak b dziesz si na niej koncentrowa, dokadnie tam w kocu wyl dujesz. Kierowcy wiedz, e zawsze jedziemy tam, gdzie patrzymy, przemieszczamy si w kierunku przedmiotu koncen tracji. Jeli wic pokonasz strach, wierzysz w siebie i skupisz si na waciwej drodze, wszystkie twoje dziaania bd pod porzdkowane jednemu celowi. Wyjdziesz z polizgu i wrcisz na tor, jeli to tylko moliwe. Nie masz jednak adnej szansy, jeli skoncentrujesz si na tym, czego si boisz. Ludzie zawsze twierdz, e i tak nic nie pomoe, jeli kto ma si rozbi. Jednak kierowca znacznie zwiksza swoje szanse, skupiajc si tylko na tym, co chce osign. Koncentrowanie si na szu kaniu rozwiza zawsze dziaa na nasz korzy. Kiedy za z wielkim pdem zmierzasz w kierunku ciany, skupianie uwa gi na problemie tu przed kraks nie zda si ju na wiele. Gdy instruktor wyjania mi to wszystko na pocztku, ki waem gow i mylaem: Oczywicie! To przecie nic nowe go. W kocu sam ucz dokadnie tego samego!" I wsiadem do samochodu po raz pierwszy. Pdziem wzdu toru i nagle, w najmniej spodziewanym momencie instruktor nacisn gu zik. Zaczem traci kontrol nad samochodem. I zgadnij, do kd pobieg mj wzrok? Oczywicie, e tak! Prosto na cian. W ostatnich sekundach byem przeraony, poniewa czuem, e zaraz w ni uderz. Siedzcy obok instruktor chwyci mnie za gow i si odwrci j w kierunku, w ktrym powinienem jecha. Samochd cigle si lizga i wiedziaem, e za chwil bdzie wypadek, ale byem zmuszony patrze wycznie w stron toru. Oczywicie rce natychmiast automatycznie skrciy kierownic w kierunku wzroku. W ostatniej chwili
udao mi si wyj z polizgu. Pewnie sobie wyobraasz, jaka to bya ulga! Warto pamita, e zmiana obiektu skupienia kierowcy nie powoduje natychmiastowej zmiany kierunku jazdy. Czy w y ciu nie jest podobnie? Czsto upywa troch czasu midzy zmian kierunku twojej uwagi a reakcj ciaa i odczu. To jesz cze jeden powd, dla ktrego powiniene zacz jak najwcze niej zmienia obiekt koncentracji zamiast czeka, a problem stanie si powaniejszy. Czy nauczyem si po tej pierwszej lekcji? Nie. Miaem do wiadczenie, ale nie wytworzyem wystarczajco silnej neuroasocjacji. Musiaem uwarunkowa ten nowy wzorzec. Tak wic kiedy nastpnym razem niebezpiecznie zmierzaem w stron ciany, instruktor musia wrzasn na mnie, abym skupia wzrok na kierunku jazdy. Jednak za trzecim razem sam wiadomie odwrciem gow. Uwierzyem i sprawdzio si. Po kilku razach, ilekro samochd wpada w polizg, gowa i wzrok automatycznie wdroway w kierunku toru, a rce same obracay kierownic. Czy kontrolowanie uwagi zawsze daje gwarancj sukcesu? Oczywicie, nie. Czy zwiksza moje szanse? Stokrotnie! Dokadnie tak samo jest w yciu. W nastpnych rozdzia ach nauczysz si sposobw koncentrowania uwagi na rzeczach pozytywnych. Na razie jednak musisz zrozumie, e podstaw Stanowi tu zdyscyplinowanie umysu. Nie kontrolowany umys bdzie ci robi gupie kaway. Poddany kontroli, zawsze bdzie twoim sojusznikiem.
Procie, a bdzie wam dane. Szukajcie, a znajdziecie. Pukajcie, a bdzie wam otworzone.
EWANGELIA WEDUG W. MATEUSZA, 7,7
Najlepszym sposobem kontrolowania uwagi jest zadawanie pyta. Kiedy bowiem zadasz sobie pytanie, twj umys zacznie szuka odpowiedzi. Jeli czego szukasz, znajdziesz to. Jeli bezustannie zadajesz sobie pytanie: Dlaczego on mnie cigle
212
213
wykorzystuje?", skoncentrujesz si na tym, e jeste wykorzy stywany i to bez wzgldu na to, czy jest to prawda, czy nie. Jeli zapytasz si: Jak mog to zmieni?", odpowied z pew noci doda ci si. Pytania s tak potnym narzdziem poma gajcym odmieni ycie, e zarezerwowaem na ich omwienie cay nastpny rozdzia. S one jednym z najskuteczniejszych i jednoczenie najprostszych narzdzi zmiany sposobu postrze gania dosownie wszystkiego. Dlatego wanie mog zmieni kierunek, w ktrym zmierzasz w jednej chwili. Zadawanie pyta jest kluczem otwierajcym drzwi do tkwicych w nas nieograniczonych moliwoci. Wspaniaym przykadem jest tu historia pewnego modego mczyzny, ktry wychowa si w Alabamie. Kiedy by w sidmej klasie, jeden z kolegw sprowokowa z nim bitk, uderzy go pici w twarz i znokautowa. Tu po odzyskaniu wiadomoci chopiec ten poprzysig zemst. Postanowi za bi napastnika. Pobieg do domu, wzi pistolet matki i wyru szy na poszukiwanie swojego celu. W jednej chwili zaczy way si jego losy. Kiedy znienawidzony chopak znalaz si wreszcie w za sigu pistoletu, pokrzywdzony mg po prostu pocign za spust i raz na zawsze rozprawi si z przeciwnikiem. Jednak wanie w tej chwili zada sobie pytanie: Co si ze mn stanie, jeli strzel?" I wtedy umys natychmiast skupi si na zupenie innym obrazie, ktry nis ze sob cierpienie tak wielkie, jak tylko mona sobie wyobrazi. W uamku sekundy decydowao si co, co mogo zmieni cae pniejsze ycie chopca: wyobrazi sobie siebie samego w wizieniu. Z przeraajc ostroci stan mu przed oczami obraz wszystkich tych nocy, podczas ktrych musiaby odpdza od siebie sen, aby nie pa ofiar gwatu wspwiniw. To przewidywane cierpienie byo znacznie wiksze od dzy zemsty. Przesun wic rk z pistoletem i wystrzeli w drzewo. Chopak ten to Bo Jackson. Opisuje t scen w swojej au tobiografii. Nie ma wtpliwoci, e w tym kluczowym dla jego ycia momencie cierpienie czone z wizieniem byo uczu ciem o wiele silniejszym ni przyjemno wynikajca z satys fakcji, ktr daoby mu zabicie tego chopca. Jedna zmiana
przedmiotu koncentracji uwagi, jedna decyzja waca cierpieI jiie i przyjemno spowodoway, e zamiast chopaka bez ad nej przyszoci sta si jednym z najwikszych sportowcw naszych czasw.
Podobnie jak rzemielnik cyzeluje i wolno prostuje wytwarzane strzay, tak mistrz kieruje swoimi chwiejnymi mylami. TO NIE TYLKO PO CO KONCENTRUJESZ SI NA CZYM, ALE I JAK...
BUDDA
Nasze dowiadczanie wiata ma miejsce poprzez zbieranie in formacji za pomoc piciu zmysw. Jednak kady z nas rozwi ja swj ulubiony sposb postrzegania wiata, tak zwan modalno. Na przykad niektrzy ludzie s najbardziej podatni na to, co widz, ich system wzrokowy jest zmysem dominujcym. Dla innych najwaniejszym bodcem wyzwalajcym dowiad czenia s dwiki, podczas gdy jeszcze inni opieraj si na uczuciach. Jednak nawet w ramach kadego z tych dominujcych ro dzajw dowiadczania wiata da si wyrni okrelone obra zy, dwiki czy inne doznania, ktre mona zmieni tak, aby zwikszy lub zmniejszy intensywno naszych wrae. Te podstawowe skadniki nazywane s elementami SUBMODALNYML* Moesz na przykad wytworzy sobie w umyle jaki obraz, a nastpnie wymieni dowolny jego aspekt (element submodalny) po to, aby zmieni wasne odczucia na ten temat. Moesz przedstawi sobie ten obraz w ostrzejszych barwach, * Dokadniejsze omwienie tego tematu znajdzie czytelnik w ksice Unlimited Power, rozdziay szsty i smy.
214
215
skutkiem czego twoje odczucia zwizane z t sytuacj stan si intensywniejsze. Zjawisko to znane jest jako wymiana elemen tw submodalnych. Najwikszym chyba ekspertem w tej dzie dzinie jest Richard Bandler, wspautor techniki programowa nia neurolingwistycznego. Pierwszych spostrzee na ten temat dokona ju Arystoteles, ktry w swoich uwagach na temat pi ciu zmysw podzieli modele percepcji na kategorie. Manipulowanie elementami submodalnymi pozwala na do wolne zwikszanie lub zmniejszanie intensywnoci twoich od czu, decyduj one bowiem o twoich uczuciach zwizanych z dosownie wszystkim. Wanie dziki nim odczuwasz rado lub smutek, uniesienie lub desperacj. Zrozumienie tego pro cesu pozwoli ci nie tylko zmieni odczucia zwizane z do wolnym dowiadczeniem yciowym, lecz rwnie jego znacze nie w twojej percepcji, a wic take i dziaania, ktre moesz wzgldem niego podj. Kiedy wpadem na pomys, e elementy submodalne najlepiej jest porwna do kodw eberkowych na produktach ywnociowych, czyli grubszych i cieszych czarnych kresek, ktre zastpiy tradycyjne metki w niemal wszystkich duych sklepach spoywczych. Wydaj si one cakiem bahe, jednak kiedy przesunie si nad nimi czytnik elektroniczny, przekazuj komputerowi wszystkie informacje na temat danego produktu: nazw, cen, ilo i tak dalej. Dokadnie w ten sam sposb dziaaj poczone w cao elementy submodalne. Kompute rem jest tu nasz mzg, ktry odbiera informacje na temat ro dzaju zjawiska, wizanych z nim odczu oraz moliwych dzia a. Rwnie i ty posiadasz wasne kody eberkowe, ktre mona zidentyfikowa za pomoc pyta pozwalajcych ci usta li, ktrych z nich uywasz, a ktrych nie. Jeli na przykad twoj dominujc modalnoci s wraenia wzrokowe, rado, jak czerpiesz z przypominania sobie poszczeglnych obrazw, jest prawdopodobnie proporcjonalna do ich rozmiaru, koloru, nasycenia, odlegoci oraz iloci ruchu, jak zaware w przywoywanych wizualnie wspomnieniach. Jeli kierujesz si gwnie suchowymi elementami submodalnymi, twoje uczucia zale od natenia, tempa, wysokoci, barwy oraz wszystkich innych elementw, ktre wiesz z dan sytuacj.
Inaczej mwic, niektrzy ludzie, aby poczu si dobrze, musz najpierw nastroi si na odbir okrelonego kanau. Jeli jest to kana wizualny, skupienie si na wizualnych elementach danej sceny powoduje wiksz intensywno emocjonaln. Dla innych ludzi kanaem tym jest kana dwikowy albo dotykowo-ruchowy. Dla jeszcze innych najlepsza jest kombinacja wrae: najpierw musz skojarzy wraenia wzrokowe, po tem suchowe, a wreszcie kinestetyczne. Wszystkie te wrae nia musz pojawi si we waciwej kolejnoci i waciwym nateniu. Kiedy zdasz sobie z tego spraw, zrozumiesz te, e w co dziennym posugiwaniu si jzykiem ludzie nieustannie uywaj stw podpowiadajcych, do ktrych elementw submodalnych musz si dostroi. Wystarczy uwanie posucha, jak opisuj gwoje dowiadczenia, i przyj te opisy dosownie. (Na przykad w ostatnich dwch zdaniach uyem sw dostroi si" i su cha", co wyranie sugeruje elementy suchowe.) Ile razy syszae, jak kto mwi: Zupenie nie widz sie bie w tej roli"? W ten sposb informowa ci, na czym polega jego problem: gdyby potrafi si zobaczy w tej sytuacji, zna lazby si w stanie, w ktrym mgby odegra t rol. Moe kto ci kiedy powiedzia, e przesadzasz z rozmiarami nie powodzenia, i pewnie mia racj. Jeli bowiem naprawd znaj dowae si pod dziaaniem stresu, najprawdopodobniej obra zy, ktre zjawiay si w twoim mzgu, byy nieproporcjonalnie due, co sprzyja intensyfikacji odczu. Jeli kto mwi, e co jest dla niego wielkim ciarem, powiniene pomc mu spra wi, by sytuacja staa si lejsza, by w ten sposb osign stan, w ktrym mgby sobie z ni poradzi. Jeli kto stwier dzi, e si wycza, powiniene pomc mu si wczy z po wrotem tak, aby mg zmieni stan, w ktrym si znajduje. NASZA ZDOLNO ZMIANY ODCZU I UCZU ZA LEY OD ZDOLNOCI WYMIANY ELEMENTW SUB MODALNYCH. Musimy nauczy si kontrolowa rne ele menty, ktre skadaj si na nasz obraz rzeczywistoci, i wymie nia je w celu uzyskania podanego rezultatu. zy kiedykolwiek powiedziae sobie, e musisz nabra dystansu do jakiego problemu? Chciabym, aby podj pewn
216
217
prb. Pomys o sytuacji, ktra obecnie stanowi dla ciebie pro blem. Przywoaj j w umyle w postaci obrazu, a nastpnie odpychaj ten obraz coraz dalej od siebie. Sta ponad nim i spjrz na ca sytuacj pod zupenie innym ktem. Co dzieje si z intensywnoci twoich emocji? Zwykle spada. Co si dzie je, kiedy obraz staje si coraz mniejszy i coraz mniej wyrany? Nastpnie sprbuj powikszy obraz tego problemu, przedstawi go sobie w jaskrawszych barwach, postawi go bliej siebie. U wikszoci ludzi wywouje to zwikszenie na picia emocjonalnego. Potem odsu go daleko od siebie i ob serwuj, jak blaknie w socu. Drobna zmiana ktregokolwiek z tych elementw jest jak zmiana jednego ze skadnikw w przepisie kulinarnym. Z pewnoci zmieni ona odczucia, ktrych dowiadcza twoje ciao. Chocia omwiem elementy submodalnoci bardzo dokadnie w swojej poprzedniej ksice, mwi o tym jeszcze raz tutaj, poniewa chciabym, aby dob rze to zrozumia. To bardzo wane dla zrozumienia wielu in nych rzeczy, ktrymi bdziemy si zajmowa w tej ksice. Twoje uczucia zwizane z rzeczami i sytuacjami zmieniaj si natychmiast po wprowadzeniu zmian w tworzcych je elementach submodalnych. Pomys o czym, co zdarzyo si wczoraj. Wyobra sobie jakie wczorajsze dowiadczenie. Nastpnie umie obraz tego wspomnienia za sob. Odpychaj go za siebie tak dugo, a zmieni si w odlegy punkt majaczcy niewyranie w ciemnoci. Czy bdziesz mia wtedy odczucie, e zdarzyo si to wczoraj, czy te bardzo dawno temu? Jeli jest to przyjemne wspomnienie, przycignij je z powrotem do siebie. Jeli nie, niech zostanie tam, gdzie jest! Po co bowiem wtedy masz si na nim koncentrowa. Jest przecie wiele innych, o wiele wspanialszych dowiadcze w twoim yciu. Pomyl teraz o jednym z nich, ktre wydarzyo si dawno temu. Przywoaj obraz tego dowiadczenia, przycignij go i umie tu przed sob. Postaraj si, aby by jak najwikszy, jasny i kolorowy. Wyobra sobie ca sytuacj przestrzennie. Postaw si raz jeszcze w tamtej sytuacji, poczuj si tak, jakby tam by i odczuwa to, co wtedy odczuwae. Czy masz jeszcze wraenie, e dziao si to dawno temu, czy te moe wydaje ci si, e odczuwasz t rado wanie teraz? Poprzez zmian elementw submodalnych moesz nawet zmieni poczucie czasu.
NAJCZCIEJ SPOTYKANE ZWROTY I WYRAENIA OPARTE NA POSZCZEGLNYCH ELEMENTACH SUBMODALNYCH: Wraenia wzrokowe: To naprawd rozjania moj przyszo. To pozwala przyj lepsz perspektyw. To znajduje si na samej grze mojej hierarchii wanoci. Pogoda bya w kratk. To zupenie inny obraz rzeczywistoci. Stanem twarz w twarz z tym problemem. Wraenia suchowe: To brzmi wspaniale. Musz si do tego nastroi. Ten facet rzeczywicie wypad z tonu. Wszystko krzyczao, e to ju koniec. Sysz wyranie, e co tam brzczysz. Cigle za to na mnie wrzeszczy. Wraenia dotykowe i ruchowe: To liski facet. Cinienie roso/spadao. To dla mnie duy ciar. Czuj si, jakbym dwiga to wszystko na wasnych barkach. Tkwi w tym wszystkim po uszy. Temperatura na sali rosa z kad minut.
218
219
STWRZ SWJ WASNY PLAN

Odkrywanie elementw submodalnych stanowi dobr zabaw. By moe bdziesz chcia robi to sam, ale odkrywanie siebie przy pomocy drugiej osoby moe si okaza o wiele przyjem niejsze. Pomoe ci to by dokadniejszym, a jeli partner te czyta t ksik, bdziecie mieli wiele do omawiania. Moe ci te by atwiej, jeli bliska osoba bdzie ci towarzyszy w two ich postanowieniach. Tak wic teraz pomys szybko o jakim przyjemnym do wiadczeniu i wykonaj nastpujce wiczenie. Oce swoje od czucia w skali od zera do stu, gdzie zero oznacza cakowity brak przyjemnoci, a sto najwiksz moliw przyjemno, jakiej po trafiby dowiadczy. Powiedzmy, e ocenie natenie emo cjonalne tego wydarzenia na osiemdziesit. Odwoaj si teraz do listy moliwych elementw submodalnych (s. 221), co pozwoli ci odkry, ktre z tych elementw daj ci najwicej radoci, pozwalaj odczuwa wicej przyjemnych ni bolesnych uczu. Zacznij odpowiada na kade z pyta zawartych na tej li cie zgodnie z dotychczasowym dowiadczeniem. Jeli wic skupiasz si na wraeniach WIZUALNYCH, po kolei odpo wiadaj na pytania z tej czci listy Czy twoje wyobraenie tej sytuacji jest obrazem statycznym, czy ruchomym? Jeli jest obrazem ruchomym, zwr uwag na powodowane przeze odczucia. Czy s pozytywne? Nastpnie zmie obraz tego do wiadczenia, konstruujc je zgodnie z przeciwnym elementem submodalnym. W tym wypadku bdzie to obraz statyczny. Co si zmienio? Czy poczucie przyjemnoci jest mniejsze? O ile mniejsze? Czy na przykad spado w twojej ocenie z osiem dziesiciu do pidziesiciu punktw na skali? Zapisz wpyw, jaki wywara na ciebie zmiana tego elementu submodalnego, aby mg to odkrycie wykorzysta pniej. Wr teraz do obrazu w jego pocztkowej formie, to jest zamie go znw na projekcj, aby ponownie mg odczu przyjemno ocenion na osiemdziesit punktw, i przejd do nastpnego pytania z listy. Jeli obraz jest czarno-biay, w jaki sposb przyczynia si to do twoich odczu? Znw zmie swoje wyobraenie. Dodaj kolory i zobacz, co si stanie. Czy twoje
odczucia emocjonalne przekraczaj poziom osiemdziesit? Za pisz swoje obserwacje. Gdyby zmiana ta podniosa natenie emocjonalne, powiedzmy do dziewidziesiciu piciu, mogoby si to okaza bardzo przydatne w przyszoci. Jeli na przykad bdziesz myla o czynnoci, ktrej zwykle unikasz, po dodaniu kolorw moe si okaza, e wzrosn pozytywne emocje i przystpisz do pracy chtniej ni przedtem. Wr do wersji czarno-biaej, zwracajc przy tym uwag na zmian, jak to w tobie spowodowao. Za kadym razem pamitaj, by wraca do pocztkowej formy obrazu przed dokonaniem kadej kolejnej zmiany. Teraz z powrotem dodaj do obrazu kolory, tyle e ostrzejsze ni poprzednio. Sprbuj dosownie zanurzy si w ostrych kolorach. Nasycenie barw jest dla wielu ludzi bardzo wanym elementem submodalnym, ktry znacznie intensyfikuje emo cje. Jeli wanie w tej chwili mylisz o jakim przyjemnym dowiadczeniu i stopniowo dodajesz do tego obrazu jasnych barw, pewnie czujesz si lepiej, prawda? (S oczywicie wyj tki. Jeli na przykad wspominasz jaki romantyczny moment, wczenie wszystkich wiate moe si okaza nie cakiem wa ciwe.) Co si stanie, jeli przyciemnisz obraz, przytumisz barwy i zmniejszysz ostro? U wikszoci ludzi wywouje to niemal depresj. Tak wic natychmiast dodaj wiata! W podobny sposb odpowiadaj na pozostae pytania z listy elementw wizualnych. Nastpnie skup si na elementach SUCHOWYCH. Jak brzmi odtwarzane w myli wspomnie nie? W jaki sposb wpywa na twoje emocje pogonienie tych dwikw? Czy zwikszaj si wraz z przyspieszeniem ich tempa? O ile? Zapisz swoje obserwacje. Postaraj si po kolei wymienia tak wiele elementw, jak tylko potrafisz. Jeli na przykad wyobraasz sobie czyj gos, eksperymentuj z into nacj i akcentem. By moe zmieni to twoje odczucia. Co si Stanie, jeli z delikatnego i agodnego tonu uczynisz dwik ostry i napastliwy? Pamitaj, aby na koniec przywrci dwi kom ich pocztkowe cechy, tak aby mg odczuwa wyjcio wy poziom przyjemnoci. Wreszcie skup si na elementach KINESTETYCZNYCH. W jaki sposb zmiana tych elementw wpywa na twoje od-
220
221
czucia? Czy na przykad zmiana temperatury zwiksza odczu wan przyjemno, czy te doprowadza ci do szau? Skup si na wasnym oddechu. Jak wpywa na ciebie zmiana oddechu z pytkiego i szybkiego na gboki i powolny? Zapisz zauwao n rnic. Jak wpywa na ciebie zmiana faktury obrazu? Baw si, zmieniajc odczucia dotykowe, od mikkich i puszystych, poprzez liskie i mokre, a po lepkie. Jakie zmiany obserwujesz w swoim ciele po wprowadzeniu zmian poszczeglnych elementw? Zapisz wszystkie odczucia. Po zbadaniu wszystkich elementw z listy wr do jej poczt ku i stwrz najprzyjemniejszy moliwy obraz tego wspomnie nia. Postaraj si, aby by on tak realny, by mg do niego sign i mocno chwyci. Wykonujc wszystkie te eksperymenty, szybko dostrze esz, e niektre elementy submodalne s o wiele silniejsze od pozostaych. Kady z nas jest inny i posiada ulubione sposoby przedstawiania sobie przeytych dowiadcze. Celem tego wiczenia byo stworzenie odbitki, ktra odzwierciedla sposb dziaania twojego umysu. Zachowaj j i wykorzystuj. Przyda ci si moe nawet dzisiaj. Wiedzc, ktre elementy submodal ne wpywaj na ciebie najkorzystniej, bdziesz potrafi zwi ksza natenie emocji pozytywnych i zmniejsza natenie negatywnych. Jeli na przykad wiesz, e twoje emocje znacznie si zwi kszaj skutkiem rozjanienia obrazu, dodania barw i przy blienia go maksymalnie do ciebie, moe to by dla ciebie do datkow motywacj do zrobienia czego przez zmian swojego wyobraenia o danej czynnoci tak, aby odpowiadao ono tym wanie kryteriom. Bdziesz te wiedzia, e nie wolno ci po strzega swoich problemw jako duych, kolorowych i jasnych obrazw, poniewa zwikszy to twoje negatywne emocje zwizane z nimi. Bdziesz potrafi w dowolnej chwili wyrwa si z ograniczajcego ci stanu i przej do stanu, ktry doda ci si i oywi twoje dziaanie. A to wszystko lepiej wyposay ci na drog do osignicia sukcesu. wiadomo wagi, jak elementy submodalne odgrywaj w twoim dowiadczeniu, jest kluczowa dla rozwizywania problemw. Na przykad poczucie niepewnoci lub pewno
LISTA MOLIWYCH ELEMENTW SUBMODALNYCH

Czy wspomnienie podobne jest do nieruchomego obrazu, czy te projekcji filmu? Czy obraz jest kolorowy, czy te czarno-biay? Czy obraz znajduje si z prawej strony, z lewej strony, czy te w centrum? Czy obraz znajduje si u gry, na dole, czy mniej wicej w polowie? Czy obraz jest jasny, ciemny, czy przytumiony? Czy obraz przedstawia poszczeglne elementy w naturalnej wielkoci, czy te moe s one wiksze lub mniejsze? W jakiej odlegoci od ciebie znajduje si obraz? Czy prdko projekcji obrazu jest dua, czy maa? Czy w obrazie znajduje si jaki element, na ktrym specjalnie koncentrujesz uwag? Czy ty sam znajdujesz si na przedstawianym obrazie, czy te je ste poza nim? Czy obraz jest dwu-, czy trjwymiarowy? Czy ktry z kolorw obrazu wpiywa na ciebie bardziej ni pozostae? Czy obraz jest ograniczony, czy panoramiczny? Czy patrzysz na obraz z gry, z dou, z boku itd.? Czy ktrykolwiek z elementw obrazu zwiksza natenie emocji? Czy mwisz co sam do siebie, czy syszysz gosy innych? Co dokadnie mwisz lub syszysz? W jaki sposb jest to powiedziane? Jaki jest ton tych sw? Jak szybko s one wypowiadane? Skd dochodz dwiki? Jak gone s dwiki? Czy dwiki s harmonijne? Czy dwiki dochodz do ciebie z jak regularnoci? Czy wystpuje modulacja gosu? Czy ktre sowa wymawiane s ze szczeglnym naciskiem? Jak dugo trwaj dwiki? Czy jest w tych dwikach co nietypowego, charakterystyczne go tylko dla nich? Czy ktrekolwiek dwiki zwikszaj natenie emocji? Czy wystpuje zmiana temperatury? Ocieplenie czy ozibienie? Czy wystpuje zmiana faktury? Czy obraz staje si gadki, czy chropowaty? Czy elementy s stale, czy zmienne? Czy wystpuje wibracja? Czy odczuwasz jakiekolwiek zmiany nacisku na ciebie? Zwikszenie czy zmniejszenie? Skd pyn wywierane na ciebie naciski? Czy wystpuj zmiany napicia? Czy wystpuje jaki ruch? Jeli tak, jaki jest jego kierunek i prd ko? Jak oddychasz? Czy obraz jest ciki, czy lekki? Czy odczucia s stale, czy zmienne? Czy obserwujesz zmiany wymiaru/ksztatu? Czy odczucia napywaj w kierunku twojego ciaa, czy te odpywaj od niego? Czy dostrzegasz jakiekolwiek inne elementy, ktre zwikszaj natenie emocji?
Wzrokowe 1. Statyczny/dynamiczny 2. Kolorowy/czarno-biay 3. Prawy/lewy/centralny 4. Gra/d/rodek 5. Jasny/mroczny/ciemny 6. Rozmiar naturalny/ zwikszony/zmniejszony 7. Blisko 8. Szybki/wolny 9. Wyrany punkt 10. Obecno 11. Wymiar 12. Gwny kolor 13. Panoramiczno 14. Punkt obserwacji 15. Katalizator Suchowe 1. Ja/inni 2. Tre 3. Forma 4. Ton 5. Tempo 6. Kierunek 7. Gono 8. Harmonia/kakofonia 9. Regularno 10. Modulacja 11. Emfaza 12. Wydwik 13. Cechy szczeglne 14. Katalizator Klnestetycze 1. Zmiana temperatury 2. Zmiana faktury 3. Stao 4. Wibracja 5. Nacisk 6. Umiejscowienie nacisku 7. Napicie/rozlunienie 8. Ruch/kierunek 9. Oddech 10. Waga 11. Stao/zmienno 12. Zmiany wymiaru/ksztatu 13. Kierunek 14. Katalizator
222
223
siebie s wycznie kwesti modalnoci. Przypomnij sobie, czy mylc o chwili oniemielenia przedstawiae j sobie jako obraz statyczny, czy te jako film. Nastpnie porwnaj to z ob razem sytuacji, w ktrej z przekonaniem moge powiedzie, e wszystko rozumiesz. Czsto niepewno jest skutkiem tego, e mamy przed sob zbyt wiele obrazw, ktre nakadajc si na siebie, tworz chaotyczn pltanin, poniewa kto mwi do nas zbyt gono albo zbyt szybko. Inni ludzie znw zaczynaj czu si zmieszani, gdy kto mwi do nich zbyt wolno. Musz oni przedstawia sobie sytuacj w postaci filmu, musz zo baczy, jak poszczeglne elementy maj si do siebie, po niewa inaczej sytuacja staje si niespjna. Czy potrafiby powiedzie, w jaki sposb znajomo elementw submodalnych drugiego czowieka pomogaby ci lepiej go czego na uczy? Problem wikszoci z nas polega na tym, e zwikszamy, czynimy goniejszym albo janiejszym obraz ograniczajcych nas wzorcw, nadajemy im parametry, na ktre jestemy naj bardziej wraliwi, a nastpnie dziwimy si, dlaczego to wszys tko tak nas przytacza! Jeli kiedykolwiek wczeniej udao ci si wyj z takiego stanu, z pewnoci albo ty sam, albo kto inny zmieni twj obraz jakiej sytuacji, pomg ci zmieni przedmiot koncentracji i w kocu powiedziae sobie: To przecie nic takiego." Albo skupie si tylko na jednym aspekcie jakiej sytuacji i w ten sposb poczue pewno, e moesz sobie z ni poradzi. Wszystko to s bardzo proste strategie, ktrych wikszo opisaem dokadnie w ksice Unlimited Power. W tym rozdziale chc jedynie pobudzi twoje zainteresowanie i uwiadomi ci ich istnienie.
ZMIE STAN, A ZMIENISZ YCIE

Poznae ju bardzo wiele sposobw zmiany stanu, w ktrym si znajdujesz. Wszystkie one s bardzo proste. Moesz w jed nej chwili zmieni swoj fizjologi, zmieniajc po prostu swj oddech. Moesz zmieni przedmiot koncentracji, zwyczajnie
decydujc, na czym chcesz si skupi albo jak chcesz to zrobi. Moesz zmienia elementy submodalne. Jeli wic dotychczas przez cay czas mylae o tym, co najgorsze, nie ma adnego powodu, aby nadal w ten sposb myla. Zacznij koncentro wa si na wszystkim, co najlepsze. Najwaniejsze w yciu jest opanowanie tak wielu sposo bw kierowania nim, aby stao si to prawdziw sztuk. Prob lem wielu ludzi polega na tym, e ograniczaj si jedynie do kilku sposobw przechodzenia od stanu do stanu: za duo jedz lub pij, zbyt dugo pi, robi niepotrzebne zakupy, pal albo sigaj po narkotyki. aden z tych sposobw nie dodaje si i wszystkie mog mie niszczce, jeli nie tragiczne skutki. Kopot te i w tym, e skutki te zwykle si kumuluj, zauwa amy je wic na og wtedy, gdy jest ju za pno. To wanie przydarzyo si Elvisowi Presleyowi i, niestety, codziennie przytrafia si wielu innym ludziom. Wyobra sobie ab, ktr kto wolno zabija, podgrzewajc sj z wod, w ktrym j umieci. Gdyby wrzucono j od razu do wrztku, szok wywo any temperatur pewnie spowodowaby, i wyskoczyaby ze soja natychmiast. Jednak przy powolnym podwyszaniu si temperatury aba zauwaa niebezpieczestwo dopiero wtedy, gdy jest ju za pno. Syndrom podry w kierunku wodospadu Niagary objawia si wtedy, gdy przestajesz kontrolowa stany, w ktrych si znajdujesz, a kiedy nie potrafisz kontrolowa stanw, nie mo esz panowa nad swoim zachowaniem. Jeli s rzeczy, ktre chcesz osign, a nie masz motywacji, przyczyn jest nie waciwy stan, w ktrym si znajdujesz. Jednak nie jest to wy tumaczenie, tylko komenda, ktr sobie wydajesz! Polecenie, by zrobi wszystko, czego wymaga zmiana stanu, ciaa lub du cha. Kiedy doprowadziem si do stanu, w ktrym odczuwa em wielk presj zwizan z pisaniem ksiki. Nic dziwnego, wydawao mi si to niemoliwe. Jednak pniej musiaem zna le sposb wyjcia z tego stanu, inaczej nie czytaby teraz tej historii. Musiaem znale si w stanie twrczym, stanie pod niecenia. Jeli chcesz przej na diet, nie uda ci si to tak du go, jak dugo bdziesz odczuwa strach, zmartwienie czy fru-
224
225
stracj. ABY ODNIE SUKCES, MUSISZ WPROWADZI SI W STAN DETERMINACJI. Jeli chcesz dosta lepsz prac, musisz zrozumie, e inteligencja i moliwoci inte lektualne s czsto wypadkow stanw, w ktrych si znajdu jesz. Ludzie o rzekomo niewielkich zdolnociach przekonuj si, e ich zdolnoci i moliwoci rosn jak grzyby po deszczu, kiedy oni sami wprowadz si w nowy stan. Udowodniem to wiele razy, pracujc z dyslektykami. Dysleksja jest oczywicie funkcj naszych zdolnoci wzrokowych, jednak czsto zaley rwnie od stanu emocjonalnego, w ktrym si czowiek znajduje. Czowiek cierpicy na dysleksj nie za kadym razem zmienia kolejno liter czy sw. Moe si to zdarza bardzo czsto, ale jednak nie zawsze. Rnica midzy sytuacj, w ktrej dyslektyk potrafi i nie potrafi prawidowo posugiwa si jzykiem, sprowadza si do stanu, w ktrym si znajduje. Jeli zmienisz ten stan, natychmiast zmieniasz osigane przez niego wyniki. Kady czowiek cierpicy na dysleksj albo wal czcy z innymi problemami, ktrych przyczyn jest stan emo cjonalny, moe wykorzystywa te strategie, by pomc sobie pozby si problemw. Poniewa ruch moe natychmiast zmieni nasze odczucia, korzystne jest dla nas tworzenie wielu sposobw natychmiasto wej zmiany stanu za pomoc jednego tylko ruchu. Wiele lat te mu nauczyem si czego, co w znacznym stopniu zmienio moje ycie. W Kanadzie poznaem czowieka, ktry ciosami karate ama deski. Postanowiem opanowa t umiejtno. Ale zamiast wiczy karate przez wiele miesicy, odkryem, na czym i w jaki sposb karateka koncentruje si, wymierzajc cios (natenie, barwa i tak dalej), jakie s jego przekonania i jak przyjmuje strategi fizyczn, to jest, jak wykorzystuje swoje ciao, by zama desk. Zaczem wci od nowa wiczy identyczne ruchy ciaa z wielkim nateniem emocjonalnym, wysyajc do mzgu odczucia zwizane w rny sposb z poczuciem pewnoci. Przez chwil mj instruktor pokazywa mi dokadnie, jakie ruchy mam wykonywa. Po krtkim czasie zamaem jedn desk. Potem dwie, trzy i cztery na raz. Jak mi si to udao? 1. Podniosem wymagania w stosunku do siebie i amanie
desek ciosem karate stao si dla mnie koniecznoci - wcze niej akceptowaem fakt, e nie jestem w stanie tego robi. 2. Zmieniem ograniczajce mnie przekonanie, e nie po trafi osign swojego celu, co udao mi si dziki wprowa dzeniu si w stan pewnoci siebie. 3. Wypracowaem skuteczn strategi osignicia celu. Dowiadczenie to zmienio cakiem moje poczucie siy i pewnoci. Zaczem wykorzystywa t sam si, ktra pozwalaa mi ama deski ciosami karate, do osignicia innych rzeczy, o do konanie ktrych wczeniej nawet bym siebie nie podejrzewa. Pozwolio mi to z atwoci przeama nawyk odkadania wszys tkiego na pniej oraz pewne obawy i lki. Przez lata wzmacnia em i uwarunkowywaem te odczucia, a nastpnie zaczem uczy innych. Nawet kilkunastoletnim dzieciom pokazywaem, e mog o wiele bardziej uwierzy w siebie, udowadniajc, e potrafi w krtkim czasie zrobi co, co wczeniej uznaway za niemoli we. W kocu zaczem te dowiadczenia wykorzystywa jako ele ment stworzonych przeze mnie kursw Unlimited Power, ktre na caym wiecie prowadzone s przez moich uczniw i instruktorw. Czsto w czasie krtszym ni trzydzieci minut potrafi oni pomc innym przeama obawy i przekona ich, e mog przezwyciy wszystko, co przeszkadza im w yciu. Po przeamaniu deski je dnym ciosem karate ucz si, jak mona wykorzysta to do wiadczenie dla zdobycia poczucia pewnoci, ktre jest niezbdne do osignicia czegokolwiek w yciu. Niezmiennie fascynuje mnie obserwowanie wspaniale zbudowanych mczyzn, ktrzy sdz, e potrafi zama desk brutaln si, i przekonuj si, e nie jest to moliwe, a nastpnie ze zdziwieniem patrz, jak drobna i wta kobieta robi to jednym ciosem, poniewa udao jej si wypracowa poczucie pewnoci i wiary w siebie.
Dowiadczenie nie jest skutkiem tego, co dzieje si z czowiekiem; jest natomiast skutkiem reakcji czowieka na to, co si z nim dzieje.
ALDOUS HUXLEY
226
227
Musisz zrozumie, e przejcie wiadomej kontroli nad prac wasnego umysu jest dla ciebie koniecznoci. Musisz robi to wiadomie albo bdziesz zdany na ask wszystkiego, co dzieje si wok ciebie. Przede wszystkim musisz opanowa umie jtno natychmiastowej zmiany wasnego stanu emocjonal nego, bez wzgldu na sytuacj zewntrzn, bez wzgldu na og rom twojej frustracji i rozgoryczenia. To jedna z podstawo wych umiejtnoci, ktrych nabywaj suchacze moich kursw. Ucz si, jak szybko przej od stanu, w ktrym boj si, gdy wiedz", e nie potrafi czemu podoa, do stanu, w ktrym wiedz, e potrafi to zrobi i mog podj skuteczne dzia ania. Tego typu dowiadczenia natychmiastowej zmiany daj ci w yciu olbrzymi si. Ale moesz to w peni doceni do piero, gdy sprbujesz cho raz. Drug wan umiejtnoci jest zmiana stanu w kadych okolicznociach, nawet w sytuacji, ktra przedtem wprawiaa ci w przygnbienie. Mimo takiego nastroju powiniene zmienia stan dowolnie, uwarunkowujc si tak dugo, jak dugo nie bdziesz si czu dobrze bez wzgldu na okoliczno ci. Trzeci umiejtnoci jest oczywicie wypracowanie zestawu nawykowych wzorcw wykorzystywania ciaa i kon centracji umysu tak, aby czu si dobrze bez jakiegokolwiek wysiku. Moj definicj sukcesu jest PRZEY SWOJE Y CIE W TAKI SPOSB, ABY BRZMIAO W NIM JAK NAJ WICEJ TONW PRZYJEMNYCH I JAK NAJMNIEJ BO LESNYCH. Warunkiem sukcesu jest te dla mnie y tak, aby ludzi otaczajcych mnie spotykao wicej przyjemnoci ni przykroci. Kto, kto osign wiele, lecz yje w wielkim cier pieniu albo jest otoczony ludmi, ktrzy cierpi, nie odnis prawdziwego sukcesu. Czwartym celem jest wic umoliwia nie innym szybkiej zmiany stanw emocjonalnych, zmiany niezalenej od warunkw zewntrznych i trwaej. Tego wanie ucz uprawnieni przeze mnie nauczyciele: pomaga innym za rwno podczas zaj grupowych na moich kursach, jak i w in dywidualnej pracy z ludmi. Co powiniene zapamita z tego rozdziau? WSZYSTKO, CZEGO NAPRAWD POTRZEBUJESZ W YCIU, TO ZMIANA SWOICH UCZU I ODCZU. Powtrzmy:
wszystkie twoje uczucia to jedynie biochemiczna burza w mzgu i w kadym momencie ycia moesz nad nimi pa nowa. Dokadnie w tej samej chwili moesz odczuwa ek staz, ale moesz te odczuwa bl i przygnbienie: wybr na ley do ciebie. Nie potrzebujesz do tego ani lekarstw, ani nar kotykw, ani niczego innego. S o wiele skuteczniejsze spo soby, jak dowiedziae si ju z rozdziau o przekonaniach, dziaanie lekarstw moe zosta zniwelowane chemikaliami, ktre produkujesz we wasnym ciele, zmieniajc nastawienie psychiczne i fizyczne. Substancje te s znacznie potniejsze od wszystkich innych.
Kady wielki i inspirujcy moment w annaach wiata jest triumfem odrobiny entuzjazmu.
RALPH WALDO EMERSON
CZY WIESZ, JAK POCZU SI DOBRZE?

Kiedy podczas podry w interesach do Toronto czuem si wyczerpany fizycznie z powodu silnego blu w plecach. Po ldowaniu zaczem zastanawia si, co musz zrobi, kiedy znajd si nareszcie w hotelu. Bya ju 10.30 w nocy. Nast pnego ranka musiaem wsta wczenie i zacz prowadzi zajcia. Mogem co zje - nie miaem nic w ustach od rana - ale byo bardzo pno. Mogem troch popracowa albo oglda telewizj. Nagle zdaem sobie spraw z faktu, e wszystko to byy po prostu strategie, ktre miay mi pomc pozby si cierpienia i zyska przyjemno. Jednak adna z nich nie wydawaa si zbyt kuszca. Musiaem powikszy swoj list sposobw na zdobycie przyjemnoci, i to bez wzgldu na otoczenie, w ktrym si znajdowaem. Czy wiesz zatem, jak dobrze si poczu? To pytanie brzmi pewnie gupio. Ale zapytam jeszcze raz: czy dysponujesz zestawem sposobw, ktre dodajc ci si, potrafi sprawi, e w jednej chwili dobrze si poczujesz? Czy moesz tego
228
229
dokona bez odwoywania si do jedzenia, alkoholu, narko tykw, papierosw i innych rde naogw? Jestem pewien, e masz kilka takich sposobw, ale sprbujmy t list powik szy. Wanie teraz poszukajmy jeszcze kilku pozytywnych wyborw, ktre pozwol ci lepiej si poczu. WANIE TERAZ SPORZD LIST TEGO, CO ROBISZ OBECNIE, ABY ZMIENIA SWOJE SAMOPOCZUCIE. A skoro ju masz t list sporzdzi, to dlaczego nie miaby doda kilku nowych pozycji, ktre mog pozytywnie wpyn na twj stan? Nie przestawaj si zastanawia, dopki na twojej licie nie znajdzie si co najmniej pitnacie rnych sposobw. Ideaem byoby znalezienie dwudziestu piciu. By moe pniej zechcesz jeszcze wiele razy wraca do tego wiczenia i rozsze rza swoj list do setek pozycji. Kiedy ja sam sporzdziem tak list, odkryem, e muzyka jest sposobem, ktry pozwala mi najskuteczniej zmienia moje, samopoczucie. Lektura jest nastpnym sposobem, poniewa, po pierwsze, pozwala mi zmieni przedmiot koncentracji, a po wtre, uwielbiam si uczy, tak wic zwaszcza czytanie czego, co mog natychmiast zastosowa w yciu, sprawia, e od razu czuj si lepiej. Zmiana ruchw ciaa jest czym, co mog zrobi natychmiast, aby zastpi to, co mnie ogranicza, stanem inspiracji: wiczenia przy muzyce, zwyczajne podskoki i skony, bieg przez kilka kilometrw pod gr, pywanie. Oto kilka innych sposobw, ktre stosuj: taniec, piew przy akompaniamencie mojej ulubionej pyty kompaktowej, filmy komediowe, koncerty muzyczne czy suchanie tam ma gnetofonowych. Ciepa kpiel, ania. Seks z moj on. Obiad rodzinny, podczas ktrego wszyscy dyskutujemy o tym, co dla kadego z nas najwaniejsze. Pieszczoty z moimi dziemi, obejmowanie i caowanie Becky. Lubi zabiera Becky do kina na filmy takie jak Ghost (Duch), na ktrych siedzimy obok siebie i obydwoje zalewamy si zami. Lubi nowoci, nowych ludzi i nowe pomysy. Lubi doskonali wszystko, co robi obecnie. Kolejnym sposobem jest jakiekolwiek twrcze dziaanie, artowanie z przyjacimi i robienie czegokolwiek, co daje mi poczucie, e wnosz do ycia jaki wkad. Prowa dzenie moich kursw, zwaszcza dla wielkiej liczby ludzi
(jeden z moich ulubionych elementw submodalnych). Od wieanie wspomnie, wyobraanie sobie po raz kolejny cu downych dowiadcze, ktre przeyem w niedawno, ale i tych dawniejszych, ktre uwieczniem w pamitniku.
LISTA SPOSOBW NA NATYCHMIASTOW ZMIAN SAMOPOCZUCIA, OD CIERPIENIA DO PRZYJEMNOCI 1

2. . . 3. . . 4. . . 5. . . 6. . . 7. . . 8. . . 9. . . 10. . . 11. . . 12. . . 13. . . 14. . . 15. . . 16. . . 17. . . 18. . . 19. . . 20. . .
230
JELI NIE PLANUJESZ PRZYJEMNOCI, DOWIADCZYSZ CIERPIENIA

Podstawow korzyci ze sporzdzenia listy sposobw, pozwa lajcych ci dobrze si poczu, jest wiadomo, e nie musisz siga po inne, destrukcyjne. Jeli poczysz cierpienie z nisz czcymi si nawykami, a wielk przyjemno z wanie wci gnitymi na list sposobami, przekonasz si, e wikszo z nich moesz wykorzystywa niemal zawsze. Zmie t list w rzeczywisto: PLANUJ PRZYJEMNOCI NA CO DZIE. Nie zdawaj si na przypadek, ograniczajc si jedynie do na dziei, e jaka przyjemno pewnie ci spotka. Wyjd jej na spotkanie. Zaplanuj dla niej miejsce! Przez cay czas mowa o uwarunkowywaniu systemu ner wowego, twojego ciaa oraz umysu, ktre powinno koncentro wa si w taki sposb, aby nieustannie widzia, jakie korzyci pyn dla ciebie z wszystkich yciowych sytuacji. Pamitaj, e jeli dostrzegasz ograniczajce ci wzorce emocjonalne, przy pisuj je temu, i w niewaciwy sposb wykorzystujesz swoje ciao albo przez cay czas koncentrujesz si na czym, co od biera ci siy. Jeli tak, to musisz zmieni przedmiot koncen tracji i jest narzdzie, ktre okazuje si do tego niewiarygodnie wrcz pomocne.
Rozdzia smy
Kto zadaje pytania, nie moe unikn odpowiedzi
ODPOWIEDZI S PYTANIA
Nie potrzebowali adnych powodw. Przyszli tylko dlatego, e by z pochodzenia ydem. Wtargnli do mieszkania i areszto wali go wraz z ca rodzin. Zaraz potem spdzono ich wszyst kich jak bydo, zagoniono do wagonw i wysano do obozu mierci w okolicach Krakowa. Nawet najgorsze nocne koszma ry nie mogyby go przygotowa do tego, e na jego oczach za bij mu ca rodzin. Jak mia przey widok ubranka wasnego dziecka na kim innym, jak znie wiadomo, e jego synek ju nigdy go nie naoy, poniewa zabili go pod prysznicem"? Ale jako znis. Ktrego dnia, kiedy po raz kolejny przyglda si otaczajcemu go pieku, stan twarz w twarz Z niezaprzeczaln prawd: jeli zostanie tam choby dzie du ej, umrze. Podj decyzj, e musi uciec i e ucieczka musi mie miejsce natychmiast! Nie wiedzia jak, wiedzia tylko, e po prostu musi. Przez cae poprzednie tygodnie pyta wsp winiw: Jak moemy wydosta si z tego piekielnego miej sca?" Odpowiedzi, ktre sysza, byy niemal takie same: Nie bd gupcem! Std nie ma ucieczki. Zadawanie takich pyta tylko sprawi ci bl. Po prostu pracuj i mdl si, by przey." Jednak on nie mg si z tym pogodzi i nie pogodzi si. Ucieczka
PRZYSOWIE KAMERUSKIE
232
VIII. ODPOWIEDZI S PYTANIA
233
staa si jego obsesj i nawet jeli odpowiedzi byy bezsensowne, wci od nowa mwi sobie: Jak mog to zrobi? Musi by jaki sposb! Jak mog wydosta si std cay i zdrw ju dzisiaj?" Podobno jeli prosisz, bdzie ci dane. I dla jakich powodw tego wanie dnia znalaz odpowied. By moe powodem byo wielkie zaangaowanie, by moe poczucie, e nadszed waciwy czas". A by moe odpowied bya skutkiem cigego koncentrowania si na jednym, najwaniejszym pytaniu. Bez wzgldu na przyczyn pozostaje faktem, e w czowieku tym obudzia si potna sia rozumu i ducha ludzkiego. Odpowied przysza do niego z bardzo nieprawdopodobnego rda: przynis j powodujcy torsje odr rozkadajcego si ludzkiego ciaa. Tu obok swojego miejsca pracy zobaczy stos cia, ktre miay by wrzucone do ciarwki - zagazowane kobiety, mczyni i dzie ci. Wyrwano im zote zby i zabrano wszystko, co posiadali. I wtedy Lech Stanisawski, zamiast zastanawia si: Dlaczego nazici s tak okrutni? Jak to moliwe, aby sam Bg stworzy takie zo? Dlaczego Bg ukara wanie mnie?", zada sobie zupenie inne pytanie: JAK MOG TO WYKORZYSTA, ABY STD UCIEC?" Odpowied przysza natychmiast. Kiedy dzie pracy zblia si ku kocowi i jego grupa mia a zmierza z powrotem do barakw, Lech przycupn za cia rwk. Z bijcym sercem zdj z siebie ubranie i wsun si w stert cia. Przez cay czas udawa umarego. Nie drgn na wet pniej, kiedy omal nie zgnioty go rzucane na niego ciaa. Zewszd otacza go smrd rozkadajcych si cia i szty wne koczyny zmarych. Czeka w nadziei, e nikt nie zauwa y jednego ywego czowieka w takiej masie trupw, w na dziei, e ciarwka w kocu ruszy. Wreszcie dobieg go dwik silnika. Poczu, e ciarwka zacza si toczy. Przygnieciony mnstwem martwych cia, poczu w sobie ziarenko nadziei. Ciarwka zatrzymaa si i zrzucia potworny adunek, dziesitki trupw wraz z jednym, ktry tylko udawa umarego, do olbrzymiego dou poza gra nicami obozu. Lech pozosta w tym grobie przez wiele godzin, a do zmierzchu. Wreszcie, kiedy upewni si, e nie ma wok nikogo, wygrzeba si spod przykrywajcych go cia i przez dwadziecia pi mil bieg nago do wolnoci.
Czym rni si Lech Stanisawski od tak wielu innych, ktrzy zginli w obozach koncentracyjnych? MONA OCZY WICIE WSKAZA NA WIELE RNIC, ALE Z PEWNO CI JEDN Z PODSTAWOWYCH BY FAKT, E ZA DA SOBIE INNE PYTANIE. Zadawa je nieustannie, wci spodziewajc si uzyskania odpowiedzi. W kocu umys pod sun rozwizanie, ktre ocalio mu ycie. Pytania, ktre zada sobie tamtego dnia w obozie, sprawiy, e dosownie w uamku sekundy podj decyzj, ktra kazaa mu szuka rozwiza tak istotnych dla jego losu. Jednak zanim mg podj t decyzj i przystpi do dziaania, musia zada sobie waciwe pytania. Z dotychczasowej lektury dowiedziae si, w jaki sposb nasze przekonania wpywaj na nasze decyzje i dziaania, jak wyznaczaj kierunek naszemu yciu, a wic i naszym ostatecz nym losom. Ten wpyw jest jednak skutkiem MYLENIA, skutkiem sposobw, w jakie twj umys ocenia sytuacje i two rzy znaczenia w cigu caego twojego ycia. Tak wic aby dotrze do sedna sposobu, w jaki na co dzie tworzymy wasn rzeczywisto, MUSIMY ODPOWIEDZIE NA PYTANIE: W JAKI SPOSB CZOWIEK MYLI?
PYTANIA WARUNKUJ MYLI

Pewnego dnia mylaem o wanych wydarzeniach w moim wasnym yciu i w yciu ludzi, ktrych spotkaem na swojej drodze. Poznaem tak wielu ludzi, szczliwych i nieszcz liwych, odnoszcych sukcesy i ponoszcych klski. Naprawd chciaem wiedzie, co pozwalao ludziom sukcesu osiga wielkie cele, podczas gdy inni, czsto majcy lepsze warunki startu, znikali w odmtach Niagary. Zadaem wic sobie pytanie: Co tak naprawd decyduje o moim yciu, co decydu je, kim jestem jako osoba, kim si stan i dokd zmierzam?" Odpowiedzi, ktr wtedy znalazem, ju si z tob podzieli em: TO NIE WYDARZENIA KSZTATUJ MOJE YCIE I DECYDUJ O MOICH ODCZUCIACH I DZIAANIACH, ZALE ONE BOWIEM RACZEJ OD SPOSOBU, W JAKI
234
235
INTERPRETUJ I OCENIAM MOJE YCIOWE DO WIADCZENIA. Znaczenie, jakie przywizuj do poszcze glnych wydarze, okrela, jakie decyzje podejmuj, jak dziaam, a wic w konsekwencji ustala moje przeznaczenie." Wtedy zadaem sobie kolejne pytanie: Jak wic oceniam swo je dowiadczenia? I czym dokadnie jest moja ocena?" Pomylaem sobie: No tak, przecie oceniam nawet w tej chwili. Prbuj ustali, jak opisa istot oceny. Co wic teraz robi?" Dokadnie w tym momencie zdaem sobie spraw z fa ktu, e zadaem sobie seri pyta. Brzmiay one: W JAKI SPOSB DOKONUJ OCENY? CZYM JEST OCENA? CZY W TEJ CHWILI DOKONUJ OCENY? CO W TEJ CHWILI ROBI? Wtedy pomylaem: Czy to moliwe, eby OCENA SPROWADZAA SI DO PYTA?" I natychmiast zaczem si mia, poniewa ta myl te bya pytaniem. ZACZEM ROZUMIE, ZE SAMO MYLENIE SPROWADZA SI DO PROCESU ZADAWANIA PYTA I UDZIELANIA NA NIE ODPOWIEDZI. Jeli po przeczy taniu tego zdania uznajesz je za prawdziwe lub si z nim nie zgadzasz, musiae wczeniej, wiadomie lub podwiadomie, zada sobie pytanie, ktre brzmiao: Czy jest to prawda?" Nawet jeli pomylae, e musisz si nad tym zastanowi, w rzeczywistoci powiedziae sobie: Musz zada sobie na ten temat kilka pyta. Musz to przez chwil rozway." Kiedy zaczniesz swoje rozwaania, zaczniesz zadawa sobie pytania. Musimy zda sobie spraw z faktu, e wikszo naszych codziennych czynnoci sprowadza si do zadawania pyta. Jeli wic chcemy polepszy swj yciowy standard, powinnimy zmieni ZADAWANE SOBIE NAJCZCIEJ PYTANIA. Pytania te wyznaczaj nam przedmiot koncentracji, a wic decyduj o tym, co mylimy i jak si czujemy. Mistrzami w zadawaniu pyta s dzieci. Czy w ogle po trafilibymy policzy wszystkie pytania, ktrymi zasypuj nas, kiedy dorastaj? Czy zadaj je tylko po to, by nas zagania
w kozi rg? Musimy zrozumie, e dzieci nieustannie doko nuj ocen dotyczcych znaczenia rzeczy oraz zachowa, ktre powinny podj. Zaczynaj wytwarza neuroasocjacje, ktre bd nimi kierowa w przyszoci. Cigle si ucz i ich stra tegie uczenia si, mylenia i kojarzenia inicjowane s pytania mi zadawanymi samym sobie lub innym. Ta ksika, jak i cay dorobek mojego ycia to skutek zada wania pyta dotyczcych przyczyn naszego zachowania i po stpowania oraz sposobw jak najszybszego wprowadzania zmian, ktre uczyni nasze ycie atwiejszym ni poprzednio. Pytania stanowi podstawow strategi uczenia si dosownie wszystkiego. Caa metoda sokratejska (sposb nauczania, ktry korzeniami siga do prac filozofa staroytnej Grecji Sokratesa) Opiera si wycznie na tym, e nauczyciel jedynie zadaje pytania, majce kierowa uwag uczniw i sprawia, e sami sobie udzielaj odpowiedzi. Kiedy zrozumiaem, jak wane s pytania w procesie ksztatowania naszych myli i dosownie wszystkich reakcji na dowiadczenia yciowe, sprbowaem je dokadnie analizo wa. Zaczem dostrzega, jak czsto pytania pojawiaj si w naszej kulturze. Wiele najpopularniejszych gier opiera si wycznie na pytaniach, a The Book of Questions (Ksiga pyta) - zawierajca tylko pytania o nasze ycie i system war toci - bya jednym z najwikszych bestsellerw. Pytania za daj nam reklamy telewizyjne i prasowe. W telewizyjnej rekla mie butw sportowych firmy Nike Spike Lee zadaje Michaelowi Jordanowi tylko jedno pytanie: Czy to s buty?" Nie tylko chciaem dowiedzie si, jakie pytania zadajemy jako spoeczestwo, ale pragnem te odkry pytania, ktre pozwalaj ludziom zmieni ycie. Pytaem wic wszystkich: suchaczy moich kursw, ludzi spotkanych w samolocie, ka dego, z kim rozmawiaem, od dyrektorw najwikszych przed sibiorstw, po bezdomnych ebrakw na ulicach miast. Intere sowao mnie, jakie pytania ksztatuj ich dowiadczenia w co dziennym yciu. Zrozumiaem, e podstawowa rnica midzy ludmi, ktrzy odnieli sukces w mojej dziedzinie, a tymi, ktrym si to nie udaje, sprowadza si do faktu, e LUDZIE SUKCESU ZADAJ LEPSZE PYTANIA, A WIC UZYSKUJ LEPSZE
236
237
ODPOWIEDZI. Odpowiedzi, ktre mwi im dokadnie, co robi w kadej sytuacji, aby osign podane rezultaty. LEPSZE PYTANIA TWORZ LEPSZE YCIE. Musisz wyry sobie to zdanie w pamici, poniewa jest ono jednym z najwaniejszych, ktre przeczytasz w tej ksice. Firmy odnosz sukcesy, kiedy ludzie podejmujcy w nich decyzje zadaj sobie waciwe pytania dotyczce rynku, strategii finansowej lub linii produkcyjnych. Relacje midzy ludmi kwitn tylko wtedy, gdy zadaj sobie oni waciwe pytania na temat potencjalnych rde konfliktw oraz moliwych sposobw wspierania si wzajemnie zamiast wzajemnego niszczenia si. Politycy wygrywaj wybory, kiedy pytania, ktre zadaj sobie wiadomie lub podwiadomie, przynosz odpowiedzi waciwe dla nich samych i ich wyborcw. Kiedy przemys samochodowy by jeszcze w powijakach, wielu ludzi prbowao bra si za konstruowanie pojazdw, ale Henry Ford zada sobie wtedy pytanie: Jak mog uczyni z samochodu produkt masowy?" Miliony ludzi cierpiay w ko munizmie, ale tylko Lech Wasa zapyta: Jak mog poprawi warunki ycia wszystkich ludzi pracy?" PYTANIA STANO WI POCZTEK PROCESU, KTREGO SIY NAWET NIE JESTEMY SOBIE W STANIE WYOBRAZI. WANIE ZADAWANIE PYTA PODAJCYCH W WTPLIWO NASZE OGRANICZENIA BURZY WSZELKIE MURY - W IN TERESACH, W STOSUNKACH MIDZY LUDMI I MI DZY PASTWAMI. JESTEM PRZEKONANY, E POSTP CAEJ LUDZKOCI MUSZ POPRZEDZA PYTANIA.
Wikszo z nas, gdy widzi czowieka o niepospolitych talen tach albo wyjtkowej zdolnoci pokonywania yciowych prze szkd, myli sobie: Co za szczcie! C za talent! Pewnie si trzeba takim urodzie." Tymczasem umys kadego z nas potrafi znajdowa odpowiedzi na pytania o wiele szybciej ni najlep sze komputery wiata, nawet jeli przy obecnym postpie tech nicznym komputery dokonuj oblicze w cigu kilku nanosekund (miliardowa cz sekundy). Aby dorwna pojemnoci twojego umysu, trzeba byoby poczy dwa budynki wiel koci wiatowego centrum handlowego! Niewielka brya szarej materii potrafi da ci w jednej chwili wicej siy do natychmia stowego rozwizywania problemw i tworzenia odpowiednich odczu emocjonalnych, ni ma jej cokolwiek w olbrzymim ar senale ludzkiej technologii. Podobnie jak w przypadku komputera o wielkich moli wociach, bez umiejtnoci wydobycia i wykorzystania zapisa nych informacji mzg i wszystkie jego zdolnoci na nic si nie zdadz. Jestem pewien, e wrd twoich znajomych jest kto, kto po kupieniu sobie komputera nie mg go od razu uywa, poniewa nie potrafi go wykorzysta. By moe nawet co ta kiego przydarzyo si tobie. Aby uzyska dostp do plikw za pisanych w pamici komputera, musisz zrozumie sposoby dostpu do danych poprzez system odpowiednich komend. Po dobnie jest z twoj wasn baz danych: jeli chcesz z niej co kolwiek wydoby, musisz wykorzysta pytania, ktre s wa ciwymi komendami.
POTGA PYTA
Zawsze pikniejsz odpowiedz dostanie, kto zada pikniejsze pytanie.

E. E. CUMMINGS
Niektrzy ludzie postrzegaj rzeczy w ich naturalnym stanie i zadaj sobie pytanie: dlaczego? Ja marz o rzeczach, ktrych nigdy nie byo, i mwi sobie: dlaczego nie?
GEORGE BERNARD SHAW
Moim zadaniem jest uwiadomienie ci, e RNICA MI DZY LUDMI POLEGA NA RNICY MIDZY PYTA NIAMI, KTRE NIEUSTANNIE SOBIE ZADAJ. Niektrzy ludzie yj w cigej depresji. Dlaczego? Jak przekonae si w poprzednim rozdziale, problem polega w czs'ci na tym, i
238
239
znajduj si oni w niewaciwym stanie. Prowadz ycie za pomoc ograniczonych posuni, sami sobie wi nogi. Kon centruj si na rzeczach, ktre ich przytaczaj i przygnbiaj. Ich wzorzec oceny i koncentracji powanie ogranicza ich do wiadczenia emocjonalne. Czy ludzie ci mog w jednej chwili zmieni swoje odczucia? Oczywicie, e tak. Wystarczy, e zmieni przedmiot koncentracji. Jaki jest wic najszybszy sposb zmiany wzorca kon centracji? Po prostu trzeba sobie zada INNE PYTANIE. Czo wiek znajdujcy si w depresji niemal na pewno zadaje sobie ograniczajce go pytania typu: Po co ja to robi? Dlaczego prbuj, skoro i tak nigdy mi nie wychodzi? Dlaczego Bg po kara tym wanie mnie?" PAMITAJ: PROCIE, A BDZIE WAM DANE. JELI ZADAJESZ PRZERAAJCE CI PY TANIA, OTRZYMUJESZ PRZERAAJCE ODPOWIEDZI. KOMPUTER TWOJEGO MZGU ZAWSZE JEST GOTW NA TWOJE USUGI I BEZ WZGLDU NA RODZAJ ZADANEGO MU PYTANIA, NIEZAWODNIE DOSTAR CZY CI ODPOWIED. Jeli wic pytasz: Dlaczego nie mog odnie sukcesu?", odpowie ci, nawet jeli bdzie musia wy myli co na poczekaniu. Odpowied moe wtedy brzmie: Bo jeste gupi", albo: Bo nie zasugujesz sobie na nic lepszego." Chciaby przykadw waciwych pyta? Opowiem ci wic o moim dobrym przyjacielu W. Mitchellu. Jeli czytae Unlimited Power, znasz ju t histori. Jak sdzisz, dziki cze mu udao mu si przey i czu si wietnie po wypadku, w ktrym silnie poparzy trzy czwarte ciaa? Jak w kilka lat pniej po wypadku samolotowym przetrzyma utrat ng? W jaki sposb przykuty do wzka inwalidzkiego potrafi znajdowa sposoby sprawiania radoci sobie i innym? NAUCZY SI PANOWA NAD SWOIMI MYLAMI POPRZEZ ZADAWANIE SOBIE WACIWYCH PYTA. Pokryty oparzeniami, znalaz si w szpitalu pord wielu innych pacjentw, ktrzy wci pytali: Dlaczego wanie ja? Jak Bg mg mi zrobi co takiego? Dlaczego ycie jest tak niesprawiedliwe? Jaki sens ma ycie kaleki?" Mitchell wybra inne pytania: JAK MOG TO WYKORZYSTA? CO BD MG DA INNYM PO TYM, CO MI SI STAO?"
Wanie rnica midzy tymi pytaniami stanowia o rnicy przeznacze. Zastanawianie si: Dlaczego ja?", rzadko przy nosi pozytywne rezultaty, podczas gdy: Jak mog to wykorzy sta?", zwykle prowadzi nas w kierunku obrcenia trudnoci W si pozwalajc ulepsza siebie i wiat. Mitchell zrozumia, e al, zo i pretensje nie zmieni jego ycia, zamiast wic skupia si na tym, co straci, powiedzia sobie: Co mi zo stao? Kim naprawd jestem? Czy ja to naprawd tylko moje ciao, czy moe co wicej? Co mog teraz robi lepiej nawet ni poprzednio?" Po wypadku samolotowym, kiedy sparaliowany od pasa w d lea w szpitalu, pozna nieprawdopodobnie pikn ko biet, pielgniark imieniem Annie. Mimo popalonej twarzy, mimo bezwadu dolnej czci ciaa, mia odwag, by zada so bie pytanie: Jak mog si z ni umwi?" Wszyscy koledzy uznawali go za szaleca, ktry robi sobie gupie nadzieje. Jed nak w ptora roku pniej udao mu si zwiza z Annie, kt ra jest dzi jego on. Na tym wanie polega pikno dodaj cych nam si pyta: stwarzaj nam niewyczerpane moliwoci odpowiedzi i rozwiza. Pytania okrelaj wszystko w twoim yciu, od zdolnoci i umiejtnoci, po stosunki z innymi i finanse. Wielu ludzi nie decyduje si na zwizek z kim, poniewa wci zadaje sobie pytania, ktre wywouj wtpliwoci: A jeli spotkam kogo lepszego? A jeli potem bd aowa?" C za straszliwie obezwadniajce pytania! Doprowadzaj nas do przekonania, e o kilka metrw dalej trawa jest zielesza, i nie pozwalaj pieszy si tym, co ju dostalimy od ycia. Czasem ludzie niszcz zwizki, w ktrych si znajduj, zadajc sobie jeszcze bardziej poraajce pytania: Dlaczego zawsze mi to robisz? Dlaczego mnie nie doceniasz? A jak by ci byo, gdybym teraz odszed?" Porwnaj to z nastpujcymi py taniami: Skd miaem tyle szczcia, by ci pozna? Co naj bardziej mi si w tobie podoba? O ile bogatsze bdzie nasze ycie skutkiem tego zwizku?" Pomyl o pytaniach, ktre zwykle zadajesz sobie w odniesieniu do finansw. Zawsze kiedy kto niezbyt dobrze radzi sobie finansowo, przyczyn jest olbrzymi strach, ktry nim
240

fiT"
241
rzdzi w yciu. Strach ten powstrzymuje go przed inwesto waniem, ale przede wszystkim przed kontrolowaniem was nych finansw. Ludzie zadaj sobie pytanie: Jakie zabawki chc teraz mie?", zamiast spyta: Jaki plan musz stworzy, aby osign swj ostateczny cel?" Pytania, ktre sobie zada jesz, decyduj o przedmiocie twojej koncentracji, twoich my lach, odczuciach i postpowaniu. Jeli chcemy polepszy wa sne finanse, musimy stawia sobie wysze cele, zmieni prze konania na temat rzeczy moliwych i niemoliwych i wypra cowa lepsz strategi. W zachowaniu niektrych wspczesnych nam potentatw finansowych zauwayem, e nieustannie zadaj sobie pytania inne ni wikszo ludzi i e pytania te czsto sprzeciwiaj si powszechnie przyjtej mdroci". Nie da si zaprzeczy, e Donald Trump boryka si obec nie z problemami finansowymi, ale przez cae dziesi lat by na szczytach powodzenia. Jak osign swj olbrzymi sukces? Panuj rne opinie, jednak wszyscy zgadzaj si co do jedne go. W poowie lat siedemdziesitych, kiedy Nowy Jork stan wobec bankructwa i niemal wszyscy waciciele nierucho moci biedzili si nad pytaniem: Jak uda mi si przetrwa, kiedy upadnie to miasto?", Donald Trump zastanawia si nad czym zupenie innym: Jak mog si wzbogaci w sytuacji, gdy wszyscy inni s przeraeni?" To jedno pytanie pomogo mu podj wiele decyzji finansowych i w oczywisty sposb doprowadzio go do potgi ekonomicznej, ktr cieszy si przez wiele lat. Trump nie poprzesta na tym. Zada inne wspaniae pytanie, ktre zreszt zawsze warto sobie postawi przed jakkolwiek inwestycj finansow. Kiedy ju by przekonany, e jego projekt moe mu przynie olbrzymie zyski, pomyla: A co jest na dnie? Co najgorszego moe mi si przytrafi i czy bd w stanie sobie z tym poradzi?" Wierzy, e jeli bdzie w stanie opanowa najgorszy moliwy scenariusz, powinien przystpi do dziea, poniewa wszystko inne rozwie si samo. Chcesz wiedzie, co si stao, kiedy zada sobie to wanie pytanie? Trump robi interesy, ktrych nikt inny nawet nie wziby pod uwag w tamtych trudnych gospodarczo czasach. Przej
stary budynek Commodore i przeksztaci go w Grand Hyatt (jego pierwszy powany sukces finansowy). Nastpnie, kiedy odwrcia si za passa, wygrywa raz za razem. Jednak w kon popad w powane kopoty. Dlaczego? Wielu twierdzi, e zmieni kierunek inwestycji. Zacz zadawa pytania typu: Jak mgbym przyjemnie wyda pienidze?", zamiast: Jaka jest najkorzystniejsza transakcja?" Co gorsza, mwi si, e Trump nabra przekonania, i jest niezwyciony, i dlatego przesta zadawa sobie pytania o najgorsz moliw ewentualno. By moe wanie ta jedna zmiana w sposobie oceny, zmiana pyta, ktre sobie zadawa, kosztowaa go wiksz cz jego fortuny. PAMITAJ WIC, E TWJ LOS KSZTATUJ NIE TYLKO PYTANIA, KTRE ZADAJESZ, LECZ RWNIE I TE, KTRYCH NIE ZADAJESZ. Jeli nauczyem si czegokolwiek, usiujc pozna pod stawowe przekonania najwikszych wspczesnych umysw, to jest to z pewnoci fakt, e DOSKONAE OCENY TWORZ DOSKONAE YCIE. Wszyscy posiadamy umiejtno oceny ycia na poziomie, ktry prowadzi do wyjtkowych rezultatw. O czym mylisz, kiedy syszysz sowo geniusz"? Jeli mylisz podobnie jak ja, natychmiast przychodzi ci do gowy nazwisko Alberta Einsteina. Jak przeszed od niepowodze w szkole do wiata naprawd wielkich mylicieli? Bez wtpienia przyczyn by fakt, e zadawa doskonale sformuowane pytania. Kiedy po raz pierwszy zastanawia si nad wzgldnoci Czasu i przestrzeni, zapyta: Czy to moliwe, aby rzeczy, ktre wydaj si rwnoczesne, w rzeczywistoci takimi nie byy?" Na przykad, czy to moliwe, aby czowiek znajdujcy si o kil ka mil od gonego wybuchu sysza go dokadnie w tym mo mencie, w ktrym mia on miejsce? Einstein postulowa, e nie, twierdzc, e to, co postrzegamy jako odbywajce si do kadnie w tym samym momencie, w rzeczywistoci nie dzieje si rwnolegle. Rozumowa, e w codziennym yciu czas jest Wzgldny i zaley od tego, czym zajmujemy swj umys. Einstein powiedzia kiedy: Kiedy mczyzna siedzi obok piknej kobiety przez godzin, wydaje mu si, e upyna minuta. Ale posad go na gorcym piecu na minut, a wyda mu si ona dusza od godziny. To jest wanie wzgldno."
242
243
Nastpnie Einstein rozpocz swoje spekulacje w dziedzi nie fizyki. Wierzc, e prdko wiata jest staa, zada sobie pytanie: Co by si stao, gdybymy umiecili wiato na po kadzie rakiety? Czy jego prdko zwikszyaby si wtedy?" Odpowiadajc na te i inne fascynujce pytania, Einstein wysu n swoj synn teori wzgldnoci.
Wane jest, by nigdy nie przesta pyta. Ciekawo nie istnieje bez przyczyny. Kontemplujc tajemnice wiecznoci, ycia i cudownej struktury rzeczywistoci, nie mono unikn lku. Wystarczy wic, jeli sprbujemy zrozumie cho troch tej tajemnicy kadego dnia. Nigdy nie tra witej ciekawoci.
ALBERT EINSTEIN
Wielkie odkrycia poczynione przez Einsteina byy wynikiem serii pyta. Czy byy to proste pytania? Tak. Czy byy potne? Bez wtpienia! JAK SI TY MGBY UWOLNI, ZA DAJC SOBIE RWNIE PROSTE I RWNIE POTNE PYTANIA? Jestem pewien, e pytania s magicznym narz dziem, ktre pozwala dinowi tkwicemu w twoim mzgu spenia wszystkie twoje yczenia. S one hasem budzcym do pracy wszystkie nasze gigantyczne moliwoci. Pozwalaj nam speni wszystkie marzenia, jeli tylko zadamy je we waciwej formie dobrze przemylanego yczenia. DOBRA JAKO YCIA BIERZE SI Z DOBRYCH I NIEUSTAN NIE ZADAWANYCH PYTA. Twj mzg da ci wszystko, o co poprosisz, podobnie jak din. Pro wic ostronie, bo znajdziesz wszystko, czego szukasz. Skoro wszyscy dysponujemy tak potn si, dlaczego nie ma wicej szczliwych, zdrowych, bogatych i mdrych? Dlaczego tak wielu sfrustrowanych ludzi sdzi, e nie ma dla nich w yciu adnego rozwizania? Odpowiedzi na pytania te po czci jest fakt, e brak im poczucia pewnoci, a co wa-
niejsze, nie zadaj sobie pyta, ktre pozwalayby im korzysta z wasnej siy. Sami siebie kuj ostrogami, nie zwracajc uwagi na to, e niewaciwie wykorzystuj lub, z powodu braku wiary w siebie, w ogle nie wykorzystuj swoich moliwoci. Klasycznym tego przykadem jest czowiek, ktry chce schudn, ale nie moe". Oczywicie, e moe, tyle tylko e jego obecna ocena posikw nie pomaga mu w realizacji planu. Ludzie ci zadaj pytania typu: Czym najbardziej si najem?", albo: Co sodkiego i poywnego mog teraz zje?" Prowadzi ich to do wyboru ywnoci naszpikowanej tuszczem i cukrem, co jest gwarancj wikszego nieszczcia. Co by si stao, gdy by zamiast tego zadawali sobie pytanie: Jakie produkty na prawd mnie odywi?", albo: Jaki lekki posiek naprawd daby mi energi?", czy wreszcie to najlepsze: Jeli to zjem, to z czego bd musia zrezygnowa, aby osign swj cel? Jak cen zapac kiedy za to, e nie zerw z obarstwem wanie teraz?" Zadajc sobie takie pytania, pocz cierpienie z obar stwem i ich zachowanie zmieni si natychmiast. Aby ulepszy swoje ycie, musisz zmieni zwykle zadawa ne sobie pytania. Pamitaj, e pytania, ktre sobie zadajesz, mog spowodowa zdenerwowanie albo wielk rado, inspi racj albo otpienie, bied albo cuda. Pytaj wic o to, co pod niesie ci na duchu, popchnie na drog ludzkiej doskonaoci.
JAK DZIAAJ PYTANIA?

Pytania przynosz trzy korzyci: 1. PYTANIA W JEDNEJ CHWILI ZMIENIAJ PRZED MIOT KONCENTRACJI, A W KONSEKWENCJI NASZE SAMOPOCZUCIE. Jeli wci powtarzasz pytanie: Dlaczego jestem w takiej depresji?", albo: Dlaczego nikt mnie nie lubi?" - koncen trujesz si na odniesieniach, ktre umacniaj twoje przekonanie o depresji i braku mioci, szukasz ich wic i znajdujesz. W re zultacie umacniasz tylko te niewaciwe stany. Jeli zamiast tego zapytasz: Jak mog zmieni swj stan tak, abym poczu
244
245
si szczliwy i bardziej kochany?", skupisz si na waciwych rozwizaniach. I nawet jeli pocztkowo twj umys bdzie ci mwi: Nic nie mog z tym zrobi", a ty mimo to bdziesz py ta nadal z tak wielkim przekonaniem i oczekiwaniami, jak Lech Stanisawski czy W. Mitchell, w kocu przyjdzie odpo wied, na ktr zasuye. Dostrzeesz prawdziwe powody, aby czu si lepiej, i kiedy si na nich skoncentrujesz, twj stan natychmiast si do tego dopasuje. Jest wielka rnica midzy stwierdzeniem a pytaniem. Jeli kilka razy powiesz sobie: Jestem szczliwy! Jestem, szcz liwy! Jestem szczliwy!", wkadajc w to odpowiednio due emocje, moesz rzeczywicie poczu si szczliwy. Jednak moesz te powtarza sobie tego typu stwierdzenia nawet przez cay dzie i mimo to nie zmieni swojego nastroju. Nato miast pytania typu: Z czego jestem teraz zadowolony? Z cze go mgbym by zadowolony i szczliwy, gdybym chcia? Jakbym si wtedy czu?", z pewnoci bd skuteczne. Jeli bdziesz je sobie zadawa przez cay czas, znajdziesz odniesie nia, dziki ktrym zaczniesz skupia si na istniejcych na prawd powodach, dla ktrych powiniene czu si szczliwy. Bdziesz pewien, e jeste szczliwy. Zamiast sztucznie ci pompowa", pytania daj ci rzeczy wiste powody odczuwania jakiego uczucia. SWOJE ODCZU CIA MOEMY ZAWSZE ZMIENI W JEDNEJ CHWILI, ZMIENIAJC PRZEDMIOT KONCENTRACJI. Wikszo z nas nie zdaje sobie sprawy z siy, jak daje kontrolowanie pamici. Czy nie jest prawd, e masz w pamici pikne chwi le, ktre natychmiast wprawi ci w dobre samopoczucie, jeli tylko skupisz si na nich i bdziesz o nich myla? By moe s to narodziny dziecka, dzie twojego lubu albo pierwsza randka. Pytania maj prowadzi ci do tych chwil. Jeli zadasz sobie pytanie typu Jakie s moje najcenniejsze wspom nienia?", albo Czym naprawd wspaniaym dysponuj obec nie w yciu?", i potraktujesz je powanie, zaczniesz myle o dowiadczeniach, ktre zapewni ci doskonae samopo czucie. A ten wspaniay stan emocjonalny pozwoli ci nie tylko skupia si na sobie, ale i da wicej ludziom wok ciebie.
Jak pewnie si domylasz, problem polega na tym, e wikszo z nas podruje przez ycie sterowana automatycznym pilotem. Nie kontrolujc wiadomie nawykowych pyta, ktre sobie zadajemy, znacznie upoledzamy zakres naszych emocji oraz zdolno wykorzystywania nadarzajcych si okazji. Ro zwizanie? Jak ju mwilimy w rozdziale szstym, pierwszym krokiem jest uwiadomienie sobie, czego naprawd chcesz, i od krycie ograniczajcych ci wzorcw. Wykorzystaj jako dwigni nastpujce pytania: Jak cen bd w kocu musia zapaci, jeli nie zmieni tego teraz? Ile bdzie mnie to kosztowao w ostatecznym rozrachunku?", albo: Jak zmieni si cae moje ycie, jeli zrobi to wanie teraz?" Nastpnie przeam stary wzorzec (jeli kiedykolwiek odczuwae bl, a nastpnie przestae go odczuwa, kiedy kto odwrci twoj uwag, wiesz, co to znaczy) i stwrz dodajc ci si moliwo wraz z lepszym zestawem pyta. Twrz waciwe warunki dla nich wszystkich, zadajc je sobie tak dugo, a stan si czci twego ycia.
UMIEJTNO BYCIA SILNYM

ZADAWANIE SOBIE W TRUDNYCH CHWILACH PY TA, KTRE DODADZ NAM SI, JEST NIEZMIERNIE WAN UMIEJTNOCI, ktra wycigna mnie z naj wikszych yciowych tarapatw. Nigdy nie zapomn chwili, kiedy dowiedziaem si, e mj byy wsplnik podczas semi narium, powtarzajc sowo w sowo moje odkrycia, przypi sywa je sobie. Moj pierwsz reakcj byy pytania typu: Jak on mia! Jak mg zrobi mi co takiego?", jednak szybko zro zumiaem, e zadawanie sobie takich pyta, na ktre przecie nie mogem znale odpowiedzi, doprowadzi mnie tylko do szau i zapdzi w lepy zauek. W kocu to ju si stao. Zro zumiaem, e powinienem po prostu zleci moim prawnikom, by pokazali mu, z czym naley wiza cierpienie, a z czym przyjemno, i nie ma powodu, abym wprowadza si w stan zoci. Postanowiem wic i dalej swoj drog i cieszy si
246
247
yciem, a zadajc sobie pytanie: Jak on mg mi co takiego zrobi?", pozostabym w negatywnym stanie. Najszybszym sposobem na zmian tego stanu byo zadanie sobie kilku no wych pyta. Zapytaem wic: Co szanuj w tym czowieku?" Najpierw mj umys wrcz wrzasn: Nic!", ale kiedy zmie niem nieco tre pytania i zaczem si zastanawia nad tym, co mgbym w nim szanowa, gdybym tego chcia, odpowied bya inna. Musiaem przyzna, e pracuje duo i wykorzystuje przynajmniej cz tego, czego go nauczyem. Ubawio mnie to szczerze. miech zama poprzedni wzorzec uczuciowy, co pozwolio mi zmieni stan, ponownie oceni stojce przede mn moliwoci i poczu si o wiele lepiej. Jednym z odkrytych przeze mnie sposobw na podnoszenie jakoci ycia jest WZOROWANIE MOICH ZWYKYCH PYTA NA PYTANIACH LUDZI, KTRYCH SZANUJ. Jeli znajdziesz kogo, kto jest naprawd szczliwy, z pew noci ma to swoj przyczyn. Ludzie tacy przez cay czas koncentruj si na tym, co powoduje ich szczcie, a to oznacza, e przez cay czas zadaj sobie pytania o szczcie. Odkryj, jakie to pytania, i zacznij je sobie zadawa, a poczujesz si tak jak oni. Niektrych pyta po prostu nie bierzemy pod uwag. Na przykad Walt Disney odrzuca wszelkie pytania o to, czy jego przedsibiorstwo odniesie sukces, czy te nie. Nie znaczy to jednak, e twrca Magicznego Krlestwa nie wykorzystywa pyta w sposb twrczy. Mj dziadek Charles Shows pisa scenariusze dla Disneya, zanim zacz pracowa dla wytwrni Hanna-Barbera, gdzie by jednym z twrcw takich postaci, jak Mi Yogi czy Pies Huckleberry. Dziadek powiedzia mi kiedy, e Disney wykorzystywa pytania w niezwyky sposb, ilekro pracowali nad nowym filmem, scenariuszem czy postaci. Umieszcza projekt na olbrzymiej tablicy, na ktrej kady pracownik mg te napisa wasn odpowied na pyta nie: Jak moemy to ulepszy?" Z kadym dniem pojawiao si coraz wicej rozwiza, a w kocu caa tablica pokrywaa si propozycjami. Wtedy Disney zapoznawa si z kad odpowie dzi na swoje pytanie. W ten sposb korzysta z pomysowoci wszystkich pracownikw swojej firmy, co pozwalao mu osiga rezultaty proporcjonalne do rde, z ktrych czerpa.
Odpowiedzi zale oczywicie od pyta, ktre sobie zada jemy. Na przykad jeli jeste naprawd zy i kto ci zapyta: Co dobrego jest w tej sytuacji?", moesz to pytanie zlekce way. Jeli jednak rzeczywicie chcesz si czego nauczy, moesz sam siebie pyta o moliwoci wykorzystania w przy szoci dowiadcze pyncych z tej sytuacji. Ch zdobywania wci wikszej wiedzy sprawi, e znajdziesz czas i na pytania, i na odpowiedzi, co pozwoli ci zmieni przedmiot koncentracji, stan i przysze rezultaty. Zadaj sobie jakie dobre pytanie wanie w tej chwili. Z CZEGO JESTE OBECNIE NAPRAWD ZADOWOLONY? Co naprawd piknego dzieje si wanie w twoim yciu? ZA CO JESTE YCIU NAPRAWD WDZICZNY? Powi chwil, by znale odpowiedzi, i zauwa, jak dobrze jest wiedzie, e masz jakie powody, by natychmiast poczu si wspaniale. 2. PYTANIA ZMIENIAJ ELEMENTY, KTRE WY RZUCAMY Z PAMICI. Istoty ludzkie osigny mistrzostwo w wyrzucaniu z pa mici najrniejszych rzeczy. Wok kadego z nas znajduj si miliony rzeczy, na ktrych moemy si skoncentrowa: od wasnego ttna poczwszy, a na wietrze, ktry ociera si o nas, skoczywszy. Jednak wiadomie skupiamy si zaledwie na kil ku z nich jednoczenie. Podwiadomie umys moe rejestrowa najrniejsze zjawiska, jednak liczba rzeczy, na ktrych w jed nym momencie moe si koncentrowa umys wiadomy, jest ograniczona. Znaczna cz czasu pracy naszego umysu po wicona jest ustaleniu hierarchii wanoci zjawisk, na ktrych powinnimy si skupi. Co waniejsze jednak, umys przez ca y czas ustala, nad czym nie powinnimy si zastanawia, a wic co naley wymaza. Jeli wic jeste naprawd smutny, jest tylko jedna przyczy na: wymazae wszystkie powody, dla ktrych mgby si po czu wesoo. Kiedy zadajesz komu pytanie, zmieniasz przed miot koncentracji swojego rozmwcy i w ten sposb zmieniasz take elementy, ktrych nie dopuszcza do wiadomoci. Jeli kto zapyta ci: Czy ta sprawa martwi ci tak bardzo, jak mnie?", nawet jeli wczeniej zupenie ci to nie obchodzio, moesz zacz koncentrowa si na elementach, ktrych poprzednio nie
248
249
zauwaae, i rwnie zacz si przejmowa. Jeli kto spyta: Co naprawd podego jest w twoim yciu?", moesz poczu si zmuszony do odpowiedzi na to pytanie, nawet jeli uznasz je za najgupsze z moliwych. A jeli nie odpowiesz na nie wiadomie, moe ono wry si w twoj podwiadomo. I odwrotnie. Jeli bdziesz przez cay czas zastanawia si nad odpowiedzi na pytanie o rzeczy naprawd pikne w twoim yciu, moesz natychmiast poczu si wspaniale. Jeli kto powie ci: Ten projekt jest naprawd niesamowity! Pomyl tyl ko, jak wiele dobrego moemy zdziaa, jeli tylko nam si uda!", moesz zacz myle pozytywnie na temat zada, ktre wczeniej byy dla ciebie tylko mudn dubanin. PYTANIA S LASEREM LUDZKIEJ WIADOMOCI. KIERUJ ONE NASZ KONCENTRACJ I OKRELAJ ZARWNO NA SZE ODCZUCIA, JAK I DZIAANIA. Przesta na chwil czy ta, rozejrzyj si po pomieszczeniu, w ktrym si znajdujesz, i zadaj sobie pytanie: Co w tym pokoju ma kolor brzowy?" Ponownie rozejrzyj si i sprawd. Potem skup si znw na tej kartce i wiadomie nie patrzc na boki, zastanw si, co ma kolor zielony. Jeli znajdujesz si wanie w dobrze ci znajomym pomieszczeniu, pewnie odpowiesz z atwoci. Jeli jednak jeste w jakim nowym miejscu, pewnie przypomnisz sobie wicej rzeczy brzowych ni zielonych. Nastpnie rozejrzyj si i sprawd. Czy teraz dostrzegasz wicej zielonych rzeczy? Jeli nie jest to dobrze ci znane pomieszczenie, jestem pewien, e tak. Czego nas to uczy? Znajdujemy to, czego szukamy. Tak wic kiedy jeste zy, najlepiej zrobisz, zadajc sobie pytanie: Jakie wnioski na przyszo mog wycign z tej sytuacji?" To przykad dobrego pytania, ktre przeniesie twoj uwag z trapicych ci problemw na rozwizania pozwalajce ci unikn takiego samego cierpienia w przyszoci. Jeli nie zadasz sobie tego pytania, nie dostrzeesz moliwoci, e co, co uznae za strat, jest w rzeczywistoci zyskiem.
SIA PRESUPOZYC JI
Pytania wpywaj na nasze przekonania, a w ten sposb zmie niaj nasz ocen dotyczc rzeczy moliwych i niemoliwych. Z lektury rozdziau czwartego dowiedziae si, e zadawanie waciwych pyta moe osabi odniesienia, ktre wspieraj ograniczajce nas przekonania, co pozwoli nam si ich pozby i zastpi nowymi, ktre dodaj si. Czy jednak zdajesz sobie spraw z faktu, e znaczenie i kolejno sw uytych w pyta niu moe sprawi, i pewnych rzeczy zupenie nie wemiemy pod uwag, podczas gdy inne przyjmiemy za oczywiste? Zjawisko to znane jest jako PRESUPOZYCJA i powiniene zawsze zdawa sobie z niego spraw. Presupozycje sprawiaj, e przyjmujemy za oczywiste rzeczy, ktre niekoniecznie musz by prawdziwe. Moe to by skutkiem dziaania innych albo naszej wasnej podwiado moci. Na przykad jeli po przeytym rozczarowaniu zadasz sobie pytanie: Dlaczego zawsze dziaam przeciw sobie?", z duym prawdopodobiestwem mog stwierdzi, e popy chasz si w kierunku samosprawdzajcej si przepowiedni. Dlaczego? Poniewa, jak ju mwilimy, umys posusznie przynosi ci odpowied na kade zadane pytanie. Przyjmiesz wic za rzecz oczywist, e dziaasz przeciw sobie, poniewa skupisz si na pytaniu DLACZEGO, a nie na pytaniu CZY. Bardzo dobry przykad tego zjawiska mia miejsce podczas kampanii prezydenckiej w 1988 roku, tu po tym, jak George Bush ogosi, e jego kandydatem na wiceprezydenta bdzie Dan Quayle. Jeden z dziennikw telewizyjnych zwrci si wtedy do widzw z prob o telefoniczn odpowied na pytanie: Czy przeszkadzaby ci fakt, gdyby Dan Quayle wykorzysta wpywy rodzinne, aby dosta si do Stray Narodowej i w ten sposb unikn wojny w Wietnamie?" Presupozycja zawarta w tym pytaniu a nadto rzuca si w oczy: Dan Quayle wykorzysta znajomoci, by zaatwi co niewaciwego. Tymczasem nigdy mu tego zarzutu nie udowodniono. I ludzie reagowali tak, jakby nepotyzm Quayle'a by oczywisty. Przyjli zawart presupozycje, nie zadajc sobie adnych pyta. Wielu telewidzw dzwonio, by powiedzie, jak bardzo smuci i denerwuje ich ten fakt", cho
250
y m . ODPOWIEDZI S PYTANIA
251
w rzeczywistoci nie byo adnych dowodw, ktre potwier dzayby jego istnienie. Nie daj si zapa w puapk faszywych presupozycji, wasnych ani cudzych. Zawsze znajduj odniesienia wspierajce przekonania, ktre dodaj ci si. 3. PYTANIA ZWIKSZAJ DOSTPNE NAM MOLI WOCI. Krytyczny moment w moim yciu przyszed mniej wicej pi lat temu, kiedy po powrocie do domu z wyczerpujcej podry subowej dowiedziaem si, e mj wsplnik zdefraudowa wier miliona dolarw i wpdzi nasz firm w du gi sigajce siedmiuset osiemdziesiciu tysicy dolarw. Do te go punktu doprowadziy mnie pytania, ktrych NIE ZADA EM, przyjmujc tego czowieka do pracy. W tamtej krytycz nej chwili caa moja przyszo zaleaa od pyta, ktre mia em sobie zada. Wszyscy doradcy mwili mi, e nie mam wyboru i musz ogosi bankructwo. Natychmiast zaczli zadawa pytania: Kogo powinnimy da na pierwszy ogie? Kto powie o tym pracownikom?" Ale ja nie chciaem pogodzi si z klsk. Postanowiem, e bez wzgldu na wszystko znajd sposb, ktry pozwoli mi utrzy ma firm. I fakt, e firma funkcjonuje do dzisiaj, zawdzi czam nie pomocy otaczajcych mnie ludzi, lecz wycznie te mu, i zadaem lepsze ni oni pytanie: JAK MOG ODWR CI SYTUACJ?" Pniej zadaem sobie jeszcze bardziej inspirujce pytanie: Jak mog zmieni moj firm, podnie j na jeszcze wyszy poziom i sprawi, by jej dziaalno bya szersza ni kiedy kolwiek przedtem?" Wiedziaem bowiem, e jeli postawi sobie lepsze pytanie, otrzymam lepsz odpowied. Pocztkowo nie mogem znale odpowiedzi, ktrej po trzebowaem. Jednak im czciej przychodzio mi do gowy, e nie ma adnego sposobu na podniesienie firmy, tym intensyw niej powtarzaem pytanie. Dodaem te inne: Jak mog praco wa jeszcze lepiej, jak pomaga ludziom nawet wtedy, kiedy pi? Jak mog dotrze do ludzi w sposb, ktry nie wymaga mojej obecnoci?" Wraz z tym pytaniem przyszed mi pomys udzielania licencji nauczycielom, ktrzy mogliby mnie repre zentowa w caym kraju. Pytanie to przynioso te kolejn od
powied w rok pniej, kiedy wpadem na pomys emitowania programw informacyjno-reklamowych. Od tamtego czasu nakrcilimy i sprzedalimy w caym wiecie ponad siedem milionw tam wideo. Poniewa zada waem pytania z przekonaniem i nadziej, otrzymaem odpo wied, ktra pozwolia mi nawiza kontakty z ludmi na wszystkich kontynentach. Gdyby nie te pytania, nigdy nie miabym szansy ich pozna, dotrze do nich i uczy. Zwaszcza w interesach pytania otwieraj nam nowe moliwoci i daj dostp do rde, z ktrych nawet nie zdawa libymy sobie sprawy. Emerytowany prezes Ford Motor Com pany, Donald Petersen, by dobrze znany z cigego pytania wszystkich: Co o tym sdzisz? Jak mona ulepszy twoj pra c?" Kiedy zada on pytanie, ktre niewtpliwie skierowao firm na drog sukcesw i zyskw. Podczas rozmowy z pro jektantem Jackiem Telnackiem zada pytanie: Czy podobaj ci si samochody, ktre projektujesz?" Telnack odpar: Szczerze mwic, nie. Nie podobaj mi si." I wtedy Petersen spyta: To dlaczego nie zignorujesz polece dyrekcji i nie zaprojek tujesz samochodu, z ktrego byby zadowolony?" Projektant wzi prezesa za sowo i przystpi do pracy nad Fordem Thunderbird, model 1983, ktry zainspirowa pniej sze modele Taurusa i Sabie'a. Kierowana genialnymi pyta niami Petersena Ford Motor Company przecigna w 1987 roku General Motors w osiganych zyskach, a Ford Taurus do dzi jest jednym z najlepiej ocenianych samochodw. Donald Petersen jest wspaniaym przykadem czowieka, kt ry naprawd wykorzysta olbrzymi si pyta. Jednym prostym pytaniem zmieni przyszo Ford Motor Company. RWNIE l TY MASZ NA CO DZIE DO DYSPOZYCJI T SAM OLBRZYMI SI. PYTANIA, KTRE SOBIE ZADASZ, MOG W KADEJ CHWILI UKSZTATOWA TWOJ OCEN SAMEGO SIEBIE, WASNYCH MOLIWOCI ORAZ DZIAA, KTRE MOESZ PODJ, BY SPENI SWOJE MARZENIA. wiadome kontrolowanie stawianych sobie pyta, bardziej ni ktrakolwiek inna ze znanych mi technik, pomoe ci osign twj ostateczny los. Nasze moliwoci czsto ograniczone s jedynie pytaniami, ktre sobie zadajemy.
252
253
Naley pamita o tym, e nasze przekonania okrelaj, jakie pytania bierzemy pod uwag. Wielu ludzi nigdy nie zadaoby sobie pytania: Jak mog to zmieni?", tylko dlatego, e wszyscy wkoo uznaj, i zmiana jest niemoliwa. Sdzili by, e pytanie o to jest strat si i czasu. Uwaaj, aby nie zada wa sobie ograniczajcych pyta, poniewa otrzymasz wtedy ograniczajce odpowiedzi. Jedynym czynnikiem ograniczaj cym pytania, ktre sobie moesz zada, s twoje przekonania na temat rzeczy moliwych i rzeczy niemoliwych. Jednym z gwnych przekona, ktre uksztatoway moje zawodowe i osobiste losy jest wiara, e jeli bd zadawa pytania, znajd odpowied. Musz jedynie zada waciwe pytanie, a otrzy mam waciw odpowied. Czsto porwnuj ycie do gry Jeopardy!": wszystkie odpowiedzi s dane, trzeba tylko zada odpowiednie pytania, aby wygra.
PYTANIA W SYTUACJI PROBLEMOWEJ 1. Co dobrego niesie ten problem? 2. Co naley poprawi? 3. Co jestem skonny zrobi, aby wszystko zaczo si dzia po mojej myli? 4. Co jestem skonny przesta robi, aby wszystko zaczo si dzia po mojej myli? 5. W jaki sposb mog cieszy si yciem, robic to, co konieczne, aby wszystko zaczo si dzia po mojej myli?
PYTANIA ROZWIZUJCE PROBLEMY

PODSTAWOW SPRAW JEST WIC WYPRACOWANIE ZESTAWU ZADAWANYCH STALE PYTA, KTRE DO DAJ CI SI. Doskonale wiesz, e bez wzgldu na wykony wane zajcia, przyjdzie dzie, w ktrym napotkasz to, co wszyscy nazywamy problemami - przeszkody na drodze roz woju osobistego i zawodowego. Kady czowiek, bez wzgldu na jakim etapie yciowym si znajduje, musi radzi sobie z ty mi swoistymi darami od natury. Tak wic pytanie brzmi nie, czy bdziesz mia w yciu problemy, ale jak masz zamiar sobie z nimi poradzi, kiedy si pojawi. Kady czowiek powinien dysponowa zestawem skutecznych sposobw radzenia sobie z trudnociami. Poniewa dobrze wiem, jak potn broni s pytania i jak szybko pozwalaj mi zmieni stan, w ktrym si znajduj, zaczem pyta rnych ludzi, jak radz sobie ze swoimi problemami. Odkryem, e niektre powtarzaj si niemal u kadego. Oto lista piciu pyta, ktre zadaj sobie, zasta nawiajc si nad kadym problemem, ktry pojawia si w mo-
im yciu. Pytania te naprawd zmieniy moje ycie. Jeli uznasz je za wasne, mog pomc rwnie i tobie. Nigdy nie zapomn sytuacji, w ktrej chyba po raz pier wszy wykorzystaem wszystkie te pytania, aby zmieni swj stan. Mija setny dzie mojej podry po kraju, podczas ktrej prowadziem dziesitki seminariw. Byem wyczerpany. Czeka na mnie stos pilnych listw od pracownikw rnych nalecych do mnie firm, a take lista ponad stu osb, do kt rych musiaem zadzwoni osobicie. Nie byy to telefony do ludzi, ktrzy chcieli si ze mn zobaczy, ale wane rozmowy Z najbliszymi przyjacimi, wsplnikami i rodzin. I wanie wtedy poczuem si zagubiony w tym wszystkim. Zaczem zadawa sobie najbardziej obezwadniajce z moliwych w tej sytuacji pyta: Jak to si stao, e nie mam czasu? Dlaczego oni nie mog zostawi mnie w spokoju? Czy nie rozumiej, e nie jestem automatem? Dlaczego zawsze musz to robi?" Moesz sobie pewnie wyobrazi, w jakim stanie emocjonal nym znajdowaem si wtedy. Na szczcie opanowaem si w por. Zamaem ten wzorzec i zrozumiaem, e zo w niczym mi tu nie pomoe, a tylko pogorszy moj sytuacj. Stan, w ktrym si znajdowaem, zmusza mnie do zadawania sobie niewaciwych pyta. Signem wic po moj list pyta pomagajcych wybrn z trudnej sytuacji:
254
255
1. CO DOBREGO NIESIE TEN PROBLEM? Podobnie jak w wielu innych wypadkach, najpierw przyszo mi do gowy, e absolutnie nic. Ale zastanowiem si przez chwil i uwiadomiem sobie, e osiem lat temu dabym wszystko, aby mie dwudziestu wsppracownikw i przyjaci, ktrzy chcieliby mnie odwiedzai do mnie dzwoni. Wtedy nie pomylabym nawet o setce ludzi tak znanych w caym kraju i tak wpywowych, jak ludzie, ktrzy figurowali na mojej licie telefonw do zaatwienia. Kiedy to zrozumiaem, zaczem si z siebie po prostu mia. miech pomg mi zama kierujcy mn wzorzec i zaczem czu si wdziczny losowi za to, e tak wielu ludzi, ktrych szanuj i kocham, chce powica mi swj czas. 2. CO NALEY POPRAWI? Byo oczywiste, e mj rozkad zaj daleki by od doskonaoci. Czuem, e nie mam czasu dla siebie, i to wanie wytrca mnie z rwnowagi. Zwr uwag na presupozycj pytania: Co naley poprawi?" Przyjmuje ono za oczywist moliwo dokonania poprawy. Pytanie to nie tylko daje ci nowe odpowiedzi, ale jednoczenie ci umacnia. 3. CO JESTEM SKONNY ZROBI, ABY WSZYSTKO ZACZO SI DZIA PO MOJEJ MYLI? Postanowiem wanie wtedy, e chc zorganizowa swj plan zaj tak, aby by bardziej wywaony. Skonny byem wic bardziej nad nim panowa i mwi nie" w pewnych sytuacjach. Zrozumiaem te, e jedno z moich przedsibiorstw potrzebuje nowego dyrektora, ktry mgby przej cz moich obowizkw. Pozwolioby mi to spdza troch wicej czasu z rodzin. 4. CO JESTEM SKONNY PRZESTA ROBI, ABY WSZYSTKO ZACZO SI DZIA PO MOJEJ MYLI? Wiedziaem, e nie mog wicej uala si nad sob i narzeka na niesprawiedliwo wiata, e nie mog mie pretensji do lu dzi, ktrzy usiuj mnie wspiera i pomaga mi. 5. W JAKI SPOSB MOG CIESZY SI YCIEM, ROBIC TO, CO KONIECZNE, ABY WSZYSTKO ZACZ O DZIA SI PO MOJEJ MYLI? Kiedy zadaem sobie to pytanie, rozejrzaem si w poszukiwaniu czego, co sprawiaoby mi przyjemno. Zastanawiaem si usilnie, jak mog dobrze si bawi, dzwonic do stu rnych ludzi po ko-
lei? Siedzenie za biurkiem z pewnoci nie mogo mi pomc w zmianie stanu fizycznego i duchowego. I nagle przyszo mi do gowy, e ju ponad p roku nie korzystaem z ani. Szyb ko wskoczyem w kpielwki, chwyciem przenony komputer oraz telefon i udaem si tam. Najpierw zatelefonowaem do kilku wsplnikw w Nowym Jorku. Naprawd jest u was tak zimno? Tu w Kalifornii te nie jest najcieplej, ale ja nie narze kam, bo wanie siedz w jacuzzi." Kada z rozmw przebie gaa w wesoym nastroju. Udao mi si zmieni przykry obowizek" w dobr zabaw. (Jednak musz przyzna, e po zakoczeniu ostatniej rozmowy moje ciao byo tak pomarsz czone, jakbym mia co najmniej czterysta lat!) Budynek, w ktrym znajduje si ania, stoi za moim domem od bardzo dawna. Ale trzeba byo waciwego pytania, by odkry w nim nowe rdo moliwoci. Regularnie sta wiajc przed sob list tych piciu pyta, wytwarzasz wzorzec radzenia sobie z problemami, ktry pozwala ci natychmiast zmienia przedmiot koncentracji i daje dostp do potrzebnych zasobw.
Kto nie potrafi pyta, nie potrafi zy.

STARE PRZYSOWIE
Co rano po przebudzeniu zadajemy sobie pytania. Jakie pytania ty sobie zadajesz, kiedy zadzwoni budzik? Czy pytasz si, dlaczego w ogle musisz wstawa, dlaczego znw tak wcze nie? Czy chcesz pospa jeszcze cho kilka minut? Jakie pyta nia zadajesz sobie pod prysznicem? Dlaczego znw musz i do pracy? Jak due bd dzisiaj korki? Jakie kopoty znajd dzisiaj na biurku?" A gdyby tak zacz wiadomie zadawa sobie zupenie in ne pytania, gdyby wypracowa wzorzec pyta, ktre pozwala yby ci przez cay czas pamita, e jeste szczliwy i zado wolony? Z pewnoci wpynoby to na twoj ocen dosownie wszystkiego! Kiedy to zrozumiaem, postanowiem wypracowa sobie rytua sukcesu" i opracowaem seri pyta, ktre stawiam so-
256
257
PYTANIA PORANNE Nasze dowiadczenia yciowe oparte s na tym, na czym si koncentrujemy. Ponisze pytania maj sprawi, by dowiadcza wicej szczcia, podniecenia, dumy, wdzicznoci, zdecydowania i mioci na co dzie. Pamitaj, e waciwe pytania tworz wa ciwe ycie. Sprbuj udzieli sobie dwch lub trzech odpowiedzi na kade z tych pyta i postaraj si z nimi cakowicie zidentyfikowa. Jeli nie b dziesz potrafi znale na ktre odpowiedzi, zamie je na tryb przypuszczajcy, na przykad: Co mogoby mnie bardziej uszcz liwi?" 1. Co mnie w yciu uszczliwia? Co dokadnie wywouje teraz moje szczcie? W jaki stan mnie to wprowadza? 2. Co wywouje moje podniecenie? Co dokadnie mnie teraz ekscytuje? W jaki stan mnie to wpro wadza? 3. Z czego jestem w yciu dumny? Co dokadnie powoduje moj dum? W jaki stan mnie to wpro wadza? 4. Za co jestem yciu wdziczny? Co dokadnie budzi moj wdziczno? W jaki stan mnie to wprowadza? 5. Co daje mi w yciu przyjemno? Co dokadnie sprawia mi teraz rado i przyjemno? W jaki stan mnie to wprowadza? 6. W co wierz i czemu si chc powici? Czemu dokadnie jestem oddany? W jaki stan mnie to wpro wadza? 7. Kogo kocham? Kto kocha mnie? Kto budzi moj mio? W jaki stan mnie to wprowadza? Wieczorem czasem powtarzam pytania poranne, a czasem zadaj sobie trzy dodatkowe. Oto one: PYTANIA WIECZORNE 1. Co dzisiaj z siebie daem? Co dokadnie daem dzisiaj innym? W jaki sposb? 2. Czego si dzisiaj nauczyem? 3. Jak dzie dzisiejszy przyczyni si do podniesienia jakoci mojego ycia? Jak mog go wykorzysta jako przysz inwestycj? Jeli chcesz, powtrz te pytania poranne.
bie co rano. Robi to pod prysznicem, przy goleniu i podczas suszenia wosw. Moesz rwnie i ty, bo skoro i tak zadajesz sobie pytania, to dlaczego nie miayby to by pytania wa ciwe? Zrozumiaem, e kady z nas musi podsyca w sobie pewne emocje, jeli chce by szczliwy i odnosi sukcesy. Inaczej nawet zwycistwa bd nam si wydawa porakami. Powi wic teraz troch czasu na przemylenie zamieszczo nych obok pyta. Postaraj si jak najgbiej dowiadczy odczu, ktre niesie ze sob kade z nich. Jeli naprawd chcesz zmieni swoje ycie, uczy z tych pyta codzienny rytua. Cigle je sobie zadajc, szybko prze konasz si, e daj ci one cigy dostp do najkorzystniejszych stanw emocjonalnych, e prowadz wprost do uczu szcz cia, dumy, podniecenia, wdzicznoci, radoci, oddania i mio ci. Po niedugim czasie odkryjesz, e pytania te zaczn si po jawia automatycznie, kiedy tylko otworzysz oczy. Stan si nawykiem, ktry pozwoli ci dowiadcza bogatszego ycia.
DAJ INNYM W PREZENCIE PYTANIA

Kiedy ju wiesz, jak zadawa dobre pytania, moesz pomc nie tylko sobie, lecz rwnie innym. Moesz zaofiarowa ten dar innym. Kiedy w Nowym Jorku spotkaem si na obiedzie z moim przyjacielem i wsppracownikiem. Jest on wybitnym prawnikiem specjalizujcym si w sprawach wydawniczych. Zawsze podziwiaem go za wnikliwo i rezultaty, ktre osiga, budujc prywatn praktyk od czasw wczesnej modoci. Jednak tamtego dnia dowiadczy on czego, co uzna za wielki cios: jego wsplnik wycofa si z firmy, zostawiajc mu olbrzymi dug i niezbyt wiele moliwoci odwrcenia caej sytuacji. Musisz pamita, e znaczenie, jakie nada tej sprawie, za leao od tego, na czym si koncentrowa. W kadej dosownie sytuacji mona koncentrowa si na czym, co nam dodaje si, albo na czym, co nas obezwadnia. Problem polega na tym, e zadawa on sobie niewaciwe pytania: Jak mj wsplnik mg mnie w taki sposb zostawi? Czy na niczym mu nie
258
259
zaley? Czy nie rozumie, e niszczy w ten sposb cae moje ycie? Jak wyjani klientom, e nie mog ju z nimi praco wa?" Kade z tych pyta oparte byo o presupozycj, e cae jego ycie runo w gruzy. Miaem do dyspozycji kilka sposobw, ktre mogyby mu pomc, jednak postanowiem, e wykorzystam pytania. - Ostatnio stworzyem prost metod pyta - powiedzia em. - Wyprbowaem j ju na sobie samym i przekonaem si, e jest bardzo pomocna. Wycigna mnie z kilku cakiem powanych kopotw. Moe zadam ci kilka pyta i przekona my si, czy pomoe te i tobie. - Dobrze, ale nie sdz, by cokolwiek mogo mi teraz pomc - odpowiedzia. Zaczem wic zadawa mu po kolei najpierw pytania poranne, a pniej pi pyta pomagajcych rozwizywa problemy. - Z jakiego powodu jeste teraz szczliwy? - zaczem. Wiem, e brzmi to gupio i miesznie, ale zastanw si. Z ja kiego powodu jeste naprawd szczliwy? - Nie ma niczego takiego - odpowiedzia natychmiast. - A z jakiego powodu mgby by szczliwy, gdyby na prawd chcia? - Naprawd to jestem szczliwy w maestwie. Moja ona jest wspania kobiet i nasz zwizek jest rzeczywicie dobry. - Jak si czujesz, kiedy mylisz o tym? - To jeden z najwspanialszych darw, jaki dostaem od y cia. Spytaem go, jaka jest jego ona. Natychmiast skupi si na niej. Zmiana samopoczucia bya widoczna. Mgby powie dzie, e staraem si odwrci jego uwag od problemw. Nie. Pomagaem mu wprowadzi si w lepszy stan emocjonalny, a w lepszym stanie mona znale lepsze sposoby przezwyci ania trudnoci. Po prostu najpierw musielimy zburzy stary wzorzec i umieci go w lepszym otoczeniu emocjonalnym. Zapytaem, z jakiego jeszcze powodu by szczliwy. Od powiedzia, e powinien by szczliwy z powodu sposobu, w jaki wanie pomg pewnemu pisarzowi podpisa kontrakt
na pierwsz ksik. Klient by wrcz zachwycony jego prac. Mwi, e powinien by z tego dumny, ale nie jest. Spytaem go wic, jak wpynoby to na jego samopoczucie, gdyby by z tego dumny. Zacz mwi, e byoby to wspaniae uczucie - i jego stan zacz si zmienia w jednej chwili. Pytaem wic dalej: - No dobrze, a z czego jeste dumny? W odpowiedzi usyszaem: - Z dzieci. Nie tylko odnosz sukcesy w interesach, ale te dbaj o innych. Jestem dumny, e moje dzieci wyrosy na ta kich ludzi. To cz mojego dziedzictwa. Zaraz po tym zapytaem, jak wiadomo, e tak dobrze wychowa dzieci, wpywa na jego samopoczucie. I nagle czowiek, ktry kilka minut wczeniej by przeko nany, e jego ycie si skoczyo, oy. Zacz mwi o tym, jak wspaniaa jest dla niego wiadomo, e zbudowa swoj karier od zera, e zwalczy wszystkie kopoty i problemy ju jako mody prawnik, e udowodni swoim dziaaniem moli wo wprowadzenia w ycie amerykaskiego mitu. Wtedy spytaem, co naprawd go w tej chwili podnieca. Odpowie dzia, e rzeczywicie podnieca go fakt, i jego obecna sytuacja daje mu moliwo dokonania zmian. Przyszo mu to do gowy po raz pierwszy, a stao si tak tylko dlatego, e zmieni swj stan emocjonalny. Zapytaem go, kogo on kocha i kto kocha je go. Natychmiast zacz mwi o swojej rodzinie i o tym, jak jest mu bliska. Wreszcie zadaem mu pytanie, jakie s dobre strony jego obecnej sytuacji. - A wiesz, e dobr stron tego wszystkiego moe by fakt, e nie bd musia przyjeda do Nowego Jorku? Ko cham swj dom w Connecticut i uwielbiam tam przebywa - odpowiedzia. - To moe by naprawd wspaniae spojrze na ycie innymi oczami. Stwierdzenie to otworzyo przed nim wiele moliwoci. Szybko zdecydowa, e zaoy now kancelari prawnicz w Connecticut, w odlegoci od domu nie wikszej ni pi mi nut jazdy, wprowadzi syna w interesy, a zamiast biura na Man hattanie utrzymywa bdzie may pokj z sekretark auto-
260
261
matyczn. Ogarno nim tak wielkie podniecenie, e postano wi natychmiast szuka lokalu na now kancelari. W cigu zaledwie kilku minut sia zawarta w moich pyta niach zdziaaa cuda. Oczywicie zasoby pozwalajce mu roz wiza jego problem tkwiy w nim ju wczeniej, jednak niewaciwe pytania, ktre sobie zadawa, uniemoliwiay mu do nich dostp. Pytania te sprawiay, e postrzega siebie jako starszego ju mczyzn, ktry straci wszystko, co posiada. Tymczasem ycie dao mu prawdziwy podarunek, ale nie za uwaa tej prawdy, dopki nie zacz sobie zadawa waci wych pyta.
PYTANIE O PRZEZNACZENIE
Jednym z najbardziej przeze mnie lubianych ludzi, a jedno czenie jednym z najwikszych pasjonatw, jakich znam, jest Leo Buscaglia, autor ksiki Love i wielu innych ksiek na te mat zwizkw midzy ludmi. Najszczerzej chyba podziwiam w nim to, e wci z takim samym zapamitaniem zadaje sobie pytanie, ktre przej od ojca, gdy by jeszcze maym chop cem. Codziennie wieczorem przy stole ojciec pyta: Leo, cze go si dzisiaj nauczye?" Leo musia mie gotow odpowied, i to dobr odpowied. Jeli zdarza si dzie, e nie dowiedzia si niczego ciekawego w szkole, bieg do biblioteki, siga po encyklopedi i uczy si czego interesujcego, czym mgby podzieli si z ojcem. Leo twierdzi, e nawet dzisiaj nie mg by zasn, gdyby nie nauczy si danego dnia czego warto ciowego. W ten sposb nieustannie stymuluje swj umys. Z pewnoci wiele ze swojej pasji do nauki zawdzicza kon sekwentnemu powtarzaniu tego pytania od dziesicioleci. Jakie pytania warto sobie zadawa regularnie? Wiem, e dwa moje ulubione pytania s bardzo proste. Pomagaj mi przezwyciy kady problem, ktry pojawia si w moim y ciu. Brzmi one: Co w tym dobrego?" i Jak mog to wyko rzysta?" Pytajc o dobre strony danej sytuacji, zwykle znajdu j w niej co, co dodaje mi si, a pytanie o moliwoci wyko-
rzystania tego w przyszoci pozwala mi stawi czoo dowolnej stracie i zmieni j w zysk. A jakie pytania ty moesz wykorzysta, by zmieni swj stan emocjonalny lub znale dostp do zasobw, ktrych naprawd potrzebujesz? Dodaj dwa pytania do zestawu pyta porannych, ktry ci podaem, i wykorzystuj je, by zaspokaja wasne potrzeby emocjonalne. Do najwaniejszych pyta, jakie zadajemy sobie w yciu, nale: Czemu suy moje ycie?", Na czym mi naprawd zaley?", Po co yj?" i Kim jestem?" To wyjtkowo mocne pytania, jednak jeli bdziesz czeka z udzieleniem sobie na nie poprawnej odpowiedzi, znajdziesz si w powanych tara patach. Czsto pierwsza, zwykle bardzo emocjonalna odpo wied, pynca z gbi ciebie, jest t wanie, na ktrej powi niene polega i przyj za podstaw dziaania. To wanie chciabym ci przekaza na zakoczenie tego rozdziau: KIE DY PRZYCHODZI MOMENT, W KTRYM POWINIE NE PRZESTA ZADAWA SOBIE PYTANIA, ABY ZA CZ CZYNI POSTPY. Dopki zadajesz sobie pytania, pozostajesz w niepewnoci, a tylko kierowane pewnoci dziaania mog przynie pewne rezultaty. W JAKIM MOMENCIE POWINIENE PRZESTA DOKONYWA OCENY I ZACZ DZIAA. Jak? Ostatecznie ty decydu jesz, co jest dla ciebie najwaniejsze, przynajmniej w danej chwili, i wykorzystujesz wasn si, aby dy do swoich celw i podnosi jako swojego ycia. Pozwl wic, e zadam ci pytanie. Gdyby bya jedna taka rzecz, ktr mgby natychmiast zrobi, by w jednej chwili zmieni wasne emocje i uczucia, co chciaby o niej wiedzie?
IX. SOWNICTWO SUKCESU
263
Ilekro wskutek biegu wypadkw koniecznym staje si dla jakiego narodu, aby zerwa wizy polityczne czce go z innym narodem...
Rozdzia dziewity
SOWNICTWO SUKCESU
Wanym czynnikiem jest waciwe sowo. Ilekro napotkamy jedno z tych naprawd waciwych sw... osigamy rezultaty fizycznie i duchowo -i to z prdkoci byskawicy.
MARK TWAIN
Sowa... Uywano ich, by wywoywa nasz miech i pacz. Mog rani, ale mog te leczy. Ofiaruj nadziej i zniszczenie. Za pomoc sw moemy odczu nasze najszlachetniejsze intencje i pozna najskrytsze pragnienia. W cigu caej historii ludzkoci najwiksi przywdcy i my liciele wykorzystywali potg sw, aby zmienia nasze emocje, pozyska nas dla swojej sprawy i ksztatowa losy wiata. Sowa tworz nie tylko uczucia, lecz rwnie i dziaania. A z naszych dziaa bierze si wynik caego naszego ycia. Kiedy Patrick Henry stan przed innymi delegatami i owiadczy: Nie wiem, co zrobi inni, aleja zawoam: Dajcie mi wolno albo mier!", jego sowa wywoay burz, ktra uwiadomia naszym przodkom, e musz uwolni si spod tyranii, ktra uciskaa ich przez tyle lat. Niezwyke dziedzictwo, ktre dzi wsplnie dzielimy, moliwoci, ktre daje nam ycie w tym kraju, stworzone zostay przez ludzi, ktrzy wybrali sowa majce ksztatowa los wielu pokole:
Ta prosta Deklaracja Niepodlegoci, ta sowna konstrukcja, staa si mechanizmem zmian w caym narodzie. Wpyw sw nie ogranicza si oczywicie do Stanw Zjed noczonych Ameryki. Podczas II wojny wiatowej, gdy gra toczya si o przetrwanie Wielkiej Brytanii, sowa pewnego czowieka pomogy zmobilizowa wol wszystkich Brytyjczykw. Powie dziano kiedy, e Winston Churchill mia wyjtkow umiejtno wysyania jzyka angielskiego na wojn. Jego synne wezwanie do wszystkich Brytyjczykw przynioso bezprecedensow odwag i rozwiao zudzenia Hitlera o jego niezwycionej maszynie wojennej. Wikszo przekona formowana jest przez sowa - i rwnie sowa mog je zmienia. Pogldy naszego narodu na temat rw noci rasowej byy bezsprzecznie uksztatowane przez czyny, ale inspiracj do tych czynw byy sowa. Kady z nas doskonale pamita wzruszajce sowa Martina Luthera Kinga Juniora, kt rymi zacz on swoje przemwienie: Moim marzeniem jest, e pewnego dnia ten nard powstanie i wprowadzi w ycie praw dziwe znaczenie goszonych przez siebie hase..." Wielu z nas doskonale zdaje sobie spraw z olbrzymiej roli, jak odegray sowa w historii naszego kraju, wie, z jak si poruszaj nas wielcy mwcy. Jednak niewielu ludzi uwiadamia sobie wasn si pync z wykorzystywania tych samych sw. A przecie sowa daj nam moliwo gbokiego porusza nia samych siebie, rzucania sobie wyzwania, dodania odwagi i podtrzymywania na duchu, pozwalaj nam poderwa si do dziaania i czerpa jak najwicej bogactw z daru, ktrym jest ycie. Skuteczny dobr sw opisujcych nasze yciowe dowiad czenia moe wzmc nasze najlepsze emocje. Zy dobr tych sw moe nas zniszczy rwnie pewnie, jak szybko. Wikszo z nas dobiera sowa podwiadomie. Po omacku znajdujemy drog w wielkim labiryncie dostpnych nam moliwoci. POWINIENE
264
265
JU TERAZ ZDA SOBIE SPRAW Z SIY, JAK DADZ CI MDRZE DOBIERANE SOWA. Jak wielkim darem s te proste symbole! Rne ksztaty, kt re nazywamy literami (lub dwikami w przypadku mowy), potra fimy przeksztaca w unikaln i jake bogat mozaik ludzkiego dowiadczenia. Stanowi dla nas rodek wyraania naszych do wiadcze i dzielenia si nimi z innymi ludmi. Jednak wikszo z nas nie dostrzega faktu, e SOWA ZWYKLE PRZEZ NAS DOBIERANE MAJ WIELKI WPYW NA SPOSB, W JAKI KOMUNIKUJEMY SI SAMI Z SOB, A WIC W KONSEK WENCJI NA WSZYSTKO, CZEGO DOWIADCZAMY. Sowa mog rani nasze ego albo rozgrzewa serca. Moemy natychmiast zmieni jakiekolwiek dowiadczenia emocjonalne, po prostu uywajc nowych sw do ich opisania. Jednak jeli nie opanujemy sw, jeli pozwolimy, by ich wybr zalea wycznie od podwiadomego nawyku, moemy zaciemni dowiadczenia caego ycia. Jeli wspaniae dowiadczenie opisujesz sowami do dobre", zmniejszasz pynce z niego bogactwo i upraszczasz je, w ograniczony sposb wykorzystujc sownictwo. LUDZIE O UBOGIM SOWNICTWIE PROWADZ UBOGIE YCIE EMOCJONALNE. LUDZIE WYKORZYSTUJCY CAE BOGACTWO SW DYSPONUJ OLBRZYMI PALET BARW, BY MALOWA SWOJE DOWIADCZENIA NIE TYLKO DLA INNYCH, LECZ RWNIE DLA SIEBIE. W przypadku wikszoci ludzi problem nie polega na zasobie sownictwa, lecz raczej wyborze sw, ktrego dokonuj. Wie lokrotnie uywamy sw na skrty" i czsto te skrty skracaj nas te i emocjonalnie. Aby wiadomie kontrolowa wasne ycie, musimy nieustannie ocenia i poszerza nasz wiadomy zasb sw w taki sposb, by prowadziy nas one w podanym kie runku, a nie tam, dokd nie chcemy doj. Musimy dostrzec, e jzyk peen jest wyrazw, ktre poza swoim dosownym znaczeniem nios okrelon intensywno emocjonaln. Jeli na przykad przyzwyczaisz si do naduywania sowa nienawidzi", bdziesz go uywa mwic, e nienawidzisz swojej fryzury, nienawidzisz swojej pracy, nienawidzisz okrelonych czynnoci. Czy nie sdzisz, e zwiksza to intensywno twoich negatywnych emocji o wiele bardziej ni na przykad zwrot wol co innego"?
Wykorzystanie naadowanych emocjonalnie sw moe w magiczny sposb zmieni stan, w ktrym znajdujesz si ty sam albo kto inny. Wemy na przykad sowo rycersko". Czy ma ono na ciebie inny emocjonalny wpyw ni sowa uprzejmo" i grzeczno"? Dla mnie to zupenie inne sowa. Rycersko przywodzi mi na myl mnego rycerza na biaym rumaku wal czcego dla swojej damy o kruczoczarnych wosach. Niesie ono w sobie szlachetno ducha, stawia przed oczami wielki okrgy st, wok ktrego siedz ludzie honoru, wszystkie zasady rycerzy Krla Artura, cuda Camelotu. A jak wypadaj sowa dobry" i uczciwy" w porwnaniu ze sowami nienaganny" i prawy"? Zwrot poszukiwanie doskonaoci" jest z ca pewnoci o wiele intensywniejszy od zwrotu prba lepszego dziaania". Przez lata obserwowaem si wynikajc ze zmiany jednego tylko sowa w rozmowie z kim. Widziaem, jak zmiana taka na tychmiast zmienia ludzkie odczucia, a czsto i wynikajce z nich dziaania. Pracowaem z setkami tysicy ludzi i to pozwala mi bez adnych wtpliwoci powiedzie ci co, co na pierwszy rzut oka wydaje si trudne do uwierzenia: ZMIENIAJC TYLKO SWOJE NAWYKOWE SOWNICTWO - SOWA, KTRYCH REGULARNIE UYWASZ DO OPISANIA WASNYCH EMOCJI - MOESZ W JEDNEJ CHWILI ZMIENI SWOJE MYLI I UCZUCIA, ZMIENI SWOJE YCIE. Sytuacja, ktra po raz pierwszy wzbudzia we mnie to prze konanie, miaa miejsce kilka lat temu podczas pewnego spotkania. Towarzyszyli mi wtedy wczesny dyrektor jednego z moich przedsibiorstw oraz mj wsplnik i dobry przyjaciel. Mniej wicej w poowie spotkania otrzymalimy z wiadomo. Kto, z kim prowadzilimy negocjacje, w oczywisty sposb chcia nas nieuczciwie wykorzysta". Udao mu si zaburzy spjno naszych argumentw i wydawao si, e jest dziki temu gr. Najdelikatniej mwic, rozzocio mnie to i zasmucio. Ale mimo to zauwayem, jak rnie dwaj siedzcy obok mnie ludzie zareagowali na t sam informacj. Dyrektor straci panowanie nad sob i wpad w furi, podczas gdy mj wsplnik wydawa si ledwie poruszony ca sytuacj. Jak to si stao, e kady z nas trzech, usyszawszy o czym, co wszystkich nas tak samo dotyczyo (wszyscy mielimy ten sam
266
267
cel w negocjacjach), zareagowa tak rnie? Uczciwie mwic, intensywno reakcji mojego dyrektora wydawaa mi si niepro porcjonalna do tego, co si stao. Cigle powtarza, jak wcieko i furi w nim to budzi. Cay poczerwienia i wyranie wida byo yy na jego twarzy i szyi. Byo dla mnie oczywiste, e czy wcieko albo z unika niem cierpienia, albo z pozyskaniem przyjemnoci. Kiedy spyta em go, co dla niego oznacza stan wciekoci, i poprosiem, by wyjani, dlaczego pozwala sobie na tak wielk intensywno tego uczucia, przez zacinite zby odpowiedzia: Kiedy jeste wcieky, stajesz si mocniejszy, masz si do dziaania, moesz sprawi wszystko!" Uznawa uczucie wciekoci za sposb na wydobycie; si z cierpienia i zyskanie przyjemnoci, wynikajcej z poczucia, e panuje nad sytuacj. Nastpnie zadaem sobie kolejne pytanie: Dlaczego mj przyjaciel zareagowa na t sam sytuacj niemal bez adnych emocji? Nie wydajesz si tym wszystkim zbytnio przejty. Czy w ogle ci to nie zdenerwowao?" - spytaem. Jak mo esz powstrzyma WCIEKO?" - doda dyrektor. Mj przyjaciel odrzek po prostu: To nie jest warte mojego zde nerwowania". Kiedy to powiedzia, zdaem sobie spraw z faktu, e przez wszystkie lata naszej znajmoci nigdy nie widziaem, by co wy prowadzio go z rwnowagi. Spytaem, co znacz dla niego gniew i zmartwienie. Czowiek, ktry si wcieka, traci kontrol nad sob" - usyszaem. To ciekawe. A co si dzieje, kiedy tracisz kontrol nad sob?" - pytaem dalej, a on odpowiedzia natych miast: Wygrywa twj przeciwnik." Nie mgbym chyba znale wikszego kontrastu: jeden z nich wyranie czy przyjemno wynikajc z panowania nad sob ze zoci, podczas gdy drugi czy z tym samym stanem cierpienie wynikajce z utraty panowania nad sob. ICH ZACHOWANIE W OCZYWISTY SPOSB ODZWIERCIE DLAO ICH PRZEKONANIA. Zaczem wic zastanawia si nad moimi wasnymi uczuciami. W co ja wierzyem? Przez lata byem przekonany, e mog sobie poradzi ze wszystkim, kiedy jestem zy, ale wierz rwnie i w to, e wcale nie musz by zy. Mog by rwnie skuteczny, kiedy znajduj si w stanie
najwikszego moliwego szczcia. Skutkiem tego nie unikam gniewu. Wykorzystuj go, jeli ju znajd si w tym stanie, ale te i nigdy celowo si do gniewu nie doprowadzam, poniewa mog wzmc swoje moliwoci bez wpadania w furi. Zainteresowaa mnie te rnica w sowach, ktrych kady z nas uy, by opisa to dowiadczenie. Mj dyrektor mwi o furii i wciekoci, ja sam o zoci i zdenerwowaniu, natomiast mj przyjaciel stwierdzi, e troch si przej". Nie mogem w to uwierzy! Troch si przej? To wszystko, co czujesz? Jeste po prostu troch przejty? Chyba musi ci to martwi albo zoci?" - spytaem. Raczej nie. Naprawd wiele trzeba, aby mnie wyprowadzi z rwnowagi. Nie zdarza si to prawie nigdy" - odpar. I wtedy spytaem: Czy pamitasz, jak pewna firma przeja wier miliona dolarw twojej gotwki i bya to ich pomyka? Czy pamitasz, jak przez dwa i p roku walczye, by odzyska te pienidze? I to ci nie rozwcieczyo?" Tu wtrci si trzeci uczestnik rozmowy z py taniem: No wanie, czy nie doprowadzio ci to do SZAU?" W odpowiedzi usyszelimy: Nie, wcale mnie to nie zmartwio. Obudzio to poniekd moj irytacj." Poniekd obudzio irytacj? Pomylaem, e to najgupsze sowa, jakie kiedykolwiek syszaem. Nigdy nie uybym takiego zwrotu, by opisa wasny stan emocjonalny. Jak czowiek bdcy tak dobrym biznesmenem mg mwi co tak gupiego i patrze na nas z pokerow twarz? Jednak w rzeczywistoci nie bya to twarz pokerzysty. On niemal z przyjemnoci mwi o tym, co mnie doprowadzioby do szau! Wtedy zaczem si zastanawia, jak mgbym si poczu, gdybym jednak uy tego zwrotu do opisu wasnych uczu. Czy zaczbym si umiecha w chwilach, w ktrych zwykle bywaem zestresowany? Pomylaem, e warto si temu przyjrze. Pniej przez wiele jeszcze dni intrygowa mnie pomys wykorzystania wzorcw jzykowych mojego przyjaciela i sprawdzenia, jak wpynyby one na intensywno moich emocji. Co by si stao, gdybym by naprawd wcieky i zwrci si do kogo sowami: Poniekd budzi to moj irytacj"? Na sam myl o tym chciao mi si mia. Wydawao mi si to tak dziwaczne, e postanowiem kiedy sprbowa.
268
269
Po raz pierwszy miaem okazj zastosowa ten zwrot, kiedy przybyem pno w nocy do hotelu prosto po dugim i mczcym locie. Poniewa jeden z moich pracownikw zapomnia zarezer wowa dla mnie pokj, miaem wtpliw przyjemno wyczeki wania przed recepcj przez dodatkowe pitnacie lub dwadziecia minut. Byem bardzo zmczony, fizycznie i psychicznie, znajdo waem si u progu wytrzymaoci emocjonalnej. Recepcjonista dowlk si do kontuaru i zacz jednym palcem wystukiwa moje nazwisko na klawiaturze komputera w tempie, ktre zniecierpliwioby nawet limaka. Poczuem, e budzi si we mnie zo, i odezwaem si: Wiem, e nie jest to paska wina, ale jestem bardzo zmczony i chciabym jak najszybciej dosta si do mojego pokoju, poniewa im duej tu stoj, tym bardziej docho dz do wniosku, e mnie to wszystko PONIEKD IRYTUJE." Recepcjonista popatrzy na mnie jakby troch zaskoczony, a nastpnie si umiechn. Odpowiedziaem mu umiechem: mj wzorzec zachowania zosta przeamany. Emocjonalny wulkan, ktry zacz si we mnie budzi, ostyg w jednej chwili. Stay si dwie rzeczy: ja zaczem nawet dobrze si bawi, patrzc na nieporadno recepcjonisty, a on troch si pospieszy. Czy to moliwe, aby nazwanie tych samych odczu innym sowem wystarczyo, by przeama wzorzec zachowania? Czy mogo to by a tak atwe? C za pomys! W cigu nastpnego tygodnia wielokrotnie prbowaem mo jego nowego zwrotu. Za kadym razem przekonywaem si, e uycie go natychmiast obniao moje emocje. Czasem mnie to rozmieszao, ale zawsze powstrzymywao przed wybuchem zoci z powodu sytuacji, ktra mnie denerwowaa. Po dwch ty godniach nie musiaem ju pracowa nad uywaniem sowa iry tacja". Stao si ono nawykiem. Uywaem go z wyboru dla opisy wania wasnego stanu emocjonalnego i przestaam wpada w sta ny skrajnej zoci. To nowe narzdzie zaczo mnie coraz bardziej fascynowa. Zrozumiaem, e zmieniajc swoje zwykle stosowane sownictwo, zmieniaem rwnie swoje dowiadczenia. Zaczem tworzy zestaw sw, ktry pniej nazwaem SOWNIKIEM TRANS FORMACJI. Stopniowo eksperymentujc z innymi sowami, przekonaem si, e jeli tylko uywaem sw wystarczajco
silnych, mogem natychmiast obniy lub podwyszy napicie emocjonalne dosownie w kadej sytuacji. Jak naprawd dziaa ten proces? Pomyl o tym w nastpujcy sposb: wyobra sobie, e kady z twoich piciu zmysw wysya wraenia do mzgu. Otrzymujesz wic bodce wzrokowe, su chowe, dotykowe, smakowe i wchowe i wszystkie one tumaczo ne s przez twoj wiadomo na okrelone wraenia. Nastpnie musz zosta pogrupowane w kategorie. Skd jednak wiemy, co znacz wszystkie te obrazy, dwiki i inne wraenia? Jednym z opanowanych przez czowieka najszybszych sposobw decydo wania o znaczeniu odczu (cierpienie czy przyjemno?) jest nazywanie ich. A nazwy te mog przybra jedynie form sw. Wszystkie twoje odczucia przechodz przez mzg jakby pyn, ktry nastpnie rozlewany jest do maych naczynek zwanych sowami. Usiujc szybko podj decyzj, czsto okrelamy nasze dowiadczenie niewaciwym sowem, zamiast wykorzysta wszystkie nam dostpne wyrazy, aby opisa je najlepiej, jak mo na. W ten sposb wybieramy sobie ulubione sowa, naczynia, ktrych uywamy z przyzwyczajenia. Niestety wikszo z nas nie dokonaa oceny wpywu uywanych nawykowo sw na was ne dowiadczenia. Problem wic pojawia si w chwili, w ktrej zaczynamy konsekwentnie wsadza wszystkie negatywne wraenia do przegrdek o nazwach wcieko", depresja", ponienie", niepewno". A przecie sowa te mog niewa ciwie opisywa nasze przeycia. Jednak z chwil, gdy umiecimy jakie odczucie w jednej z tych kategorii, nazwa, ktr jej nada limy, staje si rzeczywistym dowiadczeniem. W ten sposb problem" staje si katastrof". Podczas wspomnianych negocjacji mj dyrektor umieszcza swoje odczucia w kategoriach furia" i wcieko", ja sam uy waem sw zo" i zdenerwowanie", podczas gdy dla trzeciego uczestnika rozmowy byy to irytacja" lub podranienie". Inte resujcy jest fakt, e -jak odkryem - kady z nas uywa tych sa mych wzorcw sw do opisania wieloci frustrujcych przey. Musisz wiedzie, e kady czowiek moe doznawa tych samych odczu, jednak sposb, w jaki je organizuje - etykietka z nazw, ktrej uywa - staje si jego dowiadczeniem. Przekonaem si, e uywajc form mojego przyjaciela (sw irytacja" i podra-
270
271
nienie"), byem w stanie natychmiast zmienia intensywno emocjonaln moich dowiadcze. Staway si one czym innym. NA TYM WANIE POLEGA ISTOTA SOWNIKA TRANS FORMACJI: SOWA, KTRE CZYMY Z NASZYMI OD CZUCIAMI, STAJ SI NASZYM DOWIADCZENIEM. Dlatego musimy wiadomie dobiera sowa, opisujc nasz stan emocjonalny, albo zostaniemy ukarani wikszym cierpieniem, ni mogoby to wynika z danej sytuacji. Sowa s - literalnie - reprezentacj naszych yciowych do wiadcze. Jako symbole odbieranych przez nas wrae, zmieniaj nasz percepcj i uczucia. Skoro trzy osoby po przeyciu dokadnie tej samej sytuacji odczuwaj zupenie co innego: wcieko, zo i podranienie, jest oczywiste, e odczucia ulegaj zmianie na skutek TUMACZENIA, JAKIEGO KADA Z TYCH OSB DOKONAA. Poniewa sowa s naszym podstawowym narz dziem interpretacji, czyli tumaczenia, sposb, w jaki okrelamy nasze przeycia, natychmiast zmienia odczucia powstajce w sys temie nerwowym. Musisz pamita, e sowa naprawd powoduj skutki biochemiczne w naszym organizmie. Jeli w to wtpisz, to chciabym, aby si przekona, czy ist niej sowa, ktre, uyte przez kogo innego, natychmiast wy wouj twoj reakcj emocjonaln. Jak si czujesz, kiedy kto ublia ci kierowany rasizmem? Albo gdyby kto okreli ci pew nym czteroliterowym sowem, czy nie spowodowaoby to zmiany twojego stanu emocjonalnego? Z pewnoci istnieje rnica midzy okreleniem kogo wu-a-e", jeli takie wanie s jego inicjay, a uyciem wobec niego sowa, ktre z tych trzech liter si skada. Czy czujesz si tak samo, kiedy kto nazywa ci anioem, geniuszem lub gogusiem? Czy napicie wywoywane przez kade z tych sw nie jest rne? Wszyscy czymy olbrzymie cierpienie z pewnymi sowami. Podczas rozmowy ze mn dr Leo Buscaglia powiedzia mi o wynikach bada naukowych przeprowadzonych na jednym z uniwersytetw na wschodzie Stanw Zjednoczonych w kocu lat pidziesitych. Respondentom zadano pytanie: Jak zdefiniowaby komunizm?" Zaskakujco dua liczba badanych wpadaa w przeraenie na dwik tego sowa, ale naprawd nie wielu mogo je prawidowo okreli. Pewna kobieta odpowie-
dziaa: C, nie wiem, co to jest, ale lepiej, by co takiego nie pojawio si w Waszyngtonie." Jaki mczyzna stwierdzi, i wie na temat komunistw tylko tyle, e trzeba ich wszystkich zabi. Nie potrafi jednak wyjani, kim s komunici. Nie ma wtpliwoci, e sowne etykiety potrafi wywoywa emocje i uczucia.
Sowa s kanw, na ktrej oplatamy nasze dowiadczenie.

