You are on page 1of 257

MINISTERSTWO GOSPODARKI

POLSKA 2010
RAPORT O STANIE

GOSPODARKI
WARSZAWA 2010

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Opracowanie: Ministerstwo Gospodarki Departament Analiz i Prognoz Agnieszka Albrecht, Tomasz Chaupa, Micha Drobniak, Andrzej Grabarczyk, Agnieszka Kalisiewicz, Monika Krupa-Leoczyk, Diana ukaszek-Rozpendowska, Magorzata Mendyk, Kazimierz Miszczyk, Marcin Mucha, Maria Szkutnicka-Pieniek, Elbieta Szuczyska, Micha Szymczuk, Jakub wietlik, Monika Walczak, Krzysztof Wjtowicz, Marcin Zelman

we wspudziale departamentw: Energetyki, Energetyki Jdrowej, Funduszy Europejskich, Gospodarki Elektronicznej, Grnictwa, Instrumentw Wsparcia, Polityki Handlowej, Regulacji Gospodarczych, Ropy i Gazu, Rozwoju Gospodarki, Spraw Europejskich

pod kierunkiem: Anety Pitkowskiej Dyrektora Departamentu Analiz i Prognoz

ISSN 1429-3005

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Spis treci SYNTEZA ________________________________________________________________________7 CZ I POLSKA I WIAT _________________________________________________________21 1. GWNE TENDENCJE W GOSPODARCE WIATOWEJ ___________________________21 1.1. OGLNY OBRAZ SYTUACJI W GOSPODARCE WIATOWEJ W 2009 R. _____________ 21 1.2. SYTUACJA GOSPODARCZA NA WANIEJSZYCH RYNKACH WIATOWYCH _________ 22 1.2.1. Stany Zjednoczone __________________________________________________ 22 1.2.2. Japonia ___________________________________________________________ 23 1.2.3. Europa ____________________________________________________________ 24 1.2.4. Rozwijajce si rynki azjatyckie _________________________________________ 26 1.2.5. Wsplnota Niepodlegych Pastw _______________________________________ 27 1.3. REALNY WZROST GLOBALNEGO HANDLU TOWAROWEGO W 2009 ROKU__________ 28 1.4. UWARUNKOWANIA CENOWO KURSOWE GLOBALNYCH OBROTW TOWAROWYCH W 2009 ROKU _____________________________________________________________ 30 1.4.1. Zmiany cen wiatowych _______________________________________________ 30 1.4.2. Zmiany kursowe_____________________________________________________ 32 1.4.3. Zmiany obrotw towarowych w gwnych regionach _________________________ 32 1.5. PERSPEKTYWY ROZWOJU HANDLU WIATOWEGO W 2010 ROKU ________________ 34 1.6. GLOBALNE FINANSE PUBLICZNE ____________________________________________ 35 2. POLSKA W UNII EUROPEJSKIEJ _____________________________________________39 2.1. POLSKA NA TLE UNII EUROPEJSKIEJ_________________________________________ 39 2.1.1. Produkt Krajowy Brutto _______________________________________________ 39 2.1.2. Przemys __________________________________________________________ 40 2.1.3. Budownictwo _______________________________________________________ 41 2.1.4. Rynek pracy________________________________________________________ 42 2.1.5. Inflacja ____________________________________________________________ 42 2.2. UE W OBLICZU KRYZYSU GLOBALNEGO ______________________________________ 42 2.2.1. Pakiet dziaa_______________________________________________________ 42 2.2.2. Kwestie fiskalne _____________________________________________________ 44 2.3. STRATEGIA GOSPODARCZA UE _____________________________________________ 45 2.3.1. Strategia Lizboska __________________________________________________ 45 2.3.2. Prace nad now strategi gospodarcz Strategi Europa 2020 _______________ 48 2.3.3. Strategia zrwnowaonego rozwoju _____________________________________ 49 2.4. RYNEK WEWNTRZNY _____________________________________________________ 50 2.4.1. Swobodny przepyw towarw i usug _____________________________________ 50 2.4.2. Swobodny przepyw osb _____________________________________________ 54 2.4.3. Horyzontalna polityka przemysowa______________________________________ 55 2.4.4. Pakiet energetyczno-klimatyczny________________________________________ 57 2.4.5. Dostosowanie w zakresie energetyki _____________________________________ 58 2.4.6. Rynek wewntrzny a stosunki z krajami trzecimi ____________________________ 59 2.5. ABSORPCJA FUNDUSZY UNIJNYCH __________________________________________ 62 2.5.1. Perspektywa finansowa 2004-2006 ______________________________________ 62 2.5.2. Perspektywa finansowa 2007-2013 ______________________________________ 64 3. KONKURENCYJNO POLSKIEJ GOSPODARKI ________________________________69 3.1. MIDZYNARODOWE RANKINGI KONKURENCYJNOCI __________________________ 69 3.2. POLSKA NA TLE KRAJW UE _______________________________________________ 72 3

MINISTERSTWO GOSPODARKI

CZ II ROZWJ GOSPODARCZY POLSKI W 2009 R. _________________________________75 4. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO _______________________________________________75 4.1. DYNAMIKA PKB I CZYNNIKI WZROSTU ________________________________________ 75 4.2. POPYT WEWNTRZNY______________________________________________________ 79 4.3. WPYW INWESTYCJI NA DYNAMIK PKB______________________________________ 81 4.4. WPYW EKSPORTU NA DYNAMIK PKB_______________________________________ 82 4.5. ROLA SEKTORW W TWORZENIU PKB _______________________________________ 84 4.6. WPYW KRYZYSU NA GLOBALNYM RYNKU FINANSOWYM NA TEMPO WZROSTU GOSPODARCZEGO W 2009 ROKU ____________________________________________ 85 4.7. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO PER CAPITA W POLSCE NA TLE INNYCH KRAJW ___ 87 5. RYNEK PRACY ____________________________________________________________89 5.1. PRACUJCY ______________________________________________________________ 89 5.2. BEZROBOCIE I STOPA BEZROBOCIA _________________________________________ 91 5.3. STRUKTURALNE NIEDOPASOWANIA NA RYNKU PRACY_________________________ 92 5.4. ZAGRANICZNE WYJAZDY ZAROBKOWE_______________________________________ 95 6. HANDEL ZAGRANICZNY ____________________________________________________99 6.1. SYTUACJA W POLSKIM HANDLU ZAGRANICZNYM W 2009 ROKU _________________ 99 6.2. STRUKTURA GEOGRAFICZNA OBROTW HANDLU ZAGRANICZNEGO ____________ 101 6.3. ZMIANY STRUKTURY PRZEDMIOTOWEJ OBROTW TOWAROWYCH______________ 105 6.4. HANDEL ZAGRANICZNY W I PROCZU 2010 ROKU ___________________________ 109 6.5. UWARUNKOWANIA KURSOWE I ICH WPYW NA OBROTY TOWAROWE ___________ 111 7. INFLACJA I POLITYKA PIENINA ___________________________________________113 7.1. CENY ___________________________________________________________________ 113 7.1.1. Ceny towarw i usug konsumpcyjnych __________________________________ 114 7.1.2. Ceny produkcji przemysowej i budowlano-montaowej _____________________ 116 7.2. POLITYKA PIENINA _____________________________________________________ 117 7.2.1. Podstawowe uwarunkowania realizacji polityki pieninej____________________ 117 7.2.2. Realizacja celu polityki pieninej w roku 2009 ____________________________ 118 7.2.3. Instrumenty realizacji polityki pieninej _________________________________ 118 8. FINANSE PUBLICZNE______________________________________________________121 8.1. BUDET PASTWA _______________________________________________________ 121 8.2. FINANSE PUBLICZNE______________________________________________________ 124 8.3. SPENIENIE KRYTERIW TRAKTATU Z MAASTRICHT __________________________ 126 9. PRZEMYS ______________________________________________________________129 9.1. DYNAMIKA I STRUKTURA PRODUKCJI SPRZEDANEJ PRZEMYSU _______________ 129 9.1.1. Dynamika produkcji przemysowej ______________________________________ 129 9.1.2. Kwartalna dynamika produkcji w przemyle przetwrczym ___________________ 132 9.1.3. Struktura produkcji sprzedanej w sekcjach i dziaach przemysu _______________ 133 9.1.4. Produkcja wybranych wyrobw ________________________________________ 135 9.1.5. Dynamika produkcji w I proczu 2010 roku_______________________________ 136

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

9.2. GWNE PROBLEMY PRZEMYSU. SYTUACJA W WYBRANYCH SEKTORACH _____ 136 9.2.1. Horyzontalne polityki przemysowe _____________________________________ 136 9.2.2. Polityki sektorowe __________________________________________________ 138 9.2.2.1. Sytuacja w sektorze grnictwa wgla kamiennego ........................................... 138 9.2.2.2. Przemys motoryzacyjny.................................................................................... 140 9.2.2.3. Sektor hutnictwa elaza i stali ........................................................................... 141 9.2.2.4. Sektor przemysu chemicznego (cznie z farmaceutycznym) .......................... 143 9.2.2.5. Przemys lekki ................................................................................................... 145 9.2.2.6. Sektory oparte na drewnie ................................................................................ 146 9.2.2.7. Przemys stoczniowy......................................................................................... 148 10. BEZPIECZESTWO ENERGETYCZNE POLSKI _________________________________151 10.1. SYTUACJA NA RYNKU PALIWOWO ENERGETYCZNYM ________________________ 151 10.1.1. Bezpieczestwo krajowego systemu elektroenergetycznego _________________ 151 10.1.2. Sytuacja sektora elektroenergetycznego w 2009 roku_______________________ 151 10.1.3. Odnawialne rda energii (OZE)_______________________________________ 152 10.1.4. Efektywno uytkowania energii w gospodarce ___________________________ 155 10.1.5. Europejski system handlu emisjami gazw cieplarnianych ___________________ 158 10.1.6. Energetyka jdrowa _________________________________________________ 160 10.1.7. Bezpieczestwo sektora naftowego_____________________________________ 161 10.1.8. Bezpieczestwo sektora gazowego _____________________________________ 163 10.2. IDENTYFIKACJA ZAGROE _______________________________________________ 165 11. BUDOWNICTWO __________________________________________________________167 11.1. WARTO DODANA BRUTTO I PRODUKCJA SPRZEDANA BUDOWNICTWA ________ 167 11.1.1. Makroekonomiczne uwarunkowania dynamiki i wielkoci produkcji budownictwa __ 167 11.1.2. Dynamika i struktura produkcji budowlano-montaowej______________________ 168 11.2. BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE ___________________________________________ 169 11.2.1. Oglna sytuacja budownictwa mieszkaniowego ___________________________ 169 11.2.2. Budownictwo mieszkaniowe w 2009 roku ________________________________ 170 11.3. OCENA FUNKCJONOWANIA SEKTORA BUDOWNICTWA ________________________ 170 12. SEKTOR USUG __________________________________________________________173 12.1. WARTO DODANA (USUGI RYNKOWE I NIERYNKOWE)_______________________ 173 12.2. OGLNA CHARAKTERYSTYKA SEKTORA USUG _____________________________ 173 12.3. HANDEL I NAPRAWY ______________________________________________________ 175 12.4. HANDEL ELEKTRONICZNY _________________________________________________ 177 12.5. TRANSPORT, GOSPODARKA MAGAZYNOWA I CZNO ______________________ 178 12.6. OGLNE PROBLEMY SEKTORA USUG ______________________________________ 179

MINISTERSTWO GOSPODARKI

13. PRZEDSIBIORSTWA______________________________________________________181 13.1. STRUKTURA WASNOCIOWA I PRZEKSZTACENIA WASNOCIOWE PRZEDSIBIORSTW PASTWOWYCH ________________________________________ 181 13.1.1. Przeksztacenia wasnociowe przedsibiorstw pastwowych_________________ 182 13.1.1.1. Liczba przedsibiorstw objtych przeksztaceniami wasnociowymi oraz liczba sprywatyzowanych podmiotw gospodarczych................................................ 183 13.1.1.2. Przychody z prywatyzacji i dochody budetowe z tytuu dywidend ................... 186 13.1.1.3. Przeksztacenia wasnociowe w 2010 roku...................................................... 186 13.1.2. Rozwj maej przedsibiorczoci _______________________________________ 187 13.2. SYTUACJA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTW _________________________________ 189 13.2.1. Przychody, koszty i wyniki z poszczeglnych rodzajw dziaalnoci ____________ 189 13.2.2. Nakady inwestycyjne i moliwoci ich samofinansowania____________________ 192 13.2.3. Zaduenie, nalenoci, pynno finansowa ______________________________ 193 13.2.4. Sytuacja finansowa w sekcjach gospodarki ______________________________ 194 13.2.5. Sytuacja finansowa w sektorach wasnociowych __________________________ 197 13.2.6. Sytuacja finansowa w przedsibiorstwach wg wielkoci _____________________ 198 13.3. NAKADY INWESTYCYJNE I POLSKIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE ______________ 202 13.3.1. Nakady inwestycyjne________________________________________________ 202 13.3.2. Polskie inwestycje zagraniczne _____________ ___________________________ 206 13.4. NAPYW BIZ DO POLSKI ___________________________________________________ 208 13.4.1. Rola i znaczenie firm z udziaem kapitau zagranicznego ____________________ 208 13.4.2. Napyw BIZ do Polski ________________________________________________ 210 13.4.3. BIZ wg krajw pochodzenia kapitau ____________________________________ 212 13.4.4. Struktura sektorowa napywu BIZ ______________________________________ 214 13.5. INNOWACYJNO POLSKICH PRZEDSIBIORSTW I ICH OTOCZENIA _____________ 216 13.5.1. Innowacyjno polskich przedsibiorstw _________________________________ 216 13.5.2. Otoczenie instytucjonalne polskich przedsibiorstw ________________________ 220 13.6. PRZEDSIBIORCZO I BARIERY ROZWOJU PRZEDSIBIORCZOCI _____________ 223 13.6.1. Reforma regulacji gospodarczych ______________________________________ 223 13.6.2. Bariery rozwoju przedsibiorczoci _____________________________________ 225 13.6.3. Instrumenty wsparcia przedsibiorczoci_________________________________ 229 13.6.3.1. Dziaania wspierajce przedsibiorstwa w czasie kryzysu ................................ 229 13.6.3.2. Instrumenty wspierajce innowacyjno przedsibiorstw.................................. 232 13.6.3.3. Instrumenty wspierania eksportu....................................................................... 235 13.6.3.4. Finansowe wspieranie inwestycji....................................................................... 239 13.6.3.5. Specjalne strefy ekonomiczne........................................................................... 241 13.6.3.6. Pomoc publiczna............................................................................................... 242 13.6.3.7. Instrumenty rozwoju sieci instytucji otoczenia biznesu...................................... 245

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

SYNTEZA
W 2009 roku polska gospodarka funkcjonowaa w warunkach globalnego kryzysu ekonomicznego. Szczeglnie silne oddziaywanie kryzysu byo odczuwalne w II proczu 2008 roku oraz w I proczu 2009 roku. W kolejnych miesicach 2009 roku sytuacja stopniowo si poprawiaa. Sytuacja gospodarki w I proczu w znacznej mierze zdeterminowaa wyniki makroekonomiczne minionego roku. W 2009 roku wszystkie wskaniki makroekonomiczne ulegy pogorszeniu. Nastpio spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego, odnotowano bezwzgldne spadki popytu krajowego i nakadw brutto na rodki trwae oraz znaczce spowolnienie tempa wzrostu spoycia. Zmniejszya si produkcja przemysowa. Istotnemu obnieniu ulego tempo wzrostu w usugach rynkowych. Sektor usug sta si tym segmentem gospodarki, ktry zdecydowa o wzrocie PKB. Nastpi drastyczny spadek obrotw z zagranic. Tempo spadku eksportu byo mniejsze od tempa spadku importu, co skutkowao popraw salda bilansu handlowego. Na relacj midzy tempem spadku eksportu i importu decydujcy wpyw miaa deprecjacja zotego, z jednej strony ograniczajca tempo spadku eksportu (wzrost konkurencyjnoci cenowej), a z drugiej podwyszajca koszty importu. W takich warunkach eksport netto sta si gwnym czynnikiem wzrostu gospodarczego. Sytuacja na rynku pracy ksztatowaa si niejednoznacznie. Zwikszya si liczba pracujcych, zmniejszya si liczba zatrudnionych w sektorze przedsibiorstw. Wzrosa liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia. Istotnemu ograniczeniu ulego tempo wzrostu wynagrodze. Znacznie pogorszya si sytuacja finansw publicznych. Zwikszy si deficyt budetu pastwa. Deficyt sektora instytucji rzdowych i samorzdowych w sposb istotny przekroczy poziom referencyjny. Komisja Europejska ponownie otworzya wobec Polski procedur nadmiernego deficytu. Dug publiczny zwikszy si do poziomu sigajcego 50% PKB. Przyczyn istotnego spowolnienia gospodarczego w Polsce by wiatowy kryzys ekonomiczny. O ile jednak w Polsce nastpio spowolnienie, to w gospodarkach rozwinitych odnotowano recesj. Spadki PKB signy kilku procent, a spadki produkcji przemysowej wyraay si liczbami dwucyfrowymi. W gospodarkach tych odnotowano take znacznie gbsze ni w Polsce spadki popytu wewntrznego i inwestycji. Efektem wzrostu gospodarczego w Polsce, przy jednoczesnym spadku PKB w krajach Unii Europejskiej byo zmniejszenie rnicy w poziomie rozwoju gospodarczego. Wskanik PKB na mieszkaca Polski wzrs z poziomu 56% redniej dla krajw UE-27 w roku 2008 do 61% w roku 2009. Jednak w dalszym cigu wystpuje istotna rnica w poziomie rozwoju Polski i przodujcych krajw unijnych. W celu jej zlikwidowania niezbdne jest stworzenie przyjaznego otoczenia dla rozwoju przedsibiorczoci oraz zapewnienie efektywnego gospodarowania rodkami publicznymi przez sprawne instytucje publiczne. Realizacja tego celu spowoduje wzrost konkurencyjnoci oraz zapewni wysoki i zrwnowaony wzrost gospodarczy. UWARUNKOWANIA ZEWNTRZNE. Sytuacja w gospodarce globalnej w 2009 roku ksztatowaa si w znacznej mierze pod wpywem wiatowego kryzysu gospodarczego. W IV kwartale 2008 roku recesja dotkna najwiksze rozwinite gospodarki, a nastpnie osabienie koniunktury przenioso si na rynki wschodzce. Po koniec 2008 roku pogbiy si spadki popytu w krajach rozwinitych, co wpyno na obnienie si jego dynamiki w krajach rozwijajcych si. W konsekwencji wolumen handlu midzynarodowego zacz si zmniejsza i w caym 2009 roku obniy si o ok. 12%.

MINISTERSTWO GOSPODARKI

W efekcie znacznego osabienia popytu wewntrznego oraz gbokiego zaamania wiatowych obrotw, w 2009 roku wedug Midzynarodowego Funduszu Walutowego odnotowano spadek globalnego PKB o 0,6%. Zaamanie wzrostu gospodarczego dotkno wikszo regionw wiata, w szczeglnoci kraje rozwinite oraz WNP. Spadek PKB w Europie wynis 4% wobec wzrostu na poziomie 1% w roku 2008. Wrd krajw rozwinitych gboka dekoniunktura wystpia rwnie w Japonii, w ktrej PKB zmniejszy si o 5,2%. PKB Stanw Zjednoczonych zmniejszy si o 2,4%. W ramach podejmowanych dziaa majcych na celu neutralizowanie skutkw kryzysu wiatowego, w wielu gospodarkach wadze wprowadziy pakiety instrumentw antykryzysowych. Gwnym ich zamierzeniem byo zahamowanie spadkw popytu wewntrznego i prywatnej konsumpcji. Jakkolwiek dziaania te skutkoway pewnym wyhamowaniem spadkw popytu, to jednak znaczco wpyny na kondycj finansw publicznych w wielu krajach, co przejawiao si rosncymi deficytami budetowymi i powikszaniem si poziomu dugu publicznego. W obliczu wiatowego kryzysu finansowego i gospodarczego globalny napyw bezporednich inwestycji zagranicznych zmniejszy si z rekordowo wysokiego poziomu blisko 2 bln USD w 2007 roku do ok. 1 bln USD w 2009 roku. KONKURENCYJNO POLSKIEJ GOSPODARKI. Konkurencyjno gospodarki odzwierciedla sytuacj i znaczenie kraju na arenie midzynarodowej. Jest pojciem bardzo zoonym, opisywanym przez wiele wskanikw czstkowych dotyczcych makro- i mikroekonomicznych aspektw prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. W rankingach konkurencyjnoci Polska wypada niekorzystnie, zajmujc odlege pozycje, mimo i w ostatnich latach odnotowuje popraw pozycji rankingowych. W kadym zestawieniu Polsk wyprzedza wikszo pastw nalecych do UE-27. Do sabych stron gospodarki Polski zalicza si niekorzystne warunki rozpoczynania dziaalnoci gospodarczej (cho w tym obszarze w ostatnim czasie nastpia istotna poprawa), trudno pacenia podatkw i dugi czas dochodzenia nalenoci z umw. Ponadto za pozycja naszego kraju wynika ze sabo rozwinitej infrastruktury, braku innowacji oraz stabilnoci makroekonomicznej (wysoki deficyt budetowy, poziom dugu oraz inflacja). Negatywnie ocenia si nisk elastyczno rynku pracy, nisk stop zatrudnienia, niewystarczajcy stopie liberalizacji rynkw sieciowych czy polityk zmian klimatycznych. Pozytywny wpyw na ocen konkurencyjnoci polskiej gospodarki ma atwo uzyskania kredytu, dobrej jakoci szkolnictwo wysze i szkolenia, szkolnictwo podstawowe oraz duy rynek. Podobnie jak w poprzednich latach wysoko oceniany jest obszar polityki handlowej oraz monetarnej. WZROST GOSPODARCZY. Okres silnego wzrostu gospodarczego zapocztkowany w 2004 r. wstpieniem Polski do Unii Europejskiej kontynuowany by do poowy 2008 r. Wzmoona aktywno gospodarcza osigna maksimum w roku 2007, kiedy to wzrost PKB w skali roku wynis 6,8%. W drugim proczu 2008 r. nasza gospodarka zacza odczuwa negatywne skutki wiatowego kryzysu ekonomicznego. W III kwartale tempo wzrostu spowolnio do 5,2%, a w IV kwartale do 3,2% (wobec ok.6% w pierwszym proczu). Ostatecznie w 2008 r. odnotowano wzrost PKB o 5,1%. Negatywne tendencje obserwowane w drugim proczu 2008 r. byy kontynuowane w cigu trzech kwartaw roku 2009. W ostatnim kwartale wzrost gospodarczy przyspieszy do 3,0%, co pozwolio na uzyskanie w caym 2009 r. wzrostu PKB o 1,8%. Mimo istotnego spowolnienia, Polska jako jedyna spord unijnych gospodarek zdoaa utrzyma si na ciece wzrostu gospodarczego.

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W latach dobrej koniunktury motorem wzrostu by popyt krajowy, napdzany przyrostem zatrudnienia i wynagrodze realnych, a take dynamicznym wzrostem inwestycji. W 2009 r. sytuacja ulega zasadniczej zmianie. Na skutek dostosowania zapasw do ograniczonego poziomu aktywnoci gospodarki, akumulacja brutto zmniejszya si o ponad 10%, w tym nakady brutto na rodki trwae o 0,8%. Zmniejszyo si take zatrudnienie, a tempo wzrostu wynagrodze realnych spado z 5,9% w roku 2008 do 2,1%. W takiej sytuacji gwnym stymulatorem wzrostu sta si popyt zagraniczny. Mimo istotnego spadku obrotw towarowych z zagranic, silna deprecjacja zotego spowodowaa wzrost konkurencyjnoci polskich towarw w eksporcie i jednoczenie przyczynia si do zmniejszenia opacalnoci importu skutkujc popraw salda bilansu handlowego. Wkad popytu krajowego we wzrost gospodarczy w 2009 r. by ujemny (1,1 pkt. proc.), a wkad popytu zagranicznego dodatni (2,8 pkt. proc.). Warto dodana brutto zwikszya si o 1,9% (5,1% przed rokiem). W usugach rynkowych warto dodana wzrosa o 2,5% (przed rokiem o 5,9%), w usugach nierynkowych o 3,1% (wobec 1,9%), a w przemyle spada o 1,0% (przed rokiem wzrosa o 6,8%). O wzrocie wartoci dodanej brutto ogem w 2009 roku zdecydowa sektor usug, ktrego udzia w wartoci dodanej zwikszy si z 64,7% do 66,5%. INWESTYCJE. Inwestycje odzwierciedlaj stan gospodarki oraz jej perspektywy rozwojowe. Wzrost wydatkw inwestycyjnych firm, w poczeniu z napywem bezporednich inwestycji zagranicznych, wskazuje na dobry stan gospodarki i korzystne perspektywy jej rozwoju, umoliwiajce przedsibiorstwom osiganie zyskw. Z kolei zy stan gospodarki i nie rokujce poprawy prognozy jej dalszego rozwoju powoduj zahamowanie procesw inwestycyjnych oraz odpyw inwestycji do bardziej perspektywicznych regionw wiata. Poziom inwestycji warunkuje waciwy rozwj gospodarki i jest niezbdny do wzrostu jej konkurencyjnoci. Wzrost inwestycji w park maszynowy i urzdzenia produkcyjne przyczynia si w zasadniczy sposb do unowoczenienia m.in. sektora przemysu, zwikszajc efektywno procesw produkcyjnych oraz poprawiajc jako produktw. Od 2003 roku nastpowa systematyczny wzrost wydatkw na przedsiwzicia inwestycyjne. Istotne zwikszenie nastpio w 2007 roku (o 20,4%). W roku 2008, w zwizku z dekoniunktur globaln, tempo inwestowania obniyo si do 10,7%. Natomiast w roku 2009 nakady inwestycyjne spady o 0,1%, do 221 mld z. W strukturze inwestycji zwikszy si udzia nakadw na budynki i budowle, kosztem nakadw na maszyny, urzdzenia i rodki transportu. Gwnym rdem finansowania inwestycji, podobnie jak w latach poprzednich, byy rodki wasne przedsibiorcw. Lata 2008 i 2009 pod wzgldem napywu BIZ do Polski odzwierciedlay kryzysowe tendencje obserwowane w tym zakresie w gospodarce globalnej. Po rekordowym 2007 roku kiedy do Polski napyno 16,7 mld EUR, w roku 2008 warto BIZ wyniosa 10,0 mld EUR, a w 2009 roku 8,3 mld EUR Spadek wartoci inwestycji zagranicznych by wynikiem utrzymujcej si oglnej dekoniunktury w wiatowej gospodarce. Obserwowane w ostatnim okresie trudnoci, zwaszcza w branach, ktrych produkcja kierowana jest w zdecydowanej wikszoci na eksport, wpyway niekorzystnie na wyniki finansowe tych firm, a co za tym idzie na ich moliwoci finansowania nowych inwestycji, w tym w Polsce. Pomylne wyniki uzyskane przez Polsk w 2009 r. na tle gospodarek europejskich (wzrost PKB wobec spadku w wikszoci krajw) stwarzaj realne szanse na ponowny wzrost zainteresowania inwestorw zagranicznych polskim rynkiem w najbliszych latach.

MINISTERSTWO GOSPODARKI

PRZEMYS. W 2007 roku tempo wzrostu produkcji sprzedanej przemysu wynioso 10,7% Do wysokie, aczkolwiek malejce tempo wzrostu notowano take w I proczu 2008 roku (ponad 7%). W II proczu 2008 roku globalny kryzys ekonomiczny zacz negatywnie oddziaywa na nasz gospodark. W skali roku nastpi wzrost o 3,6%. Tendencja spadkowa bya kontynuowana take w I proczu 2009 roku. W III kwartale gbokie spadki produkcji wyhamoway, a w IV kwartale odnotowano ju wzrost o 5,5%. Ostatecznie w roku 2009 odnotowano spadek o 3,5%. Obserwowany od IV kwartau 2009 roku wzrost produkcji jest kontynuowany w tempie przyspieszonym w roku 2010. W I proczu produkcja wzrosa o 10,6%. Zmiany produkcji w 2009 roku w sekcjach przemysu byy rnokierunkowe. W najwikszej sekcji, przetwrstwie przemysowym, determinujcej sytuacj caego przemysu, produkcja zmniejszya si o 3,0%. Najgbszy spadek dotyczy grnictwa i wydobywania (o 12,8%). W wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energi elektryczn, gaz i gorc wod odnotowano spadek o 4,9%. Jedyn sekcj mogc pochwali si wzrostem produkcji (o 2,5%) jest dostawa wody, gospodarowanie ciekami i odpadami, rekultywacja. W przemyle przetwrczym na 22 badane dziay wzrost produkcji w 2009 roku odnotowano w siedmiu (w 2008 roku dziaw takich byo jedenacie). Najbardziej wzrosa produkcja komputerw, wyrobw elektronicznych i optycznych (o 10,6%) oraz wyrobw farmaceutycznych (o 7,3%). Dziay te zaliczane s do dziaw wysokiej techniki. Natomiast najgbszy spadek produkcji odnotowano w produkcji metali oraz produkcji pojazdw samochodowych. Na roczn dynamik produkcji w 2009 roku w dziaach przemysu przetwrczego decydujcy wpyw miaa sytuacja w I proczu. Departament Analiz i Prognoz wyselekcjonowa dwanacie najwikszych dziaw (spord 22), ktrych udzia w produkcji przemysu przetwrczego przekracza 80%. Wrd tych dwunastu dziaw spadek produkcji w I kwartale odnotowano w jedenastu, a w II kwartale w dziewiciu. W najwikszym stopniu zmniejszya si produkcja metali oraz produkcja samochodw. Wydajno pracy mierzona produkcj sprzedan na jednego zatrudnionego w przemyle wzrosa o 2,8% wobec 0,3% przed rokiem. Wzrost wydajnoci odnotowano jedynie w przemyle przetwrczym (o 4,8%). W 2009 roku dynamika wydajnoci w przemyle wyprzedzaa dynamik wynagrodze realnych o 1,7 pkt. proc. ( w 2008 roku wynagrodzenia wzrosy szybciej od wydajnoci o 5,5 pkt. proc). BUDOWNICTWO. Rok 2009 by trudny dla budownictwa. Po kilku latach wysokiego wzrostu produkcji budowlano-montaowej (15,5% w 2007 roku i 12,1% w 2008 roku) dynamika wyhamowaa, produkcja wzrosa o 2,5%. Analizujc wyniki budownictwa naley mie na wzgldzie ksztatowanie si nakadw na inwestycje, z ktrymi produkcja budownictwa jest mocno skorelowana. W roku 2007 odnotowano ponad 20% wzrost inwestycji, w roku 2008 ponad 10%, natomiast w roku 2009 nastpi bezwzgldny spadek. W 2009 roku oddano do uytku ponad 160 tys. mieszka, o 3,1% mniej ni w roku 2008 roku (wwczas wzrost wynis 23,6%). W budownictwie indywidualnym, ktrego udzia stanowi w 2009 roku 45,0% oglnej liczby mieszka oddanych do uytkowania, liczba oddanych mieszka zmniejszya si o 13,4%. Podobnym udziaem co budownictwo indywidualne charakteryzoway si mieszkania przeznaczone na sprzeda lub wynajem. W tej formie budownictwa odnotowano wzrost liczby oddanych mieszka o 8,1%.

10

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

HANDEL ZAGRANICZNY. Pierwsze trzy kwartay 2008 r. nie zapowiaday zmiany sytuacji w handlu zagranicznym. Eksport Polski rs w tym okresie dynamicznie. Zaamanie nastpio dopiero w IV kwartale 2008 r. Roczny eksport zamkn si kwot 116,2 mld EUR wysz o 14,1% ni w 2007 roku. Negatywna tendencja zapocztkowana w IV kwartale 2008 r. bya kontynuowana w okresie trzech kwartaw 2009 roku, kiedy to spadek eksportu wynosi ok. 20% kwartalnie. Dopiero w IV kwartale ta niekorzystna tendencja wyhamowaa, eksport zmniejszy si o 0,4%. W roku 2009 eksport uksztatowa si w wysokoci 98,3 mld EUR wykazujc spadek o 15,5%. Podobna sytuacja jak po stronie eksportu wystpowaa take po stronie importu. W skali 2008 roku import (142,4 mld EUR) wzrs o 18,3%, o 4,2 pkt. proc. szybciej od eksportu. W okresie trzech kwartaw 2009 roku nastpowa spadek importu o 25-30% kwartalnie. W IV kwartale tempo spadku zmniejszyo si do ok. 15%. Ostatecznie w roku 2009 warto importu wyniosa 107,5 mld EUR, o 24,5% mniej ni rok wczeniej. Gboka deprecjacja zotego nie zdoaa zrekompensowa skutkw zaamania koniunktury na rynkach wiatowych. Pozwolia jednak na ich zagodzenie, zarwno poprzez swoje oddziaywanie proeksportowe (wzmocnienie konkurencyjnoci cenowej i poszerzenie marginesu opacalnoci eksportowanych towarw), jak i poprzez hamujce oddziaywanie na import (szok cenowo-kosztowy wywoany ostr deprecjacj zotego). Obok negatywnych konsekwencji dla polskiej gospodarki i kondycji handlu zagranicznego kryzys przyczyni si do wyranej redukcji wyjtkowo wysokiego i dynamicznie narastajcego w ostatnich kilku latach deficytu obrotw towarowych. Dominujcym obszarem polskiego eksportu s rynki krajw gospodarczo rozwinitych. Ich udzia w oglnym eksporcie Polski wynis w 2009 roku 85,6%. Wrd tej grupy pastw najwikszym odbiorc polskich towarw bya Unia Europejska, na ktr w 2009 roku przypado 79,7% cakowitego polskiego eksportu. Partycypacja krajw WNP w naszym eksporcie wyniosa 7,3%. Gwn pozycj w krajowym imporcie zajmuje Unia Europejska z udziaem 61,9%. Znaczcy udzia dotyczy te Rosji i Chin (cznie 17,9%). Najwyszy deficyt w dalszym cigu generowany jest w wymianie z Chinami i Rosj, odpowiednio 8,9 mld EUR oraz 5,6 mld EUR. W wymianie z krajami Unii Europejskiej w roku 2009 odnotowano dodatnie saldo w wysokoci 11,8 mld EUR. W polskich obrotach towarowych z zagranic dominujc pozycj zajmuj wyroby elektromaszynowe, ktre w 2009 roku stanowiy 44,8% eksportu oraz 39,1% importu. Eksport tych towarw zmniejszy si o 11,8%. Gbszy spadek (o 23,2%) odnotowano po stronie importu. Drug pod wzgldem wartoci grup towarow s wyroby przemysu chemicznego, stanowice 12,1% eksportu i 17,1% importu ogem. Eksport tych towarw zmniejszy si o 14,9%, ich import za o 19,2%. Relatywnie mniejsze spadki eksportu odnotowano w handlu towarami stosunkowo wyej przetworzonymi i charakteryzujcymi si wyszym stopniem zaawansowania technologicznego. Towary te okazay si mniej podatne na wahania koniunktury ni towary nisko przetworzone. Udzia wyrobw elektromaszynowych najwyej przetworzonych w polskiej ofercie eksportowej wzrs w 2009 roku o 1,9 pkt. proc. Zwikszy si rwnie udzia artykuw rolno-spoywczych o 1,7 pkt. proc., do 11,8%. Artykuy te charakteryzoway si najwiksz odpornoci na kryzys, ich eksport zmniejszy si o 1,2% (import o 9,5%), a nadwyka bilansowa wzrosa do 2,3 mld EUR. RYNEK PRACY. Do najistotniejszych czynnikw koniunkturalnych ksztatujcych sytuacj na rynku pracy naley zaliczy tempo wzrostu gospodarczego oraz dynamik inwestycji. Sytuacja na rynku pracy w 2009 roku nie bya jednoznaczna Wzrostowi liczby pracujcych towarzyszyo zmniejszenie liczby zatrudnionych w sektorze przedsibiorstw (o 1,2%). Stopa bezrobocia rejestrowanego wzrosa z 9,5% na koniec roku 2008 do 11,9%.

11

MINISTERSTWO GOSPODARKI

W 2009 r. wskanik zatrudnienia osb w wieku 15-64 lat wynis 50,4% i utrzyma si na poziomie z roku poprzedniego. Wskanik zatrudnienia w Polsce pozostaje jednym z niszych w Unii Europejskiej. Najniszy poziom zatrudnienia notowany by w grupie wiekowej 45-59/64 lat. W roku 2009 nastpio zaamanie si pozytywnych tendencji wzrostowych zatrudnienia ludzi modych. Modzi ludzie wchodzc na rynek pracy w warunkach spowolnienia gospodarczego i generalnego spadku popytu na si robocz napotykali w 2009 r. wiksze ni w latach poprzednich trudnoci ze znalezieniem miejsca pracy. Niedopasowanie struktury popytu i struktury poday pracy oraz niski wskanik zatrudnienia s istotnymi problemami utrudniajcymi rozwj polskiej gospodarki. W Polsce od wielu lat wystpuje nadwyka poday pracownikw o niskich kwalifikacjach i niedobr pracownikw o wyszych kwalifikacjach. Znaczn cz dugotrwale bezrobotnych stanowi osoby niewykwalifikowane, na ktrych prac wskutek postpu technologicznego - popyt spada. Podobnie jak w latach poprzednich, w 2009 r. najnisze wartoci wskanika zatrudnienia i najwysza stopa bezrobocia dotyczyy osb z wyksztaceniem podstawowym i niepenym podstawowym. Ta grupa spoeczna najsilniej odczua skutki spowolnienia gospodarczego i spadku popytu na rynku pracy. Pomimo spowolnienia popyt na pracownikw z wyksztaceniem wyszym i rednim oglnoksztaccym zwikszy si. Strukturalne niedopasowanie na rynku pracy jest m.in. wynikiem niezgodnoci popytu na prac z poda pracy wedug zawodw, a take stosunkowo niskiej mobilnoci siy roboczej. Przejawia si to wysokim bezrobociem wrd pewnych grup zawodowych i niedoborach pracownikw w innych zawodach. Gwn przyczyn jest stosunkowo niewielka elastyczno systemu ksztacenia i polskiego systemu pac. Niewielka skala migracji wewntrznych z obszarw o niskim popycie do obszarw o wysokim popycie przyczynia si do przestrzennej koncentracji bezrobocia. Regiony sabiej rozwinite, gdzie popyt na prac jest mniejszy, s obszarami najwyszego bezrobocia w skali kraju. Niedobory pracownikw wystpuj natomiast najczciej w dynamicznie rozwijajcych si regionach, w szczeglnoci w duych aglomeracjach miejskich. CENY. Rok 2009 pod wzgldem intensywnoci oraz kierunku zmian cen w polskiej gospodarce charakteryzowa si podtrzymaniem silnego trendu wzrostowego, znacznie przekraczajcego poziom celu inflacyjnego NBP. Ceny towarw i usug konsumpcyjnych wzrosy redniorocznie o 3,5% (4,2% w roku 2008). W kierunku wzrostu inflacji oddziayway przede wszystkim wysze ceny towarw importowanych (silna deprecjacja zotego), a take wzrost cen regulowanych. Zarwno spowolnienie przyrostu popytu krajowego w skali roku, jak i spadek presji pacowej, towarzyszce ograniczeniu zatrudnienia, nie byy w stanie w wystarczajcym stopniu skompensowa wzrostu poziomu wskanika cen dbr i usug konsumpcyjnych. rednioroczne ceny produkcji sprzedanej przemysu wzrosy w 2009 roku o 3,4%, w szybszym tempie ni w 2008 r. (2,2%). Wzrost cen zanotowano we wszystkich sekcjach. Najwyszy towarzyszy produkcji sprzedanej w sekcji wytwarzania i zaopatrywania w energi elektryczn, gaz, par wodn i gorc wod (15,9% wobec 8,8% w 2008 r.). Ceny produkcji budowlano-montaowej wzrosy o 0,2% (w 2008 r. o 4,8%). POLITYKA PIENINA. W Zaoeniach polityki pieninej na rok 2009 za gwny cel przyjto utrzymanie inflacji w pobliu redniookresowego celu inflacyjnego (2,5%). Dc do osignicia tego celu, ale majc te na uwadze zagroenie oglnowiatow dekoniunktur - Rada Polityki Pieninej w drugiej poowie 2008 r. rozpocza seri obniek stp procentowych, a brak wyranej poprawy sytuacji skoni Rad do dalszego luzowania polityki pieninej rwnie w 2009 r. W drugim proczu RPP nie zmienia podstawowych stp procentowych uznajc dotychczas dokonane zmiany za wystarczajce, a tym samym sprzyjajce powrotowi polskiej gospodarki na ciek potencjalnego tempa wzrostu. Na koniec 2009 roku stopa referencyjna wynosi 3,5%.

12

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

FINANSE PUBLICZNE. Kryzys globalny, ktry dotar do Polski w II proczu 2008 wywar niezwykle negatywny wpyw na sytuacj sektora finansw publicznych. Deficyt sektora instytucji rzdowych i samorzdowych wzrs do 3,7% PKB, a dug sektora do 46,9% PKB. W 2009 r. sytuacja ulega dalszemu pogorszeniu. Tempo wzrostu gospodarczego jeszcze spowolnio, a jednoczenie nastpia obnika skali podatkowej podatku PIT, skutkujca zmniejszeniem dochodw budetu. Wedug wstpnego szacunku deficyt sektora instytucji rzdowych i samorzdowych w 2009 r. wzrs do 7,1%, a dug sektora do 49,8% PKB. W zwizku z przekroczeniem referencyjnego poziomu deficytu finansw publicznych, w czerwcu 2009 r. Komisja Europejska ponownie otworzya wobec Polski procedur nadmiernego deficytu. 23 stycznia 2009 roku Sejm RP uchwali ustaw budetow na rok 2009. Budet na rok 2009 zosta skonstruowany przy zaoeniu tempa wzrostu PKB na poziomie 3,7%. Realizacja budetu w I proczu wykazaa, e zaoenia co do tempa wzrostu PKB byy zbyt optymistyczne. W pierwszym proczu 2009 r. skala zaamania aktywnoci w gospodarce wiatowej i zwizane z ni pogorszenie sytuacji biecej oraz perspektyw dla polskiej gospodarki okazay si znacznie silniejsze ni wskazyway wczeniejsze prognozy. Znalazo to odzwierciedlenie w pogorszeniu sytuacji budetu pastwa, przede wszystkim po stronie dochodowej. Skala powyszych zmian skutkowaa koniecznoci nowelizacji ustawy budetowej na 2009 r., ktr Sejm RP przyj 17 lipca 2009 r. Wedug znowelizowanej ustawy deficyt budetowy wzrs o 9,0 mld z, do poziomu 27,2 mld z. Realizacja budetu okazaa si korzystniejsza rok 2009 zosta zamknity deficytem 23,8 mld z. Wg stanu na koniec czerwca 2010 r. dochody budetu pastwa wyniosy 114,2 mld z, co stanowi 45,9% rocznych dochodw przyjtych w ustawie budetowej na rok 2010. Zaawansowanie wydatkw jest wysze i stanowi 50,1% (151,0 mld z). Deficyt budetowy po pierwszych szeciu miesicach wynis 36,8 mld z, co stanowi 70,5% wielkoci deficytu przyjtego w ustawie budetowej na rok 2010. STRUKTURA WASNOCIOWA GOSPODARKI. Okres transformacji ustrojowej to pocztek przemian w strukturze wasnociowej przedsibiorstw. Od pocztku transformacji postpowa intensywny proces prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych. W poowie lat 90 sektor prywatny uzyska pozycj dominujc, a jego przewaga nad sektorem pastwowym nadal si powiksza. W roku 2008 udzia sektora prywatnego w wartoci dodanej brutto wynis 77%. W latach 1990-2009 zakoczono procesy przeksztace wasnociowych wobec 3.608 przedsibiorstw. 22 kwietnia 2008 roku Rada Ministrw przyja Plan prywatyzacji na lata 2008-2011, ktry obejmowa realizacj projektw dla 740 spek. 10 lutego 2009 roku przyjta zostaa aktualizacja Planu, lista spek zostaa rozszerzona do 802. Ponadto, 11 sierpnia 2009 roku Rada Ministrw przyja dokument Kluczowe spki do prywatyzacji w latach 2009-2010 Aktualizacja Planu prywatyzacji na lata 20082011, w ktrym wskazano 54 wyselekcjonowane kluczowe podmioty do prywatyzacji w okresie 18 miesicy tj. w II proczu 2009 r. i 2010 r. Dziaania prywatyzacyjne uwarunkowane s sytuacj makroekonomiczn oraz koniunktur na rynkach wiatowych i na rynku krajowym. Recesja gospodarcza obnia moliwoci skutecznej realizacji przeksztace wasnociowych. Procesy prywatyzacji w roku 2009 prowadzone zatem byy w zoonych warunkach ekonomicznych, szczeglnie miao to miejsce w pierwszej poowie roku. W wielu przypadkach sytuacja ekonomiczno-finansowa spek przewidzianych do prywatyzacji ulega pogorszeniu, co miao wpyw na przesunicie terminw realizacji poszczeglnych projektw. Od 1991 r. do 2009 roku przychody z prywatyzacji przekroczyy 100 mld z.

13

MINISTERSTWO GOSPODARKI

PRZEDSIBIORCZO. Przedsibiorczo umoliwia uzyskanie efektywnoci pozwalajcej na biece funkcjonowanie przedsibiorstwa i stwarza podstawy jego rozwoju. Jest zdeterminowana przez rnorodne warunki otoczenia biznesu, takie jak przepisy prawne, system podatkowy, koszty pracy, infrastruktur drogow i telekomunikacyjn, system finansowy oraz sdowniczy. Otoczenie regulacyjne wci pozostaje w katalogu czynnikw hamujcych wzrost przedsibiorczoci w Polsce. Zbyt skomplikowane i niezrozumiae prawo jest wymieniane w sondaach publicznych jako bariera do rozpoczynania dziaalnoci gospodarczej. Jeeli ju uda si przebrn przez labirynt formalnoci okazuje si, e czsto prawo nakada na przedsibiorcw nadmierne obowizki, powodujc po ich stronie nieuzasadnione koszty takie z reguy s dowiadczenia przedsibiorcw. Przedsibiorstwa ze swej natury nie s przygotowane na ryzyko regulacyjne, dlatego te czste zmiany prawa postrzegaj jako dziaania wymierzone przeciwko nim. Ministerstwo Gospodarki dostrzega problem wysokiej skali reglamentacji oraz duej liczby obcie regulacyjnych, niewspmiernej do potrzeb wynikajcych z bezpieczestwa konsumenta, obrotu gospodarczego, bezpieczestwa pastwa i innych uwarunkowa spoeczno-gospodarczych. Przeprowadzone analizy potwierdziy, e pole do redukcji reglamentacji jest bardzo due. W zwizku z tym w 2009 roku kontynuowano dziaania, ktre w gwnej mierze maj uproci prawo. Realizacja powyszych celw prowadzana jest przede wszystkich w ramach Pakietu na rzecz przedsibiorczoci. Gwnym celem Pakietu zawierajcego ponad 20 nowelizacji ustaw, dotyczcych gwnie szeroko pojtego prawa gospodarczego oraz podatkowego jest uatwienie podejmowania i prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Likwidowanie zbdnych bd dublujcych si, nierzadko sprzecznych przepisw, zmniejszanie reglamentacji, zwikszanie swobody dziaalnoci gospodarczej oraz poprawa przejrzystoci i jednoznacznoci obowizujcych przepisw maj przyczyni si do stworzenia otoczenia regulacyjnego przyjaznego obywatelom i przedsibiorcom. Do tej pory wprowadzono w ycie szesnacie ustaw z Pakietu. Aby lepiej identyfikowa bariery w rozwoju, a nastpnie je przezwycia, dokonuje si okresowej oceny sytuacji gospodarczej w oparciu o ankietowanie przedsibiorcw. Badania ankietowe prowadzone w Ministerstwie Gospodarki pokazuj, e w 2009 roku przedsibiorcy odczuli skutki spowolnienia gospodarczego. Miao to wpyw na zgaszane przez nich bariery rozwoju przedsibiorczoci, jak rwnie ocen prowadzonej polityki gospodarczej. Podobnie jak w poprzednich badaniach, rwnie w 2009 r. przedsibiorcy wymienili wysoko podatkw i opat oraz skomplikowanie przepisw prawnych jako najwaniejsze bariery rozwoju. Czynnikami, ktre w poprzednich latach byy mniej istotne, okazay si nisze obroty oraz konkurencja ze strony maych i duych przedsibiorstw. Do takich odpowiedzi skoniy przedsibiorcw skutki oglnowiatowego kryzysu. Mniej dotkliwe w sytuacji spowolnienia gospodarczego s dla firm koszty siy roboczej oraz problemy odpowiednich kwalifikacji pracownikw. INNOWACYJNO. W midzynarodowym ujciu porwnawczym, innowacyjno polskiej gospodarki jest niska. Potwierdzaj to rne badania i raporty, z ktrych jednym z najistotniejszych jest raport pt. Europejska Tablica Wynikw w zakresie Innowacji (European Innovation Scoreboard EIS). Wg najnowszej edycji raportu (stycze 2010 r.) Polska, podobnie jak przed rokiem zostaa sklasyfikowana na 23 miejscu wrd pastw UE. Jednak dziki zwikszeniu wskanika innowacyjnoci awansowaa z grupy krajw doganiajcych do grupy umiarkowanych innowatorw. Zgodnie z wynikami badania, Polska charakteryzuje si niszym ni przecitna dla wszystkich pastw Unii Europejskiej poziomem Sumarycznego Wskanika Innowacyjnoci (Sumary Innovation Index SII), ale wyszym ni rednia dla UE tempem wzrostu tego wskanika.

14

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Monitoring wskanikw oceniajcych innowacyjno polskiej gospodarki nie daje jednoznacznej odpowiedzi na temat postpu w tym zakresie. Ich zmiany nie s jednokierunkowe. Do tych sugerujcych pozytywne tendencje w gospodarce mona zaliczy dynamik nakadw na innowacje. Polskie przedsibiorstwa przeznaczaj coraz wicej rodkw na innowacje. W 2008 r. nakady na dziaalno innowacyjn wzrosy o 25,7% w relacji do roku poprzedniego. Z kolei uwag zwraca niski udzia nakadw na B+R (ok.0,6% PKB). Dodatkowo w Polsce mamy do czynienia ze stosunkowo niskim udziaem rodkw podmiotw gospodarczych i relatywnie wyszymi nakadami publicznymi. W 2008 r. nie nastpiy istotniejsze zmiany w strukturze produkcji sprzedanej przedsibiorstw wedug poziomw techniki. Odnotowa jednak naley spadek cznego udziau wyrobw wysokiej i redniowysokiej techniki z 31,5% w roku 2007 do 31,1% w 2008 r., przy jednoczesnym wzrocie udziau wyrobw rednio-niskiej i niskiej techniki. WYNIKI FINANSOWE PRZEDSIBIORSTW. W I proczu 2009 roku w gospodarce byy kontynuowane negatywne tendencje, ktre ujawniy si w II proczu 2008 roku. W porwnaniu z I proczem 2008 roku zmniejszyy si wyniki finansowe na wszystkich rodzajach dziaalnoci. czny wynik na dziaalnoci gospodarczej zmniejszy si prawie o 20%. W II proczu 2009 roku nastpia poprawa sytuacji. Wyniki na wszystkich rodzajach dziaalnoci wzrosy. W skali roku 2009 odnotowano wzrost przychodw z caoksztatu dziaalnoci o 0,9%. Wynik ze sprzeday wzrs o 1,4 mld z (o 1,2%), a wynik z pozostaej dziaalnoci operacyjnej zmniejszy si o 1,2 mld z (o 16,0%). Zmiany tych wynikw nie miay jednak zbyt duego wpywu na przyrost wyniku na dziaalnoci gospodarczej. O jego istotnej poprawie zdecydowaa dziaalno finansowa. Poniesiona w roku 2008 strata na tej dziaalnoci (22,0 mld z) zmniejszya si o ponad 75%, do 5,1 mld z. Bezwzgldne zmniejszenie straty o 16,9 mld z byo podstawowym czynnikiem poprawy wyniku na dziaalnoci gospodarczej. Wynik finansowy brutto wynis 116,1 mld z (wzrost o 17,1%), a wynik finansowy netto 95,8 mld z (wzrost o 22,0%). Wskaniki rentownoci wzrosy: rentowno ze sprzeday do 5,2%, rentowno brutto do 5,0%, a rentowno netto do 4,1%. WYZWANIA. Rok 2009 zosta naznaczony wpywem oglnowiatowego kryzysu gospodarczego. Z nasz gospodark kryzys obszed si agodniej ni w przypadku innych krajw, cho o wzrocie gospodarczym z lat poprzednich nie mogo by mowy. Niemniej jednak 1,8-proc. wzrost PKB by najwikszy spord gospodarek Unii Europejskiej. Dua w tym zasuga polskich przedsibiorcw, ktrzy nie ulegli pesymistycznym nastrojom, cho na pewno w znacznie wikszym stopniu ni w poprzednich latach przyjli strategie defensywne, zwaszcza jeli chodzi o inwestycje. W warunkach spowolnienia trudno jednak takiemu zachowaniu odmwi racjonalnoci. Obecnie priorytetem dla polskiej gospodarki w krtkim i rednim horyzoncie jest poprawa stanu finansw publicznych. Dugotrwale utrzymujcy si deficyt budetowy prowadzi do narastania dugu publicznego i negatywnie wpywa na sytuacj gospodarcz kraju. Pogorszenie sytuacji w tym zakresie to efekt wiatowego kryzysu gospodarczego, ale jednoczenie nierwnowaga finansw publicznych ma przede wszystkim podoe strukturalne i jest wynikiem zaniechania dostosowa w okresie dobrej koniunktury w latach poprzednich. Polska, wykorzystujc polepszajc si koniunktur gospodarcz, musi podj dziaania naprawcze w zakresie finansw publicznych, dy do poprawy struktury wydatkw i redukcji deficytu.

15

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Jednoczenie rwnowaeniu finansw publicznych powinno towarzyszy wsparcie obszarw, ktre stymuluj potencjalne (dugookresowe) tempo wzrostu gospodarczego, czyli: wzrost aktywnoci zawodowej i poprawa funkcjonowania rynku pracy; pene wykorzystanie jednolitego rynku; wzrost kapitau ludzkiego (edukacja, B+R, innowacyjno). Rozwj tych obszarw powinien wspiera postp technologiczny oraz wzrost produktywnoci. W dugiej perspektywie wyzwania zwizane s z istniejcymi trendami wiatowymi i wypywajcymi z nich zagroeniami. Czynniki w szczeglnoci brane pod uwag to: procesy globalizacyjne, wzmagajce presj konkurencyjn na gospodarki, przedsibiorcw i obywateli, czynniki demograficzne, w tym gwnie starzenie si spoeczestw i zwizana z tym konieczno zmiany modelu aktywnoci zawodowej oraz migracje, a take wyzwania w zakresie niwelowania negatywnych skutkw oddziaywania czowieka na rodowisko. Wana cz dziaa podejmowanych przez Polsk, a majcych skutki dugofalowe, jest wynikiem integracji i zobowiza wobec Unii Europejskiej. W zwizku z upywem okresu realizacji Strategii Lizboskiej, na jesieni 2009 r. Komisja Europejska zainicjowaa dyskusj nad now strategi spoeczno-gospodarcz Europa 2020. Ostateczny ksztat Strategii zosta przyjty przez Rad Europejsk 17 czerwca 2010 r. Zaproponowana nowa wizja rozwoju jest propozycj spoecznej gospodarki rynkowej XXI wieku, cechujcej si stabilnym wzrostem gospodarczym oraz zapewniajcej wysoki poziom zatrudnienia. Podkrelona zostaa potrzeba wsplnego dziaania pastw czonkowskich na rzecz wychodzenia z kryzysu oraz wdraania reform umoliwiajcych stawienie czoa wyzwaniom zwizanym z globalizacj, starzeniem si spoeczestw, czy rosnc potrzeb racjonalnego wykorzystywania zasobw. Dla osignicia powyszych celw zaproponowano trzy podstawowe, wzajemnie wzmacniajce si priorytety: wzrost inteligentny (ang. smart growth) (rozwj gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach), wzrost zrwnowaony (ang. sustainable growth) (promowanie gospodarki zrwnowaonej, efektywniej wykorzystujcej zasoby, bardziej zielonej, a zarazem konkurencyjnej) oraz wzrost sprzyjajcy wczeniu spoecznemu (ang. inclusive growth) (wzmacnianie gospodarki charakteryzujcej si wysokim zatrudnieniem oraz spjnoci ekonomiczn, spoeczn i terytorialn). W ramach Strategii Europa 2020 zaproponowano nastpujce cele na poziomie Unii Europejskiej: denie do osignicia wskanika zatrudnienia w wysokoci 75% wrd kobiet i mczyzn w wieku 2064 lat; czny poziom inwestycji publicznych i prywatnych w sektorze B+R w wysokoci 3% PKB; zmniejszenie emisji gazw cieplarnianych o 20% (warunkowo 30%) w porwnaniu z poziomami z roku 1990; zwikszenie do 20% udziau energii odnawialnej w oglnym zuyciu energii; oraz denie do zwikszenia efektywnoci energetycznej o 20% (realizacja pakietu energetycznoklimatycznego); podniesienie poziomu wyksztacenia, zwaszcza poprzez denie do zmniejszenia poniej 10% odsetka osb zbyt wczenie koczcych nauk oraz poprzez zwikszenie do 40% odsetka osb w wieku 30-34 lat majcych wyksztacenie wysze lub rwnowane; propagowanie wczenia spoecznego, w szczeglnoci przez obnienie poziomu ubstwa i wydobycie co najmniej 20 mln osb z zagroenia ubstwem i wykluczeniem. Kierujc si tak okrelonymi wskanikami kade z pastw czonkowskich, uwzgldniajc specyfik ich sytuacji ekonomiczno-spoecznej, okrelio wasne cele Nastpnym etapem w tym procesie bdzie przygotowanie przez pastwa czonkowskie nowych krajowych programw reform, ktre poza nowymi zintegrowanymi wytycznymi bd uwzgldnia ustalone w dialogu z KE krajowe cele Strategii Europa 2020 oraz bariery wzrostu zidentyfikowane dla poszczeglnych pastw czonkowskich.

16

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Podstawowym instrumentem realizacji Strategii Europa 2020 maj sta si projekty przewodnie (ang. flagship initiatives), realizowane na poziomie UE, pastw czonkowskich, wadz regionalnych i lokalnych: Unia innowacji skoncentrowanie dziaalnoci badawczo-rozwojowej (B+R) i innowacji na wyzwaniach, przed ktrymi stoi spoeczestwo, takimi jak zmiany klimatu, poprawa efektywnoci energetycznej, zmiany demograficzne, ochrona zdrowia; Modzie w drodze poprawa jakoci na wszystkich poziomach edukacji i szkole oraz zwikszanie atrakcyjnoci europejskiego szkolnictwa wyszego na arenie midzynarodowej; Europejska agenda cyfrowa osignicie trwaych korzyci gospodarczych i spoecznych z jednolitego rynku cyfrowego opartego na dostpie do szerokopasmowego Internetu; Europa efektywnie korzystajca z zasobw wsparcie zmiany w kierunku gospodarki niskoemisyjnej i efektywniej korzystajcej z zasobw rodowiska oraz denie do wyeliminowania zalenoci wzrostu gospodarczego od degradacji rodowiska przyrodniczego (ang. decoupling); Polityka przemysowa w dobie globalizacji poprawa warunkw dla przedsibiorczoci, zwaszcza MSP oraz wsparcie rozwoju silnej bazy przemysowej, zdolnej do konkurowania w skali globalnej; Program na rzecz nowych umiejtnoci i zatrudnienia stworzenie warunkw do unowoczenienia rynkw pracy, przez uatwienie mobilnoci pracownikw i rozwj ich umiejtnoci, w celu zwikszenia poziomu zatrudnienia oraz zapewnienie trwaoci naszych modeli spoecznych; Europejski program walki z ubstwem zapewnienie spjnoci gospodarczej, spoecznej i terytorialnej poprzez pomoc osobom biednym i wykluczonym spoecznie oraz umoliwienie im aktywnego uczestniczenia w yciu spoecznym. Zwikszeniu skutecznoci programowania i wdraania polityki rozwoju na szczeblu krajowym oraz podniesieniu jakoci funkcjonowania instytucji publicznych ma suy model zarzdzania zaprezentowany w Zaoeniach systemu zarzdzania rozwojem Polski. Na podstawie Zaoe oraz przyjtego 24 listopada 2009 r. przez Rad Ministrw Planu uporzdkowania strategii rozwoju przygotowywana jest Dugookresowa strategia rozwoju kraju z horyzontem czasowym sigajcym 2030 roku oraz aktualizacja redniookresowej strategii rozwoju kraju. Jednoczenie przygotowywanych jest 9 nowych strategii rozwoju, realizujcych rednioi dugookresow strategi rozwoju kraju. Wrd nich znajduj si: Strategia innowacyjnoci i efektywnoci gospodarki, Strategia rozwoju zasobw ludzkich, Strategia rozwoju transportu, Bezpieczestwo energetyczne i rodowisko, Sprawne pastwo, Strategia rozwoju kapitau spoecznego, Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego Regiony-miasta-obszary wiejskie, Strategia Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Strategia zrwnowaonego rozwoju wsi i rolnictwa. Generalnie celem polityki gospodarczej jest stworzenie warunkw do powrotu gospodarki na ciek szybkiego i jednoczenie zrwnowaonego wzrostu, przy zapewnieniu optymalnego tempa konsolidacji finansw publicznych i wysokiego poziomu inwestycji strukturalnych. Gospodarka wysoce konkurencyjna do jakiej dymy to gospodarka innowacyjna i efektywna, ktrej uczestnicy s w stanie skutecznie konkurowa z innymi podmiotami na globalnym rynku, wykorzystujc korzyci, jakie daje wsppraca i efektywne wykorzystanie zasobw (w tym wiedzy).

17

Tabela 1 Podstawowe wskaniki sytuacji gospodarczej w latach 2001-2009 (ukad dynamiczny, rok poprzedni = 100)
Jedn. miary mld z % % 2001 779,6 101,2 98,7 102,3 90,3 511,3 100,6 101,6 105,5 103,6 68,8 93,6 106,0 90,5 0,7 0,6 -0,3 -0,3 40.316,1 117,4 56.128,8 105,8 43.229,9 107,5 58.211,8 103,7 0,8 1,2 -0,2 0,2 2,8 3,8 1,7 2,5 47.398,7 109,5 60.182,8 103,4 90,0 100,6 97,6 162,7 99,7 100,9 93,0 108,1 106,5 6,0 7,4 4,8 6,0 59.583,8 125,6 71.330,9 118,2 66,9 67,5 70,6 100,8 101,7 104,4 100,7 101,9 100,8 103,5 102,1 101,0 102,6 107,0 100,7 102,3 101,0 101,4 101,1 108,3 112,6 93,7 525,3 99,9 564,6 106,4 678,5 103,4 102,1 104,7 102,1 105,0 104,9 105,7 808,6 101,4 101,0 843,2 103,9 102,8 924,5 105,3 106,2 983,3 103,6 102,5 1.060,0 106,2 107,3 1.176,7 106,8 108,7 1.275,4 105,1 105,6 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 % 2009 1.344,0 101,8 99,0 102,3 99,2 912,7 96,5 102,3 102,5 104,0 102,6 104,2 103,3 103,4 103,5 103,5 148,0

Lp.

Wyszczeglnienie

1. 2. 3. 3.1

3.2 4.

Produkt krajowy brutto (ceny biece) Produkt krajowy brutto (ceny stae) Popyt krajowy (ceny stae) Spoycie indywidualne z dochodw osobistych (ceny stae) Nakady brutto na rodki trwae (ceny stae) % mld z* mld z** %* %** % % % 106,5 698,7 687,8 103,7 114,9 784,7 775,5 111,2 111,6 117,6 885,0 873,5 111,2 110,7 109,6 942,1 918,3 103,3 103,6

Produkcja sprzedana przemysu

5.

6.

6.1

Ceny produkcji sprzedanej przemysu (rednioroczne) Ceny towarw i usug konsumpcyjnych (rednioroczne) Ceny towarw i usug konsumpcyjnych (dynamika XII/XII) 78,6 82,5 101,5 114,1 107,7 4,9 6,0 3,9 4,8 71.380,8 119,6 81.156,0 113,8

7.

Produkcja budowlano-montaowa

8. 9.

Mieszkania oddane do uytku

mld z* mld z** %* %** tys.

94,1 101,3 113,7 113,3 115,4 116,8 5,8 6,7 4,7 5,4 87.925,9 123,1 100.784,1 124,2

118,3 125,9 117,4 117,8 133,7 120,4 6,1 7,0 5,0 5,9 101.838,7 115,8 120.389.5 119,5

136,6 147,4 110,0 109,2 165,2 110,7 4,2 4,4 3,3 3,5 116.243,8 114,1 142.447,9 118,3

102,2 160,0 99,9 5,0 5,8 4,1 4,8 98.274,5 84,5 107.528,9 75,5

Nakady inwestycyjne ogem (ceny stae) % % % % mln EUR % mln EUR %

10. 10.1 11. 11.1 12.

12.1 13.

13.1

Wskanik rentownoci obrotu brutto - w tym przemysu Wskanik rentownoci obrotu netto - w tym przemysu Eksport towarw (wg SAD i od V.2004 r. wg SAD i INTRASTAT) Dynamika (rok poprzedni = 100) Import towarw (wg SAD i od V.2004 r. wg SAD i INTRASTAT) Dynamika (rok poprzedni = 100)

Lp. 2001 -15.812,8 -5.924 -2,8 14.924 12.663 99,5 8.661,7 99,1 99,7 101,7 102,0 8.640,2 8.786,7 8.965,9 99,6 100,9 101,2 102,4 9.387,7 104,7 12.615 12.728 12.880 13.334 99,4 9.050,2 96,7 -2,1 -4,1 -1,2 -2,7 -4,7 -5,1 13.713 102,8 9.850,8 104,9 -5.924 -4.878 -8.166 -3.016 -7.445 -14.696 -18.302 -14.881,9 -12.784,1 -11.747,2 -9.775,1 -12.858,2 -18.550,8 -26.204,1 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 -9.254,4 -5.005,0 -1,6 b.d. b.d. 9.786,8 99,4 mln EUR mln EUR % tys. osb % tys. osb tys. osb

Wyszczeglnienie

Jedn. miary

14.

Saldo obrotw towarowych

15.

15.1 16.

16.1 17.

Saldo rachunku biecego bilansu patniczego - w proc. PKB Pracujcy w gospodarce narodowej (przecitne w roku) Dynamika (rok poprzedni = 100) Przecitne zatrudnienie w gospodarce -2,5 14.590 12.729 97,8 8.759,5 8.736,5 96,8

17.1

Dynamika (rok poprzedni = 100)

Liczba bezrobotnych zarejestrowanych (na tys. osb 3.115,1 3.217,0 3.175,7 2.999,6 2.773,0 2.309,4 1.746,6 1.473,8 1.893,0 koniec okresu) 18.1 Dynamika (rok poprzedni = 100) % 115,3 103,3 98,7 94,5 92,4 83,3 75,6 84,4 128,4 19. Stopa bezrobocia rejestrowanego (na koniec 18,0 % 17,5 20,0 19,0 17,6 14,8 11,4 9,5 11,9 roku) 20,0 20. Przecitne nominalne miesiczne z 2.045,1 2.097,8 2.185,0 2.273,4 2.360,6 2.475,9 2691,0 2.943,9 3.103,0 wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej 20.1 - w sektorze przedsibiorstw z 2.203,1 2.277,4 2.341,5 2.438,6 2.515,8 2.643,9 2.888,2 3186,0 3325.0 21. Przecitne realne miesiczne wynagrodzenie % 102,5 100,7 103,4 100,7 101,8 104,0 106,3 109,4 105,5 brutto w gospodarce narodowej 21.1 - w sektorze przedsibiorstw % 101,6 101,5 102,0 100,8 101,2 104,2 106,7 110,1 104,4 22. Dynamika wydajnoci pracy (jako warto dodana brutto na 1 pracownika % 101,9 103,6 104,1 105,6 102,4 104,7 104,2 102,0 b.d. (rok poprzedni = 100) 23. Saldo budetu pastwa mln z -32.358 -39.403 -37.043 -41.417 -28.361 -25.063 -15.956 -24.591 -23.845 23.1 - w proc. PKB % -4,2 -4,9 -4,4 -4,5 -2,9 -2,4 -1,4 -1,9 -1,8 * dane wg PKD 2004; ** dane wg PKD 2007 Wskanik wolumenu produkcji oraz cen produkcji sprzedanej przemysu od 2000 r. wcznie obliczono na podstawie cen bazowych. W roku 1995 - na podstawie cen producenta Wskaniki rentownoci obrotu w gospodarce ogem i przemyle dotycz podmiotw o liczbie pracujcych powyej 50 osb w grnictwie i kopalnictwie oraz przetwrstwie przemysowym oraz powyej 20 osb w pozostaych sekcjach (w roku 1995 roku); dane za lata 2000 2009 dotycz podmiotw o liczbie pracujcych powyej 49 osb we wszystkich sekcjach. Dane w 2002 r. w dwch ujciach, tj. z uwzgldnieniem pracujcych w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie przy wykorzystaniu wynikw Powszechnego Spisu Rolnego 1996 (licznik) oraz Narodowego Spisu Powszechnego Ludnoci i Mieszka 2002 i Powszechnego Spisu Rolnego 2002 (mianownik) rdo: GUS i NBP oraz obliczenia DAP MG.

18.

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

CZ I POLSKA I WIAT

1. GWNE TENDENCJE W GOSPODARCE WIATOWEJ


1.1. Oglny obraz sytuacji w gospodarce wiatowej w 2009 r.
Sytuacja w gospodarce globalnej w 2009 roku ksztatowaa si w znacznej mierze pod wpywem wiatowego kryzysu gospodarczego. Po upadku Lehman Brothers we wrzeniu 2008 roku kryzys finansowy przeoy si na sfer realn, co spowodowao, e ju w IV kwartale recesja dotkna najwiksze rozwinite gospodarki, a nastpnie osabienie koniunktury przenioso si na rynki wschodzce. Pod koniec 2008 roku pogbiy si spadki popytu w krajach rozwinitych, co wpyno na obnienie si jego dynamiki w krajach rozwijajcych si. W konsekwencji wolumen handlu midzynarodowego zacz si zmniejsza i w caym 2009 roku obniy si o ok. 12%. W efekcie znacznego osabienia popytu wewntrznego oraz gbokiego zaamania wiatowych obrotw, w 2009 roku wedug Midzynarodowego Funduszu Walutowego odnotowano spadek globalnego PKB o 0,6% (OECD szacuje, e spadek ten wynis 0,9%).
Tabela 2 Tempo wzrostu PKB w odniesieniu do roku poprzedniego w cenach staych
wiat Stany Zjednoczone Europa UE-27 Strefa euro WNP Rosja Bliski Wschd i Pnocna Afryka Afryka Subsaharyjska Rozwijajce si kraje Azji Chiny Japonia Indie Nowo uprzemysowione gospodarki azjatyckie* * Hong Kong, Republika Korei, Singapur, Tajwan rdo: DAP MG na podstawie danych IMF z kwietnia 2010 2008 3,0 0,4 1,0 0,9 0,6 5,5 5,6 5,1 5,5 7,9 9,6 -1,2 7,3 1,8 2009 -0,6 -2,4 -4,0 -4,1 -4,1 -6,6 -7,9 2,4 2,1 6,6 8,7 -5,2 5,7 -0,9 2010 4,2 3,1 1,3 1,0 1,0 4,0 4,0 4,5 4,7 8,7 10,0 1,9 8,8 5,2

W 2009 roku zaamanie wzrostu gospodarczego dotkno wikszo regionw wiata, w szczeglnoci kraje rozwinite oraz WNP. Spadek PKB w Europie wynis 4% wobec wzrostu na poziomie 1% w roku 2008. Podobna sytuacja wystpia w Unii Europejskiej oraz w strefie euro, gdzie spadek produktu ocenia si na 4,1%. Wrd krajw rozwinitych gboka dekoniunktura wystpia rwnie w Japonii, w ktrej PKB zmniejszy si o 5,2%. 21

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Wyrane zaamanie koniunktury gospodarczej odnotowano w przypadku Wsplnoty Niepodlegych Pastw, gdzie PKB w 2009 roku zmniejszy si o 6,6%. Obnienie PKB byo jeszcze wiksze w dominujcej w tej grupie gospodarce rosyjskiej (o 7,9%). Relatywnie najkorzystniej sytuacja ksztatowaa si w rozwijajcych si krajach Azji, gdzie nie odnotowano spadkw PKB, lecz spowolnienie tempa wzrostu do 6,6%, czyli o 1,3 pkt. proc. w porwnaniu z rokiem 2008. Wzrost gospodarczy w Chinach w 2009 roku wynis 8,7% i okaza si o niespena 1 pkt. proc. wolniejszy ni przed rokiem. Gorzej sytuacja wygldaa w przypadku nowo uprzemysowionych gospodarek azjatyckich, gdzie spadek PKB wynis 0,9%. Pogorszenie koniunktury odczuy te kraje Bliskiego Wschodu oraz Afryki. W krajach Bliskiego Wschodu i Azji Pnocnej wzrost PKB wyhamowa o 2,7 pkt. proc., do 2,4%, natomiast w regionie Afryki Subsaharyjskiej o 3,4 pkt. proc. do 2,1%. Zawirowania na rynku finansowym przeoyy si rwnie na poziom wiatowych cen oraz ksztatowanie si kursw gwnych walut. W ostatnich miesicach 2008 roku odnotowano gwatowne spadki cen surowcw, w tym przede wszystkim energetycznych i jednoczenie obserwowano umacnianie si dolara. Z pocztkiem 2009 roku spadki cen zostay nieco wyhamowane. W tym czasie swoj pozycj zaczo powoli odbudowywa euro, ktre sukcesywnie umacniao si wobec dolara a do wybuchu kryzysu greckiego w grudniu 2009 roku. Od tego momentu rozpocz si ponowny trend aprecjacyjny dolara. W ramach podejmowanych dziaa majcych na celu neutralizowanie skutkw kryzysu wiatowego, w wielu gospodarkach wadze wprowadziy pakiety instrumentw antykryzysowych. Gwnym ich zamierzeniem byo zahamowanie spadkw popytu wewntrznego i prywatnej konsumpcji przejawiao si to m.in. w stosowaniu dopat do zakupu dbr trwaego uytku, w tym gwnie samochodw. Jakkolwiek dziaania te skutkoway pewnym wyhamowaniem spadkw popytu, to jednak znaczco wpyny na kondycj finansw publicznych w wielu krajach, co przejawiao si rosncymi deficytami budetowymi i powikszaniem si poziomu dugu publicznego. W obliczu wiatowego kryzysu finansowego i gospodarczego globalny napyw bezporednich inwestycji zagranicznych zmniejszy si z rekordowo wysokiego poziomu blisko 2 bln USD w 2007 roku do niespena 1,7 bln w roku 2008 (spadek o 14%). Spadkowa tendencja bya kontynuowana rwnie w kolejnym roku wedug wstpnych szacunkw UNCTAD w caym 2009 roku globalny napyw BIZ mg obniy si do poziomu ok. 1 bln USD. Lekkie oywienie jest spodziewane w 2010 roku, za wyrana poprawa sytuacji powinna nastpi w roku 2011.

1.2. Sytuacja gospodarcza na waniejszych rynkach wiatowych


1.2.1. Stany Zjednoczone
Po okresie gbokiej recesji, od drugiej poowy 2009 roku obserwuje si stopniowe oywienie amerykaskiej gospodarki, a co za tym idzie umiarkowany wzrost gospodarczy i pewn popraw podstawowych wskanikw makroekonomicznych. W znacznej mierze byo to efektem serii rzdowych pakietw i dziaa stymulujcych gospodark. W 2009 roku PKB Stanw Zjednoczonych zmniejszy si o 2,4% wobec jego wzrostu o 0,4% w 2008 roku, przy czym w czwartym kwartale 2009 roku, w stosunku do analogicznego okresu roku

22

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

poprzedniego, odnotowano jego wzrost o 5,6%. Wedug szacunkw OECD w roku 2010 wzrost gospodarczy w Stanach Zjednoczonych wyniesie 3,2%. Odnotowany w 2009 roku spadek PKB nastpi gwnie w konsekwencji radykalnego spadku krajowych inwestycji brutto, tj. o 14,5%, czyli ponad 4-krotnie szybszego ni w roku 2008. Z kolei popyt wewntrzny spad o 3,4% (wobec spadku o 0,7% rok wczeniej), a konsumpcja prywatna zmniejszya o 0,6%. Wskanik bezrobocia zwikszy si z poziomu 5,8% w roku 2008 do 9,3% w roku 2009, czyli do poziomu najwyszego od pierwszej poowy lat 80. Przewiduje si, e w kolejnych latach - wraz ze wzrostem popytu wewntrznego - stopa bezrobocia w Stanach Zjednoczonych bdzie si stopniowo zmniejsza.
Tabela 3 Podstawowe wskaniki rozwoju gospodarki USA (w relacji do roku poprzedniego) w %
2008 PKB 0,4 Popyt wewntrzny -0,7 Konsumpcja prywatna -0,2 Nakady brutto na rodki trwae -3,6 Ceny konsumpcyjne 3,8 Stopa bezrobocia 5,8 Eksport (towary i usugi) 5,4 Import (towaru i usugi) -3,2 Bilans na ROB (% PKB) -4,9 rdo: DAP MG na podstawie danych OECD z maja 2010. 2009 -2,4 -3,4 -0,6 -14,5 -0,3 9,3 -9,6 -13,9 -2,9 2010 pw 3,2 3,5 2,6 2,0 1,9 9,7 9,4 10,0 -3,8 2011 pw 3,2 3,4 2,7 8,8 1,1 8,9 7,9 8,4 -4,0

W 2009 roku eksport Stanw Zjednoczonych zmniejszy si znacznie agodniej ni innych wiatowych potg handlowych, tj. o 9,6%, przy czym w trzecim kwartale 2009 roku wzrs on o 17,8%, a w czwartym ju prawie o 23%. Z kolei import w tym okresie spad o 13,9%, w tym w trzecim kwartale 2009 roku zwikszy si o 21,3%, a w kolejnym kwartale o 15,8%. Przeoyo si to na redukcj deficytu na rachunku obrotw biecych z 4,9% PKB w 2008 roku do 2,9% PKB w roku 2009. Wedug prognoz OECD amerykaski eksport zwikszy si w 2010 roku o 9,4%, a import o 0,6 pkt. proc. szybciej czyli o 10%.

1.2.2. Japonia
Obserwowane w 2009 roku zaamanie japoskiej gospodarki, w konsekwencji wiatowego kryzysu, byo najpowaniejsze w powojennej historii pastwa. Japoski PKB w IV kwartale ubiegego roku spad o 1,4%, podczas gdy w caym 2009 roku zmniejszy si o 5,2%. Jednoczenie eksperci OECD prognozuj, e w 2010 roku tempo wzrostu gospodarki japoskiej wyniesie 3%. Negatywne skutki kryzysu wiatowego byy tak silnie odczuwalne w Japonii w duej mierze ze wzgldu na stosunkowo silne uzalenienie jej gospodarki od handlu zagranicznego. W roku ubiegym wolumen eksportu zmniejszy si o 24%, a wolumen importu o 17%. Ocenia si, e to wanie eksport bdzie gwn si napdow oywienia Japonii po kryzysie. Jakkolwiek w IV kwartale 2009 roku odnotowano spadek jego wolumenu o 5%, to w I kwartale br. nastpi jego wzrost o 34% (w ujciu rok do roku), pomimo istotnej aprecjacji jena. Wskazuje si, e wzrost japoskiego eksportu wynika gwnie z duego popytu zgaszanego z rynku chiskiego, ktry jest odbiorc ok. cznego wywozu z Japonii. Wedug prognoz w 2010 roku naley spodziewa si dynamicznego wzrostu japoskiego eksportu o 17,8%, import za wzronie o 8,3%.

23

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Konsumpcja prywatna spada w 2009 roku o 1%, przy czym w ostatnim kwartale ubiegego roku odnotowano jej wzrost o 1,1%. Utrzymanie jej na wzgldnie staym poziomie wynikao z wprowadzenia przez rzd instrumentw fiskalnych takich, jak m.in. dopaty do wybranych dbr trwaego uytku, w tym do zakupu samochodw. Ceny konsumpcyjne w Japonii spady w 2009 roku o 1,4%, przy czym ceny gruntw zmniejszyy si o ok. 5%. Stopa bezrobocia w 2009 roku wyniosa w Japonii 5,1% i zwikszya si o 1,1 pkt. proc. w porwnaniu z rokiem 2008. Warto najwysz osigna ona w poowie roku 2009, kiedy to wyniosa 5,5%. Eksperci OECD szacuj, e stopa bezrobocia byaby wiksza o ok. 1,5 pkt. proc., gdyby rzd nie wprowadzi dopat do wynagrodze wypacanych pracownikom firm, ktre nie dokonay redukcji zatrudnienia, pomimo swoich pierwotnych planw. Saba kondycja rynku pracy objawia si rwnie spadkiem nominalnych wynagrodze o 4% na koniec 2009 roku. Zastosowane przez pastwo instrumenty fiskalne przyczyniy si do pobudzenia gospodarki, ale jednoczenie wpyny na wzrost deficytu budetowego z 3% PKB w 2007 roku do 9% PKB w roku 2009. Przewiduje si, e utrzyma si on na podobnym poziomie w latach 2010-2011, co w poczeniu z brakiem reform fiskalnych bdzie wpywa na powikszanie dugu publicznego, ktrego obecny poziom jest najwyszym notowanym wrd krajw OECD (na koniec 2009 r. wynis 217% PKB).
Tabela 4 Podstawowe wskaniki rozwoju gospodarki japoskiej (w relacji do roku poprzedniego) w %
2008 PKB -1,2 Popyt wewntrzny -1,3 Konsumpcja prywatna -0,7 Nakady brutto na rodki trwae -2,6 Ceny konsumpcyjne 1,4 Stopa bezrobocia 4,0 Eksport (towary i usugi) 1,6 Import (towary i usugi) 0,9 Bilans na ROB (% PKB) 3,3 rdo: DAP MG na podstawie danych OECD z maja 2010. 2009 -5,2 -4,0 -1,0 -14,3 -1,4 5,1 -24,0 -17,0 2,8 2010 pw 3,0 1,7 2,0 0,0 -0,7 4,9 17,8 8,3 3,3 2011 pw 2,0 2,0 1,2 4,6 -0,3 4,7 7,8 8,2 3,5

Niepewno co do oywienia gospodarki japoskiej w duej mierze powizana jest z ksztatowaniem polityki fiskalnej oraz wpywem instrumentw fiskalnych na wzrost konsumpcji prywatnej. Ponadto, jakkolwiek wzrost gospodarczy w przypadku Japonii powizany z rozwojem eksportu jest silnie uzaleniony od skali oywienia w wiatowym handlu, to dua i gwatowna aprecjacja jena moe zahamowa wzrost eksportu. Niemniej jednak ocenia si, e pobudzenie eksportu na skutek wzrostu wiatowych obrotw przyczyni si do oywienia inwestycyjnego oraz poprawy warunkw na rynku pracy.