ALDOUS HUXLEY
Kiedy zaczynaem bada si sw, nie cakiem mogem si zgodzi ze stwierdzeniem, e co tak prostego jak zmiana nawy kowo uywanych sw moe tak radykalnie zmieni nasze do wiadczenia i odczucia. Jednak kiedy staranniej zaczem stu diowa jzyk, natknem si na zaskakujce fakty, ktre zaczy mnie przekonywa, i sowa naprawd filtruj i przeksztacaj nasze dowiadczenia. Odkryem na przykad, e Encyklopedia Comptona podaje, i jzyk angielski posiada co najmniej piset tysicy sw, a inne rda okrelaj liczb sw w angielskim na okoo siedemset pidziesit tysicy. Angielski z pewnoci posiada najwicej sw ze wszystkich jzykw na ziemi. Daleko za nim, na drugim miejscu, znajduje si niemiecki, w ktrym sw jest prawie o poow mniej. Zafascynowa mnie fakt, e przy tak olbrzymiej liczbie moliwych sw NASZE CODZIENNE SOWNICTWO JEST TAK BARDZO OGRANICZONE. Od jzykoznawcw wiem, e liczba sw przecitnie uywanych przez nas na co dzie waha si midzy dwoma tysicami a dziesicioma tysicami. Nawet Jeli liczb sw angielskich ocenimy ostronie na piset tysicy, oznacza to, e uywamy od pl procenta do dwch procent naszego jzyka! Ale to nie jest cae nieszczcie. Jak sdzisz, ile Z tych sw okrela emocje? Korzystajc z kilku sownikw zna lazem trzy tysice sw zwizanych z ludzkimi uczuciami. Ude rzya mnie proporcja sw okrelajcych emocje negatywne i pozytywne. Z moich oblicze wynika, e tysic pidziesit jeden sw okrela emocje pozytywne, a dwa tysice osiemdziesit sze sw (prawie dwa razy tyle!) emocje negatywne. Tylko
272
273
jeden przykad: dwiecie szedziesit cztery sowa angielskie opisuj emocjonalne stany smutku (rozpacz, al, nostalgia, ao, chandra i tak dalej), a jedynie sto pi sw opisuje stany radoci (rado, uciecha, wesoo i tak dalej). Pisaem ju w rozdziale sidmym, e uczestnicy moich kursw Date with Destiny (Randka z przeznaczeniem) sporzdzaj list uczu, ktrych dowiadczaj w cigu przecitnego w ich yciu tygodnia. Wikszo z nich jest w stanie wymieni ich dwanacie. Dlaczego? Poniewa kady z nas przejawia tendencj dowiad czania wci tych samych uczu. Niektrzy ludzie cigle czuj si zdeprymowani, wystraszeni, li lub zaamani. Jedn z przyczyn jest fakt, e stale uywaj tych samych sw dla opisywania swo ich dowiadcze. Gdybymy chcieli dokadniej przeanalizowa odczucia, ktre pojawiaj si w nas, jednoczenie przejawiajc na tyle pomysowoci, by kade z nich nazwa inaczej, zmie nilibymy je, a tym samym nasz rzeczywisto emocjonaln. Wiele lat temu zapoznaem si z wynikami bada przepro wadzonych w wizieniu. Pokazay one, e kiedy winiowie do wiadczali cierpienia, jednym z niewielu stosowanych przez nich sposobw zakomunikowania o tym byy gwatowne dziaania. Ich ubogie sownictwo ograniczao zakres dostpnych im emocji i nawet najmniejsze poczucie dyskomfortu znajdowao ujcie w najbardziej intensywnych formach gwatownej zoci. C za kontrast w porwnaniu z kim, kto jak William F. Buckley potrafi wykorzysta erudycj i znajomo jzyka, by malowa tak wspa niay obraz emocji, a tym samym tworzy w sobie tak wielkie bogactwo wrae! JELI CHCESZ ZMIENI SWOJE YCIE I KSZTATOWA WASNY LOS, MUSISZ WIADOMIE DOBIERA UYWANE SOWA I NIEUSTANNIE DY DO POSZERZANIA MOLIWOCI ICH WYBORU. Aby umoliwi ci szersze spojrzenie na ten problem, powiem, e w Biblii mamy siedem tysicy dwiecie rnych sw, a dziea poety i eseisty Johna Miltona zawieraj ich siedemnacie tysicy, natomiast Wiliam Szekspir we wszystkich swoich dzieach uy dwadziecia cztery tysice rnych sw, z czego pi tysicy tylko raz. Wanie Szekspir jest autorem wielu sw angielskich, ktrych uywamy obecnie na co dzie. Oto lista zaledwie drobnej ich czci, ktra by moe ci zainteresuje:
DWICZNYM BRZMIENIEM... Za ksik Michela Macrone'a Brush Up Your Shakespeare! (Powtrka z Szekspira) podaj list pot nych sw i wyrae, w tym i opisujcych emocje, wprowadzonych do uycia przez mistrza jzyka angielskiego, Wiliama Szekspira: oczarowanie arcyotr zamach zakrwawiony oskot celowa w czym mie serce z kamienia niewdziczny burzliwy niezgbiony galanteria wrogo niepokonany zeszkapiay przemieszny zmatowiay poyskliwy postrzeleniec majestatyczny bezcenny una upiorny negocjowa prdkonogi obsceniczny olimpijski napuszono oniemiela szczeniak wymiotowa rozmylnie swarliwy promienny ufny bez skrupuw ranolicy ofiarny bestialstwo sterany rozgwiedony podzi przekrada si droczy si ukradkiem miakowa opieszao dwicznie ukojenie transcendencja dwicznie pies acuchowy skowyt pgwek*
* W oryginale w kolejnoci alfabetycznej. Przekad polski moe poda t y l k o znaczenie sw przypisy wanych Szekspirowi. - Przyp. tum.
Jzykoznawcy udowodnili ponad wszelk wtpliwo, e kulturowo jestemy uksztatowani przez jzyk. Czy fakt, e w jzyku angielskim jest tak wiele czasownikw, nie wydaje ci si umotywowany? Jako wychowankowie kultury anglojzycznej jestemy tak bardzo ukierunkowani na dziaanie i z tak dum podkrelamy, e jest ono naszym celem. Sowa, ktrych stale
274
275
uywamy, wpywaj na dokonywane przez nas oceny, a wic i na nasz sposb mylenia. Kultura chiska, dla kontrastu, wysoko ceni wszystko, co niezmienne, ktry to fakt znajduje odzwier ciedlenie w dominacji rzeczownikw nad czasownikami w bardzo wielu chiskich dialektach. Z ich punktu widzenia rzeczownik symbolizuje rzeczy, a wic trwao, podczas gdy czasowniki (dziaania) s ulotne i zmieniaj si z dnia na dzie. JEST BARDZO WANE, ABY ZDA SOBIE SPRAW Z FAKTU, E SOWA KSZTATUJ NASZE PRZEKONA NIA I WPYWAJ NA PODEJMOWANE DZIAANIA. Sowa s materiaem, z ktrego utworzone s wszystkie pytania. Jak ju mwilimy w poprzednim rozdziale, zmieniajc w pytaniu tylko jedno sowo, moemy uzyska odpowied, ktra przyczyni si do podniesienia jakoci caego ycia. Im bardziej zagbiaem si w zrozumienie wagi sw, tym wiksze wraenie sprawiaa na mnie ich zdolno do manewrowania ludzkimi emocjami, nie tylko we mnie samym, ale i w innych.
Bez znajomoci siy sw niemoliwa jest znajomo czowieka.

KONFUCJUSZ
Pewnego dnia zaczem rozumie, e mj pomys, cho tak bardzo prosty, nie jest mrzonk, e Sownik Transformacji jest rzeczy wistoci, e zmieniajc zwykle uywane sownictwo moemy zmieni wzorce emocjonalne caego ycia. Kiedy podzieliem si tym przekonaniem z moim starym przyjacielem Bobem Baysem. Kiedy mu o tym powiedziaem, rozpromieni si i wykrzykn: wietnie! Dodam ci co do tego!", i zacz opowiada o dowiadczeniu, ktre zdoby tu przed nasz rozmow. Rwnie i on mia bardzo napity plan zaj i wikszo czasu spdza w drodze, starajc si sprosta wymaganiom wszystkich. Kiedy wreszcie dotar do domu, chcia tylko odrobiny, jak si wyrazi, przestrzeni. Ma on dom nad oceanem na Malibu. Dom jest bardzo may i trudno w nim przyjmowa goci, poniewa przewidziano go na trzy lub cztery osoby. Kiedy tam si znalaz, okazao si, e jego ona zaprosia swojego brata na kilka dni, a jego crka Kelly, ktra miaa tam
spdzi tylko dwa tygodnie, zdecydowaa si zosta na cae dwa miesice. Na domiar zego kto poprzestawia co w magneto widzie i nie nagra si mecz futbolowy, na ktry czeka od dawna! Jak atwo si domylisz, osign swj prg wytrzymaoci emocjonalnej, a kiedy dowiedzia si, kto wyczy wideo - bya to jego crka - natychmiast si na niej wyadowa, wrzeszczc na gos wszystkie przeklestwa, jakie mu tylko przychodziy do gowy. By to pierwszy raz, kiedy podnis na ni gos, a co do piero takie sownictwo. Natychmiast wybuchna paczem. Obserwujca z boku t scen Brandon, ona Boba, zacza si mia. Poniewa byo to tak niepodobne do normalnego zacho wania jej ma, dosza do wniosku, e jest to potny wybuch majcy na celu zamanie negatywnego wzorca. Jednak w rze czywistoci byo inaczej. Kiedy sytuacja zacza si uspokaja, Brandon zrozumiaa, e m jest naprawd wcieky. Bardzo j to obeszo i postanowia mu pomc. Bob, zachowujesz si dziwnie. Nigdy wczeniej tak si nie zachowywae. I zauwayam co jeszcze: wci powtarzasz sowo, ktrego nigdy przedtem od ciebie nie syszaam. Zwykle kiedy zaczynasz by zestresowany, mwisz, e jeste zawalony robot. Jednak od jakiego czasu cigle sysz, jak powtarzasz, e jeste cakiem przytoczony robot. Nigdy si tak nie wyraae, za to Kelly mwia tak czsto i ilekro tego zwrotu uywaa, zachowywaa si podobnie jak ty." Kiedy usyszaem histori Boba, pomylaem: CZY TO MOLIWE, ABYMY PRZEJMUJC OD KOGO UYWA NE PRZEZ NIEGO SOWNICTWO, PRZEJMOWALI JEDNO CZENIE WZORCE EMOCJONALNE TEGO KOGO? Czy nie tak byo z Bobem? Czy razem ze sowami nie przej tonu gosu, napicia, sposobu mwienia?"
Na pocztku byo Sowo...

EWANGELIA WEDUG WITEGO JANA, 1,1
Jestem przekonany, e jednym z moliwych wyjanie zjawiska, i czsto upodabniamy si do ludzi, z ktrymi dugo przebywamy, jest fakt, i przejmujemy ich wzorce emocjonalne, przejmujc
276
277
od nich czciowo ich sownictwo. Ludzie, ktrzy przebywaj przez jaki czas ze mn, szybko spostrzegaj, e dla opisania wasnych dowiadcze zaczynaj uywa takich sw, jak peen pasji", niespotykany", wyjtkowy" i tak dalej. Czy potrafisz wyobrazi sobie rnic midzy stanami emocjonalnymi wywo ywanymi przez takie sowa a tymi, ktre powodowane s zwyk ym w porzdku"? Czy moesz sobie wyobrazi, jak uywanie sowa pasja" zmienioby twoj skal emocjonaln? To sowo potrafi przeksztaca i poniewa uywam go cigle, emocje w moim yciu s o wiele bardziej nasycone. Sownik Transformacji pozwala nam intensyfikowa lub tumi dowolny stan emocjonalny, pozytywny lub negatywny. Oznacza to, e sownik ten daje nam moliwo zmniejszenia intensywnoci uczu negatywnych do poziomu, na ktrym nie sprawiaj nam ju problemu. Pozwala jednoczenie zwikszy intensywno uczu pozytywnych, przenie je na wyyny przyjemnoci i wielkiej siy. Troch pniej tamtego dnia jadem z Bobem obiad. Roz mawialimy o kilku projektach, ktre realizowalimy wtedy razem. W pewnej chwili Bob powiedzia: Wiesz co, Tony, zupenie nie rozumiem, jak ktokolwiek na wiecie moe si nudzi." Zgodziem si natychmiast: Chyba ci rozumiem. To rzeczywicie gupio po prostu si nudzi" - a Bob doda: Sowa nuda nie ma w moim sowniku." Kiedy tylko to powiedzia, niemal wykrzyknem: Co powiedziae? Sowa nuda nie ma w twoim sowniku?... Czy pamitasz, o czym rozmawialimy wczeniej?... Zastanawiam si wanie, czy to moliwe. Nie ma nudy w twoim sowniku i nie dowiadczasz tego uczucia. Czy to moliwe, abymy nie doznawali pewnych uczu tylko dlatego, e nie mamy sowa, ktre by je nazywao?"
DOBR SW UKSZTATUJE TWOJE PRZEZNACZENIE

Wspominaem wczeniej, e sposb, w jaki przedstawiamy sobie otaczajce nas rzeczy, decyduje o naszych odczuciach dotyczcych ycia. Wynika std rwnie stwierdzenie, e JELI NIE MASZ
SPOSOBW NA OKRELENIE JAKIEGO ODCZUCIA, NIE DOWIADCZASZ GO. Chocia prawd pozostaje, e moesz wyobrazi sobie co, czego nie potrafisz nazwa, uywajc do tego na przykad dwiku lub innych wrae zmysowych, nie ma adnych wtpliwoci, e moliwo nazwania jakiego zja wiska nadaje mu jeszcze jeden wymiar i w ten sposb sprawia, i odbieramy je jako rzeczywisto. Sowa s podstawowym na rzdziem do przedstawiania rzeczy nam samym i czsto, jeli nie ma waciwego sowa, nie ma sposobu dowiadczenia pewnych poj. Na przykad jzyki Indian amerykaskich nie maj sowa okrelajcego kamstwo - pojcie takie po prostu nie jest czci ich jzyka. Nie jest te czci ani ich mylenia, ani zachowania. Bez okrelajcego je sowa pojcie to wydaje si zwyczajnie nie istnie. Niedawno dowiedziaem si, e w jzyku plemienia Tasadaj na Filipinach nie istniej okrelania wyraajce nienawi, wojn i antypati. C za wspaniay pomys! Wrc teraz do mojego wyjciowego pytania. Skoro Bob nigdy nie odczuwa znudzenia i nie istnieje dla niego sowo nuda, musiaem zada sobie podobne pytanie: jakiego sowa ja sam nigdy nie uywam do opisywania uczu? Odpowiedzi byo sowo depresja". Mog si czu sfrustrowany, zy, przepracowany, wyprowadzony z rwnowagi, przemczony, ale nigdy nie wpadam w depresj. Dlaczego? Czy zawsze tak byo? Nie. Osiem lat temu znajdowaem si w sytuacji, ktra wprawiaa mnie w nieustanne poczucie depresji. Depresja ta wkrada si w kad chwil mojego ycia do tego stopnia, e straciem ch dokonania jakichkolwiek zmian, postrzegaem moje problemy jako stae, osobiste i nieroz wizywalne. Na szczcie doznaem wystarczajco duo cierpie nia, by wycign si z tego stanu, i skutkiem tego poczyem olbrzmie cierpienie z depresj. Zaczem wierzy, e stan depresji jest stanem najbliszym mierci. Mj umys skojarzy z depresj tak wielkie cierpienie, e nawet nie zdajc sobie z tego sprawy, wymazaem sowo depresja" z mojego sownika po to, aby ju nie mie adnego sposobu na przedstawianie sobie tego uczucia. Jednym ruchem oczyciem mj sownik z odbierajcych mi siy sw i wyrae, tym samym pozbywajc si uczu, ktre mog zniszczy nawet najsilniejszych. JELI ZESTAW TWO JEGO SOWNICTWA WPROWADZA CI W STANY, KTRE
278
279
CI OBEZWADNIAJ, NATYCHMIAST POZBD SI SW ODBIERAJCYCH CI SI I ZASTP JE TAKIMI, KTRE CI UMACNIAJ! W tym momencie moesz powiedzie: To tylko semantyka! Czy zabawa sowami moe cokolwiek zmieni?" Odpowied brzmi: jeli ograniczysz si jedynie do zmiany sowa, nie zmienisz swoich odczu. Jednak jeli wykorzystasz nowe sowo, by zama wasne nawykowe wzorce emocjonalne, ZMIENI SI WSZYS TKO. Skuteczne wykorzystanie Sownika Transformacji - sw, ktre zmieniaj nasze dowiadczenia emocjonalne - AMIE JAOWE WZORCE, PRZYWOUJE NASZ UMIECH, PRZYNOSI CAKOWICIE ODMIENNE UCZUCIA, ZMIENIA NASZE STANY I POZWALA ZADAWA LEPSZE PYTANIA. I moja ona, i ja kierujemy si w yciu pasj i bardzo gboko przeywamy rne rzeczy. We wczeniejszym okresie naszego zwizku czsto wdawalimy si w spory, ktre obydwoje okre lalimy jako do gwatowne ktnie". Jednak po odkryciu siy, z jak dziaaj na nas sowne etykietki, postanowilimy zmieni nasze odczucia i obydwoje zgodzilimy si, e bdziemy uywa okrele rozmowa", burzliwa wymiana zda" i tak dalej. To zmienio cakowicie nasz percepcj. Burzliwa wymiana zda" rzdzi si zupenie innymi prawami ni ktnia i z pewnoci nie sie ze sob zupenie inne napicie emocjonalne. Dzi mino ju siedem lat od tej zmiany i nigdy adne z nas nie powrcio do takiego poziomu intensywnoci emocjonalnej, ktry kiedy czylimy z naszymi ktniami". Zaczem te rozumie, e mog osabi emocje jeszcze nawet bardziej, stosujc DOOKRELENIE, na przykad: Jestem TRO CH zdenerwowany", albo: Czuj si JAKBY nie w formie". Kiedy Becky zaczyna odczuwa frustracj, czasem mwi: Zaczn by teraz DZIEBKO nieznona." Obydwoje miejemy si wtedy, poniewa pozwala to zama niekorzystny wzorzec. Nasz nowy wzorzec sprowadza si do artowania z niekorzystnych dozna, zanim jeszcze osign one stan, w ktrym mog nas niepokoi. Staramy si nie dopuci, by potworek zamieni si w potwora. Kiedy powiedziaem o technice Sownika Transformacji mojemu dobremu przyjacielowi Kenowi Blanchardowi, poda mi kilka przykadw sw, ktre on sam wykorzystuje, by zmieni
stan, w jakim si znajduje. Jedno z tych sw zacz stosowa w Afryce, kiedy podczas safari nagle zepsu mu si samochd. Od wrci si wtedy do swojej ony Marge i powiedzia: To raczej niedogodno." Sowo to tak skutecznie pozwolio im zmieni stan emocjonalny, e teraz uywaj go regularnie. Ilekro na polu golfowym pika powdruje w niewaciwym kierunku, Ken mwi: Ten strza nieco mnie martwi." Tego typu zabawy sowem czsto zmieniaj kierunek naszych emocji, a wic i jako caego ycia.
SOWNIK TRANSFORMACJI POMOE CI POMC INNYM

Kiedy zrozumiesz si sw, staniesz si bardzo wraliwy nie tyl ko na sowa, ktrych sam uywasz, lecz rwnie i na sowa wypo wiadane przez innych. Wiele razy pomagaem ludziom, posugujc si moim Sownikiem Transformacji. Nigdy nie zapomn dnia, w ktrym po raz pierwszy wiadomie wykorzystaem t technik. Pomogem wtedy mojemu koledze Jimowi, ktry, cho jest bardzo dobrym biznesmenem, przechodzi trudne chwile. Nigdy wczeniej nie widziaem go w tak fatalnym nastroju. Zauwayem, e mwic cigle podkrela, jak bardzo jest przygnbiony i jak przygnbiajce jest wszystko wkoo. Uywa tych zwrotw bardzo crasto, caymi tuzinami. Postanowiem przekona si, jak szybko pomoe mu Sownik Transformacji, i spytaem: Czy jeste naprawd przygnbiony, czy moe tylko troch sfrustrowany?" Odpar bez zastanowienia: Czuj si bardzo sfrustrowany." Jego odpowied sprawia, e zaczem dostrzega szans na postpy. Zgodzi si, bym mu wytumaczy, jak wielki wpyw sowa wywieraj na jego odczucia, a nastpnie powiedziaem: Zrb mi przysug. Obiecaj, e przez najblisze dziesi dni ani razu nie uyjesz sowa przygnbienie. Jeli je wypowiesz, natychmiast popraw si, uywajc mniej obezwad niajcego zwrotu. Powiedz sobie, e czujesz si kiepsko, e jest lepiej, ni byo, albo e powoli odwracasz ca sytuacj." Zgodzi si na ten eksperyment i zgadnij, co si stao! Ta jed na prosta zmiana sownictwa zmienia cakowicie jego wzorzec.
280
281
Nie doprowadza si ju do stanu a tak wielkiego cierpienia, skutkiem czego potrafi znajdowa lepsze rozwizania. Dwa lata pniej, kiedy powiedziaem Jimowi, e mam zamiar opisa to dowiadczenie w mojej ksice, zapewni mnie, e od tamtej chwili ani razu nie czu si przygnbiony, poniewa nigdy nie uy tego sowa dla opisania wasnych uczu. Pamitaj, e pikno Sownika Transformacji polega na jego prostocie. To prawdziwa i gboka wiedza - prosta i zawsze moliwa do zastosowania Wyniki pojawiaj si natychmiast i dlatego moesz t wiedz wykorzystywa, by w jednej chwili zmienia swoje ycie. Wspaniaym przykadem transformacji, ktra dokonuje si skutkiem zmiany jednego tylko sowa, jest sytuacja, ktra miaa miejsce kilka lat temu w firmie spedycyjnej PIE. Dyrekcja firmy z przeraeniem stwierdzia, e ponad szedziesit procent wszystkich zlece wykonywano bdnie, co kosztowao firm ponad wier miliona dolarw rocznie. Rozwizanie tego problemu zlecono drowi W. Edwardsowi Demingowi. Przeprowadzi on intensywne badania i odkry, e pomyki te w pidziesiciu szeciu procentach s skutkiem bdnej identyfikacji kontenerw przez wasnych pracownikw firmy. Szefowie firmy postanowili posucha rady dra Deminga i zaczli szuka drogi, ktra pozwoliaby zwikszy zaangaowanie wszystkich pracownikw. Wiedzieli, e najskuteczniejsza bdzie tu zmiana sposobu, w jaki pracownicy postrzegaj samych siebie. I wprowadzili nowe sowo. Pracownicy nazywali si ju nie kierowcami czy robotnikami, ale mistrzami spedycji. Pocztkowo wszyscy uznawali t zmian za co najmniej dziw n. W kocu jak rnic moga przynie zmiana nazwy stano wiska? Przecie to niczego nie przeksztacao w samej strukturze firmy. Jednak dosy szybko, na skutek cigego nazywania si tym nowym okreleniem pracownicy zaczli postrzega siebie jako mistrzw spedycji. W czasie krtszym ni trzydzieci dni firma PIE zmniejszya liczb bdnych dostaw z pidziesiciu szeciu procentw do zaledwie dziesiciu procent, co doprowa dzio do oszczdnoci wier miliona dolarw rocznie. Ilustruje to fundamentaln prawd: SOWA, KTRYCH UYWAMY, ZARWNO W KULTURZE SPOECZNEJ, JAK I JAKO JEDNOSTKI, MAJ OLBRZYMI WPYW NA NASZE POSTRZEGANIE RZECZYWISTOCI. Jednym z powodw,
dla ktrych uyem nowego okrelenia Cige Doskonalenie Siebie i Innych oraz skrtu CDSI, zamiast po prostu zapoyczy japo skie sowo kaizen, bya ch umieszczenia w tym jednym okre leniu caej filozofii i wzorcw mylowych nigdy nie koczcego si procesu doskonalenia siebie i wszystkiego wok. Jeli zaczniesz konsekwentnie uywa jakiego sowa, bdzie ono wpywa na twoje myli oraz przedmiot koncentracji. Sowa, ktrych uywamy, nios w sobie znaczenie i emocje. Ludzie wymylaj wci nowe sowa. To jedna z cudownych waciwoci jzyka angielskiego, ktry tak szybko przyjmuje nowe sowa i pojcia. Jeli zadasz sobie trud i przekartkujesz jaki sownik angielskiego, zobaczysz, e przyj on bardzo wiele sw obcych, zwaszcza od wszelkiego rodzaju grup interesu. Na przykad ludzie uprawiajcy surfing wprowadzili do uycia nowe znaczenie sw rurowy" i deska", chcc w ten sposb przetumaczy na nasz jzyk wraenia odnoszone podczas upra wiania tego sportu. Ich argon sta si czci dialektu nas wszys tkich, a wic i czci naszego sposobu mylenia. To raz jeszcze przypomina o tym, e musimy by bardzo ostroni w doborze sw, tych, ktre przejmujemy od innych, i tych, na ktre decy dujemy si sami. Jeli uywasz frazy: Chyba ze sob skocz", w jednej chwili podnosisz emocjonalne cierpienie do poziomu, ktry moe zagrozi jakoci twojego ycia. Jeli powiesz swojemu partnerowi: Odchodz!", tworzysz tym samym bardzo realn moliwo koca waszego zwizku. Jeli zamiast tego uyjesz sw: Jestem naprawd przygnbiony tym wszystkim", albo: Jestem z tego powodu wcieky", masz o wiele wiksz szans znalezienia jakiego rozwizania. Wikszo zawodw wytworzya specjalne sownictwo, uy wane do opisywania zjawisk typowych dla danej profesji. Wielu artystw na przykad tu przed wyjciem na scen odczuwa napicie i nieprzyjemne ciskanie w doku". Zmienia si wtedy ich oddech, przyspiesza puls i zaczynaj si poci. Niektrzy uznaj to za oczywist cz przygotowania si do wystpu, inni natomiast upatruj w tym dowodu, e im si nie powiedzie. To wanie uczucie, ktre na przykad Carly Simon okrelaa jako trem, przez cae lata nie pozwalao jej wystpowa na estradzie. Bruce Springsteen nazywa to uczucie podnieceniem przed
282
283
ZBIERZ TE PODWRKOWE MAPKI I USU IM SZAR MAS! Poniej znajdziesz zaczerpnite z Newsweeka" przykady zabawnego sownictwa uywanego przez amerykaskich przedstawicieli niektrych profesji. Niewtpliwie s to elementy ze Sownika Transformacji. Opiekunki do dzieci: Podwrkowa mapka - dziecko w wieku przedszkolnym, ktre ju dobrze chodzi. (Twj przynajmniej chodzi do szkoy, a ja musz si zadowoli podwrkow mapk.") Przylepy- histeryczne mapki podwrkowe, ktre bardzo pacz za rodzicami. Pozdrowienia z Czarnobyla - wyjtkowo mierdzce pieluchy. Zielone jedenastki - zakatarzone nosy mapek podwrkowych. Szara masa - zawarto pieluchy. Przedsibiorcy pogrzebowi: Samo to okrelenie jest ju transformacj. Jak nazywano ich kiedy? Grabarze. Potem zmienili si w karawaniarzy, a wreszcie stali przedsibiorcami pogrzebowymi. Wikszo ludzi jako o wiele atwiej moe si pogodzi z tym ostatnim terminem. Bar szybkiej obsugi- kremacja bez dodatkowych usug w domu pogrzebowym. (Zaraz bd wolny. Ten facet to do baru szybkiej obsugi.") Zabawa w chowanego - ceremonia ograniczona jedynie do krtkiego czasu, jaki czonkowie rodziny spdzaj nad trumn zmarego, zwykle bez udziau goci. Grupy specjalne policji: Telefon z Avonu- otwarcie drzwi strzaem pistoletowym. Prawnicy: Kucharka - kobieta cakowicie zalena finansowo od ma, bez adnych wasnych dochodw. (Wemie co najmniej ton alimen tw. To kucharka.") Bombowiec - prawnik specjalizujcy si w sprawach rozwodo wych, ktry dy do przejcia na rzecz swojego klienta caego majtku rodziny, niszczc wspmaonka. Pracownicy salonw piknoci: Gaspar- zupenie nie opalony klient (wzite z filmu rysunkowego o przyjaznym duszku Gasparze). Iguana - opalony klient.
wystpem"! Wie, e za chwil dowiadczy czego dodajcego mu sil, stanie przed tysicznym tumem i sprawi, e wszyscy ci ludzie bd go kocha. Nie moe si doczeka wyjcia na scen. Dla Bruce'a Springsteena uczucie ciskania w doku jest sojusznikiem. Dla Carly Simon jest wrogiem.
OD DZWONECZKA DO WARKOTU TURBINY

Jak wygldaoby twoje ycie, gdyby mg zmniejszy inten sywno wszystkich kiedykolwiek zaznawanych uczu negatyw nych do poziomu, na ktrym nie maj one na ciebie wikszego wpywu i moesz si czu energiczny i silny? Jak wygldaoby twoje ycie, gdyby mg zintensyfikowa wszystkie kiedykolwiek odczuwane pozytywne emocje i podnie w ten sposb poziom caego ycia? Moesz zrobi i jedno, i drugie w mgnieniu oka. Oto twoje pierwsze zadanie. ZASTANW SI CHWIL i wypisz trzy sowa, ktrych uywasz regularnie, kiedy masz ze samopoczucie (znudzony, znuony, przytoczony, poniony, zraniony, smutny i tak dalej). Wybierz tylko te sowa, ktre regularnie doprowadzaj ci do zego stanu. Aby odkry niektre z tych sw, zadaj sobie pytanie: Jakich negatywnych odczu dowiadczam najczciej?" Po wypisaniu tych trzech sw zabaw si troch. WPRO WAD SI W SZALONY I NIEZWYKY STAN, RODZAJ BURZY MZGU, I WYMYL SOWA, KTRYCH MG BY UY, BY ZAMA NEGATYWNY WZORZEC ALBO PRZYNAJMNIEJ OBNIY NAPICIE NEGATYWNYCH EMOCJI. Sprbuj ci podpowiedzie, jak wybra sowa, ktre bd si sprawdza przez dugi czas. Pamitaj, e twj mzg po zytywnie reaguje na wszystko, co moe pomc ci przesta cier pie i da przyjemno. Wybierz wic takie sowo, ktrego b dziesz CHCIA uywa w miejsce starego, ktre ci ogranicza. Jednym z powodw, dla ktrych przejem zwrot mojego przyjaciela poniekd zirytowany" i zastpiem nim sowo zy", byo to, e zwrot ten mnie mieszy. Pozwala mi to cakowicie za-
284
285
ma negatywny wzorzec wasny i rozmwcy, a poniewa uwiel biam to robi, mam wspania zabaw i wielk przyjemno. Kie dy osigniesz takie wanie rezultaty, gwarantuj, e zaczniesz nieustannie szuka nowych sw. Na pocztek kilka przykadw prostych, czasem miesznych i dziwacznych zwrotw, ktrych moesz uywa dla natychmias towego obnienia napicia emocjonalnego.
Negatywne emocje Wyraenia Zmieniaj si na

Jestem zy Boj si Jestem niespokojny Jestem niespokojny Jestem zmieszany Jestem przygnbiony Jestem przygnbiony Jestem przygnbiony Czuj si rozstrojony Co mi tu mierdzi Jestem wpieprzony Jestem rozczarowany Jestem rozczarowany Napawa mnie to obrzydzeniem strach zakopotany Jestem tym zakopotany Jestem wykoczony Jestem wycieczony niepowodzenie niepowodzenie niepowodzenie strach Jestem wystraszony Jestem rozczarowany Czuj si niepewnie Jestem troch przejty Czuj, e si co wydarzy Ciekaw jestem, co si stanie Wycisz si, zanim zaczn dziaa Nie jestem w najlepszym stanie Jestem na drodze do zmiany sytuacji Co mnie powstrzymuje Co nie najlepszy tu zapach Co mnie stukno Czar prys Jestem spniony Jestem zaskoczony wyzwanie ostrony Podchodz do tego z rezerw Wanie zamierzam nabra nowych si Musz si naoliwi potknicie nauczka dobra szkoa zadziwienie Jestem ciekaw...
Jestem sfrustrowany Jestem tym sfrustrowany Jestem wcieky Zostaem poniony Zostaem poniony Cierpi Cierpi z tego powodu Nienawidz tego Trac cierpliwo Czuj si niepewnie Zostaem obraony Jestem obraony Irytuje mnie to Jestem zirytowany Jestem zazdrosny o... Jestem rozleniwiony Jestem samotny Jestem samotny Czuj si zagubiony Jestem nerwowy Jestem przeadowany prac przytoczony przytoczony przytoczony przytoczony Jestem przytoczony Jestem przytoczony Cierpi z tego powodu Sparaliowao mnie to Czuj si odrzucony Czuj si odrzucony Czuj si odrzucony Czuj si odrzucony Czuj si odrzucony smutek przeraony O kurwa!
Stoi przede mn problem Fascynuje mnie to Chwycia mnie pasja Sytuacja ta jest dla mnie niewygodna Zaskakuje mnie to Przejmuj si Troch mi to przeszkadza Wol co innego Wyczekuj Kwestionuj... le mnie zrozumiano le mnie odebrano Stymuluje mnie to Jestem poruszony Zbyt mi zaley na... Gromadz energi Jestem do wzicia Chwilowo nie jestem z nikim Poszukuj... Mam duo energii Powicam na prac duo czasu wytrcony z rwnowagi zajty mam problemy w potrzebie Musz dokona wyboru Pracuj do maksimum Jest mi z tym niewygodnie Jest to dla mnie wyzwanie Ucz si... Nie dostrzegaj mnie Nie doceniaj mnie Stoj z boku Jestem niezrozumiany sortowanie myli podekscytowany Olala!
286
287
Rzygam tym Jestem zestresowany Jestem zestresowany Jestem zestresowany Zrobiem gupstwo Jestem gupi Jestem gupi koszmarny*
Chc si tego pozby Jestem bardzo zajty Jestem w dziwnym nastroju Mam duo energii Prbowaem cos odkry Chwilowo brak mi pomysw Ucz si... odmienny
Jestem przekonany, e twoja wasna lista moe by o wiele lepsza. NA POCZTEK WYPISZ WIC TERAZ TRZY SO WA, KTRYMI NAJCZCIEJ WPROWADZASZ SI W ZY NASTRJ, ORAZ SOWA, KTRYMI TE TRZY DOTYCH CZASOWE ZASTPISZ. Alternatywne sowa powinny albo ca kowicie zaburza twj wzorzec ze wzgldu na swoj mieszno, albo przynajmniej znacznie zmniejsza poziom negatywnych emocji.
Stare obezwadniajce sowo
Nowe wzmacniajce sowo
1 2 3
. 1 . 2 . 3
Jak sprawi, by naprawd zacz uywa tych sw? Musisz si przekoNyWA! Pamitasz NAUK Warunkowania Neuroasocjacyjnego? Pamitasz pierwsze dwa kroki? KROK PIERWSZY: Postanw solennie, e chcesz mie w yciu o wiele wicej przyjemnoci ni cierpienia. Zrozum, e jedn z rzeczy, ktra nie pozwalaa ci tego dotychczas osign, s sowa intensyfikujce negatywne emocje. * W oryginale ukad alfabetyczny. - Przyp. tum.
KROK DRUGI: Aby zacz uywa tych trzech sw, zastosuj dwigni. Jeden ze sposobw to uwiadomienie sobie faktu, e gupot jest doprowadzanie si do wciekoci i szau, jeli masz do wyboru pozytywne odczucia! Jeszcze silniejsz dwigni moe si okaza to, co ja zrobiem w tym celu. Powiedziaem o moich nowych sowach trzem przyjacioom. Wiele mnie w yciu frus trowao. Postanowiem wic zamiast tego si fascynowa. Czsto mwiem: Musz to zrobi", i to wywoywao niepotrzebne na picie. Poniewa chciaem cigle pamita o tym, e mam na prawd wielkie szczcie, zaczem zamiast tego mwi: Dane mi jest to zrobi." Niczego ju nie musz! Zamiast odczuwa zo wolaem czu si wyprowadzony z rwnowagi. Przez nastpne dziesi dni za kadym razem apaem si na uywaniu starego sowa. Ilekro miao to miejsce, amaem stary wzorzec i poprawiaem si, uywajc nowego zwrotu. PONIE WA KONSEKWENCJA I DZIAANIE DAWAY MI PRZY JEMNO, WYTWORZYEM NOWY WZORZEC. Troje mo ich przyjaci pomagao mi, ilekro zbaczaem z nowej drogi. Natychmiast wtedy pytali: Tony, czy jeste wcieky, czy moe tylko wytrcony z rwnowagi?" Powiedziaem im jasno, by nie uywali tych pyta jako broni, lecz jako narzdzi, ktrymi mieli mi pomc. W krtkim czasie te nowe wzorce jzykowe stay si moim nawykiem. Czy to znaczy, e nigdy nie czuj si zy"? Oczywicie nie. Zo moe by czasami bardzo poyteczna. Jednak nasze naj bardziej negatywne emocje powinny sta si rodkiem ostatecz nym. Musimy wic rozszerzy sobie moliwo wyboru. Musimy znale wicej etykietek, ktre bdziemy przykleja rnym emocjom, aby w ten sposb zwikszy ich liczb. Jeli naprawd chcesz wprowadzi te zmiany, porozmawiaj z trjk swoich przyjaci, wyjanij im, co robisz, jakich sw chcesz si nauczy, i popro, by w razie potrzeby, z szacunkiem dla twoich uczu, pytali: Czy jeste (tu stare sowo), czy moe tylko (tu nowe sowo)?" Postanw mocno, e przy kadej okazji bdziesz walczy ze starymi wzorcami. Dawaj sobie jak nagrod, ilekro uyjesz nowego sowa zamiast starego, a szybko prze konasz si, e znalaze w swoim yciu kolejn moliwo wy boru.
288
289
Wykorzystanie Sownika Transformacji nie ogranicza si oczy wicie do tumienia negatywnych emocji. Mamy rwnie dziki temu moliwo znacznie intensywniejszego dowiadczania emocji pozytywnych. Kiedy kto pyta, jak ci idzie, zamiast odpowiada: Tak sobie", albo: Jako idzie", wpraw go w osupienie mwic: Czuj si wyjtkowo dobrze!" WYDAJE SI TO DZIECINNIE PROSTE, ALE TAKA TECHNIKA TWORZY NOWY WZORZEC W TWOIM SYSTEMIE NERWOWYM - NEURONOW AUTOSTRAD WPROST DO PRZYJEMNOCI. Wypisz wic teraz trzy sowa lub zwroty typu: Jako idzie", ktrych zawsze uywasz dla opisania swoich uczu: Czuj si dobrze", W porzdku", albo: Mogoby by lepiej." Nastpnie postaraj si wymyli na ich miejsce nowe, ktre bd dla ciebie inspiracj. Jeli chciaby, by ci podpowiedzie, popatrz na zamieszczon poniej list i podkrel zwroty lub sowa, ktre wedug ciebie byyby odpowiednie dla twojego sownictwa, ktre dodayby smaku twojemu yciu.
Dobre sowo/zwrot
Jestem rozbudzony niele atrakcyjne Zrobi to z chci Jest to wygodne Jestem pewien swego zadowolenie w porzdku Mam sporo si Podoba mi si to To mnie ekscytuje To mnie ekscytuje ekscytacja dobre To mi dodaje si Czuj si dobrze
Wspaniae sowo/zwrot
Mam mnstwo energii wspaniale rewelacyjne Nie mog si przed tym powstrzyma Pasuje jak nic innego Nic mnie przed tym nie powstrzyma penia szczcia wyjtkowy Tryskam energi To budzi mj entuzjazm Doprowadza mnie to do najwikszej ekstazy Budzi to moje wszystkie pasje gorca pasja fantastyczne To mnie zmienia w byskawic Nigdy nie czuem si lepiej
Czuj si najlepiej, jak mona Spotkao mnie prawdziwe bogosawiestwo wielo obfito Daje mi to dobr zabaw Wprawia mnie to w zachwyt zadowolony szczliwy dobry wspaniay dobry nie moe by lepszy dobry doskonay dobry nie do pobicia wspaniay zapierajcy dech w piersiach wspaniay fenomenalny zdrowy tryskajcy zdrowiem dobry niewiarygodnie dobry szczcie ekstaza Podoba mi si to Jestem tym zachwycony zadowolenie szczcie zadowolenie rozkosz zadowolenie bogo zadowolony uszczliwiony zainteresowanie oczarowanie zainteresowanie zamiowanie interesujcy zniewalajcy lubi co przepada za czym Lubi to To dla mnie rdo niewyczerpanej przyjemnoci Lubi to Rozkoszuj si tym mio uwielbienie kochany najdroszy na wiecie motywacja pasja Czuj si zobowizany Czuj si zmuszony Poruszam si naprzd Pr do przodu miy fantastyczny miy niespotykany To nie problem dla mnie, jeli.. Bd szczliwy, jeli... Nie jest le Nie moe by lepiej w porzdku rewelacyjnie w porzdku doskonale
Czuj si dobrze Miaem szczcie
290
291
zwraca uwag na co spokj doskonay silny cakiem dobry niczego sobie przyjemny szybki Mam kilka pomysw pomysowy usatysfakcjonowa bezpieczestwo zdolny gustowny* Stare mierne sowo 1 2 3
koncentrowa si na czym ukojenie wyjtkowy nie do pokonania bombowy wspaniay monumentalny wybuchowy Jestem peen inicjatywy byskotliwy wprawi w zachwyt pewno utalentowany okazay Nowe wspaniae sowo 1 2 3
Aby przyzwyczai si do uywania tych nowych sw, zastosuj t sam co poprzednio technik wsppracy z przyja cimi. I baw si dobrze!
ZMIE SWOJE PODEJCIE DO SPRAWIANIA PRZYKROCI INNYM

Trudno chyba byoby przeceni wpyw Sownika Transformacji na nas samych i ludzi wok nas. Warto pamita, jak wiele ko* W oryginale ukad alfabetyczny. - Przyp. tum.
rzysci przynosi stosowanie sw, ktre ja nazywam TUMI CYMI i INTENSYFIKUJCYMI. Daj nam one moliwo wikszej precyzji w kontaktach z ludmi, zarwno w relacjach intymnych, zawodowych, jak i wszystkich innych. Wiele lat temu, ilekro mylaem, e co si w moich interesach psuje, dzwoniem do osoby odpowiedzialnej za to ze sowami: Naprawd bardzo mnie to martwi", albo: Naprawd si tym denerwuj." Czy wiesz, jaki to miao skutek? Mj wzorzec jzykowy natychmiast wywoywa reakcj rozmwcy, ktry czsto automatycznie przyjmowa pozycje obronne, a to nie pozwalao ani mnie, ani jemu znale rozwizania stojcego przed nami problemu. Nauczyem si wic mwi inaczej (nawet jeli odczucie byo bardzo intensywne): Troch si tym przejmuj. Czy sdzisz, e mgby mi pomc?" Przede wszystkim obniao to intensywno moich wasnych emocji, a na tym korzystaem zarwno ja sam, jak i mj rozmwca. Dlaczego? Poniewa sowo przejmuj" rni si od sowa martwi". Jeli uywasz sowa martwi si", moesz sprawia wraenie, e wtpisz w moliwoci i umiej tnoci rozmwcy. Po drugie, dodanie sowa troch" zdecydowa nie tumi ostro komunikatu. Tak wic podchodzc do problemu ze znacznie mniejszymi emocjami, pozwalaem jednoczenie mojemu rozmwcy startowa z pozycji siy, co uatwiao nam porozumienie si. Czy wiesz ju, jak polepszyoby to twoje kontakty z rodzin? W jaki sposb zwykle komunikujesz si z dziemi? Czsto nie zdajemy sobie sprawy z wpywu, jaki wywieraj na nie nasze sowa. Podobnie jak doroli, dzieci czsto odbieraj wszystko osobicie i dlatego musimy by bardzo czuli na moliwe skutki bezmylnych uwag. Zamiast cigle wyrzuca z siebie ostre: Jaki ty jeste gupi!" albo: Jaka z ciebie niezdara!" - te zwroty mog w niektrych wypadkach osabi wiar dziecka w swoje mo liwoci - zam swj wasny wzorzec, mwic na przykad: Wiesz, troch mnie to zaczyna wkurza. Chod do mnie i porozmawiajmy o tym." Nie tylko pozwala to i tobie, i dziecku znale moliwo dogadania si w rozsdny sposb, ale te daje dziecku do zrozumienia, e problem nie tkwi w nim samym jako osobie, lecz w zachowaniu, a to mona przecie zmieni. Moe to doprowadzi
292
293
do stworzenia atmosfery, ktr ja sam nazywam Pomostem Re alnoci.* Pomost ten stanowi podstaw skuteczniejszego porozumie wania si midzy dwojgiem ludzi. Zastosowany wobec dzieci pozwala nam mie na nie o wiele lepszy wpyw. Podstaw w kadej z tych sytuacji jest twoja umiejtno za mania wasnego wzorca. Jeli tego nie uczynisz, znajdziesz si w stanie, ktry nie pozwala ci znale wielu moliwoci, i moesz powiedzie co, czego pniej bdziesz aowa. A dokadnie w ten sposb niszczymy nasze zwizki z ludmi. W chwili zoci mwimy co, co rani uczucia drugiej osoby i moe j skoni do wycofania si albo zabole j tak bardzo, e nigdy si ju w roz mowie z nami nie otworzy. Musisz zrozumie si sw, musisz pamita, e potrafi one zarwno tworzy, jak i niszczy.
Niemcy nie s narodem wojowniczym, ale s narodem wojownikw, co oznacza, ze nie chc wojny, ale tez si jej nie boj. Nard niemiecki kocha pokj, ale kocha tez swj honor i wolno.
ADOLF HITLER
Przez wieki sowa wykorzystywane byy przez rnych dema gogw, aby mordowa i ciemiy. Tak wanie zrobi Hitler, kiedy zmieni frustracj swojego narodu w nienawi do niewiel kiej grupy ludzi i dla zaspokojenia wasnej dzy wadzy namwi Niemcw do wojny. Saddam Hussein nazwa swoj inwazj na Kuwejt oraz wszystkie kolejne dziaania militarne sowem Dihad", wita Wojna, co bardzo skutecznie zmienio sposb, w jaki mieszkacy Iraku postrzegali suszno swojej sprawy.
* Pomost Realnoci jest strategi komunikacyjn, ktr wykorzystuje nasza firma, Robbins Success Systems, podczas szkole dla pracow nikw, aby zwikszy wspdziaanie midzy kierownictwem a pra cownikami oraz midzy samymi czonkami kierownictwa firmy.
Cho w troch mniejszym stopniu, to jednak moemy zaob serwowa przykady starannego wykorzystania sw do przedefiniowania rzeczywistoci. Podczas niedawnej wojny w Zatoce Perskiej niesychanie skomplikowany argon wojskowy suy zagodzeniu wpywu zniszcze, jakie ta wojna przyniosa. Za czasw administracji Reagana pociski MX przemianowano na bro utrzymujc wiatowy pokj", a administracja Eisenhowera konsekwentnie uywaa sw akcja policyjna" dla okrelenia wojny w Korei. Musimy precyzyjnie uywa sw, poniewa komunikuj one znaczenia dotyczce naszych uczu i postrzegania rzeczy wistoci nie tylko nam samym, ale i innym. Jeli nie podobaj ci si skutki, jakie osigasz, porozumiewajc si z innymi, przyjrzyj si dokadnie swoim sowom i zacznij dobiera je staranniej. Nie chc tu doprowadzi do sytuacji, w ktrej tak si wyczulisz na znaczenie, e nie odezwiesz si ani sowem. Ale dobr sw, ktre s twoimi sprzymierzecami, jest bardzo wany. Czy tumienie intensywnoci emocji zawsze dziaa na nasz korzy? Odpowied na to pytanie brzmi: nie. Czasem musimy doprowadzi si do zoci, aby zyska wystarczajco siln dwig ni, potrzebn nam do dokonania zmian. Wszystkie ludzkie emocje musz znale w nas miejsce, o czym bdziemy mwili w rozdzia le jedenastym. Jednak trzeba doprowadzi do sytuacji, w ktrej nie sigamy po najbardziej negatywne stany ju na samym pocztku. Nie zrozum mnie wic le. Nie proponuj ci ycia, w ktrym nie bdzie adnych negatywnych wrae i emocji. S bowiem sytuacje, w ktrych staj si one bardzo wane. Bdziemy o nich mwi w kolejnym rozdziale. Powiniene pamita, e twoim celem jest jak najmniej cierpienia i jak najwicej przyjemnoci. Wykorzystywanie Sownika Transformacji jest jednym z najprost szych, a jednoczenie najskuteczniejszych rodkw pozwalajcych ten cel osign. Wystrzegaj si etykietek, ktre mog ograniczy twoje do wiadczenia. Na samym pocztku ksiki wspominaem o chop cu, ktry teraz uznawany jest za geniusza, cho wczeniej przy klejono mu etykiet niezdolnego do nauczenia si czegokolwiek. Pewnie sobie wyobraasz, jak bardzo ta zmiana sw wpyna na jego postrzeganie wasnej osoby i jak wiele ze swoich moliwoci
294
295
dziki temu wykorzystuje. Jakie s sowa, z ktrych chcesz by znany? Z jakim sowem lub wyraeniem chcesz by identyfiko wany przez twoje otoczenie? Musimy te bardzo ostronie przyjmowa etykiety sowne stosowane przez innych ludzi, poniewa z chwil zaakceptowania jakiejkolwiek etykietki wytwarzamy odpowiadajce jej emocje. Nigdzie chyba nie potwierdza si to bardziej ni w przypadku chorb. Kiedy Norman Cousins powiedzia mi o badaniach, kt re w cigu ostatnich dwunastu lat przeprowadzi na ponad dwch tysicach pacjentw. Za kadym razem zauwaa, e z chwil, gdy postawiono pacjentowi diagnoz - a wic z chwil przycze pienia etykiety sownej - pacjent zaczyna si czu gorzej. Etykiety typu rak", stwardnienie rozsiane" albo choroba serca" zwykle wywouj u pacjenta panik, co prowadzi do bezradnoci i zaa mania, ktre znacznie osabiaj skuteczno systemu immuno logicznego.
A TERAZ PRZERWA DLA SPONSORA... Czasem sowa dokonuj transformacji o wiele wik szej ni zamierzona, co z pewnoci potwierdz spe cjalici od reklamy. Po przetumaczeniu na jzyk chi ski sloganu reklamowego Ciesz si yciem! Jeste w pokoleniu Pepsi", szefowie tej korporacji ku swoje mu najwikszemu zdziwieniu odkryli, e wydali miliony dolarw, promujc haso: Pepsi podnosi z grobu wszystkich twoich przodkw." Dyrekcja Chevroleta zupenie nie potrafia zrozumie, dlaczego model Nova tak marnie si sprzedaje w Ameryce aciskiej. I w kocu odkryli, e po hiszpasku sowa no va zna cz: Nie jedzi."
I odwrotnie. Badania dowodz, e jeli pacjenta uwolni si od depresji wywoywanej okrelonymi nazwami chorb, jego odpor no znacznie si zwiksza. W rozmowie ze mn Cusins powie dzia: SOWA MOG WYWOYWA CHOROB. SOWA
MOG ZABIJA. Dlatego lekarze musz by bardzo ostroni w rozmowach z pacjentami." To jeden z powodw, dla ktrych podczas kursw Fortune Management (\ pracujc z lekarzami, nie tylko pomagamy im skutecznie administrowa ich biznesem, lecz rwnie i uczymy, jak zwiksza wraliwo emocjonaln, aby pniej mogli wicej da z siebie pacjentom. JELI WY KONYWANIE TWOJEGO ZAWODU WIE SI Z PRAC Z LUDMI, MUSISZ KONIECZNIE ZROZUMIE, JAK BARDZO SOWA WPYWAJ NA LUDZI WOK CIEBIE. Jeli wci jeszcze jeste sceptyczny, proponuj, aby wyprbowa dziaanie Sownika Transformacji na sobie i przekona si, co to zmieni. Czsto podczas kursw i seminariw ludzie mwi mi: Jestem tak zy na niego za to, co mi zrobi." Wtedy pytam: Zy czy zraniony?", i pytanie to czsto wystarcza, by ponownie ocenili swoje dowiadczenia. Kiedy po namyle po wtarzaj zdanie, ale ju z nowym sowem, natychmiast wida znaczny spadek napicia emocjonalnego. Dlaczego? O wiele atwiej im radzi sobie ze stanem zranienia ni ze stanem gniewu. Podobnie ty moesz sprbowa tumi napicia emocjonalne w sytuacjach, o ktrych nigdy by nawet nie pomyla. Na przy kad zamiast mwi: Umieram z godu", powiedz sobie po prostu: Jestem godny." Kiedy tak zrobisz, przekonasz si, e moesz dosownie w sekund zmniejszy uczucie godu. Czasem ludzie przejadaj si skutkiem nawyku wprowadzania si w emocjonal n burz, a czsto zaczyna si to wszystko od uywanych sw. Podczas jednego z niedawnych kursw dowiadczylimy wspaniaego przykadu potgi sw. Jedna ze suchaczek wrcia Z obiadu wrcz promieniejca radoci. Powiedziaa nam, e tu przed obiadem po prostu chciao jej si paka, miaa ochot wybiec z restauracji z krzykiem. Wszystko wydawao mi si takie pogmatwane - mwia. - Czuam, e za chwil wybuchn. Mylaam, e przechodz zaamanie nerwowe, ale powiedziaam sobie: Spokojnie, to nie zaamanie, to przeom." Jedyn rzecz, |ktr zmienia, byo sowo. Przejmujc kontrol nad uyciem sw, cakowicie zmienia swj stan i sposb postrzegania rzeczy wistoci, w ten sposb przeksztacajc sam rzeczywisto. Teraz ty masz szans. PRZEJMIJ KONTROL NAD JZY KIEM. Odszukaj sowa, ktrych uywasz zwykle, i zastp je
296
takimi, ktre dodadz ci si, tumic bd intensyfikujc stany emocjonalne, w zalenoci od potrzeby. Zacznij ju dzi. Wpraw ten proces w ruch. Wypisz nowe sowa i solennie sobie obiecaj, e zaczniesz ich uywa, a bardzo szybko przekonasz si, jak po tne jest to mae narzdzie i jak wiele pozwoli ci osign.
Rozdzia dziesity
PRZETNIJ ZASIEKI, ZBURZ MURY, ZERWIJ WIZY I TANECZNYM KROKIEM ZMIERZAJ DO SUKCESU: SIA METAFOR
Metafora jest chyba najbardziej produktywn ze wszystkich umiejtnoci czowieka. Jej skuteczno graniczy z cudem. Wydaje si narzdziem tworzenia, ktre Bg zostawi przez zapomnienie w umyle jednego ze swych stworze, kiedy je czyni.
JOSE ORTEGA Y GASSET
298
X. SIA METAFOR
299
Mj los wisi na wosku." Nie mog przebi si przez ten mur." Za chwil pknie mi gowa." Jestem na rozstajnych drogach." Wyczerpaem si do cna." Bujam w obokach." Ton." Nie posiadam si ze szczcia." Zabrnem w lepy zauek." Dwigam na swych ramionach cay wiat." Zycie jest bajk." ycie jest piekem." W poprzednim rozdziale mwilimy o wielkiej sile, z jak so wa ksztatuj nasze ycie i kieruj naszym przeznaczeniem. Zajmijmy si teraz sowami, ktre nios ze sob jeszcze wik sze napicie emocjonalne i znaczenie: METAFORAMI. Aby zrozumie metafory, musimy najpierw zrozumie symbole. Co wywiera wiksze wraenie: sowo chrzecijastwo" czy so wo krzy"? Jeli reagujesz tak jak wikszo ludzi, sowo krzy" wywouje w tobie natychmiast wicej pozytywnych emocji. Oznacza ono tylko dwa przecinajce si odcinki, a jed nak niesie ze sob si komunikujc wartoci yciowe wielu milionom ludzi. Sprbuj teraz porwna symbol swastyki i sowo nazizm". Ktre z nich wywouje w tobie wicej negatywnych emocji? Jeli twoje odczucia zgodne s z odczuciami wikszoci, wskaesz na swastyk, ktrej symbol wyzwoli w tobie wicej negatywnych emocji i o wiele szybciej ni sowo nazizm". W caej historii ludzkoci symbole wykorzystywano do wywoywania reakcji emocjonalnych i sterowania ludzkim zachowaniem. Symbole mog przyjmowa rne formy, mog to by obrazy, dwiki, przedmioty, dziaania i oczywicie so wa. Jeli sowa s symboliczne, to metafory s symboliczne w dwjnasb. Czym jest metafora? ILEKRO OBJANIAMY ALBO KO MUNIKUJEMY JAKIE POJCIE, KOJARZC JE Z CZYM
INNYM, UYWAMY METAFORY Obydwie te rzeczy mog mie ze sob niewiele wsplnego, mog nie by do siebie po dobne, jednak znajomo jednej uatwia nam zrozumienie dru giej. Metafory s symboliczne i jako takie mog wywoywa napicie emocjonalne szybciej i skuteczniej ni sowa, ktrych uywamy niemetaforycznie. Metafory mog nas odmieni natychmiast. Ludzie nieustannie myl i mwi za pomoc metafor. Czsto mwimy, e znalelimy si midzy motem a kowad em". Czujemy si otoczeni ciemnoci" albo z trudem wal czymy, by utrzyma si na powierzchni". Jak sdzisz, czy uy cie zwrotu: z trudem utrzymywa si na powierzchni", raczej ni: wspina si po szczeblach sukcesu", moe wzbudzi w tobie bardziej negatywne emocje, kiedy mylisz o jakim problemie? Czy inaczej postrzegaby egzamin, gdyby przeze musia przepyn" raczej ni przebrn"? Czy twoje postrzeganie i ocena upywu czasu byyby inne, gdyby myla, e czas wlecze si" raczej ni pynie"? Metafory s jednym z podstawowych rde naszej wiedzy. Uczenie si jest procesem wytwarzania nowych pocze neu ronowych w umyle, tworzeniem nowych znacze, a metafory idealnie si do tego nadaj. Ilekro czego nie rozumiemy, me tafora pozwala nam dostrzec, w jaki sposb to co jest podobne do czego, co rozumiemy. Jeli X dziaa tak jak Y, a my rozu miemy Y, wtedy nagle zaczynamy te rozumie X. Jeli na przykad kto usiuje ci wytumaczy zasad dziaania elek trycznoci, uywajc cigle okrele wolta, ohm, amper, opor nik i tak dalej, jedynym rezultatem bdzie pewnie cakowite zamieszanie w twoim umyle, poniewa najprawdopodobniej nie masz adnych ODNIESIE do tych terminw i dlatego trudno ci zrozumie zwizki, jakie midzy nimi zachodz. A co bdzie, jeli sprbuj wytumaczy ci zasad dziaa nia elektrycznoci, porwnujc j do czego, co ju znasz? Przypumy, e narysuj rurk i spytam: Czy kiedykolwiek widziae wod przepywajc przez rurk?" Odpowiedziaby pewnie tak", a moje nastpne pytanie brzmiaoby: Czy jeli umieszcz wewntrz jak ma luz, przez rurk przepynie mniej wody? Wanie tak dziaaj oporniki, zmniejszajc
300
X. SIA METAFOR
301
przepyw prdu w ukadzie elektrycznym." Czy nie zoriento waby si od razu, co to jest opornik? Dlaczego? Poniewa przykad wskazywa na podobiestwo do czego, co ju znasz. Wszyscy wielcy nauczyciele, Budda, Mahomet, Konfu cjusz, Lao-Tse, wykorzystywali metafory, by przekaza swoj nauk prostym ludziom. Wszyscy bez wzgldu na wyznanie zgodziliby si pewnie ze stwierdzeniem, e Jezus Chrystus by wielkim nauczycielem i e jego nauka przetrwaa tak dugo nie tylko ze wzgldu na to, co mwi, ale te i jak mwi. Nie zwraca si do rybakw z poleceniem, by rekrutowali chrzeci jan, poniewa nie mieliby oni adnych odniesie do tego termi nu. Prosi wic, by stali si rybakami ludzi". Jak tylko uy tej metafory, natychmiast wiedzieli, co maj robi. Metafora ta natychmiast uwiadomia im, co czyni, krok po kroku, aby nawraca innych na t wiar. Uywajc ta kich porwna, zmienia skomplikowane obrazy w proste my li, ktre odmieniay natychmiast kadego, kto wzi je sobie do serca. Jezus by nie tylko mistrzem metafory w jzyku, ale te uy caego swojego ycia jako metafory, aby zilustrowa si mioci Boga i da obietnic zbawienia. Metafory mog nam doda si poprzez wzbogacenie i roz szerzenie naszych yciowych dowiadcze. Niestety, jeli nie jestemy do ostroni, razem z metafor przyjmujemy wiele ograniczajcych nas przekona, ktre mog jej towarzyszy. Przez cae lata fizycy porwnywali relacje midzy neuronami, protonami i elektronami w jdrze atomu do ukadu sonecz nego. Co w tej metaforze wspaniaego? Natychmiast pomagaa studentom zrozumie istot atomu w odniesieniu do czego, co byo im ju znane. Natychmiast mogli sobie wyobrazi, e j dro jest socem, a krce wok elektrony to planety. Jednak nauczyciele fizyki nie zdawali sobie sprawy z jednego proble mu. Przejcie caego wzorca oznaczao rwnie przejcie prze konania, e, podobnie jak planety, elektrony kr wok jdra mniej wicej w takich samych odlegociach jeden od drugie go. Bya to jednak niedokadna i ograniczajca presupozycja. Spowodowaa ona, e przez lata fizycy nie potrafili odpowie dzie na wiele pyta zwizanych z atomem. Ze wzgldu na zestaw faszywych presupozycji, przejtych wraz z metafor,
uczeni dugo dreptali w miejscu. Dzi ju wiemy, e orbity elektronw nie zachowuj rwnych odstpw i ich odlego od jdra jest rna. Jednak nie zrozumiano tego tak dugo, jak dugo nie porzucono metafory ukadu sonecznego. Skutkiem zrezygnowania z niej by olbrzymi postp w zrozumieniu energii atomowej.
METAFORY OGLNE
Czy przypominasz sobie mojego wciekajcego si dyrektora? Tego samego dnia, kiedy dokonaem spostrzee, ktre dopro wadziy mnie do stworzenia Sownika Transformacji, odkry em warto metafor, ktre nazwaem METAFORAMI OGL NYMI. Wiedziaem, e mj dyrektor uywa sw, ktre inten syfikuj jego odczucia emocjonalne, i zaczem si zastana wia, co spowodowao w nim obecno tych negatywnych uczu. Jak ju wiesz, wszystko, co robimy, znajduje oparcie w stanie, w ktrym si znajdujemy, a stan wynika z naszej fiz jologii oraz ze sposobu, w jaki interpretujemy i oceniamy w umyle otaczajce nas rzeczy i zjawiska. Spytaem go wic, dlaczego tak bardzo przejmuje si nasz sytuacj. Odpowiedzia: Wiesz, oni trzymaj nas w pudle, z pistoletem przystawionym do skroni." Czy sdzisz, e zarea gowaby spokojnie na tak przedstawion sytuacj, gdyby wyobrazi sobie, e to ty wpade w tak wanie puapk? atwo teraz zgadn, dlaczego ogarna go wcieko. Przez wiele lat nie zdawaem sobie sprawy z faktu, e pomagam ludziom zmieni samopoczucie, zakcajc ich wzorce emocjonalne oraz ZMIENIAJC STOSOWANE PRZEZ NICH METAFORY. Nie byem wiadom, co naprawd robi. (To wanie przykad skutkw, jakie przynosi stosowanie sownych etykietek. Kiedy masz na co nazw, moesz to natychmiast wykonywa.) Zwrciem si do dyrektora z pytaniem: Jakiego koloru jest ten cholerny pistolet?" Popatrzy na mnie zakopotany, nie bardzo wiedzc, o co mi chodzi. Powtrzyem wic pytanie:
302
X. SIA METAFOR
303
Jakiego koloru jest ten cholerny pistolet?" To w jednej chwili zamao jego wzorzec. Aby odpowiedzie na moje pytanie, musia skupi umys na czym dziwacznym, co natychmiast zmienio przedmiot koncentracji i towarzyszce emocje. Jak sdzisz, czy emocje zelay, kiedy prbowa sobie wyobrazi kolor pistoletu? I to jak! Zacz si mia. Jeli powtarzamy jakiekolwiek pytanie, umys naszego suchacza w kocu zacznie szuka na nie odpowiedzi, a to pozwala cakowicie zmieni przedmiot koncentracji. Jeli bdziesz sobie cigle powtarza: Nie myl o kolorze niebieskim. Nie myl o kolorze niebieskim", jak sdzisz, jaki kolor stanie ci przed oczami? Oczywicie, e niebieski. I natychmiast poczujesz wszystko, co wiesz z tym kolorem. Zmuszajc mego dyrektora do zastanowienia si nad kolorem strzelajcego pistoletu, natychmiast zmniejszyem ostro obezwadniajcego go wyobraenia i w ten sposb w jednej chwili wprowadziem go w inny stan emocjonalny. A co z pudem? Z tym poradziem sobie troch inaczej. Powiedzia em po prostu: Nie wiem jak ty, ale ja nie bardzo orientuj si, czy ktokolwiek kiedykolwiek zrobi wystarczajco due pudo, bym mg si w nim zmieci." Moesz sobie wyobrazi, jak szybko zniszczyo to jego obraz! Czowiek ten czsto odczuwa intensywne emocje, ponie wa posuguje si agresywnymi metaforami. Jeli co powo duje twoje ze samopoczucie, zastanw si nad metaforami, ktrych uywasz dla okrelenia stanu swoich uczu, przyczyn zastoju albo natury twoich problemw. Czsto s to metafory, ktre wzmagaj twoje negatywne odczucia. Skonfrontowani z trudnociami ludzie czsto mwi: Czuj si, jakbym dwi ga na wasnych barkach cay wiat", albo: Nie mog przebi si przez t cian, ktra przede mn wyrosa." Odbierajce nam siy metafory mona zmieni rwnie szybko, jak szybko je stworzylimy. Jeli wic kto opowiada mi o olbrzymim ciarze na swoich barkach, mwi mu: To od ten ciar i id dalej." Zwykle spotykam si ze zdziwio nym spojrzeniem, ale jestem pewien, e dla zrozumienia moich sw konieczne jest skoncentrowanie si na nich. Tak wic zmiana przedmiotu koncentracji powoduje natychmiastow
zmian odczu. Jeli kto mi mwi, e nie moe i do przodu, bo wci wali gow w mur, natychmiast odpowiadam, by przesta si obija i wywierci w tym murze dziur, przez ktr przedostanie si dalej. Albo eby sprbowa si wspi, wyko pa tunel lub po prostu obej przeszkadzajcy mu mur. A mo e s w nim drzwi, ktre wystarczy otworzy? Byby zaskoczony szybkoci reakcji. Ale trzeba pami ta, e gdy zaczynamy sobie cokolwiek inaczej wyobraa, dokadnie w tej samej chwili zmieniamy nasze odczucia na ten temat. Kiedy kto mwi, e wisi na wosku, ja odpowiadam, by zeskoczy i podszed do mnie. Czsto ludzie mwi, e ugrzli w czym po uszy. Ludzie nigdy nie grzzn! Moe s sfrustrowani, moe nie potrafi znale waciwych rozwiza, ale nie grzzn. Dokadnie w chwili, gdy zaczynasz sobie wyobraa siebie w takiej sytuacji, zaczynasz czu, e grzniesz! Musimy bardzo uwa nie dobiera metafor, ktrych pozwalamy sobie uywa. Uwaaj rwnie na metafory, ktre podsuwaj ci inni. Nie dawno czytaem artyku mwicy o tym, e Sally Field skoczya czterdzieci cztery lata. Artyku stwierdza, e zacza ona zbiega szybko po liskim zboczu wieku dojrzaego". C za okropny sposb przedstawiania coraz wikszej yciowej mdroci! Jeli czujesz si, jakby by w ciemnoci, po prostu zapal wiata! Jeli wydaje ci si, e znajdujesz si w morzu wtpliwoci, po prostu wyjd na pla i odpocznij troch na wys pie odpowiedzi. Wiem, e brzmi to jak dziecinada, ale prawdziw dziecinad jest fakt, e pozwalamy sobie podwiadomie dobiera metafory, ktre nieustannie nas osabiaj. MUSIMY PRZEJ ODPOWIEDZIALNO ZA WASNE METAFORY. Nie wystarczy unika tego problemu. Trzeba go rozwiza w taki sposb, by przyj metafory, ktre dodadz nam si. Dokonanie tej zmiany jest bardzo atwe, kiedy ju wyczu lisz si na metafory uywane przez ciebie samego i innych ludzi. Musisz sobie tylko zada pytanie: Czy rzeczywicie to chc powiedzie? Czy naprawd tak jest, czy moe metafora jest niedokadna? Pomyl, czasem uywasz zwrotu: Czuj si jak..." albo: To jest jak...", gdzie sowo jak" jest czsto kur kiem otwierajcym metafor. Zastanw si, jaka metafora by-
304
X. SIA METAFOR
305
aby lepsza? Jaki sposb mylenia o sytuacji dodaby ci si? Co jeszcze dziaa podobnie? Gdybym na przykad zapyta ci, co znaczy dla ciebie y cie i jak metafor by je okreli, mgby mi odpowiedzie: ycie jest jak cigle toczona bitwa" albo: ycie to wojna." Gdyby mia naprawd wykorzysta t metafor, musiaby wraz z ni przej cay szereg towarzyszcych jej przekona. Podobnie jak w przypadku atomu i ukadu sonecznego, zacz by kierowa swoim zachowaniem opierajc si na nie uwia damianych przekonaniach czcych si z t metafor. KADEJ PRZYJTEJ PRZEZ CIEBIE METAFORZE TOWARZYSZY SZEREG REGU I MYLI. Jeli wic wie rzysz, e ycie jest wojn, jak wpywa to na twj sposb po strzegania wiata? Pewnie mgby wtedy powiedzie, e po dobnie jak wojna, ycie jest okrutne i koczy si mierci, albo e to ciga walka wszystkich ze wszystkimi, albo e moe rwnie i ty zostaniesz ranny. Te podwiadome przekonania ksztatuj twoje postrzeganie ludzi, stojcych przed tob moli woci, pracy, wysiku i samego ycia. Metafora ta bdzie miaa wpyw na twoje decyzje co do sposobu mylenia, odczu i dziaa. Uksztatuje twoje czyny, a wic i twoje przeznaczenie.
YCIE JEST GR
Rni ludzie stosuj rne metafory oglne. Na przykad czy tajc wywiady z Donaldem Trumpem, zauwayem, e czsto odnosi si on do ycia jako do prby", w ktrej albo wygry wasz i jeste najlepszy, albo przegrywasz. Nie ma niczego po rodku. Czy moesz sobie wyobrazi stres, jaki musi to powo dowa w jego yciu, skoro tak wanie je postrzega? Jeli ycie jest prb, to moe bdzie to cika prba, moe lepiej si do niej przygotuj, moe da si znale na to jaki sposb (na przykad oszuka)? Dla niektrych ludzi ycie jest wspza wodnictwem. Moe to dawa wiele radoci, ale moe te ozna cza, e istniej ludzie, ktrych musisz pokona, e ycie ma tylko jednego zwycizc.
Dla jeszcze innych ycie jest gr. Jakie kolory moe to nada twojemu postrzeganiu ycia? ycie moe by przyjemnoci, radoci - c za pomys! Moe zawiera pewne elementy wspzawodnictwa. Moe dawa ci szans na dobr zabaw. Niektrzy powiedz: Jeli jest to gra, to musz by przegrani!" Inni natychmiast spytaj: Czy duo trzeba, aby nauczy si regu tej gry?" Wszystko zaley od tego, jakie przewiadczenia czysz ze sowem gra". Jednak stosowanie tej metafory, podobnie jak kadej innej, daje ci szereg rnych sposobw filtrowania rzeczywistoci, ktre bd miay wpyw na twoje myli i uczucia. Matka Teresa z pewnoci kieruje si metafor, w ktrej ycie jest witoci. Co si stanie, jeli i ty przyjmiesz podob n metafor? Gdyby taka wanie bya twoja podstawowa me tafora dotyczca ycia, mgby traktowa je z wikszym szacunkim i naboestwem, albo mgby sdzi, e nie pozwala ono na zbyt wiele przyjemnoci. A jeli wierzysz, e ycie jest podarunkiem? Nagle staje si ono niespodziank, wielk radoci, czym bardzo specjal nym. A gdyby pomyla o yciu jako tacu? Czy to nie byoby cakowite zaskoczenie? ycie staoby si czym cudownym, czym, co robisz razem z innymi ludmi, z wdzikiem, agod nie i z radoci. Ktra z tych metafor najlepiej opisuje ycie? Z pewnoci wszystkie mog si okaza uyteczne we waci wym momencie, aby pomc ci zinterpretowa rzeczywisto W korzystny dla ciebie sposb, w sposb sprzyjajcy zmianom. Jednak pamitaj, e kada metafora czasem daje ci nowe mo liwoci, a czasem ci ogranicza. Kiedy zaczem zwraca wiksz uwag na metafory, doszedem do przekonania, e trzymanie si tylko jednej jest najwspanialszym sposobem na... ograniczenie wasnego ycia. Nie byoby nic zego w porwnywaniu atomu do ukadu so necznego, gdyby fizycy dysponowali take innymi sposobami opisania tego zjawiska. Jeli wic chcemy cigle rozszerza swoje ycie, musimy powiksza zasb metafor, ktrymi opisujemy to ycie, nasze zwizki i kontakty z innymi ludmi, a nawet nasze czowieczestwo. Czy jestemy ograniczeni do metafor opisujcych atomy i ycie? Oczywicie, nie. Metafory dotycz niemal kadego ob-
306
X. SIA METAFOR
307
szaru naszego dowiadczenia. Wemy na przykad prac. Lu dzie mwi czasem: To wracamy do liczenia naszych bara nw" albo: I znw fedruj na przodku." Jak sdzisz, co ludzie ci czuj w zwizku z wasn prac? Niektrzy ludzie biznesu mwi o swoich przedsibiorstwach moje aktywa", a swoich pracownikw okrelaj mianem moje pasywa". W jaki sposb wedug ciebie wpywa to na ich stosunek do pracownikw? In ni patrz na interesy jak na ogrd, w ktrym codziennie trzeba czego dopilnowa, co zrobi, co ulepszy, zanim przyjdzie okres zbiorw. Jeszcze inni postrzegaj prac jako okazj wczenia si do zwyciskiej druyny. Dla mnie na przykad kade z moich przedsibiorstw jest jak rodzina. Pozwala mi to inaczej spojrze na relacje midzy ludmi w kadym z nich.
Zycie jest malowaniem obrazu, a nie dodawaniem supkw.

OLIVER WENDELL HOLMES, JR.
Czy rozumiesz ju, w jaki sposb zmiana jednej oglnej meta fory, na przykad zmiana przekonania, e ycie jest rywaliza cj, na stwierdzenie, e ycie jest gr, moe w jednej chwili zmieni twoje dowiadczenia w wielu dziedzinach ycia jed noczenie? Jak uoyyby si twoje kontakty z innymi, gdyby postrzega ycie jako taniec? Czy mogoby to zmieni twj sposb dziaania w interesach? Bez cienia wtpliwoci! Jest to przykad PUNKTU ZWROTNEGO, caociowej zmiany, czyli sytuacji, w ktrej ta jedna tylko zmiana pocignaby za sob szereg zmian twoich odczu i zachowa w wielu rnych dzie dzinach ycia. Nie prbuj dowie, e istnieje dobry albo zy sposb po strzegania rzeczywistoci. Chc ci tylko uwiadomi, e ZMIANA JEDNEJ METAFORY OGLNEJ MOE NA TYCHMIAST ZMIENI CAY TWJ SPOSB POSTRZE GANIA YCIA. Podobnie jak w przypadku Sownika Tran sformacji, sia metafor ley w ich prostocie. Wiele lat temu prowadziem dwutygodniowy kurs w Scottsdale w Arizonie. W poowie ktrego z zaj pewien mczyz-
na zerwa si cakiem niespodziewanie na rwne nogi i zacz goymi rkami wymierza wok siebie ciosy tak, jakby trzyma w doniach sztylet, jednoczenie wrzeszczc na cae gardo: Wszystko jest czarne! Wszystko jest czarne!" Psy chiatra siedzcy dwa rzdy przed nim wykrzykn: Mj Boe! Biedak przechodzi zaamanie psychiczne!" Na szczcie nie przyjem etykietki wynikajcej z diagnozy tego lekarza. Pamitaem o Sowniku Transformacji. Wiedziaem jedynie, e musz NATYCHMIAST zmieni stan emocjonalny tego czo wieka. Nie miaem jeszcze wtedy wypracowanych pogldw na temat metafor oglnych. Zrobiem wic co, co umiaem najlepiej: zakciem jego wzorzec. Podszedem do niego i goniej jeszcze ni on wrzasnem: To przemaluj wszystko na biao! Uyj korektora, ktry zawsze masz przy maszynie, i zama wszystko na biao!" Mczyzna na chwil zaniemwi. Stan nieruchomo, a wszyscy czekali na dalszy rozwj wyda rze. W cigu zaledwie kilku sekund zmienia si postawa jego ciaa i zacz inaczej oddycha. Jeszcze raz powiedziaem mu, eby przemalowa wszystko na biao, i spytaem, jak zmienia to jego uczucia. Jest o wiele lepiej" - odrzek, a wtedy popro siem go, aby usiad, i dalej prowadziem zajcia. Wszyscy byli ogupieni, prawd mwic wcznie ze mn. Ja te byem za skoczony, e to zadziaao! Dwa dni pniej czowiek ten pod szed do mnie i powiedzia: Nie wiem, co to miao wtedy zna czy, ale wanie tamtego dnia skoczyem czterdzieci lat. Straciem kontrol nad sob. Chciaem wszystkich zasztyleto wa, poniewa wok mnie bya ta ciemno i czuem, jak mnie poera. Ale kiedy uyem biaej farby, wszystko si nagle rozjanio. Poczuem si zupenie inaczej. Zaczem myle o czym innym i dzi ju czuj si dobrze." Czu si dobrze do koca kursu - dziki zmianie jednej prostej metafory. Dotychczas zajmowalimy si jedynie sposobami tumienia negatywnych emocji przy uyciu Sownika Transformacji i me tafor oglnych. Jednak CZASEM KORZYSTNE, A WRCZ K O N I E C Z N E JEST WPROWADZENIE SI W STAN, W KTRYM BARDZO INTENSYWNIE BDZIEMY OD CZUWA NEGATYWNE EMOCJE.
308
X. SIA METAFOR
309
Znam pewne maestwo, ktrego syn popad w narkoma ni i alkoholizm. Wiedzieli, e musz natychmiast co zrobi, by zama ten niszczcy wzorzec, ale jednoczenie mieli mie szane wraenia na temat ingerowania w ycie syna. Ostatecz nie do dziaania popchna ich rozmowa z kim, kto sam kie dy uzaleniony by od narkotykw. W gow waszego syna wymierzone s teraz dwa pistolety. Jednym jest alkohol, a dru gim narkotyki. Ktry z nich prdzej czy pniej go zabije. To tylko kwestia czasu" - powiedzia im. Takie przedstawienie sytuacji skonio ich do dziaania. Nagle bezczynno zacza oznacza skazanie syna na mier, podczas gdy wczeniej uznawali ca spraw za normalny" problem. Dopki nie przyjli nowej metafory, nie mieli do silnych emocji, by przedsiwzi wszystkie moliwe dziaania. Z przyjemnoci mog ci powiedzie, e im si udao. Pamitaj, e metafory, ktrych uywasz, ksztatuj twoje dziaanie.
DOBIERAJ UYWANE METAFORY OGLNE

Kiedy ju zbudowaem odpowiedni antenk", ktra pozwa laa mi wychwytywa stosowane przez ludzi metafory oglne, przeczytaem wywiad z antropologiem Mary Catherine Bateson, w ktrym powiedziaa midzy innymi: Niewiele rzeczy ogupia bardziej ni trujca metafora."* Prawdziwoci tego stwierdzenia miaem dowiadczy bardzo szybko. Podczas pewnego kursu, ktry prowadziem, niemal wszyscy zaczli narzeka na jedn kobiet, nawet zanim jesz cze kurs si zacz. Zrobia olbrzymie zamieszanie w trakcie rejestracji, a kiedy wesza do sali, zacza narzeka na wszyst ko, co tylko mona. Raz byo jej za gorco, a raz za zimno, to znowu osoba siedzca przed ni bya za wysoka i tak dalej. Kiedy zaczynaem mwi, przerywaa mi co chwila, usiujc * Bill Moyers: A World of Ideas, New York, Doubleday, 1989.
si dowiedzie, jak w praktyce dziaa to, o czym wspomina em, pytajc, czy to rzeczywicie prawda albo czy istniej ja kie wyjtki. Prbowaem zama jej wzorzec, ale skupiaem si na skut kach raczej ni na przyczynie. I nagle zrozumiaem, e ta ko bieta musi mie jakie oglne przekonanie albo metafor o y ciu, ktra zmuszaa j do tak olbrzymiej szczegowoci, cza sem wrcz jadowitej. Spytaem wic: Co chce pani przez to osign? Wierz, e ma pani dobre intencje. Jakie s pani przekonania na temat ycia, na temat szczegw albo tego, co jest dobre, a co ze?" Odpowiedziaa natychmiast: Wierz, e nawet najmniejszy przeciek moe zatopi najwikszy statek." Czy miaby obsesj szukania najmniejszych usterek, gdyby nie by przekonany, e moesz zaton? A ta kobieta tak wa nie patrzya na ycie! Skd wzia si ta metafora? Okazao si, e kobieta do wiadczya w yciu kilku sytuacji, w ktrych drobiazgi koszto way j bardzo wiele. Przypisywaa swj rozwd drobnym problemom, ktrym nie zaradzia w por, problemom, z kt rych nie zdawaa sobie nawet sprawy. Bya te przekonana, e jej kopoty finansowe wziy si z rwnie drobnych przyczyn. Przyja wic t metafor, aby unikn podobnego cierpienia w przyszoci. Oczywicie nie byaby skora do zmiany bez odpowiednio silnej dwigni. Musiaem wic jej takiej dwigni dostarczy. Kiedy udao mi si uwiadomi jej, jak wiele cier pienia przynosi obecna metafora, i pokaza, e zrezygnowanie l niej niesie ze sob wiele przyjemnoci, mogem pomc jej w zamaniu tego wzorca i przyjciu nowej metafory, dajcej moliwo innego postrzegania samej siebie i caego ycia. Zaakceptowaa kilka nowych metafor - ycie jest gr, y cie jest tacem i inne. Powiniene by widzie zmian, jaka w niej nastpia. Traktowaa zupenie inaczej nie tylko otacza jcych j ludzi, ale i siebie sam. Ta jedna prosta zmiana wpy na na sposb, w jaki spogldaa dosownie na wszystko w y ciu. To wspaniay przykad, jak zmiana jednej metafory oglnej moe odmieni wszystkie aspekty twojego ycia, od samooce ny, poprzez kontakty z innymi ludmi, a po podejcie do cae go wiata.
310
X. SIA METAFOR
311
Gdy si zway na wielk si, z jak metafory dziaaj na nasze ycie, przeraeniem napawa fakt, e wikszo z nas nigdy wiadomie nie wybieraa metafor, za pomoc ktrych tumaczy sobie wiat zewntrzny. Skd ty wzie swoje meta fory? Najprawdopodobniej przeje je od otaczajcych ci lu dzi, od rodzicw, nauczycieli, wsppracownikw i przyjaci. Zao si, e nie zastanawiae si dotychczas nad ich znacze niem albo moe w ogle o nich nie mylae - stay si po prostu nawykiem.
Caa percepcja prawdy jest wykrywaniem analogii

HENRY DAVID THOREAU
Wiele razy ludzie prosili mnie, bym dokadnie okreli to, co robi. Przez lata, w zalenoci od sytuacji, prbowaem wielu metafor: mwiem, e jestem nauczycielem, uczniem, owc ludzkiej doskonaoci, mwc, autorem najlepiej sprzedajcych si w kraju ksiek, konsultantem, terapeut albo doradc. Jed nak ani jedno z tych okrele nie zadowalao mnie. Ludzie podpowiadali mi mnstwo razy. Przez pewien czas byem zna ny w mediach jako guru". Ja sam unikaem tego okrelenia, poniewa w moim odczuciu z towarzyszcej mu presupozycji wynikao, i wytwarza si zaleno ludzi ode mnie w dokony waniu zmian. A to przecie nigdy nie dodaoby im siy! Ponie wa wierz, e kady z nas jest odpowiedzialny za wasne zmiany, ja nigdy tej metafory nie uyem. Pewnego dnia w kocu wpadem na waciwe sowo: trener. Jestem trenerem!" - pomylaem. Kim jest trener? Dla mnie trener to przede wszystkim przyjaciel, kto, kto naprawd o ciebie dba. Trener powica wszystko, by pomc ci da z siebie jak najwicej, osign to, na co ci sta. Trener bdzie rzuca ci wyzwania i nie pozwoli ci poprzesta na tym, co masz. Trener dysponuje wiedz i dowiadczeniem, poniewa zacz wczeniej od ciebie. Nie jest w niczym lepszy od swoich zawodnikw (to pozwolio mi pozby si potrzeby stawiania si w blasku doskonaoci wobec ludzi, ktrych uczyem).
Moe si przecie zdarzy, e jego podopieczni bd mieli zna cznie od niego lepsze warunki naturalne i uzdolnienia. Ponie wa kady trener przez lata koncentrowa swoj uwag na okrelonej dziedzinie, moe ci pokaza kilka rzeczy, ktre w jednej chwili zwiksz twoje osignicia. Czasem trener moe nauczy ci czego nowego, przeka za nowe informacje albo umiejtnoci, pokazujc ci, jak osi gn wymierne rezultaty. Zdarza si te, e trener nie przeka zuje ci nic nowego, a tylko przypomina, co powiniene zrobi w danym momencie, i w ten sposb popycha ci do dziaania. Pomylaem wic: Tak, naprawd jestem trenerem sukcesu. Trenujc ludzi, pomagam im szybciej i atwiej osign to, cze go pragn." Kady potrzebuje trenera: dyrektor najwikszej firmy, student, budowniczy domw i bezdomny, a nawet prezy dent Stanw Zjednoczonych! Z chwil kiedy zaczem konsekwentnie uywa tej meta fory, zmienia ona moje odczucia. Odpryem si, czuem, e jestem bliej ludzi. Nie musiao to by doskonae" ani lep sze". Zaczem czerpa z pracy wiksz przyjemno i mj wpyw na ludzi zwikszy si wielokrotnie.
METAFORA MOE CI OCALI YCIE

Becky i ja mamy zaszczyt zalicza si do grona przyjaci Janet i Martina Sheenw. S oni maestwem od niemal trzy dziestu lat. Jedn z rzeczy, ktre najbardziej w nich szanuj, jest olbrzymie wsparcie, jakiego udzielaj sobie nawzajem, Swojej rodzinie i kademu, kto tego potrzebuje. Chocia pow szechnie wiadomo, e Martin z wielk pasj pomaga ludziom, tak naprawd nikt chyba nie wie, jak wiele on i jego ona daj innym na co dzie. Tych dwoje ludzi stanowi najlepszy przy kad prawoci. Ich metafor ludzkoci jest stwierdzenie, e wszyscy ludzie s wielk rodzin. Dlatego wanie okazuj g bokie uczucie i trosk nawet nieznajomym. Kiedy Martin opowiedzia mi, jak par lat temu zmienio si jego ycie: gra wtedy we Wspczesnej Apokalipsie. Przed-
312
X. SIA METAFOR
313
tern postrzega ycie jak cos', czego naley si obawia. Teraz jest dla niego fascynujcym wyzwaniem. Dlaczego? Jest bo wiem przekonany, e ycie to TAJEMNICA. Kocha tajemnic ludzkiej istoty, wszystkie cuda i moliwoci, ktre otwieraj si przed nim z kadym kolejnym dniem ycia. Co zmienio jego metafor? Wielkie cierpienie. Zdjcia do Apokalipsy krcono w puszczy na Filipinach. Normalne dni zdjciowe trway od poniedziaku do pitku i zwykle w pitek wieczorem Martin i Janet jechali samochodem na weekend do Manili. Ktrego pitku Martin musia zosta na dodatkowe zdjcia w sobot. Janet pojechaa wic sama, poniewa obieca a wczeniej pewnemu czonkowi ich ekipy, e kupi mu w sto licy szklane oko, gdy on by za biedny, by mc sobie na to pozwoli. Tamtej nocy Martin zosta sam. Nie mg zasn, przekrca si z boku na bok i bardzo poci. Czu coraz wik szy bl i rano dozna powanego ataku serca. By czciowo sparaliowany. Uywajc caej siy woli, stoczy si z ka na ziemi, wyczoga jako z namiotu i zacz wzywa pomocy. Opowiada mi, e lec wtedy na ziemi, czu nadchodzc mier. Nagle wszystko zaczo si wydawa spokojne i ciche. Widzia siebie samego przechodzcego w oddali przez wody jakiego jeziora. A wic tak wyglda mier" - pomyla i nagle zda sobie spraw z faktu, e nie boi si mierci. Boi si ycia! W tamtej wanie chwili zrozumia, e ycie to prawdzi we wyzwanie i wielka przygoda. Natychmiast podj decyzj, e musi y. Skupiajc wszystkie siy, sign po dbo trawy i z wielkim wysikiem przysun je do twarzy. Chcia je pow cha, ale prawie nic nie czu. Z chwil gdy poczu zapach tra wy, wrci bl. Wiedzia wtedy, e yje. Walczy. Kiedy koledzy go znaleli, byli przekonani, e umrze. Zarwno wyraz ich twarzy, jak i komentarze sprawiy, e Martin znw zwtpi. Zacz traci siy. Wiedzc, e nie ma czasu do namysu, najlepszy pilot w ekipie postanowi zaryzy kowa wasne ycie i przewie Martina do szpitala w Manili helikopterem, mimo wiatru sigajcego czterdziestu wzw. Kiedy znalaz si w szpitalu, umieszczono go na noszach i przeniesiono do sali reanimacyjnej, gdzie wszystko wiado mie i podwiadomie mwio mu, e nie przeyje. Robi si
sabszy z minuty na minut. I wtedy zjawia si Janet. Wiedzia a tylko, e mia atak serca, ale ju w szpitalu lekarze powie dzieli jej, e stan ma jest bardzo ciki. Nie chciaa si z tym pogodzi. Czua, e Martin potrzebuje siy, czua, e musi przezwyciy jego strach i swj wasny. Natychmiast przyst pia do dziaania i osigna swj cel za pomoc jednej myli. Kiedy otworzy oczy, powiedziaa: To tylko film, kochanie. To tylko film!". Martin powiedzia pniej, i natychmiast po tych sowach ju wiedzia, e uda mu si przey i e wanie wtedy zacz zdrowie. W jednej chwili problem przesta wy dawa mu si powany i poczu, e moe sobie z nim poradzi. Sowa Janet w oczywisty sposb implikoway, e nie warto powica wasnego zdrowia dla czego takiego jak film. Ale jestem przekonany, e podwiadomie Martin przyj jeszcze jedn wiadomo: cierpienie, ktrego dowiadczaj aktorzy na planie, nie jest prawdziwe i nigdy nie trwa dugo. W ktrym momencie reyser powie w kocu: Do." Ta wspa niaa metafora w ustach Janet pomoga Martinowi zebra wszy stkie siy. Do dzi jest on przekonany, e uratowaa mu ycie. Wpyw metafor nie ogranicza si tylko do pojedynczych ludzi. Ksztatuj rwnie poszczeglne spoecznoci i cay wiat. Metafory, ktre przejmujemy z wasnej kultury, mog ukszta towa nasz percepcj i nasze dziaania - albo nasz brak dziaa. W cigu kilku ostatnich dziesicioleci, po rozpoczciu podry kosmicznych, zaczlimy mwi o Ziemi jako wielkim statku kosmicznym. Metafora ta brzmi wspaniale, ale nie zawsze potra fi wzbudzi emocjonaln reakcj na zagroenia ekologiczne. Dlaczego? Trudno mie jakie emocje w stosunku do statku kosmicznego, nie budzi on adnych odniesie. Porwnaj to z uczuciami wywoywanymi przez metafor matka ziemia". Jaka byaby rnica w twojej reakcji na konieczno ochrony matki i konieczno utrzymania w czystoci statku powietrznego? Piloci i eglarze czsto porwnuj swoje samoloty i statki do piknych kobiet. Dlaczego nie do mczyzn? Poniewa byliby pewnie o wiele ostrzejsi i bardziej oschli w stosunku emocjonalnym do swojej maszyny, gdyby postrzegali j jako wielkiego i grubego faceta imieniem Joe, a nie na przykad, jako pikn i wiotk ksiniczk, ktra z gracj mknie po falach lub w powietrzu.
314
X. SIA METAFOR
315
Metafor uywamy nieustannie podczas wojny. Jak nazwa no pierwsz cz operacji militarnych podczas wojny w Za toce Perskiej? Zanim wypowiedziano wojn, nazywano j Operacja Pustynna Tarcza". Jednak kiedy tylko wydano roz kaz rozpoczcia walk, zmieniono nazw na Operacja Pus tynna Burza". Wyobra sobie, jak ta jedna zmiana wpyna na odbir znaczenia caej operacji przez jej uczestnikw i nie tylko. Nie chodzio ju o ochron Arabw przed Saddamem Husseinem. Jak si wyrazi genera Norman Schwartzkopf, od dziay zamieniy si w burz wolnoci", ktra wymiota oku pacyjne siy irackie z Kuwejtu.
elazna kurtyna opada, dzielc kontynent.

WINSTON CHURCHILL
Jak radykalnie zmieni si obraz Europy Wschodniej w cigu zaledwie kilku ostatnich lat. elazna kurtyna bya metafor, ktra uksztatowaa dowiadczenia po II wojnie wiatowej na cae dziesiciolecia. Mur berliski sta si namacalnym symbo lem narzuconych barier, ktre dzieliy Europ. Kiedy w listo padzie 1989 roku berliski mur upad, wraz z nim zniszczono co wicej. Obalenie tego symbolu natychmiast stao si meta for, ktra zmienia przekonania wielkich rzesz ludzi dotyczce tego, co jest, a co nie jest w ich yciu moliwe. Dlaczego ludzie z tak pasj przebijali si przez stare mury, skoro byo w nich wiele bram, przez ktre mogli przej bez adnego trudu? Zniszczenie muru stanowio uniwersaln metafor wolnoci, otwierajcych si przed ludmi moliwoci i znoszenia barier.
DOPASUJ SOWA DO CZYNW

Pena wiadomo olbrzymiej siy zawartej w metaforach wymaga rwnie wiedzy, jak uywa ich w odpowiednim kontekcie. Problem polega na tym, e wielu ludzi dysponuje metaforami, ktre wspaniale sprawdzaj si w pracy, ale
powoduj trudnoci w domu. Znam pewn kobiet, prawnika, ktra prbowaa zastosowa w domu te same metafory o stro nie przeciwnej, ktre tak bardzo pomagay jej w pracy. Jej m zaczyna z ni cakiem niewinn rozmow i ju po chwili czu si tak, jakby by wiadkiem wzitym w krzyowy ogie pyta podczas procesu sdowego. To nie bardzo pomaga rozwin intymne kontakty, nieprawda? Albo wyobra sobie cakowicie oddanego swojej pracy policjanta. Jeli nie zapomni o swoim zawodzie po przyjciu do domu, czy cige przyapywanie lu dzi na amaniu jakichkolwiek norm uczyni z niego szczliwe go ojca rodziny? Jednym z najlepszych przykadw stosowania niewa ciwej metafory jest pewien mczyzna, ktry tak bardzo si izolowa, e ani ona, ani dzieci nie czuy si z nim zwizane. Rodzina nie moga pogodzi si z faktem, e nigdy nie okazy wa swoich prawdziwych uczu i cigle wszystkimi kierowa. Czy potrafiby zgadn, jaki jest jego zawd? Kontroler ruchu powietrznego! W pracy przez cay czas musia zachowywa dystans i opanowanie; nawet jeli sytuacja stawaa si niebez pieczna, musia posugiwa si cakowicie spokojnym gosem, aby nie alarmowa pilotw, ktrymi kierowa. Ta obojtna po stawa sprawdzaa si znakomicie na wiey kontrolnej, ale zu penie nie pomagaa w domu. Uwaaj, aby nie przenosi metafor, ktre s odpowiednie w jednym kontekcie, na przykad w rodowisku pracy, na sy tuacje, ktre s dla nich kontekstem niewaciwym, na przy kad na relacje z rodzin i przyjacimi. Jakich metafor uywaj niektrzy ludzie dla okrelenia swoich zwizkw uczuciowych? Niektre kobiety mwi na mw mj stary". Inne mwi o nich dyktator", kula u no gi" albo stranik". Pewna kobieta nazwaa nawet swojego m a Ksiciem Ciemnoci". Czy s lepsze okrelenia do wybo ru? Wielu ludzi nazywa swojego partnera lepsz poow, ko chankiem, partnerem yciowym albo bratni dusz". Czasem zmiana jakiego drobnego niuansu metafory zmieni cakowicie sposb, w jaki postrzegasz swj zwizek. Moesz nigdy nie dowiadcza szalonych uczu w stosunku do partnera", ale z pewnoci szalaby za kochank."
316
X. SIA METAFOR
317
PREZENT NA BOE NARODZENIE... Pewien mj znajomy nie ma dzieci. Zawsze wyra a si o dzieciach, uywajc sowa bachory". Czy moesz sobie wyobrazi, jak reagoway na niego dzieci przez cay ten czas, kiedy stosowa t metafor? Jednak niedawno w ramach organizacji charytatywnej podj si roli witego Mikoaja w jednym z duych domw towarowych (musia si zgodzi, poniewa wszyscy nalegalimy na to) i przez cay dzie sadza sobie na kolanach setki bachorw". Dowiadczenie to dao mu cakiem in ne spojrzenie na dzieci i na zawsze zmienio jego metafor. Teraz twierdzi, e dzieci to przytulanki". Czy zmienio to jego odczucia? Jasne, e tak. Gdyby nazywa swoje dzieci bbnami", pewnie nie byby skory do opiekowania si nimi. Sprawd, czy twoje metafory dotyczce zwizkw z wasny mi dziemi s waciwe. Pamitaj! One ci suchaj i ucz si od ciebie!
Czy metafory, ktrych ty uywasz dla opisania wasnego zwizku zarwno dla swoich potrzeb, jak i w rozmowach z in nymi, mog uksztatowa twoje postrzeganie tego zwizku oraz rodzaj relacji z partnerem? Oczywicie, e mog! Na jed nym z moich seminariw spotkaem kobiet, ktra o swoim mu wyraaa si wci: ten palant, z ktrym jestem". P niej spostrzegem, e jej m zawsze mwi o niej moje ko chanie" albo moja lepsza poowa". Kiedy zwrciem jej na to uwag, bya zaszokowana, poniewa darzya ma wielkim uczuciem i nie zdawaa sobie sprawy z faktu, jak trujce mog by tego typu metafory z jej strony. Wsplnie wybralimy okrelenia bardziej pasujce do jej zwizku z mem. Jedn z najsilniejszych metafor oglnych, ktra wiele razy pomoga mi w cikich chwilach, jest historia wykorzystywana
przez wielu ludzi w mojej profesji. Opowiada ona o kamienia rzu. W jaki sposb kamieniarz rozkrusza potny gaz? Chwyta ciki motek i wali w gaz najmocniej, jak potrafi. Po pierw szym uderzeniu nie ma na kamieniu nawet drobnej rysy. Ale on znw chwyta za mot i dalej uderza, sto, dwiecie, trzysta razy, wci bez ani jednego pknicia. Wkada w t prac olbrzymi wysiek, a mimo to kamie wydaje si nienaruszony. Czasem przechodzcy obok ludzie miej si z niego, e kontynuuje swoj cik prac, cho nie przynosi ona adnych efektw. Ale kamieniarz jest mdry. Wie, e brak natychmiastowych, widocznych efektw nie ozna cza, i nie czyni postpw w swojej pracy. Uderza wic raz za razem i w kocu za pisetnym, a moe za tysicznym uderze niem kamie dosownie rozpada si na dwie poowy. Czy przyczyn jest to jedno uderzenie? Oczywicie, nie. Kamie rozupuje si na skutek cigej siy, ktra narusza jego struktur. W moim przekonaniu cige stosowanie sztuki CDSI jest motem mogcym rozkruszy najwikszy nawet kamie, ktry blokuje ci drog do sukcesu. Wiele lat temu jeden z moich wczesnych mistrzw, Jim Rohn, pomaga mi spojrze na ycie za pomoc metafory pr roku. Czsto skonfrontowani z beznadziejn sytuacj mylimy, e bdzie ona trwa wiecznie. Ja w takich sytuacjach mwi sobie: YCIE MA SWOJE PORY. Teraz jest zima." Co wspa niaego ci si zdarzy, kiedy przyjmiesz t metafor? A co zaw sze nastpuje po zimie? Wiosna! Pojawia si soce, znika zib i w jednej chwili moesz zacz sadzi nowe roliny. Zaczy nasz zauwaa cae pikno natury i obserwujesz, jak ronie no we ycie. Potem nastaje lato i robi si gorco. Opiekujesz si wtedy swoimi rolinami i nie pozwalasz im uschn. Nastpnie przychodzi jesie i zbierasz nagrod za swoj prac. Czasem jednak ten wzorzec si zaamuje. Twoj plantacj moe na przykad zniszczy burza gradowa. Jeli jednak wierzysz w si zmieniajcych si pr roku, wiesz, e bdziesz mia kolejn szans. Inny wspaniay przykad wielkiej siy metafor mia miejsce podczas jednego z moich seminariw Randka z Przeznacz-
318
X. SIA METAFOR
319
niem. Pewien mczyzna obra sobie pseudonim Maestro". (Zawsze prosz suchaczy, aby wybrali sobie pseudonim, ktry bdzie metaforycznie przedstawia sposb, w jaki chc by postrzegani podczas caego kursu. Nawet tak proste wiczenie moe wywoa w ludziach zmiany, poniewa bd oni chcieli zasuy swoim zachowaniem na swoj now etykietk". Czy sdzisz, e zachowywaby si w rny sposb, gdyby ci nazywano byskawic, kochankiem, tancerzem albo czarodzie jem?) Maestro by wspaniaym czowiekiem z nadwag okoo stu siedemdziesiciu funtw. Kiedy zaczem z nim pracowa, odkryem, e poczy otyo z uduchowieniem. By przeko nany, e tylko ludzie wielkiego ducha utrzymuj z nim znajo mo, poniewa wszystkich innych odpycha jego sado. Wie rzy, e ludzie prawdziwie dobrzy bd zawsze chcieli si z nim kontaktowa, natomiast ludzie pytcy bd si od niego trzyma z daleka, co pozwoli mu ich unika. Wiem, e moe to brzmie gupio, ale czuj, e jeli jeste gruby, naprawd utrzymujesz kontakt duchowy z ludmi. Poza tym, wszyscy guru na wiecie s grubi. Bg z pewnoci kocha grubych lu dzi" - powiedzia. Bg kocha wszystkich - odpowiedziaem. - Ale myl, e grubych ludzi nadziewa na roen i smay w piekle!" auj, e nie widziae wyrazu jego twarzy! Oczywicie tak naprawd w to nie wierz. By to tylko sposb, ktry pozwoli mi zama jego stary wzorzec poprzez wytworzenie jaskrawego obrazu. Nastpnie zapytaem, jak wy glda jego ciao i czym dla niego jest. Odpowiedzia, e jest tylko pojazdem, ktry pozwala mu si porusza. Czy jest to dobry i pikny pojazd?" - spytaem. To niewane, czy jest pikny, byle dowiz do celu" - odrzek. Konieczno nowej metafory staa si oczywista. By to naprawd wspaniay czowiek, wic pomogem mu przyj nowy sposb interpretowania ycia, ktry zgadzaby si z jego bogatym wntrzem. Spytaem, jak traktowaby swoje ciao, gdyby nie byo ono tylko pojazdem, lecz prawdziw wityni jego ducha. Pokiwa gow i wida byo, e uwierzy, i tym wanie jest jego ciao. Ta jedna zmiana sprawia, e dokona on nastpnie szeregu innych zmian dotyczcych innych prze kona: co je, w jaki sposb je, jak czsto je i jak trakto-
wa swoje ciao. Wszystko to w cigu jednej chwili. Jedna oglna metafora zmienia dosownie wszystkie jego przekona nia na temat wasnego ciaa. Jak ty traktowaby wityni? Czy wrzucaby do niej wielkie iloci tustego arcia? Ten nagle zdobyty szacunek dla wasnego ciaa cakowicie odmieni Maestra. W chwili gdy pi sz te sowa, mino sze miesicy od tamtego seminarium. Schud on ju o sto trzydzieci funtw po prostu na skutek przyjcia nowej metafory i stosowania jej w codziennym yciu. Staa si to jego staa metafora, ktra ksztatuje wszystkie dzia ania. Kiedy idzie po zakupy do sklepu spoywczego, zadaje sobie pytanie: Czy umiecibym to w wityni?", ilekro siga po jaki produkt. Kiedy raz na jaki czas przychodzi mu ochota podej do pek z tuczcymi produktami, ktre kupowa wczeniej, natychmiast stawia sobie przed oczami obraz same go siebie smacego si na ronie w piekle. To zaraz sprawia, e udaje si w innym kierunku. Maestro zwyk by sucha mu zyki tak gonej, e wszyscy wkoo obawiali si o jego such. Obecnie sucha innej muzyki, poniewa mwi, e musi dba o swoj wityni. Czy teraz ju wiesz, z jak moc metafory oglne mog odmieni dosownie kad dziedzin twojego ycia?
PRZEMIANA Z GSIENICY W MOTYLA

Kiedy mj syn mia mniej wicej sze lat, wrci pewnego dnia do domu, zanoszc si od paczu, poniewa jeden z jego kolegw spad na placu zabaw ze zjedalni i zabi si. Usia dem obok Joshuy i powiedziaem: - Wiem, kochanie, jak si czujesz. Brakuje ci go i takie uczucie jest zupenie normalne. Ale powiniene te zrozumie, e czujesz w ten sposb dlatego, e jeste gsienic. Popatrzy na mnie ze zdziwieniem. Udao mi si troch na ruszy jego wzorzec, cignem wic: - Po prostu mylisz jak gsienica. Poprosi o wyjanienie.
320
X. SIA METAFOR
321
- Jest taki moment, kiedy kada gsienica myli, e umara. Myli sobie, e skoczyo si ycie. Joshua zastanowi si i spyta: - To wtedy, kiedy owijaj si w kokon? - Wanie tak - odpowiedziaem. - Zawijaj si w kokon tak, jakby chciay by w nim pochowane. I wiesz co? Gdyby zajrza do rodka, nie znalazby tam gsienicy, tylko kleist mas. Wikszo ludzi sdzi, e gsienica umara. Nawet sama gsienica tak myli. Ale w rzeczywistoci zaczyna si ona wte dy przeksztaca. Rozumiesz? Zmienia si w co innego. I w co si zamienia po bardzo niedugim czasie? - W motyla - odpowiedzia Joshua, a ja pytaem dalej: - Czy inne mae gsienice na ziemi widz, e ich kolega sta si motylem? - Nie - odpowiedzia. - A co robi gsienica, kiedy wydostanie si z kokonu? - Lata. - Wanie tak. Wydostaje si na soce, suszy skrzyda i zaczyna fruwa. Jest jeszcze pikniejsza ni przedtem, zanim owina si w kokon. Czy ma te wicej swobody? - O tak. O wiele wicej swobody - odpowiedzia. - Czy mylisz, e wtedy lepiej si bawi? - Jasne. Ma o wiele mniej ng, eby si mczy. - Wanie tak. Ma za to wicej radoci. I nie potrzebuje ju ng, bo ma skrzyda. Myl, e twj przyjaciel ma teraz skrzy da - powiedziaem. - Nie od nas zaley, kiedy kto staje si motylem. Czasami mylimy, e to niesprawiedliwe, ale jestem przekonany, e Bg wie lepiej od nas, kiedy jest waciwy czas. Teraz jest zima, a ty chciaby, eby byo lato. Jednak Bg ma inne plany. Musimy wic wierzy, e Bg wie lepiej od nas, jak tworzy motyle. I kiedy wci jeszcze jestemy gsienicami, cza sem nie zdajemy sobie sprawy z tego, e motyle istniej, ponie wa lataj one wysoko nad nami. Ale nie powinnimy zapomi na, e one tam s. Joshua umiechn si, ucisn mnie i powiedzia: - Zao si, e jest piknym motylem! Metafory mog zmieni znaczenie, jakie przypisujesz do sownie wszystkiemu. Mog sprawi, e zaczniesz kojarzy
cierpienie zupenie z czym innym, i zmieni twoje ycie tak skutecznie, jak zmieniaj twj jzyk. Dobieraj je uwanie i mdrze tak, aby pogbiay dowiadczenia yciowe zarwno twoje wasne, jak i ludzi wok ciebie. Zmie si w poszuki wacza metafor". Ilekro usyszysz, e kto uywa metafory, ktra go ogranicza, zam ten wzorzec i zaoferuj nowy. Postpuj tak i z innymi, i ze sob samym. Sprbuj teraz wykona nastpujce wiczenie: 1. CZYM JEST YCIE? WYPISZ METAFORY, KTRE WYBRAE DOTYCHCZAS: ycie jest jak..." - jak co? Sprbuj si nad tym zastanowi bardzo dokadnie, poniewa prawdopodobnie stosujesz wicej ni tylko jedn metafor. Kiedy znajdujesz si w kiepskim nastroju, pewnie porwnujesz je do wojny lub bitwy, a w dobrym nastroju by moe traktujesz je jak dar. Wypisz wszystkie metafory, a nastpnie zasta nw si nad kad z nich: jeli ycie jest takie to a takie, co to dla mnie znaczy? Co znaczy, e ycie jest witoci? Co zna czy, e jest snem albo teatrem? Kada z tych metafor daje ci nowe moliwoci, ale te i ogranicza. Jeli na przykad uywasz metafory: ycie jest te atrem", moe ona ci pomc, choby dajc przekonanie, e mo esz wej na scen, moesz by dostrzeony i usyszany. Ale moe te oznacza, e stajesz si kim, kto zawsze gra swoj rol zamiast pokazywa prawdziwe uczucia. Zastanw si wic dokadnie nad swoimi metaforami. Jakie s ich zalety, a jakie ich wady? Jakie nowe metafory dayby ci wicej szczcia, wolnoci i siy? 2. SPORZD LIST W S Z Y S T K I C H METAFOR, KTRE KOJARZYSZ ZE SWOIM ZWIZKIEM LUB MAESTWEM. Czy dodaj ci si, czy te obezwadniaj? Pamitaj, e wystarczy wiadome dziaanie, by zmieni wszys tkie swoje metafory. Twj umys zacznie sobie powtarza: To nieprawda. To czysta gupota!", i wtedy z atwoci przyjmiesz now metafor. Pikno tej techniki polega wanie na tym, e jest ona a tak prosta! 3. WYBIERZ JEDN DZIEDZIN YCIA, KTRA JEST DLA CIEBIE BARDZO WANA. Moe to by praca, stosunki z rodzicami lub z dziemi albo te umiejtno ucz-
322
nia si. ODKRYJ, JAKIE METAFORY KIERUJ TOB W TEJ DZIEDZINIE. Wypisz je, na przykad: Nauka to zabawa." Jeli okae si, e uczenie si jest dla ciebie jak choby wyry wanie zba", zrozumiesz wtedy, jak wiele cierpienia sobie za dajesz! Wanie tak metafor naleaoby zmieni, i to natych miast! Rwnie i w tym wypadku zastanw si nad pozytyw nymi i negatywnymi konsekwencjami kadej z metafor. Dok adne ich zbadanie moe da ci w yciu nowe moliwoci. 4. WYPRACUJ NOWE, UMACNIAJCE CI METAFO RY DLA KADEJ Z TYCH TRZECH DZIEDZIN YCIA. Zdecyduj natychmiast, e od dzi bdziesz myla o yciu na co najmniej pi nowych sposobw. ycie nie jest wojn. y cie nie jest egzaminem ani prb. ycie jest zabaw, tacem, witoci, podarunkiem, piknikiem - czymkolwiek, co daje ci jak najbardziej intensywne pozytywne emocje. 5. NA KONIEC POSTANW SOLENNIE, E B DZIESZ Y ZGODNIE Z TYMI NOWYMI METAFORA MI PRZEZ NAJBLISZE TRZYDZIECI DNI. Pozwl, aby blask tych nowych metafor zwali ci z ng" i unis z radoci w powietrze". Kiedy znajdziesz si na szczycie wiata", bdziesz mg spojrze w d i nie posiada si z radoci" na myl, e szczcie, ktrego obecnie dowiad czasz, jest tylko wierzchokiem gry lodowej". PRZEJMIJ KONTROL NAD WASNYMI METAFORAMI NATYCH MIAST I ZBUDUJ SOBIE CAKIEM NOWY WIAT: WIAT NIEOGRANICZONYCH MOLIWOCI, BOGACTW, CUDW I RADOCI. To pozwoli ci ujarzmi kolejn wielk si.
Rozdzia jedenasty
DZIESI EMOCJONALNYCH SKADNIKW SIY

Nie da si zmieni ciemnoci w wiato ani apatii w ruch bez udziau emocji.
CARL JUNG
Chciabym przedstawi ci faceta imieniem Walt. Walt jest dobr i poczciw istot, ktra zawsze prbuje zachowywa si wa ciwie. Jego ycie jest zapite na ostatni guzik: wszystko ma swoje miejsce i okrelony porzdek. W cigu tygodnia wstaje dokadnie 0 6.30, bierze prysznic, goli si, wlewa w siebie pospiesznie filiank kawy i chwyciwszy za torb z drugim niadaniem, zwyk le kanapki z wdlin i batoniki, zamyka za sob drzwi o 7.10 i wy chodzi z domu, by spdzi czterdzieci pi minut na dojazdach do pracy. Siada za biurkiem punktualnie o 8.00 i siedzi tak, wykonujc t sam prac, ju od ponad dwudziestu lat. O 5.00 po poudniu idzie do domu, bierze co do picia i chwyta za pilota od telewizora. W godzin pniej przychodzi do domu jego ona i decyduj, czy zje na obiad resztki z poprzedniego dnia, czy te wrzuci pizz do kuchenki mikro falowej. Po obiedzie ona kpie dziecko, a on sam oglda wiado moci telewizyjne. Okoo 9.30 wieczorem jest ju w ku, go tw do snu. Weekendy powica na prace w ogrdku, kosmetyk samochodu i odsypianie zalegoci. Walt i jego ona s ma-
324
XI. DZIESI EMOCJONALNYCH SKADNIKW SIY
325
estwem od trzech lat. Nie mgby powiedzie o tym zwizku, e jest przepeniony wielkim uczuciem, ale bez wahania powie dziaby, e jest bardzo wygodny, cho ostatnio zaczyna przy pomina stare wzorce z jego pierwszego maestwa. Czy znasz kogo takiego jak Walt? Moe znasz nawet bardzo dobrze - to kto, kto nigdy nie cierpi z powodu tragicznych zaama lub upadku ducha, ale te nigdy nie nurza si w od mtach wielkiej pasji czy radoci. Kiedy syszaem, e rnica midzy kolein, w jak wprowadza nas rutyna, a grobem wynosi tylko kilka stp. Ju ponad sto lat temu Thoreau zauway, e wikszo ludzi prowadzi ycie w cichej desperacji". Dzi, gdy zbliamy si do koca kolejnego wieku, jego obserwacja jest niestety prawdziwsza ni kiedykolwiek przedtem. Gdybym mia wskaza na element powtarzajcy si w nie zliczonych listach, jakie otrzymaem od momentu napisania Unlimited Power, wskazabym wanie na wszechobecno te go rodzaju dysocjacji w yciu wikszoci ludzi. Zapanowaa ona niepodzielnie tak po prostu, poniewa chcieli unikn cierpienia. Niemal we wszystkich listach powtarza si te wielkie pragnie nie, z jakim ich autorzy chwytaj kad moliwo poczucia si bardziej ywym, kad okazj, ktra pozwoli im odczu jakkol wiek pasj, poczu ten dreszcz. Dowiadczenie zebrane w kon taktach z ludmi na caym wiecie, pynce z badania ttna" dosownie setek tysicy osb, podpowiada mi, e wszyscy instynk townie czujemy niebezpieczestwo spaszczenia naszego wykre su emocjonalnego i desperacko szukamy sposobw, ktre poz wol nam ponownie obudzi nasze serca. Tak wielu ludzi cierpi z powodu bdnego przekonania, e emocje s cakowicie poza ich kontrol, e stanowi one po pros tu spontaniczn reakcj na wydarzenia w ich yciu. Czsto unikamy emocji tak, jakby byy wirusami, ktre czaj si i atakuj, gdy jestemy najsabsi. Czasem mylimy o nich jak o ubogich krewnych rozumu" i w ten sposb negujemy ich warto. Albo zakadamy, e emocje powstaj jako reakcja na co, co mwi nam inni. Co jest wsplnego we wszystkich tych przekonaniach? Ot wsplne jest bdne zaoenie, e nie mamy adnej kontroli nad tajemniczym zjawiskiem znanym jako emocje.
Z chci unikania pewnych emocji ludzie posuwaj si do ostatecznoci, czasem robic rzeczy dziwne i przeraajce zara zem. Sigaj po narkotyki, alkohol, nadmierne jedzenie lub ha zard. Wprowadzaj si w ogupiajc depresj. Aby unikn zra nienia" ukochanej osoby (albo bycia przez ni ranionym), wyga szaj wszelkie emocje, staj si emocjonalnymi androidami i w kocu trac poczucie jakichkolwiek wizw, ktre kiedy wi zay ich razem, a w ten sposb ostatecznie rani swoich ukochanych. Wedug mnie istniej cztery podstawowe strategie, za pomo c ktrych ludzie radz sobie z wasnymi emocjami. Ktre za stosowae dzisiaj ty? 1. UNIKANIE: Wszyscy chcemy unika bolesnych emocji. W rezultacie wikszo ludzi prbuje unika sytuacji mogcych wywoywa emocje, ktrych si boj, lub, co gorsza, usiuj w ogle nie odczuwa adnych emocji! Jeli na przykad obawiaj si odrzuce nia przez innych, bd unika sytuacji, ktra moe doprowadzi do tego, e ktokolwiek ich odrzuci. Unikaj wchodzenia w intymne zwizki z innymi ludmi, nie staraj si o lepsz prac. Radzenie sobie z emocjami w taki wanie sposb wpdza nas w puapk. To prawda, e unikanie negatywnych emocji chroni nas przez jaki czas, ale jednoczenie nie pozwala odczuwa piioci, bliskoci i zwizkw z ludmi, czego pragniemy przecie najbardziej. ZRESZT NIE MONA UNIKN UCZU. 0 wiele skuteczniejszym sposobem jest nauczenie si, jak znaj dowa pozytywne znaczenia ukryte gboko w uczuciach, ktre kiedy uznawae za negatywne. 2. ODRZUCENIE. Drugim sposobem radzenia sobie z emoc jami jest przyjcie strategii odrzucania, zaprzeczania im. Ludzie czsto prbuj zdystansowa si do swoich emocji mwic: ;;W kocu to nie boli a tak bardzo." Tymczasem dalej wzniecaj W sobie ogie mylc, jak straszne jest wszystko wok, jak bard zo kto ich wykorzysta, jak wszystko im si psuje, cho tak bard zo si staraj. Cigle podsycaj ten ogie, wci zadajc sobie pytanie, dlaczego to musiao si przytrafi wanie im. Innymi sowy zupenie nie zmieniaj sposobu mylenia i wci zadaj sobie te same niszczce pytania. Odczuwanie jakiego uczucia i udawanie, e si go nie odczuwa, przynosi tylko jeszcze wiksze cierpienie.
326
327
Powtrz: lekcewaenie komunikatw, ktre przesya ci twj system emocjonalny, nie prowadzi do niczego dobrego. JELI WIADOMO PRZEKAZYWANA CI PRZEZ SYSTEM EMO CJONALNY POZOSTAJE BEZ ODPOWIEDZI, EMOCJE ZWIKSZAJ SWOJE NATENIE. STAJ SI CORAZ IN TENSYWNIEJSZE, A WRESZCIE POWODUJ BL, BY W TEN SPOSB ZWRCI NA SIEBIE UWAG. Prby za przeczenia wasnym uczuciom nie stanowi wic adnego roz wizania. Zrozumienie ich i wykorzystanie jest waciw strate gi, z ktr zapoznasz si w tym rozdziale. 3. RYWALIZACJA. Wielu ludzi przestaje w kocu walczy z negatywnymi emocjami, cakowicie si im poddaje i postana wia odda si cierpieniu. Zamiast szuka pozytywnych stron prze kazu emocjonalnego, intensyfikuj wasne emocje i czyni je do tkliwszymi jeszcze, ni naprawd s. Staje si to ich znamie niem odwagi" i zaczynaj rywalizowa z innymi: Mwisz, e ci le? To posuchaj, w jakim piekle ja musz y!" Staje si to dosownie czci ich osobowoci, ich sposobem na niepo wtarzalno. Zaczynaj chepi si tym, e jest im gorzej ni wszystkim pozostaym. Jak pewnie si domylasz, to najgro niejsza puapka ze wszystkich. Takiego podejcia naley unika za wszelk cen, poniewa staje si ono samospeniajc si przepowiedni. Zaczynamy inwestowa wszystkie nasze siy w negatywne uczucia i sami kopiemy pod sob d. Najskuteczniejsz i najzdrowsz technik radzenia sobie z emocjami, ktre w naszym odczuciu przynosz cierpienie, jest zrozumienie, e su one pozytywnemu celowi, jakim jest... 4. UCZENIE SI EMOCJI I WYKORZYSTYWANIE ICH. Jeli chcesz, by twoje ycie naprawd ci suyo, musisz spra wi, by emocje pracoway na twoj korzy. Nie uciekniesz od nich. Nie moesz ich wyczy, nie moesz ich trywializowa ani oszukiwa si co do ich znaczenia. Nie moesz te pozwoli, by niepodzielnie panoway nad twoim yciem. Emocje, nawet te chwilowo bardzo bolesne, s jakby we wntrznym kompasem wskazujcym na dziaania, ktre musisz podj, by osign swoje cele. Bez umiejtnoci odczytania wskaza tego kompasu bdziesz do koca ycia zdany na ask i nieask kadej psychicznej burzy, ktra pojawi si na twojej drodze.
Wiele dyscyplin terapeutycznych wychodzi z bdnego zao enia, e emocje s naszym wrogiem albo e nasz dobry stan emocjonalny zaley cakowicie od naszej przeszoci. Prawda jest inna: kady z nas moe w jednej chwili przej od paczu do miechu, jeli wystarczajco skutecznie przerwie wzorzec kon centracji i zachowania. Psychoanalitycy freudowscy na przykad szukaj owych gbokich i ciemnych sekretw" w naszej przeszoci, aby wy jani nasze obecne problemy. Wiemy przecie, e gdy si czego cigle szuka, w kocu si to znajdzie. Jeli wic nieustannie szu kasz przyczyn, dla ktrych przeszo ma determinowa tera niejszo i przez ktre jeste tak popltany", twj umys dosto suje si w kocu do tego yczenia, znajdzie odniesienia, ktre yczenie to umotywuj, i zacznie wytwarza odpowiednio negaty wne emocje. O ile lepiej byoby przyj przekonanie, e przeszo nie rwna si przyszoci! Jedynym sposobem skutecznego wykorzystania emocji jest zrozumienie, e wszystkie one ci su. Musisz uczy si od swoich emocji i wykorzystywa je tak, aby osiga podane rezultaty. EMOCJE, KTRE KIEDY UZNAWAE ZA NEGATYWNE, S W RZECZYWISTOCI WEZWANIEM DO DZIAANIA. I dlatego do koca tego rozdziau tak wanie b dziemy je nazywa: WEZWANIEM DO DZIAANIA lub syg naem. Nie bdziemy wic w ogle uywa terminu emocje ne gatywne. Kiedy zapoznasz si z kadym z tych sygnaw i jego zna czeniem, twoje emocje stan si nie wrogiem, lecz sojusznikiem. Stan si twoim przyjacielem, mentorem, trenerem. Poprowadz ci przez stany najwyszego uniesienia i najgbszej depresji. Wykorzystywanie tych sygnaw uwolni ci od obaw i pozwoli dowiadczy caego bogactwa czowieczestwa. Aby tego dokona, musisz przede wszystkim zmieni swoje przekonania na temat natury emocji. Nie s one drapienikami, na miastk intelektu ani wymysem czy zachciank innych. S wez waniem do dziaania, sygnaami, ktre usiuj popchn ci w kierunku obietnicy lepszego ycia. Jeli bdziesz sobie radzi z emocjami za pomoc strategii unikania, stracisz bezcenne przesanie, ktre maj ci one do prze-
328
329
kazania. Jeli przez cay czas nie bdziesz dostrzega tego prze sania i nie zaczniesz sobie radzi z emocjami ju w chwili, gdy si pojawi, urosn one do monstrualnych rozmiarw i wywoaj prawdziwy kryzys. Wszystkie ludzkie emocje s wane i cenne we waciwym czasie i kontekcie oraz odpowiedniej dawce. MUSISZ ZROZUMIE, E WSZYSTKIE EMOCJE, KT RYCH DOWIADCZASZ W TEJ WANIE CHWILI, S WIEL KIM DAREM, S TWOIM PRZEWODNIKIEM, STANOWI SYSTEM WSPOMAGANIA I WEZWANIE DO DZIAANIA. JELI TUMISZ WASNE EMOCJE I PRBUJESZ JE WY ELIMINOWA LUB JELI JE POWIKSZASZ I POZWALASZ, BY ZAPANOWAY NAD WSZYSTKIM, ROZTRWANIASZ JEDNO Z NAJCENNIEJSZYCH RDE YCIOWEJ SIY Jakie jest rdo emocji? TY SAM JESTE RDEM WSZYSTKICH SWOICH EMOCJI. WANIE TY JE TWO RZYSZ. Bardzo czsto ludzie s przekonani, e musz czeka na okrelone wydarzenia, aby dowiadczy okrelonych uczu. Na przykad nie pozwalaj sobie czu si kochanymi, szczliwymi albo spokojnymi tak dugo, jak dugo nie speniony zostanie okrelony zestaw oczekiwa. Moim zadaniem jest przekona ci, e W DOWOLNYM MOMENCIE YCIA MOESZ DO WIADCZA DOWOLNIE WYBRANYCH EMOCJI. Na kursach, ktre prowadz niedaleko mojego domu w Del Mar w Kalifornii, wprowadzilimy zabawny zwyczaj przypomi najcy nam o tym, kto naprawd odpowiada za nasze wasne uczucia. Zajcia prowadzone s w ekskluzywnym czterogwiazdkowym hotelu Inn L'Auberge". Hotel usytuowany jest tu nad oceanem, w bezporednim ssiedztwie torw kolejowych. Mniej wicej cztery razy dziennie sycha w hotelu gwizd przejeda jcego pocigu. Niektrzy suchacze denerwowali si, e haas przeszkadza im w zajciach (pamitaj, e nie wiedzieli jeszcze o istnieniu Sownika Transformacji), wic uznaem ten fakt za wspania okazj, by zmieni zo w dobr zabaw. Powiedziaem wic: Od tej chwili bdziemy witowa, ilekro usyszymy jadcy obok pocig. Chc widzie, jak wprowadzacie si w dobry nastrj na dwik gwizdka. Zawsze czekamy na waciw osob albo waciw sytuacj, aby poczu si dobrze. Ale kto ma okreli, ktre sytuacje i ktrzy ludzie s waciwi? Kiedy czu-
jesz si naprawd dobrze, kto jest tego przyczyn? Ty sam. Po prostu kierujesz si regu, e musisz czeka, a stanie si A, B lub C, aby poczu si szczliwym. Dlaczego wic czeka? Dla czego nie miaby wprowadzi zasady, e jeste szczliwy i czu jesz si wietnie, ilekro obok hotelu przejeda pocig? Dobr Stron tej zasady jest niewtpliwie fakt, e gwizd pocigu jest o wiele bardziej przewidywalny ni ludzie, ktrzy w naszym przekonaniu maj spowodowa nasze dobre samopoczucie." Teraz ilekro przejeda pocig, nastpuje prawdziwy wybuch radoci. Ludzie natychmiast zrywaj si z krzese, ciesz si, krzycz i zachowuj jak szaleni. Wszyscy: lekarze, prawnicy, dy rektorzy olbrzymich firm - ludzie, ktrych wszyscy wok uznaj za wyjtkowo inteligentnych i wyksztaconych. Kady z nich odpra si i wybucha wielkim miechem. Jaka std nauka? Nie musisz czeka na nikogo ani na nic! NIE MUSISZ MIE AD NEGO SPECJALNEGO POWODU, BY CZU SI DOBRZE. MOESZ PO PROSTU POSTANOWI, E NATYCHMIAST POCZUJESZ SI WSPANIALE, A TO DLATEGO, E YJESZ, DLATEGO, E TAK CHCESZ. Skoro ty sam jeste rdem wszystkich emocji, to dlaczego nie czujesz si wietnie przez cay czas? Dlatego e twoje tak zwane negatywne emocje przekazuj ci rne wiadomoci. CO MWI NAM OWE WEZWANIA DO DZIAANIA? INFOR MUJ CI, E TWOJE OBECNE ZACHOWANIE NIE SPRAWDZA SI. PRZEKAZUJ CI, E POWODEM TWO JEGO CIERPIENIA JEST ALBO SPOSB, W JAKI POSTRZE GASZ OTACZAJCE CI ZJAWISKA, ALBO PROCEDURY, KTRE WYKORZYSTUJESZ, A W SZCZEGLNOCI SPO SB KOMUNIKOWANIA WASNYCH POTRZEB I YCZE INNYM LUDZIOM ORAZ RODZAJ PODEJMOWANYCH PRZEZ CIEBIE DZIAA. Sygnay te mwi ci po prostu, e nie osigasz podanych rezultatw, i dlatego musisz zmieni swoj STRATEGI. Pamitaj, e sposb postrzegania wiata zewntrznego zaley od przedmio tu koncentracji oraz znacze, ktre nadajesz poszczeglnym zja wiskom. Pamitaj, e percepcj moesz zmieni w jednej chwili, zmieniajc po prostu sposb wykorzystania wasnej fizjologii i zadajc sobie lepsze pytanie.
330
XI. DZIESI EMOCJONALNYCH SKADNIKW SIY KROK P I E R W S Z Y
331
Elementem twojego postpowania jest styl komunikowania si. Moe jeste zbyt szorstki, a moe w ogle nie powiadamiasz o wasnych potrzebach i spodziewasz si, e inni musz o nich wie dzie. Moe to wywoywa frustracj, zo albo cierpienie. MOE WIC ODBIERANY PRZEZ CIEBIE SYGNA CIERPIENIA MA BY WEZWANIEM DO DZIAANIA, MA SKONI CI DO ZMIANY STRATEGII KOMUNIKOWANIA SI Z INNYMI, aby nigdy w przyszoci nie odczuwa blu z tego powodu. POCZU CIE DEPRESJI JEST RWNIE WEZWANIEM DO DZIAA NIA KOMUNIKUJCYM CI, E MUSISZ ZMIENI SPOSB POSTRZEGANIA ZJAWISK ZEWNTRZNYCH, e twoje prob lemy nabieraj charakteru staego i zaczynaj wymyka ci si spod kontroli. Moe te informowa ci o koniecznoci podjcia pewnych dziaa fizycznych w okrelonej dziedzinie ycia, aby raz jeszcze przypomnia sobie, e to ty masz nad nim kontrol. Taki wanie jest prawdziwy komunikat wszystkich wezwa do dziaania. Stanowi one system wspomagania, ktry ma wspie ra ci w podejmowaniu decyzji co do sposobu mylenia oraz zmienia twj sposb postrzegania zjawisk zewntrznych, pro cedur komunikowania si z innymi albo zachowanie. Wezwanie do dziaania ma ci przypomina, e nie chcesz zachowywa si tak jak mucha, ktra, prbujc przebi si przez szyb, rozbija si o ni. Mwi ci, e jeli nie zmienisz sposobu dziaania, nie pomoe ci najwiksza nawet wytrwao i konsekwencja. We zwanie do dziaania szepcze (a moe krzyczy!) gosem cierpienia, e musisz zmieni to, co robisz.
Przekonaj si, co naprawd czujesz

Jake czsto ludzie czuj si tak przytoczeni, e nie wiedz nawet, co czuj. Wiedz jedynie, e s cigle atakowani" przez wszel kiego rodzaju negatywne emocje i odczucia. Zamiast czu si nadmiernie obcionym, zatrzymaj si na chwil i zastanw nad tym, co naprawd odczuwasz. Jeli pier wsz odpowiedzi bdzie gniew, nie poprzestawaj na niej i pytaj dalej: Czy naprawd odczuwam wanie w tej chwili gniew? A moe to co innego? Moe czuj si uraony? Albo czuj si tak, jakbym cos straci." Musisz pamita, e poczucie straty lub urazy jest o wiele mniej intensywne ni poczucie gniewu. Po wicajc chwil na identyfikacj swoich emocji i zadawanie sobie pyta na ich temat, moesz wic zmniejszy dowiadczane napicie emocjonalne i w konsekwencji poradzi sobie z ca sy tuacj o wiele szybciej i atwiej. Na przykad jeli na pocztku powiesz sobie, e czujesz si odrzucony, moesz si zapyta: Czy naprawd czuj si odrzu cony, czy te moe odczuwam pewien rodzaj oddzielenia od blis kiej mi osoby? Czy czuj si odrzucony, czy moe rozczarowany? Czy czuj si odrzucony, czy po prostu jest mi z tym niewygod nie?" Przypomnij sobie, z jak skutecznoci Sownik Transfor macji obnia napicie emocjonalne. Kiedy wic okrelisz ju prawdziwe uczucia, moesz jeszcze bardziej je stumi, co bardzo uatwi ci wyciganie wnioskw.
SZE KROKW PROWADZCYCH DO MISTRZOSTWA EMOCJONALNEGO

Odkryem, e ilekro odczuwam cierpienie, mog bardzo szy bko postawi sze krokw, ktre pozwol mi zama ogranicza jcy mnie wzorzec emocjonalny, znale korzyci pynce z tego uczucia i nastawi si w taki sposb, by w przyszoci wyciga z cierpienia waciwe wnioski, aby mc si go szybciej pozby. Zobaczmy wic, co to za kroki.
KROK D R U G I
Uznaj i doce swoje emocje wiedzc, e ci wspieraj

Ostatni rzecz, ktrej mgby chcie, jest przekonanie, e twoje emocje s czym zym. wiadomo, e cokolwiek czujesz, jest ze, stanowi wspaniay sposb na zniszczenie wszelkiej moliwo ci porozumiewania si z samym sob i innymi. Powiniene by wdziczny, e jest w twoim mzgu obszar wysyajcy ci sygnay,
332
333
ktre ci wspieraj, wzywaj do dziaania, informuj o konieczno ci zmiany sposobu postrzegania albo okrelonej dziedziny twoje go ycia, albo jakiego aspektu twoich dziaa. Kiedy zechcesz zaufa swoim emocjom, natychmiast skoczysz wojn, ktr kiedy toczye sam ze sob. Zaufaj im wic, nawet jeli ich w da nej chwili nie rozumiesz, poniewa kade twoje dowiadczenie ma ci suy w dokonywaniu zmian na lepsze. Bardzo rzadko uznanie emocji za niewaciw moe spowo dowa jej zmniejszenie. Cokolwiek odrzucasz, zwykle wraca z wiksz si. ZACHOWAJ W SOBIE WDZICZNO ZA WSZYSTKIE EMOCJE, a szybko si przekonasz, e niemal na tychmiast mona je uspokoi, podobnie jak dziecko, ktre doma ga si uwagi.
KROK T R Z E C I
Co naprawd chciabym czu? O czym musz si przekona, bym odczuwa to, co odczuwaem dotychczas? Co skonny jestem zrobi, aby znale jakie rozwizanie i za stosowa je natychmiast? Czego mog si z tej sytuacji nauczy? Kiedy zainteresujesz si i zaciekawisz wasnymi emocjami, dowiesz si o nich bardzo wiele i bdziesz to mg wykorzysta nie tylko teraz, ale i w przyszoci.
KROK C Z W A R T Y
Uwierz w siebie
Nabierz pewnoci, e moesz sobie poradzi z wasnymi emo cjami w jednej chwili. NAJSZYBSZY, NAJPROSTSZY I NAJ SKUTECZNIEJSZY ZNANY MI SPOSB RADZENIA SOBIE Z WASNYMI EMOCJAMI TO PRZYPOMNIE SOBIE SYTUACJ, W KTREJ CZUE SI PODOBNIE I POTRA FIE SOBIE Z TYMI UCZUCIAMI PORADZI. Poniewa poradzie sobie z tym w przeszoci, z pewnoci moesz to zro bi rwnie i dzisiaj. Jeli bowiem otrzymae takie samo wezwanie do dziaania i zareagowae na nie w jakikolwiek sposb, dysponujesz ju strategi zmiany stanw emocjonalnych. Pomyl wic o sytuacji, w ktrej odczuwae podobne emoc je, i przypomnij sobie pozytywne sposoby, za pomoc ktrych poradzie sobie z tymi emocjami. Wykorzystaj t przesz sytu acj jako wzorzec, list czynnoci, ktre musisz wykona naty chmiast, aby poradzi sobie ze swoim problemem. Co zrobie wtedy? Czy zacze koncentrowa si na czym innym? Czy zadae sobie inne pytania? A moe zmienie sposb postrze gania sytuacji zewntrznych? Czy podje jakie nowe dziaania? Zdecyduj z ca moc, e i tym razem pomoe ci to rwnie skutecznie, jak poprzednio. Jeli na przykad odczuwasz depresj, a kiedy wczeniej udao ci si ju j zwalczy, zadaj sobie pytanie: Co wtedy
Bd ciekaw tego, co mwi ci emocje

Czy pamitasz, jak wielk si daje zmiana stanw emocjonal nych? Jeli wprowadzisz si w stan umysu, w ktrym naprawd bdziesz si chcia czego nauczy, natychmiast zakci to twj dotychczasowy wzorzec emocjonalny i pozwoli ci dowiedzie si bardzo wiele o sobie samym. CIEKAWO POMOE CI ZAPANOWA NAD EMOCJAMI, ROZWIZA WASNY PROBLEM I ZAPOBIEC JEGO POWTARZANIU SI W PRZY SZOCI. Jak tylko zaczniesz odczuwa jak emocj, zainteresuj si, co ma ci ona do zaoferowania. Co musisz zrobi, eby poczu si lepiej? Na przykad jeli czujesz si samotny, zadaj sobie pytanie: Czy to moliwe, e moja interpretacja jest niewaciwa, e nie jestem samotny i mam wielu rnych przyjaci? Jeli dam im zna, e chc si z nimi spotka, czy nie przyjd do mnie z ra doci? Czy moja samotno przekazuje mi wiadomo, e musz podj jakie dziaania, e musz wychodzi do ludzi i wiza si z nimi?" Oto kilka pyta, ktre moesz sobie zadawa, by wzbudzi w sobie ciekawo wasnych emocji:
334
335
zrobiem?" Czy podje wwczas jakie nowe dziaania? Czy na przykad poszede na spacer albo zatelefonowae do kogo? Kiedy ju przypomnisz sobie, co wtedy zrobie, zrb to raz jesz cze, a przekonasz si, e osigniesz podobne rezultaty.
KROK PITY
Nabierz pewnoci, e moesz sobie z wasnym problemem poradzi nie tylko dzisiaj, ale i w przyszoci
Powiniene nabra pewnoci, e potrafisz sobie atwo poradzi z podobnymi emocjami w przyszoci, e znalaze na to wspaniay sposb. Moesz choby dokadnie zapamita sposoby, ktre pomogy ci w przeszoci, i WICZY je, wyobraajc sobie, e bdziesz stosowa t sam technik, kiedy pojawi si podob ne wezwanie do dziaania. Przedstaw to sobie ze wszystkimi szczegami, zobacz, usysz i poczuj, jak atwo sobie z tym prob lemem radzisz. Powtarzanie tego wiczenia z odpowiednim napi ciem emocjonalnym wytworzy w tobie poczenie neuronowe, da ci pewno, e w przyszoci podobne sytuacje nie bd dla ciebie problemem. Dodatkowo wypisz na kartce trzy lub cztery inne sposoby, za pomoc ktrych moesz zmieni swoj percepcj, kiedy nastpnym razem pojawi si ten sam sygna. Mog to by sposoby zmiany wzor ca komunikowania wasnych potrzeb i uczu albo sposoby, ktre pomog ci zmieni dziaania podejmowane w tej konkretnej sytuacji.
KROK SZSTY
ktre podejmowae w przeszoci, radzc sobie z tymi samymi emocjami. Wywiczye t now strategi, by mc jej uywa rwnie w przyszoci, oraz nabrae pewnoci, e moesz sobie z ni radzi. Ostatni krok jest oczywisty: NABIERZ ENTUZ JAZMU I PRZYSTP DO DZIAANIA. Czy fakt, e moesz sobie poradzi z wasnymi emocjami, nie jest podniecajcy? Zrb wic co, by udowodni sobie, e moesz to zrobi. Nie pozwl, by twoje emocje ci blokoway. Zastosuj to, co przewiczye ju w wyobrani, i zmie swoje postrzeganie rzeczywistoci lub dziaania. Pamitaj, e podejmujc te kroki, zmieniasz swoje obecne samopoczucie, lecz rwnie i o tym, e w przyszoci te same uczucia nie bd ju ci sprawia problemw. Za pomoc tych szeciu prostych krokw moesz opanowa dosownie kad emocj, ktra pojawi si w twoim yciu. Jeli bdziesz musia radzi sobie z tym samym problemem kilka razy, metoda ta pomoe ci zidentyfikowa gotowy ju wzorzec i zmieni negatywne emocje w bardzo krtkim czasie. Dlatego wanie powiniene wiczy metod szeciu krokw. Jak wszystkie inne nowoci, moe by to pocztkowo uciliwe. Ale im czciej bdziesz po ni siga, tym atwiej bdzie ci j stosowa i bardzo szybko przekonasz si, e moesz doskonale kierowa samym sob nawet w terenie, ktry poprzednio uzna wae za emocjonalne pole minowe. Pamitaj, e najlepiej zaradzi emocjom w chwili, kiedy si po raz pierwszy pojawi. O wiele trudniej przerwa wzorzec emo cjonalny, ktry ju w peni si rozwin. Zo najlepiej tumi w za rodku. Wykorzytuj wic t metod, kiedy tylko odbierzesz wez wanie do dziaania, a szybko spostrzeesz, e moesz sobie pora dzi ze wszystkimi emocjami.
Znajd w sobie entuzjazm i przystp do dziaania

Postawie ju pi pierwszych krokw. Zidentyfikowae swoje prawdziwe uczucie oraz nazwae je waciwie. Wzbudzie w sobie ciekawo i odkrye, jakie jest rzeczywiste znaczenie tego uczucia oraz jakie pyn z niego wnioski na przyszo. Znalaze sposb zaradzenia sytuacji poprzez powtrzenie dziaa,
DZIESI WEZWA DO DZIAANIA

Za pomoc metody szeciu krokw moesz poradzi sobie z wie loma emocjami. Ale aby zapobiec koniecznoci uywania tej metody, by moe bdziesz chcia dokadnie zrozumie poyty-
336
337
wne wiadomoci przekazywane ci przez kad z emocji, zanim wasny umys przele ci wezwanie do dziaania. Na kilku najbli szych kartkach znajdziesz rozwaania dotyczce emocji, ktrych wikszo ludzi usiuje unika. Ty jednak powiniene je wykorzy stywa, by skoni si do dziaania. Samo przeczytanie listy sygnaw wzywajcych ci do dziaania jeszcze nic nie da. Musisz cigle wykorzystywa t wiedz, aby mc pniej zebra tego owoce. Proponuj wic, aby przeczyta t cz rozdziau kilka razy, podkrelajc wszystkie informacje, ktre s dla ciebie wyjtkowo wane. Nastpnie wypisz wszystkie dziesi sygnaw na maej kartce, ktr zawsze moesz mie przy sobie. Spogldajc na t kartk, cigle przypominaj sobie, co dany sygna oznacza w twoim wypadku i do jakich dziaa ci wzywa. Moesz t list umieci na przykad w samochodzie. Wtedy nie tylko bdziesz mg na ni czsto zerka, ale te, kiedy utkniesz w korku, zamiast wpada w zo, patrzc na ni przypomnisz sobie 0 pozytywnym charakterze przekazw, ktre otrzymujesz. Zacznijmy od najczciej spotykanego wezwania do dziaania. 1. DYSKOMFORT. Emocje wprawiajce nas w ze samo poczucie nie s wyjtkowo intensywne, ale sprawiaj, e zaczy namy czu si nieswojo i nabieramy cigego poczucia, e co nie jest w porzdku. Komunikat: NUDA, ZNIECIERPLIWIENIE, NIEPEWNO, STRESS LUB DROBNE ZAKOPOTANIE PRZEKAZUJ CI WIADO MO, E CO JEST NIE TAK. By moe twj sposb postrze gania zjawisk zewntrznych lub podejmowane przez ciebie dzia ania nie przynosz rezultatw, ktre chcesz osign. Rozwizanie: Z uczuciem dyskomfortu mona sobie poradzi bardzo atwo: 1. WYKORZYSTAJ UMIEJTNOCI, KTRE POSIA DE JU PO LEKTURZE TEJ KSIKI, ABY ZMIENI STAN, W KTRYM SI ZNAJDUJESZ, 2. OKREL JASNO, CZEGO CHCESZ, a nastpnie 3. PODEJMIJ ODPOWIEDNIE DO TEGO DZIAANIA. SPRBUJ PODEJ DO WSZYSTKIEGO TROCHC INACZEJ I SPRAWD, CZY W TEN SPOSB BDZIESZ MG ZMIE-
NI SWOJE ODCZUCIA W DANEJ SPRAWIE I/LUB OSI GANE REZULTATY. Podobnie jak wszystkie emocje, poczucie dyskomfortu bdzie narasta, jeli nie podejmiesz dziaa majcych mu zaradzi. Syg na ten z pewnoci powoduje cierpienie, ale przewidywanie mo liwych z tego powodu w przyszoci problemw jest z pewno ci o wiele bardziej bolesne ni odczuwane przez ciebie uczucie niepokoju. Musisz pamita, e wyobrania moe podsuwa nam dowiadczenia wielokrotnie gorsze od tych, ktre kiedykolwiek maj szans zdarzy si nam naprawd. Szachici i onierze znaj z pewnoci to powiedzenie: Groba ataku jest o wiele gorsza ni sam atak." Kiedy zaczynamy przewidywa czekajce nas cierpienia, zwaszcza te bardzo due, przyczyniamy si do powstawania kolejnego wezwania do dziaania, ktrym jest... 2. STRACH. Uczucie strachu obejmuje wszystkie emocje, od nieznacznego poziomu niepewnoci i obaw a po bardzo silne zmartwienie, lk, a nawet przeraenie. Strach rwnie czemu suy i przekazywany przeze komunikat jest prosty.
HAGAR STRASZNY
Komunikat: STRACH JEST PO PROSTU PRZEWIDYWANIEM, E MUSIMY SI PRZYGOTOWA DO CZEGO, CO MA SI NIEDUGO WYDARZY. Mona tu uy hasa skautw: BD GOTW." Musimy albo przygotowa si do poradzenia sobie z jak sytuacj, albo zrobi co, by j zmieni. Tragedia polega na tym, e wikszo ludzi albo usiuje sobie wmwi, e nie odczuwa strachu, albo te zaczyna si w nim pawi. adne z tych dziaa nie stanowi waciwej reakcji na komunikat prze-
338
339
kazywany przez strach, wic zaczyna on ci coraz bardziej prze ladowa, usiujc w ten sposb dostarczy ci swoj wiadomo. Nie moesz podda si strachowi i zacz myle o najgorszym moliwym rozwoju wypadkw ani te nie wolno ci udawa, e go nie ma. Jedno i drugie intensyfikuje bowiem negatywne emocje. Rozwizanie: ZASTANW SI DOBRZE NAD TYM, CZEGO SI BOISZ, I OCE, CO MUSISZ ZROBI, ABY SI DO TEGO PRZYGOTOWA. OPRACUJ DZIAANIA, KTRE MUSISZ PODJ, ABY JAK NAJLEPIEJ PORADZI SOBIE Z SYTU ACJ, KTRA BUDZI TWJ LK. Czasem strach pozostaje, cho zrobilimy ju wszystko, co moliwe, aby si przygotowa do czekajcej nas trudnej sytuacji. Wtedy musisz zastosowa ANTIDOTUM PRZECIW STRA CHOWI: MUSISZ PODJ DECYZJ, E WIERZYSZ W SIE BIE. To jedyne, co ci pozostao, kiedy wyczerpae ju wszelkie inne sposoby przygotowania si do tego, czego si obawiasz. Poza tym, rzeczy, ktrych si boimy, najczciej si nie zdarzaj. Gdyby jednak miay si zdarzy, moesz dozna uczucia znanego jako... 3. BL. Jeli w ogle jest uczucie, ktre wydaje si domi nowa w relacjach midzy ludmi, zarwno osobistych, jak i za wodowych, to jest to wanie uczucie blu. BL WYWOY WANY JEST NAJCZCIEJ POCZUCIEM UTRATY CZEGO. Kiedy ludzie czuj bl, czsto wal wok siebie na olep. Ty jednak powiniene si zastanowi nad komunikatem, ktry przekazuje ci ten sygna. Komunikat: KOMUNIKAT PRZEKAZYWANY PRZEZ BL BRZMI: TWOJE OCZEKIWANIE LUB OCZEKIWANIA NIE ZOSTAY SPENIONE. Czsto emocje te rodz si w nas, kiedy oczekiwa limy na przykad, e kto dotrzyma sowa, a tak si nie stao (pojawiaj si one nawet wtedy, gdy nie poinformowae tego kogo o swoich oczekiwaniach, na przykad nie powiedziae, e chcesz, aby wasza rozmowa zostaa tylko midzy wami). W tym wypadku odczuwasz utrat prywatnoci i intymnoci w stosunkach z t osob, a moe nawet utrat zaufania. Wanie to poczucie straty powoduje bl.
Rozwizanie: 1. MUSISZ ZROZUMIE, E W RZECZYWISTOCI NAJ PRAWDOPODOBNIEJ NICZEGO NIE STRACIE. PO WINIENE TE ZDA SOBIE SPRAW Z FAKTU, E TAK NAPRAWD DOPIERO MUSISZ CO STRACI: FASZY WE PRZEKONANIE, e konkretna osoba prbuje ci zrani. Moe zupenie nie zdaje sobie sprawy z wpywu swoich dziaa na twoje ycie. 2. Powi chwil na ponown ocen sytuacji. ZADAJ SOBIE PYTANIE: CZY NAPRAWD DOZNAEM JAKIEJ STRA TY? A MOE OCENIAM SYTUACJ ZBYT POCHOPNIE? 3. TRZECIM ROZWIZANIEM, KTRE MOE CI PO MC POZBY SI POCZUCIA BLU, JEST SPOKOJNE I ODPOWIEDNIE DO SYTUACJI POINFORMOWANIE O NIM OSOBY, KTRA STAA SI JEGO PRZYCZYN. Powiedz po prostu: Tamtego dnia, kiedy wydarzyo si to a to, odebraem ca sytuacj jako dowd na to, e zupenie ci na niczym nie zale y. Czuj si teraz, jakbym co straci. Czy moesz mi wyjani, jak byo naprawd?" Bardzo czsto przekonujemy si, e na skutek zmiany naszego sposobu komunikowania si z innymi i dokadnego wyjanienia, co naprawd si dzieje, bl znika niemal natychmiast. Jeli jednak nie prbujemy mu zaradzi, bl nasila si i prze ksztaca w... 4. ZO. Emocje zoci obejmuj wszystkie stany od nie wielkiej irytacji, po pretensje, zo, oburzenie, wcieko i furi. Komunikat: ZO PRZEKAZUJE NAM KOMUNIKAT, E KTRA Z TWOICH YCIOWYCH REGU LUB ZASAD ZOSTAA ZAMANA ALBO PRZEZ KOGO INNEGO, ALBO PRZEZ CIEBIE SAMEGO. (Wicej na ten temat w rozdziale szesnastym.) Kiedy otrzymasz ten komunikat, musisz pamita, e uczucie gniewu moesz zmieni w jednej chwili. 1. ZROZUM, E MOGE CAKOWICIE LE ZINTER PRETOWA CA SYTUACJ, E TWOJA ZO NA KOGO, KTO ZAMA TWOJE ZASADY, MOE PO PROS TU WYNIKA Z FAKTU, E NIE WIEDZIA ON, CO JEST
340
341
DLA CIEBIE NAJWANIEJSZE (nawet jeli jeste przekonany, e powinien to wiedzie). 2. ZROZUM, E CHOBY TEN KTO RZECZYWICIE ZAMA TWOJE ZASADY, ZASADY TE NIE MUSZ PRZECIE BY JEDYNYMI SUSZNYMI", nawet jeli masz do nich a tak silny stosunek emocjonalny. 3. ZADAWAJ SOBIE LEPSZE PYTANIA, JAK NA PRZY KAD: CZY TEN KTO SZANUJE MNIE I DBA O MNIE?" PRZERWIJ WZORZEC ZOCI PYTAJC SI: CZEGO MO G SI Z TEGO WSZYSTKIEGO NAUCZY? W JAKI SPO SB MOG POWIEDZIE TEJ OSOBIE O TYM, JAK WA NE S DLA MNIE MOJE ZASADY? W JAKI SPOSB SPRA WI, BY W PRZYSZOCI ZAMIAST AMANIA ZASAD OTRZYMA OD NIEJ POMOC?" JELI JESTE ZY, ZMIE na przykad SPOSB POSTRZE GANIA SYTUACJI - moe ten kto naprawd nie zna twoich zasad. Moesz te ZMIENI SWOJE POSTPOWANIE, powiedz po prostu jasno, o co ci chodzi: To tajemnica. Obiecaj mi, prosz, e nikomu o tym nie powiesz. To dla mnie bardzo wane." Ciga zo lub niemono sprostania wasnym zasadom i oczekiwaniom prowadzi wielu ludzi do stanu, ktry znany jest jako... 5. FRUSTRACJA. Uczucie to moe do nas przychodzi z wielu kierunkw. Ilekro czujemy si osaczeni przez wydarzenia dnia codziennego, ilekro nie otrzymujemy adnych nagrd, cho z tak wielkim wysikiem usiujemy je zdoby, dowiadczamy uczucia frustracji. Komunikat: KOMUNIKAT PRZEKAZYWANY PRZEZ FRUSTRACJ JEST BARDZO INTRYGUJCYM SYGNAEM. INFORMU JE BOWIEM, E WEDUG TWOJEGO WASNEGO ROZU MU MGBY RADZI SOBIE O WIELE LEPIEJ, NI CZY NISZ TO OBECNIE. Frustracja bardzo rni si od rozczarowa nia, ktre sygnalizuje, e jest w twoim yciu co, czego bardzo chcesz, lecz nigdy nie osigniesz. W odrnieniu od rozczarowa nia FRUSTRACJA JEST OZNAK BARDZO POZYTYWN. Oznacza ona, e rozwizanie twoich problemw znajduje si w zasigu rki, ale obecnie nad tym nie pracujesz i aby osign
swoje cele, musisz zmieni swoje zachowanie. Jest dla ciebie sygnaem, by sta si bardziej elastyczny! Jak radzi sobie z frustracj? Rozwizanie: 1. ZROZUM, E FRUSTRACJA JEST TWOIM PRZYJA CIELEM, I ZRB WSZYSTKO, ABY ZNALE INNE SPO SOBY OSIGNICIA TWOICH CELW. Jak moesz sta si bardziej elastyczny? 2. ZDOBD WIEDZ NA TEMAT INNYCH SPOSO BW RADZENIA SOBIE Z T SAM SYTUACJ. Poszukaj sobie jakiego wzoru do naladowania, kogo, kto znalaz sposb na osignicie tego, co chcesz osign ty. Popro t osob o rad, jak moesz skutecznie zdoby podane rezultaty. 3. DOSTRZE WIELK MOTYWACJ PYNC Z FAKTU, E TO, CZEGO SI NAUCZYSZ, POMOE CI NIE TYLKO DZISIAJ, LECZ RWNIE W PRZYSZOCI. UWIERZ, E NIE WYMAGA TO WIELE CZASU I WYSI KU, A DAJE DUO RADOCI. O wiele bardziej rujnujce od frustracji jest... 6. ROZCZAROWANIE. Rozczarowanie moe spowodowa wielkie spustoszenie, jeli szybko sobie z nim nie poradzisz. Rozczarowanie to niszczce poczucie, e kto lub co ci zawiodo albo e bdzie ci czego brakowao ju do koca ycia. Rozcza rowanie to wszystko, co sprawia, e czujesz si smutny lub poko nany, poniewa spodziewae si czego wicej. Komunikat: ROZCZAROWANIE INFORMUJE CI, I TWOJE OCZEKIWANIA - CEL, NA KTRYM NAPRAWD CI ZALEAO - NAJPRAWDOPODOBNIEJ NIGDY SI NIE SPENI, WIC CZAS NAJWYSZY, ABY ZMIENI OCZEKIWANIA I DOSTOSOWA JE DO SYTUACJI ORAZ NATYCHMIAST PODJ DZIAANIA PROWADZCE DO OSIGNICIA NOWEGO CELU. Rozwizanie: 1. NATYCHMIAST ZASTANW SI NAD WNIOSKA MI PYNCYMI Z CAEJ SYTUACJI, KTRE MOGYBY W PRZYSZOCI POMC OSIGN TO, NA CZYM TAK BARDZO CI ZALEAO.
342
343
2. WYZNACZ SOBIE NOWY CEL, CO BARDZIEJ JESZ CZE INSPIRUJCEGO, CO, CO POZWOLI CI POCZYNI NATYCHMIASTOWE POSTPY. 3. ZROZUM, E BY MOE TWOJE SDY S PRZED WCZESNE. Czsto problemy, ktre powoduj nasze rozczarowa nie, s tymczasowe, podobnie jak problemy Billy'ego Joela opisane w rozdziale drugim. MUSISZ ZAWSZE PAMITA, IZ CZEKANIE ZESANE NAM PRZEZ BOGA NIE OZNA CZA ODMOWY. Moe po prostu znajdujesz si w przedsionku. Czsto ludzie sami powoduj wasne rozczarowania, budujc cakowicie nierealne oczekiwania. Jeli dzi zakopiesz w ziemi nasiona, nie moesz wraca jutro w to samo miejsce z nadziej, e zobaczysz kwitnce kwiaty. 4. Czwartym sposobem pozwalajcym poradzi sobie z roz czarowaniem jest ZROZUMIENIE, E YCIE TOCZY SI DALEJ, I UZBROJENIE SI W CIERPLIWO. RAZ JESZ CZE DOKADNIE OCE SWOJE CELE I ZACZNIJ PRACO WA NAD SKUTECZNIEJSZYM NI DOTYCHCZAS PLA NEM, KTRY CI DO NICH DOPROWADZI. 5. Najskuteczniejszym antidotum przeciw rozczarowaniu jest PODTRZYMYWANIE W SOBIE POZYTYWNYCH OCZEKI WA NA PRZYSZO, BEZ WZGLDU NA TO, CO MIA O MIEJSCE W PRZESZOCI. Skrajne rozczarowanie zwykle wyraa si poczuciem winy. 7. WINA. Poczucie winy, wyrzuty sumienia, al, e co si zrobio albo czego nie zrobio, nale do emocji, ktrych ludzie najbardziej unikaj. I bardzo dobrze. Uczucia te powoduj wielkie cierpienie, ale rwnie i one maj do spenienia wane zadanie. Komunikat: POCZUCIE WINY INFORMUJE CI, E ZAMAE KTR ZE SWOICH NAJWANIEJSZYCH ZASAD I NA TYCHMIAST MUSISZ CO ZROBI, BY NIE POWTRZY O SI TO NIGDY WICEJ. Jak sobie pewnie przypominasz z rozdziau szstego, lewarowanie powstaje, gdy czymy z czym olbrzymie cierpienie. Jeli kto poczy z jakim zachowaniem dostatecznie duo cierpienia, w kocu zmieni swoje postpowanie. Najskuteczniejsz dwigni jest cierpienie, ktre zadajemy sobie
sami, cho dla wielu ludzi poczucie winy jest wanie dwigni. Jednak niektrzy prbuj sobie z nim poradzi, tamszc je w so bie. Niestety, najczciej to nie pomaga. Poczucie winy wraca, silniejsze ni poprzednio. Drug skrajnoci jest poddanie si i pogrenie w poczuciu wasnej winy. Zaczynamy akceptowa cierpienie i wyuczon przez dowiadczenie bezradno. Ale nie taki jest cel poczucia winy. Ma nas ono poderwa do dziaania, ma pomc w dokony waniu zmian. Czsto ludzie nie chc tego zrozumie i pozwalaj sobie na tak olbrzymie wyrzuty sumienia, e do koca ycia czuj si gorsi. I znw, nie taki jest komunikat przekazywany nam przez poczucie winy. Ma ono sprawi, by unika okrelonych zachowa w przekonaniu, e prowadz one do wyrzutw sumienia. Jeli jednak zamae ju swoje zasady, ma ono przysporzy ci tak wielkiego cierpienia, by nigdy wicej ich nie ama. Tak wic kiedy zastanowisz si nad zachowaniem, ktre sprawio ci taki bl, kiedy szczerze poczujesz si winny, id dalej! Rozwizanie: 1. PRZYZNAJ SAM PRZED SOB, E ZAMAE JEDN ZE SWOICH NAJWANIEJSZYCH ZASAD POSTPOWANIA. 2. DOKONAJ POSTANOWIENIA, E NIGDY WICEJ TO SI NIE POWTRZY WYOBRA SOBIE, JAK INACZEJ MGBY PORADZI SOBIE Z T SYTUACJ, GDYBY MG COFN CZAS. WYOBRA SOBIE SWOJE ZACHO WANIE, KTRE NIE AMAOBY ADNYCH ZASAD. Kiedy postanowisz, e nigdy wicej nie pozwolisz sobie na takie postpowanie jak poprzednio, masz pene prawo, by prze sta si czu winnym. Poczucie winy spenio bowiem swoje zadanie i nakonio ci, do przestrzegania regu w przyszoci. Wykorzystaj je, ale nigdy si w nim nie pograj! Niektrzy ludzie niszcz si umysowo i emocjonalnie, poniewa nieustan nie ami reguy, ktre sobie wyznaczyli w kadej dosownie dziedzinie ycia. Wikszo z nich popada w stan emocjonalny, ktry znany jest jako... 8. NISKA SAMOOCENA. To poczucie braku wartoci po jawia si, ilekro nie potrafimy zrobi czego, co we wasnej opinii powinnimy umie. Problem polega oczywicie na tym,
344
345
e czsto kierujemy si bdnymi zasadami ustalania, czy jestemy gorsi od innych, czy nie. Najpierw jednak musisz si dowiedzie, jakie przesanie nios ze sob te emocje. Komunikat: OBECNIE NIE POSIADASZ UMIEJTNOCI, KTRE POZWALAYBY CI WYKONA DANE ZADANIE. KOMU NIKAT WIC BRZMI, E POTRZEBUJESZ WICEJ WIADO MOCI, LEPSZEGO ZROZUMIENIA SYTUACJI, LEPSZYCH NARZDZI, WACIWSZEJ STRATEGII ALBO WIKSZEJ PEWNOCI SIEBIE. Rozwizanie: 1. PO PROSTU ZADAJ SOBIE PYTANIE: CZY TO NA PRAWD ODPOWIEDNIE UCZUCIE W TEJ KONKRETNEJ SYTUACJI? CZY RZECZYWICIE DO NICZEGO SI NIE NADAJ, CZY TE JEST TO TYLKO MJ SPOSB PO STRZEGANIA ZJAWISK ZEWNTRZNYCH?" Moe zwyczaj nie wmwie sobie, e aby zyska poczucie wasnej wartoci, musisz wyj na estrad i zataczy lepiej ni Michael Jackson? To z pewnoci byaby niewaciwa ocena sytuacji. JELI TWOJE EMOCJE S UZASADNIONE, OZNACZA TO, E MUSISZ ZNALE JAKI SPOSB, KTRY PO ZWOLI CI DZIAA LEPIEJ NI DOTYCHCZAS. Rwnie i w takim wypadku rozwizanie jest oczywiste: 2. ILEKRO MASZ POCZUCIE BRAKU WARTOCI, DOCE JE JAKO ZACHT DO PRACY NAD SOB. Przy pominaj sobie, e nie jeste doskonay i wcale nie musisz by. Kiedy to zrozumiesz, zaczniesz odczuwa wasn warto z chwil, gdy postanowisz nieustannie doskonali siebie w kon kretnej dziedzinie. 3. ZNAJD WZR, KOGO, KTO ODNOSI JU SUKCESY W DZIEDZINIE, W KTREJ TY CZUJESZ SI NIEDOWAR TOCIOWANY, I ZACZNIJ SI OD NIEGO UCZY. Sam proces podejmowania decyzji o doskonaleniu swoich umiejtnoci w jakiej dziedzinie ycia i osignicie najdrobniejszych nawet postpw zmieni osob z nisk samoocen w kogo, kto si po prostu uczy. To bardzo istotna zmiana, poniewa kto, kto odczuwa niedobr wasnej wartoci, zwykle wpada w puapk wyuczonej bezradno ci i zaczyna widzie rdo kadego problemu w sobie samym.
Gdyby tak pomyla, nie mgby chyba bardziej si myli. Do niczego si nie nadajesz? Moesz mie zbyt ma wiedz, moesz nie posiada wystarczajcych umiejtnoci, ale z pewnoci nie oznacza to, e si do niczego nie nadajesz. Potencja pozwalajcy ci zdoby perfekcj w kadej dziedzinie jest w tobie teraz i bdzie zawsze. Kiedy zaczynamy czu, e nasze problemy s cige i zbyt dla nas powane albo e mamy do zrobienia o wiele wicej, ni moemy sobie wyobrazi, znaczy to, e zmierzamy do ulegania emocjom znanym jako... 9. PRZYTOCZENIE LUB PRZECIENIE. Smutek, depresja i bezradno s zwykle wyrazem poczucia przytoczenia lub przecienia. Smutek przychodzi, kiedy zaczynasz odczuwa, e co, co si wydarzyo, nie niesie ze sob adnych pozytywnych znacze albo e twoje ycie ulego negatywnemu wpywowi ludzi, wydarze i si znajdujcych si poza twoj kontrol. Ludzie znajdujcy si w tym stanie zaczynaj si czu przytoczeni i czsto nabieraj przekonania, e nic nie moe zmieni ich sytu acji, e problem jest zbyt wielki na ich siy, zbyt rozlegy i ma rdo w nich samych. Wpadaj oni w takie stany emocjonalne, kiedy ich percepcja wiata przekonuje ich, e dzieje si na nim zbyt wiele rzeczy, by mogli je wszystkie ogarn. Wtedy przytaczajce wydaje si tempo, liczba albo intensywno doznawanych wrae. Komunikat: Komunikat przekazywany ci przez te emocje brzmi, e MUSISZ RAZ JESZCZE ZASTANOWI SI NAD TYM, CO JEST DLA CIEBIE NAJWANIEJSZE W OKRELONEJ SY TUACJI. Powodem, dla ktrego odczuwasz przecienie, jest fakt, e usiujesz zrobi zbyt wiele na raz i prbujesz wszystko zmieni z dnia na dzie. Poczucie przecienia niszczy wicej ludzi ni jakiekolwiek inne emocje. Rozwizanie: 1. ZDECYDUJ, NA CZYM SPORD WSZYSTKICH WYKONYWANYCH OBECNIE RZECZY MUSISZ SI KO NIECZNIE SKONCENTROWA, CO JEST DLA CIEBIE W DANEJ CHWILI NAJWANIEJSZE. 2. WYPISZ WSZYSTKIE CELE, KTRYCH OSIGNI CIE JEST DLA CIEBIE NAJWANIEJSZE, A NASTPNIE
346
347
U JE WEDUG HIERARCHII WANOCI. Ju samo wy pisanie ich na papierze da ci wraenie panowania nad sytuacj. 3. ZAJMIJ SI PIERWSZ POZYCJ NA SWOJEJ LICIE I PODEJMUJ DZIAANIA TAK DUGO, JAK DUGO NIE OSIGNIESZ CELU. Kiedy tylko opanujesz t pierwsz dziedzin, nabierzesz impetu. Twj umys zacznie dostrzega, e sytuacja nie jest beznadziejna, problemy nie s wieczne, a ty sam nie jeste przeciony i zawsze znajdziesz jakie rozwizanie. 4. KIEDY POCZUCIE PRZECIENIA ZACZNIE SAB N I ODCZUJESZ PEWN ULG, ZACZNIJ KONCEN TROWA SI NA TYM, NAD CZYM MOESZ ZAPANO WA. Uwierz, e musi w tym wszystkim tkwi jakie pozyty wne znaczenie, nawet jeli jeszcze go nie potrafisz dostrzec. Nasza samoocena czsto powizana jest z nasz zdolnoci panowania nad otoczeniem. JELI WYDAJE NAM SI, E RO DOWISKO STAWIA NAM ZBYT DUE I ZBYT LICZNE WYMAGANIA, BDZIEMY OCZYWICIE CZULI SI PRZE CIENI. JEDNAK DYSPONUJEMY SI, KTRA POZWALA NAM TO ZMIENI. Moemy po prostu skupi si na tych obszarach, ktre w peni kontrolujemy, i przesta robi wszystko na raz. Uczuciem, ktrego wszyscy chyba boimy si najbardziej, jest poczucie odcicia, czyli... 10. SAMOTNO. W kategorii tej mieci si wszystko, co sprawia, e czujemy si sami, odcici od reszty wiata i ludzi. Czy kiedykolwiek czue si naprawd samotny? Myl, e nie ma na wiecie czowieka, ktry nie doznaby tego uczucia. Komunikat: SAMOTNO PRZEKAZUJE CI INFORMACJ, E POTRZEBUJESZ KONTAKTW Z INNYMI LUDMI. Jednak co ten komunikat oznacza? Ludzie czsto przyjmuj, e oznacza kontakty seksualne. I zwykle powoduje to ich rozczarowanie, poniewa pniej czuj si rwnie samotni. Rozwizanie: 1. ROZWIZANIEM PROBLEMU SAMOTNOCI JEST ZROZUMIENIE FAKTU, E W KADEJ CHWILI MOESZ NAWIZA Z KIM JAKI KONTAKT I W TEN SPOSB SKOCZY Z SAMOTNOCI. Dobrzy ludzie s wszdzie.
2. ZIDENTYFIKUJ RODZAJ KONTAKTW, KTRYCH POTRZEBUJESZ. Czy s to kontakty intymne? Moe po pro stu potrzebujesz przyjani, kogo, kto ci wysucha, z kim moesz rozmawia i mia si. Musisz po prostu odkry, jakie s twoje prawdziwe potrzeby. 3. NIE ZAPOMINAJ, E POCZUCIE SAMOTNOCI MA TE I DOBRE STRONY, OZNACZA BOWIEM, E NAPRAW D ZALEY CI NA LUDZIACH I CHCESZ Z NIMI BY. Musisz jedynie natychmiast okreli rodzaj kontaktw, ktrych ci brakuje, i z miejsca przystpi do dziaania, aby je nawiza. 4.1 WTEDY OD RAZU PODEJMIJ STARANIA, BY SPOT KA KOGO I SI Z NIM ZWIZA. Tak wanie wyglda pena lista sygnaw, ktre s dla ciebie wezwaniem do dziaania. Jak sam si przekonae, kade z tych uczu niesie ze sob si i wezwanie, by zmieni albo faszywe postrzeganie zewntrznych zjawisk, albo niewaciwe dziaanie, to jest sposb komunikowania si z innymi, albo sposb postpo wania. Pamitaj, e bdziesz mg w peni wykorzysta t list do piero, gdy przeczytasz j kilkakrotnie. Za kadym razem szukaj i zaznaczaj w tekcie pozytywne komunikaty, ktre daje ci kade z tych wezwa, oraz rozwizania, ktre bdziesz mg wyko rzysta w przyszoci. Niemal wszystkie negatywne emocje maj swoje rdo w ktrej z tych dziesiciu kategorii albo w ich po chodnych. Moesz sobie jednak poradzi z kad z nich za po moc metody szeciu krokw: zainteresuj si przekazywanym ci przez nie komunikatem i odkryj pozytywne znaczenia, ktre ze sob niesie.
Musimy uprawia wasny ogrd

VOLTAIRE
Wyobra sobie swj umys, emocje i ducha jako wielki ogrd. Aby uzyska obfite zbiory, trzeba sia mio, ciepo i uznanie, a nie rozczarowanie, zo czy strach. Zacznij myle o wezwa niach do dziaania jak o chwastach w twoim ogrodzie. Chwasty
348
349
s przecie wezwaniem do dziaania, nieprawda? Przekazuj ci one nastpujcy komunikat: Musisz cos z tym zrobi. Musisz je wy rwa, aby zyska miejsce dla lepszych, zdrowych rolin." Uprawiaj wic w swoim ogrodzie tylko te roliny, ktre chcesz tam mie, a chwasty wyrywaj natychmiast, jak tylko si pojawi. Pozwl mi teraz zaoferowa ci nasiona uczu, ktre moesz zasi a w swoim ogrodzie. Jeli bdziesz o nie dba, skupiajc si kadego dnia tylko na tych emocjach, ktre chcesz odczuwa, osigniesz prawdziw wielko. Ziarna te przynosz ycie, ktre kwitnie i wyko rzystuje najwiksze moliwoci. Obejrzyj wic teraz te ziarna i dostrze, e kade z nich jest antidotum przeciw wszystkim negatywnym emocjom, ktrych by moe dotychczas si obawiae.
bardziej uduchowionymi emocjami, ktre poprzez myli i czyny pozwalaj mi wyraa mio i podzikowanie za wszystkie dary otrzymane od ycia, od ludzi lub zdobyte wasnym dowiadcze niem. Zycie w tym stanie emocjonalnym da ci wicej si ni ktrakol wiek inna ze znanych mi rzeczy. Podtrzymywanie tych uczu oznacza podtrzymywanie ycia. ycia z postaw wdzicznoci. 3. CIEKAWO. Jeli naprawd chcesz si w yciu rozwi ja, sta si tak ciekaw wszystkiego jak dziecko. Dzieci wiedz, jak si zastanawia i dziwi - dlatego s tak przedsibiorcze. JELI CHCESZ WYLECZY NUD, ROZWI W SOBIE CIEKAWO. KIEDY JESTE CIEKAWY, NIC NIE JEST ANI NUDNE, ANI TRUDNE. Dzieje si to automatycznie - po pro stu chcesz si uczy. Kultywuj w sobie ciekawo, a ycie stanie si cig nauk radoci. 4. PODNIECENIE I PASJA. Te dwie emocje mog doda barw dosownie wszystkiemu. Pasja potrafi zmieni najwikszy problem w niewiarygodn okazj. PASJA DYSPONUJE NIE OKIEZNAN SI, KTRA POSUWA YCIE NAPRZD W NIGDY WCZENIEJ NIE SPOTYKANYM TEMPIE. Para frazujc sowa Benjamina Disraelego - czowiek jest prawdzi wie wielki, kiedy kieruje si w yciu pasj. Jak zdobywamy" pasj? W ten sam sposb, w jaki odnajdujemy w sobie mio, ciepo, uznanie, wdziczno i ciekawo: POSTANAWIAMY J POCZU! Wykorzystaj swoje ciao: mw szybciej, przed stawiaj sobie w umyle ywsze obrazy, rusz swoje nogi w tym kierunku, w ktrym chcesz zmierza. Nie ograniczaj si tylko do siedzenia i wiecznego zastanawiania si. Nie moesz by przepeniony pasj, kiedy siedzisz za swoim biurkiem, oddychasz pytko i ledwie co mwisz. 5. DETERMINACJA. Wszystkie opisane wyej emocje s bezcenne, ale jest jedna, ktr koniecznie musisz posiada, jeli chcesz tworzy w yciu jakiekolwiek wartoci. Ona wanie b dzie ci dyktowa sposb reagowania na zniechcenie, rozczaro wanie, problemy i smutki. DETRMINACJA SPRAWIA, E WIATO PODJTEJ DECYZJI NIE OLEPIA CI, LECZ
DZIESI EMOCJONALNYCH SKADNIKW SIY

1. MIO I CIEPO. Cige wyraanie mioci potrafi roztopi kad negatywn emocj, ktra zjawi si na naszej drodze. Jeli kto jest na ciebie zy, z atwoci wyrazisz mu w zamian mio, wczajc do swoich podstawowych przekona przepikne zdanie z ksiki A Course in Miracles (Nauka czynienia cudw): KADA PRBA POROZUMIENIA SI JEST ALBO PEN MIOCI ODPOWIEDZI, ALBO WOANIEM O POMOC." Jeli wic kto przychodzi do ciebie w stanie zoci albo cierpie nia, a ty odpowiesz mu mioci i ciepem, jego emocje opadn i w kocu si zmieni.
Gdyby tylko potrafi wystarczajco kocha, byby najsilniejszym czowiekiem na wiecie.

EMMET FOX
2. UZNANIE I WDZICZNO. Jestem przekonany, e wszystkie pozytywne uczucia w ten czy inny sposb wyraaj mio. Wdziczno i uznanie s w moim przewiadczeniu naj-
350
35 1
OWIETLA TWOJ DROG. Jeli chcesz schudn, przebi si przez list koniecznych telefonw albo regularnie robi cokol wiek, nie pomoe ci zaganianie si" do pracy. Pomoe nato miast wprowadzenie si w stan determinacji. Kade twoje dziaanie bdzie miao pocztek z tego wanie rda i automatycznie bdziesz robi wszystko, co konieczne, aby osign swj cel. Dziaanie z determinacj oznacza podjcie stanowczej i konsek wentnej decyzji, odcicie wszystkich innych moliwoci.
e nie wspomn o odczuwaniu w yciu radoci. Trzcina, poniewa potrafi si ugina, przetrwa burz, ktra zamie potny db. Jeli bdziesz hodowa w swoim ogrodzie wszystkie wymie nione dotychczas uczucia, z pewnoci zakwitnie w nim te... 7. PEWNO I WIARA W SIEBIE Niezachwiana wiara daje takie poczucie pewnoci, jakie kady z nas chciaby mie. Je dynym sposobem pozwalajcym na cige poczucie pewnoci, nawet w sytuacjach zupenie dla nas nowych, jest sia wynikajca z naszej wiary. Wyobraaj sobie emocje, na ktre wanie w tej chwili zasugujesz, bd ich pewien. Gdybym ci spyta, czy jeste pewien, e potrafisz sobie zawiza buty, oczywicie odpo wiedziaby, e nie masz co do tego adnych wtpliwoci. Dlaczego? Tylko dlatego, e robie to ju tysice razy! wicz wic pewno i wiar, stosujc je nieustannie, a bdziesz zaskoczony korzycia mi, jakie przyniesie ci to w kadej dziedzinie ycia. Jeli masz nakoni si do zrobienia czego, musisz kulty wowa wiar i pewno, a nie strach. rdo tragedii wielu ludzi ley w tym, e unikaj robienia rnych rzeczy tylko dlatego, e $i boj. Z gry zakadaj, e co sprawi im przykro, martwi si na zapas. Pamitaj, e sekretem sukcesu wielu z najwikszych jest fakt, e gboko wierzyli w co, na co nie mieli adnych do wodw, adnych odniesie. Umiejtno dziaania w oparciu o wiar motywuje cay postp ludzkoci. Kolejnym uczuciem, ktrego dowiadczysz automatycznie, jeli bdziesz kultywowa wszystkie poprzednie, jest... 8. RADO. Kiedy dodaem rado do listy najwaniejszych dla mnie wartoci, ludzie mwili: Co si w tobie zmienio. Wydajesz si taki szczliwy!" Wtedy zrozumiaem, e cho wczeniej byem szczliwy, nie wyraaem tego swoj twarz! Jest wielka rnica midzy odczuwaniem szczcia w sobie \ wyraaniem radoci na zewntrz. Wesoo i rado wzmacnia j twoj samoocen, czyni ycie pogodniejszym i sprawiaj, e ludzie wok ciebie czuj si szczliwsi. Wesoo potrafi z wiel k si zwalcza uczucie strachu, zoci, frustracji, rozczarowania, depresji, winy i poczucie nieprzystosowania. Osigniesz ten stan w dniu, kiedy zrozumiesz, e bez wzgldu na to, co dzieje si
Determinacja jest wezwaniem budzcym ludzk wol.

ANTHONY ROBBINS
Za pomoc determinacji moesz osign wiele. Bez niej jeste skazany na frustracj i bezradno. Ch podejmowania wszys tkich koniecznych dziaa i prowadzenia ich mimo ogarniajcego nas strachu stanowi podstaw odwagi. Odwaga natomiast jest fundamentem, na ktrym powstaje determinacja. Rnica midzy odczuwaniem sukcesu i odczuwaniem przygnbienia polega na cigym wiczeniu emocjonalnego minia determinacji. Za pomo c caej swojej determinacji moesz z pewnoci zama kady negatywny wzorzec i zmieni podejcie do ycia. Dlaczego masz przebija si przez mur, skoro moesz si troch rozejrze i znale w nim furtk. Czasem jednak determinacja moe by ogranicze niem. Dlatego wanie musisz kultywowa w sobie rwnie... 6. ELASTYCZNO. Jeli posianie ktregokolwiek z nasion moe stanowi gwarancj sukcesu, to jest to wanie nasienie elastycznoci. Wszystkie wezwania do dziaania - a wic uczucia, ktre kiedy nazywae negatywnymi emocjami - s tak naprawd wezwaniem do wikszej elastycznoci! Wybr elastycznoci oznacza wybr szczcia. W caym twoim yciu z pewnoci pojawi si rzeczy, na ktre nie bdziesz mia adnego wpywu. Dlatego wanie umiejtno elastycznego zachowania si, zdol no przystosowania wasnych regu do sytuacji oraz elastyczno znacze przypisywanych poszczeglnym zjawiskom i wasnym dziaaniom zdecyduj o twoim ostatecznym sukcesie lub porace,
352
353
wok ciebie, przyjcie postawy innej ni rado w aden sposb nie polepszy twojej sytuacji. Poczucie radoci nie oznacza, e miejesz si cigle jak gupek albo e patrzysz na wiat przez rowe okulary i nie dostrzegasz adnych problemw. RADO OZNACZA, E JESTE M DRY, PONIEWA ZROZUMIAE, E JELI YJESZ W STANIE PRZYJEMNOCI TAK INTENSYWNEJ, I PO ZWALA CI ONA DAWA TO POCZUCIE INNYM WOK, MASZ DO SIY, BY PRZECIWSTAWI SI DOWOLNIE TRUDNEMU PROBLEMOWI NA SWOJEJ DRODZE. Kulty wuj wic w swoim ogrodzie rwnie rado, a nie bdziesz musia tak czsto otrzymywa bolesnych przecie wezwa do dziaania. Kultywowanie radoci bdzie atwiejsze, jeli zasiejesz ziar na witalnoci. 9. WITALNO. Zadbanie o t dziedzin twojego ycia jest spraw kluczow. Jeli nie dbasz o swoje ciao, trudniej ci cieszy si pozytywnymi emocjami. Zawsze wic dbaj o swoj sprawno fizyczn. Pamitaj, e wszystkie emocje docieraj do ciebie poprzez twoje wasne ciao. Jeli wic nie czujesz si najlepiej emocjonalnie, musisz zacz od sprawdzenia podstaw. Jak oddychasz? Ludzie znajdujcy si pod dziaaniem silnego stresu przestaj naleycie oddycha, w ten sposb osabiajc wasny organizm. Waciwy oddech jest jednym z podstawowych warunkw dobrego zdrowia. Kolejnym takim warunkiem jest posiadanie wystarczajcej iloci energii nerwowej. Jak to osign? Musisz pamita, e codzienne dziaania wyczerpuj twoj energi nerwow i, co oczywiste, musisz j uzupenia przez odpoczynek. A wanie? Ile godzin pisz? Jeli przesypiasz regularnie osiem do dziesiciu godzin, pisz za duo! Optymaln iloci snu dla niemal wszystkich ludzi jest sze do siedmiu godzin. Wbrew powszechnemu przekonaniu, brak ruchu nie oszczdza energii. Zwykle natomiast powoduje uczucie wielkiego zmczenia. Ludzki system nerwowy potrzebuje ruchu dla uzupeniania energii. W pewnym sensie zuywanie wielkiej iloci energii daje ci poczucie, e j masz. Kiedy si poruszasz, przez twj organizm przepywa zwikszona ilo tlenu i fizyczny poziom zdrowia wytwarza emocjonalne poczucie witalnoci.
ktre pomaga ci zwalczy dosownie kady problem w yciu.* MUSISZ WIC ZROZUMIE, E POCZUCIE WITALNO CI JEST CI ABSOLUTNIE NIEZBDNE I TRZEBA JE POD TRZYMYWA, ABY MC PORADZI SOBIE ZE WSZYS TKIMI INNYMI EMOCJAMI. Jest ono podstawowym rdem, z ktrego czerpiesz, dowiadczajc podniecenia i pasji. Kiedy twj ogrd peen jest tak wspaniaych rolin, moesz dzieli si swoim bogactwem z innymi. 10. DAWANIE. Pamitam, jak wiele lat temu przeywaem [jeden z najtrudniejszych okresw mojego ycia. Jechaem wtedy samochodem. Bya pna noc. Wci zadawaem sobie pytanie: Co musz zrobi, aby odmieni moje ycie?" I nagle zrozumia em co, co wywoao we mnie tak silne emocje, e musiaem natychmiast zatrzyma samochd na rodku drogi i zapisa w dzienniku nastpujce zdanie: SEKRETEM YCIA JEST DAWANIE." Nie znam w yciu wikszego bogactwa ni poczucie, e to, kim jeste, co, co powiedziae albo zrobie, dao korzy nie tylko tobie samemu, lecz w taki czy inny sposb wzbogacio dowiadczenie twoich bliskich albo nawet kogo, kogo zupenie nie znasz. Najblisze s mi historie ycia ludzi, ktrzy bez wzgl du na wszystko dbaj o innych, dziaaj dla ich dobra. Kiedy ogldaem musical Ndznicy, uja mnie posta Jeana Valjeana, poniewa by on tak dobrym czowiekiem i tak wiele chcia da innym. Poczucie dzielenia si z innymi powinnimy kultywowa codziennie. Codziennie powinnimy koncentrowa si nie tylko f|a nas samych, ale i na ludziach wok. Nie wpadnij jednak w puapk i nie prbuj ludziom dawa czegokolwiek wasnym kosztem. ODGRYWANIE MCZEN NIKA NIE DA CI PRAWDZIWEGO POCZUCIA WKADU W ZYCIE LUDZI. Jeli jednak bdziesz cigle dawa co sobie i innym, jeli bdziesz mg sobie powiedzie, e twoje ycie naczyo co nie tylko dla ciebie, poczujesz si zwizany ze
* Wicej informacji, jak podwyszy witalno fizyczn, znajdziesz W dziesitym rozdziale mojej ksiki Unlimited Power.
354
355
wiatem i zaznasz dumy, ktrej nie zapewni ci adne pienidze, nie da adna sawa ani adne osignicia. Poczucie wkadu w y cie innych jest najwiksz wartoci w twoim wasnym yciu. Wyobra sobie, o ile lepszy byby wiat, gdybymy wszyscy pie lgnowali w sobie to poczucie!
WEZWANIA DO DZIAANIA 1. DYSKOMFORT 2. STRACH 3. BL 4. ZO 5. FRUSTRACJA 6. ROZCZAROWANIE 7. WINA 8. NISKA SAMOOCENA 9. PRZECIENIE, PRZYTOCZENIE 10. SAMOTNO
EMOCJE SKADOWE SIY 1. MIO I CIEPO 2. UZNANIE I WDZICZNO 3. CIEKAWO 4. PODNIECENIE I PASJA 5. DETERMINACJA 6. ELASTYCZNO 7. PEWNO I WIARA W SIEBIE 8. RADO 9. WITALNO 10. DAWANIE
ZASZCZEPIAJ W SOBIE TE UCZUCIA CODZIENNIE i obserwuj, jak twoje ycie zacznie obfitowa w witalno, o ja kiej wczeniej nawet nie marzye'. Dla przypomnienia raz jeszcze podaj powyej dziesi wezwa do dziaania i dziesi emocji skadowych siy. Chyba nie mgbym przeceni wagi odbierania negatywnych emocji we waciwy sposb, czyli traktowania ich jako sygnay wzywajce nas do dziaania. Nie ma te ceny na pielgnowanie w sobie pozytywnych emocji. Czy pamitasz o maej kartce, na ktrej wypisae sobie wszystkie wezwania do dziaania? Zagldaj do niej kilka razy dziennie. Kiedy na ni pa trzysz, wiesz ju teraz, e pozytywne emocje stanowi skuteczne antidotum przeciw kademu z tych wezwa. Jeli odczuwasz niepokj, mio i ciepo uatwi ci pozby cie si go. Jeli si boisz, poczucie wdzicznoci natychmiast
wymiecie strach. Zastanw si, jak wiele moesz osign, jeli ca dostpn ci intensywno emocjonaln zuyjesz nie na strach, lecz na podniecenie i pasj! Frustracj mona przeama za po moc determinacji. Rozwizaniem problemw wynikajcych z rozczarowania jest wiksza elastyczno. Wina znika w momen cie, gdy z pen determinacj postanowisz, e bdziesz si w przyszoci trzyma swoich zasad. Tracisz poczucie nieprzy stosowania, kiedy stajesz si radosny: po prostu nie ma ju dla niego miejsca. Przecienie i przytoczenie znikaj wraz z poja wieniem si poczucia wasnej siy i witalnoci. Samotnoci nato miast nie musisz si obawia, kiedy wiesz, jak wnosi swj wkad w ycie innych ludzi. Chciabym teraz wyznaczy ci zadanie, ktre pozwoli ci naprawd przyzwyczai si do codziennego stosowania jake przydatnego narzdzia emocji. 1. Ilekro w cigu najbliszych dwch dni POCZUJESZ SI BEZSILNY ALBO ODCZUJESZ JAKIEKOLWIEK NEGATY WNE EMOCJE, ZASTOSUJ METOD SZECIU KROKW prowadzcych do mistrzostwa emocjonalnego. Odkryj komu nikat, ktry ona przekazuje, i zastanw si, czy musisz zmieni percepcj, czy te postpowanie. Znajd w sobie wiar w siebie i podniecenie. 2. Wezwania do dziaania speniaj bardzo wan funkcj, ale przecie znacznie lepiej byoby nie odbiera ich zbyt czsto, prawda? Poza emocjami siy PIELGNUJ W SOBIE OGLNE PRZEKONANIA, KTRE POMAGAJ JAK NAJBARDZIEJ UMNIEJSZY ODCZUWANIE NEGATYWNYCH EMOCJI. Ja na przykad cakowicie wyeliminowaem z ycia poczucie bycia porzuconym (samotno), poniewa przyjem przeko nanie, e nigdy nie mog by^naprawd porzucony. Gdyby kto, kogo kocham, prbowa mnie rzuci", poszedbym za nim. (Inne bardzo pomocne przekonania brzmi: Rwnie i to przeminie, skoczy si." Mio jest jedyn koniecznoci w moim yciu. Wszystko inne jest wyborem." Zawsze jest sposb, jeli tylko chc go znale." Wykorzystuj emocje siy codziennie i codziennie stosuj metod szeciu krokw, by zmienia sygnay bdce wezwania mi do dziaania w pozytywne dziaanie. Pamitaj: KADE TWO-
356
JE UCZUCIE, DOBRE CZY ZE, OPARTE JEST NA TWO JEJ WASNEJ INTERPRETACJI ZNACZENIA RZECZY LUB ZJAWISK. Ilekro zaczynasz czu si le, zadaj sobie pytanie: Co jeszcze mogoby to dla mnie oznacza?" To pierwszy krok na drodze do opanowania wasnych emocji. Mam nadziej, e lektura tego rozdziau pozwolia ci doceni wszystkie emocje oraz daa poczucie, e kada z nich stwarza ci szans nauczenia si czego, co ulepszy twoje ycie dosownie w jednej chwili. Nigdy wicej nie powiniene sdzi, e negatyw ne emocje s twoimi wrogami. Wszystkie one bez wyjtku maj na celu przekazanie ci wiadomoci, e potrzebujesz jakiej zmia ny. Kiedy rozwiniesz umiejtno wykorzystywania tych wezwa do dziaania, zaczniesz radzi sobie z nimi odpowiednio wczenie, kiedy jeszcze nie s intensywne, i nie bdziesz nigdy czeka, a rozwin si na tyle, by spowodowa kryzys. Sprbujesz na przykad radzi sobie z sytuacj, kiedy jeszcze bdzie ona tylko denerwujca, a nie wywoujca furi. Podobnie jest z problemem nadwagi: najlepiej mu zaradzi, kiedy zauway si pierwszy funt ponad miar. Nie powinnimy dopuszcza, by z jednego zrobio si trzydzieci. Przez kilka najbliszych tygodni staraj si koncentrowa na znajdowaniu radoci w uczeniu si tego, co maj nam do powie dzenia wasne emocje. W dowolnie wybranej chwili moesz do wiadczy caej gamy uczu. Nie bj si! Poznaj rado, pasj i dreszcz emocji, i uwierz, e masz nad nimi kontrol. To jest twoje ycie, twoje odczucia i twj los. Przekonaem si, e nawet jeli wiemy, jak co zrobi, czsto nie wykorzystujemy tej wiedzy w praktyce. Potrzebujemy bowiem POWODU, aby wykorzysta si naszych decyzji, zmieni nasze przekonania, posuy si zasad dwigni i zakci stare wzorce czy te zadawa sobie lepsze pytania, a take przekona si do naszego sownictwa i metafor. Aby zdoby cig motywacj, musimy wic wypra cowa w sobie jeszcze jedn umiejtno, ktr jest...
Rozdzia dwunasty
CUDOWNA OBSESJA - JAK STWORZY NIEODPART PRZYSZO

Nic si nie speni, jeli nie jest wpierw marzeniem.
CARL SANDBURG
Czy jeste gotw na troch zabawy? Czy chciaby przez chwil znowu by dzieckiem i popuci wodze wyobrani? Czy jeste zde cydowany, by chwyci mocno wasne ycie i wycisn z niego wszystkie korzyci, ca si, pasj i smak, ktre mog sta si twoje? Dotychczas zarzuciem ci mnstwem informacji. W poprzed nich rozdziaach omwilimy olbrzymi materia i wikszo z tych informacji moesz zastosowa natychmiast. Cz z nich jed nak zostanie ukryta gdzie w zaktku twojego mzgu i pozostanie tam do chwili, kiedy nadejdzie odpowiedni moment do ich wyko rzystania. Wsplnie pracowalimy ciko, aby doprowadzi ci do miejsca, w ktrym bdziesz mg podejmowa nowe decyz je. Decyzje zmieniajce ycie snw i marze w ycie czynw. Wielu ludzi wie dobrze, co powinni robi, jednak tego nie robi. Powodem jest fakt, e brakuje im KUSZCEJ WIZJI RZYSZOCI, ktra popychaaby ich do dziaania. Rozdzia ten chce da ci szans stworzenia sobie jak najwspanialszych marze, wzicia pod uwag najbardziej nawet nieprawdopodobnych moliwoci, aby
358
XII. JAK STWORZY NIEODPART PRZYSZO
359
w ten sposb odkry co, co podwignie twoje ycie na wyszy poziom. Pomoe ci wytworzy energi, da ci si rozpdu. Jeli bdziesz czyta ten rozdzia czynnie, a nie biernie, jeli bdziesz wykonywa wiczenia i podejmowa dziaanie, kolejne strony przynios ci nagrod w postaci wizji przyszoci, ktra bdzie ci przyciga jak magnes, pomoe ci przetrwa najcisze nawet chwile. Jestem pewien, e bdziesz chtnie wraca do tego rozdziau, ilekro bdzie ci trzeba nowej inspiracji. Znajdziesz tu bezsprzeczn szans prawdziwej zabawy i doznasz prawdziwej pasji. Na kilku kolejnych stronach ksiki bd ci prosi, by puci wodze swojej wyobrani, odrzuci cay zdrowy rozsdek" i za chowywa si tak, jakby znw by dzieckiem - dzieckiem, ktre moe mie dosownie wszystko, czego chce, ktre musi jedynie wyrazi swoje yczenie, a speni si ono natychmiast. Czy pamitasz zbir Bani z tysica i jednej nocyl Pewnie domylasz si, ktr z nich lubi najbardziej. I susznie. To ba o lampie Alladyna. Myl, e kady z nas marzy kiedy o tym, e lampa ta wpadnie mu w rce. Wystarczy potrze, aby pojawi si potny din i speni twoje trzy yczenia. Ale chc ci po wiedzie, e POSIADASZ JU LAMP, KTRA SPENI ZNA CZNIE WICEJ NI TYLKO TRZY YCZENIA! Przyszed czas, aby zawadn si, ktra si w tobie znaj duje. Kiedy ZDECYDUJESZ, by obudzi tego olbrzyma, za czniesz bez adnych ogranicze gromadzi umysowe, emocjon alne, fizyczne, finansowe i duchowe bogactwa, o jakich dotych czas nawet nie nie. Twoje marzenia mog si zrealizowa naty chmiast albo po jakim czasie. Ale wiedz, e jedyne ogranicze nie dotyczce twojego ycia to miara marze i wyobrani oraz twojej determinacji, by zmieni je w rzeczywisto.
GIGANTYCZNE CELE TWORZ GIGANTYCZN MOTYWACJ

Jake czsto sysz: Skd bierzesz tak wiele energii, Tony? Nic dziwnego, e odnosisz sukcesy przy takiej intensywnoci! Ja nie mam takiego rozpdu. Nie mam motywacji. Zreszt chyba jestem
zbyt leniwy." Zawsze wtedy odpowiadam: Nie jeste leniwy. Po prostu masz sabe cele!" Czsto po tej odpowiedzi napotykam zdziwiony i zmieszany wzrok i wtedy wyjaniam, e caa moja energia i rozpd bior si z moich celw. Kadego ranka, kiedy si budz, nawet gdy jes tem wyczerpany fizycznie z powodu zbyt krtkiego snu, potrafi znale siy i chci, poniewa tak bardzo mnie ekscytuj moje cele. Budz mnie wczenie rano i do pna nie pozwalaj zasn. Inspiruj do zebrania wszystkich dostpnych mi si i wszystkich moliwych rodkw, ktre s w zasigu mojego dziaania, aby zapewni ich realizacj. Ta sama energia, to samo poczucie misji do spenienia dostpne s rwnie i tobie, ale nigdy nie rozbudz si one dla celw maostkowych. Pierwszy krok to wyznaczenie sobie wikszych, bardziej inspirujcych celw, bdcych dla nas wikszym wyzwaniem. Czsto ludzie mwi mi, e ich problem polega na tym, i nie maj tak naprawd adnych celw. Przekonanie to demon struje, jak bardzo nie rozumiej oni, czym naprawd jest cel. Ludzki umys zawsze goni w poszukiwaniu czego, nawet jeli jest to tylko umiejtno pozbycia si albo przynajmniej zmniejszenia cierpie, lub cokolwiek, co moe do niej prowadzi. Nasz umys uwielbia wrcz prowadzi nas do wszystkiego, co da nam przy jemno. Wszyscy mamy yciowe cele. Problem jednak w tym, e - j a k wielokrotnie podkrelaem w kadym chyba z dotych czasowych rozdziaw - NIE WYKORZYSTUJEMY ICH POTENCJAU WIADOMIE. Wikszo ludzi upatruje swoich celw w spaceniu wszys tkich cholernych wiadcze", w przetrwaniu z dnia na dzie, skutkiem czego wpadaj w puapk zarabiania na ycie zamiast KSZTATOWANIA YCIA. Czy sdzisz, e takie cele dadz ci dostp do najgbszych pokadw drzemicej w tobie siy? Oczywicie, nie. Musisz pamita, e obrane cele wywieraj na nas wielki wpyw, bez wzgldu na to, jakie s. Jeli nie bdziemy sia wiadomie nasion rolin, ktre chcemy uprawia w ogrodzie naszego umysu, wyrosn w nim chwasty! Chwasty pojawiaj si same: nie musisz pracowa, aby wyrosy. Jeli chcemy odkry tkwice w nas nieograniczone moliwoci, musimy znale sobie
360
361
cel wystarczajco wielki i potny, aby pomg nam przeama ograniczajce nas bariery i odkry nasz prawdziwy potencja. Pamitaj, e twoja obecna sytuacja odzwierciedla nie twoje prawdziwe moliwoci, ale raczej jako i wielko celw, ktre sobie dotychczas stawiae. WSZYSCY MUSIMY ODKRY W SOBIE LUB STWORZY CUDOWN OBSESJ!
CELE POZWALAJ CI PRZEKRACZA WASNE MOLIWOCI I WIOD DO WIATA NIEOGRANICZONEJ SIY

Kiedy po raz pierwszy wyznaczysz sobie wielkie cele, mog ci si one wydawa niemoliwe do zrealizowania. Ale najwaniejsze jest znalezienie celu wystarczajco wielkiego, by mg stanowi inspiracj, takiego, by uwolni tkwice w tobie siy. Zwykle wiem, e wyznaczyem sobie waciwy cel, jeli wydaje mi si on nieosigalny, ale jednoczenie sama mysi o jego realizacji daje mi poczucie szalonego podniecenia. Aby znale prawdziw inspiracj i osign owe z pozoru nieosigalne cele, musimy zrewidowa swoje przekonania na temat wasnych moliwoci. Nigdy nie zapomn prawdziwej historii pewnego chopca, ktry dorasta, yjc w biedzie, w najgorszej dzielnicy San Francisco. Jego cele wydaway si nieosigalne wszystkim wok, ale nie jemu samemu. Ten mody czowiek by wielkim fanem legendy futbolu amerykaskiego, Jima Browna, wtedy napastni ka Cleveland Browns. By kalek po przebytej krzywicy, ktrej nabawi si na skutek niedoywienia. Kiedy mia sze lat, cier pia na przykurcz ng, a ydki mia tak chude, e powszechnie nazywano go szczudo". Jednak mimo to wyznaczy sobie cel, e pewnego dnia, podobnie jak jego bohater, bdzie gwiazd fut bolu. Nie mia pienidzy, by chodzi na mecze, wic ilekro druyna z Cleveland graa w San Francisco, czeka przed sta dionem do czasu, gdy obsuga otwieraa bramy tu przed kocem rozgrywek. Kutyka wtedy wprost na widowni i chon kocwk meczu.
Wreszcie w wieku trzynastu lat chopiec doczeka si spotka nia, ktre byo marzeniem jego ycia. Po ktrym meczu doczapa si do kawiarenki na stadionie i kogo zobaczy? Swojego idola! Zbliy si do gwiazdy futbolu i powiedzia: Panie Brown, jestem paskim najwikszym fanem!" Brown podzikowa mu uprzej mie, ale chopiec mwi dalej: I wie pan co, panie Brown?" Sportowiec odwrci si ponownie, pytajc: O co chodzi, synu?" W odpowiedzi usysza: Znam kady rekord, jaki pan kiedykol wiek ustanowi, kady punkt, ktry pan zdoby." Brown umiechn si, powiedzia, e to bardzo dobrze, i wrci do swo jej rozmowy. Ale chopiec nie ustpowa. Po raz kolejny zagadn i po raz kolejny jego bohater odwrci si do niego. Tym razem chopak patrzy na niego z oczami tak penymi wielkiej pasji, e Brown a j poczu, i powiedzia: Pewnego dnia pobij wszys tkie pana rekordy!" Wielki futbolista umiechn si ciepo: To wspaniale, synu. A jak si nazywasz?" Chopiec zamia si od ucha do ucha i od powiedzia: Orenthal, prosz pana. Orenthal James Simpson. Moi przyjaciele nazywaj mnie O J . " *
Jestemy tym wanie, czym jestemy, poniewa wczeniej tak to sobie wyobrazilimy.
DONALD CURTIS
O. J. Simpson rzeczywicie pobi wszystkie rekordy Jima Browna i ustanowi kilka wasnych! W jaki sposb wyznaczony cel tworzy t niewiarygodn si pozwalajc ksztatowa wasne przez naczenie? W jaki sposb wyznaczony cel pomg kalekiemu dziecku sta si legend? WYZNACZANIE CELW JEST PIER WSZYM KROKIEM NA DRODZE PRZEKSZTACANIA NIE WIDZIALNEGO W WIDZIALNE - PODSTAW WSZELKICH
nr-
* OJ. Simpson zosta najwiksz wspczesn gwiazd narodowego Sportu Amerykanw. W 1994 roku ponownie stao si o nim gono, tym razem z niechlubnej przyczyny. W sierpniu stan przed sdem Stanowym w Kalifornii oskarony o zabjstwo swojej drugiej ony i jej kochanka. - Przyp. tum.
362
363
YCIOWYCH SUKCESW. Mona by powiedzie, e Nies koczona Inteligencja wypeni wtedy kady ksztat, ktry stwo rzysz za pomoc intensywnych emocji i wrae. Innymi sowy, moesz rzebi najdrobniejsze nawet szczegy swojego ycia dziki mylom, ktre konsekwentnie wywoujesz co dnia. A wyz naczone cele s nadrzdnym planem, ktry zawiaduje twoimi mylami. Czy stworzysz wasne dzieo, czy te bdziesz interpretowa ycie na podstawie obrazw innych ludzi? Czy aby zbiera yciowe dowiadczenia wystawisz naparstek, czy olbrzymi beczk? Odpowiedzi na te pytania udzielie ju sobie za pomoc celw, ktre dotychczas chciae osiga.
nienawi na tle rasowym, bezdomno i gd, mog by ro zwizane jedynie dziki powiceniu i pomysowoci ludzi takich jak ty czyja.
DLACZEGO NIE KADY WYZNACZA SOBIE CELE?

By moe mylisz teraz, e wszystko to brzmi naprawd inspirujco, ale z pewnoci samo postawienie sobie czego za cel nie zmieni marze w rzeczywisto. I zgadzam si z tob cakowicie. PO WYZNACZENIU CELU MUSI NATYCHMIAST NAST PI STWORZENIE PLANU PROWADZCEGO DO JEGO OSIGNICIA ORAZ ZMASOWANE DZIAANIE WEDUG TEGO PLANU. Masz ju si, aby dziaa. Jeli nie udawao ci si dotychczas jej zebra, to tylko dlatego, e nie udawao ci si wyznaczy sobie celw, ktre by ci zainspiroway. Co ci powstrzymuje? Z pewnoci ju przed lektur tej ksiki zetkne si z si pync z wyznaczonych celw. Czy jednak sporzdzie list jasno sprecyzowanych celw, ktre na pewno po zwol ci osign umysowe, emocjonalne, fizyczne i finansowe rezultaty? Co ci powstrzymywao przed sporzdzeniem takiej listy? W bardzo wielu przypadkach przyczyn jest podwiadomy Strach przed rozczarowaniem. Niektrzy ludzie wyznaczali ju sobie cele w przeszoci, nie zdoali ich osign i na skutek stra chu przed rozczarowaniem oraz obaw, e to samo ich czeka w przyszoci, cakowicie zaprzestaj planowania czegokolwiek. Jeszcze inni stawiaj sobie jakie cele, ale unieszczliwiaj si tym tylko, poniewa wi cae swoje szczcie z osigniciem pzego, co ley poza ich moliwociami. Albo brak im elasty cznoci, by zauway, e kiedy posuwaj si w kierunku swego celu, mijaj po drodze lepsze, o wiele bardziej wartociowe. Proces wyznaczania sobie celu jest pod wieloma wzgldami podobny do zasady dziaania wzroku. Im bliej celu si znajdu jesz, tym wyraniej postrzegasz nie tylko sam cel, ale i wszystko wok. Kto wie? By moe zdecydujesz, e jedna z tych wanie dodatkowych moliwoci bdzie dla ciebie lepsza, bardziej ci
JAK ZMIENI NIEWIDZIALNE W WIDZIALNE

Rozejrzyj si teraz dookoa siebie. Co widzisz? Czy spoczywasz na kanapie, otoczony dzieami sztuki, albo patrzysz w telewizor, ktrego olbrzymi ekran wykorzystuje najnowsz technologi dyskw laserowych? A moe siedzisz przy biurku, na ktrym znajduje si telefon, komputer i fax? Wszystkie te przedmioty byy kiedy tylko czyim pomysem. Gdybym sto lat temu powiedzia ci, e niewidzialne fale nadchodzce z caego wiata mog by zbierane i przekazywane do pudeka, ktre zmieni je w dwik i obraz, czy nie uznaby mnie za szaleca? A prze cie dzisiaj w kadym chyba amerykaskim domu znajduje si co najmniej jeden telewizor (rednia wynosi dwa!). Kto musia je przecie stworzy, a by tego dokona, musia je sobie przedtem JASNO WYOBRAZI. Czy jest tak tylko z przedmiotami? Nie, to samo doty czy wszystkich procesw i dziaa. Samochd dziaa dlatego, e kto kiedy wyobrazi sobie, jak wykorzysta proces spala nia wewntrznego. Rozwizanie naszych obecnych proble mw energetycznych bdzie zaleao od wyobrani i pomy sowoci wspczesnych fizykw i inynierw. A nasze kwest ie spoeczne, jak choby szerzca si w alarmujcym tempie
364
365
zainspiruje, i zaczniesz dy do jej realizacji? Czasem poraka w osigniciu jakiego celu przyblia ci do prawdziwego sensu twojego ycia. O tym powiemy dalej. Ch osignicia czego i przyczynienia si do poprawy ycia innych ma rne rda. U niektrych wywouje j rozczarowanie albo wrcz tragedia. Niektrzy nabieraj jej, kiedy zrozumiej, e ycie przechodzi obok nich, e jako ich wasnego ycia staje si coraz gorsza. Jeszcze inni znajduj rdo motywacji w inspiracji zewntrznej. Nabieraj rozpdu i d do osignicia czego wicej, kiedy widz stojce przed nimi moliwoci, przewiduj najlepszy moliwy bieg wypadkw albo nagle uwiadamiaj sobie, e poczynili wielkie postpy. Czsto nawet nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak daleko zaszlimy, poniewa tak bardzo pochania nas sam proces osigania celu. Mona to porwna do sytuacji, w ktrej kto ze znajomych mwi ci, jak bardzo urs twj syn lub crka, a ty ze szczerym zdziwieniem odpowiadasz: Naprawd?" Dziao si to tu przed twoim nosem, a wic po prostu tego nie zauwaye. Jeszcze trudniej jest zobaczy swj rozwj, chciabym pokaza ci teraz bardzo proste wiczenie. Powi na nie chwil ju teraz. Pomoe ci zaczerpn z obydwu opisanych wyej rde motywacji.
zdrowia, kondycj fizyczn? Moesz na przykad przyzna sobie siedem punktw i napisa obok: Byem w niezym stanie, ale Z pewnoci wymagaem poprawy. Miaem pi funtw nadwa gi, biegaem dwa razy w tygodniu, ale nie odywiaem si zdrowo. Zdarzay si okresy kiepskiego poziomu energii." Powi na to wiczenie kilka minut ju teraz. Przekonasz si, e wiele ci powie! Pi lat temu Fizycznie Psychicznie Emocjonalnie Atrakcyjno Zwizki z innymi Punktacja Opinia
WCZORAJ, DZISIAJ I JUTRO

Czasem atwo tracimy orientacj, gdzie si ju znajdujemy albo jak daleko musimy jeszcze doj w naszym yciu. Wykorzystaj kolejne strony, aby dokadnie oceni swoj pozycj w dziesiciu najwaniejszych dziedzinach pi lat temu. OBOK KADEJ Z TYCH DZIESICIU KATEGORII ZAZNACZ PUNKTACJ, JAK SOBIE PRZYZNAJESZ W SKALI OD 0 DO 10, GDZIE 0 OZNACZA, I PI LAT TEMU NIE MIAE NIC, A 10 - E WTEDY TWOJE YCIE BYO CAKOWICIE ZGODNE Z TWOIMI MARZENIAMI. Drugim krokiem po zaznaczeniu punktacji jest NAPISANIE DLA KADEJ KATEGORII OPINII MWICEJ, JAKI BYE WTEDY Jaki na przykad bye pi lat temu, gdy idzie o stan
Warunki ycia Spoecznie Duchowo Kariera zawodowa Finansowo
366
367
Dla porwnania zobaczmy teraz, co osigne lub czego nie udao ci si osign w kadej z tych dziesiciu kategorii. Od powiedz na te same pytania, biorc pod uwag stan obecny. A wic najpierw OCE SI W SKALI OD 0 DO 10, a nastpnie przy kadej z ocen napisz OPINI OKRELAJC CIEBIE DZISI AJ W KADEJ Z KATEGORII. Dzisiaj Fizycznie Psychicznie Emocjonalnie Atrakcyjno Zwizki z innymi Warunki ycia Spoecznie Duchowo Kariera zawodowa Finansowo Punktacja Opinia
Czego nauczye si z dotychczasowej pracy nad tym wicze niem? Do jakich wnioskw doszede? Co odkrye? Czy poko nae szmat drogi? To wspaniae uczucie, prawda? Jeli nie zaszede tak daleko, jak by sobie tego yczy, albo sdzisz, e pi lat temu w pewnych dziedzinach ycia radzie sobie lepiej ni dzisiaj, to rwnie wspaniaa wiadomo. By moe popchnie ci ona w kierunku zmian, zanim przejdzie obok ciebie o wiele wicej ni pi lat. Pamitaj, e niezadowolenie pioe by najlepszym kluczem do sukcesu.
Zastanw si chwil, a nastpnie napisz kilka zda o tym, czego nauczye si z tego porwnania:
Teraz dokocz wiczenie, wyobraajc sobie, co bdzie za pi lat. PONOWNIE OCE SI W KADEJ Z TYCH KATE GORII ORAZ ZAPISZ OPINI KRTKO CHARAKTERY ZUJC KAD Z NICH. Za pi lat Fizycznie Psychicznie Punktacja Opinia
368
369
Emocjonalnie Atrakcyjno Zwizki z innymi Warunki ycia Spoecznie Duchowo Kariera zawodowa Finansowo
TAJEMNICA OSIGNICIA SUKCESU

Kiedy wyznaczasz sobie cel, powicasz si CDSI! W tej wanie chwili UZNAJESZ RZECZYWISTO TKWICEJ WE WSZY STKICH ISTOTACH LUDZKICH POTRZEBY NIEUSTAN NEGO SAMODOSKONALENIA SI. W presji wynikajcej z niezadowolenia, w napiciu powodowanym przez chwilowy dyskomfort tkwi olbrzymia sia. To wanie rodzaj cierpienia, ktry jest ci w yciu potrzebny. To wanie cierpienie natych miast zmieniasz w nowe, pozytywne dziaanie. Tego typu presja moe by bardzo pozytywn si, ktra po pycha ci w kierunku cigego ulepszania ycia wasnego i wszys-
tkich tych, z ktrymi masz przywilej si kontaktowa. Zastanw si nad ni i wykorzystaj, by jak ostrogami spi si do skoku. Wielu ludzi usiuje unika presji, chocia brak poczucia jakiegokol wiek napicia zwykle prowadzi do nudy i ycia bez blasku, na ktre narzekamy tak czsto. Przecie kiedy czujemy si podnie ceni, odczuwamy pewien rodzaj napicia, jednak poziom tego stresu nie przytacza nas, tylko stymuluje. Istnieje wielka rnica midzy dziaaniem w stanie stresu i panowaniem nad wasnymi stanami stresu. Wykorzystuj stres, by zmierza w podanym przez ciebie kierunku. Moe on w to bie wywoa niewiarygodn transformacj. Uczc si wykorzy stania presji i zmieniajc j z wroga w przyjaciela, zyskujesz dostp do potnego narzdzia, ktre pomoe ci osign peni ycia. Poza tym musisz pamita, e poziom stresu jest powo dowany przez ciebie samego. Wywouj go wic w mdry sposb. Jednym z najprostszych sposobw wykorzystywania stresu jako sojusznika jest zobowizanie si do osignicia jakiego celu wobec ludzi, ktrych szanujesz i cenisz. Po tym jak ogosisz publicznie, e zrobisz wszystko, co tylko moliwe, by osign jkie cele, bdzie ci o wiele trudniej zej z obranej drogi, gdy napotkasz przeszkody i problemy. Kiedy poczujesz si zmczony lub niepewny i zaczniesz myle, e nic ci nie wychodzi, przypomnienie publicznej deklaracji moe doda ci si. Moliwe te, twoi przyjaciele pomog ci mwic, e powiniene stawia sobie wysze wymagania. By moe bdzie to dla ciebie bardzo poyteczne narzdzie, ktre uatwi poruszanie si po drodze, nawet jeli stanie si ona troch wyboista.
NIEPOWODZENIE W OSIGNICIU JAKIEGO CELU MOE OZNACZA OSIGNICIE PRAWDZIWEGO CELU

Wiele lat temu jeden z moich znajomych opowiada mi o swoich pragnieniach: chciaby mieszka na jednej z wysp ziemskiego raju - Fidi. Syszaem o podobnych marzeniach ju wczeniej. Ale poniewa jestem praktyczny, zakup ziemi na Fidi byby dla
370
371
mnie okazj do inwestycji. Pomylaem te, e nawet jeli wiat ulegnie jakiemu kataklizmowi, bdzie to wspaniae schronienie dla mojej rodziny. Zaplanowaem wic wycieczk, ktra miaa poczy przyjemno z interesami, i umwiem si z Becky, e wybierzemy si tam, aby obejrze kilka nieruchomoci oraz oceni, czy mog one by dobr inwestycj. Mino kilka dni, zanim udao nam si uwolni od niezliczo nych obowizkw. Ale nic nie mogo nas powstrzyma przed osigniciem naszego celu. Musielimy kupi kawaek ziemi. Poniewa tak bardzo chcielimy zrealizowa nasz plan, zdecy dowalimy wynaj samolot i w poszukiwaniu jakiej wspaniaej okazji zbada odlege wyspy na kracach archipelagu. Spdzilimy peen przygd dzie, ldujc w kilku rnych miejscach, w tym w okolicach Bkitnej Laguny (miejscu, gdzie krcono film pod tym samym tytuem). W kocu dotarlimy do opuszczonej play na jednej z pnocnej grupy wysp. Wynajlimy jedyny dostpny samochd i wyruszylimy wzdu drogi nazy wanej Autostrad Hibiscusa. Jechalimy mniej wicej trzy godziny i nagle -jak nam si wydawao wrd zupenego odludzia - zauwaylimy ma dziew czynk. I Becky, i mnie uja jej uroda oraz jaskraworude wosy sterczce w rnych kierunkach. Pragnlimy zrobi jej zdjcie, ale chcielimy te okaza jej naleny szacunek. Postanowilimy wic poszuka jej rodzicw i poprosi ich o pozwolenie na sfo tografowanie crki. Kiedy szukalimy jej domu, natknlimy si na wiosk poo on tu nad brzegiem morza. Zbliylimy si do niej i zauwayo nas kilku tubylcw.Podbieg do nas potny mczyzna i przywita szerokim umiechem oraz sowami przyjani wypowiedzianymi nie w jakim lokalnym narzeczu, ale w perfekcyjnym angielskim: Witajcie! Zapraszam was do nas na ceremoni kava" Gdy znalelimy si w wiosce, przywitay nas nie koczce si umiechy i pozdrowienia. Zaproszono mnie do rodka wielkiej chaty, w ktrej czekao ju trzydziestu mczyzn majcych uczest niczy w ceremonii kava, natomiast Becky, zgodnie z miejscowymi zwyczajami, zostaa na zewntrz i rozmawiaa z kobietami. Uj mnie entuzjazm tych ludzi. Wszyscy mczyni w cha cie byli tak radoni i tak umiechnici! Moliwo zabawiania
gocia tak bardzo ich uszczliwiaa, e kady wita mnie sowami: Bula! Bula! Bula!", co mniej wicej tumaczy si na: Witaj! Bd szczliwy! Wszyscy ci kochamy!" Mczyni ju od ja kiego czasu moczyli w wielkim naczyniu korze yanggona. Teraz z wielk dum mieszali ten bezalkoholowy napj wielk chochl. Napj ten nazywali kava. Dla mnie wyglda jak botnista woda. Zreszt mniej wicej tak wanie smakowa, o czym przekonaem si, kiedy podali mi wypenion po brzegi skorup orzecha kokosowego. Wszyscy umiechali si i przez cay czas artowali ze mnie i z siebie samych. Po kilku chwilach kontaktu z tymi ludmi zaczem odczuwa spokj, jakiego nie zaznaem nigdy przedtem. Zauroczony ich poczuciem humoru, rozradowaniem i szcz ciem, spytaem: Jaki jest wedug was cel ludzkiego ycia?" Popatrzyli na mnie tak, jakbym powiedzia jaki najwspanialszy dowcip, i niemal chrem odparli natychmiast: Oczywicie by szczliwym! Jaki inny mona mie cel?" Zgodziem si szybko i dodaem, e wszyscy na Fidi wydaj si bardzo szczliwi. Jeden z mczyzn powiedzia: Tak, myl, e tu na Fidi jestemy najszczliwszymi ludmi wiata. Chocia oczywicie nigdzie indziej nigdy nie byem." I jego sowa wywoay kolejn lawin miechu. Nastpnie mczyni postanowili odej od swoich zasad i za prosi do chaty Becky. Przynieli te jedyn w wiosce lamp naftow. Pojawiy si ukulele i mandoliny. Caa wioska wypenia si muzyk i piewem mczyzn, kobiet i dzieci. Byo to jedno Z najpikniejszych przey w naszym yciu. Najbardziej zaska kujce w tych ludziach byo to, e NIE CHCIELI ONI OD NAS NICZEGO POZA PODAROWANIEM NAM WIELKIEGO SZCZCIA, KTRE CZERPALI Z YCIA. Wiele godzin pniej, po dugich poegnaniach opucilimy wiosk cakiem odnowieni, zabierajc ze sob prawdziwe poczu cie rwnowagi i spokoju. Wrcilimy do hotelu dobrze po zmroku, przepenieni olbrzymi wdzicznoci za otaczajce nas pikno, ktre postrzegalimy jeszcze wyraniej ni przedtem. Dugo sie dzielimy w naszym krytym strzech domku na szczycie wzgrza, otoczeni gszczem zieleni i palmami pawicymi si w wietle ksiyca, wsuchujc si w fale delikatnie rozbijajce si o brzeg
372
373
tu za naszymi drzwiami. Mielimy za sob wspaniay dzie i obydwoje czulimy si o wiele bogatsi dziki ludziom z tej maej wioski. Wiedzielimy, e nie osignlimy tego dnia wyznaczonego sobie celu, ale szukajc go, natknlimy si na CO BEZ PORWNANIA CENNIEJSZEGO. Od tamtego dnia mino sze lat. Co roku wracamy na Fidi cztery lub pi razy. Podczas pierwszej podry oczekiwalimy, e osigniemy zamierzony cel, ale dopiero chyba za dwudziestym razem poczynilimy nasz inwestycj. Jednak nie po to, aby przy nosia nam ona zyski, lecz by dzieli si radociami Fidi z naszy mi przyjacimi i bliskimi. Dwa lata temu kupilimy Namale, kurort i plantacj, na ktrej zatrzymalimy si podczas pierwszego pobytu na wyspie! To naprawd magiczny zaktek: sto dwadzie cia jeden akrw ziemi i trzy mile play. Postanowilimy uczyni ze miejsce jeszcze nawet pikniejsze, aby mc si tym piknem dzieli z przyjacimi. Posiadanie Namale daje mi tak sam rado jak prowadze nie seminariw, podczas ktrych obserwuj ludzi rozwijajcych umiejtnoci cieszenia si yciem. W kadym, kto przyjeda do Namale, zachodzi taka sama przemiana, tyle tylko, e dzieje si to bez mojego udziau! Po prostu siedz wygodnie i obserwuj, jak rni ludzie - od nowoecw, poprzez dyrektorw wielkich przedsibiorstw, a na emerytowanych maestwach skoczy wszy - odpraj si i ponownie odkrywaj, co to znaczy by dzieckiem. Z wielk radoci przebiegaj przez strumienie wody spadajce ze znajdujcej si w rafie szczeliny, graj w pik z tu bylcami, jed konno po play albo uczestnicz w ceremonii kava. Wielk rado przynosi mi ogldanie zdziwienia w ich oczach, kiedy odkrywaj cuda podmorskiego wiata czy obserwuj zachd soca, ktrego pikno przewysza ich najmielsze wyobraenia, albo po niedzielnej mszy w wiosce bawi si z tu bylcami jak dzieci. Kiedy wyznaczaem sobie za cel inwesty cj", nie miaem pojcia, e zamiast rda dochodw odnajd miejsce, ktre wszystkim nam bdzie przypomina o tym, co w yciu najwaniejsze. LICZY SI NIE TYLKO OSIGNICIE CELU, ALE JAKO YCIA, KTREJ DOWIADCZASZ NA DRODZE, KTRA DO CELU PROWADZI.
URZECZYWISTNIJ MARZENIA
Wielu ludzi przechodzi przez ycie, odsuwajc od siebie lub odkadc na pniej rado i szczcie. Dla nich denie do celu oznacza, e dopiero pewnego dnia", kiedy ju co osign, bd mogli w peni cieszy si radociami ycia. Tymczasem jeli zde cydujemy, by by szczliwymi ju teraz, automatycznie zysku jemy o wiele wicej. Stojce przed nami cele wyznaczaj kierunek i stanowi przedmiot koncentracji. Musimy te jednak nieustan, nie walczy o zdobycie jak nawikszej radoci z kadego kolejnego dnia i czerpa do maksimum z kadej mijajcej chwili. Zamiast mierzy sukces lub porak zdolnoci osigania Okrelonych celw, pamitaj, e KIERUNEK, W KTRYM ZMIERZAMY, JEST O WIELE WANIEJSZY NI KOLEJNE OSIGANE REZULTATY. Jeli przez cay czas dymy we waciwym kierunku, moemy osign nie tylko nasze kocowe cele, lecz rwnie o wiele wicej! Zmary Michael Landon jest w moim przekonaniu wspania ym przykadem czowieka, ktremu ycie nieustannie pozwalao zdobywa wci nowe umiejtnoci dziki nieodpartej wizji przyszoci. Wiele byo w jego yciu przykadw na to, e poraka w osigniciu wyznaczonego celu moe pozwoli osign inny, jeszcze wikszy. Dlaczego tak wielu ludzi kochao tego czowieka? By on wcieleniem wielu najwyszych wartoci naszej kultury: sil nego poczucia wizi rodzinnej, prawoci, uczciwoci, konsekwencji, wytrwaoci oraz gbokiego poczucia mioci i troski o innych. Czowiek ten, ktry rozjani ycie tak wielu ludziom, sta si bohaterem w sposb raczej poredni. Dorasta w emocjonal nie i fizycznie rujnujcym rodowisku. Jego rodzice nieustannie toczyli ze sob walk. Ojciec by ydem i nienawidzi katolikw, a matka bya katoliczk i zawzit antysemitk. Czsto odgrywa a melodramatyczne prby samobjstwa. Zdarzao si te, e go nia za Michaelem, kiedy ten znajdowa si z kolegami, wy skakiwaa z takswki i bia go wieszakiem na ubrania. A do osignicia wieku szkolnego Michael cierpia na mocze nie nocne. Na jego twarzy pojawiay si raz za razem tiki ner wowe. Nie panowa nad wydawanymi z siebie od czasu do czasu nerwowymi pochrzkiwaniami. By chudy jak bocian i wszys-
374
375
tkiego si ba. Pewnie nie bardzo pasuje ci to do obrazu spokoj nego i opanowanego patriarchy rodziny Ingallsw przedstawio nego w telewizyjnym serialu Domek na prerii? Co odmienio jego ycie? Pewnego dnia, kiedy by ju w drugiej klasie szkoy red niej, nauczyciel wychowania fizycznego przeprowadza lekcj na boisku szkolnym. Mieli rzuca starym, zardzewiaym oszcze pem. Podczas tej wanie lekcji Michael mia przey co, co na zawsze cakowicie odmienio jego postrzeganie samego siebie i wiata wok. Kiedy przysza jego kolej, podszed do oszczepu z takim samym strachem i niepewnoci, jak do wszystkiego innego w caym swoim dotychczasowym yciu. Ale tamtego dnia zdarzy si cud. Michael rzuci oszczepem, a ten poszybowa naprzd daleko poza bieni, o wiele dalej, ni udao si komukolwiek z klasy. W tamtej wanie chwili Michael poczu, e ma przed sob jak przyszo. Wiele lat pniej w wy wiadzie udzielonym miesicznikowi Life" powiedzia: Tamtego dnia znalazem co, co potrafiem robi lepiej ni inni, co, czego mogem si uchwyci. I uchwyciem si. Poprosiem trenera, aby wypoyczy mi oszczep do domu na wakacje. Zgodzi si. Rzu caem i rzucaem, i rzucaem." Michael odnalaz swoj upragnion przyszo i zmierza do niej z nieprawdopodobn pasj. Rezultaty byy prawdziwie za skakujce. W czasie wakacji, zanim wrci do szkoy, zmieni si fizycznie. Zacz wykonywa wiczenia majce rozbudowa minie i w ostatnim roku szkoy pobi rekord Stanw Zjedno czonych w rzucie oszczepem juniorw, zdobywajc w ten sposb stypendium sportowe na uniwersytecie w Poudniowej Kalifornii. Jak sam si wyrazi, myszka przeksztacia si w lwa". A jak tobie podoba si ta metafora? Jednak caa historia na tym si nie koczy. Cz siy Michaela braa si z przekonania, ktre wyrobi w sobie po obejrzeniu filmu Samson i Dalila. Wierzy, e jeli zapuci wosy, stanie si silny. I rzeczywicie, sprawdzao si to, kiedy by w szkole redniej. Niestety sia wynikajca z tego przekonania skoczya si do gwatownie, kiedy w okrutnych latach pidziesitych stawia swoje pierwsze kroki na uniwersytecie w Kalifornii. Grupa krtkowosych osikw dopada go, przycisna do ziemi i obcia
jego dugie, podobne do lwiej grzywy wosy. Chocia intelektu alnie rozwija si dobrze, jego siy natychmiast opady, a wyniki w rzucie oszczepem zmniejszyy si o jakie trzydzieci stp. Kiedy usiowa wrci do swoich poprzednich rezultatw, dozna powanej kontuzji, ktra na rok uniemoliwia mu studia i musia je przerwa. Aby si utrzyma, zacz pracowa przy rozadunku towarw w fabryce. Wygldao to wszystko tak, jakby jego marzenia umary. Jak wic udao mu si sta wielk gwiazd? Pewnego dnia zauway go agent werbujcy talenty dla Holly wood i zaproponowa mu prbne zdjcia do roli Maego Joe Cartwrighta w pierwszym kolorowym telewizyjnym westernie, Bonanza. Potem ju nigdy nie oglda si za siebie. Zacza si wielka kariera aktora, a pniej reysera i producenta. NIESPE NIONE MARZENIE DAO MU WIELK PRZYSZO. Jednak wysiki zmierzajce do osignicia pocztkowego celu i kierunek, w jakim go one popchny, wyrzebiy jego ciao i charakter, a wic dwa elementy niezbdne do przygotowania jego ostatecznego przeznaczenia. MUSIMY WIERZYC, E ZA NASZYMI ROZCZAROWANIAMI I NIEPOWODZENIAMI KRYJ SI CZASEM WIELKIE SZANSE I MOLIWOCI.
KLUCZ DO SUKCESU
Czy oznacza to, e jeli na pocztku drogi prowadzcej ci do celu napotkasz przeszkody i frustracj, powiniene i dalej i za cz robi co innego? Oczywicie, nie. Nikt nie osign jeszcze celu tylko dlatego, e go to INTERESOWAO. Osigniciu celu naley si cakowicie powici. Analizujc historie sukcesu wielu ludzi, odkryem, e wytrwao przymiewa wszystkie inne cechy, wcznie z talentem, i stanowi najcenniejsze narzdzie w tworzeniu i ksztatowaniu jakoci ycia. Wikszo ludzi rezyg nuje, cho znajduje si zaledwie o kilka krokw od celu! Jestem przekonany, e ycie nieustannie sprawdza nasz wy trwao i powicenie, a najwiksze yciowe nagrody zarezer wowane s dla tych, ktrzy kieruj si uporem i konsekwencj tak dugo, jak dugo nie osign zamierzonych celw. Takie zdecy-
376
377
dowanie moe przenosi gry, jeli tylko jest konsekwentne. Cho moe to brzmie jak wielkie uproszczenie, wanie determinacja odrnia tych, ktrym speniaj si marzenia, od tych, ktrzy cigle si cofaj. Jestem uczniem tych, ktrzy nauczyli si zmienia niewi dzialne w widzialne. Dlatego wanie darz wielkim szacunkiem poetw, pisarzy, aktorw i ludzi czynu, e potrafi oni oywia wasne idee i myli. W mojej opinii jednym z najlepszych wzor cw przedsibiorczoci i cigego rozwoju wasnej osobowoci oraz wielkiego sukcesu jest Peter Guber, prezes zarzdu i dyrek tor generalny Sony Pictures Entertainment Inc. (poprzednio wy twrnia filmowa Columbia Pictures). W wieku czterdziestu omiu lat Peter sta si jednym z najpotniejszych i najbardziej szano wanych ludzi w przemyle filmowym. Wsplnie ze swoim part nerem Jonem Petersem zdoby cznie pidziesit dwie nomi nacje do nagrody Amerykaskiej Akademii Filmowej. Jego filmy to midzy innymi Midnight Express, Missing, Rain Man i Batman. W 1989 roku ich firma Guber-Peters Entertainment Company zostaa zakupiona przez Sony za ponad dwiecie milionw dola rw tylko po to, aby duet Guber-Peters przej kontrol nad impe rium Columbia Pictures. W jaki sposb kto tak mody osiga a tak wielkie wpywy w nieprawdopodobnie konkurencyjnym wiecie produkcji filmowej? Odpowied jest prosta: dziki wasnej wizji i niezomnej wytrwaoci. Pewnego dnia miaem zaszczyt odebra telefon od Petera Gubera. Powiedzia mi wtedy, e jest wielkim zwolennikiem nagranego przeze mnie instruktaowego filmu wideo Personal Powe), Kadego ranka sucha moich tam podczas poran nych wicze fizycznych, by w ten sposb dba nie tylko o wasne ciao, ale i o umys. Dzwoni, by mi podzikowa, poniewa nigdy wczeniej nie kupi podobnej tamy i nigdy wczeniej czego podobnego nie sysza. W rezultacie tej rozmowy miaem szans spotka si z Peterem i zaprzyjani si z nim. Przekonaem si, e kluczowym elementem jego niewiarygod nego sukcesu jest umiejtno nierezygnowania nigdy z raz wyz naczonego sobie celu. W 1979 roku on i Jon Peters kupili prawa do produkcji Batmana, ale zdjcia rozpoczli dopiero w 1988 roku. Przez cay ten czas dosownie wszyscy prbowali ten film zabi. Szefowie studio twierdzili, e nie ma rynku na tego typu produkcj
i jedynymi potencjalnymi widzami s dzieciaki oraz szalecy zwar iowani na punkcie komiksw (ktrzy zreszt strasznie si wciekali, gdy ujawniono, e rol Batmana bdzie gra Michael Keaton). Mimo cigych rozczarowa, wiecznych frustracji i znacznego ryzyka, tandem Guber-Peters uczyni z Batmana jeden z najbardziej dochodowych filmw w historii kina. Dochd netto w pierwszym tygodniu projekcji by wikszy od dochodw przyniesionych przez jakikolwiek inny film. Zyski z filmu i produktw sprzedawanych w zwizku z jego projekcj przekroczyy miliard dolarw! Innym przykadem wytrwaoci Gubera jest film Rain Man. Film ten w zasadzie nie powinien by doj do skutku. Na rnych eta pach produkcji scenariuszem zajmowao si piciu rnych pisarzy, a trzech reyserw, w tym Steven Spielberg, zrezygnowao z pracy nad nim. Wielu ludzi dao od Petera Gubera zmiany scenariusza, doda nia elementw wartkiej akcji, kilku morderstw albo przynajmniej odrobiny seksu. Wszyscy prbowali go przekona, e nikt nie bdzie chcia oglda filmu, w ktrym pokazuje si tylko dwch facetw siedzcych przez cay czas w samochodzie i podrujcych po kraju, tym bardziej e jeden z nich by niedorozwinity". Ale Peter rozumie potg emocji. Zawsze wybiera filmy, ktre poruszaj dusz widza. Wie, co chwyta ludzi za serce, i dla tego nie chcia si zgodzi na adne zmiany. Mwi wszystkim, e to film o zwizku midzy ludmi, e caa akcja potrzebna w tym filmie to wanie historia dwch braci, ktrzy powoli si nawza jem poznaj, i e wanie dlatego Rain Man zdobdzie Oscara. Najtsze umysy, wcznie ze Spielbergiem, usioway mu to wyperswadowa, ale on nie chcia ustpi. I rzeczywicie w 1988 roku film zdoby cztery Oscary: za najlepsze zdjcia, najlepsz reyseri, najlepsz rol msk i naj lepszy scenariusz. Wytrwao si opaca. Guber wierzy, e w Hollywood zaczynasz od zera z kadym kolejnym filmem, e jeste tylko tak dobry, jak twj ostatni film. Czy nie wywouje to wielkiego strachu? Oczywicie, e tak! Ale Gruber twierdzi, e wykorzystuje swj strach i presj otoczenia nie po to, by czu si sparaliowany, lecz by PCHA SI DO PRZODU. Zbyt czsto zdarza si, e ludzie nawet nie podejmuj prby osignicia celu z powodu strachu, e im si nie uda. Albo jeszcze gorzej, zaczynaj dy do celu i zbyt szybko rezygnuj. Wielu
378
379
znajdowao si na dobrej drodze, ale zabrako im cierpliwoci kamieniarza. Zrezygnowali niemal od razu, poniewa nie uzyski wali natychmiastowych rezultatw. Jeli udao mi si dostrzec jedn cech wspln wszystkim mistrzom, wszystkim tym, ktrzy naprawd zrealizowali swoje marzenia, to bya to wanie ich nieprawdopodobna wytrwao. Kady z nich w razie koniecznoci zmienia taktyk, ale nigdy nie porzuca swojej ostatecznej wizji.
WYKORZYSTAJ DLA OSIGNICIA CELW SI PYNC Z UKADU WYBIRCZEJ AKTYWACJI

Z jakiego rda siy czerpali Peter Guber i Michael Landon? Czym jest ta pozornie nadzmysowa percepcja, dziki ktrej oni i im podobni ludzie dostrzegaj wszystko, co wie si z ich celem albo moe zosta wykorzystane dla spenienia ich marze? Jestem przekonany, e kady z tych ludzi nauczy si wyko rzystywa we wasnym umyle mechanizm znany jako Wybirczy Ukad Aktywacji (WUA). Nazwa ta brzmi skomplikowanie i w rzeczywistoci sam pro ces jest bardzo skomplikowany, ale funkcja, jak spenia, jest zarwno prosta, jak i waka: WUA decyduje o tym, co zauwaysz, a na co nie zwrcisz uwagi. To jakby filtr twojego umysu. Pami taj, e umys czowieka moe si wiadomie skupi jedynie na ograniczonej liczbie zjawisk jednoczenie, w zwizku z tym umys powica wiele wysiku na podjcie decyzji co do zjawisk, na ktre NIE bdzie zwraca uwagi. W tej chwili bombarduj ci niezliczone bodce, ale twj umys lekceway wikszo z nich i skupia si tylko na tym, co jest wedug ciebie istotne. Mechanizm, dziki ktremu moe to osign, to wanie WUA. W ten sposb WUA jest bezporednio odpowiedzial ny za to, jak due fragmenty rzeczywistoci postrzegasz wiadomie. Pozwl, e podam przykad. Czy kiedykolwiek zdarzyo ci si, e kupie jakie nowe ubranie albo nowy samochd i nagle zacze wszdzie dookoa zauwaa podobne? Dlaczego tak
byo? Czy wczeniej nie uywano podobnych lub takich samych rzeczy? Oczywicie, e uywano, ale zauwaasz je dopiero teraz, poniewa fakt, e je zakupie, stanowi dla twojego WUA wyrany dowd, e wszystko, co si z nimi wie, jest istotne i musi zosta zauwaone. Natychmiast stajesz si bardziej wyczulony na co, co tak naprawd byo wok ciebie od dawna. TA ZMIANA POSTAWY UMYSOWEJ BARDZIEJ PRE CYZYJNIE CZY CI Z TWOIMI CELAMI. KIEDY ZDE CYDUJESZ, E CO JEST DLA CIEBIE WANE, POWI CASZ TEMU WIELE EMOCJI I NIEUSTANNIE SI NA TYM SKUPIAJC, W KOCU JASNO ZAUWAASZ WSZYSTKIE MOLIWOCI, KTRE UATWIAJ CI OSIGNICIE TE GO CELU. Dlatego wanie wcale nie najwaniejsze jest zrozu mienie, jak osigniesz swoje cele, gdy je sobie po raz pierwszy wyznaczasz. Uwierz, e WUA wskae ci waciwe sposoby, kiedy zaczniesz do celu dy.
Pnij si wysoko. - Twoj met niebo, Twoim celem gwiazda.