1.2.3. Europa
W 2009 roku PKB w Europie zmniejszy si o 4% (w porwnaniu ze wzrostem o 1% w roku 2008), przy czym spadek produktu by wikszy w rozwinitych krajach europejskich. W strefie euro PKB zmniejszy si o 4,1%. W tej grupie pastw najwiksze spadki dotkny Finlandi (7,8%), Soweni (7,3%) oraz Irlandi (7,1%), najmniejsze za Cypr (1,7%) i Malt (1,9%). Tempo spadku u naszego gwnego partnera handlowego Niemiec wynioso 4,9% wobec wzrostu o 1% w roku 2008. Natomiast na tle grupy krajw zaliczanych przez MFW do grona rozwijajcych si pastw Europy, korzystnie wyrniaa si Polska, ktra bya jedyn unijn gospodark wykazujc dodatnie tempo wzrostu gospodarczego w 2009 roku (1,8%). Wrd tych krajw najgbsze zaamanie gospodarcze odnotowano w krajach batyckich - na otwie spadek PKB wynis 18%, na Litwie 15%, a w Estonii

24

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

14,1%. Gboka dekoniunktura w pastwach batyckich oraz m.in. w Bugarii i Rumunii czyli rozwijajcych si krajach posiadajcych istotne deficyty na rachunku obrotw biecych oraz silnie uzalenionych od finansowania zewntrznego wynikaa w duej mierze wanie ze znacznego ograniczenia w dostpie do zewntrznego finansowania. Popyt wewntrzny w 2009 roku w strefie euro, na skutek oddziaywania kryzysu, zmniejszy si o 3,3%, natomiast konsumpcja prywatna spada w tym czasie o 1%. Spord krajw europejskich najgbsze zaamanie popytu wewntrznego nastpio w Islandii (20,1%), Irlandii (13,4%) i na Wgrzech (11,5%). W przypadku Niemiec i Francji najwaniejszych gospodarek strefy euro spadki popytu wyniosy odpowiednio 2% i 2,4%. Gbsze zaamanie odnotowano w Wielkiej Brytanii, gdzie popyt wewntrzny obniy si o 5,3%. Skutkiem globalnego spadku cen, w szczeglnoci cen surowcw oraz redukcji globalnego popytu byo zmniejszanie si poziomu inflacji w strefie euro (HICP), ktra w 2009 roku wyniosa 0,3% wobec 3,3% w roku 2008. Nieco nisze tempo wzrostu cen odnotowano w gospodarce niemieckiej (0,2%) oraz francuskiej (0,1%). EBC w celu przeciwdziaania wystpieniu deflacji ju od jesieni 2008 roku obnia stopy procentowe do poziomu 1% (od maja 2009 r.). Wpyw kryzysu finansowego na realn sfer gospodarki europejskiej uwidoczni si rwnie w rosncej stopie bezrobocia, ktra w 2009 roku w strefie euro wyniosa 9,4% wobec 7,5% rok wczeniej. Najwikszy wzrost bezrobocia odnotowano w Hiszpanii, gdzie osigno ono poziom 18%, czyli o 6,7 pkt. proc. wikszy ni w roku 2008. Natomiast relatywnie niewielkie zwikszenie stopy bezrobocia (o 0,2 pkt. proc.) odnotowano w przypadku gospodarki niemieckiej, gdzie wyniosa ona 7,6%. W rezultacie zastosowania w najwaniejszych gospodarkach europejskich instrumentw fiskalnych gwnie w celu wyhamowania spadkw popytu wewntrznego deficyt budetowy w strefie euro wzrs z 2% PKB w 2008 roku do 6,3% w roku 2009, a dug publiczny przekroczy poziom 78% PKB.
Tabela 5 Podstawowe wskaniki rozwoju gospodarki strefy euro (w relacji do roku poprzedniego) w %
2008 PKB 0,5 Popyt wewntrzny 0,5 Konsumpcja prywatna 0,3 Nakady brutto na rodki trwae -0,9 Ceny konsumpcyjne 3,3 Stopa bezrobocia 7,5 Bilans na ROB (% PKB) -0,8 rdo: DAP MG na podstawie danych OECD z maja 2010. 2009 -4,1 -3,3 -1,0 -10,7 0,3 9,4 -0,3 2010 pw 1,2 0,3 0,1 -2,2 1,4 10,1 0,3 2011 pw 1,8 1,1 1,0 2,2 1,0 10,1 0,8

Wedug prognoz OECD, w 2010 roku mona spodziewa si umiarkowanego oywienia koniunktury w strefie euro oczekuje si wzrostu PKB na poziomie 1,2%, przy czym skala oywienia bdzie zrnicowana w poszczeglnych pastwach. Wrd krajw strefy euro najszybszego wzrostu gospodarczego eksperci spodziewaj si na Sowacji (3,6%). Jednoczenie przewiduje si kontynuacj spadku PKB w takich krajach, jak Grecja (3,7%), Irlandia (0,7%) oraz Hiszpania (0,2%). Wychodzenie z recesji przez te kraje bdzie znaczniej wolniejsze gwnie ze wzgldu na brak wewntrznej rwnowagi fiskalnej i rwnowagi na rachunku obrotw biecych. Wedug prognoz MFW szybszy wzrost bdzie dotyczy krajw wschodzcej Europy (2,9%), na czym zaway ma dynamiczne tempo wzrostu gospodarczego w Turcji (5,2% wg MFW i 6,8% wg OECD) i Polsce (2,7% wg MFW i 3,1% wg OECD). Jednoczenie ocenia si, e recesja i wychodzenie z kryzysu najduej potrwa w krajach batyckich, gdzie w przypadku Litwy i otwy w 2010 roku prognozowane s dalsze spadki PKB odpowiednio o 1,6% i 4%. 25

MINISTERSTWO GOSPODARKI

1.2.4. Rozwijajce si rynki azjatyckie


Spowolnienie rozwoju wiatowej gospodarki w roku 2008, a take w pierwszej poowie 2009 roku stayo si mocnym fundamentem dla prognoz mwicych o znaczcym wyhamowaniu wzrostu PKB w krajach azjatyckich w caym roku 2009. Wedug wstpnych danych MFW wrd pastw tego regionu najgorzej wygldaa sytuacja w Singapurze, Tajwanie, Hong Kongu, Republice Korei, Malezji oraz Tajlandii, gdzie odnotowano spadki PKB. Mimo tak negatywnych oczekiwa co do ksztatowania si koniunktury w gospodarkach krajw azjatyckich w 2009 roku, rzeczywisto ekonomiczna obraa zdecydowanie bardziej pozytywny kierunek zmian. Wyniki osignite przez analizowane wschodzce gospodarki byy nie tylko lepsze od pierwotnych prognoz, ale rwnie przykadowo w odrnieniu od Europy miay bardziej zrwnowaony charakter, tj. opieray si na nadal relatywnie wysokich poziomach popytu wewntrznego oraz zewntrznego. Tendencj t obrazuje przede wszystkim gospodarka Chin, bdca gwn si napdow rozwijajcych si pastw Azji, ktra odnotowaa wzrost PKB na poziomie 8,7% w 2009 roku (wedug pierwotnej prognozy MFW mia on wynie 6,5%) wobec 9,6% w roku 2008. Istotnym czynnikiem spowolnienia negatywnych trendw, bdcych skutkiem globalnego kryzysu gospodarczego, importowanych niejako ze Stanw Zjednoczonych i dalej Unii Europejskiej, bya w przewaajcej mierze szybka normalizacja sytuacji w handlu zagranicznym, w tym szczeglnie w eksporcie. Element ten pozwoli na podtrzymanie dynamiki produkcji analizowanych gospodarek, ale take wyhamowa w duej mierze odpyw kapitau z regionu. Ponadto na tak dobre wyniki zoyy si czynniki dugookresowe jak m.in. niski poziom dugu publicznego. Zrwnowaona polityka wydatkowania rodkw publicznych w poprzednich okresach pozwolia w czasie globalnej recesji na bardziej zdecydowane, ekspansywne wsparcie gospodarki rodkami publicznymi. Gospodarka Chin pomimo spowolnienia, nadal jest jedn z najprniej rozwijajcych si gospodarek regionu. PKB w 2009 roku wzrs o 8,7%, a przewidywany wzrost PKB w roku 2010 wyniesie 10%. Gwn determinant przyrostu PKB pozostaje tu popyt wewntrzny. Ponadto pozytywnym sygnaem dla dugookresowego wzrostu gospodarczego w Chinach jest nadal szybko rozwijajcy si rynek pracy, ktrego dynamika jest w duej mierze pochodn rosncych inwestycji. Oczekuje si, e w 2010 roku, w zwizku z narastajcym ryzykiem przegrzania rynku nieruchomoci, zarwno polityka monetarna, jak i fiskalna Chin przybior bardziej neutralny kierunek. Moliwe jest rwnie kontynuowanie dziaa ukierunkowanych na ograniczenie akcji kredytowej. W roku 2009 duy wpyw na ksztatowanie koniunktury w Indiach, poza nadal utrzymujc si niepewnoci na rynku finansowym, miaa rwnie sytuacja wewntrzna. Bardzo saby wynik produkcji w sektorze rolnym odpowiadajcym za niemale 20% PKB, skutecznie ograniczy dynamik wartoci dodanej w gospodarce. Finalnie tempo wzrostu gospodarczego w Indiach wynioso w 2009 roku 5,7% wobec 7,3% wzrostu w roku 2008. W 2010 roku przewiduje si przyspieszenie do poziomu 8,8%. Mimo znacznego spowolnienia dynamiki PKB w 2009 r. (wzrost o 1,7%, przy wzrocie o 4,7% w roku ubiegym) perspektywy dla krajw nalecych do Stowarzyszenia Narodw Azji Poudniowo-Wschodniej (ASEAN) na lata kolejne s pozytywne. Oczekuje si, e wraz z intensywnym przyrostem popytu wewntrznego, stymulowanym rosncym zatrudnieniem, ju w biecym roku wzrost gospodarczy gospodarek wchodzcych w skad ASEAN znaczco przekroczy poziom 5%. W 2009 roku na tle caej grupy korzystnie wyrnia si gospodarka Indonezji, ktrej tempo wzrostu wynioso 4,5%.

26

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Tabela 6 Tempo wzrostu PKB oraz cen konsumpcyjnych w % (w relacji do roku poprzedniego)
Chiny Indie Pakistan Indonezja Tajlandia Filipiny Malezja Wietnam Republika Korei Tajwan Hong Kong Singapur rdo: DAP MG na podstawie danych MFW z kwietnia 2010. 2008 9,6 7,3 2,0 6,0 2,5 3,8 4,6 6,2 2,3 0,7 2,1 1,4 PKB 2009 2010 pw 8,7 10,0 5,7 8,8 2,0 3,0 4,5 6,0 -2,3 5,5 0,9 3,6 -1,7 4,7 5,3 6,0 0,2 4,5 -1,9 6,5 -2,7 5,0 -2,0 5,7 2011 pw 9,9 8,4 4,0 6,2 5,5 4,0 5,0 6,5 5,0 4,8 4,4 5,3 2008 5,9 8,3 12,0 9,8 5,5 9,3 5,4 23,1 4,7 3,5 4,3 3,8 Ceny konsumpcyjne 2009 2010 pw 2011 pw -0,7 3,1 2,4 10,9 13,2 5,5 20,8 11,5 7,5 4,8 4,7 5,8 -0,8 3,2 1,9 3,2 5,0 4,0 0,6 2,0 2,1 6,7 12,0 10,3 2,8 2,9 3,0 -0,9 1,5 1,5 0,5 2,0 1,7 2,2 2,5 1,8

W prognozowaniu rozwoju sytuacji w regionie akcentuje si metody zwalczania kryzysu przez rzdy poszczeglnych pastw. Istnieje obawa, i zbyt dua ekspansja fiskalna, przy jednoczesnym obnianiu podatkw, spowoduje wzrost stp procentowych wraliwych dla sektora prywatnego, a w przyszoci problemy zwizane ze spat zaduenia sektora finansw publicznych. Jednoczenie utrzymujca si recesja krajw rozwinitych moe spowodowa, i w duszej perspektywie kraje wschodniej Azji bd coraz mniej opiera swoj gospodark na eksporcie do krajw Europy Zachodniej i Ameryki Pnocnej.

1.2.5. Wsplnota Niepodlegych Pastw


W 2009 roku w krajach WNP odnotowano obnienie PKB o 6,6% wobec jego wzrostu o 5,5% w roku wczeniejszym. Znaczce pogorszenie koniunktury gospodarczej w pastwach tego regionu nastpio szczeglnie w wyniku drastycznego zaamania cen surowcw energetycznych w 2009 roku, w tym przede wszystkim ropy naftowej, jak rwnie ze wzgldu na zmniejszony dostp do rde finansowania zewntrznego. Wrd pastw tego regionu spadek PKB wystpi w szeciu krajach, w tym najwikszy na Ukrainie (spadek o 15,1% wobec wzrostu o 2,1% w roku 2008) oraz w Armenii (spadek o 14,4% wobec wzrostu o 6,8% w roku 2008). Z kolei najszybciej w tym czasie rozwijaa si gospodarka Azerbejdanu oraz Uzbekistanu w tempie odpowiednio: 9,3% i 8,1%. Na Biaorusi natomiast odnotowano nieznaczny wzrost PKB. W WNP wskanik inflacji zmniejszy si z 15,6% w 2008 roku do 11,2% w 2009 roku, w tym w Rosji wynis 11,7%, na Ukrainie 15,9%, a na Biaorusi 13% wobec ich poziomw sprzed roku odpowiednio: 14,1%, 25,2% i 14,8%. W Uzbekistanie natomiast jako jedynym pastwie z tego regionu odnotowano zwikszenie wskanika inflacji z 12,7% w roku 2008 do 14,1% w 2009 roku, a w Turkmenistanie deflacj 2,7%. U najwaniejszego partnera handlowego Polski z tego regionu Rosji PKB zmniejszy si o 7,9% wobec jego wzrostu o 5,6% w roku 2008. W Rosji podobnie jak w caej WNP zaamanie gospodarcze byo w szczeglnoci rezultatem spadku cen surowcw energetycznych. Ponadto na ogln z sytuacj gospodarcz wpyny spadek pac i dochodw realnych, a z tym zwizane znaczce zmniejszenie popytu wewntrznego i produkcji przemysowej, spadek aktywnoci inwestycyjnej, zwikszona aktywno pastwa w zakresie ochrony rynku wewntrznego oraz ograniczenia w dostpie podmiotw gospodarczych do kredytw. 27

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Dane za ostatni kwarta 2009 roku, jak i za pierwsze miesice br. wskazuj na wychodzenie z recesji pastw WNP oraz na ich powolne oywienie gospodarcze. Wpyw na to miao kilka zasadniczych czynnikw, w tym przede wszystkim wzrost cen surowcw energetycznych oraz nieznaczne zwikszenie produkcji i zatrudnienia, normalizacja wiatowego handlu i przepyww kapitaowych oraz programy wsparcia Midzynarodowego Funduszu Walutowego. Prognozuje si, e w 2010 roku gospodarka tego regionu bdzie si rozwija w tempie 4%, w tym najwaniejszych partnerw handlowych Polski Rosji, Ukrainy i Biaorusi w tempie odpowiednio: 4%, 3,7% i 2,4%.
Tabela 7 Tempo wzrostu PKB oraz cen konsumpcyjnych w % (w relacji do roku poprzedniego)
PKB 2008 2009 2010 pw 2011 pw WNP 5,5 -6,6 4,0 3,6 Rosja 5,6 -7,9 4,0 3,3 Ukraina 2,1 -15,1 3,7 4,1 Kazachstan 3,2 1,2 2,4 4,2 Biaoru 10,0 0,2 2,4 4,6 Turkmenistan 10,5 4,1 12,0 12,2 Armenia 6,8 -14,4 1,8 3,0 Azerbejdan 10,8 9,3 2,7 0,6 rdo: DAP MG na podstawie danych MFW z kwietnia 2010. 2008 15,6 14,1 25,2 17,1 14,8 14,5 9,0 20,8 Ceny konsumpcyjne 2009 2010 pw 11,2 7,2 11,7 7,0 15,9 9,2 7,3 7,3 13,0 7,3 -2,7 5,0 3,4 6,8 1,5 4,7 2011 pw 6,1 5,7 8,9 6,6 6,2 5,4 5,2 3,5

1.3. Realny wzrost globalnego handlu towarowego w 2009 roku


Wolumen wiatowego handlu towarami wedug wstpnych szacunkw WTO obniy si w 2009 roku o 12,2% po stronie eksportu oraz o 12,9% po stronie importu, co byo najgbszym zaamaniem obrotw midzynarodowych od II wojny wiatowej.
Tabela 8 Tempo zmian wiatowego wolumenu wymiany handlowej w latach 2007-2009 (zmiana do roku poprzedniego, ceny stae z 2005 roku)
2007 6,4 4,8 6,7 3,3 4,2 4,0 7,5 4,8 4,5 11,7 19,8 9,4 14,4 9,0 Eksport 2008 2,1 2,1 5,8 0,8 0,0 -0,1 2,2 0,7 2,3 5,5 8,6 2,3 14,4 4,9 2009 -12,2 -14,4 -13,9 -5,7 -14,4 -14,8 -9,5 -5,6 -4,9 -11,1 -10,5 -24,9 -6,2 -5,9 2007 6,1 2,0 1,1 17,6 4,4 4,1 19,9 13,8 14,6 8,2 13,8 1,3 18,7 5,3 Import 2008 2,2 -2,4 -3,7 13,3 -0,6 -0,8 16,3 14,1 14,6 4,7 3,8 -1,3 17,3 3,5 2009 -12,9 -16,3 -16,5 -16,3 -14,5 -14,5 -20,2 -5,6 -10,6 -7,9 2,8 -12,8 -4,4 -11,4

wiat Ameryka Pnocna Stany Zjednoczone Ameryka Poudniowa i rodkowa Europa UE-27 WNP Afryka Bliski Wschd Azja Chiny Japonia Indie Nowo uprzemysowione kraje Azji* *Hongkong, Republika Korei, Singapur i Tajwan rdo: DAP MG na podstawie danych WTO z marca 2010.

28

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Spadek wolumenu obrotw towarowych odnotowano w 2009 roku we wszystkich regionach wiata. Realne zaamanie eksportu w najbardziej rozwinitych krajach okazao si wiksze od redniej wiatowej. W Stanach Zjednoczonych wolumen eksportu obniy si o 13,9%, w Unii Europejskiej o 14,8%, a w Japonii a o 24,9%. Jednoczenie mniejsze spadki odnotowano w krajach rozwijajcych si. Relatywnie najmniejszy spadek wolumenu eksportu odnotowano w regionie pastw eksportujcych rop naftow na Bliskim Wschodzie, gdzie wynis on 4,9%. Natomiast wolumen importu obniy si tu ponad 2-krotnie szybciej, tj. o 10,6%. Realny spadek importu w 2009 roku okaza si z kolei najwikszy w przypadku WNP, gdzie zaamanie wynioso 20,2%, podczas gdy tempo spadku wolumenu eksportu byo dwa razy wolniejsze (9,5%). W okresie przed kryzysem ta grupa rynkw charakteryzowaa si stosunkowo wysok dynamik importu w 2007 roku zwikszy si on o 19,9%, a w roku 2008 o 16,3% (pomimo pojawienia si objaww dekoniunktury w II poowie roku). Wolumen eksportu krajw Azji obniy si o 11,1%, czyli o 3,2 pkt. proc. wolniej ni wolumen importu z tego regionu. Dominujcym rynkiem jest tu rynek chiski, gdzie realny spadek wywozu wynis 10,5%. Chiny s jednoczenie gospodark, w ktrej w 2009 roku zwikszy si wolumen importu o 2,8%. W przypadku drugiego duego azjatyckiego rynku Indii spadki wolumenu obrotw wyniosy 6,2% po stronie eksportu oraz 4,4% po stronie importu. Wolniejsze tempo spadku ni rednia wiatowa odnotowano rwnie w grupie nowouprzemysowionych krajw Azji, do ktrych zalicza si Hongkong, Republik Korei, Singapur i Tajwan, gdzie wolumen eksportu obniy si o 5,9%, za zaamanie wolumenu importu byo gbsze i wynioso 11,4%. W 2009 roku realny eksport towarowy Ameryki Pnocnej zmniejszy si w tempie 14,4%, czyli o 2,2 pkt. proc. szybciej ni eksport wiatowy. Natomiast w imporcie z tego regionu spadek wolumenu wynis 16,3% i okaza si o 3,4 pkt. proc. gbszy ni zaamanie oglnego wiatowego importu. Analogicznie ksztatowaa si sytuacja w Stanach Zjednoczonych, gdzie wolumen obniy si o 13,9% w eksporcie i 16,5% w imporcie. Realne spadki obrotw w Europie rwnie byy jednymi z wyszych w porwnaniu ze redni wiatow. W tym regionie wolumen eksportu zmniejszy si o 14,4%, a importu o 14,5%. Na podobnym poziomie ksztatowao si zaamanie wolumenu obrotw wewntrzunijnych tu z kolei spadek po stronie eksportu wynis 14,8%, a importu 14,5%. Ameryka Poudniowa i rodkowa zmniejszya swj realny eksport towarowy o 5,7%, czyli o 6,5 pkt. proc. wolniej ni eksport wiatowy. Natomiast wolumen importu z tego regionu zmniejszy si o 16,3%, czyli o 3,4 pkt. proc. szybciej ni globalny import. Relatywnie wolniejsze tempo spadku wolumenu obrotw odnotowano w krajach afrykaskich, gdzie zarwno po stronie eksportu, jak i importu odnotowano spadki po 5,6%.

29

MINISTERSTWO GOSPODARKI

1.4. Uwarunkowania cenowo kursowe globalnych obrotw towarowych w 2009 roku


1.4.1. Zmiany cen wiatowych
Na skutek wiatowego kryzysu w ostatnich miesicach 2008 roku obserwowana bya tendencja spadkowa wiatowych cen towarw, ktre osigny najniszy poziom w lutym 2009 roku, po czym nastpio ich ponowne odbicie. Na koniec 2009 roku indeks cen towarw szacowany przez MFW wzrs o ponad 40% w stosunku do wartoci tego wskanika z lutego 2009 roku. Gwn tego przyczyn by wzrost cen ropy naftowej (o ponad 70%) i cen metali (o ok. 60%). Pomimo lepszej sytuacji na rynkach warto tego wskanika jest nadal nisza o 25% od jego najwyszego poziomu z lipca 2008 roku. Ksztatowanie si cen na rynkach towarw konsumpcyjnych w czasie ostatniego kryzysu oraz w trakcie stopniowego polepszenia koniunktury jest odmienne w porwnaniu do poprzednich wiatowych kryzysw. W tym przypadku doszo do znacznie szybszej poprawy sytuacji ekonomicznej. Wynika to z szybszego od oczekiwa tempa wychodzenia z kryzysu wiatowej gospodarki oraz z powodu coraz wikszej roli krajw rozwijajcych si w wiatowej wymianie. Szczeglnie istotna bya mniejsza podatno na skutki kryzysu azjatyckich krajw rozwijajcych si, gdzie konsumpcja w ostatnich latach zwikszaa si najszybciej. Ceny ropy naftowej, po odbiciu z kryzysowego poziomu w drugim kwartale 2009 roku, ustabilizoway si na poziomie midzy 70 a 80 USD za baryk w I kwartale br. Gwn przyczyn wzrostu cen byo wychodzenie wiatowej gospodarki z kryzysu, a zwaszcza szybsze tempo poprawy sytuacji ekonomicznej w krajach rozwijajcych si. Szacuje si, e kraje rozwijajce si przyczyniy si najbardziej do zwikszonego popytu na rop naftow w ok. 10-20%. Warto zaznaczy, e najnowsze dane Midzynarodowej Agencji Energetycznej wskazuj na spadek oglnowiatowego zapotrzebowania na rop o 1,3 miliona baryek dziennie w 2009 roku, spowodowany gwnie ograniczeniem popytu w krajach OECD. Dla kontrastu, znacznie wzrosa konsumpcja ropy naftowej w krajach rozwijajcych si. Ksztatowanie si cen ropy w krtkim okresie zaley obecnie od tego, czy wiatowa gospodarka nadal bdzie przyspiesza w takim tempie, co spowoduje presj popytow na wzrost cen oraz od poday tego surowca, zwaszcza od ustale w ramach organizacji OPEC. Wzrost cen tego surowca w kwietniu 2010 roku wynika z przekona, e gospodarka bdzie si szybciej rozwija ni wczeniej przewidywano. Ewentualny wzrost cen powyej poziomu 80 USD za baryk w krtkim okresie bdzie zalea od tego, czy kraje produkujce rop zdecyduj si na zmniejszenie wolnych mocy produkcyjnych. Ksztatowanie si cen w rednim okresie zalee bdzie od utrzymania stabilnoci relacji popytu i poday. Po stronie poday obiecujco rokuj poszukiwania nowych z surowca. W pierwszej poowie 2009 roku odnotowano nowe zoa, szacowane na ok. 10 miliardw baryek (najwiksze nowoodkryte zasoby od 1990 roku). Po stronie popytu przewiduje si dalszy wzrost zapotrzebowania w krajach rozwijajcych si, pomimo spadku energochonnoci tych gospodarek. Wpyw na cen ropy w duszym okresie bdzie miaa rwnie sytuacja na rynku surowcw alternatywnych, takich jak gaz ziemny czy wgiel. Wzrost cen na rynkach metali by niewiele niszy od wzrostu zanotowanego na rynku ropy naftowej. Po tym jak indeks cen metali szacowany przez MFW straci ponad poow przedkryzysowej najwyszej

30

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

wartoci, notujc najniszy poziom w lutym 2009 roku, a od tego momentu do koca 2009 roku jego warto podwoia si. Gwnym motorem wzrostu cen metali byy mied, ow i cynk. Do znacznej poprawy sytuacji na tym rynku przyczyniy si w gwnym stopniu kraje rozwijajce si. Po stronie popytowej dominujce znaczenie miay Chiny, ktrych zapotrzebowanie na metale wzroso o ok. 24% na skutek wprowadzenia pakietu stymulacyjnego oraz inwestycji publicznych. W wikszoci gospodarek zanotowano jednak spadek zapotrzebowania na metale w 2009 roku. Po stronie poday na wzrost cen wpyny ograniczenia w produkcji oraz zahamowanie obniki kosztw ich wytwarzania, co byo efektem zaostrzenia norm rodowiskowych oraz sytuacji na rynku pracy. Na skutek silnego popytu oraz ograniczonej poday wewntrznej import metali do Chin wzrs gwatownie w 2009 roku, w tym przede wszystkim import niklu, cyny i oowiu. Biorc pod uwag relatywnie nisk konsumpcj metali per capita w Chinach w porwnaniu do innych krajw rozwijajcych si oraz przewidywania co do kontynuacji silnego wzrostu zapotrzebowania na metale ryzyko spowolnienia na ich rynku obecnie jest niewielkie. Analitycy spodziewaj si dalszego, stopniowego wzrostu cen metali, podobnie jak wszystkich surowcw ogem. W przeciwiestwie do wielu innych towarw konsumpcyjnych, ceny ywnoci zanotoway jedynie skromny wzrost w stosunku do najniszych poziomw z grudnia 2008 roku, chocia naley te pamita, e spadek ich cen w wyniku kryzysu by mniejszy ni w przypadku innych towarw konsumpcyjnych, a przede wszystkim surowcw. Rok 2010 rozpocz si spadkiem cen ywnoci. Warto indeksu cen ywnoci wedug MFW obniya si w stosunku do koca 2009 roku o 5%. Gwn tego przyczyn by wzrost ich poday. Przewiduje si, e w cigu kilku kolejnych lat wzrost poday produktw pochodzcych z upraw m.in. kukurydzy, ryu, soi i pszenicy przewyszy ewentualny wzrost zapotrzebowania na nie. Wyjtkami wrd towarw ywnociowych s kakao i cukier w zwizku z negatywnymi szokami podaowymi u kluczowych producentw ceny na te towary ksztatuj si na znacznie wyszych poziomach. Wzrost zapotrzebowania na towary ywnociowe moe by wywoany przez rosnc konsumpcj ywnoci w krajach rozwijajcych si, czy te przez przeznaczanie upraw na biopaliwa. Ksztatowanie si cen towarw ywnociowych w przyszych latach zaley rwnie od poday, ktrej wzrost w latach 2005-2009 by znacznie wyszy ni w przeszoci. W rednim okresie ceny ywnoci bd zalee raczej od poprawy warunkw upraw ni od zwikszania obszarw uprawnych. Duy wpyw na zbiory bd mie zmiany klimatyczne, jako gleby, zasoby wodne, nowe rozwizania technologiczne (w tym stosowanie nawozw sztucznych i rodkw owadobjczych) oraz postpujca urbanizacja. wiatowe ceny towarw zale w duym stopniu od tempa wychodzenia gospodarki globalnej z kryzysu. Presja na wzrost cen towarw konsumpcyjnych na skutek zwikszajcego si popytu na nie moe by wiksza, jeli tempo wzrostu gospodarczego na wiecie bdzie wysze ni si prognozuje. Wrd innych istotnych czynnikw, ktre mog mie wpyw na niespodziewany, duy wzrost cen wymienia si m.in. napicia polityczne, ograniczenia poday (np. zmniejszenie poday ropy naftowej przez pastwa nalece do OPEC), naga ch zwikszania przez przedsibiorstwa zapasw oraz niespodziewana deprecjacja dolara.

31

MINISTERSTWO GOSPODARKI

1.4.2. Zmiany kursowe


W 2009 roku miay miejsce - rozpoczte ju w 2008 roku znaczce wahania kursowe, ktre w szczeglnoci dotkny dwch gwnych walut euro i dolara. O ile do poowy 2008 roku kurs euro stale umacnia si wobec dolara, osigajc w lipcu 2008 roku rekordowo wysoki poziom blisko 1,6 USD, to w drugiej poowie 2008 roku doszo do odwrcenia tej tendencji. Po upadku Lehman Brothers we wrzeniu 2008 roku, czyli wraz z rozpoczciem wiatowego kryzysu finansowego, zaobserwowano zmiany w wykorzystaniu instrumentw przez inwestorw wyprzedawano wwczas akcje i poszukiwano bardziej bezpiecznych form lokowania kapitau. Inwestorzy zaczli masowo przewalutowywa swj kapita na wyjtkowo sabego dolara, co w rezultacie przeoyo si na zwikszenie popytu na walut amerykask oraz na umocnienie jej kursu. W listopadzie 2008 roku redniomiesiczny kurs euro uksztatowa si na poziomie ok. 1,3 USD. Z kolei w 2009 roku znowu odnotowano odwrcenie sytuacji kurs euro w okresie od lutego do listopada 2009 roku umocni si wobec dolara o ponad 16%. Aprecjacja europejskiej waluty nie trwaa jednak dugo od grudnia 2009 roku kurs euro zacz radykalnie traci na wartoci. Byo to w gwnej mierze rezultatem ujawnionej pod koniec 2009 roku dramatycznej sytuacji finansowej Grecji, a nastpnie Hiszpanii i Portugalii. W Azji sytuacja pod tym wzgldem bya zrnicowana. O ile redniomiesiczny kurs dolara w 2009 roku utrzyma si na wzgldnie stabilnym poziomie wobec chiskiego juana, to wobec japoskiego jena podlega cigym wahaniom w pierwszych czterech miesicach 2009 roku kurs dolara umocni si wobec jena o 9,5%, po czym od kwietnia do listopada 2009 roku osabi si o blisko 10%.

1.4.3. Zmiany obrotw towarowych w gwnych regionach


W 2009 roku warto wiatowych obrotw handlowych (wyraona w dolarach) zmniejszya si blisko 2krotnie szybciej ni wolumen obrotw, w tym eksport spad o 23% (wobec wzrostu o 15% w 2008 roku), a import o 24% (wobec wzrostu o 16% w 2008 roku). W 2009 roku regionem o najwikszym zaamaniu obrotw towarowych bya WNP, podczas gdy jeszcze rok wczeniej odnotowano tu najwysz dynamik wymiany. WNP bya rwnie jednym z nielicznych regionw gdzie spadek eksportu (o 36%) przewyszy spadek importu (o 33%). Jednoczenie zaamanie obrotw towarowych WNP okazao si znacznie gbsze od spadkw obrotw wiatowych o 13 pkt. proc. po stronie eksportu oraz o 9 pkt. proc. importu. Przeoyo si to na zmniejszenie udziau WNP w wiatowym eksporcie z 4,4% w roku 2008 do 3,7% w 2009 roku, a w wiatowym imporcie z 3,0% do 2,7% w 2009 roku. Gboki spadek eksportu odnotowano rwnie w pastwach Afryki, o 32% wobec wzrostu o 28% w roku 2008. Wrd pastw tego regionu najbardziej zaama si eksport pastw eksportujcych rop naftow, tj. o 40%, podczas gdy jeszcze rok wczeniej wzrs on o 34%. W Ameryce Poudniowej i rodkowej spadek obrotw towarowych by nieznacznie wikszy ni wiatowych obrotw, podczas gdy w roku 2008 odnotowano tu dynamiczny wzrost wymiany, znacznie szybszy ni wiatowej wymiany. Eksport w tym regionie zmniejszy si o 24%, a import o 25%, wobec wzrostw odpowiednio o 21% i 30% w roku wczeniejszym. Tempo spadku wymiany towarowej Brazylii, na ktr przypado 33% obrotw tego regionu, wynioso 23% po stronie eksportu i 27% po stronie importu.

32

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Tabela 9 Obroty towarowe w handlu wiatowym w 2009 roku
Eksport Lp. Kraj 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Warto Udzia (w (mld USD) %) 1.201,5 9,64 1.120,9 9,00 1.056,9 8,48 580,8 4,66 498,6 4,00 475,0 3,81 404,7 3,25 369,8 2,97 363,5 2,92 350,7 2,81 329,7 2,65 315,6 2,53 304,0 2,44 269,8 2,17 229,7 1,84 218,0 1,75 203,7 1,63 188,5 1,51 Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Kraj Stany Zjednoczone Chiny Niemcy Francja Japonia Wlk. Brytania Niderlandy Wochy Hong Kong Belgia Kanada Republika Korei Hiszpania Singapur Indie Meksyk Rosja Taipei Import Warto Udzia (w (mld USD) %) 1.603,8 12,68 1.005,7 7,95 931,4 7,36 551,1 4,36 550,7 4,35 479,9 3,79 445,8 3,52 410,4 3,24 352,7 2,79 351,0 2,78 330,3 2,61 323,1 2,55 290,2 2,29 245,8 1,94 243,6 1,93 241,5 1,91 191,9 1,52 174,7 1,38 146,6 12.647,0 1,16 100,00

Chiny Niemcy Stany Zjednoczone Japonia Niderlandy Francja Wochy Belgia Republika Korei Wlk. Brytania Hong Kong Kanada Rosja Singapur Meksyk Hiszpania Taipei Arabia Saudyjska Zjedn. Emiraty 19. Arabskie 175,0 1,40 20. Szwajcaria 172,7 1,39 27. Polska 134,5 1,08 wiat 12.461,0 100,00 rdo: DAP MG na podstawie danych WTO z marca 2010.

21. Polska wiat

W Europie spadki wymiany towarowej byy zblione do spadkw wymiany wiatowej i wyniosy 23% w eksporcie i 25% w imporcie (wobec wzrostw odpowiednio o: 11% i 12% w roku 2008). Jednakowe zmniejszenie obrotw odnotowano w Unii Europejskiej, co w rezultacie przeoyo si na ponad 2,5krotne zmniejszenie deficytu wymiany towarowej, do 147 mld USD. W Ameryce Pnocnej eksport w 2009 roku zmniejszy si o 21%, czyli o 2 pkt. proc. wolniej ni wiatowy eksport, a import o 25%, czyli o 1 pkt. proc. szybciej ni wiatowy import. Taka sama tendencja spadku obrotw wystpia w Stanach Zjednoczonych, gdzie eksport zmniejszy si (o 18%) agodniej ni wiatowy eksport, a import gbiej (o 26%). Z kolei odwrotn sytuacj odnotowano w Kanadzie, gdzie eksport spad o 8 pkt. proc. szybciej ni wiatowy eksport, czyli o 31%, a import o 3 pkt. proc. wolniej ni wiatowy import, czyli o 21%. W rezultacie saldo obrotw towarowych tego pierwszego rynku znaczco si polepszyo redukcja deficytu o 335 mld USD, do 574 mld USD, a drugiego pogorszya przeksztacenie nadwyki w wysokoci 37 mld USD w deficyt na poziomie 14 mld USD w 2009 roku. Eksport towarowy Azji zmniejszy si w 2009 roku o 18% wobec jego wzrostu o 15% w roku 2008, a import o 21% wobec jego wzrostu o 21% rok wczeniej. Jednoczenie spadki te okazay si agodniejsze od spadkw wiatowych obrotw. Przeoyo si to na wzrost nadwyki obrotw towarowych o 68 mld USD, do 221 mld USD w 2009 roku. Sytuacja w handlu poszczeglnych krajw bya znacznie zrnicowana. Wolniej od redniego spadku dla regionu zmniejszy si eksport m.in. Hongkongu (o 11%), Korei (o 14%), Indonezji (o 14,2%), Tajlandii (o 14,2%) oraz Chin (o 16%). Z kolei szybciej od redniego spadku dla pastw Azji ogem zmniejszy si eksport m.in. Japonii (o 26%),

33

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Singapuru (o 20,3%) i Indii (o 20%). Wrd wymienionych pastw wolniejsze tempo spadku po stronie importu odnotowano w przypadku Chin (o 11%) oraz Hongkongu (o 10,2%). Udzia Chin w oglnym wiatowym eksporcie zwikszy si z 8,9% w roku 2008 do 9,9% w roku 2009, a w imporcie z 6,9% do 8,1% w roku 2009.

1.5. Perspektywy rozwoju handlu wiatowego w 2010 roku


Pogorszenie sytuacji w gospodarce wiatowej w II poowie 2008 roku przeoyo si na wyhamowanie, a nastpnie spadki globalnych obrotw handlowych. Wedug danych WTO w 2008 roku wolumen wiatowego eksportu zwikszy si o 2,1% w porwnaniu z 6,4% w 2007 roku. Natomiast import wzrs wwczas o 2,2% wobec wzrostu na poziomie 6,1% w roku 2007. Spadki obrotw obserwowano ju od IV kwartau 2008 roku. W caym 2009 roku wolumen eksportu zmniejszy si o 12,2%, importu za o 12,9%. Z przewidywa WTO wynika, e globalna wymiana handlowa wzronie w 2010 roku realnie o 9,5%. Eksperci spodziewaj si wolniejszego tempa wzrostu eksportu w krajach rozwinitych, ktre ma wynie 7,5%. Jednoczenie zaoono, e bardziej dynamicznie zwikszy si wolumen eksportu w krajach rozwijajcych si (wcznie z WNP) o 11%. Prognozuje si, e gdyby realny wzrost wymiany utrzyma si we wskazanym tempie, to wielkoci obrotw przekroczyaby ich poziom z okresu przed kryzysem w przypadku krajw rozwijajcych si w cigu dwch, a w przypadku rozwinitych trzech lat. Z kolei wedug OECD wiatowy wolumen handlu wzronie w 2010 roku o 10,6%, a w roku 2011 o 8,4%. Eksperci wskazuj, e od poowy 2009 roku obserwowane jest oywienie w globalnym handlu, ktrego wolumen w II poowie 2009 roku i I kwartale 2010 roku zwikszy si o ok. 10% (w ujciu rocznym). Jednoczenie poziom obrotw na koniec I kwartau br. pozostaje nadal o ok. 5-6% niszy ni w okresie przedkryzysowym. Rwnie wedug OECD szybsza odbudowa handlu nastpi w krajach rozwijajcych si, co bdzie wynikao m.in. ze wzrostu popytu wewntrznego w tych krajach, z ich specjalizacji w produkcji proeksportowej oraz z kluczowej roli tych pastw w globalnych acuchach produkcji. Prognozowane tempo wzrostu eksportu i importu w wybranych gospodarkach przedstawia ponisza tabela.
Tabela 10 Prognoza zmian obrotw handlowych w latach 2009-2011
2009 Eksport Import -14,2 -8,9 -10,9 -9,9 -19,1 -14,8 -10,6 -11,9 -8,2 -8,7 -9,6 -13,5 -9,6 -13,9 -24,0 -17,0 -4,7 -30,4 -10,1 4,7 -9,7 -6,4 2010* Eksport Import 10,0 8,2 7,8 5,5 2,5 2,7 6,6 6,9 9,6 9,0 5,9 5,6 9,4 10,0 17,8 8,3 13,2 25,3 22,7 28,4 13,1 10,4 2011* Eksport Import 8,8 6,7 7,2 6,9 3,6 3,0 8,0 5,2 7,0 6,9 6,8 8,9 7,9 8,4 7,8 8,2 4,3 13,8 13,5 9,9 11,2 13,1

Niemcy Francja Wochy Wlk. Brytania Niderlandy Polska Stany Zjednoczone Japonia Rosja Chiny Indie *-prognoza rdo: DAP MG na podstawie danych OECD z maja 2010.

34

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

1.6. Globalne finanse publiczne


wiatowy kryzys finansowy z lat 2008-2009 przynis powane wyzwania dla polityki makroekonomicznej, w tym fiskalnej. Pogarszajca si sytuacja ekonomiczna gwnych gospodarek wiata, wymusia na rzdach poszczeglnych pastw wdroenie bodcw fiskalnych. W tym miejscu mona mwi o dwch rodzajach stymulowania fiskalnego, tj. o automatycznych stabilizatorach fiskalnych oraz o pakietach antykryzysowych. Pierwszy rodzaj oddziaywania polityki fiskalnej na gospodark realn wie si z automatyczn reakcj dochodw i wydatkw na zmiany cyklu koniunkturalnego. W czasach recesji spadaj dochody pastwa, a jednoczenie rosn wydatki, w tym o charakterze socjalnym. Dziaania interwencjonistyczne, obejmujce m.in. pakiety antykryzysowe, skutkuj podobnie, tzn. zwikszaj wydatki pastwowe, np. inwestycyjne i/lub socjalne, oraz, poprzez obniki podatkw, majcych na celu pobudzenie popytu, obniaj dochody budetowe. Efektem powyszych zjawisk jest pogorszenie stanu finansw publicznych, pocztkowo w obrbie deficytu budetowego, a nastpnie w zakresie dugu publicznego. W ostatnim okresie mona byo zaobserwowa na gruncie empirycznym negatywne relacje, ktre dotkny gwne gospodarki wiata m.in.: Uni Europejsk, USA i Japoni, co zostao zaprezentowane poniej w tabelach i na wykresach. Midzynarodowy Fundusz Walutowy wskazuje, e w najbardziej rozwinitych gospodarkach w 2009 roku deficyt sektora finansw publicznych wynis 10% PKB w porwnaniu z 4,7% w roku 2008. Deficyt Stanw Zjednoczonych okaza si blisko 2-krotnie wyszy ni rok wczeniej. W strefie euro deficyt finansw publicznych pogbi si z poziomu 2% PKB w 2008 roku do 6,3% w roku ubiegym, przy czym w dominujcej tu gospodarce niemieckiej wynis on 3,3% w porwnaniu z wystpujc tu rok wczeniej rwnowag sektora. Rwnie w Japonii deficyt zwikszy si do 7,2% PKB w roku 2009 wobec 2,1% rok wczeniej. Z analiz Komisji Europejskiej1 wynika, e w obrbie gospodarki unijnej gwnym czynnikiem, ktry zdeterminowa znaczcy wzrost deficytw by kryzys gospodarczy. Wedug dokonanych analiz odpowiada on w ponad poowie za pogorszenie stanu finansw publicznych. Natomiast, jeeli chodzi o dyskrecjonaln, interwencjonistyczn polityk fiskaln rzdw, to odpowiada ona w blisko jednej czwartej za t negatywn sytuacj.
Wykres 1 Wynik sektora finansw publicznych w UE, strefie euro, USA i Japonii 2005-11
% 2005 0,0 -2,4 -2,8 -2,5 -2,5 -2,0 -2,3 -2,1 -2,0 -4,0 -6,0 -7,6 -8,3 -8,9 -8,0 -10,0 -12,0 Strefa euro 16 EU 27 -11,0 -10,7 USA -6,3 -6,8 -7,2 -6,7 -6,5 -3,3 -1,3 -1,4 -1,6 -2,2 -0,6 -0,8 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Japonia

rdo: Opracowanie DAP MG na podstawie danych Eurostat i OECD.

European Economic Forecast, Autumn 2009.

35

-3,1 -3,3

-2,6 -2,7

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Deficyty fiskalne kumuluj si w dug publiczny, co prowadzi przy niekorzystnych tendencjach do jego staego wzrostu. W 2009 roku obserwowano rosncy poziom dugu publicznego, ktry w przypadku Stanw Zjednoczonych zwikszy si do 83,2% PKB (z 70,6% w roku 2008), strefy euro do 78,3% (z 69,1%), a w przypadku Niemiec do 72,5% (z 65,9%). W gospodarce japoskiej tradycyjnie wysoki dug publiczny pogbi si do 217,6% PKB wobec 198,8% rok wczeniej. Eksperci MFW szacuj, e poziom deficytu sektora finansw publicznych w wikszoci z tych rozwinitych gospodarek nie zostanie istotnie ograniczony w 2010 roku, ale jednoczenie wskazuje si potrzeb zreformowania finansw publicznych, ktrych kondycja zostaa nadwyrona przez obcienia zwizane z dziaaniami antykryzysowymi.
Tabela 11 Wynik sektora finansw publicznych UE, USA i Japonii w latach 2005-11
Procedura nadmiernego deficytu status** termin korekty Wynik (nadwyka / deficyt) sektora g.g. jako % PKB 2005 2006 2007 2008 2009 2010*** 2011*** -4,6 -5,0 -2,2 -7,7 -5,7 -4,9 -2,4 -2,9 -7,4 -9,9 -8,8 -12,1 -8,5 -3,9 -9,9 -3,6 -5,1 -4,7 -7,0 -7,9 -7,4 -5,4 -5,2 -1,6 -4,0 -10,0 -5,0 -2,6 -2,7 -8,3 -8,9

Pastwo / grupa pastw

grupa*

Austria EA EDP 2013 -1,7 -1,5 -0,4 -0,4 -3,4 -4,7 Belgia EA EDP 2012 -2,7 0,3 -0,2 -1,2 -6,0 -5,0 Bugaria D R 1,9 3,0 0,1 1,8 -3,9 -2,8 Cypr EA R -2,4 -1,2 3,4 0,9 -6,1 -7,1 Czechy D EDP 2013 -3,6 -2,6 -0,7 -2,7 -5,9 -5,7 Dania ERM II / O R 5,2 5,2 4,8 3,4 -2,7 -5,5 Estonia ERM II / O 1,6 2,5 2,6 -2,7 -1,7 -2,4 Finlandia EA R 2,7 4,0 5,2 4,2 -2,2 -3,8 Francja EA EDP 2013 -2,9 -2,3 -2,7 -3,3 -7,5 -8,0 Grecja EA EDP 2014 -5,2 -3,6 -5,1 -7,7 -13,6 -9,3 Hiszpania EA EDP 2013 1,0 2,0 1,9 -4,1 -11,2 -9,8 Irlandia EA EDP 2014 1,6 3,0 0,1 -7,3 -14,3 -11,7 Litwa ERM II / D EDP 2012 -0,5 -0,4 -1,0 -3,3 -8,9 -8,4 Luksemburg EA R 0,0 1,4 3,6 2,9 -0,7 -3,5 otwa ERM II / D EDP 2012 -0,4 -0,5 -0,3 -4,1 -9,0 -8,6 Malta EA EDP 2011 -2,9 -2,6 -2,2 -4,5 -3,8 -4,3 Niderlandy EA EDP 2013 -0,3 0,5 0,2 0,7 -5,3 -6,3 Niemcy EA EDP 2013 -3,3 -1,6 0,2 0,0 -3,3 -5,0 Polska D EDP 2012 -4,1 -3,6 -1,9 -3,7 -7,1 -7,3 Portugalia EA EDP 2013 -6,1 -3,9 -2,6 -2,8 -9,4 -8,5 Rumunia D EDP 2012 -1,2 -2,2 -2,5 -5,4 -8,3 -8,0 Sowacja EA EDP 2013 -2,8 -3,5 -1,9 -2,3 -6,8 -6,0 Sowenia EA EDP 2013 -1,4 -1,3 0,0 -1,7 -5,5 -6,1 Szwecja D 2,3 2,5 3,8 2,5 -0,5 -2,1 Wgry D EDP 2011 -7,9 -9,3 -5,0 -3,8 -4,0 -4,1 Wielka Brytania O EDP 2014/15 -3,4 -2,7 -2,8 -4,9 -11,5 -12,0 Wochy EA EDP 2012 -4,3 -3,3 -1,5 -2,7 -5,3 -5,3 Strefa euro 16 nie dot. nie dot. nie dot. -2,5 -1,3 -0,6 -2,0 -6,3 -3,1 EU 27 nie dot. nie dot. nie dot. -2,5 -1,4 -0,8 -2,3 -6,8 -3,3 Japonia nie dot. nie dot. nie dot. -6,7 -1,6 -2,4 -2,1 -7,2 -7,6 USA nie dot. nie dot. nie dot. -3,3 -2,2 -2,8 -6,5 -11,0 -10,7 Legenda: *EA - strefa euro *ERM II - uczestnik ERM II *D - pastwo z derogacj *O - pastwo z klauzul opt-out **R - raport Komisji nt. nadmiernego deficytu **EDP - rekomendacja Rady Ecofin ws. terminu likwidacji nadmiernego deficytu *** - prognoza Komisji Europejskiej, Economic Forecast - Spring 2010, dla USA i Japonii - OECD rdo: Opracowanie DAP MG na podstawie danych Eurostat i OECD.

36

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Tabela 12 Dug sektora finansw publicznych UE, USA i Japonii w latach 2005-11
Pastwo / grupa Dug sektora general gevernment jako % PKB 2005 2006 2007 2008 2009 2010* pastw Austria 63,9 62,2 59,5 62,6 66,5 70,2 Belgia 92,1 88,1 84,2 89,8 96,7 99,0 Bugaria 29,2 22,7 18,2 14,1 14,8 17,4 Cypr 69,1 64,6 58,3 48,4 56,2 62,3 Czechy 29,7 29,4 29,0 30,0 35,4 39,8 Dania 37,8 32,1 27,4 34,2 41,6 46,0 Estonia 4,6 4,5 3,8 4,6 7,2 9,6 Finlandia 41,7 39,7 35,2 34,2 44,0 50,5 Francja 66,4 63,7 63,8 67,5 77,6 83,6 Grecja 100,0 97,8 95,7 99,2 115,1 124,9 Hiszpania 43,0 39,6 36,2 39,7 53,2 64,9 Irlandia 27,4 24,9 25,0 43,9 64,0 77,3 Litwa 18,4 18,0 16,9 15,6 29,3 38,6 Luksemburg 6,1 6,5 6,7 13,7 14,5 19,0 otwa 12,4 10,7 9,0 19,5 36,1 48,5 Malta 70,1 63,7 61,9 63,7 69,1 71,5 Niderlandy 51,8 47,4 45,5 58,2 60,9 66,3 Niemcy 68,0 67,6 65,0 66,0 73,2 78,8 Polska 47,1 47,7 45,0 47,2 51,0 53,9 Portugalia 63,6 64,7 63,6 66,3 76,8 85,8 Rumunia 15,8 12,4 12,6 13,3 23,7 30,5 Sowacja 34,2 30,5 29,3 27,7 35,7 40,8 Sowenia 27,0 26,7 23,4 22,6 35,9 41,6 Szwecja 50,8 45,7 40,8 38,3 42,3 42,6 Wgry 61,8 65,6 65,9 72,9 78,3 78,9 Wielka Brytania 42,5 43,5 44,7 52,0 68,1 79,1 Wochy 105,8 106,5 103,5 106,1 115,8 118,2 Strefa euro 16 70,1 68,3 66,0 69,4 78,7 84,7 EU 27 62,8 61,4 58,8 61,6 73,6 79,6 Japonia 191,1 190,1 187,7 198,8 217,6 227,3 USA 61,6 61,1 62,1 70,6 83,2 92,6 * - prognoza Komisji Europejskiej, Economic Forecast - Spring 2010, dla USA i Japonii OECD. rdo: Opracowanie DAP MG na podstawie danych Eurostat i OECD. 2011* 72,9 100,9 18,8 67,6 43,5 49,5 12,4 54,9 88,6 133,9 72,5 87,3 45,4 23,6 57,3 72,5 69,6 81,6 59,3 91,1 35,8 44,0 45,4 42,1 77,8 86,9 188,9 88,5 83,8 234,1 97,4

Wykres 2 Dug sektora finansw publicznych w UE, strefie euro, USA i Japonii 2005-11
191,1 190,1 187,7 198,8 217,6 % 240,0 227,3 234,1 88,5 83,8 2011 USA

160,0 78,7 73,6 84,7 79,6 2010

70,1 62,8

68,3 61,4

80,0

0,0 2005 2006 2007 2008 EU 27 2009 Japonia

Strefa euro 16

rdo: Opracowanie DAP MG na podstawie danych Eurostat i OECD.

66,0 58,8

69,4 61,6

37

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Wzrost relacji dugu do PKB w UE-27 w 2009 r. o 12 pp. jest najwikszym przyrostem jednorocznym w dotychczasowej historii wsplnej gospodarki. Na kolejne dwa lata (2010-2011) prognozowany jest dalszy wzrost zaduenia. W konsekwencji na koniec 2011 r. poziom dugu UE-27 prawdopodobnie wzronie do 83,8% PKB z 58,8% w 2007 r. Wedug analiz przeprowadzonych przez Komisj Europejsk, o dynamice dugu gospodarki europejskiej w relacji do PKB w latach 2007-2011 decyduj gwnie nastpujce czynniki: saldo pierwotne, czyli dochody pomniejszone o wydatki, bez uwzgldnienia odsetek obsugi dugu (9,2 pp.) oraz przyrost odsetek od zaciganego nowego dugu celem spaty odsetek od starego dugu (11,7 pp.). Ostatni wiatowy kryzys gospodarczy przyczyni si do wystpienia znaczcych nierwnowag w globalnych finansach publicznych. Dziaania interwencjonistyczne rzdw USA, Japonii oraz gospodarek UE odegray w tym znaczc rol. Naley jednak zaznaczy, e sam kryzys nie by rdem skali obecnych problemw. Rozmiar pakietw fiskalnych, ktre wdroono nie by bowiem adekwatny do realiw wspczesnej gospodarki wiatowej i stanu finansw publicznych w okresie bezporednio poprzedzajcym kryzys. Dla uzasadnienia tej opinii naley odwoa si do problemu kluczowego, jakim s midzyokresowe ograniczenia fiskalne. Wikszo krajw rozwinitych miaa nadmierne deficyty i zaduenie publiczne ju w chwili rozpoczcia si recesji, czyli po okresie prosperity z poowy pierwszej dekady XXI wieku. wiadomo trudnej sytuacji fiskalnej i oczekiwanie jej dalszego pogorszenia moe przyczyni si do tego, e podjte dziaania interwencjonistyczne nie osign zamierzonych rezultatw2. Ujawnienie si midzyokresowych ogranicze budetowych spowodowao konieczno szybkiego dostosowania fiskalnego w wikszoci gospodarek. W praktyce oznacza to konieczno przejcia od antycyklicznej do procyklicznej polityki fiskalnej, tzn. jej restrykcji. W obecnej sytuacji, kiedy wiatowy kryzys nie zosta w peni przezwyciony moe to rodzi kolejne zagroenia dla przyszego wzrostu gospodarczego3. Jednak z drugiej, w duszej perspektywie brak konsolidacji fiskalnej uniemoliwi powrt na ciek wysokiego wzrostu, poniewa nadmierne potrzeby poyczkowe sektora publicznego bd absorboway coraz wiksz cz oszczdnoci prywatnych. Wikszo krajw rozwijajcych si, w tym Polska, znajduje si w nieco lepszym pooeniu ze wzgldu na niszy wyjciowy poziom dugu publicznego w relacji do PKB oraz wysz oczekiwan dynamik wzrostu gospodarczego. Nie oznacza to, e w tej grupie nie nastpio istotne pogorszenie wskanikw fiskalnych w stosunku do sytuacji sprzed kryzysu. Cz wiatowych gospodarek popado w puapk zaduenia. Wydaje si, e bez radykalnych reform nie bdzie moliwy powrt do stanu zdrowych finansw publicznych i zrwnowaonego wzrostu gospodarczego. Realna dugoterminowa stopa procentowa jest wysza ni obecne oraz prognozowane tempo wzrostu PKB. Oznacza to, e bez dokonania odpowiednich zmian dug bdzie przyrasta z powodu samej koniecznoci jego obsugi. W rezultacie stan wiatowych finansw publicznych bdzie w najbliszych latach w istotny sposb determinowa globalny rozwj gospodarczy.

Mowa w tym miejscu o efekcie ricardiaskim, tj. zwikszeniu stopy oszczdnoci w oczekiwaniu na wzrost obcie fiskalnych w przyszoci, ktry mgby zneutralizowa skutki stymulacji fiskalnej i oczekiwanego efektu keynesowskiego. 3 Decydujc rol odegra w tym miejscu waciwy czas oraz tempo zarwno wychodzenia z pakietw antykryzysowych, jak i samej realizacji procesu zacieniania polityki fiskalnej.

38

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

2. POLSKA W UNII EUROPEJSKIEJ


2.1. Polska na tle Unii Europejskiej4
Negatywne trendy zapocztkowane w globalnej gospodarce w 2008 r., bdce skutkiem zaamania na rynku instrumentw finansowych w Stanach Zjednoczonych, utrzymay swoje niekorzystne oddziaywanie na gospodark Unii Europejskiej rwnie w roku kolejnym. Awersja do ryzyka, wymuszajca narastajce obcienia budetw pastwowych dcych do stymulacji pozbawionych prywatnych rodkw gospodarek, wpyna na zwikszenie nierwnowagi finansw publicznych pastw czonkowskich Wsplnoty. Mimo osignicia krtkookresowego celu w postaci ograniczenia spowolnienia dynamiki rozwoju gospodarczego, w duszym okresie polityka ta moe okaza si bardzo ryzykowna. Z duym prawdopodobiestwem w kolejnych okresach, dla podtrzymania wiarygodnoci kredytowej, wymusi ona konieczno zbilansowania budetw centralnych poprzez znaczce ograniczenie ich strony wydatkowej. Z kolei to w duszym horyzoncie czasowym moe negatywnie wpyn na moliwoci prowadzenia skutecznej ekspansywnej polityki fiskalnej, zwaszcza w nadal utrzymujcej si w otoczeniu gospodarczym atmosferze niepewnoci i ryzyka.

2.1.1. Produkt Krajowy Brutto


W 2009 r. Polska, jako jedyna spord unijnych gospodarek, zdoaa utrzyma si na ciece wzrostu gospodarczego. Przy szacowanym na 4,9% spadku PKB w 2009 r. w Unii Europejskiej, Polska osigna wynik o 6,7 pkt. proc. lepszy rozwijajc si w tempie 1,8% w skali roku. Naley podkreli, e rezultat ten by zdecydowanie wyszy ni przewidywania Komisji Europejskiej, ktra szacowaa w kwietniowej prognozie (Economic forecast Spring 2009) obnienie PKB Polski w 2009 r. o 1,4%.
Wykres 3 Zmiana wielkoci PKB w UE w 2009 r. (w relacji do roku poprzedniego) w %
% 1,8 otwa Litwa Estonia Sowenia Finlandia Irlandia Rumunia Wgry Szwecja Bugaria Wochy Dania Niemcy Wlk Brytania Sowacja UE 27 Czechy Niderlandy Hiszpania Austria Luksemburg Belgia Francja Portugalia Grecja Cypr Malta Polska -18,0 -14,8 -14,1 -7,8 -7,8 -7,1 -7,1 -6,3 -5,1 -5,0 -5,0 -4,9 -4,9 -4,9 -4,7 -4,2 -4,1 -4,0 -3,6 -3,5 -3,4 -3,0 -2,6 -2,6 -2,0 -1,7 -1,5 5,0 0,0 -5,0 -10,0 -15,0 -20,0 -25,0

rdo: Eurostat
4

Dane: Eurostat

39

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Relatywnie dobry wynik polskiej gospodarki by efektem poczenia kilku czynnikw, zarwno endo- jak i egzogenicznych, ktre wsplnie ograniczyy skutki globalnego kryzysu finansowego w kraju. Byy to m. in. deprecjacja zotego (wolniejszy spadek eksportu ni importu zwikszy kontrybucj eksportu netto we wzrost PKB), relatywnie niski stosunek wartoci eksportu do PKB (mniejsze uzalenienie od popytu zagranicznego w tworzeniu wartoci dodanej w gospodarce), elastyczna linia kredytowa (Flexible Credit Line, FCL pomoga w utrzymaniu wiarygodnoci Polski jako kraju wypacalnego) czy te rzdowy plan antykryzysowy (wsparcie przedsibiorstw oraz pracownikw przy ograniczonym obcieniu budetu pastwa).
Tabela 13 Warto eksportu towarw i usug Polski, wyraonego w %PKB, na tle wybranych krajw UE w latach 2005-2009
Strefa Euro Republika Czeska Wgry Polska Sowenia Sowacja rdo: Eurostat STRIND.

2005 37,2 72,2 66,0 37,1 62,1 76,3

2006 39,6 76,4 77,2 40,3 66,5 84,4

2007 40,2 80,1 80,5 40,7 69,5 86,7

2008 41,2 77,1 82,1 39,9 67,7 83,0

2009 36,5 69,1 77,9 38,9 58,9 70,1

2.1.2. Przemys
W 2009 roku w produkcji sprzedanej przemysu w Unii Europejskiej odnotowano znaczce pogbienie spadkw zapocztkowanych w roku poprzednim. Pogorszenie koniunktury zarwno wewntrz, jak i na zewntrz wsplnego rynku skutecznie ograniczyo popyt na produkcj przemysow wytwarzan przez unijne gospodarki. Efektem tego byo zmniejszenie produkcji sprzedanej przemysu w Unii Europejskiej w 2009 r. o 14,0% w skali roku.

Wykres 4 Produkcja sprzedana przemysu w UE w 2009 r. (w relacji do roku poprzedniego) w %


% 0,0 Estonia -25,9 Finlandia -21,2 -18,4 Wochy -17,9 Szwecja Sowenia -17,5 Bugaria -17,4 Wgry -17,3 Niemcy -16,8 Hiszpania -15,8 Luksemburg -15,8 otwa -15,8 Dania -15,1 Litwa -14,6 Sowacja -14,1 UE 27 -14,0 Belgia -13,9 Czechy -13,1 -12,4 Malta Francja -12,2 Austria -11,9 Wlk Brytania -10,4 Grecja -9,2 Cypr -8,7 Portugalia -8,6 -7,6 Niderlandy Rumunia -5,9 Irlandia -4,2 -3,5 Polska

-5,0 -10,0 -15,0 -20,0 -25,0 -30,0

rdo: Eurostat

Na tle Unii Europejskiej spowolnienie produkcji sprzedanej przemysu w Polsce w 2009 r. byo zdecydowanie najmniejsze (spadek o 3,5% w skali roku). O mniejszej skali spadku ni w innych gospodarkach zadecydoway chonno naszego rynku wewntrznego oraz ograniczany deprecjacj zotego spadek eksportu. 40

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Zdecydowanie najgorszy pod wzgldem wynikw analizowanego sektora w Polsce okaza si by pierwszy kwarta roku (Polska - spadek o 10,3%, UE - spadek o 17,4% r/r). W kolejnych miesicach sytuacja stopniowo si poprawiaa. Zmniejszenie awersji do ryzyka oraz odradzajcy si popyt zewntrzny, gwnie z racji silnej stymulacji fiskalnej, pozwoliy w ostatnim kwartale 2009 r. osign polskiej gospodarce jako jedynej w UE wzrost produkcji sprzedanej przemysu (Polska - wzrost o 4,7%, UE - spadek o 7,1% r/r). Wznoszcy trend wskanika kontynuowany by rwnie w pierwszym kwartale 2010 r. (Polska wzrost o 10,9%, UE wzrost o 4,0% r/r). Tegoroczne wzrosty to efekt zarwno poprawy koniunktury, jak i niskiej bazy statystycznej z analogicznego okresu roku ubiegego.

2.1.3. Budownictwo
Bardzo dobre wyniki produkcji budowlanej w poprzednich latach, bdce pochodn utrzymujcego si na wysokim poziomie popytu na nieruchomoci oraz realizowanych inwestycji infrastrukturalnych w Unii Europejskiej, ksztatoway pozytywne oczekiwania co do koniunktury na rynku w przyszoci. Jednake przy gwatownym wzrocie awersji do ryzyka inwestycyjnego w 2009 r. skutkujcego wycofaniem si inwestorw z wczeniej zaplanowanych projektw oraz spowolnieniem dotychczas realizowanych, wyniki sektora budowlanego unijnych gospodarek znaczco pogorszyy si. W porwnaniu do roku poprzedniego, w 2009 r. produkcja budowlana spada w UE-27 o 8,7%.
Wykres 5 Produkcja budowlana w UE w 2009 r. (w relacji do roku poprzedniego) w %
0,1 1,1 4,5 Litwa -48,5 otwa Estonia Sowenia Grecja Dania Rumunia Bugaria Finlandia Wlk Brytania Wochy Sowacja Hiszpania Cypr UE 27 Belgia Portugalia Niderlandy Francja Wgry Szwecja Malta Austria Czechy Niemcy Luksemburg Polska -35,0 -28,4 -20,9 -20,4 -15,7 -15,2 -14,3 -13,3 -11,6 -11,4 -11,2 -11,0 -10,8 -8,7 -6,7 -6,6 -6,3 -5,5 -4,3 -3,5 -2,0 -1,9 -0,5 % 10,0 0,0 -10,0 -20,0 -30,0 -40,0 -50,0 -60,0

rdo: Eurostat

Jedynym pastwem czonkowskim UE, ktrego gospodarka zdoaa utrzyma w skali roku w kadym z czterech kwartaw 2009 r. dodatni dynamik produkcji budowlanej bya Polska. W caym roku 2009 sektor budowlany w kraju zwikszy produkcj o 4,5%, co wynikao gwnie z zaawansowanych prac przy realizacji inwestycji wspfinansowanych ze rodkw UE oraz ograniczonego, lecz nadal utrzymujcego si popytu na nieruchomoci. Pocztek 2010 r., wbrew oczekiwaniom, przynis przerwanie tendencji wzrostowej. Bardzo niekorzystne warunki atmosferyczne w kraju skutecznie ograniczyy aktywno przedsibiorstw z brany budowlanej, redukujc ich produkcj w pierwszym kwartale o 15,4% r/r (UE spadek o 7,8% r/r).

41

MINISTERSTWO GOSPODARKI

2.1.4. Rynek pracy


2009 rok by bardzo niekorzystny dla rozwoju sytuacji na rynku pracy w Unii Europejskiej. Znaczce spadki produkcji przemysowej oraz budowlanej skutkoway zarwno wzrostem bezrobocia, jak i redukcj zatrudnienia. rednioroczny poziom bezrobocia w UE w 2009 r. wynis 8,9% (zgodnie z metodologi Eurostatu) przerywajc tym samym trwajc od 2004 roku tendencj ograniczania stopy bezrobocia. Poziom analizowanego wskanika w Polsce utrzyma si na stosunkowo niskim poziomie i wynis 8,2%. Wskanik zatrudnienia w grupie wiekowej 15-64 lata (wg BAEL) w Polsce by w 2009 r. niszy od redniej unijnej (64,6) i wynis 59,3.

2.1.5. Inflacja
Globalny kryzys finansowy poprzez stymulowanie niechci do ryzyka oraz korekt nierwnowagi na rynkach finansowych w duym stopniu ograniczy poda pienidza na rynku. Efektem tego, przy silnie zredukowanym popycie wewntrznym, by stosunkowo niewielki przyrost cen dbr i usug w Unii Europejskiej. Zharmonizowany wskanik cen dbr i usug (HICP) w caym 2009 r. w pastwach nalecych do wsplnoty wynis rednio 1,0%. Naley tu zaznaczy, e w przypadku wikszoci pastw w badanym okresie w poszczeglnych miesicach ceny spady (deflacja). W Polsce wskanik inflacji HICP by jednym z najwyszych i redniorocznie w 2009 r. wynis 4,0%. Wynikao to m.in. z utrzymujcego si na dodatnim poziomie popytu wewntrznego oraz wzrostu cen administrowanych i akcyzy, ktre w sumie podtrzymay ceny na wysokich poziomach. W zwizku z wyganiciem efektu bazy w pierwszych miesicach 2010 r. inflacja mierzona w skali roku w Polsce znaczco spada i zbliya si do redniej unijnej (Polska maj 2,3%, UE maj 2,0%).

2.2. UE w obliczu kryzysu globalnego


2.2.1. Pakiet dziaa
Przyczyn ostatniego kryzysu gospodarczego naley doszukiwa si w istotnych zmianach ksztatu sektora finansowego oraz mechanizmw jego funkcjonowania, do jakich doszo na przeomie XX i XXI wieku, gwnie w USA. Negatywnym skutkiem tych zmian by istotny wzrost poziomu ryzyka podejmowanego przez instytucje finansowe. Efektem niedoszacowania ryzyk (nie uwzgldniano zarwno dostatecznego ryzyka o niewypacalnoci kredytobiorcy, jak i ryzyka makroekonomicznego oraz systemowego) byy transakcje przy udziale nadmiernej dwigni finansowej. Stosunek kapitau wasnego, skorygowanego o warto firmy, do poyczonych rodkw (leverage ratio) osign w USA w szczytowym momencie wielko ok. 1 do 305. Doprowadzio to do sytuacji, w ktrej strata wynikajca ze zych kredytw osignwszy poziom ponad 3% wartoci portfela, skutkowaa strat caoci kapitaw wasnych takiej instytucji (np. Lehman Brothers, Bear Stearns). Dua skala powiza pomidzy rynkami finansowymi, przejawiajc si m.in. faktem posiadania przez banki filii w innych krajach, skutkowaa szybko rozszerzajcym si kryzysem take na wiatowe rynki finansowe. By to pierwszy z kanaw transmisji kryzysu poza USA. Z pewnym opnieniem, w poowie 2008 r., zaobserwowano take negatywn reakcj realnej sfery gospodarki unijnej.

Instytucje finansowe na jednego wasnego dolara (USD) inwestoway ponad 30 USD ze rodkw obcych.

42

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W odpowiedzi na pojawiajcy si kryzys gospodarczy, 28 listopada 2008 r. Komisja Europejska przedstawia pakiet ratunkowy dla gospodarki UE. Europejski Plan Naprawy Gospodarczej Na realizacj Planu postanowiono przeznaczy 200 mld EUR, tj. 1,5% PKB UE. Na kwot t przewidziano 170 mld EUR z budetw pastw czonkowskich (ok. 1,2% PKB UE) oraz 30 mld EUR pochodzcych z funduszy UE (ok. 0,3% PKB UE). Do strategicznych celw Planu zaliczono w szczeglnoci: Szybkie stymulowanie strony popytowej oraz zaufania na rynku; Obnienie kosztw spoecznych kryzysu gospodarczego; Stworzenie korzystnych warunkw dla gospodarki europejskiej w trakcie jej powrotu na ciek szybkiego i konkurencyjnego, w skali globalnej, wzrostu; Przyspieszenie przeksztace gospodarki unijnej w kierunku gospodarki niskoemisyjnej. Proces wdroenia Planu doprowadzi do zwikszenia pynnoci w sektorze bankowym (dziaania Europejskiego Banku Inwestycyjnego EBI oraz Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju - EBOR). W ramach Europejskiego Planu Naprawy Gospodarczej przewidziano rwnie uatwienie dostpu do finansowania dla przedsibiorstw. EBI przygotowa pakiet 30 mld EUR przeznaczonych na poyczki dla MP, zmniejszenie obcie administracyjnych oraz wspomaganie przedsibiorczoci. Powysze dziaania prezentuj jeden z dwch podstawowych filarw dziaa, na ktrym oparto realizacj Planu, tj. komponent fiskalny. Jego celem stao si zwikszenie siy nabywczej oraz wykreowanie dodatkowego popytu w gospodarce. Dodatkowo, gwarancje pastwowe i operacje dokapitalizowania instytucji finansowych pomogy zapobiec upadkowi tego sektora i przyczyniy si do ochrony interesw deponentw. Za drugi gwny komponent Planu, ktry miaby suy oywieniu i utrzymaniu wzrostu gospodarczego UE, przyjto dziaania z zakresu reform strukturalnych, sucych poprawie konkurencyjnoci i zatrudnienia. Spowolnienie gospodarcze, przyjmujc w niektrych przypadkach form recesji, uwypuklio bowiem szczeglne problemy gospodarek krajw UE. W wikszoci byy to problemy strukturalne, ktre korespondoway z potrzeb realizacji odnowionej Strategii Lizboskiej. Skoncentrowanie uwagi na reformach strukturalnych ma dodatkowo t zalet, i wpywaj one na dugookresowe (potencjalne) tempo rozwoju gospodarczego, podnoszc jednoczenie odporno gospodarek na zewntrzne zaburzenia. Strategie wyjcia Ostatnia recesja i wiatowy kryzys gospodarczy wymusiy na rzdach poszczeglnych krajw UE podjcie radykalnych dziaa interwencjonistycznych. Gwn, negatywn konsekwencj takich dziaa jest wzrost deficytw budetowych i w dalszej konsekwencji przyrost dugu publicznego. Obecnie czynniki te staj si kluczowe przy ocenie biecej sytuacji unijnej gospodarki. Dalsze narastanie dugu prowadzi w rednim i duszym horyzoncie czasu do ryzyka wystpienia kryzysu finansw publicznych i ewentualnej utraty zdolnoci do regulowania zobowiza przez poszczeglne kraje. Aby mc moliwie wczeniej (ex ante) przeciwdziaa takiej sytuacji, Komisja Europejska zauwaya konieczno stworzenie strategii wyjcia zarwno z dotychczas wdroonych, jak i jeszcze planowanych dziaa naprawczych i stymulujcych. W swoich zaoeniach co do budowy strategii wyjcia Komisja Europejska obecnie koncentruje si na okreleniu celu, jakim powinno by rwnowaenie finansw publicznych oraz wzmocnienie potencjalnego wzrostu gospodarczego. Obnienie deficytw budetowych, czy wrcz generowanie w rednim okresie czasu nadwyki budetowej zdaje si by kluczowe dla pomylnoci procesu obniania dugu publicznego. Jednoczenie Komisja Europejska zauwaa potrzeb kierowania wsparcia w obszary, ktre stymuluj potencjalne tempo wzrostu gospodarczego. Do nich mona zaliczy: wzrost aktywnoci zawodowej i popraw funkcjonowania

43

MINISTERSTWO GOSPODARKI

rynku pracy; pene wykorzystanie jednolitego rynku; wzrost kapitau ludzkiego (edukacja, B+R, innowacyjno). Rozwj tych obszarw powinien wspiera postp technologiczny oraz wzrost produktywnoci. S to jedne z gwnych celw Strategii Lizboskiej, ktra powinna by nadal implementowana po 2010 roku, jako element strategii wyjcia .

2.2.2. Kwestie fiskalne


W wyniku napitej sytuacji fiskalnej czci pastw strefy euro, w tym gwnie Grecji, w dniach 9-10 maja 2010 r. ministrowie finansw Unii Europejskiej uzgodnili pakiet antykryzysowy pn. Europejski Mechanizm Stabilizacyjny (EMS). 12 maja 2010 r. Komisja Europejska przedstawia propozycje zacienienia koordynacji polityki gospodarczej w UE, zwaszcza w strefie euro. Celem proponowanych rozwiza byoby wzmocnienie mechanizmw, ktre skuteczniej zabezpieczayby Uni Europejsk przez kryzysami fiskalnymi.
Ramka 1 Europejski Mechanizm Stabilizacyjny Propozycje Komisji w zakresie pogbienia koordynacji polityki gospodarczej, dotyczce przede wszystkim strefy euro, zostay przedstawione krtko po decyzji Rady ECOFIN (9-10 maja 2010 r.) o stworzeniu europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej. Mechanizm przyj dualistyczny charakter zarwno, jeeli chodzi o podstawy prawne (art. 122 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz porozumienie midzyrzdowe pastw strefy euro), jak i rda finansowania. Cz podstawow stanowi rodki przyznawane w formie poyczki lub linii kredytowej przez Uni Europejsk (w maksymalnej wysokoci 60 mld EUR), ktre maj pochodzi z poyczek zaciganych przez Komisj Europejsk na rynkach finansowych (ich zabezpieczeniem bdzie margines dostpny w ramach puapu zasobw wasnych w budecie Unii Europejskiej). Uzupeniajc czci jest system gwarancji (do 440 mld euro w okresie trzech lat), ktre mog by udzielone za porednictwem spki celowej, utworzonej przez pastwa strefy euro (proporcjonalnie do ich udziau w kapitale Europejskiego Banku Centralnego) oraz przez pozostae kraje UE na zasadzie dobrowolnoci. Dodatkowe wsparcie w wysokoci poowy wkadu europejskiego (do 250 mld EUR) ma zapewni Midzynarodowy Fundusz Walutowy. Rwnolegle do dziaa Rady ECOFIN, Europejski Bank Centralny podj decyzj o rozpoczciu skupowania obligacji skarbowych pastw strefy na rynku wtrnym. Zainicjowa take dodatkowe operacje pynnociowe, w tym dostarczanie rodkw w USD (na mocy porozumienia swapowego z amerykaskim Bankiem Rezerw Federalnych).

Propozycje przedstawione przez Komisj Europejsk maj suy wzmocnieniu ram nadzorczych na poziomie unijnym. Proces ten ma minimalizowa ryzyko wystpowania powanych problemw fiskalnych i strukturalnych w pastwach czonkowskich, zwaszcza posiadajcych wspln walut. Wan rol w procesie wypracowywania szczegowych rozwiza dotyczcych pogbienia koordynacji gospodarczej w UE bdzie peni specjalna grupa zadaniowa (pod kierunkiem przewodniczcego Rady Europejskiej), ktra ma skada si z przedstawicieli pastw czonkowskich i Europejskiego Banku Centralnego. W myl propozycji Komisji Europejskiej wzmocnieniu powinno ulec przestrzeganie Paktu Stabilnoci i Wzrostu przez wszystkie pastwa Unii Europejskiej. Pomc temu powinien szybszy system uruchamiania kolejnych etapw procedury nadmiernego deficytu. Zwikszone restrykcje powinny znale odzwierciedlenie w mobilizacji pastw, objtych procedur nadmiernego deficytu, do podjcia wymaganych dziaa konsolidacyjnych. Wicej uwagi ma by rwnie powicane kryterium dugu publicznego. W zakresie planowanego zaostrzania sankcji za nieprzestrzeganie Paktu Stabilnoci i Wzrostu Komisja Europejska proponuje zawieszanie patnoci z Funduszu Spjnoci w sytuacji nie podjcia skutecznych dziaa redukujcych deficyt. Przestrzeganie regu Paktu miaoby docelowo stanowi warunek przekazywania rodkw z budetu Unii Europejskiej.

44

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Jedn z najbardziej przeomowych propozycji Komisji Europejskiej jest dokonywanie oceny projektw budetw poszczeglnych pastw na poziomie unijnym. Jako danych budetowych byaby rwnoczenie przedmiotem audytu dokonywanego przez Eurostat. W przypadku pastw strefy euro, taka ocena miaaby pogbiony charakter i mogaby zawiera rekomendacje dotyczce korekty projektu budetu, gdyby pojawiao si prawdopodobiestwo naruszenia kryteriw. Planowany proces oceny projektw budetowych byby czci tzw. europejskiego semestru , ktry obejmowaby cay cykl programowania i monitoringu polityki gospodarczej (fiskalnej i strukturalnej) na poziomie unijnym, synchronizujc w czasie z krajowym cyklem przygotowywania budetw. W jego ramach m.in. ocenie poddawane byyby programy stabilnoci i konwergencji oraz krajowe programy reform. Proponowane zmiany mwi rwnie o potrzebie pogbienia nadzoru i koordynacji w zakresie polityki gospodarczej, aby nie prowadzia ona do nierwnowagi makroekonomicznej i spadku konkurencyjnoci. Zmniejszenie nierwnowagi makroekonomicznej w strefie euro ma by jedn z wytycznych, ktre stanowi bd ramy programowania strategii Europa 2020 na poziomie krajowym. Komisja Europejska proponuje stworzenie szczegowego systemu monitoringu makroekonomicznego zarwno na poziomie Unii Gospodarczej i Walutowej, jak i krajowym. Celem takiego monitoringu byoby dokonywanie zestawienia porwnawczego, obejmujcego m.in. wskaniki dotyczce: ksztatowania si obrotw biecych, produktywnoci, kosztw pracy, stp procentowych, zaduenia, co mogoby suy wzmocnieniu podejcia krytycznego wobec poszczeglnych gospodarek. Ustanowienie europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej ma obecnie charakter tymczasowy pakiet antykryzysowy przewidziano na trzy lata. Komisja Europejska zauwaa jednak potrzeb utworzenia staego mechanizmu, ktry w swych zaoeniach opieraby si na uzgodnieniach dokonanych przez ECOFIN (9-10 maja 2010 r.). Z punktu widzenia Komisji Europejskiej, wanym wyzwaniem bdzie stworzenie ram prawnych, ktre umoliwiayby jednolity tryb podejmowania decyzji o uruchamianiu rodkw pomocowych. Majc na uwadze skal problemw fiskalnych w strefie euro, propozycje zaoe co do przyszego zarzdzania gospodarczego powinny uwzgldnia ewentualno restrukturyzacji dugu w przypadku najbardziej zaduonych pastw. Wdroony pakiet antykryzysowy (Europejski Mechanizm Stabilizacyjny) oraz przedstawione przez Komisj Europejsk propozycje zmian to najgbsza do tej pory prba przeprowadzenia reformy sposobu zarzdzania gospodark unijn, szczeglnie stref euro, od pocztku jej powstania. Midzy pastwami tej grupy istnieje zgoda co do susznoci obranego kierunku dziaa i zostaa ona potwierdzona na szczycie przywdcw pastw strefy euro, ktry odby si 7 maja 2010 r. Pojawiaj si jednak rnice zda co do ich zakresu, zwaszcza w odniesieniu do nadzoru fiskalnego. Nie powinno to jednak negatywnie wpyn na powodzenie caej reformy. Obecna sytuacja prawdopodobnie przyspieszy proces reformy zarzdzania gospodarczego w obszarze unijnym.

2.3. Strategia gospodarcza UE


2.3.1. Strategia Lizboska
Przyjta przed 10 laty i odnowiona w 2005 r. Strategia Lizboska przestanie obowizywa wraz z przyjciem nowej strategii gospodarczej Europa 2020. Strategia Lizboska, z ktr wizano due oczekiwania, przyniosa tylko czciow realizacj zamierzonych celw gospodarczych i spoecznych. rdo niepowodzenia nie wynika ze zej diagnozy gospodarczych wyzwa, przed jakimi staa i nadal stoi Europa. Przyczyn niewypenienia programu lizboskiego by brak skupienia odpowiedniej uwagi i podjcia wysikw na rzecz realizacji trudnych reform strukturalnych oraz nieadekwatny dobr 45

MINISTERSTWO GOSPODARKI

instrumentw wykorzystywanych do realizacji postawionych celw. Pomimo i wikszo pastw czonkowskich osigna postp w stosunku do 2000 r., to ich zaangaowanie we wprowadzanie reform gospodarczych byo dalekie od oczekiwa. Naley zaznaczy powolne i nierwne tempo realizacji reform, zbyt sabe powizanie celw lizboskich z instrumentami i rodkami polityki gospodarczej prowadzonej przez poszczeglne pastwa oraz sabo systemu zarzdzania strategi. Warto jednak podkreli znaczenie Strategii Lizboskiej dla osignicia w UE stosunkowo szerokiego porozumienia w sprawie potrzeby przeprowadzenia w krajach czonkowskich reform strukturalnych sucych wzrostowi gospodarczemu i tworzeniu nowych miejsc pracy. Funkcjonowanie Strategii przynioso te pozytywny wpyw na obserwowany w ostatnim dziesicioleciu wzrost konkurencyjnoci gospodarki europejskiej oraz sprawio, e staa si ona odporniejsza na skutki trwajcego kryzysu6. Dla osignicia celw odnowionej Strategii Lizboskiej w Polsce w ostatnim cyklu jej wdraania, Rada Ministrw przyja 18 listopada 2008 r. Krajowy Program Reform na lata 2008-2011 na rzecz realizacji Strategii Lizboskiej (KPR), ktry jest kierunkowym dokumentem strategicznym, wyznaczajcym priorytety polskiej polityki spoeczno-gospodarczej oraz kierunki dziaa na lata 2008-2011. W celu sprawnej realizacji KPR, 19 maja 2009 r. Rada Ministrw przyja Dokument Implementacyjny Krajowego Programu Reform na lata 2008-2011 na rzecz realizacji Strategii Lizboskiej (DI), ktry jest dokumentem operacyjnym, uszczegowiajcym dziaania okrelone w KPR. KPR to strategiczny, redniookresowy program spoeczno-gospodarczy, okrelajcy reformy w obszarze polityki makroekonomicznej i budetowej, polityki mikroekonomicznej i strukturalnej oraz polityki rynku pracy, jakie Rzd Polski podejmuje na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, w celu realizacji odnowionej Strategii Lizboskiej. Celem KPR jest stworzenie w Polsce najlepszych w Europie warunkw do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, przy jednoczesnym zapewnieniu moliwoci rozwoju oraz wysokiego standardu ycia mieszkacom. Reformy wprowadzane w ramach KPR maj tworzy podstawy do trwaego rozwoju spoeczno-gospodarczego, wpywajcego na popraw standardu ycia obywateli. Zasad horyzontaln przy konstruowaniu reform realizowanych w ramach KPR jest zrwnowaony rozwj w zakresie ekonomicznym, spoecznym i rodowiskowym, ktry z jednej strony pozwala na zachowanie biornorodnoci kraju, z drugiej strony sprzyja efektywnemu wykorzystaniu jego zasobw materialnych i kapitau ludzkiego. Innymi zasadami horyzontalnymi, ktre le u podstaw reform KPR s: lepsze stanowienie prawa, wsparcie dla przedsibiorczoci, rozwj innowacyjnoci, a take uwzgldnienie we wszystkich politykach ich oddziaywania na sektor maych i rednich przedsibiorstw (MP). Polityki o charakterze mikroekonomicznym powizane s z realizacj dziaa zmierzajcych do zapewnienia stabilnoci makroekonomicznej, majcych jednoczenie na celu przygotowanie Polski do wstpienia do strefy euro w najbliszym moliwym terminie. Dodatkowym wyzwaniem i jednoczenie bodcem dla realizacji odnowionej Strategii Lizboskiej jest obecny kryzys gospodarczo-finansowy. Dlatego te w 2009 r. realizowano szereg dziaa przewidzianych w Planie Stabilnoci i Rozwoju, ktre wraz z reformami strukturalnymi wdraanymi w ramach KPR su agodzeniu skutkw dla Polski kryzysu gospodarczo-finansowego, jaki od jesieni 2008 r. dotkn gospodark wiatow.

Prb ewaluacji Strategii Lizboskiej zawiera opublikowany 2 lutego 2010 r. Dokument roboczy sub Komisji Ocena Strategii Lizboskiej (SEK(2010) 114), wskazujcy jej pozytywne elementy oraz niepowodzenia w jej realizacji, ktre warto wykorzysta w pracach nad Strategi Europa 2020.

46

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Zapewnienie odpowiednich warunkw dla rozwoju spoeczno-gospodarczego kraju wymaga stworzenia przyjaznego otoczenia dla rozwoju przedsibiorczoci oraz zapewnieniu efektywnego gospodarowania rodkami publicznymi przez sprawne instytucje publiczne. W zwizku z tym reformy w ramach KPR przeprowadzone s w trzech obszarach priorytetowych: 1. Aktywne spoeczestwo realizacja dziaa w tym obszarze ma przyczynia si do zapewnienia odpowiednich warunkw dla rozwoju spoeczestwa i obywateli, m.in. poprzez: rozwj systemu edukacji, aktywne polityki rynku pracy, modernizacj systemu zabezpieczenia spoecznego, zmiany w systemie ochrony zdrowia, stworzenie warunkw dla rozwoju ekonomii spoecznej. 2. Innowacyjna gospodarka realizacja dziaa w tym obszarze ma pozwoli na rozwj sektorw i gazi o duej wartoci dodanej oraz wysokiej innowacyjnoci, co ma istotny wpyw na dugofalowy wzrost gospodarczy. Dziaania te obejmuj m.in. zapewnienie przyjaznego otoczenia prawnego i instytucjonalnego dla przedsibiorczoci, innowacyjnoci i inwestycji; popraw konkurencyjnoci nauki, zapewnienie konkurencji w sektorach sieciowych, wykorzystanie innowacyjnych rozwiza w zakresie ochrony rodowiska. 3. Sprawne instytucje efektywne wykorzystanie rodkw publicznych osignite dziki realizacji dziaa w tym obszarze (bez dodatkowych obcie dla obywateli i przedsibiorcw) ma umoliwi sprawn realizacj polityk prorozwojowych i inwestycji publicznych, przy zapewnieniu waciwego poziomu zabezpieczenia socjalnego. Reformy w ramach tego obszaru obejmuj przede wszystkim: rozwj nowoczesnej administracji publicznej, zwikszenie efektywnoci funkcjonowania sektora finansw publicznych, decentralizacj, stworzenie systemu promocji Polski. Najwaniejsze obszary i reformy realizowane w ramach KPR, na ktrych skupiono si w 2009 r.: 1. Dziaania antykryzysowe. 2. Dziaania w celu przyspieszenia wydatkowania rodkw UE poprzez uproszczenie procedur na rnych poziomach zarzdzania oraz peniejsze powizanie systemu funduszy UE z systemem finansw publicznych i zapewnienie dodatkowych wpyww do budetu pastwa. 3. 27 sierpnia 2009 r. zostaa uchwalona przez Sejm RP nowa Ustawa o finansach publicznych, zawierajca szereg dziaa naprawczych oraz innowacyjnych instrumentw aktywnego zarzdzania finansami publicznymi. 4. Przygotowywana bya rwnie rdokresowa aktualizacja strategii innowacyjnoci. 5. W cigu ostatniego roku weszy w ycie regulacje usprawniajce prowadzenie procesu inwestycyjnego w dziedzinie infrastruktury transportowej. Wprowadzono nowy elastyczny model finansowania inwestycji drogowych, zapewniajcy bardziej efektywne wykorzystanie rodkw publicznych oraz zmiany zakadajce przyspieszenie budowy, przebudowy i modernizacji linii kolejowych. 6. W lipcu 2009 r. wesza w ycie nowelizacja ustawy Prawo telekomunikacyjne oraz niektrych innych ustaw, wprowadzajca prokonsumenckie zmiany dla uytkownikw. Ponadto zwikszono niezaleno krajowego organu regulacyjnego. 7. Kontynuowane byy dziaania na rzecz opracowania aktywnej polityki rynku pracy zgodnie z modelem flexicurity. Zasadnicze zmiany przyniosa nowelizacja Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, ktra wprowadza nowe instrumenty rynku pracy, uatwia dostpno usug szkoleniowych oraz zwiksza wielko pomocy finansowej na rozwj kapitau ludzkiego. 8. Podejmowane byy dziaania w zakresie poprawy jakoci edukacji. Wdraana obecnie reforma programowa prezentuje podejcie oparte na efektach uczenia si, majce na celu zwikszenie swobody organizacji procesu ksztacenia oraz jego dostosowanie do indywidualnych potrzeb i moliwoci uczniw. Rwnolegle z implementacj zmian zwizanych z reform programow realizowane byy dziaania majce na celu zwikszenie dostpnoci wysokiej jakoci usug edukacyjnych.