NAPIS NA BUDYNKU WILLIAMS COLLEGE
Osiem lat temu, w 1983 roku, wykonaem wiczenie, ktre pomo go mi stworzy tak wizj przyszoci, e zmienio si tym samym cae moje ycie. Postanowiem w ramach caego procesu stawiania sobie coraz wikszych wymaga sporzdzi zupenie now list moich celw, wpisujc tam rzeczy, po ktre nie bd siga, oraz to wszystko, czemu naprawd chc si w yciu powici. Odrzu ciem wszystkie ograniczajce mnie przekonania i siadem na play z notatnikiem w rku. Pisaem bez przerwy przez trzy godziny. Zmusiem umys do wyobraenia sobie kadej dosownie rzeczy, ktr mgbym chcie stworzy, posi, dowiadczy albo osign. Daem so bie duo czasu: kiedykolwiek poczwszy od jutra, a koczc przed upywem dwudziestu lat. Ani przez chwil nie zastana wiaem si nad tym, czy osignicie tych celw jest moliwe, czy nie. Po prostu wychwytywaem kad inspirujc moliwo i zapisywaem j w swoim dzienniku.
380
381
Wrciem do tego wiczenia sze miesicy pniej, kiedy wraz z grup parapsychologw zostaem zaproszony do ZSRR, aby bada zjawiska parapsychologiczne razem z naukowcami z uniwersytetw z caej Rosji. Spdziem wtedy wiele godzin w pocigu, podrujc z Moskwy na Syberi, a stamtd do Le ningradu. Nie miaem na czym pisa. Wykorzystaem wic od wrotn stron starej rosyjskiej mapy i wypisaem wszystkie dugofalowe cele zwizane z moimi perspektywami ducho wymi, umysowymi, emocjonalnymi, fizycznymi i finansowymi, a nastpnie, cofajc si od swoich przyszych celw do tera niejszoci, wyznaczyem sobie kilka punktw zwrotnych w kadej z tych dziedzin. I tak na przykad zadaem sobie pytania zwizane z osigni ciem moich celw duchowych za dziesi lat: kim musz si sta i czego musz dokona, aby osign swj ostateczny cel? Co musz zrobi w cigu dziewiciu lat, w cigu omiu, siedmiu i tak dalej, a do chwili obecnej? JAKIE KONKRETNE DZIAANIA, KTRE MOG PODJ JU DZISIAJ, DOPROWADZ MNIE DO WYBRANEGO PRZEZE MNIE PRZEZNACZE NIA? Tamtego dnia postawiem przed sob konkretne cele, ktre zmieniy moje ycie. Opisaem dokadnie kobiet moich marze, ze wszystkimi szczegami dotyczcymi jej umysu, duszy, charak teru i ciaa. Opisaem, jakie bd moje dzieci, jakie dochody za dowoliyby mnie w przyszoci, dokadnie nakreliem dom, w ktrym chc mieszka - wcznie z okrgym gabinetem na trzecim pitrze, ktrego okna wychodziyby na ocean. Ptora roku pniej pojawili si w moim domu dziennikarze z miesicznika Life". W przeprowadzanym wywiadzie pytali, w jaki sposb udao mi si wprowadzi tak wielkie zmiany w moim yciu w tak krtkim czasie. Wtedy wycignem star ro syjsk map i z wielk przyjemnoci przekonaem si, jak wiele udao mi si osign. Spotkaem kobiet, ktr wtedy opisaem, i polubiem j. Znalazem i kupiem dom, ktry sobie wtedy wymarzyem, z okrgym gabinetem na trzecim pitrze, w wie yczce, ktra wychodzi na ocean. Kiedy wypisywaem swoje cele, nie miaem najmniejszego pojcia, jak mog je osign. Jednak PRZEZ JAKI CZAS NIE
ZASTANAWIAEM SI NAD TYM ZUPENIE I NIE DO KONYWAEM ADNYCH OCEN, PO TO, ABY MC DOJ DO CELU.
POSTAW PIERWSZY KROK JU TERAZ!

Za chwil postawisz pierwszy krok na drodze do sukcesu, podej miesz pierwsze dziaania, ktre pomog ci zmieni niewidzialne w widzialne, urzeczywistni twoje marzenia. Zanim skoczysz czyta ten rozdzia, stworzysz sobie przyszo tak nieodpart, postawisz tak wspaniae cele, e nie powstrzymasz si przed postawieniem tego pierwszego kroku wanie dzisiaj. Zajmiemy si czterema dziedzinami twojego ycia: 1. CELE ZWIZANE Z ROZWOJEM WASNYM, 2. CELE ZWIZANE Z KARIER ZAWODOW, INTERESAMI, FINANSAMI, 3. CELE ZWIZANE Z ROZRYWK I PRZYGODAMI, 4. CELE ZWIZANE Z DZIAANIAMI DLA DOBRA INNYCH. Wyznacz sobie czas na wymylanie wszelkich moliwych projektw w kadej z tych dziedzin. Pisz bez zastanowienia, nie bd cenzorem samego siebie - po prostu zapisuj wszystko, co przyjdzie ci do gowy. Nieustannie zadawaj sobie pytanie: CZEGO CHCIABYM OD YCIA, GDYBYM WIEDZIA, E MOG DOSTA DOSOWNIE WSZYSTKO? PO CO BYM SI GN, GDYBYM WIEDZIA, E NA PEWNO MI SI UDA? Na jaki czas zupenie zlekcewa potrzeb odpowiedzi na pytanie, jak to zrobisz. Po prostu odkryj, czego naprawd chcesz. I dokonaj tego odkrycia bez kwestionowania wasnych moliwoci, bez wtpienia we wasn skuteczno. Pamitaj, e jeli dostarczysz sobie do dobrej inspiracji, sia, ktr w ten sposb uwolnisz w samym sobie, znajdzie sposb na spenienie twoich pragnie. Na pocztku nie tra czasu na zbyt dokadny opis. Nie zajmuj si szczegami, jak na przykad stwierdzenie: Chc mie dwupitrowy dom w Nob Hill w San Francisco, umeblowany wycznie biaymi nowoczesnymi mebla-
382
383
mi. W niektrych miejsach bdzie troch kolorowych plam. I jeszcze ogrd, koniecznie z mnstwem r." Zamiast tego napisz po prostu: Dom moich marze. Duy ogrd. San Francisco." Szczegami zajmiesz si pniej. Tak wic teraz wpraw si w stan niezachwianej wiary, pod nie do maksimum wasne oczekiwania w przekonaniu, e moesz osign dosownie wszystko. Wyobra sobie, e znw jeste dzieckiem i przed witami Boego Narodzenia piszesz list z prob do witego Mikoaja. Czy pamitasz jeszcze, jak to byo? Dzieci nie maj adnych zahamowa, potrafi poprosi o wszystko i w jednej chwili stworz nieprawdopodobn wrcz list ycze. Bez wahania wic mog napisa: Chc mie basen. Nie, dwa baseny, jeden dla ciebie, a drugi dla mnie." Na takie yczenie kto dorosy powiedziaby im pewnie: Co takiego? Jak bdziesz mia szczcie, to moe dostaniesz may brodzik!" Pniej odwoamy si do rozsdku. Na razie znw jeste dzieckiem i znw moesz patrze na ycie bez adnych ogranicze. I. Cele zwizane z rozwojem wasnym KROK PIERWSZY: Na kartce WYPISZ WSZYSTKO TO, CO CHCIABY ULEPSZY W ZWIZKU Z WASNYM ROZWOJEM. Jak chciaby ulepszy swoje ciao? Jakie s twoje cele, gdy idzie o rozwj umysowy i spoeczny? Czy na przykad chciaby si nauczy jakiego jzyka obcego? Chciaby nauczy si szybko czyta? Czy daoby ci co przeczytanie wszystkich dzie Szekspira? Co chciaby osign emocjonalnie, czego dowiadczy i co opanowa do perfekcji? By moe chcesz na uczy si natychmiast ama wzorce frustracji i poczucia odrzuce nia? Moe chcesz zmieni odczucia w stosunku do ludzi, ktrych dotychczas traktowae ze zoci? Jakie s twoje cele duchowe? Czy chcesz poczu silniejsze zwizki ze Stwrc? A moe chcesz bardziej kocha blinich? Najwaniejsze w tym wiczeniu jest to, by wypisa dokadnie wszystko, co przychodzi ci do gowy, i by nie pozwoli umysowi zatrzyma si ani na chwil. Moesz wypisywa cele krtkofalowe, co, co chcesz osign w tym tygodniu albo w tym roku. Moe to te by co, co chcesz osign w bliej nie sprecyzowanej
przyszoci - od dzi w cigu dwudziestu lat. ZASTANAWIAJ SI NAD TYM INTENSYWNIE PRZEZ CO NAJMNIEJ PI MINUT. NIE PRZESTAWAJ PISA ANI NA MOMENT Bd szalony i nierozsdny - przez chwil bd dzieckiem. Czasem dzi wny pomys prowadzi do wielkiej przyszoci! Poniej znajdziesz kilka pyta, nad ktrymi by moe zechcesz si zastanowi, zanim zaczniesz wykonywa to wiczenie. Jednak zaraz po tym przystp do pracy i prbuj sobie wyznacza cele. Natychmiast! Czego chciaby si nauczy? Jakie umiejtnoci chciaby opanowa? Jakie cechy charakteru chciaby w sobie rozwin? Jakich chcesz mie przyjaci? Kim chcesz zosta? Co moesz zrobi, by ulepszy swoje ciao? Cotygodniowy masa? Codzienny? wiczenia w siowni? Przejcie na wegetarianizm? Zwycistwo w triatlonie dla ludzi z elaza w Honolulu? Czy chciaby pokona swj strach przed lataniem? Strach przed przemawianiem publicznie? Strach przed pywaniem? Czego chciaby si nauczy? Francuskiego? Chciaby bada pergaminy z obszaru Morza Martwego? Chcesz dobrze taczy czy piewa? Uczy si gry na skrzypcach pod kierunkiem Icchaka Perlmana? Od jakich jeszcze mistrzw chcesz si uczy? Czy chciaby goci w domu dzieci przyjedajce w ramach wymiany midzynarodowej ? KROK DRUGI: Sporzdzie ju list celw zwizanych z wasnym rozwojem, ktre s dla ciebie wielk inspiracj. ZA STANW SI TERAZ PRZEZ CHWIL I ZAPISZ OBOK
384
385
CZAS, JAKI WYZNACZASZ SOBIE NA OSIGNICIE KA DEGO Z NICH. Na tym etapie nie jest wane, jak uda ci si to zro bi. Po prostu wyznacz sobie ramy czasowe. PAMITAJ, E CELE TO MARZENIA Z WYZNACZONYM OSTATECZNYM TERMINEM REALIZACJI. Tak wic ju samo wyznaczenie terminu wprawia w ruch wiadome i podwiadome siy, ktre zaczn zmienia twoje marzenia w rzeczywisto. Jeli postanowisz, e osigniesz jaki cel w cigu roku, postaw obok niego jedynk. Jeli maj to by trzy lata, postaw trjk, i tak dalej a do dwudziestu lat. KROK TRZECI: WYBIERZ JEDEN CEL, KTRY JEST DLA CIEBIE W TEJ KATEGORII NAJWANIEJSZY, ktrego osignicie na przykad w cigu tego roku da ci wielk satys fakcj i wielk rado, pozwoli poczu, e ten rok bdzie rokiem dobrej inwestycji. POWI KILKA MINUT NA PISEMNE WYJANIENIE, DLACZEGO ZROBISZ WSZYSTKO, BY CEL TEN OSIGN W CIGU JEDNEGO ROKU. Dlaczego jest to dla ciebie tak kuszce, wrcz nieodparte? Co zyskasz osi gajc ten cel? Czego bdzie ci brakowa, jeli go nie osigniesz? Czy powody te s wystarczajco powane, aby skoni ci do dziaania? Jeli nie, wybierz lepszy cel albo lepsz motywacj. Najwaniejszym odkryciem, ktrego wiele lat temu dokona em w zwizku z moimi wasnymi celami, jest fakt, e jeli moje DLACZEGO jest wystarczajco due, jeli mam wystarczajco dobre powody, zawsze udaje mi si znale odpowied na pytanie JAK. Ju same cele mog inspirowa, ale wiadomo przyczyn, dla ktrych chcesz je osign, moe da ci olbrzymi si i motywacj niezbdn, aby by wytrwaym i wygra.
CELE ZWIZANE Z ROZWOJEM WASNYM
386
387
II. Cele zwizane z karier zawodow, interesami, finansami

KROK PIERWSZY: WYPISZ WSZYSTKIE SWOJE PRAGNIE NIA ZWIZANE Z KARIER ZAWODOW, INTERESAMI I FINANSAMI. Jaki poziom finansowy chcesz osign? Jakie stanowisko? POWI WANIE TERAZ PI MINUT NA SPORZDZENIE LISTY, KTRA MOE BY DLA CIEBIE WARTA MILIONY! Czy chcesz zarabia: 50.000 dolarw rocznie? 100.000 dolarw rocznie? 500.000 dolarw rocznie? Milion dolarw rocznie? 10 milionw dolarw rocznie? Tak duo, e nie bdziesz w stanie tego policzy? Jakie cele stawiasz przed swoj firm? Czy chciaby wypuci akcje swojej firmy? Czy chciaby sta si najlepszy w swojej brany? Ile chciaby posiada? Kiedy chcesz przej na emerytur? Jak wielkie zyski z inwestycji zadowalayby ci i pozwalay ju nie pracowa? W jakim wieku chcesz osign niezaleno finansow? Jakie s twoje cele zwizane z gospodark finansami? Chcesz zbilansowa budet? Chcesz si czego nowego nauczy? Jakie inwestycje chcesz poczyni? Chcesz zaoy now firm? Kupi kolekcj monet? Zaj si usugami dostawczymi? Zainwestowa w fundusz wzajemnej reasekuracji? Zainwestowa w firm ubezpieczeniow? Kupi akcje?
Ile chcesz zaoszczdzi, aby zapewni swoim dzieciom dobre wyksztacenie? Ile chcesz wydawa na podre i przygody? Ile chcesz wydawa na wci nowe zabawki" dla siebie? Jakie s twoje cele zwizane z karier zawodow? Czy chciaby mie wikszy udzia w yciu swojej firmy? Jakie warunki pracy chcesz sobie stworzy? Czy chcesz awansowa? Zosta dyrektorem? Prezesem? Z czego chciaby zasyn w swoim zawodzie? Jakie wpywy chciaby osign? KROK DRUGI: Wypisae ju najbardziej upragnione cele w dziedzinie finansw, kariery zawodowej i interesw. POWI KILKA MINUT NA WYZNACZENIE OSTATECZNEGO TER MINU REALIZACJI KADEGO Z NICH. Podobnie jak to robie z celami w zakresie rozwoju wasnego, postaw obok kadego z nich cyfr odpowiadajc liczbie lat, jakie sobie dajesz na jego osignicie. Pamitaj, e liczy si nie to, jak osigniesz swj cel albo czy ostateczny termin jego realizacji jest praw dopodobny. Wane jest jedynie to, czy jeste CAKOWICIE ZDECYDOWANY, by ten cel osign. KROK TRZECI: WYBIERZ NAJWANIEJSZY CEL W TEJ KATEGORII I NAPISZ KILKA ZDA NA JEGO TEMAT. Wyjanij, dlaczego koniecznie musisz osign ten cel w cigu najbliszego roku. Wypisz tyle powodw, ile przychodzi ci do gowy. Wybieraj takie, ktre dodadz ci si, popchn do dziaania, dostarcz pasji i podniecenia. Rwnie i tym razem, jeli wypisane powody nie bd dla ciebie dostatecznym przymusem do dziaania, poszukaj albo lep szych powodw, albo lepszego celu.
388
389
CELE ZWIZANE Z KARIER ZAWODOW, INTERESAMI, FINANSAMI
Gdyby nie byo adnych ogranicze finansowych, jakie rzeczy chciaby zdoby? Co chciaby robi?'Gdyby stan przed tob din, by natychmiast speni kade twoje yczenie, czego zadaby? KROK PIERWSZY: POWI CO NAJMNIEJ PI MI NUT NA WYPISANIE WSZYSTKICH RZECZY, KTRE CHCIABY POSI LUB PRZEY. Oto pytania, ktre inog ci w tym pomc. Czy chciaby stworzy, zbudowa lub kupi: Domek letniskowy? Zamek? Dom na play? Katamaran? Jacht? Wysp? Samochd marki Lamborghini? Helikopter? Odrzutowiec? Studio muzyczne? Kolekcj dzie sztuki? Prywatne zoo pene aligatorw, yraf i hipopotamw? Wehiku czasu? Czy chciaby wybra si na: Premier sztuki na Broadwayu? Premier filmu w Cannes? Koncert Bruce'a Springsteena? Przedstawienie teatru kabuki w Osace? Czy chciaby: Uczestniczy w kolejnych wycigach Indianapolis 500? Gra w parze z Monik Seles, Steffi Graf, Borisem Beckerem albo Ivanem Lendlem? Nie znicz olimpijski? Stan do pojedynku z Michaelem Jordanem? Pywa z rowymi delfinami w oceanach Peru?
III. Cele zwizane z rozrywk i przygodami
390
391
ciga si z najlepszym przyjacielem na wielbdach midzy piramidami Egiptu? I wygra? ciga si w Himalajch z Szerpami? Czy chciaby: Zosta gwiazd na Broadwayu? Pocaowa na ekranie Kim Basinger? Stan przed kamer obok Patricka Swayze? Ukada choreografi wspczesnego baletu z Michaiem Barysznikowem? Jakie egzotyczne miejsca chciaby odwiedzi: Poeglowa dookoa wiata na Kon-Tiki", jak Thor Heyerdahl? Odwiedzi Tanzani i bada ycie szympansw razem z Jane Goodall? Pywa na Calypso" z Jacques'em Cousteau? Pywa na jachcie wok wysp greckich? Wylegiwa si na piaskach francuskiej Riviery? Uczestniczy w festiwalu smokw w Chinach? Wzi udzia w tacach cieni w Bangkoku? Nurkowa na Fidi? Medytowa w klasztorze buddyjskim? Przechadza si po alei Prado w Madrycie? Zarezerwowa sobie miejsce na statku kosmicznym? KROK DRUGI I KROK TRZECI: WYZNACZ LIMIT CZA SOWY DLA KADEGO Z TYCH CELW, A NASTPNIE WYBIERZ NAJWANIEJSZY CEL W TEJ KATEGORII, KTRY CHCIABY ZREALIZOWA W CIGU JEDNEGO ROKU, I POWI KILKA MINUT NA NAPISANIE, DLA CZEGO KONIECZNIE MUSISZ TEN CEL OSIGN. Jeli po tym cel ten nie wyda ci si do kuszcy, na tyle nieodparty, by skoni ci do natychmiastowego dziaania, sprbuj znale lep sze powody albo lepszy cel.
CELE ZWIZANE Z PRZYJEMNOCIAMI I PRZYGODAMI
392
393
IV. Cele zwizane z dziaaniami dla dobra innych

Mog to by cele najbardziej inspirujce, dajce ci najwikszy im pet do dziaania, poniewa s dla ciebie okazj do zapisania si w historii, stworzenia dziedzictwa, ktre przyczyni si do polepszenia ycia innych. Moe to by cos bardzo prostego, jak dotacja dla two jej parafii albo decyzja o przystpieniu do lokalnego programu odzyski wania surowcw wtrnych. Moe to te by cel bardzo powany, jak choby zaoenie fundacji, ktra pomagaaby ludziom kalekim. KROK PIERWSZY: POWI CO NAJMNIEJ PI MI NUT NA PRZEMYLENIE WSZYSTKICH MOLIWOCI. Jaki wkad moesz wnie w ycie innych? Pomc w budowie schroniska dla bezdomnych? Zaadoptowa dziecko? Pracowa spoecznie w jadodajni dla biednych? Zgosi si do czytania ksiek niewidomym? Odwiedzi jakiego winia? Zosta ochotnikiem w Korpusie Pokoju na sze miesicy? Zanie jakie upominki mieszkacom domu starcw? Jak moesz dopomc w: Ochronie warstwy ozonowej? Oczyszczaniu oceanw? Eliminacji odpadw radioaktywnych? Powstrzymaniu niszczenia lasw? Co mgby stworzy? Perpetuum mobile? Samochd napdzany spalanymi odpadkami? System rozdzielajcy jedzenie midzy godujcych? KROK DRUGI I KROK TRZECI: Podobnie jak poprzed nio, WYZNACZ LIMIT CZASOWY DLA KADEGO Z TYCH CELW, A NASTPNIE WYBIERZ NAJWANIEJSZY CEL W TEJ KATEGORII, KTRY CHCESZ ZREALIZOWA W CIGU JEDNEGO ROKU, I POWI KILKA MINUT NA NAPISANIE, DLACZEGO KONIECZNIE MUSISZ TEN CEL OSIGN PRZED UPYWEM DWUNASTU MIESICY
CELE ZWIZANE Z DZIAANIAMI DLA DOBRA INNYCH
394
395
Mc nie tworzy przyszoci tak jak marzenia. Utopia dzi, krew i koci jutro.
VICTOR HUGO
Teraz powiniene ju mie cztery najwaniejsze cele, ktre daj ci wielk inspiracj, oraz powody, dla ktrych osignicie tych celw jest wicej ni nieodparte. Jak poczuby si za rok, gdy by osign wszystkie cztery? Co odczuwaby, mylc o sobie? Co odczuwaby, mylc o wasnym yciu? Nie mam sw, ktry mi mgbym wyrazi, jak wane jest rozwinicie silnej motywacji do osignicia tych celw. Wystarczajco silne DLACZEGO po zwoli ci znale niezbdne do ich realizacji JAK. Przypominaj sobie o tych celach codziennie. Zapisz je tam, gdzie bdziesz je kadego dnia widzia: w kalendarzu, na biurku w pracy albo na lustrze w azience, przed ktrym golisz si kadego ranka. Jeli podeprzesz swoje cele powiceniem si CDSI, jeli podejmiesz niezomne postanowienie o cigym doskonaleniu siebie w kadej z tych czterech dziedzin, wtedy z pewnoci bdziesz czyni postpy z dnia na dzie. Ju teraz podejmij decyzj, e bdziesz dy do osignicia tych celw, e zaczniesz je realizowa natychmiast.
CELW. Za kadym razem, kiedy to robisz, musisz budzi w sobie rado, musisz j podsyca, wyobraajc sobie, czujc, widzc i syszc, jak twoje marzenia staj si rzeczywistoci. Ta ciga koncentracja wytworzy poczenie neuronowe, neu ronow autostrad midzy punktem, w ktrym znajdujesz si obecnie, a punktem, do ktrego chcesz doj. W wyniku tego intensywnego uwarunkowywania zaczniesz odczuwa pewno, e urzeczywistnisz swoje marzenia, a ta pewno przeoy si na jako twoich dziaa, zapewni ci sukces. Twoja wiara pozwoli ci zdoby odpowiednich trenerw i odpowiednie wzorce osobowe, ktre poprowadz ci do najskuteczniejszych dziaa. Pomog ci rwnie osiga rezultaty o wiele szybciej ni za pomoc trady cyjnej metody prb i bdw, ktr mona stosowa bez powodzenia caymi latami. Nie czekaj ani dnia duej z rozpocz ciem tego procesu. Zacznij ju dzi!
CEL TWOJEGO CELU

Czsto w pogoni za osigniciem wasnych celw nie zauwaamy ich prawdziwego wpywu na nas samych i nasze otoczenie. Sdzimy, e dotarcie do celu jest celem samo w sobie. Jednak dokadniejsza obserwacja powie nam, e po drodze wprawiamy w ruch wiele procesw, ktrych skutki znacznie przewyszaj nasze oczekiwania i zamiary. W kocu pszczoa pewnie nigdy nie zastanawia si nad sposobami rozmnaania rolin. A przecie w pogoni za sodkim nektarem kwiatowym pszczoy przenosz pyek z kwiatu na kwiat, zapocztkowujc w ten sposb wielki proces, ktrego skutkiem wzgrza znw bd si pawi w barwach. Celem ludzi biznesu jest zysk i, osigajc ten cel, tworz nowe miejsca pracy, w ten sposb dajc wielu ludziom szans na rozwj osobisty i podniesienie jakoci ycia. Proces zarabia nia na ycie pozwala ludziom osiga rne cele, jak choby posyanie dzieci do szkoy. Z kolei dzieci wnosz pniej swj wkad jako lekarze, prawnicy, artyci, ludzie interesu, naukowcy i rodzice. Proces ten nie koczy si nigdy.
JAK SPRAWI, BY TWOJE CELE BYY REALNE

Masz ju zestaw nieodpartych celw oraz jasno stwierdzone po wody, dla ktrych musisz te cele osign. A wic proces urze czywistniania tych marze ju si zacz. Twj Wybirczy Ukad Aktywacji wyczuli si, kiedy bdziesz codziennie powtarza te cele, i dziki temu zauwaysz wszystkie moliwe drogi poz walajce ci zbliy si do nich. Aby zapewni sobie osignicie celw, musisz tak warun kowa wasny system nerwowy, aby ju teraz odczuwa przy jemno, ktr przyniesie ich realizacja. Tak wic CO NAJM NIEJ DWA RAZY DZIENNIE MUSISZ WICZY WASNE EMOCJE, ODCZUWA RADO PYNC Z OSIGNI CIA KADEGO Z TWOICH CZTERECH NAJWANIEJSZYCH
396
397
Cele s rodkiem prowadzcym nas do mety, a nie ostatecznym sensem naszego ycia. S po prostu narzdziem uatwiajcym nam koncentracj i pozwalajcym porusza si w okrelonym kierunku. Jedynym prawdziwym powodem, dla ktrego dymy do osigni cia naszych celw, jest potrzeba rozwoju, potrzeba wzrostu. SAMO OSIGANIE CELW NIGDY NIE DA NAM SZCZCIA. NAJGBSZE I NAJTRWALSZE POCZUCIE SPENIENIA PRZYNIESIE CI TO, KIM SI STAJESZ, TO, JAK POKONU JESZ PRZESZKODY UTRUDNIAJCE CI OSIGNICIE CELU. Moe wic najwaniejsze pytanie, jakie powinnimy sobie zadawa, brzmi: JAKIM CZOWIEKIEM BD MUSIA SI STA, ABY OSIGN TO, CZEGO CHC? Moe si to okaza najwaniejsze pytanie w caym twoim yciu, poniewa odpowied na nie ustali kierunek, w ktrym musisz zmierza. Dlatego chciabym, aby wanie teraz powici kilka minut i napisa odpowied na to pytanie. WYMIE CECHY CHARAK TERU, UMIEJTNOCI, ZDOLNOCI, POSTAWY I PRZE KONANIA, KTRE BDZIESZ MUSIA W SOBIE WYPRA COWA, ABY OSIGN WYEJ WYZNACZONE CELE. Chcc tego dokona, z pewnoci bdziesz musia podj dzia ania. Ale to nie wszystko. Jakie cechy bd ci niezbdne, aby urzeczywistni to, co dotychczas niewidzialne? Zanim przystpisz do dalszej lektury, napisz odpowied na to pytanie.
NAJWANIEJSZY KROK
Przez wiele lat wyznaczaem sobie cele, a pniej brakowao mi wytrwaoci, by je osign. Doznawaem chwilowej inspiracji, a paliem si do dziaania, ale w trzy tygodnie pniej zauwaaem, e nie wykonuj adnej z wypisanych poprzed nio rzeczy. Zanotowanie celu jest z pewnoci pierwszym krok iem na drodze do jego osignicia, a wikszo ludzi nie robi nawet tego. Samo dziaanie zwizane z wyznaczeniem celw i przelaniem ich na papier sprawia, e twoje cele staj si blisze rzeczywistoci. Ale najwaniejsze, co moesz zrobi, aby osign swoje cele, to WYTWARZANIE SIY ROZPDU NATYCHMIAST PO ICH WYZNACZENIU. Najwaniejszych regu, jakie przyjem za wasne, aby osiga wyznaczone cele, nauczy mnie pewien czowiek sukcesu. Powiedzia, abym najpierw wypisy wa sobie, co chc osign, a nastpnie DOPTY NIE OPU SZCZA MIEJSCA, W KTRYM PODJEM DECYZJ, DOPKI NIE ROZPOCZN JAKIEGO POZYTYWNEGO DZIAANIA ZMIERZAJCEGO DO OSIGNICIA MO JEGO CELU. Jak ju podkrelaem w rozdziale drugim, prawdziwa decyz ja to taka, na podstawie ktrej zaczynasz dziaa natychmiast. Wykorzystaj si rozpdu, ktrej nabrae, wyznaczajc sobie cztery najwaniejsze cele. Najlepszym sposobem na jej podtrzymy wanie jest PODJCIE SZYBKICH DZIAA NATYCHMIAST PO PRZECZYTANIU TEGO ROZDZIAU. Nawet najmniejszy krok - telefon do kogo, jakie postanowienie, naszkicowanie wstpnego planu - posunie ci naprzd. Nastpnie sporzd list prostych czynnoci, ktre moesz wykonywa dla osignicia swoich zamierze w cigu najbliszych dziesiciu dni. Rcz, e te dziesi dni maych krokw w kierunku wyznaczonego celu wytworzy acuch nawykw, ktre ci zapewni dugofalowy sukces. Jeli na przykad twoim najwaniejszym celem w zakresie wasnego rozwoju jest nauczy si taczy, zajrzyj do ksiki te lefonicznej ju dzisiaj. Zadzwo do szkoy taca, umw si na spotkanie i zapisz na zajcia.
JAKIM CZOWIEKIEM MUSZ SI STA, ABY OSIGN TO, CZEGO CHC
398
399
Jeli twoim gwnym celem w zakresie przyjemnoci i przy gd jest kupno samochodu mercedes, zatelefonuj do salonu sprze day z prob o ofert cenow albo ju dzisiaj pojed tam i przetestuj swj ulubiony model. Nie twierdz oczywicie, e musisz ten samochd kupi zaraz, ale przynajmniej dowiedz si o cen, aby twoje marzenie stao si bardziej rzeczywiste. Wielkie pragnienie pomoe ci pniej uoy plan, ktry doprowadzi ci do celu. Jeli postanowie, e najwaniejsze w dziedzinie finansw jest dla ciebie osignicie zarobkw w wysokoci stu tysicy dolarw, zacznij ju teraz zastanawia si, jakie kroki musisz podj w tym kierunku. Czy masz kogo znajomego, kto zara bia ju takie sumy i mgby ci powiedzie, co naley robi? Czy musisz postara si o dodatkow prac, by osign takie zyski? Jakie umiejtnoci musisz opanowa? Czy musisz zacz bardziej oszczdza i inwestowa zaoszczdzone pienidze, aby zwik szy wasne dochody? Czy powiniene otworzy now firm? Jakie rodki s ci do tego potrzebne? PAMITAJ, E MUSISZ CO NAJMNIEJ RAZ DZIENNIE DOWIADCZA UCZUCIA, E JESTE CORAZ BLIEJ OSIGNICIA KADEGO Z CZTERECH NAJWANIEJ SZYCH CELW. Ideaem byoby, gdyby czu to codziennie rano i wieczorem. Przegldaj te ca list celw raz na p roku, aby sprawdzi, czy wszystkie nadal ci interesuj. Moesz te raz jeszcze zastanowi si nad nimi lub doda kilka nowych. Jestem przekonany, e wraz z upywem czasu bdziesz chcia nie tylko dodawa nowe cele, ale te i rezygnowa z niektrych uprzednio wyznaczonych. Rwnie wana dla dugofalowego sukcesu jest wiadomo, e OSIGNICIE CELW MOZ OKAZA SI PRZE KLESTWEM, JELI PRZEDTEM NIE WYZNACZYMY SOBIE NOWYCH. Kiedy tylko zorientujesz si, e jeste ju blisko celu, powiniene natychmiast stawia sobie nowe. Inaczej dowiadczysz czego, czego kady z nas powinien unika: prze cigniesz wasne marzenia. Ile razy czytamy o ludziach, ktrzy osigaj swoje yciowe cele tylko po to, aby sobie powiedzie: Czy to ju wszystko?", kiedy poczuj, e nad szczytem nie ma ju nic.
Dobrym przykadem jest tu zaoga promu kosmicznego Apol lo". Astronauci przez cae ycie przygotowywali si do spenienia swojej najwikszej misji, wyldowania na Ksiycu. Kiedy wresz cie tego dokonali, wpadli w eufori, ale po powrocie na Ziemi niektrzy z nich znaleli si w depresji, jakiej nawet nie jestemy sobie w stanie wyobrazi. Nie mieli ju na co czeka. Jaki mgby by wikszy cel ni wyldowanie na Ksiycu i badanie przestrze ni kosmicznej? By moe odpowiedzi na to pytanie jest podjcie badania rwnie tajemniczego obszaru naszych umysw, serc i dusz? Nieraz syszaem o modych kobietach, ktre miesicami, a nawet latami planuj swoje zampjcie. Wkadaj w te plany ca si, ca pomysowo i zaczynaj tworzy scenariusze wprost z bajki. Wszystkie swoje nadzieje i oczekiwania wi z tym wydarzeniem w przekonaniu, e zdarza si ono tylko raz. Po chwilach wielkiego szczcia moda matka, podobnie jak astronauci z Apolla", zaczyna odczuwa przygnbienie. Jak ma sobie poradzi po przeyciu najwaniejszego yciowego dowiad czenia? Jedynym wyjciem jest wypatrywanie przyszych, jeszcze waniejszych celw zwizanych z budowaniem dopiero co zawartego zwizku. W jaki sposb ludzie mog czu si, podniecenie i pasj na wet po osigniciu swoich najwikszych celw i spenieniu naj skrytszych marze? KIEDY ZBLIAJ SI DO MOMENTU, NA KTRY TAK DUGO CZEKALI, NATYCHMIAST WY ZNACZAJ SOBIE KILKA JESZCZE BARDZIEJ KUSZ CYCH CELW. Gwarantuje to im agodne przejcie od spenio nych zamiarw do nowej inspiracji oraz pozwala po raz kolejny podejmowa decyzj o dalszym wasnym rozwoju. Bez tej decyzji kady z nas zrobi, co konieczne, aby odczuwa satysfakcj, ale nigdy nie wyjdzie poza jej granice. Dlatego wanie tracimy mo tywacj do dziaania, tracimy potrzeb cigego rozwoju i popa damy w stagnacj. Czsto ludzie umieraj emocjonalnie i duchowo na dugo przed tym, zanim umrze ich ciao. Sposobem na wyrwanie si z tej puapki jest zrozumienie faktu, e OSTATECZNYM CELEM YCIOWYM MOE BY PRZYCZYNIANIE SI DO DOBRA INNYCH. Znalezienie sposobu, ktry pozwoli pomaga innym, wspiera tych, ktrych darzymy ciepym uczuciem, moe sta si inspiracj na cae ycie.
400
401
Na wiecie zawsze jest miejsce dla tych, ktrzy chc dzieli si swoim czasem, energi, kapitaem, pomysowoci i zaanga owaniem. Wemy na przykad Robina Williamsa. Oto czowiek, ktry ma wielk przewag nad swoim zmarym przyjacielem Johnem Belushi, poniewa odkry sposb, ktry pozwala mu zawsze mie przed sob jaki cel. Robin, wraz z przyjacimi Whoopi Goldberg i Billym Crystalem, postawili przed sob zadanie, ktre zawsze bdzie od nich wymagao sigania po najwiksz yciow si. Pomagaj bezdomnym. Arnold Schwarzenegger zapewni sobie podobne zyski emocjonalne, wic si z Igrzyskami Olimpijskimi dla Niepenosprawnych oraz Prezydenck Rad do spraw Kultury Fizycznej. Wszyscy ci ludzie sukcesu nauczyli si, e nic nie daje im wikszej satysfakcji ni szczera pomoc udzielona potrzebu jcym. Pamitaj wic, aby zawsze stawia przed sob nowe cele, chwyta nowe marzenia, ktre pocign ci na drog nieustannego samodoskonalenia, drog nieprzerwanego ulepszania siebie. Powicenie si CDSI jest prawdziwie uniwersaln polis ubez pieczeniow, gwarantujc szczcie w ci^gu caego ycia. Pamitaj, e KUSZCA PRZYSZO JEST POYWIE NIEM, KTRE PRZYCZYNIA SI DO ROZWOJU TWOJEJ DUSZY. Kady z nas potrzebuje poczucia cigego doskonalenia si emocjonalnego i duchowego.
pomog ci stawia sobie jak najwysze wymagania. Wzmacniaj wytworzone poczenia neuronowe przez nieustanne prby, powtrzenia i natenie emocjonalne. Wyobraajc sobie osigni cie celw, nie zapominaj o elementach submodalnych, wizual nych, suchowych i kinestetycznych, ktre zmieni twoje cele W rzeczywisto!
NAJWANIEJSZA LEKCJA
Najwaniejszym wnioskiem pyncym z tego rozdziau jest stwier dzenie, e wizja przyszoci wytwarza w nas poczucie dyna micznego wzrostu. Bez tego poczucia nasze ycie jest niepene. Nieodparta przyszo nie jest czym ubocznym, ale konieczno ci. Pozwala nie tylko uzyska zadowolenie, ale i w peni uczestni czy w gbokim poczuciu radoci, wkadu w ycie innych oraz rozwoju, ktre nadaj znaczenie naszemu yciu.
Gdy nie ma widzenia, nard si psuje.

KSIGA PRZYSW, 29,18
ZAPROGRAMUJ SI NA SUKCES
Dysponujesz ju celami, ktre ci prawdziwie inspiruj, ktre b d ci wci pchay do przodu. Musisz sprawi, by stay si one tak nieodparte, e twj system nerwowy uzna je za rzeczywis to. Jak moesz rozwin poczucie elaznej pewnoci? Po pier wsze, zastanw si, co w przyszoci moe ci przeszkadza w osigniciu celu, i usu wszystkie te przeszkody ju teraz, nie czekajc, a zaskocz ci pniej. Potem uczy publiczne zobowizanie w obecnoci ludzi, ktrzy w twoim przekonaniu
Kiedy przeczytaem, jak nieprawdopodobnie duo ludzi w Ame ryce umiera w cigu trzech lat po przejciu na emerytur. Jest to dla mnie dowd, e jeli tracimy poczucie tworzenia czego, poczucie wkadu w ycie innych, tracimy ch ycia. Jeli masz powd, by i dalej, dojdziesz do celu. Czsto si zdarza, e ludzie miertelnie chorzy albo starsi, mimo cikiego stanu, trzymaj si jako do wit albo wielkiej rodzinnej okazji. Jak dugo maj na co si cieszy, czego oczekiwa, jak choby Boe Narodzenie i zwizana z nim wizyta rodzinna, maj te powd, by y. Kiedy okazja mija, trac swoj wiar w przyszo. Zjawisko to nie do tyczy wycznie naszej kultury. Zaobserwowano je na caym wiecie. Na przykad w Chinach miertelno znacznie spada przed kadym waniejszym witem i znw wzrasta po jego za koczeniu.
402
403
Nie ma znaczenia, czy masz osiemnacie lat, czy osiem dziesit. Potrzebujesz czego, co popchnie ci naprzd. Inspiracja, ktrej szukasz, czeka upiona w tobie, a obudzi j jakie nie przewidziane wyzwanie albo proba. Pukownik Harlan Sanders przekona si o tym w wieku szedziesiciu piciu lat, kiedy pewnego dnia przyszed rachunek za ubezpieczenie spoeczne. Gniew popchn go do dziaania.* Nie musimy jednak czeka na jakie wydarzenie, aby obudzi drzemic inspiracj. Moemy to wydarzenie wyreyserowa sami. Znany komik George Burns rozumie, jak wana i jak silna jest nieodparta przyszo. Poproszony o podsumowanie swojej filozofii yciowej, powiedzia: Musz mie co, co zerwie mnie rano z ka. W kocu i tak niewiele mog ju w nim zdziaa. Najwaniejsze jest dla mnie posiadanie jakiego punktu, kierunku, w ktrym mam zmierza."** Burns ma dzi ponad dziewi dziesit lat i wci bawi dowcipem, wci bierze udzia w pro gramach telewizyjnych i w filmach. Syszaem niedawno, e zarezerwowa sobie kilka wieczorw w londyskim Palladium" na rok 2000, kiedy bdzie mia sto cztery lata. Czy nie jest to nieodparta wizja przyszoci? Uywaj swojej siy. Wiesz teraz, jak si samemu inspirowa. Czas najwyszy, aby zacz to robi. Jeli dotychczas czytae ten rozdzia jedynie biernie, wr do pocztku i wykonaj wszystkie wiczenia. S atwe i pozwol ci si dobrze bawi. Po pierwsze, wyznacz sobie cztery najwaniejsze cele do osignicia w cigu najbliszego roku. Po drugie, znajd klarowne dlaczego". Po trzecie, wypracuj rytua codziennego przypominania sobie o tych celach i wyobraania sobie wielkiej radoci z ich osignicia przez dziesi kolejnych dni. Po czwarte, otocz si wzorami do naladowania i ludmi, ktrzy naprawd pomog ci opracowa
plan dziaania, pozwalajcy ci zmieni marzenia w rzeczywis to. Kady z tych krokw pomoe ci wyczuli si na pojawiajce si moliwoci, i dostrzec wszystkie sposoby przyczyniajce si do osignicia wyznaczonych celw. To pozwoli ci rozwin poczucie pewnoci, ktrego potrzebujesz, aby skoni si do dziaania. Moemy teraz przej do kolejnego rozdziau, w ktrym (naucz ci, jak pokonywa dowoln przeszkod.
* Harlan Sanders jest zaoycielem firmy, ktra, w odrnieniu od wielu innych przedsibiorstw ubezpieczeniowych, ubezpiecza ludzi starszych bez wzgldu na stan zdrowia, nie podnoszc przy tym wysokoci skadek. - Przyp. tum. ** Wywiad Arthura Coopera z George'em Burnsem, Playboy", czer wiec 1978.
XIII. DZIESICIODNIOWE WYZWANIE
405
Rozdzia trzynasty
DZIESICIODNIOWE WYZWANIE
Nawyk jest albo najlepszym sug, albo najgorszym panem.
NATHANIEL EMMONS
Konsekwencja... Czy nie o to wanie chodzi nam wszystkim? Nie chcemy osiga rezultatw tylko raz na jaki czas. Nie chce my by szczliwi tylko przez chwil. Nie chcemy by w najlep szej formie zaledwie od czasu do czasu. Prawdziwe mistrzostwo tworzy konsekwencja, a prawdziw konsekwencj tworz nasze nawyki. Z pewnoci po lekturze dotychczasowych rozdziaw wiesz ju, e nie napisaem tej ksiki po to, aby pomc ci odkry kilka rzeczy o sobie samym. Nie jest te jej celem zainspirowanie ci kilkoma historyjkami albo przekazanie garci ciekawych infor macji, ktre mgby wykorzysta od czasu do czasu dla osigni cia drobnych postpw". Ksika ta, podobnie jak caa moja dziaalno, ma na celu spowodowanie wymiernego wzrostu ja koci caego ycia, rwnie twojego. Mona to osign jedynie za pomoc cakiem nowego wzor ca kierujcego zmasowanym dziaaniem. Dla kadego czowieka prawdziwa warto nowej umiejtnoci lub strategii jest wprost proporcjonalna do czstotliwoci jej wykorzystywania. Wiele razy ju mwilimy, e nie wystarczy tylko wiedzie. MUSISZ ROBI TO, CO WIESZ. Rozdzia ten ma na celu pomc ci w wy pracowaniu nawyku doskonaoci - wzorcw, ktre pomog ci
moliwie najbardziej zwikszy wpyw wywierany na samego siebie i innych. Aby dwign swoje ycie na kolejny, wyszy poziom, musisz zrozumie, e WZORCE MYLENIA, KTRE DOPROWA DZIY CI DO TWOJEJ OBECNEJ POZYCJI, NIE POMOG CI DOSTA SI TAM, DOKD CHCESZ DOJ. Jednym z najwikszych problemw, jakie dostrzegam zarwno u poszcze glnych ludzi, jak i w przypadku caych instytucji, jest odrzucanie wszelkich zmian (ktre przecie s naszym najwikszym sojusznikiem) oraz ocena wasnych dziaa na podstawie przeko nania, e dotychczasowe sposoby mylenia i zachowania przy czyniy si do dotychczasowych sukcesw. Oczywicie jest to prawda, ale DO OSIGNICIA KOLEJNEGO POZIOMU ZA ODOWEGO I OSOBISTEGO SUKCESU NIEZBDNY JEST NOWY WZORZEC MYLENIA. Aby tego dokona, musisz raz na zawsze pozby si bariery Strachu i przej kontrol nad przedmiotem, na ktrym skupia si twj umys. Stare wzorce, pozwalajce umysowi sta si niewolnikiem problemw chwili, musz zosta zamane na zaw sze. Na ich miejsce musimy wypracowa nowe wzorce, ktre pozwol nam si skoncentrowa na rozwizaniach problemu czerpa z tego satysfakcj. Z kart tej ksiki nauczye si wielu dajcych si strategii, poznae narzdzia czynice ycie bogat szym, peniejszym, radoniejszym i bardziej ekscytujcym. Jeli jednak czytasz t ksik i nie wykorzystujesz zawartej w niej wiedzy, postpujesz tak, jakby kupi nowy komputer i nigdy nie wyj go z pudeka, albo sprawi sobie ferrari i nigdy nie wyprowadza go z podjazdu, chcc w ten sposb si upewni, e pie bd na nim osiaday kurz i boto. Pozwl wic, e zaoferuj ci prosty plan zamania starych wzorcw mylenia, odczuwania i zachowania. Plan ten pomoe ci uwarunkowa nowe, dodajce si wzorce i sprawi, e stan si one cakowicie spjne. Wiele lat temu wpdziem si w puapk. Staem si winiem wasnych wzorcw frustracji i zoci. Gdziekolwiek si obr ciem, czekay na mnie problemy. Pozytywne mylenie nie znaj dowao si wtedy wysoko na mojej licie sposobw rozwizywa nia trudnoci. Byem przecie inteligentny", a ludzie inteligent-
406
407
ni nie patrz pozytywnie na rzeczy, ktre pozytywne nie s. Wok siebie miaem mnstwo znajomych, ktrzy wyznawali t zasad (i byli podobnie sfrustrowani jak ja sam). Byem wtedy nastawiony do ycia bardzo negatywnie i wi dziaem wszystko w najczarniejszych barwach. Uywaem pesymizmu jako tarczy. Byy to niewtpliwie kiepskie prby uchronienia si przed cierpieniem wynikajcym z nie spenionych oczekiwa. Jednak przyjcie takiego wzorca powodowao, e tar cza chronica mnie przed cierpieniem jednoczenie nie dopu szczaa do mnie adnej przyjemnoci. Nie pozwalaa mi znaj dowa jakichkolwiek rozwiza mojego problemu i wpdzaa swym ciarem do emocjonalnego grobu, w ktrym nie odczuwa si ani zbytniego cierpienia, ani zbytniej przyjemnoci, w ktrym wasne ograniczone dziaania oceniamy stwierdzeniem, e s one realistyczne". Tymczasem ycie wymaga rwnowagi. Jeli pozwolimy sobie nie dostrzega chwastw pienicych si w naszym ogrodzie, nasze zudzenia nas z pewnoci zniszcz. Jednak rwnie niszczce jest zachowanie ludzi, ktrzy powodowani wasnym strachem, cigle wyobraaj sobie, e ich ogrd zars chwastami nie do wyple nienia. Droga, ktr kroczy zwycizca, jest drog rwnowagi. Zauwaa on chwasty z umiechem na twarzy, wiedzc, e fakt, i je zauway, oznacza ich koniec. Wie, e potrafi je usun, i zrobi to natychmiast. Nie trzeba ba si chwastw. S one czci ycia. Musimy je dostrzega, uznawa ich istnienie, skupia si na moliwych rozwizaniach i natychmiast robi wszystko, by wyeliminowa ich wpyw na nasze ycie. Udawanie, e chwastw nie ma, w niczym nam nie pomoe. Nie pomoe te pawienie si w zoci z ich powodu ani zamykanie si w strachu. Ich nieustanne prby za gniedenia si w naszym ogrodzie s po prostu czci ycia. Musimy je usuwa, i to w dodatku z umiechem na twarzy, z po czuciem wielkiej radoci. Inaczej spdzimy reszt ycia na cier pieniach. Dlaczego? Poniewa jedno mog ci zagwarantowa: chwastw bdzie coraz wicej. I jeli nie chcesz, aby twoje ycie stanowio cig reakcj na pojawiajce si codziennie nowe prob lemy, musisz pamita, e s one jego wan czci. Utrzymuj bowiem twj zapa i si, wci wzmagaj twoj czujno i wci
od nowa ka szuka rodkw, ktre pomog ci utrzyma ogrd w zdrowiu i obfitoci. Musimy wci wiczy to podejcie przy odchwaszczaniu ogrodu naszych umysw. Musimy naby umiejtnoci pozwala jcych nam zauway, kiedy zaczyna si w nas rozwija negaty wny wzorzec. Nie po to, aby si za ten wzorzec gani albo cigle nad nim rozwodzi, ale by zama go natychmiast po jego odkryciu i zastpi nasionami umysowego, emocjonalnego, fizycznego, duchowego, finansowego i profesjonalnego sukcesu. W jaki sposb ama negatywne wzorce ju w chwili, gdy si pojawi? Po prostu przypomnij sobie metod szeciu krokw, ktrej nauczye si z rozdziau szstego. 1) Musisz najpierw zdecydowa, czego chcesz. Jeli naprawd chcesz poczu pasj i rado oraz przej kontrol nad wasnym yciem - a z ca pewnoci tak jest, poniewa w przeciwnym wypadku nie signby po t ksik - wiesz ju, czego chcesz. 2) Musisz podziaa na siebie metod dwigni. Gdyby prze czyta ca t ksik i nie wypracowa adnych nowych wzorcw, czy nie byaby to nieprawdopodobna strata czasu? I odwrotnie, jak si poczujesz, kiedy zastosujesz zdobyt wiedz, aby natychmiast przej kontrol nad wasnym umysem, ciaem, emocjami, finansa mi i kontaktami z ludmi? Pozwl wic, aby twoje pragnienie unikania cierpienia i zyskiwania wielkiej przyjemnoci popchno ci w kierunku zmian niezbdnych do podwignicia twojego ycia na kolejny, wyszy poziom. Aby to osign, musisz... 3) Zakci ograniczajcy ci wzorzec. Najlepsza znana mi metoda na osignicie tego celu to przejcie na UMYSOW DIET - to jest wyznaczenie sobie okrelonego cile czasu oraz przejcie dokadnej kontroli nad wasnymi mylami. Umysowa dieta daje moliwo wyeliminowania negatywnych wzorcw mylenia i uczu, ktre zawsze pojawiaj si na skutek prowa dzenia ycia cofajcego emocjonalnie oraz niezdyscyplinowanego umysowo. Prawie osiem lat temu postanowiem oczyci swj umys w taki wanie sposb i przekonaem si, e jest to sposb bezcenny. Napotkaem ten pomys w maej broszurce pira Emmeta Foxa The sevenday Mental Diet (Siedmiodniowa dieta umysowa). Wyjania w niej, jak wielk warto ma przeycie siedmiu kolej-
408
409
nych dni bez adnych negatywnych myli. Pomys ten wydawa si tak banalnie prosty, e pocztkowo doszedem do wniosku, i jego realizacja moe przynie wycznie strat czasu. Ale kiedy Emmet Fox zacz tumaczy po kolei zasady tej diety prowadzcej do oczyszczenia umysu, zaczem rozumie, e jej zastosowanie moe si okaza o wiele trudniejsze, ni pocztkowo mylaem. Rzucone wyzwanie zaintrygowao mnie, a osignite rezultaty wprawiy w zdumienie. Chciabym uzupeni diet zaproponowan przez pana Foxa w 1935 roku po to, aby mg j wykorzysta jako narzdzie pozwalajce ci integrowa strate gie, ktrych dotychczas nauczye si z tej ksiki. I to od zaraz. Staje przed tob moliwo zastosowania wszystkiego, z czym zapoznawae si w poprzednich rozdziaach. Wyzwanie, jakie ci rzucam, jest proste: PRZEZ NAJBLISZYCH DZIESI DNI, POCZYNAJC OD DZISIAJ, PRZEJMIJ CAKOWIT KONTROL NAD WASNYM UMYSEM I EMOCJAMI, POSTANAWIAJC WANIE W TEJ CHWILI, E NIE BDZIESZ POGRA SI W ADNYCH NEGATYWNYCH I BEZPRODUKTYW NYCH MYLACH I UCZUCIACH. Brzmi atwo, prawda? I jestem pewien, e moe by rwnie atwe. Jednak ci, ktrzy przechodz na t diet po raz pierwszy, z zaskoczeniem odkrywaj, jak czsto ich umys wika si w bez produktywne, budzce obawy, przynoszce zmartwienia albo groce zniszczeniem myli. Dlaczego nieustannie angaujemy si w umysowe i emocjo nalne wzorce, ktre powoduj w naszym yciu niepotrzebne stresy? Odpowied jest prosta: sdzimy, e nam to pomaga! Wielu ludzi yje w stanie wiecznego zmartwienia. Aby dopro wadzi si do tego, cigle skupiaj si na najgorszych moliwych scenariuszach wydarze. Dlaczego to robi? Poniewa s przeko nani, e pomoe im to skoni si do dziaania. Jednak, jak wiemy, zmartwienie tak naprawd doprowadza nas do skrajnie niepro duktywnego stanu emocjonalnego. Zwykle nie dodaje nam si do dziaania, natomiast zawsze powoduje, e czujemy si owadni ci strachem i frustracj. Ale przy uyciu najprostszych prezentowanych w tej ksice narzdzi moesz zmieni swj stan, po prostu skupiajc si na
ROZWIZANIU PROBLEMU. Moesz zada sobie waciwe pytanie, jak choby: Co musz zrobi natychmiast, aby t sytu acj polepszy?" Moesz te zmieni swj stan, zmieniajc sowni ctwo, ktrego uywasz dla opisania wasnych uczu: przej od Jestem zmartwiony" do jestem troch przejty". Krtko mwic, jeli zdecydujesz si przyj moje dziesi ciodniowe wyzwanie, znaczy to, e decydujesz si na wprowadze nie si w stan peen pozytywnych pasji i utrzymanie tego stanu, bez wzgldu na to, co si wydarzy. Oznacza to rwnie, e ilekro znajdziesz si w stanie bezproduktywnych emocji, natychmiast sprbujesz zmieni odczucia fizjologiczne albo skupisz si na pozytywnych rozwizaniach - bez wzgldu na twoje chwilowe nastawienie. Jeli na przykad w cigu najbliszych dziesiciu dni kto zrobi ci co, co uznasz za niszczce albo przepenione nienawici, i zaczniesz wpada z tego powodu w zo, musisz natychmiast zmieni swj stan emocjonalny, zupenie nie zwaajc na otaczajce ci warunki. Przypomn raz jeszcze, e dysponujesz wieloma strategia mi, ktre pozwalaj ci zmieni wasny stan emocjonalny. Moesz zada sobie waciwsze pytanie, jak choby: Czego mog si std nauczy?", albo: Co w tej sytuacji widz dobrego, nawet jeli nie jest ona doskonaa?" Pytania te wprowadz ci w nastrj produktywny, w ktrym bdziesz potrafi znajdowa rozwizania dla twoich problemw, zamiast pozostawania w samonapdzajcym si cyklu zoci i frustracji. Jakie jeszcze inne techniki zmiany wasnego stanu emocjonalnego mgby wykorzysta, gdyby naprawd chcia? PAMITAJ, E NASZYM CELEM NIE JEST IGNORO WANIE YCIOWYCH PROBLEMW, ALE DOCHODZENIE DO TAKIEGO STANU EMOCJONALNEGO I UMYSOWE GO, W KTRYM NIE TYLKO POTRAFIMY ZNALE ROZ WIZANIE TYCH PROBLEMW, ALE RWNIE DZIAA W OPARCIU O NIE. Ludzie, ktrzy cigle skupiaj si na tym, na co nie maj wpywu, pozostaj bezsilni. Kiedy po raz pierwszy rozwaaem moliwo przejcia na umysow diet Foxa, byem przekonany, e pozytywne myle nie wyrzdzi mi krzywd. W kocu wczeniej kierowaem si pozytywnym nastawieniem i moje oczekiwania nie speniy si.
410
DZIESICIODNIOWE WYZWANIE
411
Czuem si tylko wewntrznie zniszczony. Jednak w kocu prze konaem si, e zmieniajc przedmiot koncentracji, mog o wiele bardziej panowa nad wasnym yciem, e wystarczy po prostu przesta myle o samym problemie, a skupi si na sposobach jego rozwizania. Kiedy wprowadzaem si w bardziej produk tywny stan, szybko potrafiem znale w sobie odpowied na nurtujce mnie pytania. Kady z ludzi wielkiego sukcesu, ktrych znam, dysponuje umie jtnoci zachowania koncentracji oraz jasnoci i siy umysu nawet w czasie najgorszej emocjonalnej burzy". Jak im si to udaje? Wikszo z nich kieruje si fundamentaln zasad: NIGDY NIE WOLNO POWICA WICEJ NI DZIESI PROCENT WASNEGO CZASU SAMEMU PROBLEMOWI, A POZOS TAE DZIEWIDZIESIT PROCENT NALEY PRZEZ NACZY NA WYNAJDYWANIE ROZWIZA TEGO PROB LEMU. Co waniejsze, NIGDY NIE NALEY POCI SI NAD DROBIAZGAMI. TRZEBA PAMITA, E S TO DROBIAZGI! Jeli zdecydujesz si podj moje dziesiciodniowe wyzwanie - a jestem przekonany, e tak, skoro doszede w tej ksice a dotd - musisz zda sobie spraw z faktu, e w cigu najbliszych dziesiciu dni bdziesz w stu procentach powica swj czas na znajdowanie rozwiza, a nie na stojce przed tob problemy! Ale czy to nie pogorszy twoich problemw? Jeli nie bd si martwi moimi problemami, czy nie stan si one powa niejsze?" Szczerze wtpi! Dziesi dni koncentrowania si wycznie na rozwizaniach, na jasnych barwach wasnego ycia, na tym, co si sprawdza w dziaaniu, i na tym, dlaczego jeste szczliwy, w aden sposb nie moe pogorszy twojej sytuacji. Jestem te pewien, e te nowe wzorce potrafi da ci tak wielk si, e cos', co dotychczas uznawae za problem, po prostu zniknie z chwil, gdy staniesz si nowym czowiekiem, penym radoci i zdecydowania. Dziesiciodniowe wyzwanie kieruje si czterema prostymi, ale bardzo wanymi zasadami. Jeli wic chcesz to wyzwanie podj, musisz zapamita te reguy. Pewnie zastanawiasz si, jak dugo moesz skupia si na czym negatywnym, aby uzna ten czas za zbyt dugi. Dla mnie cige skupianie si na bezproduktywnym uczuciu lub myli przez
DZIESICIODNIOWE WYZWANIE - REGUY GRY REGUA PIERWSZA: W cigu najbliszych dziesiciu dni nie dopuszczaj do siebie adnych bezproduktywnych myli ani uczu. Nie pozwalaj sobie na zadawanie odbierajcych ci siy pyta, ani stosowanie osabiajcych twoj witalno sw i metafor. REGUA DRUGA: Kiedy zapiesz si na tym, e koncentrujesz si na czymkolwiek negatywnym - a z pewnoci tak bdzie - musisz natychmiast zastosowa techniki, ktrych si nauczye, aby zmieni swoje nastawienie emocjonalne i skierowa je w lepszym kierunku. Jako pierwsz bro wykorzystuj przede wszystkim pytania poma gajce ci rozwizywa problemy*, na przykad: Co w tym widz dobrego?", albo: Co musz ulepszy?" Pamitaj, e zadajc sobie pytania typu: Co musz ulepszy", opierasz si na presupozycji, e twoja postawa osignie w kocu doskonao. Zmieni to twoje na stawienie. Nie bdziesz ignorowa problemu, ale znajdziesz si w o wiele lepszym stanie, kiedy zaczniesz identyfikowa wszystko to, co musisz zmieni. Ponadto co rano w cigu tych dziesiciu dni nastawiaj si na sukces, zadajc sobie pytania poranne. Moesz to robi, zanim jeszcze wsta niesz z ka albo kiedy bierzesz prysznic, ale nie odkadaj tego na pniej. Pozwoli ci to od razu po przebudzeniu skupi si na ustana wianiu dodajcych si wzorcw emocjonalnych i wzorcw zachowa. Wieczorem zadawaj sobie pytania wieczorne albo jakiekolwiek inne pytania, ktre wedug ciebie wprawi ci we wspaniay nastrj tu przed zaniciem. REGUA TRZECIA: Przez najblisze dziesi dni skupiaj si wycznie na ROZWIZANIACH, a nie na problemach. W chwili gdy dostrzeesz moliwo pojawienia si jakiegokolwiek problemu, zacznij natychmiast zastanawia si nad jego rozwizaniem. REGUA CZWARTA: Jeli zaczniesz si zaamywa, to jest, jeli zapiesz si na bezproduktywnych mylach lub uczuciach, nie pot piaj si za to. Nie stanowi to adnego problemu, pod warunkiem e natychmiast zmienisz swoje nastawienie. Gdyby jednak miao si okaza, e bdziesz si skupia na czymkolwiek negatywnym przez duszy czas, musisz odczeka do kolejnego ranka i zacz dziesi ciodniowy cykl od pocztku. Celem tego wiczenia jest dziesi kolejnych dni bez adnych nega tywnych myli. Musisz wic zacz wszystko od pocztku, bez wzgl du na to, w cigu ilu dni z dziesiciu wykonywae wiczenie poprawnie.
* Pytania te oraz pytania poranne i wieczorne wymienione s w roz dziale smym
\3
minut - to ju za dugo. Minuta to a za duo czasu, aby zapa si na tym i dokona zmiany. W kocu naszym celem jest zniizczenie potwora, kiedy jest jeszcze zupenie may. Z pewno ci wystarczy dwadziecia do czterdziestu sekund, aby zoriento wa si, e zaczynasz przyjmowa postaw negatywn. Gdybym jednak znalaz si na twoim miejscu, dabym sobie maksimum dwie minuty na wykrycie problemu i przystpienie do zmiany wasnego stanu. Dwie minuty wystarcz na pewno, by zorientowa si, e zaczynasz wchodzi w nastrj negatyw ny, i natychmiast zacz ama ten wzorzec. Jeli pozwolisz sobie na negatywne myli lub odczucia przez pi minut, dziesicio dniowe wyzwanie nie speni swojego zadania. Nauczysz si wtedy jedynie szybciej tonowa wasne emocje, podczas gdy celem tego wiczenia jest wyeliminowanie wszelkich problemw, zanim jeszcze negatywne emocje si rozwin. Kiedy po raz pierwszy wykonywaem to wiczenie, po trzech dniach wpadem w zo z jakiego powodu i zapaem si na tym dopiero po piciu minutach, dopiero wtedy bowiem dotaro do mnie, co robi. Musiaem zacz od pocztku. Za drugim razem negatywne uczucia opanoway mnie dopiero szstego dnia, ale tym razem byem zdecydowany. Nie miaem zamiaru zaczyna po raz kolejny! Natychmiast wic skupiem si na rozwizaniach mojego problemu. Jak pewnie si domylasz, gwn korzyci nie bya moliwo dokoczenia umysowej diety. Zaczem uwarunkowywa w sobie potny wzorzec pozostawania w pozy tywnych stanach emocjonalnych przez cae ycie, nawet w sytu acji, gdy otaczaj mnie zewszd powane problemy. Zaczem si uczy, jak skupia wikszo wasnej energii na rozwizaniach. Do dzisiaj, co pewnie zauwaye, wol uywa sowa wyzwanie ni problem. Nigdy nie zastanawiam si dugo nad problemami, nie rozpamituj ich, tylko natychmiast skupiam si na tym, jak mog zmieni stojce przede mn wyzwanie w czekajce mnie moliwoci.
Najpierw tworzymy sami wasne nawyki, potem nawyki tworz nas.

JOHN DRYDEN
414
\5
By moe zechcesz podczas stosowania tej umysowej diety oczyci rwnie ciao. W ksice Unlimited Power rzucam czy telnikowi dziesiciodniowe wyzwanie majce uatwi mu trosk o wasn kondycj fizyczn. Poczenie obydwu tych wicze moe przynie istotne rezultaty, ktre pomog ci podwign twoje ycie na kolejny, wyszy poziom.* Decydujc si na zastosowanie diety umysowej, oderwiesz si od ograniczajcych ci nawykw, jednoczenie wiczc minie dodajce siy twojemu umysowi. Przelesz swojemu mzgowi nowe polecenia i zadasz od niego nowych rezultatw. ZADASZ DODAJCYCH CI SI EMOCJI, BOGATSZYCH MYLI I INSPIRUJCYCH PYTA. Stanowcza decyzja o posuwaniu si naprzd (cierpienie wyni kajce z zaczynania wiczenia od pocztku) przesya umysowi mocne sygnay nakazujce poszukiwa dodajcych si wzorcw zachowa i emocji. Stawiajc sobie wysze wymagania, jasno okrelajc, jakimi mylami nie bdziesz si zajmowa, zaczniesz dostrzega, jak bardzo niszczce wzorce akceptowae dotychczas w swoim zachowaniu, z lenistwa albo niewiedzy, i jak trudno byoby ci kiedykolwiek do nich wrci. Nietolerancja tej metody wobec jakichkolwiek negatywnych wzorcw pozwoli ci dobrzeje zapami ta i sprawi, e w przyszoci nie bdziesz si do nich odwoywa. Winien ci jednak jestem ostrzeenie: NIE ZACZYNAJ TEGO WICZENIA, JELI NIE JESTE CAKOWICIE PRZEKONA NY, E CHCESZ STOSOWA SI DO JEGO ZASAD PRZEZ CAE DZIESI DNI. Jeli nie rozpoczniesz go z penym zaan gaowaniem, z pewnoci nie uda ci si wytrwa w postanowie niu przez cay ten czas. Nie jest to wyzwanie dla ludzi o maym sercu. Sprostaj mu tylko ci, ktrzy naprawd chc uwarunkowa swj system nerwowy tak, aby wytworzy nowe wzorce emocjo nalne i nowe wzorce zachowania, mogce doda im si i pomc odmieni ycie. Czy podje ju decyzj? Zastanw si dobrze, zanim si tego podejmiesz, poniewa wtedy musisz dotrzyma sowa i by gotowym na przeycie radoci, ktra pynie ze zdyscyplinowanego wysiku. * Patrz: Unlimited Power. Energia: Paliwo doskonaoci.
Jeli twoja odpowied brzmi tak", zaczniesz zmienia wszys tko to, co dotychczas poznawae jedynie intelektualnie, w cz swoich codziennych dowiadcze yciowych. Dziesiciodniowe wyzwanie pomoe ci zastosowa technik NWA i w ten sposb uwarunkowa si do sukcesu. Bdziesz zadawa sobie nowe pyta nia i wykorzystywa Sownik Transformacji oraz lepsze metafory oglne. Bdziesz te musia w jednej chwili zmienia przedmiot koncentracji. Szczerze mwic, kady z nas pobaa sobie w yciu. Jeli masz nadwag, by moe przymykasz oko na krwki czekola dowe albo podwjn pizz. Kiedy przechodzisz na diet, mwisz sobie wtedy: Dosy. Wiem, gdzie mam skoczy." Stawiasz sobie wysze wymagania i cieszysz si radoci, ktra wynika z podjcia tej jednej, drobnej decyzji. Wszyscy bez wyjtku pobaamy sobie w yciu umysowym. Niektrzy ludzie ualaj si nad sob, niektrzy wpadaj w zo, ktra jest sprzeczna z ich wasnymi interesami, a jeszcze inni nie chc si skupia na rzeczach, ktre naprawd wymagaj ich uwagi. Wyzwanie, ktre ci rzucam, zmusza ci, by przez cae dziesi dni nie pobaa sobie absolutnie w niczym. Co nie pozwala nam odrzuci tej pobaliwoci? Trzy rzeczy. Pierwsz z nich jest lenistwo. Wielu ludzi wie, co powinni robi, ale nigdy nie udaje im si zebra potrzebnej do tego energii. Wielu ludzi wie, e ich ycie mogoby by lepsze, a mimo to siedz przed telewizorami, zamiecaj si kiepskimi pokarmami, pozba wiaj si paliwa, ktre jest niezbdne, by ich ciaa i umysy zaczy si znw rozwija. Drugcj przeszkod jest strach. O WIELE ZA CZSTO BEZ PIECZESTWO WYNIKAJCE Z MIERNEJ TERANIEJ SZOCI JEST DLA NAS WYGODNIEJSZE OD PODJCIA WYZWANIA, OD RZUCENIA SI W WIR PRZYGODY, JA K JEST CH STANIA SI KIM WICEJ. Tak wielu ludzi doywa koca swoich dni, zastanawiajc si nad tym, co mogoby si w ich yciu wydarzy. Nie pozwl, aby przytrafio si to rw nie i tobie! Trzeci przeszkod jest sia nawyku. Mamy swoje stare wzor ce emocjonalne, dziaamy w oparciu o umiercajc nas rutyn. Jak samolot kierowany automatycznym pilotem nasz umys wyrzu-
416
\7
ca z siebie stare reakcje, ktre zostay w nim ju zakodowane. Stajemy wobec przeszkody i dostrzegamy problem, a nie jego roz wizania. Musimy si wycofa i ualamy si nad sob, zamiast postanowi, by czego si z tego dowiadczenia nauczy. Pope niamy bd i postrzegamy go jako nieszczliwy osd nas samych, dowd na to, jak wielu rzeczy nie potrafimy robi. Tymczasem powinnimy uczy si na wasnych bdach i i dalej. TO WICZENIE STANOWI SPOSB NA PRZEZWYCI ENIE WSZYSTKICH TRZECH PRZESZKD I OSIGNI CIE KORZYCI, KTRE Z CZASEM BD SI POWIK SZA. Jest ono dla ciebie prawdziw okazj, by naprawd powi ci si CDSI! Dziesiciodniowe wyzwanie nie jest atwe. Jeli powodowany si nawyku cigle okazujesz sobie wspczucie, nie bdzie ci atwo przesta. Jeli skupiasz si na kopotach finansowych, dziaanie z pozycji strachu niewiele zmieni. Jeli za wszystkie niepowodzenia w caym swoim yciu obwiniasz wspmaonka, najatwiej ci bdzie robi to dalej. Jeli przez cay czas ukrywasz swoj niepewno za zoci, jeli nurzasz si w poczuciu winy, jeli przyczyny wszystkich twoich problemw dopatrujesz si we wasnym wygldzie, sytuacji finansowej albo dziecistwie, nie bdzie ci atwo to zmieni. ALE DYSPONUJESZ JU WIE LOMA NARZDZIAMI, KTRE POMOG CI ULEPSZY WASNE YCIE. RZUCAM CI WIC WYZWANIE, BY ZA CZ ICH UYWA. Uwierz, e w tym jednym wiczeniu kryje si zaskakujca sia. Jeli dobrze je wykonasz, pomoe ci ono na cztery rne sposoby. PO PIERWSZE, UWIADOMI CI wszystkie przyjte wzorce emocjonalne, ktre ci powstrzymuj. PO DRUGIE, sprawi, e twj umys zacznie szuka DODAJCYCH SI ALTERNA TYWNYCH MOLIWOCI, ktrymi mgby je zastpi. PO TRZECIE, da ci nieprawdopodobne wrcz poczucie pewnoci, kiedy przekonasz si, e MOESZ ODMIENI WASNE Y CIE. Wreszcie PO CZWARTE i najwaniejsze, WYTWORZY NOWE NAWYKI, NOWE OCZEKIWANIA I NOWE STAN DARDY, ktre pomog ci rozwin si bardziej nawet, ni moesz to sobie teraz wyobrazi.
Sukces jest procesem. Jest wynikiem wielu drobnych posuni prowadzcych do wytworzenia nawykowych wzorcw sukcesu, dziki ktrym jego osignicie nie wymaga ju adnych wiado mych wysikw. Bdziesz nabiera rozpdu podobnie jak pocig towarowy, ktry przyspiesza z kad chwil, cho powoli. wia dome wykonywanie rzeczy waciwie, wiadome usuwanie po wstrzymujcych ci wzorcw oraz wytwarzanie w ich miejsce nowych da ci wicej siy ni cokolwiek w dotychczasowym yciu. Zdecydowanie dobr wiadomoci jest ta, e w odrnieniu od zwykej diety, podczas ktrej godzisz si i w kocu musisz wrci do dawnych posikw i nawykw odywiania si, nigdy nie musisz wraca do starego wzorca doszukiwania si negaty wnych stron we wszystkim. wiczenie to moe si okaza czym znacznie duej trwajcym ni tylko dziesiciodniowe wyzwanie. Jest ono dla ciebie okazj, by na reszt ycia UZALENI SI od koncentracji na pozytywach. Jednak jeli po odrzuceniu na dziesi dni trujcych wzor cw umysowych bdziesz chcia do nich wrci, zamiast tego wr do mnie. Jestem wszake pewien, e kiedy raz zaczniesz y w ten umysowo ywy sposb, sama myl o dawnym trybie bdzie dla ciebie odraajca. Gdyby mimo to zauway, e zba czasz z drogi, dysponujesz potnym zestawem narzdzi, ktre pomog ci wrci na waciwy szlak. Pamitaj, e tylko ty moesz sprawi, by dziesiciodniowe wyzwanie spenio swoje zadanie. Tylko ty moesz podj niezomn decyzj, by trzyma si jego regu. By moe bdziesz chcia zastosowa dodatkow dwigni, aby skoni si do dotrzy mania danego sobie sowa. Pomocne moe si tu okaza poinfor mowanie przyjaci o rozpoczciu umysowej diety albo znalezie nie kogo, kto chciaby na ni przej wraz z tob. Bardzo przydatne byoby te prowadzenie dokadnego dziennika przez cae dziesi dni. Zapisuj swoje codzienne przeycia, podkrelajc, jak skutecznie radzie sobie z napotkanymi tego dnia problemami. Jestem przeko nany, e pniej bdzie to dla ciebie bardzo cenna lektura. Pamitaj te, e najskuteczniejszym narzdziem wprowadza nia zmian w twoim yciu jest nie samo zamanie starego wzorca, lecz zastpienie go nowym. Moe bdziesz chcia z zapaem odda si czemu, co ja robi przez cae ycie: LEKTURZE.
418
LEKTURA CZYNI LIDERA

Wiele lat temu jeden z moich nauczycieli, Jim Rohn, nauczy mnie, e lektura dobrego tekstu, przeczytanie sw bdcych prawdziw poywk dla umysu, codzienne dowiadywanie si czego nowego jest waniejsze ni jedzenie. Przekona mnie do koniecznoci czytania co najmniej przez trzydzieci minut dzien nie. Zawsze powtarza: Zrezygnuj z posiku, ale nigdy nie re zygnuj z codziennej lektury." Przekonaem si, e to jedna z naj cenniejszych rzeczy w moim yciu. Kiedy bdziesz oczyszcza swj umys ze starych mieci, by moe zechcesz doda mu si, podsuwajc wci nowe wiadomoci. Jest wiele tekstw, ktre w cigu tych dziesiciu dni moesz wyko rzysta, by dowiedzie si mnstwa wanych i ciekawych rzeczy. Jeli ksika ta ma nauczy ci czego nowego, to jest to uwiadomienie ci siy tkwicej w prawdziwych decyzjach. Nasza wsplna podr osigna punkt zwrotny. Poznae wiele wanych strategii, otrzymae bezcenne informacje, ktre moesz teraz wykorzysta, aby z ca si jak najkorzystniej ksztatowa wasne ycie. PYTANIE, JAKIE CHC CI TERAZ ZADA, BRZMI: CZY PODJE JU DECYZJ, BY CA T WIEDZ WY KORZYSTA? Czy nie jeste sobie tego winien, czy nie po winiene do maksimum spoytkowa wszystkiego, co oferuje ci ta ksika? To jeden z najwaniejszych sposobw na dotrzymanie danego sobie sowa. Postanw wic teraz zrobi to rwnie szyb ko, jak szybko chciaby osign jako ycia, o ktrej kiedy tylko marzye. Zdaj sobie spraw z faktu, e rozdzia ten jest moim oso bistym wyzwaniem, ktre ci rzucam. Jest wielk okazj i zaprosze niem do tego, by wymaga od siebie wicej nawet, ni wymagaj od ciebie inni, a nastpnie zbiera owoce tego postanowienia. Czas, by praktycznie zastosowa wszystko to, czego si dotych czas nauczye. Ale przyszed te czas, aby zdecydowa, czy chcesz powici si bez reszty wprowadzaniu we wasne ycie drobnych, ale jake potnych zmian. Wiem, e tego wanie pragniesz. Jeli potrzebujesz dowodw, e potrafisz to zrobi, jestem przekonany, e znalaze je w tym wanie rozdziale. Dowodem jest bowiem fakt, e chcesz podj moje wyzwanie.
Cz druga
SPRAWOWA KONTROL - SYSTEM NADRZDNY
Rozdzia czternasty
RDO WSZYSTKIEGO: SYSTEM NADRZDNY

To podstawa, drogi Watsonie...
Z PRZEPROSINAMI DEDYKUJ SIR ARTHUROWI CONAN DOYLE'OWI
Jedn z rzeczy, ktre najbardziej lubi w swojej pracy, jest mo liwo rozwikania tajemnicy ludzkiego zachowania, co pozwala mi proponowa prawdziwie skuteczne rozwizania ludzkich problemw. Fascynuje mnie badanie wszystkiego, co ukryte za zewntrzn zason, dziki czemu mog pozna prawdziw motywacj zachowania danego czowieka, jego podstawowe przekonania, pytania, metafory, odniesienia i wartoci. Poniewa moj mocn stron jest osiganie natychmiastowych i wymiernych rezultatw, z koniecznoci nauczyem si szybko odnajdowa gwne punkty lewarowania, aby uatwi wprowadzanie zmian. Codziennie odgrywam rol Sherlocka Holmesa, zbierajc drobne szczegy po to, aby poukada je w zagadkowy obraz dowiad cze jakiego czowieka. Mona by chyba powiedzie, e jestem BARDZO prywatnym detektywem! W ludzkim zachowaniu znajduj wskazwki tak oczywiste, jak na przykad osmalona lu fa pistoletu. Czasem jednak wskazwki te s wyjtkowo delikatne i od krycie ich wymaga duszego ledztwa. Jednake przy caej r norodnoci ludzkich zachowa, skuteczno moich dziaa
422
XIV. RDO WSZYSTKIEGO: SYSTEM NADRZDNY
423
gwarantuje fakt, e w kocu i tak wszystko sprowadza si do pew nych wzorcw zbudowanych z okrelonych kluczowych elemen tw. Dokadne zrozumienie tych kluczowych elementw, zro zumienie sposobu konstrukcji danego wzorca, pozwala nie tylko wpywa na innych, by si zmieniali, ale te i ZROZUMIE, dlaczego zachowuj si w taki wanie, a nie inny sposb. Zrozumienie Systemu Nadrzdnego, ktry kieruje caym ludzkim zachowaniem, jest tak sam dyscyplin nauki jak fizyka czy chemia i podobnie jak kada inna nauka rzdzi si przewidy walnymi prawami oraz wzorcami akcji i reakcji. Nie bdziesz daleki od prawdy, jeli wyobrazisz sobie wasny System Nad rzdny - pi skadnikw decydujcych o tym, jak oceniasz dosownie wszystko w twoim yciu -jako swego rodzaju tablic okresow pierwiastkw, z tym, e s to pierwiastki ludzkich za chowa. Podobnie jak materia rozpada si na okrelone czsteczki, proces zachowania ludzkiego rwnie mona rozoy na czynniki pierwsze, jeli tylko wiemy, jak to zrobi. Kombinacja oraz struktura tych czynnikw - sposb, w jaki je wykorzystujemy - czyni z kadego z nas istot niepowtarzaln. Niektre poczenia daj mieszank wybuchow i przynosz natychmiastowe rezultaty. Jedne poczenia neutralizuj, inne s katalizatorami, a jeszcze inne nas po prostu paraliuj. Codziennie jestemy bombardowani tysicem rzeczy, ktre dziej si wok nas. Pewnie dlatego wikszo z nas nie zdaje sobie sprawy z faktu, e kady czowiek posiada wasn filozofi yciow, a co dopiero z siy, z jak wpywa ona na ksztatowanie naszych ocen zjawisk i procesw zewntrznych. Druga cz tej ksiki ma za zadanie pomc ci w przejciu kontroli nad wasnym Nadrzdnym Systemem oceniania, a wic nad si, ktra kieruje twoimi uczuciami i dziaaniami podejmowanymi w kadym momencie ycia. Zrozumienie Systemu Nadrzdnego innych ludzi pozwoli ci natychmiast pozna prawdziw motywacj drugiego czowieka, bez wzgldu na to, czy czowiekiem tym jest twj wspmaonek, dziecko, szef, wsppracownik czy znajomy. Czy nie byby to dla ciebie najwspanialszy moliwy dar - umiejtno odkrycia prawdziwej siy kierujcej ludmi, ktrzy s ci bliscy, wcznie z tob samym? Czy nie byoby wspaniale pokona wszelkie
niepokoje i problemy w kontaktach z drugim czowiekiem, zrozumie przyczyn jego zachowa i bez adnych osdw porozumie si z jego prawdziwym ja? Jeli idzie o dzieci, zwykle pamitamy o tym, e paczliwo oznacza przewanie ochot na drzemk raczej ni zy humor. W maestwie wyjtkowo wana jest umiejtno odkrywania prawdziwej przyczyny codziennych stresw po to, aby wspiera si nawzajem i umacnia wizy, ktre kiedy poczyy ma onkw. Jeli m lub ona przeywa stresy w pracy i daje upust nagromadzonej frustracji, nie oznacza to jeszcze koca mae stwa. Ale z pewnoci jest znakiem, e wspmaonek powinien Sta si uwaniejszy i wspiera ukochan osob. Przecie nie oceniaby sytuacji na giedzie po wynikach jednego tylko dnia, w ktrym indeks spad o dwadziecia punktw. Dokadnie na takiej samej zasadzie nie wolno ci ocenia charakteru czowieka na podstawie jednego tylko zachowania. LUDZIE NIE S TACY, JAK ICH ZACHOWANIE. Kluczem do zrozumienia ludzi jest zrozumienie ich Systemu Nadrzdnego, co pozwala zapozna si z ich indywidualnym, Systematycznym tokiem rozumowania. KADY CZOWIEK MA WASNY SYSTEM LUB PROCEDURY, KTRE WYKO RZYSTUJE, ABY USTALI, CO DLA NIEGO OZNACZAJ POSZCZEGLNE WYDARZENIA I JAK MUSI NA NIE ZA REAGOWA. DOTYCZY TO DOSOWNIE KADEJ YCIO WEJ SYTUACJI. Musisz pamita, e rni ludzie przykadaj rn wag do tych samych rzeczy i w rny sposb oceniaj otaczajce ich wydarzenia, w zalenoci od punktu widzenia i sposobu warunkowania. Wyobra sobie, e grasz w tenisa i wanie wykonae bardzo kiepski serw. Z twojej perspektywy to serw stracony, ale z per spektywy twojego przeciwnika to wspaniay serw - dla niego. Z perspektywy sdziego serw nie by ani dobry, ani zy. By po prostu w polu albo poza nim. Co czsto dzieje si po oddaniu kiepskiego strzau? Ludzie zaczynaj uoglnia, najczciej w sposb, ktry ich obezwadnia. Stwierdzenie: Jaki fatalny serw", zmienia si w przekonanie: aden serw mi dzisiaj nie wyjdzie." Nastpnie pocig generalizacji zaczyna przyspiesza. Dochodzimy do przekonania, e nigdy nie potrafilimy dobrze
424
425
serwowa. Zaraz potem stwierdzamy, e nie potrafimy gra w te nisa, oraz dochodzimy do wniosku, e niczego nie potrafimy ro bi dobrze. Std ju tylko krok do przekonania, e w ogle je stemy do niczego. Gdy to czytasz, wydaje ci si to mieszne, ale czy nie tak wanie dzieje si w bardzo wielu dziedzinach naszego ycia? Jeli nie przejmujemy kontroli nad wasnym systemem oceny, zaczyna on panowa nad nami i wpdza w spiralny proces samopotpienia.
DOSKONAE OCENY TWORZ DOSKONAE YCIE

Zastanawiajc si nad zachowaniem wszystkich ludzi sukcesu w naszej kulturze, niezmiennie zauwaam fakt, e kady z nich potrafi DOSKONALE OCENIA SYTUACJ. Pomyl przez chwil o kim, kogo uznajesz za mistrza w dowolnej dziedzinie: w biznesie, polityce, sztuce, prawie, kontaktach midzyludzkich, kondycji fizycznej albo sile duchowej. Co doprowadzio ich do obecnej perfekcji? Co sprawio, e prokurator Geny Spence wy grywa prawie kad prowadzon spraw? Dlaczego Bill Cosby wprawia w zachwyt publiczno za kadym razem, kiedy pojawia si na scenie? Co sprawia, e muzyka Andrew Lloyda Webbera jest tak nieprawdopodobnie doskonaa? Wszystko to sprowadza si do faktu, e ludzie ci potrafi do konywa wspaniaych ocen rzeczy i zjawisk zwizanych z ich specjalnoci. Spence doskonale rozumie, co i w jaki sposb wpywa na ludzkie emocje i decyzje. Cosby powici cae lata na wypracowanie podstawowych odniesie, przekona i zasad do tyczcych wykorzystania najdrobniejszej nawet rzeczy w otoczeniu dla rozmieszenia widowni. Mistrzostwo Webbera w dziedzinach melodyki, orkiestracji i aranacji oraz w wielu innych pozwala mu tworzy muzyk, ktra dotyka naszych najgbszych pragnie. Wemy za przykad Wayne'a Gretzky'ego z druyny Los Angeles Kings. Zdoby najwicej punktw w historii krajowej ligi hokejowej. Co daje mu tak si? Czy wynika ona std, e
jest to najwikszy, najsilniejszy albo najgrubszy zawodnik w caej lidze? On sam przyznaje, e odpowied na kade z tych trzech pyta brzmi: nie. A przecie od dawna jest graczem numer jeden. Poproszony o odpowied na pytanie o rdo swojej skutecznoci, mwi zawsze, e wikszo graczy jedzie tam, gdzie jest krek, a on sam zmierza w kierunku, w ktrym krek si porusza. W ka dym momencie gry umiejtno przewidywania prdkoci krka i jego kierunku oraz obecnych i przyszych strategii innych zawodnikw na tafli pozwala mu na przyjcie optymalnej pozycji do zdobycia kolejnego punktu. Sir Thomas Templeton jest jednym z najlepszych na wiecie inwestorw kapitau midzynarodowego. Osignite przez niego wyniki nie maj sobie rwnych. Kade dziesi tysicy dolarw zainwestowane w jego firm Templeton Growth Fund tu po jej zaoeniu w 1954 roku warte jest dzi dwa miliony dwiecie ty sicy! Aby mc zainteresowa go osobicie twoim kapitaem, musisz dzi zainwestowa od razu co najmniej dziesi milionw dolarw. Jeden z jego najlepszych klientw powierzy mu do inwestowania ponad miliard dolarw. Co uczynio z Templetona najlepszego bodaj na wiecie do radc finansowego? Kiedy zadaem mu to pytanie, nie waha si ani przez moment: Moja zdolno oceny prawdziwej wartoci da nej inwestycji." Potrafi to robi bez wzgldu na zmieniajce si trendy i krtkoterminowe wahania rynku.
REZULTATEM SKUTECZNYCH OCEN JEST BOGACTWO

Inni najlepsi doradcy inwestycyjni, ktrych dziaalno analizo waem w ostatnim czasie, to Peter Lynch, Robert Prechter i Warren Buffet. Ten ostatni wykorzystuje dajc mu wiele si metafor, ktrej nauczy si od przyjaciela i mentora Bena Grahama: Me taforycznie przedstawiajc sobie fluktuacje rynkowe, pomyl, e dowiadujesz si o nich od niesychanie uprzejmego faceta, pana R., ktry jest twoim partnerem w interesach... Wypowiedzi pana R. s zawsze bardzo do siebie podobne. Dlaczego? C, przykro
426
XIV. ZRODO WSZYSTKIEGO: SYSTEM NADRZDNY
427
o tym mwi, ale powodem jest fakt, e ten biedny czowiek ma powane kopoty emocjonalne. Czasem wpada w eufori i wtedy na nasze interesy wpywaj jedynie korzystne czynniki. Kiedy jest w tym nastroju, wyznacza bardzo wysok cen kupna-sprze day, poniewa obawia si, e pooysz ap na jego odsetkach i pozbawisz go nalenych mu zyskw. Innym razem popada w depresj i widzi przed sob tylko kopoty, zarwno w interesach, jak i na caym wiecie. Wtedy wyznacza bardzo nisk cen, poniewa boi si, e zrzucisz na niego swoje udziay... Ty sam, podobnie jak Kopciuszek na balu, musisz czeka na znak ostrze gawczy, bo inaczej wszystko obrci si w szmaty i popi. PAN R. MA CI SUY, A NIE TOB KIEROWA. Poyteczna bdzie dla ciebie jego lista cen, a nie jego rozum. Jeli wic pewnego dnia pojawi si w wyjtkowo gupim nastroju, moesz go albo zignorowa, albo wykorzysta, ale klsk bdzie dla ciebie dostanie si pod jego wpywy. JELI BOWIEM NEE MASZ PEWNOCI, E LEPIEJ OD PANA R. ROZUMIESZ SWOJE INTERESY I ZNACZNIE LEPIEJ OD NIEGO POTRAFISZ OCENI ICH WARTO, WYPADASZ Z GRY"* Z pewnoci Buffet ocenia swoje decyzje inwestycyjne zupenie inaczej ni ci, ktrzy zamartwiaj si, gdy nastpuje zaamanie si rynku, i wpadaj w eufori, gdy ceny id w gr. Wanie dlatego, e dokonuje innej oceny, osiga inne rezultaty. JELI KTO LEPIEJ OD NAS RADZI SOBIE W JAKIEJKOL WIEK DZIEDZINIE YCIA, Z PEWNOCI PRZYCZYN JEST FAKT, E LEPIEJ NI MY OCENIA ZNACZENIE PO SZCZEGLNYCH RZECZY ORAZ DZIAANIA, KTRE POWINIEN PODJ. Nie wolno nam zapomina, e wpywy dokonywanych przez nas ocen sigaj o wiele dalej ni hokej czy finanse. Oceny do tyczce posikw, ktre spoywasz co wieczr, mog wpyn na dugo i jako twojego ycia. Niewaciwe oceny dotyczce spraw zwizanych z wychowaniem twoich dzieci mog przy sporzy ci cierpie cigncych si za tob przez cae ycie. Niezrozumienie sposobw oceny drugiego czowieka moe
* Warren Buffet, Berkshire Annual Report, 1987.
piszczy nawet najpikniejszy i najbardziej przepeniony mioci zwizek. Celem jest wic nabycie umiejtnoci oceny wszystkiego w twoim yciu w taki sposb, aby konsekwentnie prowadzia ci ona do wyboru tylko tego, co wywoa podane przez ciebie rezultaty, poblem polega na tym, e rzadko sigamy po kontrol nad czym, co wydaje nam si zoonym procesem. Wanie dlatego opracowaem sposoby upraszczajce ca procedur tak, bymy mogli przej ster |i pokierowa wasnymi ocenami, a wic i wasnym losem. Oto krtki pirzegld piciu elementw oceny. Niektre ju znasz, a pozostaymi zjmiemy si dokadniej w kolejnych rozdziaach. Poniej zamieszczona jest strzaka skierowana w stron podwjnego celu. Diagram ten ilustruje sposb dziaania twojego systemu Nadrzdnego oceny. Zajmiemy si teraz przegldem kadego z piciu elementw po kolei. Omawiajc je, bdziemy uzupeniali diagram.
1. Pierwszym elementem, ktry wywiera wpyw na wszystkie podejmowane przez nas oceny, jest STAN emocjonalny i umys owy, w ktrym znajdujemy si podczas dokonywania oceny.
428
429
Zdarzaj si w twoim yciu chwile, kiedy wystarczy, by kto powiedzia jedno sowo i wybuchasz paczem, chocia innym razem ten sam komentarz wywoaby twj miech. Na czym polega rnica? Przyczyn moe by po prostu stan, w jakim si znajdujesz. Jeli znajdujesz si w stanie strachu, atwo ci zrani. Wwczas odgos krokw za oknem, po ktrym nastpuje skrzypienie otwieranych drzwi, oznacza dla ciebie zupenie co innego ni dokadnie te same odgosy syszane w stanie pod niecenia lub pozytywnego oczekiwania. Fakt, e trzsiesz si ze strachu przykryty kodr czy te podrywasz si radonie z ka i z otwartymi ramionami biegniesz w kierunku drzwi, jest wynikiem ocen, ktrych dokonujesz, zastanawiajc si nad znaczeniem tych dwikw. Wanie dlatego jednym z najwaniejszych elementw w procesie dokonywania waciwej oceny jest dbao o to, aby my w chwili podejmowania decyzji na temat znaczenia okrelo nych rzeczy lub zjawisk oraz koniecznych dziaa z nimi zwiza nych znajdowali si w moliwie najbardziej produktywnym stanie umysu i emocji. Nie wolno nam wtedy nastawia si wycznie na przetrwanie.
2. Drugim elementem skadowym naszego Systemu Nadrzd nego s PYTANIA. Pytania te ksztatuj pocztkow form do konywanych przez nas ocen. Musisz pamita, e w reakcji na wszystko, co dzieje si w yciu, twj umys zadaje sobie pytania: Co si dzieje? Co ta sytuacja oznacza? Czy znaczy ona przyjem no, czy cierpienie?" Co decyduje o tym, czy zapraszasz kogo na randk? Twoje oceny znajduj si pod przemonym wpywem pyta, ktre sobie zadajesz, kiedy zastanawiasz si nad zagadniciem tej osoby. Jeli pytasz si na przykad: Czy nie byoby wspaniale lepiej t osob pozna?", najprawdopodobniej zyskasz motywacj, by si do niej zbliy. Jeli natomiast najczciej zadajesz sobie pytania typu: A co bdzie, jeli mnie odrzuci? Moe moja propozycja j obrazi? A jeli ja poczuj si zraniony?", z pewnoci dokonujesz szeregu ocen, w rezultacie ktrych przechodzisz obok moliwoci zwizania si z kim, kto ci naprawd interesuje. Rodzaj ywnoci, ktra znajdzie si na twoim talerzu, rwnie zaley od pyta, ktre sobie zadajesz. Jeli twoje pytanie brzmi: Co mog zje naprdce?", najprawdopodobniej wybierzesz preparowane i gotowe do spoycia produkty, czyli potocznie mwic miecie. Jeli natomiast kierujesz si pytaniem: Jakie posiki bd dla mnie odywcze i zaspokoj mj gd?", pewnie zdecydujesz si na zjedzenie warzyw, owocw lub saatek. Fakt, czy regularnie spoywasz na przykad batonik Snickers, czy te szklank soku owocowego, decyduje o twojej kondycji fizycznej. Jest to skutkiem dokonywanych przez ciebie ocen, a pytania, ktre sobie zadajesz, s w tym procesie bardzo wane. 3. Trzecim elementem, ktry wywiera wpyw na dokonywane przez ciebie oceny, jest twoja HIERARCHIA WARTOCI. Kady Z nas w cigu caego ycia uczy si przedkada jedne wartoci nad inne. Kady z nas chce czu si dobrze, to jest, odczuwa przyjemno, oraz unika zego samopoczucia, czyli eliminowa cierpienie. Jednak dowiadczenia yciowe wytworzyy w po szczeglnym czowieku jemu tylko waciwy system rozrniania elementw oznaczajcych cierpienie i elementw oznaczajcych przyjemno. Ma to swoje odbicie w kierujcym nami systemie wartoci. Na przykad kto mg nauczy si kojarzy przyjemno z poczuciem bezpieczestwa, podczas gdy inny moe czy
430
431
z tym poczuciem wielkie cierpienie, poniewa panujca w jego rodzinie obsesja bezpieczestwa sprawia, e nigdy nie dowiad czy poczucia swobody. Niektrzy ludzie usiuj odnosi sukcesy, ale jednoczenie za wszelk cen unikaj odrzucenia. Czy potrafiby wyjani, jak konflikt tych wartoci przyczynia si do poczucia frustracji i demobilizacji u tych osb? Wartoci, ktre wybierasz, ksztatuj kad podejmowan przez ciebie decyzj. Istniej dwa typy wartoci, z ktrymi do kadnie zapoznasz si w nastpnym rozdziale: emocjonalne stany przyjemnoci, ktre zawsze chcemy DO SIEBIE PRZYCIGA (wartoci takie, jak rado, mio, zrozumienie czy podniecenie), oraz emocjonalne stany cierpienia, ktre zawsze OD SIEBIE ODPYCHAMY (na przykad ponienie, frustracja, depresja czy zo). Dynamika napi tworzona przez te dwa cele wyznacza kie runek twojego ycia. 4. Czwartym elementem skadajcym si na twj System Nadrzdny s PRZEKONANIA. PRZEKONANIA OGLNE spra wiaj, e jestemy pewni, jakie uczucia wybra w danej sytuacji
oraz czego oczekiwa od siebie samych, od ycia i od innych ludzi. REGUY, ktrymi si kierujemy, to nic innego jak tylko wasne przekonania na temat tego, co musi nam si przydarzy, bymy mogli poczu, e wyznawane przez nas wartoci zostay zaspokojone. Na przykad niektrzy ludzie wierz, e jeli kto ich kocha, nig dy nie podnosi na nich gosu. Regua ta sprawi, e ludzie ci oceni podniesiony gos jako dowd braku mioci w ich zwizku. Moe to by ocena bezpodstawna, ale regua taka cakowicie panuje nad ocenami tych ludzi i dowiadczeniem yciowym oraz postrzeganiem zjawisk jako prawdziwych. Inne tego typu ograniczajce nas reguy mog przyj form stwierdzenia:, Jeli jeste czowiekiem sukcesu, zarabiasz miliony dolarw", albo: Jeli jeste dobrym ojcem lub matk, nigdy nie popadasz w konflikty z wasnymi dziemi." Nasze oglne przekonania warunkuj nasze oczekiwania i czsto decyduj nawet o tym, ktre elementy bdziemy ocenia jako pierwszoplanowe. Sia tych przekona okrela, kiedy dopu szczamy do gosu w nas samych poczucie cierpienia, a kiedy po czucie przyjemnoci. S one podstawowym elementem kadej oceny, jakiej kiedykolwiek dokonae lub dokonasz.
432
433
5) Pitym elementem twojego Systemu Nadrzdnego jest mieszanina dowiadcze zwizanych z odniesieniami, ktre ukryte s w olbrzymim katalogu twojego mzgu. Przechowujesz tam wszystko to, czego dowiadczye w dotychczasowym yciu, oraz wszystko to, co sobie kiedykolwiek wyobraae. Odniesienia te s surowcem, ktrego uywamy do konstruowania naszych przekona, oraz stanowi element wspierajcy nasze decyzje. Aby zdecydowa o znaczeniu czegokolwiek, musimy to z czym porwna, na przykad zadajc sobie pytanie, czy okrelona sytuacja jest dobra, czy za. Przypomnij sobie podany wczeniej przykad gry w tenisa: sytuacja jest dobra lub za, ale w odniesieniu do czego? Czy jest dobra w porwnaniu z tym, co maj lub co robi twoi znajomi? Czy jest za w porwnaniu do najgorszej sytuacji, w jakiej si dotychczas znalaze? Przy podejmowaniu decyzji dysponujesz nieograniczon liczb odniesie. Wybr takich, a nie innych odniesie ma bezpo redni wpyw na znaczenie, jakie przypisujesz okrelonemu do wiadczeniu, na to, jakie s twoje zwizane z nim odczucia, i do pewnego stopnia rwnie na to, co zrobisz.
Nie ma adnych wtpliwoci co do faktu, e odniesienia ksztatuj nasze przekonania i wartoci. Czy potrafiby wyjani rnic powodowan z jednej strony dorastaniem w rodowisku wywoujcym w czowieku cige poczucie, e si jest wykorzystywanym, a dorastaniem w poczuciu nieograniczonej mioci z drugiej? Jak mogoby to zabarwi twoje przekonania i wartoci, jak wpynoby na sposb postrzegania przez ciebie ycia i ludzi, albo stojcych przed tob moliwoci? Jeli na przykad w wieku szesnastu lat nauczye si skaka ze spadochronem, mogo to rozwin w tobie zupenie inne wartoci dotyczce przygody ni u kogo, kto spotyka si z odmow, ilekro 'chcia opanowa jak now umiejtno lub dowiedzie si czego nowego. Bardzo czsto mistrzowie w jakiej dziedzinie to po prostu ludzie, ktrzy maj wicej od ciebie odniesie na temat wszystkiego, co w okrelonej sytuacji prowadzi do sukcesu, a co do frustracji. Jasne jest, e po czterdziestu latach inwestowania John Templeton ma wicej odniesie, ktre pomagaj mu w podjciu decyzji o doskonaej |lokacie kapitau, od kogo, kto bierze si za to po raz pierwszy. Dodatkowe odniesienia daj nam potencja mistrzostwa. Mimo tego jednak, bez wzgldu na nasze dowiadczenia w okre lonej dziedzinie albo na ich brak, dysponujemy nieograniczon liczb sposobw organizowania naszych odniesie w przekonania i reguy, ktre albo dodaj nam si, albo nas obezwadniaj. Co dziennie przed kadym z nas staje moliwo zebrania kolejnych odniesie, ktre mog poprze nasze przekonania, doksztaci nasze wartoci, pomc w zadawaniu sobie nowych pyta, da dostp do stanw popychajcych nas w podanym kierunku oraz naprawd ksztatowa nasz lepsz przyszo.
Mdro czowieka jest wprost proporcjonalna nie do jego dowiadczeniay ale do umiejtnoci dowiadczania.
GEORGE BERNARD SHAW
Kilka lat temu po raz pierwszy usyszaem o czowieku nazwis kiem Dwayne Chapman, ktry odnosi nieprawdopodobne sukcesy w tropieniu przestpcw przez cae lata wymykajcych si ra-
434
435
mieniu sprawiedliwoci. Wielu okrelao go mianem Pies" i szybko pod tym wanie pseudonimem sta si powszechnie znany jako najlepszy owca przestpcw w caym kraju. Jego dziaalno tak bardzo mnie zafascynowaa, e zapragnem go pozna i przekona si, dziki czemu jest tak skuteczny w swoich dziaaniach. Pies" jest czowiekiem bardzo wraliwym, ktrego celem jest nie tylko ujcie przestpcy, lecz rwnie i udzielenie mu pomocy w dokonaniu zmiany ycia na lepsze. Skd wzio si w nim to pragnienie? rdem jest jego wasne cierpienie. Jako mody czowiek Pies" dokonywa bardzo nietrafnych ocen co do ludzi, ktrych moe uzna za swoich przyjaci. Kiero wany chci poczucia przynalenoci, doczy do motocyklowego gangu Uczniw Diaba". Pewnego dnia, podczas nieudanej transakcji sprzeday narkotykw, ktry z czonkw gangu wystrzeli z pistoletu i miertelnie zrani jednego z uczestniczcych w transakcji mczyzn. Natychmiast wybucha panika, a morderca szybko znikn z miejsca przestpstwa. Chocia Pies" nie popeni morderstwa, prawo obowizujce w tym stanie Ameryki nie czynio adnej rnicy midzy penieniem roli wspuczestnika zbrodni a czowiekiem, ktry naprawd pocign za spust. Pies" wyldowa na kilka lat w cikim wizieniu w Teksasie. Odsiadywanie wyroku sprawio mu tak wielkie cierpienie, e cakowicie zmieni filozofi yciow. Zda sobie spraw z faktu, e jego podstawowe przekonania, wartoci i reguy doprowadziy go do tego cierpienia. Zacz wic zadawa sobie nowe pytania i postrzega swoje dowiadczenia (odniesienia) wizienne jako re zultat wyborw, ktrych dokona w oparciu o poprzedni filozofi yciow. To doprowadzio go do podjcia decyzji, e musi zmieni swoje ycie raz na zawsze. Po wyjciu z wizienia Pies" ze zmiennym szczciem pracowa w wielu zawodach, a wreszcie zaoy prywatne biuro ledcze. Kiedy stan przed sdem pozwany o zalege alimenty na rzecz swojego dziecka (ktrych nie mg paci ani podczas po bytu w wizieniu, ani w mao stabilnym finansowo okresie tu po odbyciu kary), sdzia zaoferowa mu moliwo zarabiania pie nidzy na poczet spaty zalegych wiadcze, poniewa wiedzia, e w innym wypadku nigdy na nie nie zapracuje. Zaproponowa mu mianowicie, aby wytropi gwaciciela, ktry skrzywdzi bardzo
wiele kobiet w okolicach Denver. Sdzia zasugerowa te, aby "Pies" wykorzysta swoje dowiadczenia wizienne dla ustalenia, kim ten przestpca moe by i gdzie moe si ukrywa. Chocia przedstawiciele wymiaru sprawiedliwoci, mimo wielu usiowa, nie potrafili schwyta gwaciciela przez ponad rok, Pies" znalaz go w cigu trzech dni! Najkrcej mwic, sdzia by pod wielkim wraeniem, Zapocztkowao to wspania karier Psa". Od tamtego czasu dokona on ponad trzech tysicy aresztowa, co jest jednym z najlepszych, jeli nie najlepszym wynikiem w caym kraju. rednio dokonywa trzystu szedziesiciu aresztowa rocznie, co oznacza jedno dziennie! Jaki jest sekret tego sukcesu? Bez wtpienia zwizany jest z dokonywanymi przez Psa" ocenami. Zwykle kontaktuje si on z rodzin i bliskimi poszukiwanego przestpcy i na rne sposoby wydobywa z nich potrzebne mu informacje. Odkrywa gwne przekonania, wartoci i ustalone reguy czo wieka, na ktrego poluje. Dziki temu poznaje jego odniesienia, co pozwala mu myle w podobny sposb i przewidywa jego posunicia z nieprawdopodobn dokadnoci. Uczy si Systemu Nadrzdnego poszukiwanego przestpcy i rezultaty, jakie dziki temu osiga, mwi same za siebie.
DWA RODZAJE ZMIAN

Jeli chcemy co zmieni we wasnym yciu, zawsze jest to jedna z dwu rzeczy: albo nasze zachowanie, albo to, jak si czujemy. Z pewnoci moemy nauczy si zmienia nasze emocje i uczucia w jakim kontekcie. Jeli na przykad odczuwasz strach przed poniesieniem poraki jako aktor, mog pomc ci uwarunkowa si tak, by nigdy ju nie odczuwa tego lku. Moemy te dokona drugiego rodzaju zmiany, a mianowicie ZMIANY OGLNEJ. Da si to porwna do zmiany sposobu przetwarzania danych przez twj komputer. Jeli chcesz ten sposb zmieni, moesz zmieni oprogramowanie i wtedy, po naciniciu jakiego klawisza, dane pojawiajce si na ekranie sformatowane s zupenie inaczej. Jeli natomiast chcesz wprowadzi zmian,
437
436
ktra obejmie nie tylko okrelony zbir, ale wszystkie zgroma dzone na dysku informacje, moesz zmieni system operacyjny komputera. Podobnie zmiana Systemu Nadrzdnego pozwala nam zmieni sposb, w jaki reagujemy na rne okolicznoci. Tak wic zamiast uwarunkowywa si po to, aby ywi inne odczucia wobec odrzucenia, i w ten sposb wyeliminowa zacho wania kierowane strachem, moesz przyj nowe przekonanie oglne, ktre mwi: JA SAM JESTEM RDEM WSZYS TKICH MOICH EMOCJI. NIC I NIKT NIE MOE ZMIENI MOICH ODCZU POZA MN SAMYM. JELI ZAUWA, E LE NA CO REAGUJ, MOG TO ZMIENI W JEDNEJ CHWILI." Jeli naprawd przyjmiesz to przekonanie - nie in telektualnie, lecz raczej emocjonalnie w taki sposb, by odczuwa niezachwian pewno - przekonasz si, jak skutecznie potrafi ono eliminowa nie tylko strach przed odrzuceniem, ale rwnie uczu cia zoci, frustracji oraz poczucie nieprzystosowania. W jednej chwili staniesz si panem wasnego przeznaczenia. Moemy te wsplnie zmieni twoje wartoci i uczyni wkad w ycie innych twoj wartoci nadrzdn. Wtedy nawet jeli kto ci odrzuci, nie bdzie to dla ciebie miao znaczenia, poniewa nadal bdziesz chcia wnosi pozytywny wkad w jego ycie, a ci gy wkad w ycie innych sprawi, e nie bdziesz ju nigdy czu si odrzucony. Przepeni ci rwnie poczucie radoci oraz zwi zkw z innymi ludmi, czego nigdy wczeniej nie odczuwae a w tak wielkim stopniu w innych dziedzinach swojego ycia. Moemy te wsplnie zmieni stosunek twoich odczu wobec palenia, sprawiajc, e zdrowie i ywotno znajd si na szczycie twojej hierarchii wartoci. Kiedy stan si one najwaniejsz dla ciebie yciow wartoci, zachowania zwizane z paleniem znikn. Co waniejsze, mog zosta zastpione innymi zachowaniami, ktre bd wspieray twoje nowe priorytetowe wartoci: nowy sposb odywiania si, nowy sposb oddychania i tak dalej. Obydwa rodzaje zmian s bardzo cenne. Druga cz tej ksiki skupia si na sposobach wprowadzania tych oglnych zmian, dziki ktrym przesunicie w ramach jed nego z piciu elementw Systemu Nadrzdnego z wielk si wpynie na twj sposb mylenia, odczuwania oraz na twoje za chowanie w wielu dziedzinach ycia jednoczenie.
Zmiana jednego drobnego elementu w Systemie Nadrzdnym sprawi, e pewnego rodzaju ocen nie bdziesz nawet bra pod uwag, nie bdziesz nawet prbowa zadawa sobie pewnych pyta, a niektre przekonania nigdy nie spotkaj si choby z cieniem twojej akceptacji. Proces wprowadzania zmiany oglnej moe si okaza bardzo potnym narzdziem w ksztatowaniu twojego przeznaczenia.
Pozbd si przyczyny, a zniknie skutek.
MIGUEL DE CERV ANTES
Wrd moich ulubionych historii znajduje si historia o pewnym czowieku, ktry stoi nad brzegiem rzeki. W pewnej chwili za uwaa, jak rwcy prd porywa kogo i rzuca nim o skay. Nasz bo hater syszy woanie o pomoc, skacze do wody, wyciga topiel ca, a nastpnie stosuje sztuczne oddychanie, opatruje mu rany i wzywa lekarza. Zaraz po tym, kiedy wci jeszcze nie bardzo potrafi zapa oddech, syszy kolejne gosy woajce o pomoc pord nurtw rzeki. Skacze wic do wody po raz kolejny i po raz kolejny dowodzi swojej odwagi, ratujc ludzkie ycie. Tym razem s to dwie mode kobiety. Zanim ma czas si nad czymkolwiek zastanowi, dochodz do niego gosy nastpnych czterech osb wzywajcych pomocy. Po niedugim czasie mczyzna ten jest zupenie wyczerpany ratowaniem kolejnych ofiar, a wezwania pomocy nie ustaj. Gdyby tylko powici troch czasu i podszed kawaek w gr rzeki, od kryby, dlaczego wszyscy ci ludzie wpadaj do wody! Zaoszcz dziby wiele si, zajmujc si przyczyn tego procesu, a nie jego skutkami. Podobnie zrozumienie Systemu Nadrzdnego pozwala ci wyeliminowa przyczyn, zamiast mczy si nad walk ze skutkami. Trzydniowe seminarium Randka z Przeznaczeniem jest jed nym z najlepszych kursw, jakie udao mi si dotychczas opra cowa. Zamiast zwykych dwch tysicy osb, uczestniczy w nim zaledwie dwiecie. Podczas kadego z tych kursw wszyscy wsplnie pracujemy, by odkry, jak skonstruowany jest System Nadrzdny kadego z uczestnikw. Zrozumienie zasady jego dziaania zupenie odmienia ludzi. Nagle zaczynaj pojmowa, DLACZEGO doznaj pewnych odczu albo zachowuj si tak.
438
439
a nie inaczej. Ucz si rwnie, jak zmieni dosownie kad rzecz w ich yciu, a co waniejsze, dowiaduj si, w jaki sposb maj skonstruowa swj System Nadrzdny, aby osign cel, do ktrego chc w yciu zmierza. Jak maj si zorganizowa, aby bez wysiku pospiesza w podanym kierunku, nie odczuwajc nigdy wicej rozdarcia z powodu sprzecznych wartoci, przekona i regu? Jedno z najwaniejszych pyta, jakie zadajemy podczas tego kursu, brzmi: Jakie wartoci nade mn panuj? Skd wiem, e moje wartoci zostay usatysfakcjonowane -jakie s moje reguy?" Na kursy Randka z Przeznaczeniem uczszczali senatorowie i kongresmeni Stanw Zjednoczonych, dyrektorzy najwikszych przedsibiorstw i gwiazdy kina oraz przedstawiciele wielu rnych profesji. Wszyscy bowiem dzielimy niektre problemy. Jak radzi sobie z rozczarowaniem, frustracj, niepowodzeniem oraz innymi elementami naszego otoczenia, na ktre nie mamy bezporedniego wpywu, nawet jeli dojdziemy na sam szczyt kariery? Odczuwane przez nas emocje oraz podejmowane dziaania oparte s na tym, w jaki sposb oceniamy otaczajce nas rzeczy i zjawiska. Mimo to jednak bardzo wielu z nas nie wytworzyo adnego wasnego systemu oceny. Gbokich zmian odczuwanych przez uczestnikw trzydniowego kursu Randka z Przeznaczeniem wrcz nie da si opisa. Dosownie w kilka chwil ludzie cakowicie zmieniaj swj sposb mylenia i zaczynaj doznawa zupenie innych uczu w zwizku ze wszystkim, co ich otacza, tylko dlatego, e przejmuj kontrol nad t czci mzgu, ktra panuje nad ich yciowymi dowiadczeniami. Zmiany te maj wpyw nie tylko na ich emocje, ale i na kondycj fizyczn, kiedy umys ustali ju, jakie nowe wartoci s dla nich najwaniejsze. Ksika ta nie jest w zamierzeniu substytutem wymienionego kursu. Chciabym jednak dostarczy ci kilku najwaniejszych narzdzi, ktrymi si na tym kursie posugujemy, po to, aby mg je od razu wykorzysta. Czytajc kolejne rozdziay, bdziesz mg wprowadzi w swoim yciu podobne zmiany - i to od zaraz!
PRZETESTUJ SWOJ W I E D Z ! Aby stymulowa twj sposb mylenia o Systemie Nadrzdnym, zadam ci teraz kilka prowokacyjnych pyta, ktre powinny otworzy wszelkie tamy blokujce twoje myli oraz pomc ci ustali, ktre czci tego systemu wykorzystujesz przy podejmowaniu decyzji.
ODPOWIEDZ NA PONISZE PYTANIA, ZANIM PRZEJDZIESZ DO DALSZEJ LEKTURY: 1 Jakie jest twoje najcenniejsze wspomnienie? 2 Gdyby mg wyeliminowa gd na caym wiecie, zabijajc ' jednego cakowicie niewinnego czowieka, czy zrobiby to? Dlaczego? Dlaczego nie? 3 Gdvbv uderzy swoim samochodem w nowiutkie czerwone " porshe i mocno je w ten sposb uszkodzi, czy zostawiby kartk z wasnym nazwiskiem na miejscu wypadku, nawet jeli nie byoby adnych absolutnie wiadkw? Dlaczego? Dlaczego nie? , . 4 Gdyby mg zarobi dziesi tysicy dolarw, zjadajc " misk ywych karaluchw, czy zrobiby to? Dlaczego? Dlaczego nie?
440
Zajmijmy si teraz twoj odpowiedzi na kade z tych pyta. Spjrz na diagram przedstawiajcy System Nadrzdny. KT RYCH ELEMENTW TEGO SYSTEMU UYWAE, ODPO WIADAJC NA KADE Z TYCH PYTA? Na pewno zadawa e sobie pytania, aby zacz dokonywa oceny - pewnie powt rzye pytanie zadane przeze mnie. Jednak odpowied wycigne ze zbioru swoich odniesie, nieprawda? Szybko przejrzae mi liardy dowiadcze swojego ycia i w kocu wybrae to jedno, najcenniejsze. A moe nie wybrae adnego, poniewa ktre z twoich przekona gosi: Wszystkie dowiadczenia yciowe s cenne", albo: Wybr jednego z dowiadcze jako cenniejszego od innych bdzie pomniejszeniem znaczenia pozostaych do wiadcze." Przekonania takie nie pozwoliyby ci odpowiedzie na pierwsze pytanie. Nadrzdny System oceny okrela nie tylko, co oceniamy i jak oceniamy, lecz rwnie i CO CHCEMY OCENIA. Zajmijmy si teraz drugim pytaniem, o wiele intensywniej szym emocjonalnie, ktre wyczytaem w Wielkiej ksidze pyta: GDYBY MG WYELIMINOWA GD NA CAYM WIECIE, ZABIJAJC JEDNEGO CAKOWICIE NIEWIN NEGO CZOWIEKA, CZY ZROBIBY TO? Kiedy zadaj ludziom to pytanie, zwykle spotykam si z bar dzo gwatownymi reakcjami. Niektrzy z wielkim zdecydowaniem odpowiadaj: tak, rozumujc, e ycie wielu jest o wiele wa niejsze ni ycie jednego czowieka. S oni przekonani, e gdyby jeden czowiek chcia przyj na siebie cierpienie, aby w ten sposb skoczy cierpienie wszystkich ludzi na caym wiecie, wtedy cel uwicaby rodki. Inni s przeraeni t myl. Wierz, e ycie kadego czowie ka jest rwnie cenne. To rwnie oparte jest na zestawie przeko na, prawda? Jeszcze inni kieruj si oglnym przekonaniem, e wszystko, co dzieje si w yciu, dzieje si tak, jak powinno si dzia, i wszyscy ci, ktrzy goduj, zarabiaj tym na wiele dobrego w kolejnych wcieleniach. Niektrzy natomiast odpowiadaj: Tak, zrobibym to, ale natychmiast potem odebrabym sobie ycie." Bardzo interesujcy jest fakt, e ludzie tak rnie reaguj na dokadnie to samo pytanie, w zalenoci od tego, ktry z piciu elementw oceny wykorzystuj w swojej odpowiedzi oraz jakie dowiadczenia yciowe nagromadzili dotychczas.
A co z twoj odpowiedzi na trzecie pytanie: GDYBY UDERZY SWOIM SAMOCHODEM W NOWIUTKIE CZER WONE PORSHEI MOCNO JE W TEN SPOSB USZKODZI, CZY ZOSTAWIBY KARTK Z WASNYM NAZWISKIEM NA MIEJSCU WYPADKU, NAWET JELI NIE BYOBY ADNYCH ABSOLUTNIE WIADKW? Niektrzy natych miast odpowiadaj: Oczywicie, e tak." Dlaczego? Ich najwysz wartoci jest uczciwo. W niektrych przypadkach odpowied ta podyktowana jest faktem, e jej autorzy najbardziej ze wszystkiego na wiecie chc unika poczucia winy. Gdyby nie zostawili tej informacji, czuliby si winni, a to byoby dla nich zbyt wielkim cierpieniem. Jeszcze inni mwi, e nie zostawiliby kartki z wasnym nazwiskiem, a zapytani dlaczego, odpowiadaj: C, mnie samemu zdarzyo si to kilka razy i nikt nie zostawi mi adnych informacji." Twierdz wic, e dysponuj odniesieniami, ktre rozwiny w nich przekonanie: Odpacaj piknym za nadobne." I oto czwarte pytanie: GDYBY MG ZAROBI DZIE SI TYSICY DOLARW, ZJADAJC MISK YWYCH KAARALUCHW, CZY ZROBIBY TO? Za kadym razem, kiedy je zadaj, otrzymuj bardzo mao twierdzcych odpowiedzi. Dlaczego? Poniewa w przypadku bardzo wielu ludzi odniesienia zizane z karaluchami - wyobraenia i odczucia na ich temat, ktre nagromadzili w umyle - s skrajnie negatywne. Karaluchy nie s wic czym, co chcieliby zje. Wtedy zawsze podnosz stawk: ILU Z WAS ZROBIOBY TO ZA STO TYSICY? Sytuacja na sali zaczyna si stopniowo zmienia i podnosz rce ludzie, ktrzy poprzednio tego nie zrobili. Dlaczego wic zmienili zdanie tym razem? Co stao si z ich systemem oceny? Dwie rzeczy. Po pierwsze, kieruj si oni przekonaniem, e sto tysicy dolarw moe usun z ich ycia wiele cierpie, w tym by moe nawet cierpie dugofalowych, z ktrymi byoby im znacznie trudniej poradzi sobie ni z chwilowym cierpieniem powodo wanym przez ywe karaluchy wijce im si w gardle. A GDYBYM DA CI MILION? A DZIESI MILIONW? Po zadaniu tego pytania wdruj w gr rce wikszoci ludzi zgromadzonych na sali. S przekonani, e dugofalowa przy jemno, jak sprawiliby sobie samym i innym ludziom za dziesi milionw dolarw, przewayaby chwilowe cierpienie.
442
443
Jednak niektrzy ludzie nie zjedliby ywych karaluchw za adne pienidze. Zapytani dlaczego, mwi zwykle: Nie potrafibym zabi ywej istoty", albo: Nie rb drugiemu, co to bie niemie." Inni mwi na to, e z atwoci zabijaj karaluchy, ilekro pojawi si na ich drodze. Jeden mczyzna powiedzia nawet, e bez adnego problemu poknby ywego karalucha nie dla pienidzy, ale dla przyjemnoci. Powd? Wychowa si w kraju, w ktrym karaluchy uznawane s za wielki przysmak. Rni ludzie dysponuj rnymi odniesieniami i kady czo wiek w cakiem inny sposb dokonuje oceny przedmiotw i zja wisk. Interesujce, nieprawda?
NADSZED CZAS...
Zastanawiajc si nad picioma elementami Systemu Nadrz dnego, nie moemy zapomnie o jednym: z pewnoci istnieje niebezpieczestwo zbyt drobiazgowej oceny. Istoty ludzkie uwielbiaj dzieli wos na czworo. Przychodzi jednak czas, gdy musimy przesta ocenia i przystpi do dziaania. Niektrzy ludzie oceniaj tak szczegowo, e nawet naj drobniejsza decyzja jest dla nich olbrzymim wysikiem. Moe na przykad nie potrafi si zmusi do codziennego chodzenia na gimnastyk. Dlaczego? Poniewa wydaje im si to wielkim przedsiwziciem. Ich punkt widzenia, ich sposb postrzegania rzeczywistoci sprawia, e zbyt dua ilo niezbdnych do tego czynnoci po prostu ich oniemiela. Aby codziennie wiczy, musz: 1. wsta; 2) znale jaki strj, w ktrym nie bardzo wida ich zway tuszczu; 3) wybra odpowiednie obuwie; 4) spakowa wszystkie potrzebne rzeczy; 5) dotrze na miejsce; 6) znale miejsce do parkowania; 7) wej po schodach; 8) kupi bilet; 9) pj do szatni; 10) wcisn si w ubranie gimnastyczne; 11) wej do sali gimnastycznej i zacz wiczy, pocc si przy tym wciekle. Kiedy skocz wiczy, 12) musz przej przez wszystkie te etapy w odwrotnej kolejnoci. Oczywicie ci sami ludzie z atwoci nakoni si do pjcia na pla. Do tego gotowi s w jednej chwili! Gdyby zapyta dla-
czego, odpowiedzieliby: No c, eby i na pla, po prostu wsiadasz w samochd i jedziesz!" Nie oceniaj kadej kolejnej czynnoci. Po prostu wycieczk na pla odbieraj jako jeden olbrzymi krok i decyduj tylko, czy maj go wykona, czy te nie. Czasem ocena zbyt wielu szczegw moe wywoa poczucie przygnbienia albo przytoczenia. Powinnimy si wic nauczy, jak czy wiele drobnych krokw w jeden olbrzymi po to, by uzyska podany rezultat natychmiast po tym, jak ten krok po awimy. W tej czci ksiki bdziemy analizowa system oceny, b dziemy si starali go zrozumie. Pniej po prostu zaczniesz go uywa, zamiast si nad nim rozwodzi. Czytajc kilka kolejnych rozdziaw, powiniene pamita, e daj ci one okazj do po dziaania na siebie systemem dwigni, co przyniesie wyniki prze wyszajce twoje dotychczasowe najmielsze oczekiwania. Przejdmy wic od razu do sedna sprawy. Pomog ci ustali, jaki jest twj obecny System Nadrzdny, oraz wytworzy zupenie nowy system, ktry nieprzerwanie bdzie ci dodawa si. Znasz ju potg wasnych stanw emocjonalnych i umysowych oraz si wynikajc z zadawanych sobie pyta. Teraz zajmiemy si trzecim elementem Systemu Nadrzdnego.
444
Rozdzia pitnasty
WARTOCI YCIOWE: TWJ OSOBISTY KOMPAS

Wszystkie wspaniae rezultaty, jakie kiedykolwiek osign czowiek, moliwe byy dziki temu, i uwierzy e co w nim samym jest wyszego nad zewntrzne okolicznoci
BRUCE BARTON
Odwaga, determinacja, wytrwao, powicenie... Kiedy Ross Perot prowadzi pene napicia spotkanie w Dallas, dostrzeg wszystkie te wartoci w oczach ludzi, ktrzy wybrani zostali do niezwykej misji. W pocztkach 1979 roku zamieszki i anty ame rykaska histeria w Iranie signy szczytu. Zaledwie kilka dni wczeniej dwch przedstawicieli handlowych Perota w Teheranie zostao wtrconych do wizienia. Wyznaczona kaucja wynosia trzynacie milionw dolarw. Kiedy zawiody negocjacje dyplomatyczne, Perot wiedzia, e jest tylko jeden sposb na uratowanie jego ludzi: musia zrobi to sam. Zwrci si z prob o rad do synnnego wojskowego, pu kownika Arthura Simonsa, zwanego te Bykiem". Jego to popro si o kierowanie tym ryzykownym przedsiwziciem. Perot szyb ko stworzy grup uderzeniow zoon z pracownikw was-
446
XV. WARTOCI YCIOWE: TWJ OSOBISTY KOMPAS
447
nego przedsibiorstwa, ktrzy byli wczeniej w Teheranie i dys ponowali dowiadczeniem wojskowym. Nazwa ich Orami", co miao symbolizowa ludzi wysokich lotw, ktrzy wyko rzystywali wasn inicjatyw oraz przynosili jedynie pozytywne rezultaty, a nie usprawiedliwienia i wyjanienia".* Zwycistwo miao im przynie wysok nagrod. Ale ryzyko byo rwnie wysokie. Ich misja bya nielegalna, a moliwym jej skutkiem byo nie tylko niepowodzenie, ale i mier. Co skonio Rossa Perota do zebrania caej swojej siy i przeciwstawienia si wszystkim przeciwnociom? Nie ma najmniejszych wtpliwoci, e jest to czowiek, ktry kieruje si w yciu wasnymi zasadami. Odwaga, lojalno, mio, zaangaowanie i determinacja stanowi wartoci, ktre day mu wyjtkowe poczucie odpowiedzialnoci oraz legendarn wrcz si woli. Te same wartoci byy si, ktra kierowaa nim podczas przeksztacania firmy EDS (Electronic Data Systems Corporation - Korporacja Systemw Danych Elek tronicznych) z maej tysicdolarowej inwestycji w wielkie przed sibiorstwo warte miliardy. Dotar na sam szczyt dziki swojej umiejtnoci waciwej oceny ludzi, co pozwolio mu znajdowa najlepszych wsppracownikw. Wybiera ich, opierajc si na precyzyjnym systemie wartoci, i wiedzia, e w pracy z waci wymi ludmi, ludmi, ktrzy stawiaj sobie wystarczajco wysokie wymagania, moe ograniczy si jedynie do wyznaczenia im zada oraz udzielenia pozwolenia na podjcie niezbdnych do ich realizacji krokw. Teraz stan wobec ostatecznej prby ludzi, ktrych wybra do tego zadania, wzywajc ich do signicia po maksimum wasnych moliwoci dla uratowania kilku czonkw rodziny", jak stanowio cae jego przedsibiorstwo. Przebieg tej misji oraz opis wszystkich przeszkd, jakie napotykaa, znajdziesz w ksice Na skrzydach orw. Tutaj wystarczy powiedzie, e mimo nieprawdopodobnych problemw misja zakoczya si sukcesem. Bohaterstwo Perota pozwolio mu odzyska jego najcenniejsze aktywa: wasnych ludzi. * Ken Follett: On Wings ofEagles (Na skrzydach orw), New York, Penguin, 1989.
Charakter czowieka jest stranikiem jego boskoci.
HERAKLIT
Wartoci kieruj kad nasz decyzj, a wic i naszym losem. Ci, ktrzy znaj wasne wartoci i yj w zgodzie z nimi, staj si przywdcami. Stanowi oni najwybitniejsze jednostki w historii naszego narodu, bohaterw na wielk i ma skal. Czy widziae film Stand and Deliverl Opowiada on histori Jaimego Escalante, nauczyciela matematyki o niezalenych pogldach. Czy podobnie jak ja znalaze si pod wielkim wra eniem bohaterskich prb, jakie podejmowa, aby przekaza swoim uczniom pasj do nauki? Sprawia, by w najgbszych poziomach ukadu nerwowego czyo ich wielkie poczucie dumy z moliwoci opanowania wszystkich tych rzeczy, ktre w opinii wielu innych ludzi leay zupenie poza ich zasigiem. Jego powicenie i zaangaowanie tumaczyy si wartoci na jzyk zrozumiay dla tych modych ludzi. Uczyli si od niego zdyscy plinowania, poczucia pewnoci, wagi pracy w grupie, elastycznoci oraz cakowitej determinacji. Jego sowa skierowane do tych dzieci nie byy puste, on sam by ywym przykadem, now definicj tego, co moliwe do osi gnicia. Nie tylko sprawi, e wszyscy jego uczniowie zdali egzamin z matematyki na oceny o wiele lepsze, ni ktokolwiek poza nim samym tego si po nich spodziewa, lecz rwnie i to, e zmienili oni przekonania na temat, kim s i co potrafi osign, jeli tylko konsekwentnie zaczn wymaga od siebie wicej. Jeli chcemy osign najwiksze moliwe yciowe spenie nie, moemy to zrobi tylko w jeden sposb, a mianowicie robic to, co zrobili Perot i Escalante. Musimy zdecydowa, co jest dla nas w yciu najwiksz wartoci, co najwyej cenimy, a nastpnie z caym powiceniem i determinacj y na co dzie w zgodzie z tymi wartociami. Niestety, takie dziaanie jest w dzisiejszym spo eczestwie rzadkoci. Zbyt czsto ludzie nie maj jasnego obrazu wartoci, ktre s dla nich najwaniejsze. Gldz, wypowiadajc si na kady temat, a wiat jest dla nich wielk szar mas: nigdy nie zajmuj jasnego stanowiska wobec kogokolwiek lub czegokolwiek.
448
449
Jeli nie potrafisz wyranie stwierdzi, co jest w twoim yciu najwaniejsze, czego zawsze bdziesz broni, to jak masz si spodziewa, e nabierzesz szacunku dla siebie, a tym bardziej e podejmiesz waciw decyzj? Jeli kiedykolwiek znalaze si w sytuacji, w ktrej podjcie jakiejkolwiek decyzji wymagao wielkiej wewntrznej walki, przyczyn by fakt, i nie bye pewien, co w tej sytuacji stanowi dla ciebie najwiksz warto. MUSISZ PAMITA, E PODJCIE JAKIEJKOLWIEK DECYZJI SPROWADZA SI DO WYKLAROWANIA HIERARCHII WARTOCI. Kiedy wiesz, co dla ciebie najwaniejsze, podjcie decyzji jest cakiem proste. Jednak wikszo ludzi nie wie jasno, co jest naj waniejsze w ich yciu, i decyzja staje si dla nich rodzajem we wntrznej tortury. Inaczej z tymi, ktrzy jasno okrelili swoje yciowe wartoci. Ross Perot nie mia adnych trudnoci ze zdecydowaniem, co powinien zrobi: dyktoway to jego wartoci. Byy one dla niego jakby kompasem, ktry pokazywa mu drog wyjcia z sytuacji naszpikowanej niebezpieczestwami. Escalante rzuci prac w szkole w Los Angeles, aby przenie si do pnocnej Kalifornii. Dlaczego? Nie mg ju duej by czci systemu, w ktrym wedug niego nie byo miejsca na wysokie wymagania wobec nauczycieli. Kim s ludzie powszechnie szanowani i podziwiani w naszej kulturze? Czy nie s to ci, ktrzy doskonale znaj wasne wartoci, ktrzy nie tylko przyznaj si do nich, ale rwnie i w zgodzie z nimi yj? Wszyscy szanujemy ludzi, ktrzy postpuj zgodnie z tym, w co wierz, nawet jeli nie zgadzamy si z ich przekona niami na temat tego, co dobre, a co ze. Widzimy bohaterw w lu dziach, ktrzy konsekwentnie prowadz swoje ycie tak, e ich dziaania i przekonania stanowi jedno. Najczciej dla okrelenia tego wyjtkowego stanu zacho wania ludzkiego uywamy sw spjno lub prawo. Przyjmuje ono wiele form warunkowanych kulturowo, od Johna Wayne'a i Rossa Perota, poprzez Boba Hope'a i Jeny'ego Lewisa, do Mar tina Sheena i Ralpha Nadera a po Normana Cousinsa i Waltera Cronkite'a. Niezmienny pozostaje fakt, e ludzie, ktrych po strzegamy jako wiernych swoim wartociom, maj olbrzymie moliwoci i wpywy w naszej cywilizacji. Czy pamitasz wieczorne wiadomoci z Walterem Cronkite'em? Walter by z nami we wszystkich najwaniejszych dniach
ycia, w czasie tragedii i triumfw, kiedy zamordowano Johna F. Kennedyego i kiedy Neil Armstrong postawi pierwszy krok na Ksiycu. Walter by czonkiem kadej amerykaskiej rodziny. Ufalimy mu bez zastrzee. Na pocztku wojny w Wietnamie donosi o niej podobnie jak wszyscy inni, obiektywnie relacjonowa udzia Amerykanw w toczonych tam walkach. Jednak po wizycie w Wietnamie jego pogldy na temat wojny zmieniy si cakowicie. Tak wane dla niego wartoci, prawo i uczciwo, susznie lub nie, wymagay, by podzieli si z nami swoim rozczarowaniem. Bez wzgldu na to, czy zgadzae si z nim, czy te nie, wpyw, jaki wywar swoimi wypowiedziami, okaza si przysowiow kropl, ktra prze penia puchar, i wielu ludzi w Ameryce rodkowej zaczo po raz pierwszy kwestionowa suszno toczonej przez ich kraj wojny, Protestowali nie tylko studenci, ale rwnie i ojcowie tej ziemi". Konflikt w Wietnamie by prawdziwym konfliktem wartoci w naszej kulturze. Nasza percepcja tego, co dobre, a co zle, co naley robi, a czego robi nie wolno, bya bitw toczon tu w kraju rw nolegle z walkami za oceanem, podczas ktrych modzi chopcy przelewali wasn krew i oddawali ycie, niektrzy zupenie nie wiedzc dlaczego. Sprzeczno wartoci niektrych z naszych przywdcw bya jednym z najpowaniejszych w historii Ameryki rde cierpienia. Afera Watergate z pewnoci zrania wielu Amerykanw. Mimo to jednak nasz kraj przez cay czas si rozwija, poniewa s w nim ludzie, ktrzy nieustannie wykazuj nam na sze moliwoci i skaniaj, bymy wymagali od siebie jak naj wicej. Ludzie tacy jak choby Bob Geldof, ktry nieustannie zwraca uwag caego wiata na godujcych w Afryce, albo Ed Roberts, ktry mobilizuje siy polityczne niezbdne do tego, by podnie jako ycia ludzi upoledzonych fizycznie.
Za kadym razem, kiedy rodzi si nowa warto, istnienie nabiera nowego znaczenia. Ilekro jaka warto umiera, wraz z ni odchodzi cz tego znaczenia.
JOSEPH WOOD KRUTCH
451
450
OBUD W SOBIE OLBRZYMA jego firma bdzie walczy, co bdzie najwaniejszym dowiad czeniem dla wszystkich jej pracownikw, bez wzgldu na to, Jakie produkty, usugi lub dziaania finansowe podejmie ona w przyszoci. Doprowadzi IBM do zajcia jednego z najwy szych miejsc na wiatowej licie najlepszych przedsibiorstw. Jaka z tego wszystkiego nauka dla nas? W yciu prywatnym i zawodowym, w caym naszym dziaaniu MUSIMY JASNO OKRELI, CO JEST W NASZYM YCIU NAJWANIEJSZE, I PODJ DECYZJ, E BDZIEMY Y ZGODNIE Z TYMI WARTOCIAMI, BEZ WZGLDU NA TO, CO SI STANIE. Konsekwencja ta musi by niezalena od tego, czy na sze otoczenie nagradza nas za ycie w zgodzie z wasnymi war tociami, czy te nie. Musimy y wedug wasnych wartoci na wet wtedy, kiedy wszystko wydaje si by przeciwko nam, kiedy nikt nie chce nam udzieli wsparcia. JEDYNYM SPOSOBEM POZWALAJCYM NAM OSIGN DUGOFALOWE SZCZCIE JEST YCIE ZGODNE Z WASNYMI IDEAA MI, konsekwentne dziaanie oparte na przekonaniu, co jest istot naszego ycia. JEDNAK NIE MOEMY DO TEGO DOJ, DOPKI NIE DOWIEMY SI PONAD WSZELK WTPLIWO, JAKIE S NASZE WARTOCI. To wanie jest najwiksz tragedi wielu ludzi. WIKSZO WIE, CO CHCE MIE, ALE NIE MA POJCIA O TYM, JAKA CHCE BY. Zdobywanie rnych rzeczy" nie da ci poczucia spenienia. Tylko ycie i postpowanie zgodne z tym, co jest wedug ciebie waciwe, da ci to poczucie wewntrznej siy, na ktre wszyscy zasugujemy. PAMITAJ, E TWOJE WARTOCI - JAKIEKOLWIEK S - STANOWI KOMPAS, KTRY WIEDZIE CI DO OS TATECZNEGO PRZEZNACZENIA. Wyznaczaj one twoj y ciow drog, nieustannie skaniajc ci do podejmowania okre lonych decyzji i okrelonych dziaa. Ze wykorzystanie tego wewntrznego kompasu koczy si zawsze frustracj, rozczaro waniem, poczuciem niespenienia i nieodpartym przekonaniem, e ycie mogoby by czym wicej, gdyby tylko co si jako zmienio. ycie zgodne z wasnymi wartociami daje ci niepraw dopodobnie wielk si, poczucie pewnoci, spokj wewntrzny i spjno, jakich dowiadcza niewielu ludzi na tym wiecie.
Musimy zrozumie, e kierunek naszego ycia zaley od magne tycznego przycigania naszych wartoci. S one si, ktra za wsze znajduje si na czele i nieustannie skania nas do podejmo wania decyzji, ktre wyznaczaj kierunek naszego ycia i nasze ostateczne przeznaczenie. Jest tak nie tylko w przypadku poszcze glnych ludzi, ale i przedsibiorstw, organizacji i narodw, ktrych s oni czci. Nie ma wtpliwoci, e wartoci najwaniejsze dla Ojcw Zaoycieli uksztatoway przyszo naszego kraju: wo lno, swoboda wyboru, rwno, poczucie wizi spoecznej, cika praca, indywidualizm, wyzwanie, wspzawodnictwo, powodzenie i szacunek dla tych, ktrzy maj si, by pokonywa wszelkie przeciwnoci, nieustannie rzebiy dowiadczenia amerykaskiego ycia i ustalay nasze wsplne losy. Wartoci te sprawiy, e moemy by cigle rozwijajcym si krajem, ktry nieustannie przedstawia ludziom na caym wiecie nowe wizje i moliwoci. Czy inny zestaw narodowych i kulturowych wartoci inaczej uksztatowaby nasz kraj? Nie ma co do tego adnych wtpliwoci! Co staoby si, gdyby nasi praojcowie najwyej cenili sobie sta bilno? Albo konformizm? Jak zmienioby to wygld tej wspa niaej ziemi? W Chinach na przykad jedn z najwyej cenionych wartoci kulturowych jest warto grupy przeciwstawionej jed nostce, przekonanie, e potrzeby jednostki musz by podporz dkowane potrzebom grupy. Jak przyczynio si to do ukszta towania losw Chin w porwnaniu z losami Ameryki? W naszym narodzie zachodz cige zmiany w zakresie war toci naszej kultury jako caoci. S oczywicie pewne wartoci podstawowe, JEDNAK WANE DOWIADCZENIA EMOCJO NALNE MOG WYTWORZY ZMIANY W JEDNOSTKACH, A WIC IW PRZEDSIBIORSTWACH, ORGANIZACJACH, WRESZCIE W KRAJACH, KTRE TE JEDNOSTKI TWORZ. ZMIANY W EUROPIE WSCHODNIEJ S OCZYWISTYM PRZYKADEM POWANYCH PRZESUNI W HIERARCH WARTOCI, KTRE MIAY MIEJSCE W SPOECZNOCI WIATOWEJ W CZASACH NAM WSPCZESNYCH. Dokadnie te same zjawiska, ktre zachodz w jednostkach i krajach, wystpuj rwnie w przedsibiorstwach. IBM jest przykadem korporacji, ktrej kierunek i przeznaczenie ustali jej zaoyciel, Tom Watson. W jaki sposb? Jasno okreli on, o co
452
453
JELI NIE WIESZ, JAKIE S TWOJE PRAWDZIWE WARTOCI, PRZYGOTUJ SI NA CIERPIENIE

Jedynym sposobem, ktry pozwoli nam y w poczuciu szczcia i spenienia, jest pozostawanie w zgodzie z wasnymi wartociami. Jeli jest inaczej, nie unikniemy wielkiego cierpienia. Jake czsto ludzie wytwarzaj w sobie przyjte wzorce zachowa, ktre ich frustruj, a mog wrcz zniszczy: palenie, picie, obarstwo, nar komania, prby dominowania nad innymi, spdzanie ycia przed ekranem telewizora i tak dalej, i tak dalej. Na czym polega tu prawdziwy problem? Zachowania te s w rzeczywistoci skutkiem frustracji, zoci i poczucia pustki wewntrznej, ktre odczuwaj ludzie, poniewa brak w ich yciu poczucia spenienia. Prbuj odci si od tych czczych uczu, podejmujc zachowania majce chwilowo zapeni pustk, na krtko zmieni ich stan. Zachowania te staj si nastpnie wzorcem i czsto wtedy ludzie skupiaj si na eliminacji samych tych zachowa, zamiast zaj si usuniciem ich przyczyny. Alkoholik nie cierpi na problem alkoholowy: cierpi na prob lem wartoci. Jedyny powd, dla ktrego pije, to ch zmiany stanu emocjonalnego. Pije, poniewa nie chce czu si tak, jak si czuje, chwila po chwili. Nie wie, co jest dla niego w yciu najwaniejsze. Pocieszenie stanowi fakt, e jeli naprawd yjemy zgodnie z najwyszymi wasnymi moliwociami, jeli speniamy wasne wartoci, odczuwamy olbrzymi rado. Nie musimy zbyt duo je ani pi. Nie musimy wprawia si w ogupienie, poniewa ycie staje si wystarczajco bogate bez adnych ekscesw. Od cinanie si od tak wielkiej radoci byoby tak samo gupie, jak przyjmowanie piguek nasennych w boonarodzeniowy poranek. Zgadnij, w czym trudno! Jak zwykle bylimy we nie, kiedy tworzyy si podstawy elementw, ktre ksztatuj nasze ycie. Bylimy dziemi, ktre nie zdaj sobie sprawy z wagi posiadania jasnego poczucia wasnych wartoci, albo dorosymi, ktrzy w usiowaniach walki z trudnociami codziennego ycia znie ksztacili siebie samych w tak wielkim stopniu, e nie potrafili
ju tworzy wasnych wartoci. Znw musz powtrzy, e KA DA NASZA DECYZJA PODEJMOWANA JEST W OPARCIU O WARTOCI, A W WIKSZOCI WYPADKW NIE TWO RZYLIMY TYCH WARTOCI SAMI. Zao si, e gdybym teraz poprosi o sporzdzenie listy dziesiciu najwaniejszych dla ciebie wartoci, o wypisanie ich w kolejnoci od najwaniejszej, zaledwie jeden czytelnik na dziesi tysicy potrafiby to zrobi. (A tylko jedna setna procent zdecydowaaby si uczestniczy w moim kursie Randka z Przez naczeniem.) Jednak jeli i ty znajdujesz si w grupie tych, ktrzy nie potrafi tego zrobi, to w jaki sposb podejmowae dotychczas klarowne decyzje? Jak moesz dokonywa wyborw, ktre pozwol ci w przyszoci speni najskrytsze pragnienia? Trudno jest trafi w cel, jeli nie wie si, co jest celem! Aby mc y w zgodzie z wasnymi wartociami, musisz je wpierw pozna. ILEKRO MASZ KOPOTY Z PODJCIEM WANEJ DECYZJI, MOESZ BY PEWIEN, E WYNIKAJ ONE Z BRAKU KLAROWNEJ HIERARCHII WARTOCI. Co zro biby, gdybym zaproponowa ci przeniesienie si wraz z ca rodzin do innej czci kraju? Czy zdecydowaby si na przepro wadzk, gdyby wiedzia, e wie si z tym jakie ryzyko, ale re kompensat byaby lepsza i bardziej interesujca praca? Twoja odpowied na to pytanie zaley wycznie od tego, co jest dla ciebie waniejsze: rozwj wasny czy poczucie bezpieczestwa, przygoda czy wygoda. A wanie, od czego zaley fakt, czy wolisz przygod czy wygod? Twoje wartoci bior si z wielkiej mieszaniny ycio wych dowiadcze, nieustannego uwarunkowywania siebie za po moc nagrody i kary. Twoi rodzice gratulowali ci i udzielali wspar cia, kiedy robie co zgodnego z ich wartociami. Jeli jednak twoje dziaania im przeczyy, karali ci albo cielenie, albo wer balnie; kar byo rwnie twoje cierpienie wynikajce z poczucia, e ci ignoruj. Take twoi nauczyciele chwalili i pozytywnie oceniali w tobie to, z czym si zgadzali sami, oraz stosowali podobne kary jak rodzice zawsze wtedy, gdy swoim dziaaniem godzie w ich najgbsze przekonania. Tak samo byo z przyjacimi i prze oonymi w pracy. Naladowae wartoci swoich bohaterw, a moe rwnie niektre wartoci antybohaterw.
454
'. WARTOCI YCIOWE: TWJ OSOBISTY KOMPAS
455
Dzi dodatkowo pojawiaj si czynniki ekonomiczne. W wikszoci rodzin zarwno ojciec, jak i matka pracuj poza domem, a wic dom nie tworzy tradycyjnych wzorcw wartoci. Brak ten zaczy uzupenia szkoa, koci, a take niestety i mniej wybredne czynniki, jak telewizja. Telewizja staa si dla nas najwygodniejsz opiekunk do dzieci. Przecitny obywatel na szego kraju spdza przed telewizorem siedem godzin dziennie! Czy chc tu zasugerowa, e tradycyjna" struktura rodziny jest jedynym sposobem na wychowywanie dzieci, by kieroway si mocnymi wartociami? Oczywicie nie, ale twierdz, e powin nimy uczy wasne dzieci naszej filozofii yciowej, stajc si dla nich wzorcem, przede wszystkim znajc dobrze wasne wartoci i yjc w zgodzie z nimi.
yciowym problemem jest fakt, e wikszo ludzi nie potrafi wprowadzi rozrnienia midzy rodkami a celami i dlatego dowiadcza wielu cierpie. BARDZO CZSTO LUDZIE S TAK BARDZO ZAJCI POGONI ZA RODKAMI, ZE NIE REALIZUJ SWOICH PRAWDZIWYCH PRAGNIE, WAR TOCI DOCELOWYCH. A wanie te wartoci, ktre s celem, daj poczucie spenienia, czyni ycie bogatszym, s nasz nagrod. Wedug mnie jednym z najpowaniejszych problemw jest to e ludzie wyznaczaj sobie cele, nie wiedzc tak naprawd, co w yciu rzeczywicie ceni. Skutkiem tego osigaj w kocu swoje cele tylko po to, by spyta: Czy to naprawd wszystko?
CZYM S WARTOCI?
Jeli co jest dla nas wartoci, przywizujemy do tego wag. Wartoci moe by nazwane wszystko, cokolwiek jest ci drogie. Odnosz si tu zwaszcza do wartoci yciowych, rzeczy, ktre s dla ciebie najwaniejsze w yciu. S dwa typy tego rodzaju war toci: RODKI i CELE. Kiedy ci spytam, co cenisz najwyej, by moe odpowiesz: Mio, rodzin, pienidze..." Z tych trzech, mio jest celem, wartoci, do ktrej dysz, innymi sowy stanem emocjonalnym, ktrego podasz. Rodzina i pienidze stanowi jedynie rodki, s sposobem pozwalajcym ci uwolni stany emocjonalne, ktrych naprawd podasz. Gdybym ci zapyta, co daje ci rodzina, mgby odpowie dzie: Mio, bezpieczestwo i szczcie." Czyli czym, co prawdziwie cenisz - CELEM, DO KTREGO ZMIERZASZ s mio, bezpieczestwo i szczcie. Podobnie jest z pienidzmi. Na moje pytanie: Co znacz dla ciebie pienidze? Co ci daj?", mgby odpowiedzie: Swobod, wpywy, mono dziaania dla dobra innych, poczucie bezpieczestwa." I znw pienidze s tylko rodkiem do osignicia gbszego zestawu wartoci, ktrych chcesz dowiadcza nieprzerwanie.
Pooyam dzieci spa. Nie chc, eby oglday takie rzeczy".
Wemy za przykad kobiet, ktrej najwyszymi wartociami s troska o innych oraz przyczynianie si do ich dobra. Postanawia ona zosta adwokatem, poniewa kiedy spotkaa prawnika, ktry zaimponowa jej tym, e potrafi przyczyni si do zmiany ludz kiego losu, potrafi wpywa na ycie innych poprzez swoj prac. Wraz z upywem czasu wpada ona w wir prawniczej dziaalnoci
456
457
i postanawia zosta wspwacicielem firmy, w ktrej pracuje. Kiedy osiga ten cel, jej praca zaczyna skupia si zupenie na czym innym. Musi dominowa, decydowa o losach firmy. Po jakim czasie staje si kobiet sukcesu, a mimo to czuje si nie szczliwa, poniewa nie ma ju bezporedniego kontaktu z klie ntami. Nowe stanowisko w firmie zmienio jej zwizki z kolegami. Wikszo czasu spdza na zebraniach i posiedzeniach. OSI GNA SWJ CEL, ALE ROZMINA SI ZE SWOIM NAJ GBSZYM YCIOWYM PRAGNIENIEM. Czy ty sam kiedy kolwiek wpade w puapk gonienia za rodkami tak, jakby to byy cele, do ktrych zmierzasz? Aby naprawd by szczliwym, musimy zdawa sobie spraw z tego rozrnienia i dba o to, bymy zdobywali cele, a nie rodki.
Intymno Bezpieczestwo Przygoda Sia i Pasja Komfort Zdrowie
4 5._ 6 7 8 9 10
WARTOCI PRZYCIGANE
Niekwestionowan prawd jest fakt, e kady z nas odczuwa nie ustann motywacj do podania w kierunku stanw emocjonal nych dajcych przyjemno. Prawd jest jednak rwnie i to, e niektre emocje cenimy bardziej ni inne. Jakie s emocje, ktre ty cenisz najwyej w swoim yciu? Jak sdzisz, ktre z nich przy nios ci najwiksz przyjemno? Mio czy sukces? Swoboda czy intymno? Przygoda czy bezpieczestwo? Wartoci cenione przez nas najbardziej nazywam wartociami podanymi albo przyciganymi, poniewa s to stany emocjo nalne, ktre najbardziej chcemy osign. Jakie wic s te uczucia, ktrych najbardziej chcesz dowiadcza w codziennym yciu? Kiedy zadaj to pytanie podczas moich kursw, suchacze nie zmiennie wymieniaj wartoci takie jak: Mio Sukces Swoboda 1. 2. 3.
Pewnie nie pomyl si twierdzc, e rwnie i ty cenisz sobie te emocje i wszystkie one s dla ciebie wane. Ale czy na pewno mgby uczciwie powiedzie, e kad z nich cenisz jednakowo? BEZSPORNIE S STANY EMOCJONALNE, KTRE CENISZ WYEJ OD INNYCH. Wszyscy przecie posiadamy HIERAR CHI WARTOCI. Kady czowiek przegldajcy t list uzna pewne stany emocjonalne za waniejsze od pozostaych. Twoja hierarchia wartoci nieustannie kontroluje podejmowane przez ciebie decyzje. Niektrzy ludzie przedkadaj komfort nad pasj, swobod nad bezpieczestwo, intymno nad sukces. Powi teraz chwil na odkrycie, ktra z umieszczonych na tej licie wartoci jest dla ciebie najcenniejsza. Po prostu przepisz list wartoci w kolejnoci zgodnej z twoj hierarchi, od najwa niejszej po najmniej wan. Prosz, aby zrobi to wanie teraz.
Koncentruj si bardziej na wasnym charakterze ni na wasnej reputacji poniewa charakter stanowi o tym, kim naprawd jeste, a reputacja to jedynie to, kim jeste w oczach innych ludzi
JOHN WOODEN
458
459
Czego dowiedziae si, ustalajc hierarchi wasnych wartoci? Gdybym siedzia teraz obok ciebie, pewnie mgbym udzieli ci kilku dobrych rad. Na przykad wiele bym si o tobie dowiedzia, gdyby twoj wartoci numer jeden bya swoboda, numer dwa pasja, numer trzy przygoda i numer cztery sia. Wiedziabym, e bdziesz podejmowa zupenie inne decyzje ni kto, kto w pozycjach od jeden do cztery wymienia bezpieczestwo, komfort, intymno i zdrowie. Czy sdzisz, e kto cenicy sobie najwyej przygod podejmuje takie same decyzje jak kto, dla kogo najwaniejsze jest poczucie bezpieczestwa? Czy sdzisz, e ci dwaj ludzie mogliby jedzi takimi samymi samochodami? Spdza w podobny sposb wakacje? Pracowa w tym samym zawodzie? Na pewno nie. Pamitaj, jakiekolwiek s twoje wartoci, wpywaj one na kierunek twojego ycia. Kady z nas nauczy si z dotychczaso wych dowiadcze ycia, e pewne emocje daj mu wiksz przy jemno ni inne. Niektrzy ludzie na przykad mogli si prze kona, e najwiksz przyjemno sprawia im poczucie wadzy, bd wic dy do odczuwania tej wanie emocji z niesychanym wigorem. Staje si ona podstaw wszystkich podejmowanych przez nich dziaa, decyduje o tym, z kim si wi, co robi z tymi zwizkami i jak yj. Jak atwo si domyli, powoduje ona rwnie, e czuj si niedobrze w jakimkolwiek otoczeniu, nad ktrym nie maj wadzy. Niektrzy ludzie natomiast reaguj przeciwnie, poniewa poczyli cierpienie z poczuciem wadzy i bardziej ni czegokol wiek innego pragn swobody i przygody. Dlatego wanie podej muj decyzje zupenie inaczej. Jeszcze inni zyskuj tak samo wysoki poziom przyjemnoci dziki poczuciu wasnego wkadu w ycie innych ludzi. Warto ta powoduje, e bez przerwy zadaj sobie pytanie: Co mog da innym? Jak mog ulepszy ich ycie?" Z pewnoci popchnie ich to w zupenie innym kierunku ni ludzi, ktrzy osigaj przyjemno zwizan z poczuciem wadzy. Kiedy ju wiesz, jakie s twoje wartoci, moesz dokadnie zrozumie, dlaczego zmierzasz w takim wanie, a nie innym kie runku. Poznawszy swoj hierarchi wartoci, moesz te wyjani, dlaczego w pewnych sytuacjach masz kopoty z podjciem decyzji albo dlaczego w twoim yciu pojawiaj si konflikty. Jeli na przykad twoj wartoci numer jeden jest swoboda, a wartoci
numer dwa intymno, niewspmierno tych dwch pooonych jak blisko siebie wartoci moe powodowa problemy. Kiedy doradzaem mczynie, ktry bez przerwy odczuwa takie wanie poczucie rozdarcia wewntrznego. Cigle szuka niezalenoci, ale kiedy j uzyska, czu si samotny i tskni za zwizkiem z drug osob. Kiedy udawao mu si zwiza z kim, zaczyna si ba, e straci swoj niezaleno, skutkiem czego sabotowa ten zwizek. Z powodu rozdarcia midzy tymi dwiema wartociami pewien jego zwizek cigle koczy si i zaczyna od nowa. Kiedy pomogem mu dokona drobnych przesuni w hierarchii wartoci, jego zwizek i jego ycie zmieniy si natych miast. Przesunicia w hierarchii wartoci daj wiele siy. wiadomo wasnych wartoci pomaga ci jasno zrozumie, dlaczego robisz to, co robisz, i jak moesz osign wiksz y ciow spjno. Jednak rwnie wana jest znajomo hierarchii wartoci innych ludzi. Jak sdzisz, czy istotna byaby dla ciebie znajomo hierarchii wartoci kogo, z kim obecnie znajdujesz si W zwizku emocjonalnym, albo kogo, z kim wsppracujesz? Znajomo wartoci drugiej osoby pozwala ci pozna jej we wntrzny kompas oraz zrozumie podejmowane przez ni decyzje. Znajomo wasnej hierarchii wartoci jest absolutnie pod stawowa, poniewa wartoci, ktre cenisz najwyej, przynios ci najwiksze szczcie. Oczywicie twoim celem jest takie ZACHOWANIE NA CO DZIE, KTRE POZOSTAJE W ZGO DZIE ZE WSZYSTKIMI TWOIMI WARTOCIAMI. W prze ciwnym wypadku dowiadczasz niesprecyzowanego poczucia pustki lub nieszczcia. Moja crka Jolie prowadzi niesychanie bogate ycie, w kt rym niemal zawsze realizuje swoje najcenniejsze wartoci. Jest ona wspania aktork, tancerk i piewaczk. W wieku szesnastu lat stana do konkursu na rol w przedstawieniu realizowanym w Disneylandzie. Wiedziaa, e zwycistwo speni jej warto poczucia osigni. Co dziwniejsze, zwyciya, pokonujc siedemset innych dziewczt i zdobywajc rol w bajecznej pa radzie wiate elektrycznych. Pocztkowo wpada w eufori. Wraz z jej przyjacimi byli my tak zachwyceni i tak z niej dumni, e czsto pojawialimy si na jej przedstawieniach. Jednak przez to jej plan dnia sta si
460
461
nieprawdopodobnie napity. Miaa obowizek wystpowa w przedstawieniach codziennie wieczorem, a wci jeszcze trway lekcje w szkole. Musiaa wic codziennie w godzinach szczytu dojeda samochodem z San Diego do Orange County, przez kilka godzin uczestniczy najpierw w prbach, a potem w przedstawieniu, a nastpnie pno w nocy wraca samochodem do domu po to, aby nastpnego ranka wsta na czas do szkoy. Jak sobie pewnie wyobraasz, konieczno codziennego dojedania oraz dugie godziny spdzane na prbach i przedstawieniach zmieniy szybko to dowiadczenie w prawdziw mk. Coraz ciszy te wydawa jej si kostium, ktry musiaa nosi, i coraz bardziej bolay j plecy. Jednak z punktu widzenia Jolie jeszcze gorszy by fakt, e tak napity program dnia bardzo zakci jej ycie prywatne i nie pozwala na spdzanie czasu z rodzin i przyjacimi. Spostrzeg em, e czasem pogra si w wyjtkowo bezproduktywnych sta nach emocjonalnych. Byle co wywoywao jej pacz i narzekaa dosownie na wszystko. To zupenie nie byo do niej podobne. Miarka si przebraa, kiedy pewnego dnia wszyscy zaczlimy si przygotowywa do trzytygodniowego wyjazdu na Hawaje w zwizku z organizowanym tam przeze mnie kursem. Wszyscy, oprcz Jolie, ktra musiaa zosta w domu, aby bra udzia w przedstawieniach w Disneylandzie. Pewnego ranka osigna prg wytrzymaoci i przysza do mnie zapakana, niezdecydowana i zupenie zmieszana. Bya tak bardzo sfrustrowana i taka nieszczliwa, a przecie osigna co, co jeszcze sze miesicy wczeniej wydawao si jej nieosigalnym celem. Disneyland zacz jej si kojarzy z cier pieniem. Dlaczego? Poniewa uniemoliwia jej spdzanie czasu z tymi, ktrych kochaa najbardziej. Poza tym Jolie zawsze bya przekonana, e czas spdzany wraz ze mn na kursach jest dla niej bardzo cenny. Uczestniczya w nich jako instruktorka i wie rzya, e moe si tam nauczy wicej ni gdziekolwiek indziej. Wielu jej przyjaci z caego kraju co roku uczestniczyo w tym kursie, a Disneyland stawa si coraz bardziej frustrujcy, poniewa tak naprawd nie miaa poczucia, e czego si tam jeszcze uczy, e j to rozwija. Cierpienie sprawiaa jej myl o wyjedzie razem z nami na Hawaje, poniewa nie chciaa si poddawa, ale cier pienie kojarzyo jej si rwnie z pozostaniem w Disneylandzie,
poniewa oznaczao to utrat czego, co wydawao jej si wane. Siedlimy wic razem po to, abym mg jej pomc przekona si, co stanowi dla niej cztery najwaniejsze yciowe wartoci. Oka lao si, e byy to: 1) mio, 2) zdrowie i ywotno, 3) rozwj i 4) osignicia. Wiedziaem, e odwoujc si do wartoci, pomog jej zyska jasno co do decyzji, ktra bdzie dla niej waciwa. Spytaem wic: Co daje ci praca w Disneylandzie? Co jest tam dla ciebie naprawd wane?" Odpowiedziaa, e pocztkowo bya tym bardzo podekscytowana, poniewa widziaa moliwo nawizania nowych przyjani i znajomoci, zyskania uznania w pracy, dobrej zabawy oraz poczucia nieprawdopodobnego osignicia. Dodaa jednak, e obecnie nie odczuwa, e co osiga, ponie wa nie ma ju wiadomoci, e si rozwija, i jednoczenie wie, i moe robi inne rzeczy, ktre znacznie bardziej posun do przodu jej karier. Powiedziaa rwnie: Spalam si cakowicie. Nie czuj si zdrowa i bardzo brakuje mi przebywania z rodzin." Wtedy zapytaem: Co znaczyoby wprowadzenie zmiany w tej dziedzinie twojego ycia? Gdyby rzucia Disneyland, sp dzaa wicej czasu w domu i pojechaa na Hawaje razem z nami, czym byoby to dla ciebie?" Natychmiast si rozjania: Przede wszystkim byabym z wami. Spdzaabym wicej czasu z chopa kiem. Znw poczuabym si wolna. Troch bym odpocza i za czabym wiczy, aby wrci do formy. Zachowaabym dobr redni ocen w szkole. Znalazabym inne sposoby na osignicie czego wanego. Byabym szczliwa!" Odpowied na pytanie, co zrobi, stana tu przed ni. Rw nie jasne stao si rdo jej szczcia. Zanim zacza pracowa w Disneylandzie, ya w zgodzie z trzema najwaniejszymi dla niej wartociami: czua si KOCHANA, bya bardzo ZDROWA i SPRAWNA, i miaa poczucie, e si ROZWIJA. Dlatego wanie zacza goni za realizacj czwartej wartoci na swojej licie: chciaa poczu, e co wanego osiga. Robic to, rzeczywicie co osigna, ale jednoczenie brakowao jej poczucia spenienia trzech najwaniejszych w hierarchii yciowej wartoci. To bardzo czste dowiadczenie. Wszyscy musimy zdawa sobie spraw z faktu, e przede wszystkim bdziemy zaspokaja wartoci najwyej stojce w naszej hierarchii. S one najwaniej sze, stanowi priorytet. Musimy te pamita, e zawsze istnieje
462
463
sposb na ycie zgodne ze wszystkimi naszymi wartociami jed noczenie, i nie wolno nam godzi si na adne kompromisy. W podjciu decyzji przeszkadzaa Jolie jeszcze jedna trudno: wizaa ona cierpienie rwnie z porzuceniem Disneylandu. Jedn z rzeczy, ktrych zawsze unikaa w yciu, byo poddawanie si, rzu canie czego w poowie. Z pewnoci rwnie i ja przyczyniem si w duym stopniu do tego przekonania, poniewa jestem cakowicie pewien, e ci, ktrzy rzucaj cokolwiek, kiedy staje si to trudne, nigdy niczego nie osign. Postrzegaa ona decyzj o porzuceniu Disneylandu jako poddanie si. Zapewniem j, e podjcie decyzji o yciu zgodnym z wasnymi wartociami nie oznacza poddania si, a gupia konsekwencja nie stanowi adnej wartoci. Jako pierwszy zapewniabym j, e powinna kontynuowa, gdybym by przekonany, e poddaje si, poniewa praca jest dla niej za cika i za trudna. Ale tak nie byo i dlatego postanowiem zaoferowa jej moliwo obrcenia tej zmiany w dar dla kogo innego. Powiedziaem wic:, Jolie, czy potrafisz sobie wyobrazi, jak by si czua, gdyby podczas wycigu biega jako druga i zwycizca nagle si zatrzyma, aby da ci szans wejcia na najwysze podium? Dlaczego nie miaaby ofiarowa komu takiego wanie podarunku?" Poniewa czci jej definicji mioci jest wkad w ycie innych, natychmiast pozwolio jej to sign po najwysz warto w hie rarchii. Przestaa czy cierpienie z porzuceniem pracy w Disney landzie i zacza kojarzy przyjemno z t wanie decyzj. Nigdy nie zapomniaa tej lekcji. Najwspanialsze jest to, e znalaza inne sposoby ycia zgodnie ze wszystkimi swoimi war tociami, co przesuno j dokadnie w kierunku jej celw. Nie tylko zacza odczuwa wicej szczcia i radoci, ale wkrtce potem dostaa swoj pierwsz prac w przedstawieniu realizo wanym w teatrze Starlight w San Diego.
LEKCJE CIERPIENIA
Istniej emocje, ktrych chcemy dowiadcza, poniewa sprawiaj nam przyjemno. Dlatego wanie do nich zmierzamy. Mamy rwnie list emocji, ktrych bdziemy unika niemal za wszelk
cen. W samych pocztkach mojej kariery, kiedy zaczynaem tworzy moje pierwsze przedsibiorstwo, dowiadczyem olbrzy miej frustracji spowodowanej koniecznoci kierowania moj firm na miejscu z jednej strony i cig koniecznoci pracy w terenie z drugiej. W pewnym momencie okazao si, e czo wiek, ktry mnie reprezentowa, nie jest cakiem uczciwy. Kiedy tak jak ja masz do czynienia z setkami tysicy ludzi i dosownie tysicami spotka w interesach, jest niemal pewne, e co najmniej jkilka tych osb bdzie ci chciao wykorzysta. Niestety wanie te wypadki pozostaj nam zwykle w pamici, a nie setki tysicy spraw, ktrych spokojny przebieg znacznie przekroczy nasze oczekiwania. W wyniku jednej z tych bolesnych sytuacji zaczem szuka nowego dyrektora do swojej firmy, czowieka, ktremu mgbym cakowicie powierzy prowadzenie moich interesw. Uzbrojony w nowe narzdzie, umiejtno oceny hierarchii wartoci innych ludzi, kademu z potencjalnych kandydatw zadawaem pytanie: Co jest dla ciebie najwaniejsze w yciu?" Niektrzy z nich odpowiadali, e najwaniejszy jest dla nich sukces, poczucie osi gnicia celu albo przekonanie, e s najlepsi. Jednak jeden czo wiek uy w odpowiedzi na moje pytanie sowa magicznego: uczciwo. Nie uwierzyem mu tylko na sowo. Skontaktowaem si z ludmi, dla ktrych pracowa wczeniej. Wszyscy potwierdzili, e czowiek ten jest wyjtkowo uczciwy, uczciwy do tego stopnia, e potrafi odsun wasne potrzeby, kiedy w gr wchodzi prawo. Pomylaem, e jest to wanie taki czowiek, jakiego szukam. Pracowa bardzo dobrze, jednak szybko okazao si, e potrzebu jemy jeszcze jednego czowieka, aby skutecznie radzi sobie z moimi szybko rozwijajcymi si interesami, czowieka, ktry dysponowaby dodatkowymi umiejtnociami. Dyrektor mojej firmy zarekomendowa pewnego mczyzn, ktry wedug niego byby idealnym partnerem do pracy i z ktrym wsplnie popro wadziby firm. To rozwizanie wydao mi si dobre. Spotkaem si wic z kandydatem, powiedzmy, panem Smith. (Niektre nazwiska zmieniem, aby chroni tych, ktrzy okazali si nie do koca uczciwi.) Smith zaprezentowa si wspaniale, udowadniajc, w jaki sposb moe wykorzysta wszystkie nabyte
464
465
dotychczas umiejtnoci do prowadzenia mojej firmy tak, by osigna wyszy poziom. By w stanie da mi wiele wolnego czasu i umoliwi prowadzenie jeszcze liczniejszych kursw, bez koniecznoci spdzania ycia w drodze. W tym czasie przeby waem poza domem przez prawie sto pidziesit dni w roku. Dodatkowo, nie chcia pobiera adnego wynagrodzenia tak du go, jak dugo nie udowodni swojej skutecznoci! Przez chwil pomylaem, e to zbyt pikne, by mogo by prawdziwe. Ale zatrudniem go i razem z dotychczasowym dyrektorem zaczli prowadzi moj firm. W ptora roku pniej obudziem si pewnego ranka i odkry em, e rzeczywicie byo to zbyt pikne! Prawda, zwikszya si liczba suchaczy moich kursw, ale spdzaem w rozjazdach dwiecie siedemdziesit dni w roku. Wzrosy moje umiejtnoci i znacznie rozszerzy si mj wpyw na ludzi, pomogem wikszej ich liczbie ni dotychczas, ale nagle dowiedziaem si, e jestem zaduony na siedemset pidziesit osiem tysicy dolarw po tym, jak daem z siebie wicej ni kiedykolwiek przedtem! Jak mogo to by moliwe? C, zarzdzanie to wszystko, zarwno w nas samych, jak i w naszych przedsibiorstwach, a ja z pewno ci nie miaem dobrych zarzdcw. Co gorsza, pan Smith przez te osiemnacie miesicy sprzenie wierzy ponad wier miliona dolarw naszych firmowych pieni dzy. Mia nowy dom i nowy samochd - zakadaem, e zarobi na nie w poprzedniej pracy. Jake si myliem! Stwierdzenie, e byem zy i zrujnowany, byoby wykorzystaniem Sownika Trans formacji dla zagodzenia moich odczu emocjonalnych. Metafory, ktrych wtedy uywaem, brzmiay: Zada mi cios w plecy!", Zamordowa mojego pierworodnego!" Pewnie atwo si domy lisz, jakie to byy emocje. Jednak najbardziej zaskakiwao mnie to, e mj uczciwy przecie dyrektor sta z boku i ani razu mnie nie ostrzeg, co si dzieje. Musia przecie zdawa sobie z tego spraw. Wtedy wanie zaczem rozumie, e LUDZIE NIE TYLKO D DO PRZYJEMNOCI, ALE RWNIE ZA WSZELK CE N UNIKAJ CIERPIENIA. Mj dyrektor rzeczywicie prbowa mi powiedzie, e niepokoj go dziaania jego partnera. Przyszed do mnie kiedy nastpnego dnia po tym,
jak wrciem do domu z trzymiesicznej podry subowej, aby mi powiedzie, e ma wtpliwoci co do uczciwoci pana Smitha. Natychmiast si przejem i zapytaem, co si dzieje. Odpowiedzia mi, e kiedy przenielimy si do nowego bu dynku, Smith wzi dla siebie najwikszy gabinet. Wydawao mi si to takim drobiazgiem, e wpadem w zo i powie dziaem: Posuchaj, to ty wprowadzie go do interesu, wic sam zaatwiaj z nim swoje osobiste sprawy." Po prostu daem upust swojej zoci. Powinienem by zda sobie wtedy spraw z faktu, e odpaciem temu czowiekowi cierpieniem za to, e prbowa przekaza mi jak informacj. Znajdowaem si w stanie wyczerpania i stresu i pewnie dlatego nie oceniem waciwie tego, co naprawd si dziao. Jakby tego byo mao, mj dyrektor sprbowa raz jeszcze przekaza mi t sam informacj. Powiedziaem mu wtedy, e nie jest cakowicie uczciwy, poniewa zwraca si z tym do mnie, a nie do pana Smitha. Wpadem do gabinetu Smitha ze sowami: On mwi mi o tobie to i to. Najlepiej bdzie, jak wyjanicie t spraw sami!" Czy moesz sobie wyobrazi, jak wielkich przy kroci dozna potem od Smitha mj dyrektor? Kiedy oceniam to dowiadczenie z perspektywy czasu, jasno widz, dlaczego mj dyrektor nie powiedzia mi caej prawdy. Wydawao mu si, e mwic mi wszystko - a wic przyznajc si do tego, e zarekomendowa mi osobicie kogo, kto sprzenie wierza moje pienidze, ponad wier miliona dolarw - dozna wikszego chwilowego cierpienia ni w wyniku odkadania roz mowy ze mn na pniej i poszukiwania jakiego innego sposobu rozwizania caej tej sprawy. Kiedy patrz dzi na wszystkie problemy, jakie kiedykolwiek miaem ze swoim dyrektorem, zawsze sprowadzay si one do sytuacji, w ktrej nie chcia on zrobi czego, co powinien, poniewa pragn unikn poczucia konfrontacji. Konfrontacja bya dla niego najwikszym cierpieniem. Tak wic chocia ucz ciwo bya dla niego bardzo wana, unikanie konfrontacji byo waniejsze. Dlatego wanie nie powiedzia mi prawdy i rozu mowa, e jest przy tym uczciwy, poniewa w kocu nigdy nie zapytaem go, czy pan Smith kradnie moje pienidze. Gdybym zapyta, z pewnoci wyjawiby mi prawd.
466
467
Chocia caa ta sytuacja wywoaa moj wielk zo i bya bardzo bolesna zarwno finansowo, jak i emocjonalnie, to jednak daa mi cenn nauczk. Dostarczya mi bowiem jednego z ostat nich brakujcych elementw, ktry pozwoli ostatecznie rozwiza zagadk ludzkiego zachowania. Zrozumienie tej bliniaczej siy cierpienia i przyjemnoci pomogo mi nie tylko pozytywnie wpyn na samego siebie i wasn rodzin, ale rwnie pomc wielu ludziom na caym wiecie.
Samotno Depresja Niepowodzenie Ponienie Wina
4 5 6 7 8
WARTOCI ODPYCHANE
Musimy pamita, e ilekro podejmujemy jakkolwiek decyzj dotyczc naszego postpowania, umys najpierw ocenia, czy na sze dziaanie moe doprowadzi do stanw przyjemnoci albo cierpienia. Umys nieustannie rozwaa, analizuje stojce przed nami moliwoci, aby pozna ich ewentualny wpyw na podstawie naszej hierarchii wartoci. Gdybym na przykad zaproponowa ci akrobacje powietrzne, a pierwsz pozycj na twojej licie war toci odpychanych za wszelk cen zajmuje strach, oczywiste jest, e nie podejmiesz tego dziaania, prawda? Jeli jednak war toci numer jeden, ktrej chcesz za wszelk cen unikn, jest poczucie odrzucenia, a ty jeste przekonany, e odmowa spowo duje, i ci odrzuc, moesz zdecydowa si na wyskoczenie z sa molotu mimo wielkiego strachu. POZIOM CIERPIENIA, KTRY KOJARZYMY Z POSZCZEGLNYMI EMOCJAMI, ZAWSZE WPYWA NA WSZYSTKIE NASZE DECYZJE. Jakie s niektre przynajmniej emocje, ktrych unikanie jest dla ciebie bardzo wane? Czsto kiedy podczas kursw zadaj ludziom to pytanie, podaj mi nastpujc list: Odrzucenie Zo Frustracja 1. 2. 3.
Czy mgby powiedzie, e s to emocje, ktrych i ty chciaby za wszelk cen unika? Oczywicie, e tak, poniewa przynosz one cierpienie. Czy nie byoby rwnie prawd stwierdzenie, e cho unikasz kadej z podanych wyej emocji, niektre z nich kojarz ci si z wikszym, inne z mniejszym cierpieniem? e masz ustalon hierarchi rwnie w przypadku wartoci odpychanych? KTREJ Z WYMIENIONYCH NA LICIE WARTOCI CHCIABY UNIKA NAJBARDZIEJ? Odrzucenia, depresji, ponienia? Odpowied na to pytanie okreli twoje zachowanie niemal w kadych okolicznociach.
Mam nadziej, e potrafimy stworzy uniwersytet, z ktrego bdzie dumna nasza druyna futbolowa.
UNIWERSYTET W OKLAHOMIE
Kiedy patrzysz na swoj list wartoci odpychanych, czego si dowiadujesz? Czy rozumiesz ju, e jeli na pozycji pierwszej umiecie ponienie jako emocj, ktrej chcesz unika za wszelk cen, bdziesz zawsze wymija sytuacje, w ktrych moesz spotka si z ostrym osdem? Jeli najbardzej pragniesz unikn samotnoci, moe ci to uczyni zbytnio troskliwym, moe ci kaza przez cay czas wychodzi naprzeciw innym i cigle im co dawa, aby chcieli z tob by, aby mg by otoczony wieloma wdzicznymi przyjacimi.
468
469
RDO SAMOSABOTAU: KONFLIKTY WARTOCI

Zastanwmy si teraz nad procesami wytwarzanymi przez twoj hierarchi wartoci. Jeli na przykad na pozycji pierwszej listy wartoci przyciganych umiecie sukces, a odrzucenie zajo pierwsz pozycj na licie wartoci odpychanych, czy potrafiby wyjani moliwe konflikty i problemy yciowe wynikajce dla ciebie z takiej hierarchii? Przede wszystkim musz ci powiedzie, e czowiek, ktry prbuje zyska przyjemno lub sukces, nigdy przy tym nie do wiadczajc cierpienia lub odrzucenia, niczego na dusz met nie osignie. Czowiek taki bdzie niszczy samego siebie, zanim jeszcze odniesie jakikolwiek sukces na wiksz skal. Co pozwala mi na takie stwierdzenie? Przypomnij sobie jedn z podstawowych zasad, o ktrej mwilimy w tej ksice tak czsto: CZOWIEK ZROBI O WIELE WICEJ DLA UNIK NICIA CIERPIENIA NI DLA ZYSKANIA PRZYJEMNO CI. Jeli wic naprawd chcesz odnie sukces na wielk skal, czy nie powiniene podj ryzyka odrzucenia? Czy nie powiniene chcie go dowiadczy? Czy nie jest prawd, e nawet jeli jeste czowiekiem szczerym, uczciwym i prawym, ktry codziennie daje co innym ludziom, znajd si tacy, ktrzy bdnie zinter pretuj twoje dziaania, ktrzy dokonaj nad tob sdu, zanim jeszcze nawet ci poznaj? Czy chcesz zosta pisarzem, piosen karzem, spikerem czy czowiekiem interesu, zawsze istnieje po tencjalna moliwo odrzucenia. Poniewa w twoim umyle zakodowane jest przewiadczenie, e aby odnie sukces, musisz ponie ryzyko odrzucenia, a z twojej hierarchii wartoci wynika, e wanie poczucia odrzucenia chcesz unikn najbardziej, umys podejmie decyzj, e przyjemno wynikajca z sukcesu nie jest warta tej ceny, i sprawi, e bdziesz sabotowa swoje wasne za chowanie, zanim jeszcze je podejmiesz! Jake czsto obserwuj ludzi, ktrzy wielkimi krokami zmie rzaj do przodu tylko po to, by nagle z tajemniczego powodu cofn si w ostatniej chwili. Albo takich, ktrzy mwi i robi rzeczy niszczce ich samych, wasny sukces emocjonalny, umy-
sowy i fizyczny, do ktrego zmierzaj. Niezmiennie przyczyn jest w tych wypadkach konflikt wartoci emocjonalnych. Z jednej strony umys mwi im: Signij po to", podczas gdy z drugiej cay czas powtarza: Jeli to zrobisz, spotkasz si ze zbyt wielkim cierpieniem." Poruszaj si wic dwa kroki do przodu i jeden w ty. W 1988 roku, roku wyborw, nazywaem to zjawisko syn dromem Gary'ego Harta. By to miy facet, ktry wydawa si naprawd dba o dobro pojedynczych ludzi i caego spoecze stwa, ale wszyscy widzielimy wystpujcy u niego konflikt war toci. Czy Gary Hart by koszmarnym typem? Szczerze wtpi. Cierpia po prostu z powodu potnego konfliktu wartoci. Dorasta pod wielkim wpywem kocioa, ktry nauczy go, e nawet myl o tacu jest powanym grzechem. Jednoczenie wystawiony by na wpyw takich wzorcw, jak Warren Beatty. Bez wtpienia sprzeczne denia przyczyniy si do jego politycznego upadku. Czy sdzisz, e kto o inteligencji Gary'ego Harta najpierw powiedziaby przed kamerami: Jeli macie jakiekolwiek wt pliwoci co do mojej osoby, to obserwujcie moje ycie", i zaraz po tym udaby si z wizyt do kochanki? Z pewnoci byby to dla jego umysu sposb pozbycia si cierpienia wynikajcego ze znalezienia si na stanowisku, ktre wymagao od niego zachowania sprzecznego z wasnymi wartociami. Moesz to zreszt nazywa, jak chcesz, ale czy nie przekonuje ci stwierdzenie, e jeli jeste cignity w dwch przeciwnych kierunkach jednoczenie, nie zajdziesz za daleko w adn stron? wiadomie lub podwiadomie kady z nas zrobi wszystko, co konieczne, aby nie musie dowiadcza najwikszych poziomw cierpienia. Wszyscy zetknlimy si pewnie z osobami publicznymi, ktre dowiadczay konfliktu wartoci. Jednak zamiast je osdza powinnimy zrozumie, e w kadym z nas tkwi wzajemnie sprzeczne wartoci. Dlaczego? Choby dlatego, e nie konstruuje my wasnego systemu wartoci sami i pozwalamy, by ksztatowao nas otoczenie. Jednak moemy zacz to zmienia ju teraz. Jak? Wystarcz dwa kroki. KROK PIERWSZY to uwiadomienie sobie swoich obecnych wartoci, aby zrozumie swoje zachowania. W kierunku jakich
470
471
stanw emocjonalnych podasz, a jakie od siebie za wszelk cen odpychasz? Porwnujc obydwie sporzdzone listy, bdziesz w stanie zrozumie si, ktra obecnie kieruje twoim yciem. KROK DRUGI to podejmowanie wiadomych decyzji na temat wartoci, ktrymi chcesz si kierowa, aby w ten sposb ustali jako wasnego ycia oraz stworzy sobie przyszo, jakiej rzeczywicie podasz i na jak naprawd zasugujesz.
Kiedy ja sam po raz pierwszy sporzdzaem t list, wypisaem nastpujce wartoci w takiej wanie kolejnoci: MOJA DAWNA LISTA WARTOCI PRZYCIGANYCH Pasja Mio Swoboda Wkad w ycie innych Poczucie wynikajce z wiedzy i umiejtnoci Rozwj Osignicia/sukces Szczcie Zabawa Zdrowie Kreatywno
JAK ODNALE SWOJE OBECNE WARTOCI

A wic zacznijmy. Do tej pory zajmowae si jedynie ustalaniem hierarchii wartoci, ktre ci podaem. Jednak aby osign swj cel, MUSISZ STWORZY SWOJ WASN LIST. Musisz odkry wasne wartoci, odpowiadajc na pytanie: CO JEST DLA MNIE NAJWANIEJSZE W YCIU? Dobrze zastanw si nad odpowiedzi. Czy jest to spokj umysu? Wpywy? Mio? Zapisz wszystkie te wartoci w kolejnoci od najwaniejszej do najmniej wanej. Powi na to chwil ju teraz. CO JEST DLA MNIE NAJWANIEJSZE W YCIU?
Kiedy przygldaem si tej licie, zrozumiaem, dlaczego robiem to, co robiem. Prowadziem wtedy bardzo intensywne y cie. Wszyscy okrelali mnie jako prawdziw bomb mogc wybuchn w kadej chwili. Postrzegaem to dziaanie jako moj PASJ. Zrozumiaem moj MIO do rodziny i przyjaci oraz cig ch dzielenia si z nimi wszystkim. Moim wielkim prag nieniem byo OSWOBODZI ludzi i byem przekonany, e jeli to mi si uda, wnios tym samym WKAD w ich ycie. Wtedy bd mia poczucie, e POTRAFI cokolwiek robi, bd si ROZWIJA, odnosi SUKCESY, bd si BAWI oraz czu si ZDRW i PEEN SI TWRCZYCH. Znajomo wasnych wartoci pomoga mi trzyma si raz obranej drogi z wielk konsekwencj, ktra bya dla mnie tak wana. Od wielu ju lat czuj, e moje ycie jest wewntrznie spjne.
472
473
ZMIE SWOJE WARTOCI, A ZMIENISZ SWOJE YCIE

Po moich dowiadczeniach z niesawnym panem Smithem poje chaem na Fidi, aby oderwa si od tego wszystkiego. Musiaem doprowadzi si do rwnowagi emocjonalnej. Przede wszystkim jednak musiaem zdecydowa, co mam robi i jak mog obrci ca t sytuacj na swoj korzy. Pierwszej nocy na Fidi, zanim pooyem si spa, zadaem sobie bardzo wane pytanie. Nie zastanawiaem si, dlaczego wszystko to musiao si przytrafi wanie mnie. Zamiast tego zapytaem si o wiele lepiej:, Jakie jest rdo wszystkich ludzkich zachowa? Co skania ludzi, by robili to, a nie co innego?" Kiedy nastpnego ranka obudziem si o smej rano, czuem, e kotuje mi si w gowie mnstwo myli. Chwyciem za notatnik i zaczem pisa. Rni ludzie wchodzili i wychodzili, a ja pisaem bez przerwy od smej do osiemnastej trzydzieci. Bolaa mnie rka i drtwiay palce. Moje pisanie nie wynikao ze spokojnego mylenia. Pomysy wrcz wybuchay mi w gowie. Z tej rwcej rzeki pomysw stworzyem pniej Techniki Przeznaczenia(TM) i spor cz Nauki Warunkowania Neuroasocjacyjnego(TM). Jednak kiedy potem wrciem do sporzdzonych tamtego dnia notatek, nie potrafiem odczyta ani sowa! Ale odczucia i myli te tkwiy zakorzenione gboko we mnie. Natychmiast zrozumiaem, jakie moliwoci tkwi w moim dziele. Stworzyem plan kursu, ktry pomaga suchaczowi zdefiniowa ponownie yciowe priorytety wasnego systemu nerwowego po to, aby cakowicie zmieni proces podejmowania decyzji na temat wasnych myli, odczu oraz poczyna dosownie w kadej dziedzinie ycia! Zaczem rozwaa, co by si stao, gdybym zamiast po prostu przyblia ludziom ich wasne wartoci, skoni ich do zmiany tych wartoci, do ich bardziej wiadomego wyboru, do celowej zmiany kolejnoci elementw skadajcych si na ich hierarchi wartoci. Co by si stao, gdybym pracujc z kim, kto najwyej ceni sobie bezpieczestwo, a przygod lokuje na przykad na pitnastej pozycji listy wartoci, odwrci t kolejno nie tylko rozumowo, ale w taki sposb, by nowa hierarchia staa si czci systemu nerwo wego tego czowieka? Jakie zmiany przyniosoby to w jego yciu?
Odpowied jest oczywista. Robic to mona cakowicie zmieni sposb mylenia, odczuwania i dziaania czowieka do sownie w kadej dziedzinie ycia. Nie potrafiem sobie wyobrazi wikszej zmiany, ktrej mgbym w czowieku dokona. Krtko mwic, byaby to zmiana, ktr opisywano ju w historii, prze miana Szawa w Pawa, jeli wolisz, po dokonaniu ktrej czowiek zaczyna najbardziej ze wszystkich kocha te rzeczy, ktrych wczeniej nienawidzi - i na odwrt. Czy naprawd mona tego dokona? Postanowiem, ze naj lepsz osob, na ktrej mog to sprawdzi, jestem ja sam. Za czem przeglda moj list wartoci. Na pocztku pomylaem: Moje wartoci s przecie wspaniae! Bardzo je wszystkie kocham W kocu one stanowi mnie!" Ale zaczem sobie przypomina, e NIE JESTEMY TACY JAK NASZE WAR TOCI. JESTEMY CZYM ZNACZNIE WIKSZYM. War toci te nie s skutkiem dziaania rozumu, wiadomego wyboru. Dotychczas udao mi si jedynie odkry, jaka hierarchia wanoci zostaa w moim yciu zastrzeona. Jedyne, co zrobiem, to wia domie zdecydowaem, e chc y w ramach systemu cierpienia i przyjemnoci, ktry we mnie zaprogramowano. Gdybym jednak naprawd chcia stworzy wasne ycie, gdybym chcia stworzy zestaw wartoci, ktre uksztatowayby moje ostateczne prze znaczenie, jakie wartoci bym wybra?
Nie uczyniem ci ani z nieba, ani z ziemi, ani miertelnym, ani niemiertelnym, aby z wolnego wyboru i honoru, jakby by wasnym Stwrc, mg stworzy si w taki sposb, jaki wybierzesz. Bdziesz mia si oceny ducha, aby odrodzi si w wysze istoty, ktre s wite.
PICO DELLA MIRANDOLA, SOWA BOGA DO ADAMA. MOWA O GODNOCI CZOWIEKA
474
475
Poczuem nieprawdopodobn inspiracj, kiedy zrozumiaem, e w tej wanie chwili mog podj decyzje, ktre na zawsze zmieni kierunek mojego ycia. Zaczem raz jeszcze przyglda si swoim wartociom i zadawa sobie pytanie: JAKIE MUSZ BY MOJE WARTOCI, ABYM MG STWORZY MOJE OSTATECZNE PRZEZNACZENIE, ABYM STA SI MOLIWIE NAJLEPSZYM CZOWIE KIEM, ABYM ZYSKA MOLIWIE NAJWIKSZY WPYW NA WASNE YCIE?" Pomylaem, e wartoci, ktrymi si kieruj, tylko mi poma gaj, ale potem przysza inna myl: JAKIE INNE WARTOCI POWINIENEM DODA DO TEJ LISTY?" Zaczem rozumie, e brakuje na tej licie inteligencji. Byem oczywicie czowiekiem inteligentnym, ale nie postawiem inteligencji na tak wysokim miejscu mojej listy wartoci jak na przykad pasji. W kocu kierujc si pasj dokonaem kilku raczej gupich wyborw, wcznie z wyborem dyrektora mojej firmy. Zaczem zdawa sobie spraw z faktu, e jeli wiadomie nie postawi inteligencji na wysokiej pozycji w moim systemie nerwowym (to jest, jeli wiadomie nie naucz si ocenia mo liwych konsekwencji wasnych wyborw), nigdy nie speni swo ich najwikszych marze. Nie miaem ju adnych wtpliwoci, e inteligencja musi znale si na mojej licie. Potem odkryem jeszcze kilka innych podobnych wartoci i zdecydowaem, na ktrej pozycji mojej listy mam je umieci. Nastpnie zadaem sobie pytanie, ktrego nigdy wczeniej sobie nie zadawaem: JAKIE WARTOCI MUSZ USUN ZE SWOJEJ LISTY, ABY OSIGN MOJE OSTATECZNE PRZEZNACZENIE?" Zaczem rozumie, e nieustannie sku piajc si na tym, jak by WOLNYM, nie zauwaam swobody, ktr ju posiadam. Zrozumiaem, e nie ma adnego sposobu, ktry daby mi wicej swobody, ni mam. By moe odczuwabym co innego, gdybym y w kraju, w ktrym nie znalazbym obec nych moliwoci wyboru. Ale w mojej konkretnej sytuacji nie mog mie wikszej ju swobody wybierania. Postanowiem wic, e wykrel swobod ze swojej listy wartoci i nigdy ju nie bd czyni z niej problemu. Poczuem wrcz nieprawdopodobn swobod po wykreleniu SWOBODY z listy moich wartoci.
Nastpnie zaczem ocenia zasadno kadej wartoci po kolei. Za kadym razem pytaem: JAKIE KORZYCI ODNO SZ Z UMIESZCZENIA TEJ WARTOCI NA TYM WANIE MIEJSCU W MOJEJ HIERARCHII?" Zaczem od pasji. Jakie mam korzyci z tego, e znajduje si ona wanie tutaj? Pomylaem: Daje mi rozpd do dziaania, podniecenie i energi, si pozwalajc wpywa na ludzi. Dodaje barw mojemu yciu." I wtedy zadaem pytanie, ktre mnie prze razio, ktrego nie zadawaem sobie nigdy wczeniej: A ile mnie kosztuje fakt, e pasja znajduje si na pierwszej pozycji w mojej hierarchii?" W jednej chwili odpowied staa si oczywista. Nie wiele wczeniej wrciem z kursu prowadzonego w Denver, pod czas ktrego bardzo le si czuem. Pracowaem mimo choroby, a zdrowie zawsze znajdowao si przecie na mojej licie wartoci. Ale moe zbyt nisko? Jeli co znajduje si na naszej licie wartoci, od razu zaczy namy wierzy, e jest to co bardzo wanego, poniewa istniej setki innych rzeczy, ktre si na niej nie znalazy. Ale moje wyobraenie wartoci zdrowia nie byo pene, ograniczao si jedynie do waciwego odywiania. Nie wiczyem, a ju na pewno nie dbaem o wystarczajcy odpoczynek. W kocu moje ciao zaczo protestowa, bombardowane wci ponawianymi daniami nieograniczonej energii. Zrozumiaem, e tamtego dnia, kiedy zdecydowanie nie czuem si zdrowy, zmusiem si do dziaania, zupenie nie zwracajc na ten fakt uwagi. Wanie dlatego nie czuem pasji, mioci, nie czuem wcale, e mam jaki wpyw na moich suchaczy. I wtedy zrozumiaem, e jeli pozostawi pasj na szczycie mojej hierarchii wanoci, wypal si do cna, a wic nie osign tego losu, ktrego tak bardzo pragnem. I w kocu zadaem ostatnie pytanie: W JAKIEJ KOLEJNO CI MUSZ USTAWI WASNE WARTOCI, ABYM MG OSIGN MOJE OSTATECZNE PRZEZNACZENIE?" Nie pytaem, co jest dla mnie wane, ale co musi i powinno by wane. Kiedy zaczem odpowiada sobie na to pytanie, po kilkunastu zmianach moja lista przybraa nastpujcy ksztat:
476
477
MOJA NOWA LISTA PRZYCIGANYCH WARTOCI

Zdrowie/witalno Mio/ciepo Inteligencja Rado Uczciwo Pasja Wdziczno Zabawa/szczcie Znaczenie dla innych Nauka/rozwj Osignicia Stawanie si najlepszym Inwestowanie Wkad w ycie innych Kreatywno
Zmiany te mog ci si wyda niewielkie, ale ich emocjonalny wpyw na mnie okaza si olbrzymi. Ju samo tworzenie nowej hierarchii wartoci dao mi bardzo wiele, nawet jeli czasami mu siaem ze sob walczy. Najtrudniej chyba byo mi zmieni po przedni kolejno osigni i szczcia. Jak sobie przypomi nasz, zgodnie z wczeniejsz list musiaem odczuwa PASJ, MI O, SWOBOD, WKAD W YCIE INNYCH, POCZU CIE WASNYCH UMIEJTNOCI I MOLIWOCI, ROZ WOJU, OSIGNI, a najmniej wane byo SZCZCIE. Za czem si zastanawia, co by si stao, gdybym na najwyszym miejscu w mojej hierarchii umieci szczcie. Co by si stao, gdybym uczyni je waniejszym od sukcesw i osigni? Uczciwie mwic, byo to kolejne pytanie, ktre wywoao we mnie strach. Pomylaem: Jeli poczucie szczcia bdzie mi przychodzio atwo, by moe strac wol dziaania? Moe nie bd chcia ju niczego osiga? Moe nie bd pragn tak wiele
wnosi do ycia innych?" W kocu czyem istot swojego ycia z umiejtnoci penego pasji przyczyniania si do szczcia in nych. Dopiero po dwch godzinach podjem decyzj, e przede wszystkim winien jestem szczcie sobie. mieszne, prawda? Opierajc si na dowiadczeniu zdobytym w pracy z dzie sitkami tysicy uczestnikw moich kursw Randka z Przez naczeniem, z ktrych wikszo powszechnie uznawana jest za ludzi sukcesu, mog stwierdzi, e jest to najwiksza obawa, jak najczciej ywimy. Niemal wszyscy jestemy przekonani, e jeli na pierwszym miejscu postawimy szczcie, stracimy wol dziaania. I wanie dlatego chc ci powiedzie, e po wprowadze niu tej zmiany, ZAMIAST OSIGA SZCZCIE, ZACZ EM MIE OSIGNICIA GWNIE DLATEGO, E JES TEM SZCZLIWY. Rnica, jak sprawio to w moim yciu, jest tak wielka, e chyba nie da jej si opisa sowami. Nie stra ciem motywacji do dziaania. Wrcz odwrotnie, chc robi jeszcze wicej! Kiedy moja lista bya kompletna, znalazem si w stanie, ktrego wczeniej chyba nigdy nie osignem: doznaem cako witego poczucia spokoju i pewnoci, poniewa wiedziaem, e kada cz mojej istoty bdzie prze w kierunku najskrytszych moich marze. Nie byem ju w stanie wojny z samym sob. Nie musiaem ju cigle walczy o swobod i wolno, miaem wicej czasu na mio i mogem poczu si prawdziwie wolny. Potrafiem kierowa si swoim szczciem i osiga wci nowe sukcesy. Wiedziaem, e bd si cieszy dobrym zdrowiem i wielk si. Wraz z podjciem tej jednej decyzji o zmianie hie rarchii wartoci zaczem odczuwa wyrane zmiany w swojej kondycji fizycznej. ZACZEM TE WTEDY ROZUMIE, E POWINIE NEM UNIKA PEWNYCH STANW EMOCJONALNYCH, JELI CHC OSIGN YCIOWY SUKCES. Jednym z tych stanw byo oczywicie zmartwienie. Cierpienie spowodowane cigym zastanawianiem si nad sposobami utrzymania mojej firmy zniszczyo mnie emocjonalnie i fizycznie. Wczeniej wie rzyem, e zmartwienie moe da mi wiksz motywacj, ale przekonaem si, e potrafio jedynie doprowadza mnie do stanu duej nieproduktywnoci. Postanowiem wic, e nigdy ju nie b-
478
479
d si martwi. Mogem wic skoncentrowa si na dziaaniach, ktre przynios podane rezultaty. Kiedy zdecydowaem, e zmartwienie moe zniszczy mj ostateczny cel, zaczem go unika za wszelk cen. Stao si ono dla mnie zbyt bolesne, bym mg mu si oddawa. W taki sposb zaczem konstruowa moj list wartoci odpychanych. Kiedy ju zaplanowaem wasne przeznaczenie, wrciem do Stanw Zjednoczonych. Moich przyjaci i wsppracownikw czekaa wielka niespodzianka! Zaraz pierwszego dnia po powrocie do biura spotkaem si z pytaniami: Co si z tob stao? Wydajesz si taki inny! Jeste zupenie odprony!" Kademu po kolei wy janiaem, co si stao, a wreszcie zrozumiaem, e musz dopra cowa moj now technik do ostatniego szczegu i zacz jej uczy na kursach. Tak wanie narodzi si kurs Randka z Prze znaczeniem. Napisaem t ksik kierowany pragnieniem, aby jak naj wicej ludzi mogo zapozna si z moimi technikami stawiania sobie warunkw i ksztatowania wasnego przeznaczenia. Mam nadziej, e wykorzystasz te techniki. PAMITAJ, E NAPRAW D MOESZ ZAPLANOWA, KIM SI STANIESZ.
Dajcie mi pikno ducha. Niech pikno zewntrzne i wewntrzne stan si jednym.

SOKRATES
Czy potrafisz ju przej wadz nad trzecim elementem Systemu Nadrzdnego? Wystarczy w tym celu postawi dwa kroki. KROK PIERWSZY: ODKRYJ SWOJE OBECNE WARTO CI I UPORZDKUJ JE WEDUG WANOCI. Dziki temu dowiesz si, czego najbardziej chcesz dowiadcza. Poznasz nie tylko wasne wartoci przycigane, ale te i dowiesz si, czego za wszelk cen musisz unika, a wic odkryjesz wasne wartoci od pychane. Pozwoli ci to poj swoje zachowanie, da moliwo dowiadczania wielkiej satysfakcji pyncej ze zrozumienia sys temu opartego na przeciwstawieniu: przyjemno i cierpienie. KROK DRUGI: Jeli tylko zechcesz chwyci byka za rogi, masz moliwo zmiany wasnego przeznaczenia. ZADAJ SOBIE
NOWE PYTANIE: JAKIE MUSZ BY MOJE WARTOCI, JELI MAM OSIGN PRZEZNACZENIE, KTREGO PO DAM I NA KTRE ZASUGUJ? WYPISZ LIST WAR TOCI I UPORZDKUJ JE WEDUG WANOCI. ZOBACZ, KTRYCH WARTOCI MOESZ SI POZBY, A KTRE POWINIENE DODA, ABY STWORZY DLA SIEBIE DO KADNIE TAKIE PRZEZNACZENIE, JAKIEGO CHCESZ. By moe zadajesz sobie teraz pytanie: A czym, do diaba, jest moje przeznaczenie?" Jeli tak wanie jest, wr do rozdziau dwunastego. Pytaem ci w nim, jakim czowiekiem musisz si sta, aby osign wszystko, czego chcesz. Jakie musz by twoje wartoci, jeli masz si takim wanie czowiekiem sta? Jakie wartoci musisz doda, a jakich si pozby? Jak zmieniaby si na przykad twoja zdolno pokonywania lkw, frustracji i strachu przed odrzuceniem, gdyby zdecydowa si umieci wysoko na licie pozytywnych wartoci odwag? Jaki bdzie skutek uznania radoci za warto numer jeden? Czy pozwoli ci to czerpa z ycia wicej szczcia, cieszy si nadchodzc chwil, zbliy si do wasnych dzieci i sta si dla nich kim wicej ni tylko ywicielem"? Co osigne poprzez stworzenie nowej listy wartoci? Czy nie jest ona jedynie zbieranin sw na kawaku papieru? Odpo wied bdzie brzmiaa: tak, jeli nie zaczniesz stawia sobie wa runkw do wykorzystywania jej jako swojego nowego kompasu. Kiedy to zrobisz, stanie si ona solidn podstaw kadej podej mowanej przez ciebie decyzji. Trudno mi da ci w tej ksice ca y zestaw narzdzi warunkowania, ktre przekazuj suchaczom moich kursw. Ale chciabym ci przypomnie o sile wynikajcej z wykorzystania systemu dwigni. Wielu z uczestnikw kursu Randka z Przeznaczeniem umieszcza spisy wasnych wartoci w widocznym miejscu w pracy, w domu, wszdzie tam, gdzie mog je przeczyta yczliwi im ludzie, ktrzy pomog im sprosta tym nowym wymaganiom. Wykorzystaj wic t sam dwigni, aby wzmocni swoje oddanie dla nowych wartoci. Kiedy nastpnym razem znw za czniesz krzycze na swoje dzieci, by moe kto, kto ci kocha, podejdzie do ciebie i przypomni, co jest najwaniejsz wartoci na twojej licie.
480
481
Dotykam przyszoci: ucz.

ANONIM
Przygldanie si, jak ludzie przejmuj kontrol nad wasn hie rarchi wartoci podczas kursw Randka z Przeznaczeniem, stanowi dla mnie wielk nagrod. Nieprawdopodobna wrcz jest zmiana, jaka zachodzi w nich midzy pitkowym porankiem a niedzielnym wieczorem. Kiedy nastpuje w nich transformacja, dziej si rzeczy cudowne. Pamitam jednego mczyzn, ktry nie chcia uczestniczy w kursie, a znalaz si na sali tylko dlatego, e wcigna go tam ona. Kiedy zaczlimy mwi o wartociach oraz moliwoci wprowadzenia zmian w ich hierarchii, stwierdzi: Nie musz zmienia wasnych wartoci." Tak przy okazji, jego wartoci numer jeden bya swoboda i wolno. Odrzuca myl, e mgby by zmuszony" do zmiany czegokolwiek we wasnym yciu, jeli sam nie chciaby tego zmieni. Jego odmowa wprowadzenia jakichkolwiek zmian bya podyktowana niechci do poddania si czyjejkolwiek kontroli. W kocu zwrciem si do niego w nastpujcych sowach: Wiem, e nie musi pan wprowadza adnych zmian w swojej hierarchii wartoci. Wiem te, e posiada pan pen swobod de cyzji. Dlatego wanie jestem pewien, e moe pan rwnie zde cydowa, aby do swojej listy doda kilka nowych wartoci. Jakie wic wartoci mogyby by pomocne w podniesieniu jakoci pa skiego ycia, a moe nawet mogyby si przyczyni do zmiany paskiego przeznaczenia?" Zastanowi si przez chwil i odpo wiedzia: No c, moe dobrze byoby, gdybym doda elas tyczno dziaania." Na sali zawrzao, a ja cignem: To wspa niale. Na ktrym miejscu chciaby pan j umieci?" Zaczlimy od ostatniej pozycji, a po jakim czasie elastyczno znalaza si na samym szczycie jego hierarchii wartoci. W chwili gdy mczyzna ten zdecydowa, e jest to najlepsze miejsce dla jego nowej wartoci, inny uczestnik kursu, z wy ksztacenia lekarz, ktry siedzia tu za nim, nagle krzykn: Czy te to zauwaylicie?" Rnica w jego wygldzie bya tak oczy wista, e zwrcio na ni uwag kilkanacie innych osb na sali. Mczyzna ten zacz zmienia si na naszych oczach. Kiedy przyj elastyczno jako swoj nadrzdn warto, jego postawa
ic rozlunia, wydawa si bardziej odprony. Inaczej siedzia na krzele i zacz o wiele swobodniej oddycha. Zmienia si nawet jego mimika, kiedy zmalao napicie mini twarzy. Jego ukad nerwowy z pewnoci otrzyma ju wiadomo. Wtedy zadaem mu kolejne pytanie: Czy s jeszcze jakie inne wartoci, ktre chciaby pan doda do swojej listy?" Znw przez chwil si zastanowi i odpowiedzia z pytaniem w gosie: Moe... przebaczenie?" I znw pozostali uczestnicy zareagowali miechem. Oto bowiem czowiek, ktry na pocztku a kipia wrogoci i napiciem, na ich oczach dokonywa zwrotu o sto osiemdziesit stopni. Z przyjemnoci obserwowaem dalsze zmiany w jego postawie, zachowaniu, sposobie oddychania, mimice i gestykulacji, ktre nastpiy po tym, jak zdecydowa, na ktrej pozycji umieci t warto. Do koca kursu wszyscy ze zdziwieniem spogldali na olbrzymie zmiany w tym czowieku, spowodowane uzupenieniem przez niego hierarchii wartoci o te dwa pojcia. Zwraca si do ludzi agodniejszym gosem, jego twarz wydawaa si otwiera" z coraz wiksz ekspresj. Stara si czy z ludmi w sposb poprzednio zupenie mu obcy. Dzi miny od tamtego czasu trzy lata. Swobody ju dawno nie ma na jego licie wartoci. Bardzo te poprawiy si jego kontakty z on.
To, co wci robimy, stanowi o nas.

ARYSTOTELES
Zycie ma wiele sposobw, by sprawdzi, czy jestemy wierni na szym wartociom. Moja prba miaa miejsce, kiedy wsiadaem kie dy na pokad samolotu. Kogo ujrzaem? W przejciu midzy siedzeniami sta synny pan Smith! Gboko w duszy poczuem zo i wrogo z intensywnoci, jakiej nie doznawaem przez cae dwa lata, w czasie ktrych go nie widziaem. Ruszy przed siebie i zaj jeden z foteli na tyach samolotu. Kiedy i ja siadem na swoim miejscu, wiadomo jego obecnoci spowodowaa, e przez gow zaczy mi przebiega rne pytania: Co powinienem zrobi? Czy mam podj z nim konfrontacj? Czy powinienem po prostu podej do jego fotela, stan nad nim, patrze bez sowa i wzrokiem sprawi, by zacz si wi?" Nie jestem dumny z tych
482
pyta, ale poniewa jedn z moich wartoci jest uczciwo, podaj je tak, jak je sobie zadawaem. Jednak po chwili kontrol nad moimi dziaaniami przejy wartoci. Dlaczego? Otworzyem notes, aby co zapisa, i wzrok mj pad na przyczepion do niego kartk z moj hierarchi war toci. Na samej grze przeczytaem: Najwaniejsze s dla mnie w yciu mio i ciepo." Ha! Bd rozsdny... Bd uczciwy... Bd wdziczny... Zawsze baw si dobrze... Przyczyniaj si do pozytywnych zmian w yciu innych... C, jak sobie pewnie wyobraasz, mj stan zmieni si radykalnie. Jedno spojrzenie na list wartoci zamao negatywny wzorzec. Kartka przypomi najca mi, kim naprawd jestem i do czego w yciu zmierzam, sprawia, e nie miaem ju wtpliwoci, jak si zachowa. Kiedy samolot wyldowa, podszedem do pana Smitha, by z uczciwoci i ciepem powiedzie, e chocia adn miar nie aprobuj ani nie rozumiem jego postpku, postanowiem nie ywi ju do niego wielkiej odrazy, i tak naprawd dobrze mu ycz. Ostatni rzecz, ktr pamitam, byo wielkie zdziwienie, ktre odmalowao si na jego twarzy, gdy odwracaem si, by i w swoj stron. C za ulga! Nawet w bardzo napitej sytuacji emocjonalnej potrafiem dochowa wiernoci temu, co uznaj za suszne! Nie ma chyba w yciu poczucia spenienia wikszego ni to, ktre wynika z przekonania, e zachowae si tak, jak powiniene si by zachowa. Spraw sobie dar i przejmij kontrol nad t si, ktra ksztatuje twoje przeznaczenie. Pamitaj, by powici czas na wiczenia, ktre pomog ci ustali hierarchi twoich wartoci! Czy jest moliwe, bymy posiadajc jasn hierarchi wartoci, odczuwali, e nie yjemy z nimi w zgodzie? Oczywicie. Moesz dysponowa wspaniaym systemem, ktry popycha twoje ycie we waciwym kierunku, i mimo to czu si nieszczliwy. Aby tego unikn, powiniene zrozumie potg regu.
Rozdzia szesnasty
REGUY: JELI JESTE NIESZCZLIWY. OTO WYJANIENIE DLACZEGO

Wymagaj od siebie wicej, ni ktokolwiek inny od ciebie wymaga.
HENRY WARD BEECHER
Piszc te sowa, od czasu do czasu patrz na niebiesk gbi Pa cyfiku przez okno mojego pokoju w hotelu Hyatt Regency na Big Island na Hawajach. Przed chwil obserwowaem co, co po raz kolejny w Ameryce Pnocnej zdarzy si dopiero w 2017 roku: cakowite zamienie Soca. Becky i ja wstalimy dzi rano o wp do szstej, aby razem z tysicami innych obserwujcych sta si wiadkiem tego rzad kiego zjawiska astronomicznego. Kiedy na zewntrz zgromadzi si ju cay tum, zaczem nawet niele si bawi, patrzc, jak r ni ludzie przybyli tutaj, aby wzi udzia w tym wydarzeniu: naj wiksi biznesmeni, turyci na wakacjach, naukowcy, ktrzy kiero wali w niebo swoje wielkie lunety, autostopowicze, ktrzy podczas nocy rozbili swoje namioty w maych kraterach, i dzieci, ktre
484
XVI. JELI JESTE NIESZCZLIWY...
485
wiedziay, e za chwil obejrz wielkie wydarzenie tylko dlatego, e zapewniali ich o tym rodzice. Tabuny ludzi, ktrzy zjechali si tu z caego wiata, pacc za podr tysice dolarw, tylko po to, aby zobaczy cos, co potrwa najwyej pi minut! Dlaczego wszyscy to robilimy? Chcielimy przez chwil posta w cieniu! Ludzie to bardzo interesujcy gatunek, nieprawda? O 6.28 zaczo si widowisko. W powietrzu wisiao wielkie podniecenie. Nie chodzio tylko o przewidywane zamienie, ale te i o obaw przed rozczarowaniem. Zaczy si zbiera chmury i niebo stawao si coraz ciemniejsze. Z zainteresowaniem obserwowaem, jak rni ludzie rnie radzili sobie z poczuciem, e ich oczekiwania mog si nie speni. Nie przybyli tu, by obej rze, jak Ksiyc przemknie szybciutko nad ich gowami. Ocze kiwali na pene, czterominutowe zamienie, kiedy cie Ksiyca cakowicie przesoni tarcz soneczn i pokryje nas ciemnoci. Mieli nawet na to nazw: zamienie cakowite! O 7.10 chmury staway si coraz gstsze i rosy z minuty na minut. Nagle pojawio si midzy nimi Soce i wszyscy mog limy dostrzec jego czciowe zamienie. Tum przywita je z penym podniecenia aplauzem, jednak natychmiast potem chmu ry znw zasoniy nam zupenie widok. Im bliej byo chwili ca kowitego zamienia, tym bardziej oczywisty stawa si fakt, e nie bdziemy mogli go zobaczy. W jednej chwili tysice ludzi zaczy si gromadzi wok olbrzymich ekranw telewizyjnych, rozstawionych przez liczne stacje telewizyjne. I tak si to wanie skoczyo! Ogldalimy za mienie na ekranach telewizorw, podobnie jak wszyscy inni ludzie na wiecie. Wanie wtedy miaem wyjtkow okazj obserwowania nie zliczonych ludzkich emocji. Kady z zebranych reagowa ZGOD NIE Z WASNYMI REGUAMI: PRZEKONANIEM, CO MU SIAOBY SI WYDARZY, ABY W TEJ SYTUACJI PO CZU SI DOBRZE. Mczyzna stojcy tu za mn zacz kl: Wydaem ponad cztery tysice dolarw, przejechaem szmat drogi tylko po to, eby przez cztery minuty gapi si w telewizor?" Pewna kobieta wci powtarzaa: Nie mog uwierzy, e nas to omino!", a jej rozweselona crka odpowiadaa jej: Ale mamo, przecie to si wanie dzieje!" Inna kobieta, stojca tu z prawej
strony, powiedziaa: Czy to nie wspaniae? Jestem taka szczli wa!" W tej wanie chwili stao si! Kiedy wszyscy wpatrywalimy si w ekran, resztka promieni sonecznych zgasa i pogrylimy si w ciemnoci. Bya to zupenie inna ciemno ni zmierzch, kiedy niebo ciemnieje stopniowo. Bya to ciemno natychmia stowa! Tum najpierw krzykn, ale pniej wszyscy zamilkli jak zaczarowani. Ptaki pofruny na drzewa i umilky. Bya to praw dziwie niesamowita chwila. I wtedy nastpio co nieoczekiwanego. Kiedy wszyscy sta limy tam wpatrzeni w ciemno, ci, ktrzy mieli ze sob aparaty fotograficzne, postanowili nagle utrwali t chwil na kliszy. Natychmiast zalao nas wiato, nie promienie soca, lecz wiato lamp byskowych. Cakowite zamienie Soca skoczyo si niemal tak nagle, jak si zaczo. Dla mnie najpikniejszym momentem bya chwila, gdy pierwsze promienie soneczne zaczy wychodzi zza ksi ycowego cienia, w jednej chwili niosc ze sob rado dnia. Wtedy zrozumiaem, JAK NIEWIELE POTRZEBA WIATA, ABY ZNISZCZY CIEMNO. W kilka chwil po pojawieniu si pierwszych promieni sonecz nych, ludzi zaczli si rozchodzi. Byem zaskoczony. Przecie zamienie Soca wci trwao! Wikszo z nich ma w ustach narzekania na to, e przebyli taki szmat drogi, tylko po to, aby omino ich najwiksze doznanie w ich yciu". Jednak troch zapalecw zostao do koca, zdecydowanych chon kad minut wasnej radoci i podniecenia. O ironio! Mniej wicej po pitnastu minutach wiatr rozwia cakowicie chmury i niebo stao si czyste, odkrywajc kademu widok kocwki zamienia. Ale zostaa nas zaledwie garstka. Wikszo wrcia ju do pokoi, rozczarowana i za. W pokojach pewnie nadal sprawiali sobie bl, cigle roz pamitujc, jak bardzo rozwiay si ich oczekiwania i nadzieje. Jak zawsze, tak i tym razem zaczem zadawa ludziom py tania. Chciaem si dowiedzie, czym byo dla nich dowiadczanie zamienia Soca. Wielu z moich rozmwcw podkrelao, e byo to najbardziej nieprawdopodobne duchowe dowiadczenie ich ycia. Pewna ciarna kobieta dotkna duego ju brzucha i powiedziaa mi, e zamienie w jaki niewytumaczalny sposb
486
487
umocnio jej wi z nie narodzonym dzieckiem i wanie dlatego jest szczliwa, e si tu znalaza. Jake wielkie zrnicowanie re gu i przekona udao mi si dzisiaj zaobserwowa! Jako najbardziej humorystyczny uderzy mnie fakt, e ludzie podniecali si tak bardzo, wkadali tak wiele emocji w co takiego, jak czterominutowe zamienie Soca. Jeli si bowiem nad tym zastanowi, to nie jest to wikszy cud ni pojawiajce si co rano Soce! Czy moesz sobie wyobrazi, e kadego ranka miliony ludzi na caym wiecie wstaj wczeniej po to, aby obejrze wschd soca? e stacje telewizyjne i radiowe przekazuj kady szczeg tego wydarzenia w specjalnych audycjach, z wielk pas j komentujc kad minut, kady nowy promie, a my wszyscy przez cay ranek dyskutujemy, jaki to wielki cud? Czy potrafisz sobie wyobrazi, co znaczyby wtedy dla nas dzie? Gdyby media kadego ranka rozpoczynay wiadomoci od zdania: Dzie dobry! Raz jeszcze zdarzy si cud: znw wzeszo soce!" Dlaczego nie zachowujemy si w taki wanie sposb? Czy to w ogle moliwe? Oczywicie, e tak. Problem tylko w tym, e nie mamy takiego nawyku. Jestemy tak bardzo przyzwyczajeni do cudw, ktre przez cay czas dziej si wok nas, e po prostu ich nie dostrzegamy. Nasze wasne reguy mwice, co jest wartociowe, dyktuj wikszoci z nas, bymy podali rzeczy rzadkich, zamiast doce nia wszystkie cuda, ktre dziej si wok nas. Co zdecydowao o rnicach w zachowaniu wszystkich tych ludzi, ktrzy przyjechali na Hawaje obserwowa zamienie So ca? Co sprawio, e jedni zareagowali wciekoci i rozczaro waniem (pewien mczyzna, na przykad, zdenerwowa si tak bardzo, e cisn o ziemi swoim aparatem fotograficznym), pod czas gdy inni nie tylko dowiadczyli wielkiego szczcia i rado ci tamtego dnia, ale te bd ich ponownie dowiadcza, ilekro powrc mylami do zamienia Soca w cigu najbliszych ty godni, miesicy i lat? Nasze dowiadczanie rzeczywistoci nie miao z tamt rzeczy wistoci nic wsplnego. Interpretowao j jedynie dziki kontro lujcej sile naszych przekona, a zwaszcza regu, ktre mwi nam, co musi si wydarzy, abymy mogli dobrze si poczu. REGUAMI NAZYWAM TE WANIE PRZEKONANIA,
KTRE OKRELAJ, KIEDY DOZNAJEMY RADOCI, A KIE DY CIERPIENIA. Niezrozumienie ich potgi moe zniszczy wszelk moliwo yciowego szczcia, a pene zrozumienie i wykorzystanie odmieni twoje ycie tak bardzo, jak wszystko, czego nauczye si z tej ksiki. Zanim przejdziemy dalej, chciabym zada ci jedno pytanie: CO MUSI SI STA, ABY TY SAM POCZU SI SZCZLIWY? Czy potrzebujesz do tego, by kto ci obj, pocaowa, mia z tob stosunek miosny, mwi ci, jak bardzo ci szanuje i jak wysoko ceni? A moe musisz zarobi milion dolarw, sta si mistrzem golfa albo zyska pochwa przeoonego? Czy aby poczu si szczli wym, musisz jedzi waciwym samochodem, chodzi na waciwe przyjcia i by znanym przez waciwych ludzi? Czy musisz dozna duchowego uniesienia, czy te spokojnie czeka, a w peni si rozwiniesz? A moe powiniene codziennie przebiec pi mil? Co naprawd MUSI si wydarzy, aby mg poczu si dobrze? PRAWDA BRZMI, E NIC NIE MUSI SI WYDARZY, BY MG DOBRZE SI CZU. Nie potrzebujesz zamienia Soca, by poczu si dobrze. Moesz mie to poczucie natych miast, w tej wanie chwili, bez absolutnie adnego powodu! Za stanw si nad tym! Jeli zarabiasz milion dolarw rocznie, sam milion dolarw nie daje ci adnej przyjemnoci. Tylko twoja wasna regua mwi ci: Kiedy osign taki to a taki prg, mog pozwoli sobie na to, by dobrze si poczu." Z chwil gdy posta nowisz poczu si dobrze, przesyasz wasnemu mzgowi dyspo zycj zmiany reakcji mini twarzy, klatki piersiowej i caego ciaa, zmiany sposobu oddychania oraz zmiany przemian bioche micznych w caym systemie nerwowym. Wszystko to sprawia, e zaczynasz doznawa odczu, ktre nazywasz przyjemnoci. Jak sdzisz, kto najgorzej si czu podczas zamienia Soca? Ludzie z najbardziej szczegowymi reguami mwicymi im, co musi si wydarzy, by poczuli si szczliwi. Nie mam wtpli woci, e najwiksze cierpienie odczuwali naukowcy i ci spord turystw, ktrzy uznawali si za naukowcw. Wielu z nich miao dug list zada, ktre chcieli wykona w cigu tych czterech minut, zanim mogliby sobie pozwoli, by dobrze si poczu. Nie zrozum mnie le. Nie ma niczego niewaciwego w posta nowieniu, by osign i zrobi wszystko, co tylko moliwe. Wiele
488
489
lat temu dokonaem odkrycia, ktre na zawsze zmienio jako mojego ycia: TAK DUGO, JAK DUGO KSZTATUJEMY NASZE YCIE W TAKI SPOSB, E NASZE WASNE SZCZCIE UZALENIAMY OD CZEGO, NA CO NIE MA MY ADNEGO WPYWU, TAK DUGO BDZIEMY OD CZUWALI CIERPIENIE. Poniewa nie chciaem y w cigym strachu przed cierpieniem i uznawaem si za czowieka inteli gentnego, zmieniem swoje reguy tak, e, opierajc si na mojej zdolnoci do kierowania wasnym umysem, ciaem i emocjami, odczuwam cierpienie i przyjemno tylko wtedy, gdy jest to w moim przekonaniu uzasadnione. Becky i ja mielimy wiele wspaniaych przey podczas zamienia Soca. Zreszt pojechalimy na Hawaje w innym celu, w zwizku z trzytygodniowym kursem, ktry tam prowadziem. Dlatego wyjazd o kilka dni wczeniej po to, aby obejrze zamienie Soca, traktowalimy jako premi. Jednak gwn przyczyn, dla ktrej wietnie si bawilimy, byo to, e nie mielimy wielkich oczekiwa. Klucz do szczcia lea w jednej podstawowej regule, ktr kierowalimy si oby dwoje. POSTANOWILIMY, e regu numer jeden tego dnia bdzie dla nas CH PRZEYCIA WIELKIEJ PRZYJEM NOCI BEZ WZGLDU NA TO, CO SI STANIE. Tak wic nie jest cakowicie prawd, e nie mielimy adnych oczekiwa. Po prostu postanowilimy, e niezalenie, co si wydarzy, znajdziemy sposb cieszenia si tym. Czy widzisz ju, jak regua ta mogaby zmieni dosownie wszystkie twoje dowiadczenia, gdyby j przyj i kon sekwentnie stosowa w swoim yciu? Kiedy mwi o niej lu dziom, czasem spotykam si ze stwierdzeniem: Aha, po prostu obniasz loty." Nic nie mogoby by dalsze od prawdy! Aby przyj t regu, MUSISZ OD SIEBIE WYMAGA WICEJ! Znaczy ona bowiem, e mierzysz jak najwyej, postanawiasz odczuwa rado i przyjemno bez wzgldu na warunki chwili. Jej przyjcie o-znacza, e chcesz by do mdry, do elastyczny i do kreatywny, aby pokierowa wasnymi emocjami i wybra przedmiot koncentracji w taki sposb, ktry pozwoli ci dowiadcza bogactwa ycia. By moe jest to najwaniejsza z twoich regu.
W poprzednim rozdziale zacze ustala dla siebie hierarchi wartoci, ktra pozwoli ci sprecyzowa i utrzyma kierunek twojego ycia. Teraz musisz zrozumie, E FAKT, CZY ODCZU WASZ POCZUCIE SPENIENIA WASNYCH WARTOCI, CZY TE NIE, ZALEY WYCZNIE OD TWOICH REGU, od twojego przekonania, co musi si sta, aby poczu sukces, dozna szczcia albo dowiadczy mioci. Moesz postanowi, e szczcie bdzie twoim priorytetem, ale jeli kierujesz si regu, e aby poczu si szczliwy, wszys tko musi dzia si zgodnie z twoim planem, to gwarantuj ci, e nigdy nie dowiadczysz prawdziwego i staego szczcia. ZYCIE JEST ZMIENNE, tak wic nasze reguy musz by zorganizowane w taki sposb, bymy mogli si adaptowa do tych zmian, rozwija i czu dobrze. Do tego niezbdne jest, bymy zrozumieli te pod wiadome przekonania i kontrolowali dokadnie, kiedy moemy odczuwa przyjemno, a kiedy cierpienie.
SDZIA I AWA PRZYSIGYCH

Kady z nas kieruje si reguami i zasadami, ktre rzdz nie tylko naszymi odczuciami wobec wszystkiego, co dzieje si w naszym yciu, ale rwnie decyduj o tym, jak zareagujemy na te wydarzenia i jak si pod ich wpywem zachowamy. W ostatecznym rozrachunku, to, co robimy i kim si stajemy, zaley od kierunku yciowego, ktry wyznaczaj nasze wartoci. Ale rwnie wane dla okrelenia naszych zachowa i emocji, a moe nawet waniejsze, s NASZE PRZEKONANIA, CO JEST DOBRE, A CO ZE, CO POWI NNIMY, A CO MUSIMY ROBI. TE PRECYZYJNE WY MAGANIA I KRYTERIA NAZYWAM REGUAMI. Reguy s spustem uwalniajcym kade cierpienie i kad przyjemno w naszym systemie nerwowym. Dziaa to tak, jak gdyby w naszym mzgu znajdowa si miniaturowy sd. Nasze reguy s ostatecznym sdzi i aw przysigych. Ustalaj, czy okrelona warto jest, czy te nie jest zrealizowana, czy czujemy si dobrze, czy te le, czy dajemy sobie wzajemnie przyjemno, czy cierpienie.
490
49 \
Gdybym na przykad zada ci pytanie: Czy masz wspaniae ciao?", jak by zareagowa? Reakcja zaleaaby od tego, czy sdzisz, e speniasz okrelone kryteria, ktre w twoim prze konaniu warunkuj posiadanie piknego ciaa. Oto kolejne pytanie: Czy jeste dobrym kochankiem?" Twoja odpowied bdzie opieraa si na reguach mwicych ci, co jest niezbdne, by sta si dobrym kochankiem, na zasadach, ktre wyznajesz, i wymaganiach, ktre sobie stawiasz. Gdyby odpo wiedzia mi: Tak, jestem dobrym kochankiem", ODKRYBYM TWOJE REGUY, zadajc ci pytania: SKD WIESZ, E JES TE DOBRY? CO MUSI SI STA, ABY POCZU SI DOB RYM KOCHANKIEM?" Mgby mi na to odpowiedzie na przykad: Wiem, e jestem dobrym kochankiem, poniewa zwykle sysz od partnerki, e j zaspokajam." Odpowied kogo innego mogaby brzmie: Wiem, e jestem dobry, poniewa cigle to sysz" albo: Prze cie widz reakcje partnera." Jeszcze inni powiedzieliby pewnie: Wiem, e jestem dobry, poniewa zawsze w tym czuj si wietnie." (Czy reakcje partnera dla tych ludzi si nie licz?) Wreszcie mgby te powiedzie: Spytaj innych, nie mnie." S te ludzie, ktrzy nie czuj, e s dobrymi kochankami. Czy to dlatego, e rzeczywicie nimi nie s? A moe ich reguy s niewaciwe? To bardzo wane pytanie. W wielu wypadkach ludzie nie maj poczucia, e s w tej roli dobrzy, poniewa partner im tego nie mwi. Reakcje partnera mog by spon taniczne, ale regua, ktr si kieruj, nie jest speniona i dlatego wanie uwaaj, e dobrymi kochankami nie s, albo nie maj pewnoci, e s. Kopoty wynikajce z braku odczuwania emocji, na ktre sobie zasugujemy, nie ograniczaj si tylko do seksu. Wikszo z nas rwnie niewaciwymi reguami definiuje sukces, wpyw na innych, bezpieczestwo, inteligencj albo cokolwiek innego. Wszystko w naszym yciu, od pracy po zabaw, jest oceniane przez t aw przysigych. Zasada jest prosta: reguy decyduj o naszej reakcji w kadym momencie ycia. Oczywicie, jak si ju pewnie domylie, zostay one w nas zakodowane w czysto przypadkowy sposb. Podobnie jak tyle innych elementw Systemu Nadrzdnego, ktry
przecie kieruje naszym yciem, s one wynikiem zaskakujcej pltaniny wpyww, na ktre bylimy wystawieni w dotych czasowych kontaktach ze wiatem. Ten sam system kary i nagrody, ktry ksztatuje nasze wartoci, ksztatuje te nasze reguy. Ilekro tworzymy w sobie nowe wartoci, tylekro tworzymy rwnie przekonania mwice nam, czego trzeba, by wartoci te zostay spenione, a wic regu nieustannie nam przybywa. Z dodaniem nowych regu czsto znieksztacamy, uoglniamy albo eliminu jemy swoje dotychczasowe reguy. Tworzymy te reguy w wyniku konfliktw. Niektrzy ludzie ustalaj wasn list regu z chci buntu przeciwko reguom, w ktrych zostali wychowani. CZY REGUY RZDZCE OBECNIE TWOIM YCIEM WCI JESZCZE S WACIWE DLA TEGO, KIM SI STAE? A moe trzymasz si regu, ktre byy ci pomocne w przeszoci, ale teraz tylko ci rani? Czy stosujesz si do ja kichkolwiek niewaciwych regu, ktre wpojono ci w dzieci stwie?
Kady gupiec potrafi stworzy regu - i kady gupiec bdzie si przeciwko temu opiera.
HENRY DAVID THOREAU
REGUY STANOWI SWOISTE SKRTY dla naszego umysu. Pomagaj nam zdoby poczucie pewnoci co do kon sekwencji naszych dziaa. W ten sposb pozwalaj nam podej mowa w uamku sekundy decyzj, co znacz dla nas poszczegl ne rzeczy i co powinnimy z nimi zrobi. Gdyby za kadym razem musia wdawa si w dugi i mu dny proces kalkulacji, aby ustali, co to znaczy, gdy kto si do ciebie umiecha, twoje ycie staoby si bardzo frustrujce. Za miast tego masz regu, ktra mwi ci, e JELI kto si do ciebie umiecha, TO okazuje swoje szczcie, swoj przyja, a moe sympati. JELI kto patrzy na ciebie spod oka, TO pobudza ko lejny zestaw regu okrelajcych znaczenie rzeczy i zjawisk wok ciebie oraz twoj reakcj na te zjawiska. Niektrzy ludzie s prze konani, e JELI kto patrzy na nich spod oka, TO znajduje si
492
493
w zym stanie i naley go unika. Inni natomiast mog by prze konani, e JELI kto znajduje si w zym stanie, TO oni musz ten stan zmieni.
CZY JESTE WEWNTRZNIE SPLTANY, CZY DOSKONAY?

Kiedy czytaem zawikan histori w ksice pira Gregory'ego Batesona pod tytuem Steps to Ecology ofMind (Ku ekologii umysu). By to zapis rozmowy, ktr wiele lat temu autor prze prowadzi ze swoj crk. Pewnego dnia podesza do niego i za daa mu bardzo interesujce pytanie: - Tato, jak to si dzieje, e rzeczy tak atwo si plcz? - Co masz na myli mwic, e si plcz, kochanie? - odpo wiedzia pytaniem. - No wiesz, kiedy rzeczy nie s doskonae. Popatrz tylko na moje biurko. Ley na nim wszystko. Jest popltane. A wczoraj wieczorem tak si napracowaam, eby wygldao doskonale. Ale rzeczy nie chc dugo by doskonae. Bardzo atwo si plcz! - Poka mi wic, jak to jest, kiedy rzeczy s doskonae poprosi, a w odpowiedzi crka uoya wszystkie rzeczy na swojej pce w okrelonym wczeniej porzdku, nastpnie za powie dziaa: - Popatrz! Teraz wszystko jest doskonae. Ale dugo tak nie zostanie. - A co by si stao, gdyby przesuna pudeko z farbami tro ch w prawo, tylko o kilka cali, wanie tak? - Nie, wtedy wszystko bdzie popltane. Poza tym, pudeko musi sta rwno, a nie tak krzywo, jak je pooye. - A co si stanie, jeli przesun owek z tego miejsca na to? - spyta przekadajc owek. - Znowu wszystko plczesz. - A gdybym troch otworzy t ksik? - Znw bdzie popltane! Wtedy Bateson zwrci si do crki ze sowami: - Kochanie, to nie rzeczy plcz si tak atwo. To ty masz
wiele sposobw, aby je plta, a tylko jeden sposb na to, by byy doskonae. WIKSZO Z NAS STWORZYA SOBIE WIELE SPO SOBW NA TO, BY CZU SIC LE, A ZALEDWIE KILKA SPOSOBW NA TO, BY CZU SI DOBRZE. Zawsze w zdu mienie wprawia mnie liczba osb, ktre za pomoc wasnych re gu opltuj si cierpieniem. Dlaczego? Poniewa wyglda to tak, jakby mieli wiele neuronowych pocze prowadzcych ich na skrty do tego wanie stanu, ktrego chc unika, a tylko kilka neuronowych autostrad, ktre wiod ich do przyjemnoci! Klasycznym przykadem jest tu pewien mczyzna, ktry uczszcza kiedy na mj kurs Randka z Przeznaczeniem. By to bardzo dobrze znany czowiek biznesu, dyrektor jednego z naj wikszych w kraju przedsibiorstw, ukochany przez wielu ludzi za dziaania, jakie podejmowa na rzecz potrzebujcych, ojciec piciorga dzieci, bardzo blisko zwizany zarwno z ca pitk, jak i z on. Wspaniaa kondycja fizyczna pozwalaa mu na uczestnictwo w maratonach. Kiedy zadaem mu pytanie: Czy odnosi pan sukcesy?", ku zaskoczeniu wszystkich obecnych od powiedzia cakiem powanie: Nie". Wtedy spytaem go, co mu siaoby si sta, aby poczu, e odnosi sukces. (Pamitaj, e to podstawowe pytanie, zadawane dla odkrycia regu wasnych albo regu innych ludzi.) Nastpia caa litania sztywnych regu i wymaga, ktre w jego przekonaniu musiay by spenione, aby mg odnie y ciowy sukces. Musia mie pensj wysokoci trzech milionw dolarw rocznie (wtedy jego podstawowe zarobki wynosiy ptora miliona rocznie plus dwa miliony premii, ale to si oczywicie nie liczyo), musia mie osiem procent tuszczu w swoim ciele (wtedy mia dziewi procent) oraz nigdy nie odczuwa adnych frustracji z powodu wasnych dzieci (pamitaj, e mia ich picioro i kade chciao i wasn drog). Jak sdzisz, jakie szanse na wiadomo sukcesu ma taki czowiek jak on, ktry aby odczu sukces, musi chcie spenienia jednoczenie tylu sztywnych i raczej wtpliwie rozsdnych kryteriw. Czy kiedykolwiek osignie to, czego pragnie? By te na tym kursie inny mczyzna, ktrego, jak wszyscy od razu zauwaylimy, rozpieraa wrcz energia. Wydawao si,
494
495
e kurs, podobnie jak cae jego ycie, sprawia mu wielk przyjem no. Zwrciem si do niego, by zada to samo pytanie: Czy od nosi pan sukcesy?" Odpowied pada bez chwili wahania: Oczy wicie, e tak!" Pytaem wic dalej: Co musi si sta, by poczu pan, e odnosi sukcesy?" Odpowiedzia z szerokim umiechem: To takie proste. Musz najzwyczajniej si podnie, popatrzy w d i zobaczy, e jestem nad ziemi!" Suchacze wybuchnli miechem, a on cign: Kay dzie spdzony nad ziemi to dzie wspaniay!" Wszyscy moi asystenci prowadzcy kurs Randka z Przeznaczeniem natychmiast polubili t regu i teraz umieszczamy j na widocznym miejscu podczas kadych zaj, aby przypominaa wszystkim nam, jak wielki sukces odnosimy kadego ranka, kiedy odsaniamy zasony w oknie sypialni. Podobnie jak w dyrektor, ktry nie spenia stawianych sobie wymaga, RWNIE I TY MOESZ WIELE W YCIU OSIGA, A MIMO TO CZU SI PRZEGRANY, PONIE WA GRASZ ZNACZONYMI KARTAMI! To nieuczciwe nie tylko w stosunku do ciebie samego, ale rwnie wspmaonka, dzieci, wsppracownikw i wszystkich innych, z ktrymi stykasz si w yciu. Jeli wpoie sobie zestaw regu, ktry powoduje, e cigle czujesz si sfrustrowany, zy, zraniony albo pokonany - lub jeli nie masz klarownego zestawu regu, ktre mwiyby ci, kiedy jeste szczliwy, kiedy odniose sukces i tak dalej emocje te wpywaj na sposb, w jaki traktujesz innych ludzi, oraz na to, jak si czuj, gdy znajduj si obok ciebie. Musisz te pamita, e wiadomie lub nie, zawsze oceniasz innych ludzi poprzez zestaw regu, ktrych by moe nawet nigdy sam dla siebie jasno nie sprecyzowae. Wszyscy oczekujemy, e inni bd stosowa si do naszych regu, czy nie? Jeli jeste surowy dla siebie samego, najprawdopodobniej bdziesz te surowy dla innych. Dlaczego ktokolwiek z nas miaby nakada na bliskich sobie ludzi tak ostre zarzdzenia, a oni mieliby go kocha? Wielu z nas obawia si, e jeli nie stworzy sobie twardych regu, nie osignie adnego sukcesu, nie zyska motywacji do cikiej pracy i wielkich osigni. Tymczasem naprawd nie musisz kierowa si zestawem miesznie sztywnych regu, aby osiga sukcesy. Jeli narzucisz
sobie zbyt ostre reguy, zbyt bolesne, szybko zdasz sobie spraw z tego, e przegrasz, cokolwiek by zrobi. A wtedy zaczniesz dowiadcza poczucia wyuczonej bezradnoci. Oczywicie, e kady z nas musi wykorzystywa wasn si, by osiga sukcesy, musi kusi go nieodparta przyszo, musi pcha si do przodu. Ale musimy zadba i o to, by u podstaw tego wszystkiego legy reguy, ktre pozwol nam by szczliwymi, ilekro zechcemy.
CZY TWOJE REGUY DODAJ CI SI, CZY TE CI OBEZWADNIAJ?