47

MINISTERSTWO GOSPODARKI

9.

Rzd podj dziaania majce na celu zwikszenie potencjau partnerw spoecznych oraz uatwienie partycypacji podmiotw dialogu spoecznego w procesie uzgadniania polityk publicznych (w ramach PO KL). Ponadto, w ramach dziaa w kierunku modernizacji systemu oceny skutkw regulacji (OSR), podjto starania majce na celu popraw jakoci przeprowadzania konsultacji spoecznych, poprzez przygotowanie i wdroenie dokumentu: Zasady konsultacji przeprowadzanych podczas przygotowywania dokumentw rzdowych. Dokument wprowadza jasne reguy zasigania opinii partnerw spoecznych, ktre mog stanowi istotne wzmocnienie mechanizmu konsultacji, przyczyniajc si do poprawy jakoci tworzenia prawa w Polsce. W ostatnim kwartale 2008 r. Rada Ministrw przyja Strategi Wspierania Rozwoju Spoeczestwa Obywatelskiego na lata 2009-2015 oraz Program Operacyjny Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2009-2013.

2.3.2. Prace nad now strategi gospodarcz Strategi Europa 2020


W ramach dyskusji na temat przyszej strategii gospodarczej po 2010 r., ktra zastpi obecn Strategi Lizbosk, prowadzonej w 2009 r. na forach UE Polska przedstawia dokument Partnerstwo dla dobrobytu - Non-paper Polski na temat strategii gospodarczej UE po 2010 r., ktry zosta przyjty przez Komitet Europejski Rady Ministrw 22 wrzenia 2009 r., a nastpnie przedoony Komisji i pastwom czonkowskim. W dokumencie Polska postulowaa, eby fundamentalny cel reform, jakim jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego i zwikszenie zatrudnienia w krajach UE, nie ulega zmianie, a strategia gospodarcza po 2010 r. stanowia jednolit odpowied na wyzwania globalne i wewntrzne (m.in. zwizane z kryzysem). Polska proponowaa te, aby nowa strategia gospodarcza UE koncentrowaa si na trzech priorytetach, jakimi s: rozwj kapitau intelektualnego, pogbienie rynku wewntrznego oraz rozwj infrastruktury. W dokumencie podkrelano rwnie rol polityki spjnoci, ktra zdaniem Polski powinna pozosta gwnym instrumentem realizacji celw strategii gospodarczej UE po 2010 r. 3 marca 2010 r. Komisja Europejska opublikowaa komunikat: Europa 2020 Strategia dla Wzrostu Inteligentnego, Zrwnowaonego i Sprzyjajcego Wczeniu Spoecznemu, okrelajcy ramy przyszej strategii. Zaproponowana nowa wizja rozwoju jest propozycj spoecznej gospodarki rynkowej XXI wieku, cechujcej si stabilnym wzrostem gospodarczym oraz zapewniajcej wysoki poziom zatrudnienia. Podkrelona zostaa potrzeba wsplnego dziaania pastw czonkowskich na rzecz wychodzenia z kryzysu oraz wdraania reform umoliwiajcych stawienie czoa wyzwaniom zwizanym z globalizacj, starzeniem si spoeczestw, czy rosnc potrzeb racjonalnego wykorzystywania zasobw. Osigniciu powyszych celw maj suy trzy podstawowe, wzajemnie wzmacniajce si priorytety: wzrost inteligentny (ang. smart growth) (rozwj gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach), wzrost zrwnowaony (ang. sustainable growth) (promowanie gospodarki zrwnowaonej, efektywniej wykorzystujcej zasoby, bardziej zielonej, a zarazem konkurencyjnej) oraz wzrost sprzyjajcy wczeniu spoecznemu (ang. inclusive growth) (wzmacnianie gospodarki charakteryzujcej si wysokim zatrudnieniem oraz spjnoci ekonomiczn, spoeczn i terytorialn). Wanym elementem nowej strategii bd te okrelone liczbowo cele UE, realizowane na poziomie wsplnotowym oraz przeoone na odpowiadajce im cele krajowe. Komisja w ww. komunikacie zaproponowaa 5 takich celw odnoszcych si do: zatrudnienia, nakadw na badania i rozwj, efektywnoci energetycznej, edukacji oraz wczenia spoecznego.

48

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Jednym z instrumentw realizacji Strategii bdzie 7 projektw przewodnich: Unia innowacji, Modzie w drodze, Europejska agenda cyfrowa, Europa efektywnie korzystajca z zasobw, Polityka przemysowa w dobie globalizacji, Program na rzecz nowych umiejtnoci i zatrudnienia, Europejski program walki z ubstwem. W tym kontekcie kwesti niezwykle istotn bdzie powizanie planowanych powyszych 7 projektw przewodnich z opracowywanymi obecnie przez poszczeglne resorty 9 krajowymi strategiami rozwoju, aby w rezultacie prowadzanych w ich ramach dziaa osign efekt synergii. Nowa Strategia Europa 2020 identyfikowa te bdzie gwne bariery hamujce wzrost gospodarczy (tzw. wskie garda ang. bottlenecks) zarwno na szczeblu unijnym jak i krajowym, w tym przeszkody, ktre s zwizane z dziaaniem rynku wewntrznego i infrastruktury. Trwaj prace nad okreleniem wskich garde . 27 kwietnia 2010 r. Komisja Europejska przedstawia propozycj 10 Zintegrowanych Wytycznych na rzecz Wzrostu i Zatrudnienia (ang. Integrated Guidelines for Growth and Jobs), ktre wyznaczaj ramy nowej strategii gospodarczej UE Strategii Europa 2020 i stanowi bd podstaw do sformuowania nowych krajowych programw reform, okrelajcych realizacje zaoe Strategii na poziomie krajowym7. Nowe zintegrowane wytyczne odnosz si zarwno do dziaa majcych na celu walk z kryzysem i zapewnienie rwnowagi gospodarczej oraz stabilno rynkw finansowych (szczeglnie w strefie euro), jak i do reform strukturalnych sucych zwikszaniu konkurencyjnoci, produktywnoci, potencjau wzrostu oraz konwergencji gospodarczej Europy, a take do dziaa majcych prowadzi do wzrostu poziomu zatrudnienia, ograniczenia bezrobocia strukturalnego, wzrostu kwalifikacji siy roboczej oraz walki z ubstwem. Ostateczne konkluzje w sprawie Strategii Europa 2020, odnoszce si m.in. do: nowych zintegrowanych wytycznych, wymiernych celw UE oraz gwnych barier hamujcych wzrost, zostay przyjte na posiedzeniu Rady Europejskiej 17 czerwca 2010 r. Nastpnym etapem w tym procesie bdzie przygotowanie przez pastwa czonkowskie nowych krajowych programw reform, ktre poza nowymi zintegrowanymi wytycznymi bd uwzgldnia ustalone w dialogu z KE krajowe cele Strategii Europa 2020 oraz bariery wzrostu zidentyfikowane dla poszczeglnych pastw czonkowskich.

2.3.3. Strategia zrwnowaonego rozwoju


Strategia Zrwnowaonego Rozwoju UE, przyjta zostaa w 2001 r. w Goeteborgu jako uzupenienie Strategii Lizboskiej. W 2006 r. Strategia Zrwnowaonego Rozwoju zostaa odnowiona jako dokument, ktry w wikszym stopniu ukierunkowany jest na osiganie celw dugookresowych m.in. w obszarze ochrony rodowiska przyrodniczego, spjnoci spoecznej (w tym jakoci ycia), a take realizacji zobowiza UE w skali midzynarodowej. Za gwne wyzwania w zakresie zrwnowaonego rozwoju, przed ktrymi stoj pastwa czonkowskie UE, uznano zmiany klimatu i kwestie czystej energii, zrwnowaony transport, zrwnowaon produkcj i konsumpcj, ochron i gospodarowanie zasobami naturalnymi, zdrowie publiczne, integracj spoeczn, a take zmiany demograficzne i migracj. Realizacja Strategii zawierajcej cele, wskaniki oraz procedur monitorowania, ma zapewni pokoleniom obecnym i przyszym stay wzrost jakoci ycia poprzez tworzenie spoecznoci efektywnie wykorzystujcych zasoby rodowiska oraz czerpicych z potencjau gospodarki.
7 Dokument Zalecenia Rady z 27.4.2010 r. w sprawie oglnych wytycznych dla polityki gospodarczej pastw czonkowskich i Unii. Zintegrowane wytyczne dotyczce strategii Europa 2020 cz pierwsza KOM(2010) 193 zawiera propozycj 6 wytycznych polityki oglnogospodarczej, gdzie 3 wytyczne odpowiadaj skali makroekonomicznej, a 3 mikroekonomicznej. Natomiast dokument Decyzja Rady w sprawie wytycznych dla polityki zatrudnienia pastw czonkowskich. Zintegrowane wytyczne dotyczce strategii Europa 2020 cz druga KOM(2010) 488 przedstawia propozycje 4 wytycznych odnonie do polityki na rynku pracy.

49

MINISTERSTWO GOSPODARKI

W Komunikacie Uwzgldnienie kwestii zrwnowaonego rozwoju w polityce UE w rnych dziedzinach: Przegld strategii Unii Europejskiej na rzecz zrwnowaonego rozwoju, opublikowanym w 2009 r., zawarte zostao podsumowanie postpw w realizacji polityki UE w tym obszarze oraz przedstawione sugestie dotyczce zapewnienia wikszej spjnoci pomidzy wyzwaniami zrwnowaonego rozwoju oraz przysz strategi gospodarcz UE po 2010 r. Zakada si, e wyniki przegldu mog stanowi podstaw do dalszej dyskusji nad zakresem strategii i jej roli w ksztatowaniu polityki wsplnotowej, w szczeglnoci w tych obszarach, w ktrych postp jest najbardziej podany (zmiany geopolityczne i klimatyczne, poprawa efektywnoci systemu zarzdzania realizacj strategii). Komunikat przedstawia postpy osignite w siedmiu najwaniejszych obszarach zidentyfikowanych w Strategii Zrwnowaonego Rozwoju. W dokumencie wskazano rwnie obszary, w ktrych nie osignito postpu lub postp ten by niedostateczny, m.in. zbyt powolne wycofywanie z polityk sektorowych subsydiw prowadzcych do szkodliwych dla rodowiska skutkw, czy te niedostateczne uwypuklenie celw i zasad strategii zrwnowaonego rozwoju w polityce spjnoci. W odniesieniu do przyszych dziaa, Komunikat zawiera propozycj dotyczc zwikszenie efektw synergii midzy Strategi Zrwnowaonego Rozwoju UE oraz strategi gospodarcz UE po 2010 r.

2.4. Rynek wewntrzny


Dobrze funkcjonujcy rynek wewntrzny Unii Europejskiej, zdefiniowany8 jako obszar umoliwiajcy swobodny przepyw towarw, usug, osb i kapitau, stanowi siln podstaw dla rozwoju gospodarki caej UE, czyli take Polski. Pena implementacja powyszych czterech swobd traktatowych stanowi podstaw finalizacji budowy i dalszego rozwoju rynku wewntrznego. Jest on uwaany przez Polsk za jeden z najwaniejszych obszarw wsppracy w Unii. Wynika to gwnie z faktu, e najwiksze korzyci gospodarcze, jakie Polska odniosa po przystpieniu do UE, s zwizane z rynkiem wewntrznym, co potwierdza bilans 6 lat czonkostwa. Potencja tego jednego z najwikszych rynkw na arenie midzynarodowej wci jednak nie jest w peni wykorzystywany, co przejawia si w zidentyfikowanych i nadal istniejcych barierach regulacyjnych m.in. w stosunku do przedsibiorczoci i zatrudnienia. Moliwoci oferowane przez rynek wewntrzny s niedoceniane take ze wzgldu na niepen wiadomo ich istnienia wrd Europejczykw, niewystarczajce egzekwowanie procedur wdraajcych zasady jednolitego rynku, czy te niewystarczajc wspprac midzyinstytucjonaln na poziomie krajowym oraz midzynarodowym. Inicjatywy podejmowane i kontynuowane w 2009 r. na szczeblach UE w cisej wsppracy z pastwami czonkowskimi stanowi impulsy do skuteczniejszego lokalnego dziaania w celu pokonywania barier i przeamania impasu globalnego kryzysu gospodarczego.

2.4.1. Swobodny przepyw towarw i usug


W roku 2009 oraz w pierwszej poowie 2010 r. zarwno na szczeblu unijnym, jak i krajowym, miao miejsce kilka znaczcych dla rynku wewntrznego wydarze oraz towarzyszcych im dziaa, ktre w bezporedni lub poredni sposb dotyczyy zagadnie swobodnego przepywu towarw oraz usug.

Art. 14 ust. 2 Traktatu o utworzeniu Wsplnoty Europejskiej

50

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Wydarzeniem o horyzontalnym znaczeniu byo wejcie w ycie 1 grudnia 2009 r. Traktatu z Lizbony9, ktry ugruntowa pojcie rynku wewntrznego (zastpujc dotychczasowe wspistniejce nazewnictwo: wsplny rynek wyrazami rynek wewntrzny ) jako wyszego stopnia integracji gospodarczej. W Traktacie podkrelono, e w procesie prawodawczym zwizanym z rynkiem wewntrznym bd bra udzia parlamenty krajowe, poprzez czuwanie nad przestrzeganiem zasad pomocniczoci i proporcjonalnoci. 13 sierpnia 2008 r. zosta opublikowany tzw. pakiet towarowy nowe regulacje horyzontalne, ktrych celem jest zapewnienie prawidowej realizacji zasady swobodnego przepywu towarw na rynku wewntrznym. 1. Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 764/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiajce procedury dotyczce stosowania niektrych krajowych przepisw technicznych do produktw wprowadzonych legalnie do obrotu w innym pastwie czonkowskim oraz uchylajce decyzj nr 3052/95/WE odnosi si do produktw, ktre nie s objte zharmonizowanym prawem wsplnotowym. W oparciu o nie pastwo czonkowskie nie moe zakaza sprzeday na swoim terytorium produktw, ktre zostay wprowadzone legalnie do obrotu w innym pastwie czonkowskim, nawet jeli te produkty zostay wytworzone zgodnie z przepisami technicznymi innymi ni przepisy ustanowione dla produktw krajowych. Rozporzdzenie obliguje rwnie do utworzenia Punktw Kontaktowych ds. Produktw10.
Ramka 2 Punkt Kontaktowy ds. Produktw Celem dziaania Punktu Kontaktowego ds. Produktw jest nieodpatne udzielanie informacji na wniosek podmiotu gospodarczego lub waciwego organu innego pastwa czonkowskiego w zakresie: polskich przepisw technicznych majcych zastosowanie do konkretnego rodzaju produktu; wymogu uzyskania odpowiedniego zezwolenia na wprowadzenie na rynek polski okrelonego produktu; danych kontaktowych punktw kontaktowych ds. produktw utworzonych w innych pastwach czonkowskich; danych kontaktowych waciwych organw na terytorium RP, odpowiedzialnych za nadzorowanie wdroenia danych przepisw technicznych; polskich przepisw prawnych regulujcych procedury odwoawcze w przypadku wystpienia sporu midzy waciwymi organami a podmiotem gospodarczym.

Dziaalno polskiego Punktu Kontaktowego ds. Produktw spotkaa si z zainteresowaniem ze strony przedsibiorcw zarwno z Polski, jak i z innych pastw czonkowskich Unii Europejskiej. Od pocztku swojego istnienia do polskiego PCP wpyny 5411 zapytania dotyczce rnego rodzaju produktw. Najwiksza ilo spraw zgoszonych do Punktu dotyczya suplementw diety (8 spraw). W zakresie innych obszarw, ktrych dotyczyy pytania zgaszane do Punktu, przewaay sprawy dotyczce wyrobw budowlanych (4 zapytania) oraz nawozw (3 zapytania). Ponadto, przedmiotem zapyta byy m.in. takie produkty jak: okna, drzwi, ganice, baterie kuchenne i azienkowe, wgiel brunatny, opakowania na ekogroszek, latarki, kostka chodnikowa, rowery, czujniki przeciwpoarowe.

Traktat z Lizbony zmieniajcy Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk obowizujcy w RP od daty ogoszenia w Dzienniku Ustaw, tj. od 2 grudnia 2009 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 203, poz. 1569). 10 W Polsce Punkt Kontaktowy ds. Produktw zosta utworzony w Ministerstwie Gospodarki w Departamencie Regulacji Gospodarczych. 11 Stan na dzie 24 czerwca 2010 r.

51

MINISTERSTWO GOSPODARKI

2. Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 765 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiajce wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku odnoszce si do warunkw wprowadzania produktw do obrotu i uchylajce rozporzdzenie (EWG) nr 339/93 zostao wydane w celu : zapewnienia jednakowego poziomu kompetencji jednostek oceniajcych zgodno wyrobw z wymaganiami prawa wsplnotowego (laboratoriw, jednostek certyfikujcych), zapewnienia jednakowego nadzoru rynku (kontroli wyrobw wprowadzonych do obrotu) w caej UE, wzmocnienia roli oznakowania CE. 3. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 768/2008/WE z dnia 9 lipca 2008 r. w sprawie wsplnych ram dotyczcych wprowadzania produktw do obrotu, uchylajca decyzj Rady 93/465/EWG ustanawia tzw. Nowe Ramy Legislacyjne. Ze wzgldu na specyficzny charakter Decyzji 768/2008/WE, nie ma ona skutkw prawnych dla podmiotw gospodarczych, ani dla pastw czonkowskich. Aby nada zawartym w niej zasadom i przepisom moc prawn, naley je wprowadzi do obowizujcych dyrektyw dotyczcych produktw. Proces ten zosta ju zapocztkowany przez Komisj Europejsk, ktra przygotowuje pakiet legislacyjny majcy na celu dostosowanie 10 dyrektyw do nowych ram okrelonych w decyzji. S to nastpujce dyrektywy: Dyrektywa niskonapiciowa: dyrektywa 2006/95/WE w sprawie harmonizacji ustawodawstwa pastw czonkowskich odnoszcych si do sprztu elektrycznego przewidzianego do stosowania w okrelonych granicach napicia, Dyrektywa dotyczca prostych zbiornikw cinieniowych: dyrektywa 2009/105/WE w sprawie harmonizacji ustawodawstwa pastw czonkowskich odnoszcych si do prostych zbiornikw cinieniowych, Dyrektywa dotyczca wag nieautomatycznych: dyrektywa 90/384/EWG w sprawie harmonizacji ustawodawstwa Pastw Czonkowskich odnoszcych si do wag nieautomatycznych, Dyrektywa dotyczca materiaw wybuchowych przeznaczonych do uytku cywilnego: dyrektywa 93/15/EWG w sprawie harmonizacji przepisw dotyczcych wprowadzania do obrotu i kontroli materiaw wybuchowych przeznaczonych do uytku cywilnego, Dyrektywa ATEX: dyrektywa 94/9/WE w sprawie zblienia ustawodawstwa pastw czonkowskich dotyczcych urzdze i systemw ochronnych przeznaczonych do uytku w przestrzeniach zagroonych wybuchem, Dyrektywa dwigowa: dyrektywa 95/16/WE w sprawie zblienia ustawodawstwa pastw czonkowskich dotyczcych dwigw, Dyrektywa dotyczca urzdze cinieniowych: dyrektywa 97/23/WE w sprawie zblienia ustawodawstwa pastw czonkowskich dotyczcych urzdze cinieniowych, Dyrektywa dotyczca przyrzdw pomiarowych: dyrektywa 2004/22/WE w sprawie przyrzdw pomiarowych, Dyrektywa dotyczca kompatybilnoci elektromagnetycznej: dyrektywa 2004/108/WE w sprawie zblienia ustawodawstwa pastw czonkowskich odnoszcego si do kompatybilnoci elektromagnetycznej oraz uchylajca dyrektyw 89/336/EWG, Dyrektywa dotyczca wyrobw pirotechnicznych: dyrektywa 2007/23/WE w sprawie wprowadzania do obrotu wyrobw pirotechnicznych. Komisja Europejska planuje zakoczy procedur zmian wikszoci ww. dyrektyw do koca 2010 r., tak, aby na pocztku 2011 r. przekaza ostatni ze zmienianych tekstw pod obrady Rady Unii Europejskiej.

52

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Pewn ocen funkcjonowania dostpu do rynku moe by monitoring sieci SOLVIT, bdcej instrumentem pozasdowego rozwizywania problemw obywateli lub przedsibiorcw z pastw czonkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego (UE oraz Norwegia, Islandia i Liechtenstein), wynikajcych z niewaciwego stosowania prawa wsplnotowego przez organy administracji publicznej innych pastw czonkowskich. W okresie pomidzy 1.01.2009 a 23.06.2010, Centrum SOLVIT Polska zamkno w bazie danych systemu SOLVIT 7 spraw dotyczcych dostpu produktw do rynku. Wszystkie skargi zostay zgoszone przeciwko administracji polskiej i wpyny od przedsibiorcw z Republiki Czeskiej (3), Woch (1), Szwecji (1), Niemiec (1) oraz Danii (1). Przedsibiorcy napotkali na nastpujce bariery w swobodzie przepywu towarw: organy pastwa czonkowskiego odmwiy wprowadzenia do obrotu lub do uytku produktu, dla ktrego wymagania nie zostay okrelone w prawie wsplnotowym, i ktry pochodzi z innego pastwa czonkowskiego; organy pastwa czonkowskiego odmwiy wprowadzenia do obrotu lub do uytku produktu, ktry posiada oznakowanie CE i co do ktrego istnieje, w zwizku z tym, domniemanie jego zgodnoci z odpowiedni tzw. dyrektyw nowego podejcia; organy pastwa czonkowskiego zwlekay z wydaniem pozwolenia na wprowadzenie produktu do obrotu lub do uytku w tym pastwie czonkowskim. Dziaalno usugowa jest przede wszystkim domen maych i rednich przedsibiorstw, ktre w znaczcy sposb przyczyniaj si do tworzenia nowych miejsc pracy i kreacji PKB. To wanie ten sektor by najbardziej zainteresowany jak najszybszym pojawieniem si regulacji prawnych dotyczcych rozpoczynania dziaalnoci usugowej w innym kraju UE oraz transgranicznego wiadczenia usug.
Ramka 3 Transpozycja Dyrektywy usugowej Gwnym celem Dyrektywy 2006/123/WE dotyczcej usug na rynku wewntrznym12 jest likwidacja barier prawnych w podejmowaniu i prowadzeniu dziaalnoci usugowej, poprzez wprowadzenie wielu udogodnie zarwno dla usugodawcw (uproszczenie procedur administracyjnych), jak rwnie dla usugobiorcw (informacja na temat jakoci usug). Jej przepisy weszy w ycie po trzyletnim okresie implementacji, tj. 28 grudnia 2009 r. Do polskiego porzdku prawnego przepisy dyrektywy transponowane zostay Ustaw z dnia 4 marca 2010 r. o wiadczeniu usug na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej13, ktrej regulacje obowizuj od 10 kwietnia 2010 r. Rozwizania zawarte w ustawie przyczyni si do poprawy rodowiska instytucjonalno-prawnego, w ktrym funkcjonuj przedsibiorcy oraz obywatele korzystajcy z ich usug, m.in. poprzez uproszczenia w procedurach otrzymywania zezwole, redukcj formalnoci urzdowych zwizanych z rozpoczynaniem dziaalnoci gospodarczej, czy te dziki ograniczeniom w obowizku przedkadania oryginalnych dokumentw jedynie do przypadkw uzasadnionych nadrzdnym interesem publicznym.

Ustawa o wiadczeniu usug na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wprowadzia do Ustawy o swobodzie dziaalnoci gospodarczej przepisy dotyczce funkcjonowania Pojedynczego Punktu Kontaktowego. Zosta on powoany w Ministerstwie Gospodarki, aby uatwi podejmowanie, wykonywanie i zakoczenie dziaalnoci gospodarczej w Polsce przedsibiorcom z pastw czonkowskich UE oraz pastw EOG, jak rwnie przedsibiorcom polskim dziaalnoci usugowej w innych pastwach czonkowskich. Punkt umoliwia bdzie take zaatwienie spraw zwizanych z uznaniem kwalifikacji zawodowych w ramach zawodw i dziaalnoci regulowanych. Punkt Kontaktowy ma peni trzy podstawowe funkcje:

12

Dyrektywa 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. dotyczca usug na rynku wewntrznym, Dziennik Urzdowy UE L 376 , 27/12/2006 P. 0036 - 0068 13 Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o wiadczeniu usug na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 47 poz. 278)

53

MINISTERSTWO GOSPODARKI

zapewni poprzez swoj stron internetow dostp dla zainteresowanych uytkownikw do katalogu informacji zwizanych ze sfer dziaalnoci gospodarczej i problematyki konsumenckiej, uznawania kwalifikacji zawodowych oraz prawa pracy, umoliwi dopenienie w sposb zdalny i elektroniczny procedur i formalnoci zwizanych z dziaalnoci gospodarcz i uznawaniem kwalifikacji zawodowych, umoliwi uzyskanie wsparcia i pomocy poprzez udzielanie odpowiedzi na zapytania uytkownikw w ramach tematyki zgodnej z celami funkcjonowania punktu. Do chwili obecnej14 na stronie internetowej Punktu Kontaktowego15 opublikowano 112 opisw postpowa administracyjnych w zakresie dziaalnoci gospodarczej i uznawania kwalifikacji zawodowych w ramach zawodw i dziaalnoci regulowanych. W celu zapewnienia zapisanego w dyrektywie (oraz w transponujcej j ustawie) obowizku wsppracy administracyjnej drog elektroniczn z instytucjami w innych krajach UE (m.in. aby zapobiega powielaniu kontroli przedsibiorcw) oraz aby wspomc organy administracji pastw czonkowskich w wykonywaniu ich zada w stosunku do przedsibiorcw, Komisja Europejska we wsppracy z pastwami czonkowskimi stworzya i udostpnia w 2007 r. System Wymiany Informacji na Rynku Wewntrznym IMI (skrt od Internal Market Information System), zaprojektowany jako wielojzyczna bezpieczna aplikacja internetowa. W dniu wejcia w ycie przepisw dyrektywy o usugach uruchomiony zosta modu systemu IMI dedykowany temu obszarowi. Obecnie16 w systemie IMI zarejestrowane s 424 organy polskie (w tym 108 organw dla moduu Kwalifikacje zawodowe i 349 organw dla moduu Usugi, przy czym 33 organy maj dostp jednoczenie do obydwu moduw). Docelowo, system ma obj urzdy wszystkich poziomw administracyjnych (samorzd terytorialny, zawodowy oraz urzdy centralne). W zwizku z uruchomieniem w systemie IMI na pocztku 2010 r. funkcjonalnoci umoliwiajcej obsug wnioskw w ramach tzw. mechanizmu ostrzegania (Alert Mechanism), informujcego o powanych zdarzeniach zagraajcych bezpieczestwu zdrowia, osb i rodowiska, a wynikajcych z dziaalnoci usugodawcw, prowadzone s dziaania w celu rejestracji odpowiednich instytucji w systemie.

2.4.2. Swobodny przepyw osb


Warunki swobodnego przepywu pracownikw nie ulegy istotnym zmianom od roku 2009. Obecnie wrd pastw UE-15 jedynie w Austrii i Niemczech obowizuj tak zwane okresy przejciowe, czyli ograniczenia w dostpie do rynku pracy, ktre zostan ostatecznie zniesione 30 kwietnia 2011 r. Kraje te wprowadziy jednak szereg uatwie w dostpie do rynku pracy dla pewnych grup pracownikw. W Niemczech inynierzy o specjalnoci elektrotechnika, budowa maszyn lub budowa pojazdw oraz absolwenci niemieckich uczelni mog by od 16 padziernika 2007 r. zatrudniani bez koniecznoci udowadniania przez pracodawc braku na dane stanowisko kandydata z miejscowego rynku pracy. W Austrii od 1 stycznia 2008 r. uatwiono dostp do rynku pracy dla fachowcw 50 zawodw, od 1 lipca 2008 r. katalog ten rozszerzono o kolejne 15 zawodw.17 Najwaniejszym warunkiem umoliwiajcym swobodny przepyw pracownikw i podejmowanie pracy za granic jest uznawanie dyplomw i kwalifikacji przy przekraczaniu granic. Podstawow zasad systemu uznawania kwalifikacji jest traktowanie pracownika posiadajcego pene kwalifikacje do wykonywania danego zawodu w jednym pastwie czonkowskim za wykwalifikowanego do wykonywania tego samego zawodu w innym pastwie czonkowskim Unii Europejskiej.
14 15

Stan na 21 czerwca 2010 r. www.eu-go.gov.pl 16 Stan na 24 czerwca 2010 r. 17 Lista zawodw jest zamieszczona na stronie Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Wiedniu (http://www.wien.polemb.net)

54

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Kwestie uznawania kwalifikacji zawodowych zostay uregulowane zapisami dyrektywy 2005/36/WE, ktrej gwnym celem byo umoliwienie kademu obywatelowi pastwa czonkowskiego UE uznania kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego lub dziaalnoci w pastwie czonkowskim innym ni to, w ktrym uzyska kwalifikacje zawodowe. Dyrektywa ta zostaa wdroona do polskiego prawa ustaw z dnia 18 marca 2008 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w pastwach czonkowskich Unii Europejskiej. Jeeli zawd jest regulowany w danym pastwie, osoba, ktra uzyskaa kwalifikacje w innym pastwie czonkowskim potrzebuje ich oficjalnego uznania.18 W kadym pastwie postpowanie w sprawie uznania kwalifikacji przeprowadzaj upowanione organy. W Polsce organami waciwymi w sprawach uznawania kwalifikacji zawodowych s ministrowie kierujcy poszczeglnymi dziaami administracji rzdowej lub upowanione przez nich podlege jednostki. W przypadku zawodw nieregulowanych o zatrudnieniu pracownika posiadajcego kwalifikacje zawodowe uzyskane w innym kraju czonkowskim Unii Europejskiej decyduje pracodawca. Liczba i rodzaj zawodw regulowanych rni si w zalenoci od pastwa. Uznawanie kwalifikacji w zawodach sektorowych (tj. lekarza, lekarza dentysty, pielgniarki, poonej, farmaceuty, lekarza weterynarii i architekta) nastpuje automatycznie pod warunkiem posiadania przez wnioskodawc wymienionych w dyrektywie dokumentw powiadczajcych kwalifikacje lub na zasadzie praw nabytych.

2.4.3. Horyzontalna polityka przemysowa


Do niedawna Pastwa Czonkowskie UE nie widziay potrzeby koordynacji ani prowadzenia wsplnej polityki przemysowej. Jednak majcy miejsce w ostatnim roku kryzys gospodarczy zmieni to podejcie. Polityka przemysowa UE moe by jednym z elementw realizacji wszystkich trzech priorytetw Strategii UE 2020. Moe te przyczynia si do realizacji piciu nadrzdnych wymiernych jej celw, ale z drugiej strony musi te je uwzgldnia. Jednym z siedmiu zaproponowanych przez KE projektw przewodnich jest Polityka przemysowa w erze globalizacji. W obecnej dobie globalizacji istnieje potrzeba wypracowania nowoczesnej polityki przemysowej wspierajcej przedsibiorczo oraz wspierajcej konkurencyjno europejskiego sektora wytwrczego i sektora usug, zapewniajc jednoczenie wykorzystanie szans, jakie niesie ze sob zielona gospodarka. Transformacja gospodarki na tzw. bardziej zielon ciek wymaga bdzie przeksztace w obszarze kompetencji, rozwoju innowacji oraz adu organizacyjnego, a take budowania szerokiego poparcia spoecznego dla podejmowanych dziaa. Biorc pod uwag powysze, nie naley jednak zapomina, i w obecnej sytuacji przede wszystkim naley dziaa w kierunku zagwarantowania warunkw dla stabilnej odbudowy i rozwoju przemysu w okresie pokryzysowym, a dopiero w nastpnej kolejnoci nakadania dodatkowych obcie na przedsibiorcw.

18 Zawd regulowany to zesp czynnoci zawodowych, ktrych wykonywanie jest uzalenione od spenienia wymogw okrelonych w przepisach danego pastwa czonkowskiego dotyczcych dostpu do wykonywania danego zawodu. Ten sam zawd moe by zawodem regulowanym w jednym pastwie czonkowskim, a w innym nalee do zawodw nieregulowanych.

55

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Wag prowadzenia wsplnej polityki przemysowej dla efektywnego wsparcia przedsibiorczoci zauwaa Mario Monti w raporcie A New Strategy for The Single Market, gdzie zwraca uwag na potrzeb horyzontalnego wsparcia, ale jednoczenie uwzgldniajc pewne elementy pionowe w niektrych wysoce obiecujcych sektorach (energia, innowacje, czyste pojazdy). W procesie integracji rynku w tym zakresie trzeba uwzgldni nastpujce aspekty: produkcja musi cigle si zmienia z uwagi na zmiany preferencji konsumentw oraz zmiany technologii, czy innowacje co wymaga monitoringu rynku i cigego uaktualniania regulacji i polityki; pojawiaj si rnego rodzaju przeszkody i wskie garda, m.in. z powodu praktyk licencyjnych oraz nowych zasad technicznych i administracyjnych na rynkach krajowych; potencja eksportu wewntrznego jednolitego rynku towarw UE jest znacznie mniej wykorzystany ni analogiczny wskanik dla USA; pojawiaj si nowe wyzwania z powodu zmian nie tylko towarw, ale take rynkw np. przyspieszenie cyklu ycia towarw, czy globalizacja acuchw dostaw; handel elektroniczny jest w fazie wzrostu i pod wpywem swoich wyzwa. Kluczowe rekomendacje w zakresie polityki przemysowej dotycz: korekty regulacji w zakresie pocze firm, zakazujca tzw. zasady dwch trzecich ; wypracowania nowego podejcia do polityki przemysowej opartego na wzajemnie wzmacniajcych si relacjach jednolitego rynku i polityki konkurencji; oceny efektw pakietu z 2008 roku nt. funkcjonowania wewntrznego rynku towarw oraz identyfikacja dalszych moliwych krokw; przegldu systemu ustalania standardw UE uwzgldniajcy waciw rwnowag pomidzy poziomem UE i pastw czonkowskich; pilnego przyjcia patentu UE i systemu prawnego z tym zwizanego. Wrd inicjatyw z zakresu polityki przemysowej sektorowych, jak i ponadsektorowych (horyzontalnych) warto wspomnie o zainicjowanych w ostatnim okresie: Samochody eko- i energoefektywne: 28 kwietnia 2010 roku KE opublikowaa Komunikat dla Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Spoeczno-Gospodarczego COM(2010)186 pt. A European strategy on clean and energy efficient vehicles , a 25 maja 2010 roku Rada UE ds. Konkurencyjnoci przyja projekt konkluzji ws. samochodw eko- i energoefektywnych; Inicjatywa na rzecz surowcw (RMI): 4 listopada 2008 roku KE opublikowaa Komunikat dla Parlamentu Europejskiego i Rady pt. The Raw Materials Initiative Meeting our Critical Needs for Growth and Jobs in Europe COM(2008) 699, a do koca 2010 roku KE zoy Radzie UE raport z wdraania tej inicjatywy; Inicjatywa ELECTRA: Komunikat KE z 29 padziernika 2009 roku do Parlamentu Europejskiego i Rady UE pt. ELECTRA For a Competitive and Sustainable Electrical Engineering Industry in the European Union COM (2009) 594, a do koca 2012 roku KE przedstawi raport z jej realizacji; Inicjatywa Rynkw Pionierskich dla Europy (LMI): 21 grudnia 2007 roku ogoszono raport KE pt. Lead Market Initiative for Europe Inicjatywa Rynkw Pionierskich dla Europy COM (2007) 860.

56

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

2.4.4. Pakiet energetyczno-klimatyczny


Regulacje w zakresie walki z globalnym ociepleniem, w szczeglnoci zwizane z emisjami gazw cieplarnianych z sektorw przemysowych, maj powane konsekwencje dla systemw gospodarczych. W szczeglnej sytuacji znajduj si kraje, w ktrych udzia paliw kopalnych, w tym przede wszystkim wgla kamiennego i brunatnego, w wytwarzaniu energii jest dominujcy (m.in. Polska). Wane jest wic aby przy wypracowaniu polityk odnoszcych si do zmian klimatycznych uwzgldnia zrnicowan sytuacj spoeczno-gospodarcz poszczeglnych pastw czonkowskich UE. Polityki dotyczce zmian klimatu z jednej strony stwarzaj nowe moliwoci rozwojowe, z drugiej natomiast stanowi ambitne wyzwania, ktrym naley sprosta. Przykadem takiej polityki jest przyjty w grudniu 2008 roku pakiet energetyczno-klimatyczny, ktrego celem jest zapewnienie odpowiedniego udziau Unii Europejskiej w globalnych dziaaniach na rzecz ochrony klimatu. W ramach zobowiza ekologicznych Unia Europejska w marcu 2007 r. wyznaczya na 2020 rok cele ilociowe, tzw. 3x20% , tj.: zmniejszenie emisji gazw cieplarnianych o 20% w stosunku do roku 1990, zmniejszenie zuycia energii o 20% w porwnaniu z prognozami dla UE na 2020 r., zwikszenie udziau odnawialnych rde energii do 20% cakowitego zuycia energii w UE, w tym zwikszenie wykorzystania odnawialnych rde energii w transporcie do 10%. W grudniu 2008 roku zosta przyjty przez UE pakiet klimatyczno-energetyczny, w ktrym zawarte s konkretne narzdzia prawne realizacji ww. celw w zakresie redukcji emisji gazw cieplarnianych i rozwoju wykorzystania OZE. Kluczowymi elementami przyjtego pakietu s: i. dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/29/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniajca dyrektyw 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wsplnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazw cieplarnianych (tzw. dyrektywa EU ETS), ktrej celem jest doprowadzenie do ograniczenia emisji gazw cieplarnianych w sektorach objtych systemem EU ETS (tj. energetyce i wikszoci przemysw) w 2020 roku o 21%, w stosunku do poziomu emisji z 2005 roku. W wyniku negocjacji zaoe projektu ww. dyrektywy, Polska otrzymaa moliwo zastosowania okresu przejciowego w odniesieniu do obowizku zakupu przez instalacje energetyczne wszystkich uprawnie do emisji gazw cieplarnianych. Instalacje bd nabyway na aukcjach jedynie cz potrzebnych uprawnie 30% w 2013 r. (w stosunku do redniej emisji z okresu 2005 2007), a nastpnie w latach 2014 - 2019 stopniowo zmniejszana bdzie pula darmowych uprawnie, aby w 2020 r. osign peny system aukcyjny. Okres przejciowy zniweluje negatywne skutki finansowe polityki klimatycznej UE oraz zapobiegnie eliminacji wgla z portfela paliw pierwotnych, co wpynoby na osabienie bezpieczestwa energetycznego Polski; ii. decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/406/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie wysikw podjtych przez pastwa czonkowskie, zmierzajcych do zmniejszenia emisji gazw cieplarnianych w celu realizacji do roku 2020 zobowiza Wsplnoty dotyczcych redukcji emisji gazw cieplarnianych (tzw. decyzja non ETS), ktra zakada w skali caej UE, w okresie 2005-2020 redukcj emisji gazw cieplarnianych o 10% w sektorach nieobjtych systemem EU ETS, takich jak: transport, rolnictwo, mieszkalnictwo, instytucje, handel, usugi, odpady, emisja lotna z paliw, sektor komunalno-bytowy oraz rwnie niektre procesy przemysowe i spalanie paliw. W ramach obszaru non-ETS unijny cel redukcyjny zosta zrnicowany i niektre pastwa czonkowskie mog nawet zwikszy swoj emisj w okresie 2013-2020. Polska ma moliwo zwikszenia emisji w sektorach non-ETS o 14%;

57

MINISTERSTWO GOSPODARKI

iii.

dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych zmieniajca i w nastpstwie uchylajca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE, ktra zakada zwikszenie udziau energii wytwarzanej w odnawialnych rdach energii w bilansie energii finalnej Unii Europejskiej do 20% w 2020 r., przy czym dla Polski udzia ten ma wynosi 15%. Jednoczenie wszystkie pastwa czonkowskie powinny zwikszy udzia energii odnawialnej w transporcie do 10% w 2020 r. Zawarte w dyrektywie cele porednie dla Polski okrelaj udzia energii ze rde odnawialnych w poszczeglnych latach na nastpujcym poziomie: 2012 r. 8,76%, 2014 r. 9,36%, 2016 r. 10,44%, 2018 r. 11,88%.

Polityka energetyczna Polski bdc spjn z polityk energetyczn UE, uwzgldnia realizacj jej najwaniejszych celw. W zwizku z powyszym, w uchwalonym prze Rad Ministrw w listopadzie 2009 r. - dokumencie Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, pooono duy nacisk na realizacj zobowiza wynikajcych z regulacji Unii Europejskiej.

2.4.5. Dostosowanie w zakresie energetyki


Ustawa Prawo energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 r. wprowadzia regulacje dostosowujce funkcjonowanie sektora elektroenergetycznego do zasad stosowanych w Unii Europejskiej. Pierwotnie okrelaa zasady ksztatowania polityki energetycznej pastwa, zasady dziaalnoci przedsibiorstw energetycznych i warunki zaopatrzenia i uytkowania energii i paliw. Kolejne nowelizacje sprawiy, e oprcz dotychczasowych celw podkrelane s zasady funkcjonowania konkurencyjnego rynku energii elektrycznej, wzmocnienie pozycji odbiorcy na tym rynku oraz zapewnienie stosownego poziomu bezpieczestwa dostaw energii. W zwizku z potrzeb wdroenia do polskiego systemu prawnego kolejnych dyrektyw unijnych, ustawa Prawo energetyczne bya wielokrotnie nowelizowana. Poprzez ww. ustaw zostay zaimplementowane m.in. nastpujce dyrektywy: Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 wrzenia 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewntrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze rde odnawialnych, Dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotyczca wsplnych zasad rynku wewntrznego energii elektrycznej i uchylajca dyrektyw 96/92/WE, Dyrektywa 2003/55/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotyczca wsplnych zasad rynku wewntrznego gazu ziemnego i uchylajca dyrektyw98/30/WE, Dyrektywa 2004/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepo uytkowe na rynku wewntrznym energii oraz zmieniajca dyrektyw 92/42/EWG, Dyrektywa 2005/89/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 stycznia 2006 r. dotyczca dziaa na rzecz zagwarantowania bezpieczestwa dostaw energii elektrycznej i inwestycji infrastrukturalnych. Ostatnia nowelizacja Prawa energetycznego z 8 stycznia 2010 r. przewiduje m.in. przeniesienie nadzoru wacicielskiego nad operatorem systemu przesyowego energii elektrycznej do waciwoci Ministra Gospodarki, wpywajc w ten sposb na zapewnienie bezpieczestwa energetycznego kraju. Nowelizacja umoliwi prowadzenie waciwej polityki w zakresie rozwoju pocze sieciowych, podejmowanie skutecznych dziaa w przypadku braku realizacji naoonych na tego operatora ustawowych obowizkw.

58

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W zwizku z potrzeb implementacji do polskiego porzdku prawnego tzw. trzeciego pakietu energetycznego, w skad ktrego wchodz m.in.: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczca wsplnych zasad rynku wewntrznego energii elektrycznej i uchylajca dyrektyw 2003/54/WE, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczca wsplnych zasad rynku wewntrznego gazu ziemnego i uchylajca dyrektyw 2003/55WE.. trwaj prace nad nowym ksztatem prawa energetycznego.

2.4.6. Rynek wewntrzny a stosunki z krajami trzecimi


Negocjacje Rundy Rozwojowej Doha w ramach wiatowej Organizacji Handlu Dynamika negocjacji DDA WTO w ramach obecnej rundy wielostronnych negocjacji handlowych, majcych na celu liberalizacj handlu wiatowego (obnienie ce i przeszkd we wzajemnym handlu) i wzmocnienie systemu WTO ulega zdecydowanemu spowolnieniu. Jedn z przyczyn takiego stanu rzeczy by narastajcy od poowy 2008 r. wiatowy kryzys gospodarczo-finansowy. I pomimo, e istotnym priorytetem ostatnich prezydencji UE i Komisji Europejskiej byo zdynamizowanie tych negocjacji, dalej mamy do czynienia ze stagnacj w tym zakresie, na skutek duych rozbienoci co do oczekiwanych wynikw tych negocjacji (gwnie sporu pomidzy USA i Chinami). Protekcjonizm w handlu midzynarodowym W trakcie aktualnego kryzysu gospodarczego widoczna jest tendencja do wprowadzania przez szereg krajw trzecich rodkw polityki handlowej rodzcych wtpliwoci odnonie ich zgodnoci z postanowieniami WTO. Na tego typu tendencje wskazuj raporty monitorujce rodki polityki handlowej opracowane przez WTO, Bank wiatowy, UNCTAD, MFW, OECD oraz Komisj Europejsk. Wzrost tego rodzaju rodkw zwiksza ryzyko dalszego spadku wiatowych obrotw handlowych, a take moe utrudni wyjcie z recesji gospodarczej. Wychodzc z zaoenia, e odwrcenie si od polityki otwartego rynku opartego na zasadzie wzajemnoci, nie jest recept na walk z kryzysem, Polska bardzo mocno zaangaowaa si na forum UE w walk z tymi praktykami. Polska podja dziaania na forum UE na rzecz przyjcia przez Uni stanowiska opowiadajcego si za stworzeniem efektywnego systemu monitoringu protekcjonistycznych rodkw polityki handlowej w ramach WTO, w tym rozbudowania zakresu dziaa Organu ds. Przegldu Polityki Handlowej (TPRB) oraz zmiany formatu notyfikacji ww. rodkw do WTO. Wynikiem dziaa KE na forum WTO byo powoanie zespou monitorujcego w zakresie rodkw protekcjonistycznych. Trwaj prace nad udoskonaleniem pracy TPRB i systemu notyfikacji w WTO. Relacje z Rosj, Biaorusi i Ukrain Dla Polski kluczowe znaczenie maj relacje handlowe z Rosj, Biaorusi i Ukrain. Po przyjciu Ukrainy do WTO w maju 2008 roku, Polska wspiera podobne denia ze strony Rosji i Biaorusi. Czonkostwo tych krajw w WTO powinno skutkowa wiksz przewidywalnoci w prowadzeniu operacji handlowych na ich rynkach. Czonkowie WTO zwizani s akceptowanymi i obowizujcymi wszystkich reguami okrelajcymi warunki zmian stawek celnych, wszczynania postpowa ochronnych, itp. Czonkostwo danego kraju w WTO oznacza wiksz otwarto rynku tego kraju (obniki stawek celnych i otwieranie sektorw usug). Oznacza take moliwo zaskarania dziaa, ktre przez innych czonkw WTO s uwaane za niezgodne z reguami WTO (poprzez Organ Rozstrzygania Sporw i procedury panelowe w WTO). Czonkowie WTO s take zobowizani do notyfikacji czonkom WTO wszystkich dziaa stwarzajcych bariery w handlu lub ograniczenie dostpu do rynku.

59

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Jednoczenie relacje handlowe UE-Rosja zostay w cigu ostatniego roku przedefiniowane z uwagi na funkcjonujc od 1 stycznia 2010 r. uni celn midzy Rosj, Kazachstanem i Biaorusi. Decyzja Rosji, Kazachstanu i Biaorusi o wstrzymaniu procesw akcesyjnych do WTO w zwizku z zawizaniem ww. unii celnej determinuje problemy w relacjach midzy Uni Europejsk a Federacj Rosyjsk w trzech obszarach tj.: samej akcesji Rosji do WTO, negocjacji Nowej Umowy pomidzy UE i Rosj, oraz dwustronnych stosunkw handlowych. Z drugiej strony Rosja wielokrotnie potwierdzaa intencj szybkiego wstpienia do WTO (m.in.: podczas Szczytu UE-Rosja, ktry odby si w dniach 31 maja - 1 czerwca 2010 r. w Rostowie oraz podczas nieformalnych konsultacji Przewodniczcego Grupy Roboczej ds. akcesji Rosji do WTO, ktre miay miejsce 25 maja 2010 r. w Genewie). Unijne umowy handlowe Istotnym aspektem, ktry przyczynia si do wzrostu unijnej - w tym polskiej - konkurencyjnoci jest zawieranie przez Uni Europejsk (UE) z pastwami trzecimi umw o strefach wolnego handlu (FTA), umw o partnerstwie i wsppracy (PCA), umw o stowarzyszeniu, umw sektorowych oraz umw o unii celnej (uni celn UE podpisaa z Turcj). Dla UE w chwili obecnej najwaniejszymi partnerami w negocjacjach o FTA s: Indie, Kanada, Ameryka Centralna i Andyjska, ASEAN 19, Mercosur 20 i Ukraina. Wedug KE partnerem o znacznym potencjale jest Rosja i kraje Zatoki Perskiej (GCC). Zgaszana jest take kwestia rozpoczcia negocjacji z Japoni. W ostatnim okresie zakoczono negocjacje SWH z Kore Pd. Ponadto, w zwizku z impasem w negocjacjach UE z regionem ASEAN dotyczcych zawarcia FTA, Komisja Europejska zaproponowaa rozpoczcie negocjacji bilateralnych z jednym z krajw ww. regionu Singapurem. Taki krok mia by odpowiedzi na trwajcy impas negocjacyjny z caym regionem. Jednak gbsza analiza wykazaa, e krok ten mg doprowadzi do otwarcia furtki, poprzez ktr wikszo towarw z caego regionu Azji byaby importowana do UE na preferencyjnych zasadach. W rezultacie dokonano korekt zapisw mandatu negocjacyjnego dla Komisji Europejskiej, zobowizujc j do podjcia okrelonych dziaa majcych na celu zabezpieczenie interesw UE w zakresie importu z Azji. Zapewnienie dostpu do surowcw pozyskiwanych w pastwach pozaunijnych Kwestie ogranicze w dostpie do surowcw s szeroko omawiane na forum UE. Niezalenie od toczcych si negocjacji, UE podejmuje take inne dziaania w tym zakresie. W listopadzie 2009 r. po dugotrwaych przygotowaniach UE wszcza formalny spr na forum WTO z Chinami dotyczcy wprowadzonych przez Chiny ogranicze w dostpie do niektrych surowcw (boksytu, koksu, fluorytu, magnezytu, manganu, wgliku krzemu, krzemu metalicznego, fosforu tego, cynku). Kwestia ta dotyczy surowcw wanych dla przemysu unijnego w takich obszarach jak przemys lotniczy, okrtowy, samochodowy, maszynowy, elektroniczny, hutniczy i nawozowy. W 2009 r. Polska przygotowaa pogbion analiz rynku aluminium wraz z wyprzedzajcym wnioskiem o ustanowienie cakowitego zawieszenia poboru unijnego ca na ten surowiec. Istniaa obawa, e cz krajw czonkowskich UE moe domaga si powrotu do pierwotnej 6% stawki celnej UE na import tego surowca. W wyniku dyskusji przeprowadzonych na forum UE zadecydowano o kontynuacji obecnej 50% redukcji unijnego ca na import aluminium nieobrobionego. Dostp do rynkw krajw trzecich Kwestia dostpu do rynkw krajw trzecich jest omawiana gwnie w ramach prac Komitetu ds. Dostpu do Rynku (MAAC). W ramach tych prac podjte zostay dziaania dotyczce utworzenia list barier oraz propozycji dziaa (hymn sheets) UE w eliminowaniu barier w unijnym eksporcie do kluczowych krajw trzecich (ok. 30).
19 20

Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur, Tajlandia, Brunei, Wietnam , Laos, Birma, Kamboda Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj, Wenezuela

60

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Modyfikacja unijnej ochrony celnej Opaty celne maj szczegln funkcj gospodarcz, m.in. zawieszenia poboru ce w UE lub unijnych kontyngentw taryfowych (tzw. autonomiczne/gospodarcze umoliwienie przedsibiorcom ponoszenia mniejszych kosztw dostaw w okrelonym czasie). Pozwalaj one take na stymulowanie oglnej aktywnoci gospodarczej, poprawianie konkurencyjnoci gospodarki, tworzenie nowych miejsc pracy, modernizacji struktur itd. Wnioski Polski o modyfikacj unijnej ochrony celnej dotycz gwnie przemysu chemicznego, elektronicznego, motoryzacyjnego i hutniczego. W 2009 r. cznie opracowano i przekazano do KE 14 polskich wnioskw oraz 6 sprzeciww do wnioskw innych pastw UE. cznie w 2009 r. KE uwzgldnia 10 polskich wnioskw oraz 2 polskie sprzeciwy. Regulacje UE w zakresie importu tekstyliw i odziey oraz wyrobw stalowych W 2009 r. wprowadzono na forum UE nastpujce rodki handlowe w imporcie do UE wyrobw tekstylno-odzieowych: Kontyngent ilociowy w imporcie towarw pochodzcych z Biaorusi, Kontyngent ilociowy w imporcie towarw pochodzcych z Korei Pnocnej, Nadzr licencyjny w imporcie towarw pochodzcych z Uzbekistanu, Limity na uszlachetnianie bierne dla Biaorusi. W roku 2009 wprowadzono na forum UE nastpujce rodki handlowe w imporcie do UE wyrobw stalowych: Kontyngent ilociowy w imporcie wyrobw stalowych pochodzcych z Kazachstanu, Kontyngent ilociowy w imporcie wyrobw stalowych pochodzcych z Rosji, Nadzr importu wyrobw stalowych oparty na systemie single-checking (wobec wszystkich kierunkw importu, za wyjtkiem towarw objtych kontyngentami dla Rosji i Kazachstanu). rodki Ochronne UE Najistotniejszymi sprawami w zakresie przeciwdziaania nieuczciwym praktykom dostawcw z krajw trzecich z punktu widzenia interesw Polski, byo przeduenie na okres 15 miesicy obowizywania ce antydumpingowych na przywz do UE obuwia ze skrzanymi cholewkami, pochodzcego z Chin i Wietnamu. Kwestia ta naleaa do najbardziej kontrowersyjnych spraw w tym okresie z uwagi na rang problemu (brana zatrudnia ponad 300 000 osb w UE) oraz siln polaryzacj stanowisk pastw czonkowskich UE. Praca nad nowymi rozporzdzeniami ws. GSP UE na okres po 2012 r. Kontynuowane s prace nad dwoma projektami rozporzdze dotyczcych GSP UE21: tzw. technicznym w formie roll-over regulation, majcym na celu przeduenie obecnego systemu GSP do koca 2013 r., oraz docelowym dla rozporzdzenia GSP, ustalajcego nowy system GSP na kolejne lata. Polska bierze aktywny udzia w tych pracach. Zgodnie z oczekiwaniami Polski rozporzdzenie rollover bdzie miao charakter wycznie techniczny. Na bieco przedstawiane s take oczekiwania Polski w kontekcie nowego docelowego systemu GSP UE. W obu przypadkach prace na forum UE wci jeszcze trwaj.

21

GSP - jednostronny system preferencji celnych dla pastw rozwijajcych si i najmniej rozwinitych

61

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Reguy pochodzenia towarw Obecnie finalizowane s prace nad reform unijnych preferencyjnych regu pochodzenia na potrzeby systemu GSP UE. Zgodnie z harmonogramem Komisji Europejskiej, prace te powinny zosta zakoczone w okresie Prezydencji belgijskiej. Polska w tych pracach zabiega o waciwe zabezpieczenie poprzez: stworzenie odpowiednich warunkw preferencyjnego dostpu do rynku UE dla towarw z krajw pozaunijnych oraz rwnoczenie, zapewnienie rwnej konkurencji towarom wsplnotowym, w tym polskim, przed niekontrolowanym napywem tanich produktw z pastw trzecich, zwaszcza z pastw Dalekiego Wschodu.

2.5. Absorpcja funduszy unijnych


W kontekcie kryzysu gospodarczego istotnym czynnikiem dla polskiej gospodarki okazay si w 2009 r. fundusze strukturalne z Unii Europejskiej, zwaszcza e w zwizku z nowym okresem planowania finansowego w ostatnich latach do naszej gospodarki napyway rodki w ramach dwch perspektyw finansowania. Wielu ekonomistw zgadza si co do tego, e fundusze strukturalne UE odegray w Polsce znaczc rol agodzc skutki wiatowego kryzysu gospodarczego.

2.5.1. Perspektywa finansowa 2004-2006


W latach 2004-2006 istniay cztery fundusze strukturalne, realizujce cele polityki spjnoci UE: Europejski Fundusz Spoeczny Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Finansowy Instrument Orientacji Rybowstwa Ponadto utworzono Fundusz Spjnoci stanowicy instrument finansowy UE spoza grupy funduszy strukturalnych i wdraany na poziomie wybranych pastw a nie regionw. Jego celem jest uatwienie integracji sabiej rozwinitych krajw poprzez budow sieci transportowych oraz projektw rodowiskowych o znaczeniu ponadregionalnym. rodki w ramach funduszy strukturalnych rozdzielane byy w formie programw operacyjnych. W perspektywie finansowej 2004-2006 Polsk objo pi jednofunduszowych sektorowych programw operacyjnych (SPO): wzrostu konkurencyjnoci przedsibiorstw (SPO WKP), rozwoju zasobw ludzkich (SPO RZL), restrukturyzacji i modernizacji sektora ywnociowego oraz rozwoju obszarw wiejskich (SPO ROL), rybowstwa i przetwrstwa ryb (SPO Ryby), infrastruktury transportowej i gospodarki morskiej (SPO Transport). O dofinansowanie ze rodkw unijnych mona byo ubiega si rwnie w ramach dwufunduszowego Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), wdraanego na poziomie poszczeglnych wojewdztw. Wsparciu procesu wdraania funduszy strukturalnych suy Program Operacyjny Pomocy Technicznej.

62

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W ramach perspektywy finansowej 20042006 przedsibiorcy korzystali przede wszystkim z SPO WKP (w ramach dziaania 2.3 Wzrost konkurencyjnoci maych i rednich przedsibiorstw poprzez inwestycje, dziaania 2.2 Wsparcie konkurencyjnoci produktowej i technologicznej przedsibiorstw oraz dziaania 2.4 wspierajcego przedsibiorstwa zobligowane do dostosowania swojej infrastruktury do wymogw ochrony rodowiska). Wanym rdem finansowania przedsibiorczoci by te SPO RZL (w ramach dziaania 2.3 Rozwj kadr nowoczesnej Gospodarki i dziaa z zakresu priorytetu I SPO RZL Aktywna polityka rynku pracy oraz integracji zawodowej i spoecznej) oraz ZPORR (w ramach dziaa 2.5 i 3.4 wspomagajcych powstawanie i efektywno mikroprzedsibiorstw), a na obszarach wiejskich z SPO ROL (w ramach dziaania 2.4 Rnicowanie dziaalnoci rolniczej i zblionej do rolnictwa w celu zapewnienia rnorodnoci dziaa lub alternatywnych rde dochodw). 31 grudnia 2009 r. zakoczy si ostatecznie okres kwalifikowalnoci dla wszystkich programw realizowanych z udziaem funduszy strukturalnych w ramach perspektywy finansowej 2004-2006. Jak podaje MRR beneficjenci otrzymali rodki w wysokoci ponad 35 mld z, odpowiadajcej w chwili obecnej 107% alokacji UE22. W przypadku Funduszu Spjnoci, ostateczn dat kwalifikowalnoci wydatkw ponoszonych w projektach jest 31 grudnia 2010 r. Do koca 2009 r. trafio do Polski ponad 3,7 mld EUR, tj. 66% dostpnej alokacji w ramach Funduszu Spjnoci.
Wykres 6 Poziom realizacji programw operacyjnych 2004-2006 jako % alokacji (dokonane patnoci na rzecz beneficjentw w czci odpowiadajcej wkadowi UE)
129,9 107,7 % 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0
SPO WKP ZPORR SPO Transport SPO RZL SPO ROL SPO PO Pomoc Rybowstwo Techn. Fundusz spjnoci

103,2

100,4

99,8

105,0

97,8

rdo: MRR

Tabela 14 Wykorzystanie funduszy w ramach NPR


Alokacja w mln EUR Wykorzystanie w mln EUR SPO WKP 2.860,1 2.951,6 ZPORR 4.230,1 4.555,8 SPO Transport 1.563,4 2.030,9 SPO RZL 1.978,5 1.986,4 SPO ROL 2.729,5 2.724,0 SPO Rybowstwo 373,6 392,3 PO Pomoc Techn. 37,7 36,9 Fundusz Spjnoci 5.635,4 4.136,4 rdo: Opracowanie DAP MG na podstawie danych MRR oraz www.dotacjeue.org.pl Wykorzystanie w % 103,2 107,7 129,9 100,4 99,8 105,0 97,8 73,4

Poziom ten wynika z zastosowania mechanizmu nadkontraktacji oraz ze zmian kursu walutowego na przestrzeni caego okresu programowania.

22

63

73,4

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Najwikszym poziomem wykorzystania rodkw unijnych charakteryzuje si SPO Transport, a ponadprzecitnym SPO Rybowstwo i SPO WKP, czyli te adresowane w duej mierze do przedsibiorcw. Wysokim poziomem realizacji odznacza si te adresowany do duych przedsiwzi infrastrukturalnych ZPORR. Naley wspomnie, e w perspektywie finansowej 2004-2006 programom sektorowym towarzyszya inicjatywa wsplnotowa IW EQUAL, ukierunkowana na eliminowanie nierwnoci na rynku pracy.

2.5.2. Perspektywa finansowa 2007-2013


W latach 2007-2013, w wyniku reformy polityki spjnoci, liczba funduszy strukturalnych zostaa ograniczona do Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz Europejskiego Funduszu Spoecznego (EFS). Utrzymany zosta Fundusz Spjnoci, ktry podlega dzi podobnym zasadom, co fundusze strukturalne. Pierwszy z funduszy przeznaczony jest na wspieranie bazy produkcyjnej i konkurencyjnoci przedsibiorstw, badania naukowe i rozwj technologiczny, inwestycje infrastrukturalne, ochron rodowiska, rozwj turystyki i inwestycji kulturalnych oraz rozwj spoeczestwa informacyjnego i wspprac przygraniczn. Jego beneficjentami s przedsibiorcy, otoczenie biznesu, instytucje pozarzdowe, administracja rzdowa i samorzdowa oraz instytucje i jednostki badawczo-rozwojowe. Europejski Fundusz Spoeczny jest natomiast gwnym rdem finansowania przeznaczonego na wspieranie zatrudnienia i zwikszanie spjnoci gospodarczo-spoecznej pastw czonkowskich. W obecnej perspektywie finansowej Polsk objo sze programw krajowych: Program Infrastruktura i rodowisko Program Kapita Ludzki Program Innowacyjna Gospodarka Program Rozwj Polski Wschodniej Programy Europejskiej Wsppracy Terytorialnej Program Pomoc Techniczna oraz programy regionalne. Struktura tych programw zostaa okrelona na podstawie Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO). Za cel strategiczny NSRO uznano tworzenie warunkw dla wzrostu konkurencyjnoci gospodarki opartej na wiedzy i przedsibiorczoci, zapewniajcej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spjnoci spoecznej, gospodarczej i przestrzennej Polski. Obok celu strategicznego, NSRO zakadaj realizacj celw horyzontalnych, wynikajcych z zaoe strategicznych UE oraz z analizy SWOT gospodarki Polski, m.in. podniesienie konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw. Kluczowym instrumentem w ramach NSRO, nastawionym na wzrost konkurencyjnoci przedsibiorstw poprzez podnoszenie ich innowacyjnoci jest Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 2007 2013 (PO IG). czna wielko rodkw publicznych zaangaowanych w realizacj programu w latach 2007-2013 wyniesie ponad 9,7 mld EUR, z czego ze rodkw UE bdzie pochodzio 8,3 mld EUR (EFRR). Ponad 90% funduszy skierowane zostanie na dziaania w obszarach: badania i rozwj, innowacje, technologie informacyjne i komunikacyjne (40% przeznaczono na bezporednie wsparcie przedsibiorcw). W ramach PO IG wspierane s dziaania z zakresu innowacyjnoci produktowej, procesowej, marketingowej i organizacyjnej, ktre w sposb bezporedni lub poredni przyczyniaj si do

64

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

powstawania i rozwoju innowacyjnych przedsibiorstw, przy czym chodzi tutaj o innowacyjno co najmniej w skali kraju lub na poziomie midzynarodowym. Przedsibiorcy mog si ubiega o wsparcie m.in. nastpujcych przedsiwzi: przedsiwzicia o wysokim stopniu innowacyjnoci bez wzgldu na wielko przedsibiorstwa i bran, z wyczeniem bran wykluczonych na podstawie odrbnych przepisw, projekty wysoko innowacyjne o duej wartoci, np. inwestycje powyej 2 mln EUR, wiadczenie usug elektronicznych midzy przedsibiorstwami (business to business-B2B) oraz przedsiwzicia z zakresu gospodarki elektronicznej realizowane przez rozpoczynajce dziaalno gospodarcz mae i rednie przedsibiorstwa, wsparcie dla przedsibiorcw dziaajcych na Jednolitym Rynku Europejskim, prace badawczo-rozwojowe zamawiane przez przedsibiorcw, wdroenia wynikw prac B+R oraz nowych technologii, inwestycje zwizane z dziaalnoci B+R przedsibiorstw, inicjowanie nowych przedsibiorstw o wysokim potencjale innowacyjnym, wsparcie powiza kooperacyjnych. Program Operacyjny Kapita Ludzki (PO KL) Celem gwnym programu jest wzrost zatrudnienia i spjnoci spoecznej, a do osignicia tego celu przyczynia si realizacja szeciu celw strategicznych, do ktrych nale: podniesienie poziomu aktywnoci zawodowej oraz zdolnoci do zatrudnienia osb bezrobotnych i biernych zawodowo, zmniejszenie obszarw wykluczenia spoecznego, poprawa zdolnoci adaptacyjnych pracownikw i przedsibiorstw do zmian zachodzcych w gospodarce, upowszechnienie edukacji spoeczestwa na kadym etapie ksztacenia przy rwnoczesnym zwikszeniu jakoci usug edukacyjnych i ich silniejszym powizaniu z potrzebami gospodarki opartej na wiedzy, zwikszenie potencjau administracji publicznej w zakresie opracowywania polityk i wiadczenia usug wysokiej jakoci oraz wzmocnienie mechanizmw partnerstwa , wzrost spjnoci terytorialnej. W PO KL przewidziano dziaania komplementarne do dziaa wspieranych na poziomie centralnym i regionalnym, majce na celu wzmocnienie potencjau kadrowego przedsibiorstw poprzez specjalistyczne szkolenia i rozwj usug doradczych nakierowanych na specyficzne potrzeby przedsibiorcw. Na wsparcie szeroko rozumianej przedsibiorczoci przeznaczono ok. 2,4 mld EUR, co stanowi 25% alokacji dla caego PO KL (9,7 mld EUR). Wraz ze rodkami krajowymi, na realizacj PO KL przeznaczono prawie 11,5 mld EUR. Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko (PO Ii) Celem programu jest poprawa atrakcyjnoci inwestycyjnej Polski i jej regionw poprzez rozwj infrastruktury technicznej przy rwnoczesnej ochronie i poprawie stanu rodowiska, zdrowia, zachowaniu tosamoci kulturowej i rozwijaniu spjnoci terytorialnej. Program zakada m.in. wsparcie dla przedsiwzi zwizanych z budow infrastruktury transportowej, ochrony rodowiska, energetycznej oraz dostosowujcych przedsibiorstwa do wymogw ochrony rodowiska. PO Ii przewiduje rwnie wsparcie dla projektw zwizanych z bezpieczestwem energetycznym oraz rozwojem szkolnictwa wyszego. Na realizacj programu przeznaczono 37,6 mld EUR, z czego ze rodkw Unii Europejskiej bdzie pochodzio 27,9 mld EUR (w tym ze rodkw Funduszu Spjnoci 22,2 mld EUR oraz EFRR 5,7 mld EUR). W ramach PO Ii przedsibiorstwa (w tym due) bd mogy skorzysta z ok. 2,9 mld EUR.

65

MINISTERSTWO GOSPODARKI

16 Regionalnych Programw Operacyjnych (RPO) Cele RPO zostay ustalone na szczeblu regionalnym w odniesieniu do strategii rozwoju wojewdztw i wskazanych w nich obszarw wymagajcych wsparcia. We wszystkich 16 programach wskazano, w ramach celu gwnego, na rozwj regionu bd popraw jego konkurencyjnoci. RPO przewiduj przede wszystkim przedsiwzicia ukierunkowane na: wspieranie gospodarki i przedsibiorczoci, ochron rodowiska, znoszenie dysproporcji i budowanie spjnoci, rozwj infrastruktury/systemu transportowego, popraw poziomu i jakoci ycia mieszkacw, rozwj infrastruktury spoecznej, rozwj turystyki. W Regionalnych Programach Operacyjnych przewidziano m.in. bezporednie wsparcie finansowe na inwestycje przedsibiorstw, wsparcie udziau w targach, wystawach oraz misjach krajowych i zagranicznych, a take wsparcie instytucji otoczenia biznesu. Udzia 16 RPO w cakowitej alokacji rodkw polityki spjnoci wynosi 24,9% (tj. 16,6 mld EUR), natomiast na obszar Badania i rozwj technologiczny, innowacje i przedsibiorczo przeznaczono prawie 1/4 rodkw z RPO (ok. 23,9 % alokacji, tj. okoo 4 mld EUR). Tym samym RPO stanowi bardzo istotne rdo wsparcia dla firm dziaajcych na rynkach lokalnych i regionalnych. Program Operacyjny Rozwj Polski Wschodniej (PO RPW) Celem programu jest przyspieszenie tempa rozwoju spoeczno gospodarczego Polski Wschodniej (tj. wojewdztw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, witokrzyskiego i warmisko-mazurskiego) w zgodzie z zasad zrwnowaonego rozwoju. Cel gwny programu osigany bdzie poprzez realizacj celw szczegowych, ktrymi s: stymulowanie rozwoju konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy, zwikszenie dostpu do Internetu szerokopasmowego w Polsce Wschodniej, rozwj wybranych funkcji metropolitalnych miast wojewdzkich, poprawa dostpnoci i jakoci powiza komunikacyjnych wojewdztw Polski Wschodniej, zwikszenie roli zrwnowaonej turystyki w gospodarczym rozwoju makroregionu, optymalizacja procesu wdraania PO Rozwj Polski Wschodniej. W ramach Priorytetu I - Nowoczesna gospodarka wspfinansowane s m.in. nastpujce przedsiwzicia: budowa i rozbudowa parkw przemysowych, parkw technologicznych, itp., kompleksowe przygotowanie terenu pod inwestycje produkcyjne oraz sfer nowoczesnych usug i produkcji, tworzenie sieci wsppracy dotyczcej innowacyjnej dziaalnoci gospodarczej (np. powoywanie nowych oraz rozwj istniejcych inicjatyw klastrowych). W realizacj PO RPW zostan zaangaowane rodki w kwocie 2.675 mln EUR, w tym 2.274 mln EUR z EFRR i 401 mln EUR z publicznych rodkw krajowych. Program Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 20072013. PROW 20072013 jest dokumentem okrelajcym dziaania suce zdynamizowaniu procesu modernizacji polskiego rolnictwa i rozwojowi obszarw wiejskich. Dziaania PROW 2007 2013 bd realizowane w ramach czterech osi: O 1: Poprawa konkurencyjnoci sektora rolnego i lenego; O 2: Poprawa rodowiska naturalnego i obszarw wiejskich; O 3: Jako ycia na obszarach wiejskich i rnicowanie gospodarki wiejskiej; O 4: Leader.

66

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

czna suma rodkw przeznaczona na realizacj PROW 20072013 wynosi 17,2 mld EUR, z ktrych ponad 13,2 mld EUR bdzie pochodzi z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich (EFRROW), a okoo 4 mld EUR stanowi bd krajowe rodki publiczne.
Tabela 15 Wykorzystanie funduszy w ramach NSRO
Umowy o dofinansowanie Warto wydatkw kwalifikowalnych (mln EUR) Dofinansowanie UE (mln EUR) Poziom wykorzystania alokacji na lata 20072013 45,5 16,8 33,7 29,5 27,3 28,5 25,7 30,4 26,9 Wnioski o patno Warto Poziom wydatkw wykorzystaDofinansouznanych za nia alokacji wanie UE kwalifikona lata 2007(mln EUR) walne 2013 (mln EUR) (%) 3,9 525,9 323,6 3,7 1.223,6 1.027,2 10,4 1.208,6 1.010,2 14,0 85,2 72,4 5,2 133,5 118,5 0,7 3,6 2,6 5,2 3.180,4 2.554,5 8,0 1.946,3 1.322,8 5,9 5.126,7 3.877,3

Program

Liczba

PO IG 2 837 5.891,2 3.755,2 PO Ii 496 6.064,0 4.693,6 PO KL 14 575 3.961,5 3.273,6 PO PT 131 179,4 152,5 PO RPW 77 814,0 621,1 PO EWT 88 139,8 116,0 Razem Krajowe 18 204 17.049,8 12.612,0 Razem Regionalne 8 980 8.162,6 5.038,4 RAZEM NSRO 27 184 25.212,4 17.650,4 rdo: Opracowanie DAP MG na podstawie danych MRR.

Od pocztku uruchomienia programw realizowanych w ramach NSRO 2007-2013 do koca 2009 r. zoono ok. 101,5 tys. wnioskw (poprawnych pod wzgldem formalnym) na cakowit kwot dofinansowania (zarwno rodki unijne, jak i rodki krajowe) 56,6 mld EUR. Do koca 2009 r. zatwierdzono do realizacji 42,3 tys. na cakowit kwot dofinansowania 26,8 mld EUR. cznie, od pocztku realizacji NSRO 2007-2013 zawarto prawie 27,2 tys. umw. Warto wydatkw kwalifikowalnych dla tych projektw wyniosa 25,2 mld EUR, natomiast dofinansowanie UE 17,6 mld EUR. Najwikszym poziomem wykorzystania alokacji charakteryzuje si PO IG, a wyszym ni przecitny PO KL i programy regionalne, czyli te, z ktrych przedsibiorcy korzystaj najczciej. Warto wydatkw wykazanych przez beneficjentw we wnioskach o patno i uznanych za kwalifikowalne wg stanu na koniec 2009 r. wyniosa 5,1 mld EUR, w tym dofinansowanie UE 3,9 mld EUR.

67

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

3. KONKURENCYJNO POLSKIEJ GOSPODARKI


3.1. Midzynarodowe rankingi konkurencyjnoci
W wietle midzynarodowych porwna i rankingw polska gospodarka nie zalicza si do gospodarek konkurencyjnych, cho ostatnio Polska zanotowaa wyran popraw pozycji w wikszoci tego typu opracowa. Oceny zawarte w rankingach s brane pod uwag w przypadku podejmowania np. decyzji inwestycyjnych, lecz naley sobie zdawa spraw, e maj one liczne ograniczenia metodologiczne. Rwnie ich uyteczno jest ograniczona z racji uwzgldniania danych, ktre w momencie publikacji s ju nieaktualne (na og sprzed roku-dwch). Poniej przedstawiono oceny pozycji konkurencyjnej polskiej gospodarki, na tle innych pastw, w wietle waniejszych publikacji na ten temat. Ranking globalnej konkurencyjnoci wiatowego Forum Ekonomicznego 2009-2010 Ranking globalnej konkurencyjnoci jest kluczowym elementem corocznego raportu wiatowego Forum Ekonomicznego pt. The Global Competitiveness Report. Powstaje on na podstawie oceny tzw. indeksu globalnej konkurencyjnoci (The Global Competitiveness Index - GCI), ktry mierzy ogln konkurencyjno gospodarki. Indeks zosta wyliczony na podstawie 110 wskanikw czstkowych ujtych w 12 kategorii i przypisanych do trzech gwnych obszarw (podstawowe wymogi; bodce wymuszajce efektywno; innowacje oraz stopie rozwoju biznesu). Cz wskanikw czstkowych, w oparciu o ktre dokonano oceny, ustalono na podstawie wynikw badania ankietowego przeprowadzonego wrd przedsibiorcw/menederw w okresie pomidzy styczniem a majem 2009 r.23 Czciowo oparto si na danych statystycznych, przede wszystkim z lat 2007-2008 r. Ocena Polski przedstawiona w ostatnim rankingu WEF istotnie si polepszya. W cigu roku poprawilimy swoj pozycj o 7 miejsc, awansujc z 53. na 46. miejsce w gronie 133 pastw. Jednoczenie wyprzedzamy w rankingu 8 krajw UE: Sowacj, Wochy, Litw, Wgry, Rumuni, otw, Grecj i Bugari. Spord 12 kategorii najniej oceniono infrastruktur (103. miejsce), stabilno makroekonomiczn (74.) efektywno rynku produktw i usug (53.) oraz innowacje (52.). Najlepsze oceny uzyskay za to: wielko rynku (20.), szkolnictwo wysze i szkolenia (27.) oraz zdrowie i szkolnictwo podstawowe (35.). Na bardzo nisk pozycj Polski w kategorii infrastruktura zoyy si, wg autorw raportu, m.in.: niska jako infrastruktury drogowej (127.), oglnej infrastruktury (121.), infrastruktury portw (121) oraz infrastruktury transportu lotniczego (97.). 74. miejsce Polski pod wzgldem stabilnoci makroekonomicznej oznaczao duy spadek w porwnaniu z GCI 2008-2009 (50. pozycja). Na ocen t wpyno gwnie pogorszenie w zakresie deficytu

23

W Polsce badanie przeprowadzono na prbie 184 przedstawicieli top managementu. Odpowiedzi udzielio 101 menederw, z czego 69 osb reprezentowao firmy zatrudniajce powyej 100 osb.

69

MINISTERSTWO GOSPODARKI

budetowego, poziomu dugu publicznego oraz inflacji24. Uwag zwraca rwnie znaczne pogorszenie naszej pozycji pod wzgldem spreadu stp procentowych25 (spadek z 20. na 73. miejsce).
Tabela 16 Ranking wg indeksu globalnej konkurencyjnoci (GCI)
W. Brytania Niemcy Francja Hiszpania Litwa Czechy Wochy Sowacja Ranking 200812 7 16 29 44 33 49 46 2009 Ranking 200912 7 16 33 53 31 48 47 2010 rdo: Opracowanie DAP MG na podstawie The Global Competitiveness Report 2008-2009, 2009-2010. Polska 53 46

Indeks wolnoci gospodarczej 201026 Heritage Foundation i Wall Street Journal Autorzy corocznego rankingu pn. Index of Economic Freedom oceniaj m.in. swobod prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, polityk handlow, obcienia podatkowe, polityk budetow, polityk rynku pracy czy poziom korupcji. W aktualnej edycji rankingu wolnoci gospodarczej, w ktrym ocenie poddano 179 krajw, Polska zaja 71. miejsce, notujc tym samym awans o 11 pozycji i wyprzedzajc 3 kraje unijne: Grecj, Wochy i Bugari. W porwnaniu do poprzedniego rankingu zanotowalimy popraw w 7 obszarach, w dwch (wolno inwestycyjna, system finansowy) uzyskalimy identyczne oceny, za w jednym obszarze (polityka monetarna) zanotowalimy pogorszenie. Czynnikami, ktre najbardziej ci na ocenie wolnoci gospodarczej w Polsce s, wg autorw raportu, wysoki poziom percepcji korupcji, polityka budetowa oraz ochrona praw wasnoci. Podobnie jak w poprzednich latach najwyej oceniono obszar polityki handlowej, monetarnej oraz fiskalnej.
Tabela 17 Ranking wolnoci gospodarczej
W. Brytania Niemcy Francja Hiszpania Litwa Czechy Ranking 2009 10 25 64 29 30 37 Ranking 2010 11 23 64 36 29 34 rdo: Opracowanie DAP MG na podstawie Index of Economic Freedom 2009, 2010. Wochy 76 74 Sowacja 36 35 Polska 82 71

wiatowy Rocznik Konkurencyjnoci 2010 - International Institute for Management Development (IMD) Najnowszy raport IMD World Competitiveness Yearbook ocenia konkurencyjno 58 pastw, w oparciu o ponad 300 kryteriw szczegowych. Czynnikami branymi pod uwag w tej ocenie s m.in. wyniki gospodarcze (wzrost gospodarczy, wyniki w HZ, zatrudnienie, poziom cen, itd.), finanse publiczne, polityka fiskalna, jako ustawodawstwa biznesowego, efektywno przedsibiorstw (m.in. produktywno, finanse przedsibiorstw, zarzdzanie, innowacyjno), infrastruktura (m.in. infrastruktura techniczna, technologiczna, naukowa, zdrowotna, edukacyjna). W aktualnym zestawieniu najbardziej konkurencyjnych gospodarek wiata Polska drugi raz z rzdu zanotowaa duy awans z 44. na 32. miejsce.27 W gronie pastw UE-2728 Polska wyprzedzia 11 krajw.
Tabela 18 Ranking IMD
W. Brytania Niemcy Francja Hiszpania Litwa Czechy Wochy Ranking 2009 21 13 28 39 31 29 50 Ranking 2010 22 16 24 36 43 29 40 rdo: Opracowanie DAP MG na podstawie The World Competitiveness Scoreboard 2010. Sowacja 33 49 Polska 44 32

24 25

Wg danych za 2008 r. W raporcie definiowany jako rnica pomidzy oprocentowaniem poyczek a oprocentowaniem depozytw. 26 Dane dotycz zasadniczo 2008 r. 27 W poprzednim rankingu Polska przesuna si do gry o 8 oczek. 28 W rankingu nie uwzgldniono otwy, Malty i Cypru.

70

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Raport dotyczcy realizacji Strategii Lizboskiej The Lisbon Scorecard X Centre for European Reform (CER) Londyski instytut - Centrum ds. Reform Europejskich od kilku lat opracowuje raporty ukazujce postp w realizacji Strategii Lizboskiej. W aktualnym rankingu (za 2009 rok) Polska kolejny raz z rzdu zanotowaa popraw (o 3 miejsca) i zajmuje obecnie 21. miejsce, wyprzedzajc Grcj, Wgry, Wochy, Bugari, Rumuni i Malt. Do saboci polskiej gospodarki zaliczono m.in.: nisk stop zatrudnienia, nisk elastyczno rynku pracy, niewystarczajcy stopie liberalizacji rynkw sieciowych czy polityk zmian klimatycznych. Wysoko oceniono za to obszar edukacji i szkole. Raport Banku wiatowego i IFC29 Doing business 2010 Raport Banku wiatowego jest jednym z najbardziej znanych i najczciej cytowanych opracowa tego typu. Eksperci B oceniaj jedynie aspekty mikroekonomiczne prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. S one zwizane zasadniczo z regulacjami w 10 obszarach, uznanych za kluczowe w prowadzeniu biznesu. Zgodnie z wynikami najnowszej edycji raportu Doing business 2010 Polska utrzymaa pozycj z poprzedniego roku, zajmujc 72. miejsce (w gronie 183 pastw) w oglnym rankingu atwoci prowadzenia dziaalnoci gospodarczej (ease of doing business)30. Jeli chodzi o rankingi czstkowe, najwysz pozycj zanotowalimy pod wzgldem atwoci uzyskiwania kredytu (15. poprawa o 12 miejsc), ochrony inwestorw (41. spadek o 3 miejsca) oraz procedur zwizanych z handlem midzynarodowym (42. spadek o 1 pozycj). Podobnie jak rok wczeniej, najniej oceniono Polsk pod wzgldem formalnoci zwizanych z uzyskiwaniem pozwole budowlanych. Wg autorw raportu s one bardzo czasochonne (308 dni), sformalizowane (doliczono si 30 formalnoci) i kosztowne (124% dochodu per capita). W konsekwencji zajmujemy pod tym wzgldem bardzo odlege, 163. miejsce (spadek o 6 pozycji). Spord pastw UE najlepsze noty uzyskaa w tej kategorii Dania (7. miejsce), a wrd UE-1231 prym wiedzie Estonia (19. pozycja). Bardzo du popraw, bo a o 28 miejsc zanotowalimy za to w kategorii rozpoczynanie dziaalnoci gospodarczej, cho wci zajmujemy w tym obszarze nisk pozycj (117.). Poprawa bya wynikiem a jedenastokrotnego spadku poziomu wymaganego kapitau (ze 168,8% do 15,8% PKB per capita), istotnego ograniczenia wymaganych procedur (z dziesiciu do szeciu) oraz obnienia kosztu rozpoczcia dziaalnoci z 18,8% do 17,9% PKB per capita. Jednoczenie autorzy raportu dostrzegli nieznaczne wyduenie si redniego czasu potrzebnego do rozpoczcia dziaalnoci (z 31 do 32 dni). Podobnie jak we wczeniejszej edycji rankingu, bardzo sabo wypada ocena Polski pod wzgldem atwoci pacenia podatkw. W rankingu czstkowym zajlimy 151. miejsce, co oznacza spadek o 4 pozycje. Zgodnie z szacunkami autorw raportu przedsibiorca, ktry chciaby speni wymagania polskich przepisw podatkowych, musiaby dokona 40 patnoci skadajcych si w sumie na 42,5% zysku brutto (wzrost o 2,3 pkt.proc.) i powici na to 395 godzin w roku (spadek o 23 godz.). Najwysz pozycj w grupie nowych pastw czonkowskich zajy Cypr (37.) i Estonia (38.). Pomimo przeprowadzonych w przeszoci przez Sowacj reform systemu podatkowego, uwag zwraca wci niska pozycja tego kraju (119.), co jest m.in. konsekwencj wysokiego, wg autorw raportu, cakowitego podatku do zapaty (48,3% zysku brutto).
International Finance Corporation (Midzynarodowa Korporacja Finansowa). W rankingu za 2009 r. Polska zaja 76. miejsce, ale wg zaktualizowanej metodologii (celem zapewnienia porwnywalnoci z rankingiem za 2010 r.) oznaczao to de facto 72. miejsce. 31 Kraje, ktre stay si czonkami UE od 2004 r.
30 29

71

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Pod wzgldem egzekwowania zobowiza umownych spadlimy o 4 pozycje, na 75 miejsce. Najwiksz bolczk jest wci bardzo dugi czas dochodzenia nalenoci z umw (830 dni), chocia jest on wyranie krtszy ni jeszcze kilka lat temu (ok. 1000 dni32). Spord pastw UE-12 najlepsza pod tym wzgldem sytuacja panuje na Wgrzech oraz w otwie (odpowiednio 14. i 15. miejsce). W pozostaych kategoriach - zatrudnianie pracownikw oraz zakoczenie dziaalnoci - Polska zaja odpowiednio 76. (spadek o 7) i 85. miejsce (bez zmian).
Tabela 19 Ranking swobody prowadzenia dziaalnoci gospodarczej
W. Brytania Niemcy Francja Hiszpania Litwa Czechy Ranking 2009* 6 27 31 51 25 66 Ranking 2010 5 25 31 62 26 74 * dane zaktualizowane w celu zapewnienia porwnywalnoci z rankingiem z 2010 r. rdo: Opracowanie DAP MG na podstawie Doing Business 2009, 2010 Wochy 74 78 Sowacja 35 42 Polska 72 72

3.2. Polska na tle krajw UE


Wanym instrumentem oceny postpw krajw UE we wdraaniu Strategii Lizboskiej a wic i konkurencyjnoci gospodarek s wskaniki strukturalne. Przyjta przez Komisj Europejsk w 2005 r. lista obejmuje 14 podstawowych wskanikw strukturalnych pogrupowanych w 5 gwnych kategoriach problemowych. Poniej przedstawiono wartoci wskanikw strukturalnych dla Polski na tle poszerzonej Unii Europejskiej (UE-27, UE-25), jak rwnie UE-15. Dobra sytuacja gospodarcza w ostatnich kilku latach znalaza odzwierciedlenie w poprawie wskanikw makroekonomicznych, przede wszystkim w obszarze rynku pracy. Mimo czasowego ograniczenia tempa konwergencji opartej o prezentowane wskaniki strukturalne w roku 2009, bdcego skutkiem spowolnienia wzrostu gospodarczego, w duszym okresie oczekuje si, e polska gospodarka utrzyma zrwnowaony poziom dochodzenia do zbienoci z lepiej rozwinitymi gospodarkami unijnymi. Nadal jednak wiele wskanikw obrazujcych zmiany strukturalne znaczco rni si in minus od rednich w UE.