Naszym celem jest wypracowanie regu, ktre popchn ci do dziaania, ktre spowoduj, e zaczniesz odczuwa rado, e bdziesz wytrway w swoich postanowieniach, a nie regu, ktre ci powstrzymuj przed tym wszystkim. Przekonaem si wielo krotnie, e zaskakujco duo kobiet i mczyzn tworzy sobie re guy dotyczce zwizku partnerskiego w taki sposb, e cakowicie uniemoliwia im to odniesienie sukcesu w tej dziedzinie ycia. Na przykad reguy niektrych ludzi dotyczce mioci brzmi: Jeli mnie kochasz, zrobisz wszystko, co chc", albo: Jeli mnie ko chasz, to mog kaprysi, narzeka i gldzi, a ty musisz to zaak ceptowa." Czy to waciwe reguy? Wtpi! S one nieuczciwe wobec osoby, z ktr zwizae swoje ycie. Pewna kobieta, ktra uczszczaa na kurs Randka z Prze znaczeniem, powiedziaa mi, e naprawd pragnie bliskiego zwi zku z mczyzn, ale po prostu nie potrafi wytrwa w adnym zwizku po zakoczeniu pocztkowej fazy zalotw". Kiedy za pytaem j, co musi si zdarzy, aby mczyzna przyciga jej uwag, odkrylimy wsplnie jej reguy, i to pozwolio natychmiast zrozumie, na czym polega problem. Aby mczyzna mg cieszy si jej wzgldami, musia cigle o nie zabiega, nawet kiedy go odrzucaa. Jeli bardzo si stara, ama t barier, co powodowao jego atrakcyjno dla niej i znaczyo, e mczyzna ten jest praw dziwie silny. Interesujca jest jej druga regua. Jeli stara si o ni duej ni miesic, tracia dla niego szacunek, a wic i uczucie. Co si
496
XVI. JELI JESTE NIESZCZLIWY.
497
wic dziao? Niewielu mczyzn potrafio znie jej zachowanie i walczy o ni, tak wic wikszo rezygnowaa po krtkim czasie. Nie moga liczy na zwizek z adnym z nich. Garstka wytrwaych cieszya si przez krtki czas jej uznaniem, ale po arbitralnie wyznaczonym okresie jednego miesica cakowicie tracia zainteresowanie nimi. Nie moga po prostu wytrwa w zwizku z adnym mczyzn duej ni miesic, poniewa aden z nich nie by w stanie odkry jej skomplikowanych zasad. Czy masz jakie rwnie obezwadniajce reguy? Niektrzy ludzie mog poczu, e panuj nad sytuacj, tylko wtedy, jeli wiedz, co si stanie, zanim jeszcze jakiekolwiek wydarzenia si rozpoczn. Inni, aby czu si pewnie na jakimkolwiek obszarze, musz dysponowa dowiadczeniem w danej dziedzinie. Gdybym ja kierowa si takimi reguami poczucia pewnoci i wiary w sie bie, nie osignbym wikszoci z tego, co w yciu zdobyem! Przewaajca liczba moich sukcesw wzia si z umiejtnoci rozwijania poczucia pewnoci, e mog co osign, nawet jeli nie mam w tym zakresie adnych odniesie. Moja regua brzmi: Jeli raz co takiego mi si udao, wierz, e mog opanowa to do perfekcji, a wic wiem, e jestem kompetentny." Czy potrafisz ju dostrzec wpyw, jaki tego typu reguy maj na ciebie i twoje poczucie pewnoci, twoje szczcie, wiadomo kontroli nad sob i sytuacj, na jako twoich dziaa i twojego ycia?
czeniu. Zrozumiaem, e reguy s czynnikiem uwalniajcym ludzkie emocje, i zaczem si zastanawia, jak mog je wykorzy sta skuteczniej. Jak ju wspomniaem wyej, szybko stao si dla mnie jasne, e wikszo ludzi sama pogra si w cierpieniu. Ich reguy sprawiaj, e jest im bardzo, bardzo trudno poczu si dobrze, a bardzo atwo poczu si le. Posu si przekonujcym przy kadem. Oto lista wartoci pewnej kobiety, ktra uczszczaa kiedy na jeden z moich wczeniejszych kursw Randka z Prze znaczeniem. Przypumy, e ma na imi Laura.
DAWNE WARTOCI PRZYCIGANE LAURY Mio Zdrowie Bezpieczestwo Swoboda Sukces Akceptacja Doskonao Harmonia Szacunek Uczciwo Prawo Rado Zabawa
ZAPLANUJ GR TAK, BY MG WYGRA

W poprzednim rozdziale powicilimy wiele uwagi wyznaczaniu wartoci. Jednak, jak ju mwiem, jeli nie zadbasz o to, by war toci te byy moliwe do spenienia, nigdy nie doznasz poczucia, e yjesz z nimi w zgodzie. Kiedy po raz pierwszy zaczem zastanawia si nad sposobami ksztatowania swego losu, kierowaem si jedynie wiedz na temat wartoci, a nie regu, tak wic wiadomo waciwej drogi yciowej albo jej brak bya cakowicie dowolna. W dniu kiedy odkryem reguy, zaczem pojmowa rdo cierpienia i przyjemnoci w naszym dowiad-
Na pierwszy rzut oka wydaje si to wspaniaym zestawem wartoci, prawda? Pomylaby, e osoba, ktra si nimi kieruje, prowadzi ycie przepenione mioci, zdrowiem i swobod. Jednak uwaniejsze spojrzenie ujawnia kilka problemw. Trzeci wartoci Laury jest bezpieczestwo, a czwart swoboda. Czy te dwie wartoci wydaj ci si dobrze ze sob ssiadowa? W rzeczywistoci ta kobieta uwikana bya w wielkie cier pienie. Bya sfrustrowana w kadym moliwym znaczeniu tego
498
499
sowa i zaczynaa stawa si odludkiem: ukrywaa si przed lud mi. aden z terapeutw, ktrych odwiedzaa przed moim kursem, nie potrafi jej powiedzie dlaczego. Wszyscy skupiali si na jej zachowaniach, obawach i emocjach, zamiast po prostu zastanowi si nad Nadrzdnym Systemem oceny znaczenia zjawisk i do wiadcze, ktry wprowadzi w jej yciu takie powikania. Zaczem wic odkrywa jej reguy, zadajc pytania typu: CO MUSI SI STA, ABY POCZUA PANI...?" Jeli idzie o mio, odpowied brzmiaa: Musz poczu, e na mio za suyam. Musz poczu, e wszystkie moje przekonania spotykaj si z akceptacj i aprobat KADEGO, KOGO SPOTYKAM. Nie poczuj, e jestem kochana, dopki nie stan si doskonaa. Musz by wspania matk i wspania on." W jednej chwili problem sta si oczywisty. MIO bya najwaniejsz wartoci w hierarchii Laury, najwikszym rdem przyjemnoci, jak potencjalnie moga odczu. A jednak jej reguy nie pozwalay jej, by pozwolia sobie na t przyjemno przed spenieniem wielu zoonych warunkw, NA KTRE NIE MIA A ADNEGO WPYWU! Gdyby ktokolwiek z nas uzaleni moliwo odczuwania mioci od akceptacji naszych pogldw przez innych ludzi, niezbyt czsto osignlibymy to uczucie, nie sdzisz? Po prostu jest zbyt wielu ludzi ywicych zbyt rne przekonania, a wic zbyt wiele drg prowadzcych nas do zego samopoczucia i cierpienia. SKD WIEMY, CZY DANA REGUA DODAJE NAM SI, CZY TE NAS OBEZWADNIA? Istniej trzy kryteria: 1. Regua jest obezwadniajca, jeli NIE MA MOLIWOCI, BY SI DO NIEJ ZASTOSOWA. Jeli twoje kryteria s tak zoone, zrnicowane lub sztywne, e nigdy nie moesz wygra yciowej partii, z pewnoci kierujesz si obezwadniajcymi reguami. 2. Regua jest obezwadniajca, jeli O JEJ SPENIENIU BD NIESPENIENIU DECYDUJ CZYNNIKI, NA KTRE NIE MASZ WPYWU. Jeli na przykad jeste przekonany, e in ni ludzie musz reagowa na ciebie w jaki okrelony sposb albo e twoje otoczenie musi sta si takie, a nie inne, z pewnoci kierujesz si obezwadniajc regu. Klasycznym przykadem s tu wszyscy ci ludzie czekajcy na zamienie Soca. Nie mogli
by szczliwi dopty, dopki pogoda - a wic co, na co nie maj najmniejszego choby wpywu - nie zachowywaa si W sposb zgodny z ich oczekiwaniami. 3. Regua jest obezwadniajca, jeli DAJE CI TYLKO KIL KA SPOSOBW ODCZUWANIA PRZYJEMNOCI I WIELE SPOSONBW ODCZUWANIA CIERPIENIA. Laurze udao si speni wszystkie trzy kryteria obezwad niajcych regu. Przekonanie, e musi najpierw odczu powszech n akceptacj wasnego zachowania, byo warunkiem niemoli wym do spenienia. Wymagao odwoania si do rodowiska ze wntrznego, na ktre nie moga mie penego wpywu, nie moga bowiem tworzy w aden sposb opinii za innych ludzi. Regua ta dostarczaa jej wielu sposobw odczucia cierpienia i adnego jasnego sposobu na odczuwanie przyjemnoci.
DAWNE WARTOCI PRZYCIGANE I REGUY LAURY MIO: Musz poczu, e na mio zasuyam. Musz poczu, e wszystkie moje przekonania spotykaj si z ak ceptacj i aprobat kadego, kogo spotykam. Nie poczuj, e jestem kochana, dopki nie stan si doskonaa. Musz by wspania matk i wspania on. ZDROWIE: Musz by pewna, e moja dieta jest wspaniaa, cakowicie zgodna ze wszystkimi moimi wymaganiami. Musz by cakowicie wolna od wszelkiego fizycznego blu. Musz czu, e jestem zdrowsza ni ktokolwiek, kogo znam. Musz by okazem zdrowia. BEZPIECZESTWO: Wszyscy musz mnie lubi. Musz czu, e kady, kogo spotykam, ma wiadomo, e jestem dobr osob. Musz mie pewno, e Nigdy nie wybuchnie wojna nuklearna. Musz mie wicej oszczdnoci ni dotychczas. SWOBODA: Musz w peni panowa nad swoimi warunkami pracy, godzinami pracy, opatami, opiniami i tak dalej. Musz by na tyle niezalena finansowo, aby y bez adnych stresw finansowych ani adnych zwizanych z tym napi.
500
501
Jak sdzisz, czy jest prawdopodobne, e Laura kiedykolwiek speni ktrkolwiek ze swoich wartoci, a co dopiero wszystkie naraz? Co z jej diet? Nie tylko bya wegetariank, ale spoywaa wycznie surowe produkty, i mimo to nie czua si dobrze. Jakie mamy szanse, by by zdrowszym od wszystkich naszych znajo mych? Niewielkie, chyba, e wszyscy znajomi znajduj si wanie na oddziale intensywnej opieki medycznej!
DAWNE WARTOCI ODRZUCANE I REGUY LAURY ODRZUCENIE: Czuj si odrzucona, jeli kto nie podziela moich przekona, jeli kto wydaje si wiedzie wicej ni ja. NIEPOWODZENIE: Odczuwam niepowodzenie, kiedy kto nie wierzy, e jestem dobrym czowiekiem. Odczuwam nie powodzenie, jeli czuj, e nie zarabiam wystarczajco duo, by utrzyma na odpowiednim poziomie siebie sam i rodzin. ZO: Odczuwam zo, ilekro czuj, e co, co robi, nie jest doceniane, kiedy ludzie osdzaj mnie, zanim jeszcze mnie poznaj.
Po wysuchaniu tego wszystkiego powiedziaem, i jestem pewien, e kto kierujcy si takimi reguami w kocu zachoruje na wrzody odka. Ju mam wrzody" - odpowiedziaa. Niestety, dowiadczenia Laury nie s odosobnione. Oczywi cie niektre z jej regu byy sztywniej sze od innych. Ale bdziesz cakowicie zaskoczony, jak bardzo niesuszne w stosunku do cie bie samego i innych s twoje wasne reguy, kiedy zaczniesz je analizowa! Na kursy Randka z Przeznaczeniem zapisuj si ludzie z caego kraju, wikszo z nich za to najwspanialsi ludzie sukce su, ktrych umiejtnoci i zdolnoci nie maj sobie rwnych. Mi mo to jednak, cho s oni na oko ludmi sukcesu, czsto brak im szczcia i poczucia spenienia, na ktre sobie zasuguj. Nie zmiennie przyczyn s konflikty wartoci lub nieodpowiednie reguy.
ROZWIZANIE PROBLEMU
Rozwizanie jest bardzo proste. Wszystko, co musimy zrobi, aby nasze ycie zaczo si ukada, to stworzenie systemu oceny zawierajcego reguy, ktre s moliwe do spenienia, KTRE UATWIAJ ODCZUWANIE PRZYJEMNOCI I UTRUD NIAJ ODCZUWANIE CIERPIENIA, ktre nieustannie popy chaj nas tylko w tym kierunku, w jakim chcemy zmierza. Oczy wicie suszne jest posiadanie kilku regu, ktre przynosz nam cierpienie. Musimy widzie jakie granice. Musimy mie jaki rodzaj przykroci, ktra dodaje nam si. Nie mog sprbowa so ku pomaraczowego, dopki nie mam szklanki albo innego ogra niczajcego naczynia, w ktre mog wla sok. Wszyscy mamy ograniczenia i granice, zarwno jako jednostki, jak i jako spoe czestwa. Jednak przede wszystkim powinnimy zaprogramowa si w taki sposb, by mie moliwo odczuwania przyjemnoci troch czciej, bardziej regularnie. Kiedy ludzie czuj si dobrze, zwykle traktuj lepiej innych, maksymalizuj tkwicy w nich potencja czowieczestwa. Jaki wic stoi przed nami cel? Kiedy ustalimy wasne wartoci, musimy zdecydowa, jakie dowody s nam potrzebne, zanim odczujemy przyjemno. Musimy opracowa reguy, ktre po-
Takie wartoci odpychane s rwnie obezwadniajce. Zau wa, jak atwo, kierujc si nimi, odczuwa cierpienie, a jak tru dno poczu si dobrze. Jeli do poczucia cierpienia wystarczy komu, by kto inny nie podziela jego pogldw, z pewnoci spotka go wiele blu. A jakie masz szanse na to, e ludzie nie bd ci osdza, zanim dokadnie nie poznaj twojej motywacji? Prawie adne! Czy potrafiby sobie wyobrazi, jak poczuby si na jej miejscu z takimi reguami? Bya przepeniona cierpie niem, a jednym z najpowaniejszych jego rde byli inni ludzie, co staje si oczywiste po zastanowieniu si nad jej reguami. Ilekro znajdowaa si midzy ludmi, pojawiao si niebezpie czestwo, e nie bd oni podziela jej opinii, e jej nie polubi, e bd j osdza. Nic dziwnego, e uciekaa od wszelkiego towarzystwa!
502
503
prowadz nas w kierunku naszych wartoci. Reguy te musz by moliwe do spenienia za pomoc kryteriw, ktre s bez wt pienia dla nas osigalne. My sami mamy dawa sobie sygna, a nie czeka, a sygna ten pojawi si gdzie w otoczeniu. W oparciu o te zasady Laura zmienia troch kolejno war toci w swojej hierarchii i cakowicie zmienia reguy, ktre rz dziy ich osiganiem. Oto jej nowa lista wartoci i regu:
NOWE WARTOCI PRZYCIGANE I REGUY LAURY MIO: Dowiadczam mioci, ilekro j wyraam, daj j in nym albo pozwalam j bra sobie. ZDROWIE: Jestem zdrowa, kiedy dostrzegam, jak wspaniale si czuj! RADO/ZABAWA: Ciesz si, kiedy robic co odczuwam przyjemno. WDZICZNO: Odczuwam wdziczno, kiedy doceniam warto wszystkich tych rzeczy, ktre mam ju w yciu. SWOBODA: Czuj si wolna, kiedy yj w zgodzie z moimi przekonaniami i akceptuj wybr tworzenia wasnego szcz cia.
Czy teraz jej reguy dotyczce mioci s osigalne? A jake! Kto nad nimi panuje? Ona! W dowolnym momencie ycia moe zdecydowa, e kocha siebie sam i innych, teraz wic to ona sa ma daje sobie pozwolenie na odczuwanie emocji, ktr nazywamy mioci. Bdzie wiedziaa, e yje zgodnie ze swoimi najwaniej szymi wartociami. Jak czsto bdzie miaa to poczucie? Codzien nie! Ma na to wiele sposobw, poniewa jest wielu ludzi, ktrym moe dawa swoje uczucie mioci: rodzina, przyjaciele, nawet nieznajomi na ulicy. A co z jej now regu zdrowia? Wspaniae jest w niej to, e teraz cakowita kontrola naley do Laury, poniewa w dowolnej chwili moe doceni fakt, jak dobrze si czuje. Jest to regua cakowicie moliwa do spenienia. Poza tym, jeli czsto bdzie myle o swoim dobrym stanie zdrowia, wzmocni wzorzec stawania si coraz zdrowsz! Laura ustalia te kilka nowych wartoci odpychanych. Zgodnie ze swoj wiedz wybraa emocje, ktrych musiaa unika, aby odnie sukces: negacja wszystkiego i odkadanie na pniej. Pamitaj, e naszym celem jest odwrcenie procesu, w ktry zapltana jest wikszo z nas. Chcemy wic jak najbardziej utrudni sobie odczuwanie cierpienia i moliwie najbardziej uatwi odczuwanie przyjemnoci.
NOWE WARTOCI ODPYCHANE I REGUY LAURY NEGACJA WSZYSTKIEGO: Unikam cigego uzaleniania wasnego poczucia szczcia i sukcesu od akceptacji innych. ODKADANIE NA PNIEJ: Unikam cigego oczekiwania perfekcji od siebie samej i innych.
Zauwa, e priorytetem jest teraz rado i zabawa. Zmienio to dowiadczenia yciowe Laury, e nie wspomn o zwizku z crk i mem. Jednak jeszcze potniejsze okazay si zmiany, ktre wprowadzia w swoim systemie regu. Zmiana wartoci miaaby niewielki wpyw, gdyby nie nastpia rwnoczenie ze zmian regu. Co zrobia ta kobieta? Zmienia cae swoje ycie tak, aby przej nad nim kontrol. MUSISZ PAMITA, E TWOJA SAMOOCENA JEST POWIZANA Z POCZUCIEM, E PA NUJESZ NAD SWOIM YCIEM ORAZ WYDARZENIAMI W OTOCZENIU. Reguy te pozwalaj Laurze panowa nad otoczeniem, i to bez adnego wysiku.
Kierujc si tymi nowymi wartociami odpychanymi, Laura uniezalenia si ju od akceptacji innych. Druga regua wynika z faktu, i zrozumiaa ona, e oczekiwanie doskonaoci przynosio jej cierpienie, ktrego przecie chciaa unika, i dlatego odkadaa
504
505
wszystkie moliwe dziaania na pniej. Te zmiany wartoci i re gu pozwoliy jej podwignc wasne ycie na poziom o wiele wyszy, ni kiedykolwiek moga tego oczekiwa. A teraz zadanie dla ciebie: opierajc si na nowych warto ciach, ktre sobie stworzye w poprzednim rozdziale, OPRACUJ WASNY ZESTAW REGU DLA WARTOCI PRZYCIGA NYCH, KTRE UATWI CI ODCZUWANIE PRZYJEMNO CI, ORAZ ZESTAW REGU DLA WARTOCI ODPYCHA NYCH, KTRE UTRUDNI CI ODCZUWANIE CIERPIENIA. IDEAEM BDZIE, JELI STWORZYSZ SOBIE SZEROKI ZESTAW MOLIWOCI, ZNAJDZIESZ WIELE DRG POZWALAJCYCH DOJ DO POCZUCIA PRZYJEMNOCI. Oto prbka moich wartoci i regu:
PRBKA MOICH WARTOCI PRZYCIGANYCH I REGU ZDROWIE I WITALNO: Ilekro czuj si zrwnowaony i silny; ilekro robi co, co przyczynia si do umocnienia mojej siy, elastycznoci lub odpornoci; ilekro robi co, co posuwa mnie w kierunku dobrego samopoczucia; ilekro spoywam bogate w wod pokarmy lub postpuj zgodnie z moj wasn filozofi zdrowia. MIO I CIEPO: Ilekro zachowuj si lub myl ciepo o moich przyjacioach, rodzinie, nieznajomych; ilekro skupiam si na tym, jak komu pomc; ilekro myl ciepo o sobie; ilekro mj stan emocjonalny wzmacnia innych ludzi. NAUKA I ROZWJ: Ilekro dochodz do poytecznego wniosku lub odkrycia; ilekro sigam swoim zachowaniem poza dotychczasow granic wygody; ilekro myl o nowej moliwoci; ilekro czuj, e si rozwijam lub staj si sku teczniejszy w dziaaniu; ilekro pozytywnie wykorzystuj jakikolwiek element mojej wiedzy. OSIGNICIA: Ilekro skupiam si na wartoci, ktr ju wytworzyem w moim yciu; ilekro osigam zaplanowany re zultat; ilekro ucz si czego lub tworz jak warto dla siebie bd innych.
Moesz teraz powiedzie, e to wszystko sztuczka, e mg bym stworzy regu, wedug ktrej do poczucia zdrowia wy starczy mi fakt, e po prostu oddycham. Oczywicie mgby op rze wszystko na tym wanie i innych rwnie prostych rzeczach. Jednak ideaem jest, aby tworzy swoje reguy w taki sposb, by dc do ich zaspokojenia, osiga wci wicej i wicej. Moesz te si zastanawia, czy jeli do minimum ogranicz cierpienie, nie strac motywacji do dziaania. Zaufaj mi. ycie samo da ci do cierpie, jeli nie bdziesz szed do przodu. Nie musisz przysparza wic sobie cierpienia tworzc reguy, ktre przez cay czas wywouj w tobie jak najgorsze samopoczucie. W socjologii funkcjonuje pojcie etnocentrycznoci. Okrela ono sytuacj, w ktrej uwierzylimy, e wartoci, przekonania i reguy naszej kultury s jedynymi susznymi. To bardzo ogra niczajce nastawienie umysu. Kady dosownie czowiek wok ciebie kieruje si innymi reguami i wartociami ni ty, a wartoci te i reguy nie s ani lepsze, ani gorsze od twoich, ani bardziej, ani mniej waciwe. Podstawowe pytanie to nie kwestia susznoci regu lub jej braku, ale problem, czy dodaj ci one si, czy te obezwadniaj.
KADY NIEPOKJ I TRWOGA WYNIKA Z AMANIA REGU

Przypomnij sobie sytuacj, w ktrej kto wywoa twj niepokj. Czy rzeczywicie negatywne odczucia wywoane byy przez t osob, czy moe przez co, co zrobia albo powiedziaa, lub moe czego nie zrobia albo nie powiedziaa, cho wedug ciebie po winna bya to zrobi lub powiedzie? Czy bye zy na tego kogo, czy na fakt, e zama on jedn z twoich regu? U PODSTAW KADEGO NIEPOKOJU EMOCJONALNEGO ZWIZANEGO Z INNYM CZOWIEKIEM LEY FAKT ZAMANIA REGU. Kto zrobi co albo czego nie zrobi i byo to sprzeczne z twoim przekonaniem na temat tego, jak powinien si by zachowa. Na przykad niektrzy ludzie kieruj si nastpujc regu szacunku: Jeli kto mnie szanuje, nie podnosi na mnie nigdy
506
507
gosu." Jeli jest to rwnie i twoja regua, nie bdziesz czu si szanowany, kiedy twj partner na ciebie krzyknie. Bdziesz od czuwa zo, poniewa zamano twoj regu. A przecie twj par tner moe si kierowa inn regu: Jeli kogo szanuj, szczerze wyraam wobec niego wszystkie moje odczucia i emocje, dobre, ze i obojtne, oraz robi to z ca intensywnoci danej chwili." Czy moesz sobie wyobrazi konflikty, jakie powstan midzy takimi wanie partnerami? Ten wanie scenariusz kierowa zachowaniami Becky i mo imi, kiedy zaczynalimy budowa nasz zwizek. Mielimy ca kowicie odmienne reguy rzdzce okazywaniem szacunku part nerowi. Dlaczego? Ja dorastaem w rodowisku, w ktrym spoty kao mnie wiele przykroci, jeli zachowaem si niewaciwie. Gdybym na przykad wyszed z pokoju w rodku rozmowy, nigdy by mi tego nie wybaczono. Zasad numer jeden byo pozostanie na miejscu i szczere wyraenie wasnych emocji. Nawet jeli kto wiedzia, e moe nie mie racji, musia kontynuowa rozmow tak dugo, jak dugo nie wyjaniy si wszystkie nieporozumienia. Tymczasem Becky wychowaa si w rodzinie, w ktrej pano way cakowicie inne, ale rwnie klarowne reguy. Uczono j zawsze: Jeli nie masz do powiedzenia czego dobrego, nie mw nic. Jeli szanujesz kogo, nie podnosisz na niego gosu. Jeli kto inny podniesie na ciebie gos, jedynym sposobem zachowania szacunku dla siebie samej jest opuszczenie pomieszczenia, w kt rym si to stao." Przy tak wielkim konflikcie regu okazywania szacunku innym i samemu sobie Becky i ja doprowadzalimy si nawzajem do szau. Z tego powodu omal nie zrezygnowalimy z maestwa. Reguy decyduj o wszystkim: dokd chodzimy, jak si ubieramy, kogo wybieramy na przyjaci, kiedy jestemy szczliwi, a kiedy smutni - rzdz nami dosownie w kadej sytuacji. Niektrzy ludzie radz sobie z niepokojami emocjonalnymi wedug reguy: Jeli troszczysz si o mnie, to zostawisz mnie w spokoju i pozwolisz, bym sobie z tym poradzi na swj sposb." Inni natomiast sdz, e: Jeli kto znajduje si w zym stanie, a mnie na nim zaley, natychmiast musz interweniowa, aby mu pomc." Wywouje to olbrzymi konflikt. W obu tych przypad kach chodzi o osignicie tego samego, a wic dbaoci o siebie
nawzajem i okazywanie sobie szacunku, jednak reguy dyktuj kadej z osb inne zachowania, a reguy interpretacji sprawi, e bd nawzajem odbiera swoje zachowanie jako wrogie raczej ni przyjazne. JELI WIC KIEDYKOLWIEK ODCZUWASZ NIEPOKJ O KOGO LUB ZO NA NIEGO, PAMITAJ, E PRZY CZYN S TWOJE REGUY, A NIE TEN CZOWIEK. Pomo e ci to przesta go za to wini. Moesz szybko pozby si tego negatywnego uczucia, zadajc sobie pytanie: Czy mam reagowa na to jedno zachowanie, czy te mdrze odpowiedzie na ca sytuacj?" Nastpnie sprbuj tu i teraz porozumie si z t osob, mwic na przykad: Przykro mi, e zareagowaem w taki sposb. Po prostu kade z nas kieruje si innymi reguami zachowania w takiej sytuacji. Ja oczekuj, e jeli mnie szanujesz, wtedy zachowasz si w taki sposb, e Wiem, e twoje reguy s inne. Powiedz mi, prosz, jakie one s. Jak wyraasz szacunek (mio, trosk, dbao itd.)?" Kiedy obydwie strony bd wzajemnie znay oczekiwania partnera, dojdziecie do porozumienia. Moesz zwyczajnie poprosi: Czy byoby dla ciebie wielkim kopotem, by okaza mi szacunek przez Ja oka ci mj przez " Kad relacj, i subow, i prywatn, mona natychmiast zmieni dziki jasnemu przedstawieniu regu i grze zgodnej z nimi. W kocu jak moesz mie nadziej, e wygrasz, jeli nie znasz regu gry?
PROBLEM ZMIENNYCH REGU

Czy kiedykolwiek znalaze si w sytuacji, w ktrej wiedziae, jakimi reguami kieruj si okreleni ludzie, i nagle zaczy si po jawia wyjtki od tych regu? Ludzie maj wyjtkow zdolno tworzenia regu dodatkowych, ktre stoj w sprzecznoci z ich wszystkimi innymi reguami. Mona to porwna do sytuacji, w ktrej postanawiamy gra razem w baseball i pytam ci, czy znasz reguy gry. Ty mi na to odpowiadasz, e tak, i wyliczasz podstawowe: Gramy do dzie wiciu, osoba, ktra zaliczy najwicej biegw, wygrywa, musisz
508
509
zaliczy kad baz, masz trzy auty. Jeli ty strzelasz, a ja zapi, odpadasz. Jeli upuszcz pik, ty jeste gr..." i tak dalej, i tak dalej. Wyobra sobie, e zaczynamy gr. Wszystko jest w porzdku a do pocztku dziewitej rundy. Jest remis, ja mam dwch ludzi w polu i jednego na aucie. Uderzam wysoki rzut na wewntrzne pole. Moje reguy mwi, e jeli pika wypadnie ci z rk, jestem bezpieczny, moi ludzie maj szans na zdobycie punktu i mog w ten sposb wygra. Natychmiast biegn na baz, ty sigasz po pik i upuszczasz j. Wpadam w skrajne podniecenie. Dobiegam do bazy, jeden z moich ludzi zdobywa punkt i jestem pewien, e wygralimy. Ale ty podchodzisz do mnie i mwisz: Nic z tego!" Ja zu penie ci nie rozumiem: O czym ty mwisz? Upucie pik! Reguy mwi, e jeli upucisz pik, jestem bezpieczny!", a ty mi odpowiadasz: A i owszem. Z wyjtkiem sytuacji, w ktrej dwch twoich ludzi jest w polu, a jeden na aucie. W takim wypad ku odpadasz, nawet jeli upuszcz pik. To jedyny wyjtek." Zaczynam protestowa: Nie moesz tworzy regu w trakcie gry!", a ty replikujesz: Nie wymyliem sobie tego. Ta regua nazywa si regu pola wewntrznego. Wszyscy j znaj!" Wtedy zwracam si do pozostaych zawodnikw z mojej druyny i wszyscy oni mwi, e takiej reguy nie ma. Na to ty pytasz swoich i ci zgodnie twierdz, e regua ta istnieje od dawna. Sko czyoby si to wszystko pewnie bjk o reguy. Czy kiedykolwiek miae podobne dowiadczenie w kontak tach osobistych? Ty grae zgodnie ze wszelkimi reguami, nagle kto powiedzia: To prawda, z wyjtkiem tej jednej sytuacji", i natychmiast bye gotw do zacitej walki. Ludzie bardzo gwatownie reaguj w obronie swoich regu. Kady WIE, e jego reguy s waciwe i suszne. Wyjtkowo wielk zo powoduje w nas przekonanie, e kto na poczekaniu tworzy jakie reguy albo zmienia je w trakcie dziaania. A przecie ta dynamika jest czci wikszoci kontaktw z innymi ludmi. Paradoks sprzecznych przekona i regu jest jednym z po wodw, dla ktrych ludzie znajduj tak wiele frustracji w kon taktach z innymi. Czsto ktry z partnerw mwi: Kocham ci, ale nie wtedy, gdy nie zakrcasz tubki z past do zbw", albo:
PARADOKSALNE PRZYSOWIA I POWIEDZENIA

1 I Spjrz w gr, zanim podskoczysz. Gdzie kucharek sze, tam nie ma co je. Rozka wzmacnia uczucie Nie nauczysz starego psa nowych sztuczek. Trawa jest zawsze zielesza po drugiej stronie wzgrza. Kto si waha, jest zgubiony. Co dwie gowy, to nie jedna. Co z oczu, to i z serca. Na nauk nigdy nie jest za pozno. Wszdzie dobrze, gdzie nas nie ma.
Kocham ci, ale nie wtedy, gdy podnosisz na mnie gos." Niektre z tych regu pomocniczych wydaj si mao wane, ale mog by bardzo niszczce. Najlepszy sposb radzenia sobie z tym to ciga wiadomo, e reguy te nie s oparte na rzeczywistoci. S zu penie dowolne. Sam tylko fakt, e ich uywae i jeste ich ca kiem pewien, nie czyni z nich najlepszych, jedynie susznych re gu. Reguy powinny suy wzmacnianiu zwizku, a nie nisz czeniu go. Ilekro wic wchodzi nam w parad regua, powinnimy sobie zada pytanie: CO JEST WANIEJSZE? MJ ZWIZEK CZY MOJE REGUY?" Wyobra sobie, e kiedy naduyto twojego zaufania w zwi zku emocjonalnym i teraz obawiasz si zbliy z kimkolwiek. Kierujesz si obecnie regu, ktra mwi: Jeli zbytnio si z kim zbliysz, odczujesz cierpienie." Ale jednoczenie twoj najwysz wartoci jest mio, a warto ta kieruje si regu, e aby odczuwa mio, musisz znajdowa si z kim w bardzo bliskim zwizku. Wystpi wic powany konflikt: twoje reguy i wartoci s sobie cakowicie przeciwstawne. Co moesz zrobi w tej sytuacji? Pierwszym krokiem jest zrozumienie, e nastpi u ciebie konflikt emocjonalny. Drugi krok to POCZENIE OD POWIEDNIO DUEGO CIERPIENIA Z REGU, KTRA CI NIE SUY, ORAZ ZASTPIENIE JEJ TAK, KTRA DZIAA NA TWOJ KORZY. Przede wszystkim jednak,
510
51 ]
jeli chcesz utrzymywa dobrej jakoci zwizki z innymi ludmi, zarwno w interesach, jak i w yciu osobistym, niezbdne jest zastosowanie si do polecenia:
KOMUNIKUJ SWOJE REGUY

Jeli chcesz przej kontrol nad wasnym yciem, jeli chcesz, by powodzio ci si w interesach, jeli chcesz sta si wspaniaym ne gocjatorem, chcesz zyska wpyw na wasne dzieci lub zbliy si ze wspmaonkiem, musisz odkry, jakie reguy kieruj ich ocenami zwizkw z innymi ludmi, oraz jasno komunikowa wasne reguy w tym zakresie. NIE OCZEKUJ, E LUDZIE BD YLI ZGOD NIE Z TWOIMI REGUAMI, JELI KLAROWNIE ICH NIE PRZEDSTAWISZ. Nawet wtedy jednak nie oczekuj, e otoczenie zastosuje si do wszystkich twoich regu, jeli ty sam nie bdziesz skonny do kompromisu i nie zaczniesz szanowa regu innych ludzi. Na przykad na pocztku jakiegokolwiek zwizku lub relacji jedn z pierwszych rzeczy, ktre robi, jest poinformowanie dru giej strony o moich reguach okrelajcych dan sytuacj oraz prba odkrycia tak wielu regu mojego partnera, jak tylko moliwe. Zadaj pytanie typu: Czego wymaga pan(i), aby uzna, e nasze kontakty przebiegaj dobrze? Jak czsto musimy si kontaktowa? Co jest w naszych kontaktach niezbdne?" Rozmawiaem kiedy ze znajomym, ktry jest powszechnie znan osobistoci. Podzieli si wtedy ze mn odczuciem, e nie ma zbyt wielu przyjaci. Spytaem natychmiast: Czy jeste tego pewien? Ja dostrzegam wok ciebie wielu ludzi, ktrym naprawd na tobie zaley. A moe po prostu kierujesz si reguami, ktre ka ci eliminowa licznych ludzi z grona twoich potencjalnych przyjaci?" Odpowiedzia mi na to, e po prostu nie czuje, by otaczajcy go byli jego przyjacimi. A co musiaoby si sta, by mg kogo odbiera jako przyjaciela?" - spytaem. Odpowied pada natychmiast: Sdz, e nie wiem nawet, jakimi reguami kieruj si w tej dziedzinie, przynajmniej wiadomie." Po przemyleniu caej sprawy odkry, e jedna z jego naj waniejszych regu brzmi: Jeli jeste ze mn zaprzyjaniony,
kontaktujesz si ze mn co najmniej dwa, trzy razy w tygodniu." Pomylaem, e to bardzo interesujca regua. Ja sam mam przy jaci na caym wiecie, ludzi, ktrych prawdziwie kocham. Ale nawet z najbliszymi spord nich nie widuj si czasem caymi miesicami, tylko ze wzgldu na wielk liczb zobowiza, ktre musi wykona kady z nas. Czsto prowadz kursy od wczesnego rana do pnego wieczora i przez ten czas dzwoni do mnie nawet i sto rnych osb. Nie mam fizycznej moliwoci odpowiedzenia na kady z tych telefonw! A przecie wszyscy oni wiedz, e s moimi przyjacimi. Czy sdzisz, e ja jestem twoim przyjacielem?" - spytaem. Z jednej strony tak, kiedy o tym myl, ale z drugiej strony do koca nie mam takiego odczucia, poniewa nie rozmawiamy ze sob zbyt czsto" - usyszaem i natychmiast odparem: Nigdy by mi to nie przyszo do gowy! Nigdy nie domylibym si, e to dla ciebie tak wane, gdyby mi o tym nie powiedzia. Zao si, e masz wielu przyjaci, ktrzy z wielk radoci stosowaliby si do twoich regu przyjani, gdyby tylko o nich wiedzieli!" Moja definicja przyjani jest prosta: jeli jeste przyjacielem, darzysz drug osob bezwarunkowym uczuciem i zrobisz wszys tko, by j wesprze. Kiedy twj przyjaciel daje ci zna, e jest w potrzebie, natychmiast zjawiasz si, by mu pomc. Mijaj mie sice, a przyja nie sabnie, kiedy raz zdecydujesz, e kto jest twoim prawdziwym przyjacielem. Ta decyzja wystarczy. Nigdy ju jej nie kwestionujesz. Myl, e mam wielu przyjaci, ponie wa moje reguy przyjani s tak atwe do spenienia. Przyjaciel musi jedynie ciepo o mnie myle, musi mu na mnie zalee. Wtedy ja mu odpacam tym samym i jestemy przyjacimi. Jest bardzo wane, bymy komunikowali swoje reguy w kadej yciowej sytuacji, w mioci, przyjani i w interesach. Czy jednak nieporozumienia mog si pojawi nawet w sytuacji, kiedy z gry komunikujesz swoje reguy? Oczywicie. Czasem po prostu zapominasz powiedzie komu o jednej z nich albo nawet wiadomie nie zdajesz sobie z ktrej z nich sprawy. Dlatego wanie wana jest nieprzerwana komunikacja. NIGDY NICZEGO NIE ZAKADAJ W KWESTII REGU. PYTAJ O NIE I INFORMUJ INNYCH O WASNYCH.
512
513
S REGUY, KTRYCH NIE MOESZ ZAMA!

Im lepiej poznawaem zachowanie ludzi i wpyw, jaki maj na nie reguy, tym bardziej interesowaa mnie dynamika, ktr cigle zauwaaem. Odkrywaem za kadym razem, e istniej reguy, ktrych ludzie nigdy nie zami, ale s te i takie, ktre bd a ma wiadomie. Za kadym razem zamanie reguy sprawi im przykro, ale zrobi to mimo cierpienia. Na czym polega rnica midzy tymi kategoriami regu? Po duszych badaniach stao si dla mnie jasne, e dyspo nujemy HIERARCHI REGU, zupenie tak samo, jak hierarchi wartoci. S reguy, ktrych zamanie sprawioby nam tak wielkie cierpienie, e nawet nie rozwaamy takiej moliwoci. amiemy je bardzo rzadko, jeli w ogle. Reguy te nazywam REGUAMI GRANICZNYMI. Gdybym na przykad zapyta ci teraz, czego nigdy w yciu nie zrobisz za adn cen, odpowiedziaby mi, podajc swoj regu graniczn, regu, ktrej nigdy nie naruszysz. Dlaczego? Poniewa czysz z tym zbyt wielkie cierpienie. Mamy te reguy, ktrych nie chcemy ama. Te nazywam STANDARDAMI OSOBISTYMI. Ilekro je amiemy, nie czuje my si dobrze, ale w zalenoci od sytuacji zewntrznej jestemy w stanie zama je na jaki czas. Rnica midzy tymi dwiema kategoriami regu czsto wyraana jest za pomoc sw MUSZ i POWINIENEM. Pewne rzeczy musimy robi, pewnych rzeczy robi nam nie wolno, pewnych rzeczy nie wolno nam zrobi pod adnym pozorem, a jeszcze inne musimy robi zawsze. Reguy zawierajce sowa musz" i nie wolno mi" to reguy graniczne, natomiast wszystkie wyraane za pomoc powinienem" i nie po winienem" to reguy standardw osobistych. I jedne, i drugie ksztatuj nasze ycie. Zbyt wiele regu typu musz" moe uczyni ycie niezno nym. Ogldaem kiedy program telewizyjny z udziaem dwu dziestu rodzin picioraczkw. Kad par rodzicw pytano: W jaki sposb udaje wam si utrzymywa jako spokj i zdrowy rozsdek przy takiej liczbie dzieci?" Jedna odpowied powtarzaa si za kadym razem: Nie wolno nam kierowa si zbyt wieloma
reguami." Przy takiej liczbie wiecznie krccych si dzieci i zu penie rnych osobowoci kierowanie si zbyt wieloma reguami doprowadzioby do szalestwa! Z gry bowiem wiadomo, e re guy byyby amane, co powodowaoby cige stresy i konieczno cigego reagowania. Ten rodzaj stresu wpywa zarwno na ciebie samego, jak i na ludzi wok. Pomyl tylko o reguach, ktre kieruj stosunkiem naszego spoeczestwa do kobiet. Mamy nawet na nie nazw: syndrom superkobiety". Wydaje si, e kobiety musz w dzi siejszych czasach robi wszystko, i to perfekcyjnie. Nie tylko musz dba o ma, dzieci, rodzicw i przyjaci, ale te musz mie wspaniae ciao, pracowa i bra udzia w yciu wiata, za pobiega wojnie nuklearnej, a na dodatek osiga szczyty kariery zawodowej. Czy nie sdzisz, e konieczno sprostania tak wielu reguom typu musz" moe powodowa w ich yciu stresy? Oczywicie kobiety nie s jedynymi czonkami naszego spoeczestwa, ktre przez to przechodz. Rwnie mczyni i dzieci yj w cigym stresie spowodowanym wci wzrastajcy mi oczekiwaniami wobec nich. Jeli obciymy si zbyt wieloma reguami granicznymi, tracimy zapa do pracy i ch do ycia. Nie chcemy ju wicej bra udziau w tej grze. Wysoka samoocena bierze si z poczucia, e MASZ KONTROL NAD WSZYST KIM, e to ty panujesz nad sytuacj, a nie sytuacja nad tob. Kie dy zbyt wiele regu mwi ci musisz", szanse na ich zamanie s bardzo due. Jakie byoby maestwo kierujce si reguami typu nie wolno"? Wielu ludzi powiedziaoby pewnie: Mojemu mowi (onie) nie wolno nigdy mie adnych zwizkw pozamaeskich." Jednak s te i ludzie, ktrzy kieruj si regu: Mj m (ona) nie powinien mie nigdy zwizkw pozamaeskich." Czy rnica midzy tymi reguami moe potencjalnie stanowi rdo konfliktu? To bardzo prawdopodobne. Problemy mae skie zawsze wynikaj z faktu, e cho obydwoje partnerzy zgodzili si co do regu, nie ustalili, czy s to reguy oparte na sowach nie wolno", czy te nie powiniene". Niezbdne wic jest nie tylko zrozumienie, jaka jest tre regu partnera, ale rwnie ustalenie, ktre z nich s reguami granicznymi, a ktre reguami standardw osobistych.
514
515
Aby osign okrelone rezultaty, musimy kierowa si du liczb regu typu musz", ktre zapewni, e podejmiemy dziaania i bdziemy w nich konsekwentni. Mam przyjacik, ktra jest we wspaniaej kondycji fizycznej. Interesujcy jest zes taw regu, ktrymi kieruje si w zakresie wasnego zdrowia. Bar dzo niewiele z nich opiera si na sowie powinnam". Zdecydo wana wikszo to musz" lub nie wolno mi". Kiedy spytaem j, czego nie wolno jej robie, jeli chce czu si zdrowa. Odpo wiedziaa: Nie wolno mi palie. Nie wolno mi zatruwa wasnego ciaa narkotykami. Nie wolno mi si obera. Nigdy nie mog przerwa wicze na wicej ni jeden dzie." Wtedy spytaem: A co musisz robi, aby bya zdrowa?" Znw pojawia si duga lista: Musz wiczy codziennie przez co najmniej p godziny. Musz spoywa waciwe posiki. Mu sz co rano je tylko owoce. Musz waciwie czy produkty spoywcze. Musz przejecha na rowerze co najmniej pidziesit mil tygodniowo." Wymieniaa tak jeszcze dugo. Kiedy skoczya, spytaem j, jakie s jej reguy typu powinnam". W odpowiedzi wymienia tylko jedn: Powinnam wicej wiczy!" Jedna z przyjaciek tej kobiety cierpi na nadwag. Kiedy spytaem j, czego nie wolno jej robi, aby zachowa zdrowie, spojrzaa na mnie zdziwionym wzrokiem. Nie kierowaa si adn tego typu regu w dziedzinie zdrowia! Miaa za to kilka regu opartych na sowie musz": musi duo spa i musi dobrze je. Wtedy zapytaem j, czy ma jakie reguy typu powinnam". Oczywicie e tak - odpowiedziaa. - Powinnam lepiej si ody wia, powinnam si gimnastykowa, powinnam bardziej dba o wasne ciao." Miaa te list regu wyliczajcych rzeczy, ktrych nie powinna robi: Nie powinnam je misa, nie powinnam si przejada" i tak dalej, i tak dalej. Miaa wic mnstwo rzeczy, ktre powinna robi, a tylko kilka regu granicznych. Wanie dlatego nigdy nie odczuwaa cierpienia, robic rzeczy niezdrowe. Nietrudno przyszo mi zrozumie, dlaczego nie moe ona pozby si nadwagi. Jeli kiedykolwiek odkadae co na pniej, czy przypadkiem nie kierowae si kilkoma reguami typu powinienem"? Po winienem zacz nad tym pracowa. Powinienem przej na diet. Powinienem to lub tamto. Co by si stao, gdyby zamiast tego
postanowi: Musz zacz nad tym pracowa!", a nastpnie zacz t regu uwarunkowywa w swoim systemie nerwowym? Pamitaj, e kady z nas potrzebuje jakiego uporzdkowania. Niektrzy ludzie nie maj jasno sprecyzowanych regu mwicych im, kiedy odnieli sukces. Reguy mog stworzy nam kontekst, w ktrym wytwarzamy dodatkowe wartoci. Reguy mog moty wowa nas do dziaania, mog powodowa nasz cigy wzrost i rozwj. Twoim celem jest po prostu wytworzenie rwnowagi * midzy reguami typu musz" a reguami typu powinienem" oraz wykorzystywanie obydwu grup regu w odpowiednich kon tekstach.
USTANOWIENIE REGU
Ju teraz zacznij przejmowa kontrol nad wasnymi reguami. Pi semnie odpowiedz na ponisze pytania najdokadniej, jak potrafisz: 1. CO MUSI SI STA, BY ODNIS SUKCES? 2. JAKIE WARUNKI MUSZ BY SPENIONE, BY POCZU SI KOCHANY - PRZEZ DZIECI, ON, RODZI CW, MA, KOGOKOLWIEK, KTO JEST DLA CIEBIE WANY? 3. CO MUSI SI STA, ABY POCZU SI PEWNIE? 4. CO MUSI SI STA, ABY POCZU, E OSIGN E DOSKONAO W JAKIM OBSZARZE SWOJEGO YCIA? Popatrz teraz na swoje reguy i zastanw si: CZY S ONE ODPOWIEDNIE? CZY UTRUDNIAM SOBIE ODCZUWANIE PRZYJEMNOCI, JEDNOCZENIE UATWIAJC DOZNA WANIE CIERPIENIA? Czy musi zosta spenionych mnstwo rnych warunkw, zanim poczujesz si kochany? Czy aby poczu si odrzucony, wystarczy zaledwie jedna sprawa? Jeli tak wanie jest, zmie kryteria i opracuj reguy, ktre dodadz ci si. Jakie musz by twoje reguy, aby mg odnie sukces? Oto podstawowy warunek: OPRACUJ TWOJE REGUY
516
51J
TAK, BY NAD N I M PANOWA, ABY ZEWNTRZNY WIAT I CZYNNIKI, NA KTRE NIE MASZ WPYWU, NIE DE CYDOWAY O ICH SPENIENIU, NIE NAKAZYWAY CI CZU SI LE ALBO DOBRZE. USTAW SWJ SYSTEM RE GU TAK, ABY BYO CI ATWO DOZNAWA PRZYJEM NOCI I NIESYCHANIE TRUDNO ODCZUWA CIERPIENIE. Dla regu rzdzcych wartociami przyciganymi uywaj frazy: Ilekro..." Innymi sowy stwrz sobie wiele moliwoci i sposobw odczuwania pozytywnych uczu. Powiedz na przykad: Czuj mio, ilekro daj mio, ilekro spdzam czas z czo wiekiem, ktrego kocham, ilekro umiecham si do kogo, ile kro rozmawiam ze starym przyjacielem, ilekro zauwaam, e kto sprawia mi przyjemno, ilekro myl o tych, ktrzy mnie kochaj." Znajd niezliczenie wiele sposobw, ktre speniaj twoje reguy mioci, spraw, aby odczuwa t emocj z nieprawdopo dobn atwoci. Pamitaj, aby przy tym opiera si na kryteriach, nad ktrymi posiadasz pen kontrol, aby nigdy ju nie musia uzalenia wasnego dobrego samopoczucia od kogokolwiek lub czegokolwiek innego. Ilekro bdziesz robi jedn z tych rzeczy, bdziesz czu mio. Nie pozwl, by warunkiem jej odczuwania byo spenienie jakiego nie z tej ziemi warunku lub zaistnienie okolicznoci, ktre pojawiaj si mniej wicej tak czsto jak cakowite zamienie Soca! A przy okazji, mam dla ciebie jedn regu: kiedy to robisz, MUSISZ si dobrze bawi. Odrzu zdrowy rozsdek, sigaj po nieznane. Przez cae ycie uywae regu, aby si powstrzymy wa. Dlaczego nie miaby si teraz z nich pomia, pobawi si ich kosztem? By moe dla odczucia mioci wystarczy, by pomacha maym palcem u rki? Brzmi to dziwacznie, ale w ko cu, czy cokolwiek daje mi prawo decydowa, co ma sprawia ci przyjemno? Pamitaj te, e musisz odkry reguy ludzi, ktrzy ci ota czaj. Zadawaj wic pytania. Dowiedz si, jakimi reguami kieruj si twoje dzieci, by poczu, e s czonkami rodziny albo e od nosz sukcesy w szkole. Zao si, e odkrycia te ci zaskocz! Poznaj reguy wspmaonka, rodzicw, przeoonych i pod wadnych.
Jedno jest pewne: jeli nie znasz regu, musisz przegra, po niewa wczeniej lub pniej bdziesz je ama. Jeli jednak zrozumiesz reguy innych ludzi, bdziesz mg przewidzie ich zachowanie, bdziesz mg zaspokoi ich potrzeby i w ten sposb wzbogaci wasze wzajemne kontakty. Pamitaj, e najpotniejsza regua brzmi: BAW SI DOBRZE BEZ WZGLDU NA OKO LICZNOCI. Niemal w caoci zapoznae si ju z picioma elementami * Systemu Nadrzdnego. Wiesz ju, jak wany jest twj stan emo cjonalny i umysowy, w jaki sposb pytania kieruj twoimi emo cjami i dziaaniami, jak wartoci i reguy ksztatuj twoje ycie. Teraz musisz odkry osnow, na ktrej wszystkie te elementy s oparte.
XVII. ODNIESIENIA: OSNOWA YCIA
519
Rozdzia siedemnasty
ODNIESIENIA: OSNOWA YCIA

Umys ludzki rozwinity nowym pomysem, nigdy nie wraca do poprzednich wymiarw.
OLIVER WENDELL HOLMES
Stojc na pokadzie lotniskowca mody porucznik dokadnie wi dzia, jak jeden z samolotw wymyka si spod kontroli ju po wyldowaniu i uderza skrzydem w stojcego tu obok marynarza, przecinajc go prawie na dwoje. Jedyn rzecz, jaka pozwolia porucznikowi otrzsn si z przeraenia, by ostry rozkaz dowodzcego oficera: Niech kto wemie miot i zmiecie te flaki z pokadu!" Nie byo czasu na my lenie. Musia reagowa natychmiast. Kilku czonkw zaogi usuno ciao kolegi z pasa startowego. W tym momencie dzie witnastoletni George Bush nie mia adnego wyboru. Musia nauczy si radzi sobie jako z okropnociami wojny. Czsto przywoywa to wspomnienie, opisujc szok wywoany nag mierci i konieczno natychmiastowej reakcji.* Innym dowiadczeniem, ktre uksztatowao jego ycie, by lot bombowy, ktry odbywa niedugo po tragedii na pokadzie lotniskowca. Wysano go, by zbombardowa wie radiow poo-
* Commander in Chief (Gwnodowodzcy). U.S. News & World Report, 31 grudnia 1990.
on na maej wysepce poudniowego Pacyfiku. Cziczi Dzima bya obozem dla jecw wojennych dowodzonym przez niesaw nego japoskiego oficera Matob. Bush i jego koledzy dobrze wiedzieli, e popeni on wiele brutalnych przestpstw wojennych przeciwko podlegym mu winiom. Wiedzieli, e zjada ciaa niektrych winiw, a nie dojedzone resztki wrzuca do zupy, ktr karmi innych winiw, tylko po to, by powiedzie im pniej, e jedli ludzkie miso. * Kiedy George Bush zblia si do celu, by absolutnie prze konany, e musi odizolowa tego szaleca od wiata, likwidujc jedyny jego sposb kontaktu z krajem: wie radiow. Kiedy schodzi do bombardowania, zosta zaatakowany przez samolot wroga. Dym wypenia kabin, jednak Bush by zdecydowany zrobi wszystko, by osign cel. W ostatnich sekundach udao mu si zrzuci bomby niszczce wie. Natychmiast wyda rozkaz katapultowania si. Zawrci samolot nad wod i kiedy przysza kolej na jego skok, mechanizm si zaci. Uderzy o ogon samolotu rozrywajc cz czaszy spadochronu i mocno kaleczc gow. Porwany spadochron okaza si prawie bezuyteczny. Odci si wic od niego, zanim jeszcze wpad do wody. Po rozpaczliwej walce o wydobycie si na powierzchni, zalany krwi z rany na gowie, Bush zacz szuka swojej tratwy ratunkowej. Znalaz j w kocu i kiedy wdrapa si na ni jako, odkry, e pojemniki z wod i poywieniem ulegy zniszczeniu podczas uderzenia o ty samolotu. Co gorsza, prd przesuwa go wolno w kierunku play na wyspie, ktr przed chwil zbombardowa. Czy wyobraasz sobie, co by z nim tam zrobili? Im bliej brzegu znajdowaa si tratwa, tym wikszy stawa si jego strach. Wtedy nagle zobaczy co w wodzie. Najpierw myla, e mu si wydaje. Potem zrozumia, e to peryskop. By przekonany, e za chwil stanie si japoskim winiem. Kiedy jednak d zacza si wynurza tu przed nim, zorientowa si, e to d amerykaska, Finback. By uratowany, ale tylko po to, by znale si w jeszcze wikszym niebezpie czestwie. Po zabraniu na pokad Busha Finback szybko si zanu rzy, poniewa zbliajce si odzie japoskie zaczy strzela. Potem Japoczycy zaczli zrzuca bomby gbinowe. Finback
520
521
mg tylko pozostawa w bezruchu i czeka. Zaoga, musiaa by zdana tylko na wasny los i modli si, by adna z bomb nie trafia w cel. George Bush przey wszystkie te niebezpieczestwa. Wyko na jeszcze wiele uwieczonych sukcesem lotw bombowych i wrci z wojny jako bohater. Powiedzia potem, e dni spdzone na pokadzie odzi podwodnej byy dla niego bardzo wane, po niewa zacz myle o swoim przeznaczeniu, zacz zastanawia si, kim jest i po co znalaz si na tej ziemi. Jak rol odegray te wydarzenia w ksztatowaniu charakteru, osobowoci i przeznaczenia George'a Busha? Bez wtpienia stay si osnow, na ktrej zbudowa wiele swoich podstawowych przekona. Stay si dla niego dowiadczeniami, ktre ja nazywam ODNIESIENIAMI PODSTAWOWYMI, a wic tymi odniesienia mi, ktre przez reszt ycia towarzyszyy jego decyzjom, ktre w ponad czterdzieci lat pniej doprowadziy go do fotela prezy denta Stanw Zjednoczonych. Pomogy mu te ksztatowa rne przekonania oraz wiar, e dobro musi przeciwstawi si zu". Wytworzyy w nim poczucie pewnoci, e jeli daje z siebie wszystko, jeli si nie poddaje, osignie zamierzony rezultat bez wzgldu na przeciwiestwa i przeszkody. Jak sdzisz, w jaki spo sb odniesienia te uksztatoway jego decyzje, kiedy niemal pi dziesit lat pniej zastanawia si w Gabinecie Owalnym nad reakcj na inwazj Saddama Husseina na zaprzyjaniony Kuwejt? Jeli chcemy zrozumie, dlaczego ludzie robi to, co robi, z pewnoci uatwieniem bdzie przegld ich najwaniejszych yciowych odniesie. Odniesienia, pity element Systemu Nad rzdnego, staj si podstaw, fundamentem naszych przekona, regu i wartoci. S glin, z ktrej ulepiony jest nasz System Nad rzdny. Nie ma adnych wtpliwoci, e czowiek, ktry zwy cisko przeszed przez wielkie yciowe trudnoci, dysponuje bar dzo mocnymi odniesieniami pozwalajcymi mu mie znaczn pewno siebie, przekonanie lub wiar w siebie i innych oraz umiejtno pokonywania trudnoci. IM WIKSZA LICZBA I WYSZA JAKO NASZYCH YCIOWYCH ODNIESIE, TYM WIKSZY STAJE SI POTENCJALNY POZIOM NASZYCH WYBORW. DUA LICZBA I WYSOKA JAKO ODNIESIE POZWALA NAM
SKUTECZNIEJ OCENIA, CO ZNACZ POSZCZEGLNE RZECZY I JAK MAMY NA NIE ZAREAGOWA. Uywajc sowa potencjalny", chc zaznaczy, e chocia odniesienia dostarczaj nam podstawowych skadnikw dla naszych przekona, czsto nie udaje nam si zorganizowa ich w taki sposb, aby dodaway nam si. I tak na przykad mody czowiek moe dysponowa wielkim poczuciem pewnoci siebie i wielk wiar w siebie na boisku pikarskim, ale po wejciu na * lekcj historii nie potrafi zebra tej samej wiary i pewnoci, ktre pomogyby mu wykorzysta wasny potencja w klasie rwnie skutecznie, jak wykorzystuje go, stajc oko w oko z zawodnikiem przeciwnej druyny. Gdyby do piki podchodzi z tak sam posta w przegranej, jak podchodzi do historii, byby nieprawdopodobnie nieskutecznym zawodnikiem. Co okrela, ktrych odniesie uywamy? Z pewnoci stan emocjonalny, w ktrym si znajdujemy, w duym stopniu decyduje o tym, po co sigamy, a wic wpywa na wybr, z ktrych emocji, wspomnie, odczu, uczu spord wszystkich przez nas nagro madzonych mona w danej chwili korzysta. Kiedy znajdujemy si w stanie strachu, wydaj si przychodzi na myl tylko te od niesienia, ktre s skutkiem przeszych lkw i obaw, i w ten sposb sami wpdzamy si w bdne koo (strach prowadzi do odniesie zwizanych ze strachem, co zwielokrotnia strach). Jeli czujemy si zranieni przez kogo, zwykle sigamy do odniesie i wybieramy spord nich te, ktre rwnie wi si z blem sprawionym nam przez t sam osob, zamiast zmieni swj stan, przypominajc sobie, co osoba ta naprawd do nas czuje, jak wiele razy okazywaa nam swoj mio. Dlatego wa nie stan, w ktrym si znajdujemy, okrela, na ktrych niciach osnowy moemy w danej chwili opiera swoje ycie. Oprcz sta nu, decyduje o tym rwnie ROZSZERZONY SYSTEM OD NIESIE, a wic system, ktry pozwala nam lepiej zrozumie, co jest moliwe i co potrafimy zrobi bez wzgldu na okolicznoci i otoczenie. Odniesienia s niewtpliwie jednym z najwaniejszych elementw w procesie podejmowania decyzji. Ksztatuj nie tylko nasze postpowanie, ale rwnie uczucia i przyszo. Porwnaj odniesienia Saddama Husseina z odniesieniami George'a Busha.
522
523
Wiemy, e ojciec Saddama go bi, a wuj uczy, jak pielgnowa w sobie zawi i nienawidzi angielskich panw. Podczas gdy Bush nagradzany by za bohaterstwo, ludzie, na ktrych wzorowa si Hussein, uczyli si zdobywa wadz nad innymi za pomoc propagandy i mordw. Przez okres okoo pitnastu do dwudziestu lat Saddam nieu stannie usiowa obali przywdc Iraku, mordujc przy tym ka dego, kto wszed mu w drog. W rezultacie nie postrzega nawet najkrwawszych przegranych jako niepowodze. Uwierzy, e w kocu i tak mu si zawsze uda odnie sukces. Wanie to prze konanie pozwolio mu przetrwa nawet po klsce w Zatoce Per skiej. Zanim skoczy czterdzieci dwa lata, wyeliminowa wszys tkich oponentw i przej cakowit kontrol nad Irakiem. Dla wielu Saddam Hussein jest potworem. Ludzie czsto si zastanawiaj, jak to moliwe, e cieszy si poparciem mieszka cw swojego kraju. Powodem tej sytuacji jest fakt, e Irakijczycy postrzegaj Saddama Husseina jako czowieka, ktry pomg zmieni sytuacj w ich kraju. Pomg im zdoby lepsze szkoy, lepsze domy i tak dalej. Dla nich jest on bohaterem. Jego portrety wisz wszdzie, a w kontrolowanej przez pastwo telewizji przedstawiane s jedynie jego najlepsze strony. Czy Saddam Hussein zosta morderc tylko z powodu od niesie z dziecistwa, tylko dlatego e by wtedy bity i wyko rzystywany? Nic bardziej bdnego ni to przekonanie! Wielu ludzi wyroso w sytuacji podobnych odniesie na istoty dobre i wraliwe. Ze wzgldu na swoje przesze cierpienie nie pozwol, by cierpia ktokolwiek wok nich. Wielu z nich dziaa dla dobra innych. Czy na lotniskowcu razem z George'em Bushem mg znajdowa si kto, kto zdruzgotany mierci kolegi doszedby do wniosku, e nie warto y albo e nic nie usprawiedliwi nigdy adnej wojny? Z pewnoci. TO NIE NASZE ODNIESIENIA, ALE SPOSB, W JAKI JE INTERPRETUJEMY I ORGANIZU JEMY, OKRELA NASZE PRZEKONANIA. Ktre odniesienia odgrywaj najwiksz rol w naszych do wiadczeniach yciowych? Wszystko zaley od tego, CO ZO STAJE W NAS WZMACNIANE. Saddama nagradzano za sianie mordw i zniszcze na drodze do rzdzenia pastwem. George Bush by nieustannie nagradzany za skupianie si na robieniu
rzeczy waciwych", pomaganie ludziom w potrzebie, wkad w y cie innych. Te rne wzmocnienia pomogy stworzy podstawy do jake rnych przeznacze w yciu obydwu tych ludzi.
CZYM S ODNIESIENIA?
Odniesienia to wszystkie dowiadczenia, ktre zakodowae we wasnym systemie nerwowym: wszystko, co widziae, syszae, czego dotkne lub posmakowae, jest przechowywane w gigan tycznym katalogu twojego umysu. Po niektre odniesienia sigamy wiadomie, po inne niewiadomie. Niektre wynikaj z dowiadcze, ktre sam zebrae w dotychczasowym yciu, inne zbudowane s z informacji, ktre uzyskae od innych. Wszystkie nasze odniesienia, podobnie jak wszystkie ludzkie dowiadczenia w ogle, ulegaj drobnemu znieksztaceniu, generalizacji lub zostaj usuwane, kiedy zapisujesz je we wasnym systemie nerwowym. Dysponujesz rwnie odniesieniami do rzeczy, ktre nigdy si nie wydarzyy: wszystko, cokolwiek sobie dotychczas wyobraae, przechowywane jest w umyle jako odniesienie, jako wspomnienie. Jak dowiedziae si w rozdziale czwartym, wiele z tych od niesie zorganizowanych jest w taki sposb, by wspiera twoje przekonania. Przekonanie to nic innego jak poczucie pewnoci na temat znaczenia rzeczy lub zjawiska. Jeli wierzysz, e jeste inteligentny, to jest tak wycznie dlatego, e uruchomie pewne ODNIESIENIA, ktre wspieraj twoje poczucie pewnoci. By moe jednym z twoich dowiadcze jest skuteczne rozwizanie jakiego trudnego problemu, bez wzgldu na jego charakter. Wszystkie tego typu odniesienia s jak nogi stoowe, ktre podpieraj blat, czyli przekonanie, e jeste inteligentny. Mamy w sobie do odniesie, by wesprze dowolnie wybrane przekonanie: e jestemy mocni lub e jestemy sabi, e jestemy zarozumiali albo e cay czas troszczymy si o innych. Podstaw jest rozszerzanie tych odniesie, ktre s dostpne w twoim yciu. WIADOMIE SZUKAJ TYCH DOWIADCZE, KTRE CI ROZWIJAJ, POKAZUJ, E JESTE WIKSZY NI TWO JE PRZEKONANIE O SOBIE I WASNYCH UMIEJTNO-
524
525
CIACH, ORAZ ORGANIZUJ SWOJE ODNIESIENIA W SPO SB, KTRY DODA CI SI.
Wiedz o wiecie mona zdoby tylko w wiecie, nie w domu.

LORD CHESTERFIELD
Nie tak dawno temu syszaem o czowieku, ktry w torbie na ulicy znalaz trzydzieci pi tysicy dolarw gotwk. Natych miast odszuka waciciela i zwrci mu pienidze. Wszyscy chcieli mu gratulowa, ale on ukrywa si przed mediami i nie chcia si nigdzie pokazywa. Uparcie twierdzi, e zwrot tych pienidzy by jedyn suszn rzecz, jak mg zrobi. Okazao si, e pienidze te byy oszczdnociami caego ycia pewnej szedziesicioomioletniej kobiety i e swoim postpowaniem prawdopodobnie uchroni j przed finansow mierci, a mimo to nie chcia za to adnego uznania. Dlaczego? Odniesienia zwizane z przeszymi wydarzeniami w jego yciu pomogy mu rozwin przekonanie, e przyjmowanie gratulacji za co, co on uznaje za rzecz suszn i jedyne moliw, jest niewaciwe. Jego zachowanie nie byo skutkiem chwilowego kaprysu. Kierowa si poczuciem pewnoci, ktre mogy wytworzy jedynie yciowe odniesienia. Pomyl o swoich odniesieniach, zarwno tych, ktre uznajesz za dobre, jak i o tych, ktre uznajesz za ze, jako o gigantycznej osnowie utkanej z twoich dowiadcze. Za pomoc innych ele mentw Systemu Nadrzdnego - stanu, pyta, wartoci i regu - wycinasz cz tej osnowy, ktra pozwala ci konstruowa decyzje na temat wasnego ycia. MASZ W SOBIE NIEWY CZERPANE ZASOBY ODNIESIE, KTRE MOG BY UOONE DOKADNIE W TAKI SPOSB, W JAKI CHCESZ JE POUKADA. Kadego dnia dodajesz do tych zasobw nowe odniesienia. Jednym z wanych wskanikw inteligencji czowieka jest sposb, w jaki wykorzystuje on osnow odniesie. Czy przdziesz na nich zason, by odgrodzi si od wiata, czy te mo e czarodziejski dywan, ktry wyniesie ci na zawrotne wyyny? Czy wiadomie przekopujesz si przez sterty yciowych dowiad cze, aby wybra te, ktre dodadz ci si?
Jak dowiedziae si z rozdziau czwartego, najwiksz chyba przysug wywiadczan nam przez odniesienia jest fakt, e daj nam one poczucie pewnoci. Bez nich przez cae ycie drczeni bylibymy niepewnoci i wtpliwociami, nie moglibymy funk cjonowa. Czy przeszkodzioby ci, gdyby ta ksika nagle uniosa si teraz w powietrze i zatrzymaa pi stp nad tob? Jedyn przyczyn, dla ktrej nie ywisz takich obaw, jest fakt, e nie masz co do nich adnych odniesie. Nie miaby pojcia, jak na ley takie zjawisko interpretowa. Dlaczego mae dziecko siga do popielniczki, chwyta niedo paek i zaczyna go u? Czy nie dlatego, e nie ma adnych abso lutnie odniesie mwicych, e nie jest to dla niego dobre? (Niestety, niektrzy doroli do tej pory nie potrafili doj do tego wniosku.) Zapytam raz jeszcze: JAK WYKORZYSTUJESZ SWOJE ODNIESIENIA? CZY WIADOMIE INTERPRETUJESZ JE W SPOSB DLA SIEBIE KORZYSTNY, DODAJCY CI SI? A moe twj umys automatycznie wyszukuje odniesienia, ktre ci obezwadniaj, doprowadzaj ci do przekona typu: Wszyscy ludzie s przeciwko mnie. Ilekro prbuj co zrobi, ponosz klsk. Nie zasuguj sobie na niczyj mio"? SPOSB, W JAKI WYKORZYSTUJEMY NASZE ODNIE SIENIA, DECYDUJE O TYM, JAK SI CZUJEMY, PONIE WA SD, CZY CO JEST ZE, CZY DOBRE, ZALEY OD TEGO, Z CZYM TO CO PORWNUJEMY. Fakt, czy po zameldowaniu si w hotelu uznajesz swj pokj za adny, czy za brzydki, zaley wycznie od twoich wczeniejszych odniesie. Gwarantuj ci, e gdyby kogo z Europy Wschodniej umieci w najtaszym motelu w USA, przekonaby si, e uzna on to za najwspanialsze pomieszczenie! Czasem zapominamy, e okrelenia dobry" i zy" zale wycznie od perspektywy, jak przyjmujemy. Kursy Randka z Przeznaczeniem stanowi moje ulubione rdo wiedzy, poniewa mog w ich trakcie cigle obserwowa odniesienia rnych ludzi i sposoby, w jakie wykorzystuj je do ksztatowania wasnych zachowa. Czci szczegowego kwe stionariusza, ktry wypenia kady z uczestnikw przed przy stpieniem do pierwszych zaj, jest proba o wyliczenie piciu dowiadcze, ktre wedug niego uksztatoway jego ycie. W ten sposb dziel si ze mn swoimi najpowaniejszymi od-
526
527
niesieniami i niezmiennie zaskakuje mnie fakt, jak rne zna czenia przypisuj oni tym samym odniesieniom. Niektrzy ludzie padli ofiar gwatu, byli w dziecistwie mo lestowani seksualnie albo porzuceni. Niektrzy wychowali si w bardzo ubogich albo w rozbitych rodzinach. Cz z nich in terpretuje te dowiadczenia w taki sposb, ktry pozwala im wy tworzy przekonanie, e ycie nie jest nic warte. Inni natomiast wykorzytuj je, aby motywowa si do nauki, rozwoju i wzrostu, a take aby odczuwa wiksz wraliwo wobec innych ludzi. Prawd jest, e Saddam Hussein by bardzo le traktowany jako dziecko. Ale dokadnie tak samo traktowana bya Ophra Winfrey. Kobieta ta bya wielokrotnie brutalnie gwacona i bita w modoci, a mimo to potrafi dzisiaj wpywa na miliony ludzi po przez swj program telewizyjny. Dzielc si swoimi dowiadcze niami, pomoga wielu ludziom wyleczy zadawnione rany. Miliony Amerykanw traktuje j jak kogo bliskiego, poniewa wiedz, e ich rozumie, e podobnie jak oni ma bolesne odniesienia.
Dwigamy si wasn myl, wspinamy si ponad wasn wizj siebie samych.

ORISON SWETT MARDEN
Odniesienia nie ograniczaj si do naszych rzeczywistych dowiad cze. Wyobrania jest rwnie potnym rdem odniesie. Pamitasz Rogera Bannistera i czterominutowy rekord? Nikt nie wierzy, e czowiek jest w stanie przebiec dystans jednej mili w czasie poniej czterech minut, mimo to on wytworzy w sobie poczucie pewnoci dziki odniesieniom z wyobrani. Wiele, wiele razy wyobraa sobie, jak bije rekord czterech minut, a dao mu to tak wiele odniesie, e poczu pewno swojego sukcesu. Jego pewno rwnaa si pewnoci tych, ktrzy byli przekonani, e pobicie rekordu czterech minut jest niemoliwe. Musimy pamita, e nasza wyobrania jest dziesiciokrotnie silniejsza od naszej siy woli. Poniewa Bannister potrafi wy korzysta wyobrani do wsparcia swojego poczucia pewnoci, mg osign rezultaty, ktrych przed nim nie osign nikt
w caej historii ludzkoci. UWOLNIONA WYOBRANIA DAJE NAM POCZUCIE PEWNOCI I WIZJ, KTRE WYKRA CZAJ DALEKO POZA OGRANICZENIA PRZESZOCI. Niedawno pan Akio Morita przesa mi swoj ksik, Made in Japan. Pan Morita jest wspzaoycielem Sony Corporation i wyjtkowo byskotliwym czowiekiem. Los firmy Sony, podob nie jak los kadego pojedynczego czowieka, jest skutkiem serii decyzji. W swojej ksice Morita ujawnia, e jedn z najtrud niejszych decyzji w jego yciu byo odrzucenie oferty Bulova Corporation, ktra chciaa zamwi sto tysicy radioodbiornikw tranzystorowych w czasach, kiedy produkcja jego firmy nie prze kraczaa dziesiciu tysicy odbiornikw miesicznie. Kwota, jak proponowali, dziesiciokrotnie przewyszaa wczesn warto caej firmy Sony, a mimo to po namyle odrzuci t ofert. Dlaczego? Po prostu dlatego, e koncern Bulova chcia umie szcza na radioodbiornikach wasne logo. Akio Morita rozumia, e odpowied pozytywna daaby jego firmie powany zastrzyk finansowy i due korzyci, ale tylko na krtk met, poniewa pracowaby w ten sposb na dobr opini Bulova, a nie wasn. Szefowie konkurencyjnej firmy nie mogli uwierzy, e odrzuci ich ofert. Powiedzia im wtedy: Za pidziesit lat moje przedsibiorstwo bdzie rwnie potne jak wasze i wiem, e radio tranzystorowe, ktre stworzyem, pomoe mi to osign." Wsplnicy Mority sdzili oczywicie, e zwariowa. W jaki sposb potrafi wytworzy w sobie poczucie takiej pewnoci, by mc odrzuci kuszc i finansowo bardzo korzystn ofert? ywo wyobraa sobie przyszo swojej firmy i tworzy w ten sposb odniesienia, ktre jeszcze nie istniay. Wiedzia, na czym si ma skoncentrowa, jasno przedstawia sobie swoje cele, a nastpnie pracowa nad ich osigniciem z niezachwian wiar. Dzi firma Sony jest najlepsza nie tylko w dziedzinie przemy su elektronicznego. Przynosi ponad dwadziecia siedem miliar dw dolarw rocznie. Signa rwnie po przemys filmowy, zakupiwszy wytwrnie Columbia i Tri-Star Pictures, oraz przemys fonograficzny, przejmujc kontrol nad CBS Records i Columbia House. Jako produktw Sony znana jest w caym wiecie. Wiara pozwala ci trzyma si wasnej wizji przyszoci, nawet wobec wielkich trudnoci i pozornych niepowodze. Co staoby
528
529
si, gdyby Thomas Edison zaprzesta wysikw po pierwszej, nieudanej prbie skonstruowania arwki elektrycznej? Na szczcie dla nas wszystkich nie traci wiary i prbowa dalej mi mo setek niepowodze. A mg przecie potraktowa kade z nich jako odniesienie mwice mu, e jego projekt jest niewy konalny. Wybra jednak inn drog, uznajc, e kada nieudana prba jest odniesieniem wspierajcym przekonanie, i znajduje si coraz bliej sukcesu. Pamitaj, nie podruj w przeszo za pomoc lusterka wstecznego. POWINIENE UCZY SI ZE SWOJEJ PRZESZOCI, A NIE Y W NIEJ. SKUPIAJ SI WIC NA TYM, CO DODAJE CI SIL.
LEKTURA JEST POKARMEM UMYSU

Nie jeste ograniczony nawet do wykorzystywania wasnych do wiadcze i wyobrae przy tworzeniu odniesie. Moesz poycza sobie odniesienia innych ludzi. Na wczesnym etapie mojego ycia postanowiem skoncentrowa si na tych, ktrym si udao, na tych, ktrzy odnosili sukcesy, wnosili wkad w ycie innych i wywierali na nich pozytywny wpyw. Robiem to, czytajc biografie ludzi sukcesu, i dowiadywaem si, e bez wzgldu na pochodzenie i warunki yciowe osigali oni w kocu sukces, jeli tylko wytrwali w poczuciu pewnoci i nie zaprzestawali swoich dziaa. Wykorzystywaem ich odniesienia jako moje wasne, co pozwalao mi ksztatowa przekonanie, e naprawd jestem w stanie kierowa wasnym przeznaczeniem. Czy przypominasz sobie mojego przyjaciela kapitana Geralda Coffee'ego, ktry przez ponad siedem lat by wietnamskim wi niem wojennym? Wikszo tego czasu spdzi w wiziennym odosobnieniu. Jedn z rzeczy, ktra pozwolia mu unikn sza lestwa w sytuacji, gdy wiat zewntrzny nie dostarcza mu ad nych pozytywnych odniesie, by jego bogaty wiat wewntrzny. Jako dziecko uczy si na pami wielu wierszy i czyta wiele opowiada. Powtarza je sobie na gos w wizieniu, aby wytwo rzy inne otoczenie", aby oderwa si od cierpienia, ktre musia znosi na co dzie.
Ty nie musisz zamyka si w odosobnieniu, aby odkry pikno i si tkwice w kolekcji pielgnowanych wspomnie i wyobra anych odniesie. Jak masz tworzy ten zbir? Odkrywaj bogac two literatury, legend, poezji i muzyki. Czytaj ksiki, ogldaj wicej filmw, suchaj nagra, uczszczaj na kursy, rozmawiaj z ludmi i zdobywaj wci nowe opinie i pomysy. Wszystkie odniesienia maj w sobie si i nigdy nie wiesz, ktre z nich odmieni cae twoje ycie. Sia lektury kryje si w fakcie, e zaczynasz myle tak jak autor ksiki. W magicznych chwilach, kiedy otocz ci lasy Ardenu, stajesz si Wiliamem Szekspirem. Kiedy znajdujesz si we wraku statku na Wyspie Skarbw, jeste Robertem Louisem Stevensonem. Kiedy kontaktujesz si z natur w Walden, stajesz na miejscu Henry'ego Davida Thoreau. Zaczynasz myle tak jak oni, czu jak oni i wykorzystywa wyobrani w taki sposb, w jaki czyniliby to wanie oni. Ich odniesienia staj si twoimi wasnymi i zostaj one z tob jeszcze dugo po tym, kiedy przewrcisz ostatni kartk ich ksiek. Taka wanie jest potga literatury, teatru, muzyki. Dlatego wanie nieustannie chcemy zwiksza liczb wasnych odniesie. Kiedy sdziem, e wyprawa do teatru to strata czasu. Dlaczego? Poniewa widziaem wczeniej tylko marne przedsta wienia. Jednak pewnego dnia Becky i ja postanowilimy wybra si na musical Ndznicy. Nigdy nie widziaem, nie czytaem ani nie syszaem czego, co poruszyoby mnie tak bardzo. Od tamtego czasu jestem naogowym teatromanem. Ilekro wybieramy si do Nowego Jorku, wizyta w teatrze jest jednym z priorytetw.
Wyobrania jest waniejsza od wiedzy.

ALBERT EINSTEIN
Jedno z najwaniejszych i najwspanialszych przekona mojego ycia rozwinem w sobie wiele lat temu. Pomogo mi ono cieszy si yciem i wszystkimi jego dowiadczeniami. Uwierzyem wtedy, e NIE MA ZYCH DOWIADCZE, e cokolwiek mi si w yciu wydarzy, czy s to momenty przykre, czy przyjemne - kade dowiadczenie yciowe daje mi co wartociowego, co, czego
530
531
szukam. Chobym nawet z niego nauczy si tylko jednej rzeczy, wycign tylko jeden wniosek, pozwala mi si ono rozwija. Kiedy jeszcze chodziem do szkoy i odkadaem kadego centa, by mc uczszcza na kursy, moi przyjaciele bardzo si dziwili, e potrafiem na ten sam kurs chodzi kilka razy. Czsto mnie pytali, dlaczego cigle wracam do tego samego. Niezmiennie odpowiadaem im, e rozumiem si powtarzania, e za kadym razem ucz si na tych kursach czego nowego, poniewa za kadym razem jestem inny. Wiedziaem te, e suchanie cigle tego samego da mi warunki do korzystania z tego, e PRAKTYKA CZYNI MISTRZA. Ilekro powtarzaem ten sam kurs, dokony waem nowych odkry, dochodziem do nowych wnioskw albo syszaem now mysi, ktra wpywaa na mnie w nowy sposb i pozwalaa wytworzy nowe odniesienia, a co za tym idzie, nowe interpretacje, nowe dziaania i nowe efekty w moim yciu.
WYKORZYSTUJ KONTRASTY DLA NADANIA SWEMU YCIU NOWEJ PERSPEKTYWY

Cho niektre odniesienia uszlachetniaj ci i daj lepsze wizje, s te i takie, ktre pokazuj ci te strony ycia, ktrych nigdy nie chciaby dowiadcza. S to odniesienia, ktre moesz wyko rzysta, by utrzymywa swoje ycie w rwnowadze. Daj ci one nowe moliwoci porwna. Bez wzgldu na to, jak le jest ci w danym momencie ycia, warto pamita, e komu w tej wanie chwili jest jeszcze gorzej. Podczas dziewiciodniowego kursu Mastery(TM) (Mistrzostwo) zawsze co najmniej cz jednego dnia zaj powicam na spot kanie z kim, kto przeszed emocjonalne lub fizyczne pieko, a mi mo to przetrwa i - co wicej - dotar na sam szczyt. Przychodz na te spotkania ludzie tacy jak W. Mitchell albo mj dobry przyjaciel Mique Davis, ktry w swojej pijackiej modoci postanowi skoczy z mostu do rzeki, nie wiedzc, e woda ma w tym miejscu tylko mniej wicej dwie stopy gbokoci. Skutkiem tego skoku by
parali od ramion w d. Ludzie ci z caego serca dziel si ze suchaczami kursu przekonaniem, e ycie jest pikne, mwi, jak szczliwi s, e yj, jak wiele potrafili osign. Czasem przybywa na te spotkania mj przyjaciel Dax, ktry kiedy pad ofiar poaru. Dozna wtedy powanego poparzenia i straci wzrok, a mimo tych wszystkich problemw jest dzi praktykujcym prawnikiem. Tematem dnia jest wypracowanie jednego prostego, a jake wa nego przekonania: Nie mam problemw." Kady z uczestnikw kursu, porwnujc si z tymi odwanymi ludmi, ktrzy opowiadaj o swoich przeyciach, wie, e jego problemy s niczym. Nagle kopoty ze wspmaonkiem, postpami dzieci w szkole, utrat firmy albo nieudan prb osignicia celu nabieraj innego wymiaru. Nowych odniesie moemy te uywa do motywowania samych siebie, kiedy zaczynamy odczuwa zbytnie z siebie zadowolenie. Cho prawd jest, e bez wzgldu na to, jak za wydaje ci si wasna sytuacja, kto przeywa o wiele gorsze prob lemy, prawd jest rwnie i to, e nawet jeli twoje pooenie wydaje ci si najlepsze z moliwych, inny znajduje si w lepszej od ciebie sytuacji. Dokadnie w chwili, kiedy przyjdzie ci do gowy, e twoje umiejtnoci osigny swj najwyszy poziom, dowiadujesz si o istnieniu kogo, kto sign w tej dziedzinie jeszcze wyej. I to wanie jest jedna z najpikniejszych stron ycia. Pozwala nam ona cigle si rozwija, cigle dorasta. Sia wynikajca z gromadzenia odniesie pozwalajcych nam wymaga od siebie coraz wicej jest olbrzymia. Moe to by lek tura przemyle jakiego wielkiego przywdcy duchowego, ktry mimo cigych przeciwnoci i przykroci ze strony innych ludzi nadal daje im swoj mio. Moe to te by obserwowanie tych, ktrzy osignli sukces finansowy po to, aby si przekona, e jest on moliwy. Nigdy nie zapomn chwili, kiedy po raz pierwszy spotkaem architekta i potentata hotelowego Chrisa Hemmetera. Becky i ja mielimy przywilej znale si pord pierwszych, ktrzy odwiedzili jego nowy dom na Hawajach, rezydencj war toci siedemdziesiciu milionw dolarw, ktrej pikna nie da si opisa. Same drzwi wejciowe kosztoway milion dolarw. Cho twoje reguy mog mwi, e jest to nieprawdopodobna strata pienidzy, jest to rwnie bardzo rozwijajce dowiadczenie, zmieniajce cakowicie twj pogld na to, co jest moliwe
532
533
w dziedzinie biznesu i rozwoju finansowego. Nagle mj wasny zamek wart cztery miliony dolarw stan w zupenie innym wietle. Z ledwoci wystarczyby na pokrycie kosztw drzwi wejciowych i marmurowej klatki schodowej w rezydencji Chrisa! W moim yciu jest z pewnoci jeszcze miejsce na wiksze przed siwzicia, na cige przesuwanie granic i wymylanie rzeczy niewyobraalnych. Jednak najpikniejsz stron znajomoci z Chrisem i jego on Patsy jest fakt, e obydwoje s niewiary godnie miymi ludmi i wyzyskuj swoje bogactwo do tworzenia atmosfery, ktra ich prawdziwie inspiruje. Wykorzystywanie kontrastujcych odniesie jest wic jednym z najskuteczniejszych sposobw na zmian naszej percepcji i naszych uczu. Jeli zdarza mi si traci perspektyw, poniewa zaczynam odczuwa, e pracuj zbyt ciko, myl o pewnym mczynie, ktry uczszcza kiedy na jeden z moich kursw. By to prawdziwie ciepy i wraliwy czowiek, ktry niestety w nie waciwym czasie znalaz si w niewaciwym miejscu. Ktrego dnia, tu po swoich czterdziestych pitych urodzinach, zajecha na pewn stacj benzynow, na ktrej znaleli si rwnie dwaj mczyni, wanie tego dnia wypuszczeni z wizienia. Na pod stawie jake krtkiego dowiadczenia wolnoci zdecydowali najwyraniej, e nie odpowiada im ona i chc wrci za kratki. Postanowili zabi czowieka, ktry pierwszy wjedzie na stacj benzynow. Nie miao adnego znaczenia, czy bdzie to m czyzna, czy kobieta, starzec czy dziecko. Postanowili po prostu zabi pierwsz ludzk istot, ktra pojawi si w polu ich widzenia. Kiedy ten mczyzna wjecha na stacj i wysiad z samochodu, by napeni bak, ci dwaj napadli na niego i pobili na mier. Czy dalej sdzisz, e masz powane problemy? Czowiek ten zostawi on i czworo maych dzieci. Byem zdruzgotany t wia domoci. Nie mogem w ni uwierzy. Jak mona znale pozy tywne znaczenie w sytuacji, ktra wydaje si nie mie adnego pozytywnego znaczenia? Nie potrafiem sobie wyobrazi, e co takiego mogoby si zdarzy komu z mojej rodziny, nie wie dziaem, co wtedy bym zrobi. Cigle zadawaem sobie pytanie, jak pomc w tej sytuacji. Natychmiast zatelefonowaem do jego nieszczsnej ony i zaoferowaem kad pomoc, jakiej mogem udzieli. Moim gwnym celem byo sprawi, by ta biedna kobieta
odnalaza w caej tej sytuacji jakie dodajce jej si znaczenia. Jake atwo byoby jej i jej dzieciom zmieni to dowiadczenie w obezwadniajce odniesienie, ktrym podparliby przekonanie, e ycie nie jest nic warte, e ludzko jest za i destrukcyjna, e skoro - jeli nawet czynisz tylko dobro - pewnego dnia moesz zosta zdmuchnity jak pyek, to nie warto nawet prbowa. Powiedziaem tej kobiecie, jak wane jest, by dla dobra swoich dzieci prbowaa jako znale w tym dowiadczeniu choby lad czego pozytywnego, co cho troch dodaoby jej si. Powie dziaa mi, jak gbokie jest jej cierpienie. Ale potrafia z tej sytuacji wynie jedno pozytywne dowiadczenie. Kiedy prasa i telewizja doniosy o jej tragedii, spotkaa si z olbrzymi mioci, wspar ciem i trosk innych. Otrzymywaa setki listw z ofertami pomocy i wsparcia od ludzi rnych zawodw ze wszystkich stron kraju. Powiedziaa mi wtedy: Zrozumiaam, e jeli uwierz, i ludzie s li, i caa ta sytuacja jest jedn wielk niesprawiedliwoci, zniszcz sam siebie i moje dzieci. Tak wic, cho moje cierpienie jest tak wielkie, wiem, e nie stao si to wszystko bez powodu. Nie wiem jeszcze, jaki to powd. Po prostu wierz, e jaki jest." Kobieta ta znalaza w sobie odwag, by wykorzysta wiar ja ko ostateczne odniesienie. Jej wiara, odwaga, by zaufa, e musi by jaki powd, nawet jeli nie jest go wiadoma, uwolniy j od skut kw najboleniejszego dowiadczenia w yciu i doday jej si. C za odwana kobieta! Jakie szczliwe s jej dzieci! Powiedziaa im: Chc, bycie zapamitay wszystkich tych ludzi, bycie zapamitay, jak wiele mioci nam daj. Ludzie s dobrzy. Jest te na wiecie kilku zych i trzeba im pomc. Wasz ojciec zawsze wierzy w Boga. Jest teraz w lepszym wiecie. Mia do zrobienia wiele rzeczy tu na ziemi, ale jego czas si skoczy. Nasz czas si nie skoczy i musimy z niego korzysta tak dugo, jak dugo yjemy. mier waszego ojca musi nam cigle przypomina, e naszym zadaniem jest czerpa z ycia jak najwicej. Nie wolno nam myle, emy go stracili, poniewa zawsze bdzie z nami."
Dobrze widzi si tylko sercem. To co najwaniejsze, jest niewidoczne dla oka.

ANTOINE DE SAINT-EXUPERY
534
535
Czy to moliwe, by dni, ktre wydaj si najgorsze w naszym yciu, mogy w rzeczywistoci dawa nam wielk si, jeli tylko posta nowimy, e mog nas czego nauczy? Pomyl przez chwil o ktrym z najgorszych yciowych dowiadcze, jakie przyszo ci przey. Kiedy patrzysz na tamte chwile dzisiaj, czy potrafisz dostrzec, w jaki sposb pozytywnie wpyny one na twoje pniejsze ycie? Moe ucierpiae z powodu poaru, moe ci obrabowano, a moe miae wypadek samochodowy, ale z dowiadczenia tego wycigne jakie wnioski, zyskae co, co pozwolio ci rozwin si, znacznie zwikszyo twoj zdolno czynienia dobra innym. Wiem, e s sytuacje, w ktrych znacznie trudniej znale co dobrego, ale nie jeste ju nowicjuszem. Przez tyle rozdziaw rozwijae swoj wyobrani i wiczye umysowe minie. Nauczye si, jak kierowa wasnym stanem emocjonalnym i umysowym, zadajc sobie lepsze pytania. Jeli jako dziecko bye wykorzystywany lub molestowany, moe przyczynio si to do twojego uczucia wobec dzieci, moe wywoao twoj decyzj, e bdziesz chcia walczy, by im pomaga, e przerwiesz acuch naduy cigncy si od pokole. Jeli wychowae si w bardzo wymagajcym rodowisku, by moe doprowadzio ci to do walki o prawa dla innych. Jeli nigdy nie otrzymae mioci, moesz j teraz komu da. A moe te okropne" dowiadczenia po prostu zmieniy kierunek twojego ycia, skoniy ci do podjcia nowych decyzji, do zmiany wasnego przeznaczenia. By moe twoje najgorsze dni byy w rzeczywistoci najlepszymi. Niewykluczone, e w tej chwili gwatownie protestujesz: O nie, Tony. Niektre rzeczy w mojej przeszoci nie miay adnego celu. Nigdy si z nimi nie pogodz. Zawsze bd mi sprawiay bl." Masz racj. Tak dugo, jak dugo chowasz w sobie przekonanie, e zostae wykorzystany, e stracie co bezpowrotnie i nigdy ju tego nie odzyskasz, bdziesz odczuwa wielkie cierpienie. Ale pamitaj, e STRATA JEST WYOBRA ENIEM. WE WSZECHWIECIE NIC NIGDY NIE ZNIKA, PO PROSTU ZMIENIA FORM. Jeli wic jest co, co ci wci jeszcze rani, przyczyn s znaczenia, jakie z t rzecz powizae. Moe po prostu musisz znale w sobie odwag, by powiedzie: Chocia nie wiem, dlaczego tak si stao, chc
wierzy. Pewnego dnia, kiedy nadejdzie waciwy czas, zro zumiem." OGRANICZONE ODNIESIENIA TWORZ OGRANI CZONE YCIE. JELI CHCESZ SI W YCIU ROZWIJA, MUSISZ ROZWIJA SWOJE ODNIESIENIA, WCI SZU KAJC NOWYCH POMYSW I DOWIADCZE, KTRE NIE STAYBY SI CZCI TWOJEGO YCIA, GDYBY PO NIE WIADOMIE NIE SIGA. Pamitaj, e dobre pomysy bardzo rzadko przychodz same. Musisz po nie siga. Dodajcych si dowiadcze i myli naley aktywnie szuka.
WSZECHWIAT MYLI I DOWIADCZE

Rozwijajc nasze odniesienia, tworzymy wielkie kontrasty, ktre pozwalaj nam ocenia yciowe dowiadczenia i moliwoci. Jeli dotychczas powikszae swoje problemy, to zastanw si nad faktem, e YJEMY W GALAKTYCE, KTRA SKADA SI Z KILKUSET MILIARDW GWIAZD. NASTPNIE ZDAJ SOBIE SPRAW Z FAKTU, E WSZECHWIAT SKADA SI Z KILKUSET MILIARDW GALAKTYK. W samej tylko naszej galaktyce jest kilkaset miliardw soc. Wok kadego z tych soc kr rwnie planety. Pomyl o tej wspaniaoci! Gwiazdy naszej galaktyki dokonuj penego obrotu wok osi Drogi Mlecznej tylko raz na kilkaset milionw lat. Kiedy pomy lisz o ogromie wszechwiata, a nastpnie popatrzysz na czas przecitnego ludzkiego ycia (zwykle okoo osiemdziesiciu lat), czy nie da ci to innej perspektywy? Ludzkie ycie jest tylko dro bin w czasie. A mimo to ludzie zamartwiaj si na mier tym, jak spac hipotek, jaki samochd sobie kupi albo jak potoczy si ich najblisze spotkanie w interesach.
Wierz, ze dbo trawy nie mniej znaczy niz droga, ktr pokonuj gwiazdy.
WALT WHITMAN
5 3 6
537
Zawsze prbuj rozwija i ulepsza moje odniesienia, poniewa jestem przekonany, e codziennie zbieramy wiele mieci, ktrych nie moemy bez koca gromadzi. Musimy je wyrzuca. Co dziennie stykamy si z nowymi pomysami, informacjami, dowiadczeniami, wraeniami i przemyleniami. Musimy wic wiadomie pilnowa drzwi naszych umysw, aby mie gwarancj, e wszystko, co przez nie przepuszczamy, wzbogaci nasze ycie, e nasze dowiadczenia wzbogac zapas naszych moliwoci. Pomagajc naszym dzieciom w dorastaniu i rozwoju, musimy poprowadzi je do dowiadcze, ktre przynios im pozytywne odniesienia na przyszo. Odniesienia, ktre pomog im wierzy, e mog sobie poradzi dosownie ze wszystkim. Jednoczenie musimy je uczy, czego w yciu naley si wy strzega. Niektre odniesienia wskazuj wady naszych yciowych dowiadcze. Czy jeste troch przeraony, kiedy syszysz muzyk modzieow, na przykad tak, jak gra zesp Geto Boys? Jedna z ich ostatnich piosenek radzi, by najpierw podci dziewczynie gardo, a nastpnie uprawia seks z jej martwym ciaem. Czy nie sdzisz, e tego typu odniesienia, powtarzane nieustannie, byyby destrukcyjne nie tylko dla dziecka, ale i dla dorosych? Nie twierdz tutaj, e po usyszeniu tego tekstu kto wyjdzie na ulic i zrobi to wanie, o czym mwi piosenka. Ale twierdz, e to kupa mieci. Czy znaczy to, e promuj cenzur? Nie. Myl, e pikno naszego kraju ley midzy innymi w swobodzie. Myl jednak rwnie, e i ty, i ja mamy prawo i obowizek wiedzie, co znacz odniesienia i jaki wpyw mog one wywiera na jako naszego ycia.
ROZWIJAJ WASNE ODNIESIENIA I ROZWIJAJ WASNE YCIE

Zawsze moemy wykorzysta wszystko, co oferuje ycie w spo sb, ktry doda nam si, ale musimy to robi aktywnie. Wszystkie wybory, ktrymi si kierowaem w moim yciu, bior si z boga tego zestawu odniesie, wiadomie przeze mnie gromadzonych kadego dnia. Codziennie szukam sposobw na rozwijanie samego siebie. W cigu trzydziestu jeden lat mojego ycia wiadomie
upakowaem dosownie setki lat dowiadcze. Jak mog to inaczej powiedzie? Liczba trudnych i wzbogacajcych dowiadcze, ktre spotykam w cigu jednego miesica, rwna si mniej wicej liczbie dowiadcze, jakie wikszo ludzi przeywa w cigu kilku lat. Jedna z gwnych drg, ktre doprowadziy mnie do tego, to bogate dowiadczenia zawarte w ksikach. Wszedem na t drog w wieku siedemnastu lat. Bardzo wczenie rozwinem w sobie przekonanie, e wszyscy wielcy przywdcy tego wiata s te wielkimi zwolennikami lektury. Ksiki mog mnie przenie na inne ldy i w inne wiaty, w ktrych mog pozna ludzi takich, jak Abraham Lincoln czy Ralph Waldo Emerson. Pozwalaj mi wykorzysta ich jako moich wasnych trenerw. Wiem te, e na kartach ksiek mog znale odpowied do sownie na kade moje pytanie. Wielki zapas odniesie, jakie zdobyem poprzez lektur setek ksiek, da mi niezliczone spo soby pomagania innym ludziom. Szukaem tych odniesie, poniewa wiedziaem, e jeli nie bd ywi umysu pokarmem, ktrego da, bdzie musia poera intelektualne mieci, ktre mona znale w wieczornych programach telewizyjnych albo brukowych gazetach. Jeli tylko takie jest twoje gwne rdo informacji, moesz bez wtpienia oczekiwa takich samych rezultatw, jakie uzyskuje wikszo naszego spoeczestwa. Najlepszym sposobem na zrozumienie ycia i ludzi, na zdo bycie jak najwikszej iloci yciowych moliwoci jest wysta wienie si na wpyw tak wielu rnych odniesie, jak to tylko moliwe. W modoci szukaem duchowego zrozumienia. Szuka em go w kociele i nagle zdaem sobie spraw z faktu, e przecie dotychczas chodziem tylko do jednego kocioa i przez cae do tychczasowe ycie mogem poznawa filozofi yciow tylko te go jednego kocioa. Jako ucze szkoy redniej zdobyem stypendium dla modych dziennikarzy. W ramach tego stypendium pojechaem na dwuty godniowy kurs organizowany przez California Polytechnic State University w San Luis Obispo. W pierwsz niedziel kursu po proszono wszystkich uczestnikw o napisanie reportau na temat kocioa. Kiedy zastanawiaem si, dokd mam pj, by wykona to zadanie, zauwayem, e cignie mnie w kierunku kocioa mojego
538
539
wasnego wyznania. Kilku moich kolegw zaczo mowie o ko ciele mormonw, ktry wanie minlimy po drodze, i wyraali opinie, e wszyscy oni s straszni. Wydawao mi si, e ludzie nie mog by tacy okropni, postanowiem wic sam si przekona, co tam robi. Wszedem wic do ich kocioa i zobaczyem, e ko chaj Boga tak samo jak ja. Jedyna rnica polegaa na tym, e kierowali si oni kilkoma reguami, ktre troch rniy si od moich wasnych. W taki wanie sposb zacza si moja duchowa odyseja, z ktrej uczyniem wasny obrzdek na niemal ptora roku. Przez cay osiemnasty i dziewitnasty rok ycia dwa lub trzy razy w miesicu uczszczaem na zupenie rne naboestwa: lute ranw, katolikw, baptystw, episkopalianw, metodystw, ydw, buddystw i tak dalej. Skutkiem tego zaczem y na prawdziwie wysokim poziomie duchowym, ktry pozwoli mi zrozumie i doceni wartoci duchowe innych ludzi. Nawet jeli nie podzie laem przekonania o susznoci tych czy innych regu, ktrymi si kierowali, albo nie do koca zgadzaem si z ich sposobem postrzegania wiata, zyskaem o wiele szersz podstaw dla zrozumienia i wyrozumiaoci. Jeli chcesz rozszerza wasne ycie, nie stj w miejscu! Signij po dowiadczenia, ktrych nigdy dotd w yciu nie miae. Zacznij na przykad nurkowa, odkryj podwodny wiat i przekonaj si, jaki jest oraz jaki ty si stajesz w tym nowym otoczeniu. Za cznij wiczy akrobacje powietrzne. Kiedy stoisz w drzwiach sa molotu leccego na wysokoci dwunastu tysicy piciuset stp i wiesz, e za chwil przez minut bdziesz spada z prdkoci stu dwudziestu mil na godzin, wyskoczenie z samolotu wymaga niezachwianej wiary. Nie wiesz wic, co to jest wiara, dopki nie zdobdziesz tego odniesienia! Zacznij bra lekcje kierowania he likopterem. Zapewniam ci, e na zawsze odmieni to twoje ycie. Powi cztery dni ycia i zapisz si do szkoy dla kierowcw wycigowych. Nauczysz si tam wicej o ograniczeniach i rze czach niemoliwych", ni mgby sobie to wyobrazi. Spd wieczr na koncercie symfonicznym, jeli dotychczas tego nie robie - albo wybierz si na koncert rockowy, jeli zwykle tego unikasz. Rozszerzaj cigle wasne moliwoci wyboru. Pewnego dnia wybierz si na przykad do szpitala dla dzieci. Poznawaj
nowych ludzi, pomagaj im tym, e jeste. Rozwijanie kontaktw z innymi ludmi i znajdowanie sposobw, ktre pozwol ci do tkn ich ycia, zmieni ci na dobre. Moe nadszed czas, aby zapozna si z jak inn kultur i zobaczy wiat innymi oczami? Moe ju czas, aby wybra si na Fidi i wzi udzia w ceremonii kaval Moe powiniene prze jecha si po miecie razem z patrolem policyjnym i zobaczy wiat z jego perspektywy? Pamitaj! Jeli chcesz rozumie ludzi, musisz znale sposb, by dzieli ich odniesienia. Moe nadszed czas, by wrci do szkoy i zacz bada wewntrzny wszechwiat" poprzez biologi i fizjologi, aby zapozna si lepiej z nasz kultur, studiujc antropologi lub socjologi? Pamitaj, e jeli istniej w twoim yciu jakiekolwiek ograniczenia, to najprawdopodobniej wynikaj one z ograniczonych odniesie. ODRZU GRANICE ODNIE SIE, A NATYCHMIAST ZNIKN GRANICE W CAYM TWOIM YCIU! Moliwoci, ktre ja sam zbadaem, s wyjtkowo fascynujce, dodaj si i nadaj nowego znaczenia caemu yciu. Jednak aby zyska nowe odniesienia, nie musisz wykorzystywa ich wszystkich. Nie musisz tak naprawd wykorzysta nawet jednej z tych moliwoci, na ktre zdecydowaem sieja. Nie potrzebujesz jecha do Afryki na safari. Moesz wybra si na ssiedni ulic i pomc ludziom bezdomnym odnale w sobie rda, z ktrych dotychczas nie zdawali sobie sprawy. Po zdobyciu choby jednego nowego odniesienia otwieraj si przed nami nowe wiaty. Moe to by co, co syszysz lub widzisz po raz pierwszy, nowa rozmowa, nowy film, nowy kurs, nowa ksika: nigdy nie wiesz, kiedy co si wydarzy.
Jedyny sposb, by odkry granice moliwoci to przekroczy je i sign po niemoliwe.

ARTHUR C. CLARKE Przyjrzyjmy si teraz najsilniejszym odniesieniom, ktre ukszta toway twoje ycie. POWI CHWILp NA WYNOTOWANIE PICIU NAJWANIEJSZYCH DOWIADCZE, KTRE ZDECYDOWAY O TYM, KIM JESTE. Opisz nie tylko samo
540
541
dowiadczenie, ale rwnie sposb, w jaki na ciebie wpyno. Jeli zdarzy ci si napisa, e co wpyno na ciebie negatywnie, natychmiast zastanw si nad inn interpretacj tego wydarzenia, bez wzgldu na to, czego to od ciebie bdzie wymagao. By moe bdziesz musia w tym celu sign po now wiar albo znale inn perspektyw, o ktrej wczeniej nigdy by nie pomyla. PAMITAJ, ZE WSZYSTKO W YCIU DZIEJE SI Z JAKIEGO POWODU I MA SWJ CEL, KTRY NAM SUY Czasem potrzeba nam lat lub nawet dziesicioleci, by t warto odkry. Ale wartoci znajduj si w KADYM ludzkim dowiadczeniu. Chciabym, aby przegldajc list wydarze, ktre pozytyw nie uksztatoway twoje ycie, pomyla o kilku nowych odniesie niach, aby wytyczy sobie kilka nowych celw. Jakich nowych dowiadcze potrzebujesz? Bardzo przydatne moe si okaza pytanie: JAKICH ODNIESIE POTRZEBUJ, ABY OSIG N TO, CZEGO CHC, ABY PODWIGN WASNE YCIE NA NAJWYSZY MOLIWY POZIOM?" Czy powinie ne zacz wzorowa si na kim, kto osign ju sukces, pozna jego przekonania, niektre z jego odniesie i regu? Moe po prostu musisz zacz szuka wasnych odniesie, ktre pozwol ci dostrzec pikno ycia, dadz ci poczucie, e co do niego wnosisz? SPRBUJ TEZ POSTARA SI O KILKA RADOSNYCH ODNIESIE. Moe ich nie potrzebujesz, ale nawet jeli tak s dzisz, zastanw si i sprbuj znale takie odniesienia, ktre spra wiayby ci rado, poprawiay samopoczucie. Ja zaczem studio wa sztuki walki, poniewa wiem, jak nieprawdopodobnie wiele stanw mog one wywoa. Uczc si przez osiem miesicy pod kontrol samego wielkiego mistrza Jhoona Rhee, zdobyem czarny pas w tae kwon do, co udao mi si tylko dziki wzorowaniu si na jego nieporwnywalnej sztuce koncentracji. Wiedziaem, e jeli przekonam si, i mog tak bardzo skoncentrowa si w tej jednej dziedzinie, odniesienie to pozwoli mi zdyscyplinowa si rwnie i w innych dziedzinach. Tak te si stao. Co wic mg by zrobi ty? Kiedy ustalisz ju list wspaniaych odniesie, ktre chcesz zdoby, wyznacz termin pozyskania kadego z nich. Zdecyduj, kiedy chcesz je osign. Kiedy nauczysz si japoskiego, hisz-
paskiego albo greckiego? Kiedy wybierzesz si w podr balo nem? Kiedy odwiedzisz lokalny dom starcw i popiewasz razem z jego mieszkacami? KIEDY ZROBISZ COKOLWIEK NIE ZWYKEGO I NOWEGO ZARAZEM? Jakich bezcennych odniesie mgby dostarczy swojej rodzinie? Moe powiniene zabra j do muzeum lub galerii, a mo e po prostu powici chwil na rozmow z nimi o dotychcza sowych odniesieniach albo zabra ich do dziadkw i zadajc pyta nia, dowiedzie si, czego nauczyo ich ycie? Jake bezcenne odniesienia maj dla modych ludzie, ktrzy przeyli ju sze dziesit, siedemdziesit albo osiemdziesit i wicej lat! Jednym z najwspanialszych odniesie, ktre dzieliem z moj rodzin, jest dostarczanie witecznych posikw tym, ktrzy nie mog albo nie chc odwiedza rnych instytucji dla bezdomnych i biednych. Nigdy nie zapomn reakcji mojego najmodszego syna, ktry mia wwczas cztery lata. Jairek po raz pierwszy uczestniczy wtedy w naszej witecznej wyprawie. Wybralimy si do parku w Oceanside, w Kalifornii, gdzie znalelimy starego mczyzn. Spa na pododze ubikacji publicznej. Prbowa chroni si przed zimnem, przykrywajc starymi ubraniami, ktre zapewne znalaz na mietniku. Mj syn zachwyci si jego bardzo dug brod, ale by troch przestraszony. Wrczyem Jairkowi koszyk z jedzeniem i innymi podsta wowymi produktami mwic: Daj to temu mczynie i ycz mu wesoych wit." Z ledwoci wnis do rodka kosz, ktry by prawie tak duy jak on sam, i postawi go na pododze. Mczyzna wyglda tak, jakby by albo zaspany, albo pijany. Jairek dotkn go i powiedzia: Wesoych wit." I nagle mczyzna wypro stowa si i chwyci mojego syna za rk. Serce podeszo mi do garda i dokadnie w chwili, kiedy chciaem rzuci si do przodu, mczyzna przycign do Jairka do ust i pocaowa. Dzikuj za trosk" - powiedzia zachrypnitym gosem. C za wspaniae odniesienie dla czterolatka. PAMITAJ, E TO WANIE DROBNE CHWILE YCIA NAS KSZTATUJ! Tylko od ciebie zaley, czy bdziesz je chwyta, czy przeyjesz chwile, ktre uformuj ci na zawsze. Zejd wic teraz z awki dla rezerwowych i przyjmij peny udzia w grze ycia. Pozwl wyobrani bez adnych ogranicze
542
podsuwa ci moliwoci wszystkich tych dowiadcze, ktre mgby przey. Zacznij natychmiast! Jakie nowe dowiadczenie, ktre zmieni twoje ycie, moesz zdoby ju dzisiaj? Jakim czo wiekiem si staniesz? Przystp do dziaania i z radoci badaj nowe moliwoci. Tymczasem wsplnie odkryjemy kolejny sposb wywoywania w sobie wielkich zmian.
Rozdzia osiemnasty
TOSAMO: KLUCZ DO ROZWOJU

Niczego wielkiego nie osignie si nigdy bez wielkich ludzi, a ludzie staj si wielcy, kiedy s zdecydowani, by si takimi sta.
CHARLES DE GAULLE
Na jego ciele nie byo adnych znakw. Chiscy komunici trzy mali go w maym pokoju przez ponad dwadziecia godzin, ale nie bili go ani nie torturowali. Zaproponowali mu nawet papierosa. W wyniku tej przyjacielskiej pogawdki chiski wywiad dyspono wa NAPISANYM JEGO WASN RK owiadczeniem, opisujcym niezliczone niesprawiedliwoci i krzywdy dziejce si ludziom w Stanach Zjednoczonych, kraju podych kapitalistw, oraz podkrelajcym wyszo i etyczn przewag systemu komunistycznego. Co wicej, dokument napisany przez tego oficera Armii Stanw Zjednoczonych by ju nadawany przez radio do jego wasnej oraz innych baz amerykaskich w Korei Pnocnej, jak rwnie do baz wojskowych USA w Korei Poud niowej. Czowiek ten pniej ujawnia informacje militarne, zdradza wspwiniw oraz z zapaem wyrzeka si wasnego kraju. * * Robert Cialdini, Influence (Wpyw), New York, Harper Collins, (C) 1988.
544
XVIII. TOSAMO: KLUCZ DO ROZWOJU
545
Co sprawio, e czowiek ten cakowicie zmieni pogldy na wiat i pozby si w jednej chwili przekona, ktre wpajano mu przez cae ycie? Co skonio go do porzucenia podstawowych wartoci, ktrymi kierowa si dotychczas, i podjcia wsppracy z wrogiem? Jaka zmiana spowodowaa, e dokona tak radykal nych przesuni w swoich mylach, emocjach i dziaaniach? Odpowied kryje si w zrozumieniu faktu, e skierowano go na drog, ktra sprawia, e CAKOWICIE ZMIENI SWOJ TOSAMO. Po tej zmianie dziaa zgodnie z nowym wyobra eniem o sobie samym. Na kartach tej ksiki razem ze mn badae olbrzymi si przekona, jeden z podstawowych elementw w Systemie Nad rzdnym, ktry kieruje wszystkimi dokonywanymi przez nas oce nami. Przekonania zarzdzaj wyciganymi przez nas wnioskami i dlatego wanie ucz nas, jak mamy si czu i jak zachowywa. S rne rodzaje przekona, ktre z rn si wpywaj na nasze ycie. Niektre z nich s bardzo szczegowe. Na przykad przekonania, jakie ywisz na temat ktregokolwiek ze swoich przyjaci, okrel twj stosunek emocjonalny i intelektualny do jego osoby, zdecyduj o tym, jakie znaczenie poczysz ze wszystkimi jego zachowaniami. Skoro wiesz", e kto ci kocha, nawet jeli w danej chwili bdzie zy na ciebie, nie zakwestionujesz jego ostatecznych uczu. Przekonanie to bdzie kierowao wszystkimi dziaaniami, jakie podejmiesz w kontaktach z t osob, jednak nie bdzie miao adnego wpywu na twoje dziaania wobec innych ludzi. Jest to przekonanie, ktre wpywa na ciebie tylko w jednej, cile okrelonej dziedzinie twojego ycia: kontaktach z t wanie osob. Jednak niektre przekonania maj wikszy wpyw na nasze ycie. Te nazywam PRZEKONANIAMI OGLNYMI. S to przekonania o znacznie dalej sigajcych konsekwencjach. Na przykad przekonania, ktre ywisz na temat ludzi w ogle, wpyn nie tylko na twoje zachowania wobec konkretnej osoby, ale rwnie wobec kadego, kogo spotkasz. Przekonania oglne z wielk si wpywaj na twoj karier zawodow, zaufanie do innych, maestwo i tak dalej. Oglne przekonania, jakie ywisz na temat ubstwa i bogac twa, okrel twj poziom stresu, sposb wykorzystywania czasu i energii, wydawania pienidzy. Jeli wierzysz, e yjemy w wie cie o znikomych zasobach, w ktrym jest tylko ograniczona ilo
czasu, mioci, pienidzy i tak dalej, bdziesz y w cigym stra chu, e nie wystarczy ich dla ciebie. Stres ten wpynie na sposb mylenia o ssiadach, wsppracownikach, twoich moliwociach finansowych i moliwociach w ogle. Jednak silniejsze od wszystkich przekona oglnych s podstawowe przekonania, ktre stanowi jakby ostateczny filtr caej naszej percepcji. Przekonania te bezporednio kontroluj spjno wszystkich naszych decyzji yciowych. S to przekonania okrelajce nasz wasn TOSAMO. To, co uznajemy za moliwe i niemoliwe, nasze przekonania na temat tego, co potrafimy, a czego nie potrafimy robi, rzadko s wynikiem naszych prawdziwych moliwoci. Bardziej prawdopodobny jest fakt, i s one funkcj naszych przekona na temat tego, KM JESTEMY. Czy kiedykolwiek znalaze si w sytuacji, w ktrej nie chciae nawet wzi pod uwag moliwoci wykonania czego? Jeli, reagujc na t moliwo, mylae natychmiast: O nie, to nie ja, nigdy nie mgbym czego takiego zrobi", to na trafiae na bariery ograniczanej tosamoci. Oczywicie nie zawsze jest to ze. Niepostrzeganie siebie samego jako mordercy to bardzo wane przekonanie! Niepostrzeganie siebie samego jako osoby, ktra potrafiaby wykorzystywa innych, jest bardzo poyteczne. Jest bardzo wane, bymy definiowali samych siebie nie tylko w kategoriach, kim jestemy, lecz rwnie i kim nie jestemy. Czym dokadnie jest tosamo? S TO PO PROSTU PRZE KONANIA - DOBRE, ZE LUB OBOJTNE - KTRE WY KORZYSTUJEMY DO ZDEFINIOWANIA NASZEJ WASNEJ OSOBOWOCI, KTRE MWI NAM O RNICY MI DZY NAMI A RESZT LUDZI, KTRE DECYDUJ O TYM, CO STANOWI O NASZEJ WYJTKOWOCI I ODRBNO CI. A nasze poczucie pewnoci na temat tego, kim jestemy, wy twarza podziay i granice, w ramach ktrych yjemy. TWOJE ZDOLNOCI I MOLIWOCI S NIEZMIENNE, JEDNAK ZAKRES ICH WYKORZYSTANIA ZALEY OD TWOJEJ TOSAMOCI. Jeli na przykad czujesz pewno, e jeste czowiekiem otwartym i odwanym, signiesz po mo liwoci, ktre pozwol ci dopasowa zachowanie do poczucia tosamoci. Fakt, czy postrzegasz siebie jako zwycizc, czy
546
547
jako przegranego, gupka czy geniusza, natychmiast zdecyduje, jakie moliwoci wewntrzne stan si dla ciebie dostpne. By moe czytae ksik Pygmalion in the Classroom (Pigmalion w klasie), ktra dokadnie opisuje olbrzymie zmiany zachodzce w uczniach po tym, jak zostaj przekonani, i dysponuj wielkim talentem. BADACZE WIELOKROTNIE UDOWADNIALI, E ZDOLNOCI UCZNIW ZNAJDUJ SI POD OLBRZYMIM WPYWEM TOSAMOCI, JAK WYTWARZAJ ONI DZIKI PRZEKONANIOM NAUCZYCIELA O ICH INTELI GENCJI. Podczas jakiego eksperymentu grupie nauczycieli powiedziano, e pewni uczniowie w klasie s wyjtkowo uzdolnieni, i polecono, by szczeglnie troskliwie dbali o ich dalszy rozwj, stawiajc im ambitne wymagania. Tak jak za kadano, dzieci te stay si szybko najlepszymi uczniami w klasie. Interesujcy w tym eksperymencie jest fakt, e wybrani uczniowie wcale nie prezentowali inteligencji wyszej od przecitnej, a niektrzy spord nich wczeniej uznani byli za uczniw bardzo sabych. Wanie ich poczucie pewnoci, e s bardzo dobrzy (ktre zostao w nich wywoane na skutek fa szywego przekonania" nauczycieli), przyczynio si do tego sukcesu. Wpyw tej zasady nie ogranicza si do uczniw. SPOSB, W JAKI POSTRZEGAJ CI JAKO OSOBOWO INNI LU DZIE, DECYDUJE O ICH ZACHOWANIACH WZGLDEM CIE BIE. Czsto nie ma to nic wsplnego z twoim charakterem. Jeli na przykad kto postrzega ci jako oszusta, nawet jeli jeste uczciwy i robisz same dobre rzeczy, ten kto bdzie si dopatrywa nieczystych motyww we wszystkich twoich zachowaniach. Najgorsze jest to, e czsto po dokonaniu w sobie pozytywnej zmiany pozwalamy, by ludzie w naszym otoczeniu dalej postrzegali nas poprzez swoje przekonania i odczucia, ktre wywoane zostay naszym poprzednim zachowaniem. Wszyscy musimy pamita o tym, e mamy wielkie moliwoci wpywu na tosamo tych, ktrzy s nam bliscy. T wanie si Marva Collins wykorzystuje, kiedy wpywa na swoich uczniw, by uwierzyli, e s panami wasnego prze znaczenia, e s tak samo utalentowani jak kady inny czowiek, ktry kiedykolwiek chodzi po ziemi.
Najbardziej odczuwamy doskonao innych ludzi, kiedy przestaj by obecni.
RALPH WALDO EMERSON
ZAWSZE DZIAAMY ZGODNIE Z NASZYM WASNYM POGLDEM NA TEMAT TEGO, KIM JESTEMY, BEZWZGLDU NA TO, CZY POGLD TEN JEST WACIWY, CZY NIE. Dzieje si tak dlatego, e JEDN Z NAJSILNIEJ SZYCH SI KIERUJCYCH CZOWIEKIEM JEST PO TRZEBA KONSEKWENCJI. Przez cae ycie bylimy spoecznie warunkowani, by czy wielk przyjemno ze spjnoci i konsekwencj, a wielkie cier pienie z niespjnoci i niekonsekwencj. Zastanw si nad tym. Jakie etykiety przyczepiamy ludziom, ktrzy mwi jedno, a ro bi drugie, ktrzy twierdz, e s tacy to a tacy, i nastpnie zacho wuj si zupenie inaczej? Nazywamy ich hipokrytami, uwaamy, e s nieuczciwi, e nie mona na nich polega, nie mona im ufa, uznajemy ich za ludzi paskich i pytkich. Czy chciaby, by etykiety te przylgny do ciebie? Czy chciaby choby po myle o sobie w ten sposb? Odpowied jest oczywista: gone NIE! Skutkiem tego jest fakt, e ilekro zajmujemy publicznie stanowisko w jakiej sprawie - ujawniamy nasze przekonania, mwimy, kim jestemy albo o co nam chodzi - znajdujemy si pod dziaaniem wielkiej presji, by pozostawa w zgodzie z tymi stwierdzeniami, bez wzgldu na moliwe przysze koszty tej niezomnoci. I odwrotnie. Nagrody za konsekwentne dotrzymywanie kroku wasnej tosamoci s olbrzymie. Jak nazywamy ludzi, ktrzy s konsekwentni i spjni? Uywamy w stosunku do nich sw takich, jak lojalny, godny zaufania, stay, inteligentny, racjonalny i tak dalej. Czy nie chciaby, aby ludzie cigle uywali takich wanie sw dla opisania ciebie? Jak poczuby si, mylc o sobie w taki sposb? I znw odpowied jest oczywista: wikszo z nas bardzo by tego pragna. Dlatego potrzeba zachowania spjnoci i konsekwencji jest nie rozerwalnie zwizana z twoj umiejtnoci unikania cierpienia i zyskiwania przyjemnoci.
548
549
Gupia konsekwencja jest chochlikiem maych umysw.

RALPH WALDO EMERSON
moci byoby dla niego bardziej bolesne ni niewtpliwie destrukcyjne skutki, ktre wywouje w sobie samym, przyjmujc narkotyki. Dlaczego? Poniewa WSZYSCY KIERUJEMY SI PO TRZEB POCZUCIA PEWNOCI. WIKSZO LUDZI NAJBARDZIEJ BOI SI NIEZNANEGO. NIEPEWNO OZNACZA MOLIWO WIELKIEGO CIERPIENIA, std te wolimy radzi sobie z cierpieniem, ktre ju znamy, ni siga po cokolwiek, co moe przynie wiksze nawet cierpienie. Dlatego wanie, yjc w wiecie cigych zmian - w ktrym cigle otaczaj nas nowe informacje, zalewani jestemy wci nowymi kontaktami, zmianami w pracy i okolicznociach zewntrznych - wszyscy niezmiennie liczymy na stao jednej tylko rzeczy: wasnej tosamoci. Jeli bowiem zaczniemy kwestionowa to, kim jestemy, zniknie moliwo zrozumienia wiata i podstawy, na ktrych budowalimy swoje dotychczasowe ycie. Jak moesz zdecydowa, co zrobi, jeli nie wiesz, kim jes te? Jak moesz sformuowa wartoci, przyj przekonania i us tali reguy? Jak moesz oceni, czy co jest dobre, ze czy obo jtne? Najwikszym problemem czowieka, ktry postrzega swoj tosamo jako narkomana, jest odpowied na pytanie: Czym mam zastpi swoj obecn tosamo? W co mam si zmieni? W czowieka leczcego si z narkomanii? To nie zmieni tosa moci. Po prostu okreli stan, w ktrym si obecnie znajduje. Na nic nie przyda si te sformuowanie wolny od narkotykw", poniewa wikszo postrzega to jako stan tymczasowy, a poza tym uywaby wtedy narkotykw jako jednego z elementw opi sania samego siebie. Zachowanie narkomana zmienia si tylko wtedy, kiedy wyrobi w sobie przekonanie, e jest czysty, e jest teraz chrzecijaninem", muzumaninem", judaist", buddyst" albo e zmieni si w przywdc" - lub cokolwiek innego, co nie jest narkomanem". KIEDY ROZWINIEMY NOWE PRZEKONANIA NA TE MAT TEGO, KIM JESTEMY, NASZE ZACHOWANIE ZMIE NI SI TAK, BY WSPIERA NASZ NOW TOSAMO. Dokadnie tak samo wyglda sytuacja kogo, kto cierpi na nadwag i kogo tosamo brzmi: Jestem gruby." Czowiek taki
Efekt Pigmaliona dziaa rwnie w drug stron. Jeli czujesz pewno, e nie potrafisz si uczy, pewno ta zmienia si w samospeniajc si przepowiedni. Przekonanie takie to zu penie co innego ni wniosek, e twoja obecna strategia uczenia si jest nieskuteczna. Zmiana techniki uczenia si przez wikszo z nas postrzegana jest jako zadanie atwe do osignicia, jeli tylko mamy waciwego nauczyciela. Jednak zmiana samych siebie, zmiana istoty naszej osobowoci postrzegana jest jako prawie niemoliwa. Zwyke w takich wypadkach stwierdzenie: Po prostu taki jestem", to zdanie, ktre zabija marzenia. Niesie ze sob wyrok, skazuje nas na niemoliwy do rozwizania stay problem. Osoba, ktra wierzy, e nkaj problem narkotykowy, z pew noci moe si zmieni. Bdzie to trudne, ale w kocu dokona zmiany, i to zmiany trwaej. I odwrotnie, kto, kto uznaje, e JEST narkomanem, zwykle wraca do naogu nawet po tygodniach lub miesicach abstynencji. Dlaczego? Poniewa wierzy on, e taki wanie jest. Nie ma problemw z narkotykami: JEST narkoma nem. Zapewne pamitasz z rozdziau czwartego, e kiedy czowiek rozwinie w sobie przekonanie na jaki temat, zignoruje dowody podwaajce jego przekonanie. Bdzie nawet z tymi dowodami walczy, bronic swego przekonania za kad cen. Podwiadomie czowiek przekonany, e jest narkomanem, nie uwierzy w mo liwo wprowadzenia dugotrwaej zmiany i to podwiadome przekonanie bdzie rzdzio jego zachowaniem. Czsto proces utrzymywania negatywnych zachowa przynosi nam rwnie dodatkowe zyski. W kocu narkoman moe skada win za swoje uzalenienie na czynniki od siebie niezalene - po prostu taki jest" - zamiast stawi czoo rzeczywistoci i przyzna, e zaywanie narkotykw jest wynikiem jego wasnej decyzji. Sytuacja ta pogbi si na skutek potrzeby spjnoci w lu dzkim systemie nerwowym i narkoman bdzie wraca do de strukcyjnego wzorca wci od nowa. Odrzucenie wasnej tosa-
550
551
moe na krtk met przej na diet, ale zawsze wrci do starych nawykw, poniewa poczucie pewnoci na temat tego, kim jest, bdzie tak dugo wpywao na jego zachowania, a stan si zgod ne z jego tosamoci. Wszyscy musimy utrzymywa spjno przekona o wasnej tosamoci, nawet jeli s one destrukcyjne i nas obezwadniaj. Jedyn szans dla czowieka uzalenionego od narkotykw na trwae odrzucenie tego zachowania jest zmiana przekonania o wasnej tosamoci. Jestem narkomanem", musi si zmieni w Jestem okazem zdrowia", albo: Jestem ywym dowodem, e aden problem nie jest niezwyciony", albo Teraz jestem " Bez wzgldu na rodzaj nowej tosamoci, musi ona zapewnia, e czowiek ten nigdy wicej nie signie po narkotyki. W sytuacji, kiedy kto zaproponuje mu kiedy dziak", nie moe zastanawia si nad tym, czy maj wzi, czy te nie. Musi z ca dostpn mu pewnoci odpowiedzie: O nie, to nie ja. Czasy, kiedy taki byem, ju si skoczyy." Czowiek cierpicy na nadwag musi przeksztaci swoj osobowo z grubasa w czowieka zdrowego i witalnego, o piknej sylwetce. Taka zmiana tosamoci pocignie za sob zmian wszystkich zachowa, od diety po aktywno fizyczn, i pozwoli mu na wprowadzenie dugoterminowych zmian fizjologicznych, ktre s spjne z now tosamoci. Zmiana ta moe si wydawa zwyk manipulacj semantyczn, ale w rzeczywistoci jest ona o wiele gbsza, powoduje bowiem cakowit zmian rzeczywis toci psychologicznej. JEDNA ZMIANA W POCZUCIU TOSAMOCI MOE CAKOWICIE ZMIENI TWJ SYSTEM NADRZDNY. Po chwili zastanowienia z pewnoci dojdziesz do wniosku, e narkoman kieruje si zupenie innym systemem oceny ni kto, kto uznaje si za przywdc, kochanka, atlet lub dobroczyc. Inne s stany, ktrych cigle dowiadcza, zadaje sobie inne pytania, inne wartoci kieruj jego dziaaniami i zupenie inaczej ksztatuje on swoje przekonania poprzez inn organizacj odniesie. Cho prawd jest, e nie wszystkie zmiany poczucia tosamoci s rwnie gbokie, to jednak niektre z nich sigaj tak daleko, e konsekwencj jest cakowite zastpienie jednego Systemu Nadrzdnego innym.
JAK KSZTATUJE SI TWOJA TOSAMO

Jak to si stao, e podczas wojny koreaskiej wicej Amerykanw donosio na swoich wspwiniw ni podczas ktrejkolwiek innej wojny we wspczesnej historii? Komunici chiscy, w od rnieniu od swoich pnocnokoreaskich sojusznikw, rozumieli SI WYNIKAJC Z POCZUCIA TOSAMOCI I DOCE NIALI FAKT, E JEGO ZMIANA MOE W JEDNEJ CHWILI ZMIENI NIE TYLKO PRZEKONANIA I WARTOCI WI NIW, ALE RWNIE ICH DZIAANIA. Wanie dlatego zamiast stosowa brutaln si, podstpnie wykorzystywali swoj wasn strategi wojny psychologicznej, obliczonej nie tylko na zwyke zdobywanie informacji, ale przede wszystkim na prze konanie walczcych Amerykanw do filozofii politycznej prze ciwnika. Chiscy komunici wiedzieli, e jeli uda im si za szczepi w Amerykanach nowe przekonania i wartoci, zaczn oni postrzega rol wasnego kraju w wojnie zupenie inaczej, stan si pewni, e ich kraj dziaa destrukcyjnie, i zaczn pomaga Chiczykom na wszystkie moliwe sposoby. Dziki temu komu nici odnieli sukces. Zrozumienie tego, co zrobili, moe pomc ci poj, w jaki sposb stworzye swoj obecn tosamo i w ja ki sposb moesz j zmieni w jednej chwili, a wic w konsek wencji w jednej chwili zmieni rwnie cae swoje ycie. Zadanie stojce przed chiskimi komunistami byo rzeczywicie potne. Jak zmieni czyj tosamo bez uciekania si ani do groby mierci, ani obietnicy wolnoci? Zwaszcza jeli wie si doskonale, e kady amerykaski onierz przeszed szkolenie podawania tylko swojego nazwiska, stopnia i numeru identyfikacyjnego? Ich plan by prosty: zacz od rzeczy drobnych i opierajc si na nich, budowa dalej. Chiczycy wiedzieli, E ROZPOZNAJEMY KADEGO PO JEGO DZIAANIACH. Na przykad skd wiesz, kim naprawd jest twj przyjaciel? Czy wiedza ta nie opiera si na tym, w jaki sposb traktuje on innych ludzi, jak si zachowuje? Jednak prawdziwy sekret Chiczykw polega na tym, i zro zumieli oni, e to, kim jestemy - nasz wasn tosamo - iden tyfikujemy w ten sam sposb, oceniajc wasne dziaania. ABY OCENI, KIM JESTEMY, PATRZYMY NA WASNE DZIA ANIA. Chiczycy wiedzieli wic, e aby osign swj ostatecz-
552
553
ny cel i zmieni przekonanie winia na temat wasnej tosamoci, musieli nakoni go do robienia rzeczy, ktre robiby kolaborant. I znw nie jest to proste zadanie. Ale orientowali si, e mo g zmczy winia rozmow trwajc od dwunastu do dwu dziestu godzin i wtedy poprosi go o drobne ustpstwo, skoni do powiedzenia zdania typu: Stany Zjednoczone nie s dosko nae", albo: Prawd jest, e w komunistycznym kraju bezrobocie nie wystpuje." Po stworzeniu takiego zaplecza Chiczycy po prostu posuwali si dalej bardzo drobnymi krokami. Rozumieli ludzk potrzeb spjnoci. Kiedy poczynimy stwierdzenie, w ktre wierzymy, musimy zrobi wszystko, by je wesprze. Prosili wic winia, by napisa kilka przyczyn, dla ktrych Ameryka nie jest doskonaa. Skrajnie wyczerpany wizie sysza nastpnie pytanie: Jakie inne korzyci spoeczne wynikaj z komunizmu?" I tak po krtkim czasie przed winiem znaj dowa si napisany jego wasn rk dokument, w ktrym nie tylko atakowa swoj ojczyzn, ale rwnie wychwala komunizm. Musia wtedy jako sam przed sob usprawiedliwi fakt, e co takiego napisa. Nie by bity, nie oferowano mu jakichkolwiek specjalnych nagrd. Jak wic mg wyjani swoj ch" do zrobienia tego, co zrobi? Pniej proszono go, by przeczyta t list podczas dyskusji ze wspwiniami, albo napisa oparty na niej esej. Nastpnie Chiczycy czytali jego esej w radio, podajc pene imi i nazwisko autora, i wizie nagle znajdowa si w sytuacji ujawnionego publicznie kolaboranta. Kiedy wspwiniowie pytali go, dlaczego to zrobi, nie mg broni si stwierdzeniem, e by torturowany. Musia usprawiedliwi swoje dziaanie przed samym sob i przed innymi, aby utrzyma wasne poczucie spjnoci. W tej wanie chwili stwierdza gono, e napisa to, poniewa jest to prawda! I wanie wtedy zmieniaa si jego tosamo. Zaczyna postrzega siebie samego jako zwolennika komunistw i wszyscy w jego otoczeniu w ten sam sposb go okrelali. Wzmacniali jego now tosamo, traktujc go dokadnie tak samo, jak traktowali chiskich stranikw. Nowa tosamo szybko skaniaa winia do otwartego wyrzeczenia si wasnego kraju, co pozwalao mu utrzyma spjno z wasnymi stwierdzeniami i now etykiet. Czsto te zaczyna jeszcze cilej wsppracowa z Chiczykami. Kiedy
bowiem raz co napisa, nie mg potem udawa przed samym sob, e tego nie zrobi. Jego sowa byy widoczne czarno na biaym. Kady mg rozpozna jego charakter pisma. To wanie skaniao go, aby uczyni swoje przekonania oraz wyobraenie o samym sobie zgodnymi z tym, co niewtpliwie zrobi".* Zanim ostro ocenisz winiw wsppracujcych z Chiczy kami, powiniene dokadnie przyjrze si samemu sobie. Czy wasn tosamo wybrae wiadomie, czy te moe jest ona wynikiem tego, co powiedzieli ci inni ludzie, wynikiem wanych wydarze w twoim yciu oraz innych czynnikw, ktre pojawiy si bez wiadomego przyzwolenia z twojej strony? Jakie wiadome dziaania i zachowania podje w przeszoci, aby pomc sobie w sformowaniu podstaw wasnej tosamoci? Czy zgodziby si na bolesny zabieg pobrania szpiku kost nego, aby pomc nieznajomemu? Odpowied wikszoci ludzi brzmiaaby: Absolutnie nie!" A przecie badania przeprowadzone w 1970 roku dowiody, e jeli doprowadzimy kogo do przeko nania, i zaley od tego spjno jego tosamoci, przewanie godzi si na taki zabieg bez wahania. Badania te pokazay, e kiedy badanych proszono najpierw o poczynienie drobniejszych zobowiza, po ktrych nastpoway ich dwa rwnie drobne dziaania w tym samym kierunku, zaczy nali oni odczuwa, e odmowa wydaje si wiadczy o ich braku charakteru". Wielu udoskonalio wtedy now tosamo i zaczo postrzega samych siebie jako potencjalnych dawcw", jako ludzi, ktrzy bezwarunkowo powicaj si pomaganiu innym, nawet jeli wymaga to od nich cierpienia. Kiedy ju ta zmiana w nich nastpia, ludzie ci na prob o poddanie si zabiegowi pobrania szpiku kostnego reagowali pozytywnie, kierowani si nowej tosamoci. Musieli zachowa spjno wewntrzn, bez wzgldu na koszty finansowe, wymagany do tego czas i zwizane z tym cierpienie. ICH POGLD NA SIEBIE SAMYCH JAKO DAWCW STAWA SI ODZWIERCIEDLENIEM TEGO, KIM BYLI. NIE MA SILNIEJSZEJ DWIGNI ZMIENIAJCEJ LUDZKIE ZACHOWANIE NI POCZUCIE WASNEJ TO SAMOCI.
* Robert Caldini, Influence, op. cit.
554
555
Mg by teraz spyta: CZY MOJA TOSAMO OGRA NICZANA JEST PRZEZ MOJE DOWIADCZENIA?" ODPO WIED BRZMI: NIE. TWOJA TOSAMO OGRANICZA NA JEST TWOJ INTERPRETACJ WASNYCH DO WIADCZE. TWOJA TOSAMO TO NIC INNEGO, JAK DECYZJE, KTRE PODJE USTALAJC, KIM JESTE, JAKIE CZYNNIKI TWORZ Z CIEBIE JEDN CAO. STAJESZ SI TAKI JAK ETYKIETY, KTRE SAM SOBIE PRZYKLEIE. SPOSB, W JAKI DEFINIUJESZ SWOJ TOSAMO, DEFINIUJE TWOJE YCIE.
SKRAJNE CIERPIENIE: POSIEW KRYZYSU TOSAMOCI

Ludzie, ktrzy nie dziaaj zgodnie z wasnymi przekonaniami o tym, kim s, szykuj grunt pod tak zwany kryzys tosamoci. Kiedy kryzys nadchodzi, nagle trac orientacj i zaczynaj kwes tionowa swoje dotychczasowe zachowania. Ich cay wiat prze krca si do gry nogami i dowiadczaj wielkiego strachu przed cierpieniem. To wanie przytrafia si wielu ludziom, ktrzy przeywaj, kryzys koo pidziesitki". Czsto postrzegaj samych siebie jako ludzi modych, majcych znaczny wpyw na otoczenie. Pewien bodziec zewntrzny - osignicie okrelonego wieku, uwagi przyjaci, siwiejce wosy - wywouje w nich strach przed nadchodzcymi latami ycia i now, mniej podan tosamoci, ktrej oczekuj wraz z upywem tych lat. Podejmuj wic desperackie prby utrzymania wasnej tosamoci i zachowuj si tak, jakby wci byli modzi: kupuj szybkie samochody, zmieniaj fryzur, rozwodz si ze wspmaonkiem albo zmieniaj prac. Gdyby ludzie ci dobrze zdawali sobie spraw z natury wasnej tosamoci, czy w ogle przechodziliby ten kryzys? Przypusz czam, e nie. Osobowo w znacznym stopniu oparta na tym, jak wygldasz albo ile masz lat, musi przynie ci cierpienie, poniewa czynniki te si zmieniaj. Jeli jednak kierujemy si szerszym wyobraeniem na temat wasnej istoty, nasza tosamo nigdy nie jest zagroona.
Nawet firma moe ulec kryzysowi tosamoci. Kilka lat temu gigant przemysu poligraficznego, Xerox Corporation, przeszed interesujc zmian wasnego image. Kiedy pojawi si przemys komputerw osobistych, niosc ze sob fal przyszoci", Xerox chcia wykorzysta t wielk technologiczn potg i wej na nowy, jake fascynujcy rynek. Zaprzgli do pracy nad tym wasny personel badawczy i inynieryjny i po wydaniu mniej wicej dwch miliardw dolarw na badania udao im si wprowadzi kilka nowoci, w tym prototyp urzdzenia, ktre dzisiaj nazywamy mysz. Dlaczego wic Xerox nie jest obecnie jednym z liderw prze mysu komputerowego, dlaczego nie idzie rami w rami z takimi firmami, jak Apple czy IBM? Ot pocztkowa tosamo firmy nie pozwolia jej zmierza w tym kierunku. Nawet jej symbol, graficzna tosamo" - kopiujcy dokumenty mnich - zmniej sza potencjaln moliwo identyfikowania firmy Xerox z awan gard przemysu komputerowego. Mnich bardzo dobrze symbo lizowa doskona wierno kopii, ale niemal w ogle nie mg si kojarzy z zaawansowan technologi, w ktrej jednym z najwa niejszych kryteriw bya szybko dziaania. Przekonania konsu mentw, ktrzy zaklasyfikowali Xerox jako czoowego wiatowego producenta kopiarek, nie pozwalay na zbytni wiar w wysiki korporacji na rynku komputerowym. Pocz te dwa fakty, a za czniesz rozumie, skd wziy si problemy Xerox Corporation. Specjalici w dziedzinie marketingu oraz plastycy zajmujcy si symbolami graficznymi zgodnie potwierdz, e wyobraenie o firmie jest olbrzymim filtrem, przez ktry przechodz decyzje kierujce konsumentami: ludzie musz wiedzie, kim jeste, co oznacza twj znak, i kiedy inwestuj due pienidze, chc zwykle kupowa produkty firmy, ktra jest wzorem w swojej dziedzinie. Kiedy Xerox boryka si z problemem uzupenienia wasnej tosamoci, inne firmy szy szybko do przodu i cakowicie opa noway rynek. W tym momencie korporacja Xerox zdecydowaa, e zamiast prbowa zmieni wasn tosamo, wykorzystaj. Skomputeryzowaa wic swoje fotokopiarki i skoncentrowaa wszystkie rodki, przeznaczone na badania i rozwj, na ulepszenie tego, co w powszechnej opinii robia ju najlepiej. Dzi firma Xerox znajduje si w trakcie kolejnego procesu transformacji. Prbuje stworzy nowy image - reklamy pokazujce
556
557
szybko kroczc wyobrani ploterw, sprzt i oprogramowanie oraz systemy komunikacyjne, uzupeniane sloganem: Xerox firma dokumentw." Aby rozszerzy swoje rynki, Xerox musi kulturowo uwarunkowa t rozszerzon tosamo, co te i czyni przy kadej moliwej okazji.
Napisane w jzyku chiskim sowo kryzys" zoone jest z dwch symboli: jeden oznacza niebezpieczestwo, a drugi nowe moliwoci
JOHN F. KENNEDY
Nie potrzeba kryzysu, aby wikszo z nas zrozumiaa, e musi zmieni swoje zachowanie, ale perspektywa zmian tosamoci niemal kademu z nas wydaje si przeraajca. Zamanie starych przekona na temat tego, kim jestemy, kojarzy nam si z olbrzymim cierpieniem i niektrzy ludzie dla utrzymania tych starych przekona posuwaj si nawet tak daleko, e popeniaj samobjstwo. Dramatyczn ilustracj tego stwierdzenia jest wielkie dzieo Wiktora Hugo Ndznicy. Po zwolnieniu z galer bohater powieci Jean Valjean czuje si osamotniony i sfrustrowany. Cho podczas wszystkich lat spdzonych pod stra francuskiej policji nigdy nie uzna si za kryminalist (ukrad tylko bochenek chleba, aby nakarmi godujc rodzin, i za to skazany zosta na wiele lat cikich robt), po wyjciu na wolno przekonuje si, e nie moe dosta uczciwej pracy. Wszyscy nim gardz i odrzucaj go jako byego skazanego. W kocu, kierowany bezradnoci, zaczyna akceptowa to samo, ktr narzuca mu przylepiona przez spoeczestwo etykietka. Teraz ju JEST kryminalist i zaczyna dziaa jak kry minalista. Tu po tym, jak przygarnia go dobry duchowny, aby na karmi i da dach nad gow, spenia nakaz swojej nowej tosa moci i kradnie srebrn zastaw ksidza. Kiedy policja zatrzymuje Valjeana podczas rutynowej kontroli, odkrywa nie tylko fakt, e jest on kryminalist, ale te znajduje u niego najcenniejsz was no ksidza: srebra. Przestpstwo to podlega karze doywotnich robt.
Policja doprowadza Valjeana przed ksidza, ktry po usy szeniu faktw utrzymuje, e srebra s podarunkiem, i mwi Valjeanowi, e zapomnia zabra jeszcze dwch srebrnych wiecz nikw. Ku cakowitemu zaskoczeniu Valjeana po odejciu policji duchowny czyni ze swojego hojnego kamstwa rzeczy wisto i od sya go ze srebrn zastaw, by w oparciu o ni zbudowa sobie no we ycie. Valjean musi sobie jako poradzi z dziaaniami ksidza. Dla czego w niego uwierzy? Dlaczego nie odesa go do wizienia, skutego w kajdany? Ksidz powiedzia mu te, e jest jego bratem, e nie naley ju wicej do za, e jest uczciwym czowiekiem i dziec kiem boym. Ten potny wzorzec zama tosamo Valjeana. Wtedy zmienio si cae jego zachowanie. Sta si czowiekiem znaczcym, zacz pomaga innym. Jednak pewien policjant, nazwiskiem Javert, uczyni schwy tanie Valjeana i pozbawienie go wolnoci celem swojego ycia. Wiedzia", e Valjean jest zy, i definiowa sam siebie jako czowieka, ktry wtrca wszystko zo do wizienia. Kiedy Javert w kocu go dopad, Valjean mia wspania okazj, by raz na zawsze pozby si swej nemesis, jednak wspaniaomylnie darowa swojemu oprawcy ycie. Po latach intensywnej pogoni Javert w kocu zrozumia, e Valjean to dobry czowiek, moe nawet lepszy ni on sam. Nie po trafi poradzi sobie z myl, e by moe wanie on, a nie Valjean, jest zy i okrutny. W wyniku tych myli rzuci si w odmty Sekwany.
Najbardziej drczyo go to, ze straci pewno siebie. Czu, e nie ma gruntu pod nogami.. Myla o sobie z przeraeniem. Czowiek wyrzucony, nie znajcy swej drogi i przepeniony wstrtem!
WIKTOR HUGO, NDZNICY"
558
559
KIM WIC JESTE?

Co to wszystko naprawd oznacza? Moe si to wydawa bardzo ezoteryczne, dopki nie zaczniemy si sami definiowa. PO WI WIC CHWIL NA TO, BY DOWIEDZIE SI, KIM JESTE. KIM JESTE? Jest tak wiele sposobw, jakimi si sami definiujemy. Moemy opisywa si zgodnie z naszymi emocjami (Jestem zakochany. Jestem spokojny. Jestem zdenerwowany) lub uywajc swojego zawodu (Jestem prawnikiem. Jestem lekarzem. Jestem duchownym), tytuu (Jestem dyrektorem. Jestem wice prezesem), dochodw (Jestem milionerem), rl (Jestem matk. Jestem najmodsza z piciu sistr), zachowa (Jestem hazardzist), wasnoci (Jestem wacicielem Beemera"), metafor (Jestem krlem wzgrz. Jestem pionkiem), oceny innych (Jestem bezwar tociowy. Jestem wyjtkowy), przekona duchowych (Jestem judaist), wygldu (Jestem pikny. Jestem brzydki. Jestem stary), osigni (Jestem krlow piknoci szkoy w Home Valley z 1960 roku) albo niepowodze (Jestem zrujnowany). Moemy nawet definiowa si, podajc, czym nie jestemy (Nie jestem nieodpowiedzialny). Tosamo naszych przyjaci i rwienikw rwnie wywiera na nas wpyw. Przyjrzyj si dobrze swoim przyjacioom. Twoje przekonanie, kim oni s, jest czsto odzwierciedleniem twojego przekonania na temat tego, kim jeste ty. Jeli twoi przyjaciele s troskliwi i dobrzy, najprawdopodobniej postrzegasz sam siebie w taki wanie sposb. Bardzo silnym czynnikiem s rwnie ramy czasowe, ktrych uywasz, by si zdefiniowa. Czy aby zdefiniowa, kim naprawd jeste, patrzysz w przeszo, w przyszo czy moe przygldasz si teraniejszoci? Wiele lat temu ani moja przeszo, ani te raniejszo nie byy specjalnie ekscytujce, wiadomie wic kusiem swoj tosamo wizj tego, kim wiedziaem, e si stan. Nie musiaem czeka. Zaczem y w taki sposb o wiele wczeniej. Jest bardzo wane, by odpowiadajc na to pytanie, znajdowa si we waciwym nastroju. Musisz czu si odprony i bez pieczny oraz kierowa si ciekawoci. Jeli tylko pobienie za poznajesz si z t ksik, jeli tylko przerzucasz kartki albo zbyt
wiele rzeczy odwraca od niej twoj uwag, nie uzyskasz waciwej odpowiedzi. We kilka gbokich oddechw, sprbuj si odpry. Pozwl, by twj umys wprawi si w stan ciekawoci - nie strachu, nie przejcia, nie poszukiwania doskonaoci albo w ogle poszu kiwania czegokolwiek. Po prostu spytaj si: Kim jestem?", zapisz odpowied i pytaj ponownie. Za kadym razem, kiedy bdziesz sobie zadawa to pytanie, zapisuj wszystko, co przyjdzie ci do gowy, i staraj si siga coraz gbiej. Pytaj tak dugo, jak dugo nie osigniesz opisu samego siebie, ktry bdziesz mg uzna za waciwy z caym przekonaniem. Jak si definiujesz? Na czym polega istota ciebie? Jakich metafor uywasz, by si opisa? Jak rol odgrywasz? Czsto si zdarza, e jeli nie wytworzymy w sobie tego stanu bezpieczestwa i ciekawoci, obawy i wahania podsuwaj nam niewystarczajce lub niedokadne odpowiedzi. Jeli staniesz przed kim i nie wprowadziwszy go w odpowiedni stan, zadasz nagle pytanie: Kim jeste?", spotkasz si zjedna z dwch reakcji: 1. PUSTY WZROK. Ten typ pytania wywouje czsto u ludzi wielkie zmieszanie i zaskoczenie, poniewa nigdy nie poproszono ich, by powanie zastanowili si nad odpowiedzi na nie. 2. ODPOWIED POWIERZCHOWNA. To technika unikania stosowana zawsze na pocztku. Reakcj t moemy zdefiniowa jako zapieranie si, poniewa rozmwca bdzie po prostu obstawa przy swoim: Jestem tym, kim jestem, i to wszystko." Przekonaem si, e czsto nie mona od razu uzyska odpowiedzi na tego ty pu osobiste pytania, zwaszcza nacechowane emocjonalnie. Ludzie nie chc na nie odpowiada dopty, dopki nie odpowiedz sobie sami na dwa pytania. Najpierw zastanawiaj si: Czy w ogle potrafi odpowie dzie na to pytanie?" Jeli rozmwca nie ma pewnoci, kim na prawd jest, odpowie: Nie wiem", albo udzieli nam pierwszej lep szej powierzchownej odpowiedzi, jaka przyjdzie mu do gowy. Czasem ludzie boj si zadawa sobie to pytanie ze strachu przed brakiem jasnoci i zdecydowania w tej podstawowej dla ich ycia kwestii. Drugie pytanie, ktre sobie zadaj, brzmi: Co z tego bd mia? Jakie korzyci osobiste odnios, jeli odpowiem na to pytanie?"
560
561
Pozwl, e dam ci odpowied na obydwa te pytania. Po pierw sze, z pewnoci wiesz, kim jeste. Tak, potrafisz odpowiedzie sobie na to pytanie, jeli przez chwil si zastanowisz, wanie teraz. Musisz jednak sobie zaufa i zapisywa wszystkie odpo wiedzi, ktre przyjd ci do gowy, bez wzgldu na ich tre. Po drugie, niewtpliw korzyci, pync ze znajomoci odpowiedzi na to pytanie, jest moliwo natychmiastowego ksztatowania wszystkich wasnych zachowa. Jeli teraz powicisz do czasu, by wprowadzi si w od powiedni stan, bdziesz mg udzieli sobie PRZEMYLANEJ ODPOWIEDZI na to pytanie. Mam nadziej, e takiej wanie odpowiedzi szukasz.
innych ludzi. Oto kilka wicze, ktre, mam nadziej, wykonasz z przyjemnoci. 1. GDYBY MIA ZNALE SWOJE NAZWISKO W ENCYKLOPEDII, JAK BRZMIAOBY TO HASO? Czy do opisania ciebie wystarczyyby mniej wicej trzy sowa, czy moe pojawiby si esej zajmujcy kilka kolejnych stron, moe nawet wymagajcy caego tomu? Ju teraz zapisz definicj samego siebie, ktr znalazby, gdyby mia sprawdzi swoje nazwisko w encyklopedii.
MOJA DEFINICJA SOWNIKOWA
Myl, wic jestem.

REN DESCARTES
Powi wic teraz chwil, by odpowiedzie na pytanie, nad kt rym filozofowie zastanawiali si przez cae wieki, od Sokratesa po Sartre'a. Wprowad si w ten stan, stan ciekawoci. Zaczerpnij kilka gbokich oddechw i zapytaj: Kim jestem?"
JESTEM....
Odczekaj chwil pozwalajc, by dotychczasowe odpowiedzi do ciebie cakowicie dotary. Kiedy bdziesz gotw, przejd do ko lejnego wiczenia. 2. GDYBY MIA STWORZY DOWD TOSAMOCI, KTRY POTWIERDZABY, KIM NAPRAWD JESTE, CO ZNALAZOBY SI W TYM DOKUMENCIE? CZEGO BY W NIM NIE UMIECI? Czy zamieciby wasne zdjcie? Czy posuyby si danymi opisujcymi twj stan zdrowia? Twj wygld? Osignicia? Emo cje? Przekonania? Relacje? Aspiracje? Motto? Zdolnoci i umie jtnoci? Powi chwil na zastanowienie si, co umieciby w dowodzie tosamoci, a czego by tam nie zapisa, gdyby doku ment ten mia pokazywa innym, kim naprawd jeste.
Aby pomc sobie w odpowiedzi na to pytanie, pamitaj, e twoja tosamo to po prostu wszystko to, co odrnia ci od
562
563
MJ DOWD TOSAMOCI
Przyjrzyj si teraz wszystkiemu, co zanotowae, opisujc wasn tosamo - histori twojego ycia w piguce. Jakie od czucia budzi to w tobie? Mam nadziej, e w tej chwili naprawd doceniasz to, kim jeste, e uznanie tego budzi w tobie gbokie emocje. Jeli zauwaasz, e twoja tosamo sprawia ci bl, po woduje cierpienie, to WIEDZ, ZE TO, CO NAZYWASZ TO SAMOCI, STANOWI PO PROSTU SKUTEK TWOJEJ DE CYZJI, Z CZYM CHCESZ SI IDENTYFIKOWA, a to wszys tko moesz zmieni w jednej chwili. Masz w sobie na to do siy ju teraz. Obserwujc sposb powstawania i rozwijania si to samoci, bdziesz mia moliwo rozszerzy wasn tosamo, a wic i cae swoje ycie.
EWOLUCJA TOSAMOCI
Do grona swoich przyjaci zaliczam Debr. Jest powszechnie znana ze swojej witalnoci i umiowania przygd. Ostatnio opo wiedziaa mi histori transformacji wasnej tosamoci. Oto ona: W wieku dorastania zawsze bya sabeuszem. Wszystkiego si baa. Nie podejmowaa adnych wysikw fizycznych, nie robia niczego, co potencjalnie mogoby j zrani". Po zaliczeniu kilku moich kursw oraz zdobyciu kilku nowych dowiadcze (nurko-
wanie, skoki przez ogie, spadochroniarstwo) zacza rozumie, e moe zrobi wszystko, jeli si do tego zmusi. Jednak odniesienia te nie komponoway si jeszcze w prze konanie mwice jej, kim jest. Widziaa siebie wtedy jako sa beusza, ktry potrafi skaka ze spadochronem". Transformacja nie bya jeszcze kompletna, ale proces ten ju si zacz bez jej wiadomej wiedzy. Mwia mi, e inni ludzie zazdrocili jej takich wyczynw. Wiele razy syszaa sowa: auj, e nie potrafi zdoby si na co takiego. Jeste bardzo odwana." Komentarze te cakowicie j zaskakiway, ale wyobraenie, jakie mieli o niej inni, zmusio j wreszcie do zakwestionowania wasnej opinii o so bie samej. W kocu zacza czy cierpienie z myl, e jest tchrz liwym sabeuszem. Zacza rozumie, e takie postrzeganie siebie ograniczaj. POSTANOWIA WIC, E NIE CHCE JU TAKA BY JAK PRZEDTEM. Co wicej, przez cay ten czas jej umys walczy z niespjnoci, rozbienoci midzy tym, jak postrzegali j znajomi, a tym, jak sama postrzegaa wasn tosamo. Kiedy wic nadarzya jej si kolejna okazja skoku ze spadochronem, chwycia si jej bardzo mocno z postanowieniem, e to dla niej szansa przejcia od moliwoci do rzeczywistoci, od mog taka by" do taka wanie jestem". Przyszed czas, aby zmieni umiowanie przygd z opinii w przekonanie. Kiedy samolot wspi si na wysoko dwunastu i p tysica stp, Debra obserwowaa, jak mniej dowiadczeni od niej kandy daci na spadochroniarzy walczyli z wasnym strachem i zmuszali si, by wyglda na ludzi, ktrzy wspaniale si bawi. Pomylaa wtedy: Taka wanie kiedy byam. ALE NIE JESTEM PRZE CIE JU KIM TAKIM. Dzisiaj bd si wspaniale bawi." Wykorzystaa obawy innych ludzi jako kontrast, przeciwiestwo osoby, ktr postanowia si sta. Przypomniaa sobie: Wanie w taki sposb reagowaam przedtem" - i ze zdziwieniem za uwaya, e dokonaa si w niej wielka zmiana. Nie bya ju sa beuszem. Staa si siln kobiet, ktra za chwil miaa rzuci si w wir przygody swego ycia. Miaa wyskoczy z samolotu jako pierwsza. Podczas caego skoku nie posiadaa si ze szczcia i radoci. Bya oczarowana. Nigdy wczeniej nie odczuwaa tak wielkiej energii i tak wielkiego
564
565
podniecenia. Jednym z elementw, ktry prawdopodobnie pomg jej bez wahania przekroczy barier nowej tosamoci, bya ch suenia przykadem pozostaym uczestnikom lotu. Poczua, e musi to robi jako lider grupy. Powiedziaa mi pniej: To bardzo podobne do tego, co ty robisz. Gdyby prowadzi zajcia majce pomc uczestnikom pokona strach w skakaniu przez ogie, a nastpnie sam odmwi wykonania tego wiczenia, cae zajcia byyby na nic. Musisz robi to, o czym mwisz."
nany, i jednym z powodw jest fakt, e zwyczaj przebierania si pozwala nam przesta na chwil by sob, sta si swoim alter ego. Przyjmujc nasz now tosamo, moemy robi rzeczy, ktrych inaczej nigdy bymy nie robili. Moemy robi to, na CQ od dawna mielimy ch, jednak nie wydawao nam si spjne z nasz tosamoci. Tymczasem naprawd moemy robi to, co chcemy, przez cay rok. Moemy cakowicie zmieni wasn definicj nas samych albo po prostu pozwoli, by nasza prawdziwa tosamo ujrzaa wiato dzienne. Podobnie jak ugrzeczniony Clark Kent odrzuca swoje okulary i noszony na co dzie garnitur, by zmieni si w przemonego Supermana, moemy odkry nasz potn to samo, ktra jest czym wicej ni tylko nasze zachowania, na sza przeszo albo etykiety, ktre sami sobie dotychczas przy znawalimy.
PONOWNE ODKRYCIE SAMEGO SIEBIE

Transformacja Debry zakoczya si. Zyskaa nowe odniesie nia, ktre zaczy eliminowa jej dawn tosamo. Podja de cyzj identyfikowania si z wikszymi moliwociami i kiedy nadesza waciwa chwila, porwnaa swoj now tosamo z tym, czym nie chciaa ju by. Byo to ostatnie uycie dwi gni, ktrego potrzebowaa, aby spowodowa przemian. Zmiana, ktr przesza, bya prosta, lecz jake potna. Jej nowa tosamo wpywa teraz na jej dzieci, firm i wszystko, z czym jest zwizana. Dzi jest prawdziwie odwanym liderem. Zawsze moesz podj decyzj przedefiniowania samego siebie. Pomyl tylko o cudownej wyobrani, ktra przepenia dusz dziecka. Jednego dnia jest ono Zorrem, zamaskowanym mcicielem. Nas tpnego dnia zmienia si w Herkulesa, staje si bohaterem Olimpu. Jeszcze kiedy indziej przeistacza si we wasnego yciowego bohatera, na przykad w swojego dziadka. Zmiany tosamoci mog by wydarzeniami sprawiajcymi nam w yciu najwiksz rado, mog czyni cuda, mog nas wyzwala. Dlaczego doroli przez cay rok wyczekuj na wito Halloween albo parad ostatkowa w Nowym Orleanie? Jestem przekoPozbd si granic! Jeli twoja tosamo nie spenia wszystkich twoich ycze, zmu j do tego! Zacznij od postawienia czterech krokw, ktre poprowadz ci do ponownego odkrycia samego siebie. 1. SPORZD OD RAZU LIST WSZYSTKICH ELE MENTW TOSAMOCI, KTRE CHCESZ POSIADA. Sporzdzajc t list, sigaj po si, ktr masz w sobie; pamitaj, e aby si zmieni, musisz jedynie podj tak decyzj. Kim s ludzie, ktrzy posiadaj ju cechy, ktre ty chcesz posi? Czy mog suy ci za przykad? Wyobra sobie siebie samego dziaajcego pod wpywem tej nowej tosamoci. Jak bdziesz oddycha? Jak bdziesz si porusza? Jak bdziesz mwi? Jak bdziesz myla? Jak bdziesz si czu?
566
567
3. OPRACUJ TERAZ PLAN DZIAANIA, KTRY POZ WOLI CI PRZEKONA SI, E NAPRAWD YJESZ W ZGODZIE ZE SWOJ NOW TOSAMOCI. Zastana wiajc si nad tym planem, zwr specjaln uwag na przyjaci, z ktrymi chcesz spdza swj czas. Czy wzmocni tosamo, ktr chcesz w sobie stworzy, czy moe bd j niszczy?
2. JELI NAPRAWD CHCESZ ROZSZERZY LUB ZMIENI SWOJ TOSAMO, A WIC W KONSEK WENCJI I SWOJE YCIE, WIADOMIE ZDECYDUJ, KIM CHCESZ BY. Sta si znw dzieckiem, wykorzystaj rado i podniecenie, i co do szczegu opisz, kim staniesz si ju od zaraz. Powi chwil ju teraz, by to wszystko zanotowa.
Nie ma chyba wikszej przyjemnoci ni obserwowanie kogo, kto poszerzy wasn osobowo. Jedn z najwikszych radoci, jakich dowiadczyem w cigu ostatnich kilku lat, byo ogldanie zachowa mojego najstarszego syna, Tylera, transfor macji jego osobowoci, kiedy zmienia si z nowicjusza, zainte resowanego lataniem razem ze mn helikopterem, we wspaniaego pilota odrzutowca i zawodowego pilota helikoptera. Jak wielka zmiana nastpia w jego opinii o samym sobie, kiedy zacz rozumie, e sta si jednym z nielicznych, ktrzy nie tylko mwi, ale i robi, co mwi, e moe si poczu wadc nieba i da sobie w ten sposb swobod i wolno, o jakiej wielu nawet nie marzyo! 4. OSTATNIM KROKIEM JEST NIEZOMNA DECYZJA TRZYMANIA SI NOWEJ TOSAMOCI, W CZYM POMO E CI ZAKOMUNIKOWANIE O NIEJ WSZYSTKIM WOK. Jednak najwaniejszy komunikat przekazujesz sam sobie. Wykorzystuj now etykiet do codziennego opisywania samego siebie, a pozwoli ci to stworzy warunki, by j w sobie zachowa.
568
569
PRZYSZO TWOJEJ TOSAMOCI

Po wykonaniu tego wiczenia bdziesz chcia dalej doskonali swoj osobowo, uzupenia j o nowe szczegy, umacnia j, tworzy dla niej nowe reguy i tak dalej. yjemy w dynamicznym wiecie, ktry kae nam nieustannie rozszerza osobowo, by cieszy si w peni radoci ycia. Musisz pozna rzeczy, ktre mog wpyn na twoj tosamo, musisz zauway, czy dodaj ci one si, czy obezwadniaj, i przej kontrol nad tym procesem. Inaczej staniesz si winiem wasnej przeszoci. CZY TERAZ JESTE TYM SAMYM CZOWIEKIEM, KTRY SIGN JAKI CZAS TEMU PO T KSIK? Ja sam nieustannie rozszerzam definicj samego siebie. Ludzie wok dziwi si odwadze i pewnoci, z jakimi podejmuj nowe zadania. Czsto sysz pytanie: W jaki sposb udao ci si tak wiele osign w dotychczasowym yciu?" Myl, e przyczyn moich osigni jest to, e patrz na rzeczy wok inaczej ni wikszo ludzi: PODCZAS GDY NIEMAL WSZYSCY MU SZ WYTWORZY W SOBIE PEWNO, zanim zaczn od czuwa wiar, JA POSTANAWIAM MIE T WIAR, A TO DAJE MI POCZUCIE PEWNOCI, BY PRBOWA TAK DUGO, JAK DUGO NIE OSIGN SWOJEGO CELU. Wanie dlatego przesze dowiadczenia nie ograniczaj mojej tosamoci. Gdyby mnie spyta, kim jestem dzisiaj (a przecie mog zdecydowa, by od jutra cakiem si zmieni!), powiedziabym, e jestem twrc moliwoci, badaczem radoci, katalizatorem wzrostu, budowniczym ludzi i producentem pasji. NIE jestem kaznodziej ani guru. Jestem jednym z ekspertw psychologii zmian. Jestem trenerem, przedsibiorc, mem, ojcem, kochan kiem, przyjacielem, gwiazd telewizyjn, autorem najlepiej sprze dajcych si w Stanach Zjednoczonych ksiek, jednym z naj bardziej wpywowych w tym kraju mwcw, sportowcem szczy ccym si czarnym pasem w sztukach walki, pilotem helikoptera, przedsibiorc na skal midzynarodow, ekspertem w dziedzinie zdrowia, rzecznikiem bezdomnych, filantropem, nauczycielem, si nakaniajc do dobra, uzdrawiaczem, tym, ktry rzuca innym wyzwanie. Jestem wesoym, skromnym, czasem wywoujcym
skandale facetem. Identyfikuj si z tym wszystkim, co we mnie najlepsze, a patrzc na te swoje cechy, ktre s dalekie jeszcze od doskonaoci, widz w nich moliwo dalszego wzrostu i rozwoju raczej ni wady wasnego charakteru. Musimy cigle rozszerza nasz pogld na samych siebie. Mu simy mie pewno, e etykiety, ktrymi sami siebie opatrujemy, nie s ograniczeniem, lecz rdem siy, e nieustannie pomnaamy to, co w nas dobre, poniewa stajemy si tym, z czym zaczynamy si identyfikowa. Bez wzgldu na rodzaj tej nowej tosamoci. Taka wanie jest sia przekonania.
Gdybymy robili wszystkie rzeczy, ktre jestemy w stanie zrobi, wprawilibymy si w ogromne zdumienie.
THOMAS A. EDISON
Ze wzgldu na moje niezomne postanowienie cigego rozsze rzania wasnych moliwoci szukam zawsze wyjtkowych odnie sie. Wiele lat temu postanowiem odwiedzi kostnic szpitala Bellevue w Nowym Jorku i dowiadczyem tam powanej ycio wej transformacji. Powziem to postanowienie, poniewa mj przyjaciel dr Fred Covan, ktry jest naczelnym psychologiem tego szpitala, przekona mnie, e aby zrozumie ycie, musz zrozumie mier. Becky i ja zjawilimy si wtedy w jego ga binecie przepenieni obawami. Fred powiedzia nam, bymy nie odzywali si ani sowem w trakcie caego eksperymentu. Po prostu pozwlcie, by wszystko dziao si wok was. Zauwacie wasne odczucia i uczucia, a porozmawiamy o tym pniej" - powiedzia. Nie wiedzc, czego oczekiwa, nerwowo podalimy po schodach za Fredem. Najpierw wprowadzi nas do pomieszczenia, w ktrym przechowywano nie odebrane ze szpitala ciaa, z ktrych wikszo stanowiy zwoki bezdomnych mieszkacw nowojor skich ulic. Kiedy wycign pierwsz metalow szuflad i odsun byskawiczny zamek torby na zwoki, poczuem, e przechodz mnie ciarki. Patrzyem na osob", a mimo to uderzya mnie
570
571
wielka pustka. Becky bya wstrznita, kiedy wydao jej si, e ciao si porusza. Pniej Fred powiedzia, e to wraenie jest bardzo powszechne, e kademu z nas trudno jest poradzi sobie z faktem zupenie nieruchomego ciaa, ciaa cakowicie pozbawio nego wci pulsujcego ycia. Za kadym razem, kiedy otwiera kolejn szuflad, wracao to samo uczucie, wraenie, e nie ma nic. Jest ciao, ale nie ma oso by. W chwil po mierci ciao way dokadnie tyle samo co przed mierci, ale istota czowieczestwa, cokolwiek to jest, znika. NIE JESTEMY CIAEM. Nie mam wtpliwoci, e tym bra kujcym elementem po mierci jest tosamo, nic nie waca i nie dajca si dotkn istota ycia, to, co niektrzy nazywaj dusz. Wierz, e rwnie wane jest, bymy pamitali, e yjemy my, a nie nasze ciaa, NIE NASZA PRZESZO ANI NASZE ZACHOWANIA. Dowiadczenie to dao mi wielkie poczucie wdzicznoci za bogosawiestwo ycia. Nagle zupenie inaczej postrzegam ludzi, ktrzy yj z jakim wielkim kalectwem. Patrzc na nich wiem, e wygldam jak okaz zdrowia. Nic tak bardzo nie przypomina nam o wasnym szczciu jak kontrast. Niedawno mojej odczucia znalazy form sown, kiedy miaem okazj odwiedzi pisarza Wyne'a Dyera. Podczas tej wizyty powiedzia on co, co bardzo trafnie wyrazio moje myli: Nie jestemy istotami ludzkimi, ktrym dane jest dowiadczenie duchowe. Jestemy istotami duchowymi, ktrym dane s do wiadczenia ludzkie." Nasza tosamo jest podstaw tych do wiadcze. WIERZ, E NASZEJ PRAWDZIWEJ TOSAMO CI NIE DA SI ZDEFINIOWA, E JEST ONA WIKSZA NI COKOLWIEK, CO POTRAFIMY OPISA. Jestemy dusz, jestemy duchem. wiadomo, kim naprawd jestemy, pozwala nam inaczej spojrze dosownie na wszystko! Kiedy opieramy nasze dziaania na stwierdzeniu, e jestemy istotami duchowymi, nie wdajemy si w drobne gierki, ktre nas od siebie oddzielaj. Osigamy gbok wiedz, bez adnych wtpli woci czujemy, e jestemy w peni powizani ze wszelkim stwo rzeniem.
Kady z nas nieuchronny, Kady bez granic - kady z wasnym prawem na ziemii, Poniewa kademu z nas dano wieczn jej powag. Kady niesie wito rwn witoci innych.
WALT WHITMAN
Kiedy nastpnym razem zapiesz si na myli: Nigdy tego nie osign", albo: Po prostu taki nie jestem", zastanw si przez chwil nad wag tego, co mwisz. Czy masz ograniczone pojcie o sobie samym? Jeli tak, to wykorzystuj kad moliwo, by rozszerzy wasn tosamo. Nakaniaj si do robienia rzeczy, ktrych nigdy nie uznaby za moliwe, i wykorzystuj te nowe dziaania jako odniesienia, ktre dadz ci poczucie pewnoci, e jeste czym wicej, ni mylae. Zacznij od pytania: Czym jeszcze mog by? Czym jeszcze chc si sta? Czym staj si w tej wanie chwili?" Pomyl o wartociach, pomyl o wasnych marzeniach i powi si ich realizacji bez wzgldu na okolicznoci. Bd przez cay czas dziaa jak kto, kto osign ju te marzenia. Bd tak wanie oddycha, tak si porusza. Tak bd reagowa na ludzi. Bd traktowa innych z szacunkiem, wspczuciem i mioci, ktre okazaby ludziom czowiek, jakim chc si sta." Jeli zdecydujesz, by myle, czu i zachowywa si tak jak czowiek, ktrym chcesz si sta, staniesz si tym wanie czowiekiem. Nie staniesz si podobny do niego. Staniesz si dokadnie taki sam. Stoisz teraz na rozstajnych drogach. Masz moliwo podjcia najwaniejszej w caym yciu decyzji. ZAPOMNIJ O PRZE SZOCI. KIM JESTE TERAZ? Kim postanowie by? Nie myl o tym, kim bye. Kim jeste TERAZ? Kim postanowie sta si w przyszoci? Podejmij t decyzj wiadomie. Podejmij j ostronie. Podejmij z ca si. Nasze rozwaania o Systemie Nadrzdnym dobiegaj koca. Pamitaj jednak, e nie musisz wprowadzi w swoim yciu
572
wszystkich zmian, o ktrych mwilimy w tym rozdziale. Aby zacz zupenie nowe, lepsze ycie, wystarczy, by zmieni ktrykolwiek z piciu elementw Systemu Nadrzdnego. Jeli zmienisz tylko PYTANIA, ktre sobie zwykle zadajesz, zmienisz przedmiot koncentracji, a wic i cae ycie. Zmiana w hierarchii WARTOCI natychmiast zmieni kierunek, w ktrym zmierzasz. Dbao o dodajce si i produktywne STANY EMO CJONALNE zmieni twj sposb mylenia i odczuwania. Ta jedna zmiana przyczyni si do powstania w tobie cakiem innej tosa moci. Taki sam skutek przyniesie zmiana ktregokolwiek z twoich OGLNYCH PRZEKONA. Zdobywanie dodatko wych ODNIESIE dostarczy ci nowych materiaw, z ktrych zbudujesz nowe dowiadczenia dotyczce samego siebie. Wystarczy tylko DECYZJA O ROZSZERZENIU WASNEJ TOSAMOCI, by odmieni dosownie ca twoj przyszo. Wiem, e wiele razy wrcisz do tego rozdziau, kiedy wraz z upywem ycia bdziesz chcia wci od nowa odkrywa, kim jeste i kim chcesz si sta, w odrnieniu od tego, kim bye. Baw si przy tym dobrze! Rb to z wielk radoci! Napotkaj przygod, ktra przychodzi do nas wraz z wci rozwijajcym si poczuciem wasnej tosamoci, wraz z przekonaniem, e kadego dnia jeste bardziej wiadomy siebie. Teraz chciabym zaproponowa ci troch zabawy i radoci. Podejmij siedmiodniowe wyzwanie! W cigu kadego z tych siedmiu dni wykonaj proste wiczenie, ktre pozwoli ci wykorzy sta to, czego si nauczye, i da ci moliwo zebrania plonw. Przekonaj si, jak wiele przynosz narzdzia i strategie, o ktrych czytae dotychczas!
Cz trzecia
NOWE YCIE W SIEDEM DNI
Rozdzia dziewitnasty
PRZEZNACZENIE EMOCJONALNE: JEDYNY PRAWDZIWY SUKCES

DZIE PIERWSZY
REZULTAT: Przejcie kontroli nad spjnymi emocjami oraz roz poczcie wiadomego i celowego przeksztacania codziennych dowiadcze yciowych. Nie mona osign prawdziwego sukcesu bez sukcesu emocjo nalnego, a mimo to przecitny czowiek w cigu tygodnia dowiadcza jedynie dwunastu emocji, spord ponad trzech tysicy, ktre oferuj nam sownikowe moliwoci naszego jzyka. Musimy pamita, e nie odzwierciedla to w adnym razie naszych emocjonalnych moliwoci, lecz raczej ograniczenia wzorcw koncentracji i fizjologii, ktrymi posugujemy si obecnie. Na kartach tej ksiki nieustannie wracalimy do mistrzostwa emocjonalnego. Zdobye dziki temu bardzo pokany zapas narzdzi i technik, ktre pozwalaj na natychmiastow zmian dowolnej emocji. Rozumiesz ju teraz, e zmiana wasnych odczu
576
XIX. PRZEZNACZENIE EMOCJONALNE
577
Zobaczy znaczy uwierzy, odczu znaczy pozna prawd.

THOMAS FULLER, LEKARZ DZISIEJSZE ZADANIE: 1. Wypisz wszystkie emocje, ktrych przecitnie doznajesz w cigu jednego tygodnia. 2. Wylicz wydarzenia lub sytuacje, ktre wykorzystujesz, by w sobie te emocje uwalnia. 3. Znajd antidotum kadej negatywnej emocji i zastosuj odpowiednie narzdzia reakcji na kade z wezwa do dziaania. Czy musisz zmieni sowa uywane dla opisania wasnych dowiadcze? Czy musisz zmieni swoje przekonania na temat tego wanie stanu emocjonalnego? Czy musisz zada sobie nowe pytanie? Pamitaj, by wiadomie koncentrowa si na rozwiza niach, nie na problemach. Powi wszystkie swoje dzisiejsze myli zastpieniu starych, ograniczajcych ci emocji nowymi, ktre bd ci cigle dodaway si. Twrz warunki dla nowych wzorcw tak dugo, a stan si automatyczne. Po cigniciu pewn rk cugli wasnych emocji przejdziemy do kolejnego wiczenia.
jest motywacj kryjc si za dosownie kadym twoim zachowaniem. Najwyszy wic czas, by opracowa kompleksowy plan radzenia sobie z negatywnymi wzorcami emocjonalnymi, ktrych zwykle dowiadczasz. Rwnie wane jest, by zrobi sobie podarunek i moliwie najbardziej wyduy czas, ktry powicasz na pozytywne stany emocjonalne. Umiejtnoci, ktrymi w tym celu dysponujesz, to: fizjologia koncentracja pytania elementy submodalne Sownik Transformacji metafory Nauka Warunkowania Neuroasocjacyjnego przekonania stworzenie upragnionej przyszoci wartoci reguy odniesienia tosamo
Celem dzisiejszego wiczenia jest po prostu uwiadomienie ci twoich obecnych wzorcw emocjonalnych oraz nakonienie ci do wykorzystania tych z wymienionych wyej umiejtnoci, ktre s konieczne, by zagwarantowa, e ksztatujesz na co dzie swoje emocjonalne przeznaczenie.
XX. PRZEZNACZENIE FIZYCZNE
579
Rozdzia dwudziesty
PRZEZNACZENIE FIZYCZNE: WIZIENIE CIERPIENIA CZY PAAC PRZYJEMNOCI?

DZIE DRUGI
REZULTAT: Nauczye si uwarunkowywa system nerwowy w taki sposb, by wywoywa zachowania, ktre pozwol ci osign podane rezultaty. Podobnie twoje przeznaczenie fizycz ne zaley od tego, jakie warunki stwarzasz dla metabolizmu i mini, aby osign podany poziom energii i sprawnoci fizycznej. Postawi sobie za cel pobicie wiatowego rekordu. Przez dziesi poprzednich dni biega dwadziecia jeden godzin, a spa zaledwie trzy w cigu doby. Wyzwanie umysu byo rwnie potne, jak wyzwanie fizyczne: musia przej ze wiata codziennych do wiadcze, w ktrym spdzi cae swoje dotychczasowe ycie, do wiata, w ktrym jego gwnym celem by kolejny krok naprzd. Powici wiele lat na wiczenie nie tylko ciaa, ale i umysu.
Jego cel? Udowodni nieograniczony potencja fizyczny, ktry tkwi w kadym z nas. amic poprzedni wiatowy rekord, przebiegajc ponad tysic mil w jedenacie dni, ze redni osiem dziesiciu czterech mil dziennie, Stu Mittleman udowodni, e zrozumiawszy, jak uwarunkowywa zarwno umys, jak i ciao, mona osign rezultaty znacznie przekraczajce dotychczasowe ludzkie wyobraenia. Udowodni na sobie, jak niewyobraalnie wielkie s ludzkie moliwoci. Dowid, e moemy przystosowa si dosownie do kadych warunkw, jeli wymagamy od siebie wci wicej i wicej. Celem tego rozdziau jest podzielenie si z tob najwaniejszymi sekretami, ktre pozwoliy Stu Mittlemanowi stworzy sobie warunki do osignicia rezultatu, ktry wczeniej uznawano za nieosigalny. Od wielu lat obserwuj tych, ktrzy uznaj si za mistrzw w swojej dziedzinie, a kondycja fizyczna i dobre zdrowie od dziesiciu lat s dla mnie jednym z najwaniejszych przedmiotw zainteresowania. Kiedy po raz pierwszy zaczem si tym zaj mowa powanie, zaskoczya mnie wielka liczba cakowicie ze sob sprzecznych pogldw, wyraanych przez ludzi, ktrzy wszyscy wydawali si rwnie dobrymi ekspertami. Najwaniej szym kryterium, pozwalajcym mi przedrze si przez istny labirynt pogldw, byy osigane wyniki. Naladowaem wic i uczyem si od tych, ktrzy osigali dobre rezultaty. Nigdy nie miaem zbyt wysokiej opinii o lekarzach, ktrzy udzielali swoim pacjentom dziesitek rad, po zastosowaniu ktrych mieli si cie szy penym zdrowiem, a sami borykali si z nadwag. Na takiej samej zasadzie kwestionuj wiarygodno tak zwanych spraw nociowych ekspertw, ktrzy s wychudzeni i wrcz wida ich niski poziom energii. Kiedy dowiedziaem si o wyczynie Stu Mittlemana, zafas cynowao mnie to, zwaszcza gdy usyszaem, e wszyscy wiad kowie tego wydarzenia zgodnie twierdz, i po zakoczeniu tysicmilowego biegu wyglda lepiej ni na pocztku! Nie dozna adnych kontuzji, nawet jednego odparzenia czy bbla na stopach! Co dao mu t nieprawdopodobn zdolno zmuszenia wasnego ciaa do przekroczenia granic moliwoci bez adnej szkody? Z pewnoci Stu by bardzo dobrze przygotowany do biegu. Skoczy studia w zakresie psychologii sportu, socjologii i psy-
580
581
chologii spoecznej, a obecnie pracuje nad doktoratem z fizjologii wysiku w Columbia University. Jednak bezcenna okazaa si tu dla niego przede wszystkim wiadomo, e ZDROWIE I SPRA WNO FIZYCZNA TO DWIE RNE RZECZY. To rozr nienie, ktrego nie znajdujemy u Jima Fixxa, sawnego autora ksiki dla biegaczy. By on z pewnoci sprawny fizycznie, ale szwankowao mu zdrowie. WANIE FAKT, E WIKSZO LUDZI NIE POTRAFI DOKONA ROZRNIENIA MIDZY SPRAWNOCI FIZYCZN A ZDROWIEM, POWODUJE, E DOZNAJ ONI FRUSTRACJI WYNIKAJCEJ Z NIEZMIENNEGO POSIADA NIA KILKU ZBDNYCH FUNTW WAGI W OKOLICY BRZU CHA, MIMO NABONEGO WRCZ UPRAWIANIA WICZE FIZYCZNYCH. To dopiero powd do wyuczonej bezradnoci! Jeszcze gorszy jest stan tych, ktrzy z wicze fizycznych czyni najwaniejsz rzecz w yciu, wierzc, e przyczyniaj si one do poprawy ich zdrowia, a mimo to z kadym dniem odczuwaj coraz wiksze zmczenie, dolegliwoci i niepokj emocjonalny. Co dokadnie rozumiem, mwic o rnicy midzy spraw noci fizyczn a zdrowiem? SPRAWNO TO FIZYCZNA ZDOLNO DO AKTYWNOCI SPORTOWEJ". ZDROWIE NATOMIAST DEFINIUJE SI JAKO STAN, W KTRYM WSZYSTKIE UKADY I SYSTEMY CIAA - NERWOWY, MINIOWY, KOSTNY, KRENIA, TRAWIENIA, LIMFATYCZNY, HORMONALNY I TAK DALEJ - PRACUJ W SPOSB OPTYMALNY..."* Wikszo ludzi jest przekonana, e sprawno fizyczna im plikuje zdrowie, tymczasem w rzeczywistoci jedno nie zawsze idzie w parze z drugim. Ideaem jest posiadanie zarwno zdrowia, jak i sprawnoci fizycznej, jednak, stawiajc na pierwszym miejscu zdrowie, zawsze bdziesz w yciu odnosi olbrzymie korzyci. Jeli osigniesz sprawno fizyczn kosztem zdrowia, moe si okaza, e umrzesz, zanim jeszcze bdziesz mia szans cieszy si swoj spektakularn tyzn.
Optymaln rwnowag midzy zdrowiem i sprawnoci fizy czn uzyskuje si dziki WICZENIU WASNEGO META BOLIZMU. Na takiej samej zasadzie, na jakiej wiczy si umys i uminienie, moemy wiczy metabolizm, co dobitnie udo wodnili Stu i jeden z jego trenerw, dr Philip Maffetone. A re zultaty Stu Mittlemana potwierdzaj to ponad wszelk wtpliwo. Po przebyciu dystansu tysica mil Stu powinien by skrajnie wyczerpany. Tymczasem nigdy nie uleg wycieczeniu, mimo pokonywania biegiem osiemdziesiciu czterech mil dziennie. Zrozumienie tego prostego rozrnienia, ktre wykorzysta Stu, pomoe ci nie tylko zmieni wasny wygld, lecz rwnie poziom energii, jako ycia, a w kocu i ostateczne przeznaczenie. Najwiksza rnica midzy zdrowiem a sprawnoci spro wadza si do zrozumienia rnicy midzy wiczeniem aerobiku i anaerobiku, midzy wytrzymaoci i si. AEROBIC oznacza dosownie z tlenem" i odnosi si do UMIARKOWANYCH WICZE POWTARZANYCH PRZEZ JAKI OKRES. System aerobiczny to ukad odpornociowy, ktry obejmuje serce, puca, naczynia krwionone i minie aerobiczne. Jeli poprzez odpo wiedni diet uaktywniasz ten system, spalasz przede wszystkim tuszcz jako podstawowe rdo energii. ANAEROBIC znaczy dosownie bez tlenu" i odnosi si do WICZE, KTRE WYWOUJ KRTKIE WYBUCHY SIY. wiczenia anaerobiczne uatwiaj przede wszystkim spa lanie glikogenu, powodujc, e ciao gromadzi tuszcz. O zdolnoci organizmu do spalania tuszczu decyduj midzy innymi uwarun kowania genetyczne. Niektrzy ludzie rodz si ju z wysoko aktywnym systemem aerobicznym. S to osoby, ktrym wszyscy tak bardzo zazdrocimy, poniewa mog zje dokadnie wszystko, i to w dowolnej iloci, bez ryzyka przytycia nawet o uncj. Wikszo typw wicze jest albo aerobiczna, albo anaerobiczna. O WYKORZYSTANIU SYSTEMU AEROBICZNEGO BD ANAEROBICZNEGO DECYDUJE POZIOM WYSIKU WOONEGO W WICZENIE. Spacer, trucht, bieg, jazda na rowerze, pywanie, taniec i tak dalej stanowi typ wiczenia, ktry moe uaktywnia obydwa te systemy. PRZY MNIEJSZYM OBCIENIU
* Dr Philip Maffetone, Everyone Is an Athlete (Kady jest atlet), David Barmore Publishers, New York 1990.
582
533
SERCA WICZENIA UAKTYWNIAJ SYSTEM AEROBICZNY, A PRZY WIKSZYM SYSTEM ANAEROBICZNY... Tenis, koszykwka i tym podobne sporty s zwykle anaerobiczne.* Styl ycia wikszoci Amerykanw sprawia, e yj oni cigle w systemie anaerobicznym. Pogreni w cigym stresie i usiujcy sprosta wci wikszym wymaganiom, decyduj si na taki wa nie rodzaj wicze. W rezultacie przyzwyczajaj swj metabolizm do cigego funkcjonowania na zasadzie anaerobicznej, to jest, czerpi energi przede wszystkim ze spalania glikogenu. Kiedy poziom glikogenu staje si bardzo niski, anaerobicznie wywiczony metabolizm zaczyna traktowa cukier we krwi jako dodatkowe rdo energii. Natychmiast obnia to poziom zdrowia i witalnosci. KIEDY ANAEROBICZNY STYL WICZE OKRADA TWJ ORGANIZM Z CUKRU WE KRWI, ktry mgby by wy korzystywany do innych celw, natychmiast zaczynasz odczuwa negatywne skutki. Poniewa PRAWIDOWE FUNKCJO NOWANIE UKADU NERWOWEGO WYMAGA DWCH TRZECICH CUKRU ZAWARTEGO W KRWI, deficyt cukru wy woany wiczeniami anaerobicznymi moe powodowa problemy neurominiowe, takie jak choby bl gowy lub brak orientacji. Oto lista objaww bezporednio powizanych ze zbytnio anaerobicznym uwarunkowaniem metabolizmu: ZMCZENIE, NAWRACAJCE KONTUZJE, NISKI POZIOM CUKRU WE KRWI, DEPRESJA LUB PODENERWOWANIE, KOPOTY Z PRZEMIAN TUSZ CZW, SYNDROM PRZEDMIESICZKOWY, KOPOTY Z KRENIEM ORAZ USZTYWNIENIE CIGIEN. YJEMY W SPOECZESTWIE, KTRE NADUYWA ANAEROBIKU I STOSUJE ZBYT MAO AEROBIKU, CO UJEMNIE WPYWA NA JAKO YCIA NIEMAL WSZY-
STKICH Z NAS. We wspczesnym, wysoko uprzemysowionym spoeczestwie spada aktywno fizyczna ludzi. Zaledwie kilka dziesicioleci temu ludzie wykonywali wikszo prac domowych wasnymi rkami. Dzi postawilimy swoim organizmom wysokie wymagania aktywnoci fizycznej, ktrej nie budzi ju nasza codzienna leniwa egzystencja. T wymuszon aktywno fizyczn nazywamy wiczeniami. Niestety dobre zamiary wielu z nas, wcznie z ludmi bardzo aktywnymi sportowo, nie przynosz polepszenia stanu zdrowia. Powodowani chci osignicia coraz lepszych wynikw w coraz krtszym czasie, w wikszoci do prowadzamy do zaburze rwnowagi midzy zdrowiem a spra wnoci fizyczn i odczuwamy pniej skutki tej nierwno wagi. Rozwizanie tego problemu jest proste. Sekret Stu Mittlemana polega na tym, e pojmuje on, i zdrowie i sprawno fizyczna musz i w parze. Wedug dra Maffetone'a mona to osign dziki zrozumieniu, i:
* Dr Philip Maffetone, The 1000-Mile Race ofLife. How to Be Healthy and Fit (yciowy bieg na 1000 mil. Jak by zdrowym i sprawnym), w: Robbins Research Report, jesie 1990, Robbins Research International Inc., San Diego.
WSZYSTKIE ZESTAWY WICZE FIZYCZNYCH ZACZYNAJ SI OD BUDOWANIA PODSTAWY AEROBICZNEJ - okresu, w ktrym wszystkie wykony wane wiczenia oparte s wycznie na aktywnoci aerobicznej, bez adnych wicze anaerobicznych. Ten okres aerobiczny powinien trwa od minimum dwch do maksi mum omiu miesicy, w ktrym to czasie rozwija si i ma ksymalizuje system aerobiczny organizmu. Po tym okresie nastpuje okres wicze anaerobicznych wykonywanych raz, dwa, a czasem trzy razy w tygodniu. WACIWE ROZWINICIE SYSTEMU AEROBICZNEGO NIE TYLKO ZWIKSZY SPRAWNO FIZYCZN, LECZ RWNIE POZWOLI SPALI ZBYWAJCY TUSZCZ Z OKOLIC BIODER, POLEPSZY SYSTEM ODPOR NOCIOWY ORGANIZMU, ZWIKSZY POZIOM ENERGII oraz zapewni wzgldn odporno na kontuzje. Innymi sowy, droga do zbudowania cakowitego zdrowia i sprawnoci fizycznej prowadzi zarwno przez odpowied-
584
585
nie warunkowanie metabolizmu wiczeniami aerobicznymi, jak i przez podejmowanie wicze anaerobicznych, kiedy jest to podane.* Tworzc podstaw aerobiczn, tworzysz rwnie olbrzymi ilo energii i wielk wytrzymao. Pamitaj, e rozszerzajc wasny potencja aerobiczny, rozszerzasz zdolno dostarczania tlenu (rdo energii i zdrowia) do kadego organu i ukadu ciaa. Problem polega na tym, e wikszo ludzi zmusza si do wicze znacznie przewyszajcych optymalny dla nich poziom pracy serca i wykonuje wszystkie wiczenia w stanie anaerobicznym. Jeli dotychczas nie wytworzye podstawy aerobicznej, wszystkie wiczenia fizyczne wykonujesz kosztem wasnej wytrzymaoci. Wikszo ludzi, powodowana chci szybkiego osignicia sprawnoci fizycznej, prbuje wiczy przy maksy malnym obcieniu serca. Tradycyjnie maksymalny rytm pracy serca wyznacza si odejmujc wasny wiek wyraony w latach od dwustu dwudziestu. Na przykad dla trzydziestolatka maksymalny rytm serca wynosi sto dziewidziesit. Nie ma wtpliwoci, e wiczenie przy tym obcieniu serca przez duszy czas przyniesie ci sprawno fizyczn", jednak nie ma te wtpliwoci, e bdzie to sprawno kosztem zdrowia. Sprbuj zgadn, kto w ten sposb traktowa samego siebie przez adnych kilka lat! Wanie, przez dugi czas zmuszaem si do pracy przy maksymalnym obcieniu, na przykad wskaki waem na Stair Master** i chodziem przez dwadziecia minut na maksymalnych obrotach. Albo po duszej przerwie w wiczeniach wyskakiwaem na zewntrz i biegem przez pi mil bez adnej absolutnie rozgrzewki. Po czym takim nie mogem chodzi przez kilka dni, ale wierzyem, e przyczyniam si w ten sposb do poprawy wasnego zdrowia. Byem przekonany, e bez blu niczego si nie osignie. Tymczasem by to jedynie sposb na wytwarzanie w sobie skrajnych postaw wobec wicze fizycznych. Mieszane skojarzenia cierpienia i przyjemnoci sprawiay, e * Maffetone: The 1000-Mile Race ofLife, op.cit. ** Stair Master to ruchomy chodnik uywany powszechnie w USA do wicze fizycznych. - Przyp. tum.
odkadaem wiczenia tak dugo, jak dugo pozwala mi na to mj umys, a nastpnie prbowaem nadrobi wszystkie zalegoci za jednym razem. Jednak od tamtego czasu nauczyem si, e JELI ZACZY NAM WICZY W TAKI SPOSB, E OD RAZU WPROWA DZAM ORGANIZM W SYSTEM ANAEROBICZNY, MOG SPOWODOWA BARDZO NIEBEZPIECZNE KONSEK WENCJE. Aby sprosta zwikszonej poday krwi do mini, ktrej wymagaj intensywne wiczenia anaerobiczne, organizm zmniejsza przepyw krwi w tak podstawowych organach, jak wtroba i nerki. W rezultacie organy te trac du ilo tlenu, co znacznie osabia stan zdrowia i witalno. Po duszym czasie natomiast szkodzi to tym organom, a nawet je niszczy. Najwaniejsze wic jest, aby NIEUSTANNIE UWARUNKOWYWA WASNY METABOLIZM DO PRACY W SYS TEMIE AEROBICZNYM. ORGANIZM NIE BDZIE SPALA TUSZCZU, JELI GO TEGO NIE NAUCZYSZ. JELI WIC CHCESZ POZBY SI WARSTEWKI TUSZCZU W OKO LICACH BRZUCHA I BIODER, MUSISZ STWARZA WA RUNKI SWOJEMU CIAU DO SPALANIA TUSZCZU, A NIE CUKRU. Pamitaj, e zarwno Stu, jak i Phil Maffetone kieruj si kryterium spalania tuszczu. Jedn z najistotniejszych korzyci, jakie przynosi wiczenie aerobiczne, jest ta, e zapobiega ono zwaniu arterii, ktre prowadzi do chorb serca, najwikszgo zabjcy w Stanach Zjednoczonych (choroby serca zabijaj co drugiego czowieka w USA).* NIEKTRZY LUDZIE, POWODOWANI CHCI CA KOWITEGO USUNICIA TUSZCZU ZE SPOYWANYCH POSIKW, ZMUSZAJ SWJ ORGANIZM, BY ZACZ BRONI SI, GROMADZC TUSZCZE SKUTECZNIEJ NI ZWYKLE. Godz si, a kiedy w kocu wrc do starych sposobw odywiania si (co nieuniknione w takim wypadku), organizm odkada jeszcze wicej tuszczu ni przedtem. W re zultacie przybieraj na wadze znacznie wicej, ni stracili podczas
* Dalsze wskazwki dotyczce diety znajdziesz w rozdziale Energia: paliwo doskonaoci" mojej pierwszej ksiki, Unlimited Power.
586
587
swojej niewaciwej diety. Wanie dlatego Amerykanie wpadli w obsesj gubienia tych ostatnich dziesiciu funtw tuszczu". Kiedy ludzie mwi mi, e chc zrzuci dziesi funtw, zawsze pytam: Dziesi funtw CZEGO?" Najczciej bowiem podejmuj wiczenia, ktre powoduj, e trac wag, pozbywajc si wody z mini, a nie tuszczu. Moesz way tyle samo, co dziesi lat temu, i znajdowa si w gorszym ni wtedy stanie zdrowia, poniewa minie zostay zastpione tuszczem. Minie s cisze ni tuszcz, wic jeli dzi waysz tyle samo, co dziesi lat temu, a twoje ciao w wikszym ni wtedy stopniu zbudowane jest z tuszczu, wpade w powane tarapaty! Cho prawd jest niewtpliwie fakt, e naley ograniczy przyjmowanie tuszczw (dwadziecia do trzydziestu procent dziennej porcji kalorii), nie ma lepszej metody na spalanie tuszczu ni wiczenia aerobiczne. NIE MA CZEGO TAKIEGO JAK WACIWY" PROCENT PRZYJMOWANEGO W POYWIENIU TUSZCZU, KTRY SPRAWDZA SI W KADYM PRZYPADKU. ZALEY TO BOWIEM OD INDYWIDUALNEGO METABOLIZMU.* Czy nie chciaby posiada takiego metabolizmu, jakiego tak bardzo zazdrocisz innym? Czy nie chciaby podobnie jak oni spala wszystkiego, co zjesz? Moesz to osign! Wystarczy odrobina waciwego warunkowania. Jak wic nauczy wasny organizm spalania tuszczu w taki sposb, by cieszy si dobrym zdrowiem, wysokim poziomem energii i wielk witalnoci, ktre pozwol wprowadza w ycie wszystkie zasady omawiane w tej ksice? Mam tu dla ciebie wiadomo dobr i z. Zaczn od dobrej. Moesz osign to drobnymi krokami stawianymi codziennie. A teraz wiadomo za: nie osigniesz tego tradycyjnie stosowanymi w Ameryce me* W fizjologii funkcjonuje zasada znana jako Prawo Skrajnego Dziaania, ktra rzdzi sposobem, w jaki twoje ciao wykorzystuje dostarczane mu paliwo. Jeli dostarczysz organizmowi wystarczajcej iloci tuszczw, bdzie ich uywa w procesach spalania. Jeli odmwisz organizmowi tuszczw, zacznie je gromadzi. Innymi sowy, organizm wykorzystuje to, czym go karmisz. Zrwnanie tu jest oczywicie niepene bez elementu wicze fizycznych, ktre pozwalaj spala konsumowany tuszcz.
todami. Nie pomog kpiele z wibracjami. Nie na wiele te si przyda jedenie wzkiem do golfa od punktu do punktu. Nie s to bowiem formy wicze aerobicznych. Nie pomoe te chwy tanie si drugiej skrajnoci. Zbytni wysiek organizmu stanowi wiczenie anaerobiczne. Powoduje natychmiastowy deficyt tlenu w komrkach i warunkuje metabolizm do spalania glikogenu albo cukru, albo jednego i drugiego naraz. W ten sposb tuszcz odkada si nadal. Najwaniejszym chyba dla naszego zdrowia czynnikiem jest tlen. Codziennie wdychamy mniej wicej dwa tysice piset galonw powietrza, aby dostarczy organizmowi odpowiedni ilo tlenu. Bez tlenu komrki sabn i w kocu umieraj. W or ganizmie ludzkim znajduje si okoo siedemdziesiciu piciu trylionw komrek. S one rdem adenozynotrjfosforowego kwasu (ATP), podstawowej energii umoliwiajcej wszelkie moliwe czynnoci ciaa: oddychanie, jedzenie, snucie marze lub wykonywanie wicze fizycznych. Aby przetrwa, komrki musz otrzymywa tlen niezbdny do spalania glukozy i tworzenia ATP, co zapewnia ich cigy wzrost.
Potrzebuje pan wicej ruchu. Prosz si przebiec i przynie mi cheeseburgera z cebul!"
588
589
Dlatego wanie podczas wicze fizycznych nie wolno pozbawia si tlenu. Oto prosty test, ktry pozwoli ci stwierdzi, czy twoje wiczenia przeszy od fazy aerobicznej do anaerobicznej: CZY MOESZ SWOBODNIE MWI PODCZAS WYKONY WANIA WICZE (aerobik)? Czy te jeste zbyt zadyszany (anaerobik)? TWJ ODDECH POWINIEN BY RWNO MIERNY I SYSZALNY, ALE NIE POWINIEN SPRAWIA CI KOPOTW. Jak si czujesz wiczc? wiczenia aerobiczne powinny by przyjemne, cho mog mczy. Kiedy wiczysz anaerobicznie, czujesz si przeciony. Jak oceniby swoje wi czenia w skali od zera do dziesiciu, gdzie zero oznacza mini malny, a dziesi maksymalny wysiek? JELI PRZEKRO CZYE SIEDEM, WICZYSZ ANAEROBICZNIE; IDEAL NIE POWINIENE OCENI SI MIDZY SZE I SIEDEM. Wykorzystanie wasnych moliwoci aerobicznych wymaga specjalnego treningu. PO PIERWSZE, WSKAZANE JEST CI GE KONTROLOWANIE PRACY SERCA. NALEY STOP NIOWO ROZGRZEWA SI DO MOMENTU UZYSKANIA OPTYMALNEGO TTNA (patrz tekst w ramce obok). Rozgrzewka pomoe ci osign co najmniej dwie rzeczy: 1) Stopniowe przeniesienie kwasw tuszczowych gromadzonych w caym ciele do ukadu krwiononego, co pozwoli spala tuszcz, a nie istotny dla prawidowego funkcjonowania organizmu cukier. To bardzo wane. Jeli si nie rozgrzejesz, moesz wiczy an aerobicznie, to jest z tlenem w komrkach, ale bez spalania tuszczu. Podczas rozgrzewki powiniene utrzymywa prac serca na poziomie pidziesiciu procent maksimum wyliczonego metod standardow. 2) Zapobieenie drtwieniu mini. ROZGRZEWKA POWINNA TRWA MNIEJ WICEJ KWADRANS. Pozwoli to organizmowi stopniowo gromadzi krew w tych czciach ciaa, ktre potrzebuj jej w wikszym ni normalnie stopniu. Unikniesz wic gwatownego ograniczania iloci krwi w najwaniejszych organach wewntrznych, a to podstawa, jeli chcesz, by twoje wiczenia pomagay ci osiga zarwno sprawno fizyczn, jak i zdrowie. PO DRUGIE, WICZ NIE PRZEKRACZAJC AEROBICZNEGO RYTMU PRACY SERCA PRZEZ OKOO DWU DZIESTU MINUT. IDEAEM JEST WICZENIE BEZ PRZE-
KROCZENIA TEGO RYTMU PRZEZ CZAS OD TRZYDZIES TU DO CZTERDZIESTU PICIU MINUT. OBLICZANIE IDEALNEGO RYTMU PRACY SERCA 180 - WIEK = IDEALNY RYTM PRACY SERCA (ktry pozwala wiczy aerobicznie). Jeli przechodzisz okres rekonwalescencji po powa niejszej chorobie, odejmij dodatkowo dziesi punktw. Jeli wczeniej nie wiczye, jeli masz jak kontuzj, jeste osabiony albo czsto si przezibiasz lub jeste alergikiem, odejmij dodatkowe pi punktw. Jeli dotychczas wiczye mniej wicej przez dwa lata bez wikszych problemw, nie chorujesz na gryp lub przezibienie czciej ni dwa, trzy razy do roku, nie odej mujesz punktw. Jeli wczeniej wiczye przez ponad dwa lata bez adnych problemw, osigajc postpy, dodaj pi punktw.* Przed rozpoczciem jakiegokolwiek programu wicze fizycznych, skonsultuj si z lekarzem.
PO TRZECIE, POWI DWANACIE DO PITNASTU MINUT NA WACIWY ODPOCZYNEK PO WICZE NIACH, NA PRZYKAD SPACER ALBO INN UMIARKO WAN AKTYWNO FIZYCZN. W ten sposb nie pozwa lasz, by krew gromadzia si w miniach, ktre wiczye. Jeli * Tradycyjnie oblicza si moliw prac serca podczas wicze fizycz nych wedug rwnania: 220 - wiek ycia = maksymalny rytm pracy serca. Ttno podczas wicze powinno wynosi szedziesit pi do osiemdziesiciu piciu procent maksymalnego rytmu pracy serca. W po wyszym tekcie przyjmuj formu za Stu Mittlemanem i drem Philipem Maffetone'em.
590
591
po wykonywaniu wicze gwatownie zaprzestaniesz ruchu, krew nie zostaje wycofana z mini dla oczyszczenia, uzupenienia tle nu i redystrybucji. Pozostaje w miniach wypeniajc je i zwi kszajc toksyczno w ukadzie krwiononym. Ludzie czsto z niechci myl o regularnych wiczeniach fizycznych, poniewa cz je z cierpieniem, albo fizycznym, albo psychicznym, wynikajcym z braku czasu. Jeli jednak sprbujesz, dokonasz dwch bardzo przyjemnych odkry: 1) Polubisz zalecany przeze mnie sposb wiczenia, poniewa sprawia on wiele przyjemnoci i nie przynosi cierpienia. 2) Dowiadczysz witalnoci na poziomie nie znanym ci do tychczas. Jeli martwi ci czas, jaki potrzebny jest na wiczenia, zastanw si nad sposobami, ktre pozwol ci lepiej go wykorzystywa. Na przykad podczas rozgrzewki moesz sucha tam, czyta, oglda wiadomoci telewizyjne, zastanawia si nad pytaniami porannymi lub wieczornymi, przypomina sobie wasn hierarchi wartoci i regu albo wykorzytywa czas w inny, rwnie produktywny sposb. Kiedy spytaem Stu Mittlemana, co zaleca pocztkujcym, poradzi wiczenia trzy razy w tygodniu, z pitnastominutow rozgrzewk, dwudziestoma minutami wicze aerobicznych i dziesicioma minutami aktywnego odpoczynku po wiczeniach. Pniej stopniowo moesz wydua wiczenia, zgodnie z wasnymi potrzebami. Czy sugeruj, e wiczenia aerobiczne s jedyn waciw metod, e tylko w ten sposb warto wiczy? Oczywicie, nie. Celem jest osignicie i zdrowia, i sprawnoci fizycznej. Liczy si rwnie i wytrzymao oraz postpy. (Pamitaj jednak, e za kadym razem, kiedy wiczysz w sposb anaerobiczny, robisz to kosztem wasnej wytrzymaoci.) Kiedy rozwiniesz ju moliwoci aerobiczne (mniej wicej od drugiego do czwartego miesica wicze), moesz wzmacnia si, dodajc do poprzedniego schematu wiczenia anaerobiczne, jak choby podnoszenie sztangi. Jednak czas, po ktrym moesz to zrobi, jest rny u rnych osb, wic najlepszym testem jest suchanie wasnego ciaa. Jeli biegniesz po play i nagle przycho dzi ci ochota pdem rzuci si przed siebie, zrb to! Rozwijaj mdro wasnego ciaa. Ucz si dostrzega jego moliwoci oraz zdolno wykonywania coraz trudniejszych zada.
Stu zapewnia, e moemy zachowa wytrzymao fizyczn do pnych lat ycia, a nawet j wtedy rozwija. Nie musimy by sabi na staro! Arbitrem naszego zdrowia jest nie upywajcy czas, ale wasna ch prowadzenia zdrowego trybu ycia. Cho tylko niektrzy przychodz na wiat z wrodzon atwoci spalania tuszczu albo wyjtkowymi uzdolnieniami sportowymi, KADY MOE OSIGN WYTRZYMAO I WITALNO PO PRZEZ WIADOME PRZEJCIE KONTROLI NAD PROCE SAMI CHEMICZNYMI ZACHODZCYMI W ORGANIZMIE.
Nie jestemy ograniczani wiekiem. Upywajce lata nas wyzwalaj.

STU MITTLEMAN
Najwspanialsz wiadomoci jest jednak fakt, e podobnie jak wszystkie wzorce sprawiajce nam przyjemno, WICZENIA FIZYCZNE MOG STA SI NAWYKIEM. Cho teraz by moe za wszelk cen ich unikasz, z czasem bdziesz do nich dy, kiedy odkryjesz, jak wielka przyjemno kryje si w ich prawidowym wykonywaniu. Badania wykazay, e wystarczy dwanacie miesicy konsekwentnych wicze, aby wyrobi sobie nawyk wiczenia na cae ycie. Nawet jeli na krtki czas za przestaniesz, zawsze wrcisz do regularnych wicze. Ciao bdzie ci popycha w kierunku przyjemnoci, jak czerpie ze zdrowia, bdzie domaga si naturalnej maksymalizacji wasnego potencjau zdrowotnego. Dlaczego? Przez dwanacie miesicy uwarunkujesz swj ukad nerwowy, poprzez wiczenia maksy malnie zrwnowaysz przemian materii w organizmie. Kady z nas zasuguje na witalno, ktra moe odmieni ja ko jego ycia. Twoje przeznaczenie fizyczne jest nierozerwalnie zwizane z przeznaczeniem umysowym, emocjonalnym, finansowym i rodzajem w kontaktw z ludmi. Co wicej, de cyduje ono o tym, czy w ogle stoi przed tob jakakolwiek przy szo.
592
593
RDO MODOCI
Niezaprzeczalnie potnymi totemami naszej kultury s modo i witalno. Tylu ludzi ugania si za czym, co w ich opinii przeduy im modo, cho bije w nich prawdziwe rdo modoci. Znane jest ono jako hormon wzrostu. Hormon ten stymuluje wzrost i zdrowy rozwj tkanek, zwiksza mas miniow, poprawia elastyczno mini, pobudza przyrost tkanki kostnej i organw wewntrznych. Od urodzenia do okoo trzydziestego roku ycia hormon ten jest naturalnie uwalniany do krwi mniej wicej w ptorej godziny po zaniciu oraz tu przed obudzeniem si. Wysoki poziom hormonu wzrostu w naturalny sposb spada wraz z wiekiem. Po osigniciu szedziesitego roku ycia trzydzieci procent mczyzn produkuje ladowe iloci lub w ogle go nie produkuje. Spekuluje si, e kobiety do pnej staroci produkuj ten hormon i jest to jedna z przyczyn, dla ktrych yj duej od mczyzn. HORMON WZROSTU PRODUKOWANY JEST W DU YCH ILOCIACH RWNIE PO CIKIEJ PRACY FI ZYCZNEJ I/LUB PO URAZACH, PONIEWA JEST ON SUB STANCJ LECZC. NAUKOWCY POTRAFI OBECNIE OTRZYMYWA HORMON WZROSTU W LABORATO RIACH. TAK UZYSKANY PREPARAT PODAWANY JEST BARDZO NISKIM DZIECIOM, ABY STYMULOWA ICH ROZWJ. JEDNAK JAK TY MOESZ ZWIKSZY WAS N ZDOLNO PRODUKCJI TEJ SUBSTANCJI W ORGANI ZMIE? JEDYNYM, ALE ZA TO NATYCHMIASTOWYM SPOSOBEM JEST CIGE UPRAWIANIE WICZE FIZY CZNYCH. Wystarczy na przykad regularnie powtarza czynno, ktr potrafisz wytrzyma fizycznie jedynie przez czas od trzydziestu piciu do czterdziestu piciu sekund, jak choby podnoszenie duego ciaru. Testy przeprowadzone w laboratoriach w Miami na Florydzie przyniosy fascynujce rezultaty. Ludzie w wieku szedziesiciu i wicej lat, ktrzy przez okres od dziesiciu do pitnastu lat nie produkowali dodatkowej tkanki miniowej, ucz si podnosi ciary, co pozwala im wytworzy mas miniow dwudziestojednolatka oraz porwnywalny poziom energii.
Co to wszystko oznacza? Ano to, e w wieku siedemdziesiciu i wicej lat moesz dysponowa tak sam si, jak cieszye si w wieku lat dwudziestu i trzydziestu! Moesz nie tylko budo wa swoj wytrzymao za pomoc wicze aerobicznych, ale rwnie wci zwiksza wasn si za pomoc krtkich i in tensywnych wicze anaerobicznych. Jednak musisz pamita o jeszcze jednym. Dawaj swojemu organizmowi waciwe poywienie. Nie zatruwaj go zbytnimi ilociami cukru, tuszczu, soli i misa. Wszystko to bardzo dobre wiadomoci, poniewa z oblicze statystycznych wynika, e w pierwszym roku dwudziestego pierwszego wieku okoo dwadziecia cztery procent populacji Stanw Zjed noczonych przekroczy szedziesity pity rok ycia. Jeli ju teraz przejmiemy kontrol nad wasnym ciaem, co czwarty Amerykanin bdzie dla spoeczestwa nie ciarem, ale rdem cennych dowiadcze, jego penym czonkiem, ktry czerpie z ycia do dna!
Ludzkie ciao jest najlepszym obrazem ludzkiej duszy.

LUDWIG WITTGENSTEIN
DZISIEJSZE ZADANIE: 1. Zapamitaj dobrze rnic midzy zdrowiem i sprawnoci. 2. Podejmij decyzj dbania o dobre zdrowie. Mam nadziej, e ju to zrobie. 3. Postpuj wiadomie. Czy twoje obecne wiczenia fizyczne s aerobiczne czy anaerobiczne? Czy spalasz tuszcz, czy glikogen? Odwied specjalist, ktry moe to sprawdzi, albo odpowiedz na nastpujce pytania: Czy budzisz si rano z poczuciem zmczenia? Czy czujesz si godny po wiczeniach fizycznych? Czy po wiczeniach fizycznych dowiadczasz gwatownych hutawek nastrojw? Czy nie potrafisz pozby si zbdnego tuszczu mimo solidnych wysikw? Jeli twoja odpowied na te pytania brzmi tak'', prawdopo dobnie wiczysz anaerobicznie.
594
4. Spraw sobie przenony aparat do pomiaru pracy serca. To jedna z najlepszych inwestycji w twoim yciu. 5. Opracuj plan. Stwarzaj warunki wasnemu metabolizmowi do spalania tuszczu. Produkuj w sobie wystarczajco duo energii. Rozpocznij dziesiciodniowy program wicze na podstawie wskazwek, ktre podaem wyej. Zacznij dzisiaj! 6. Jeli chcesz polepszy swoj wiedz, przeczytaj rozdzia Energia: paliwo doskonaoci" w mojej pierwszej ksice Unlimited Power. 7. Podejmij decyzj, e wiczenia fizyczne stan si czci twojej tosamoci. Tylko dziki prawdziwemu, trwajcemu cae ycie powicaniu si wiczeniom fizycznym moemy zebra najpikniejsze plony. Teraz, po wykonaniu drugiego wiczenia, pora na dzie trzeci i trzeci sposb postawienia sobie wyszych wymaga dla osigni cia lepszych rezultatw.
Rozdzia dwudziesty pierwszy
PRZEZNACZENIE W KONTAKTACH Z INNYMI LUDMI: DBA O INNYCH I DZIELI SI Z NIMI

DZIE TRZECI
REZULTAT: Wymierne polepszenie jakoci kontaktw z ludmi oraz pogbienie zwizkw emocjonalnych z tymi, na ktrych ci zaley, poprzez oywienie szeciu podstawowych obszarw dobrych kontaktw z ludmi. Sukces jest bezwartociowy, jeli nie mamy kogo, z kim moemy si nim podzieli. Najbardziej podan przez ludzi emocj jest poczucie zwizku z innymi istotami ludzkimi. Na kartach tej ksi ki czsto rozwaalimy wpyw stosunkw z innymi na ksztato wanie charakteru, wartoci, przekona oraz na jako caego na szego ycia. Celem dzisiejszego wiczenia jest przypomnienie ci o szeciu podstawowych zasadach, ktre s bardzo cenne we wszystkich zwizkach z ludmi. Zanim wic otrzymasz zadanie na dzisiaj, powtrzmy szybko owych sze zasad. 1. JELI NIE ZNASZ WARTOCI I REGU LUDZI, Z KT RYMI SI KONTAKTUJESZ, SPOTKASZ SI Z CIERPIE-
596
XXI. PRZEZNACZENIE W KONTAKTACH Z INNYMI LUDMI 5 9 7
NIEM. Ludzie mog si nawzajem bardzo kocha, ale jeli dla ja kiejkolwiek przyczyny lami reguy kogo, na kim im zaley, zwizek taki bdzie peen stresw i rozczarowa. Pamitaj, e kade nieporozumienie, jakie dotychczas przydarzyo ci si w kontaktach z innymi, wynikao ze zamania regu. Kiedy dwoje ludzi wchodzi ze sob w zwizki intymne, nieunikniona jest sprzeczno czci ich regu. Znajc reguy partnera, moesz przewidywa te nieporozumienia i zapobiega im zawczasu. 2. Jeden z najwikszych problemw w kontaktach z innymi bierze si z faktu, e ludzie nawizuj te kontakty po to, aby co zyska: prbuj znale kogo, kto pomoe im dobrze si czu. TYMCZASEM JEDYNY SPOSB NA TRWAY ZWIZEK TO POSTRZEGANIE TEGO ZWIZKU JAKO MIEJSCA, W KTRYM MOESZ CO DA, A NIE JAKO MIEJSCA, DO KTREGO UDAJESZ SI, BY CO WZI. 3. Podobnie jak ze wszystkim w yciu, aby podsyca zwizki z innymi, naley dba o pewne rzeczy i pewnych rzeczy wypatry wa. Istniej okrelone sygnay ostrzegawcze, ktre, jeli pojawi si we wzajemnych kontaktach, informuj, e musisz natychmiast zaj si jakim problemem, zanim stanie si on zbyt powany, by sobie mona byo z nim atwo poradzi. W swojej ksice How to Make Love AU the Time (Jak kocha si przez cay czas) dr Barbara De Angelis wyrnia cztery etapy, ktre mog zabi kady zwizek. Rozpoznajc je, moemy natychmiast zaradzi istniejcym problemom, zanim osign rozmiary, ktrych wielko zagrozi przyszoci zwizku. ETAP PIERWSZY: Opr. Pierwsza faza problemw w zwi zku zaczyna si, kiedy zaczynasz odczuwa opr. Dosownie kady, kto kiedykolwiek znajdowa si w zwizku z drugim czowiekiem, zetkn si kiedy z sytuacj, kiedy odczuwa opr wobec czego, co jego partner zrobi lub powiedzia. Opr pojawia si, kiedy czujesz si oddzielony od partnera albo jeste na partnera zdenerwowany. By moe na przyjciu twj partner opowiada dowcip, ktry ci denerwuje i wolaby, aby partner go nie opowiedzia. Problem polega oczywicie na tym, e wikszo ludzi nie informuje partnera o odczuwanym oporze, skutkiem czego rozwija si on w kolejn emocj. ETAP DRUGI: N i e c h . Jeli nie zaradzimy oporowi, prze radza si on w niech. Teraz ju nie jeste po prostu zdenerwowany.
Jeste zy na partnera. Zaczynasz si separowa od niego, tworzysz emocjonaln barier. Niech burzy poczucie intymnoci, a to bardzo niszczcy wzorzec, ktry nie kontrolowany szybko przybiera na intensywnoci. Jeli go nie zmienimy, przerodzi si w... ETAP TRZECI: O d r z u c e n i e . To moment, w ktrym nagro madzie tak wiele niechci, e szukasz sposobw na udowod nienie winy partnera, atakujesz werbalnie lub niewerbalnie. Na tym etapie wszystko ci irytuje i zoci. Wanie wtedy pojawia si nie tylko separacja emocjonalna, ale i fizyczna. Jeli pozwolisz, by odrzucenie si nasilao, dla zmniejszenia wasnego cierpienia przejdziesz do kolejnego etapu. ETAP CZWARTY: R e p r e s j a . Kiedy stajesz si zmczony tamowaniem gniewu, ktry gromadzi si w tobie na etapie odrzu cenia, prbujesz zmniejszy wasne cierpienie, wywoujc emo cjonaln pustk. Unikasz odczuwania cierpienia, ale te dawisz w sobie poczucie pasji i podniecenia. To najniebezpieczniejszy etap problemw w twoim zwizku, poniewa na tym wanie etapie kochankowie staj si tylko wsplokatorami. Nikt wok nie wie, e para ma problemy, poniewa nie toczy si adna walka. Ale zwizek praktycznie przestaje istnie. Jak radzi sobie z tymi czterema etapami? Sposb jest bardzo prosty: JASNO KOMUNIKUJ SWOJE ODCZUCIA. Zadbaj o to, by wasze reguy byy znane i moliwe do spenienia. Unikaj przesadnego rozdmuchiwania problemw, uywaj Sownika Transformacji. Wyraaj si w kategoriach preferencji. Zamiast krzycze: Nie znosz, kiedy to robisz!", powiedz po prostu: Wolabym, eby robia co innego." Zadbaj o posiadanie sposobw amania wzorca ktni, w ktrej po chwili zapominasz, o co si tak naprawd kcicie, i chodzi ci tylko o to, aby wygra. 4. UCZY ZE ZWIZKW Z LUDMI JEDEN Z TWO ICH NAJWYSZYCH YCIOWYCH PRIORYTETW. Inaczej oddasz si bez pamici wszystkim innym rzeczom, ktre na co dzie wydadz ci si pilniejsze, a wtedy pasja i uczucie stopniowo zgasn. Nie chcesz przecie straci siy twojego zwizku po prostu dlatego, e si do partnera przyzwyczaisz albo e zaniedbasz podtrzymywanie intensywnych uczu, ktre zbudziy si w tobie na pocztku waszej znajomoci.
598
XXI. PRZEZNACZENIE W KONTAKTACH Z INNYMI LUDMI 5 9 9
5. Bardzo wczenie w naszym zwizku z Becky odkrylimy, e jedna z najskuteczniejszych drg do jego trwaoci prowadzi poprzez CODZIENNE KONCENTROWANIE SI NA TYM, JAK MOEMY NASZ ZWIZEK ULEPSZY, zamiast ci gle myle o tym, co by si stao, gdyby pewnego dnia przesta istnie. Musisz bowiem pamita, e jeli si na czym koncentrujesz, cokolwiek to jest, w kocu si to stanie rzeczywistoci. Jeli nieustannie koncentrujemy si na obawie, e nasz zwizek przestanie istnie, zaczniemy podwiadomie sabotowa ten zwizek po to, bymy mogli si wycofa, zanim jeszcze zwiemy si z partnerem na tyle gboko, e wycofanie spowoduje wielkie cierpienie. Logiczn konsekwencj tej zasady jest fakt, E NIGDY, AB SOLUTNIE NIGDY I POD ADNYM POZOREM NIE WOL NO CI ZAGRAA ISTNIENIU SAMEGO ZWIZKU. Innymi sowy, nigdy nie mw zda typu: Jeli zrobisz to i to, odejd!" Ju samo takie stwierdzenie otwiera t moliwo. Wywouje ono take destabilizujcy strach w obydwojgu partnerach. Kada ze znajomych mi par, ktra przeya ze sob dugie lata, swoj podstawow zasad uczynia to, by bez wzgldu na ogrom zoci lub poczucia doznanej krzywdy, nigdy nie zastana wia si nad tym, czy zwizek ma trwa dalej, czy te nie, by nigdy nie szantaowa partnera odejciem od niego. Przypomnij sobie zasad obowizujc w szkole dla kierowcw rajdowych, ktr trzeba stosowa, ilekro samochd wpadnie w polizg i niebezpiecznie zmierza w kierunku muru. W zwizku z drugim czowiekiem musisz si koncentrowa na tym, dokd chcesz doj, a nie na tym, czego si obawiasz. 6. KADEGO DNIA MYL INTENSYWNIE O TYM, CO KOCHASZ W CZOWIEKU, Z KTRYM CZ CI JA KIE ZWIZKI. WZMACNIAJ POCZUCIE TYCH ZWIZ KW NA CO DZIE. W KONTAKTACH INTYMNYCH ZA DBAJ O TO, BY WCI OD NOWA POGBIA POCZUCIE FASCYNACJI DRUG OSOB, nieustannie przypominajc so bie, jak wielkie to szczcie, e si z ni zwizae. Bez reszty identyfikuj si z przywilejem dzielenia wasnego ycia z part nerem, odczuwaj t przyjemno jak najintensywniej, cigle uma cniaj j we wasnym ukadzie nerwowym.
Nigdy nie przestawajcie szuka sposobw na wzajemne zaskakiwanie siebie. Jeli bowiem przestaniecie to robi, rozgoci si w waszym zwizku nawyk i przyzwyczajenie, uznacie go za co oczywistego. Szukajcie wic i sami twrzcie te chwile, ktre pomog przeksztaci wasz zwizek w legendarny wrcz wzr!
W penym sercu jest miejsce na wszystko, a w pustym sercu nie ma miejsca na nic.
ANTONIO PORCHIA
DZISIEJSZE ZADANIE: 1. Staraj si znale dzisiaj czas, aby porozmawia ze swoim partnerem. DOWIEDZ SI, CO W WASZYM ZWIZKU JEST NAJWANIEJSZE DLA KADEGO Z WAS. JAKIE S NAJ WYSZE WARTOCI W WASZYM YCIU RAZEM i co musi si sta, bycie poczuli, e wartoci te s spenione? 2. POSTANW, E BARDZIEJ CI ZALEY NA TYM, BY BY KOCHANYM, NI BY MIE RACJ. Jeli kiedykolwiek zapiesz si na tym, e obstajesz, i to wanie ty masz racj, na tychmiast zniszcz ten wzorzec. Przesta zaraz si upiera i wr do rozmowy pniej, kiedy znajdziesz si w lepszym stanie, poz walajcym rozwiza konflikt. 3. OPRACUJCIE WSPLNIE SPOSB PRZERYWANIA NIEKORZYSTNYCH WZORCW, KTREGO OBYDWOJE ZGODZICIE SI UYWA W TRUDNYCH SYTUACJACH. Stosujc go, nawet w chwilach najwikszej wciekoci bdziecie mogli cho na moment si umiechn, a to pozwoli si odpry. Aby byo wam atwiej, wykorzystajcie w tym celu najgupsze i naj dziwniejsze moliwe zachowanie. Wymylcie wasz wasny, pry watny dowcip, do ktrego zawsze mona si odwoa. 4. Kiedy czujesz opr, powiedz o tym w delikatny sposb, jak choby: Wiem, e to moje dziwactwa, ale kiedy to robisz, to a mnie w doku ciska!" 5. Regularnie planujcie nocne randki, najlepiej raz w tygodniu, ale przynajmniej dwa razy w miesicu. Wzajemnie starajcie si
600
zaskoczy, na zmian wymylajcie najbardziej romantyczne i jak najprzyjemniejsze spotkania. 6. Nic tak nie dziaa jak codzienny, 90 sekundowy namit ny pocaunek! To twoje jedyne zadania na dzisiaj! Pracuj nad nimi i czerp z nich rado. Gwarantuj wielk nagrod!
Rozdzia dwudziesty drugi
PRZEZNACZENIE FINANSOWE: MAE KROKI DO MAEJ (LUB WIELKIEJ) FORTUNY

DZIE CZWARTY
REZULTAT: Przejcie kontroli nad wasn przyszoci finansow poprzez opanowanie piciu podstawowych elementw osigania bogactwa. Pienidze! To jedna z najbardziej nacechowanych emocjonalnie spraw w naszym yciu. Wikszo ludzi gotowa jest zrezygnowa z rzeczy o wiele bardziej wartociowych od pienidzy, aby zyska ich wicej: pokonaj wasne ograniczenia, zaniedbaj kontakty z rodzin i przyjacimi lub nawet zniszcz sobie zdrowie. Pienidze s potnym rdem czonym w naszej kulturze zarwno z cierpieniem, jak i z przyjemnoci. Zbyt czsto uywa si ich, by mierzy rnice w jakoci ycia ludzi, by powiksza przepa midzy tymi, ktrzy maj, i tymi, ktrzy nie maj. Niektrzy prbuj radzi sobie z pienidzmi udajc, e nie maj one adnego znaczenia, ale presja finansowa jest czym, co dotyka nas wszystkich w kadym kolejnym dniu ycia. Zwaszcza
602
XXII. PRZEZNACZENIE FINANSOWE
603
w przypadku ludzi starszych brak pienidzy czsto oznacza brak niezbdnych do ycia rodkw. Niektrzy ludzie sdz, e pienidz kryje wielk tajemnic. Inni s przekonani, e jest on rdem dzy, dumy, zazdroci, a nawet pogardy. Czym jest naprawd? Czy narzdziem speniania marze, czy zarodkiem wszelkiego za? Narzdziem czy broni? rdem wolnoci, siy i bezpieczestwa? A moe tylko rodkiem, ktry prowadzi do osignicia celu? Obydwaj dobrze wiemy, e pienidz jest po prostu rodkiem wymiany. Pozwala nam uproci proces tworzenia i dystrybucji dbr w spoeczestwie. Jest udogodnieniem, ktre stworzylimy, aby da sobie luksus specjalizacji pracy bez koniecznoci cigego martwienia si tym, czy inni uznaj nasze produkty za warto ciowe, czy te nie. Nauczylimy si wiza z brakiem tego dobra najbardziej nas ogupiajce emocje: niepokj, frustracj, strach, niepewno, zmartwienie, zo i ponienie, by wyliczy tylko kilka. Jestemy wiadkami upadku caych pastw w Europie Wschodniej spowo dowanego presj finansow. Czy znasz pastwo, firm albo czo wieka, ktry nie dowiadczaby stresw finansowych? Wielu ludzi popenia bd sdzc, e wszystkie kopoty zni knyby z ich ycia, gdyby mieli pienidze. Nic nie moe by dalsze od prawdy. Wiksze zarobki same w sobie rzadko powoduj poczucie niezalenoci. Rwnie mieszne jest wmawianie sobie, e wiksza swoboda finansowa i kontrola nad wasnymi docho dami nie dayby ci moliwoci rozwoju, dzielenia si z innymi oraz tworzenia wartoci dla siebie samego i innych. Dlaczego tak wielu mieszkacw kraju, w ktrym zewszd otaczaj nas moliwoci, nie potrafi osign dostatku? yjemy przecie w spoecznoci, w ktrej mona osign milionowe zyski, zaczynajc od prostego pomysu komputera, najpierw mon towanego we wasnym garau! Wok nas peno jest wzorcw nieograniczonych moliwoci, peno jest ludzi, ktrzy wiedz, jak tworzy bogactwo i jak je utrzymywa. Co powstrzymuje nas przed osigniciem tego samego? Jak to w ogle moliwe, e w kraju kapitalistycznym, w ktrym nasi przodkowie umierali za nasze prawo do ycia, wolnoci i osigania szczcia, w ktrym reformy ekonomiczne byy gwnym bodcem osigania wolnoci,
dziewidziesit pi procent Amerykanw po przepracowaniu caego ycia, w wieku szedziesiciu piciu lat nie moe si utrzyma bez pomocy rzdu lub rodziny? Jedno stao si dla mnie jasne po wszystkich latach poszuki wania klucza do zamonoci: zdobycie bogactwa jest proste. Mi mo to jednak wielu ludzi nigdy go nie stworzy, poniewa maj bra ki w zaoeniach finansowych. Mog one mie form wewntrznego konfliktu wartoci i przekona albo kiepskich planw, ktre wrcz gwarantuj niepowodzenie. Rozdzia ten nie dostarczy ci caej wiedzy, ktrej potrzebujesz, by przej kontrol nad wasnym przeznaczeniem finansowym. Do tego nie wystarczyby jeden rozdzia! Ma on da ci proste podstawy, ktre nastpnie moesz wykorzysta, ABY NATYCHMIAST PRZEJ KONTROL NAD T WYJTKOWO WAN DZIEDZIN YCIA. Zacznijmy od przypomnienia, jak wielki wpyw na przejcie kontroli nad zachowaniem maj nasze przekonania. Najczstsz przyczyn, dla ktrej ludzie nie odnosz sukcesw finansowych, s MIESZANE SKOJARZENIA na temat posiadania wikszej iloci pienidzy oraz znaczenia duych pienidzy w ogle. Ludzie zwykle nie s pewni, co oznaczaoby dla nich zgromadzenie do datkowych pienidzy, a wic wikszej iloci, ni potrzebna im do utrzymania si przy obecnym stylu ycia. Jak dowiedziae si z rozdziau pitego, twj umys wie, co zrobi tylko wtedy, gdy posiada jasne skojarzenia mwice jednoznacznie, czego ma uni ka, a do czego dy. Jeli idzie o pienidze, czsto wysyamy mu mieszane sygnay, a wic osigamy mieszane rezultaty. M wimy sobie, e pienidze przynios nam swobod i niezaleno, stworz moliwo dawania tym, ktrych kochamy, pozwol zro bi wszystko to, o czym dotychczas marzylimy, bd nasz szan s na wiksz ilo wolnego czasu. Ale jednoczenie moemy wierzy, e aby zebra duo pienidzy, musielibymy pracowa o wiele ciej, stracilibymy pewne wartoci duchowe i musieli powici na to tak wiele czasu, e po ich zgromadzeniu bylibymy zbyt starzy i zbyt zmczeni, aby si nimi cieszy. Moemy te ba si, e po zdobyciu duych pienidzy natychmiast staniemy si przedmiotem cigej oceny innych, albo e tak czy owak kto nas w kocu wykiwa i okradnie, wic po co mamy w ogle prbowa.
604
605
Te negatywne asocjacje nie ograniczaj si do nas samych. Niektrzy ludzie z niechci myl o kadym, komu dobrze powodzi si finansowo. Czsto zakadaj, e jeli kto zarabia duo pienidzy, musi robi to kosztem innych. Jeli i ty niechtnie odnosisz si do kogo bogatego, jaki komunikat przekazuje to twojemu umysowi? Najprawdopodobniej co na ksztat opinii, e posiadanie zbyt duych pienidzy jest ze. Jeli ywisz w sobie takie uczucia wobec innych, podwiadomie uczysz swj umys, e zdobycie bogactwa uczynioby ci zym" czowiekiem. Niechtnie odnoszc si do sukcesw innych, stwarzasz warunki samemu sobie do unikania tego wanie stanu, tej wanie sytuacji finansowej, ktrej najbardziej potrzebujesz i podasz. Drug najczciej wystpujc przyczyn, dla ktrej ludzie nie przejmuj kontroli nad pienidzmi, jest po prostu fakt, e UZNAJ TO ONI ZA ZBYT TRUDNE. Chcieliby, aby zrobi to za nich ja ki ekspert. Oczywicie bardzo cenne jest korzystanie z usug specja listw (dlatego wanie stworzyem odrbne przedsibiorstwo, Destiny Financial Services ), wszyscy musimy rozumie konsekwencje wasnych decyzji finansowych. Jeli bezwarunkowo polegasz na kim innym, nawet kim najbardziej kompetentnym, zawsze bdziesz mia na kogo zrzuca win za wasne niepowodzenia. Jeli sam przejmiesz odpowiedzialno za zrozumienie wasnych finansw, moesz zacz sterowa wasnym przeznaczeniem. Wszystko w tej ksice opiera si na przekonaniu, e kady z nas dysponuje si zrozumienia zasady dziaania wasnego umysu, wasnych emocji oraz wasnego ciaa i e wanie ta sia daje nam moliwo wywierania wielkiego wpywu na wasne przeznaczenie. wiat naszych finansw nie jest tu wyjtkiem. Musimy go zrozumie i nie wolno nam ogranicza si przekona niem o zbytniej zoonoci spraw finansowych. Kiedy zrozumiesz podstawy, kierowanie wasnymi finansami staje si bardzo proste. Dlatego wanie pierwszym zadaniem, jakie chciabym ci wyzna czy dla przejcia kontroli nad wasnym przeznaczeniem finan sowym, jest wykorzystanie NWA (Nauka Warunkowania Neuroasocjacyjnego) dla warunkowania si do sukcesu finansowego. Ju teraz zwi si ze wszystkimi wspaniaymi rzeczami, ktre moesz zrobi dla wasnej rodziny, oraz ze spokojem umysu, ktry odczujesz po zdobyciu prawdziwego dostatku finansowego.
Trzecim najczciej spotykanym przekonaniem, ktre powstrzymuje ludzi przed sukcesem finansowym i powoduje olbrzymi stres, jest KONCEPT NIEDOSTATKU. Wielu ludzi wierzy, e yj w wiecie, w ktrym wszystko jest ograniczone: jest tylko okrelony obszar dostpnego ldu, ograniczona ilo ropy, ograniczona liczba dobrych domw, skoczona ilo czasu oraz niezbyt wiele moliwoci. Jeli wyznajesz tak filozofi ycia, to aby ty wygra, kto inny musi przegra, kocowy wynik bowiem musi wynie zero. Przy takich przekonaniach jedyn drog prowadzc do sukcesu finansowego jest naladowanie zodziejskich baronw z pocztkw XIX wieku, czyli opanowanie rynku danego produktu tak, aby posiada dziewidziesit pi procent wszystkich rde, podczas gdy inni musz podzieli midzy siebie pozostae pi procent. Prawda jednak jest taka, e cige rozwaanie nad ogranicze niem rodkw nie gwarantuje trwaego bogactwa. Jeden z moich przyjaci, Paul Pilzer, absolwent Wharton Business School, zyska pewn saw z powodu swojej teorii ALCHEMII. Paul napisa ostatnio ksik, ktr bardzo ci polecam. Tytu tej ksiki odzwierciedla podstawowe przekonanie, a lektura z pewnoci dostarczy ci dowodw popierajcych to przekonanie: yjemy w wiecie nieograniczonych rde. Tytu ksiki brzmi Unlimited Wealth (Nieograniczone bogactwo). Paul wskazuje w niej na fakt, e znajdujemy si w wyjtkowym okresie historii ludzkoci, w ktrym tradycyjne pojcia pozyskiwania ograniczonych surowcw naturalnych nie s ju wyznacznikiem bogactwa. W DZI SIEJSZYCH CZASACH WARTO SUROWCW NATURAL NYCH ORAZ ICH PRAKTYCZN DOSTPNO OKRELA TECHNOLOGIA. Kiedy przeprowadzaem z nim wywiad dla Power Talk", mojego miesicznika wydawanego na tamie wideo, Paul da mi wspaniay przykad na to, jak warto rde naturalnych oraz ich dostpna ilo zaley od technologii i jak dziki temu techno logia okrela warto dowolnego produktu czy usugi. W 1973 ro ku uytkownicy samochodw spdzali godziny w kolejkach po benzyn. Po skomplikowanych analizach komputerowych specja lici ustalili wtedy, e na caym wiecie zostao najwyej siedemset miliardw baryek ropy, co przy wczesnym zuyciu tego produktu
606
607
miao wystarczy na trzydzieci pi do czterdziestu lat. Gdyby ustalenia ekspertw byy dokadne, w 1988 roku wiatowe zapasy ropy musiayby spa do piciuset miliardw baryek. Tymczasem w 1987 roku mielimy prawie trzydzieci procent wicej ropy ni pitnacie lat wczeniej! W 1988 roku obliczenia wskazyway, e same tylko udokumentowane rda daj nam zapasy ropy w wy sokoci dziewiciuset miliardw baryek. Liczba ta nie obejmuje dwch tysicy miliardw baryek ropy, ktre wedug opinii ba daczy bdzie mona wydoby za pomoc nowych technologii. Co spowodowao t radykaln zmian w iloci dostpnej nam ropy? Dwie rzeczy: z pewnoci nasza zdolno znajdowania ropy znacznie wzrosa wraz z rozwojem technologii. Rwnie rozwj technologiczny pozwoli nam na bardziej efektywne wykorzystywanie ropy. Kto pomylaby w 1973 roku o skompu teryzowanym wtrysku paliwa, ktry przecie jest instalowany dzisiaj w kadym samochodzie w Stanach Zjednoczonych, co pozwala na zmniejszenie zuycia paliwa o poow? Co wicej, ta komputerowa pytka kosztuje dwadziecia pi dolarw i zastpia ganik, ktry kosztowa trzysta! Z chwil gdy wynaleziono t technologi, natychmiast podwo iy si zapasy praktycznie dostpnej ropy, co ograniczyo wzgldny brak tego surowca w jednej chwili! Cena benzyny, z uwzgldnie niem inflacji, skalkulowana na podstawie odlegoci, ktr moesz przejecha oszczdniejszym wspczesnym samochodem, jest mniejsza za przejechanie jednej mili ni kiedykolwiek przedtem w caej historii przemysu samochodowego. Co wicej, yjemy w wiecie, w ktrym powodowane chci uniknicia zbyt wiel kiego ekonomicznego cierpienia firmy oraz poszczeglne jednostki szukaj alternatywnych rde energii, ktre pozwol im osign planowane rezultaty. Naukowcy na caym wiecie znajduj sposo by pozwalajce zmniejszy zuycie ropy w fabrykach, samocho dach, a nawet samolotach. Paul stwierdzi, e historia braci Hunt w Teksasie jest wspa niaym przykadem na to, e stara technika opanowywania rynku w dziedzinie jakiego towaru po prostu si ju nie sprawdza. Kie dy bracia Hunt postanowili przej cakowit kontrol nad rynkiem srebra, zbankrutowali. Dlaczego? Jednym z powodw jest fakt, e najwikszym na wiecie uytkownikiem srebra jest Kodak
Corporation, ktra wykorzystuje ten surowiec do procesw che micznych. Motywowany cierpieniem wynikajcym z podwy szanych cen, Kodak zacz szuka alternatywnych sposobw obrbki fotograficznej. W rezultacie nie potrzebuje ju do tego sre bra. Ceny tego kruszcu spady natychmiast i bracia Hunt zostali zmieceni z rynku. To bardzo czsty bd popeniany przez niektrych najpot niejszych ludzi w kraju, ktrzy nadal dziaaj wedug starego wzorca gromadzenia bogactwa. Musimy zrozumie, e warto wszystkiego zaley od technologii. Technologia moe zmieni odpady w bezcenny surowiec. W kocu nie tak dawno posiadanie ropy na wasnej ziemi byo przeklestwem, a dzi technologia zmienia to w bogosawiestwo. Paul twierdzi, e prawdziwe bogactwo bierze si obecnie z uprawiania czego, co nazywa alchemi ekonomiczn". Istota alchemii ekonomicznej to UMIEJTNO PRZEKSZTA CENIA CZEGO O BARDZO NISKIEJ WARTOCI W CO, CO POSIADA ZNACZNIE WIKSZ WARTO. W rednio wieczu alchemicy prbowali zmieni ow w zoto. Ponieli porak. Jednak, podejmujc t prb, pooyli podwaliny pod dziedzin nauki zwanej chemi. Wspczeni bogacze s praw dziwymi alchemikami, poniewa nauczyli si przeksztaca co bardzo zwykego w co cennego i zbiera ekonomiczne sukcesy wynikajce z tej transformacji. W kocu czy wspaniae tempo operacji komputerowych nie sprowadza si do kurzu na drogach? Przecie silikon uzyskiwany jest z piasku. Ci, ktrzy przeksztacili myli w produkty i usugi, naprawd paraj si alchemi. KADE BOGACTWO ZACZYNA SI W UMYLE! Wspczesna alchemia jest rdem sukcesw finansowych najbogatszych ludzi dzisiejszego wiata. Potwierdza si to, zarwno w przypadku Billa Gatesa oraz Rossa Perota, jak i Sama Waltona oraz Stevena Jobsa. Wszyscy oni znaleli sposb wy zyskania artykuw o ukrytej wartoci, jak pomysy, informacje, systemy i tak dalej, oraz zorganizowanie ich tak, aby umoliwi ich wykorzystanie wielu ludziom. Kiedy zsumowali te ukryte wartoci, zaczli tworzy imperia finansowe. Zastanwmy si teraz nad picioma podstawowymi zasadami tworzenia trwaego bogactwa. Zaraz potem przystpisz do pracy
608
609
nad przejciem kontroli nad wasnym przeznaczeniem finan sowym. 1. PIERWSZYM KLUCZEM DO BOGACTWA JEST UMIEJTNO OSIGANIA DOCHODW WYSZYCH NI POPRZEDNIO, UMIEJTNO TWORZENIA BOGAC TWA. Chciabym zada ci proste pytanie. Czy moesz zarobi dwa razy wicej, ni zarabiasz obecnie, powicajc na prac do kadnie tyle samo czasu? Czy mgby zarobi trzy razy tyle? Dziesi razy tyle? Czy jest moliwe, eby w tym samym czasie zarabia tysic razy wicej ni obecnie? Absolutnie tak, jeli znajdziesz sposb, ktry sprawi, e bdziesz tysic razy wicej wart dla swojej firmy i dla innych ludzi. KLUCZEM DO BOGACTWA JEST ZWIKSZENIE WAS NEJ WARTOCI. Jeli masz wicej umiejtnoci, wysz inteli gencj, wiksz wiedz, zdolno robienia wicej ni inni lub je li po prostu twrczo mylisz i wnosisz w ycie otoczenia cigy wkad, moesz zarabia o wiele wicej, ni kiedykolwiek dotd uznawae za moliwe. Jedyn, najwaniejsz i najpewniejsz drog do zwikszenia wasnych dochodw jest ZNALEZIENIE SPOSOBU NA CIGE DODAWANIE PRAWDZIWEJ WAR TOCI DO YCIA INNYCH LUDZI. ZRB TO, A BDZIESZ PROSPEROWA. Dlaczego na przykad lekarz zarabia wicej od odwiernego? Pracowa ciej i rozwin samego siebie tak, e wart jest o wiele wicej w kategoriach dodawania wymiernej wartoci do ycia innych ludzi. Kady moe otworzy drzwi do hotelu. Ale tylko le karz otwiera drzwi do ycia. Dlaczego w naszej kulturze tak wysoko cenieni s skuteczni przedsibiorcy? Poniewa dodaj oni wicej wartoci ni inni wok nich. Przedsibiorcom zawdziczamy dwie podstawowe korzyci. Po pierwsze, podnosz jako ycia swoich klientw, umoliwiajc im korzystanie ze swych produktw. To wanie jest zasada dobrze rozwijajcego si przedsibiorstwa. Jake cz sto firmy zapominaj, e prawdziwym celem ich istnienia nie jest przynoszenie zyskw. Zysk jest oczywicie niezbdny, jeli firma ma przetrwa i rozwija si, stanowi tak sam konieczno jak poywienie lub sen, ale nie jest prawdziwym powodem jej bytu. CELEM KADEJ FIRMY JEST WYTWORZENIE PRODUK-
TW LUB USUG PODNOSZCYCH JAKO YCIA KA DEGO CZOWIEKA, KTRY STAJE SI JEJ KLIENTEM. Jeli cel ten realizowany jest konsekwentnie, zysk firmy staje si pewny. Oczywicie moliwe jest, e firma osignie szybki zysk, ale jeli nie bdzie nieustannie dodawa wartoci do ycia ludzi, przestanie istnie. Sprawdza si to zarwno w przypadku przed sibiorstw, jak i pojedynczych ludzi. Drugim skutkiem dziaania przedsibiorcw jest fakt, e wy twarzajc swj produkt, tworz jednoczenie miejsca pracy. Dziki temu dzieci ich pracownikw mog ksztaci si w uczelniach wyszych na lekarzy, prawnikw, nauczycieli, pracownikw spo ecznych, ktrzy dodaj wartoci do ycia spoeczestwa jako caoci. Pomin ju fakt, e pracownicy wydaj zarabiane pie nidze na produkty innych przedsibiorcw. acuch wartoci nigdy si nie koczy. Kiedy Rossa Perota zapytano o sekret jego bogactwa, odpo wiedzia: Rzecz, ktr na pewno mog zrobi dla mojego kraju, jest tworzenie nowych miejsc pracy. Jestem w tym cakiem dob ry, a Bg wie, jak bardzo nam tego potrzeba."* Im wiksz warto dodajesz do ycia innych, tym wicej zarabiasz, jeli postawisz si w sytuacji, ktra ci na to pozwala. Wniosek jest prosty. Nie potrzebujesz by przedsibiorc, by dodawa wartoci do ycia innych. Ale z pewnoci musisz na co dzie rozszerza swoj wiedz, umiejtnoci oraz zdolno dawa nia wci wicej. Dlatego wanie tak wane jest samoksztacenie. Staem si bardzo bogaty w bardzo modym wieku tylko z jednej przyczyny: opanowaem umiejtnoci i wiedz, ktre pozwalaj mi w jednej chwili podnie jako ycia kadego czowieka na ziemi. Nastpnie znalazem sposb na dzielenie si t wiedz i umiejtnociami z wielk liczb ludzi w krtkim czasie. W re zultacie zaczem wspaniale prosperowa nie tylko emocjonalnie, ale rwnie i finansowo. Jeli chcesz zarabia wicej pienidzy ju dzisiaj, tam wanie, gdzie si obecnie znajdujesz, jednym z najprostszych sposobw
* Z przemwienia Rossa Perota w Krajowym Klubie Prasy w grudniu 1990 roku.
610
611
jest zadanie sobie kilku pyta: W jaki sposb mog by wicej wart dla mojej firmy? Jak mog przyczyni si do osignicia wikszych efektw w krtszym czasie? Jak mog doda znaczc warto do przedsibiorstwa, w ktrym pracuj? Czy s jakie sposoby, ktre pozwoliyby mi zmniejszy koszty i zwikszy jako produkcji? Jaki nowy system mgbym opracowa? Jakie nowe technologie mgbym wprowadzi, aby pomc firmie efektywniej produkowa towary i usugi?" Jeli potrafisz pomc ludziom wytwarza wicej przy mniejszym nakadzie pracy, wtedy naprawd dodajesz im si, jednoczenie podnoszc wasn warto ekonomiczn - musisz tylko postawi si we waciwej sytuacji. Na naszych kursach Financial Destiny uczestnicy wymylaj wszelkie moliwe sposoby, pozwalajce im dodawa wartoci do ycia innych, a wic i zwiksza wasne zyski. Prosimy ich, by zastanowili si, czy dysponuj jakimi moliwociami, ktrych do tychczas nie wykorzystywali. Najwaniejsze pytania brzmi: Jak mog wpyn na ycie wikszej liczby ludzi? Jak mog ten wpyw pogbia? Jak mog podnie jako wasnych produktw lub usug?'' Zawsze znajduj si tacy, ktrzy odpowiadaj: Nie ma sposobw, ktre pozwoliyby mi doda jakkolwiek warto. I tak pracuj ju szesnacie godzin na dob!" Ani przez chwil nie sugerowaem, by pracowa wicej ni dotychczas. Nie przeko nywaem ci te, e musisz pracowa w lepszym miejscu. Przez cay czas pytam jedynie, jakie nowe rda mgby wykorzysta, by doda wartoci do ycia innych ludzi. Pamitam pewnego masayst, ktry by jednym z najlepszych specjalistw w okolicy San Diego. Pyta mnie, jak moe zwikszy swoje zarobki, skoro ma ju cakowicie zapeniony terminarz wi zyt. Nie mg przyj nawet jednego pacjenta wicej, a za wizy t pobiera najwysze moliwe stawki. Kiedy jednak zacz zasta nawia si nad sposobami, ktre pozwoliyby mu lepiej pomc wasnym pacjentom, doszed do wniosku, e gdyby przyj do spki kogo, kto posiada sprzt do fizykoterapii, mgby do nie go kierowa pacjentw na zabiegi i w ten sposb zwikszy was ne dochody. Dzi pracuje tyle samo co poprzednio, a przynosi mu to dwa razy wiksze ni poprzednio dochody. Wszystko, co zrobi, to znalezienie sposobu, ktry pozwoli mu doda nowe wartoci zarwno do ycia wasnych pacjentw, jak i lekarzy, z ktrymi
wsppracowa. Poniewa lekarze rozumieli warto proponowanej przez niego terapii, wzrosa spjno ich wsplnej troski o zdrowie pacjentw, co zwikszyo jego moliwoci finansowe. W Phenix w Arizonie jednym z najlepszych akwizytorw czasu reklamowego na antenie radiowej jest pewna kobieta, ktrej podstawow strategi marketingow nie jest zwyke sprzedawanie minut reklamy, ale nieustanne szukanie sposobw pomagajcych lokalnym firmom odnosi sukcesy. Kiedy na przykad dowiaduje si, e ma powsta nowe centrum handlowe, natychmiast kontak tuje si z kupcami, ktrzy mogliby wynaj sklepy w planowanym centrum, i powiadamia ich o tej moliwoci, uatwiajc im w ten sposb uzyskanie nowego punktu sprzeday. Nastpnie kontaktuje si z wacicielem planowanego budynku i przedstawia mu si jako pracownik rozgoni radiowej, ktra stale wsppracuje z wacicielami podobnych centrw. Czy czowiek ten chciaby dosta list najlepszych handlowcw w swojej brany? Strategia ta przynosi kilka korzyci. Do czasu radiowego akwizytorka dodaje warto, ktr klienci kupuj, by promowa swoje firmy. Znalaza sposb, by dawa im o wiele wicej ni ktokolwiek w okolicy, zwykle wic kupuj od niej wiksz cz, jeli nie cay czas antenowy, jaki im oferuje. Nie wymaga to od niej zbyt wiele zachodu, a sprawia, e jest dla klientw warta wicej ni inni akwizytorzy reklam radiowych. Odzwierciedlaj to jej dochody. Moesz dodawa nowych wartoci, nawet jeli pracujesz w wielkiej korporacji. Pamitam pewn kobiet, ktra zajmowaa si refundacj kosztw leczenia przez firmy ubezpieczeniowe w ksigowoci wielkiego szpitala. Widziaa, jak wolno posuwaj si te sprawy, i wiedziaa, e refundacja kosztw jest podstaw dla waciwej prosperity szpitala. Odkrya, e mogaby pracowa efektywniej i zaatwia cztery do piciu razy wicej spraw ni do tychczas. Spytaa wic swoich przeoonych, czy gdyby wyko nywaa prac piciu ludzi, podnieliby jej pobory o pidziesit procent. W odpowiedzi usyszaa, e jeli w cigu duszego cza su udowodni, e jest w stanie to robi, otrzyma podwyk. Od tamtego dnia zwikszya si nie tylko wydajno jej pracy i docho dy, ale te i poczucie dumy z dobrze wykonywanych obowizkw. Kluczem do zwikszenia twoich dochodw w firmie jest wiadomo, e nie wolno ci da pidziesiciu procent wzrostu
612
613
zarobkw w zamian za podniesienie jakoci tego, co robisz, o pi dziesit procent. Firma musi osiga dochody. Waciwe pytanie wic brzmi: Jak mog podnie jako wasnej pracy o sto do stu pidziesiciu procent?" Jeli znajdziesz na nie odpowied, nie bdziesz mia kopotw z podniesieniem swoich dochodw.
DYSTRYBUCJA W PRZYSZOCI
Jednym z najlepszych sposobw na dodawanie wartoci w czasach nam wspczesnych jest zrozumienie faktu, e W DZISIEJSZYM SPOECZESTWIE BOGACTWO TWORZY SI POPRZEZ DYSTRYBUCJ. Produkty i usugi zmieniaj si nieustannie, ale ci, ktrzy znaleli sposb na dostarczanie czego naprawd war-
Bezpieczestwo finansowe ley na drodze. Poczujesz si bezpieczny bardzo szybko.
tociowego duej liczbie ludzi, zawsze bd dobrze prosperowa. Taki wanie jest sekret najbogatszego czowieka w Stanach Zjednoczonych, Sama Waltona. Sta si bogaty, tworzc systemy dystrybucji. Ross Perot zrobi to samo - zaoy sie dystrybucji informacji. Jeli potrafisz wymyli sposb na dostarczenie czego, co ju jest wartociowe dla wikszej liczby ludzi, albo na zmniejszenie obecnych kosztw dystrybucji, to znalaze kolejn moliwo dodania wartoci. Tworzenie dodatkowej wartoci nie polega tylko na tworzeniu nowych produktw. Polega rwnie na odnajdywaniu drogi do polepszenia jakoci ycia dla jak najwikszej liczby ludzi. Jeli si jednak nad tym wszystkim zastanowisz, bdziesz wiedzia, dlaczego ludzie nie odnosz sukcesw finansowych. Wanie, kieruj si ograniczajcymi ich przekonaniami. Jednak, co waniejsze, wikszo z nich sdzi, e powinni dosta co w zamian za nic. Oczekuj, e ich dochody powinny by wiksze z roku na rok, bez wzgldu na to, czy zwikszaj swj wkad we wasn firm, czy te nie. Podwyki powinny by uzaleniane od zwikszonej wartoci, a wasn warto moemy zwiksza bez trudu tak dugo, jak dugo chcemy si uczy i rozszerza repertuar wasnych moli woci. Kada firma, ktra daje pracownikom podwyki bez wzgldu na to, czy widz oni sposoby na cige zwikszanie was nej wartoci, czy te nie, podupada coraz bardziej i w kocu znaj dzie si w powanych kopotach ekonomicznych albo nawet upadnie. Zanim poprosisz o podwyk, musisz najpierw znale sposb, by da firmie warto co najmniej dziesiciokrotnie wiksz ni to, czego dasz. Rwnie firmy musz zrozumie, e jeli inwestuj w sprzt i wyposaenie, zwrci im si to tylko w czci. Jak mwi Paul Pilzer, PRACA JEST KAPITAEM. Jeli kto zarabia pidziesit tysicy dolarw rocznie i potrafi przynie warto rzdu piciuset tysicy dolarw rocznie, to dlaczego nie zatrudni tego kogo i nie pozwoli mu powiksza wasnych umiejtnoci, wiedzy i talentu tak, by mg zwikszy produkowan warto do miliona? In westycja pidziesiciu tysicy dolarw, ktra przyniesie milion, to bardzo cenna moliwo. Nie ma dla firmy lepszej inwestycji ni wyksztacenie i rozwj wasnych pracownikw.
614
615
Bogactwo jest produktem zdolnoci czowieka do mylenia.

AYN RAND
Od wielu lat pomagam ludziom w caym kraju podnie jako ich ycia poprzez zebranie cennych myli i dostarczenie ich innym tak, by mogli z nich jak najbardziej skorzysta. Odniosem sukces dziki stworzeniu techniki zmiany wasnego ycia i przekonaniu do niej wielkiej rzeszy ludzi. Jednak moje powodzenie znaczenie wzroso, kiedy pewnego dnia zadaem sobie pytanie: Jak mog dotrze do wikszej liczby ludzi ni kiedykolwiek przedtem? Jak mog kontaktowa si z nimi nawet wtedy, kiedy pi?" To pytanie pozwolio mi znale sposb na rozszerzenie mojego wpywu na ludzi, ktrego wczeniej nawet nie braem pod uwag: zaczem oferowa wasne kasety wideo za porednictwem telewizji. Byo to dwa lata temu. Od tamtego czasu rozprowadzilimy w caym wiecie ponad siedem milionw kaset wideo z moim programem Personal Power, ktry zawiera informacje i techniki mogce wpywa na ludzi przez dwadziecia cztery godziny na dob! Producenci moich tam wideo obliczaj, e dugo tamy z moim programem sprzedanej w cigu ostatnich dwudziestu czterech miesicy wystarczyaby, aby opasa Ziemi dwadziecia razy! Dziki temu pytaniu doznaem wielkiej radoci nie tylko z powodu zyskania nowych sposobw wpywu na jak najwiksz liczb ludzi. Produkcja kaset wideo stworzya okoo siedemdzie siciu piciu tysicy godzin roboczych tylko w wytwrni tam. A jeli dodamy godziny pracy handlowcw? Poznae wiele przykadw na to, jak dodanie wartoci przy nosi bogactwo. Sposb ten jest bardzo prosty i bardzo skuteczny. Zadaj wic sobie pytanie: W JAKI SPOSB MOG DODA WARTOCI DO KADEGO RODOWISKA, W KTRYM SI ZNAJDUJ?" Kiedy jeste w pracy, nieustannie pytaj samego siebie: W jaki sposb zarobiem albo zaoszczdziem pienidze mojej firmie w cigu ostatnich dwunastu miesicy?" WKAD W YCIE INNYCH CZYNI NASZE YCIE BOGATSZYM, NIE OGRANICZAJ SI WIC TYLKO DO POMNAANIA WARTOCI W CELU OSIGNICIA OSO-
BISTEGO ZYSKU. Jak moesz doda wartoci do ycia innych ludzi, w domu, w szkole, we wasnej parafii, w lokalnej spo ecznoci? Jeli znajdziesz sposb dodania do ycia innych wartoci co najmniej dziesiciokrotnie wikszej od wartoci, ktrej sam pragniesz, zawsze bdzie ci towarzyszy poczucie spenienia. Wyobra sobie, jakie byoby ycie, gdyby wszyscy poszli za twoim przykadem. 2. DRUGIM KLUCZEM JEST UTRZYMANIE BOGAC TWA. Kiedy dysponujesz ju skuteczn strategi zgromadzenia bogactwa przez bardzo wysokie zarobki, jak masz je utrzyma? Wbrew powszechnemu przekonaniu, nie uda ci si tego osign po prostu poprzez dalsze zarabianie pienidzy. Kt z nas nie sysza historii o sawnych ludziach, ktrzy najpierw zrobili for tun, a pniej stracili j z dnia na dzie? O sportowcach, kt rzy dziki wasnemu talentowi zdobywali majtek tylko po to, by rozpocz hulaszcze ycie, ktre pozbawio ich pienidzy, za nim jeszcze mogli dokadnie zrozumie, e je zarobili? O tych, kt rzy zaczli yc ponad stan i nawet wtedy, gdy ich dochody si zmniejszay, nadal kierowali si wymaganiami, ktrym nie potrafili ju sprosta? Jest tylko jeden sposb, ktry pozwoli ci utrzyma bogactwo: WYDAWAJ MNIEJ, NI ZARABIASZ, A RNIC INWES TUJ. Nie jest to moe najbardziej atrakcyjna zasada, ale bez wtpienia stanowi jedyny sposb na zabezpieczenie wasnego bogactwa na czas duszy. Zawsze tak samo dziwi mnie fakt, e bez wzgldu na to, jak wiele zarabiaj, ludzie potrafi znale sposoby wydania zarobionych pienidzy. Roczne dochody uczestnikw kursu Financial Destiny wahaj si od trzydziestu tysicy do dwch milionw dolarw, rednio za wynosz sto tysicy. Jednak nawet ci zarabiajcy najwicej czsto si zaamu j". Dlaczego? Poniewa podejmuj decyzje ekonomiczne na podstawie przewidywa krtkofalowych raczej ni dugofalowych. NIE MAJ ADNEGO JASNEGO PLANU WYDATKW, A CO DOPIERO PLANU INWESTYCJI. Zmierzaj wprost w od mty wodospadu Niagara. Jedynym moliwym sposobem zbudowania trwaego bogactwa jest PRZEZNACZENIE OKRELONEGO PROCEN TU WASNYCH DOCHODW NA INWESTYCJE, KTRE
616
617
PRZYNIOS DOCHODY W PRZYSZOCI. Wszyscy chyba to wiedz. Nieraz mwiono nam, ile mona zyska, oszczdzajc dziesi procent dochodu i przeznaczajc te pienidze na inwes tycje. Jednak bardzo niewielu z nas to robi i - czyby zbieg oko licznoci? - bardzo niewielu z nas posiado bogactwo! Najlepszym sposobem na utrzymanie wasnego bogactwa jest odcicie dzie siciu procent swoich dochodw i zainwestowanie ich natychmiast po uzyskaniu, zanim jeszcze wemiesz te pienidze do rki. Aby zachowa bogactwo, musisz rwnie kontrolowa wasne wydatki. JEDNAK NIE PRACUJ NAD WASNYM BUDE TEM. PRACUJ NAD PLANEM WYDATKW! Dlaczego? Po niewa jeli twj budet jest zrobiony dobrze, jest on w rzeczy wistoci planem wydatkw. Jest to dla ciebie okazja do zastano wienia si, na co chcesz - lub chcecie, jeli masz rodzin - wyda pienidze, aby unikn sytuacji zaskoczenia w przyszoci. Zbyt czsto podejmujemy decyzje pod presj chwili i zbyt czsto takich decyzji pniej aujemy. Gwarantuj te, e jeli maonkowie posiadaj klarowny plan wydatkw w kadej dziedzinie ycia, mog sobie zaoszczdzi wielu sporw i ktni. Niestety wikszo Amerykanw yje ponad stan. W 1980 ro ku Amerykanie tylko w ramach kart kredytowych zadueni byli na ponad pidziesit cztery miliardy dolarw! Do koca 1988 ro ku kwota wicej ni potroia si i osigna ponad sto siedem dziesit dwa miliardy! Taki system gwarantuje klsk finansow. Bd mdry: wydawaj mniej, ni zarabiasz, a bdziesz w stanie utrzyma wasne bogactwo. Odpowiesz, e przecie inwestycje mog spowodowa wzrost twojego majtku, na co ja zareplikuj, e musisz rwnie liczy si z inflacj. Jeli postawisz trzeci krok na drodze do finansowego sukcesu, utrzymasz wasne bogactwo na pewno. 3. TRZECIM KLUCZEM DO SUKCESU FINANSOWEGO JEST POMNAANIE WASNEGO BOGACTWA. Jak to osi gn? Do reguy, ktr przed chwil podaem, musisz po prostu doda jeden element: WYDAWAJ MNIEJ, NI ZARABIASZ, RNIC INWESTUJ, A NASTPNIE ZYSKI Z TEJ INWES TYCJI PRZEZNACZAJ NA KOLEJN, ABY ZWIELOKROT NI SWJ MAJTEK.
Wielu z nas syszao o tym, ale zaledwie kilku naprawd t zasad rozumie. Tymczasem pozwala nam ona postawi si w sytuacji, w ktrej pracuj na nas wasne pienidze. Wikszo z nas zaharowuje si na mier i wydaje wszystkie zarobki, by utrzyma si na okrelonym poziomie. Ludzie sukcesu to ci, ktrzy odkadaj cz wasnych dochodw i inwestuj j tak dugo, dopki ktra kolejna inwestycja nie podniesie ich majtku do poziomu pozwalajcego cakowicie zaspokoi wszystkie potrzeby wynikajce z ich stylu ycia. Wtedy nie bd musieli ju pracowa. Tak akumulacj kapitau, ktra uwalnia od ko niecznoci pracy, nazywamy MAS KRYTYCZN. Tempo, w jakim osigniesz niezaleno finansow, jest wprost propor cjonalne do iloci pienidzy reinwestowanych - nie wydawanych! - po otrzymaniu zyskw z dotychczasowych inwestycji. W ten sposb owoce" twoich pienidzy bd rosy i rozwijay si do momentu, w ktrym zapewni ci solidne podstawy ekonomiczne. Posumy si przykadem. Jeli zoysz papierow serwetk (1/32 cala gruboci), jak gruba si staje? Odpowied jest oczywista: 1/16 cala. Zoona po raz drugi, mierzy ju 1/8 cala gruboci. Za trzecim razem grubo zwiksza si do 1/4 cala, a za czwartym do 1/2. Za pitym razem grubo chusteczki osiga 1 cal. Pytanie do ciebie: ile razy trzeba zoy chusteczk, aby jej grubo signa odlegoci midzy Ziemi a Ksiycem, ktra wynosi 237 305 mil? Niewiarygodne, prawda? Odlego midzy Ziemi a Ksiycem osignby skadajc chusteczk trzydziesty dzie wity raz. Za pidziesitym razem grubo chusteczki wyniosaby do, by sign do Ksiyca i z powrotem prawie dwa razy! Ta ka wanie sia kryje si w reinwestowaniu zyskw. Niewielu lu dzi zdaje sobie spraw, e pomnaanie niewielkiej iloci pienidzy przez duszy czas przynosi fortun! Moesz w tym miejscu powiedzie: To cudowne! Chciabym zacz od razu, ale skd mam wiedzie, w co inwestowa?" Na to pytanie nie ma jednej prostej odpowiedzi. Musisz naj pierw zdecydowa, jakie s twoje cele finansowe. Co chcesz osign i w jakim czasie? Jaka jest twoja TOLERANCJA RYZYKA, ilo ryzyka, ktr moesz spokojnie ponie? Bez jasnego zrozumienia wasnych celw, potrzeb i potencjalnych problemw, odpowied na
618
619
pytanie, w co inwestowa, nie jest prosta. Czsto przyszli in westorzy pozwalaj, by doradzali im specjalici, ktrzy nie maj najmniejszego pojcia o prawdziwych potrzebach swoich klientw. Najwaniejsz rzecz w sprawach finansowych jest prawdziwe zrozumienie wszystkich typw inwestycji wraz z potencjalnym zyskiem oraz ryzykiem, jakie niesie kady z nich. Odpowiedzialni doradcy inwestycyjni zawsze dbaj, by ich klient dobrze rozumia stojce przed nim moliwoci inwestycji oraz bra je pod uwag przy opracowaniu wasnego PLANU FINANSOWEGO. BEZ JASNO SPRECYZOWANEGO PLANU FINANSOWEGO MUSISZ W KOCU PONIE KLSK FINANSOW. W ksice How to Be Your Own Investment Counselor (Jak sta si wasnym doradc inwestycyjnym) Dick Fabian pisze: Do wiadczenie pokazuje, e inwestorzy - bez wzgldu na charakter inwestycji - nie zarabiaj adnych pienidzy przez okres dziesiciu lat. Ta tragiczna statystyka ma kilka przyczyn: 1. Brak wyznaczonego celu. 2. Uganianie si za modnymi inwestycjami. 3. Opieranie si na raportach publikowanych w prasie. 4. lepe suchanie rad brokerw i finansistw. 5. Popenianie pomyek emocjonalnych, i tak dalej." Na szczcie odpowiedzi na twoje pytania finansowe s bardzo atwe do zdobycia. Moesz je uzyska z lektury ksiek, ktre napisali najwiksi mistrzowie: od Petera Lyncha i Roberta Prechtera po Warrena Buffeta. S te dobrzy doradcy, ktrzy pomog ci opracowa plan, prowadzcy do zaspokojenia twoich dugofalo wych potrzeb finansowych. Pamitaj, e finanse odgrywaj bardzo wan rol w iloci cierpienia bd przyjemnoci, ktrych dowiadczasz w yciu. Dlatego wanie korzystaj z rad tylko najlepszych specjalistw. Jeli odstpisz od tej zasady, spotkasz si z wielkim cierpieniem. Jeli si do niej zastosujesz, osigniesz poziom bogactwa, ktry znacznie przekracza twoje dotychczasowe marzenia. Teraz, kiedy naprawd zacze gromadzi i pomnaa wasne bogactwo, jeste gotw do kolejnego kroku w kierunku sukcesu finansowego. 4. CZWARTYM KLUCZEM DO SUKCESU FINANSOWEGO JEST OCHRONA WASNEGO BOGACTWA. Jake wielu ludzi,
ktrzy zdobyli prawdziwe bogactwo, czuje si rwnie niebezpiecznie z t wielk iloci pienidzy, jak wtedy, kiedy ich nie miao wcale. Ludzie czsto czuj si mniej pewnie, gdy myl, e maj wicej do stracenia. Dlaczego? Poniewa wiedz, e w kadej chwili kto moe ich oszuka lub wykorzysta, choby stawiajc im bezpodstawne zarzuty w sdzie i w ten sposb dziesitkujc ich aktywa. Czy chciaby wiedzie, jak le wyglda dzisiaj sytuacja w Stanach Zjednoczonych? Z danych opublikowanych w artykule londyskiego Financial Times" 22 czerwca 1991 roku wynika, e spord wszystkich procesw sdowych, ktre wszczto na caym wiecie w 1988 roku, zastraszajca liczba dziewidziesi ciu czterech procent przypada na Stany Zjednoczone Ameryki. Rocznie ma miejsce w naszym kraju osiemnacie milionw pro cesw sdowych. Z aktualnych danych amerykaskiej palestry wynika, e jeli mieszkasz w Kalifornii i zarabiasz powyej pi dziesiciu tysicy dolarw rocznie, szansa, e zostaniesz podany do sdu, jest jak jeden do czterech. Z europejskiej perspektywy patrzc, mona przypisa Amery kanom to, e zawsze szukaj kogo, na kogo mog zrzuci win, i std ta niewiarygodna liczba spraw sdowych. To ostre, gorzkie sowa, ale niestety, s prawd. Takiej postawy nie znajdujemy nigdzie indziej na wiecie. Niszczy ona nasz kraj ekonomicznie, zmusza do wykorzystywania czasu, kapitau i energii w sposb cakowicie nieproduktywny. Jak donis ostatnio Wall Street Journal", pewien pijany mczyzna, prowadzc samochd, usiowa przesun naadowan strzelb na prawe przednie siedzenie. Bro przypadkowo wypalia, zabijajc go na miejscu. Wdowa po tym nieszczniku, zamiast uzna fakt, e jej m by pijany, pozwaa do sdu producenta broni, zarzucajc mu, e strzelba nie miaa adnych zabezpiecze przed pijanymi uytkownikami. Zadaa czterech milionw do larw odszkodowania i wygraa spraw! Nic wic dziwnego, e ludzie nie czuj si najlepiej ze wiado moci, e w podobnej sytuacji kto moe odebra im majtek, na ktry pracowali cae lata! Odstrasza ich to od prowadzenia inte resw i czsto wpywa na podejmowane przez nich decyzje finan sowe. Jednak S PRZECIE PRAWNE SPOSOBY OCHRONY TWOJEGO MAJTKU, KTRE MOESZ WYKORZYSTA,
620
621
JELI NIE JESTE OBECNIE STRON ADNEGO PROCE SU SDOWEGO. Nie chodzi tu o unikanie spaty rzeczywistych dugw, ale o ochron twojego majtku przed nieuzasadnionymi rozszczeniami innych. Ludzie kierujcy si nieuczciwymi moty wami mog ci wytoczy proces dla dwch przyczyn: chc sko rzysta na twoim ubezpieczeniu albo chc przej twoje aktywa. Jeli nie mog pooy apy na twoim majtku, trudno im bdzie pozyska prawnika, ktry zgodzi si pracowa za zwyk opat. Jeli z gry zabezpieczysz si przed tak ewentualnoci, moesz obroni swoje aktywa, postpujc zgodnie z jasnymi i prostymi przepisami prawa. Usiujc zrozumie wiat finansw, analizowaem ycie naj wikszych ludzi sukcesu na caym wiecie. Pozwolio mi to od kry kilka sposobw, za pomoc ktrych chroni oni swj majtek przed nieuzasadnionymi roszczeniami. W tej, podobnie jak w kadej innej sytuacji yciowej, dobrze jest odkry, co robi wielcy gracze", oraz wzorowa si na ich postpowaniu. Powi ciem dwa lata na analiz najlepszych dostpnych w Stanach Zjednoczonych sposobw ochrony wasnych aktyww. Moim celem bya midzy innymi pomoc lekarzom uczestniczcym w moich kursach Fortune Management (Zarzdzanie Fortun). Najczciej powtarzajcym si bdnym przekonaniem jest stwierdzenie, e ochrona aktyww to jaki tajemniczy proces, w ktrym nie da si unikn oszustwa. Ale w rzeczywistoci naj lepsz polityk jest uczciwo. Nie musisz ukrywa swojego ma jtku, wystarczy, by go strzeg. Jeli wic obrona wasnych akty ww nie staa si jeszcze dla ciebie spraw pierwszoplanow, stanie si ni na pewno, kiedy zaczniesz gromadzi swoje bo gactwo. Musisz pamita, e wiele moesz w tym zakresie zrobi.* 5. PITYM KLUCZEM JEST CZERPANIE RADOCI Z WASNEGO BOGACTWA. Wielu ludziom udaje si przej przez pierwsze cztery etapy. Odkrywaj oni, jak zgromadzi bogactwo poprzez dodawanie wartoci, jak utrzyma je dziki wydawaniu mniej, ni zarobili. Staj si mistrzami w sztuce inwestycji i wiedz, jak broni wasnych aktyww. Mimo to * Dodatkowe informacje mona uzyska w biurze Financial Destiny, tel.: (619)4536330.
jednak wci nie s szczliwi. Odczuwaj pustk. Nie zrozumieli bowiem jeszcze, e PIENIDZE NIE S CELEM, TYLKO RODKIEM. Kady z nas musi wic znale sposoby, ktre po zwol mu dzieli si wasnym bogactwem z tymi, na ktrych nam zaley. Inaczej pienidze nie bd miay adnej wartoci. Kiedy odkryjesz sposoby na dzielenie si wasnym bogactwem proporcjonalnie do jego wielkoci, zyskasz jedn z najwikszych yciowych radoci. Mog zarczy, e jeli nie nauczysz si wiza z tym wielkiej przyjemnoci, nigdy nie utrzymasz tego dziaania przez dugi czas. Wikszo ludzi czeka z uwolnieniem wasnej radoci do momentu, w ktrym uda im si zgromadzi okrelon sum pienidzy. To wspaniay sposb, aby nauczy wasny umys, by czy cierpienie ze zdobywaniem bogactwa. Ty powiniene nagradza si emocjonalnie od samego pocztku. Od czasu do czasu musisz sprawia sobie finansow niespodziank (o czym mwilimy w rozdziale szstym), aby twj umys wiedzia, e zarabianie pienidzy jest czym przyjemnym, e przynosi nagrody. PAMITAJ TE O WIELKIEJ SILE I WIELKIEJ WAR TOCI DZIELENIA SI Z POTRZEBUJCYMI. Zapewniam ci, e mj wiat finansowy zacz si cakowicie zmienia, kiedy daem komu potrzebujcemu troch wicej ni dwadziecia dolarw, cho naprawd nie zbyway mi one wtedy. Poczuem si tego dnia tak wspaniale, e ju samo to uczucie potrafio zna cznie zwikszy skuteczno mojego dziaania oraz moliwoci zarabiania pienidzy. Wikszo ludzi dzieli si z innymi tylko wtedy, jeli ma troch wicej pienidzy. Ale jak sdzisz, co byoby trudniejsze: odda potrzebujcym jedn dziesit wasnego majtku, gdy ma si dolara, czy te odda potrzebujcym jedn dziesit wasnego majtku, gdy majtek ten wynosi milion do larw? Odpowied jest oczywista, prawda? Nie prbuj tu dowie, e dziesi procent to kwota, ktrej naley si kurczowo trzyma. Postanw jednak solennie, e pewn cz wasnych zarobkw wydasz na ludzi potrzebujcych w taki sposb, ktry sprawi ci rado. Pikno dzielenia si z innymi po lega rwnie i na tym, e oddajc cz wasnego majtku, uczysz swj umys, e masz wicej, ni ci potrzeba. Stoisz ponad progiem
622
623
ubstwa, a ju samo to przekonanie moe zmieni cae twoje ycie. PRAWDZIWE BOGACTWO JEST EMOCJ: JEST TO POCZUCIE CAKOWITEGO DOSTATKU. Ju samo nasze dziedzictwo czyni z nas bogaczy. Mamy przywilej cieszenia si piknymi obrazami, ktrych sami nie namalowalimy, muzyk, ktra nie jest naszym dzieem, i szkoami, ktre przecie zbudowa kto inny. Poczuj bogactwo parkw narodowych, ktre s wasno ci caego narodu. Uwierz, e jeste czowiekiem bogatym, i ciesz si tym bogactwem. Zrozum, e to cz twojego bogactwa, a po czucie wdzicznoci uatwi ci stworzenie czego jeszcze wikszego. Pozwl wic, e na koniec powiem ci jedno: zmiana wasnych przekona oraz przejcie kontroli nad wasnymi finansami mog by przepiknym dowiadczeniem w twoim osobistym rozwoju. Postanw wic, e to dowiadczenie osigniesz, i zacznij od zaraz.
lepszych finansistw. Wiele z nich moe ci nauczy, jak podej mowa mdre decyzje inwestycyjne. 5. Jeli martwisz si, e kto nieuczciwie signie po twoje aktywa, podejmij dziaania, ktre doprowadz do utworzenia mdrego planu ich ochrony. 6. Wyznaczaj ma pul nagrd, ktre pomog ci poczy przyjemno z sukcesem finansowym. Dla kogo mgby zrobi co specjalnego? Jak moesz si nagrodzi za to, e zaczniesz ju dzisiaj?
Dobroczynno i sia osobista to jedyne waciwe inwestycje.