32

Zob. raporty Doing business za lata 2004-2007

72

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Ramka 4 Wskaniki strukturalne 1. Wielko PKB per capita to wielko PKB w przeliczeniu na mieszkaca odniesiona do parytetu siy nabywczej (PSN), co uatwia porwnania midzynarodowe. Wskanik ten jest podstawow miar poziomu ycia. 2. Wydajno pracy mierzona jest jako PKB (wg PSN) przypadajce na jednego zatrudnionego. Wskanik odzwierciedla wydajno pracy w stosunku do redniej UE-25, przyjtej za 100. Wydajno pracy jest podstawow miar konkurencyjnoci. 3. Stopa zatrudnienia to relacja liczby pracujcych w wieku 15-64 lata do oglnej wielkoci populacji w tej grupie wiekowej. 4. Stopa zatrudnienia osb starszych obliczana jest jako stosunek liczby pracujcych w wieku 55-64 lata do oglnej wielkoci populacji w tej grupie wiekowej. 5. Wskanik osigni edukacyjnych ludzi modych to udzia osb modych w wieku 20-24 lata, ktre ukoczyy co najmniej szko redni (formalny poziom wyksztacenia co najmniej ISCED 3-4) w oglnej populacji osb z tej grupy wiekowej. 6. Wskanik wydatkw na badania i rozwj odzwierciedla udzia krajowych wydatkw brutto na badania i rozwj w PKB. Uwzgldnia on wydatki ponoszone przez podmioty gospodarcze, instytucje szkolnictwa wyszego, budet pastwa oraz prywatny sektor non-profit. 7. Komparatywne poziomy cen oznaczaj relatywne poziomy cen (UE-25 = 100) dbr konsumpcyjnych nabywanych przez gospodarstwa domowe (wczajc w to podatki porednie). Wskanik ten jest obliczany jako stosunek parytetu siy nabywczej do rynkowego kursu waluty w danym kraju. 8. Inwestycje biznesowe to udzia nakadw inwestycyjnych brutto na rodki trwae poniesionych przez sektor prywatny w PKB. 9. Stopa ryzyka ubstwa definiowana jest jako udzia w caej populacji osb o dochodach do dyspozycji poniej granicy ubstwa. Granic t ustalono jako 60% mediany rozkadu dochodw w poszczeglnych krajach (dochody po transferach socjalnych). 10. Stopa dugotrwaego bezrobocia to udzia osb bezrobotnych powyej 12 miesicy w zasobie siy roboczej w kraju (w wieku 15-64 lata) 11. Stopa regionalnego zrnicowania zatrudnienia odzwierciedla rozpito zrnicowania stp zatrudnienia midzy regionami (NUTS 2). Im wiksza warto wskanika, tym wiksze zrnicowanie pomidzy regionami (w przypadku braku rnic pomidzy regionami, wskanik przyjby warto zerow). 12. Wskanik emisji gazw cieplarnianych jest to wielko emisji 6 gwnych gazw cieplarnianych, waony ich potencjalnym wpywem na globalne ocieplenie, w stosunku do roku bazowego (1990=100). Protok z Kyoto zobowizuje UE-15 do ograniczenia emisji gazw powodujcych efekt cieplarniany, w ten sposb by w 2010 r. emisja ta bya nisza o 8% w stosunku do poziomu z 1990 r.. Dla Polski rokiem bazowym jest 1988 r., a wymagany wskanik obniki do 2010 r. wynosi 6% 13. Wskanik energochonnoci PKB okrelany jest jako relacja pomidzy krajow konsumpcj energii brutto a PKB w danym roku. Krajowa konsumpcja energii brutto jest wyliczona jako suma wartoci zuycia piciu rodzajw energii: wgla, elektrycznoci, ropy naftowej, gazw naturalnych i odnawialnych rde energii. Wartoci PKB s ustalone wg cen staych, rokiem bazowym jest 1995 r. Wskanik jest wyraony w kilogramach ekwiwalentu ropy przypadajcych na 1000 EUR 14. Wspczynnik transportochonnoci tworzenia PKB oblicza si jako relacj pomidzy wielkoci transportu towarowego, mierzonego tono-kilometrami (przemieszczenie si tony towaru na odlego kilometra) a wielkoci PKB (mierzonego w cenach staych z 1995 r.). Obejmuje on transport drogowy, kolejowy i rdldowy. Transport drogowy jest oparty na caym ruchu pojazdw zarejestrowanych w danym pastwie, natomiast transport kolejowy i rdldowy dotyczy przemieszczania si po terytorium kraju, bez wzgldu na kraj pochodzenia pojazdu czy statku.

73

MINISTERSTWO GOSPODARKI Tabela 20 Wskaniki strukturalne Unii Europejskiej Polska na tle Unii Europejskiej
Lp.

Nazwa wskanika

Warto wskanika* Rok Polska


2009 2008 2009 2008 2009 2008 2009 2008 2009 2008 2008 2007 2009 2008 2009 2008 2008 2007 2009 2008 2007 2006 Cel 2008 2007 2008 2007 56 54 65,1 (f) 62,0 (f) 59,3 59,2 32,3 31,6 91,3 91,3 0,61 (p) 0,57
58,6

UE-27
100 100 100,0 100,0 64,6 65,9 46 45,6 78,6 78,4 1,9 (s) 1,85 (s) 100 100 16,3 18,4 17 17 3,0 2,6 11,1 11,4 bd 88,7 90,5 167,11 169,09

UE-25
103 104 103,4 103,3 65 66,3 46,2 45,7 78,5 78,3 bd bd 101,1 101,2 16,2 18,3 16 16 3,0 2,6 bd bd bd bd bd 162,89 164,71

UE-15
111 112 109,8 109,8 65,9 67,3 48 47,4 76,1 75,7 1,99 (s) 1,93 (s) 104,9 104,4 16,2 18,2 16 17 3,0 2,6 10,5 10,5 92,0 93,5 95,3 149,98 151,52

Oglna sytuacja gospodarcza


1. Wielko PKB per capita wg PSN

2.

Wydajno pracy na 1 zatrudnionego

Zatrudnienie
3. Stopa zatrudnienia

4.

Stopa zatrudnienia osb starszych

Innowacje i badania
5. Wskanik osigni edukacyjnych ludzi modych

6.

Udzia wydatkw na badania i rozwj w PKB

Reformy ekonomiczne
7. Komparatywne poziomy cen 69,1 15,7 17,5 17 17 2,5 2,4 4,5 5,1 94,0 87,3 88,2 383,54 398,80

8.

Inwestycje biznesowe

Spjno spoeczna
9. Stopa ryzyka ubstwa

10.

Stopa dugotrwaego bezrobocia

11.

Stopa regionalnego zrnicowania zatrudnienia

rodowisko
12. Wskanik emisji gazw cieplarnianych

13.

Wskanik energochonnoci PKB

122,5 104 (s) Wspczynnik transportochonnoci tworzenia 2008 102,5 (s) 97,2 (s) (s) (s) PKB 2007 121,6 106,5 104,6 100,5 (s) * Symbole przy niektrych wartociach wskanikw oznaczaj: (f) - prognoza, (p) - dane wstpne, (s) - dane szacunkowe. rdo: Eurostat. 14.

74

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

CZ II ROZWJ GOSPODARCZY POLSKI W 2009 R.

4. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO


4.1. Dynamika PKB i czynniki wzrostu
Okres silnego wzrostu gospodarczego, obejmujcego wszystkie gwne sektory (tj. usugi, przemys i budownictwo), zapocztkowany w 2004 r. kontynuowany by do poowy 2008 r. Impuls wzrostowy zwizany by z wstpieniem Polski do Unii Europejskiej, a zwizane z tym zarwno korzyci, jak i paradoksalnie obawy, przeoyy si na relatywnie wysokie wzrosty kwartalnego PKB na pocztku tego okresu. Wzmoona aktywno gospodarcza bya kontynuowana w kolejnych latach, osigajc maksimum w roku 2007, kiedy to wzrost PKB w skali roku wynis 6,8%. Utrzymujca si w poprzednich latach tendencja wzrostowa, w roku 2009 znacznie spowolnia.
Wykres 7 Wzrost PKB w latach 2000-2009
% 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 1,2 1,4 1,8 4,3 5,3 3,9 6,8 6,2 5,1 3,6

rdo: GUS.

Wzrost PKB w 2009 roku wynis 1,8% i by najniszy od czasw kryzysu rosyjskiego. Pierwsze trzy kwartay charakteryzoway si znacznym spowolnieniem, a dopiero w ostatnim kwartale wzrost gospodarczy przyspieszy do 3,0%. Biorc pod uwag niekorzystne warunki ekonomiczne jakie panoway na wiecie (kryzys finansowy zapocztkowany w poowie 2007 r. w USA), osignity wynik naley ocenia pozytywnie. Nie mona pomin faktu, e by to najlepszy wynik w krajach UE. Analizujc biece uwarunkowania oraz cykliczny rozwj gospodarki, oczekuje si utrzymania dynamiki PKB (w I proczu 2010 r. wzrost wynis ok. 3%).

75

MINISTERSTWO GOSPODARKI

W 2009 r. na skutek dostosowania zapasw do ograniczonego poziomu aktywnoci gospodarki, popyt krajowy przesta by gwnym czynnikiem wzrostu gospodarczego i jego wkad w PKB by ujemny. Ponadto obnienie tempa wzrostu realnych wynagrodze gospodarstw domowych i gorsza sytuacja finansowa przedsibiorstw, wpyway negatywnie na wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych. Dodatkowe ograniczenie popytu wystpowao po stronie inwestycji, jako efekt zaostrzenia warunkw kredytowych oraz pogorszenia koniunktury.
Tabela 21 Tempo wzrostu PKB i popytu krajowego w latach 2005-2009 (ceny stae)
Konsumpcja Lata 2005 2006 2007 2008 2009 K konsumpcja ogem E eksport towarw i usug A akumulacja brutto rdo: GUS. K Akumulacja z tego: A Ki Kz 2,7 2,1 5,2 1,4 5,2 5,0 6,1 16,1 4,6 4,9 3,7 24,3 6,1 5,7 7,4 4,0 2,1 2,3 1,9 -11,6 PK popyt krajowy Kz konsumpcja zbiorowa PKB produkt krajowy brutto w tym E I Ni 6,5 2,5 8,0 4,7 14,9 7,3 14,6 17,3 17,6 8,7 9,1 13,7 9,6 5,6 7,1 8,0 -0,8 1,0 -7,9 -13,6 Ki konsumpcja indywidualna I import towarw i usug Ni nakady brutto na rodki trwae Popyt krajowy PK Obroty z zagranic PKB
3,6 6,2 6,8 5,1 1,8

Z drugiej strony pozytywnie na popyt krajowy oddziaywa wzrost dochodw ludnoci gwnie w wyniku indeksacji rent i emerytur oraz obnienia skadek PIT. Co wicej korzystne perspektywy wykorzystania rodkw unijnych, a take nadal wysoki stopie wykorzystania mocy produkcyjnych, pozwoliy na czciowe zrekompensowanie spadku inwestycji.
Wykres 8 Dekompozycja popytowa PKB w poszczeglnych kwartaach lat 2008-2010
10 8 6 4 2 0 -2 -4 -6
20 09 00 9 4k w. 2 20 08 20 08 20 08 20 08 20 09 20 09 20 10 1k w.

2k w.

3k w.

1k w.

Spoycie indywidualne Nakady brutto na rodki trwae Eksport netto

4k w.

1k w.

rdo: Opracowanie DAP MG na podstawie danych GUS.

Podobnie jak w okresie kryzysu rosyjskiego rol stymulatora gospodarki przej popyt zewntrzny, ktrego wkad w 2009 roku by dodatni. W 2009 r. nastpi spadek zarwno eksportu, jak i importu. Spadek wymiany handlowej w wyniku recesji na rynkach eksportowych Polski, zwaszcza u naszych gwnych partnerw handlowych dodatkowo ogranicza moliwo zbytu towarw. W wyniku tego nastpio ograniczenie nierwnowagi zewntrznej polskiej gospodarki.

2k w.

Spoycie zbiorowe Przyrost rzeczowych rodkw obrotowych PKB

76

3k w.

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Biorc pod uwag kilkuletni horyzont czasowy - zmienne tempo wzrostu poszczeglnych skadnikw popytu zagregowanego przyczyniao si do zmian w strukturze rozdysponowania PKB. W fazach oywienia o tempie wzrostu gospodarczego decyduje wysoka dynamika popytu krajowego. Tak byo te w Polsce w latach 2004-2008 z wyjtkiem 2005 roku. Obecnie eksport netto wpywa dodatnio na wzrost gospodarczy, co jest charakterystyczne dla okresu dekoniunktury.
Tabela 22 Dekompozycja popytowa PKB w latach 2005-2009 (w pkt. proc.)
2005 2006 Spoycie ogem, w tym 2,2 4,2 Spoycie indywidualne 1,3 3,1 Spoycie zbiorowe 0,9 1,0 Akumulacja, w tym 0,3 3,1 Nakady brutto na rodki trwae 1,2 2,7 Zapasy -0,9 0,4 Eksport netto, w tym: 1,1 -1,1 Eksport 3,0 5,4 Import 1,9 6,6 PKB 3,6 6,2 rdo: Obliczenia DAP MG na podstawie danych GUS. 2007 3,8 3,0 1,1 5,1 3,4 0,8 -2,1 3,7 5,8 6,8 2008 4,7 3,4 1,4 1,0 2,1 -0,8 -0,6 2,9 3,6 5,1 2009 1,8 1,4 -2,9 -0,2 2,9

1,8

Analiza czynnikw wzrostu gospodarczego w oparciu o neoklasyczn funkcj produkcji pozwala wskaza na strukturalne uwarunkowania polskiej gospodarki. Umoliwia take porwnanie poprzedniego okresu spowolnienia gospodarczego z pocztku obecnego stulecia. Dekompozycja pozwala na wyodrbnienie czynnikw oddziaujcych na rynek pracy, przede wszystkim czynnikw demograficznych, ale te wynikajcych z decyzji gospodarstw domowych, dotyczcych aktywnoci na rynku pracy oraz intensywnoci pracy, mierzonej liczb godzin powicanych na prac. Niestety analiza nie umoliwia uwzgldnienia jakoci czynnikw pracy. Zatem poprawa poziomu wyksztacenia siy roboczej, efekty szkole, a take jako kapitau trwaego, podobnie jak usprawnienia w procesie organizacji pracy, znajduj odzwierciedlenie w cznej produktywnoci czynnikw produkcji. Porwnanie obu okresw spowolnienia (obecnego oraz tego z pocztku dekady) wskazuje na wiksz liczb rnic ni podobiestw. 1) Stopniowo obserwujemy znacznie wolniejszy przyrost ludnoci w wieku produkcyjnym. Udzia ten w 2009 roku wzrs nieznacznie, co stanowi gwn rnic w stosunku do poprzedniego spowolnienia w 2001 roku. 2) Odmiennie ni na pocztku dekady - w cigu ostatnich dwch lat rosa stopa aktywnoci zawodowej, co byo take wynikiem wprowadzonych reform strukturalnych. Wskanik zatrudnienia, ktry w latach 2001-2002 spada znaczco, by w kolejnych stanowi jeden z gwnych czynnikw wzrostu, w 2009 roku obniy si nieznacznie. Oznaczao to wzrost stopy bezrobocia, ale jego skala bya mniejsza w porwnaniu do pocztku dekady. Podobnie jak w 2001 roku spadaa rwnie liczba przepracowanych godzin, cho spadek ten by take znacznie niszy. Spadek liczby przepracowanych w tygodniu godzin mg take przyczyni si do niszego spadku wskanika zatrudnienia, dziki tzw. chomikowaniu pracy w przedsibiorstwach. 3) Obecnie, podobnie do lat 2000-2001, przyrost kapitau stanowi gwny czynnik wzrostu, co byo wynikiem znaczcego oywienia inwestycyjnego w latach 2006-2008, cho w 2008 roku dynamika nakadw inwestycyjnych znaczco spowolnia, przede wszystkim w wyniku konsekwencji kryzysu finansowego. 4) Ograniczona, zwaszcza na tle ostatniego spowolnienia, reakcja rynku pracy, a take oywienie inwestycyjne w latach 2006-2008, spowodoway, e wraz ze spadkiem tempa wzrostu gospodarczego, spowolni take znaczco wzrost produktywnoci.

77

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Tabela 23 Stopa zatrudnienia w Polsce dla osb w wieku 15-65 lat na tle UE (w %)
UE-27 UE-15 Polska rdo: Eurostat. 2005 63,5 65,4 52,8 2006 64,5 66,2 54,5 2007 65,4 66,9 57,0 2008 65,9 67,3 59,2 2009 64,6 65,9 59,3

Tabela 24 Przecitna liczba godzin pracy w tygodniu na zatrudnionego w Polsce na tle krajw UE
UE 15 UE 27 Polska rdo: Eurostat. 2005 38,0 37,3 40,9 2006 37,9 37,2 40,9 2007 37,9 37,2 41,0 2008 37,8 37,1 41 2009 37,6 36,9 40,7

Tabela 25 Czynniki wzrostu gospodarczego w Polsce w latach 2001-2009 (wkad w pkt. proc.)
czna Udzia ludnoci Stopa produktywno Stopa Liczba w wieku zatrudnienia Kapita(1) aktywnoci godzin czynnikw produkcyjnym produkcji (2) 2001 1,2 1,6 1,4 0,7 0,0 -1,7 -0,9 2002 1,5 1,8 0,9 1,0 -1,4 -1,3 0,5 2003 4,0 3,8 0,8 0,1 -1,3 0,4 0,2 2004 5,4 4,9 0,6 0,2 -0,3 0,2 -0,3 2005 3,7 1,1 0,8 0,4 0,6 1,1 -0,3 2006 6,3 3,3 0,8 0,3 -1,1 3,1 0,0 2007 6,8 2,7 1,0 0,1 -0,4 3,2 0,2 2008 5,0 1,4 1,1 0,0 0,6 1,8 0,0 2009 1,6 0,6 1,2 0,2 0,9 -0,8 -0,5 1) Z uwagi na opnione w czasie oddziaywanie przyrostu majtku trwaego na przyrost produkcji wskaniki dynamiki przesunito o 1 rok w ty. 2) Rachunek wg neoklasycznej funkcji produkcji typu: lnY/pop = u lnL/pop + (1-u) lnK/pop + lnA, gdzie: Y produkt krajowy brutto L - zasb pracy (przecitny w roku stan pracujcych w gospodarce) L= populacja * stopa aktywnoci *wskanik zatrudnienia* liczba godzin K - zasb kapitau (warto brutto rodkw trwaych w gospodarce) u i (1-u)=wagi obydwu czynnikw produkcji: czynnika pracy u=2/3 i czynnika kapitau (1-u= 1/3) A tzw. reszta Solowa, czyli cakowita produktywno czynnikw wytwrczych (TFP total factory productivity). rdo: GUS, BAEL, Eurostat oraz obliczenia DAP MG. Realny PKB per capita

Uwzgldniajc horyzont kilkuletni najwaniejszym czynnikiem decydujcym o poprawie zamonoci polskiego spoeczestwa, mierzonej wskanikiem poziomu PKB na gow mieszkaca, by czny wzrost produktywnoci. Rwnie w najbliszym czasie, w zwizku z wolniejszym wzrostem nakadw inwestycyjnych, oczekujemy podtrzymania tej tendencji. Take w rednim i dugim okresie, wobec negatywnego wpywu procesw demograficznych, wzrost produktywnoci powinien peni decydujc rol we wzrocie zamonoci. Sytuacja w zakresie podstawowych czynnikw wzrostu gospodarczego kapitau i pracy ksztatuje si rwnie obiecujco. Na tle krajw UE pozytywnie prezentuje si ewolucja stopy zatrudnienia w Polsce. Od 2005 roku rosa ona znaczco szybciej ni w caej UE, w 2009 roku za wzrosa take cho jedynie nieznacznie. W krajach UE wystpi za znaczcy spadek stopy zatrudnienia. Pomimo tych korzystnych trendw, utrzymuje si nadal znaczca luka pomidzy stop zatrudnienia w Polsce oraz UE, wiadczca o rezerwach wzrostu polskiej gospodarki. W rednim okresie powinny rosn take nakady inwestycyjne, w tym wci wysoko produktywne wydatki na rozbudow infrastruktury. Tempo nakadw na rodki trwae jest szczeglnie istotne w zwizku z wysok kracow produktywnoci kapitau, gwnego czynnika stymulujcego wzrost gospodarczy w krajach podlegajcych procesowi doganiania. 78

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

4.2. Popyt wewntrzny


Popyt krajowy by gwnym czynnikiem wzrostu gospodarczego w latach 2004-2008. Szczeglnie wysoki wkad tej kategorii wystpowa w 2007 roku. W kolejnych kwartaach 2008 roku wkad popytu wewntrznego sab, a ju od pierwszego kwartau 2009 roku by ujemny, co byo wynikiem dostosowania poziomu zapasw. Dodatkowym czynnikiem ograniczajcym tempo wzrostu popytu wewntrznego byy nakady inwestycyjne, cho ju w ostatnim kwartale wpyway pozytywnie.
Wykres 9 Wkad popytu krajowego oraz popytu zagranicy w latach 2004-2009
10 % 8 6 4 2 0 -2 -4 2004 2005 Popyt krajowy 2006 2007 Popyt zagranicy 2008 2009 PKB

rdo: GUS.

Wykres 10 Wkad skadnikw popytu krajowego we wzrost PKB w latach 2008-2010


10
%

8 6 4 2 0 -2 -4 -6
00 9 4k w. 2 20 08 20 08 20 09 20 08 20 08 20 09 20 09 20 10 1k w.

3k w.

1k w.

Spoycie indywidualne Nakady brutto na rodki trwae popyt krajowy

2k w.

4k w.

1k w.

rdo: GUS.

W 2009 roku spoycie ogem wzroso o 2,1%, w wyniku ograniczonego wzrostu konsumpcji indywidualnej (2,3%). Tempo wzrostu konsumpcji byo zatem najnisze od 19 lat. Wrd czynnikw, ktre wpyny na tak niskie tempo wzrostu konsumpcji naley wskaza spadek zatrudnienia o 1,2% (w sektorze przedsibiorstw). Wzrosy natomiast dochody do dyspozycji gospodarstw domowych realnie o 2,9%. Fundusz wiadcze spoecznych wzrs o 8,7%.

2k w.

Spoycie zbiorowe Przyrost rzeczowych rodkw obrotowych PKB

79

3k w.

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Poprawa sytuacji dochodowej gospodarstw domowych dawaa moliwo zaduania si czci gospodarstw domowych. Z drugiej strony zjawisko kryzysu zwikszao ryzyko utraty pracy i pozostania bez rodkw finansowych, co determinowao decyzje samych kredytobiorcw, jak i podejcie bankw do formowania swojej oferty. Std te dynamika kredytw dla gospodarstw domowych w 2009 roku spowolnia. Nominalna warto zaduenia gospodarstw domowych z tytuu kredytw konsumpcyjnych i mieszkaniowych wzrosa w 2009 roku o 37,6 mld z (w 2008 roku o 106,87 mld z), do cznej kwoty 356,88 mld z. Najwikszy spadek tempa wzrostu akcji kredytowej nastpi w zakresie kredytw mieszkaniowych, co byo wynikiem zaostrzenia polityki kredytowej, cho w drugiej poowie roku nastpowao stopniowe jej agodzenie. Najwaniejszym ograniczeniem akcji kredytowej byo zmniejszenie dostpnoci kredytw denominowanych we franku szwajcarskim, co znalazo swoje odbicie w strukturze nowo udzielonych kredytw. W ostatnich miesicach roku udzia zotowych kredytw mieszkaniowych by zbliony do 90%. Gwnie na skutek ograniczenia w dostpie do kredytw denominowanych we franku szwajcarskim, a take zmian kursowych znacznie zmienia si struktura zaduenia gospodarstw domowych ogem. W grudniu 2009 r. kredyty walutowe stanowiy 36,7%, wobec 39,7% przed rokiem. W 2009 roku odnotowano wzrost aktyww finansowych gospodarstw domowych. Wysokie tempo wzrostu depozytw notowane w 2008 roku zostao podtrzymane. Jednoczenie od marca 2009 zaczy rosn aktywa funduszy inwestycyjnych, a ich roczna dynamika w grudniu wyniosa 27%. Jednak w porwnaniu z grudniem 2007 roku, byy nisze o 27,2%. O 29,5% byy w grudniu 2009 wysze aktywa zgromadzone w OFE, wzgldem analogicznego okresu 2008 roku. Spadek popytu krajowego, podobnie jak w okresie poprzedniego spowolnienia, w gwnej mierze odpowiada za osabienie tempa wzrostu gospodarczego. Cykliczne wahania inwestycji, a w przypadku 2009 roku take znaczce dostosowania zapasw, wpywaj na przebieg cyklu koniunkturalnego. Gospodarstwa domowe, usiujc wyrwna konsumpcj w czasie kryzysu, winny stabilizowa wahania koniunkturalne. Podobnie byo wanie w 2009 roku, kiedy to wzrost konsumpcji przewysza wzrost gospodarczy we wszystkich, poza czwartym, kwartaach. Stabilizujco na poziom inwestycji oddziauj rwnie fundusze strukturalne oraz te zwizane z organizacj Mistrzostw Europy w pice nonej w 2012 roku.
Wykres 11 Zmiany rocznej konsumpcji prywatnej (dane wyrwnane sezonowo) oraz indeks cen konsumpcyjnych 2005-2010
% 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 % 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0

20 08

20 08

20 08

20 09

20 09

20 09

1k w.

3k w.

3k w.

1k w.

2k w.

4k w.

20 09 4k w.

Spozycie indywidualne

2k w.

CPI

rdo: GUS.

80

1k w.

20 10

20 08

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W pierwszych trzech kwartaach 2009 roku tempo wzrostu popytu krajowego byo ujemne. Do odbudowy popytu krajowego doszo dopiero w IV kwartale kiedy to wzrost wynis 0,9%. W caym roku nastpi spadek popytu o 1%. Dynamika spoycia indywidualnego wahaa si, cho utrzymywaa si na dodatnim poziomie. W pierwszym kwartale spoycie wzroso o 3,3%, natomiast w ostatnim jedynie o 1,7%. Obniyy si natomiast nakady na rodki trwae. Najwikszy spadek odnotowano w drugim kwartale (o 3,3%), a ju w czwartym wzrosy o 1,1%. W caym 2009 kontynuowany by cykl redukcji zapasw, zapocztkowany w ostatnim kwartale 2008 roku, ktry wraz ze spowolnieniem nakadw inwestycyjnych obniy dynamik importu.

4.3. Wpyw inwestycji na dynamik PKB


Znaczce przyspieszenie inwestycyjne, ktre obserwowalimy od 2006 roku, zostao zatrzymane w poowie 2008 roku, gwnie w wyniku oddziaywania efektw zewntrznych zwizanych z kryzysem finansowym. W pierwszych trzech kwartaach 2009 roku doszo do spadku nakadw brutto na rodki trwae, a jedynie ostatni kwarta przynis nieznaczny ich wzrost (1,1%). W caym roku 2009 nakady inwestycyjne spady o 0,8%, za wkad inwestycji we wzrost gospodarczy by ujemny.
Tabela 26 Stopy akumulacji i inwestycji na tle wzrostu PKB i nakadw na rodki trwae (%)
Tempo wzrostu PKB Tempo wzrostu nakadw brutto na rodki trwae Stopa akumulacji brutto Stopa inwestycji brutto w rodki trwae rdo: Obliczenia DAP MG na podstawie danych GUS. 2005 3,6 6,5 19,3 18,2 2006 6,2 14,9 21,1 19,7 2007 6,8 17,6 24,4 21,6 2008 5,1 9,6 23,7 22,1 2009 1,8 -0,8 20,1 21,0

Wanym czynnikiem oddziaujcym negatywnie na sytuacj finansow podmiotw gospodarczych, a przez to m.in. na ich decyzje o ograniczeniu inwestycji, bya znaczca deprecjacja zotego w II poowie 2008 r., ktra powodowaa wzrost zotowej wartoci zaduenia w walutach obcych oraz w przypadku czci przedsibiorstw doprowadzia do duych strat z tytuu zawartych wczeniej transakcji opcyjnych. Znalazo to odzwierciedlenie w negatywnych wynikach na dziaalnoci finansowej sektora przedsibiorstw na przeomie lat 2008 i 2009, ktrych narastanie ulego zahamowaniu w II kw. 2009 r. Negatywnie na popyt inwestycyjny sektora przedsibiorstw wpywaa rwnie mocno zaostrzona polityka kredytowa bankw komercyjnych, skutkujca ograniczeniem poday kredytu. Spadek inwestycji w 2009, by gwnie wynikiem znaczcego obnienia nakadw sektora prywatnego. W sektorze publicznym mia miejsce wzrost inwestycji. W wyniku czego udzia nakadw inwestycyjnych sektora prywatnego w nakadach ogem w warunkach porwnywalnych spad z 74% do 68,4%.
Tabela 27 Nakady brutto sektora prywatnego w latach 2005-2009 (% PKB)
2005 UE-27 17,7 UE-15 17,7 Polska 14,8 rdo: Eurostat 2006 18,2 18,2 15,8 2007 18,8 18,6 17,5 2008 18,5 18,4 17,3 2009 16,3 16,2 15,7

W 2009 roku obniy si rwnie udzia nakadw sektora prywatnego w PKB, cho prawidowo ta obserwowana bya we wszystkich krajach UE. Zwaywszy, e skala redukcji w Polsce bya mniejsza, zniwelowana zostaa znaczco luka pomidzy wielkoci wskanika dla Polski oraz UE, cho dysproporcja wci jest widoczna. Wskanik dla Polski znajduje si obecnie na poziomie z 2006 roku, a wic pocztku fazy ywienia inwestycyjnego w Polsce.

81

MINISTERSTWO GOSPODARKI

W 2009 roku przedsibiorstwa zmniejszyy swoje zaduenie z tytuu kredytw w sektorze bankowym, jednoczenie zwikszajc wielko depozytw. Takie zachowania wraz z popraw sytuacji zewntrznej oraz lepszymi perspektywami wzrostu rynku krajowego powinny przyczyni si do oywienia inwestycji w sektorze przedsibiorstw w 2010 roku. W 2009 roku roso take zaduenie zagraniczne przedsibiorstw, gwnie w wyniku wzrostu kredytw inwestorw bezporednich.
Wykres 12 Zmiany nakadw brutto na rodki trwae (lewa o) i PKB (prawa o) w latach 2008-2010
20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 -5,0 -10,0 -15,0
08 08 08 08 09 09 09 09 20 20 20 20 20 20 20 20 20 10

7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0

w.

w.

w.

w.

w.

w.

w.

w.

2k

1k

Nakady brutto na rodki trwae

3k

4k

1k

2k

PKB

rdo: GUS.

Pomimo, i badania ankietowe nie wskazuj na wzrost aktywnoci inwestycyjnej, mona wskaza na przesanki dla poprawy sytuacji w tym obszarze w 2010 roku. Oczekuje si, e firmy, ktre najsilniej ograniczyy inwestycje w ostatnim okresie, stopniowo bd zwiksza liczb nowych projektw. Ronie take udzia przedsibiorstw deklarujcych kontynuujcj projektw ju rozpocztych, a odsetek przedsibiorstw sygnalizujcych zamiar rezygnacji z dokoczenia inwestycji powrci do poziomu sprzed kryzysu.

4.4. Wpyw eksportu na dynamik PKB


Eksport towarw i usug, ktry w latach 2007-2008, by jednym z gwnych czynnikw stymulujcych wzrost gospodarczy, w ostatnim kwartale 2008 roku oraz w pierwszych trzech kwartaach 2009 roku wpywa ujemnie na tempo wzrostu polskiej gospodarki. Spadek eksportu, bdcy nastpstwem ogranicze po stronie popytu zewntrznego oraz krajowego, w tym szczeglnie importochonnych inwestycji, spowodowa jednake jeszcze gbszy spadek importu (bdcy te po czci konsekwencj uwarunkowa kursowych). W wyniku tego eksport netto, pozytywnie wpywa na wzrost gospodarczy we wszystkich kwartaach 2009 roku, podobnie jak to miao miejsce w poprzedniej fazie spowolnienia w latach 2001-2002. Niski, w porwnaniu z ssiednimi oraz najbardziej rozwinitymi krajami UE, udzia eksportu w PKB, tj. maa otwarto gospodarki, pozwolia na ograniczenie wpywu zaamania wiatowej wymiany handlowej na wzrost gospodarczy w Polsce. Jednoczenie zmniejszya si nierwnowaga zewntrzna, wyraajca si ujemnym saldem obrotw w handlu towarami i usugami.

82

3k

4k

1k

w.

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Wykres 13 Wkad eksportu i importu dbr i usug we wzrost gospodarczy 2008-2010
10 8 6 4 2 0 -2 -4 -6 -8
kw .2 00 8 3k w. 20 08 1k w. 20 09 kw .2 00 8 kw .2 00 8 kw .2 00 9 kw .2 00 9 kw .2 00 9 4 kw .2 01 0 1

Eksport

Import

Eksport netto

PKB

rdo: GUS.

Konkurencyjno polskich towarw rosa wraz ze spadkiem realnych jednostkowych kosztw pracy, przekraczajcym ten notowany w UE oraz jej najbardziej rozwinitych krajach, co pozytywnie stymulowao polski eksport. W 2008 roku proces ten odwrci si i obserwowalimy wzrost realnych jednostkowych kosztw pracy. Tempo wzrostu byo rwnie wysze od obserwowanego w caej UE. W 2009 roku nastpi za powrt do dugookresowego trendu i notowalimy spadek realnych kosztw pracy w Polsce oraz ich znaczcy wzrost w krajach UE. W dalszym cigu wzrost polskiego eksportu powinna wspiera postpujca integracja europejska. Korzystnie na wymian midzynarodow Polski wpywa rwnie kurs walutowy. Osabienie zotego, ktre zaczo si z pocztkiem trzeciego kwartau 2008 roku trwao do lutego 2009 roku. Po czym zoty umacnia si do koca roku, a jego kurs wobec gwnych walut by w grudniu zbliony do notowanego w kocu 2008 roku.
Wykres 14 Zmiany eksportu dbr i usug (lewa o) oraz wzrost gospodarczy (prawa o) w latach 20082010
%

15,0 10,0 5,0 0,0

7,0 6,0 5,0 4,0 3,0

-5,0 -10,0 -15,0


08 08 08 08 09 09 09 09 20 20 20 20 20 20 20 20 20 10

2,0 1,0 0,0

w.

w.

w.

w.

w.

w.

w.

w.

2k

1k

3k

4k

Eksport

1k

2k

PKB

rdo: GUS.

83

3k

4k

1k

w.

MINISTERSTWO GOSPODARKI Tabela 28 Zmiana realnych jednostkowych kosztw pracy w Polsce na tle Unii Europejskiej
2005* 2006 2007 2008 2009** UE-27 -0,6 -1,2 -0,7 0,5 2,7 UE-15 -0,4 -0,7 -0,8 0,4 2,7 Polska -2,3 -2,5 -1,3 3,8 -1,2 * dane dla Polski w 2005 r. podlegay zmianom metodologicznym ** dla Polski w 2009 r. szacunek rdo: Eurostat STRIND.

4.5. Rola sektorw w tworzeniu PKB


Warto dodana brutto w 2009 roku wzrosa o 1,9% wzgldem 2008 r. a wic w tempie nieznacznie przekraczajcym wzrost PKB. Warto dodana stanowia ok. 88,9% PKB. Pozostaa cz to podatki od produktw, pomniejszone o dotacje do produktw. Najwikszy wkad we wzrost wartoci dodanej miay usugi rynkowe. Pozytywnie na wzrost oddziayway za budownictwo, usugi nierynkowe oraz rolnictwo. Wpyw przemysu by negatywny. Stabilny wzrost sektora usug rynkowych pozostaje najbardziej trwaym rdem wzrostu wartoci dodanej. Jego wkad we wzrost w 2009 roku by zbliony do notowanego w fazie spowolnienia wzrostu w latach 2001-2002. Pozostae sektory podlegaj wikszym fluktuacjom. W szczeglnoci przemys, ktry w okresie szybkiego wzrostu ronie wyranie szybciej ni warto dodana ogem, co obserwowalimy w latach 2006-2008, w okresie spowolnienia za znaczco obnia tempo wzrostu wartoci dodanej ogem. W latach 2008-2009 wolniej rosa take warto dodana budownictwa, po trzyletnim okresie przypieszonego wzrostu. Niewielki, cho dodani wkad ma sektor usug nierynkowych, podobnie jak rolnictwo.
Tabela 29 Tempo wzrostu PKB i wartoci dodanej brutto w latach 2005-2009 (%)
Wyszczeglnienie PKB Warto dodana w tym: - przemys - budownictwo - usugi rynkowe rdo: GUS. 2005 3,6 3,3
3,5 7,8 3,6

2006 6,2 6,0


10,0 11,6 5,5

2007 6,8 6,7


10,1 10,8 6,5

2008 5,1 5,1


6,8 4,6 5,9

2009 1,8 1,9


-1,0 4,8 2,5

Zmiany strukturalne zachodzce w polskiej gospodarce mona zaobserwowa analizujc struktur tworzenia wartoci dodanej. Obserwujemy wzrost udziau wartoci dodanej usug rynkowych, a w ostatnich latach take budownictwa, gwnie jednak na skutek waha koniunkturalnych. Spada za udzia takich sektorw jak rolnictwo oraz przemys. Tendencja malejcego udziau przemysu zostaa zakcona przez dynamiczny wzrost jego udziau w efekcie oywienia gospodarczego w roku 2004.
Tabela 30 Zmiany w strukturze tworzenia wartoci dodanej w okresie 2005-2009 w cenach biecych
2005 2006 2007 Rolnictwo 4,5 4,3 4,3 Przemys 24,7 24,7 24,5 Budownictwo 6,0 6,4 7,1 Usugi rynkowe 49,8 50,0 49,8 Usugi nierynkowe 14,9 14,6 14,3 rdo: Obliczenia DAP MG na podstawie danych GUS. 2008 3,7 24,3 7,3 50,2 14,5 2009 3,6 22,8 7,1 51,9 14,6

84

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Znajomo struktury sektorowej tworzenia PKB oraz dynamiki wartoci dodanej brutto w poszczeglnych sektorach pozwala dokona sektorowej dekompozycji rde wzrostu gospodarczego. W 2009 roku najwikszy wkad we wzrost gospodarczy mia wci sektor usug rynkowych, wrd ktrych najwaniejsz cz stanowiy handel i naprawy oraz transport. Zbliony do notowanego przed rokiem wkad odnotowao budownictwo, o czym decydowaa skala realizacji inwestycji infrastrukturalnych. Pozostae sektory miay niewielki, ale dodatni wkad we wzrost gospodarczy.
Wykres 15 Dekompozycja sektorowa PKB w latach 2004-2009
8 7 6 5 4 3 2 1 0 -1 2004 2005 Przemys Usugi nierynkowe PKB 2006 Budownictwo Rolnictwo 2007 2008 2009 %

Usugi rynkowe Warto dodana brutto

rdo: Obliczenia DAP MG na podstawie danych GUS.

4.6. Wpyw kryzysu na globalnym rynku finansowym na tempo wzrostu gospodarczego w 2009 roku
Polska gospodarka odczuwa skutki kryzysu gwnie poprzez kana handlowy, a take poprzez zaostrzenie kryteriw kredytowych, co przenosi si na spadek dynamiki kredytw dla przedsibiorstw oraz gospodarstw domowych. W wyniku niemal powszechnego zaamania popytu importowego, zwaszcza na kluczowych dla Polski rynkach unijnych, poczwszy od listopada 2008 roku notowano wyjtkowo gboki spadek eksportu, a w lad za nim jeszcze gbszy spadek importu (cho z dwumiesicznym opnieniem). Obserwowany od pocztku 2009 r. niewspmiernie gbszy spadek importu w porwnaniu z eksportem zaowocowa, w 2009 roku, nie tylko zatrzymaniem obserwowanej w minionych dwch latach tendencji do dynamicznego wzrostu deficytu wymiany towarowej, ale wrcz radykaln jego redukcj (o ponad 14,5 mld EUR wg statystyki NBP i o prawie 17,5 mld EUR wg GUS). Utrzymujce si od pocztku 2009 r. relatywnie gbokie zaamanie po stronie importu w porwnaniu z eksportem z pocztkiem biecego roku ulego znacznemu zagodzeniu.

85

MINISTERSTWO GOSPODARKI Wykres 16 Zmiany wolumenu eksportu dbr i usug w latach 2008-2010
15,0 10,0 5,0 0,0 -5,0 -10,0 -15,0 -20,0 -25,0
09 08 09 09 08 08 08 09 20 20 20 20 20 20 20 20 20 1k 09 M 09 20 20 09 M 11 w. 10
%

w.

w.

w.

w.

w.

w.

w.

1k

2k

3k

1k

Eksport towarw

4k

Eksport usug

2k

rdo: GUS.

Najistotniejszym z punktu widzenia wzrostu PKB, by czynnik kursowy. Ostra deprecjacja polskiej waluty zarwno w stosunku do euro jak i dolara, trwajca od wrzenia 2008 r. do lutego 2009 r. wywoaa szok kosztowy wymuszajc dalsz redukcj zakupw importowych. Jednoczenie, deprecjacja zotego zwikszya konkurencyjno cenow eksportu, kompensujc w ten sposb, w pewnej czci, negatywne skutki zaamania popytu zewntrznego.
Wykres 17 Realny efektywny kurs walutowy w latach 2008-2010
% 150 140 130 120 110 100
11 01 05 09 01 05 09 M 20 20 07 03 09 M 03 08 M 08 M 08 M 08 M 08 M 09 M 09 M 08 M 07

20

20

rdo: Eurostat.

Spadek dynamiki zaduenia gospodarstw domowych i przedsibiorstw, uwzgldniajc wpyw osabienia zotego, nastpi w marcu 2009 roku, a na pocztku biecego roku spadki te byy kontynuowane. W wyniku utrzymywania si kryzysu finansowego zaostrzeniu ulega polityka kredytowa bankw. Aby zminimalizowa skutki kryzysu, banki ograniczyy maksymaln kwot finansowania, podwyszajc wkad wasny przy finansowaniu nieruchomoci, a take skrciy okres kredytowania i podniosy mare stanowice cz oprocentowania.

20

20

20

20

20

20

86

3k

Eksport towarw i usug

4k

w.

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Wykres 18 zmiana wartoci kredytw dla przedsibiorstw i gospodarstw domowych w latach 2008-2010
% 50 40 30 20 10 0 -10
11 11 01 03 01 0M 20 1 01 09 03 05 07 05 07 8M 8M 9M 8M 9M 9M 09 9M 8M 9M 8M 8M 9M 0M 20 1 03

20 0

20 0

20 0

20 0

Kredyty dla przedsibiorstw

20 0

Kredyty dla gospodarstw domowych

rdo: Obliczenia wasne na podstawie danych NBP.

4.7. Produkt krajowy brutto per capita w Polsce na tle innych krajw
Warto nominalna PKB w 2009 roku wyniosa 1.344,0 mld z. Uwzgldniajc si nabywcz pienidza PKB per capita wzrs z poziomu 51% przecitnej dla krajw UE-27 w 2005 roku do 61% w roku 2009. Wg szacunkw Eurostatu PKB per capita wg parytetu siy nabywczej wzrs realnie w Polsce w 2009 roku o 1,6%, podczas gdy w strefie euro spad o 4,5%.
Tabela 31 PKB per capita wybranych krajw UE (wg parytetu siy nabywczej) w latach 2005-2009
UE-27 Strefa Euro Republika Czeska 17,1 Niemcy 26,3 Wgry 14,2 Polska 11,5 Sowacja 13,5 rdo: Eurostat STRIND.

2005 22,5 24,9

2006 23,7 26,1


18,2 27,5 15,0 12,3 15,0

w tys. EUR 2007 2008 24,9 25,1 27,4 27,3


19,9 28,8 15,6 13,6 16,9 20,2 29,0 16,1 14,1 18,1

2009 23,6 25,5


19,0 27,4 14,9 14,3 16,9

w relacji do redniej UE (UE27=100) 2005 2006 2007 2008 2009


110 76 117 63 51 60 109 77 116 63 52 63 109 80 116 63 54 68 108 80 116 64 56 72 108 80 116 63 61 72

87

20 0

20 0

20 0

20 0

20 0

20 0

20 0

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

5. RYNEK PRACY
5.1. Pracujcy
Wpyw utrzymujcego si spowolnienia gospodarczego na sytuacj na rynku pracy w Polsce by niejednoznaczny. W 2009 roku, kolejny raz, od 2004 roku, zanotowano wzrost liczby pracujcych (o 0,4%). Z drugiej strony wyranie zwikszya si liczba bezrobotnych (z 1.211 w 2008 r. do 1.411 w 2009 r.). W strukturze pracujcych wedug sektorw utrzymay si gwne trendy dokonujcych si zmian. W 2009 roku wzrs udzia pracujcych w sektorze usug. Nieznacznie zmniejszy si natomiast udzia osb zatrudnionych w przemyle i budownictwie oraz rolnictwie.
Tabela 32 Pracujcy w wieku powyej 15 lat wedug sektorw ekonomicznych w latach 2005-2009.
Ogem Lata 2005 14.116 2006 14.594 2007 15.241 2008 15.800 2009 15.868 rdo: GUS, BAEL.
2.452 2.304 2.247 2.206 2.107

Rolnictwo

Przemys i budownictwo w tys. 4.127 4.374 4.681 5.036 4.934

Usugi

Rolnictwo

7.531 7.911 8.309 8.549 8.819

17,4 15,8 14,8 14,0 13,3

Przemys i budownictwo w% 29,2 30,0 30,7 31,9 31,1

Usugi

53,4 54,2 54,5 54,1 55,6

W 2009 r. wskanik zatrudnienia, okrelajcy udzia ludnoci pracujcej w wieku 15-64 lat w oglnej liczbie ludnoci tej grupy wiekowej wynis 50,4% i utrzyma si na poziomie z roku poprzedniego. Najniszy poziom zatrudnienia notowany by w grupie wiekowej 45-59/64 lat, chocia w ostatnich latach obserwuje si jego systematyczn popraw. W roku 2009 nastpio zaamanie si pozytywnych tendencji wzrostowych zatrudnienia ludzi modych. Spadek odnotowano zarwno w grupie wiekowej 1524 lat, jak i w grupie 25-34 lat. Wskanik zatrudnienia dla tych grup osign odpowiednio poziom 26,8% (o 0,5 pkt. proc. mniej ni przed rokiem) i 77,8% (o 0,65 pkt. proc. mniej ni w roku 2008). Modzi ludzie wchodzc na rynek pracy w warunkach spowolnienia gospodarczego i generalnego spadku popytu na si robocz napotykali w 2009 r. wiksze ni w latach poprzednich trudnoci ze znalezieniem miejsca pracy. W wikszoci nie posiadaj oni dowiadczenia zawodowego, bo blisko osb w wieku 15-34 lata nie podejmowao pracy zarobkowej w trakcie nauki.33 Czsto jednak mieli do znaczne wymagania dotyczce warunkw zatrudnienia. Wrd osb, ktre po zakoczeniu formalnej edukacji nie miay pracy przez duej ni 3 miesice, 51% oczekiwao od pierwszej pracy wysokiego wynagrodzenia. Pomimo pogorszenia wskanika zatrudnienia w najmodszych grupach wiekowych, Polska w 2009 roku pod wzgldem wskanika zmniejszya dystans do innych krajw UE. Po systematycznym wzrocie wskanika od roku 2002, jego warto dla UE-27 zmniejszya si w 2009 roku w porwnaniu z rokiem poprzednim o 1,3 pkt. proc.. Polska wraz z Niemcami i Luksemburgiem byy jedynymi krajami UE-27,

33

GUS Wejcie ludzi modych na rynek pracy, Warszawa, luty 2010

89

MINISTERSTWO GOSPODARKI

ktre nie odnotoway w ostatnim roku spadku wskanika zatrudnienia.34 Wskanik zatrudnienia w Polsce jest jednak nadal jednym z niszych w Unii Europejskiej. Niszy od Polski poziom zatrudnienia w Unii Europejskiej odnotowano jedynie 4 pastwach: w Rumunii, we Woszech, na Wgrzech i Malcie.
Tabela 33 Sytuacja na rynku pracy w latach 19952009 w grupie wiekowej 15+ (%).
Wyszczeglnienie 2005 2006 2007 2008 Wspczynnik aktywnoci zawodowej35 54,9 54,0 53,7 54,2 Wskanik zatrudnienia 45,2 46,5 48,5 50,4 rdo: Badanie Aktywnoci Ekonomicznej Ludnoci, GUS, obliczenia DAP MG. 2009 54,9 50,4

Pogorszenie koniunktury gospodarczej w Polsce przyczynio si do wzrostu niepewnoci spoecznej odnonie przyszego zatrudnienia i moliwoci zapewnienia sobie dochodw. Nastrj niepewnoci spotgowany zosta przez konieczno dokonania oszczdnoci w sektorze publicznym i obaw przed ograniczeniem wsparcia spoecznego. W rezultacie w 2009 roku odnotowano wiksze zainteresowanie prac (lub jej poszukiwaniem) a wspczynnik aktywnoci zawodowej wzrs o 0,7 pkt. proc. w porwnaniu do roku poprzedniego osigajc warto 54,9%.
Wykres 19 Przecitne zatrudnienie (tys. osb) w sektorze przedsibiorstw 20052009
6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 tys. osb

1 20 09 0

20 08 0

20 06 0

ogem

20 05 0

20 05 0

przetwrstwo przemysowe

20 07 0

20 06 0

20 07 0

budownictwo

handel i naprawy

rdo: GUS Biuletyny Statystyczne, obliczenia DAP MG.

Od dwch lat obserwowany jest konsekwentny wzrost poday pracy na rynku przy coraz wyraniejszym spadku popytu na ten czynnik. Obecnie jedynie co czwarty pracodawca odczuwa problemy ze znalezieniem odpowiednich pracownikw, podczas gdy w poowie roku 2007 trudnoci takie zgaszao siedem na dziesiciu pracodawcw. Jednoczenie przedsibiorcy odnotowali wyhamowanie tempa wzrostu, a nawet niewielki spadek aspiracji pacowych kandydatw do pracy36. Koszt siy roboczej i odpowiednie kwalifikacje nie stanowi obecnie istotnej bariery w rozwoju przedsibiorczoci. cznie
Rnice w wartoci wskanika zatrudnienia wg BAEL i wg Eurostatu wynikaj z rnic metodologicznych. Badanie BAEL obejmuje osoby w wieku 15 lata i wicej, wg Eurostatu osoby w wieku 1564 lata. 35 Wspczynnik aktywnoci zawodowej jest to procentowy udzia aktywnych zawodowo (osb pracujcych oraz bezrobotnych) w oglnej liczbie ludnoci danej kategorii (15 lat i wicej), wskanik zatrudnienia jest to procentowy udzia pracujcych w oglnej liczbie ludnoci danej kategorii, natomiast stopa bezrobocia jest to procentowy udzia bezrobotnych w liczbie aktywnych zawodowo. Bezrobocie rejestrowane obejmuje osoby, ktre zgodnie z ustaw o zatrudnieniu i przeciwdziaaniu bezrobociu okrelane s jako bezrobotne i zarejestrowane w odpowiednim powiatowym urzdzie pracy. 36 Gmua W. Gucwa A. Nalepa W., Opioa Z. (2010) Rynek pracy w Polsce (wynagrodzenie, produktywno pracy i migracje w listopadzie 2009 r. na tle bada panelowych w latach 2006-2009), zeszyt nr 245 NBP
34

90

20 09 0

20 08 0

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

jedynie 5% przedsibiorcw wymienia jedn z tych kwestii jako przyczyn spowalniajca ekspansje ich przedsibiorstwa. Nieco odmienny obraz rynku pracy wyania si z analizy danych dotyczce sektora przedsibiorstw. Przecitne zatrudnienie w sektorze przedsibiorstw w 2009 roku zmniejszyo si o 1,2% w stosunku do roku 2008 i wynioso 5.327 tys. osb. Spadek zatrudnienia wystpi w sektorze przetwrstwa przemysowego, wytwarzania i zaopatrywania w energi elektryczn, gaz, par wodn i gorc wod oraz w sektorze obsugi rynku nieruchomoci. Najwiksz dynamik zatrudnienia odnotowano w sektorach: hoteli i restauracji oraz budownictwa.
Tabela 34 Przecitne zatrudnienie w sektorze przedsibiorstw (w tys.)
Ogem Przemys Grnictwo Przetwrstwo przemysowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn, gaz, par wodn i gorc wod Dostawa wody, gospodarowanie ciekami i odpadami, rekultywacja Budownictwo Handel i naprawy Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i czno Obsuga nieruchomoci i firm rdo: Biuletyny Statystyczne GUS. 2009 5.327 2.455 180 2.027
148 100 436 1.092 102 463 89

2009/2008 98,8 94,5 100,4 93,3


99,6 103,7 105,3 102,9 106,7 100,5 98,1

5.2. Bezrobocie i stopa bezrobocia


W 2009 roku bezrobocie w Polsce, wedug danych BAEL, wynioso przecitnie 1.411 tys. osb, co stanowio 8,2% ogu osb aktywnych zawodowo, przy czym w przypadku kobiet stopa bezrobocia wyniosa 8,7%, a w przypadku mczyzn 7,8%. W stosunku do roku 2008 liczba bezrobotnych wzrosa o 12,7%.
Wykres 20 Stopa bezrobocia BAEL i bezrobocia rejestrowanego na koniec roku w latach 1995-2010
% 20 15 10 5 0
Ik w. II k 2 0 0 w 5 III . 20 k w 05 IV . 2 0 k w 05 . I k 200 w. 5 II k 20 0 w 6 III . 20 k w 06 IV . 20 k w 06 . I k 200 w. 6 II k 2 0 0 w 7 III . 20 k w 07 IV . 2 0 k w 07 . I k 200 w. 7 II k 2 0 0 w 8 III . 20 k w 08 IV . 2 0 k w 08 . I k 200 w. 8 II k 2 0 0 w 9 III . 20 k w 09 IV . 2 0 k w 09 . I k 200 w. 9 II k 2 0 1 w. 0 20 10

Stopa bezrobocia BAEL

Stopa bezrobocia rejestrowanego na koniec kwartau

rdo: GUS Biuletyny Statystyczne, BAEL, obliczenia DAP MG.

91

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Wedug statystyk bezrobocia rejestrowanego, na koniec 2009 roku bez pracy pozostawao 1.892,7 tys. osb. Stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosa 11,9% i bya o 2,4 pkt. proc. wysza ni w 2008 roku. W roku 2009 kontynuowane byy procesy znaczcych zmian dokonujcych si w strukturze bezrobocia w Polsce. Wedug stanu na koniec 2009 roku liczba bezrobotnych bdcych w trudnej sytuacji na rynku pracy ulega znacznemu zmniejszeniu (o 10,2% w skali roku). W porwnaniu z grudniem 2008 r wzrs udzia osb bezrobotnych poniej 25 roku ycia o 1,8% i absolwentw szk wyszych poniej 27 roku ycia o 0,2%. Zmniejszeniu uleg natomiast poziom bezrobocia wrd osb powyej 50 roku ycia (o 0,9%). Odnotowane pod koniec 2009 r. spowolnienie gospodarcze skutkowao dostosowywaniem przez przedsibiorcw zatrudnienia w firmach do wielkoci popytu. Najprawdopodobniej takie tendencje utrzymaj si jeszcze w 2010 r., co prowadzi bdzie do oscylacji stopy bezrobocia na poziomie okoo 12%.

5.3. Strukturalne niedopasowania na rynku pracy


Stan strukturalnego niedopasowania na rynku pracy jest charakterystyczny dla gospodarek podlegajcych gruntownym procesom zmian modernizacyjno-wasnociowych i dla gospodarek dynamicznie rozwijajcych si. Dynamiczne procesy modernizacyjne i restrukturyzacyjne przyczyniaj si do zmian struktury popytu na prac, gdy nowo tworzone miejsca pracy wymagaj zazwyczaj innych kwalifikacji i kompetencji ni likwidowane. Zmiany struktury popytu na prac zachodz przy tym zazwyczaj szybciej ni zmiany struktury poday pracy, czego skutkiem s pewne niedopasowania strukturalne. Krtkotrwae niedopasowania strukturalne s naturaln konsekwencj procesw modernizacyjnych i nie stanowi zagroenia dla dalszego rozwoju. Dugotrwae niedopasowania strukturalne mog natomiast w istotnym stopniu ograniczy moliwoci rozwoju gospodarczego i wymagaj podjcia dziaa ukierunkowanych na stworzenie warunkw prawno-instytucjonalych, stymulujcych dostosowywanie si poday pracy do nowej struktury popytu na prac.
Wykres 21 Wskanik zatrudnienia wedug poziomu wyksztacenia w latach 2006-2009
% 80 70 60 50 40 30 20 10 0 wysze rednie zawodowe 2006 rednie oglnoksztacce 2007 2008 zasadnicze zawodowe 2009 podstawowe i niepene podstawowe

rdo: BAEL GUS, obliczenia DAP MG.

92

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Niedopasowanie struktury popytu i struktury poday pracy oraz niski wskanik zatrudnienia s istotnymi problemami utrudniajcymi rozwj polskiej gospodarki. W Polsce od wielu lat wystpuje nadwyka poday pracownikw o niskich kwalifikacjach i niedobr pracownikw o wyszych kwalifikacjach. Znaczn cz dugotrwale bezrobotnych stanowi osoby niewykwalifikowane, na ktrych prac wskutek postpu technologicznego - popyt spada. Podobnie jak w latach poprzednich, w 2009 r. najnisze wartoci wskanika zatrudnienia (17,1%) i najwysz stop bezrobocia (14,5%, wzrost o 2,6 pkt. proc. w porwnaniu z rokiem 2008) odnotowywano w Polsce wrd osb z wyksztaceniem podstawowym i niepenym podstawowym. Ta grupa spoeczna najsilniej odczua skutki spowolnienia gospodarczego i spadku popytu na polskim rynku pracy. Najwysz warto wskanika zatrudnienia (77,3%) i najnisz stop bezrobocia (4,4%) zaobserwowano natomiast wrd osb z wyksztaceniem wyszym. Pomimo spowolnienia gospodarczego popyt na pracownikw z wyksztaceniem wyszym i rednim oglnoksztaccym zwikszy si, o czym wiadczy wzrost wskanika zatrudnienia dla tych grup spoecznych. Strukturalne niedopasowanie na rynku pracy jest take wynikiem niezgodnoci popytu na prac z poda pracy wedug zawodw. Przejawia si to stosunkowo wysokim bezrobociem wrd pewnych grup zawodowych i niedoborach pracownikw w innych zawodach. Gwn przyczyn jest stosunkowo niewielka elastyczno polskiego systemu ksztacenia i polskiego systemu pac, ktre do powolnie reaguj na pojawiajce si niedopasowania strukturalne. Liczba zawodw deficytowych, tj. takich, dla ktrych liczba zgoszonych ofert pracy bya wysza ni liczba zarejestrowanych bezrobotnych w tym zawodzie, w roku 2009 wyniosa 24 tj. a o 562 mniej ni w roku 2008.37 Przyczyn tak znacznego spadku liczby zawodw deficytowych naley przede wszystkim upatrywa w skutkach spowolnienia gospodarczego tj. redukcji zatrudnienia w niektrych przedsibiorstwach i wzrocie bezrobocia. W 2009 roku, podobnie jak w latach 2005-2008, do najbardziej deficytowych zawodw naleay: robotnik gospodarczy, pracownik biurowy i pracownik administracyjny. Zawodami o najwyszym poziomie nadwyki siy roboczej, tj. takich, dla ktrych liczba zarejestrowanych bezrobotnych bya wysza od zgoszonych ofert pracy, niezmiennie ju od 5 lat s: sprzedawca, asystent ekonomiczny, lusarz, technik mechanik. W 2009 roku w tych zawodach odnotowano wzrost nadwyki siy roboczej w porwnaniu z rokiem poprzednim. Zmniejszenie liczby zawodw deficytowych przy jednoczesnym wzrocie nadwyek siy roboczej w innych zawodach wskazuje na spadek liczby ofert pracy oraz zwikszone zainteresowanie podjciem pracy w okresie spowolnienia gospodarczego i niepewnoci spoecznej. Niedopasowania strukturalne s w znacznym stopniu rwnie skutkiem stosunkowo niskiej mobilnoci siy roboczej. Niewielka skala migracji wewntrznych z obszarw o niskim popycie do obszarw o wysokim popycie przyczynia si do przestrzennej koncentracji bezrobocia. Regiony sabiej rozwinite, gdzie popyt na prac jest mniejszy, s obszarami najwyszego bezrobocia w skali kraju. Niedobory pracownikw wystpuj natomiast najczciej w dynamicznie rozwijajcych si regionach, w szczeglnoci w duych aglomeracjach miejskich. Po odnotowanych w ostatnich latach spadkach bezrobocia zarwno na wsi jak i w miecie, w 2009 roku zaobserwowano zbliony wzrost bezrobocia na obydwu obszarach. Bezrobocie na obszarach wiejskich wynioso 8,0% (wobec 7,0% w 2008 r.). Bezrobocie w miastach osigno w 2009 r. poziom 8,3% (wobec 7,2% w 2008 r.). Nieco nisza stopa bezrobocia na wsi moe by wynikiem niskiego poziomu aktywnoci zawodowej na tych terenach oraz wystpowania zjawiska bezrobocia ukrytego.

37

Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Departament Rynku Pracy Zawody deficytowe i nadwykowe w 2009 roku, Warszawa, maj 2010 r.

93

MINISTERSTWO GOSPODARKI Ramka 5 Ustawa o agodzeniu skutkw kryzysu ekonomicznego dla pracownikw i przedsibiorcw Ustaw z dnia 1 lipca 2009 r., ktra wesza w ycie 22 sierpnia 2009 r., wprowadzono rozwizania ukierunkowane na uelastycznienie procesu pracy i obnienie kosztw pracy przedsibiorstwom dotknitym przez kryzys, zwikszenie inwestycji w kapita ludzki. Instrumenty maj charakter dorany i bd obowizywa do koca 2011 roku. 1. Dla wszystkich przedsibiorcw: Wyduenie okresu rozliczeniowego czasu pracy, maksymalnie do 12 miesicy, Moliwo stosowania przez przedsibiorc rnych godzin rozpoczynania i koczenia pracy w poszczeglnych dobach pracowniczych, przy czym ponowna praca w tej samej dobie nie bdzie traktowana jak praca w godzinach nadliczbowych, Ograniczenie czasu zatrudnienia pracownika na podstawie umowy o prac na czas okrelony do 24 miesicy. 2. Dla pracodawcw znajdujcych si w przejciowych trudnociach finansowych38: Czasowe (maksymalnie na okres 6 miesicy) obnienie pracownikom wymiaru czasu pracy z proporcjonalnym obnieniem wynagrodzenia za prac (bez koniecznoci dokonywania tzw. wypowiedzenia zmieniajcego), Moliwo uzyskania dopat do pensji pracownikw objtych obnionym czasem pracy lub przestojem ekonomicznym. Przepisy przewiduj, i pracownikom za okres postoju wypacona bdzie rekompensata utraconych zarobkw do wysokoci 100% zasiku dla bezrobotnych oraz wynagrodzenie od tego przedsibiorcy cznie w wysokoci minimalnego wynagrodzenia za prac, ustalonego na podstawie odrbnych przepisw z uwzgldnieniem wymiaru czasu pracy pracownika. Jednoczenie warunkiem niezbdnym do objcia pracownika przestojem ekonomicznym jest jego pisemna zgoda. W przypadku ograniczenia czasu pracy pracownikom przysugiwa bdzie wiadczenie z Funduszu Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych do wysokoci 70 % zasiku, w zalenoci od stopnia obnienia wymiaru czasu pracy pracownika. Pracodawca otrzyma te rodki na opacenie skadek na ubezpieczenia spoeczne pracownikw nalenych od pracodawcy. Powysze wiadczenia bd wypacane przez czny okres nie duszy ni 6 miesicy w stosunku do jednego pracownika, Wiksze wsparcie inwestycji pracodawcw w podnoszenie kwalifikacji pracownikw w okresie przestoju lub obnionego wymiaru czasu pracy. Wsparcie przeznaczone jest dla pracodawcw posiadajcych fundusz szkoleniowy, przy czym aby dodatkowo zachci pracodawcw do tworzenia funduszu szkoleniowego wprowadzono nowe korzystne rozwizanie, a mianowicie zapis, i wpaty na fundusz szkoleniowy obciaj koszty dziaalnoci pracodawcw. Wysoko dofinansowania ze rodkw Funduszu Pracy bdzie wynosi do 80% kosztw szkolenia lub studiw podyplomowych, nie wicej jednak ni 300% przecitnego wynagrodzenia na jedn osob, o ile szkolenie lub studia podyplomowe s uzasadnione obecnymi lub przyszymi potrzebami pracodawcy. W okresie szkolenia lub studiw podyplomowych pracownikowi bdzie przysugiwa stypendium finansowane ze rodkw Funduszu Pracy. W przypadku zbiegu prawa do wiadcze z pienidzy publicznych (stypendium lub czciowej rekompensaty utraconych zarobkw z powodu obnienia czasu pracy albo przestoju), przysuguje tylko jedno, wysze wiadczenie. Ustawa nakada na pracodawc obowizek zwrotu otrzymanej pomocy wraz z odsetkami, w przypadku niespenienia warunkw umowy, w szczeglnoci rozwizania umowy o prac z przyczyn dotyczcych pracodawcy w okresie pobierania przez pracownika wiadcze, a take w okresie 6 miesicy przypadajcych bezporednio po okresie ich pobierania. Ustawa przewiduje natychmiastowy obowizek zwrotu take w sytuacji gdy pomoc zostanie wykorzystana niezgodnie z przeznaczeniem, tj. np. gdy nie zostanie przekazana pracownikom uprawnionym do jej uzyskania.

Pracodawca u ktrego w cigu 3 kolejnych miesicy po dniu 1 lipca 2008 r. wystpi spadek obrotw gospodarczych nie mniej jednak ni o 25 %, w porwnaniu do tych samych 3 miesicy w okresie od dnia 1 lipca 2007 r. do dnia 30 czerwca 2008 r.

38

94

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Strukturalne niedopasowanie na rynku pracy jest rwnie skutkiem ograniczonego popytu na prac ludzi modych, niedysponujcych duym dowiadczeniem zawodowym. W 2009 r. wskanik aktywnoci ekonomicznej dla osb w wieku 15-24 lata wynis 33,8%, tj. wzrs o 0,8% w porwnaniu z rokiem poprzednim. Wskanik zatrudnienia w tej grupie wiekowej uksztatowa si na poziomie 26,8% i by niszy o 0,5 pkt. proc. ni w roku 2008. Ponadto pierwsza praca wikszoci ludzi modych nie bya zgodna z wyuczonym zawodem.39 Najczstszym powodem niezgodnoci pierwszej pracy z wyuczonym zawodem bya niemono znalezienia pracy w swoim zawodzie, co wskazuje na niedopasowanie obecnych kierunkw ksztacenia do potrzeb rynku pracy. Negatywny wpyw na dostosowywanie si poday do popytu na rynku pracy ma do niska aktywno zawodowa kobiet, ktra w 2009 roku wyniosa 47,3% wobec 63,4% wrd mczyzn. Jednoczenie kobiety s bardziej zagroone bezrobociem. W 2009 roku stopa bezrobocia wrd nich wyniosa 8,7%, wobec stopy 7,8% notowanej wrd mczyzn. Kobiety rwnie o 1,3 miesica duej poszukiway pracy ni mczyni (11,7 wobec 10,4 miesica). W 2009 roku kobiety stanowiy okoo 45% osb zatrudnionych, co oznacza, e luka zatrudnienia miedzy kobietami i mczyznami wci wynosi blisko 10 pkt. proc.

5.4. Zagraniczne wyjazdy zarobkowe


Przystpienie Polski do Unii Europejskiej w istotny sposb uatwio Polakom dostp do rynkw pracy pastw UE-15 i wywoao w pierwszych 3 latach po integracji znaczny wzrost liczby osb, ktre wyjechay z kraju i podjy prac za granic. Jednak od roku 2008 odnotowano zmiany w zachowaniach migracyjnych Polakw. Zmiany te zostay utrwalone w roku 2009. Sytuacja gospodarcza pastw Europy Zachodniej takich jak Wielka Brytania, Irlandia, Niemcy, Hiszpania, ktre byy krajami docelowymi emigracji wielu Polakw ulega znacznemu pogorszeniu w zwizku ze wiatowym kryzysem finansowym. Spadek produkcji oraz bankructwa firm przyczyniy si do wzrostu bezrobocia na rynkach lokalnych. W efekcie zapotrzebowanie na prac migrantw zmniejszyo si. W Wielkiej Brytanii i Hiszpanii pogorszenie sytuacji na rynku pracy i obawy zwizane z konkurencj ze strony migrantw, wiadczcych prac na gorszych ni obywatele tych pastw warunkach pacowych i socjalnych wywoay liczne protesty spoeczne. W efekcie obywatelom polskim coraz trudniej byo znale prac za granic. Moliwoci uzyskania zatrudnienia za granic pogorszyy si dodatkowo ze wzgldu na fakt, e kryzys gospodarczy w szczeglnym stopniu dotkn sektory budownictwa i przemysu przetwrczego, w ktrych dotychczas w Europie Zachodniej pracowaa znaczna liczba obywateli polskich. Pomimo kryzysu, w krajach Europy Poudniowej i Zachodniej nadal istnieje silne zapotrzebowanie na prac obcokrajowcw w sektorze rolnictwa. Praca ta ma jednak z zasady charakter sezonowy i nie wie si z permanentnym przeniesieniem miejsca zamieszkania oraz emigracj a jedynie z wyjazdami zarobkowymi na wzgldnie krtki okres czasu.

39

GUS Wejcie ludzi modych na rynek pracy, Warszawa, luty 2010

95

MINISTERSTWO GOSPODARKI Ramka 6 Zatrudnienie Polakw w Niemczech W 2009 r. obywatele polscy otrzymali nastpujc liczb zezwole na prac, wzgldnie zwolnie od obowizku otrzymania zezwolenia w przypadku studentw (w nawiasie dane za 2008 r.): pracownikw sezonowych: pracownikw imprez objazdowych: pracownikw-goci: pomocy domowych studentw w okresie wakacji: 183.553 3.147 108 1.081 brak danych (190.582) (3.706) (154) (2.254) (3.971)

Sukcesywnie zmniejsza si wykorzystanie kontyngentu osobowego na wykonywanie usug w nie zliberalizowanym sektorze budowlanym. W okresie rozliczeniowym od padziernika 2008 do wrzenia 2009 na budowach w Niemczech pracowao rednio w kadym miesicu 5.761 osb delegowanych z Polski. Byo to o 2% mniej ni w poprzednim okresie. Wyznaczony przez stron niemieck kontyngent wykorzystano w 40%. Obywatele polscy chtnie podejmuj w Niemczech samodzieln dziaalno gospodarcz. Wedug danych Zwizku Rzemiosa w Berlinie, w niemieckim rejestrze rzemielniczym na 31 grudnia 2008 r. byo zarejestrowanych 26.500 przedsibiorstw prowadzonych przez obywateli polskich. Z prowadzonego przez ZUS rejestru wynika, e w 2009 r. osobom delegowanym do Niemiec wystawiono cznie 107.014 formularzy ubezpieczeniowych E 101, tj. 5% mniej ni w 2008 r. (naley wzi pod uwag, e jedna osoba moga by delegowana do Niemiec wicej ni jeden raz w roku). Wskazuje to na konsekwentny spadek zainteresowania polskich firm realizowaniem usug transgranicznych w Niemczech.
rdo: Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej (2010), Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w pastwach EOG i Szwajcarii; Warszawa, maj 2010 r.

Monitoring danych dotyczcych wyjazdw zarobkowych Polakw do pastw UE i EOG w roku 2009 wskazuje na zauwaalny spadek zainteresowania obywateli polskich wyjazdami zagranicznymi, dalsz dywersyfikacj kierunkw migracji w nastpstwie otwarcia rynkw pracy dla obywateli nowych pastw czonkowskich UE przez Belgi, Dani i Norwegi (1 maja 2009 r.) oraz wdrwk polskich emigrantw zarobkowych w poszukiwaniu pracy i przenoszenie miejsca pobytu z jednego pastwa Unii Europejskiej do innego. Ostatnie z wymienionych zjawisk jest trudne do oceny statystycznej ze wzgldu na brak informacji o kraju wczeniejszego pobytu w rejestrach kraju przyjmujcego. Liczba wyjazdw zarobkowych do wikszoci krajw stabilizuje si lub spada. Najwikszy spadek skali imigracji Polakw odnotowano w Wielkiej Brytanii. W 2009 r. rejestracji w celu podjcia legalnej pracy dokonao o poow mniej obywateli polskich ni w roku 2008. Najprawdopodobniej gwn przyczyn spadku zainteresowania osiedlaniem si na wyspach by panujcy tam kryzys gospodarczy i trudnoci ze znalezieniem pracy. Natomiast w Niderlandach i Niemczech chocia liczba obywateli polskich, ktrzy podjli tam prac w roku 2009 bya wysza ni w roku poprzednim, dynamika napywu zmniejszya si, co moe wskazywa na tendencj do stabilizacji wielkoci migracji w dugim okresie czasu. Pastwami, ktre w wikszoci ze wzgldu na niski poziom pac oraz ograniczone rynki pracy nie ciesz si duym zainteresowaniem polskich emigrantw pozostay nadal Portugalia, Rumunia, Bugaria, Sowenia, Wgry, Litwa, otwa, Estonia i Malta. W latach 2008 i 2009 konsekwentnie zmniejszao si zainteresowanie polskich przedsibiorcw wiadczeniem usug na rynkach pastw UE. W 2009 roku liczba formularzy E-101, potwierdzajcych podleganie polskiemu systemowi ubezpiecze, wydanych pracownikom polskich przedsibiorstw oraz osobom prowadzcym indywidualn dziaalno gospodarcz, wykonujcym prac za granic w ramach transgranicznego wiadczenia usug spada do poziomu 209 tys. (wobec 231 tys. w roku 2008)

96

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

tj. o 10%. Jednoczenie naley mie na uwadze, e nie wszyscy decydujcy si na prac za granic wystpuj o tego typu zawiadczenie. W kontekcie utrzymujcego si od 2008 r. w Europie Zachodniej kryzysu gospodarczego coraz wicej uwagi powica si zjawisku powrotw. Badania wskazuj jednak, e tylko nieznaczna cz emigrantw powraca do Polski.40 Wikszo emigrantw (76%) przyznaje, e powrcio, bo tak wczeniej zaplanowao. Dla tych, ktrzy powrotu nie planowali, najczstszymi przyczynami podjcia decyzji o przyjedzie do Polski bya utrata pracy, powody rodzinne oraz niemono znalezienia pracy za granic. Kryzys gospodarczy nie by zatem najwaniejsz przyczyn powrotw.
Tabela 35 Gwne kierunki migracji zarobkowej Polakw w Europie (w tys. osb)
Kraj docelowy 2005 2006 2007 2008 2009 Austria 10 11 22 19 18 Belgia 18 17 17 30 42 Czechy 13 17 24 21 20 Dania 2 7 10 9 11 Finlandia 041 brak danych 4 5 5 Francja 10 11 14 brak danych brak danych Hiszpania 35 48 71 87 86 Irlandia 45 65 80 62 brak danych Islandia 11 10 Niderlandy 26 55 30 69 77 Niemcy 322 270 235 274 294 Norwegia 24 38 5142 52 44 Szwajcaria 4 8 brak danych43 6 brak danych Szwecja 3 4 3 3 2 Wielka Brytania 127 162 150 103 55 Wochy 40 49 brak danych44 brak danych brak danych rdo: Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej (2010), Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w pastwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii oraz obywateli pastw EOG w Polsce, Warszawa, maj 2010 r.; Home Office (2009), Accession Monitoring Report, May 2004-March 2009, London, May 2009

Jednak jedynie mniej ni poowa migrantw powrotnych (47%) deklaruje ch pozostania w Polsce na stae. Wikszo bierze pod uwag moliwo ponownego wyjazdu za granic lub taki wyjazd planuje. Migracja Polakw ma zatem bardzo czsto charakter cyrkulacyjny i jest silnie uwarunkowana wzgldami ekonomicznymi oraz sytuacj gospodarcz w Polsce i w kraju docelowym. Czynnikiem skaniajcym do decyzji o ponownym wyjedzie moe by marginalizacja spoeczna i ekonomiczna emigrantw, ktrzy czasami w Polsce maj trudnoci ze znalezieniem interesujcej pracy. Przyczyn tych trudnoci jest czsto dezaktualizacja posiadanych wczeniej umiejtnoci w wyniku wykonywania przez duszy okres czasu za granic prac poniej swoich kwalifikacji, co istotnie utrudnia powrt do wczeniej wykonywanego zawodu. Badania prowadzone wrd osb obecnie bezrobotnych

Iglicka K. (2009), Powroty Polakw w okresie kryzysu gospodarczego. W ptli puapki migracyjnej. Raport z bada w: Raporty i Analizy Centrum Stosunkw Midzynarodowych nr 1/09 41 W 2005 wydano 152 zezwolenia na prac Polakw. 42 Liczba ta zawiera zarwno zezwolenia wydane po raz pierwszy jak i przeduenia wanoci zezwole wydanych wczeniej. 43 Pomimo oficjalnego wystpienia Ambasady RP w tej sprawie, Federalny Urzd Migracji nie udostpni informacji odnonie skali zatrudnienia obywateli polskich w tym kraju w 2007 r. 44 Z informacji podanych przez woskie Ministerstwo Spraw Wewntrznych wynika, i w najbliszym czasie niemoliwym bdzie aktualizowanie danych statystycznych na temat migracji obywateli UE na terenie caego kraju ze wzgldu na decentralizacj rejestracji i dostpno danych tylko w dziaach ewidencji ludnoci poszczeglnych gmin we Woszech.

40

97

MINISTERSTWO GOSPODARKI

w Polsce wskazuj, e trzy czwarte z osb, ktre znalazy prac za granic nie pracowaa tam w wyuczonym zawodzie.45
Ramka 7 Zatrudnienie Polakw w Wielkiej Brytanii W 2009 r. w Wielkiej Brytanii zarejestrowano cznie jedynie 54.715 pracownikw z Polski, tj. o 53% mniej ni w roku 2008. Polscy pracownicy stanowi obecnie 45% wszystkich obcokrajowcw z UE-846 zatrudnionych oficjalnie w tym kraju. Procentowy udzia emigrantw z UE-8 zatrudnionych w poszczeglnych branach wynis: Administracja, biznes i zarzdzanie 40% Gastronomia i hotelarstwo 19% Rolnictwo 10% Przemys przetwrczy 7% Przetwrstwo ywnoci, misa i ryb 5%
rdo: Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej (2010) Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w pastwach EOG i Szwajcarii oraz obywateli pastw EOG w Polsce

Jednoczenie pracodawcy obserwuj istotny spadek zainteresowania zagranicznymi wyjazdami zarobkowymi. Jeszcze 2 lata temu emigracje zagraniczne wymieniane byy jako istotny powd trudnoci w pozyskiwaniu pracownikw z odpowiednimi kwalifikacjami. Obecnie migracje s wymieniane jako przyczyna problemw kadrowych jedynie przez 1,6% pracodawcw. Coraz mniej pracodawcw obawia si rwnie, e ich pracownicy odejd z pracy w celu podjcia pracy zarobkowej za granic. Obecnie tylko jeden na dziesiciu pracodawcw przewiduje tak sytuacj, podczas gdy w poowie roku 2007 czterech na dziesiciu pracodawcw spodziewao si takich problemw. W efekcie moliwo wyjazdu zarobkowego za granic coraz rzadziej jest powodem presji na wzrost wynagrodze w przedsibiorstwach. Dynamika migracji ulega wyranemu ograniczeniu i nie wydaje si, aby otwarcie rynkw pracy Niemiec i Austrii w maju 2011 roku mogo t sytuacj istotnie zmieni. Wpyw migracji na rozwj gospodarki polskiej oraz na sytuacj na krajowym rynku pracy w ostatnim roku wyranie zmala. Najbardziej wraliwym na zagraniczne wyjazdy zarobkowe sektorem gospodarki polskiej jest budownictwo.

Gmua W. Gucwa A. Nalepa W., Opioa Z. (2010) Rynek pracy w Polsce (wynagrodzenie, produktywno pracy i migracje w listopadzie 2009 r. na tle bada panelowych w latach 2006-2009), zeszyt nr 245 NBP 46 Do UE-8 zaliczane s; Czechy, Estonia, Wgry, otwa, Litwa, Polska, Sowacja i Sowenia.

45

98

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

6. HANDEL ZAGRANICZNY
6.1. Sytuacja w polskim handlu zagranicznym w 2009 roku
wiatowy kryzys finansowy dotar do Polski pod koniec 2008 roku i wywoa powane negatywne implikacje w polskich obrotach handlu zagranicznego. W konsekwencji zaamania popytu importowego, gwnie na rynkach unijnych, poczwszy od listopada 2008 roku nastpi gboki spadek wymiany. Zaamanie popytu wewntrznego na rynkach gwnych polskich partnerw handlowych w IV kwartale 2008 roku przeoyo si na wyrane spowolnienie obrotw towarowych Polski w padzierniku (tempo wzrostu eksportu obniyo si do 11,1%, a importu do 16,5%), oraz na ich spadki w listopadzie i grudniu. O ile zmniejszenie wymiany w ostatnich dwch miesicach 2008 roku byo gbsze po stronie eksportu, to od pocztku 2009 roku obserwowano odwrcenie tej tendencji. Od stycznia 2009 roku tempo spadku importu zaczo wyprzedza tempo spadku eksportu. W rezultacie w caym 2009 roku spadek eksportu (o 15,5%) okaza si o 9 pkt. proc. agodniejszy od spadku importu (o 24,5%). Spowolnienie importowe obserwowane w ubiegym roku miao charakter trway i stosunkowo silnie zwizany z kryzysem, m.in. poprzez spadek wiatowych cen surowcw (zwaszcza energetycznych), zmniejszenie napywu BIZ oraz szok kosztowy w imporcie wywoany gbok deprecjacj zotego.
Tabela 36 Obroty towarowe Polski w okresie 01.2009 06.2010
Okres Eksport Stycze 2009 7.332 Luty 7.899 Marzec 8.356 I kwarta 23.587 7.607 Kwiecie Maj 7.625 Czerwiec 8.343 II kwarta 23.576 Lipiec 7.855 Sierpie 7.191 Wrzesie 9.232 III kwarta 24.278 9.599 Padziernik Listopad 9.166 Grudzie 8.068 IV kwarta 26.834 Rok 2009 98.274 Stycze 2010 7.904 Luty 8.858 Marzec 9.862 I kwarta 26.623 Kwiecie 9.575 Maj 9.939 Czerwiec 10.083 II kwarta 29.596 rdo: DAP MG na podstawie danych GUS. w mln EUR Import 8.397 8.499 9.159 26.056 8.366 8.251 9.211 25.828 8.736 8.164 9.685 26.585 10.290 9.825 8.945 29.061 107.529 8.551 9.610 10.930 29.091 10.272 10.896 10.736 31.904 Saldo -1.066 -600 -804 -2.469 -759 -625 -868 -2.252 -881 -973 -453 -2.306 -691 -658 -877 -2.227 -9.254 -647 -753 -1.069 -2.468 -697 -957 -653 -2.307 Dynamika w % analogiczny okres ub.r.=100 Eksport Import 79,0 76,7 81,0 74,1 87,3 77,4 82,4 76,1 71,8 66,5 79,5 70,2 82,6 73,1 77,8 69,9 78,3 70,5 77,6 71,7 83,1 72,6 79,9 71,6 85,9 76,0 104,9 89,8 114,6 92,6 99,6 85,1 84,5 75,5 107,8 101,8 112,1 113,1 118,0 119,3 112,9 111,6 125,9 122,8 130,3 132,1 120,8 116,6 125,5 123,5

99

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Kryzys spowodowa istotne zmiany w strukturze geograficznej oraz przedmiotowej polskich obrotw towarowych, w szczeglnoci po stronie eksportu. W warunkach kryzysu ujawnia si zrnicowana odporno na kryzys i chonno importowa poszczeglnych rynkw i jednoczenie zrnicowana odporno poszczeglnych grup towarowych na dekoniunktur. Zasadniczo korzystniejsze wyniki eksportu odnotowano na rynkach rozwinitych. Ponadto najwysz odpornoci na oddziaywanie kryzysu odznaczy si eksport towarw relatywnie wyej przetworzonych i o wyszym stopniu zaawansowania technologicznego. Jakkolwiek gboka deprecjacja zotego nie zdoaa zrekompensowa skutkw zaamania koniunktury na rynkach wiatowych, to jednak pozwolia na ich zagodzenie, zarwno poprzez swoje oddziaywanie proeksportowe (wzmocnienie konkurencyjnoci cenowej i poszerzenie marginesu opacalnoci eksportowanych towarw), jak i poprzez hamujce oddziaywanie na import (szok cenowo-kosztowy wywoany ostr deprecjacj zotego). Notowany od pocztku biecej dekady dynamiczny napyw bezporednich inwestycji zagranicznych (BIZ) uleg na skutek kryzysu zaamaniu. O ile w okresie 2001-2008 rednioroczny napyw BIZ przekracza 9,5 mld EUR, o tyle w 2009 roku wynis niespena 8,3 mld EUR. Zaistniae spowolnienie wynikao z nazbyt pesymistycznych przewidywa wiatowych krgw finansowych co do stabilnoci polskiej gospodarki i jej odpornoci na wiatow dekoniunktur. Pomylne wyniki uzyskane przez Polsk na tle niemal wszystkich gospodarek europejskich (wzrost gospodarczy w 2009 r. wynis 1,8%) stwarzaj realne szanse na ponowny wzrost zainteresowania inwestorw zagranicznych polskim rynkiem w najbliszych latach. Warto podkreli, e obok negatywnych konsekwencji dla polskiej gospodarki i kondycji handlu zagranicznego kryzys przyczyni si do wyranej redukcji wyjtkowo wysokiego i dynamicznie narastajcego w ostatnich kilku latach deficytu obrotw towarowych. Deficyt wymiany handlowej, ktry po 3-letnim okresie dynamicznego narastania osign na koniec 2008 roku bezprecedensowo gboki poziom 26,2 mld EUR, zosta w 2009 roku zredukowany blisko 3-krotnie, do poziomu ok. 9,3 mld EUR.
Wykres 22 Miesiczne obroty towarowe w okresie 01.2009 06.2010
12 000

8 000 mln EUR

4 000

-4 000
XI I2 I 01 0 00 9 XI III IV VI III IV VI VI IX VI II II II I V X V

rdo: DAP MG na podstawie danych GUS.