WALT WHITMAN
DZISIEJSZE ZADANIE: 1. Przyjrzyj si dokadnie swoim przekonaniom i sprawd, czy nie ma wrd nich przekona niewaciwych. Jeli s, pozbd si ich za pomoc techniki NWA (Nauka Warunkowania Neuroasocjacyjnego). 2. Zapocztkuj proces dodawania wartoci na wielk skal we wasnym miejscu pracy, bez wzgldu na to, czy dostajesz za to pienidze, czy te nie. Dziesiciokrotnie zwiksz obecnie produ kowan warto i przygotuj si na wielkie nagrody finansowe. 3. Postanw, e bdziesz odkada co najmniej dziesi procent wasnych dochodw i je w starannie zaplanowany sposb inwestowa. 4. Znajd sobie doradc. Skontaktuj si ze specjalistami z lo kalnej grupy Financial Destiny albo innym lokalnym trenerem finansw". Zadbaj o to, aby pomg ci opracowa plan finansowy, ktry dokadnie rozumiesz. Signij po ksiki pisane przez naj-
XXIII. BD NIESKAZITELNY: TWJ KODEKS...
625
Rozdzia dwudziesty trzeci
BD NIESKAZITELNY; TWJ KODEKS ZACHOWANIA

DZIE PITY
REZULTAT: Czy to moliwe, bymy mieli pikne wartoci, wspaniay zestaw regu, ktre je wspieraj, zadawali sobie waciwe pytania i mimo wszystko w jakim momencie yli w sprzecznoci z nimi? Jeli jeste ze sob szczery, wiesz, e odpowiedz brzmi tak". Kady z nas w pewnych sytuacjach pozwala, by kieroway nim wydarzenia, zamiast wiadomie podejmowa decyzje co do znaczenia tych wydarze. Musimy wic mie jasno okrelony sposb, ktry zapewni, e nigdy nie uczynimy wasnym yciem wyjtku od wartoci, ktrym si powicilimy. Musimy te mie jak miar, ktra pozwoli oceni, czy yjemy zgodnie z wasnymi wartociami na co dzie, czy te nie. Ten mody mczyzna osign nieprawdopodobny sukces w wie ku dwudziestu siedmiu lat. By bardzo bystry, oczytany i czu si tak, jakby wyprzedzi wszystkich na wiecie. Jednak pewnego dnia zda sobie z czego spraw: nie by szczliwy! Wielu ludzi go nie lubio, poniewa uznawali go za pyszaka. Poczu, e nie
panuje ju nad kierunkiem swojego ycia, a co dopiero swoim ostatecznym przeznaczeniem. Postanowi, e przejmie kontrol nad yciem, stawiajc sobie wiksze wymagania, opracowujc strategi, ktra pozwoli mu te wymagania speni, oraz tworzc system, dziki ktremu bdzie mg codziennie ocenia osigane rezultaty. Zacz od wybrania dwunastu cnt" - dwunastu stanw emocjonalnych, ktrych chcia dowiadcza kadego dnia. By przekonany, e popchnie to jego ycie w podanym kierunku. Nastpnie sign po swj dziennik, wypisa w nim owych dwanacie stanw i obok tej listy umieci tabel z liczb kolumn odpowiadajc liczbie dni mie sica. Za kadym razem, kiedy pogwac jedn z tych cnt, po stawi ma czarn kropk w rubryce odpowiadajcej tej cnocie danego dnia. Moim celem jest nie mie adnej czarnej kropki na moim wykresie. Wtedy bd wiedzia, e prawdziwie yj w zgo dzie z tymi cnotami" - pomyla. By tak dumny ze swego pomysu, e opowiedzia o nim przyjacielowi, pokazujc mu swj dziennik. Przyjaciel zauway: Wspaniale! Myl jednak, e do listy swoich cnt powiniene do da pokor." Wtedy Benjamin Franklin wybuchn miechem i do pisa do swojej listy trzynast cnot. Pamitam, e pierwszy raz czytaem ten fragment autobiografii Benjamina Franklina w pokoju hotelowym w Milwaukee. Miaem wtedy bardzo napity plan zaj: perspektywa nagrania kilkunastu programw radiowych i telewizyjnych, spotkania z czytelnikami oraz kilka imprez charytatywnych. W noc poprzedzajc podjcie wszystkich tych obowizkw powiedziaem sobie: Okay, skoro ju tu jeste, wykorzystaj to jak najlepiej. Przynajmniej moesz jako wzbogaci swj umys." Niewiele wczeniej wpadem na pomys wartoci i ich hie rarchii i stworzyem list wartoci dla samego siebie, ktr uzna waem za bardzo udan i z ktr mogem dobrze czu si w yciu. Kiedy jednak zastanowiem si nad list cnt Bena Franklina, pomylaem: No tak, masz na licie swoich wartoci mio, ale czy kochasz w tej wanie chwili? Jedn z twoich najwaniejszych wartoci jest wkad w ycie innych, ale czy to realizujesz w tym momencie?" W obydwu wypadkach odpowiedzi byo sowo nie". Odkryem wspaniae wartoci, ale w aden sposb nie po-
626
627
trafiem zmierzy, czy naprawd yj z nimi w zgodzie w kadym momencie mojego ycia. Wiedziaem, e kieruj si mioci, ale jednoczenie, kiedy patrzyem wstecz, dostrzegaem wyranie chwile, kiedy w moim zachowaniu mioci nie byo. W JAKIM STANIE BYM SI ZNAJDOWA, GDYBYM CIGLE BY U SZCZYTU SWOICH NAJLEPSZYCH MO LIWOCI? JAKIM STANOM CHC SI POWICI KA DEGO DNIA, BEZ WZGLDU NA WSZYSTKO? Bez wzgl du na otoczenie, bez wzgldu na mnoce si wok mnie problemy OSIGN TE STANY EMOCJONALNE CO NAJ MNIEJ RAZ DZIENNIE!" Wrd stanw, do ktrych si wtedy zobowizaem, byy: przyjazne nastawienie, mio, szczcie, zabawa, sia, szczodro, pasja i rado. Niektre z nich byy zgodne z moimi wartociami, inne nie. Jednak wiedziaem, e jeli naprawd bd codziennie przeywa kady z nich, uda mi si y w zgodzie z moimi wartociami. Jak sobie pewnie wyob raasz, by to wyjtkowo ekscytujcy proces! Nastpnego dnia, kiedy wystpowaem w programie telewi zyjnym, wiadomie i celowo wzbudzaem w sobie te uczucia. Byem szczliwy, radosny, wesoy i dobrze si bawiem. Czuem te, e bardzo wiele wnosz w ycie nie tylko moich gospodarzy w studio, ale rwnie wszystkich telewidzw. Potem udaem si do ksigarni, by podpisywa swoje ksiki. Kiedy tam dotarem, waciciel sklepu przywita mnie zmartwion min i sowami: Mamy pewien problem, panie Robbins. Ogoszenie o tym, e bdzie pan podpisywa swoje ksiki, pojawi si dopiero w ju trzejszej gazecie!" Gdyby co takiego zdarzyo mi si, zanim przeczytaem list cnt Benjamina Franklina, zareagowabym pewnie inaczej. Ale majc w pamici swoj now list, pomylaem: Postanowiem przecie, e bd y zgodnie z moimi postanowieniami bez wzgldu na wszystko. Co za wspaniay test pozwalajcy mi spra wdzi, czy naprawd przestrzegam wasnego kodeksu postpowa nia!" Podszedem wic do stolika, przy ktrym autorzy zwykle podpisywali swoje ksiki, i rozejrzaem si dookoa. W caym centrum handlowym nie byo prawie nikogo. Jak mogem wic choby sprbowa stworzy podniecenie i rado tam, gdzie wydawao si, e nic nie ma?
Pierwsz rzecz, ktra wpada mi na myl, byo szalone zacho wanie. W kocu szalestwo byo jednym ze stanw na mojej licie. Chwyciem wic egzemplarz mojej ksiki Unlimited Power i zaczem czyta j, wydajc przy tym z siebie najrniej sze dwiki: Oooo! Aaaa! Czy to prawda?" Szybko moje zachowanie zainteresowao przechodzc kobie t. Dosza do wniosku, e taki entuzjazm moe wzbudzi tylko na prawd wspaniaa ksika. Przystana wic, aby zobaczy, co czytam. Zaczem zachwala jej ksik, wskazujc na najlepsze i najskuteczniejsze strategie i techniki. Zatrzyma si kto jeszcze, aby sprawdzi, co jest powodem caego zamieszania. Potem jeszcze kto i jeszcze kto. Po dwudziestu minutach zebrao si wok mnie dwadziecia pi do trzydziestu osb i wszyscy chcieli usysze co o wspaniaej ksice, ktr miaem w rku. W kocu powiedziaem: A wiecie, co jest najlepsze ze wszys tkiego? Tak si skada, e jestem dobrym znajomym autora tej ksiki!" Kiedy ludzie zaczli si dziwi, a nawet mi zazdroci, pokazaem im moje zdjcie na okadce, ktre dotychczas staraem si zakrywa. Kobieta, ktra dziwia si najbardziej, rozemiaa si, a za ni wszyscy inni. I w taki sposb zaczem podpisywa wasn ksik. Tamten wieczr okaza si prawdziwym sukcesem i wszyscy wspaniale si bawili. Zamiast pozwoli wydarzeniom i sytuacji wok mnie, by przejy kontrol nad moimi dziaaniami i sposobem postrzegania, wiadomie wybraem zastosowanie si do zasad, ktre dzi nazywam moim KODEKSEM ZACHOWA NIA. Miaem te wtedy wielk satysfakcj, poniewa wiedziaem, e kierujc si stanami z mojej listy, yj zgodnie z wasn hierarchi wartoci.
Zmieniaj wasne credo we wasne czyny.

RALPH WALDO EMERSON
Benjamin Franklin i ja nie jestemy jedynymi ludmi, ktrzy kie ruj si wasnym kodeksem zachowania. Czy pamitasz Dziesi przykaza! Tekst przyrzeczenia skautw? Kodeks postpowania handlowcw? A czy znasz moe Credo Klubu Optymistw?
628
629
Jednym ze sposobw tworzenia wasnego kodeksu zacho wania jest zapoznawanie si z kodeksami, ktre ju istniej.
SIEDMIOPUNKTOWE CREDO JOHNA WOODENA DA Z SIEBIE WSZYSTKO"

1. Bd ze sob szczery. 2. Uczy z kadego swojego dnia arcydzieo. 3. Pomagaj innym. 4. Sigaj gboko do dobrych ksiek. 5. Bd przyjacielem sztuk piknych. 6. Zbuduj sobie schronienie na deszczowy dzie. 7. Codziennie mdl si o wsparcie i dzikuj za otrzymywane bogosawiestwa.
CREDO KLUBU OPTYMISTW

OBIECAJ SOBIE... e bdziesz na tyle mocny, i nic nie zakci spokoju twojego umysu. e z kad spotkan osob bdziesz rozmawia o zdrowiu, szczciu i powodzeniu. e sprawisz, i kady z twoich znajomych poczuje, i jest w nim co wartociowego. e zawsze bdziesz dostrzega jasne strony wszystkiego wok, aby twj optymizm sta si rzeczywistoci. e bdziesz myla o wszystkim jak najlepiej, pracowa jak najlepiej i spodziewa si tylko rzeczy jak najlepszych. e sukces innych sprawi ci tak sam rado jak sukces wasny. e zapomnisz o przeszych bdach i bdziesz dy do jak najwikszych osigni w przyszoci. e zawsze bdziesz nosi rado na twarzy i dasz umiech kadej ywej istocie. e powicisz na doskonalenie siebie tak wiele czasu, i nie wystarczy go ju na krytykowanie innych. e bdziesz zbyt wielki, by si martwi, zbyt szlachetny, by si zoci, i zbyt szczliwy, by pozwoli sobie na kopoty.
Wypowiesz lepsze kazanie twoim yciem ni twoimi wargami.

OLIYER GOLDSMITH
Kiedy dzisiejszy wspaniay trener koszykwki, John Wooden, w wieku dwunastu lat skoczy szko podstawow, jego ojciec da mu siedmiopunktowe credo. John mwi, e to credo wywaro na cae jego ycie i karier olbrzymi wpyw. Dalej yje zgodnie z nim na co dzie:
DZISIEJSZE ZADANIE: 1. Sporzd list stanw emocjonalnych, ktrych postanawiasz dowiadcza codziennie, aby y w zgodzie ze swoimi najwa niejszymi wartociami i zasadami. Zadbaj o to, aby twoja lista bya na tyle duga, by zapewni twojemu yciu bogactwo i r norodno, na jakie zasugujesz, a przy tym wystarczajco krtka, by naprawd zdoa dowiadczy wszystkich tych stanw kadego dnia. Dla wikszoci optymalna lista zawiera od siedmiu do dzie siciu pozycji. W jakim stanie chciaby si cigle znajdowa? Czy jest to szczcie? Dynamika? Przyjacielskie nastawienie? Wi z innymi? Rado? Wdziczno? Pasja? Rwnowaga? Przygoda? Zabawa? Szalestwo? Szczodro? Elegancja? Niektre z tych stanw mog zgadza si z twoimi wartociami poda nymi. Inne mog w twoim przekonaniu doprowadzi ci do ycia wedug twoich wasnych wartoci. 2. Po skompletowaniu tej listy stanw obok kadego z nich napisz jedno zdanie mwice, skd bdziesz wiedzia, e osi gne ten stan. Innymi sowy, stwrz reguy dla swoich stanw, na przykad: Jestem radosny, kiedy umiecham si do ludzi",
630
albo: Kieruj si wdzicznoci, kiedy przypominam sobie o wszystkich dobrych rzeczach, ktre zdarzyy mi si dotd w yciu", Kieruj si szalestwem, kiedy robi co radosnego zupenie nieoczekiwanie." 3. Postanw, e kadej z tych emocji bdziesz dowiadcza co najmniej raz dziennie. By moe, bdziesz chcia napisa na maej kartce swj kodeks zachowania i nosi go przez cay czas w portfelu albo umieci na biurku lub przy ku. Raz na jaki czas w cigu dnia popatrz na swoj list i zadaj sobie pytanie: Ktre z tych stanw ju dzisiaj przeyem? Ktrych jeszcze nie dowiadczyem i jak uda mi si to zrobi przed kocem dnia?" Wyobra sobie, jak wspaniale si poczujesz, jeli naprawd postanowisz przestrzega swojego kodeksu zachowania. Nie bdziesz ju pod kontrol wydarze wok ciebie. Bdziesz mia wiadomo, e bez wzgldu na to, co si stanie, moesz y w zgodzie z wizj, ktr dla siebie stworzye. Spenianie po stawionych sobie wysokich wymaga oraz wiadomo, e tylko ty decydujesz o tym, jak si czujesz, i tylko ty kierujesz wasnym zachowaniem, przynosz wielkie poczucie dumy. Niedawno usyszaem od Wayne'a Dyera wspania metafor zwizan z tym, jak ludzie zwalaj win za wasne zachowanie na presj zewntrzn. Oto co mi wtedy powiedzia: Presja nie po woduje negatywnych zachowa. Wyobra sobie, e jeste poma racz. Co si dzieje, jeli na pomaracz dziaa presja, wielka sia zewntrzna? Wyciska ona z niej sok, prawda? Ale nawet najwik sza sia nie potrafi wycisn z pomaraczy czego, czego w niej po prostu nie ma." Wierz, e podje decyzj o tym, co znajduje si w tobie, opierajc si na jak najwyszych wymaganiach wobec siebie. Kiedy wic pojawi si presja zewntrzna, wycinie z ciebie tylko rzeczy dobre. W kocu nie zawsze moemy liczy na szczliwe wiatry. Jedynie od ciebie zaley, by y zgodnie z wasnym kodeksem zachowania, by powici si bez reszty CDSI, by nieprzerwanie utrzymywa raz obrany kurs. Pamitaj, e to wanie rzeczy, ktre robisz na co dzie, te najmniejsze i te najwiksze, buduj twj charakter i ksztatuj twoj tosamo.
Rozdzia dwudziesty czwarty
OPANUJ SWJ CZAS I SWOJE YCIE

DZIE SZSTY
REZULTAT: Spraw, by czas dziaa na twoj korzy zamiast pozwala mu, by kierowa twoim poziomem satysfakcji i stresu. Jeli kiedykolwiek odczuwae stres - a kto go nie odczuwa? - to z duym prawdopodobiestwem mog stwierdzi, e przy czyn byo poczucie, i nie masz do czasu, by zrobi co tak dobrze, jak chcesz to zrobi. Moge odczuwa t frustracj na przykad dlatego, e koncentrowae si wycznie na wymogach chwili: obecnych wymaganiach, obecnych problemach, obecnych wydarzeniach. Poczucie stresu i przecienia zmniejsza natych miast skuteczno dziaania. Rozwizanie jest proste: PRZEJMIJ KONTROL NAD RAMAMI CZASOWYMI, NA KTRYCH SI KONCENTRUJESZ. Jeeli teraniejszo wywouje stres, wprowad si w bardziej produktywny stan, koncentrujc si na przyszoci, na sukcesie wieczcym wykonanie zadania, ktre przed tob stoi. Ten nowy wzorzec koncentracji pozwoli ci natychmiast zmieni swj stan emocjonalny i da ci si, ktrej potrzebujesz do zmiany sytuacji w teraniejszoci. Stres jest czsto wynikiem poczucia, e utknlimy" w okrelonych ramach czasowych. Przykadem moe by tu sy tuacja, w ktrej kto myli o wasnej przyszoci w sposb od bierajcy mu siy. Moesz takiej osobie pomc, sprawiajc, by skoncentrowaa si na czym, na co ma wpyw w teraniejszoci.
632
XXIV. OPANUJ SWJ CZAS I SWOJE YCIE
633
Niektrzy ludzie, kiedy staj wobec jakiego zadania, koncentruj si wycznie na tym, e w przeszoci nie udao im si czego po dobnego wykona. W takim razie zmiana przedmiotu koncen tracji z przeszoci na teraniejszo lub przewidywanie pozytyw nej przyszoci moe natychmiast zmieni ich stan emocjonalny. Nasze emocje znajduj si pod wielkim wpywem ram czasowych, ktrymi operujemy w danej chwili. CZSTO ZAPOMINAMY, E CZAS JEST TWOREM UMYSU, E JEST CAKOWICIE WZGLDNY I E SPO SB, W JAKI GO ODBIERAMY, JEST NIEMAL WYCZ NIE WYNIKIEM SPOSOBU, W JAKI SI KONCENTRU JEMY Jak dugi jest na przykad dugi czas? Stanie w kolejce przez dziesi minut moe si wydawa wiecznoci, podczas gdy godzina seksu upywa o wiele za szybko. Nasze przekonania filtruj rwnie nasz percepcj czasu. Dla niektrych ludzi dwadziecia minut to, bez wzgldu na sytu acj, bardzo dugo. Dla innych dugo to stulecie. Czy moesz so bie wyobrazi, jak rnie tacy ludzie si poruszaj, jak rnie mwi, jak rnie postrzegaj swoje cele i jak wielkie stresy powodowaaby ich wsppraca, skoro dziaaj opierajc si na tak cakowicie rnych ramach czasowych? Dlatego wanie opanowanie czasu jest bardzo wan yciow umiejtnoci. Umiejtno rozcigania lub zwania percepcji czasu to umiejtno ksztatowania wasnej percepcji ycia. Zanim wykonasz dzisiejsze wiczenia, zapoznaj si po krotce z trzema podpowiedziami".
upyw albo w ogle tego nie robisz. Skupiasz si na czym, co sprawia ci przyjemno i zajmuje ca uwag i dlatego czas upywa o wiele szybciej. Pamitaj, e to ty masz kontrol nad sob. Kieruj wic wasnym wzorcem koncentracji i wiadomie decyduj, jak mierzy upyw czasu. Jeli co chwil patrzysz na zegarek, czas zaczyna si niemiosiernie wlec. I tym razem twoje postrzeganie upywu czasu zaley od przedmiotu koncentracji. Jak definiujesz wasny sposb spoytkowania czasu? Trwonisz go, uywasz, wykorzystujesz, spdzasz czy zabijasz? Mwi si, e zabijanie czasu nie jest morderstwem. Jest samobjstwem".
II. KWESTIA WANOCI

Kolejnym i by moe najwaniejszym rozrnieniem jest zrozu mienie, w jaki sposb poczucie wanoci i pilnoci spraw wpywa na twoje decyzje dotyczce spoytkowania wasnego czasu, a wic w konsekwencji na twoje poczucie osobistego spenienia. Co mam na myli? CZY KIEDYKOLWIEK ZDARZYO CI SI, E HAROWAE JAK W, USIUJC PUNKT PO PUNKCIE WYKONA WSZYSTKIE RZECZY Z LISTY DO ZROBIE NIA", A MIMO TO POD KONIEC DNIA DALEJ NIE MIAE POCZUCIA DOBRZE SPENIONEGO OBOWIZKU? DZIA O SI TAK DLATEGO, E WSZYSTKO, CO ROBIE, BY O PILNE I WYMAGAO TWOJEJ UWAGI, ALE ADNA Z TYCH RZECZY NIE BYA WANA - adna z rzeczy na twojej licie nie przyczyniaa si do dugofalowego polepszenia twojej sytuacji. I odwrotnie, czy kiedykolwiek zdarzy ci si dzie, podczas ktrego zrobie zaledwie kilka rzeczy, ale wieczorem bye przekonany, e koczy si naprawd znaczcy dzie w two im yciu? Podczas takich wanie dni skupiasz si na tym, co jest wane, raczej ni na tym, co pilnie wymaga twojej uwagi. Wydaje si, e kwestia pilnoci" kieruje naszym yciem. Dzwoni telefon, wic musimy" go odebra, nawet jeli wanie robimy co wanego. No bo przecie mogaby omin nas jaka cenna wiadomo albo wana rozmowa? To klasyczny przykad ustalania, co jest pilne. Telefon ten rwnie dobrze moe przecie okaza si pomyk. Albo kupujemy ksik, o ktrej wiemy, e
I. UMIEJTNO ZNIEKSZTACANIA CZASU

Po opanowaniu umiejtnoci zmiany ram czasowych dziki zmia nie przedmiotu koncentracji jeste gotw do opanowania kolejnej podstawowej umiejtnoci niezbdnej do przejcia kontroli nad czasem. UMIEJTNO TA TO ZNIEKSZTACANIE CZASU W TAKI SPOSB, ABY MINUTA WYDAWAA SI GODZI N, A GODZINA MINUT. Czy zauwaye, e kiedy zajmiesz si czym bez reszty, tracisz poczucie upywu czasu? Dlaczego? Poniewa nie skupiasz si na nim w ogle. Mniej mierzysz jego
634
XXIV. OPANUJ SWJ CZAS I SWOJE YCIE
635
moe wnie w nasze ycie wiele dobrego, ale wci odkadamy jej lektur na pniej, poniewa nie moemy jej wcisn" midzy konieczno otwarcia kilku listw, w ktrych pewnie i tak s tylko reklamy, wypraw na stacj benzynow, a obejrzenie telewizyjnych wiadomoci. Jedynym sposobem na prawdziwe opanowanie wasnego czasu jest planowanie wasnego terminarza tak, by wikszo z robionych przez nas rzeczy bya wana, a nie pilna. III. O S Z C Z D SOBIE LAT NAJLEPSZYM ZNANYM MI SPOSOBEM CISKANIA" CZASU JEST UCZENIE SI POPRZEZ DOWIADCZENIA INNYCH LUDZI. Nigdy naprawd nie opanujemy wasnego czasu ani ycia, jeli nasz podstawow strategi uczenia si wiata bdzie metoda prb i bdw. Wzorowanie si na tych, ktrzy ju odnieli sukces, moe zaoszczdzi ci wielu lat cierpie nia. Wanie dlatego czytam tak arocznie, wanie dlatego jestem tak pilnym uczniem. Zawsze postrzegaem ksiki jako koniecz no, a nie jako przyrzd. Day mi one mdro dziesicioleci dowiadcze innych ludzi i sukces, ktry z nich wynika. Nama wiam, by najczciej, jak mona, czyta o dowiadczeniach in nych ludzi i wykorzystywa wszystko, czego si nauczysz.
Mamy do czasu, jeli wykorzystujemy go waciwie.

JOHANN WOLFGANG VON GOETHE
sobie, usysz i zaobserwuj, jakie wywoa to w tobie uczucia. Wypraw si na wycieczk w przeszo, otocz najcenniejszymi wspomnieniami: pierwszy pocaunek, narodziny dziecka, jaka specjalna chwila spdzona z przyjacielem. Im bardziej opanujesz umiejtno zmiany ram czasowych, tym wiksza stanie si twoja swoboda i tym wicej emocji bdziesz mg w sobie wytworzy dosownie w jednej chwili. wicz t umiejtno na tyle czsto, by mg z penym przekonaniem powiedzie, e moesz j wykorzysta na zmian w mgnieniu oka przedmiotu koncentracji, a wic i wasnego stanu emocjonalnego. 2. NAUCZ SI CELOWO ZNIEKSZTACA CZAS. Do czego, co normalnie wydawaoby si wymaga caej wiecznoci, dodaj skadnik, ktry nie tylko przyspieszy twoje postrzeganie czasu, lecz rwnie pozwoli ci robi dwie rzeczy naraz. Zawsze podczas biegania zakadam suchawki i delektuj si ulubion muzyk. Albo wykonujc wiczenia, ogldam telewizj. Znaczy to rwnie, e nigdy nie mam wymwki, by nie wiczy, poniewa mog w trakcie wiczenia wykonywa inne, rwnie wane rzeczy, jak choby rozmowy telefoniczne. 3. Sporzd list rzeczy do zrobienia", ustalajc ich HIERARCHI ZGODNIE Z WANOCI, A NIE PILNOCI. Zamiast umieszcza na niej dziesitki spraw i pod koniec dnia czu si jak nieudacznik, skup si na tym, co najwaniejsze do osignicia. Jeli to zrobisz, to gwarantuj ci poczucie satysfakcji i osigni, jakiego doznaje tylko niewielu.
DZISIEJSZE ZADANIE: 1. Przez cay dzisiejszy dzie BADAJ WASNE MOLI WOCI ZMIANY RAM CZASOWYCH. Ilekro odczuwasz presj teraniejszoci, skoncentruj si cho przez chwil na przyszoci w taki sposb, ktry doda ci si. Pomyl na przykad o pozytywnych skutkach swojego dziaania, o celach, ktre dziki niemu osigniesz, i w peni si z nimi identyfikuj. Wyobra je
Rozdzia dwudziesty pity
Cz czwarta
ODPOCZNIJ I ROZERWIJ SI: N AWET BG SIDMEGO DNIA ODPOCZYWA!

DZIE SIDMY
REZULTAT: Odzyskaj wewntrzn rwnowag. Pracowae ciko i z godn uznania wytrwaoci uczestniczye w naszej grze. We sobie teraz dzie wolny i powi go na przyjemnoci! Bd spontaniczny, szczodry, zdobd si na co, co ci samego przeronie. Co, co by ci dostarczyo najywszej radoci.
LEKCJA PRZEZNACZENIA
Czowiekiem wielkim jest ten, kto nie zatraci w sobie dziecicego serca.
MENG KO LONG (MENCJUSZ)
DZISIEJSZE ZADANIE: Zaplanuj sobie - i wykonaj - co przyjemnego albo poddaj si impulsowi chwili. W kadym razie naciesz si tym, co zrobisz. Jutro znw musisz by gotw do dalszych odkry...
Rozdzia dwudziesty szsty
OSTATECZNE WYZWANIE: CO MOE ZROBI JEDEN CZOWIEK

Wielki pomie rodzi si z maej iskry.
DANTE
Sam LaBudde przekroczy granic meksykask zaledwie z o miuset dolarami w kieszeni. Wiedzia, e musi ich powstrzyma. Zatrzyma si w dokach rybackich Ensenady i czeka na swoj oka zj. Udawa naiwnego amerykaskiego turyst, ktry chce kamer wideo zrobi kilka filmw z wakacji. Oferowa swoje usugi jako majtek lub inynier kademu kapitanowi, ktry zawin do portu. Zacign si na statek Maria Luisa" jako tymczasowy czonek zaogi. Kiedy ten panamski kuter odbi od brzegu na pow tuczyka, LaBudde zacz sekretnie filmowa poczynania zaogi. Wiedzia, e gdyby to si wydao, jego ycie znalazoby si w niebezpieczestwie. Wreszcie stao si: byli otoczeni. Mnstwo delfinw, przez wielu nazywanych wodnymi ludmi", zaczo skaka i wydawa rne dwiki wok Marii Luisy". Do statku przycigna je przyjacielska natura. Nie przypuszczay, e cign do wasnej mierci. Rybacy szli ladem delfinw, poniewa wiedzieli, e pod tymi radosnymi zwierzakami cign zwykle wielkie awice tuczyka. Z zimn krwi zarzucili sieci, przecinajc drog delfi nw. Zupenie nie dbali o to, co si z nimi stanie.
640
XXVI. OSTATECZNE WYZWANIE: CO MOE ZROBI...
641
LaBudde nagrywa ca tragedi przez pi godzin. Jeden po drugim delfiny zapltyway si w sieci. Nie potrafic si uwolni, raz po raz wypyway na powierzchni, by zaczerpn powietrza, niezbdnego im do utrzymania ycia. W pewnej chwili kapitan wrzasn: Ile?"* Kiedy LaBudde przekrci si, by uchwyci rze okiem kamery, usysza, jak jeden z czonkw zaogi wrzasn: Bdzie jakie pidziesit!" Kapitan rozkaza, by zaoga wycigna up. Na liskim pokadzie statku leao bez ycia mnstwo delfinw. Rybacy wybierali tuczyka, odpychajc ich szare, lnice ciaa jak miecie. W kocu martwe delfiny spychano z pokadu tak jak torby z odpadkami. Zdjcia wykonane przez LaBudde'a dostarczyy oczywistych dowodw na to, o czym mwio si ju od dawna: kada wyprawa rybacka zabija regularnie tysice delfinw. Z ustale wynikao, e w cigu dziesiciu lat zamordowano ponad sze milionw delfinw. Z uj LaBudde'a wykonano ostatecznie jedenastominutowy film, ktry wstrzsn sercami widzw. Wszystko, co robilimy tym inteligentnym i uczuciowym stwo rom, z ktrymi dzielimy przecie nasz planet, wyszo na jaw. Oburzeni klienci w caym kraju, jeden po drugim, przestawali kupowa tuczyka. Bojkot tylko si nasili, kiedy zwrciy na niego uwag media. Cztery lata po tym, jak LaBudde dokona pierwszego ujcia tragedii, w 1991 roku firma Starkist, najwikszy na wiecie produ cent tuczyka w puszce, ogosia, e nie bdzie ju przetwarza tu czyka owionego wkiem. Firmy Chicken of the Sea i Bumblebee Seafoods wyday podobne owiadczenia w kilka godzin pniej. Walka trwa nadal. Zagraniczne kutry rybackie zabijaj sze razy wicej delfinw ni kiedy kutry amerykaskie. Jednak czas spdzony przez LaBudde'a na panamskim kutrze umoliwi powane zmiany w amerykaskim przemyle przetwrczym, ocali niezliczone delfiny i niewtpliwie przyczyni si do cho czciowego zachowania rwnowagi w ekosystemie wodnym.
Kady czowiek jest niemoliwoci, zanim si narodzi.

RALPH WALDO EMERSON
* Susan Reed, Lorenzo Benet, A Filmmaker Crusades to Make the Seas Safe for Dolphins (Krucjaty filmowca dla zapewnienia delfinom bezpiecznych mrz), People Magazine", sierpie 1990.
Tak wielu ludzi odczuwa bezsilno i brak jakiegokolwiek was nego znaczenia, kiedy przychodzi do wydarze o skali wiatowej. S przekonani, e nawet jeli bd wszystko robi, jak naley, ich bogactwo i powodzenie i tak zalee bdzie od aski lub nie aski innych. Czuj si zagroeni eskalacj wojen gangw i nie kontrolowanym wzrostem przestpczoci, przeraeni coraz nowy mi kryzysami rzdowymi, deficytem budetowym, zasmuceni coraz czstsz bezdomnoci i analfabetyzmem, przytacza ich efekt cieplarniany i bezlitosne wyniszczanie coraz liczniejszych gatunkw flory i fauny. Ludzie tacy wpadaj w puapk niewa ciwych myli: Nawet jeli postawi na szali ycie wasne i wszys tkich moich bliskich, co to zmieni? Zreszt po co mam si mczy, skoro i tak jaki idiota, ktry ma wadz, przez pomyk nacinie nie ten guzik i wysadzi nas wszystkich w powietrze!" Tego typu system przekona sprzyja poczuciu braku kontroli i niemonoci wprowadzania jakichkolwiek istotnych zmian. Jego naturaln konsekwencj jest wyuczona bezradno, wyraajca si typowym stwierdzeniem: Po co prbowa?" NIC BARDZIEJ NI WYUCZONA BEZRADNO NIE ODBIERA NAM MOLIWOCI PODJCIA DZIAANIA. JEST ONA GWN PRZESZKOD, KTRA NIE POZWALA NAM ZMIENI WASNEGO YCIA, ORAZ POWSTRZY MUJE PRZED PODEJMOWANIAM DZIAA, KTRE PO MOGYBY INNYM LUDZIOM ZMIENI ICH YCIE. Skoro tak daleko zaszede w lekturze tej ksiki, bez wtpie nia znasz moje podstawowe przekonanie: KADY CZOWIEK DYSPONUJE JU TERAZ SI POZWALAJC MU PANO WA NAD WASNYMI MYLAMI, UCZUCIAMI I POST POWANIEM. By moe pierwszy raz w yciu odkrye w sobie si, pozwalajc ci przej kontrol nad Systemem Nadrzdnym, ktrym kierowae dotychczas jedynie podwiadomie. Za pomoc technik przekazanych ci w tej ksice i wicze, ktre dotychczas wykonae podczas lektury, obudzie w sobie przekonanie, e
642
643
tylko ty jeste prawdziwym panem swojego losu, jedynym rey serem wasnego przeznaczenia. Razem odkrywalimy gigantyczn si, ktra ksztatuje twoje przeznaczenie - DECYZJE. Wsplnie przekonalimy si, e decyzje dotyczce przedmiotu koncentracji, znaczenia otaczajcych nas rzeczy i zjawisk oraz dziaa, ktre w zwizku z nimi musimy podj, okrelaj jako naszego obecnego i przyszego ycia. Teraz nadszed czas, by zaj si si WSPLNYCH DE CYZJI, moliwoci ksztatowania przeznaczenia wasnej spoecz noci, kraju i wiata. Decyzje, ktre wsplnie podejmiemy DZI SIAJ na temat sposobw zaradzenia tak powanym problemom, jak szerzca si narkomania, nierwnowaga w handlu zagranicz nym, nieskuteczny system szkolnictwa publicznego albo nieefek tywny system penitencjarny, okrel jako ycia przyszych generacji. Skupiajc si na wszystkim, co szwankuje, ograniczamy was n moliwo koncentrowania si na przyszoci i zaniedbujemy przyczyny tych problemw. Nie chcemy zrozumie, e DROBNE DECYZJE PODEJMOWANE CODZIENNIE PRZEZ KADE GO Z NAS KSZTATUJ NASZE PRZEZNACZENIE. Pami taj, e kada decyzja ma swoje konsekwencje. Jeli podejmujemy decyzje niewiadomie - to jest pozwalamy, by myleli za nas inni lub wpyway na nas czynniki zewntrzne - jeli dziaamy, nie starajc si przewidzie potencjalnych skutkw naszych dziaa, moemy niewiadomie sprowadza na siebie problemy, ktrych obawiamy si najbardziej. Kierowani chci uniknicia krtko falowego cierpienia, czsto podejmujemy decyzje, ktre nios ze sob cierpienie dugofalowe i kiedy zabrniemy za daleko, m wimy sobie, e nasze problemy s nie do rozwizania, e s czci naszego wiata. Najczciej chyba ywionym faszywym przekonaniem jest to, e tylko jaka nadludzka sia potrafiaby usun z naszego ycia problemy. Nic bardziej nie mija si z prawd! Zycie jest procesem kumulatywnym. Jakiekolwiek s twoje obecne dowiad czenia, stanowi one kumulacj niezliczonych drobnych decyzji, ktre podejmowae jako jednostka, czonek rodziny, przedsta wiciel swojej spoecznoci, swojego kraju i reprezentant wasnego gatunku. Sukces lub poraka yciowa najczciej nie s wynikiem
jakiego kataklizmu albo wstrzsajcych ca ziemi decyzji, nawet jeli to tak wyglda. O sukcesie bd porace przesdzaj decyzje, ktre podejmujemy na co dzie, nasze codzienne zachowania. Dokadnie na takiej samej zasadzie decyzje i dziaania podej mowane na co dzie przez kadego z nas, przejcie odpowie dzialnoci na wasnym poziomie, pozwoli rozwiza takie proble my, jak choby moliwo zaopiekowania si najbiedniejszymi mieszkacami naszego kraju albo ycie w harmonii ze rodowis kiem naturalnym. Aby wprowadzi dalekosine zmiany w przeznaczeniu kadego z nas osobno i wszystkich razem, musimy powici si cigemu doskonaleniu samych siebie i innych, musimy sta si uczniami CDSI! Tylko w taki sposb moemy spowodowa trwae przeksztacenia.
OSTATECZNE ROZWIZANIE
Jak mylisz, co wsplnego maj problemy, wobec ktrych stajemy obecnie jako kraj i jako wiat? Co wsplnego maj coraz wiksze rzesze bezdomnych, eskalacja przestpczoci, wielkie kryzysy budetowe i powolne niszczenie ekosystemu? KADY Z TYCH PROBLEMW ZOSTA WYWOANY LUDZKIM ZACHO WANIEM. DLATEGO WANIE ROZWIZANIE KADEGO Z NICH TKWI W ZMIANIE NASZEGO ZACHOWANIA. (Wy maga to zmiany sposobu dokonywania ocen i podejmowania de cyzji, o czym mowa w caej tej ksice.) Nie musimy boryka si z problemem narkomanii. Coraz powszechniejsze cie nieletnich dziewczt nie s skutkiem wirusa. To s konsekwencje zachowa. Wojna gangw jest problemem behawioralnym. Nawet problem wojny nuklearnej sprowadza si do ludzkiego zachowania! Nasze decyzje zbudoway te bomby i nasze decyzje mog je wyeliminowa. WSZYSTKIE TE PROBLEMY S SKUTKIEM DZIAA, KTRE LUDZIE ZDECYDOWALI SI PODJ. Jeli na przykad jaki pojedynczy czowiek zdecyduje si zosta czonkiem gangu, jego decyzja wprawia w ruch szereg problemw. Nowa tosamo sprawi, e bdzie on prezentowa
644
645
bardzo specyficzny kodeks postpowania, ktry najwyej ceni lojalno wobec grupy, z czego bierze si cay system charakte rystycznych regu i zachowa. Globalnym przykadem dugofalowych skutkw naszych decyzji jest chroniczny gd i braki ywnoci, ktre dotykaj tak wielu istnie ludzkich na Ziemi. wiatowa Organizacja Zdrowia udowodnia, e moliwe jest nakarmienie kadego dziecka, kadej kobiety i kadego mczyzny na wiecie, a mimo to kadego dnia umiera z godu CZTERDZIECI TYSICY dzieci.* Dlacze go? Bez wtpienia mamy do ywnoci, ale co si popsuo nie tylko w sposobie jej dystrybucji, ale rwnie sposobie jej wykorzy stywania. Co wynika z tego wszystkiego? Kiedy ju zrozumiemy, e przyczyn wszystkich tych problemw jest nasze zachowanie (i proces podejmowania decyzji, by to zachowanie zapocztko wa), dowiemy si, e my sami moemy je zmieni. Jak nauczye si z tej ksiki, POSIADAMY NICZYM NIE OGRANICZON KONTROL NAD NASZYM WIATEM WEWNTRZNYM - TO MY DECYDUJEMY, CO ZNACZ RZECZY WOK NAS I CO POWINNIMY Z NIMI ZROBI - i w rezultacie wasnych decyzji podejmujemy dziaania, ktre pozwalaj nam wpywa na otoczenie. S dziaania atwe do podjcia przez ka dego z nas we wasnym domu, wasnej firmie i wasnej spoecz noci, ktre zainicjuj acuch pozytywnych konsekwencji. WASNYMI DZIAANIAMI KOMUNIKUJEMY NASZE NAJGBSZE PRZEKONANIA I WARTOCI, i za porednict wem szerokiego wpywu rodkw masowego przekazu nawet najprostsze podejmowane przez nas akcje mog poruszy miesz kacw caego wiata. Cho brzmi to bardzo zachcajco dla rodzaju ludzkiego, moesz zada sobie w tej chwili pytanie: Co moe zrobi jeden czowiek, aby odmieni losy wiata?" DOSOWNIE WSZYST KO! JEDYNYM OGRANICZENIEM TWOJEGO WPYWU NA WIAT S TWOJA WASNA WYOBRANIA I TWOJE
* Dane Instytutu ywnoci i Polityki Rozwoju. Patrz: John Robbins, Diet for a New America (Dieta dla nowej Ameryki), Stillpoint Publishing" (C), Walpole, New Hampshire 1987.
WASNE ZDECYDOWANIE. Historia wiata jest po prostu kronik wszystkiego, co zdarzyo si w wyniku poczyna maych grup pojedynczych ludzi, ktrzy z nadzwyczajnie wielkim zdecydowaniem postanowili zmieni ycie innych. Ludzie ci z ogromn doskonaoci robili mae rzeczy. Postanawiali, e co musi si zmieni, e musz by tymi, ktrzy to zrobi, i s tymi, ktrzy potrafi to zrobi. Potem znajdowali w sobie odwag, by i ladem wasnych decyzji dopty, dopki nie wprowadz ich w ycie. Takich wanie ludzi nazywamy BOHATERAMI. Wierz gboko, e i ty, i ja, i kady, kogo kiedykolwiek spot kalimy lub spotkamy, ma wrodzon zdolno do stania si boha terem, do podejmowania heroicznych i szlachetnych wysikw w celu polepszania ycia innych, nawet jeli na krtk met wydaje si to dziaaniem naszym wasnym kosztem. Jest w tobie zdolno czynienia rzeczy waciwych, odwaga, by stan w obronie innych. Pytanie tylko, KIEDY NADEJDZIE MOMENT, W KTRYM PRZYPOMNISZ SOBIE, E JESTE BOHATEREM, I NIE ZWAAJC NA SIEBIE, WESPRZESZ POTRZEBUJCYCH.
Niechccy. Po prostu zatopili moj dt

JOHN F. KENNEDY, w odpowiedzi na pytanie, jak sta si bohaterem
Tak wielu ludzi chce unikn nawet myli o problemach i kopotach, A PRZECIE POKONYWANIE TRUDNOCI JEST TYGLEM, W KTRYM FORMUJ SI NASZE CHARAKTERY U wielu ludzi bohaterstwo nie ujawnia si a do chwili, w ktrej pojawia si powany problem albo zagraajca yciu sytuacja i musz do niej dorosn, poniewa nie maj innego wyboru. Kiedy nastpnym razem znajdziesz si w kopotach, postanw, e im zaradzisz, i podejmij dziaanie, nawet jeli dziaanie to wyda ci si wtedy bar dzo nieznaczce i mae. Kto wie, jakie skutki wprawi ono w ruch? Identyfikuj si z bohaterem, aby mg dziaa jak bohater. Wielu ludzi, patrzc na postacie typu Matki Teresy, sdzi, e przyszy one na wiat z wrodzonym bohaterstwem. Twierdz, e jest to osoba wyjtkowo uduchowiona i e to zwaszcza od po cztku przeznaczyo j do takiej wanie pracy z biednymi. To prawda, e Matka Teresa jest kobiet wyjtkowej odwagi i wiel-
646
647
kiego serca, ale prawd jest rwnie i to, e przeya chwile, ktre uformoway w niej te wanie cechy i zdefinioway jej obecn rol. Matka Teresa nie przyjechaa do Indii po to, by pomaga biednym. Przez ponad dwadziecia lat uczya najbogatsze dzieci w Kalkucie. Przez wiele lat nie dostrzegaa slumsw otaczajcych bogate dzielnice, w ktrych pracowaa, przez wiele lat nie odwaya si wyj poza niewielkie granice wasnych wpyww. Pewnego wieczoru, kiedy sza ulic, usyszaa kobiet wzywa jc pomocy. Wanie w chwili, kiedy ta umierajca kobieta upa da w jej ramiona, ycie Matki Teresy zmienio si na zawsze. Rozumiejc, e stan kobiety jest krytyczny, Matka Teresa po pdzia do szpitala. Tam kazano jej usi i czeka. Poniewa wiedziaa, e bez pomocy lekarskiej kobieta umrze lada chwila, zabraa j do innego szpitala. Tam znw kazano jej czeka. Kasta, z ktrej pochodzia chora kobieta, sprawiaa, e bya ona mniej wana od innych pacjentw czekajcych na porad lekarza. W kocu powodowana desperacj Matka Teresa zabraa chor do wasnego domu, gdzie w kilka godzin pniej zmara, otoczona kochajcymi ramionami zakonnicy. Przysza decydujca chwila Matki Teresy, chwila, w ktrej postanowia, e co podobnego nigdy nie przydarzy si nikomu wok niej. W tamtej wanie chwili powzia decyzj, e powici cae swoje ycie na pomoc tym, ktrzy wok niej cierpi, i e bd oni y i umiera z godnoci. Zdecydowaa, e zrobi wszystko, co w jej mocy, aby ludzie ci traktowani byli lepiej ni w caym swoim dotychczasowym yciu, z mioci i szacunkiem, na jakie zasuguje sobie kady czowiek.
dziedzictwa i niechtnie patrzcym na powolne ograniczanie ludzkich praw, ktrym ten nard tak bardzo zawsze by oddany i ktrym oddani jestemy rwnie dzisiaj, tu w domu i na caym wiecie. Niech wszystkie narody wiedz, czy ycz nam dobrze, czy le, e zapacimy kad cen, udwigniemy kady ciar, stawimy czoo kadej trudnoci, wesprzemy kadego przyjaciela i przeciwstawimy si kademu wrogowi, aby zapewni przetrwanie i zwycistwo wolnoci
JOHN F. KENNEDY
Niech z tego miejsca, w tej wanie chwili sowo wyruszy do wszystkich, wrogw i przyjaci, niech powie, ze przekazano znicz nowym generacjom Amerykanw, generacjom urodzonym w tym wieku, hartowanym przez wojn, zdyscyplinowanym przez ciki i gorzki pokj, dumnym ze swojego prastarego
Wielu ludzi wydaje si dzisiaj trwonie odrzuca myli o wasnym bohaterstwie, by moe powodowanych chci unik nicia odpowiedzialnoci, ktr w tym bohaterstwie przeczuwaj. A poza tym czy takie aspiracje nie s egoistyczne? Czy heroizm nie jest faszywy? W kocu nikt nie jest doskonay. yjemy dzi w spoeczestwie, w ktrym nie tylko nie dostrzegamy poten cjalnych bohaterw, ale oczerniamy tych, ktrych ju mamy. Z chorobliw fascynacj bierzemy pod lup ich prywatne ycie, doszukujemy si choby jednej plamy na ich sztandarze i albo j w kocu znajdujemy, albo wymylamy. Podczas kadego kolejnego wycigu wyborczego ludzie na rzekaj na kaliber kandydatw, nieustannie szukajc najdrobniej szego uchybienia w ich przeszym yciu, posuwajc si nawet do wytknicia kandydatowi na sdziego Sdu Najwyszego, e kilkadziesit lat temu raz zapali marihuan! Gdybymy bohaterw z przeszoci ocenili wedug tych samych nieugitych kryteriw, ktre przykadamy do teraniej szych, nie mielibymy bohaterw w ogle! Nawet ludzie pokroju Kennedy'ego czy Kinga mieliby trudnoci ze sprostaniem dzisiej-
648
XXVI. OSTATECZNE WYZWANIE: CO MOZ ZROBI...
649
szej ciasnej mentalnoci. Wydaje si, e tak bardzo boimy si rozczarowania, i w kadym chcemy znale co zego ju na pocztku, abymy potem nie czuli si zawiedzeni. Jeli tak konsekwentnie dziaamy, wychodzc z zaoenia, e kady posg stoi na glinianych nogach, to musi by co nie w porzdku z nami samymi; z pewnoci ywimy przekonanie, e kady z nas ma wady, e nikt nie jest wystarczajco dobry", by sta si bohaterem. JAK JA DEFINIUJ BOHATERA? BOHATER TO CZO WIEK, KTRY Z ODWAG WNOSI WKAD W YCIE INNYCH LUDZI, NAWET W SYTUACJI NAJWIKSZEJ PRBY. BOHATER TO JEDNOSTKA, KTRA DZIAA NIE POWODOWANA CHCI WASNEJ KORZYCI, KTRA WYMAGA OD SIEBIE WICEJ, NI WYMAGAJ OD NIEJ INNI. BOHATER JEST CZOWIEKIEM, KTRY LEKCE WAY PRZECIWNOCI I ZAWSZE ROBI TO, CO SAM UZNAJE ZA SUSZNE, NAWET MIMO STRACHU. Bohater potrafi wznie si ponad zdrowy" rozsdek obrocw status quo. Bohaterem jest kady, kto chce suy innym przykadem, kady, kto yje zgodnie z prawd wasnych przekona. Bohater rozwija strategie, ktre pozwol mu osign zaplanowane rezultaty, pracuje nad ich osigniciem tak dugo, jak dugo nie stan si rzeczywistoci, w razie koniecznoci zmieniajc taktyk i rozumiejc przez cay czas wag konsekwentnego podejmowania drobnych dziaa. Bohater to nie kto doskonay, poniewa nikt z nas doskonay nie jest. Wszyscy popeniamy bdy, ale nie uniewania to dobra, ktre czynimy w caym swoim yciu. DOSKONAO NIE JEST BOHATERSTWEM, CZOWIE CZESTWO JEST.
PROBLEM BEZDOMNOCI
wiadomi, e w kadym z nas tkwi iskierka bohaterstwa, ktra tylko czeka, by j rozdmucha w potny pomie, jak moemy poradzi sobie z tak powanym spoecznym problemem, jak sytuacja yciowa bezdomnych obywateli naszego kraju? Pierwszym kluczem ot wierajcym drzwi, za ktrymi kryje si rozwizanie tego problemu,
jest DECYZJA O POSTAWIENIU SOBIE WYSZYCH WYMA GA. Jako najbogatszy kraj wiata musimy ZDECYDOWA, e nie chcemy ju duej godzi si na to, by tak wielu naszych mczyzn, kobiet i dzieci zamieszkiwao ulice, tak jakby nie byli ludmi. Jaki procent ludnoci Ameryki to bezdomni? W chwili kiedy to pisz, nie ujawniono jeszcze penych rezultatw spisu bezdom nych z 1990 roku. Zreszt ludzie bezdomni z natury rzeczy nie ma j adresu, wic trudno jest o dokadne informacje. Najczciej cytowane dane podaj, e mniej wicej trzy miliony naszych obywateli nie ma domu, czyli w przyblieniu jeden na stu Ame rykanw yje na ulicy lub w schroniskach dla ubogich.* Drug kluczow kwesti dla rozwizania tego problemu jest ZMIANA NASZYCH PRZEKONA. Musimy przesta wierzy, e problemy te s nieuleczaln chorob toczc nasz kraj i e nie ma nic, co kady z nas mgby zrobi, aby naprawd zmieni t sytuacj. Sposobem na uwolnienie si od tej wyuczonej bezrad noci jest przyjcie przekonania, e jako jednostka naprawd moesz co zmieni, poniewa wszystkie wielkie reformy przeprowadzane byy dotychczas przez zdecydowane na wszystko jednostki. Innym przekonaniem, ktre musimy zmieni, jest to, e bez domni znajduj si w swojej obecnej sytuacji tylko dlatego, e wszyscy s umysowo chorzy". Znw statystyki mog nie by dokadne, ale szacuje si, e od szesnastu do dwudziestu dwch procent bezdomnych cierpi na choroby psychiczne.** Aby naprawd pomc tym ludziom, musimy przeama nasze stereotypy. Generalizacje na temat bezdomnych nie dodaj nam siy, by im pomc, a nie ma najmniejszej wtpliwoci, e mona im pomc. Przede wszystkim, co jest przyczyn bezdomnoci? Poza wspomnianymi ju chorobami psychicznymi, najczstsz przyczy-
* Mitch Snyder i Mary Ellen Hombs, Homelessness is Serious (Bezdom no jest powana) w: David L. Bender, red., The Homeless. Opposing Viewpoints (Bezdomni. Przeciwstawne opinie), Greenhaven Press (C), 1990. ** Ibid.
650
65 1
n s wci wzrastajce koszty mieszka, poczone z malejcymi stopniowo dochodami, alkoholizm i narkomania oraz zaamanie si tradycyjnych amerykaskich wartoci rodzinnych. Kady z tych powodw jest wystarczajco powany. Ale za kadym z nich kryj si systemy przekona. W kocu jest wielu ludzi, ktrzy przeyli wyniszczenia powodowane narkotykami i naduywaniem alkoholu, ktrzy stracili swoje domy albo nie mog zarobi nawet tyle, by zapaci za wynajcie mieszkania, ktrzy nigdy nie zaznali ciepa stabilnej rodziny, a mimo to nie stali si bezdomni. Na czym polega rnica? WSZYSTKO SPROWADZA SI DO PODSTAWOWYCH PRZEKONA, WARTOCI ORAZ TOSAMOCI KADEGO CZOWIEKA. Wielu z ludzi ulicy moe postrzega si jako bezdomni", ale s te i tacy, ktrzy uznaj si za ludzi tymczasowo bez domu". Dlatego szukaj oni rozwiza i w kocu znajd sposb, by powrci do tradycyjnego stylu ycia. STWORZENIE DUGOFALOWEJ ZMIANY W YCIU BEZDOMNEGO CZOWIEKA WYMAGA ZMIA NY JEGO TOSAMOCI. To jedyny sposb, aby wywoa w je go zachowaniu trwae zmiany. Od 1984 roku wsppracuj z organizacjami na rzecz bezdom nych w Poudniowym Bronxie, na Brooklynie, na Hawajach i w San Diego. Pomagam ludziom w przeistoczeniu si z bezdom nego" w czonka spoecznoci". Co roku podczas organizowa nych przeze mnie kursw mistrzowskich uczestnicy spdzaj jeden wieczr, pomagajc bezdomnym podj decyzj zmiany wasnego ycia. Wyniki tego wieczoru s czasem zaskakujce. Wspaniaym przykadem jest pewien mody czowiek o ini cjaach T. J. Po raz pierwszy spotkaem go dwa lata temu na ulicy i zaproponowaem, e moe zje z nami obiad, jeli opowie nam troch o swoim yciu. By wtedy zawieszony jak latawiec", eby uy jego metafory. y na ulicy przez ponad dziesi lat, uzaleniony od kokainy i amfetaminy. W cigu zaledwie godziny uczestnicy mojego kursu potrafili pomc mu osign zasadnicze zmiany w systemie przekona oraz wypracowaniu strategii maj cych wspiera jego now tosamo. Dzisiaj T.J. nie tylko przesta by bezdomnym i rzuci narkotyki. Jest penowartociowym czonkiem swojej spoecznoci - pracuje jako straak w Teksasie. W cigu tych dwch lat wsp-
pracuje z nami, pomagajc zmienia ludzi, ktrzy znajduj si na tym samym miejscu, na ktrym znajdowa si on sam troch wczeniej. W rozmowach z bezdomnymi przekonaem si, e wielu z nich jest bardzo podobnych do T.J. Maj problemy z alkoholem i narkotykami albo stracili rodzin i nie wiedz, jak poradzi sobie z t sytuacj. Ich problemy s przewanie bardzo rne od problemw wikszoci ludzi. Wytworzyli oni neuroasocjacje, ktre ich ograniczaj, cz regu nie pozwala im posuwa si naprzd, ich wartoci wykluczaj zmian, a wasna tosamo przywizuje ich do ograniczonych i ograniczajcych okolicznoci. Poniewa swoboda i wolno s zwykle ich najwaniejszymi wartociami, czuj si szczliwi mimo otoczenia, w ktrym si znajduj. Nie musz y zgodnie z reguami spoeczestwa i uni kaj presji, ktr nios ze sob te reguy. Poza tym, tworz wielk spoeczno znajomych i kolegw i czsto postrzegaj siebie jako ludzi mocnych, poniewa udaje im si przey dziki wasnej zaradnoci. Zwykle s przekonani, e umacnia to ich charakter. Spotkaem nawet ludzi, ktrzy byli kiedy bezdomni i cho maj ju wasny dom, spdzaj czas w schroniskach, poniewa wci cakowicie identyfikuj si ze swoj bezdomn osobowoci. Poprzez okazywanie przyjani i troski kady z nas moe sta si pomostem midzy tward rzeczywistoci bezdomnych a wyz waniem odpowiedzialnoci osobistej, jakiej wymaga ponowne zczenie caego naszego spoeczestwa. Dziaania kadego z nas opieraj si na tym, co uznajemy za konieczne. Co by si stao, gdyby podtrzymywa przyja z bezdomnym i zaoferowa mu kilka nowych odniesie, jak choby wizyta w teatrze? Nowe odniesienia staj si osnow nowych przekona i nowej tosamoci. Pamitaj, e mae wysiki mog przynie wielkie rezultaty.
PROBLEMY STOJCE PRZED NASZYM SYSTEMEM WIZIENNICTWA

Rwnie powane s problemy w naszych wizieniach. Nie trzeba geniusza, by odkry, e nasz obecny system resocjalizacji jest nieskuteczny, przy poziomie recydywy sigajcej osiemdziesiciu
652
653
dwu procent. W 1986 roku szedziesit procent wszystkich pen sjonariuszy wizie stanowych i federalnych przebywao tam dwa lub wicej razy, czterdzieci pi procent trzy lub wicej ra zy, a dwadziecia procent sze lub wicej razy.* W cigu ostatnich piciu lat wizienna populacja wzrosa bardzo gwatownie, co spowodowao wszystkie stresy wynikajce z przeludnienia wizie. Dla zagodzenia presji wielu winiw nieoczekiwanie dla nich samych, z dwustu dolarami w kieszeni, zwolniono ze wiata, ktry tak bardzo znienawidzili, lecz jedno czenie przyzwyczaili si uzalenia od niego swoje poczucie bezpieczestwa i pewnoci. Z pewnoci nie nauczyli si, jak zmienia wasny system po dejmowania decyzji. ycie w rodowisku, w ktrym musisz komu paci, aby unikn pobicia lub gwatu, w ktrym, aby przey, musisz zacz kra albo przyczy si do gangu, na pewno nie umacnia twojej opinii o sobie samym i o wiecie. Winiowie zmuszani s do tego, by utrzymywali swoj przestpcz tosamo, jeli chc przey w wiziennej spoecznoci, w ktrej na uznanie i presti mona zapracowa jedynie doborem dzikich i okrutnych regu. Pewien byy wizie powiedzia mi kiedy: Jak tylko wy szedem, zaczem myle o powrocie. W kocu na zewntrz nie znaem nikogo. W pudle miaem szacunek. Miaem chopakw, ktrzy zabiliby dla mnie. Na zewntrz byem kryminalist bez adnej wartoci". Wysani do wiata, w ktrym nikogo nie znaj, przekonani, e nie maj adnego wpywu na wasne otoczenie, ludzie ci, wiadomie lub podwiadomie, czsto robi rzeczy, ktre zapewniaj im powrt do ich domu". Czy mona przerwa ten acuch przestpczoci? Oczywicie e tak, JELI POCZY SI WYSTARCZAJCO WIELKIE CIERPIENIE Z PRZEBYWANIEM W WIZIENIU I WYSTAR CZAJCO DU PRZYJEMNO Z YCIEM POZA NIM. Gdybymy tylko mogli waciwie szkoli ludzi, kombinacja tych dwch czynnikw sprawiaaby cuda. Ostatnio rozmawiaem z mczyzn, ktry wanie zosta zwolniony z wizienia po od-
* John W. Wright, red., The Universal Almanach (Uniwersalny almanach), Andrews and McMeel (C), 1989.
byciu wyroku omiu lat za usiowanie morderstwa. Kiedy spytaem go, czy znw strzeliby do kogo, odpowiedzia: Bez wahania, gdyby kto chcia zabra moje narkotyki." Zapytaem wtedy, czy nie chce unika powrotu do wizienia. Nie! Wizienie nie jest ze. Tam nie musz si martwi o mj nastpny posiek. I mog ogl da telewizj. I wszystko mam tam uoone. Wiem, jak radzi sobie z innymi facetami, wic nie musz si nigdy martwi o nic." Wizienie nie jest rodkiem odstraszajcym dla jego socjopatycznych zachowa. Po prostu nie czy on cierpienia z pobytem w wizieniu. Porwnaj to teraz z dowiadczeniami Franka Abagnale'a, autora ksiki Catch me ifYou Can (Zap mnie, jeli potrafisz). Znany on jest na caym wiecie ze swych licznych wciele" - pi lota linii Pan Am, dyrektora szpitala, pomocnika prokuratora ge neralnego Luizjany, eby wspomnie te najsynniejsze. Za kadym razem podajc si za kogo innego, wyudzi od ludzi miliony do larw. Dzisiaj Frank jest jednym z najlepszych specjalistw w dziedzinie bankowych systemw ochronnych i obywatelem wnoszcym wiele wartoci do swojej spoecznoci. Co go odmienio? Cierpienie. W rezultacie jednej ze swoich kolejnych eskapad zosta aresztowany i osadzony w wizieniu we Francji. Nie spotka si tam z grob napaci fizycznej lub wykorzystania seksualnego, jednak wizienie sprawio mu wiele cierpienia. Po pierwsze, spdzi cay wyrok w zaciemnionej celi, cakowicie odizolowany od wydarze wiata zewntrznego, bez telewizji, gazet, radia i rozmw z innymi winiami lub strani kami. Po drugie, przez cay czas nie mia najmniejszego pojcia, kiedy zostanie wypuszczony na wolno. Nie wiedzia, czy spdzi tam szedziesit dni, czy szedziesit lat. Cierpienie spowodowane t niewiedz, poczucie niepewnoci byy najcisz moliw do wyobraenia kar. Frank poczy z tym piekem na ziemi" tak wiele cierpienia, e poprzysig so bie, i nigdy nie wrci do wizienia. Zreszt nie jest on jedyny. Nic dziwnego, e poziom recydywizmu we francuskich wizie niach wynosi jeden procent, a na jednego winia wydaje si rocznie okoo dwustu dolarw. Kwota ta jest jeszcze bardziej za skakujca, kiedy wemiemy pod uwag fakt, e Amerykanie wy daj na kadego swojego winia trzydzieci tysicy dolarw
654
655
rocznie i osigaj poziom recydywizmu rzdu osiemdziesiciu dwu procent. Czy sugeruj, e powinnimy naladowa francuski system wiziennictwa? Nie, mwi tylko, e system, ktry mamy obecnie, w oczywisty sposb si nie sprawdza i musimy sprbowa czego innego. Musimy da naszym winiom warunki, w ktrych nie bd musieli nieustannie obawia si ataku wspwiniw, a jednoczenie nie wolno nam zmienia wizienia w dom, jakiego nigdy nie mieli. Sugeruj, e warunki wizienne powinny by NIEPODANE, niewygodne i e podczas odbywania wyroku winiom powinno si pokazywa sposoby uczynienia z do wiadcze wolnoci wiata, nad ktrym mog oni panowa, wiata przyjemnoci i otwartych moliwoci, aby po zwolnieniu z wi zienia mogli do niego dy zamiast si go ba. Winiowie musz czy cierpienie z pobytem w wizieniu i przyjemno ze zmian samych siebie. Inaczej zachowania, ktre przywiody ich do wizienia, nigdy si nie zmieni. Ponad wszystko jednak wizie musi wiedzie, e komu na nim zaley, e kto chce mu pomc, zaoferowa strategie, ktre poprowadz jego ycie w nowym kierunku. Nie wszyscy wi niowie s gotowi do tej zmiany, ale ci spord nich, ktrzy tego chc, z pewnoci zasuguj na nasze poparcie.
biega, czyta dobre, inspirujce ksiki i zmienia si z winia" w czowieka wartociowego." Kiedy po dwch latach zosta zwolniony z wizienia, okazywa innym tak wielk pomoc i kiero wa si tak wielkim poczuciem zwizkw ze swoj spoecznoci, e bya to jedna z najwspanialszych nagrd, jakie otrzymaem od ycia.
PROBLEM PRZEMOCY GANGW

Przestpczo dorosych wymaga naprawd wiele uwagi. Musimy te jednak odpowiedzie sobie na pytanie, jak moemy zapobiec wci wikszemu napywowi modocianych przestpcw do domw poprawczych i innych instytucji penitencjarnych? Co zrobi z okropnymi morderstwami, ktre codziennie popeniaj czonkowie gangw modzieowych w przestpczych enklawach wielkich miast? Bezlitosne okruciestwo dwch gangw, ktre powstay w Los Angeles, a nastpnie rozwiny swoj dziaalno w caym kraju, odbio si krwawym pitnem na yciu wielu miast, w ktrych maj one siedzib. Wikszo z nas nie ma pojcia, jak mona by rozwiza ten przeraajcy problem. Jestem jednak pewien, e jedn z pierwszych rzeczy, do ktrych musimy dy, jest nakonienie czonkw gangw, by przemyleli ponownie reguy, ktrymi si kieruj. Pamitaj, e wszystkie nasze dziaania maj swoje rdo w naszych wasnych przekonaniach o tym, co wolno, a czego nie wolno nam robi. Niedawno czytaem w miesiczniku Rolling Stone" artyku zawierajcy wyjtki z ksiki, ktra skupia si na codziennym yciu czonkw gangu.* Zamieszczony w tym pimie kawaek ycia" opisuje zajcia z czonkami gangw w domu poprawczym Camp Kilpatrick. Kiedy uczestnikw zaj poproszono o podanie powodu, dla ktrego mogliby kogo zabi, natychmiast wyrzucili z siebie list trzydziestu siedmiu powodw. Podaj tylko te, ktre
Dopki istnieje klasa nisza, bd do niej nalea. Dopki istnieje element kryminalny, bd jego czci. Dopki w wizieniu jest dusza, nie bd wolny.
EUGENE VICTOR DEBS
Co moesz zrobi? Bardzo prostym, a jednoczenie bardzo po trzebnym dziaaniem byoby podjcie decyzji o odwiedzaniu co miesic winia, ktry naprawd postanowi odmieni swoje ycie. Sta si kochajcym przyjacielem i poka mu stojce przed nim wybory. Nigdy nie zapomn kontaktw, ktre nawizaem w ten sposb z pewnym winiem w kalifornijskim wizieniu Chino. Dziki mojej pomocy i zachtom zacz on codziennie
* Leon Bing, Do or Die (Suchaj albo umieraj), Roling Stone", wrzesie 1991.
656
657
byy dla mnie najwikszym szokiem: jeli kto miesznie na mnie patrzy, jeli kto mnie pyta, skd jestem, za dziesitaka, jeli kto miesznie chodzi, jeli kto dotyka mojego jedzenia (na przykad bierze moj frytk), dla zabawy, jeli kto le obetnie mi wosy. Przy tak zdeformowanych reguach, ktrych nie podziela niemal nikt inny w caym spoeczestwie, nie dziwi odmienno zachowa tych modych ludzi. Maj wicej ni ktokolwiek inny powodw, by zabi, a wic robi to zgodnie z wasnymi reguami. Dodaje mi odwagi fakt, e instruktor prowadzcy zajcia zna doskonale si pyta, ktra pozwala osabi nawet najmocniejsze przekonania. Dla ktrego z tych powodw ty chciaby umrze?" - spyta natychmiast. Innymi sowy jego pytanie zmuszao mo dych przestpcw, by zdecydowali, czy nadal chcieliby zabija dla tych samych powodw, gdyby wiedzieli, e jeli zabij kogo za to, e le obci im wosy, sami rwnie umr. Zadajc to pytanie, zmusi ich do ponownej oceny wasnych regu i ponownego zastanowienia si nad znaczeniem przyczyn, ktre poprzednio byy dla nich wystarczajce, by kogo zamor dowa. Zanim skoczy zadawa wszystkie pytania, modociani gangsterzy cakowicie zmienili swoje reguy. Zamiast trzydziestu siedmiu powodw, mieli tylko trzy: samoobrona, dla rodziny i dla grupy (gang). Ostatni powd utrzyma si jedynie dlatego, e pewien mody czowiek z uporem twierdzi, e jest to dla niego najwaniejsza rzecz w yciu. Ilekro ktrykolwiek z pozostaych chopcw usiowa mu to wyperswadowa, odpowiada po prostu: Nie znasz mnie." Przekonanie to byo czci jego tosamoci, ktra wizaa go z gangiem tak mocno, e odrzucenie go oznacza oby odrzucenie caego sensu jego ycia. Prawdopodobnie bya to jedyna staa warto w yciu tego modego chopca. Stosujc metod zadawania pyta ta szkoa" dociera do wielu modocianych przestpcw, ktrzy w niej uczestnicz. Osabia od niesienia wspierajce destrukcyjne przekonania dopty, dopki dzieci te nie zaczn ywi wobec nich wtpliwoci. PAMITAJ, ZE KADE ZACHOWANIE MONA ZMIENI, ZMIENIAJC PRZEKO NANIA, WARTOCI, REGUY I TOSAMO. Oczywicie naj pierw musimy zaj si okolicznociami i warunkami, ktre przy czyniaj si do powstawania gangw. Jednak rwnie i ten problem mona rozwiza, modyfikujc zachowania, jedno po drugim.
PROBLEMY STOJCE PRZED NASZYM RODOWISKIEM

rodowisko naturalne nie jest ju przyczyn protestw kontrkultury. Stao si przedmiotem troski w naszym kraju i na caym wiecie. Po kilku kolejnych najupalniejszych w historii latach ludzie zaczli si powanie przejmowa ociepleniem klimatu, wzrostem temperatury spowodowanym osadzaniem si nadmiernych iloci dwutlenku wgla w warstwie ozonowej. Jakie s tego gwne przyczyny? Jedn z nich s fluorowglany stosowane w urzdzeniach do klimatyzacji oraz pojemnikach z produktami w aerozolu. Inn powan przyczyn efektu ocieplenia globalnego jest bezmylne wyniszczanie lasw w Ameryce rodkowej i Poudniowej. LASY MONSUNOWE STANOWI OSIEMDZIESIT PROCENT ROLINNOCI NA ZIEMI I S PODSTAW FUNKCJONOWANIA NASZEGO EKOSYSTEMU* Drzewa wchaniaj gazy toksyczne oraz nadmiar dwutlenku wgla, ktry uwalniamy do atmosfery, i zamieniaj je w niezbdny do ycia tlen. LASY S GWARANTEM NASZEJ PRZY SZOCI. BEZ NICH YCIE NA ZIEMI W OBECNIE ZNA NEJ NAM FORMIE NIE MOGOBY ISTNIE. Lasy monsunowe s rwnie rodowiskiem naturalnym nie zliczonych gatunkw zwierzt. WYPALAJC LASY, NIE TYLKO NISZCZYMY ROLINNO PRODUKUJC TLEN ORAZ RODOWISKO, W KTRYM YJE NAJWICEJ GATUNKW ZWIERZT I ROLIN NA WIECIE, LECZ RWNIE UWALNIAMY DO ATMOSFERY OLBRZYMIE ILOCI DWUTLENKU WGLA, CO PRZYSPIESZA POST POWANIE EFEKTU GLOBALNEGO OCIEPLENIA. Dlaczego tak bezlitonie niszczy si lasy, cho s one dla nas tak wane? Odpowied sprowadza si do cierpienia i przyjemnoci finansowej. Farmerom w tych krajach przyznano olbrzymie ulgi podatkowe za karczowanie lasw. Czy ma to na celu zyskanie wikszej przestrzeni pod budow domw? Nie. Chodzi o nowe tereny wypasu byda, ktre potem jako woowina eksportowane
* John Robbins, Diet for a New America, op.cit.
658
659
jest do Stanw Zjednoczonych. Nasz kraj importuje dziesi pro cent woowiny z krajw Ameryki rodkowej i Poudniowej.* Aby sprosta temu wielkiemu zapotrzebowaniu, WYPALA SI LASY W TEMPIE JEDNEGO AKRA CO PI SEKUND.** Wykorzystanie tej ziemi na pastwiska jest jedn z najbardziej przeraajcych i krtkofalowych decyzji, jakie w ogle moe podj czowiek. Niszczymy wasne rdo przetrwania. Czy zdajesz sobie spraw z faktu, e ilekro kupujesz wierfuntowego hamburgera wyprodukowanego z importowanej stamtd woo winy, kupujesz pidziesit pi stp kwadratowych wypalonych lasw tropikalnych?*** Co wicej, Z POWODU WYPALANIA LASW MONSUNOWYCH GINIE ROCZNIE TYSIC GA TUNKW ROLIN I ZWIERZT. To nieprawdopodobny za mach na nasz ekosystem. Jaki jest cel tego wszystkiego? Chodzi tylko o to, by przez nasze ciaa przepcha wicej misa, chocia naukowcy ustalili ju, e spoywanie misa wie si bezporednio z dwoma naj wikszymi naszymi zabjcami: chorobami serca i rakiem. Prze raajce s statystyki: jeden na dwch Amerykanw umiera z powodu jakiego rodzaju choroby serca. Rosyjska ruletka daje ci wiksz szans na przeycie ni stosowanie tradycyjnej amerykaskiej diety! NIE MOEMY ZNISZCZY RODO WISKA ZEWNTRZNEGO BEZ ZNISZCZENIA NASZEGO RODOWISKA WEWNTRZNEGO. Czy chcesz powstrzyma zniszczenie lasw tropikalnych? Czy chcesz pomc w przywrceniu jake delikatnej rwnowagi ekologicznej? Oprcz wsparcia finansowego organizacji ekolo gicznych, takich jak Greenpeace, najwaniejsz decyzj, jak moesz podj, jest poczenie cierpienia z kadym twoim zacho waniem, ktre przyspiesza zniszczenie naszej planety. Bez wtpienia jednym z wanych krokw byoby ograniczenie lub eli minacja spoycia hamburgerw woowych. Bojkot sprawdzi si * ACRES, USA", tom 15, nr 6, czerwiec 1985. ** John Robbins, Diet for a New America, op. cit. *** The Fate of Our Planet (Przeznaczenie naszej planety), Robbins Research Report, jesie 1990, Robbins Research International, Inc. (C) 1991.
w przypadku przemysu przetwarzajcego miso tuczyka, spraw dzi si rwnie i tutaj. Nie mwimy tu ani o dolarach, ani o cen tach. Stawk jest sama Ziemia. WIEDZ, E PODEJMOWANE PRZEZ CIEBIE DECYZJE O TYM, CO ZNAJDZIE SI NA TWOIM TALERZU PODCZAS OBIADU, OKRELAJ - W NIEWIELKI, ALE I NIEZAPRZECZALNY SPOSB ZJAWISKA, JAK ILO DWUTLENKU WGLA WYPUSZ CZANEGO DO ATMOSFERY, ORAZ DECYDUJ O PRZE TRWANIU WIELU GATUNKW ROLIN I ZWIERZT. Zobaczmy teraz, jaki wpyw maj twoje decyzje o wasnej diecie na rodowisko lokalne. By moe podobnie jak ja yjesz w ktrym ze stanw Ameryki, ktry dowiadcza powanego niedoboru wody. Mwi si czasem, e w dwudziestym pierwszym wieku woda stanie si zotem przyszoci, jednym z najrzadszych i najbardziej wartociowych z ziemskich. Jak to moliwe na planecie, ktra w wikszoci pokryta jest wod? Przyczyn jest nasza niewiarygodnie nieefektywna gospodarka tym surowcem. Stwierdzenie to dotyczy zwaszcza przemysu misnego. ILO WODY UYWANA DO WYHODOWANIA JEDNEGO WOU WYSTARCZYABY DO ZWODOWANIA AMERYKASKIE GO NISZCZYCIELA!* W Kalifornii wszyscy ciko pracujemy, by zachowa wod, podejmujemy takie kroki jak niepodlewanie trawnikw i zakadanie urzdze ograniczajcych przepyw wody w toaletach i prysznicach. Wszystkie te kroki s bardzo wane, ale czy wiedziae, e wyprodukowanie jednego funta woowiny kalifornijskiej wymaga 5,214 galonw wody?** Oznacza to, e MOESZ ZAOSZCZDZI WICEJ WODY, POWSTRZYMU JC SI PRZED ZJEDZENIEM FUNTA WOOWINY, NI ZAOSZCZDZIBY REZYGNUJC Z BRANIA PRYSZNICA PRZEZ CAY ROK.***
* The Browning of America (Przypiekanie Ameryki), Newsweek", 22 lutego 1981. ** The Fate of Our Planet, op. cit. *** Wyliczenie to przyjmuje, e jedna osoba zuywa na kpiel pod prysznicem 5200 galonw rocznie, przy zaoeniu piciokrotnej kpieli w cigu tygodnia przez okres piciu minut z prdkoci przepywu wody w liczbie czterech galonw na minut.
660
661
Ekonomici z Cornell University, David Fields i Robin Hur, twierdz, e kady dolar, ktry wadze stanowe przeznaczaj dla producentw byda w formie subsydiowania systemw iryga cyjnych, w rzeczywistoci kosztuje podatnika siedem dolarw w formie niszych poborw, wyszych kosztw ycia i zmniej szenia zysku przedsibiorstw."* Co moe zrobi pojedynczy czowiek, aby zaoszczdzi wicej wody? Dla mnie odpowied jest oczywista: zmniejszy spoycie misa. Oto kilka faktw, nad ktrymi powiniene si zastanowi. Czy wiedziae, e PRZEMYS MISNY ZUYWA WICEJ ENER GII NI KTRAKOLWIEK INNA GA PRZEMYSU W STANACH ZJEDNOCZONYCH?** Zastraszajco wysoki jest procent wszystkich surowcw naturalnych zuywanych do produkcji byda: jedna trzecia caej konsumpcji energii. PALIWO STAE WYMAGANE DO PRODUKCJI JEDNEGO FUNTA WOO WINY TO MNIEJ WICEJ TRZYDZIECI DZIEWI RAZY WICEJ, NI POTRZEBA DO WYTWORZENIA TEJ SAMEJ ILOCI PROTEIN SOJOWYCH. Gdyby chcia oszczdza energi, byoby mdrzej przejecha samochodem do restauracji dwie ulice dalej, ni i tam na piechot, bo to wymaga kalorii, ktre zyskujesz, konsumujc wier funta drobiu lub woowiny produkowanej przez poerajcy tak wiele energii przemys. Czy martwi ci elektrownie jdrowe? GDYBYMY ZMNIEJ SZYLI KONSUMPCJ WOOWINY O PIDZIESIT PRO CENT, CAKOWICIE UNIEZALENILIBYMY SI OD ENER GII PRODUKOWANEJ PRZEZ ELEKTROWNIE JDROWE W CAYCH STANACH ZJEDNOCZONYCH ORAZ ZNACZNIE ZMNIEJSZYLIBYMY ALBO NAWET CAKIEM ZREDUKO WALI NASZ ZALENO OD IMPORTOWANYCH PALIW.*** * David Fields i Robin Hur, America 's Appetitefor Meat Is Ruinning Our Water (Amerykaski apetyt na miso pozbawia nas wody), Vegetarian Times", stycze 1985. ** Vivian Spencer, Raw Materials in the United States Economy 19001977 (Surowce naturalne w gospodarce Stanw Zjednoczonych w latach 1900-1977), dokument roboczy nr 47, Departament Handlu, Departament Spraw Wewntrznych, Biuro ds. Kopal. *** John Robbins, Diet for a New America, op. cit.
Kolejn spraw, ktra martwi nas wszystkich, jest gd. Z pew noci przyszed czas, bymy dokadnie zastanowili si nad sposobami wykorzystywania naszych zasobw, skoro rocznie umiera z godu szedziesit milionw ludzi na Ziemi. Pamitaj, e kada decyzja ma swoje konsekwencje, a jeli nie zrozumiemy dugofalowych skutkw naszych decyzji na stan naszej planety, nie bd to z pewnoci dobre decyzje. Ilo poywienia produkowanego na jednym akrze ziemi ZNACZNIE maleje, jeli poywieniem tym jest woowina. TEN SAM AKR ZIEMI, NA KTRYM MONA WYPRODUKO WA DWIECIE PIDZIESIT FUNTW WOOWINY, PRZYNISBY CZTERDZIECI TYSICY FUNTW ZIEM NIAKW - CO Z GRUBSZA SPROWADZA SI DO R NICY MIDZY WYKARMIENIEM JEDNEGO CZOWIEKA I WYKARMIENIEM STU SZEDZIESICIU LUDZI! * Z tych samych surowcw, ktrych uywamy do produkcji jednego funta woowiny, mona wyprodukowa szesnacie funtw ziarna.** OBSZAR ZIEMI POTRZEBNY DO WYKARMIENIA JEDNE GO CZOWIEKA SPOYWAJCEGO MISO WYNOSI TRZY I JEDNA CZWARTA AKRA. DLA CZOWIEKA NIE SPOYWAJCEGO MISA POTRZEBA P AKRA ZIEMI, A DLA CAKOWITEGO WEGETARIANINA WYSTARCZY JEDNA SZSTA AKRA.*** Innymi sowy JEDEN AKR ZIEMI MOE WYKARMI DWADZIECIA RAZY WICEJ LUDZI, JELI STOSUJ ONI DIET WEGETARIASK. Codziennie umiera z godu czterdzieci tysicy dzieci na Ziemi. Moglibymy je wszystkie nakarmi, gdybymy skuteczniej wykorzystywali nasze zasoby. Co wicej, gdyby kady Ameryka nin zmniejszy swoje spoycie misa o dziesi procent, liczba lu dzi, ktrych mona wykarmi przy wykorzystaniu ziemi uwolnio nej w ten sposb spod hodowli byda, wyniosaby sto milionw!**** * Dane Departamentu Rolnictwa. ** John Robbins, Diet for a New America, op. cit. *** Frances Moore Lappe, Diet for a Smali Planet (Dieta dla maej planety), Ballantine Books, (C) 1982. **** Lester Brown z Worldwatch Institute, cytat w: UNICEF, State ofthe World's Children (Sytuacja dzieci na wiecie), uzupeniony o nowsze dane z 1988 r. Departamentu Rolnictwa USA, Agricultural Statistic 1989".
662
663
To do poywienia, by nakarmi kadego godujcego mczyz n, kad kobiet i kade dziecko na caym wiecie i jeszcze zgromadzi zapasy! Musielibymy, dodatkowo wtedy poradzi sobie z politycz nym problemem dystrybucji ywnoci, ale sama ywno byaby z pewnoci dostpna. Wreszcie jeszcze jeden z naszych zasobw, ktrym szastamy ponad stan skutkiem nawyku jedzenia wielkiej iloci misa, to gleba. Natura potrzebuje piciuset lat, by wyprodukowa jeden cal kwa dratowy gleby uprawnej, a my obecnie niszczymy jeden cal w cigu szesnastu lat! Dwiecie lat temu wierzchnia warstwa gleby uprawnej w naszym kraju wynosia dwadziecia jeden cali, dzi wynosi tylko sze. Ilo gleby traconej w zwizku z produkcj byda siga osiemdziesiciu piciu procent wszystkich naszych strat. Bez odpo wiedniej warstwy wierzchniej gleby zaamuje si cay nasz acuch ywieniowy, a wraz z nim nasza zdolno do przeycia. Po raz pierwszy o caej tej przeraajcej statystyce oraz niszcz cym wpywie spoycia woowiny usyszaem od Johna Robbinsa (ktry nie jest ze mn spokrewniony, cho jestemy prawdziwymi brami, gdy idzie o wol wprowadzania zmian). John napisa ksik Diet for a New America (Dieta dla nowej Ameryki), ktra zdobya nominacj do Nagrody Pulitzera. Wierz, e ksika ta powinna znale si w domu kadego Amerykanina, ktry naprawd chce pozna skutki swoich codziennych postanowie i dziaa. John jasno udowadnia, e decyzja dotyczca potrawy, ktra znajdzie si na twoim talerzu, pociga za sob potne skutki. Wprawia ona w ruch ca seri wydarze i czynnoci, ktre ksztatuj jako ycia na Ziemi. Moesz spyta: JAK JEDEN CZOWIEK MOZ MIE NADZIEJ NA ODWRCENIE KIERUNKU TAK POTNYCH SI, TAK WIELKICH PROB LEMW? John twierdzi, e bitw wygraj nie urzdnicy na wzgrzu Kapitolu, tylko pojedynczy ludzie, zwykli konsumenci, ktrzy przystan przy pce z misem w supermarkecie, wezm do rki paczk z woowin, dostrzeg nalepk z cen trzy dolary pidziesit centw i zrozumiej, e trzymaj w rku bardzo kosz town iluzj. Za ma nalepk kryj si wyniszczone lasy, kryje si poywienie i woda dla naszych dzieci, gleba, ktr bd one mogy wykorzysta, oraz cae ich przysze rodowisko. Musimy
spojrze na ten kawaek misa i powiedzie sobie: To zbyt dua cena. PRAWDZIWA SIA KRYJE SI W DECYZJACH, KTRE PODEJMUJESZ W SKLEPIE, W RESTAURACJI IW KUCHNI!"*
ZAJMIJ STANOWISKO
Zajmujc wasne stanowisko w tej sprawie, nie tylko przestajesz uczestniczy w straszliwym marnotrawieniu zasobw, ale te przesyasz jasny komunikat wielkim firmom, ktrych ycie zwi zane jest z hamburgerem. Niedawno najwiksze firmy gastrono miczne, jak McDonald czy Carl Jr. (Carl Karcher Enterprises), zaczy reagowa na zmieniajce si preferencje konsumentw, otwierajc bary saatkowe oraz lokale z poywieniem alterna tywnym. McDonald zrezygnowa rwnie ostatnio z poliestyrenowych pojemnikw najedzenie i szacuje, e skutkiem tej decyzji zredukowa ilo hydrowglanw uwalnianych przez jego firm do atmosfery o dwadziecia pi procent, stawiajc w ten sposb wielki krok w kierunku polepszenia stanu rodowiska naturalnego. Uywaj umiejtnoci opanowanych podczas lektury tej ksiki rwnie jako konsument: wiedz, czego chcesz. WYKORZYSTUJ ZDOBYT SI JAKO DWIGNI, KTRA ZAMIE DES TRUKTYWNE WZORCE, ZMUSI FIRMY DO SZUKANIA ROZWIZA ALTERNATYWNYCH, W NASTPSTWIE CZEGO MOESZ WZMACNIA TE FIRMY KUPUJC ICH NOWE PRODUKTY I USUGI.
UCZ DOBRZE SWOJE DZIECI - PROWAD WASNYM PRZYKADEM

Podobnie jak kady inny problem, zmiany w sposobie traktowania spraw zwizanych z ochron rodowiska wymagaj edukacji i dziaania. Niestety, mylenie wikszoci ludzi o edukacji zwizane
* The Fate ofOur Planet, op. cit.
664
665
jest ze szko i przestaj si uczy natychmiast po tym, kiedy j skocz, a czsto jeszcze, zanim otrzymaj wiadectwa! Tak wielu nauczycieli, ktrzy zaczynali od wizji wprowadzania wielkich zmian wpado w puapk wyuczonej bezradnoci nie tylko na skutek walki z polityk wadz szkolnych, ale rwnie braku przygotowania do rzeczywistych problemw, wobec ktrych staj w yciu ich uczniowie. A przecie na kartach tej ksiki spotkae si z licznymi wspaniaymi wzorcami, ktre mog ci wiele nauczy. Jak wic moemy co tu zmieni? Moemy przyj aktywn postaw w decydowaniu o jakoci wyksztacenia naszych dzieci. Czy na uczyciele twoich dzieci mogliby co zyska, poznawszy si pyta, metafor oglnych, Sownika Transformacji, wartoci, regu i wa runkowania? Dziel si wasn wiedz, a bdziesz mg wiele w tej dziedzinie zmieni. NAJWANIEJSZE JEST JEDNAK, BYMY UCZYLI WASNE DZIECI KONSEKWENCJI ICH DZIAA. Musimy uwiadamia im wpyw, jaki maj zarwno na samych siebie, jak i na swoje spoecznoci, oraz wpyw, jaki mog wywiera w skali wiatowej. NIE POZWL IM NIGDY WPA W PUAPK MYLENIA, E ICH DZIAANIE NI CZEGO NIE ZMIENI - jeli bowiem miabym wyliczy naj waniejsze przesania tej ksiki, to z pewnoci na jednym z pierwszych miejsc znalazoby si stwierdzenie, e KONSEK WENTNIE PODEJMOWANE DROBNE DECYZJE I DROBNE DZIAANIA MAJ BARDZO DALEKOSINE SKUTKI. Jednym z najlepszych sposobw na zapewnienie, by twoje dzieci dorastay w zdrowym poczuciu wasnej wartoci jest pokazanie im, e ich decyzje i konsekwentnie podejmowane dziaania przynosz rzeczywiste rezultaty. POKAZUJ IM ICH MOLIWOCI, SAMEMU DAJC TEGO PRZYKAD. Poka zuj wasnym dzieciom wymierne skutki zadawania waciwych pyta, ycia w zgodzie z wasnymi wartociami, ktre wiadomie wybrae, oraz wykorzystywania wszystkich strategii, ktrych si dotychczas nauczye. Jest tak wiele sposobw pozwalajcych ci wnosi wkad do ycia innych. Nie musimy czeka na jak wielk okazj, by pomc w dokonaniu zmian. Moemy wywrze wpyw dosownie w kilka chwil, robic rzeczy najmniejsze, podejmujc decyzje,
ktre czsto wydaj si zupenie nieznaczce. Prawd jest, e wikszo wspczesnych nam bohaterw kryje si za czym, co wydaje si nam drobnym dziaaniem, ale za to jest dziaaniem podejmowanym konsekwentnie. Bohaterowie s wszdzie, ale nie nagradzamy ich laurami, na jakie zasuguj za codzienne waciwe wykonywanie swojego zadania. Mczyni i kobiety, ktrzy na co dzie pracuj w policji, s z pewnoci bohaterami. Chroni nas, tworz nasze poczucie bezpieczestwa, a mimo to wielu z nas postrzega ich jako wrogw. Bohaterami s straacy, a przecie zwykle nie widzimy ich w tym wietle, dopki sami nie znajdziemy si w kopotach. Tak samo jest z zaogami karetek pogotowia, pracownikami sub alarmo wych i ca grup innych, nie zauwaonych bohaterw. Ju samo przygotowanie si do podobnych dziaa moe co zmieni. Jak czuby si, gdyby kto w twojej obecnoci zasab na serce, a ty, majc wiedz z kursu udzielania pierwszej pomocy, potrafiby mu pomc? Gdyby skoncentrowa swoje wysiki na utrzymaniu jego krenia mimo braku jakichkolwiek oznak ycia i odnis sukces? Mog ci obieca, e uratowanie ludzkiego ycia daoby ci wiksze poczucie spenienia i radoci ni cokolwiek, co osigne dotychczas, wiksze ni wszystkie pienidze, jakie kiedykolwiek zarobisz. To tylko najjaskrawsze przykady. Czy s jakie inne sposoby, ktre pozwol ci przyczynia si do dobra innych? Oczywicie! Moesz by bohaterem, wspierajc innych ludzi, zauwaajc ich problemy, dodajc im odwagi albo przypominajc, kim naprawd s. A gdyby krc po sklepie warzywnym, zamiast przechodzi bez celu od karczochw do cukinii naprawd dostrzeg ludzi wok siebie i potwierdzi to umiechem? A gdyby powiedzia szczery komplement nieznajomemu? Czy mgby w tej wanie chwili zmieni jego stan emocjonalny na tyle, by i on przekaza umiech i komplement nastpnej napotkanej osobie? Czy nie mgby to by proces zapocztkowany jednym niewielkim dzia aniem? Jest tak wiele prostych sposobw wprowadzania zmian. Nie musimy ratowa czyjego ycia. Zreszt moe wywoanie umiechu innych naprawd ratuje im ycie albo przynajmniej pozwala cieszy si tym, co ju maj.
666
667
Jakie inne proste dziaania pozwoliyby ci co zmieni ju dzisiaj? A gdyby postanowi w drodze powrotnej z pracy zaj do domu dla ludzi starych i spdzi tam chwil na przyjemnej pogawdce? Co poczuliby jego mieszkacy, gdyby zada im pytanie: Jakich wanych rzeczy nauczylicie si podczas dugiego ycia?" Zao si, e mieliby ci wiele do powiedzenia! A gdyby zaszed do miejscowego szpitala, odwiedzi ktrego pacjenta i pomg mu rozjani popoudnie umiechem? Nawet gdyby nie robi nic poza suchaniem tego czowieka, byby bohaterem. Dlaczego tak wielu ludzi boi si podejmowa te drobne kroki, by pomc innym? Jednym z najczstszych powodw jest ten, i s oni po prostu zakopotani perspektyw robienia czego, czego nie czuj si pewni. Boj si, e zostan odrzuceni albo wyjd na gupcw. Ale wiesz co? JELI CHCESZ GRA I WYGRA, MUSISZ TE GRA DO KOCA. MUSISZ BY PRZYGO TOWANY NA TO, E POCZUJESZ SI GUPIO, E B DZIESZ ROBI RZECZY, KTRE SI NIE SPRAWDZ, I MUSISZ CHCIE ZMIENI SWOJE PODEJCIE. Jak bo wiem inaczej mgby si rozwija, robi nowe rzeczy i odkrywa, kim naprawd jeste?
Nie mona dobrze przey dnia, nie robic czego dla osoby, ktra nigdy nie bdzie w stanie si odpaci.
JOHN WOODEN
Jeli chcesz zmieni jako ycia w naszym kraju, z pewnoci musisz wpywa na systemy wartoci bardzo wielu ludzi. Nasza przyszo jest w rkach modych. Pewnego dnia ich wartoci stan si wartociami caego naszego spoeczestwa. Tu zanim napisaem t sowa, prezydent Bush podpisa dokument, ktry otwiera wyjtkow moliwo przed nami wszystkimi, jeli tylko potrafimy j wykorzysta. Moliwo ta to Ustawa o Subie Krajowej i Lokalnej, ktra tworzy projekty gromadzenia funduszy, moliwoci szkolenia oraz pomoc techniczn majce uatwi lo-
kalnym spoecznociom podejmowanie nowych oraz rozwijanie ju istniejcych programw. Ustawa ta zachca wszystkich oby wateli do powicania wasnego czasu, talentu i energii, jednak jej podstawowym celem jest zaangaowanie modych ludzi w r ne wartociowe projekty i programy. Wyobra sobie poczucie wkadu w ycie innych, jakiego dowiadcz ci modzi ludzie, pomagajc ludziom starszym, upoledzonym fizycznie, chorym na raka, wtrnym analfabetom i wielu innym. Dowiadczanie tego na co dzie powanie uksztatuje ich tosamo i przyszo. RAZ PORUSZONE WDZICZNOCI DRUGIEGO CZOWIEKA, NASZE YCIE ZMIENIA SI NA ZAWSZE. Czy moesz sobie wyobrazi, jak zmieni si nasz kraj, jeli uczucia tego dowiadczy wikszo modych ludzi? Najwaniejszym i najpotniejszym procesem, jaki zapoczt kujesz w swoim yciu, bdzie twoje wci wzrastajce poczucie wkadu w ycie innych. Wszyscy mamy potrzeb wyjcia poza granice dwch podstawowych w nas si, cierpienia i przyjemnoci. Wierz, e gdzie gboko kady z nas chce robi to, co suszne i waciwe, przekroczy wasne granice, powica lepszej sprawie energi, czas, emocje i kapita. Musimy sprosta naszym potrzebom moralnym i duchowym, nawet jeli chwilowo przynosi nam to cierpienie. REAGUJMY NIE TYLKO NA WASNE POTRZEBY PSYCHOLOGICZNE, ALE RWNIE I NA MORALNY NAKAZ ROBIENIA WI CEJ, NI SI OD NAS OCZEKUJE. NIC NIE POTRAFI DA NAM PENIEJSZEJ SATYSFAKCJI OSOBISTEJ NI WKAD W YCIE INNYCH LUDZI. Podstaw spenienia jest dawanie innym bez oczekiwania czegokolwiek w zamian. Sia tego i podobnych programw kryje si w tym, e poprzez cige dawanie innym zaczynamy zmienia wasne wartoci, za czynamy dostrzega wag czynienia dobra. Jeli jako kraj bdzie my potrafili przyj t jedn tylko warto, zmieni to cakowicie oblicze naszego narodu i rozszerzy nasze wpywy w caym wie cie. JEDNAK NIE OGRANICZAJ SI TYLKO DO STRUKTUR PROGRAMW WSPIERANYCH PRZEZ RZD. Jest tak wiele organizacji, ktre potrzebuj ludzi i fachowej rady oraz wsparcia finansowego. Wyobra sobie konsekwencje sytuacji, w ktrej wszyscy Amerykanie, nie oczekujc adnej nagrody, uczyniliby
668
XXVI. OSTATECZNE WYZWANIE: CO MOE ZROBI.
669
swoj koniecznoci wkad w ycie innych. Czy zdajesz sobie spraw z faktu, e GDYBY KADY W TYM KRAJU (z wy jtkiem dzieci i starcw) MIA POWICI DLA INNYCH TYLKO TRZY GODZINY W TYGODNIU, NASZ NARD ZEBRABY OWOCE TRZYSTU DWUDZIESTU MILIONW GODZIN PRACY LUDZI TAK POTRZEBNYCH W WIELU ORGANIZACJACH I STOWARZYSZENIACH? PI GODZIN W TYGODNIU PODNIOSOBY T LICZB DO P MI LIARDA GODZIN, CO PRZEKADA SI NA BILIARDY DOLARW WARTOCI PIENINEJ! Czy sdzisz, e mgby zaj si jakimi problemami spoecznymi za pomoc takiego wanie zobowizania? Powicenie wasnego czasu na ktrekolwiek z wyliczonych poniej dziaa z pewnoci zmieni twj sposb postrzegania samego siebie oraz postawi ci na drodze do stania si bohaterem.
TYLKO KILKA PRZYKADW...

Oto zaledwie kilka sposobw, ktre pozwol ci pomc innym. Bardzo maa ilo czasu moe przynie bardzo wielkie zmia ny. Zastanw si nad powiceniem kilku godzin w tygodniu lub kilku godzin w miesicu na dziaalno w jednym z na stpujcych obszarw ycia twojej lokalnej spoecznoci: Organizacje na rzecz upoledzonych fizycznie i psychicznie Pomoc w opanowaniu podstawowych umiejtnoci Opieka nad chorymi Praca w komisji wyborczej Ochotnicze patrole obywatelskie (pomoc ssiedzka) Praca w bibliotece publicznej (katalogowanie, porzdkowanie zbiorw) Dostarczanie ksiek obonie chorym Konserwacja energii Porzdkowanie parkw publicznych Dbanie o czysto okolicy Wykady o problemach narkomanii Programy wspzawodnictwa Telefon zaufania Midzynarodowe rodziny zastpcze Pomoc w nagych wypadkach Upikszanie okolicy Pomoc sierotom Muzea Przyjmowanie do domu studentw zagranicznych Programy odzyskiwania surowcw wtrnych
DAR MOLIWOCI - ZAPROSZENIE DO POMAGANIA INNYM

Jak poradzi sobie z bezdomnoci, resocjalizacj kryminalistw, pomaganiem starszym i mobilizowaniem modych? Wspania okazj doczenia wasnego wkadu w ycie innych jest dla ciebie z pewnoci wsppraca z zaoon przeze mnie fundacj, The Anthony Robbins Foundation. Jestemy organizacj charytatywn, powoan do ycia, by stworzy koalicj profesjonalistw, ktrzy postanowili wyciga pomocn do do innych, wyj do ludzi czsto zapomnianych przez spoeczestwo. Pracujemy nad po lepszeniem jakoci ycia dzieci, ludzi bezdomnych, winiw oraz osb starszych. Celem fundacji jest dostarczanie moliwoci, inspiracji, edukacji, szkolenia i rozwoju tych wanych czonw naszej spoecznoci. Zaoyem j w rezultacie moich wasnych dowiadcze. Wiele lat temu odkryem, e POMOC INNYM NIE JEST OBOWIZKIEM, JEST MOLIWOCI ZWRCENIA CZE GO, CO SAMI KIEDY DOSTALIMY. Kiedy miaem jede nacie lat, moja rodzina nie miaa do pienidzy, aby pozwoli
670
671
sobie na tradycyjny obiad w dniu wita Dzikczynienia, i y wnoci dostarczya nam organizacja charytatywna. Od tamtego czasu pomaganie godnym i bezdomnym stao si jedn z misji, ktrym powiciem moje ycie. Odkd skoczyem osiemnacie lat, w kade wito Dzikczynienia przygotowuj paczki z ywnoci i wysyam je potrzebujcym rodzinom. Rwnie w wieku osiemnastu lat wczyem si do prac orga nizacji wspierajcej winiw w Chino. Suba spoecznoci po zwolia mi wytworzy w sobie tosamo filantropa, czowieka, ktry naprawd stara si odmieni ycie innych, kogo, kto podj prawdziw decyzj. Wzrosy moja duma, poczucie prawoci i moliwoci dawania innym coraz wicej. Pozwolio mi to rw nie inspirowa innych do takiej samej pracy. W wyniku masowego oddziaywania moich ksiek, kaset i programw telewizyjnych otrzymuj codziennie listy z caego wiata z prob o pomoc. Najgbsze i najbardziej wzruszajce zna ne mi przemiany zaszy w winiach i tych, ktrzy nie s ju bezdomnymi. Dlatego wanie fundacja dostarczya do kadego wizienia w Stanach Zjednoczonych bezpatne zestawy mojej trzydziestodniowej wideoteki, kopi tam Personal Power oraz po jednym egzemplarzu mojej pierwszej ksiki, Unlimited Power. Kiedy pisz te sowa, jestemy w trakcie kontaktowania si z kadym schroniskiem dla bezdomnych w caym kraju i kademu czynimy tak sam ofert. Dziesi procent honorariw z tej ksiki przeznaczyem na fundacj, aby sfinansowa dystrybucj tych tam. Ponadto Anthony Robbins & Associates, firma reprezentujca w caych Stanach Zjednoczonych moje interesy w zakresie kursw opartych na tamach wideo, zobowizaa si do przeprowadzenia dwch darmowych kursw rocznie w kadym miecie, w ktrym znajduje si siedziba oddziau firmy. Kursy te prowadzone s w wizieniach, schroniskach dla bezdomnych, szkoach i klubach seniora. Jeli chciaby poczy z nami swoje siy, skontaktuj si, prosz, z fundacj i docz do programu Commit-2. To bardzo prosty i zrwnowaony sposb na zapewnienie sobie moliwoci wasnego rozwoju oraz wkadu w ycie innych, ktry przyniesie w rezultacie wiele dobrego. W ramach tego programu moesz da innym moliwoci poprzez zobowizanie si do comiesi cznych krtkich spotka z wyznaczonym winiem, czowiekiem
starszym, bezdomnym lub z dzieckiem i sta si ich prawdziwym przyjacielem. Moesz te zdecydowa, by wspuczestniczy w jednej z naszych corocznych akcji: PROGRAMIE PRZY WDZTWA MODYCH, KOSZYKU NA WITO DZI KCZYNIENIA, kursach w wizieniach, programach pomocy lu dziom starszym lub PROGRAMIE MDRO. Oczywicie nie musisz wsppracowa z nasz fundacj, aby pomaga innym. Wok ciebie istniej organizacje, ktre potrzebuj pomocy od zaraz. Jednym z celw przywiecajcych mi przy two rzeniu mojej fundacji byo wsparcie ju dziaajcych organizacji lokalnych. Jej czonkowie przechodz szkolenie, podczas ktrego dowiaduj si, jak zmienia na lepsze ycie ludzi, ktrych potem sami ucz przez miesic. Chocia rne problemy wymagaj rnego rodzaju szkolenia, istniej przecie pewne zasady oglne. Wszyscy musimy mierzy coraz wyej, zmienia nasze przekonania i rozwija wci nowe strategie, pozwalajce nam osign sukces. Pomagajc innym, musimy dawa im solidn wiedz, musimy uczy podstaw, ktre mog natychmiast podnie ich jako ycia. Bardzo czsto musz przeama wyuczon bezradno i wytworzy now tosamo. S to umiejtnoci i strategie, ktre stanowi podstaw mojej techniki wprowadzania zmian i dlatego wszyscy wsppracujcy z nami w ramach tego programu musz opanowa te umiejtnoci. Jeli chciaby dowie dzie si czego wicej, skontaktuj si z nami.
Tylko ci, ktrzy nauczyli si potgi szczerego i bezinteresownego wkadu w ycie innych, dowiadczaj najwikszej radoci ycia - prawdziwego poczucia spenienia.
ANTHONY ROBBINS
Jeli prosta albaska zakonnica, ktrej jedynym bogactwem jest wiara i powicenie, moe odmienia ycie tak wielu ludzi, z pewnoci rwnie i ty moesz poradzi sobie z wyzwaniami, ktre przed tob staj. Jeli Ed Roberts potrafi kadego ranka wstawa spod namiotu tlenowego, aby znajdowa sposoby na
672
673
zmian podejcia ludzi w caym kraju do niepenosprawnych - i odnosi sukcesy - moe rwnie i my potrafimy sta si bo haterami. Jeli jeden czowiek, dziaajc w pojedynk, potrafi za pomoc jednej tamy wideo i inwestycji wartoci omiuset dola rw zmobilizowa cay nard, by przeciwstawi si mordowaniu delfinw, to moe rwnie my potrafimy wprawi w ruch cig wielkich zdarze. Czsto nie wiemy, dokd te zdarzenia nas za prowadz. Ufaj swojej intuicji i dawaj z caego serca. Zaskocz ci cuda, ktre tym spowodujesz. Jeli na dawanie powicisz tylko godzin lub dwie miesicznie, wzmocni to twoj tosamo i przyniesie ci poczucie pewnoci, e naleysz do ludzi, ktrzy naprawd dbaj o innych, ktrzy podejmuj dziaania, aby odmieni wiat. Odkryjesz, e twoje problemy w pracy to s adne problemy, poniewa poznasz, co to prawdziwe problemy. Kopoty, ktre, jak ci si wydawao, miae z powodu zniki cen na giedzie, zwykle znikaj, kiedy zanosisz na ko czowieka bez ng albo koyszesz w ramionach dziecko chore na AIDS.
Doprawdy wielka aska moe przyj razem z maym podarunkiem; a cenne s wszystkie rzeczy, ktre pochodz od przyjaci.
TEOKRYT
Kiedy opanujesz elementy tej ksiki, zdolno radzenia sobie z wasnymi problemami stanie si mniej wana. To, co byo dotych czas trudne, stanie si atwe. Nagle spostrzeesz, e kierujesz wszystkie swoje wysiki nie na siebie samego, ale na polepszenie tego, co dzieje si w twojej rodzinie, spoecznoci, a moe i na caym wiecie. Jedyny sposb, ktry pozwala robi to z trwaym poczuciem spenienia, to bezinteresowne dawanie. NIE SZUKAJ WIC BOHATERW. BD BOHATEREM! Nie musisz by drug Matk Teres (chocia moesz, gdyby naprawd chcia!). Jednak zawsze zwaaj na wasn rwnowag. SZUKAJ RWNOWAGI RACZEJ NI DOSKONAOCI. Wikszo ludzi yje w czarno-biaym wiecie, w ktrym wydaje im si, e albo mog by ochotnikami bez adnego prywatnego ycia, albo
materialistami, ludmi dnymi sukcesw wasnych, ktrzy nie dbaj o dobro innych. Nie wpadnij w t puapk. Zycie jest rwnowag midzy dawaniem i braniem, midzy dbaniem o siebie samego i o innych. Tak, daj troch czasu, energii i kapitau tym, ktrzy tego naprawd potrzebuj, ale chciej te dawa je sobie. I rb to z radoci, a nie z poczuciem winy. NIE MUSISZ BRA CIARU WIATA NA WASNE RAMIONA. WICEJ LUDZI CZYNIOBY DOB RO DLA INNYCH, GDYBY ZROZUMIELI, E NIE POTRZE BUJ PRZY TYM Z NICZEGO REZYGNOWA. ZRB WIC TYLKO TROCH I WIEDZ, E MOE TO ZNACZY BARDZO WIELE. Gdyby kady tak postpowa, mniej ludzi musiaoby robi tak duo i wicej ludzi otrzymaoby pomoc! Kiedy nastpnym razem zobaczysz, e kto jest w kopocie, zamiast czu si winnym, e ty masz tak wiele dbr, a on nie, poczuj w sobie podniecenie faktem, e masz okazj zrobi co niewielkiego, co pomoe komu inaczej spojrze na samego sie bie, poczu si docenianym i kochanym. Nie musisz na to powi ca caego ycia. Po prostu bd wraliwy, naucz si zadawa ludziom pytania, ktre dodadz im si, kontaktuj si z ludmi w nowy sposb. Chwytaj kad okazj, a dziaanie dla innych stanie si przyjemnoci, nie ciarem. Czsto poznaj ludzi, ktrzy yj w cierpieniu, poniewa cigle skupiaj si na niesprawiedliwociach, jakie niesie ze sob ycie. Jak mog rodzi si niewidome dzieci, dlaczego nie maj szansy dowiadczania cudw tczy? Jak czowiek, ktry nigdy nie zrobi nikomu nic zego, moe pa ofiar ulicznej strzelaniny? NIE POTRAFIMY ZROZUMIE ZNACZENIA I CELU KRY JCEGO SI ZA NIEKTRYMI WYDARZENIAMI. OSTA TECZNYM SPRAWDZIANEM JEST WIARA. Musimy wierzy, e kady z nas jest na ziemi, by uczy si od ycia czego innego, e dobro i zo s wycznie ludzk percepcj. Przecie niektre z twoich najgorszych dowiadcze naprawd okazay si najlep szymi. Uksztatoway ci, wywiczyy, rozwiny w tobie wra liwo i popchny w kierunku, ktry pozwala sign po wasne przeznaczenie. Pamitaj, e jeli kto chce si uczy, znajdzie si i nauczyciel. A wanie, jeli wydaje ci si, e jeste nauczycielem, to zastanw si nad tym raz jeszcze. Prawdopodobnie moesz si czego nauczy od osoby, ktr z takim przejciem szkolisz!
674
675
przyczyn problemu i eliminuj j z ycia. Nie prbuj by doskonay. Bd po prostu dobrym przykadem czowieka. Nieustannie szukaj sposobw doskonalenia samego siebie. Uprawiaj dyscyplin CDSI - ucz si przez cae ycie. Powi czas ju teraz, by wypracowa wasny System Nadrzdny w taki sposb, by gr z yciem dao si wygra. Pozwl swojemu czowieczestwu - swojej trosce o siebie i innych - sta si gwn zasad twojego ycia, ale nie traktuj ycia z powag, ktra pozbawi ci spontanicznoci, przyjemnoci biorcej si z szalestwa, z powrotu do dziecistwa. Najlepiej chyba wyrazia to osiemdziesicioszecioletnia Nadine Stair: Gdybym moga przey ycie raz jeszcze, odwayabym si popeni wicej bdw. Odpryabym si, rozlunia. Byabym gupsza ni w czasie tej podry. Mniej rzeczy braabym powanie. Wykorzystaabym wicej szans, pojechaa na wicej wycieczek, wspia si na wicej gr i przepyna wicej rzek. Jadabym wicej lodw i mniej fasolki. Miaabym pewnie wicej prawdziwych kopotw, ale za to mniej wymylonych. Widzisz, jestem jedn z tych osb, ktre s zawsze rozsdne i przyto mne, godzina po godzinie, dzie po dniu. Och, miaam te swoje pikne chwile. Gdyby przyszo mi robi wszystko od nowa, miaabym ich wicej. Nie prbowaabym niczego innego - tylko chwile, jedna po drugiej, zamiast codziennego ycia z wyprzedze niem wielu lat. Jestem jedn z tych osb, ktra nigdzie si nie rusza bez termometru, butelki z gorc wod, paszcza i parasola. Gdybym moga zrobi wszystko jeszcze raz, podrowaabym z o wiele mniejszym bagaem ni w tym yciu. Gdybym miaa ponownie przey ycie, na wiosn wczeniej biegaabym boso i nie zakadaa butw do pnej jesieni. Czciej chodziabym na tace, czciej jedzia na karuzeli i zbieraa wicej stokrotek.
NADINE STAIR
Zaraz na pocztku ycia kto powinien nam powiedzie, ze umieramy. Moz wtedy tylibymy peni ycia w kadej minucie kadego dnia. Dziaaj! Kiedy poczujesz, ze chcesz co zrobi, rb to od razu, teraz! Dni, ktre przyjd, s policzone.
MICHAEL LANDON
Jaka std nauka? YJ PENI YCIA, DOPKI YJESZ. Do wiadcz wszystkiego! Zatroszcz si i o siebie, i o przyjaci. Baw si, bd szalony. Ju zaraz zrb z siebie idiot. W kocu i tak tego nie unikniesz, wic dlaczego nie miaby si przy tym dobrze bawi? Korzystaj z okazji, by uczy si na wasnych bdach. Znajduj
676
677
JAK CHCESZ ZOSTA ZAPAMITANY? Jako olbrzym pord ludzi? Zacznij dziaa w ten sposb ju teraz! Po co czeka, by si upamitni? Kadego dnia yj tak, jakby to by twj naj waniejszy dzie w yciu, a dowiadczysz zupenie nowej radoci. Niektrzy prbuj gromadzi energi, aby y duej. Nie wiem jak ty, ale ja wierz, e najwaniejsze jest nie, jak dugo yjemy, ale jak yjemy. Wol si zuy ni zardzewie! Pozwlmy, aby koniec zasta nas przy wspinaniu si na now, wysz gr. Myl, e najwikszym darem, jaki da nam Stwrca, jest dar oczekiwania i dar napicia. Jak nudne byoby ycie, gdybymy wiedzieli wszystko z gry! A tak nigdy nie wiemy, co wydarzy si za chwil. W cigu najbliszych kilku minut moe mie miejsce co, co zmieni kierunek caego twojego ycia w jednej chwili. Musimy nauczy si kocha zmiany, poniewa s one jedyn pewn rzecz. Co moe zmieni twoje ycie? Wiele rzeczy: chwila gbo kiego zamylenia i podjcie kilku decyzji po skoczeniu lektury tej ksiki by moe zmieni dosownie wszystko. rdem zmian moe by rozmowa z przyjacielem, kurs, tama, film albo powany problem", ktry pozwoli ci rozwin si i sta kim wicej. yj, kierujc si postaw pozytywnych oczekiwa, wiedzc, e wszys tko, co niesie ci ycie, w jaki sposb dziaa na twoj korzy. WIEDZ, E PODASZ DROG NIE KOCZCEGO SI ROZWOJU, NIE KOCZCEJ SI NAUKI I MIOCI TRWA JCEJ WIECZNIE. Teraz, kiedy ci opuszczam, chc powiedzie, jak bardzo szanuj ci i podziwiam jako osob. Nigdy ci nie poznaem, a wydaje si, e znamy si od dawna, prawda? Cho nie stanlimy twarz w twarz, z pewnoci spotkay si nasze serca. Dae mi wielki dar, pozwalajc podzieli si ze sob czci mego ycia i czci mojej wiedzy, i mam szczer nadziej, e przynajmniej cz tej wiedzy popchna ci w specjalnym kierunku. Jeli teraz wykorzystasz cz tych strategii, by poprawi jako wasnego ycia, bd si czu bardzo szczliwy. Mam nadziej, e zostaniesz ze mn w kontakcie. Mam na dziej, e do mnie napiszesz albo e bd mia przywilej spotka ci na ktrym z moich kursw, w naszej fundacji czy po prostu na ulicy, jeli skrzyuj si nasze drogi. Prosz, aby wtedy do
mnie podszed. Z niecierpliwoci czekam na spotkanie z tob i poznanie historii twojego sukcesu. A do tego czasu pamitaj, by cigle spodziewa si cudw... poniewa ty sam jeste cudem. Bd rdem wiata i si dobrego. Przekazuj znicz tobie. Dziel si swoimi darami, dziel swoj pasj. I niech ci Bg bogosawi.
Pewnego dnia, kiedy opanujemy ju wiatry, fale, przypywy i grawitacj, signiemy po boskie siy mioci. Wtedy, po raz drugi w historii wiata, czowiek odkryje ogie.
TEILHARD DE CHARDIN

Anthony Robbins - Obudź W Sobie Olbrzyma

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Anthony Robbins - Obudź W Sobie Olbrzyma

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dedykuj t ksik nieograniczonej mocy, jaka spoczywa w Tobie. Nie pozwl jej spa duej.

421 445 483 518 543

575 580 595 601 624 631

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

JAK POWODOWA TRWAE ZMIANY

OBUD W SOBIE OLBRZYMA KROK P I E R W S Z Y

Zmie swoj strategi

Zmie ograniczajce ci przekonania

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

DECYZJE: DROGA KU POTDZE

II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

Czowiek nie jest tworem okolicznoci to okolicznoci s tworem czowieka.

Zaraz, zaraz! Suchajcie! Przecie nie musimy by tylko owcami!"

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

OBUD W SOBIE OLBRZYMA II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

Twj los ksztatuje si w momentach podejmowania decyzji.

OBUD W SOBIE OLBRZYMA II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

Albo odnajdziemy drog, albo j zbudujemy.

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

OBUD W SOBIE OLBRZYMA II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

UJARZMIJ POTG DECYZJI

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

Zycie jest przygod dla odwanych - albo niczym.

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

SIA, KTR A KSZTATUJE TWOJE ZYCIE

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

III. SIA, KTRA KSZTATUJE TWOJE YCIE

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

III. SIA, KTRA KSZTATUJE TWOJE ZYCIE

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

III. SIA, KTRA KSZTATUJE TWOJE ZYCIE

NAJWANIEJSZA LEKCJA W YCIU

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

III. SILA, KTRA KSZTATUJE TWOJE YCIE

TO, Z CZYM KOJARZYSZ CIERPIENIE, A Z CZYM PRZYJEMNO, KSZTATUJE TWOJE PRZEZNACZENIE

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

III. SIA, KTRA KSZTATUJE TWOJE YCIE

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

III. SIA, KTRA KSZTATUJE TWOJE YCIE

OBUD W SOBIE OLBRZYMA