I2

100

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Wykres 23 Miesiczna dynamika eksportu i importu w okresie 01.2009 06.2010
%140 130 120 110 100 90 80 70 60
00 9 XI I 01 0 VI XI VI I2 VI IX I2 VI II III II IV III I V II IV X V

rdo: DAP MG na podstawie danych GUS.

Oywienie obrotw obserwowano w eksporcie od listopada 2009 roku, kiedy to wzrs on o 4,9% w porwnaniu z analogicznym miesicem poprzedniego roku, a w grudniu o 14,6%. Jednak byo to spowodowane w duej mierze nisk baz odniesienia z analogicznego okresu w roku 2008. Od pocztku 2010 roku notuje si rwnie oywienie po stronie importu. W I proczu br. eksport wzrs o 19,2%, a import o 17,6%.

6.2. Struktura geograficzna obrotw handlu zagranicznego


Dominujcym obszarem polskiego eksportu s rynki krajw gospodarczo rozwinitych. Ich udzia w oglnym eksporcie Polski wynis w 2009 roku 85,6%. Wrd tej grupy pastw najwikszym odbiorc polskich towarw jest Unia Europejska, na ktr w 2009 roku przypado 79,7% (78,3 mld EUR) cakowitego polskiego eksportu o 1,9 pkt. proc. wicej ni w 2008 roku. Wrd pastw Unii Europejskiej pastwa strefy euro maj blisko 2-krotnie wyszy udzia w polskim eksporcie ni rynki znajdujce si poza ni. Jednoczenie udzia tych pierwszych zwikszy si w 2009 roku o 2,7 pkt. proc., do 56,3%, a drugich zmniejszy si o 0,8 pkt. proc., do 23,4%. W 2009 roku w oglnym polskim eksporcie najbardziej wzrs udzia Niemiec o 1,0 pkt. proc., do 26,1% oraz Woch o 0,9 pkt. proc., do 6,9%. Z kolei najbardziej zmniejszy si udzia Litwy o 0,4 pkt. proc. do 1,2% w 2009 roku. Unia Europejska zajmuje rwnie dominujc pozycj w polskim imporcie, z udziaem wynoszcym w 2009 roku podobnie jak rok wczeniej 61,9% (66,5 mld EUR). W 2009 roku import z pastw strefy euro stanowi 48,8% cakowitego polskiego importu (wobec 49% w roku 2008), natomiast z pozostaych pastw strefy euro 13,1% (wobec 12,9% w roku wczeniejszym). W 2009 roku w polskim imporcie najbardziej zmniejszy si udzia Niemiec o 0,6 pkt. proc., do 22,4%, z kolei zwikszy si udzia Woch i Niderlandw, odpowiednio: o 0,3 pkt. proc. do 6,8% oraz o 0,2 pkt. proc. do 3,6%. Wrd 15 najwaniejszych rynkw polskiego eksportu znajduje si a 12 krajw UE. W imporcie takich krajw jest 10.

101

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Najwiksze spadki eksportu na rynki unijne w wymiarze bezwzgldnym osignito z: Niemcami - o 3,4 mld EUR (o 11,8%), Szwecj - o 1 mld EUR (o 28,6%), Republik Czesk - o 0,9 mld EUR (o 13,3%), Litw - o 0,7 mld EUR (o 36,4%), Sowacj - o 0,6 mln EUR (o 21,3%). W ujciu przedmiotowym najwiksze spadki eksportu do UE dotyczyy: wyrobw metalurgicznych - o 4,2 mld EUR (o 35%), wyrobw przemysu elektromaszynowego - o 2,8 mld EUR (o 7,4%), produktw mineralnych - o 1,7 mld EUR (o 38%), wyrobw przemysu chemicznego - o 1,5 mld EUR (o 15%). Polski eksport na rynki unijne wyraony w euro zmniejszy si w 2009 roku o 13,5% wobec jego wzrostu o 12,6% w roku 2008, z kolei import z Unii Europejskiej zmniejszy si o 24,5% w porwnaniu z jego wzrostem o 14,2% w roku poprzednim. Jednoczenie spadek eksportu do pastw Unii Europejskiej okaza si nieznacznie agodniejszy od spadku eksportu Polski ogem. W rezultacie gbszego zaamania po stronie importu ni eksportu odnotowano zwikszenie si o 9,5 mld EUR nadwyki w obrotach towarowych, do 11,8 mld EUR. Wynikao to ze znaczcego polepszenia salda wymiany z pastwami strefy euro, tj. o 10,4 mld EUR, (deficyt na poziomie 7,5 mld EUR z 2008 roku zosta przeksztacony w nadwyk wynoszc blisko 2,9 mld EUR). Natomiast w obrotach z pozostaymi rynkami unijnymi doszo do zmniejszenia nadwyki o 0,9 mld EUR, do 8,9 mld EUR w 2009 roku. O wyniku oglnej wymiany z krajami Unii Europejskiej zadecydowao pogorszenie si koniunktury gospodarczej u naszych najwaniejszych partnerw gospodarczych, w tym szczeglnie w Niemczech. O ile jeszcze w roku 2008 eksport na ten rynek wzrs o 10,4%, to w 2009 roku spad o 11,8%. Natomiast import z tego rynku zmniejszy si w 2009 roku o 26,6%, wobec jego wzrostu o 13,2% rok wczeniej. W wartociach bezwzgldnych import z Niemiec zmniejszy si (o 8,7 mld EUR) znacznie bardziej ni eksport (o 3,4 mld EUR), co przeoyo si na przeksztacenie wystpujcego tu deficytu w wysokoci 3,6 mld EUR w nadwyk na poziomie 1,6 mld EUR. Wrd pastw UE znaczce polepszenie salda wymiany odnotowano z Niemcami, Wochami, Francj oraz Finlandi. Z kolei pogorszenie salda nastpio m.in. z Litw i Rumuni . W 2009 roku w obrotach z pastwami rozwinitymi, podobnie jak w obrotach Polski ogem spadek importu okaza si wikszy ni eksportu. W efekcie wystpujcy w roku 2008 w wymianie z t grup rynkw deficyt na poziomie 2,2 mld EUR przeksztaci si w nadwyk w wysokoci 9,8 mld EUR. Istotny wpyw na to mia, obok poprawy salda z krajami strefy euro, lepszy bilans z grup pozaunijnych rynkw rozwinitych gospodarczo, w tym w szczeglnoci ze Stanami Zjednoczonymi (zmniejszenie deficytu o 0,7 mld EUR, do 0,7 mld EUR) oraz Japoni (redukcja deficytu o 0,8 mld EUR do 1,9 mld EUR). W obrotach z oboma rynkami poprawa salda bya w znacznej mierze rezultatem redukcji deficytu wymiany wyrobami przemysu elektromaszynowego. W przypadku tego pierwszego rynku zmniejszy si on o 0,7 mld EUR, do 1,7 mld EUR, a drugiego o 0,6 mld EUR, do 0,3 mld EUR.

102

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W 2009 roku odnotowano gbokie spadki obrotw z krajami WNP, sigajce 38,1% po stronie eksportu i 37,7% importu. Przeoyo si to na zmniejszenie si udziau tych rynkw w oglnym eksporcie Polski z 10,5% do 7,6%, a w imporcie z 12,4% do 10,3%. Jednoczenie w wymianie z t grup rynkw odnotowano redukcj deficytu o ok. 2 mld EUR, do 3,5 mld EUR w 2009 roku, na co decydujco wpyno zmniejszenie deficytu wymiany produktw mineralnych. Spord pastw WNP najwikszy udzia w imporcie do Polski z tego regionu maj Rosja, Ukraina i Biaoru. W 2009 roku czny ich udzia w polskim imporcie z WNP wynis 96,2%. Nieco niszy by ich udzia w polskim eksporcie do WNP, tj. 92,4%. W 2009 roku eksport do Rosji zmniejszy si o 40,6%, czyli znacznie szybciej ni oglny polski eksport oraz ni import z tego rynku (o 33,7%). Jednoczenie doszo do istotnego polepszenia salda wymiany z Rosj. Notowany w 2008 roku deficyt w wysokoci 7,8 mld EUR zmniejszy si do 5,6 mld EUR w 2009 roku. W znacznej mierze wynikao to z redukcji o 3,8 mld EUR deficytu wymiany produktami mineralnymi, co z nadwyk zdoao zrekompensowa pogorszenie o 1,6 mld EUR salda wymiany wyrobami przemysu elektromaszynowego. W imporcie z Rosji tradycyjnie dominoway produkty mineralne, jakkolwiek udzia ich zmniejszy si z 74,1% w roku 2008 do blisko 70% w 2009 roku. W polskim eksporcie na rynek rosyjski dominujcy udzia miay wyroby przemysu elektromaszynowego, jakkolwiek zmniejszy si on z 44,3% w roku 2008 do 29,4% w 2009 roku. Wzrost udziau odnotowano natomiast m.in. w przypadku wyrobw przemysu chemicznego i artykuw rolno-spoywczych, tj. odpowiednio: o 5,4 pkt. proc., do 24,1% i o 7,6 pkt. proc., do 15,6%. Warto zaznaczy, e jakkolwiek deficyt handlowy z Rosj zmniejszy si w porwnaniu z rokiem 2008 o 2,2 mld EUR, to nadal stanowi znaczcy udzia w cznym deficycie polskiego handlu zagranicznego w 2009 roku, nieco ponad 60%. Jeszcze gbsze zaamanie odnotowano w obrotach z Ukrain, sigajce 43,3% po stronie eksportu i 48,4% importu. W rezultacie zmniejszy si udzia tego rynku w polskich obrotach handlowych. Wrd wszystkich grup towarowych w wymianie z Ukrain najbardziej pogorszyo si saldo wymiany w dominujcych w obrotach wyrobach przemysu elektromaszynowego spadek nadwyki o blisko 0,9 mld EUR, do niespena 0,5 mld EUR w 2009 roku. Decydujcy wpyw na czny polski deficyt handlu zagranicznego w 2009 roku miao ujemne saldo obrotw z krajami Azji, jakkolwiek w wymiarze bezwzgldnym zmniejszyo si ono w porwnaniu z rokiem 2008 o 4,5 mld EUR, do 16 mld EUR. Najwikszy udzia w tym miay Chiny, deficyt w obrotach z tym rynkiem zosta zredukowany o prawie 1,7 mld EUR, do 8,9 mld EUR w 2009 roku. W wymianie handlowej z Chinami poprawa salda nastpia w prawie wszystkich grupach towarowych, w szczeglnoci w obrotach wyrobami elektromaszynowymi spadek deficytu o prawie 0,8 mld EUR, do 5,5 mld EUR oraz wyrobami metalurgicznymi spadek deficytu o blisko 0,5 mld EUR, do nieco ponad 0,1 mld EUR.

103

MINISTERSTWO GOSPODARKI Tabela 37 Zmiany struktury geograficznej obrotw towarowych Polski w 2009 roku (mln EUR)
2009 Eksport Polska ogem rok ub. = 100 Kraje rozw. gosp. rok ub. = 100 udzia w tym: UE rok ub. = 100 udzia w tym: Niemcy rok ub. = 100 udzia Francja rok ub. = 100 udzia Wochy rok ub. = 100 Udzia Wielka Brytania rok ub. = 100 udzia Czechy rok ub. = 100 udzia Pozostale kr. rozw. r.ub. = 100 udzia w tym: USA r.ub. = 100 Udzia EFTA r.ub. = 100 Udzia Pozostae kraje wiata bez rozwinitych r.ub. = 100 udzia w tym: Kraje WNP r.ub. = 100 udzia w tym: Rosja r.ub. = 100 udzia Kraje pozostae r.ub. = 100 udzia w tym: Chiny r.ub. = 100 udzia 98.274 84,5 84.160 87,2 85,6 78.288 86,5 79,7 25.686 88,2 26,1 6.826 94,7 7,0 6.741 97,1 6,9 6.300 94 6,4 5.746 86,6 5,9 5.873 97,4 6,0 1.771 104,9 1,8 2.698 93,3 2,8 14.114 Import 107.529 75,5 74.317 75,3 69,1 66.531 75,5 61,9 24.053 73,4 22,4 4.956 73,7 4,6 7.337 79,2 6,8 3.178 78,6 3 3.882 76,5 3,6 7.786 73,8 7,2 2.482 79,2 2,3 2.427 71,6 2,3 33.212 -711 11.756 Saldo -9.254 9.843 Eksport 116.244 114,1 96.485 112,7 83,0 90.457 112,6 77,8 29.124 110,4 25,1 7210 116,2 6,2 6.943 103,3 6 6.700 110,7 5,8 6.631 117,5 5,7 6.028 114,0 5,2 1.689 112,0 1,5 2891 109,2 2,5 19.759 2008 Import 142.448 118,3 98.721 115,4 69,3 88.171 114,2 61,9 32.755 113,2 23,0 6723 109,3 4,7 9.261 112,2 6,5 4.041 107,8 2,8 5.074 121,8 3,6 10.550 126,7 7,4 3.135 123,6 2,2 3392 133,7 2,4 43.727 -1.446 82 653 735 2.286 -12.169 21.640 9.470 Saldo -26.204 -2.236 Zmiany 2009/2008 Eksport Import Saldo wzrost (+) wzrost (-) Popr. (+) spadek (-) spadek (+) pog. (-) -17.970 34.919 16.950 -12.325 24.404 12.079

1.632

-3.631

-3.438

8.702

5.263

1.870

487

-384

1.767

1.383

-596

-2.318

-202

1.924

1.722

3.123

2.660

-400

863

464

1.863

1.557

-885

1.192

306

-1.913

-4.522

-155

2.764

2.609

270

-500

-193

965

770

-19.097

-23.968

-5.645

10.515

4.871

71,4 14,4 7.502 61,9 7,6 3.596 59,4 3,7 6.612 86,6 6,7 1.051 121,3 1,1

76,0 30,9 11.026 62,3 10,3 9.206 66,3 8,6 22.185 85,3 20,6 9.983 87,1 9,3 -3.524

121,7 17,0 12.156 118,9 10,5 6.050 128,5 5,2 7.603 126,5 6,5 867 120,1 0,7

125,6 30,7 17.715 131,3 12,4 13.877 132,2 9,7 26.012 122,0 18,3 11.466 133,3 8,0 -5.559 -4.654 6.689 2.035

-5.610

-7.828

-2.454

4.671

2.218

-15.573

-18.409

-991

3.827

2.836

-8.933

-10.599

185

1.483

1.666

rdo: DAP MG na podstawie danych GUS.

104

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Wykres 24 Udzia poszczeglnych grup rynkw w eksporcie Polski


Pozostae kr. rozwijajce si Kraje WNP 6,8% 7,6% Pozostae kr. rozwinite 5,9%

Unia Europejska 79,7%

rdo: DAP MG na podstawie danych GUS.

W 2009 roku import z Chin zmniejszy si o 12,9%, do 10 mld EUR. Eksport wzrs natomiast o 21,3%, do ponad 1 mld EUR. Udzia tego rynku w polskim imporcie ogem zwikszy si o 1,3 pkt. proc., do 9,3%, a udzia w eksporcie zwikszy si o 0,4 pkt. proc., do 1,1%. Wrd rynkw Azji gbokie ujemne salda wymiany Polska wykazuje rwnie z Republik Korei oraz Japoni, jakkolwiek w 2009 roku ulegy one znacznej redukcji. Spadek obrotw z tym pierwszym rynkiem wynis 16,6% po stronie eksportu i 8,6% po stronie importu. Deficyt obrotw zmniejszy si o 0,3 mld EUR, do 3 mld EUR. Z kolei spadek wymiany z Japoni okaza si nieco gbszy ni spadek cznych polskich obrotw i sign 19,5% po stronie eksportu i 28,6% po stronie importu. Przeoyo si to na redukcj o 0,8 mld EUR deficytu z tym rynkiem, do 1,9 mld EUR w 2009 roku.

6.3. Zmiany struktury przedmiotowej obrotw towarowych


W polskich obrotach towarowych z zagranic dominujc pozycj zajmuj wyroby elektromaszynowe, ktre w 2009 roku stanowiy 44,8% eksportu oraz 39,1% importu. Eksport tych towarw zmniejszy si o 11,8%. Gbszy spadek (o 23,2%) odnotowano po stronie importu. W rezultacie wolniejszego spadku eksportu tych towarw ni ich importu wystpujcy tu w 2008 roku deficyt w wysokoci prawie 4,8 mld EUR przeksztaci si w 2009 roku w nadwyk na poziomie 2 mld EUR. Na tak korzystn zmian wpyno ograniczenie ujemnego salda wymiany w sekcji XVI urzdzenia mechaniczne i elektryczne (o blisko 3,6 mld EUR, do poziomu niespena 2,1 mld EUR) oraz zwikszenie nadwyki w sekcji XVII pojazdy, statki powietrzne i jednostki pywajce (o ok. 3,1 mld EUR, do prawie 6,7 mld EUR). Drug pod wzgldem wartoci grup towarow w obrotach Polski s wyroby przemysu chemicznego, stanowice w 2009 roku 12,1% eksportu i 17,1% importu ogem. Eksport tych towarw z polskiego rynku zmniejszy si o 14,9%, ich import za o 19,2%, co spowodowao redukcj deficytu w wymianie tymi wyrobami o blisko 2,3 mld EUR, do poziomu 6,6 mld EUR.

105

MINISTERSTWO GOSPODARKI Tabela 38 Zmiany struktury przedmiotowej polskiego handlu zagranicznego w 2009 roku w mln EUR
2009 2008 Zmiany 2009/2008

Sekcja/grupa towarowa

Eksport

Import

Saldo

Eksport

Import

Saldo

Eksport wzrost + spadek -

Import wzrost spadek +

Saldo popr. + pogor. -

II III IV

(I-IV) V
VI VII

(VI-VII) VIII
IX X

(IX-X)
XI XII

(XI-XII)
XIII XIV

(XIII-XIV) XV
XVI

RAZEM Zwierzta ywe i produkty pochodzenia zwierzcego Produkty pochodzenia rolinnego Tuszcze i oleje Gotowe artykuy spoywcze Artykuy rolnospoywcze Produkty mineralne Produkty przemysu chemicznego Tworzywa sztuczne i wyroby z kauczuku Wyroby przemysu chemicznego Skry i wyroby z nich Drewno i wyroby z drewna cier drzewny, papier i tektura Wyroby przemysu drzewno papierniczego Materiay i wyroby wkiennicze Obuwie, nakrycia gowy, parasole Wyroby przemysu lekkiego Wyroby z kamieni, gipsu, cementu Pery, metale szlachetne, biuteria Wyroby ceramiczne Wyroby metalurgiczne Urzdzenia mechaniczne i elektryczne Pojazdy, statki powietrzne i pywajce Przyrzdy i aparaty optyczne Wyroby przemysu elektro-maszynowego Bro i amunicja Wyroby rne Dziea sztuki Pozostae CN nieznane lub bdne Wyroby rne i pozostae

98.274 3.692 2.337 257 5.269 11.556 3.199 5.886 5.955 11.841 323 2.067 3.105 5.172 3.403 355 3.758 1.865 531 2.396 10.089 25.360 17.765 904 44.029 37 5.832 10 33 0 5.912

107.529 2.563 2.488 408 3.839 9.299 10.806 10.827 7.575 18.403 565 901 3.061 3.962 5.158 659 5.816 1.441 253 1.694 10.318 27.445 11.094 3.481 42.019 66 2.022 8 2.495 56 4.646

-9.254 1.129 -151 -151 1.430 2.257 -7.606 -4.942 -1.620 -6.561 -243 1.166 44 1.210 -1.755 -304 -2.059 424 277 701 -230 -2.085 6.672 -2.577 2.010 -28 3.809 2 -2.461 -56 1.266

116.244 4.075 2.149 305 5.163 11.692 5.256 6.834 7.073 13.907 396 2.572 3.310 5.881 3.814 397 4.212 2.345 555 2.899 15.082 28.718 20.176 1.009 49.902 30 6.934 9 43 0 7.015

142.448 2.527 3.190 575 3.985 10.277 17.625 13.234 9.531 22.764 801 1.329 3.539 4.867 5.772 721 6.493 1.987 329 2.316 16.049 34.353 16.566 3.758 54.677 97 2.558 11 3.288 624 6.578

-26.204 1.548 -1.041 -270 1.178 1.415 -12.369 -6.399 -2.458 -8.857 -406 1.243 -229 1.014 -1.957 -324 -2.281 358 225 583 -967 -5.636 3.610 -2.749 -4.775 -68 4.376 -2 -3.245 -624 438

-17.969 -383 189 -48 106 -137 -2.057 -948 -1.118 -2.066 -73 -504 -205 -709 -411 -42 -454 -480 -24 -504 -4.993 -3.357 -2.411 -105 -5.873 8 -1.102 1 -9 0 -1.103

-34.919 36 -701 -167 -146 -978 -6.819 -2.406 -1.956 -4.362 -236 -427 -478 -905 -614 -62 -676 -546 -76 -622 -5.731 -6.909 -5.472 -278 -12.658 -32 -536 -3 -793 -568 -1.932

16.950 -419 890 119 252 842 4.762 1.458 838 2.295 163 -77 274 196 202 20 222 66 52 118 737 3.551 3.061 172 6.785 39 -567 4 784 568 829

XVII XVIII

(XVI-XVIII)
XIX XX XXI XXII

rdo: DAP MG na podstawie danych GUS.

106

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Na tle oglnych spadkw polskich obrotw towarowych w roku ubiegym, odpornoci na kryzys korzystnie wyrniy si artykuy rolno-spoywcze, ktrych eksport zmniejszy si o 1,2%. Natomiast ich import spad o 9,5%. W rezultacie wystpujca tu nadwyka obrotw powikszya si o ponad 0,8 mld EUR, do blisko 2,3 mld EUR w 2009 roku. Wzrs eksport produktw pochodzenia rolinnego (sekcja II). Przy gbokim spadku ich importu wynoszcym 22% przeoyo si to na znaczn redukcj deficytu w obrotach tymi produktami (o blisko 0,9 mld EUR, do niespena 0,2 mld EUR). Korzystnie ksztatowaa si take sytuacja w obrotach gotowymi artykuami spoywczymi (sekcja IV), ktrych eksport wzrs o 2,1%, a import spad o 3,7%. Relatywnie gbokie spadki odnotowano natomiast w wymianie surowcami, pfabrykatami i wyrobami metalurgicznymi (sekcja XV) oraz produktami mineralnymi (sekcja V). W przypadku tych pierwszych eksport zmniejszy si o 33,1%, a po stronie importu odnotowano jeszcze wikszy spadek wynoszcy 35,7%.
Wykres 25 Struktura towarowa polskiego eksportu w 2009 r. na tle lat 2004 i 2008
Wyroby rne i pozostae Wyrobyprzemyslu elektormaszynowego Wyroby metalurgiczne Wyroby ceramiczne Wyroby przemysu lekkiego Wyroby przemysu drzewno-papierniczego Skry Wyroby przemysu chemicznego Produkty mineralne Artykuy rolno-spoywcze 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 % 2009 2008 2004

rdo: DAP MG na podstawie danych GUS.

Wykres 26 Struktura towarowa polskiego importu w 2009 r. na tle lat 2004 i 2008
Wyroby rne i pozostae Wyrobyprzemyslu elektormaszynowego Wyroby metalurgiczne Wyroby ceramiczne Wyroby przemysu lekkiego Wyroby przemysu drzewno-papierniczego Skry Wyroby przemysu chemicznego Produkty mineralne Artykuy rolno-spoywcze 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 % 2009 2008 2004

rdo: DAP MG na podstawie danych GUS.

107

MINISTERSTWO GOSPODARKI

W obrotach produktami mineralnymi spadek eksportu wynis 39,1%. Natomiast import tych towarw zmniejszy si o 38,7% (o 6,8 mld EUR) co spowodowao spadek ich udziau w cznym imporcie do Polski o 2,3 pkt. proc., do 10,1%. W rezultacie tak gbokiego spadku importu produktw mineralnych, nastpia zdecydowana poprawa salda ich obrotw wystpujcy tu deficyt zmniejszy si o 4,8 mld EUR, do poziomu niespena 7,6 mld EUR. Warto odnotowa, e relatywnie mniejsze spadki eksportu odnotowano w handlu towarami stosunkowo wyej przetworzonymi i charakteryzujcymi si wyszym stopniem zaawansowania technologicznego. Towary te okazay si mniej podatne na wahania koniunktury ni towary nisko przetworzone. Udzia wyrobw elektromaszynowych relatywnie najwyej przetworzonych w polskiej ofercie eksportowej wzrs w 2009 roku o 1,9 pkt. proc. (do 44,8%). Zwikszy si rwnie udzia artykuw rolnospoywczych w polskim eksporcie o 1,7 pkt. proc., do 11,8%. Natomiast w przypadku niej przetworzonych wyrobw metalurgicznych i produktw mineralnych odnotowano spadki ich udziau w cznym eksporcie odpowiednio o 2,7 pkt. proc. (do 10,3%) oraz o 1,3 pkt. proc. (do 3,3%). Gbsze zaamanie obrotw po stronie importu wpyno na znaczn redukcj deficytu w polskich obrotach towarowych. W 2009 roku ujemne saldo wymiany wynioso 9,3 mld EUR i okazao si prawie 3-krotnie mniejsze ni w roku 2008. Wpyw na to miay gwnie korzystne zmiany salda obrotw w nastpujcych grupach towarowych: wyrobw elektromaszynowych (sekcje XVI, XVII i XVIII), gdzie nastpia poprawa salda wymiany o 6,8 mld EUR wystpujcy tu w 2008 roku deficyt w wysokoci blisko 4,8 mld EUR przeksztaci si w nadwyk wynoszc 2 mld EUR, produktw mineralnych (sekcja V), gdzie deficyt zosta zredukowany a o 4,8 mld EUR, do poziomu ok. 7,6 mld EUR, wyrobw przemysu chemicznego (sekcje VI i VII), gdzie tradycyjnie wysoki deficyt zmniejszy si o ponad 2,3 mld EUR, do poziomu prawie 6,6 mld EUR, wyrobw metalurgicznych (sekcja XV), gdzie nastpia redukcja deficytu o ok. 740 mln EUR, do ok. 230 mln EUR, artykuw rolno-spoywczych (sekcje: I, II, III i IV), gdzie zwikszya si nadwyka obrotw o ok. 840 mln EUR, do poziomu blisko 2,3 mld EUR.
Wykres 27 Saldo obrotw handlu zagranicznego Polski w przekroju grup towarowych w 2009 r. na tle lat 2004 i 2008
Wyroby rne i pozostae Wyrobyprzemyslu elektormaszynowego Wyroby metalurgiczne Wyroby ceramiczne Wyroby przemysu lekkiego Wyroby przemysu drzewno-papierniczego Skry Wyroby przemysu chemicznego Produkty mineralne Artykuy rolno-spoywcze -14,0 -12,0 -10,0 -8,0 -6,0 -4,0 -2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 mld EUR 2004 2009 2008

rdo: DAP MG na podstawie danych GUS.

108

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Wrd 30 pozycji towarowych dominujcych w polskim eksporcie pod wzgldem wartoci (agregowanych na poziomie 4cyfrowych kodw CN), podobnie jak w poprzednich kilku latach, najwiksz cz stanowiy pojazdy samochodowe oraz ich czci i akcesoria, ktrych udzia w cznym eksporcie Polski wynis 12%. W grupie pozycji towarowych, ktrych warto eksportu w 2009 roku przewyszya 1 mld EUR (takich pozycji byo 13), dominoway artykuy relatywnie wyej przetworzone, w tym wyroby elektromaszynowe (m.in. aparatura odbiorcza dla telewizji, maszyny do automatycznego przetwarzania danych), leki, meble oraz opony.

6.4. Handel zagraniczny w I proczu 2010 roku


Po okresie gbokiego zaamania obrotw towarowych Polski w 2009 roku, w I proczu 2010 roku odnotowano ich oywienie. W tym czasie eksport zwikszy si o 19,2%, a import o 17,6%. To relatywnie wysokie tempo wzrostu obrotw byo w znacznej mierze efektem niskiej bazy odniesienia w okresie stycze-czerwiec 2009 roku. Po 6 miesicach 2010 roku redniomiesiczna warto eksportu wyniosa blisko 9,4 mld EUR, czyli bya wysza o 1,5 mld EUR ni w analogicznym okresie poprzedniego roku. Natomiast po stronie importu redniomiesiczna warto osigna poziom prawie 10,2 mld EUR, czyli o ponad 1,5 mld EUR wyszy ni przed rokiem. Jakkolwiek wzrosty te wiadcz o oywieniu polskiego handlu zagranicznego, to redniomiesiczna warto obrotw w I proczu 2010 roku bya nisza ni w analogicznym okresie roku 2008 (w okresie przed kryzysem) o ok. 0,5 mld EUR po stronie eksportu oraz o 1,7 mld EUR po stronie importu. Deficyt w handlu zagranicznym, po okresie stycze-czerwiec 2010 roku uksztatowa si na poziomie podobnym jak przed rokiem i wynis niespena 4,8 mld EUR. Po 6 miesicach 2010 roku wzrost obrotw odnotowano w handlu z niemal wszystkimi waniejszymi rynkami. Eksport do Unii Europejskiej zwikszy si o 17,8% (czyli o 6,2 pkt. proc. szybciej ni import z tej grupy), przy czym do krajw strefy euro wzrs o 16,4%, a do pozostaych pastw UE o 21,2%. Rwnie po stronie importu szybszy wzrost odnotowano w przypadku pozostaych krajw unijnych (o 17,2%) ni krajw strefy euro (o 10,2%). Eksport na rynki najwaniejszych odbiorcw polskich towarw, tj. Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii zwikszy si odpowiednio o: 14,7%, 23,4% i 25,6%. Relatywnie dynamiczny wzrost obrotw szczeglnie po stronie importu odnotowano w handlu z rynkami WNP. Import z tego regionu zwikszy si o 47,6%, podczas gdy eksport o 21%. Na tak dynamiczny wzrost przywozu z tej grupy krajw znaczco wpyn wzrost importu z Rosji (o 47,4%), wynikajcy w duej mierze z rosncych cen surowcw energetycznych sprowadzanych z tego rynku. Eksport na drugi co do wielkoci rynek WNP Ukrain zwikszy si w tym czasie o 12,1%, za import z tego rynku wzrs o 87,1%. W rezultacie szybkiego wzrostu importu z WNP, pogbieniu uleg deficyt w handlu z t grup rynkw o 1,7 mld EUR, do niespena 3,4 mld EUR. Odwrotna sytuacji wystpia w wymianie z pozostaymi krajami rozwijajcymi si, gdzie wzrost eksportu (o 29,4%) okaza si szybszy ni wzrost importu (o 19%). W ramach tej grupy wyranie zwikszyy si obroty polsko-chiskie (wzrost eksportu o 38%, import zwikszy si o 21%). Po 6 miesicach 2010 roku wzrost obrotw wystpi we wszystkich grupach towarowych. W przypadku dominujcych w polskim handlu zagranicznym wyrobw elektromaszynowych wzrosty zarwno po stronie eksportu (17%), jak i po stronie importu (13%) okazay si wolniejsze od wzrostu cznych obrotw Polski. Natomiast w drugiej pod wzgldem wartoci grupie towarowej wyrobach przemysu chemicznego eksport zwikszy si o 25,8%, a import o 23%.

109

MINISTERSTWO GOSPODARKI Tabela 39 Zmiany struktury przedmiotowej polskiego handlu zagranicznego po 6 miesicach 2010 roku w mln EUR
6 miesicy 2010 6 miesicy 2009 Zmiany

Sekcja/grupa towarowa

Eksport

Import

Saldo

Eksport

Import

Saldo

Eksport wzrost + spadek -

Import wzrost spadek +

Saldo popr. + pogor. -

II III IV

(I-IV) V
VI VII

(VI-VII) VIII
IX X

(IX-X)
XI XII

(XI-XII)
XIII XIV

(XIII-XIV) XV
XVI

RAZEM Zwierzta ywe i produkty pochodzenia zwierzcego Produkty pochodzenia rolinnego Tuszcze i oleje Gotowe artykuy spoywcze Artykuy rolno spoywcze Produkty mineralne Produkty przemysu chemicznego Tworzywa sztuczne i wyroby z kauczuku Wyroby przemysu chemicznego Skry i wyroby z nich Drewno i wyroby z drewna cier drzewny, papier i tektura Wyroby przemysu drzewno papierniczego Materiay i wyroby wkiennicze Obuwie, nakrycia gowy, parasole Wyroby przemysu lekkiego Wyroby z kamieni, gipsu, cementu Pery, metale szlachetne, biuteria Wyroby ceramiczne Wyroby metalurgiczne Urzdzenia mechaniczne i elektryczne Pojazdy, statki powietrzne i pywajce Przyrzdy i aparaty optyczne Wyroby przem. elektro-maszynowego Bro i amunicja Wyroby rne Dziea sztuki Pozostae CN nieznane lub bdne Wyroby rne i pozostae

56.219
1.987

60.995
1.352

-4.776
634

47.163
1.777

51.884
1.192

-4.721
585

9.057
210

9.111
160

-55
49

1.115 155 2.935

1.363 212 1.995

-247 -57 940

1.217 121 2.579

1.320 204 1.865

-103 -83 714

-102 34 357

43 8 130

-144 26 226

6.192 2.128
3.557 3.487

4.922 6.897
6.480 4.399

1.270 -4.769
-2.923 -912

5.693 1.395
2.827 2.771

4.581 4.431
5.227 3.619

1.113 -3.036
-2.400 -848

499 732
730 716

342 2.466
1.254 780

157 -1.733
-523 -64

7.044 248
1.244 1.674

10.879 338
491 1.711

-3.835 -91
752 -37

5.598 151
1.042 1.488

8.846 281
434 1.450

-3.247 -130
608 38

1.446 96
201 186

2.033 57
57 262

-587 40
145 -75

2.918
1.737 207

2.203
2.726 364

715
-990 -158

2.530
1.696 181

1.884
2.499 349

646
-803 -168

388
41 25

319
227 15

69
-186 10

1.944
1.046 321

3.091
784 121

-1.147
262 200

1.877
850 275

2.848
689 135

-971
160 140

66
197 46

242
94 -14

-176
102 60

1.367 6.172

905 6.164

462 8

1.125 4.618

824 5.004

300 -387

242 1.554

81 1.159

162 395

14.812

14.785

26

11.836

13.313

-1.478

2.976

1.472

1.504

XVII XVIII

9.593 538

6.436 1.867

3.157 -1.329

9.033 441

5.504 1.621

3.529 -1.180

560 97

932 247

-372 -149

(XVI-XVIII)
XIX XX XXI XXII

24.943
8 3.227 8 21 0

23.089
38 978 3 1.441 48

1.854
-29 2.250 5 -1.420 -48

21.310
29 2.817 2 16 0

20.438
32 1.016 5 1.670 22

871
-3 1.801 -3 -1.654 -22

3.633
-21 410 6 4 0

2.651
5 -38 -2 -229 26

982
-27 449 8 233 -26

3.264

2.508

757

2.865

2.745

120

399

-238

637

rdo: DAP MG na podstawie danych GUS.

110

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Relatywnie due przypieszenie wymiany handlowej odnotowano w przypadku wyrobw metalurgicznych oraz produktw mineralnych, czyli tych towarw, ktrych w 2009 roku dotkny najwiksze spadki i ktre okazay si stosunkowo najmniej odporne na kryzys. W przypadku tych pierwszych eksport zwikszy si o 33,7%, w przypadku tych drugich o 52,5%. Natomiast import produktw mineralnych wzrs w tym czasie o 55,6%, co skutkowao pogbieniem deficytu w obrotach nimi o ponad 1,7 mld EUR, do poziomu blisko 4,8 mld EUR.

6.5. Uwarunkowania kursowe i ich wpyw na obroty towarowe


W 2009 roku, czyli w okresie trwania kryzysu finansowego czynnikiem, ktry mia decydujcy wpyw na rozwj eksportu by popyt zewntrzny na gwnych rynkach. Jakkolwiek popyt zewntrzny, obok kursu walutowego, zawsze znajdowa si wrd gwnych parametrw decydujcych o wielkoci eksportu, to w dobie kryzysu jego wpyw na handel zagraniczny znaczco si umocni. Oddziaywanie to okazao si na tyle silne, e jedynie w niewielkim stopniu mogo by zagodzone przez sprzyjajce uwarunkowania kursowe wynikajce z silnej deprecjacji polskiej waluty. Szczeglnie silne przeoenie na trendy w eksporcie miaa recesja gospodarcza oraz spadek popytu importowego na gwnych polskich rynkach eksportowych, w tym w Niemczech. Jakkolwiek gboka deprecjacja zotego nie zdoaa zrekompensowa skutkw zaamania koniunktury na rynkach wiatowych, to jednak pozwolia na ich zagodzenie, szczeglnie poprzez swoje oddziaywanie proeksportowe wzmocnienie konkurencyjnoci cenowej i poszerzenie marginesu opacalnoci eksportowanych towarw. Wpyw kursu na import jest niewspmiernie mniejszy ni w eksporcie. Podmioty uczestniczce w polskim eksporcie towarowym to w ok. 60% firmy z kapitaem zagranicznym, ktrych import ma charakter zaopatrzeniowy i jest przeznaczony do ich produkcji eksportowej. W zwizku z tym wskazuje si, e wielko importu poda za wielkoci eksportu, pozostajc w znacznie mniejszym stopniu zalena od ksztatowania si kursu.
Wykres 28 Kwartalne zmiany tempa wzrostu wolumenu eksportu i ich uwarunkowa cenowo-kursowych w latach 2000-2009 (IV kw. 1999 roku = 100%)
% 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Kwartalne zmiany wolumenu eksportu w ujciu IV kw. 1999 r.=100% Kwartalne zmiany cen transakcyjnych w eksporcie Kwartalne zmiany nominalnego efektywnego kursu walutowego w eksporcie

rdo: DAP MG na podstawie danych GUS.

111

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Wykres 29 Kwartalne zmiany tempa wzrostu wolumenu importu i ich uwarunkowa cenowo-kursowych w latach 2000-2009 (IV kw. 1999 roku = 100%)
% 225,0 200,0 175,0 150,0 125,0 100,0 75,0 50,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Kwartalne zmiany wolumenu importu w ujciu IV kw. 1999 r.=100% Kwartalne zmiany cen transakcyjnych w imporcie Kwartalne zmiany nominalnego efektywnego kursu walutowego w imporcie

rdo: DAP MG na podstawie danych GUS.

112

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

7. INFLACJA I POLITYKA PIENINA


7.1. Ceny
W 2008 roku rednioroczny wskanik cen towarw i usug konsumpcyjnych, ktry uksztatowa si na poziomie 4,2%, zdeterminowany zosta gwnie poprzez wysze ceny surowcw energetycznych i ywnoci na rynkach wiatowych, a take przyrost popytu krajowego oraz rosnc presj pacow. Rok 2009 pod wzgldem intensywnoci oraz kierunku zmian cen w polskiej gospodarce charakteryzowa si podtrzymaniem silnego trendu wzrostowego, znacznie przekraczajcego poziom celu inflacyjnego NBP, osigajc redniorocznie 3,5%. W kierunku wzrostu inflacji oddziayway przede wszystkim wysze ceny towarw importowanych (silna deprecjacja zotego), a take wzrost cen regulowanych oraz akcyzy na alkohol i wyroby tytoniowe w pierwszej poowie roku. Zarwno spowolnienie przyrostu popytu krajowego w skali roku jak i spadek presji pacowej, towarzyszce ograniczeniu zatrudnienia, nie byy w stanie w wystarczajcym stopniu skompensowa wzrostu poziomu wskanika cen dbr i usug konsumpcyjnych.
Wykres 30 Zmiany cen towarw i usug konsumpcyjnych w latach 2005-2009
% 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 2005 2006 rok do roku 2007 2008 XII do XII 2009 0,7 1,0 2,1 1,4 2,5 3,3 4,0 4,2 3,5 3,5

rdo: GUS.

Rozpoczty w drugiej poowie 2008 roku cykl obniek stp procentowych kontynuowany by rwnie w roku 2009, w efekcie czego inflacja utrzymaa si na koniec roku na stosunkowo wysokim poziomie. Wzrost cen w ujciu grudzie 2009 roku do grudnia roku poprzedniego by wyszy ni przed rokiem i wynis 3,5%.

113

MINISTERSTWO GOSPODARKI

W 2009 roku inflacja ksztatowaa si pod wpywem wielu czynnikw, oddziaujcych rnokierunkowo47. Wrd tych czynnikw naley wymieni: Wzrost cen ywnoci i cen paliw w I poowie 2009 r., zwizany z podwykami cen surowcw na rynkach wiatowych i z osabieniem zotego, Znaczn skal podwyek cen energii elektrycznej dokonanej na pocztku 2009 r., zarwno w odniesieniu do odbiorcw przemysowych, jak i gospodarstw domowych, Silne osabienie zotego w drugiej poowie 2008 r. i na pocztku 2009 r., Wprowadzenie podwyek stawek podatku akcyzowego na wyroby tytoniowe i alkoholowe.

7.1.1. Ceny towarw i usug konsumpcyjnych


rednioroczny wzrost cen towarw i usug konsumpcyjnych w 2009 roku wynis 3,5% i by wyszy od przyjtego w zaoeniach do ustawy budetowej (2,9%), jak i celu inflacyjnego NBP (2,5%). W pierwszej poowie 2009 roku obserwowano stopniowe przyspieszanie wzrostu cen towarw i usug konsumpcyjnych w ujciu rocznym z 2,8% w styczniu 2009 r. do 4,0% w kwietniu. W kolejnych miesicach poziom inflacji fluktuowa w przedziale 3,4%-3,7%. Spowolnienie wzrostu cen wystpio w ostatnim kwartale (w padzierniku 3,1% r/r), przy czym w grudniu wskanik wynis 3,5%. Podoem tego byo wiksze tempo zmian w cenach ywnoci oraz paliw.
Wykres 31 Tempo zmian CPI w stosunku do analogicznego miesica roku poprzedniego
5 4,0 4 3,3 3 % 2 1 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI 2,8 3,6 3,6 3,5 3,6 3,7

3,4

3,1

3,3

3,5

3,5 2,9 2,6 2,4

2,2

2,3

2009

2010

rdo: GUS.

Wysoki poziom inflacji w 2009 roku wywoany by m.in. dynamicznie wzrastajcymi wiatowymi cenami paliw i ywnoci, ktry to efekt dodatkowo wzmocniony zosta siln deprecjacj zotego w pierwszym kwartale analizowanego roku. Ponadto cieka inflacyjna podtrzymywana bya przyrostem cen regulowanych nonikw energii (energii elektrycznej i cieplnej dla gospodarstw domowych) oraz cen usug zwizanych z uytkowaniem mieszkania (gwnie usug w zakresie zaopatrywania w wod i usug kanalizacyjnych). Na podwyszony poziom inflacji wpyw miaa take nadal wysoka roczna dynamika cen wyrobw tytoniowych oraz napojw alkoholowych, bdca efektem wczeniejszych podwyek stawek akcyzy. W przeciwnym kierunku oddziayway obniki cen gazu ziemnego dla gospodarstw domowych (czerwiec 2009 r.) oraz opat za dostp do Internetu (grudzie 2009 r.). Skal wzrostu inflacji ograniczay te aprecjacja zotego obserwowana od marca ub. r., niska presja popytowa oraz spadek dynamiki jednostkowych kosztw pracy w gospodarce.

47

Sprawozdanie z wykonania budetu pastwa za rok 2009, Ministerstwo Finansw.

114

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Najwikszy wpyw w 2009 roku na ksztatowanie si redniorocznego wskanika cen towarw i usug konsumpcyjnych mia wzrost cen ywnoci i napojw bezalkoholowych oraz towarw i usug zwizanych z mieszkaniem, ktry podwyszy wskanik ogem odpowiednio o 1,77 pkt. proc. i 1,00 pkt. proc. Spadek cen odziey i obuwia obniy wskanik ogem o 0,40 pkt. proc.48
Ramka 8 Nowe miary inflacji bazowej Od marca 2009 r. Narodowy Bank Polski rozpocz obliczanie i publikacj nowych miar inflacji bazowej: - inflacja bazowa po wyczeniu cen administrowanych (wyczane s ceny ktre nie s ksztatowane przez mechanizmy rynkowe, lecz podlegaj rnego rodzaju regulacjom, czyli takie towary i usugi, ktrych ceny finalne znajduj si w peni lub w znacznym stopniu pod wpywem instytucji rzdowych, samorzdowych i regulatorw), - inflacja bazowa po wyczeniu cen najbardziej zmiennych (wyczany jest wpyw cen najbardziej zaburzonych, czyli cen tych towarw i usug, ktre s szczeglnie wraliwe na rnego rodzaju szoki popytowe i podaowe i/lub cechuj si istotn i zmienn w czasie sezonowoci, czyli przewanie znaczna cz produktw ywnociowych (przede wszystkim nie- i niskoprzetworzone owoce, warzywa, miso), produkty energetyczne (paliwa, gaz, opa), usugi dostpu do internetu, usugi administracji pastwowej i usugi prawne, - inflacja bazowa po wyczeniu cen ywnoci i energii (ceny dbr szczeglnie wraliwych na wewntrzne i zewntrzne szoki podaowe, czyli ceny ywnoci i napojw bezalkoholowych oraz ceny energii), - 15% rednia obcita.

W 2009 r. ceny ywnoci zwikszyy si rednio o 4,1%, a wzrost dotyczy gwnie cukru (14,9%), misa oraz ryb (w obu przypadkach wzrost cen o 8,4%). O cenach nonikw energii (wzrost o 10,4%) zadecydowa wzrost cen opau (o 14,6%) oraz energii elektrycznej (o 11,9%). Znacznie przyspieszya dynamika cen wyrobw tytoniowych (15,7%). Obniyy si ceny odziey i obuwia (7,4%), a take owocw i nabiau (odpowiednio o 4,2% i 1,2%). Ograniczeniu ulegy take ceny cznoci (o 0,4%) oraz transportu (o 2,4%).
Tabela 40 Wskanik CPI oraz inflacji bazowej w 2009 i 2010 roku
M-ce CPI A B C D I 2,8 1,7 3,3 2,2 3,4 II 3,3 2,3 3,5 2,4 3,6 III 3,6 2,7 3,7 2,5 3,9 IV 4,0 3,0 3,9 2,6 4,1 V 3,6 2,9 3,9 2,8 3,9 VI 3,5 2,9 3,8 2,7 3,6 VII 2009 3,6 2,9 4,0 2,9 3,6 VIII 3,7 3,1 3,9 2,9 3,7 IX 3,4 2,7 3,8 2,9 3,6 X 3,1 2,5 3,8 2,9 3,4 XI 3,3 2,9 3,6 2,8 3,5 XII 3,5 3,0 3,5 2,6 3,4 I 3,5 3,2 3,2 2,4 3,1 II 2,9 2,7 2,9 2,2 2,8 III IV 2010 2,6 2,3 2,7 2,0 2,6 2,4 2,1 2,4 1,9 2,3 V 2,2 1,9 2,0 1,6 2,0 VI 2,3 1,9 1,9 1,5 2,2

A inflacja bazowa po wyczeniu cen administrowanych (wg def EBC obejmuj te komponenty wskanika cen towarw i usug konsumpcyjnych, na ktrych ceny finalne w peni lub w znacznym stopniu maj wpyw jednostki rzdowe (centralne, regionalne, lokalne) oraz regulatorzy); B inflacja bazowa po wyczeniu cen najbardziej zmiennych (cen tych towarw i usug, ktre s szczeglnie wraliwe na rnego rodzaju szoki popytowe i podaowe i/lub cechuj si istotn i zmienn w czasie sezonowoci); C inflacja bazowa po wyczeniu cen ywnoci i energii; D 15% rednia obcita (symetryczne obcicie po 15% z lewej i prawej strony rozkadu wskanikw, cen o najwyszej i najniszej dynamice). rdo: NBP.

W caym roku 2009 inflacja bazowa po wyczeniu cen ywnoci i energii utrzymywaa si poniej wskanika CPI. By to efekt wysokiego wzrostu cen ywnoci i paliw. Nie bez wpywu pozostaway take ceny administrowane, zwaszcza wzrost opat czynszowych za mieszkania, a take podwyki cen nonikw energii. Wskanik inflacji bazowej po wyczeniu cen administrowanych rwnie oscylowa znacznie poniej poziomu inflacji CPI, gwnie w pierwszym kwartale 2009 r..

48

Informacja o sytuacji spoeczno-gospodarczej kraju 2009, GUS.

115

MINISTERSTWO GOSPODARKI

7.1.2. Ceny produkcji przemysowej i budowlano-montaowej 49


rednioroczne ceny produkcji sprzedanej przemysu wzrosy w 2009 roku o 3,4%, tj. w szybszym tempie ni w 2008 r. (2,2%). Wzrost cen zanotowano we wszystkich sekcjach. Najwyszy towarzyszy produkcji sprzedanej w sekcji wytwarzania i zaopatrywania w energi elektryczn, gaz, par wodn i gorc wod (15,9% wobec 8,8% w 2008 r.).
Wykres 32 Tempo zmian cen produkcji sprzedanej przemysu w stosunku do analogicznego miesica roku poprzedniego
6,0 4,0 2,0 % 0,0 -2,0 -2,4 -2,6 -4,0 -6,0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI 3,6 5,7 5,5 4,8 3,7 4,1 2,8 2,2 1,6 2,0 1,9 2,1 1,5 0,2 -0,4 1,6

2009

2010

rdo: GUS.

W 17 spord 22 dziaw przemysu przetwrczego odnotowano wzrost cen. W 2009 roku ceny w najwikszym stopniu zwikszyy si w dziale produkcji pojazdw samochodowych, przyczep i naczep (o 11,9%), przy spadku w roku poprzedzajcym. Wzrosy rwnie ceny produkcji pozostaego sprztu transportowego (o 11,6%) oraz produkcji wyrobw tytoniowych (o 7,1%), chemikaliw i wyrobw chemicznych (6,9%). Najgbszy spadek cen (o 14,4%) wystpi natomiast w dziale, ktry w poprzednim roku wyrni si najwyszym przyrostem poziomu cen (wzrost o 18,8%) tj. produkcja koksu i produktw rafinacji ropy naftowej. W relacji grudzie 2009 r. do grudnia 2008 r. ceny produkcji sprzedanej przemysu wzrosy o 2,1% (2,7% w grudniu 2008 r.). rednioroczne ceny produkcji budowlano-montaowej wzrosy w 2009 roku o 0,2% (w 2008 r. o 4,8%). W relacji grudzie do grudnia ceny spady o 0,7% (wzrost o 2,9% przed rokiem). Spowolnienie wzrostu cen byo efektem wygaszenia oywienia popytu w tym sektorze, obserwowanego w roku poprzednim. Wynikao to z zaamania wiatowego rynku nieruchomoci, co wpyno rwnie na sytuacj w kraju. Mniejsza dostpno finansowania zewntrznego wpyna na odoenie decyzji inwestycyjnych i mieszkaniowych uczestnikw rynku.

49

Wskaniki cen produkcji podano zgodnie z klasyfikacj PKD 2007.

116

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Wykres 33 Tempo zmian cen produkcji budowlano-montaowej w stosunku do analogicznego miesica roku poprzedniego
3,0 2,0 1,0 0,0 -0,1 -0,4 -1,0 -2,0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI 2009 2010 -0,5 -0,7 -0,8 -0,9 -0,8 -0,7 -0,7 -0,6 -0,3 % 2,4 1,8 1,3 0,7 0,3 0,0 0,2

rdo: GUS.

7.2. Polityka pienina


7.2.1. Podstawowe uwarunkowania realizacji polityki pieninej
Rada Polityki Pieninej (RPP) w Zaoeniach polityki pieninej na 2009 rok wrd czynnikw o najwikszym ryzyku ksztatowania zmiennoci poziomu cen w polskiej gospodarce - przy osabieniu globalnego impulsu inflacyjnego - akcentowaa rozwj sytuacji na rynku pracy, zalenej w duej mierze od skali spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego, ksztat polityki fiskalnej oraz wzrost cen surowcw energetycznych i akcyzy na niektre towary, czciowo wynikajcy z zobowiza akcesyjnych wobec Unii Europejskiej. W 2009 roku odnotowano nisz ni w roku poprzednim dynamik wzrostu gospodarczego. PKB zwikszy si o 1,8% wobec 5,1% w 2008 r. W kolejnych kwartaach notowano coraz wysze tempo wzrostu PKB. Do IV kwartau wzrost aktywnoci odbywa si w warunkach rosncej inflacji, przy ograniczonej presji pacowej oraz stopniowo pogarszajcej si sytuacji na rynku pracy. Sytuacja budetu pastwa okazaa si lepsza od zakadanej w znowelizowanej ustawie budetowej. Poprawia si sytuacja w bilansie patniczym. Relacja deficytu obrotw biecych do PKB zmniejszya si z 5,1% w 2008 roku do 1,6% w 2009 roku. W 2009 r. w niekorzystnych warunkach dla wymiany handlowej deficyt w polskim handlu zagranicznym zmniejszy si. Byo to gwnie efektem deprecjacji zotego, ograniczajcej spowolnienie dynamiki eksportu. W otoczeniu zewntrznym Polski przewaay niekorzystne tendencje. Ju w ostatnim kwartale 2008 roku zauway mona byo tendencje spadkowe w krajach UE. W wielu pastwach czonkowskich UE, zwaszcza w strefie euro w 2009 roku notowano ju znaczne spowolnienie gospodarcze. W Niemczech, bdcych naszym gwnym partnerem handlowym (ok. 25% polskiego eksportu), nastpi w 2009 r. spadek PKB o 4,9%, co przeoyo si rwnie na wyniki naszej gospodarki. W caym 2009 roku stopy procentowe obniano czterokrotnie (cznie o 150 punktw bazowych). W wyniku tego na koniec roku gwne stopy procentowe NBP uksztatoway si na poziomie: referencyjna 3,50%, lombardowa 5,00%, depozytowa 2,00%, a redyskontowa weksli 3,75%. 117

MINISTERSTWO GOSPODARKI

7.2.2. Realizacja celu polityki pieninej w roku 2009


Gwn podstaw interpretacji celu inflacyjnego stanowi wskanik liczony jako zmiana cen towarw i usug konsumpcyjnych (CPI) w danym miesicu w porwnaniu do analogicznego miesica roku poprzedniego. Przy analizie i objanianiu procesw inflacyjnych RPP w duym stopniu wykorzystuje take miary inflacji bazowej.
Wykres 34 Wskanik CPI i inflacji netto w odniesieniu do przyjtego celu inflacyjnego i przedziau dopuszczalnych waha
% 5 4 3 2 1 0 I 2008 III V VII IX XI I 2009 III V VII IX XI I 2010 III V

CPI

inflacja "netto"

cel inflacyjny

grna/dolna granica pasma

rdo: GUS, NBP.

W Zaoeniach polityki pieninej na rok 2009 za gwny cel przyjto utrzymanie inflacji w pobliu redniookresowego celu inflacyjnego (2,5%). Dc do osignicia tego celu, ale majc te na uwadze zagroenie oglnowiatow dekoniunktur - Rada Polityki Pieninej w drugiej poowie 2008 r. rozpocza seri obniek stp procentowych, a brak wyranej poprawy sytuacji skoni Rad do dalszego luzowania polityki pieninej rwnie w 2009 r. Instrumenty charakterystyczne dla ekspansji monetarnej wykorzystywane byy gwnie w pierwszej poowie 2009 r. tj. w okresie uznawanym za kulminacyjny z punktu widzenia kosztw powstaych w zwizku z globalnym kryzysem finansowym. Wtedy to Rada Polityki Pieninej czterokrotnie obniya stopy procentowe. W drugim proczu RPP nie zmienia podstawowych stp procentowych uznajc dotychczas dokonane zmiany za wystarczajce, a tym samym sprzyjajce powrotowi polskiej gospodarki na ciek potencjalnego tempa wzrostu.

7.2.3. Instrumenty realizacji polityki pieninej


Stopy procentowe Krtkoterminowa stopa procentowa bya w 2009 roku podstawowym instrumentem NBP wykorzystywanym w ramach realizacji strategii BCI50.

50

Strategia bezporedniego celu inflacyjnego stosowana przez NBP od 1998 roku.

118

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

RPP okrela wysoko stp procentowych NBP, ktre wyznaczaj oprocentowanie instrumentw polityki pieninej, tj. operacji otwartego rynku, rezerwy obowizkowej oraz operacji depozytowokredytowych51. W 2009 roku RPP czterokrotnie dokonywaa zmiany stp procentowych, obniajc je cznie o 1,5 pkt. proc.52. Na koniec 2009 roku stopa referencyjna wynosia 3,5%.
Wykres 35 Stopy procentowe i wskanik CPI
8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0
06-01-01 06-03-01 06-05-01 06-07-01 06-09-01 06-11-01 07-01-01 07-03-01 07-05-01 07-07-01 07-09-01 07-11-01 08-01-01 08-03-01 08-05-01 08-07-01 08-09-01 08-11-01 09-01-01 09-03-01 09-05-01 09-07-01 09-09-01 09-11-01 10-01-01 10-03-01 10-05-01

0,0

Stopa lombardowa Stopa referencyjna inflacja (w % do analogicznego okresu roku poprzedniego)

Stopa redyskontowa Stopa depozytowa Stopa dyskontowa

rdo: NBP, GUS.

Mimo relatywnie wysokiego poziomu inflacji zwizanego m.in. ze znacznym wzrostem dynamiki cen paliw i ywnoci, wywoanym po czci deprecjacj zotego, RPP w 2009 r. w oparciu o projekcj inflacji - dyskontujc niejako ksztatowanie si poziomu cen w horyzoncie oddziaywania polityki pieninej - za pomoc podstawowych stp procentowych prowadzia polityk luzowania sfery monetarnej. Przy podejmowaniu decyzji odnonie ksztatowania stp procentowych Rada Polityki Pieninej wzia pod uwag nasilajce si zaburzenia na wiatowych rynkach finansowych, co istotnie wpywao na sytuacj na rynku krajowym i na zachowanie bankw. Jednoczenie w warunkach znacznego wzrostu niepewnoci i braku zaufania na rynku midzybankowym, banki z powodw ostronociowych pozostawiay na wasnych rachunkach znaczne nadwyki rodkw. 1 stycznia 2010 r. NBP wprowadzi kolejny instrument polityki monetarnej, stop dyskontow weksli przyjmowanych od bankw do dyskonta przez Narodowy Bank Polski. Operacje otwartego rynku Operacje otwartego rynku s podstawowym instrumentem umoliwiajcym utrzymywanie krtkoterminowych stp procentowych na poziomie spjnym z realizacj ustalonego przez RPP celu inflacyjnego. NBP moe stosowa operacje podstawowe, dostrajajce oraz strukturalne. W 2009 roku w ramach operacji podstawowych, NBP emitowa raz w tygodniu bony pienine z terminem zapadalnoci wynoszcym 7 dni. W ramach dziaa korygujcych pynno na rynku prowadzono rwnie operacje dostrajajce poprzez przeprowadzenie operacji repo, zasilajcych sektor bankowy w pienidz.

51

Gwn stop NBP jest stopa referencyjna, ktra oddziauje na poziom stawek rynkowych o terminie zapadalnoci porwnywalnym z zapadalnoci podstawowych operacji otwartego rynku. Stopa depozytowa i lombardowa NBP wyznaczaj pasmo waha stp procentowych O/N (overnight) na rynku midzybankowym. 52 Sprawozdanie z wykonania zaoe polityki pieninej na rok 2009, NBP.

119

MINISTERSTWO GOSPODARKI

W okresie stycze-marzec 2009 r. NBP przeprowadza operacje repo raz w miesicu, z 3-miesicznym terminem zapadalnoci. Od maja, z tak sam regularnoci, prowadzono rwnie operacje z 6miesicznym terminem zapadalnoci. W 2009 r., w ujciu redniorocznym, poziom operacji typu repo wynis 11,5 mld z tj. o 427% wicej ni w roku ubiegym. W 2009 r. NBP przeprowadzi ponadto operacj strukturaln polegajc na przedterminowym wykupie obligacji NBP. Jej efektem byo zasilenie sektora bankowego w rodki pynne o wartoci 7,8 mld z. Decyzja o wykupie obligacji 10-letnich miaa na celu popraw pynnoci sektora bankowego w warunkach wysokiej awersji do ryzyka na rynku midzybankowym. Rezerwa obowizkowa W 2009 r., w zwizku z ograniczon akcj kredytow bankw, zarwno na paszczynie bankowoci detalicznej jak i korporacyjnej, podstawowa stopa rezerw obowizkowych zostaa obniona o 0,5 pkt. proc. i na koniec roku wyniosa: 3,0% od wszystkich zobowiza, z wyjtkiem rodkw pozyskanych ze sprzeday papierw wartociowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu, od ktrych stopa rezerwy wynosia 0%. Poziom rezerwy obowizkowej na dzie 31 grudnia 2009 r. wynis 20,1 mld z i w porwnaniu do stanu na 31 grudnia 2008 r. obniy si o 941 mln z (4,5%). W przypadku braku obniki stopy rezerwy obowizkowej w czerwcu 2009 r., kwota rezerwy wymaganej na dzie 31 grudnia 2009 r. wyniosaby 23,7 mld z i byaby wysza od stanu rezerwy na koniec 2008 r. o 2,6 mld z, tj. o 12,3%53. Operacje depozytowo-kredytowe Operacje depozytowo-kredytowe przyczyniaj si do stabilizowania stawek na rynku midzybankowym. Do operacji tych zalicza si depozyt na koniec dnia oraz kredyt lombardowy. Operacje przeprowadzane s z inicjatywy bankw komercyjnych, stanowic rdo krtkoterminowego uzupeniania niedoborw pynnoci bankw lub lokowania nadwyek wolnych rodkw na termin overnight w NBP. czna suma dziennych depozytw zoonych w NBP w 2009 r. wyniosa 898,1 mld z i bya o 72,7% wysza ni w 2008 roku. redni dzienny poziom depozytu na koniec dnia wynosi 2,5 mld z, wobec 1,4 mld z przed rokiem. czna kwota wykorzystanego kredytu lombardowego w skali roku uksztatowaa si w wysokoci 5,0 mld z wobec 5,2 mld z w 2008 roku. rednie dzienne wykorzystanie kredytu wynioso 13,8 mln z w stosunku do 14,3 mln z w 2008 r.

53

Sprawozdanie z wykonania zaoe polityki pieninej na rok 2009, NBP.

120

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

8. FINANSE PUBLICZNE
Kompleksowe reformy i dziaania restrukturyzacyjne prowadzone w latach 90. wymagay znacznych nakadw finansowych na ich realizacj i znaczco obciyy sektor finansw publicznych. Poprawa, jaka miaa miejsce w zakresie dugu publicznego i deficytu w poowie ostatniej dekady sprawia, e sytuacja finansw publicznych przestaa by czynnikiem zagraajcym stabilnoci rozwoju gospodarczego. Niestety, spowolnienie gospodarcze i wiatowy kryzys w latach 2008-2009 skutkoway pogorszeniem stanu finansw publicznych. Wynik sektora finansw publicznych w duej mierze zaley od waha koniunktury gospodarczej. Zasad jest, e w okresie szybkiego wzrostu gospodarczego dynamicznie rosn wpywy podatkowe oraz spadaj niektre kategorie wydatkw publicznych w zwizku z popraw sytuacji ekonomicznej spoeczestwa. Analogicznie, w przypadku spowolnienia gospodarczego wpywy podatkowe malej oraz rosn poszczeglne kategorie wydatkw publicznych. W 2009 r. w Polsce mona byo zaobserwowa t prawidowo - niekorzystne uwarunkowania makroekonomiczne przeoyy si na pogorszenie sytuacji w zakresie finansw publicznych. Potwierdza to gorsza ni w roku poprzednim relacja deficytu i dugu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych do PKB.

8.1. Budet pastwa


23 stycznia 2009 roku Sejm RP uchwali ustaw budetow na rok 2009. Budet na rok 2009 zosta skonstruowany przy zaoeniu tempa wzrostu PKB na poziomie 3,7%. Realizacja budetu w I proczu wykazaa, e zaoenia co do tempa wzrostu PKB byy zbyt optymistyczne. W pierwszym proczu 2009 r. skala zaamania aktywnoci w gospodarce wiatowej i zwizane z ni pogorszenie sytuacji biecej oraz perspektyw dla polskiej gospodarki okazay si znacznie silniejsze ni wskazyway wczeniejsze prognozy. Znalazo to odzwierciedlenie w pogorszeniu sytuacji budetu pastwa, przede wszystkim po stronie dochodowej. Skala powyszych zmian skutkowaa koniecznoci nowelizacji ustawy budetowej na 2009 r., ktr Sejm RP przyj 17 lipca 2009 r. Przyjte zaoenia do nowelizacji ustawy budetowej, skutkoway spadkiem planowanych dochodw ogem o 30,1 mld z (do poziomu 272,9 mld z), a wydatkw o 21,1 mld z (do poziomu 300,1 mld z). Wedug znowelizowanej ustawy deficyt budetowy wzrs o 9,0 mld z, do poziomu 27,2 mld z. W 2009 r. dochody budetu byy wysze od wielkoci planowanej (po nowelizacji) o 0,5%. Wydatki budetu pastwa zrealizowane zostay w 99,3%. Rzeczywisty deficyt budetowy wynis 23,8 mld z i by niszy od planowanego o 3,4 mld z, tj. o 12,3%. Dochody budetu pastwa Dochody budetu pastwa wyniosy 274,2 mld z. W relacji do znowelizowanej ustawy budetowej okazay si wysze o 1,3 mld z, tj. o 0,5%. W porwnaniu z rokiem 2008 wzrosy nominalnie o 8,1%, a realnie o 4,5%. Relacja dochodw budetu pastwa do PKB w 2009 r. wyniosa 20,4%. Dochody podatkowe wyniosy 214,9 mld z i w porwnaniu do znowelizowanej ustawy budetowej byy wysze o 9,1 mld z, tj. o 4,4%. W stosunku do dochodw osignitych w 2008 r. spady nominalnie o 2,1%, a realnie o 5,4%. Dochody podatkowe stanowiy 88,4% dochodw ogem. Gwn przyczyn

121

MINISTERSTWO GOSPODARKI

wyszego od zakadanego stopnia realizacji dochodw podatkowych byy wpywy z podatkw porednich, wiksze od kwoty ustalonej w budecie po nowelizacji o 7,5 mld z (5,1%). Dochody niepodatkowe osigny poziom 27,4 mld z (o 8,3% powyej zaoonych w znowelizowanej ustawie) i stanowiy 10,0% ogu dochodw budetowych. Dochody niepodatkowe zostay zrealizowane na poziomie wyszym m.in. dziki wyszym dochodom z tytuu pozostae dochody niepodatkowe o 1,5 mld z (44,6%). W 2009 r. dochody budetu pastwa z tytuu dywidend wyniosy 8,3 mld z, co stanowio 108,8% kwoty przyjtej w ustawie budetowej po nowelizacji i 250,8% kwoty zrealizowanej w 2008 r. Wpaty jednostek samorzdu terytorialnego wyniosy 100% planowanej w ustawie kwoty, tj. 2,7 mld z. rodki z Unii Europejskiej i innych rde nie podlegajce zwrotowi w 2009 r. byy nisze o 9,9 mld z (o 23,7%), w porwnaniu do znowelizowanej ustawy budetowej Wzgldem 2008 r. wpywy z tego rda wzrosy nominalnie o 116,2%, a realnie o 108,9%. Wydatki budetu pastwa Wydatki budetu pastwa w 2009 r. wyniosy ogem 298,0 mld z i byy nisze o 2,1 mld z w stosunku do kwoty ustalonej w znowelizowanej ustawie budetowej. Wydatki zostay zrealizowane w 99,3%. W porwnaniu do roku 2008 wydatki byy wysze o 7,2% w ujciu nominalnym i 3,6% w ujciu realnym. Udzia zrealizowanych wydatkw budetu pastwa w 2009 r. w szacowanym PKB wynis 22,2%. Przy konstrukcji budetu pastwa na 2009 r. zakadano, e udzia ten wyniesie 23,3% (po nowelizacji 23,0%).
Tabela 41 Dochody i wydatki budetowe w latach 2008-2009 *
Plan 2008 Wykonanie % 89,9 96,2 93,2 100,0
106,9 104,9 168,8 41,8

mld z mld z DOCHODY OGEM 281,9 253,5 1. Dochody podatkowe 228,2 219,5 1.1. Podatki porednie 164,9 153,7 1.2. Podatek dochodowy od osb 27,2 27,2 prawnych (CIT) 1.3. Podatek dochodowy od osb 36,2 38,7 fizycznych (PIT) 2. Dochody niepodatkowe 18,4 19,3 3. Dochody zagraniczne 0,2 0,3 4. Wpaty do budetu pastwa z Unii 35,3 14,7 Europejskiej WYDATKI OGEM 309,0 277,9 Wydatki zdeterminowane 202,0 1. Subwencja dla jednostek samorzdu 40,7 40,7 terytorialnego 2. Obsuga dugu publicznego 27,7 25,1 3. Dotacje dla Funduszu Ubezpiecze 33,2 33,2 Spoecznych 4. Dotacje dla KRUS 15,2 14,9 5. Wydatki na obron narodow 17,1 13,8 6. Finansowanie projektw z udziaem 43,3 25,2 rodkw UE 7. Pozostae wydatki zdeterminowane 49,1 Wydatki elastyczne 75,9 DEFICYT/NADWYKA* -27,1 -24,3 * Dane procentowe wyliczono na podstawie wielkoci w mln z. rdo: Ministerstwo Finansw

Plan (po nowelizacji) mld z 272,9 205,8 147,5 24,0


34,4 25,3 0,2 41,8

2009 Wykonanie mld z 274,2 214,9 155,0 24,2


35,8 27,4 0,3 31,9

% 100,5 104,4 105,1 100,7


104,1 108,3 128,2 76,3

89,9 100,0 100,0


90,6 100,0 98,1 81,0 58,1 89,9

300,1 45,3
32,2 30,5 15,7 16,8 33,7 -27,2

298,0 221,7 45,3


32,2 30,5 15,7 16,8 32,4 48,8 76,3 -23,8

99,3 100,0 100,0


100,0 100,0 100,0 100,0 96,1 87,7

122

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Podobnie jak w latach poprzednich, wikszo wydatkw budetu pastwa stanowiy wydatki sztywne, tj. takie, ktre wynikay z przepisw ustawowych lub wczeniej podjtych zobowiza ujtych w ramy prawne. Ich udzia w wydatkach ogem w 2009 r. wynosi 74,4% i by o 1,7 pkt.proc. wyszy ni w 2008 roku. Najbardziej znaczce pozycje w wydatkach zdeterminowanych stanowiy wydatki z przeznaczeniem na: subwencje dla jednostek samorzdu terytorialnego (20,4%), obsug dugu publicznego (14,5%), dotacje dla Funduszu Ubezpiecze Spoecznych (13,8%), obron narodow (7,6%), dotacje dla Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego (7,1%), wpaty do budetu Unii Europejskiej oraz wydatki refundowane z budetu UE (14,6%). Na wydatki elastyczne przeznaczono 25,6% ogu wykonanych wydatkw budetu pastwa w 2009 r. W porwnaniu do 2008 r. wydatki te byy wysze nominalnie o 0,5%.
Tabela 42 Struktura wydatkw budetu pastwa (%)
Wydatki zdeterminowane Wydatki elastyczne rdo: Ministerstwo Finansw. 2005 72,5 27,5 2006 74,3 25,7 2007 73,1 26,9 2008 72,7 27,3 2009 74,4 25,6

Obecna struktura wydatkw budetowych charakteryzujca si istotn, utrzymujc si od lat dominacj wydatkw zdeterminowanych, ogranicza moliwoci rzdu w ksztatowaniu wielkoci deficytu budetowego. Przepisy ustawowe i podjte wczeniej zobowizania prawne stanowi o absolutnej koniecznoci realizacji wydatkw zdeterminowanych m.in. takich jak: obsuga dugu publicznego, subwencje dla jednostek samorzdu terytorialnego, wydatki na wsparcie dla instytucji bdcych dysponentami funduszy celowych. Deficyt budetowy Deficyt budetu pastwa w 2009 r. wynis 23,8 mld z, co stanowi 87,7% kwoty zaplanowanej w znowelizowanej ustawie budetowej oraz 1,8% PKB. Do sfinansowania pozostawao rwnie ujemne saldo przychodw z prywatyzacji i ich rozdysponowania w wysokoci 20,5 mld z (w ustawie znowelizowanej ujemne saldo 19,5 mld z) oraz ujemne saldo prefinansowania zada realizowanych z udziaem rodkw pochodzcych z budetu Unii Europejskiej w kwocie 4,4 mld z (w ustawie znowelizowanej ujemne saldo 1,8 mld z). W efekcie czna kwota do sfinansowania wyniosa 48,7 mld z, wobec przyjtej w znowelizowanej ustawie kwoty 48,5 mld z. Finansowanie krajowe deficytu budetowego, ujemnego salda przychodw z prywatyzacji i ich rozdysponowania oraz prefinansowania wynioso 30,1 mld z, co stanowio 75,6% sumy przewidzianej w ustawie budetowej po nowelizacji. Finansowanie zagraniczne osigno wielko 18,6 mld z, tj. 215,2% zakadanej kwoty po nowelizacji ustawy budetowej. Wg stanu na koniec czerwca 2010 r. dochody budetu pastwa wyniosy 114,2 mld z, co stanowi 45,9% rocznych dochodw przyjtych w ustawie budetowej na rok 2010. Zaawansowanie wydatkw jest wysze i stanowi 50,1% (151,0 mld z). Deficyt budetowy po pierwszych szeciu miesicach wynis 36,8 mld z, tj. 70,5% wielkoci deficytu przyjtego w ustawie budetowej na rok 2010.

123

MINISTERSTWO GOSPODARKI Ramka 9 Zaoenia do projektu budetu na 2011 r. Na posiedzeniu Rady Ministrw 13 lipca 2010 r. przyjto Zaoenia projektu budetu pastwa na rok 2011. Na potrzeby projektu budetu pastwa na 2011 r. przyjto nastpujce zaoenia dotyczce podstawowych wskanikw makroekonomicznych w tym okresie: PKB w ujciu realnym: wzrost o 3,5% PKB w cenach staych: 1.496,3 mld z. rednioroczny wzrost cen towarw i usug konsumpcyjnych ogem: 2,3% Przecitne wynagrodzenie w gospodarce narodowej: 3.359 z. Nominalny wzrost przecitnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej: 3,7% Realny wzrost przecitnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej: 1,4% Nominalny wzrost przecitnego wynagrodzenia w sektorze przedsibiorstw: 4,0% Przecitne zatrudnienie w gospodarce narodowej: zmiana o 1,9% Stopa bezrobocia rejestrowanego na koniec roku: 9,9%

8.2. Finanse publiczne


Poprawa stanu finansw publicznych stanowi obecnie istotne wyzwanie dla polityki gospodarczej Polski. Kluczowym celem jest przede wszystkim ograniczenie wydatkw sektora finansw publicznych oraz zmniejszenie jego deficytu. Dugotrwale utrzymujcy si deficyt budetowy prowadzi do narastania dugu publicznego i negatywnie wpywa na sytuacj gospodarcz kraju. Z tego wzgldu zjawiskiem niepokojcym jest trway, znaczny deficyt sektora finansw publicznych w Polsce, ktry w latach 20012005 by wyszy ni 4% PKB, a w 2003 r. przekroczy nawet 6%. W 2007 r., m.in. z powodu wyszego wzrostu gospodarczego oraz niszego deficytu budetowego, deficyt sektora finansw publicznych obniy si znaczco do poziomu 2,0% PKB. W 2008 r. w wyniku spowolnienia wzrostu PKB oraz wdroonych reform strukturalnych, ktre skutkoway obnieniem poziomu dochodw sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (m.in. obnienie skadki rentowej), nastpio znaczce pogebienie nierwnowagi fiskalnej. Deficyt sektora instytucji rzdowych i samorzdowych w 2008 r. wynis 3,7% PKB. W 2009 r. sytuacja ulega dalszemu pogorszeniu. Tempo wzrostu gospodarczego jeszcze spowolnio, a jednoczenie nastpia obnika skali podatkowej podatku PIT, skutkujca zmniejszeniem dochodw budetu. Wedug wstpnego szacunku GUS deficyt sektora instytucji rzdowych i samorzdowych w 2009 r. wzrs o 3,4 pkt.proc. wzgldem roku poprzedniego i osign poziom 95,7 mld z, co stanowi 7,1% PKB54.

54

Wedug komunikatu GUS dotyczcego deficytu i dugu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych w 2009 r. (tzw. notyfikacja fiskalna) z dnia 22 kwietnia 2010 r.

124

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Wykres 36 Deficyt budetowy i deficyt sektora finansw publicznych (mld z lewa o i % PKB prawa o)
mld z 120 100 80 60 40 20 0 2005
Deficyt budetowy (mld z) Deficyt sektora finansw publicznych (% PKB)

8 % 7 6 5 4 3 2 1 0 2006 2007 2008 2009


Deficyt sektora finansw publicznych (mld z) Deficyt budetowy (% PKB)

rdo: DAP MG na podstawie danych Ministerstwa Finansw.

Tabela 43 Dug Skarbu Pastwa i zaduenie sektora finansw publicznych* (mld z i % PKB)
2005
mld z. 440,2 44,8

2006
478,5 45,1

2007
501,5 43,1

2008
569,9 44,7

2009
631,5 47,0

Dug Skarbu Pastwa

% PKB

Dug sektora instytucji % PKB 47,1 47,7 45,2 46,9 49,8 rzdowych i samorzdowych * Dug Skarbu Pastwa obejmuje krajowe i zagraniczne zobowizania Skarbu Pastwa (papiery wartociowe wyemitowane na rynek krajowy i zagraniczny), zacignite kredyty i poyczki oraz wymagalne zobowizania jednostek budetowych. Dug sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (pastwowy dug publiczny, zaduenie sektora finansw publicznych) obejmuje dug Skarbu Pastwa oraz pozostay dug sektora instytucji rzdowych (w tym dug sektora ubezpiecze spoecznych) oraz dug sektora instytucji samorzdowych. rdo: Ministerstwo Finansw.

Poziom pastwowego dugu publicznego istotnie podnis si w latach 20012003 wskutek spowolnienia gospodarczego. Stosunek dugu do PKB wynosi w 2000 r. 36,8%, natomiast w 2003 r. ju 47,1%. W 2004 r. wzrostowa tendencja relacji zaduenia zostaa zahamowana, ale kolejne dwa lata to ponowny wzrost relacji. W 2007 roku wskanik obniy si do 45,2%. W roku 2008 zaduenie wynioso 597,8 mld z, co stanowi 46,9% PKB. Na koniec 2009 r. pastwowy dug publiczny wzrs do poziomu 669,9 mld z, co oznacza wzrost w stosunku do 2008 r. o 72,1 mld z (tj. o 12,1%). W relacji do PKB dug sektora instytucji rzdowych i samorzdowych wzrs z 46,9% do 49,8%, a wic o 2,9 pkt.proc. Wedug przyjtych przez Ministerstwo Finansw prognoz na 2010 r. deficyt sektora instytucji rzdowych i samorzdowych oraz dug publiczny stanowi bd odpowiednio 6,9% i 53,1% PKB 55. Na koniec maja 2010 r. zaduenie Skarbu Pastwa wynioso 678,6 mld z i w stosunku do stanu z koca 2009 roku wzroso o 7,5%.

55

rdo: Program Konwergencji - Aktualizacja 2009.

125

MINISTERSTWO GOSPODARKI

8.3. Spenienie kryteriw Traktatu z Maastricht


Polska, podobnie jak wikszo nowych krajw czonkowskich, nie przyja dotychczas wsplnej waluty euro56. Warunkiem koniecznym do przystpienia do strefy euro jest spenianie kryteriw konwergencji ustalonych w art. 121.1 traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht. Kryteria konwergencji stanowi wskaniki makroekonomiczne, ktrych spenienie pozwala uzna kraj za przygotowany do uczestnictwa we wsplnym obszarze walutowym. Kryteria konwergencji mona podzieli na fiskalne oraz monetarne (kryterium inflacyjne, kursowe, stp procentowych). Kryterium fiskalne Kryterium fiskalne dotyczy procentowej wielkoci deficytu oraz dugu instytucji rzdowych i samorzdowych w PKB. Udzia deficytu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych w PKB mierzony w cenach rynkowych w roku poprzedzajcym ocen, czy kryteria s spenione, nie powinien przekracza 3%. Udzia dugu publicznego mierzonego w cenach rynkowych w PKB w roku poprzedzajcym badanie nie powinien przekracza 60%. W 2007 r. wskaniki dla Polski ksztatoway si poniej progw referencyjnych. Udzia deficytu instytucji rzdowych i samorzdowych w PKB wynis 2,0%. Skala redukcji nierwnowagi fiskalnej w porwnaniu z 2006 r. wyniosa 1,8 pkt.proc. Dug sektora instytucji rzdowych i samorzdowych w 2007 r. wynis 45,2% PKB (wobec 47,7% w 2006 r.), utrzymujc si nadal znaczco poniej wartoci referencyjnej. Nie mona jednak stwierdzi, e kryterium fiskalne zostao spenione, poniewa Polska objta bya procedur nadmiernego deficytu. W czerwcu 2008 r. KE rekomendowaa Radzie Ministrw Finansw (ECOFIN) zdjcie z Polski procedury nadmiernego deficytu, co zostao spenione 8 lipca 2008 r. Jednak na koniec 2008 r. deficyt sektora instytucji rzdowych i samorzdowych w relacji do PKB ponownie przekroczy referencyjny poziom 3% i wynis 3,7%. W roku 2009 r. negatywna tendencja pogbia si, co skutkowao osigniciem deficytu na poziomie 7,1% PKB. W zakresie kryterium relacji dugu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych do PKB Polska w 2009 r. pozostawaa poniej dopuszczalnego puapu (60%), tj. na poziomie 51,0% 57. Biorc pod uwag wyniki sektora finansw publicznych odnotowane w 2008 r. - 24 czerwca 2009 r. KE otworzya wobec Polski procedur nadmiernego deficytu. Zalecia jednoczenie zmniejszenie do 2012 roku deficytu finansw publicznych do wymaganego w Traktacie z Maastricht poziomu 3% PKB. Zgodnie z wydanymi rekomendacjami przez Rad Ecofin w lipcu 2009 r., Polska powinna zredukowa nadmierny deficyt w wiarygodny i trway sposb. W tym celu Polska powinna m.in. zapewni rednioroczn redukcj deficytu fiskalnego (dla deficytu strukturalnego) na poziomie przynajmniej 1,25% PKB poczwszy od 2010 r., okreli dziaania konieczne do redukcji nadmiernego deficytu i wzmocni redniookresowe ramy budetowe. Wedug majowych prognoz gospodarczych KE58, tegoroczny deficyt w Polsce ma wzrosn do 7,3%. PKB, a przyszoroczny osignie 7,0%. Dug sektora general government wyniesie odpowiednio 53,9 oraz 59,3%.

56 Z nowych krajw czonkowskich Unii Europejskiej do strefy euro przystpiy: Sowenia (01.01.2007 r.), Malta i Cypr (01.01.2008 r.) oraz Sowacja (01.01.2009 r.). 57 Wedug metodologii ESA'95 - General Government (GG). 58 European Commission DG-ECFIN, Economic Forecast spring 2010.

126

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Kryterium inflacyjne Kryterium inflacyjne ogranicza wysoko dopuszczalnej stopy inflacji. rednia stopa inflacji w roku poprzedzajcym badanie nie powinna by wysza ni o 1,5 pkt.proc. od redniej arytmetycznej dla trzech krajw o najwikszej stabilnoci cen w Unii Europejskiej59. Zgodnie z przyjt metodologi inflacja powinna by mierzona za pomoc zharmonizowanego wskanika cen konsumpcyjnych (ang. Harmonised Index of Consumer Prices HICP). Od IV kwartau 2008 r. Polska nie spenia kryterium inflacyjnego. Wedug danych za kwiecie 2010 r. kryterium dla tego okresu wynioso 0,9%, a wskanik HICP (rednia 12M) w Polsce osign poziom 3,8%60. Kryterium kursowe Kryterium kursowe stanowi warunek uczestnictwa w mechanizmie kursowym ERM II. Zgodnie z nim kraj czonkowski powinien by zdolny do respektowania, bez szczeglnych napi normalnego przedziau waha kursw walut przewidzianego w ramach mechanizmu kursowego przynajmniej w cigu ostatnich dwch lat przed badaniem dotyczcym spenienia kryteriw spjnoci. Kryterium to uznaje si za spenione, jeli kraj utrzymywa kurs swojej waluty w przedziale waha (+/- 15%) w ramach Europejskiego Systemu Walutowego przez okres co najmniej dwch lat przed dat przeprowadzania oceny. W roku 2009 Polska nie speniaa kryterium kursowego. Kryterium stp procentowych Kryterium to jest spenione, gdy rednia nominalna dugoterminowa stopa procentowa ocenianego kraju nie przekracza wartoci referencyjnej. Warto referencyjna wyznaczana jest na podstawie redniej arytmetycznej ze stp procentowych w trzech krajach UE, charakteryzujcych si najwiksz stabilnoci cen (por. punkt Kryterium inflacyjne i doczony do niego w przypisie komentarz) oraz dodanie do otrzymanej redniej 2,0 pkt.proc. Stopy procentowe oblicza si na podstawie dugoterminowych obligacji rzdowych lub porwnywalnych papierw wartociowych, a rednia nominalna dugoterminowa stopa procentowa jest wyznaczana, jako rednia arytmetyczna z ostatnich 12 miesicy.
Tabela 44 Spenianie kryteriw z Maastricht przez Polsk
2009 Kryterium Polska Deficyt sektora finansw publicznych do PKB w (%) 3,0 7,1 Dug sektora finansw publicznych** do PKB w (%) 60,0 51,0 Inflacja (HICP w %) 1,6 4,0 Stopy procentowe 6,2 6,1 *Wedug dostpnych danych za kwiecie 2010 r. i prognozy Komisji Europejskiej. ** Wedug metodologii ESA'95 - General Government (GG). rdo: DAP MG. 2010* Kryterium 3,0 60,0 0,9 10,4 Polska 7,3 53,9 3,8 6,1

59

W dotychczasowej praktyce wyliczania wartoci referencyjnej dla kryterium stabilnoci cen warto ta bya szacowana przy zaoeniu, e pastwo z deflacj nie moe zosta uznane za jedno z trzech pastw o najwikszej stabilnoci cen w Unii Europejskiej. Podstaw do przyjcia tego zaoenia bya zarwno definicja stabilnoci cen EBC, jak i interpretacja zapisw traktatowych dokonana explicite w Raportach o konwergencji z 2004 r. W Raportach o konwergencji z 2010 r. zawarto nowe informacje na temat sposobu kalkulacji wartoci referencyjnej kryterium stabilnoci cen w nadzwyczajnych okolicznociach. Ocena dokonana zostaa na podstawie danych z marca 2010 r., kiedy pi pastw Unii Europejskiej cechowao si ujemn dynamik cen konsumenta. Za pastwa referencyjne zostay uznane gospodarki o ujemnej dynamice cen (Portugalia, Estonia i Belgia). 60 rdo: Monitor konwergencji nominalnej czerwiec 2010, Ministerstwo Finansw.

127

MINISTERSTWO GOSPODARKI

W kwietniu 2009 r. rentowno polskich obligacji 10-letnich nie przekroczya obowizujcej w tym okresie wartoci referencyjnej 10,4% i wyniosa 6,1%. Podstaw do obliczenia wartoci referencyjnej byy dane dla Portugalii i otwy. Nie wzito pod uwag Estonii trzeciego z pastw referencyjnych dla kryterium stabilnoci cen ze wzgldu na brak odpowiednich instrumentw finansowych na tamtejszym rynku. Duy wzrost wartoci referencyjnej wynika z obecnoci otwy w gronie pastw referencyjnych (rednioroczny spadek cen o 0,6%, co stanowi wielko porwnywaln z pastwami referencyjnymi z majowych Raportw o konwergencji KE i EBC). Gdyby jednak otwa zostaa wykluczona z tej grupy (za czym przemawiaj wiosenne prognozy KE, przewidujce w najbliszych miesicach stopy spadku cen porwnywalne z Irlandi), warto referencyjna wyniosaby 6,0% i Polska nie wypeniaaby kryterium stopy procentowej.61

61

Por. Monitor konwergencji nominalnej czerwiec 2010, Ministerstwo Finansw.

128

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

9. PRZEMYS
9.1. Dynamika i struktura produkcji sprzedanej przemysu
9.1.1. Dynamika produkcji przemysowej
Globalny kryzys ekonomiczny zacz oddziaywa na gospodark polsk w drugim proczu 2008 roku. Tempo wzrostu produkcji przemysowej spowolnio z ponad 7% w pierwszym proczu do 2,2% w III kwartale. W trzech kolejnych kwartaach notowano spadki produkcji, odpowiednio o 6,3%, 10,0% oraz 6,7%. W III kwartale 2009 roku tendencja spadkowa wyhamowaa. Odnotowano znacznie nisze zmniejszenie produkcji (o 1,3%), a poczynajc od IV kwartau 2009 roku obserwowany jest wzrost produkcji z kwartau na kwarta w tempie przyspieszonym; 5,5% w IV kwartale 2009 roku, 9,5% w I kwartale 2010 roku i 11,7% w II kwartale 2010 roku62. Produkcja sprzedana liczona w cenach biecych wyniosa w 2009 roku 912,7 mld z i bya zbliona do wielkoci uzyskanej w 2007 roku. W stosunku do roku poprzedniego zmniejszya si o 3,5% (w 2008 roku wzrosa o 3,6%, a w 2007 roku o 10,7%). O spadku rocznej produkcji zdecydowaa sytuacja przemysu w I proczu 2009 roku. W porwnaniu z innymi krajami UE spadek produkcji w naszym kraju by relatywnie niezbyt gboki.
Wykres 37 Zmiany produkcji sprzedanej przemysu w poszczeglnych kwartaach lat 2008-2010 (w stosunku do analogicznego kwartau roku poprzedniego)*
% 15 10 5 0 -1,3 -5 -6,3 -10 -15 I II 2008 III IV I II 2009 III IV I 2010 II -10,0 -6,7 8,2 9,5 7,0 2,2 5,5 11,7

*dotyczy przedsibiorstw, w ktrych liczba pracujcych przekracza 9 osb rdo: Informacja o sytuacji spoeczno-gospodarczej kraju, rok 2009 oraz I procze 2010; GUS

62

Komentarz odnosi si do podmiotw, w ktrych liczba pracujcych przekracza 9 osb.

129

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Decydujcy wpyw na dynamik produkcji przemysu ma sekcja przetwrstwa przemysowego, partycypujca w ponad 80% w produkcji cakowitej. W sekcji tej produkcja obniya si o 3,0%. Najgbszy spadek mia miejsce w grnictwie i wydobywaniu (o 12,8%). W wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energi elektryczn, gaz i gorc wod odnotowano spadek produkcji o 4,9%. Jedyn sekcj przemysu, w ktrej produkcja wzrosa (o 2,5%) bya dostawa wody, gospodarowanie ciekami i odpadami.
Wykres 38 Zmiany produkcji sprzedanej w sekcjach przemysu w latach 2008 i 2009 (w stosunku do roku poprzedniego
% 15
10 5 0 -5 -10 -15

12,2

3,6

3,3

4,0

2,5

-3,5

-3,0

-1,7 -4,9

-12,8 Przemys Sekcja B


2008

Sekcja C
2009

Sekcja D

Sekcja E

Sekcja B grnictwo i wydobywanie, Sekcja C - przetwrstwo przemysowe, Sekcja D wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn, gaz, par wodn i gorc wod, Sekcja E dostawa wody, gospodarowanie ciekami i odpadami, rekultywacja rdo: May Rocznik Statystyczny Polski 2010, GUS 2010 rok.

W przemyle przetwrczym na 22 badane dziay wzrost produkcji w 2009 roku odnotowano w siedmiu (w 2008 roku dziaw takich byo jedenacie). Najbardziej wzrosa produkcja komputerw, wyrobw elektronicznych i optycznych (o 10,6%) oraz wyrobw farmaceutycznych (o 7,3%). Dziay te zaliczane s do dziaw wysokiej techniki. Natomiast najgbszy spadek produkcji odnotowano w produkcji metali (o 24,0%) oraz produkcji pojazdw samochodowych (o 11,8%). Wystpujce w Polsce tendencje w zakresie ksztatowania si dynamiki produkcji przemysowej w poszczeglnych sekcjach w dugim okresie, zgodne s z tendencjami w krajach gospodarczo rozwinitych. Najszybciej wzrasta produkcja w przemyle przetwrczym, ktry decyduje o ksztatowaniu si dynamiki w caym przemyle. Natomiast w grnictwie i wydobywaniu nastpuje ograniczenie dziaalnoci. W 2009 roku, w porwnaniu z 2005 rokiem63, produkcja przemysowa wzrosa o 23,4%, w tym produkcja przemysu przetwrczego zwikszya si o 29,0%, a produkcja grnictwa i wydobywania zmniejszya si o 11,8%. W tym samym czasie produkcja sekcji wytwarzania i zaopatrywania w energi elektryczn, gaz i gorc wod zmniejszya si o 3,9%. W dostawie wody, gospodarowaniu ciekami i odpadami odnotowano wzrost o 26,5%.

Od 2009 roku obowizuje klasyfikacja PKD 2007. GUS nie dokona jeszcze przelicze dynamiki produkcji dla lat wczeniejszych od 2005 roku.

63

130

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Sekcja przetwrstwa przemysowego charakteryzuje si zrnicowaniem dynamiki produkcji w poszczeglnych dziaach. W okresie 2005-2009 najwikszy wzrost mia miejsce w produkcji komputerw, wyrobw elektronicznych i optycznych (ponad dwukrotny), produkcji urzdze elektrycznych (prawie dwukrotny) oraz w produkcji wyrobw farmaceutycznych (prawie o 50%). Dziay wymienione jako pierwszy i trzeci zaliczane s do dziaw wysokiej techniki. O ponad 30% wzrosa produkcja w dziale poligrafii, a take produkcja wyrobw z metali, maszyn i urzdze oraz pojazdw samochodowych. Zmniejszenie nastpio w trzech dziaach: produkcji wyrobw tytoniowych (o 40,6%), produkcji odziey (o 8,9%) oraz produkcji metali (o 6,0%). Zmniejszenie produkcji w tym ostatnim dziale jest wycznie efektem gbokiego spadku w 2009 roku.
Wykres 39 Zmiany produkcji dbr wg gwnych grupowa przemysowych w latach 2008 i 2009 (w stosunku do roku poprzedniego)
% 15 10 5 0,6 0 -0,1 -5 -6,3 -10
zaopatrzeniowe 2008

13,7

7,8

6,9 5,1 1,4

-6,5 -9,0 inwestycyjne


2009 konsumpcyjne trwae konsumpcyjne nietrwae zwizane z energi

rdo: Biuletyny Statystyczne GUS.

Wykres 40 Zmiany wydajnoci pracy w sekcjach przemysu w latach 2008 i 2009 (w stosunku do roku poprzedniego)
% 10,0 4,8 2,8 0,3 0,0 -0,3 -5,0 -5,9 -10,0 -13,1 Przemys Sekcja B Sekcja C 2008 2009 Sekcja D Sekcja E -4,1 2,6 0,6 8,3

5,0

-15,0

Sekcja B grnictwo i wydobywanie, Sekcja C - przetwrstwo przemysowe, Sekcja D wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn, gaz, par wodn i gorc wod, Sekcja E dostawa wody, gospodarowanie ciekami i odpadami, rekultywacja rdo: May Rocznik Statystyczny Polski 2010, GUS 2010 rok, obliczenia DAP MG.

131

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Dynamika produkcji przemysu wg gwnych grupowa przemysowych w roku 2009 bya zrnicowana. Wzrosa produkcja dbr konsumpcyjnych: trwaych o 13,7% i nietrwaych o 5,1%. W pozostaych grupach produkcja si zmniejszya: dbr zaopatrzeniowych o 6,3%, dbr inwestycyjnych o 9,0% i dbr zwizanych z energi o 6,5%. Wydajno pracy w przemyle mierzona produkcj sprzedan na jednego zatrudnionego wzrosa o 2,8% (w 2008 roku o 0,3%). Wzrost wydajnoci nastpi jedynie w przemyle przetwrczym (o 4,8%) i wanie ta sekcja zdecydowaa o zwikszeniu wydajnoci w caym przemyle. W pozostaych sekcjach odnotowano spadek wydajnoci w stosunku do roku 2008, najgbszy w grnictwie i wydobywaniu (o 13,1%). Przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto w przemyle wzroso w roku 2009 o 4,6%. Wynagrodzenie realne zwikszyo si o 1,1% (w 2008 roku o 5,8%). Dynamika wydajnoci pracy wyprzedzaa dynamik wynagrodze realnych o 1,7 pkt. proc. (w 2008 roku wynagrodzenia realne wzrosy w tempie szybszym od wydajnoci o 5,5 pkt. proc.). W 2009 roku nastpia obnika jednostkowych kosztw pracy (w 2008 roku koszty pracy wzrosy).

9.1.2. Kwartalna dynamika produkcji w przemyle przetwrczym64


Jak wspomniano wyej, sekcj decydujc o dynamice produkcji przemysowej jest przemys przetwrczy, a okresem ktry zdecydowa o istotnym ograniczeniu rocznego tempa wzrostu produkcji przemysowej w stosunku do roku 2008 byo I procze 2009 roku. Spord prezentowanych przez GUS 22 dziaw przemysu przetwrczego wyselekcjonowano 12 najwikszych dziaw. Udzia kadego z nich w produkcji sprzedanej przemysu przetwrczego przekracza w 2009 roku 3% (w cenach biecych). Natomiast ich czny udzia w produkcji przemysu przetwrczego stanowi 81,6% i jednoczenie 67,7% w produkcji caego przemysu. W wybranych dziaach dokonano analizy kwartalnej dynamiki produkcji w latach 2008 i 2009.
Tabela 45 Dynamika produkcji w wybranych dziaach przemysu przetwrczego
Wyszczeglnienie Przetwrstwo przemysowe Prod. artykuw spoywczych Prod. koksu i produktw 108,9 106,6 105,2 100,3 87,4 84,2 99,3 rafinacji ropy naftowej Prod. wyrobw chemicznych 99,8 97,6 91,9 91,2 88,5 92,9 95,7 Prod. wyrobw gumowych 108,9 107,2 107,1 97,1 88,5 93,1 102,3 Prod. wyrobw z pozostaych 109,7 97,8 102,6 97,1 77,8 96,2 99,2 surowcw niemetalicznych Prod. metali 102,4 108,2 103,9 64,1 64,7 61,7 79,3 Prod. wyrobw z metali 111,4 107,4 106,3 97,7 93,6 94,1 91,9 Prod. komputerw, wyrobw 121,6 95,7 91,2 118,5 95,1 121,9 128,4 elektronicznych i optycznych Prod. maszyn i apar. elektr. 121,3 122,5 113,7 105,8 103,7 106,9 107,9 Prod. maszyn i urzdze 110,5 120,3 105,2 96,3 98,0 87,4 91,4 Prod. pojazdw 117,3 122,5 106,5 81,0 72,9 83,9 88,1 samochodowych Prod. mebli, pozostaa 100,1 102,3 101,4 95,4 92,7 97,6 98,0 dziaalno rdo: Informacja o sytuacji spoeczno-gospodarczej kraju, rok 2009 oraz I procze 2010, GUS. Kwartay 2008 roku I II III IV 108,3 107,2 102,1 94,3 105,1 104,2 98,5 92,9 Kwartay 2009 roku I II III IV 90,1 93,8 99,1 106,7 99,8 102,0 106,8 116,5
108,1 104,3 109,1 99,6 113,8 97,9 106,5 109,9 92,6 114,2 101,3

2010 I II 110,8 112,6 107,7 106,1


111,9 109,7 114,4 104,2 106,6 102,6 151,5 123,8 93,6 125,0 88,6 111,2 129,1 119,1 113,2 125,3 109,1 180,9 102,0 94,0 116,4 93,9

64

Dotyczy podmiotw, w ktrych liczba pracujcych przekracza 9 osb.

132

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W pierwszych dwch kwartaach 2009 roku produkcja przemysu przetwrczego zmniejszya si odpowiednio o 9,9% i 6,2%. Spadek produkcji dotyczy w I kwartale jedenastu dziaw, w drugim dziewiciu. W najwikszym stopniu zmniejszya si produkcja metali (prawie 40%) oraz produkcja samochodw. W III kwartale silna tendencja spadkowa w przetwrstwie przemysowym wyhamowaa. Produkcja zmniejszya si o 0,9%. Zmniejszenie notowano w omiu dziaach (w tym najwiksze nadal w produkcji metali oraz produkcji samochodw. W IV kwartale produkcja przemysu przetwrczego wzrosa o 6,7%. Spadek produkcji mia miejsce w trzech dziaach. W dziewiciu dziaach produkcja wzrosa, w tym produkcja metali o 13,8% i produkcja pojazdw samochodowych o 14,2%. W I oraz II kwartale 2010 roku kontynuowana jest obserwowana od IV kwartau 2009 roku tendencja wzrostowa. Produkcja przemysu przetwrczego wzrosa o 10,8% w I kwartale i o 12,6% w II kwartale. Spord dwunastu badanych dziaw, w dziesiciu produkcja wzrosa. Spadek nastpi tylko w produkcji maszyn i urzdze oraz w produkcji mebli. Przy analizie zmian produkcji w poszczeglnych kwartaach naley mie na wzgldzie punkt odniesienia. Ot gbokie spadki produkcji w I proczu 2009 roku s efektem relatywnie wysokiej bazy (w I proczu 2008 roku nastpowa szybki wzrost produkcji, Polska nie odczuwaa jeszcze negatywnych skutkw wiatowego kryzysu ekonomicznego). Z kolei pewna poprawa sytuacji w II proczu 2009 roku jest efektem niskiej bazy (produkcja w II proczu 2009 roku porwnywana jest z nisk produkcj II procza 2008 roku, na ktr oddziaywa ju kryzys ekonomiczny). Podobnie dwucyfrowe wzrosty produkcji w I proczu 2010 roku s wynikiem niskiego punktu odniesienia (spadku produkcji w I proczu 2009 roku).

9.1.3. Struktura produkcji sprzedanej w sekcjach i dziaach przemysu


Konsekwencj zrnicowanej dynamiki produkcji przemysu w sekcjach i dziaach jest zmiana jej struktury. W rachunku w cenach biecych zwikszenie udziau w produkcji przemysowej wykazuje jedynie sekcja wytwarzania i zaopatrywania w energi elektryczn, gaz i gorc wod (z 8,9% w roku 2008 do 9,7% w roku 2009). Wzrost udziau tej sekcji nastpi wycznie dziki wysokiemu wzrostowi cen (o 15,9%), ktremu towarzyszy jednoczesny realny spadek produkcji, wikszy ni w caym przemyle. Udzia pozostaych sekcji zmniejszy si. Sekcja dostawy wody i gospodarowania ciekami i odpadami obniya swj udzia, mimo realnego wzrostu produkcji. Zmiany struktury produkcji w cenach biecych zdeterminowane s ruchami cen oraz dynamik produkcji. Nastpujce w rnym tempie zmiany cen znieksztacaj rachunek struktury produkcji. Prawidowy rachunek struktury i zachodzcych w niej zmian oraz tendencji wystpujcych w tym zakresie powinien opiera si wycznie na wielkociach realnych. Uwzgldnienie w rachunku struktury produkcji wielkoci realnych, w sposb zasadniczy zmienia sytuacj. Wedug takiego rachunku zwikszenie udziau w produkcji przemysowej dotyczy przetwrstwa przemysowego oraz dostawy wody i gospodarowania ciekami i odpadami. W przemyle przetwrczym produkcja w 2009 roku obniya si realnie w mniejszym stopniu ni w caym przemyle, a w drugiej z ww. sekcji, jako jedynej, odnotowano wzrost produkcji. Sekcja wytwarzania i zaopatrywania w energi elektryczn, gaz i gorc wod, w tego typu rachunku wykazuje w 2009 roku udzia 8,7%, a nie 9,7% jak w rachunku w cenach biecych.

133

MINISTERSTWO GOSPODARKI Tabela 46 Zmiany struktury produkcji przemysowej w cenach biecych i staych
Produkcja Struktura Struktura Dynamika Wskanik 2009 r. w produkcji 2009 r. w produkcji (c.biece) w 2009 r. cen 2009 cenach 2008 cenach r. % r. mld z % 2008 r. % (c.stae) % 2008 2009 2008 2009 45,4 43,1 4,9 4,7 87,2 113,0 39,6 4,5 769,7 760,1 83,8 83,3 97,0 100,9 746,6 84,3 Produkcja sprzedana mld z
115,9 104,2 103,4 77,6 22,1 885,9 8,7 2,5 100,0

Grnictwo i wydobywanie Przetwrstwo przemysowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w 81,6 88,7 8,9 9,7 95,1 energi elektryczn, gaz, par wodn i gorc wod Dostawa wody, gospodarowanie 21,6 20,8 2,4 2,3 102,5 ciekami i odpadami, rekultywacja Ogem przemys 918,3 912,7 100,0 100,0 96,5 rdo: May Rocznik Statystyczny Polski 2010, GUS 2010 rok, obliczenia DAP MG.

Tabela 47 Wielko produkcji sprzedanej, dynamika produkcji i cen oraz struktura produkcji w dziaach przemysu przetwrczego w latach 2008 i 2009
Dynamika 2008 2009/ 2009/ /2007 2008 2007 104,0 97,0 100,9 100,6 105,7 106,3 104,4 106,7 111,4 63,0 97,2 61,2 97,0 94,6 91,8 96,2 90,0 86,6 88,1 90,3 79,6 101,8 96,7 98,4 96,0 105,1 100,9 Produkcja w mld z 2008 2009 Struktura w % 2008 100,0 16,6 2,5 0,4 1,1 1,2 0,4 3,3 2,5
1,3 7,5 5,0 1,2 5,8 5,4 5,4 7,8 3,5 4,1 5,2 11,0 1,6 3,4

2009 100,0 19,1 2,7 0,4 1,0 1,1 0,4 3,3 2,7
1,4 6,4 4,9 1,4 6,1 4,9 3,7 7,2 3,8 4,6 4,9 11,0 1,6 3,6

Przetwrstwo przemysowe 769,7 760,1 Produkcja artykuw spoywczych 127,6 145,4 Produkcja napojw 19,5 20,4 Produkcja wyrobw tytoniowych 2,7 3,1 Produkcja wyrobw tekstylnych 8,1 7,7 Produkcja odziey 9,5 8,7 Produkcja skr i wyrobw skrzanych 3,3 3,0 Produkcja wyrobw z drewna 25,5 25,1 Produkcja papieru i wyrobw z papieru 19,0 20,7 Poligrafia i reprodukcja zapisanych 94,5 103,3 97,6 10,0 10,6 nonikw informacji Produkcja koksu i produktw rafinacji 108,4 95,0 103,0 57,6 48,3 ropy naftowej Produkcja chemikaliw i wyrobw 97,0 95,0 92,2 38,6 37,5 chemicznych Produkcja wyrobw farmaceutycznych 110,4 107,3 118,5 9,6 10,8 Produkcja wyrobw z gumy i tworzyw 103,8 97,4 101,1 44,4 46,4 sztucznych Produkcja wyrobw z pozostaych 97,5 93,3 91,0 41,2 37,5 mineralnych surowcw niemetalicznych Produkcja metali 97,0 76,0 73,7 41,2 28,1 Produkcja wyrobw z metali 108,7 93,5 101,6 59,8 55,1 Produkcja komputerw, wyrobw 101,2 110,6 111,9 26,8 28,9 elektronicznych i optycznych Produkcja urzdze elektrycznych 115,9 106,4 123,3 31,9 35,0 Produkcja maszyn i urzdze 110,6 92,1 101,9 39,8 37,2 Produkcja pojazdw samochodowych 107,4 88,2 94,7 84,7 83,8 Prod. pozostaego sprztu transportowego 113,0 96,0 108,5 12,0 11,9 Produkcja mebli 104,1 96,5 100,5 26,4 27,2 rdo: May Rocznik Statystyczny Polski 2010, GUS 2010 rok, obliczenia DAP MG.

Dynamika cen w% 2008/ 2009/ 2007 2008 100,8 100,9 101,2 101,7 104,7 101,3 101,3 107,1 98,0 102,1 100,2 102,4 96,8 101,4 97,9 98,5 99,5 100,3
102,3 118,8 106,9 101,4 96,9 102,4 102,3 100,0 91,9 93,5 97,8 96,6 95,5 98,9 100,5 85,6 100,7 103,8 105,1 97,5 90,3 102,6 95,7 102,5 103,7 111,9 111,6 105,2

W przemyle przetwrczym w strukturze produkcji w cenach biecych w roku 2009 najwikszy udzia miaa produkcja artykuw spoywczych (19,1%), produkcja pojazdw samochodowych (11,0%) oraz produkcja wyrobw z metali (7,2%). W roku 2008 take te trzy dziay (i w takiej samej kolejnoci) charakteryzoway si najwikszym udziaem. W dziaach tych wytworzono cznie 37,3% produkcji przemysu przetwrczego.

134

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Najwiksze zmiany in plus w strukturze (w cenach biecych) dotycz produkcji artykuw spoywczych (wzrost udziau z 16,6% do 19,1%), produkcji urzdze elektrycznych oraz produkcji wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych. Natomiast najwiksze zmiany in minus miay miejsce w produkcji metali, produkcji koksu i produktw rafinacji ropy naftowej, produkcji wyrobw z metali. Udzia produkcji pojazdw samochodowych utrzyma si na poziomie 2008 roku (11,0%). Wskaniki cen w dziaach przetwrstwa przemysowego w roku 2009 byy znacznie zrnicowane. W produkcji koksu i przetworw ropy naftowej oraz produkcji metali miay miejsce obniki cen, z kolei w produkcji pojazdw samochodowych oraz produkcji pozostaego sprztu transportowego ponad 11proc. wzrosty.

9.1.4. Produkcja wybranych wyrobw


GUS prowadzi obserwacj wielkoci produkcji wyrobw i grup wyrobw przemysowych. W 2009 roku z obserwowanych 242 wyrobw i grup wyrobw produkcja 161 bya nisza ni w 2008 roku. Natomiast w 81 przypadkach produkcja wzrosa.
Tabela 48 Produkcja wybranych wyrobw w latach 2007-2009
Jedn. miary 2007 2008
84,3 59,4 755 5.353 32.787 2.003 240 31,6 9,5 4.128 8.435 5.396 1.692 525 293 17,0 1.886 9.727 7.610 409 29,5 550 16.726 12.051 2.253 2.471 6,3 842 431 156

2009
77,9 56,9 677 5.479 33.183 1.459 502 29,7 7,0 4.283 9.546 5.121 1.503 243 173 15,3 1.663 7.129 6.207 347 10,3 520 23.418 15.816 1.886 3.251 3,6 819 231 152

mln ton 88,2 Wgiel kamienny Wgiel brunatny mln ton 57,5 Oleje ropy naftowej i oleje z tys. ton 716 mineraw bitumicznych Gaz ziemny w stanie ciekym i hm3 5.625 gazowym Rudy i koncentraty miedzi tys. ton 33.685 Garnitury i zestawy odzieowe tys. szt. 2.466 mskie lub chopice Garsonki i zestawy odzieowe tys. szt. 311 damskie lub dziewczce Obuwie (cznie z gumowym) mln par 24,0 Koks i pkoks, wgiel retortowy mln ton 10,4 Benzyna silnikowa tys. ton 4.029 Oleje napdowe tys. ton 7.499 Oleje opaowe tys. ton 4.851 Nawozy azotowe tys. ton 1.818 Nawozy fosforowe tys. ton 650 Nawozy potasowe tys. ton 328 Cement mln ton 16,7 Wapno tys. ton 2.130 Stal surowa tys. ton 10.631 Wyroby walcowane na gorco tys. ton 8.011 Rury stalowe tys. ton 401 Aluminium hutnicze tys. ton 32,9 Mied rafinowana tys. ton 555 Odbiorniki telewizyjne tys. szt. 13.160 Silniki elektryczne i prdnice tys. szt. 11.324 Chodziarki i zamraarki tys. szt. 2.305 Maszyny pralnicze tys. szt. 1.900 Cigniki rolnicze tys. szt. 7,0 Samochody osobowe tys. szt. 695 Statki morskie tys. GT 517 Energia elektryczna TWh 157 rdo: May Rocznik Statystyczny Polski 2010, GUS 2010 rok.

Dynamika w % 2008/ 2009/ 2009/ 2007 2008 2007 95,6 92,4 88,3 103,3 95,8 99,0
105,4 95,2 97,3 81,2 77,2 131,7 91,3 102,5 112,5 111,2 93,1 80,8 89,3 101,8 88,5 91,5 95,0 102,0 89,7 99,1 127,1 106,4 97,7 130,1 90,0 121,2 83,4 99,4 89,7 102,4 101,2 72,8 209,2 94,0 73,7 103,8 113,2 94,9 88,8 46,3 59,0 90,0 88,2 73,3 81,6 84,8 34,9 94,5 140,0 131,2 83,7 131,6 57,1 97,3 53,6 97,4 94,6 97,4 98,5 59,2 161,4 123,8 67,3 106,3 127,3 105,6 82,7 37,4 52,7 91,6 78,1 67,1 77,5 86,5 31,3 93,7 177,9 139,7 81,8 171,1 51,4 117,8 44,7 96,8

135

MINISTERSTWO GOSPODARKI

9.1.5. Dynamika produkcji w I proczu 2010 roku65


W I proczu 2010 roku odnotowano wzrost produkcji o 10,6% wobec 8,3% spadku przed rokiem. Dynamika wzrastaa z kwartau na kwarta, w I kwartale wzrost wynis 9,5%, a w II kwartale 11,7%. Wzrost odnotowano we wszystkich sekcjach przemysu, najwyszy w przetwrstwie przemysowym (o 12,6%). W dostawie wody, gospodarowaniu ciekami i odpadami wzrost wynis 9,5%, w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energi elektryczn, gaz i gorc wod - 4,6%, a w grnictwie i wydobywaniu - 3,6%. W przemyle przetwrczym zwikszenie produkcji nastpio w 17 dziaach na 22 badane (przed rokiem w omiu dziaach). Najszybszy wzrost odnotowano w produkcji komputerw, wyrobw elektronicznych i optycznych (o 66,2%), produkcji papieru i wyrobw z papieru (o 21,6%) oraz w produkcji pojazdw samochodowych (o 20,4%). W piciu dziaach nastpi spadek, najgbszy w produkcji pozostaego sprztu transportowego (o 15,7%), w produkcji napojw (o 11,0%) oraz produkcji mebli (o 8,8%).

9.2. Gwne problemy przemysu. Sytuacja w wybranych sektorach


9.2.1. Horyzontalne polityki przemysowe
Stay wzrost konkurencyjnoci w gospodarce globalnej skania do powanej refleksji nt. przyszoci i kierunkw rozwoju polskich przedsibiorstw. Obecnie obserwujemy stopniowy wzrost kosztw pracy i sukcesywne zmniejszanie si dostpu do tanich surowcw, co w duszej perspektywie zmusi krajowych przedsibiorcw do szukania nowych rde przewag konkurencyjnych, ktre bd musiay uwzgldnia takie kwestie, jak globalizacja wiatowej gospodarki, tendencje demograficzne czy zagadnienia zmian klimatu i poszukiwania alternatywnych rde energii. Istotnym warunkiem osigania pozytywnych rezultatw dostosowania si do przemian gospodarki wiatowej jest przezwycianie istniejcych barier spowalniajcych moliwo penego wykorzystania potencjau rozwojowego polskich przedsibiorstw. Kluczow rol w tym zakresie bd odgryway innowacje prowadzce do modernizacji przedsibiorstw oraz nowe modele biznesowe uwzgldniajce zarzdzanie zmianami, wiksze zaangaowanie w poszukiwaniu nowych produktw, wdraanie innowacyjnych technologii oraz podnoszenie jakoci kapitau ludzkiego. Nowoczesne zarzdzanie powinno uwzgldnia rwnie aspekty zrwnowaonego rozwoju w caym cyklu ycia produktu oraz stymulowanie rozwoju oddolnych inicjatyw, w szczeglnoci obejmujcych cay acuch dostaw. Porwnanie poziomu konkurencyjnoci przedsibiorstw unijnych, w tym krajowych, z poziomem konkurencyjnoci przedsibiorstw w krajach pozaunijnych, dynamicznie rozwijajcych si, nie wypada korzystnie. Ten stan pogbia dodatkowo asymetria w dostpie do rynkw krajw trzecich. Wystpuje zatem potrzeba budowy przewag konkurencyjnych zarwno w unijnej, jak i w polskiej gospodarce oraz zapewnienia uczciwej konkurencji w handlu midzy UE i jej partnerami z krajw trzecich.

65

Dotyczy podmiotw, w ktrych liczba pracujcych przekracza 9 osb.

136

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Zmiany demograficzne zachodzce w krajach europejskich i zwizane z tym niedobory siy roboczej na rynku pracy spowoduj w najbliszych dekadach wyduenie okresu aktywnoci zawodowej. Rola edukacji w wydueniu okresu aktywnoci zawodowej wydaje si by kluczowa w zachowaniu waciwych proporcji. Efektywne wykorzystanie zasobw wiedzy, surowcw, pracy i kapitau przyczyni si do rozwoju nowoczesnych i konkurencyjnych przedsibiorstw. Jednym z oczekiwanych efektw tych zmian bdzie tworzenie nowych miejsc pracy. Skutki kryzysu na rynkach finansowych s nadal odczuwane szczeglnie przez krajowe przedsibiorstwa, ktre dotychczas nie osigny jeszcze poziomu swoich obrotw sprzed kryzysu. Spowolnienie gospodarki w drugim proczu 2008 r. wywoao gwatowne pogorszenie sytuacji ekonomicznej przedsibiorstw, spowodowane spadkiem zamwie krajowych oraz eksportowych. Miao to negatywny wpyw na pynno finansow przedsibiorstw oraz dostp do kredytw obrotowych i inwestycyjnych, co rzutowao i nadal ma wpyw na przebieg procesw restrukturyzacyjnych i modernizacyjnych w przedsibiorstwach. Ponadto wiele przedsibiorstw w tym okresie ograniczyo zatrudnienie, co spowodowao znaczne pogorszenie sytuacji na rynku pracy. Odbudowa potencjau rozwojowego przedsibiorstw bdzie musiaa uwzgldni pojawienie si nowych, bardziej rygorystycznych wymaga wobec przedsibiorstw, takich jak m. in.: wymagania rodowiskowe (w tym wynikajce z pakietu klimatyczno-energetycznego i zjawiska carbon leakage), zapewnienie bezpieczestwa energetycznego, denie do zazieleniania gospodarki , wymagania wynikajce z rozporzdzenia REACH, co powoduje zmian warunkw wewntrznych jak i zewntrznych funkcjonowania przedsibiorstw.
Ramka 10 Program Rozwoju Przedsibiorstw do 2020 r. Stojc wobec tych wyzwa MG przygotowuje spjny Program Rozwoju Przedsibiorstw do 2020 r. obejmujcy zagadnienia rozwoju przedsibiorstw, innowacyjnoci, przedsibiorczoci, zrwnowaonej produkcji i konsumpcji. Program bdzie uwzgldnia kierunki polityki przemysowej zawarte w dokumencie Koncepcja horyzontalnej polityki przemysowej w Polsce, przyjtym przez Rad Ministrw 30 lipca 2007 r. oraz konkluzje do nowej polityki przemysowej przygotowane przez Rad Unii Europejskiej. Przewiduje si, e realizacja dziaa zidentyfikowanych w Programie bdzie dwigni rozwoju przedsibiorczoci i przedsibiorstw oraz przyczyni si do wzrostu gospodarczego. Ponadto, dokument bdzie stanowi podstaw stanowiska Polski w dalszych dyskusjach na temat polityki przemysowej. Program bdzie istotnym instrumentem Krajowego Programu Reform, sucym wdraaniu inicjatyw flagowych w ramach nowej strategii rozwoju Europa 2020, jak rwnie realizacji celw tzw. zielonego wzrostu gospodarki. Istot Programu jest zapewnienie korzyci dla gospodarki pyncych ze wzrostu innowacyjnoci i wdraania nowych technologii w przedsibiorstwach, tworzenia nowych miejsc pracy oraz wzrostu produktywnoci, przy zapewnieniu zrwnowaonego rozwoju kraju. Celem dokumentu jest take zidentyfikowanie wyzwa, przed ktrymi stoi przedsibiorca w Polsce, przedstawienie aktualnego stanu sektorw przemysowych i spjnej wizji rozwoju oraz sformuowanie konkretnych propozycji dziaa. Dziki takiemu podejciu Program bdzie mg stanowi podstaw do podejmowania dziaa majcych na celu m. in. popraw otoczenia przemysu w zakresie: szkolnictwa zawodowego i zapewnienia kadr dla przemysu w powizaniu z perspektywicznym zatrudnieniem, zniesienia barier pomidzy sfer B+R a przemysem oraz barier midzysektorowych, rozwoju przedsibiorczoci, jak rwnie dostpu do finansowania. Warto podkreli, e w zwizku z tym, i dziaania zawarte w Programie bd w duym stopniu miay charakter rozproszony, ich oddziaywanie bdzie przenoszone na wszystkie regiony Polski, przyczyniajc si do ich rozwoju. Ponadto identyfikacja sektorw strategicznych dla polskiej gospodarki, pozwoli na okrelenie wzajemnych powiza midzysektorowych, monitoring i bezpieczestwo spoeczne.

137

MINISTERSTWO GOSPODARKI

9.2.2. Polityki sektorowe


9.2.2.1. Sytuacja w sektorze grnictwa wgla kamiennego Na funkcjonowanie sektora grnictwa wgla kamiennego w 2009 roku duy wpyw wywary uwarunkowania zewntrzne. Gwnym czynnikiem determinujcym zachowania przedsibiorstw grniczych byy warunki rynkowe bdce konsekwencj globalnego kryzysu finansowego, jaki wystpi w 2008 r. Jego skutki, mimo stosunkowo korzystnej kondycji polskiej gospodarki na tle jej gwnych partnerw zagranicznych, dotkny rwnie polski rynek zbytu wgla, a co za tym idzie polskich producentw wgla kamiennego. Skutki w postaci spadku zapotrzebowania na wgiel kamienny, jak rwnie spadku cen zbytu wgla, objy przede wszystkim producentw wgla koksowego, tj. Jastrzbsk Spk Wglow S.A. W mniejszym stopniu negatywne skutki kryzysu odczuli producenci wgla energetycznego. Krajowe przedsibiorstwa energetyczne od pocztku 2009 r. realizoway import wgla w ramach kontraktw podpisanych w 2008 r. Odbir wgla z importu i zmniejszone zapotrzebowanie zgaszane przez przedsibiorstwa energetyczne powodoway zmniejszenie sprzeday i wymuszay konieczno ograniczania wydobycia przez spki wglowe. W 2009 r. poziom cen w portach wyadowczych Amsterdam Rotterdam Antwerpia (ARA) determinowany by przez globalne spowolnienie gospodarcze, przy rwnoczesnym wystpieniu recesji gospodarczej w najwikszych gospodarkach europejskich: Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii. Spowodowao to wysokie stany zapasw wgla, utrzymujce si w elektrowniach krajw europejskich oraz wysokie stany zapasw wgla w portach ARA (w padzierniku 2009 r. zapasy wgla kamiennego wzrosy do ponad 4 mln ton). W 2009 r. rednia warto indeksu wglowego 66 w portach ARA wyniosa 70,54 USD/t. W porwnaniu do 2008 r. obniya si ona o 76,68 USD/t, tj. o 52,1%. Ceny wgla energetycznego w innych regionach wiata podlegay tym samym tendencjom. W zakresie wgla koksowego w 2009 r. mona wyrni dwa okresy. W pierwszej poowie 2009 r. nastpio gwatowne obnienie cen tego surowca. Uzgodniona cena za standardowej jakoci wgiel typu hard wyniosa 129 USD/t FOB porty Australii, a wgla semi-soft 82-83 USD/t, co oznaczao spadek cen odpowiednio o: 57% i 65%. W II poowie 2009 r. zaczo nastpowa powolne oywienie w wiatowym przemyle stalowym oraz koksownictwie, ktre przyczynio si do zwikszenia zapotrzebowania na wgiel koksowy. Znalazo to swoje odbicie we wzrocie cen wgla w ramach transakcji spot dla dostaw w III kwartale 2009 r. Ceny wgla typu hard wzrosy do ok. 165 USD/t FOB porty Australii, a ceny wgla typu semi-soft do 95 USD/t FOB. Oywienie to dotyczyo jednak przede wszystkim rynku azjatyckiego. Duo wolniej oywiay si rynki europejskie. Tak znaczne wahania zarwno po stronie popytowej, jak i podaowej oraz ich nieprzewidywalno, stworzyy zagroenie dla utrzymania konkurencyjnoci polskiego wgla kamiennego. W celu agodzenia skutkw kryzysu wszystkie spki wglowe wdroyy programy antykryzysowe. W programach przyjto dziaania suce obnieniu kosztw funkcjonowania spek, przy utrzymaniu znacznych nakadw na udostpnianie bazy zasobowej. Poziom kosztw produkcji wgla jest w znacznym stopniu zdeterminowany specyfik warunkw, w jakich funkcjonuj kopalnie (przede wszystkim zagroeniami naturalnymi oraz pogarszajcymi si warunkami geologiczno-grniczymi). Dziaania spek wglowych w zakresie kosztw produkcji wgla koncentroway si na utrzymaniu ich na poziomie umoliwiajcym osignicie zysku z caoksztatu ich dziaalnoci, przy rwnoczesnym zapewnieniu waciwych warunkw bezpiecznej pracy i utrzymaniu zdolnoci produkcyjnych gwarantujcych zaspokojenie potrzeb odbiorcw wgla.
indeks wglowy - cena na bazie CIF porty ARA (Amsterdam-Rotterdam-Antwerpia), dla wgla energetycznego o wartoci opaowej 6000 kcal/kg netto.
66

138

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W 2009 roku wydobycie wgla obniyo si o 7,3%, z tego wgla energetycznego o 3,5%, a wgla koksowego o 29,0%. Sprzeda wgla zmniejszya si o 12,3%. Spadek sprzeday wgla koksowego (21,9%) by dwukrotnie wyszy ni wgla energetycznego. Zmniejszeniu sprzeday wgla na rynek krajowy (o 14,5%) towarzyszy wzrost eksportu tego surowca o 5,7%. rednia cena zbytu wgla wzrosa o ponad 6%. Wzrost dotyczy wycznie ceny wgla energetycznego (o ponad 23%), cena wgla koksowego spada bowiem o ponad 32%. Jednostkowy wynik zrealizowany na sprzeday wgla by dodatni (12,85 z/tona), jednak niszy od uzyskanego w roku 2008 o ponad 62%. Poziom cen zbytu wgla w 2009 roku zapewni uzyskanie dodatniego jednostkowego wyniku ze sprzeday wgla oraz wyniku finansowego netto w spkach o dominujcym udziale wgla energetycznego (Kompania Wglowa S.A. oraz Katowicka Grupa Kapitaowa). Ujemny wynik uzyskaa Jastrzbska Spka Wglowa S.A., produkujca gwnie wgiel koksowy. Wynik finansowy netto w grnictwie wgla kamiennego (bez LW Bogdanka S.A. oraz ZG SILTECH Sp. z o.o.) by w 2009 roku ujemny i wynis 184,2 mln z.
Tabela 49 Wyniki produkcyjno-finansowe grnictwa wgla kamiennego
Jedn. miary
1 Wydobycie wgla, z tego: 2 - energetycznego 3 - koksowego Sprzeda wgla, z tego: 4 - energetycznego 5 6 - koksowego Z poz. 4 przypada na: 7 8 - rynek krajowy - eksport 9 10 Import wgla 11 rednia cena zbytu wgla, z tego: - energetycznego 12 - koksowego 13 14 Jednostkowy wynik ze sprzeday wgla 15 Wynik netto grnictwa 16 Nakady inwestycyjne * w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku rdo: Dane Departamentu Grnictwa MG. mln ton mln ton mln ton mln ton mln ton mln ton mln ton mln ton mln ton z/tona z/tona z/tona z/tona mln z mln z

Wykon.
72,0 63,7 8,3 67,6 58,6 9,0 58,9 8,7 10,2 279,20 268,34 350,52 12,85 -184,2 2438

2009 rok Zmiana* w% -7,3 -3,5 -29,0 -12,3 -10,6 -21,9


-14,5 5,7 0,0 6,4 23,3 -32,2 -62,1 x 6,3

I kwarta 2010 Wykon. Zmiana* w% 18,3 -1,9 15,3 -7,9 3,0 46,6 17,0 2,5 14,1 -5,1 2,9 69,2
14,3 2,8 3,4 278,52 256,43 385,54 19,06 144,3 402 4,5 55,8 -1,8 -3,0 -5,3 -0,5 -38,9 x x

W 2010 roku sytuacja grnictwa stopniowo si poprawia. Co prawda w I kwartale zanotowano spadek wydobycia o prawie 2%, ale mia miejsce rwnie wzrost sprzeday wgla o 2,5%. Zwikszy si udzia wgla koksowego zarwno w wydobyciu, jak i sprzeday. Tempo wzrostu wydobycia wgla koksowego signo prawie 50%, a jego sprzeday prawie 70%. Przecitna cena zbytu wgla obniya si o 3,0%, a jednostkowy zysk ze sprzeday zmniejszy si o prawie 40%. Wynik finansowy netto by dodatni (ponad 140 mln z) wobec poniesionej przed rokiem straty (ponad 10 mln z). W zakresie zmian wasnociowych w obrbie sektora naley zauway prywatyzacj Lubelskiego Wgla Bogdanki S.A.. LW Bogdanka S.A. z wielkim sukcesem zadebiutowa na GPW 25 czerwca 2009 r., a po sprzeday kolejnego pakietu akcji sta si prywatn spk ze ladowym akcjonariatem SP, na poziomie 4,3%. Obecnie to Otwarte Fundusze Emerytalne, posiadajc ponad 46% udziaw, s dominujcym wacicielem w lubelskiej kopalni. Trwaj rwnie prace przygotowawcze do prywatyzacji Katowickiego Holdingu Wglowego.

139

MINISTERSTWO GOSPODARKI

9.2.2.2. Przemys motoryzacyjny Przemys motoryzacyjny odgrywa istotn rol w polskiej gospodarce jako kluczowy eksporter, wnoszc szeroki strumie rozwiza innowacyjnych w organizacji produkcji i poszczeglnych wyrobach. W kocu roku 2009 sektor liczy 399 jednostek zatrudniajcych powyej 9 pracownikw (o 4 mniej ni na koniec 2008 r.), w tym 97 jednostek zatrudniajcych powyej 250 pracownikw. Najsilniejsz grup stanowili producenci komponentw motoryzacyjnych prowadzcy dziaalno w 269 jednostkach (w tym 77 jednostek z zatrudnieniem powyej 250 osb). W grupie producentw pojazdw samochodowych sklasyfikowano 37 jednostek, w tym 16 zatrudniajcych powyej 250 osb. Przemys motoryzacyjny w roku 2009 zatrudnia ponad 110 tys. pracownikw, co stanowi ponad 5% zatrudnionych ogem w przetwrstwie przemysowym. W 2009 r. nastpi spadek zatrudnienia wynoszcy ponad 15%. Przemys motoryzacyjny - pomimo kryzysu - generowa nadal wysokie przychody z caoksztatu dziaalnoci, ktre na koniec 2009 r. wyniosy ok. 88 mld z i byy o niewiele ponad 3% nisze ni w roku poprzednim. Podkrelenia wymaga fakt wysokiego, ok. 11% udziau brany w przychodach przedsibiorstw przetwrstwa przemysowego. W 2009 r., nastpia obnika nakadw inwestycyjnych (o ok. 9%) do nieco ponad 3 mld zotych, co stanowio ok. 9% oglnych nakadw w przetwrstwie przemysowym. Rentowno obrotu brutto dla caego sektora wzrosa w porwnaniu z rokiem poprzednim i wyniosa 3,6% (dla porwnania w roku 2008 wskanik ten wynosi 2,4 %). Przychody sektora netto ze sprzeday produktw na eksport wyniosy 61 mld z, w tym 36,9 mld z ze sprzeday pojazdw samochodowych Biorc pod uwag, e warto przychodw netto ze sprzeday produktw na eksport w przemyle przetwrczym wyniosa 258 mld z, to udzia sektora motoryzacyjnego wynis ponad 23%, a udzia eksportu samochodw ok. 14%. Eksport silnikw spalinowych, pojazdw samochodowych i podwozi wyposaonych w silniki, nadwozi, czci i akcesoriw oraz przyczep i naczep osign poziom 16,7 mld EUR wykazujc spadek o ponad 15%. Import tych towarw wynis 10,2 mld EUR i by niszy o ponad 32%. Saldo wymiany uksztatowao si w wysokoci 6,5 mld EUR i poprawio si o 39%. Najwikszy udzia w eksporcie krajowym ogem miay samochody osobowe 7,2% (warto 6,9 mld EUR, wzrost o 3% w stosunku do roku 2008), czci i akcesoria 4,9% (4,8 mld EUR, spadek o 16%) oraz silniki spalinowe dieslowskie 1,8% (1,7 mld EUR, spadek o 33%). W imporcie take dominoway samochody osobowe z udziaem 3,5% (warto 3,6 mld EUR, spadek o 33 %) oraz czci i akcesoria 3,0% (3,2 mld EUR, spadek o 25%). W roku 2009, pomimo istotnego spadku sprzeday nowych samochodw na rynku krajowym, dynamicznie rozwijaa si w Polsce produkcja samochodw osobowych. Samochody osobowe produkowane s w Polsce przez cztery firmy: Fiat Auto Poland, General Motors Manufacturing Poland (Opel Polska), Volkswagen Pozna oraz Fabryk Samochodw Osobowych (FSO). Niemal 98% produkcji przeznaczono na eksport, m.in. do Niemiec, Woch i Francji. Polska produkcja jest cile uzaleniona od koniunktury panujcej na rynkach eksportowych w Europie. Zaamanie sprzeday na tych rynkach moe odbi si bardzo niekorzystnie na wielkoci krajowej produkcji - rok 2009 przynis spadek wyprodukowanych samochodw osobowych o 2,7% (do 819 tys. szt).

140

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W roku 2009 sprzedano w Polsce ponad 320 tys. nowych samochodw, w tym 15% zostao zakupione przez obcokrajowcw i wywiezione z Polski, 42% przypadao na zakupy instytucjonalne, 43% zakupiono na uytek prywatny. Obserwuje si dalszy trend spadkowy sprzeday samochodw osobowych, ktry w cigu ostatnich dziesiciu lat z poziomu ponad 600 tys. sztuk odnotowanym w roku 1999 spad do 272 w roku 2009 r. Wg ostronych ocen, w roku 2010 naley spodziewa si dalszego spadku sprzeday samochodw w Polsce na poziomie 10%-15%. Nasz kraj jest znaczcym producentem autobusw. MAN, Scania, Solaris, Volvo, Autosan Kapena, Jelcz, Solbus i AMZ produkuj autobusy miejskie, midzymiastowe i turystyczne. W roku 2009 wyprodukowano rekordow liczb ponad 4650 autobusw, o 3% wicej ni w roku 2008 r. Polski przemys motoryzacyjny, w porwnaniu z innymi krajami Unii Europejskiej w stosunkowo niewielkim stopniu odczu negatywne skutki globalnego kryzysu ekonomicznego. Sektor motoryzacyjny musi cigle bra pod uwag m.in. nastpujce bariery rozwojowe: - wysoki stopie globalizacji, - due uzalenienie od rynkw zagranicznych, - zagroenie delokalizacj produkcji, - brak rozwiza kreujcych wzrost popytu na nowe samochody na rynku krajowym. W roku 2009 na rnych forach unijnych podjto prace zmierzajce do wypracowania europejskiej strategii dotyczcej rozwoju eko- i energoefektywnych samochodw. Gwnym celem prac unijnych i przyjtych ju dokumentw jest promowanie samochodw przyjaznych rodowisku, co oznacza ograniczanie emisji zanieczyszcze (w tym CO2), popraw ich efektywnoci energetycznej i zwizane z tym ograniczenie zuycia paliw kopalnych z wykorzystaniem w jak najwikszym stopniu odnawialnych rde energii. Zaoono, e mona to osign poprzez: - rosncy udzia samochodw z napdami alternatywnymi (np. elektrycznymi, hybrydowymi, wykorzystujcymi ogniwa paliwowe i wodorowe), - doskonalenie samochodw z silnikami spalinowymi w kierunku wzrostu ich sprawnoci oraz ograniczenia emisyjnoci, w tym poprzez stosowanie paliw alternatywnych (np. LPG, CNG i biopaliwa II generacji). Prezentowane na forach Unii Europejskich stanowisko Polski, bazujce na neutralnoci technologicznej, tj. nie preferujce adnych specyficznych rozwiza technicznych, dyo - podobnie jak w przypadku wikszoci krajw czonkowskich Unii Europejskiej - do rozszerzenia propozycji promowania pojazdw elektrycznych o inne, alternatywne napdy oraz wskazywao na konieczno dalszych prac nad doskonaleniem samochodw spalinowych wykorzystujcych zarwno paliwa tradycyjne, jak rwnie paliwa alternatywne. 9.2.2.3. Sektor hutnictwa elaza i stali W ramach sektora hutnictwa elaza i stali w 2009 r. dziaay 93 przedsibiorstwa67. Dominujc pozycj wrd nich zajmuje 16 typowo hutniczych przedsibiorstw, w ktrych zatrudnienie na koniec roku 2009 wynosio 26,3 tys. osb, i byo nisze od zatrudnienia w roku 2008 o ponad 3 tys. osb. W 2006 r. zosta formalnie zakoczony proces restrukturyzacji hutnictwa elaza i stali w Polsce, prowadzony w oparciu o program Restrukturyzacja i rozwj hutnictwa elaza i stali w Polsce do 2006 r.
Wg PKD produkcja eliwa i stali oraz stopw elaza (grupa 27.1), produkcja rur (grupa 27.2), pozostaa obrbka wstpna eliwa i stali (grupa 27.3). Dotyczy podmiotw pow. 9 pracujcych.
67

141

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Dokonania restrukturyzacyjne hutnictwa elaza i stali sprawiy, e sektor sta si nowoczesny oraz uzyska moliwoci dalszego zrwnowaonego rozwoju. Do koca 2010 r. bd przygotowywane i przedstawiane Radzie Ministrw roczne sprawozdania z przebiegu procesu restrukturyzacji, ktrego kontynuowanie przez przedsibiorstwa hutnicze jest warunkiem koniecznym do utrzymania ich midzynarodowej konkurencyjnoci. W roku 2009 sektor hutnictwa i stali odczu wyrany wpyw kryzysu finansowego, ktrego globalny zasig spowodowa gbok recesj w sektorach zuywajcych stal do produkcji dbr inwestycyjnych (produkcja maszyn i urzdze, budownictwo) oraz konsumpcyjnych (produkcja samochodw i sprztu AGD). W rezultacie produkcja stali surowej w 2009 r. wyniosa 7,1 mln ton i bya o 26,7% mniejsza ni w roku poprzednim. Przychody ze sprzeday produktw wyniosy 17,2 mld z, i byy nisze od przychodw ze sprzeday osignitych w roku 2008 o 42,9%. Koszty dziaalnoci operacyjnej wyniosy 18,3 mld z i byy nisze od kosztw operacyjnych poniesionych w roku poprzednim o 35,3%. W rezultacie w 2009 r. przedsibiorstwa hutnicze zanotoway ujemny wynik finansowy netto w wys. 0,8 mld z oraz ujemn rentowno netto w wysokoci 4,4%. Analogiczne wielkoci w roku 2008 byy dodatnie i wynosiy odpowiednio: 2 mld z i 6,1%. W I kwartale 2010 r. produkcja stali surowej wyniosa 1,8 mln ton i bya wysza od produkcji z analogicznego okresu roku poprzedniego o 26,8%, jednak wskaniki finansowe ulegy dalszemu pogorszeniu. Wynik finansowy netto sektora by ujemny i wynis 358 mln z, rentowno netto bya te ujemna (8,1%). W analogicznym okresie 2009 r. wskaniki te byy rwnie ujemne i wynosiy odpowiednio: 269,4 mln z i 5,1%. Rozwj brany, wielko produkcji oraz wyniki ekonomiczno-finansowe przedsibiorstw s gwnie zwizane z sytuacj w sektorach zuywajcych stal do produkcji dbr inwestycyjnych i konsumpcyjnych, przede wszystkim w budownictwie, ktre jest gwnym odbiorc stali. Udzia tej brany w wiatowym zuyciu stali wynosi 50%. Szans dla polskiego hutnictwa w najbliszych latach jest spodziewane due krajowe zuycie stali w zwizku z inwestycjami infrastrukturalnymi w energetyce, kolejnictwie, budownictwie, a take przy realizacji inwestycji zwizanych z organizacj Mistrzostw Europy w Pice Nonej EURO 2012. Bilans wymiany handlowej sektora hutniczego jest niekorzystny zarwno w ujciu ilociowym, jak i wartociowym. W 2009 r. zaimportowano do Polski 4,9 mln ton wyrobw stalowych ogem (spadek o 45% w stosunku do roku poprzedniego). Eksport wyrobw hutniczych ogem w 2009 r. wynis natomiast 3,1 mln ton i by niszy od eksportu z roku 2008 o 25%. Pomimo trudnoci w dostpie do kredytw oraz zmniejszonych wasnych moliwoci finansowych, przedsibiorstwa hutnicze kontynuoway inwestycje w nowe technologie. Wydatki na przedsiwzicia inwestycyjne i modernizacyjne w roku 2009 wyniosy 1,7 mld z, w tym wydatki na przedsiwzicia ekologiczne 28,3 mln z. Inwestycje miay na celu przede wszystkim dostosowanie oferty produktowej poszczeglnych przedsibiorstw do wymaga rynkw lokalnych. Wrd zrealizowanych i rozpocztych inwestycji ekologicznych dominuj takie, ktrych realizacja doprowadzi do zmniejszenia emisji dwutlenku wgla oraz innych gazw, zmniejszenia energochonnoci, racjonalizacji gospodarki wod i ciekami oraz ograniczenia emisji haasu. Dalszy rozwj technologiczny i produkcyjny sektora zaleny bdzie m.in. od rozdziau uprawnie do emisji CO2. Limity emisyjne oraz poziom benchmarkw w EU ETS (Emission Trading Scheme) bd miay znaczcy wpyw na strategie dziaania przyjmowane przez przedsibiorstwa z brany hutniczej.

142

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Ramka 11 Wyzwania dla sektora hutniczego W dniach 6-7 maja 2010 r. odbya si 68 Sesja Komitetu Stali OECD, podczas ktrej stwierdzono e: rozwj sektora hutniczego jest spowalniany przez zakcenia w wymianie handlowej w zakresie metali i surowcw. Bariery wprowadzane przez rzdy pogbiaj si i znieksztacaj rynki surowcw, co daje nieuzasadnion przewag przedsibiorcom z pastw, gdzie rynki s chronione, zwiksza koszty produkcji na wiecie, a take podwysza ryzyko inwestowania w przemyle stalowym. Obecnie dostp do rudy elaza jest utrudniony podwjnie przez ca eksportowe oraz na skutek znacznego podniesienia cen przez trzech najwikszych producentw posiadajcych 70% udzia w rynku; wyzwaniem dla przemysu stalowego jest wypracowanie rozwiza, ktre uatwi ponoszenie kosztw zwizanych z emisj CO2, zapobiegajc ucieczce emisji; wyroby ze stali bd miay due znaczenie w procesie redukcji emisji CO2 jako komponenty innowacyjnych inwestycji podnoszcych efektywno wykorzystania zasobw; barier rozwoju sektora stalowego s rwnie wysokie ceny energii elektrycznej, ktrej koszty stanowi istotn pozycj w cakowitych kosztach dziaalnoci przedsibiorstw hutniczych; aktualny pozostaje problem nadprodukcji w przemyle stalowym, ktrego rozwizanie wymaga wypracowania wsplnego podejcia. Szacuje si, e wiatowe zdolnoci produkcyjne sektora stalowego wzrosn z 1.786 mln ton w 2009 r. do 2.006 mln ton w 2012 r. Wzrost ten bdzie mia w wikszoci miejsce w Chinach oraz Indiach. wiatowe zuycie jawne stali (produkcja + import - eksport) w 2009 r. wynioso 1.121 mln ton, na lata 2010 i 2011 prognozowany jest wzrost jawnego zuycia stali odpowiednio do 1.241 mln ton i 1.306 mln ton.

9.2.2.4. Sektor przemysu chemicznego (cznie z farmaceutycznym) W 2009 r. w przemyle chemicznym68 funkcjonoway 1.843 podmioty gospodarcze, w tym 1.428 jednostek rentownych; natomiast w 2008 r. byo 1767 przedsibiorstw, w tym 1344 rentowne. Zwikszya si liczba rentownych spek w zakresie produkcji: farb i lakierw, rodkw myjcych i kosmetykw, podstawowych substancji farmaceutycznych i lekw, wyrobw gumowych oraz wyrobw z tworzyw sztucznych. Zmniejszya si liczba pracujcych z 220 tys. osb w 2008 r. do 214 tys. osb w 2009 r. Przychody przemysu chemicznego z caoksztatu dziaalnoci wzrosy z 94,6 mld z w 2008 r. do 95,7 mld z w 2009 r. Wzrost przychodw odnotowano w produkcji: myde i detergentw, wyrobw farmaceutycznych, wyrobw z gumy oraz wyrobw z tworzyw sztucznych. Wskanik rentownoci obrotu brutto w 2009 r. w produkcji chemikaliw i wyrobw chemicznych zmniejszy si do 4,8% (z 5,8%), a w produkcji substancji farmaceutycznych i lekw do 8,0% (z 12,2%). W produkcji wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych odnotowano wzrost rentownoci do 6,2% (z 3,4%). Nakady inwestycyjne ogem w przemyle chemicznym w 2009 r. zmalay w stosunku do 2008 r. do poziomu 8,5 mld z. Wzrost nakadw odnotowano jedynie w produkcji: myde i detergentw oraz wyrobw farmaceutycznych.

Zgodnie z Polsk Klasyfikacj Dziaalnoci (PKD 2007) przemys chemiczny sklasyfikowany jest w nastpujcych dziaach: 20. Chemikalia i wyroby chemiczne; 21. Podstawowe substancje farmaceutyczne, leki oraz 22. Wyroby gumowy i z tworzyw sztucznych. Dane dotycz podmiotw gospodarczych zatrudniajcych powyej 9 osb.

68

143

MINISTERSTWO GOSPODARKI Wykres 41 Wskanik rentownoci obrotu brutto wybranych bran przemysu chemicznego
% 15,0

10,0

5,0

0,0 Pestycydy Wyroby z gumy Wyroby z tworzyw Nawozy Podstawowe chemikalia Myda i detergenty Farmacja Farby i lakiery

-5,0

-10,0

2008

2009

rdo: CISG MG na podstawie danych GUS.

Przemys chemiczny jest baz surowcow dla produkcji nowoczesnych wyrobw. Zastosowanie chemikaliw w gospodarce ronie. W efekcie obserwujemy wzrost popytu na tworzywa sztuczne, kauczuki, farby i lakiery, a w konsekwencji na podstawowe surowce petrochemiczne (tzn. produkty przerobu ropy naftowej). Niestety produkcja krajowa nie pokrywa aktualnego zapotrzebowania na te chemikalia. Powoduje to wzrost i tak wysokiego deficytu w handlu zagranicznym. W 2009 r. odnotowano zmniejszenie deficytu w handlu zagranicznym produktami przemysu chemicznego. W 2009 r. ujemne saldo69 wynioso 6,3 mld EUR, wobec 8,9 mld EUR rok wczeniej. Eksport przemysu chemicznego obniy si do 11,6 mld EUR (z 13,9 mld EUR), a import do 17,9 mld EUR (z 22,8 mld EUR). W grudniu 2008 roku zakoczy si okres rejestracji wstpnej substancji chemicznych produkowanych lub importowanych na terytorium Unii Europejskiej. Obowizek ten wynika z postanowie rozporzdzenia (WE) nr 1907/2006 (REACH)70. Rok 2009 i 2010 jest czasem na przygotowanie niezbdnej dokumentacji do dokonania rejestracji waciwej. Obowizek ten, w pierwszej kolejnoci (do 1 grudnia 2010 roku), dotyczy producentw lub importerw substancji wprowadzonych i wyprodukowanych na terytorium Wsplnoty lub importowanych co najmniej raz po dniu 1 czerwca 2007 r. w iloci co najmniej 1.000 ton rocznie. Istotnym problemem s opaty wnoszone na rzecz Europejskiej Agencji Chemikaliw (ECHA) z tytuu rejestracji. Mae i mikroprzedsibiorstwa czsto deklaruj ch rezygnacji z dokonania rejestracji penej i zaprzestanie produkcji po upywie odpowiedniego okresu przejciowego z powodu zbyt wysokich kosztw rejestracji.

Dane za 2009 r. s wstpne i stanowi szacunki MG. Rozporzdzenie (WE) 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 roku w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwole i stosowanych ogranicze w zakresie chemikaliw (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliw, zmieniajce dyrektyw 1999/45/WE oraz uchylajce rozporzdzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporzdzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak rwnie dyrektyw Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (opublikowane w Dzienniku Urzdowym Unii Europejskiej seria L nr 396 z 30 grudnia 2006 roku oraz sprostowanie w Dzienniku Urzdowym Unii Europejskiej seria L nr 136 z 29 maja 2007 r.).
70

69

144

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

9.2.2.5. Przemys lekki Na koniec 2009 r. w sektorach przemysu lekkiego w Polsce funkcjonowao ok. 1,2 tys. przedsibiorstw71 (o 9% mniej ni przed rokiem), ktre zatrudniay ponad 111 tys. pracownikw, czyli o ok. 15% mniej ni w 2008 r. We wszystkich podsektorach obserwowany by spadek liczby przedsibiorstw i zatrudnienia, przy czym najwikszy dotyczy przemysu odzieowego, gdzie liczba przedsibiorstw zmniejszya si ok. 12%, a zatrudnienie o 17%, czyli o ok. 12 tys. pracownikw. Przychody przemysu lekkiego z caoksztatu dziaalnoci w 2009 r. zmniejszyy si do kwoty 14,2 mld z (o 15%), przy czym najwikszy 25% spadek przychodw dotyczy przemysu odzieowego. Przemysy skrzany i tekstylny odnotoway spadek odpowiednio o 8% i 6%. Przychody te stanowiy ok. 1,8% przychodw przemysu przetwrczego. Przychody netto ze sprzeday produktw osigny poziom 11,3 mld z, wykazujc spadek o 19%. Zmianie ulegy wskaniki rentownoci ze sprzeday produktw. W produkcji tekstylnej wskanik wzrs z minus 0,1% do 1,7%, a w produkcji skr z 4,1% do 5,0%. W produkcji odziey ujemna rentowno obniya si z 4,0% do 7,6%. W 2009 r. nastpi spadek eksportu i importu we wszystkich podsektorach przemysu lekkiego. Saldo obrotw handlu zagranicznego przemysu lekkiego byo dodatnie zarwno w caym sektorze jak i poszczeglnych podsektorach. Obroty handlu zagranicznego w 2009 r. przedstawiay si nastpujco: Eksport 2.105 mln EUR (spadek ponad 25%) tekstylny 1.134 mln EUR (spadek o 25%), odzieowy 709 mln EUR (spadek o 30,7%), skrzany 262 mln EUR (spadek o 29,2%). Import 1.508 mln EUR (spadek o ok. 30%) 906 mln EUR (spadek o 26%), tekstylny odzieowy 440 mln EUR (spadek o 35%), skrzany 162 mln EUR (spadek o 35,7%). Przedsibiorstwa przemysu lekkiego odczuy pogorszenie koniunktury gospodarczej 2008-2009 poprzez spadek zamwie eksportowych, spadek zamwie krajowych, ograniczenie dostpu do kredytw obrotowych, ograniczenie dostpu do kredytw inwestycyjnych, pogorszenie pynnoci finansowej z tytuu spadku sprzeday, zatorw patniczych, braku dostpu do kredytw. Chcc zachowa swoj konkurencyjn pozycj znacznie ograniczyy zatrudnienie, co pozwolio na przetrwanie. 10 grudnia 2009 r. w Ministerstwie Gospodarki odbyo si spotkanie nt. Zamwienia publiczne kierowane do sektora tekstylno-odzieowego . Celem spotkania byo omwienie istotnych problemw zwizanych ze sprawnym przeprowadzeniem przetargw przy zachowaniu warunkw konkurencyjnoci. W pierwszym proczu 2010 r. dokonano podsumowania realizacji zada za okres 2008-2009, wynikajcych z Harmonogramu dziaa na rzecz sektorw przemysu lekkiego 2008-2013. Realizacja przyjtych zada pozytywnie wpywa na popraw wizerunku brany, ktry jest wanym elementem strategii rozwoju tego przemysu i jego postrzegania na zewntrz.

71

Dane ekonomiczno-finansowe dotycz podmiotw, w ktrych liczba pracujcych przekracza 9 osb.

145

MINISTERSTWO GOSPODARKI

9.2.2.6. Sektory oparte na drewnie Sektory oparte na drewnie maj istotne znaczenie dla rozwoju caej gospodarki. Przed wystpieniem obecnego kryzysu ich udzia w tworzeniu wartoci dodanej brutto wynosi ok. 2%. Generoway one ponad 8% produkcji sprzedanej przemysu i daway prac ok. 300 tys. osb. Materiay i wyroby drzewne stanowiy ok. 10% polskiego eksportu i blisko 5% importu. Kryzys gospodarki wiatowej dotkn w rnym stopniu poszczeglne brane drzewne, w zalenoci od stopnia wraliwoci na koniunktur oraz uzalenienia od eksportu. Brane uzalenione od inwestycji w budownictwie i od popytu zagranicznego dotknite zostay najsilniej (meble i pyty drewnopochodne). Brane mniej wraliwe na koniunktur, oraz w ktrych wystpuje luka netto w produkcji krajowej pokrywana z importu, odczuwaj efekty kryzysu w znacznie mniejszym stopniu (brana celulozowo-papiernicza). Na koniec 2009 r. w sektorach opartych na drewnie dziaao 1.89772 przedsibiorstw, ktre zatrudniay 230 tys. osb. Udzia przychodw ze sprzeday produktw w przychodach ze sprzeday produktw wszystkich przedsibiorstw przemysowych wynis 8,3%, przy czym wysoko przychodw netto ze sprzeday produktw na poziomie ok. 57 mld z bya porwnywalna z wartoci z roku 2007. Wyroby z drewna stanowiy ok. 8% polskiego eksportu i 4% importu. Pozycja konkurencyjna sektorw opartych na drewnie na krajowym rynku jest w duszym okresie silna. W porwnaniu z innymi przemysami przetwrczymi sektory drzewne charakteryzoway si dotychczas wysok i stale rosnc dynamik eksportu oraz lepszymi wynikami finansowo-ekonomicznymi ni przecitnie. Na tle wiata pozycja konkurencyjna polskich sektorw opartych na drewnie jest relatywnie silna z racji posiadanych zasobw lenych i drzewnych, a take znaczenia w wiatowej produkcji i w wymianie handlowej polskich mebli i pyt drewnopochodnych. O potencjale globalizacyjnym polskich sektorw wiadcz: istniejce ju relatywnie silne midzynarodowe powizania kapitaowe (globalizacja technologii i finansw/kapitau), due znaczenie handlu midzynarodowego (zwaszcza eksportu), globalizacja rynkw i strategii, upodabnianie si stylw ycia i modeli konsumpcji. Brane o najwikszym potencjale eksportowym to przemys pyt drewnopochodnych i meblarstwo, przy czym naley zwrci uwag na fakt, i pomimo dugiej tradycji oraz wysokiej jakoci produktw, marka polskich mebli na rynkach zagranicznych nadal nie jest wyrniana. Gwnym rdem przewagi komparatywnej polskich sektorw w skali globalnej byy do tej pory niskie koszty pracy, a take relatywnie due zasoby surowca drzewnego. Naley jednak pamita o stopniowym zmniejszaniu si kosztowej przewagi polskich producentw wyrobw drzewnych i pojawianiu si na globalnym rynku taszych konkurentw z Rumunii, Litwy, Sowacji, a take Chin i Indii. Strona popytowa rynku drzewnego jest ograniczana barierami wystpujcymi w wymianie handlowej z krajami spoza Unii Europejskiej. S to zwaszcza: wysokie ca (uzalenione od wagi) w obrocie meblami z Rosj, techniczne ograniczenia w handlu krajw Unii Europejskiej z USA oraz wymagania fitosanitarne w obrocie opakowaniami z drewna. Rozwj wyznaczaj rwnie istotne uwarunkowania wystpujce po stronie podaowej. Wana jest przede wszystkim dostpno drewna z krajowej bazy surowcowej, a take moliwoci zwikszania zdolnoci produkcyjnych jego przerobu.

72

Dane za rok 2009 dotycz przedsibiorstw o liczbie pracujcych powyej 9 osb.

146

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Poda surowca drzewnego na polskim rynku jest silnie zdeterminowana zasad trwaej i zrwnowaonej gospodarki lenej wprowadzon na mocy ustawy z dnia 28 wrzenia 1991 r. o lasach (Dz.U.04.116.1206). Poprawie sytuacji na rynku drewna oraz zagwarantowaniu stabilnoci dostaw ma suy przygotowywana przez Ministerstwo rodowiska nowelizacja ustawy o lasach. Wysoki wzrost popytu na drewno, jaki ma miejsce w ostatnich latach, warunkowany jest gwnie rozszerzeniem rynku surowca drzewnego na pastwa UE, tj. popytem zgaszanym ze strony przedsibiorstw zagranicznych oraz pojawieniem si na rynku sektora energetycznego. Obserwowany w ostatnim okresie dynamiczny wzrost popytu, przy ograniczonych moliwociach wzrostu poday, skutkuje powstaniem nierwnowagi w postaci deficytu surowca drzewnego, ktry naley traktowa jako zjawisko trwae. Import drewna moe by jedynie czciowym rozwizaniem problemw zaopatrzeniowych sektorw drzewnych, po pierwsze ze wzgldu na wysoki koszt transportu, a po drugie z uwagi na bariery wystpujce w imporcie surowca drzewnego (i materiaw drzewnych). Chodzi przede wszystkim o zapowiadany dalszy systematyczny wzrost ce na drewno w imporcie z Rosji oraz o kontyngenty okrelane przez Uni Europejsk. Poda na rynku wyrobw z drewna wzrasta dziki rozwojowi zdolnoci produkcyjnych. Duy udzia w tym procesie ma transfer kapitau zagranicznego w formie bezporednich inwestycji zagranicznych. Najwikszym zainteresowaniem inwestorw cieszy si produkcja pyt drewnopochodnych, produkcja mas wknistych i papieru, a take produkcja mebli. W sektorach opartych na drewnie, mimo obserwowanej poprawy, nadal niezadowalajcy jest poziom innowacyjnoci. Czciowo wynika to z maej podatnoci niektrych bran drzewnych na innowacje, co jest efektem specyfiki procesw technologicznych (np. stosunkowo prosta faza przetarcia drewna). Naley podkreli, e wrd sektorw opartych na drewnie znajduj si brane szczeglnie uciliwe dla rodowiska naturalnego, w ktrych jednak zauway mona stopniowy proces modernizacji produkcji, prowadzcy do wikszej efektywnoci ekonomicznej maszyn i wyposaenia, a take zmniejszania ich szkodliwego oddziaywania na rodowisko. Na szczegln uwag zasuguj producenci pyt drewnopochodnych, ktrzy w wikszoci zakadw wprowadzili rozwizania majce na celu zmniejszenie zuycia energii. Aspekt ekologiczny by jednym z gwnych wyznacznikw podejmowanej dziaalnoci inwestycyjnej w produkcji celulozy i papieru, a wynika to z faktu, i brana ta charakteryzuje si relatywnie wysok surowco-, energo- i wodochonnoci oraz du emisj CO2. Impulsem do wzrostu efektywnoci firm drzewnych s pozwolenia zintegrowane, ktre traktuj ochron rodowiska w sposb kompleksowy. Wdraany jest rwnie System Zarzdzania rodowiskowego, ktry czy efekty ekonomiczne z celami rodowiskowymi, opierajc si na normach ISO serii 14000. Certyfikaty takie posiadaj w Polsce gwnie firmy celulozowo-papiernicze oraz meblarskie. Perspektywy rozwoju rynku drzewnego w Polsce w najbliszych latach s dobre. Generalnie mona si spodziewa systematycznego wzrostu popytu na wikszo materiaw drzewnych i na drzewne wyroby finalne, co spowoduje umiarkowany wzrost ich produkcji. W szczeglnoci naley oczekiwa: pobudzenia rynku materiaw tartych, dalszego stabilnego wzrostu produkcji i zuycia pyt drewnopochodnych (jednak o rnej skali i zakresie zmian w zalenoci od stopnia innowacyjnoci produktw tej brany i moliwoci nowych zastosowa), rosncego popytu i produkcji takich finalnych wyrobw drzewnych, jak: okna, drzwi, meble, papier i tektury oraz ich przetwory. Cechy brany o charakterze schykowym wykazuje jedynie produkcja tradycyjnych opakowa z drewna (skrzy, skrzynek, beczek itp.). Podkreli naley, e rozwj przedsibiorstw z sektorw opartych na drewnie bdzie moliwy tylko w wypadku ustabilizowania sytuacji na rynku surowca drzewnego.

147

MINISTERSTWO GOSPODARKI

9.2.2.7. Przemys stoczniowy Polski przemys stoczniowy obejmuje budow i remonty statkw morskich, a take: odzi rekreacyjnych, sportowych, motorowych, aglowych itp. Jest to sektor o duych moliwociach eksportowych (udzia eksportu stanowi ponad 90% produkcji ogem). Sytuacja polskiego przemysu stoczniowego uwarunkowana jest ksztatowaniem si koniunktury w sektorze okrtowym nie tylko w samej Europie, ale rwnie na wiecie. Liczba przedsibiorstw w 2009 r. wyniosa 154 i zwikszya si o 5 jednostek w stosunku do 2008 r. Warto przychodw z caoksztatu dziaalnoci (7,2 mld z) zmniejszya si o ok. 5%. Trudnoci wystpujce w polskich stoczniach w ostatnich latach spowodoway spadek zatrudnienia w sektorze do poziomu ok. 17 tys. pracownikw. W 2009 r. zwolniono 9 tys. osb ze Stoczni Gdynia i Stoczni Szczeciskiej Nowa. Przemys budowy statkw obejmowa 4 due stocznie produkcyjne zatrudniajce 15 tys. osb, tj. Stoczni Szczecisk Nowa Sp. z o.o. (SSN), Stoczni Gdynia S.A., Stoczni Gdask S.A. i Stoczni Pnocn S.A. (ktrej wikszociowym akcjonariuszem jest Gdaska Stocznia Remontowa ). Od poowy 2009 r. - po zamkniciu dwch najwikszych stoczni, tj. Stoczni Gdynia S.A. i SSN - funkcjonuj jedynie dwie due stocznie produkcyjne. Przemys stoczniowy dziaa na silnie konkurencyjnym globalnym rynku statkw, a wiatowy popyt na statki determinowany jest aktywnoci ekonomiczn gospodarek wiatowych oraz stanem istniejcej floty, koniecznoci zomowania i wymiany jednostek pywajcych. Obecnie wiatowa produkcja statkw w ponad 80% realizowana jest przez kraje azjatyckie, a portfel zamwie tych krajw stanowi niemal 90% wiatowych zamwie. Zwikszenie roli krajw azjatyckich na wiatowym rynku statkw odbywa si kosztem krajw europejskich, ktrych udzia w produkcji, globalnym portfelu zamwie i nowych zamwieniach wykazuje postpujc tendencj spadkow. wiatowy kryzys, ktry rozpocz si w 2008 r. znalaz swoje odbicie take na rynku okrtowym. W 2009 r. nastpio zaamanie dotychczas rosncych cen statkw i portfela zamwie. Liczba zawartych przez stocznie na wiecie nowych kontraktw drastycznie spada. Wielko wiatowych nowych zamwie wynosia w kolejnych latach: w 2007 r. - 85 mln CGT, w 2008 r. - 43 mln CGT, a w 2009 r. zaledwie 11,1 mln CGT. Drastycznie zmniejszy si take portfel zamwie, armatorzy w 2009 r. zrezygnowali z budowy wielu ju zakontraktowanych statkw m.in. ze wzgldu na bardzo niskie stawki frachtowe oraz brak moliwoci pozyskania kredytw bankowych na finansowanie budowy statkw. W ostatnich latach obserwuje si znaczny spadek udziau polskiego przemysu stoczniowego zarwno w produkcji, jak i w iloci zamwie na statki. Sytuacja polskiego sektora stoczniowego jest bardzo trudna. Polskie stocznie wybudoway w 2009 r. 25 jednostek o cznej pojemnoci 240 tys. CGT (w 2006 r. 24 statki o pojemnoci 500 tys. CGT), oraz zawary nowe kontrakty na budow jedynie 4 statkw o cznej pojemnoci 18 tys. CGT. Tak niski poziom produkcji zwizany by z wygaszaniem produkcji statkw w dwch najwikszych polskich stoczniach tj. Stoczni Gdynia i Szczeciskiej Stoczni Nowa. Majtek tych stoczni, zgodnie z decyzjami Komisji Europejskiej z 6.11.2008 r. (w decyzjach Komisja Europejska stwierdzia, e pomoc publiczna udzielona zostaa Stoczni w Gdyni i Szczecinie z naruszeniem art. 88 ust. 3 Traktatu WE, nakazujc sprzeda aktyww stoczni w drodze otwartego i przejrzystego przetargu) mia by sprzedany nowym inwestorom do koca 2009 r. Sprzeda caego majtku dwch stoczni nie powioda si, bowiem przebiegaa w niekorzystnym momencie dekoniunktura wiatowa uniemoliwia znalezienie inwestorw. W maju 2010 r. zostay ogoszone kolejne przetargi na sprzeda majtku stoczniowego, ktre maj rozstrzygn si we wrzeniu 2010 r.

148

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W korzystniejszej sytuacji jest Stocznia Gdask S.A. Dugo oczekiwana, podjta przez Komisj Europejsk w lipcu 2009 r., pozytywna decyzja zatwierdzajca program restrukturyzacji i udzielon stoczni pomoc publiczn pozwala na realizacj zada inwestycyjnych, co umoliwi rozszerzenie dziaalnoci produkcyjnej i zapewni stabilny rozwj stoczni. Przemys stoczniowy oprcz budowy statkw obejmuje take remonty statkw oraz produkcj i remonty odzi rekreacyjnych, sportowych i motorowych. Stocznie remontowe i jachtowe mimo, e przeywaj okresowe trudnoci - s w znacznie korzystniejszej sytuacji ni stocznie produkcyjne. Przemys remontu statkw obejmuje cztery stocznie tj. Gdask Stoczni Remontow S.A., Szczecisk Stoczni Remontow Gryfia S.A., Stoczni Remontow Nauta S.A. w Gdyni i Morsk Stoczni Remontow S.A. w winoujciu - zatrudniajce ogem 5 tys. osb. Gdaska Stocznia Remontowa jest spk menadersk sprywatyzowan w 2001 r., a akcje trzech pozostaych stoczni Ministerstwo Skarbu Pastwa w 2010 r. przekazao do Agencji Rozwoju Przemysu, celem zrestrukturyzowania i sprywatyzowania tych spek. Stocznie remontowe dziaaj na innym rynku ni przemys budowy statkw, a ponad 70% remontw stanowi statki zagraniczne. Sytuacja ekonomiczna w tych stoczniach w ubiegych latach bya dobra, niemniej w 2009 r. globalny kryzys finansowy wpyn take na jej pogorszenie - armatorzy znacznie zmniejszyli nakady na remonty swoich statkw, czsto ograniczajc je do niezbdnych napraw i okresowych remontw wymaganych przez przepisy eglugowe. Remontowane statki w polskich stoczniach speniaj wysokie warunki midzynarodowej konkurencji w zakresie wymaga jakociowych oraz cenowych. Wobec ostrej konkurencji na wiatowym rynku remontowym, polskie stocznie remontowe podjy dziaania w kierunku dywersyfikacji produkcji poprzez prowadzenie przebudw jednostek, podejmowanie bardziej skomplikowanych prac np. przeduanie kadubw, budowy urzdze do wydobycia ropy spod dna morskiego (jednostki off-shore) oraz budowy mniejszych jednostek. Polski przemys jachtowy na przestrzeni ostatnich lat dynamicznie rozwija si i sta si liderem wrd europejskich producentw rednich jachtw aglowych o dugoci do 7,5 m oraz motorwek o dugoci do 9 m. Gwnymi odbiorcami jachtw s: Francja, Niemcy, Norwegia, Holandia i Wlk. Brytania. Kilka stoczni produkuje take superkomfortowe due jednostki, ktrych nabywcami s klienci ze Stanw Zjednoczonych, Kanady, Emiratw Arabskich i Niemiec. 95 % produkcji przeznaczona jest na eksport. Sektor ten osiga przychody ze sprzeday na poziomie ponad 500 mln z rocznie, jednak globalny kryzys gospodarczy w 2009 r. negatywnie wpyn na kondycj tego przemysu zamwienia spady o poow, co spowodowao zmniejszenie produkcji, a tym samym redukcj zatrudnienia. Obecnie najwikszymi problemami dla wacicieli tych firm s: trudnoci w pozyskiwaniu kredytw oraz odpyw wysoko wykwalifikowanej kadry. Statki budowane przez europejskie stocznie, w tym stocznie polskie przewyszaj pod wzgldem technicznym wiatowych konkurentw, pomimo wzrastajcej konkurencji ze strony producentw azjatyckich Strategia wobec tego przemysu zawarta jest w unijnym programie Leadership 2015, ktry zakada wzrost konkurencyjnoci sektora poprzez innowacje, wiedz i przedsibiorczo. Osignicie przewagi konkurencyjnej Europy moliwe jest w segmencie wysoko specjalistycznych statkw dlatego stocznie europejskie, w tym polskie ukierunkowane s na budow statkw zaawansowanych i skomplikowanych technicznie, o wysokiej jakoci i przyjaznych rodowisku.

149

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

10. BEZPIECZESTWO ENERGETYCZNE POLSKI


10.1. Sytuacja na rynku paliwowo energetycznym
10.1.1. Bezpieczestwo krajowego systemu elektroenergetycznego
Wzrost zapotrzebowania na energi elektryczn powoduje, i szczeglnie istotnym zagadnieniem staje si zapewnienie wystarczajcego potencjau wytwrczego tej energii z odpowiednim wykorzystaniem krajowych rde energii pierwotnej. Wie si to z koniecznoci budowy nowych mocy wytwrczych w horyzoncie najbliszych lat. Biorc pod uwag wymagania ekologiczne, wynikajce z prawodawstwa Unii Europejskiej i zapisw Traktatu Akcesyjnego konieczne staje si wycofanie z eksploatacji blokw energetycznych niespeniajcych odpowiednich norm. Wycofywanie z eksploatacji starych rde wytwarzania energii elektrycznej, pracujcych w oparciu o spalanie wgla, bdzie odbywa si poprzez zastpowanie tych rde nowoczesnymi jednostkami, wykorzystujcymi wysokosprawne technologie spalania wgla. Wymogi ekologiczne wymuszaj wzrost udziau elektrowni i elektrociepowni gazowych, odnawialnych rde energii oraz budow elektrowni jdrowych, zgodnie z zasadami zrwnowaonego rozwoju. Na zachowanie bezpieczestwa Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE) ma przede wszystkim wpyw poziom rozwoju infrastruktury sieciowej, niezbdnej dla zapewnienia cigoci dostaw energii elektrycznej. Obecny poziom pocze transgranicznych w Polsce nie zapewnia efektywnego funkcjonowania rynku energii elektrycznej. Pozycja kraju tranzytowego wymaga bdzie podjcia wielokierunkowych dziaa w celu rozbudowy zdolnoci przesyowych. Wanym dziaaniem pozostaje ograniczenie strat energii w KSE poprzez zwikszenie przepustowoci linii elektroenergetycznych, popraw rozdziau energii i ograniczenie przesyu energii liniami 110 kV na dalekie odlegoci. Zakada si rwnie rozbudow pocze z krajami ssiednimi w celu zwikszenia zdolnoci przesyu energii. Zwikszenie zdolnoci przesyowych sieci elektroenergetycznych oraz zmniejszenie strat w przesyle stanowi istotny element tworzenia konkurencyjnego rynku energii.

10.1.2. Sytuacja sektora elektroenergetycznego w 2009 roku73


W 2009 r. wskaniki charakteryzujce sektor elektroenergetyczny ksztatoway si nastpujco: 1. Moc zainstalowana na koniec roku ogem [MW] 35.660,2 z tego elektrownie: - zawodowe (cznie z OE) 33.771,4 - przemysowe 1.888,8 2. Moc osigalna na koniec roku ogem [MW] 35.631,3 z tego elektrownie: - zawodowe (cznie z OE) 33.909,3 - przemysowe 1.722,0
73

rdo: ARE S.A. Elektroenergetyka Polska w 2008 roku, 2009, Warszawa.

151

MINISTERSTWO GOSPODARKI

3. Produkcja energii elektrycznej ogem [GWh] z tego elektrownie: - zawodowe (cznie z OE) - przemysowe 4. Dostawy do odbiorcw kocowych [GWh] z tego odbiorcy: - na wysokim napiciu (WN) - na rednim napiciu (SN) - na niskim napiciu (nN) w tym gospodarstwa domowe i mae rolne

151.708 145.079 6.629 113.559 21.850 40.384 51.325 28.614

Eksport energii elektrycznej w roku 2009 wynis 9.594 GWh, natomiast import 7.403 GWh. Na koniec 2009 dugo linii energetycznych ogem wynosia 776,1 tys. km. Na poszczeglnych poziomach napi dugoci wynosiy odpowiednio: Wysokie napicia (WN) ogem 46,1 tys. km w tym: - najwysze napicie (750-220) kV 13,4 tys. km - wysokie napicia 110 kV 32,7 tys. km rednie napicia (SN) ogem 302,0 tys. km Niskie napicia (nN) ogem 428,1 tys. km Moc transformatorw sieciowych 139 076 MVA

10.1.3. Odnawialne rda energii (OZE)


Celem strategicznym polityki energetycznej Polski w zakresie rozwoju wykorzystania odnawialnych rde energii jest realizacja zaoe pakietu klimatyczno-energetycznego, bdcego realizacj konkluzji Rady Europejskiej z marca 2007 r. Jednym z gwnych elementw pakietu jest dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych zmieniajca i w nastpstwie uchylajca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. Zakada ona zwikszenie udziau energii ze rde odnawialnych w bilansie energii finalnej Unii Europejskiej do 20% w 2020 r., przy czym dla Polski udzia ten ma wynosi 15%. Jednoczenie wszystkie pastwa czonkowskie powinny zwikszy udzia energii odnawialnej w transporcie do 10% w 2020 r. Dyrektywa 2009/28/WE stanowi, e kade pastwo czonkowskie przedstawi Komisji Europejskiej Krajowy plan dziaa w zakresie energii ze rde odnawialnych, oparty na schemacie przygotowanym przez KE (decyzja Komisji z dnia 30 czerwca 2009 r. ustanawiajca schemat krajowych planw dziaania w zakresie energii ze rde odnawialnych na mocy dyrektywy 2009/28/WE). Zaoeniem polskiego Krajowego planu jest wskazanie orientacyjnego kursu okrelajcego drog do osignicia obowizkowych celw naoonych na poszczeglne pastwa w ramach ww. dyrektywy. Dokument bdzie przedstawia cieki dochodzenia do 15% udziau OZE w energii finalnej w podziale na energi elektryczn, ciepo i chd oraz energi odnawialn w transporcie do 2020 roku w Polsce.

152

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Tabela 50 Instalacje OZE funkcjonujce w Polsce (stan na 25 maja 2010 r.).
Sumaryczna moc Ilo energii zainstalowana Rodzaj rda Liczba instalacji [w MWh] [w MW] Elektrownie na biogaz 70,9 125 294.990 Elektrownie na biomas 252,5 15 601.088 Elektrownie wiatrowe 724,7 301 1.034.317 Elektrownie wodne 945,2 724 2.375.655 Wspspalanie 38 4.262.041 cznie 1.993,2 1.203 8.568.091 rdo: URE. Instalacje OZE na podstawie wanych na 31 grudnia 2009 koncesji; oraz ilo energii elektrycznej wytworzona w tych instalacjach potwierdzona wydanymi wiadectwami pochodzenia.

Aktualnie na rynku polskim funkcjonuje szereg rozwiza wspierajcych rozwj OZE. Gwny mechanizm wsparcia, jakim jest system tzw. zielonych certyfikatw , zosta okrelony w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, z pn. zm.). Jego istot jest naoony na przedsibiorstwa energetyczne, odbiorcw kocowych oraz towarowe domy maklerskie lub domy maklerskie, obowizek uzyskania i przedstawienia do umorzenia Prezesowi Urzdu Regulacji Energetyki okrelonej iloci wiadectw pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych rdach energii, bd uiszczenia opaty zastpczej. Uzupenieniem tego mechanizmu jest obowizek zakupu przez przedsibiorstwa energetyczne penice rol sprzedawcy z urzdu caej energii elektrycznej wytworzonej w rdach odnawialnych, przyczonych do sieci dystrybucyjnej lub przesyowej znajdujcej si na terenie obejmujcym obszar dziaania tego sprzedawcy, po redniej cenie sprzeday energii elektrycznej w poprzednim roku kalendarzowym. Ponadto elementem promocji odnawialnych rde energii jest moliwo uzyskania dofinansowania na dziaania zwizane z rozwojem wykorzystania OZE. Dofinansowanie ze rodkw unijnych mona uzyska przede wszystkim z Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko, a w szczeglnoci w ramach Priorytetu IX Infrastruktura energetyczna przyjazna rodowisku i efektywno energetyczna, ktry zakada zmniejszenie oddziaywania sektora energetyki na rodowisko, a take podwyszenie sprawnoci wytwarzania, przesyania i dystrybucji energii, popraw efektywnoci energetycznej w procesie uytkowania energii oraz wzrost wykorzystania energii ze rde odnawialnych, w tym biopaliw. Dodatkowo przewiduje si moliwo udzielenia wsparcia na rozwj przemysu produkujcego urzdzenia dla energetyki odnawialnej, w oparciu o Priorytet X Bezpieczestwo energetyczne, w tym dywersyfikacja rde energii, a w szczeglnoci o dziaanie 10.3 Rozwj przemysu dla odnawialnych rde energii. Wsparcie finansowe mona rwnie otrzyma w ramach Regionalnych Programw Operacyjnych, za ktre odpowiedzialne s zarzdy poszczeglnych wojewdztw; jak rwnie ze rodkw Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. NFOiGW opracowa Program wsparcia inwestycji w odnawialne rda energii i obiekty wysokosprawnej kogeneracji. Budet programu na lata 2009-2012 wynosi 1,5 mld z. Pochodzi on z opat i kar, ktre zgodnie z zapisami ustawy Prawo energetyczne uiszczane s przez przedsibiorstwa na wyodrbnionym rachunku NFOiGW. Dodatkowo naley zwrci uwag na przedsiwzicia wpywajce na popraw warunkw inwestowania w odnawialne rda energii. Jednym z takich dziaa bdzie realizacja dokumentu Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce, przyjtego przez Rad Ministrw 13 lipca 2010 roku, ktry zakada, e w kadej polskiej gminie do 2020 roku powstanie rednio jedna biogazownia wykorzystujca biomas

153

MINISTERSTWO GOSPODARKI

pochodzenia rolniczego przy zaoeniu posiadania przez gmin odpowiednich warunkw do uruchomienia takiego przedsiwzicia.
Ramka 12 Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce Zasadniczym elementem Kierunkw rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce jest optymalizacja systemu prawno-administracyjnego w zakresie zakadania biogazowni rolniczych w Polsce oraz wskazanie moliwoci wspfinansowania tego typu instalacji ze rodkw publicznych, zarwno krajowych jak i Unii Europejskiej, dostpnych w ramach krajowych i regionalnych programw operacyjnych. Rozwj instalacji biogazowych wpynie na popraw bezpieczestwa energetycznego poprzez wzrost zaopatrzenia w energi pochodzc z odnawialnych rde. Instalacje takie umoliwi dostawy biogazu rolniczego (o jakoci gazu ziemnego) do gospodarstw domowych wsi i miasteczek oraz podmiotw gospodarczych. Ponadto umoliwi tworzenie tzw. lokalnych acuchw wartoci dodanej, aktywizujc gospodarczo wsie oraz zwikszajc zatrudnienie na maych rynkach lokalnych. Instalacje s rwnie szans na wytworzenie istotnych iloci energii elektrycznej i cieplnej z surowcw nie konkurujcych z rynkiem ywnociowym jako produkty uboczne przemysu rolno-spoywczego. Wane jest rwnie to, e odnawialne rda energii w postaci instalacji biogazowych mog powstawa na obszarach Natura 2000, nie stanowic zagroenia dla rodowiska. Jednym z kocowych efektw pozyskiwania energii z biogazowi s wysokiej jakoci nawozy organiczne rwnie przyjazne rodowisku. Szacuje si, e w Polsce moe zosta wytworzone ok. 1,7 mld m3 biogazu rocznie. Taka ilo biogazu po oczyszczeniu mogaby pokry ok. 10 proc. zapotrzebowania na gaz lub w caoci zabezpieczy potrzeby odbiorcw z terenw wiejskich oraz dostarczy dodatkowo 125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys. MWhc (energii cieplnej).

Wanym dziaaniem majcym pozytywny wpyw na wzrost wykorzystania odnawialnych rde energii jest rwnie nowelizacja ustawy Prawo energetyczne, ktra wprowadzia m.in. przepisy majce na celu uatwienie przyczania odnawialnych rde energii do systemu elektroenergetycznego. Istotnym elementem wzrastajcego udziau odnawialnych rde energii w bilansie paliwowoenergetycznym kraju jest take dynamiczny wzrost wykorzystania biokomponentw w transporcie, ktry by spowodowany wejciem w ycie ustaw z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekych oraz o systemie monitorowani i kontrolowania jakoci paliw, a w szczeglnoci wprowadzeniem w pierwszej z wymienionych regulacji, od dnia 1 stycznia 2008 r., obowizku zapewnienia okrelonego udziau biokomponentw w rynku paliw transportowych (tj. tzw. Narodowego Celu Wskanikowego NCW). O skali tego wzrostu wiadczy choby fakt, e realizacja NCW w 2009 r. nieznacznie przekroczya (o 0,03 pkt.proc.) wskazany NCW (4,6%). W celu zobrazowania dynamiki tego rozwoju naley zauway, i udzia biokomponentw w rynku paliw transportowych w 2007 r. wynis zaledwie 0,68%, a w 2008 r. 3,66%.
Tabela 51 Biokomponenty podstawowe informacje za 2009 rok
Wyszczeglnienie Ilo biokomponentw wytworzonych przez og wytwrcw Ilo biokomponentw sprzedanych przez wytwrcw na terytorium kraju Ilo biokomponentw sprzedanych przez wytwrcw podmiotom zagranicznym rdo: URE. Jedn. miary
t t t

Ogem
600.106 516.233 24.403

Bioetanol
130.712 56.240 24.379

Ester
364.720 355.736 24

Czysty olej rolinny


104.674 104.257 0

154

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W celu poprawy warunkw funkcjonowania rynku biokomponentw i biopaliw ciekych w Ministerstwie Gospodarki trwaj prace nad zaoeniami projektu ustawy o zmianie ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakoci paliw oraz ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekych, ktre bd stanowiy transpozycj przepisw dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/30/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniajcej dyrektyw 98/70/WE odnoszc si do specyfikacji benzyn, oleju napdowego i olejw pdnych oraz wprowadzajcej mechanizm monitorowania i ograniczania emisji gazw cieplarnianych pochodzcych z wykorzystania paliw w transporcie drogowym oraz zmieniajcej dyrektyw Rady 1999/32/WE w odniesieniu do specyfikacji paliw wykorzystywanych przez statki eglugi rdldowej oraz uchylajcej dyrektyw 93/12/EWG, w zakresie zwikszenia dopuszczalnej zawartoci biokomponentw w paliwach ciekych (do 10% w benzynach i do 7% w oleju napdowym). Pozostae przepisy dyrektywy 2009/30/WE zostan transponowane do polskiego porzdku prawnego w ramach nowelizacji ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakoci paliw. Jednoczenie, w ramach prac nad transpozycj przepisw dyrektywy 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych zmieniajcej i w nastpstwie uchylajcej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE znowelizowana zostanie ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekych. Jedn z kwestii rozwaanych w ramach przedmiotowej nowelizacji bdzie wprowadzenie moliwoci stosowania nowych technologii produkcji biopaliw, ktre uatwi realizacj Narodowych Celw Wskanikowych.
Tabela 52 Biopaliwa cieke podstawowe informacje za 2009 rok
Wyszczeglnienie Biopaliwa cieke wytworzone przez og producentw Biopaliwa cieke sprzedane na terytorium kraju Biopaliwa cieke przeznaczone do zastosowania w wybranych flotach oraz zuyte na potrzeby wasne rdo: URE. Jedn. miary
t t t

Ogem
49.546 147.724 3.289

Na bazie benzyn silnikowych


0 0 0

Na bazie oleju napdowego


22.883 25.443 5

Ester (samoistne paliwo)


26.663 122.281 3.284

10.1.4. Efektywno uytkowania energii w gospodarce


Po pocztkowym wzrocie w pierwszej poowie lat 90. i osigniciu najwyszego poziomu w roku 1996, w latach 1997-2002 zuycie energii pierwotnej i finalne zuycie energii wyranie zmniejszay si. Spadek zuycia energii wynika wwczas z realizacji programw modernizacyjnych, restrukturyzacji gospodarki, a take okresowo zmniejszonej aktywnoci gospodarczej. Przyniosy rwnie efekty wdraane programy poprawy efektywnoci energetycznej oraz urynkowienie cen energii. W kolejnych latach rozpocz si powolny wzrost zuycia, ktry by kontynuowany w 2008 r.
Tabela 53 rednioroczne zmiany wskanikw energochonnoci PKB (%/rok)
Tempo zmian 1990-1993 1993-2000 2000-2008 1993-2008 Energochonnoci finalnej PKB 3,46 -7,16 -2,71 -4,81 Energochonnoci pierwotnej PKB 0,84 -6,77 -2,94 -4,75 rdo: Efektywno wykorzystania energii w latach 1998-2008, GUS, Warszawa 2010. 1990-2008 -3,48 -3,84

155

MINISTERSTWO GOSPODARKI Wykres 42 Zuycie energii pierwotnej i finalne zuycie energii


120 Mteo 100

80

60

40

zuycie energii pierwotnej finanlne zuycie energii z korekt klimatyczn

rdo: Efektywno wykorzystania energii w latach 1998-2008, GUS, Warszawa 2010.

Zmiany struktury finalnego zuycia energii w gwnych sektorach gospodarki odzwierciedlaj kierunki rozwoju gospodarki. Restrukturyzacja przemysu i dziaania przedsibiorstw, majce na celu obnienie energochonnoci, spowodoway zmniejszenie zuycia energii w tym sektorze. Stay rozwj transportu drogowego i sektora usug przekada si na wzrost udziau tych sektorw w krajowym zuyciu energii. W sektorze gospodarstw domowych wskutek wprowadzania systemu docieple oraz poprawy i wzrostu efektywnoci systemw grzewczych w latach 1998-2008 nastpia redukcja zuycia energii (o 6%). Zmiany zachodzce w sektorze rolnictwa, polegajce na likwidacji i prywatyzacji byych pastwowych gospodarstw rolnych i tworzeniu nowoczesnych, wielkoobszarowych gospodarstw, nie przyczyniy si w istotnym stopniu do oszczdnoci zuycia energii, ktra w tym sektorze utrzymuje si na tym samym poziomie.
Wykres 43 Struktura finalnego zuycia w Polsce wg sektorw
% 35 30 25 20 15 10 5 0 przemys transport 1998 gospodarstwa domowe rolnictwo 2008 usugi

rdo: Efektywno wykorzystania energii w latach 1998-2008, GUS, Warszawa 2010.

Efektem w miar stabilnego zuycia energii oraz rosncej wartoci produktu krajowego brutto jest zaobserwowana malejca energochonno pierwotna i finalna PKB.

19 90 19 91 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08

finanlne zuycie energii

156

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Zuycie energii w gospodarstwach domowych Udzia zuycia energii w gospodarstwach domowych w finalnym zuyciu energii w 2008 r. wynis 31%. Struktura zuycia wg poszczeglnych kierunkw uytkowania nie wskazuje na znaczce zmiany w tym okresie. Malejcy udzia zuycia energii na ogrzewanie i przygotowanie posikw jest zwizany z zastpowaniem niskosprawnych piecw wglowych nowoczesnymi urzdzeniami gazowymi i elektrycznymi. Wzrost zuycia energii elektrycznej zuywanej do zasilania urzdze i do owietlania wynika natomiast z coraz lepszego wyposaenia mieszka w urzdzenia elektryczne i zmiana zachowa uytkownikw (np. zmiany w intensywnoci wykorzystania urzdze pralek, zmywarek, TV, komputerw). Zuycie energii w przemyle Zuycie finalne energii w przemyle podlegao podobnym wahaniom jak zuycie ogem. W drugiej poowie lat 90. zacz si spadek zuycia energii do poziomu 15 Mtoe w 2002 roku. Od tego czasu zuycie utrzymuje si na zblionym poziomie. Ok. 60% energii zuywaj przemysy: hutniczy, chemiczny i mineralny; udzia ten nie zmieni si znaczco na przestrzeni 10 lat. Wzrost udziau w strukturze zuycia zanotoway przemys chemiczny i papierniczy. Spadek udziau obserwuje si w przemyle spoywczym, tekstylnym, maszyn i urzdze. Spadki spowodowane s gwnie ograniczeniami produkcji, a nie przedsiwziciami modernizacyjnymi majcymi na celu zmniejszenie zuycia energii.
Wykres 44 Zuycie finalne energii w przemyle wg nonikw
Mteo 25 20 15 10 5 0 1990 1995 2000 2004 2005 2006 2007 2008
rdo: Efektywno wykorzystania energii w latach 1998-2008, GUS, Warszawa 2010.

pozostae ciepo energia elektryczna wgiel gaz paliwa cieke

Najwiksz dynamik poprawy efektywnoci energetycznej odnotoway przemys maszynowy i rodkw transportu, a take spoywczy i tekstylny. Najwolniej zachodzia poprawa w przemyle hutniczym, papierniczym, drzewnym i chemicznym. Najszybsze tempo spadku energochonnoci wikszo bran odnotowaa pomidzy 1996 a 2000 rokiem. W 2008 roku we wszystkich branach, za wyjtkiem przemysu drzewnego i chemicznego doszo do spadku energochonnoci.

157

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Zuycie energii w sektorze usug Sektor usug charakteryzuje si najbardziej stabilnymi wskanikami efektywnoci wykorzystania energii. Energochonno wartoci dodanej, po spadku na pocztku lat 90. pozostaje na prawie niezmienionym poziomie. Skala poprawy jest mniejsza zarwno od wskanikw rednich dla gospodarki, jak i w stosunku do przemysu, ale rwnoczenie jest to najbardziej efektywny pod wzgldem energetycznym sektor tworzenia dochodu narodowego. Wskanik elektrochonnoci charakteryzuje si wikszymi zmianami, ale podobnie jak w poprzednim przypadku utrzymuje rwnomierny poziom.
Wykres 45 Zmiany wskanika energochonnoci (lewa o) i elektrochonnoci (prawa o) wartoci dodanej w sektorze usug
0,1 0,09 0,08 0,07 kgoe/EUR00 0,06 0,05 0,04 0,03 0,02 0,01 0 50 0 150 100 250 200 kWh/EUR00 350 300

rdo: Efektywno wykorzystania energii w latach 1998-2008, GUS, Warszawa 2010.

Zuycie energii w transporcie W Polsce prawie 94% energii zuywanej w transporcie zuywane jest w transporcie drogowym, a ok. 3% w transporcie kolejowym. Pozostae 3% energii przypada na transport lotniczy oraz ladowe iloci na eglug rdldow i przybrzen. W latach 1990-2008 obserwowany by stay wzrost zuycia paliw w transporcie drogowym (w tempie ok. 5,2% rocznie) przy jednoczesnym wyranym spadku zuycia energii w transporcie kolejowym. Wynika to ze zmiany rodkw transportu stosowanych do przewozu osb i towarw.

10.1.5. Europejski system handlu emisjami gazw cieplarnianych


W 2009 r. czny przydzia uprawnie do emisji CO2 w ramach europejskiego systemu handlu emisjami gazw cieplarnianych wynosi w Polsce 201.958 tys. ton, natomiast emisja rzeczywista wyniosa 191.174 tys. ton i stanowia 94,7% przydziau. Obecnie kluczowymi dla polskiego sektora elektroenergetycznego w kontekcie wdroenia pakietu klimatyczno-energetycznego s zagadnienia zwizane z implementacj dyrektywy dotyczcej handlu uprawnieniami do emisji gazw cieplarnianych (tzw. dyrektywa ETS 2009/29/WE). Pomimo faktu, e proces negocjacyjny zakoczy si w grudniu 2008 r., wiele kluczowych pyta co do przyszego wpywu wdroenia dyrektywy w Polsce pozostaje nierozstrzygnitych np. kwestie dotyczce faktycznej moliwoci zastosowania derogacji w sektorze energetycznym, zasad mechanizmu aukcyjnego, ustalenia wskanikw emisji dla ciepownictwa, czy te preferencyjnych zasad dotyczcych przydziau darmowych uprawnie dla sektorw naraonych na wyciek emisji.

19 90 19 91 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08
energochonno wartoci dodanej elektrochonno wartoci dodanej

158

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Na forum UE trwaj obecnie negocjacje dot. uzgodnie kluczowych aktw wykonawczych KE do dyrektywy ETS. W lutym 2010 r. zostaa przyjta przez Komitet ds. Zmian Klimatu decyzja ws. dofinansowania projektw demonstracyjnych CCS i innowacyjnych OZE z puli 300 mln uprawnie do emisji gazw cieplarnianych z rezerwy dla nowych instalacji w systemie ETS. Nadal trwa proces uzgodnienia metodologii wyznaczenia wskanikw emisji dla ciepownictwa w celu ustalenia stopnia darmowego przydziau uprawnie do emisji w latach 2013-2027. Proces ten potrwa do koca 2010 r. Wkrtce naley si spodziewa rozpoczcia procedury w zakresie przyjcia wytycznych KE dotyczcych wdroenia nowej dyrektywy ETS wz. okresu przejciowego dla sektora elektroenergetycznego wobec obowizku zakupu wszystkich uprawnie do emisji na aukcjach.
Tabela 54 Wielkoci przydziaw i wykonania emisji CO2 w 2009 r.
Brana Ciepownie zawodowe Elektrociepownie przemysowe Elektrociepownie zawodowe Elektrownie zawodowe Hutnictwo elaza i stali Przemys cementowy Przemys ceramiczny Przemys chemiczny Przemys cukrowniczy Przemys drewnopochodny Przemys koksowniczy Przemys papierniczy Przemys pozostay Przemys rafineryjny Przemys szklarski Przemys wapienniczy RAZEM rdo: KASHUE-KOBIZE. 2005 10.012 6.264 28.860 118.470 7.536 8.086 1.303 5.012 1.547 621 2.289 1.504 2.168 6.757 1.455 1.435 203.318 Zweryfikowana emisja [tys. ton] 2006 2007 2008 9.679 9.173 8.599 6.045 6.374 5.801 27.991 27.602 26.179 123.054 121.956 118.302 8.812 9.170 10.281 9.638 11.424 10.466 1.330 700 659 4.953 4.757 4.370 1.334 1.451 1.207 607 612 702 2.722 2.964 2.668 1.453 1.416 1.210 2.111 2.130 2.787 6.984 6.552 7.520 1.447 1.481 1.705 1.642 1.857 1.652 209.806 209.618 204.107 2009 8.550 5.290 25.271 113.790 6.807 8.796 519 4.245 1.153 588 1.956 1.342 2.501 7.407 1.400 1.561 191.174 Przydzia % 2009 nadwyki 9.637 11,3 6.069 12,8 25.613 1,3 110.791 (-) 2,7 11.008 38,2 10.849 18,9 725 28,4 5.068 16,3 1.373 16,0 1.079 45,5 3.149 37,9 1.680 20,1 3.180 21,3 8.062 8,1 1.864 24,9 1.810 13,8 201.958 5,3

Ramka 13 Identyfikacja potencjau redukcji emisji CO2 Obecnie trwaj prace nad Narodowym programem redukcji emisji gazw cieplarnianych. Przygotowywany program pozwoli na identyfikacj i ujcie w szerokim horyzoncie czasowym dziaa ukierunkowanych na redukcj emisji gazw cieplarnianych ze wszystkich obszarw dziaalnoci pastwa w sposb najbardziej efektywny kosztowo. W programie wykorzystane zostan wnioski z analiz McKinsey & Company oraz Midzynarodowej Agencja Energii. W roku 2009 firma McKinsey & Company, dziaajc pod patronatem Ministra Gospodarki i we wsppracy z Europejsk Fundacj na rzecz Klimatu (European Climate Foundation) oraz Bankiem wiatowym (World Bank), opracowaa raport pt. Ocena potencjau do redukcji emisji gazw cieplarnianych w Polsce do roku 2030. Istot raportu jest identyfikacja dziaa ukierunkowanych na redukcj emisji gazw cieplarnianych pochodzcych z najwaniejszych obszarw gospodarczej dziaalnoci pastwa: sektora elektroenergetycznego, budownictwa, transportu, rolnictwa oraz sektorw przemysowych. W maju 2010 roku Midzynarodowa Agencja Energii zaprezentowaa analiz Energy and CO2 emissions for Poland, ktrej celem jest wskazanie przyszych trendw na rynkach energii oraz kosztowa analiza instrumentw ograniczenia zmian klimatu. Istot badania jest identyfikacja potencjau dostpnych technicznie sposobw redukcji emisji CO2 pochodzcego ze spalania paliw w sektorze energetycznym, ale take innych sektorach przemysowych oraz transporcie.

159

MINISTERSTWO GOSPODARKI

10.1.6. Energetyka jdrowa


Rada Ministrw przyja 13 stycznia 2009 r. uchwa Nr 4 w sprawie dziaa podejmowanych w zakresie rozwoju energetyki jdrowej. Zgodnie z ni, zostan w Polsce wybudowane co najmniej dwie elektrownie jdrowe, a przynajmniej jedna z nich powinna rozpocz prac do 2020 r. Za ich budow odpowiedzialny bdzie inwestor Polska Grupa Energetyczna S.A. Podejmujc decyzj o rozwoju energetyki jdrowej w Polsce brano pod uwag nastpujce przesanki: dywersyfikacja rde i konieczno zastpienia zdekapitalizowanych elektrowni systemowych; praktyczny brak szkodliwych dla rodowiska emisji CO2, NOx, SxOy, pyw i metali cikich, moliwo ograniczenia importu wgla i gazu ziemnego, stabilno i przewidywalno w dugim horyzoncie czasowym kosztw wytwarzania energii elektrycznej, nisze jednostkowe koszty wytwarzania w porwnaniu do innych technologii energetycznych, stabilno i pewno zwrotu na zainwestowanym kapitale przy obecnie zakadanym 60-letnim okresie eksploatacji elektrowni jdrowych, moliwo tworzenia wieloletnich zapasw paliwa jdrowego, bezpieczestwo dostaw paliwa jdrowego poprzez moliwo wyboru dostawcw uranu z rnych regionw wiata, z pastw stabilnych politycznie, lepsze od innych technologii energetycznych podejcie do odpadw (nie rozpraszanie, staranne zbieranie, zagospodarowywanie i skadowanie pod nadzorem), internalizacja kosztw zewntrznych (uprawnie do emisji CO2, zdrowotnych itp.), zaoszczdzenie dla przyszych pokole zasobw organicznych paliw kopalnych, w tym zachowanie zasobw wgla jako cennego surowca dla przemysu chemicznego i farmaceutycznego, oywienie gospodarcze regionw i moliwo zdynamizowania krajowego przemysu, rozwj zaplecza naukowo-badawczego energetyki jdrowej, rozwj atomowych kierunkw ksztacenia na wyszych uczelniach, wzrost innowacyjnoci gospodarki. rosnce poparcie spoeczne dla energetyki jdrowej. Dziaania dotyczce energetyki jdrowej s wskazanym w przyjtym przez Rad Ministrw 11 sierpnia 2009 r. Ramowym harmonogramie dziaa dla energetyki jdrowej: Przewiduje on nastpujce etapy dziaa: Etap I do 31.12.2010: opracowanie i przyjcie przez Rad Ministrw Programu polskiej energetyki jdrowej, Etap II 2011 2013: ustalenie lokalizacji i zawarcie kontraktu na budow pierwszej elektrowni jdrowej, Etap III 2014 2015: wykonanie projektu technicznego i uzyskanie wszystkich wymaganych prawem uzgodnie i zezwole, Etap IV 2016 2020: budowa pierwszej elektrowni jdrowej w Polsce. Szczegowe dziaania zwizane z wprowadzaniem energetyki jdrowej zawarte s w Ramowym harmonogramie dziaa dla energetyki jdrowej oraz stanowicym zacznik do Polityki energetycznej, Programie dziaa wykonawczych na lata 2009-2012. W 2009 roku podjto nastpujce dziaania: stworzenie podstaw instytucjonalnych do przygotowania i wdroenia programu polskiej energetyki jdrowej, okrelenie niezbdnych zmian ram prawnych dla wdroenia programu polskiej energetyki jdrowej oraz przygotowanie i koordynacja wdraania tych zmian,

160

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

przygotowanie projektu programu polskiej energetyki jdrowej bdcego podstaw konsultacji spoecznych oraz przeprowadzenie tych konsultacji, a nastpnie przedstawienie go do zatwierdzenia Radzie Ministrw, przygotowanie Pastwowej Agencji Atomistyki (PAA) do penienia roli dozoru jdrowego i radiologicznego dla potrzeb energetyki jdrowej, realizacja programu ksztacenia kadr dla instytucji zwizanych z energetyk jdrow, przygotowanie i przeprowadzenie kampanii informacyjnej i edukacyjnej, dotyczcej programu polskiej energetyki jdrowej, analizy lokalizacyjne dla skadowiska odpadw promieniotwrczych wraz z projektem skadowiska i przygotowaniem jego budowy, budowa zaplecza naukowo-badawczego oraz wspieranie prac nad nowymi technologiami reaktorw i synergi wglowo-jdrow. Przygotowanie programu udziau Polski we wszystkich fazach cyklu paliwowego, przygotowanie udziau polskiego przemysu w programie energetyki jdrowej, przygotowanie planw dostosowania sieci przesyowej dla elektrowni jdrowych, rozpoznawanie zasobw uranu na terytorium Polski, analizy lokalizacyjne dla elektrowni jdrowych. Zgodnie z Polityk energetyczn Polski do roku 2030 - w 2030 roku w elektrowniach jdrowych w Polsce powinno by zainstalowane ok. 6000 MW mocy wytwrczych.

10.1.7. Bezpieczestwo sektora naftowego


W cigu minionych 20 lat poziom bezpieczestwa sektora naftowego w Polsce wzmocni si. Rozwj gospodarczy kraju wymaga zapewnienia potrzeb energetycznych uwzgldniajcych zagwarantowania dostpu do surowcw energetycznych, w szczeglnoci ropy naftowej, oraz zapewnienia bezpieczestwa paliwowego. W celu zapewnienia cigoci zaopatrzenia rynku w paliwa, zapasy ropy naftowej i paliw ciekych tworzone s w Polsce od 1998 r. Jednym z najwikszych sukcesw w minionych 20 latach byo uzyskanie w dniu 25 wrzenia 2008 r. przez Rzeczpospolit Polsk czonkostwa w Midzynarodowej Agencji Energetycznej (agenda OECD). Podstaw bezpieczestwa sektora gwarantuj stabilne rda surowca (ropy naftowej) oraz odpowiedni poziom rozwoju spek naftowych, zapewniajcy cigo zaopatrzenia rynku w paliwa oraz tworzenie zapasw ropy naftowej i paliw ciekych. Zwaywszy na pooenie geograficzne oraz infrastruktur przesyow Polski, gwnym rdem dostaw ropy naftowej do Polski jest Rosja (18,93 mln ton, 94,2%, I kwarta br. 4,89 mln ton, 96,7%). Dostawy surowca z tego kierunku zapewnia rurocig Przyja , ktrego wacicielem i operatorem jest spka Skarbu Pastwa Przedsibiorstwo Eksploatacji Rurocigw Naftowych Przyja S.A. Przepustowo przesyowa rurocigu na odcinku od granicy biaoruskiej do Pocka wynosi 50 mln ton ropy naftowej rocznie (kierunek wschodni zabezpiecza budowa III nitki Odcinka Wschodniego). W ramach strategii PERN Przyja S.A. na lata 2010-2015, przewidziano dokoczenie tej inwestycji bez budowy dodatkowych pompowni, co gwarantuje przepustowo na tym odcinku wystarczajc dla zrealizowania przez spk penych dostaw dla swoich klientw). Import ropy naftowej w roku 2009 wynis 20,09 mln ton (I kwarta br. 5,06 mln ton), z kolei eksport ropy naftowej wynis 0,22 mln ton (I kwarta br. 0,05 mln ton). Zuycie ropy naftowej (przerb w rafineriach) w 2009 r. wynioso 20,3 mln ton (I kwarta br. 5,19 mln ton), z czego na rafineri PKN ORLEN S.A. w Pocku przypadao 14,52 mln ton (I kwarta br. 3,49 mln ton), a na rafineri Grupy LOTOS S.A. przypadao 5,46 mln ton (I kwarta br. 1,61 mln ton).

161

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Alternatywn infrastruktur dostaw dla ropy naftowej zapewnia port w Gdasku. Jego moliwoci przeadunkowe wynosz 34 mln ton ropy naftowej rocznie, co w peni zabezpiecza zapotrzebowanie krajowe na surowiec drog dostaw morskich. W odniesieniu do produktw gotowych, infrastruktur logistyczn paliw tworz m.in. bazy paliw oraz terminale paliwowe, rurocigi produktowe, transport kolejowy oraz transport autocysternowy. 10 listopada 2009 roku, pomidzy Skarbem Pastwa a Przedsibiorstwem Eksploatacji Rurocigw Naftowych Przyja S.A., zostaa zawarta umowa przeniesienia udziaw Skarbu Pastwa w spce Operator Logistyczny Paliw Pynnych Spka z ograniczon odpowiedzialnoci z siedzib w Pocku (OLPP) do PERN Przyja S.A. Celem przeniesienia udziaw Skarbu Pastwa w OLPP do PERN, bya konsolidacja kluczowych przedsibiorstw logistycznych w brany paliw pynnych. Oznacza to utworzenie Grupy Kapitaowej PERN Przyja SA, silnej grupy kapitaowej, ktra przyczyni si do zwikszenia wiarygodnoci spek na rynku oraz do obnienia kosztw ich funkcjonowania. Poczenie obu przedsibiorstw w grupie kapitaowej jest te korzystne dla zapewnienia bezpieczestwa energetycznego kraju (OLPP powoany zosta w 2006 r. w celu zapewnienia wszystkim uczestnikom rynku naftowego dostpu do infrastruktury logistycznej paliw pynnych oraz warunkw dla rozwoju systemu logistycznego paliw pynnych). Najwiksz krajow firm dziaajc w sektorze naftowym jest Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. posiadajcy jeden z najnowszych i najnowoczeniejszych kompleksw rafineryjno-petrochemicznych w Europie (bdcy m.in. wacicielem ORLEN Deutschland, rafinerii w Moejkach na Litwie AB Mazeikiu Nafta, wikszociowym wacicielem Inowrocawskich Kopalni Solino oraz czeskiego Unipetrolu, w skad ktrego wchodz m.in.: rafinerie w Kralupach i Litwinowie oraz przedsibiorstwo dystrybucyjne Benzina). Grupa LOTOS S.A. jest drugim co do wielkoci podmiotem dziaajcym w sektorze naftowym. Wchodzca w skad Grupy Rafineria Gdaska posiada zdolnoci przerobowe wynoszce ok. 6 mln ton rocznie a do roku 2012 planowany jest wzrost mocy przerobowych do ok. 10,5 mln ton rocznie. W grudniu 2009 r., w ramach realizacji Programu 10+, zakoczono budow zintegrowanej instalacji destylacji atmosferyczno prniowej (CDU/VDU), ktrej uruchomienie pozwoli na zwikszenie przerobu ropy naftowej do 7-8 mln ton w 2010 r. W skad Grupy LOTOS wchodzi take spka wydobywcza LOTOS Petrobaltic oraz LOTOS Exploration and Production Norge AS. Bezpieczestwo zaopatrzenia rynku w paliwa jest regulowane ustaw z dnia 16 lutego 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktw naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postpowania w sytuacjach zagroenia bezpieczestwa paliwowego pastwa i zakce na rynku naftowym. Ustawa wraz z aktami wykonawczymi okrela rodki przeciwdziaania zakceniom w dostawach ropy i paliw precyzujc procedury ich uruchamiania i mechanizmy wdraania. Na mocy tej ustawy firmy zajmujce si handlem rop naftow i paliwami, w tym LPG lub ich produkcj, s objte obowizkiem tworzenia i utrzymywania zapasw obowizkowych. Uwzgldniajc poziom zuycia produktw rafinacji ropy naftowej w Polsce w roku 2009, mona przyj, e obecne zdolnoci produkcyjne polskich rafinerii s wystarczajce dla pokrycia zapotrzebowania na benzyny silnikowe, lekkie i cikie oleje opaowe oraz w ok. 80% zapotrzebowania na oleje napdowe. Zgodnie z danymi za kwiecie 2010 r. poziom zapasw ropy naftowej i produktw naftowych w przeliczeniu na kocowe produkty ogem wynis 5,6 mln ton ilo ta w peni zabezpiecza wymagania Unii Europejskiej i MAE w zakresie wielkoci zapasw.

162

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Ramka 14 Ustawa o finansowaniu interwencyjnych zapasw ropy naftowej i paliw pynnych plany Ministerstwo Gospodarki kontynuuje prace nad now ustaw o finansowaniu interwencyjnych zapasw ropy naftowej i paliw pynnych. Planowane jest ograniczenie obowizku fizycznego utrzymywania zapasw przez przedsibiorcw w zamian za opat celow na utrzymywanie rezerw przez powoan do tego instytucj. Oznacza to rozdzielenie fizycznego obowizku utrzymywania zapasw interwencyjnych, ktry spoczywaby na wyznaczonym podmiocie, od finansowego obowizku tworzenia zapasw, ktry realizowayby podmioty obecnie odpowiedzialne za tworzenie i utrzymywanie zapasw obowizkowych ropy naftowej i paliw. Planowane zmiany wpisuj si w kierunki zmodyfikowanych przepisw unijnych, tj. Dyrektywy Rady 2009/119/WE z dnia 14 wrzenia 2009 r. nakadajcej na pastwa czonkowskie obowizek utrzymywania minimalnych zapasw ropy naftowej lub produktw ropopochodnych (ostateczny termin implementacji dyrektywy przypada na dzie 31 grudnia 2012 r.). W czerwcu 2010 r. projekt zaoe do ustawy o zapasach ropy naftowej i paliw ciekych zosta skierowany do konsultacji midzyresortowych i spoecznych.

10.1.8. Bezpieczestwo sektora gazowego


W Polsce w 2009 r. wydobycie krajowe gazu ziemnego wynioso 4.270,29 mln m3 (w przeliczeniu na gaz ziemny wysokomentanowy). Na 31 grudnia 2009 r. stan zasobw wydobywalnych gazu ziemnego ze z krajowych wynosi ok. 98 mld m3 (w przeliczeniu na gaz wysokomentanowy). Zuycie krajowe gazu ziemnego w 2009 r. wynioso ok. 13,28 mld m3. Struktura dostaw gazu ziemnego na rynek Polski w 2009 r. przedstawiaa si nastpujco: wydobycie krajowe 4.270,29 mln m3 (w przeliczeniu na gaz ziemny wysokometanowy) w tym wydobycie gazu wysokometanowego 1.645,02 mln m3, gazu naazotowanego 2.433,57 mln m3 oraz wydobycie gazu z odmetanowania kopal 191,70 mlm m3; import z kierunku wschodniego 8.407,42 mln m3, pozostay import (Niemcy, Czechy) 1.028,07 mln m3. Eksport gazu ziemnego z Polski wynis w 2009 r. 38,93 mln m3 (Niemcy).
Tabela 55 Poziom zapasw handlowych i obowizkowych w podziemnych magazynach gazu ziemnego wysokometanowego (stan na dzie 31 grudnia 2009 r.)
Nazwa magazynu Rodzaj Pojemno czynna [w mln m3] 575,0 370,2 350,0 150,0 90,0 65,0 1.600,0 Stan napenienia [w mln m 3] 386,6 302,3 270,4 99,0 49,6 41,2 1.149,1 % napenienia pojemnoci czynnej 67,2 81,7 77,3 66,0 55,1 63,4 71,8

Wierzchowice zoe wyeksploatowane Mogilno kawerny Husw zoe wyeksploatowane Strachocina zoe wyeksploatowane Swarzw zoe wyeksploatowane Brzenica zoe wyeksploatowane Razem rdo: OGP GAZ-SYSTEM S.A

PGNiG S.A. jest najwikszym polskim przedsibiorstwem w sektorze poszukiwania i wydobycia gazu ziemnego. Spka posiada rwnie koncesj na magazynowanie paliw gazowych i jest wacicielem wszystkich podziemnych magazynw gazu ziemnego w Polsce. PGNiG S.A. jest take liderem rynku w zakresie obrotu gazem ziemnym i gwnym importerem tego gazu do Polski. Akcjonariuszami PGNiG S.A. s: Skarb Pastwa, uprawnieni pracownicy oraz pozostali akcjonariusze. 6 czerwca 2009 r. rozpocz si proces bezpatnego wydawania akcji uprawnionym pracownikom, ktrzy otrzymaj cznie 750 mln akcji (15% kapitau zakadowego). Wedug stanu na koniec 2009 r. uprawnieni pracownicy otrzymali 13,2% pierwotnego kapitau (przed podwyszeniem). Skarb Pastwa posiada po wydaniu tych walorw akcje stanowice 72,9% spki PGNiG S.A.

163

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Wedug stanu na koniec 2009 r. PGNiG S.A. posiada 81 koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie z ropy naftowej i gazu. PGNiG S.A. majc na celu dywersyfikacj dostaw gazu ziemnego do kraju prowadzi rwnie dziaalno poszukiwawcz poza granicami kraju w szczeglnoci na Morzu Pnocnym, w Egipcie, w Libii oraz w Danii. Na koniec 2009 r. pojemno czynna podziemnych magazynw gazu ziemnego wysokometanowego wyniosa 1,60 mld m3 oraz 0,03 mld m3 w magazynie gazu zaazotowanego (PMG Daszewo)74. W sezonie 2009/2010 wielko zapasw obowizkowych utrzymywanych przez PGNiG S.A., zgodnie z ustaw o zapasach, wyniosa ok. 413 mln m3 gazu ziemnego. Wedug Programu rozwoju pojemnoci magazynowej PMG realizowanego przez PGNiG S.A. do roku 2015 pojemno czynna magazynowa w zakresie gazu wysokometanowego wzronie o ok. 2 mld m3 do wielkoci rzdu ok. 3,6 mld m3. czna pojemno magazynw, wraz z magazynami na gaz zaazotowany, wyniesie ok. 3,8 mld m3. czny koszt prowadzonych w PGNiG S.A. inwestycji w podziemne magazyny gazu wyniesie 3,8 mld z, z czego w roku 2009 inwestycje byy na poziomie ok. 800 mln z. W zwizku z powyszym w PGNiG S.A. podjto decyzj o przystpieniu do Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko 2008-2013 w celu pozyskania rodkw na dofinansowanie. Do POIi zostay zgoszone cztery projekty inwestycyjne speniajce kryteria programu: Rozbudowa PMG Wierzchowice do pojemnoci czynnej 1,2 mld m3, Rozbudowa PMG Strachocina do pojemnoci 330 mln m3, Rozbudowa KPMG Mogilno o pojemno 100 mln m3 (dwie kawerny), Budowa KPMG Kosakowo o pojemnoci 100 mln m3. Operator systemu przesyowego OGP GAZ-SYSTEM S.A. jest jednoosobow spk Skarbu Pastwa wpisan na list przedsibiorstw o znaczeniu strategicznym dla polskiej gospodarki75, odpowiadajc za bezpieczestwo dostarczania gazu ziemnego sieciami przesyowymi. W 2009 r. Spka eksploatowaa sie gazocigw przesyowych o dugoci ok. 9.709 km z czego 8.637 km sieci jest wasnoci OGP Gaz System S.A. a pozostae 1.072 km zarzdzane jest przez Spk na podstawie umowy leasingu operacyjneg zawartej z PGNiG S.A. 6 lipca 2005 r. Spka posiada rwnie 100% udziaw w spce Polskie LNG S.A. odpowiedzialnej za budow terminalu skroplonego gazu ziemnego LNG w winoujciu. Operator systemu magazynowego 31 grudnia 2008 r. Prezes URE wyznaczy PGNiG S.A. operatorem systemu magazynowania paliw gazowych (OSM) na okres od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2025 r. W celu zapewnienia wyodrbnienia organizacyjnego i ksigowego PGNiG S.A. utworzyo oddzia spki, ktry peni funkcje OSM pod nazw Polskie Grnictwo Naftowe Spka Akcyjna w Warszawie Oddzia Operator Systemu Magazynowania w Warszawie. W sierpniu 2009 r. nastpio przydzielenie usug magazynowania paliwa gazowego. W wyniku przeprowadzonego postpowania udostpniono cznie 627 pakietw usugi magazynowej.

74 Budow PMG Daszewo zakoczono w listopadzie 2009 r. i oddano do eksploatacji. Pojemno czynna magazynu wynosi 0,03 mld m3. 75 Rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie okrelenia przedsibiorstw pastwowych oraz jednoosobowych spek Skarbu Pastwa o szczeglnym znaczeniu dla gospodarki pastwa (Dz. U. Nr 15, poz. 123). Rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 30 wrzenia 2008 r. w sprawie listy spek o istotnym znaczeniu dla porzdku publicznego lub bezpieczestwa publicznego (Dz. U. Nr 192, poz. 1184).

164

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Operatorzy systemw dystrybucyjnych Dziaalnoci dystrybucyjn w ramach Grupy Kapitaowej PGNiG (zwanej dalej GK PGNiG) zajmuje si sze Regionalnych Spek Gazownictwa odpowiedzialnych za dostarczanie paliwa gazowego do odbiorcw domowych, przemysowych i hurtowych jak rwnie za eksploatacj, remonty i rozbudow gazocigw. W 2009 r. dugo sieci dystrybucyjnej zarzdzanej przez Spki Gazownictwa wynosia ogem 115,8 tys. km, a gaz ziemny dostarczany by do ok. 6,6 mln odbiorcw. System Gazocigw Tranzytowych EuRoPol GAZ S.A. SGT EuRoPol GAZ S.A., jest wacicielem polskiego odcinka gazocigu Jama-Europa. W 2009 r. polskim odcinkiem tego gazocigu przesano ok. 27,15 mld m3 gazu ziemnego dla OAO Gazprom eksport i ok.2,84 mld m3 dla PGNiG S.A. Akcjonariuszami SGT EuRoPol GAZ S.A. s: OAO Gazprom eksport (48%), PGNiG S.A. (48%) oraz Gas-Trading S.A. (4%).

10.2. Identyfikacja zagroe


Sytuacja sektora elektroenergetycznego stanowi wypadkow oceny kondycji poszczeglnych podsektorw. Kady z nich charakteryzuje si specyfik szans i zagroe dziaalnoci. Za gwne i co warto podkreli nie zmieniajce si od lat zagroenia w funkcjonowaniu podsektorw uwaa si: Podsektor wytwarzania spenienie wymaga UE, co do poziomu emisji NOx, SO2, tryb przyznawania uprawnie do emisji CO2 nie pozwalajcy na wywizywanie si z przyjtych zobowiza w danym okresie, istotne zaostrzenie warunkw konkurencji na rynku ciepa wobec: liberalizacji rynku, oszczdnoci zuycia ciepa, likwidacji firm oraz rozwoju kogeneracji rozproszonej, poniesienie olbrzymich wydatkw na budow nowych mocy wytwrczych energii elektrycznej. Podsektor przesyu konieczno poniesienia duych nakadw finansowych na realizacj inwestycji w sieci przesyowej, dugotrwae procedury zwizane z realizacj inwestycji infrastrukturalnych. Podsektor dystrybucji generowanie dodatkowych kosztw prowadzcych do wzrostu cen i spadku konkurencyjnoci usug w wyniku dostosowania Prawa energetycznego do dyrektyw Unii Europejskiej i zwizan z tym przebudow infrastruktury technicznej, teleinformatycznej oraz organizacyjnej, konieczno poniesienia znacznych nakadw na rozbudow sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej, trudnoci w spenieniu wymaga dotyczcych jakoci energii i bezpieczestwa dostaw zwizane z ekonomicznym i technicznym starzeniem si infrastruktury energetycznej na terenach wiejskich, bariery utrudniajce realizacj inwestycji liniowych. Podsektor obrotu energi elektryczn wysokie koszty wynikajce z potrzeby wypenienia obowizkw w zakresie nabycia wiadectw pochodzenia energii elektrycznej z odnawialnych rde energii oraz kogeneracji (zielone i czerwone), perspektywiczne problemy zaspokojenia popytu na energi elektryczn przy malejcym potencjale wytwrczym, w przypadku niewystarczajcych inwestycji w nowe moce wytwrcze, 165

MINISTERSTWO GOSPODARKI

rozwj rynku dostawcy przy duej konkurencji wrd spek obrotu moe zmniejszy mare tych spek. Z kolei podstawowym zagroeniem dla bezpieczestwa energetycznego w sektorze naftowym w Polsce jest niewielki stopie dywersyfikacji rde dostaw ropy naftowej. Konieczne jest denie do zwikszenia moliwoci dostaw ropy naftowej z rnych regionw wiata, od rnych dostawcw z wykorzystaniem alternatywnych szlakw transportu. Elementem zapobiegania zagroeniom s prby uzyskania przez polskie przedsibiorstwa dostpu do wasnych z ropy naftowej, poza granicami kraju oraz planowane zwikszenie wydobycia krajowego. Potencjalne zagroenie moe stanowi zmiana tras transportu ropy naftowej najwikszego dostawcy surowca Rosji, zwizana z budow rurocigu BTS-2 majca na celu zwikszenie eksportu rosyjskiej ropy przez port w Primorsku, co w konsekwencji moe doprowadzi do ograniczenia transportu ropy rurocigiem Przyja. System utrzymywania zapasw interwencyjnych ropy naftowej i paliw (ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. oraz prace nad now ustaw o finansowaniu interwencyjnych zapasw ropy naftowej i paliw pynnych), jak i przystpienie Polski do Midzynarodowej Agencji Energetycznej (25 wrzenia 2008 r.) przyczyniy si do znacznego zwikszenia bezpieczestwa energetycznego Polski. Staym i trudnym do przewidzenia zagroeniem sektora energetycznego jest moliwo wystpienia katastrofy technicznej lub naturalnej, co skutkowa moe zakceniami dostaw nonikw energii tak do odbiorcw indywidualnych jak i przedsibiorstw. Wan kwesti jest zagroenie atakiem terrorystycznym na elementy infrastruktury przesyowej, przetwrczej i magazynowej (w kontekcie uzalenienia dostaw ropy naftowej do Polski, kady taki atak na terytorium pastwa trzeciego moe mie bezporednie przeoenie na bezpieczestwo energetyczne Polski). W Polsce nie istniej take realne moliwoci zastpienia, w razie kryzysu, ropy naftowej innymi rodzajami paliw (fuel switching). Czynnikiem ryzyka jest rwnie niestabilno cen ropy naftowej, nie do koca powodowana wzgldami czysto ekonomicznymi.

166

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

11. BUDOWNICTWO
11.1. Warto dodana brutto i produkcja sprzedana budownictwa
11.1.1. Makroekonomiczne uwarunkowania dynamiki i wielkoci produkcji budownictwa
Budownictwo jest jedn z podstawowych sekcji gospodarki narodowej, a jego rozwj jest cile powizany z rozwojem innych dziedzin gospodarki, a take sytuacj ekonomiczn ludnoci. Oywiona aktywno inwestycyjna podmiotw gospodarczych jest gwnym czynnikiem kreujcym popyt na usugi budowlane. Do utrzymania pozytywnych tendencji w brany budowlanej niezbdna jest poprawa sytuacji w caej gospodarce. Pomimo, i wpyw zjawisk kryzysowych o charakterze globalnym na sytuacj makroekonomiczn Polski by znacznie mniejszy ni w innych krajach europejskich, pogorszenie oglnych wskanikw makroekonomicznych wpyno na osabienie tempa wzrostu produkcji budowlanej. Jednoczenie pomimo e w roku 2009 nakady brutto na rodki trwae byy nisze ni przed rokiem o 0,8%, to wzrost wartoci dodanej w budownictwie by nieznacznie wyszy (4,8%) ni w roku poprzednim (4,6%). Warto dodana brutto wytworzona w budownictwie w roku 2009 wyniosa 84,7 mld z, co stanowio 7,1% wartoci dodanej brutto ogem.
Wykres 46 Zmiany nakadw brutto na rodki trwae oraz wartoci dodanej brutto budownictwa w latach 2006-2009 (w % w stosunku do roku poprzedniego, ceny stae)
% 20 15 10 5 0 nakady -5 2006 2007 2008 2009 -0,8 warto dodana 14,9 11,6 9,6 10,8 17,6

4,6

4,8

rdo: GUS.

Charakterystyczn cech produkcji budownictwa w latach 2007-2009 byo zrnicowanie jej wielkoci i dynamiki w poszczeglnych kwartaach, co wynikao zarwno z czynnikw sezonowych, jak i koniunkturalnych.

167

MINISTERSTWO GOSPODARKI

W 2007 roku, po bardzo wysokim wzrocie w I kwartale, w kolejnych kwartaach obserwowano stopniowe spowolnienie tempa wzrostu wartoci dodanej. W dwch pierwszych kwartaach roku 2008 ponownie zanotowano przyspieszenie tempa wzrostu wartoci dodanej brutto, jednak w III kwartale dynamika powtrnie spowolnia, a w IV zanotowano jej bezwzgldny spadek. Wahania dynamiki wartoci dodanej brutto miay rwnie miejsce w roku 2009. W pierwszych trzech kwartaach odnotowano stopniowy wzrost dynamiki. W IV kwartale dynamika wyranie spowolnia, powracajc do poziomu z I kwartau. I kwarta roku 2010 przynis spadek wartoci dodanej brutto budownictwa. Byo to spowodowane gwnie niesprzyjajcymi warunkami pogodowymi, ktre skutecznie ograniczyy aktywno przedsibiorstw z brany budowlanej.
Wykres 47 Wzrost wartoci dodanej brutto w budownictwie w latach 2006-2010 (w % do analogicznego kwartau roku poprzedniego, ceny stae)
% 35 30 25 20 15 10 5 0 -5 -10 2006 I kw. 2007 II kw. 2008 III kw. 2009 IV kw. -1,1 -5,8 2010 1,6 16,3 11,8 9,1 12,8 7,9 4,1 11,0 9,2 4,4 34,8

3,64,6

7,2 3,5

rdo: GUS.

11.1.2. Dynamika i struktura produkcji budowlano-montaowej


W 2009 roku sprzeda produkcji budowlano-montaowej zrealizowanej przez wszystkie przedsibiorstwa budowlane bya wysza ni w roku poprzednim o 2,5%, wobec wzrostu o 12,1% w roku 2008 oraz o 16,5% w roku 2007. W 2009 r. sprzeda produkcji budowlano-montaowej (w podmiotach o liczbie pracujcych powyej 9 osb) uksztatowaa si na poziomie 80,0 mld z, co oznacza wzrost o 3,7% w porwnaniu z rokiem 2008. Szybszy wzrost dotyczy sprzeday robt o charakterze remontowym (o 8,6%), ni inwestycyjnym (o 1,7%). Udzia robt inwestycyjnych w produkcji budowlano-montaowej zmniejszy si w porwnaniu z 2008 r. o 1,4 pkt proc. do 68,9%. Wzrost produkcji budowlano-montaowej by wynikiem zwikszenia sprzeday w przedsibiorstwach zajmujcych si gwnie robotami zwizanymi z budow obiektw inynierii ldowej i wodnej o 16,9%, przy spadku w przedsibiorstwach zajmujcych si gwnie robotami budowlanymi specjalistycznymi (o 5,3%) oraz budow budynkw (o 1,1%). Efektem zrnicowanej dynamiki w poszczeglnych dziaach byy zmiany w strukturze sprzeday. Zwikszy si udzia przedsibiorstw zajmujcych si gwnie robotami zwizanymi z budow obiektw inynierii ldowej i wodnej, kosztem pozostaych dwch ww. dziaw.

168

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Tabela 56 Dynamika oraz struktura sprzeday produkcji budowlano-montaowej w przedsibiorstwach budowlanych o liczbie pracujcych powyej 9 osb w latach 2008-2009
2008 2009 rok poprzedni = 100 110,9 103,7
108,6 113,7 111,9 98,9 116,9 94,7

Ogem Z ogem dziay: budowa budynkw budowa obiektw inynierii ldowej i wodnej roboty budowlane specjalistyczne rdo: GUS.

2008 2009 struktura w % 100,0 100,0


46,3 31,2 22,5 44,1 35,4 20,5

W I proczu 2010 roku nastpi spadek produkcji budowlano-montaowej o 6,1%, w tym w przedsibiorstwach zajmujcych si gwnie budow budynkw o 6,7%, robotami budowlanymi specjalistycznymi o 6,0% oraz budow obiektw inynierii ldowej i wodnej o 5,1%.

11.2. Budownictwo mieszkaniowe


11.2.1. Oglna sytuacja budownictwa mieszkaniowego
Obecna sytuacja mieszkaniowa Polski jest wynikiem zjawisk, ktre nawarstwiy si w cigu ostatnich kilkudziesiciu lat. Potrzeby mieszkaniowe polskiego spoeczestwa s due, ale z ich zaspokajaniem od dawna jest problem. Dane GUS dotyczce wynikw budownictwa mieszkaniowego w 2009 roku tylko potwierdzaj, e kryzys w budownictwie mieszkaniowym pogbia si. Utrzymujca si coraz mniejsza liczba rozpoczynanych budw to zy znak dla wszystkich, ktrzy w najbliszej przyszoci zamierzaj kupi wasne mieszkanie. Obecny model budownictwa mieszkaniowego rwnie nie prezentuje si dobrze. Tam, gdzie potrzeby s najwiksze, buduje si najmniej. Zaledwie 10% z oddanych ogem mieszka stanowi cznie mieszkania komunalne, spdzielcze, spoeczne i socjalne. Problem braku mieszka jest przede wszystkim zwizany z niedostateczn dostpnoci rozumian jako moliwo zaspokajania potrzeb mieszkaniowych. Przecitne miesiczne wynagrodzenie w Polsce nie wystarcza na nabycie nawet 1 m2 powierzchni mieszkania. Cech charakterystyczn polskiego rynku mieszkaniowego jest dua nieelastyczno poday. Niskie dochody spoeczestwa i wysokie koszty budowy oraz cen nowych mieszka powoduj, e jedynie cz spoeczestwa moe zaspokoi swoje potrzeby mieszkaniowe. Jednoczenie jednak w okresach zwikszonego popytu, spowodowanego np. zmniejszeniem oprocentowania kredytw hipotecznych lub poprawy sytuacji na rynku pracy, ceny mieszka na rynku gwatownie rosn. Dodatkowo, globalny kryzys finansowy spowodowa znaczne zaostrzenie kryteriw kredytowych, co z kolei wpyno na zmniejszenie dostpnoci kredytw oraz wzrost kosztw pozyskania pienidzy na rynku kapitaowym zarwno dla firm jak i gospodarstw domowych. W rezultacie rok 2009 okaza si rekordowy pod wzgldem przyznanych kredytw w ramach funkcjonujcego od roku 2007 rzdowego programu Rodzina na swoim. W pocztkowym okresie obowizywania program nie cieszy si du popularnoci kredytobiorcw. Jednak od pocztku roku 2009 liczba przyznawanych kredytw systematycznie wzrastaa. W rezultacie w roku 2009 udzielono blisko 30 tys. kredytw z dopatami Skarbu Pastwa. W caym okresie obowizywania programu Rodzina na swoim, tj. od stycznia 2007 r. z kredytu preferencyjnego skorzystao ponad 38,5 tysica rodzin, zacigajc kredyty na kwot 6,17 mld z.

169

MINISTERSTWO GOSPODARKI

11.2.2. Budownictwo mieszkaniowe w 2009 roku


W 2009 roku oddano do uytkowania nieco ponad 160 tys. mieszka, tj. o 5170 mieszka (o 3,1%) mniej ni w roku 2008 (wwczas wzrost wynis 23,6%).
Tabela 57 Liczba mieszka oddanych do uytku wedug form budownictwa w latach 2007-2009
Formy budownictwa 2007 Liczba 2006=100 mieszka 133.698 115,9 71.643 124,4 2008 Liczba 2007=100 mieszka 165.192 123,6 83.338 116,3
66.703 8.647 3.205 2.722 577 146,1 104,9 60,7 111,0 134,5

Ogem Indywidualne Przeznaczone na sprzeda lub 45.653 120,3 wynajem Spdzielcze 8.240 91,2 Spoeczne czynszowe 5.281 87,8 Komunalne 2.452 54,3 Zakadowe 429 178,0 rdo: Budownictwo mieszkaniowe I-IV kwarta 2009 r.

2009 Liczba 2008=100 mieszka 160.019 96,9 72.210 86,6


72.098 7.260 3.600 4.202 649 108,1 84,0 112,3 154,5 112,5

Mniej mieszka oddano do uytkowania w budownictwie indywidualnym oraz spdzielczym. W pozostaych formach budownictwa wystpi wzrost liczby mieszka. W strukturze mieszka oddanych do uytkowania, w porwnaniu z 2008 r., zwikszy si udzia mieszka realizowanych w budownictwie przeznaczonym na sprzeda lub wynajem, komunalnym, spoecznym czynszowym i zakadowym. Zmniejszy si natomiast udzia budownictwa indywidualnego i spdzielczego. W 2009 r. znacznie pogbi si zapocztkowany w roku poprzednim spadek wydanych pozwole na budow mieszka oraz rozpocztych budw. W rezultacie wydano pozwolenia na budow 168 tys. mieszka w 96 tys. nowych budynkach mieszkalnych, wobec 220 tys. mieszka w roku 2008. Rozpoczto budow 143 tys. mieszka, tj. o 32 tys. mieszka mniej (18,2%) ni w 2008 r. Spadek liczby mieszka, ktrych budow rozpoczto odnotowano w budownictwie: przeznaczonym na sprzeda lub wynajem, indywidualnym, spdzielczym, spoecznym czynszowym oraz zakadowym. Wicej mieszka rozpoczto jedynie w budownictwie komunalnym. Szacuje si, e w kocu grudnia 2009 r. w budowie byo 670,3 tys. mieszka, tj. o 2,3% mniej ni w kocu grudnia 2008 r. W I proczu 2010 r. oddano do uytkowania 64 tys. mieszka, o 16,0% mniej ni w I proczu 2009 r. i wydano pozwolenia na budow 82 tys. mieszka, tj. o 9% mniej. W tym okresie odnotowano wzrost liczby mieszka, ktrych budow rozpoczto do 81 tys. mieszka, tj. o 19,5% wicej ni w analogicznym okresie 2009 r.

11.3. Ocena funkcjonowania sektora budownictwa


Rok 2009 by trudny dla budownictwa. Po kilku latach wysokiego wzrostu, w roku 2009 w sektorze budownictwa tendencje nie byy jednoznaczne. W pierwszym proczu 2009 r. produkcja budowlana bya wysza tylko o 1,4% w porwnaniu z wysokim poziomem pierwszego procza roku poprzedniego. Kolejne miesice 2009 (przy duych wahaniach) przynosiy nieco lepsze wyniki i w efekcie w caym 2009 r. produkcja budowlana bya wysza o 3,7%, w porwnaniu z rokiem 2008. Analizujc wyniki budownictwa w 2009 naley rwnie zwrci uwag na malejce inwestycje. W roku 2007 odnotowano ponad 20% wzrost inwestycji, w roku 2008 ponad 10%, natomiast w roku 2009 nastpi bezwzgldny spadek.

170

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W ocenach zmian w budownictwie due znaczenie maj badania koniunktury. Wyraaj one opinie przedsibiorstw na temat ich aktualnego oraz przyszego stanu sytuacji gospodarczej, portfela zamwie, wartoci produkcji, czy sytuacji finansowej. Przez cay 2009 rok oglne oceny badania koniunktury byy ujemne. Najnisze wskaniki odnotowano w pierwszych miesicach 2009 r., na co w duym stopniu miay wpyw czynniki psychologiczne i uleganie pesymistycznym opiniom medialnym. Po niewielkiej poprawie oglnego klimatu koniunktury w poowie roku 2009, w grudniu wskanik ten osign poziom najniszy od notowanego w ostatnich piciu latach w tym okresie. Gwn przyczyn by znaczny spadek biecego i przyszego portfela zamwie oraz produkcji budowlano-montaowej. Oglny klimat koniunktury by oceniony negatywnie we wszystkich klasach wielkoci przedsibiorstw. Jednake jednostki mae i rednie cechowa znacznie wikszy pesymizm ni przedstawicieli duych firm. Badania koniunktury wskazuj rwnie przyczyny utrudniajce realizacj kontraktw. Oddziaywanie takich barier ulega cigym zmianom. Podczas gdy w roku poprzednim przedsibiorstwa najczciej wymieniay niedobr wykwalifikowanych pracownikw, to obecnie na pierwszych miejscach znajduje si: konkurencja ze strony innych firm (63% badanych przedsibiorstw), wysokie koszty pracy (51%) i niedostateczny popyt (48%). Podstawowe relacje ekonomiczne w budownictwie w 2009 r. ksztatoway si nastpujco: zatrudnienie wzroso o 5,3% w porwnaniu z rokiem ubiegym; zmniejszya si bardzo wysoka w ubiegych latach dynamika pac. W 2009 r. przecitne miesiczne wynagrodzenie w budownictwie wzroso o 2,8%, podczas gdy w 2008 r. o 12,9%. w grudniu 2009 ceny produkcji budowlanej byy nisze o 0,7% w porwnaniu z grudniem roku poprzedniego, na skutek malejcych cen materiaw budowlanych i sabncego wzrostu pac. redni wzrost cen w budownictwie w skali caego roku 2009 wynis 0,2%. W 2009 r. budownictwo osigno wzrost gwnie dziki realizacji budownictwa infrastrukturalnego i rwnie w najbliszych latach ten dzia budownictwa bdzie prawdopodobnie decydowa o sytuacji caego sektora. Przemawia za tym gwnie presja na realizacj programw wspfinansowanych z funduszy unijnych. Najwikszym z punktu widzenia dostpnych rodkw jest Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko na lata 2007-2013, przyjty przez Komisj Europejsk Decyzj z dnia 7 grudnia 2007 r. Stanowi on najwaniejsze rdo finansowania inwestycji transportowych w Polsce.

171

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

12. SEKTOR USUG


12.1. Warto dodana (usugi rynkowe i nierynkowe)
Sektor usug ma w Polsce najwikszy wkad w tworzenie wartoci dodanej brutto i PKB (66,5%). Polska plasuje si jednak wci poniej redniej dla krajw OECD, wynoszcej ponad 70%. Zmiany struktury sektora usug w Polsce utrzymay w 2009 r. swj trend w kierunku struktury obserwowanej w krajach OECD, gdzie usugi rynkowe76 partycypuj w ok. 50% wartoci dodanej w gospodarce, a usugi nierynkowe77 w ok. 20% (w Polsce w 2009 roku odpowiednio 51,9% i 14,6%, a w I kw. 2010 odpowiednio: 51,7% i 17,5%). W 2009 roku warto dodana brutto w sektorze usug w cenach biecych wynosia 794 mld z, w tym ok. 78,0% w sektorze usug rynkowych, a 22% w sektorze usug nierynkowych. W cenach staych wzrost wartoci dodanej brutto w sektorze usug rynkowych wynosi w 2009 roku 2,5%, natomiast usug nierynkowych 3,1%.

12.2. Oglna charakterystyka sektora usug


Sektor usug zatrudnia w Polsce 57,5% pracujcych, prawie 8 mln osb, przy czym zarwno w sektorze usug, jak i w caej gospodarce liczba pracujcych spada (odpowiednio o 0,1% i 3,1%). W strukturze podmiotowej gospodarki w roku 2009 (wg liczby zarejestrowanych w systemie REGON) w sektorze usug dziaa dokadnie taki sam odsetek przedsibiorstw, co w roku poprzednim: 76%. Spord nich ponad 99% to przedsibiorstwa prywatne, w gwnej mierze z sekcji: handel; naprawa pojazdw samochodowych (niecae 1,1 mln przedsibiorstw), obsuga nieruchomoci i firm (599 tys. przedsibiorstw) oraz transport, gospodarka magazynowa i czno (268 tys. przedsibiorstw). W sektorze usug78 dominuj mikroprzedsibiorstwa zatrudniajce do 9 osb. Stanowi one 95,5%. W sektorze dziaa rwnie 3,7% przedsibiorstw zatrudniajcych od 10 do 49 osb oraz niecay 1% duych przedsibiorstw. Przewaga udziau mikroprzedsibiorstw wystpuje zarwno w sektorze usug rynkowych (prawie 97%), jak i w omiokrotnie mniejszym sektorze usug nierynkowych (84%). Odwrotne proporcje wystpuj w przypadku wikszych przedsibiorstw. Mae firmy to 2,7% podmiotw w sektorze usug rynkowych oraz 12,5% w nierynkowych.

76

W sekcjach: handel i naprawy; hotele i restauracje; transport, gospodarka magazynowa i czno; porednictwo finansowe; obsuga nieruchomoci i firm, dziaalno usugowa komunalna, spoeczna i indywidualna, pozostaa. 77 W sekcjach: administracja publiczna i obrona narodowa, obowizkowe ubezpieczenia spoeczne i zdrowotne; edukacja; ochrona zdrowia i pomoc spoeczna. 78 Wg klasyfikacji PKD 2004

173

MINISTERSTWO GOSPODARKI Tabela 58 Podmioty gospodarcze sektora usug wg sektorw wasnoci i sekcji PKD 2004 w latach 20082009*
2008
Sektor publiczny Sektor prywatny Sektor publiczny

2009
Sektor prywatny

Sektor usug rynkowych Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdw 446 1.135.963 samochodowych, motocykli oraz art. uytku osobistego i domowego (sekcja G) Hotele i restauracje (sekcja H) 862 114.274 Transport, gospodarka magazynowa i czno (sekcja I) 695 268.459 Porednictwo finansowe (sekcja J) 119 137.018 Obsuga nieruchomoci, wynajem i usugi zwizane z 48.362 585.702 prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej (sekcja K) Dziaalno usugowa komunalna, spoeczna i indywidualna, 6.407 260.107 pozostaa (sekcja O) Sektor usug nierynkowych Administracja publiczna i obrona narodowa; obowizkowe 10.752 16.213 ubezpieczenia spoeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne (sekcja L) Edukacja (sekcja M) 45.333 51.848 Ochrona zdrowia i pomoc spoeczna (sekcja N) 7.599 167.059 *Dotyczy podmiotw gospodarczych, zarejestrowanych w systemie REGON. rdo: GUS, Zmiany strukturalne grup podmiotw gospodarki narodowej w 2009 r.

420 851 686 117 44.919 6.460

1.096.819 117.566 267.999 130.196 599.189 267.956

10.667 44.901 7.577

16.416 55.595 176.261

Przecitne zatrudnienie w sektorze usug w porwnaniu z rokiem 2008 wzroso w wikszoci sekcji (z wyjtkiem transportu i gospodarki magazynowej, obsugi rynku nieruchomoci oraz administrowania i dziaalnoci wspierajcej). Najwikszy wzrost o 5,8% - nastpi w dziaalnoci profesjonalnej, naukowej i technicznej. Zjawisko to mona wiza bezporednio z zaamaniem koniunktury, kiedy to coraz wicej osb czerpie dochody z samozatrudnienia. Eksport sektora usug w 2009 roku zamkn si kwot 57,4 mld z (spadek o 0,6%). Tempo spadku importu byo znacznie wysze (10,2% do 172,1 mld z). Ujemne saldo wymiany zmniejszyo si z 133,8 mld z do 114 mld z. Zarwno w eksporcie, jak i imporcie zdecydowanie dominuje sekcja handlu i napraw z udziaem przekraczajcym 90%.
Tabela 59 Przecitne zatrudnienie w sektorze usug (w tys.) 79
2008 Usugi rynkowe Handel; naprawa pojazdw samochodowych Transport i gospodarka magazynowa Zakwaterowanie i gastronomia Informacja i komunikacja Dziaalno finansowa i ubezpieczeniowa Obsuga rynku nieruchomoci Dziaalno profesjonalna, naukowa i techniczna Administrowanie i dziaalno wspierajca Usugi nierynkowe Administracja publiczna i obrona narodowa; obowizkowe zabezpieczenia spoeczne Edukacja Opieka zdrowotna i pomoc spoeczna rdo: GUS, Biuletyn statystyczny 6/2010.
1.063 474 105 158 258 114 196 272

2009
1.093 469 111 160 262 111 207 269

2008 = 100
102,8 98,9 105,5 101,3 101,7 97,5 105,8 98,6

586 1.011 606

616 1027 624

105,2 101,6 103,0

Poza jednostkami budetowymi prowadzcymi dziaalno w zakresie obrony narodowej oraz bezpieczestwa. publicznego.

79

174

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

12.3. Handel i naprawy


Sektor handlu i napraw jest jedn z najwaniejszych sekcji pod wzgldem udziau w wytworzonej wartoci dodanej. Udzia ten nawet nieznacznie wzrs w porwnaniu z 2008 r. (o 1 pkt.proc.), do poziomu 18,2% w skali caej gospodarki, stanowic jednoczenie 35% wartoci dodanej wytworzonej przez sektor usug rynkowych. W cenach staych wzrost wartoci dodanej brutto w handlu i naprawach wzrs w 2009 r. o 4,3% (w pierwszym kwartale biecego roku o 3,7%). Przecitne zatrudnienie w sekcji (bez jednostek budetowych z zakresu obrony narodowej i bezpieczestwa publicznego) wynioso 1.093 tys. osb, o 2,8% wicej ni w 2008 roku.
Tabela 60 Podmioty gospodarcze sekcji handel i naprawy* wedug liczby pracujcych i dziaw PKD w latach 2008-2009*
Liczba 2007=100 podmiotw razem 1.136.409 98,8 Handel hurtowy i detaliczny, naprawa 0-9 1.101.487 98,7 pojazdw samochd., motocykli oraz 10-49 31.099 103,2 art. uytku osobistego i domowego 50-249 3.425 102,1 (Sekcja G) 250-999 341 102,4 w tym: 1000 i wicej 57 129,5 razem 136.891 103,2 0-9 131.916 103,1 Sprzeda, obsuga i naprawa 10-49 4.489 103,5 pojazdw samochodowych i 50-249 463 106,2 motocykli, sprzeda detaliczna paliw 250-999 22 169,2 do pojazdw samochd. 1000 i wicej 1 100,0 razem 271.981 99,5 0-9 255.437 99,3 Handel hurtowy i komisowy * 10-49 14.627 102,5 50-249 1.717 106,9 250-999 181 113,1 1000 i wicej 19 126,7 razem 727.537 97,8 0-9 714.134 97,7 10-49 11.983 104,0 Handel detaliczny * 50-249 1.245 94,8 250-999 138 86,3 1000 i wicej 37 132,1 *Nazwa skrcona. Dotyczy podmiotw gospodarczych, zarejestrowanych w systemie REGON. rdo: GUS, Zmiany strukturalne podmiotw gospodarczych w 2008 i w 2009 r.

Liczba pracownikw

2008

2009
Liczba podmiotw 1.097.239 1.060.831 32.444 3.557 342 65 141.030 135.821 4.682 498 23 6 271.284 254.313 15.006 1.771 174 20 684.925 670.697 12.756 1.288 145 39 2008=100

96,6 96,3 104,3 103,9 100,3 114,0 103,0 103,0 104,3 107,6 104,5 600,0 99,7 99,6 102,6 103,1 96,1 105,3 94,1 93,9 106,5 103,5 105,1 105,4

Pod wzgldem liczby podmiotw, zatrudnienia oraz wartoci eksportu sekcja handel i naprawy to najwiksza sekcja sektora usug w Polsce. W 2009 r. dziaalno w tym obszarze prowadzio 1.097 tys. przedsibiorstw (o 3,4% mniej ni rok wczeniej), co stanowio 29,3% liczby jednostek caej gospodarki (rok wczeniej 30,2%). Szsty rok z rzdu spada liczba przedsibiorstw sekcji, gwnie w wyniku systematycznego zmniejszania si grupy detalicznych mikroprzedsibiorstw handlowych. Podobnie jak rok wczeniej, dominujc grup podmiotw sekcji stanowi mikroprzedsibiorstwa, podmioty o liczbie pracujcych do 9 osb, z udziaem ok. 97% w oglnej liczbie jednostek sekcji. Pod wzgldem wasnociowym sekcja jest jednorodna podmioty sektora prywatnego stanowi prawie 100% wszystkich jednostek i s to przede wszystkim osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz.

175

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto w sekcji handel i naprawy wzroso w 2009 r. o 2,8% do poziomu 2.503 z i stanowio ok. 80% przecitnego miesicznego wynagrodzenia brutto notowanego w caej gospodarce. Na nisze rednie wynagrodzenie w sekcji w porwnaniu z ca gospodark wpyw maj gwnie zarobki pracownikw mikroprzedsibiorstw dziaajcych w handlu detalicznym, gdzie wynagrodzenia s tradycyjnie jednymi z najniszych w sektorze usug.
Tabela 61 Liczba pracujcych w handlu i naprawach w sektorze przedsibiorstw wedug dziaw PKD na koniec 2009 roku*
Wyszczeglnienie Handel i naprawy ogem, w tym: sprzeda i naprawy pojazdw samochodowych i motocykli, sprzeda paliw do pojazdw samochodowych handel hurtowy i komisowy handel detaliczny, naprawa artykuw uytku osobistego i domowego *Dotyczy przedsibiorstw, w ktrych liczba pracujcych przekracza 9 osb. rdo: Biuletyn Statystyczny GUS nr 1 z 2010 roku. Liczba pracujcych w tys. 1.124
92 457 575

31.12. 2008 =100 w% 97,9


103,3 97,4 101,0

Sprzeda detaliczna (w cenach staych) zwikszya si w 2009 roku o 2,7%, wobec 9,9% w 2008 roku. Najwikszy wzrost zanotowano w pozostaej sprzeday wkna, odziey i obuwia (22,3%), sprzeday detalicznej prowadzonej w niewyspecjalizowanych sklepach (18,7%) oraz sprzeday farmaceutykw, kosmetykw i sprztu ortopedycznego (14,2%). W odrnieniu od poprzedniego roku w trzech kategoriach pojawi si 2009 r. spadek sprzeday: paliw (o 6,3%), pojazdw samochodowych, motocykli i czci (o 4,7%) oraz mebli, RTV i AGD (o 1,3%). Sprzeda hurtowa przedsibiorstw handlowych (w cenach biecych) w 2009 r. zakoczya trend wzrostowy i spada o 6,6% w porwnaniu do 2008 roku, kiedy to wzrosa o 8,6%. Jedynie w trzech kategoriach zanotowano wzrost sprzeday hurtowej: ywnoci, wyrobw tytoniowych oraz kosmetykw i wyrobw farmaceutycznych (odpowiednio o 10,2%, 13,5% i 6,1%). Najwikszy spadek sprzeday wystpi w przypadku napojw wynis on 27,3% w stosunku do 2008 r. O ile 2009 r. widoczna bya ju reakcja przedsibiorstw usugowych na spadek koniunktury (z reguy redukoway koszty dziaalnoci), to w sekcji handel i naprawy wzrost kosztw nadal o 0,5 pkt. proc. przewysza wzrost przychodw. W zwizku z tym wynik finansowy ze sprzeday produktw, towarw i materiaw spad o ponad 18%, podczas gdy w caej gospodarce wzrs o 1,3%. Wynik netto sekcji zmniejszy si prawie o 12%. Spadki w najwikszym stopniu nastpiy w dziale: handel detaliczny (z wyczeniem sprzeday pojazdw samochodowych, motocykli) i naprawa artykuw uytku osobistego i domowego (o 29,1%) oraz w dziale handel hurtowy i komisowy (z wyczeniem handlu pojazdami samochodowymi, motocyklami) o 12,2%. Natomiast dzia sprzeda, obsuga i naprawa pojazdw samochodowych i motocykli oraz sprzeda detaliczna paliw do pojazdw samochodowych zanotowa w 2009 roku wzrost wyniku finansowego netto, o 22%. W 2009 r. oglne zaduenie podmiotw gospodarczych nie ulego zmianie. Zaduenie przedsibiorstw handlu i napraw w tym czasie zmniejszyo si o 1,6% do poziomu 171,8 mld z (gwnie z powodu 4% spadku zaduenia przedsibiorstw w dziale: handel hurtowy i komisowy (z wyczeniem handlu pojazdami samochodowymi, motocyklami). W dwch pozostaych dziaach zaduenie lekko wzroso.

176

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

12.4. Handel elektroniczny


Handel elektroniczny80 to zaledwie wycinek rynku detalicznego i hurtowego, ale procesy zachodzce na nim i jego rozwj zaskakuj intensywnoci. W 2008 roku warto netto przychodw ze sprzeday, dokonanych poprzez stron internetow lub automatyczn wymian danych wyniosa 190,4 mld z, co stanowio 7,1% przychodw ze sprzeday81. W 2008 roku co sme badane przedsibiorstwo dokonywao transakcji przez sieci komputerowe. Przedsibiorstwa mae czciej wybieraj tradycyjne metody dokonywania transakcji handlowych. Sprzeda przez sieci komputerowe prowadzio 4% maych firm oraz 19% firm duych. Elektroniczne transakcje kupna-sprzeday bd odgryway coraz istotniejsz rol w relacjach biznesowych, czemu bdzie sprzyjaa sytuacja pod wzgldem wyposaenia w technologie informacyjno-telekomunikacyjne. W styczniu 2009 r. 92,6% przedsibiorstw, wykorzystywao w swojej dziaalnoci komputery, przy czym w rednich i duych podmiotach odsetek ten wynosi 98,3%. Wysoki odsetek przedsibiorstw korzysta rwnie z Internetu - dostp posiada 90,1% podmiotw. cze szerokopasmowe posiadao 58,1% przedsibiorstw. Najczciej transakcji elektronicznych dokonuj przedsibiorstwa dziaajce w sekcji informacja i komunikacja, nauka i technika oraz handel i naprawy. Dokonywanie transakcji drog elektroniczn nadal stanowi uzupeniajc form skadania bd otrzymywania zamwie w stosunku do form tradycyjnych. Wrd przedsibiorstw, ktre zoyy zamwienia przez sieci internetowe, 24,3% podmiotw charakteryzowa mniejsz ni 1% udzia zakupw internetowych w zakupach ogem. 32,5% przedsibiorstw mogo pochwali si udziaem zakupw internetowych do 10%, a 39,5% wikszym ni 25% wiadomo przedsibiorstw do efektywnego i skutecznego wykorzystania sieci komputerowych do prowadzenia handlu elektronicznego nie jest zadowalajca. W grupie 57,4% przedsibiorstw posiadajcych stron internetow, zaledwie co 5 przedsibiorstwo oferuje moliwo skadania przez ni zamwie. Zaledwie 1,4% badanych podmiotw akceptowao patnoci on-line. By moe tutaj naley upatrywa gwnej przyczyny wyjtkowo niskiego udziau (2,1%) przychodw ze sprzeday internetowej przedsibiorstw. Bezpieczestwo w sieci staje si spraw newralgiczn, chocia odsetek firm dbajcych o bezpieczne transakcje stabilnie ronie. Zaledwie 2% przedsibiorstw w styczniu 2009 roku wykorzystywao protok bezpieczestwa (SSL lub TSL) do przyjmowania zamwie przez Internet. Im wiksze przedsibiorstwo, tym chtniej angauje si w dziaalno zwizan z handlem elektronicznym. Ok. 1/3 przedsibiorstw duych skada zamwienia przez sieci komputerowe, co naley wiza z wysokim odsetkiem dostpu do Internetu (99,6%) oraz posiadaniem wasnej strony internetowej (88,2%). Jednoczenie 9% duych podmiotw wykorzystuje protokoy bezpieczestwa do przyjmowania zamwie przez Internet. Przychody ze sprzeday przez stron internetow i automatyczn wymian danych stanowi ok. 11% przychodw.

80

Handel elektroniczny, zgodnie z definicj GUS, obejmuje transakcje przeprowadzone przez sieci oparte na protokole IP oraz przez inne sieci komputerowe, a take przy zastosowaniu standardu elektronicznej wymiany danych EDI. Towary i usugi s zamawiane elektronicznie, ale patno i dostawa zamwionego towaru lub usugi mog by dokonane w dowolnej formie (take poza sieci). 81 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsibiorstwach w 2008 roku, GUS.

177

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Niekorzystnie naley oceni wpyw kryzysu gospodarczego na sytuacj w handlu elektronicznym. Taka dziaalno jest zwizana z dodatkowymi nakadami na infrastruktur tj. sprzt, oprogramowanie, a w wietle cicia wydatkw inwestycyjnych przedsibiorstw, dotychczasowa dynamika ulega spowolnieniu. Nadal barierami rozwoju handlu elektronicznego s wysokie koszty profesjonalnego oprogramowania tj. zintegrowanych systemw informatycznych oraz od strony regulacyjnej brak jednoznacznych przepisw prawnych dotyczcych e-handlu m.in. odnoszcych si do dostaw, patnoci, kwestii podatkowych. Midzynarodowe badanie oceniajce konkurencyjno brany IT w 2009 roku Raport Economist Intelligence Unit wrd najwaniejszych wnioskw z badania wskazuje na negatywny wpyw protekcjonizmu i wsparcia dla krajowych liderw na dugoterminow konkurencyjno sektora. Podkrela wag sieci szerokopasmowych dla konkurencyjnoci firm IT oraz konieczno inwestycji w rozwj umiejtnoci. Wskazuje te, e niezbdny jest wikszy postp w systemach ochrony wasnoci intelektualnej. Odpowiedzi na wyzwania, jakie stoj przed upowszechnieniem handlu elektronicznego jest przyjty 30 grudnia 2008 r. przez Rad Ministrw Program dziaa na rzecz wspierania elektronicznego handlu i usug na lata 2009-2010, ktry realizuje Plan Informatyzacji Pastwa na lata 2007-2010. Zawiera on instrumenty majce poprawi niedostateczny poziom adaptacji technologii IT w polskich przedsibiorstwach, niewielki udzia handlu elektronicznego w obrotach handlowych ogem, sabo rozwinity rynek treci cyfrowych, niedostateczne bezpieczestwo transakcji zawieranych elektronicznie oraz niewystarczajc interoperacyjno wykorzystywanych systemw informatycznych. Dziaania przewidziane w Programie maj przyczyni si do stworzenia odpowiedniego otoczenia dla handlu elektronicznego i e-biznesu. Chodzi o zwikszenie zastosowa elektronicznych w dziaalnoci gospodarczej oraz szersze wykorzystanie treci elektronicznych o walorach biznesowych. W efekcie powinien powsta dodatkowy impuls pozwalajcy przyspieszy tempo wzrostu gospodarczego oraz zmieni struktur rynku technologii informacyjnych (IT) w Polsce.

12.5. Transport, gospodarka magazynowa i czno


Sekcja transport, gospodarka magazynowa i czno82 wygenerowaa w 2009 roku (w cenach biecych) 14,4% wartoci dodanej brutto w sektorze usug rynkowych i 7,5% w caej gospodarce (rok wczeniej byo to odpowiednio 13,6% i 6,9%). W 2009 roku wzrost wartoci dodanej brutto (w cenach staych) w transporcie i cznoci wynosi 2,9% i by o ponad 2 pkt proc. wyszy ni w poprzednim roku. W I kwartale 2010 roku warto dodana brutto wzrosa o 4,4%. Przecitne zatrudnienie w sekcji wynioso w 2009 r. 463 tys. osb, o 05% mniej ni w 2008 roku (sektor przedsibiorstw). Wzrosa liczba podmiotw dziaajcych w sekcji (o 2,2%). Struktura wg wielkoci podmiotw dziaajcych w transporcie, gospodarce magazynowej i cznoci jest zbliona do tej obserwowanej w handlu i naprawach. Dominuj mikroprzedsibiorstwa, a ok. 90% podmiotw stanowi zakady osb fizycznych.

82

Wg klasyfikacji PKD 2004

178

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto w transporcie, gospodarce magazynowej i cznoci byo nominalnie o 1,8% wysze ni w 2008 r. i osigno poziom 2.875 z. W 2009 roku podmioty dziaajce w transporcie i cznoci zanotoway znacznie wikszy wzrost wyniku finansowego netto ni obserwowany w caej gospodarce. Przychody przedsibiorstw tej sekcji utrzymay si na nominalnym poziomie z roku 2008.
Tabela 62 Waniejsze dane ekonomiczno-finansowe sekcji transport, gospodarka magazynowa i czno wedug dziaw PKD w 2009 roku w sektorze przedsibiorstw
Liczba podmiotw na koniec roku * Liczba pracujcych 31.12. 2009 (tys.) Przecitne zatrudnienie (tys.) Przychody z caoksztatu dziaalnoci (mld z) Koszty z caoksztatu dziaalnoci (mld z) Wynik netto (mld z) Wynik brutto (mld z)

Transport, gospodarka magazynowa i 258.294 466 463 87,7 85,9 1,0 1,8 czno (I), w tym: - transport ldowy 231.830,0 270,4 270,2 54,2 53,6 0,1 0,6 i transport rurocigowy - transport wodny 997,0 2,0 2,0 b.d. b.d. b.d. b.d. - transport 215,0 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. lotniczy - dziaalno 25.252,0 57,0 56,0 19,9 18,8 0,9 1,1 wspomagajca transport * wg REGON; Dane dot. liczby podmiotw wg PKD 2004. Z liczby podmiotw wg tej klasyfikacji odjto podmioty dziau poczta i telekomunikacja. rdo: GUS, Zmiany strukturalne grup podmiotw gospodarki narodowej w 2009 r., Biuletyny Statystyczne GUS oraz CISG MG, na podstawie sprawozda F-01 GUS dane dot. podmiotw o liczbie pracujcych pow. 9 osb.

12.6. Oglne problemy sektora usug


W zwizku z opnionym wystpowaniem niektrych zjawisk ekonomicznych w reakcji na zmiany koniunktury, dopiero w ubiegym roku moglimy obserwowa wikszo efektw kryzysu w gospodarce wiatowej. Jednak zeszoroczne wskaniki ekonomiczne polskiego sektora usug tylko w niewielkiej czci wskazyway na pogorszenie koniunktury. Dynamika wartoci dodanej brutto zarwno dla usug rynkowych, jak i nierynkowych bya wysza ni dla caej gospodarki, lecz nisza ni rok wczeniej. Wynik finansowy dla wikszoci sekcji usug w 2009 roku znacznie wzrs. Znaczcy wzrost wyniku finansowego porednikw finansowych po czci spowodowany by efektem niskiej bazy w roku poprzedzajcym odnotowali oni bowiem najwikszy w sektorze usug spadek zyskw. Jedynie w przypadku handlu, naprawy pojazdw i artykuw uytku osobistego i domowego oraz pozostaej dziaalnoci usugowej wynik ten by niszy. Dynamika kosztw i przychodw wszystkich sekcji w porwnaniu z 2008 r. ulega zrwnowaeniu. W trzech sekcjach nastpi wyrany wzrost zaduenia: ochrona zdrowia i pomoc spoeczna (o 46%), hotele i restauracje (o 16%) oraz dziaalno usugowa komunalna, spoeczna i indywidualna, pozostaa (o 13%). W reakcji na spowolnienie gospodarcze wszystkie sekcje (z wyjtkiem ochrony zdrowia i pomocy spoecznej) ograniczyy wydatki inwestycyjne.

179

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Polski sektor handlu charakteryzuje si bardzo du liczb placwek detalicznych w porwnaniu do wikszoci krajw Unii Europejskiej jest ich w Polsce 150 tys. Spadek liczby podmiotw w 2009 r. by po czci konsekwencj kryzysu gospodarczego (odnosi si to zwaszcza do maych sklepw detalicznych), jednak struktura sektora nie ulegaa w 2009 r. gwatownym zmianom. Gospodarka oparta na wiedzy wymaga konkurencyjnego sektora usug, w tym silnego sektora IT. W tym kontekcie niepokojce wydaj si informacje dot. innowacyjnoci przedsibiorstw oraz wykorzystania technik i technologii informacyjno-komunikacyjnych w przedsibiorstwach. Podobnie jak w latach ubiegych polski sektor usug wykazuje nisk innowacyjno zarwno w porwnaniu z krajami UE, jak i z polskim przemysem. Wedug danych GUS w latach 2006-2008 tylko 15,6% przedsibiorstw usugowych wprowadzio innowacje (w latach 2004-2006 byo to 21,2%). Podmioty mae, dziaajce w sektorze usug, o liczbie pracujcych 10-49 osb, s znacznie mniej innowacyjne (12,5%) ni podmioty rednie o liczbie pracujcych 50-249 osb (25%), czy te due o liczbie pracujcych pow. 249 osb (47,7%). Nakady na dziaalno innowacyjn sektora usug s znacznie nisze ni w przemyle - stanowi one 49,6% nakadw na dziaalno innowacyjn ponoszonych w przemyle. Innowacyjno w sektorze usug od kilku lat koncentruje si w Polsce w porednictwie finansowym (39,3% firm tej sekcji wprowadzio w latach 2006-2008 innowacje), co moe wiadczy o wci niedostatecznych nakadach finansowych na innowacje w tradycyjnie uznawanych za innowacyjne gaziach usug. Na dziaalno badawczo-rozwojow sektor usug przeznacza tylko 7,4% wydatkw na inwestycje, wci wic dominuje tu transfer technologii. Tylko 6,6% aktywnych innowacyjnie przedsibiorstw usugowych (a 8,3% przemysowych) wsppracowao z innymi przedsibiorstwami lub instytucjami w zakresie dziaalnoci innowacyjnej. Monitoring rynkw prowadzony na zlecenie Komisji Europejskiej wskazuje na duy i stale zwikszajcy si deficyt innowacyjnoci Polski. Ponadto wskazuje si na luk midzy krajami UE a Japoni i USA. Usugi, dostarczajc 66,5% wartoci dodanej brutto, staj si gwnym nonikiem innowacyjnoci w polskiej gospodarce. Pewn szans na zwikszenie poziomu innowacyjnoci jest wykorzystywanie nowoczesnych rodkw komunikacji w handlu i innych usugach. Jakkolwiek rynek e-handlu i e-usug charakteryzuje si w Polsce du dynamik, jego dalszy rozwj wymaga nakadw w infrastruktur techniczn. Niezadowalajcy poziom innowacyjnoci przedsibiorstw usugowych negatywnie wpywa na ich pozycj konkurencyjn. Dominujcym sposobem zdobywania zagranicznych klientw przez polskich usugodawcw jest wci konkurencja cenowa, co wida w szczeglnoci np. na rynku usug medycznych. Polska w coraz wikszym stopniu przyciga inwestorw tworzcych w naszym kraju centra nowoczesnych usug wyspecjalizowanych dla biznesu (BPO Business Process Outsourcing oraz Business Process Offshoring), ktre lokalizowane s najczciej w specjalnych strefach ekonomicznych. Stanowi one bardzo wski segment rynku usug, jednak w warunkach spowolnienia gospodarczego takie inwestycje s wyjtkowo cenne nie tylko w zwizku z transferem innowacji, lecz take z punktu widzenia tworzenia miejsc pracy.

180

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

13. PRZEDSIBIORSTWA
13.1. Struktura wasnociowa i przeksztacenia wasnociowe przedsibiorstw pastwowych
Celem rozpocztego na pocztku lat 90. ubiegego wieku procesu transformacji gospodarczej byo dostosowania gospodarki do warunkw rynkowych, w ktrych dominujc rol odgrywa sektor prywatny, jako bardziej efektywny, elastyczny i atwiej mogcy sprosta trudnym warunkom konkurencji. Zmiany w strukturze gospodarki nastpoway poprzez prywatyzacj przedsibiorstw pastwowych oraz tworzenie nowych, prywatnych podmiotw gospodarczych. Wzrostowi liczby podmiotw prywatnych w oglnej liczbie przedsibiorstw towarzyszy wzrost udziau sektora prywatnego w gospodarce narodowej.
Wykres 48 Udzia sektora prywatnego w wartoci dodanej brutto ogem, w wybranych sekcjach gospodarki w 1995 i 2008 roku (w %)
% 100 80 60,3 60 40 20 0
Ogem Przemys Budownictwo Handel i naprawy Transport, gospodarka magazynowa i czno

97,7 89,8 77,1 80,2

97,2

99,4 76,8

45,2 37,6

1995

2008

rdo: Roczniki Statystyczne GUS, obliczenia MG DAP

Tabela 63 Udzia sektora prywatnego w podstawowych kategoriach ekonomicznych (w %)


2000 2005 2006 2007 2008 2009 Warto dodana brutto 71,0 75,2 76,3 77,3 77,1 x Pracujcy (redniorocznie) 72,7 73,6 74,2 75,2 76,2 x Nakady inwestycyjne 65,2 65,1 66,2 68,0 65,5 68,4* Majtek trway brutto 48,6 58,6 58,6 59,6 60,3 x Eksport 83,6 87,4 86,8 87,3 83,5 82,3 Import 84,2 90,3 87,8 87,6 84,7 82,1 * dotyczy podmiotw, w ktrych liczba pracujcych przekracza 9 osb rdo: Roczniki Statystyczne GUS, Biuletyny Statystyczne GUS, obliczenia MG DAP.

181

MINISTERSTWO GOSPODARKI

13.1.1. Przeksztacenia wasnociowe przedsibiorstw pastwowych83


Istotnym warunkiem szybszego i stabilnego wzrostu gospodarczego jest rozwj sektora prywatnego. Dokonuje si on w drodze konsekwentnej realizacji procesw prywatyzacyjnych, ktre skutecznie przyczyniaj si do wzrostu inwestycji, poprawy kondycji finansowej podmiotw, optymalizacji procesw wytwrczych i uzyskiwania trwaej zdolnoci do konkurowania na rynku globalnym, ale rwnie wpywaj na rwnowag budetu pastwa. Z analizy porwnawczej procesw restrukturyzacji przedsibiorstw o rnych formach wasnoci wynika, e procesy restrukturyzacji w podmiotach sprywatyzowanych w porwnaniu do spek i przedsibiorstw, ktrych wacicielem jest Skarb Pastwa realizowane s w sposb gbszy i bardziej kompleksowy, z ukierunkowaniem na wzmocnienie pozycji rynkowej firmy i wzrost jej wartoci dla waciciela. Podobnie jak na pocztku transformacji systemowej, a nastpnie w trakcie akcesji do Unii Europejskiej, take obecnie, w okresie dekoniunktury gospodarczej, prywatyzacja moe kreowa nowe moliwoci dla polskich przedsibiorstw i korzystne warunki dla ich rozwoju. Efektywna restrukturyzacja wacicielska moe by dla duych przedsibiorstw publicznych narzdziem optymalizacji zarzdzania i nadzoru. Stwarza szans na praktyczn realizacj zasad adu korporacyjnego zgodnie z obowizujcymi dyrektywami UE, wytycznymi OECD oraz kodeksami dobrych praktyk powszechnie akceptowanymi na rynkach finansowych i kapitaowych. Dziaania prywatyzacyjne uwarunkowane s jednak sytuacj makroekonomiczn oraz koniunktur na rynkach wiatowych i na rynku krajowym. Recesja gospodarcza obnia moliwoci skutecznej realizacji przeksztace wasnociowych, niemniej jednak udane transakcje (w tym take giedowe) przeprowadzone w Polsce w latach 2008 i 2009 wskazuj, e prywatyzacja w czasie kryzysu jest moliwa i moe przynosi oboplne korzyci stronom kontraktw prywatyzacyjnych. 22 kwietnia 2008 roku Rada Ministrw przyja Plan prywatyzacji na lata 2008-2011, ktry obejmowa realizacj projektw dla 740 spek. 10 lutego 2009 roku przyjta zostaa aktualizacja Planu, lista spek zostaa rozszerzona do 802. Ponadto, 11 sierpnia 2009 roku Rada Ministrw przyja dokument Kluczowe spki do prywatyzacji w latach 2009-2010 Aktualizacja Planu prywatyzacji na lata 20082011, w ktrym wskazano 54 wyselekcjonowane kluczowe podmioty do prywatyzacji w okresie 18 miesicy tj. w II proczu 2009 r. i 2010 r. Gospodarka wiatowa i europejska, a w szczeglnoci kraje strefy euro na pocztku roku 2009 pogrone byy w kryzysie, najgbszym od kilkudziesiciu lat. Globalna sytuacja gospodarcza na rynkach wiatowych oraz w pastwach Unii Europejskiej spowodowaa odkadanie przez midzynarodowe firmy i instytucje decyzji o inwestycjach w czasie oraz daleko idc ostrono w ocenie atrakcyjnoci poszczeglnych przedsiwzi. Utrudniony by take dostp do rde finansowania procesw inwestycyjnych na midzynarodowych rynkach finansowych, wysze byy parametry oceny bezpieczestwa przedsiwzi przez instytucje finansowe, wyszy by te koszt pozyskania pienidza, co w efekcie przeoyo si na zmniejszenie zainteresowania ofert prywatyzacyjn Skarbu Pastwa.

W niniejszym rozdziale wykorzystano fragmenty opracowa Ministerstwa Skarbu Pastwa pn. Ocena przebiegu prywatyzacji majtku Skarbu Pastwa w 2009 roku, oraz Kierunki prywatyzacji majtku Skarbu Pastwa w 2010 roku oraz opracowania GUS pn. Prywatyzacja przedsibiorstw pastwowych w 2009 roku.

83

182

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Efektem kryzysu finansowego byo ograniczenie moliwoci finansowania inwestycji przez potencjalnych inwestorw strategicznych, ktrzy w innych warunkach mogliby by zainteresowani ofert prywatyzacyjn Skarbu Pastwa. Procesy prywatyzacji w roku 2009 prowadzone zatem byy w zoonych warunkach ekonomicznych, szczeglnie miao to miejsce w pierwszej poowie roku. W wielu przypadkach sytuacja ekonomicznofinansowa spek przewidzianych do prywatyzacji ulega pogorszeniu, co miao wpyw na przesunicie terminw realizacji poszczeglnych projektw. Jednake, pomimo niezbyt korzystnej sytuacji panujcej na rynkach finansowych sukcesem zakoczyo si upublicznienie takich spek jak: Lubelski Wgiel Bogdanka S.A. w czerwcu 2009 roku i PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. w listopadzie 2009 roku Niewtpliwie przy korzystnej koniunkturze giedowej istniaaby moliwo finalizacji wikszej liczby projektw zwizanych z rynkiem papierw wartociowych. 13.1.1.1. Liczba przedsibiorstw objtych przeksztaceniami wasnociowymi oraz liczba sprywatyzowanych podmiotw gospodarczych. Przeksztacenia wasnociowe przedsibiorstw pastwowych dokonywane s w trojaki sposb: komercjalizacja, tj. przeksztacenie przedsibiorstwa w jednoosobow spk Skarbu Pastwa. Nastpnym etapem przeksztace jest prywatyzacja porednia (kapitaowa), prywatyzacja bezporednia, likwidacja z przyczyn ekonomicznych. Wybr metody przeksztace wasnociowych zaley od wielkoci przedsibiorstwa, rodzaju prowadzonej dziaalnoci, sytuacji ekonomiczno-finansowej oraz od znaczenia przedsibiorstwa dla gospodarki pastwa. Procesy prywatyzacyjne prowadzone s w Polsce od pocztku okresu transformacji. Do koca 2009 roku przeksztaceniom wasnociowym poddano 5.862 przedsibiorstwa pastwowe. Najwicej przedsibiorstw objto procesem przeksztace w pocztkowym okresie transformacji (1.258 przedsibiorstw w latach 1990-1991 i 1.402 w 1992 r.). W nastpnych latach ich liczba malaa a do 35 w 2006 r. W 2009 r. procesem przeksztace objto 53 przedsibiorstwa. Do koca 2009 roku wrd przedsibiorstw objtych przeksztaceniami wasnociowymi dominujc grup stanowiy podmioty zajmujce si przetwrstwem przemysowym (43,7%). Znacznie mniej liczebn grup byy przedsibiorstwa zajmujce si budownictwem (17,3 %) oraz handlem i naprawami (11,6%). Podmioty objte prywatyzacj bezporedni stanowiy 37,4%, postawione w stan likwidacji 33,0%, a skomercjalizowane 29,6%. Najwicej przedsibiorstw objto procesami przeksztace w wojewdztwie lskim (822), mazowieckim (707), dolnolskim (519) i wielkopolskim (503). Komercjalizacja i prywatyzacja porednia (kapitaowa) Komercjalizacja jest dominujc form przeksztace dla przedsibiorstw przemysowych, w ktrych liczba pracujcych przekracza z reguy 250 osb. Polega ona na przeksztaceniu przedsibiorstwa w spk akcyjn lub spk z ograniczon odpowiedzialnoci. Jest to pierwszy etap na drodze prywatyzacji. Nastpnym etapem jest zbycie akcji lub udziaw bdcych w posiadaniu Skarbu 183

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Pastwa. Etap ten nazywany jest prywatyzacj poredni. Zbywanie akcji lub udziaw nastpuje m. in. na podstawie oferty ogoszonej publicznie, przetargu publicznego lub rokowa podjtych na podstawie publicznego zaproszenia. Do koca 2009 roku skomercjalizowano 1.738 przedsibiorstw pastwowych (w tym 37 w roku 2009). 404 spord nich sprywatyzowano metod poredni (w tym 16 w roku 2009). W 117 spkach dokonano prywatyzacji z udziaem kapitau zagranicznego.
Tabela 64 Liczba przedsibiorstw objtych przeksztaceniami wasnociowymi*
1. Przedsibiorstwa pastwowe poddane przeksztaceniom wasnociowym
a - rok 2009, b - od pocztku procesw prywatyzacji Ogem a b Ogem z tego objte prywatyzacj skomercjalizowane bezporedni 53 37 7 5.862 1.738 2.191 poddane likwidacji 9 1.933

2. Efekty przeksztace wasnociowych


z tego sprywatyzowane Ogem sprywatyzowane zlikwidowane porednio bezporednio (kapitaowo) a 41 16 5 20 Ogem w liczbach bezwzgldnych b 3.608 404 2.110 1.094 Efektywno w % (2b : 1b) 61,5 23,2 96,3 56,6 *bez pastwowych przedsibiorstw gospodarki rolnej wczonych do Zasobu Wasnoci Rolnej Skarbu Pastwa rdo: Prywatyzacja przedsibiorstw pastwowych w 2009 roku, GUS. a - rok 2009, b - od pocztku procesw prywatyzacji

Prywatyzacja bezporednia Jest to gwna metoda prywatyzacji w odniesieniu do przedsibiorstw budowlanych oraz handlowych, stosowana z reguy dla przedsibiorstw maych i rednich. Ten rodzaj prywatyzacji charakteryzuje si znacznie wiksz efektywnoci ni prywatyzacja porednia. Prywatyzacja bezporednia moe nastpowa w trzech formach: sprzeday przedsibiorstwa w drodze przetargu publicznego lub rokowa podjtych na podstawie publicznego zaproszenia, wniesieniu mienia przedsibiorstwa do spki w trybie rokowa podjtych w drodze publicznego zaproszenie, lub oddaniu przedsibiorstwa do odpatnego korzystania (leasing). Prywatyzacja ta ma charakter bezporedni, poniewa realizowana jest bez przyjmowania przez przedsibiorstwo pastwowe formy organizacyjno-prawnej w postaci jednoosobowej spki Skarbu Pastwa. W latach 1990-2009 prywatyzacj bezporedni objto 2.191 przedsibiorstw pastwowych (w tym 7 w 2009 r.), a procesy prywatyzacyjne zakoczono w 2.110 przedsibiorstwach, czyli w 96,3% prywatyzowanych t drog (w przypadku prywatyzacji poredniej efektywno jest znacznie nisza i wynosi 23,2%). Od chwili objcia prywatyzacj do chwili wykrelenia z Krajowego Rejestru Sdowego proces prywatyzacji trwa rednio ok. 5 miesicy. W okresie do koca 2009 roku 62,5% prywatyzowanych podmiotw oddano do odpatnego korzystania (leasing pracowniczy), a 24,0% sprywatyzowano w formie sprzeday mienia. W ostatnich latach proporcje te ulegaj odwrceniu, wzrasta udzia sprzeday kosztem leasingu pracowniczego.

184

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Prywatyzacja pracownicza 20 padziernika 2009 roku zosta przyjty przez Rad Ministrw program rzdowy Wspieranie prywatyzacji poprzez udzielanie porcze spkom z udziaem pracownikw i jednostek samorzdu terytorialnego. Program zosta przygotowany przez Ministerstwo Gospodarki. Prywatyzacja pracownicza jest elementem prywatyzacji bezporedniej. Obecnie w Ministerstwie Gospodarki trwaj prace nad wdroeniem Programu.
Ramka 15 Program Wspieranie prywatyzacji poprzez udzielanie porcze spkom z udziaem pracownikw i jednostek samorzdu terytorialnego Gwne cele programu Wspieranie prywatyzacji poprzez udzielanie porcze spkom z udziaem pracownikw i jednostek samorzdu terytorialnego to: zaktywizowanie pracownikw, zwikszenie zainteresowania samorzdu terytorialnego udziaem w prywatyzacji oraz upowszechnienie wasnoci obywatelskiej. Beneficjentami Programu bd przede wszystkim spki aktywnoci obywatelskiej (SAO) - zaoone przez pracownikw, z udziaem m.in. jednostek samorzdu terytorialnego. Jego wdroenie uatwi spkom pracowniczym dostp do porcze kredytowych, ktre bd przyznawane na zasadach rynkowych przez Bank Gospodarstwa Krajowego, do czasu zakoczenia procesw prywatyzacyjnych w Polsce. Kredyty udzielane bd natomiast przez banki komercyjne. Gwarancjami i porczeniami zostan objte zobowizania finansujce: leasing pracowniczy, nabycie od syndyka przedsibiorstwa upadego lub jego czci wystawionej na sprzeda w ramach postpowania upadociowego oraz wzmocnienie kapitaowe spek aktywnoci obywatelskiej. Porczenia w ramach Programu, mog by przyznawane przez Bank Gospodarstwa Krajowego do kwoty stanowicej rwnowarto 30 mln EUR, do wysokoci 80 proc. pozostajcego do spaty zobowizania objtego porczeniem. Obok uatwie w dostpie spek z udziaem pracownikw do porcze, program MG korzystnie wpynie take na warunki prowadzenia projektw prywatyzacyjnych. Jednoczenie realizacja programu zabezpieczy interesy Skarbu Pastwa w odniesieniu do podmiotw, ktrych prywatyzacja mogaby si opni z uwagi na mae zainteresowanie inwestorw. Prace nad Programem zostay poprzedzone pogbion analiz krajowych i zagranicznych dowiadcze w zakresie upowszechniania wasnoci pracowniczej. Wynika z nich, e prywatyzacja pracownicza jest powszechnie stosowana w wysoko rozwinitych krajach wiata, a wspieranie rozwoju akcjonariatu pracowniczego zajmuje znaczce miejsce w polityce gospodarczej wielu krajw europejskich. Nadzr nad realizacj Programu sprawowany bdzie przez Ministra Gospodarki, we wsppracy z Ministrami Finansw i Skarbu Pastwa.

Likwidacja przedsibiorstw z przyczyn ekonomicznych Jest to procedura stosowana w przypadku przedsibiorstw znajdujcych si w zej sytuacji ekonomicznej i nie rokujcych szans na popraw. Likwidacja jest procesem dugotrwaym. Procedury likwidacyjne w przedsibiorstwach, ktrych likwidacj zakoczono w 2009 roku trway rednio 7 lat. W okresie 1990-2009 na 1.933 przedsibiorstwa poddane procesowi likwidacji, w 1.094 jednostkach (56,6%) proces ten zakoczono. W 2009 roku w stan likwidacji postawiono 9 przedsibiorstw. Pakiety mniejszociowe W roku 2009 prywatyzowane byy take spki z mniejszociowym udziaem Skarbu Pastwa. Intencj Ministra Skarbu Pastwa jest sprywatyzowanie wszystkich tzw. resztwek. Konsekwentnie realizowany jest proces wyjcia ze spek z resztwkowym udziaem Skarbu Pastwa. W tej grupie sprywatyzowane zostay 64 podmioty, w tym, dziki wykorzystaniu tendencji wzrostowej na giedzie, zrealizowane zostay transakcje sprzeday akcji 16 spek za kwot 2,26 mld z. Najwiksze przychody uzyskane zostay ze sprzeday akcji w takich podmiotach jak: Bank Pekao S.A., Bank Zachodni WBK S.A., Mondi Packing Paper wiecie S.A. (ze sprzeday tych spek uzyskano przychody w kwocie 1,77 mld z co stanowi ponad 78% przychodw osignitych ze zbycia resztwek na giedzie). Pakiety resztwkowe z reguy zbywane s na rzecz wikszociowych akcjonariuszy bd wsplnikw tych spek i nie s przedmiotem zainteresowania innych inwestorw nie zwizanych kapitaowo ze spk.

185

MINISTERSTWO GOSPODARKI

13.1.1.2. Przychody z prywatyzacji i dochody budetowe z tytuu dywidend W Kierunkach prywatyzacji majtku Skarbu Pastwa w 2009 r. zaplanowano realizacj przychodw z prywatyzacji w wysokoci 12 mld z. W roku 2009 realizacja przychodw z prywatyzacji, w ujciu brutto i inne dochody wyniosy ogem 6,6 mld z (prawie 2,5 - krotnie wicej ni w roku 2008 i ponad 3-krotnie wicej ni w roku 2007). Uzyskane przychody z prywatyzacji brutto (kapitaowej i bezporedniej), w kwocie 4,9 mld z (odpowiednio 4,8 mld oraz 100 mln z), zostay, zgodnie z obowizujcymi zasadami rozdysponowane nastpujco: 569 mln z przekazano do budetu pastwa, 736 mln z przekazano zostao na Fundusz Restrukturyzacji Przedsibiorcw, 189 mln z na Fundusz Reprywatyzacji, 1.086 mln z na Fundusz Rezerwy Demograficznej, 98 mln z na Fundusz Skarbu Pastwa, na pokrycie kosztw prywatyzacji, gospodarowania mieniem SP oraz inne zadania ustawowe naoone na Ministra Skarbu Pastwa, 98 mln z na Fundusz Nauki i Technologii Polskiej, 128 mln z na Fundusz Pracy. Dochody z tytuu dywidend przekroczyy plan o 10,4% i wyniosy 7,8 mld z. 13.1.1.3. Przeksztacenia wasnociowe w 2010 roku Na 2010 rok zaplanowano przychody z prywatyzacji w wysokoci ok. 25 mld z oraz dochody z tytuu dywidend uzyskanych ze spek nadzorowanych przez Ministra Skarbu Pastwa ok. 4 mld z.
Ramka 16 Kierunki prywatyzacji w 2010 roku Zgodnie z ustaleniami Rady Ministrw z 7 lipca 2009 r. Minister Skarbu Pastwa zosta zobowizany do przyspieszenia prowadzonych procesw prywatyzacyjnych. Rok 2010 ma by przeomowy ze wzgldu na zakadan kulminacj przychodw z prywatyzacji sigajc kwoty ok. 25 mld z. Proces prywatyzacji w 2010 r. realizowany bdzie z wikszym wykorzystaniem giedy i aukcji ogoszonej publicznie, przy respektowaniu zasady rwnego traktowania podmiotw uczestniczcych w tym procesie, w tym pracowniczo-menaderskich. Jednym z elementw przyspieszenia procesw prywatyzacyjnych jest uchwalona przez Sejm RP 19 grudnia 2008 r. nowelizacja ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397, z pn. zm.), ktra dopuszcza prywatyzacj w trybie aukcji take tych spek, w ktrych udzia Skarbu Pastwa w kapitale wynosi nawet 100%. Dalszym usprawnieniem tego trybu jest dopuszczenie moliwoci prowadzenia aukcji elektronicznej, ktre zostao wprowadzone rozporzdzeniem Rady Ministrw z dnia 28 lipca 2009 r. zmieniajcym rozporzdzenie w sprawie szczegowego trybu zbywania akcji Skarbu Pastwa (Dz.U. Nr 127, poz. 1054). Wybr optymalnego trybu prywatyzacji bdzie dokonywany indywidualnie dla kadego podmiotu, bd dla grup podmiotw. Istotny nacisk pooony zostanie take na zbywanie w pierwszej kolejnoci pakietw resztwkowych Skarbu Pastwa. W celu przyspieszenia prywatyzacji niezbdna bdzie m.in. nowelizacja niektrych zapisw w obowizujcych strategiach i programach branowych oraz zmiany legislacyjne.

186

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

13.1.2. Rozwj maej przedsibiorczoci


W 2009 roku w systemie REGON zarejestrowano 349 tys. podmiotw, o ponad 30 tys. wicej ni w roku 2008. Jednoczenie z rejestru wykrelono 357 tys. podmiotw. Po raz pierwszy od 1995 roku liczba podmiotw wyrejestrowanych by wysza ni zarejestrowanych. Naley jednak mie na uwadze, e tak znaczca liczba podmiotw wyrejestrowanych wynikaa z prac porzdkujcych system REGON84.
Wykres 49 Nowo zarejestrowane i wyrejestrowane podmioty gospodarki narodowej w systemie REGON
tys. 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Podmioty: nowo zarejestrowane wyrejestrowane

rdo: Zmiany strukturalne grup podmiotw gospodarki narodowej w 2009 r. GUS Warszawa.

W porwnaniu z rokiem 2008, w roku 2009 odnotowano spadek liczby nowo zarejestrowanych spek, wysza bya natomiast liczba nowo zarejestrowanych osb fizycznych prowadzcych dziaalno gospodarcz. Wyszy ni przecitnie dla caego kraju wzrost liczby nowo zarejestrowanych podmiotw odnotowano w wojewdztwach podkarpackim, lskim oraz maopolskim. Liczba nowo zarejestrowanych podmiotw najmniej wzrosa natomiast w wojewdztwach mazowieckim, pomorskim, wielkopolskim oraz zachodniopomorskim. Spord sekcji gospodarki, w ktrych wzrost liczby nowo zarejestrowanych podmiotw by najwyszy, znalazy si: grnictwo, przetwrstwo przemysowe, wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn, handel i naprawy, oraz hotele i restauracje. Nisz ni w roku 2008 liczb nowo zarejestrowanych podmiotw odnotowano w budownictwie, porednictwie finansowym, oraz administracji publicznej. Sytuacja mikroprzedsibiorstw w 2008 roku Liczba aktywnych przedsibiorstw wyniosa w 2008 roku 1.862 tys. z czego a 96% stanowiy mikroprzedsibiorstwa. W porwnaniu z rokiem 2007 nastpi wzrost liczby przedsibiorstw o 85 tys. (w tym mikroprzedsibiorstw o 75 tys.). Przychody w mikroprzedsibiorstwach wzrosy o ponad 70 mld z, przy czym dynamika przychodw bya wysza ni wzrost liczby przedsibiorstw. W efekcie nastpi wzrost wartoci przychodw przypadajcych na jedno przedsibiorstwo.
Dua cz podmiotw zarejestrowanych w systemie REGON faktycznie nie prowadzi dziaalnoci. W zwizku z wprowadzaniem nowej klasyfikacji PKD 2007, GUS dokonuje weryfikacji aktywnych podmiotw.
84

187

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Przychody rosy rwnie szybciej ni koszty, co oznaczao popraw wyniku finansowego w mikroprzedsibiorstwach. Poprawa ta pozwolia najmniejszym firmom zwikszy wielko nakadw inwestycyjnych, ktre osigny rekordow warto 20 mld z. Liczba pracujcych w mikroprzedsibiorstwach wyniosa w 2008 roku 3,7 mln osb i byo to o 134 tys. wicej ni w roku 2007. Przecitne miesiczne wynagrodzenie przypadajce na jednego zatrudnionego wynosio 1.726 z. Cho w porwnaniu z rokiem poprzednim nastpi znaczny wzrost pac (o ponad 10%), to wci s one dwa razy nisze ni w firmach duych.
Tabela 65 Najwaniejsze charakterystyki sektora mikroprzedsibiorstw
2004 2005 2006 Liczba przedsibiorstw (tys.) 1.653,9 1.615,2 1.653,0 Liczba pracujcych (tys.) 3.383,5 3.403,1 3.474,6 Przecitna liczba zatrudnionych (tys.) 1.158,2 1.214,9 1.240,2 Przecitne wynagrodzenie miesiczne na 1 1.449 1.483 1.509 zatrudnionego (z) Nakady inwestycyjne (mln z) 11.364 11.842 14.179 Warto brutto rodkw trwaych (mln z) 96.270 108.078 115.636 Przychody ogem (mln z) 541.390 553.120 636.690 Koszty ogem (mln z) 485.062 489.510 566.336 rdo: Dziaalno przedsibiorstw niefinansowych w 2008 r. GUS Warszawa. 2007 1.713,2 3.592,8 1.337,2
1.555 18.321 126.878 671.063 585.342

2008 1.787,9 3.727,2 1.398,1


1.726 20.356 141.625 746.497 645.883

W 2008 roku w Polsce na tysic mieszkacw przypadao 46,9 mikroprzedsibiorstw. W wojewdztwie zachodniopomorskim wskanik ten by najwyszy i wynis 61,0 firm, w pomorskim byo to 56,3 firm, w mazowieckim 54,4 za w wielkopolskim 53,5. Na drugim kocu znalazy si: lubelskie (31,5 mikroprzedsibiorstw na tysic mieszkacw), podkarpackie 34,2, opolskie 36,8, oraz witokrzyskie 37,4. Sytuacja maych przedsibiorstw powstaych w 2008 roku85. W 2008 roku powstao 294,3 tys. maych przedsibiorstw (zatrudniajcych mniej ni 50 osb) i byo to o 20 tys. wicej ni w roku 2007. W porwnaniu z latami poprzednimi wskanik przeywalnoci nowych przedsibiorstw by duo wyszy i wynis 76%. Najlepiej radziy sobie przedsibiorstwa zajmujce si ochron zdrowia (86% aktywnych w rok po rozpoczciu dziaalnoci), obsug nieruchomoci i firm (83%), oraz przedsibiorstwa przemysowe (81%). Najtrudniej pierwszy rok przetrwa byo przedsibiorstwom zajmujcym si porednictwem finansowym (64% aktywnych w rok po rozpoczciu dziaalnoci), handlem (72%) oraz pozosta dziaalnoci usugow (74%).
Tabela 66 Nowo powstae przedsibiorstwa w Polsce w latach 2004-2008
Liczba aktywnych Wskanik przedsibiorstw w kolejnym Przeycia (%) roku 2004 186.684 116.259 62,3 2005 211.142 142.836 67,6 2006 241.352 160.584 66,5 2007 273.579 193.332 70,7 2008 294.315 224.825 76,4 rdo: Warunki powstania i dziaania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsibiorstw powstaych w latach 2004-2008. GUS Warszawa. Rok Liczba nowo powstaych przedsibiorstw

85

Warunki powstania i dziaania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsibiorstw powstaych w latach 2004-2008. Warszawa GUS.

188

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W nowo powstaych przedsibiorstwach zatrudnienie znalazo nieco ponad 500 tys. osb. Najwicej osb zatrudnionych byo w handlu (114 tys.), obsudze nieruchomoci (92 tys.) oraz budownictwie (90 tys.). Dla zdecydowanej wikszoci przedsibiorcw rdem finansowania podejmowanej dziaalnoci gospodarczej s rodki wasne (w 2008 roku rozpoczcie dziaalnoci sfinansowao w ten sposb 80%). Z innych form finansowania zaoenia firmy skorzystao znacznie mniej przedsibiorcw ni w roku 2007 (byy to : inne rda 12,2%, kredyt bankowy 4,2%, poyczka od rodziny lub znajomych 2,9%).
Wykres 50 Struktura nowo powstaych przedsibiorstw w 2008 roku.
Przemys 4,5% 2,0% 16,4% 19,3% 4,9% 8,8% Budownictwo Handel Hotele i restauracje Transport Porednictwo finansowe 5,1% 6,7% 3,6% 28,5% Obsuga nieruchomoci i firm Edukacja Ochrona zdrowia Pozostaa dziaalno usugowa

rdo: Warunki powstania i dziaania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsibiorstw powstaych w latach 2004-2008. GUS Warszawa.

13.2. Sytuacja finansowa przedsibiorstw86


W latach 2008 i 2009 nastpio pogorszenie sytuacji gospodarczej Polski. Wyniki makroekonomiczne I procza 2008 roku nie wskazyway na spowolnienie wzrostu gospodarczego. Jednak w II proczu 2008 roku oraz w I proczu 2009 roku Polska odczua skutki globalnego kryzysu ekonomicznego. Nastpio spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego. Poczynajc od II procza 2009 roku notuje si przyspieszenie tempa wzrostu PKB. Wyniki finansowe oraz wskaniki ekonomiczno-finansowe podmiotw gospodarczych w 2008 i 2009 roku ulegay zmianie wraz ze zmianami PKB.

13.2.1. Przychody, koszty i wyniki z poszczeglnych rodzajw dziaalnoci


Przychody z caoksztatu dziaalnoci wyniosy 2.323 mld z i byy wysze ni w 2008 roku o 1,0%. Koszty uzyskania przychodw (2.207 mld z) wykazay wzrost o 0,2%, o 0,8 pkt. proc. niszy od przychodw. Wynik finansowy na dziaalnoci gospodarczej uksztatowa si w wysokoci 116,1 mld z, o 17,2% powyej uzyskanego w 2008 roku. Przychody ze sprzeday produktw, towarw i materiaw s dominujcym elementem przychodw ogem. W 2009 roku wyniosy one 2.224 mld z i wzrosy o 0,5%. Koszty uzyskania przychodw

86

Informacje prezentowane w niniejszym rozdziale dotycz podmiotw gospodarczych, w ktrych liczba pracujcych przekracza 9 osb.

189

MINISTERSTWO GOSPODARKI

zwikszyy si o 0,4%, nieco wolniej od przychodw. Wynik ze sprzeday (114,9 mld z) wykaza wzrost o 1,2%. Przychody z pozostaej dziaalnoci operacyjnej (51,5 mld z) zwikszyy si o 11,0%, a koszty ich uzyskania wzrosy w szybszym tempie (o 16,2%), co skutkowao obnieniem wyniku z 7,5 mld z do 6,3 mld z (o 16,0%). Przychody z dziaalnoci finansowej (47,2 mld z) wzrosy o 13,7%, a koszty (52,3 mld z) zmniejszyy si o 17,5%. Strata na tej dziaalnoci zmniejszya si z 22,0 mld z do 5,1 mld z.
Wykres 51 Wyniki finansowe na poszczeglnych rodzajach dziaalnoci w 2008 i 2009 roku (w mld z)
mld z 120 100 80 60 40 20 0 -20 -40 sprzeda poz. operacyjna finansowa gospodarcza

2008

2009

rdo: CISG MG na podstawie danych GUS.

Tak znaczce zmniejszenie straty na dziaalnoci finansowej zdecydowao o poprawie wyniku na dziaalnoci gospodarczej. Bezwzgldny przyrost wyniku na dziaalnoci gospodarczej wynis 17,1 mld z, z czego 16,9 mld z przypada na popraw wyniku (zmniejszenie straty) na dziaalnoci finansowej. Charakterystyczn cech ksztatowania si wynikw finansowych w latach 2008 i 2009 byo ich istotne zrnicowanie w poszczeglnych proczach. I procze 2008 roku to okres, w ktrym nasza gospodarka nie odczuwaa jeszcze negatywnych skutkw wiatowego kryzysu ekonomicznego. Na wszystkich rodzajach dziaalnoci osignito dodatnie i relatywnie wysokie wyniki finansowe. W II proczu 2008 i I proczu 2009 nastpio spowolnienie wzrostu gospodarczego. Wyniki finansowe w tym czasie ksztatoway si mniej korzystnie. W szczeglnoci dotyczy to wynikw na dziaalnoci finansowej87. W II proczu 2009 roku gospodarka zacza powoli wychodzi z kryzysu. Wyniki finansowe, w tym na dziaalnoci finansowej wzrosy. Porwnujc zatem wyniki I procza 2009 roku z wynikami I procza 2008 naley mie na wzgldzie okoliczno, i porwnanie nastpuje do wysokiej bazy, co powoduje niekorzystn dynamik. Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku porwnywania wynikw II procza 2009 do II procza 2008. W tym przypadku porwnanie nastpuje do relatywnie niskiej bazy, co skutkuje wysok dynamik.
87 W I proczu 2008 roku wysokiemu tempu wzrostu gospodarczego towarzyszya silna tendencja aprecjacyjna zotego. Kierownicy firm (czsto za namow przedstawicieli bankw) zawarli wiele umw na opcje walutowe, zakadajcych dalsze umacnianie si zotego. W II proczu 2008 roku, wraz z dotarciem kryzysu do naszego kraju, waluta krajowa gwatownie si osabia. Umowy opcyjne okazay si nietrafione. Na dziaalnoci finansowej wystpiy wielomiliardowe straty (ponad 23 mld z w II proczu 2008 roku i ponad 5,5 mld z w I proczu 2009 roku). W II proczu 2009 roku umowy opcyjnie wygasy, a na dziaalnoci finansowej wystpi niewielki zysk.

190

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Tabela 67 Przychody, koszty i wyniki na poszczeglnych rodzajach dziaalnoci (w mld z)


Przychody I procze Sprzeda produktw towarw i materiaw 1.062,4 Pozostaa dziaalno operacyjna 19,2 Dziaalno finansowa 20,3 RAZEM DZIAALNO GOSPODARCZA 1.101,9 II procze Sprzeda produktw towarw i materiaw 1.150,7 Pozostaa dziaalno operacyjna 27,2 Dziaalno finansowa 21,2 RAZEM DZIAALNO GOSPODARCZA 1.199,1 Rok Sprzeda produktw towarw i materiaw 2.213,1 Pozostaa dziaalno operacyjna 46,4 Dziaalno finansowa 41,5 RAZEM DZIAALNO GOSPODARCZA 2.301,0 rdo: CISG MG na podstawie danych GUS, obliczenia DAP MG. 2008 Koszty
1.004,3 13,3 19,1 1.036,7 1.095,3 25,6 44,4 1.165,3 2.099,6 38,9 63,5 2.202,0

Wynik
58,1 5,9 1,2 65,2 55,4 1,6 -23,2 33,8 113,5 7,5 -22,0 99,0

Przychody
1.054,5 21,0 26,3 1.101,8 1.169,4 30,5 20,9 1.220,8 2.223,9 51,5 47,2 2.322,6

2009 Koszty
999,4 18,2 31,9 1.049,5 1.109,6 27,0 20,4 1.157,0 2.109,0 45,2 52,3 2.206,5

Wynik
55,1 2,8 -5,6 52,3 59,8 3,5 0,5 63,8 114,9 6,3 -5,1 116,1

W I proczu 2009 roku wyniki na wszystkich rodzajach dziaalnoci obniyy si. czne zmniejszenie wyniku na dziaalnoci gospodarczej wynioso 12,9 mld z, z czego na dziaalno podstawow przypada 23,3%, na pozosta dziaalno operacyjn 24,0%, a na dziaalno finansow 52,7%. Zgoa odmienna sytuacja miaa miejsce w II proczu. Wyniki na wszystkich rodzajach dziaalnoci ulegy poprawie. czny przyrost wyniku na dziaalnoci gospodarczej wynis 30,0 mld z. W kwocie tej dziaalno podstawowa partycypowaa w 14,7%, pozostaa dziaalno operacyjna w 6,3%, a dziaalno finansowa w 79,0%. Na zmiany wyniku z dziaalnoci gospodarczej decydujcy wpyw miaa dziaalno finansowa. Na popraw wynikw w roku 2009 decydujcy wpyw miaa sytuacja w II proczu, a w szczeglnoci likwidacja w tym okresie ogromnej straty na dziaalnoci finansowej.
Wykres 52 Wyniki finansowe na poszczeglnych rodzajach dziaalnoci (w mld z)
mld z 80 60 40 20 0 -20 -40 I pr. 08 II pr. 08 I pr. 09 sprzeda poz. operacyjna finansowa gospodarcza II pr. 09

rdo: CISG MG na podstawie danych GUS, obliczenia DAP MG.

Wynik finansowy brutto wynis 116,1 mld z (wzrost o 17,1%), a wynik finansowy netto 95,8 mld z (wzrost o 22,0%). Take w przypadku tych wynikw miao miejsce istotne ich zrnicowanie w obu proczach. 191

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Tabela 68 Wyniki finansowe na poszczeglnych rodzajach dziaalnoci (w mld z)


Rodzaj dziaalnoci
1

2008
2

I procze 2009 3-2


3 4

2008
5

II procze 2009 6-5


6 7

2008
8

Rok 2009
9

9-8
10

Sprzeda 58,1 55,1 -3,0 55,4 59,8 Pozostaa operacyjna 5,9 2,8 -3,1 1,6 3,5 Finansowa 1,2 -5,6 -6,8 -23,2 0,5 RAZEM 65,2 52,3 -12,9 33,8 63,8 rdo: CISG MG na podstawie danych GUS, obliczenia DAP MG.

4,4 1,9 23,7 30,0

113,5 7,5 -22,0 99,0

114,9 6,3 -5,1 116,1

1,4 -1,2 16,9 17,1

Wykres 53 Wskaniki rentownoci w latach 2008 i 2009 (w %)


% 6 5 4 3 2 1 0 ze sprzeday brutto netto

2008

2009

rdo: CISG MG na podstawie danych GUS, obliczenia DAP MG.

Wskaniki rentownoci wzrosy: rentowno ze sprzeday do 5,2%, rentowno brutto do 5,0%, a rentowno netto do 4,1%.

13.2.2. Nakady inwestycyjne88 i moliwoci ich samofinansowania


Inwestycje s tym segmentem gospodarki, ktry jest najbardziej wraliwy na zmiany koniunktury. Efektem wiatowego kryzysu ekonomicznego i jego wpywu na gospodark polsk byo istotne ograniczenie dziaalnoci inwestycyjnej. W latach poprzedzajcych kryzys gospodarczy nakady inwestycyjne wzrastay w ponad 20procentowym tempie. W roku 2008, a wic w roku, w ktrym nasza gospodarka zacza odczuwa negatywny wpyw kryzysu, tempo wzrostu inwestycji spowolnio do 5,3%. Natomiast w roku 2009 odnotowano spadek inwestycji o 10,8%. Nakady inwestycyjne w 2009 roku wyniosy 118,7 mld z, wobec 133,1 mld rok wczeniej. Nakady z importu (15,7 mld z) zmniejszyy si o 0,9%. Udzia nakadw z importu w nakadach ogem zwikszy si z 11,9% do 13,2%.

W niniejszym rozdziale nakady inwestycyjne prezentowane s w cenach biecych, cznie z wydatkami na zakup uywanych rodkw trwaych

88

192

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Wykres 54 Zmiany nakadw inwestycyjnych w latach 2005-2009 (w %, ceny biece)
% 30 25 20 15 10 5 0 -5 -10 -15 2005 2006 2007 2008 2009

rdo: CISG MG na podstawie danych GUS.

Wzrosy potencjalne moliwoci samofinansowania nakadw inwestycyjnych, o czym zdecydowa z jednej strony spadek nakadw, a z drugiej wzrost nadwyki inwestycyjnej89. Zysk netto (na skutek omwionej wyej poprawy sytuacji przedsibiorstw) zwikszy si do 119,7 mld z (o 11,1%). Wzrosy take odpisy amortyzacyjne do 73,4 mld z (o 5,5%). Nadwyka inwestycyjna wyniosa 193,1 mld z wykazujc wzrost o 8,9%. W 2009 roku nadwyka przekraczaa poniesione nakady o 62,7%, wobec 33,2% rok wczeniej.

13.2.3. Zaduenie, nalenoci, pynno finansowa


Zaduenie na koniec 2009 roku wynioso 770,8 mld z i pozostawao w takiej samej wysokoci jak przed rokiem. Poprawia si struktura zaduenia, wzrs udzia zaduenia dugoterminowego z 30,8% do 32,2% kosztem zobowiza krtkoterminowych. Zaduenie dugoterminowe wynioso 248,4 mld z wykazujc wzrost o 4,6%. W zadueniu tym dominoway zobowizania z tytuu kredytw i poyczek (131,0 mld z) stanowice 52,7% ogu zaduenia dugoterminowego (przed rokiem udzia wynis 56,7%) Zaduenie krtkoterminowe (522,4 mld z) zmniejszyo si o 2,0%. W zadueniu dominoway zobowizania z tytuu dostaw i usug (268,6 mld z) stanowice 51,4% wobec 49,9% przed rokiem. Zobowizania z tytuu podatkw, ce i ubezpiecze wyniosy 41,4 mld z i byy nisze o 17,0% ni w poprzednim roku. Efektem niewielkiego przyrostu przychodw ze sprzeday (o 0,5%) i jednoczesnej stabilizacji poziomu zaduenia by niewielki wzrost potencjalnych moliwoci spaty zaduenia. W 2009 roku na spat zaduenia naleaoby przeznaczy przychody ze sprzeday zrealizowane w cigu 124,8 dni. W 2008 roku czasokres ten wynosi 125,4 dni. Nalenoci krtkoterminowe na koniec 2009 roku wyniosy 339,8 mld z wykazujc wzrost o 0,8%. Nalenoci krtkoterminowe z tytuu dostaw i usug (282,7 mld z) take wzrosy o 0,8%. Ich udzia w oglnej kwocie nalenoci krtkoterminowych nie zmieni si i pozosta na poziomie 83,9%.
Nadwyk inwestycyjn w niniejszym opracowaniu definiuje si jako sum zysku netto (zysku, a nie wyniku) oraz amortyzacji.
89

193

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Wzrosy wskaniki pynnoci finansowej: I stopnia z 35% do 40%, II stopnia z 98% do 105% oraz III stopnia z 140% do 147%. Wskaniki pynnoci finansowej przekraczay doln granic przedziau uznawanego za rekomendowany90.

13.2.4. Sytuacja finansowa w sekcjach gospodarki 91


Przemys ogem W skad przemysu wchodz cztery sekcje: grnictwo i wydobywanie, przetwrstwo przemysowe, wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn, gaz, par wodn i gorc wod oraz dostawa wody, gospodarowanie ciekami i odpadami. Sumaryczne wyniki dla tej agregacji ksztatuj si, jak niej. Przychody z caoksztatu dziaalnoci w 2009 roku wyniosy 1.049,3 mld z pozostajc na poziomie zblionym do uboiegorocznego. Koszty uzyskania tych przychodw obniyy si o 1,5%. Wynik na dziaalnoci gospodarczej wynis 60,0 mld z i wzrs o 29,5%. Przychody ze sprzeday produktw, towarw i materiaw (1.004,6 mld z) obniyy si o 0,8%, a koszty ich uzyskania o 1,3%. Wynik ze sprzeday zwikszy si do 62,8 mld z (o 7,0%). Na dynamik przychodw wpyw miay: wzrost cen produkcji sprzedanej przemysu o 3,4% oraz spadek realnych rozmiarw produkcji o 3,2%. Wynik finansowy na pozostaej dziaalnoci operacyjnej by ujemny i wynis 0,1 mld z (przed rokiem rwnie wystpia strata 0,8 mld z). Wynik na dziaalnoci finansowej by take ujemny (2,7 mld z) lecz w stosunku do roku 2008, gdy odnotowano strat w wysokoci 11,5 mld z, nastpia zdecydowana poprawa. czna bezwzgldna poprawa wyniku na dziaalnoci gospodarczej wyniosa 13,6 mld z, z tego przypada na przyrost wynikw: ze sprzeday 30,1% (4,1 mld z), z pozostaej dziaalnoci operacyjnej 5,1% (0,7 mld z) oraz z dziaalnoci finansowej 64,8% (8,8 mld z). Gwnym czynnikiem wzrostu wyniku na dziaalnoci gospodarczej, a take wynikw brutto i netto byo znaczce zmniejszenie straty na dziaalnoci finansowej. Wynik finansowy brutto (60,0 mld z) zwikszy si o 29,0%, a wynik netto (49,9 mld z) o 35,6%. Wzrosy wskaniki rentownoci: rentowno ze sprzeday z 5,8% do 6,2%, rentowno brutto z 4,4% do 5,7%, a rentowno netto z 3,5% do 4,8%. Nakady inwestycyjne (64,6 mld z) zmniejszyy si o 7,2%, natomiast nadwyka inwestycyjna wzrosa do 100,6 mld z (o 11,8%). Zwikszyy si moliwoci samofinansowania inwestycji: relacja nadwyki do nakadw wzrosa z 129,3% do 155,7%. Zaduenie spado do 326,7 mld z (o 0,5%). Jednoczenie poprawia si jego struktura: udzia zobowiza krtkoterminowych wzrs z 26,8% do 28,9%. Wyduy si okres moliwoci spaty zaduenia przychodami ze sprzeday z 116,7 dni do 117,1 dni. Nalenoci krtkoterminowe (157,7 mld z) wzrosy o 3,0%. W znacznie szybszym tempie (o 10,2%), do 85,3 mld z wzrosy inwestycje krtkoterminowe.

90 Za wielkoci referencyjne dla wskanika pynnoci I stopnia uznawana jest wielko przekraczajca 20%, dla wskanika II stopnia przedzia 100% - 120%, a dla wskanika III stopnia - przedzia 120% - 200%. W zalenoci od specyfiki brany wskaniki mog ksztatowa si odmiennie od oglnych regu. 91 W niniejszym rozdziale wielkoci dotyczce przychodw, kosztw, wynikw finansowych, zaduenia i nalenoci podaje si w mld z. Natomiast wskaniki dynamiki obliczono z wielkoci w mln z.

194

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Sekcje przemysu W 2009 roku sytuacja finansowa sekcji przemysu ksztatowaa si wyranie odmiennie. Pogorszenie koniunktury gospodarczej w najwikszym stopniu odczuy grnictwo i kopalnictwo oraz przetwrstwo przemysowe, gdzie przychody z caoksztatu dziaalnoci zmniejszyy si o 4,6% oraz 2,2% w porwnaniu do 2008 roku. W rezultacie utrzymanie przychodw przemysu na poziomie z 2008 roku byo moliwe wycznie poprzez wysoki wzrost wartoci obrotw w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energi elektryczn, gaz i wod oraz dostawie wody, gospodarowaniu ciekami i odpadami (wzrosty przychodw z caoksztatu dziaalnoci o 10,9% oraz 7,7%). Jednoczenie warto zwrci uwag, e odmiennie ni w grnictwie, gdzie doszo do wzrostu kosztw o 0,9%, w przetwrstwie przemysowym koszty poday za spadkiem przychodw i zostay zredukowane o 3,3%. Pozytywna tendencja wolniejszego wzrostu kosztw uzyskania przychodw z caoksztatu dziaalnoci ni przychodw miaa miejsce rwnie w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energi elektryczn, gaz i wod. Pomimo niejednolitych zmian w ksztatowaniu si przychodw z caoksztatu dziaalnoci i kosztw ich uzyskania wszystkie sekcje przemysu, oprcz grnictwa i kopalnictwa, uzyskay lepszy wynik na dziaalnoci gospodarczej ni rok wczeniej. W przypadku wytwarzania i zaopatrywania w energi elektryczn, gaz i wod doszo niemal do jego podwojenia, a w przetwrstwie przemysowym wzrost wynis prawie 40%. Z kolei w grnictwie i kopalnictwie doszo do 38-proc. obnienia wyniku na dziaalnoci gospodarczej. Analogiczne zmiany, jak w przypadku przychodw i kosztw na poziomie caoksztatu dziaalnoci, miay miejsce w poszczeglnych sekcjach w zakresie dziaalnoci podstawowej. W grnictwie i kopalnictwie odnotowano spadek przychodw, przy rosncych kosztach; w przetwrstwie przemysowym wyszy spadek dotyczy kosztw, w pozostaych sekcjach obie kategorie rosy, przy czym w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energi elektryczn, gaz i wod wzrost przychodw wyprzeda wzrost kosztw. Poziom przychodw w poszczeglnych rodzajach dziaalnoci determinuj zmiany w zakresie wielkoci produkcji oraz cen. Z tej perspektywy inaczej wyglda wysoki wzrost przychodw ze sprzeday (o 10,2%) obserwowany w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energi elektryczn, gaz i wod, ktry wynika wycznie ze wzrostu cen (o 15,9%), bowiem produkcja obniya si realnie o 4,8%. Podobnie grnictwo i wydobywanie zawdzicza relatywnie niewielki spadek przychodw wzrostowi cen (o 13,0%), produkcja sekcji zmniejszya si realnie w takim samym tempie, w jakim wzrosy ceny jej sprzeday (tzn. o 13,0%). W pozostaych sekcjach ceny i produkcja jednokierunkowo ksztatoway przychody: w przetwrstwie przemysowym in minus, w dostawie wody, gospodarowaniu ciekami i odpadami in plus. Na pozostaej dziaalnoci operacyjnej w grnictwie i kopalnictwie oraz energetyce odnotowano strat. Pozostae sekcje poprawiy wyniki na tym poziomie, a w przypadku przetwrstwa przemysowego doszo do jego 2,5-krotnego zwikszenia. W 2009 roku generalnie lepsze wyniki na dziaalnoci finansowej wynikay z niekorzystnego poziomu odniesienia z 2008 roku. W wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energi elektryczn, gaz i wod zysk w tym obszarze zwikszy si prawie 2,5-krotnie. Strat na dziaalnoci finansowej odnotowao wycznie przetwrstwo przemysowe, cho i w tym przypadku saldo byo lepsze ni przed rokiem (5,0 mld z, wobec 12,0 mld z) W rezultacie 3 z 4 sekcji przemysu zamkny rok 2009 z lepszymi ni rok wczeniej wynikami brutto i netto. Jedynie w grnictwie i kopalnictwie wynik finansowy brutto obniy si o 37,8%, a wynik netto o 39,0%. Gwn przyczyn by spadek wyniku na dziaalnoci podstawowej sekcji. Rwnie ta sfera dziaalnoci (ale tym razem in plus) determinowaa wyniki w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energi

195

MINISTERSTWO GOSPODARKI

elektryczn, gaz i wod. Wynik finansowy brutto zosta niemal podwojony, a wynik netto wykaza ponad dwukrotny wzrost. W przetwrstwie przemysowym czynnikiem decydujcym o poprawie wyniku kocowego (wynik finansowy brutto zwikszy si o 26,7%, a wynik netto o 36,3%) byo zmniejszenie straty na dziaalnoci finansowej. Z kolei dobre wyniki sekcji dostawa wody, gospodarowaniu ciekami i odpadami byy efektem poprawy wyniku na pozostaej dziaalnoci operacyjnej. Poprawa wynikw na poszczeglnych poziomach dziaalnoci zagwarantowaa wzrost wskanikw rentownoci w przetwrstwie przemysowym oraz w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energi elektryczn, gaz i wod. W dostawie wody, gospodarowaniu ciekami i odpadami tylko nieznacznie lepsze wyniki ni w 2008 roku, przy relatywnie szybciej rosncych przychodach oraz niekorzystnym ksztatowaniu si relacji przychody-koszty nie przeoyy si na popraw rentownoci. Rwnie w grnictwie i kopalnictwie wskaniki rentownoci obniyy si. Nakady inwestycyjne 3 sekcji przemysowych byy nisze ni przed rokiem. Jedynie w dostawie wody, gospodarowaniu ciekami i odpadami na przedsiwzicia inwestycyjne wydano w 2009 r. prawie o wicej ni w 2008 roku. Jednoczenie w tym przypadku inwestycje byy wysze od moliwoci ich samofinansowania, co skutkowao wzrostem zaduenia dugoterminowego (o 72,0%). W 2009 r. zaduenie cakowite wzroso nie tylko w dostawie wody, gospodarowaniu ciekami i odpadami, ale rwnie w pozostaych sekcjach pozaprodukcyjnych. Dodatkowo w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energi elektryczn, gaz i wod skrceniu uleg okres moliwoci spaty zaduenia przychodami ze sprzeday (z 96,6 dni do 88,1 dni). Sekcje pozaprzemysowe W budownictwie przychody z caoksztatu dziaalnoci wzrosy o 1,5%, ale ze wzgldu na szybszy wzrost kosztw (2,1%), wynik z dziaalnoci gospodarczej obniy si o 5,5%. Przychody ze sprzeday oraz koszty im odpowiadajce rosy w podobnym tempie (o 3,0%). Wynik ze sprzeday by wyszy ni rok wczeniej (o 2,4%). Pozostaa dziaalno, zarwno pozaoperacyjna, jak i finansowa wpyna negatywnie na wyniki dziaalnoci. Budownictwo jest jedyn sekcj, spord rozpatrywanych, w ktrej nastpio pogorszenie wyniku na dziaalnoci finansowej. Wynik finansowy brutto zmniejszy si o 5,6%, a wynik netto o 2,4%. W konsekwencji - obniyy si wskaniki rentownoci. Obie rozpatrywane sekcje z sektora usug handel i naprawy oraz transport i gospodarka magazynowa odnotoway spadki przychodw z caoksztatu dziaalnoci oraz kosztw ich uzyskania, jednak w przypadku transportu szybsza redukcja kosztw umoliwia uzyskanie znacznie lepszego ni rok wczeniej wyniku na dziaalnoci gospodarczej (4,5-krotny wzrost). Handel i usugi zarejestroway pogorszenie si wynikw finansowych brutto i netto oraz wskanikw rentownoci, w przypadku transportu wyniki byy korzystniejsze. W przypadku handlu i usug podstawow przyczyn zmniejszenia wyniku na dziaalnoci gospodarczej oraz wynikw brutto i netto bya obnika wyniku wanie na dziaalnoci podstawowej. Wynik z pozostaej dziaalnoci operacyjnej wzrs o 5,9%, a na dziaalnoci finansowej co prawda wystpia strata, ale o 1/3 nisza od ubiegorocznej. Z kolei o poprawie wyniku transportu i gospodarki magazynowej zadecydoway zmniejszenie straty na dziaalnoci finansowej oraz wzrost zysku na dziaalnoci podstawowej. Spord omawianych sekcji pozaprzemysowych nakady inwestycyjne w 2009 roku wzrosy jedynie w budownictwie (o 8,4%). Nadwyka inwestycyjna utrzymaa si w wysokoci 2008 roku (12,2 mld z). Zmniejszyy si potencjalne moliwoci samofinansowania inwestycji, relacja nadwyki do nakadw spada z 203,3% do 187,7%. W handlu i usugach oraz w transporcie i gospodarce magazynowej, pomimo wzrostu potencjalnych moliwoci samofinansowania inwestycji, nie doszo do realizacji nowych projektw.

196

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W 2009 r. firmy budowlane oraz transportowe zwikszyy swoje zaduenie. W budownictwie udzia zobowiza dugoterminowych w zadueniu wzrs z 29,2% do 32,7%, a w transporcie spad z 52,4% do 50,9%. W handlu i naprawach zaduenie zmniejszyo si (o 1,6%). Czasokres moliwoci spaty zaduenia przychodami ze sprzeday zmniejszy si z 82,7 dni do 82,1 dni. Wskaniki pynnoci finansowej wzrosy w budownictwie oraz w handlu i usugach, a w przypadku transportu wskanik pynnoci finansowej I stopnia pozosta na poziomie roku poprzedniego, pozostae za obniyy si. Wikszo wskanikw przekraczaa wielkoci referencyjne (oprcz pynnoci II stopnia w handlu i usugach).
Tabela 69 Przychody, wyniki, rentowno - sekcje gospodarki w latach 2008 i 2009
a - 2009 rok Przychody w mld z Wynik finansowy w mld z Rentowno w % z ze ze poz. ze dziaalogem sprze- sprze- dzia. brutto netto sprze- brutto netto noci day day operac. day fin. 2.322,6 2.223,9 114,9 6,3 -5,1 116,1 95,8 5,2 5,0 4,1 2.300,9 2.213,1 113,5 7,5 -22,0 99,2 78,6 5,1 4,3 3,4 1.049,3 1.004,6 62,8 -0,1 -2,7 60,0 49,9 6,2 5,7 4,8 1.050,6 1.012,7 58,7 -0,8 -11,5 46,5 36,8 5,8 4,4 3,5 45,0 41,7 5,2 -1,2 0,1 4,1 3,4 12,6 9,2 7,5 47,1 43,0 7,9 -0,8 -0,4 6,7 5,5 18,1 14,1 11,7 808,1 775,0 42,2 1,7 -5,0 38,9 32,7 5,4 4,8 4,0 826,0 798,7 42,0 0,6 -12,0 30,7 24,0 5,3 3,7 2,9 175,7 168,4 14,4 -0,8 2,2 15,8 12,9 8,6 9,0 7,4
6,4 5,1 5,1 4,1

b - 2008 rok

a b a Przemys, z tego: b a grnictwo b a przetwrstwo przemysowe b wytwarzanie i zaopatrywanie a w energi elektryczn, gaz, b 158,5 152,8 7,8 -0,7 0,9 8,0 par wodn i gorc wod a 20,5 19,5 0,95 0,18 0,04 1,15 dostawa wody, gospodarowanie ciekami i b 19,0 18,2 0,96 0,14 0,04 1,14 odpadami Sekcje pozaprzemysowe , w a 1.273,3 1.219,3 52,2 6,4 -2,4 56,2 tym: b 1.250,3 1.200,4 54,8 8,3 -10,5 52,7 a 133,7 128,8 10,1 0,4 -0,9 9,6 Budownictwo b 131,7 125,1 9,8 0,8 -0,4 10,2 a 772,8 753,7 20,1 3,6 -3,0 20,7 Handel i naprawy b 776,5 759,7 24,7 3,4 -4,5 23,5 Transport i gospodarka a 87,7 83,4 1,7 0,7 -0,6 1,8 magazynowa b 87,8 82,3 0,5 2,3 -2,4 0,4 rdo: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych CISG MG oraz obliczenia DAP MG. OGEM

0,88
0,87

4,9
5,3

5,6
6,0

4,3
4,6

45,9 41,8 8,0 8,2 16,9 19,2 1,0 0,0

4,3 4,6 7,8 7,9 2,7 3,2 2,1 0,7

4,4 4,2 7,2 7,7 2,7 3,0 2,1 0,5

3,6 3,3 6,0 6,3 2,2 2,5 1,1 0,0

13.2.5. Sytuacja finansowa w sektorach wasnociowych


Przychody z caoksztatu dziaalnoci w sektorze prywatnym wzrosy o 1,7% do 2.026,4 mld z. Koszty wzrosy w tempie wolniejszym, o 1,1%. Udzia przychodw sektora prywatnego w przychodach ogem zwikszy si z 86,6% do 87,2%. Wynik na dziaalnoci gospodarczej osign poziom 102,4 mld z (wzrost o 16,2%). Sektor publiczny odnotowa spadek przychodw z caoksztatu dziaalnoci o 4,2% do 296,2 mld z. Redukcja kosztw wyniosa 5,4%. Wynik na dziaalnoci gospodarczej wzrs o 25,7% do 13,7 mld z. Za gwn przyczyn poprawy wyniku na dziaalnoci gospodarczej oraz wynikw brutto i netto w obu sektorach naley uzna popraw wyniku na dziaalnoci finansowej (w sektorze prywatnym zmniejszenie straty o 62,2%, w sektorze publicznym uzyskanie zysku). W sektorze prywatnym na wyniki pozytywnie dziaaa rwnie poprawa sytuacji w pozostaej dziaalnoci operacyjnej (wzrost wyniku o 14,1%), z kolei wkad dziaalnoci podstawowej w popraw oglnych wynikw by ujemny.

197

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Przychody ze sprzeday w sektorze prywatnym zwikszyy si o 1,2%, a koszty ich uzyskania o 1,3%. W sektorze publicznym to podstawowa dziaalno przyczyniaa si do poprawy wskanikw finansowych (mniejszy spadek przychodw ze sprzeday ni kosztw ich uzyskania skutkowa popraw wyniku na tym poziomie o 14,5%). Na pozostaej dziaalnoci operacyjnej poniesiono strat w wysokoci 1,0 mld z, wobec zysku przed rokiem (1,1 mld z). Pomimo odmiennych czynnikw determinujcych caoksztat dziaalnoci oba sektory zarejestroway popraw wynikw brutto i netto. W sektorze prywatnym wynik brutto wzrs do o 16,0%, a wynik netto o 21,0%, w sektorze publicznym odpowiednio o 25,7% i 30,0%. Wzrosa rwnie wikszo wskanikw rentownoci. W obszarze dziaalnoci inwestycyjnej zachowanie podmiotw z obu sektorw wasnociowyh byo odmienne. W sektorze prywatnym nakady inwestycyjne spady o 16,4%. Nadwyka inwestycyjna (162,6 mld z) wzrosa o 9,3%. Zwikszyy si potencjalne moliwoci samofinansowania inwestycji, relacja nadwyki do nakadw wzrosa z 144,3% do 189,3%. Sektor publiczny zrealizowa inwestycje o wartoci wyszej ni przed rokiem (o 9,4%), a nadwyka inwestycyjna wzrosa o 7,0%. Jednoczenie nakady byy wysze od nadwyki, co skutkowao wzrostem zaduenia dugoterminowego z 36,6 mld z do 40,0 mld z (o 9,4%). W tym sektorze wzroso te zaduenie cakowite. Wskaniki charakteryzujce pynno finansow obu sektorw wzrosy i przekroczyy wielkoci referencyjne.

13.2.6. Sytuacja finansowa w przedsibiorstwach wg wielkoci


Pogorszenie oglnej koniunktury gosodarczej w odmienny sposb przeoyo si na kondycj finansow przedsibiorstw w zalenoci od ich wielkoci. Spowolnienie gospodarcze w najwikszym stopniu odczuy mae podmioty. Ich przychody z caoksztatu dziaalnoci zmniejszyy si o 1,8%. Koszty ich uzyskania spady w tempie wolniejszym (o 1,7%). Wynik z dziaalnoci gospodarczej obniy si o 3,2%. Przychody ze sprzeday obniyy si o 2,2%, a mniejsza skala dostosowania w zakresie kosztw ich uzyskania (spadek o 1,6%) doprowadzia do pogorszenia wyniku na tym poziomie (11,9%). Obniy si rwnie wynik na pozostaej dziaalnoci operacyjnej, a w zakresie dziaalnoci finansowej, cho mniejsz ni przed rokiem, wci notowano strat. W rezultacie wyniki brutto i netto zmniejszyy si odpowiednio o 3,1% i 1,1%. Obniyy si te wskaniki rentownoci. W pozostaych grupach podmiotw przychody z caoksztatu dziaalnoci wzrosy w niewielkim stopniu, ale nieco szybciej ni koszty ich uzyskania. To pozwolio na uzyskanie lepszych wynikw na dziaalnoci gospodarczej firmy rednie o 11%, due o 27%. Przedsibiorstwa rednie uzyskay popraw wynikw na wszystkich rodzajach dziaalnoci. W poprawie poszczeglne dziaalnoci partycypoway nastpujco: dziaalno podstawowa w 7,1%, pozostaa dziaalno operacyjna w 28,6% oraz dziaalno finansowa w 64,3%. W przedsibiorstwach duych ponad 5-proc. wzrost osignito na dziaalnoci podstawowej, ale to radykalne zmniejszenie straty na dziaalnoci finansowej (o 12,6 mld z) byo gwnym czynnikiem wzrostu wyniku na dziaalnoci gospodarczej oraz wynikw brutto i netto. Odmiennie od maych podmiotw, pozostae grupy zakoczyy rok 2009 z lepszymi wynikami brutto i netto. Przedsibiorstwa rednie zanotoway wzrost odpowiednio o 11,2% oraz o 13,8%, due o 26,7% i o 34,1%. Lepsze byy te wskaniki okrelajce ich rentowno.

198

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Tabela 70 Przychody, wyniki, rentowno - sektory wasnoci i przedsibiorstwa wg wielkoci w latach 2008 i 2009
a - 2009 rok Przychody w mld z Wynik finansowy w mld z Rentowno w % z ze poz. ze dziaalogem sprzeda sprze- dzia. brutto netto sprze- brutto netto noci day operac. day fin. 2.322,6 2.223,9 114,9 6,3 -5,1 116,1 95,8 5,2 5,0 4,1 2.300,9 2.213,1 113,5 7,5 -22,0 99,2 78,6 5,1 4,3 3,4 . . 2.026,4 1.948,4 103,6 7,3 -8,5 102,4 85,4 5,3 5,1 4,2 1.991,7 1.924,5 103,7 6,4 -22,0 88,3 70,6 5,4 4,4 3,6 296,2 275,5 11,3 -1,0 3,4 13,7 10,4 4,1 4,6 3,5 309,2 288,6 9,8 1,1 0,0 10,9 8,0 3,4 3,5 2,6 15,1 15,2 23,3 20,4 57,4 43,0 4,9 5,4 4,2 4,2 5,8 5,5 5,0 5,1 4,3 3,9 5,4 4,3 4,2 4,1 3,5 3,1 4,4 3,4

b - 2008 rok a b a b a b

OGEM Z poz. ogem przypada na: sektor prywatny sektor publiczny Z poz. ogem przypada na: przedsibiorstwa mae

a 360,3 345,1 16,8 2,5 -1,3 18,0 b 366,9 352,8 19,1 3,3 -3,8 18,6 a 662,0 637,8 26,8 5,0 -3,4 28,5 przedsibiorstwa rednie b 652,5 632,2 26,6 4,2 -5,2 25,6 a 1.300,3 1.241,0 71,3 -1,2 -0,4 69,6 przedsibiorstwa due b 1.281,5 1.228,1 67,8 0,0 -13,0 55,0 rdo: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych CISG MG oraz obliczenia DAP MG.

Wrd firm niefinansowych funkcjonujcych na polskim rynku zdecydowanie, pod wzgldem wielkoci przychodw, od wielu lat dominuje Polski Koncern Naftowy ORLEN SA. Udzia dziesiciu najwikszych firm w przychodach ze sprzeday ogu przedsibiorstw wynis w 2009 roku 9,8%. Natomiast udzia dziesiciu firm, ktre wygeneroway najwysze zyski netto w oglnym zysku netto wynis 15,7%.
Tabela 71 Dziesi najwikszych firm pod wzgldem przychodw ze sprzeday oraz osignitego zysku netto w 2009 roku (mln z)*
L. p.
1 2

Nazwa
Polski Koncern Naftowy ORLEN SA

Przychody L. p.
67.928 1

Nazwa
PGE Polska Grupa Energetyczna SA

Wynik netto
4.337

PGE Polska Grupa Energetyczna 21.623 2 KGHM Polska Mied SA 2.359 SA 3 Fiat Auto Poland SA 19.434 3 Polski Koncern Naftowy ORLEN SA 1.300 4 PGNiG SA 19.290 4 Telekomunikacja Polska SA 1.282 5 Jeronimo Martins Dystrybucja SA 16.802 5 PGNiG SA 1.204 6 Grupa Metro w Polsce 16.800 6 Polkomtel SA 1.107 7 Telekomunikacja Polska SA 16.560 7 Tauron Polska Energia SA 899 8 Grupa Lotos SA 14.321 8 Grupa Lotos SA 894 9 Tauron Polska Energia SA 13.221 9 Fiat Auto Poland SA 820 10 KGHM Polska Mied SA 12.113 10 Kompania Piwowarska SA 756 Razem (1 do 10) 218.092 Razem (1 do 10) 14.958 * Nie wszystkie firmy poday wyniki finansowe netto. W powyszej tabeli uwzgldniono dziesi najwikszych firm spord tych, ktre poday t informacj. rdo: Lista 500 , Rzeczpospolita z 29 kwietnia 2010 roku.

199

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Tabela 72 Inwestycje i potencjalne moliwoci ich finansowania nadwyk inwestycyjn, zaduenie i potencjalny czas jego spaty, nalenoci oraz pynno finansowa w sekcjach gospodarki w latach 2008 i 2009
Zysk netto 4:5 8:7 %
10 11 12 13 14

a - 2009 rok b - 2008 rok %


5 6 7 8 9 2 3 4

Amortyzacja Ilo dni 124,8 125,4 117,1 116,7 114,0 97,1 121,2 120,7 88,1 96,6 210,5 156,3 131,1 132,7 165,2 162,6 82,1 82,7 177,4 179,3 339,8 337,0 157,7 153,1 4,7 4,5 126,7 125,6 23,0 20,2 3,3 2,8 182,1 183,9 26,6 27,4 85,4 86,7 13,1 13,2 206,9 184,6 85,3 77,4 5,3 6,2 56,5 51,1 19,5 16,6 4,0 3,5 121,6 107,2 21,8 16,8 33,3 29,5 10,6 10,0 40 35 x x 49 65 30 26 66 58 74 78 x x 55 42 23 20 53 53
15

Nadwyka (2+3) w mld z Nakady inwest. z tego Zadudugo- krtkoenie termin. termin. w mld z 770,8 770,8 326,7 328,3 13,2 11,6 260,9 267,8 41,2 41,0 11,4 7,9 444,1 442,5 59,1 56,5 171,8 174,6 41,1 41,0 248,4 237,5 94,4 87,9 2,4 2,0 74,5 70,1 11,5 12,3 6,0 3,5 154,0 149,6 19,3 16,5 25,4 26,3 20,9 21,5 522,4 533,3 232,3 240,4 10,8 9,6 186,4 197,7 29,7 28,7 5,4 4,4 290,1 292,9 39,8 40,0 146,4 148,3 20,2 19,5 32,2 30,8 28,9 26,8 18,2 17,2 28,6 26,2 27,9 30,0 52,6 44,3 34,7 33,8 32,7 29,2 14,8 15,1 50,9 52,4 105 98 x x 94 112 98 89 143 128 136 141 x x 122 110 81 78 117 121 162,7 133,2 155,7 129,3 139,2 159,3 173,9 137,3 166,7 112,6 46,5 62,5 171,0 137,5 187,7 203,3 196,2 162,1 108,5 87,4

Nale- Inwes- Pynno finansowa noci tycje I II III krtk. krtk. w mld z %
16

a 119,7 73,4 193,1 118,7 OGEM b 107,7 69,6 177,3 133,1 a 60,8 39,8 100,6 64,6 Przemys, z tego: b 51,7 38,3 90,0 69,6 a 3,9 3,2 7,1 5,1 grnictwo b 5,7 2,9 8,6 5,4 a 42,8 26,4 69,2 39,8 przetwrstwo przemysowe b 38,3 25,8 64,1 46,7 a 13,0 8,0 21,0 12,6 wytwarzanie i zaopatrywanie w energi b 6,7 7,6 14,3 12,7 elektryczn, gaz, par wodn i gorc wod a 1,1 2,2 3,3 7,1 dostawa wody, gospodarowanie ciekami i b 1,0 2,0 3,0 4,8 odpadami a 58,9 33,6 92,5 54,1 Sekcje pozaprzemysowe , w tym: b 56,0 31,3 87,3 63,5 a 9,3 2,9 12,2 6,5 Budownictwo b 9,7 2,5 12,2 6,0 a 22,1 8,7 30,8 15,7 Handel i naprawy b 22,7 8,1 30,8 19,0 a 3,3 5,6 8,9 8,2 Transport i gospodarka magazynowa b 3,0 5,3 8,3 9,5 rdo: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych CISG MG oraz obliczenia DAP MG.

147 140 x x 138 148 146 139 169 151 151 157 x x 180 168 132 131 132 136

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Tabela 73 Inwestycje i potencjalne moliwoci ich finansowania nadwyk inwestycyjn, zaduenie i potencjalny czas jego spaty, nalenoci oraz pynno finansowa w sektorach wasnociowych i przedsibiorstwach wg wielkoci w latach 2008 i 2009
NadZysk AmortyNakady wyka netto zacja inwest. (2+3) 4:5 I %
14 15 16

a - 2009 rok b - 2008 rok II w mld z


2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

8:7 % 32,2 124,8 30,8 125,4 339,8 337,0 206,9 184,6 40 35 w mld z

Nale- InwesIlo noci tycje dni krtk. krtk. III

Pynno finansowa

% 118,7 162,7 133,1 133,2 770,8 770,8 248,4 237,5 522,4 533,3

z tego Zaduenie dugo- krtkotermin. termin. w mld z 105 98

OGEM

a b

119,7 107,7

73,4 69,6

193,1 177,3

147 140

Z poz. ogem przypada na:

sektor prywatny

sektor publiczny 175,0 155,5 181,5 144,3 153,9 124,9 125,6 131,9 212,0 200,1 433,2 438,8 43,0 44,5 63,7 59,6 141,7 133,4 82,6 87,4 148,3 140,5 291,5 305,4 34,2 33,7 30,0 29,8 32,7 30,4 131,0 134,6 119,7 113,9 125,7 128,6

a b a b 57,6 58,8 102,8 97,2 179,4 181,0

105,0 94,8 14,7 12,9

57,6 54,0 15,8 15,6

162,6 148,8 30,5 28,5

85,9 189,3 103,1 144,3 32,8 93,0 30,0 95,0

663,8 664,7 107,0 106,1

208,4 200,9 40,0 36,6

455,4 463,8 67,0 69,5

31,4 30,2 37,4 34,5

122,6 124,3 139,8 132,3

302,4 298,7 37,4 38,3

163,2 145,8 43,7 38,8 33,0 30,6 53,8 47,6 120,1 106,4

36 31 65 56 40 35 36 34 41 35

102 96 121 111 110 102 106 103 103 94

146 140 155 143 156 148 152 149 142 134

Z poz. ogem przypada na:

a 20,1 6,5 26,6 15,2 b 20,9 6,0 26,9 17,3 a 31,0 16,2 47,2 26,0 przedsibiorstwa rednie b 28,1 14,6 42,7 29,6 a 68,6 50,7 119,3 77,5 przedsibiorstwa due b 58,7 49,0 107,7 86,2 rdo: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych CISG MG oraz obliczenia DAP MG.

przedsibiorstwa mae

MINISTERSTWO GOSPODARKI

* ** Przychody z caoksztatu dziaalnoci podmiotw gospodarczych wyniosy w I kwartale 2010 roku 457,8 mld z i byy wysze o 1,0% ni przed rokiem92. Koszty uzyskania przychodw zmniejszyy si o 1,2%. Wynik finansowy na dziaalnoci gospodarczej wzrs o 71,0% do 22,8 mld z. Przychody ze sprzeday produktw, towarw i materiaw uksztatoway si w wysokoci 441,4 mld z wykazujc przyrost o 1,9%. Koszty wzrosy szybciej, o 2,3% skutkujc obnieniem wyniku ze sprzeday z 22,1 mld z do 21,0 mld z (o 4,7%). Wynik z pozostaej dziaalnoci operacyjnej obniy si z 1,5 mld z do 1,4 mld z (o 9,0%). Na dziaalnoci finansowej osignito zysk (0,4 mld z), wobec poniesionej rok wczeniej gbokiej straty (10,2 mld z).Znaczcy przyrost wyniku na dziaalnoci finansowej by jedynym czynnikiem powodujcym popraw wyniku finansowego na dziaalnoci gospodarczej oraz wynikw brutto i netto Wynik finansowy brutto (22,8 mld z) wzrs o 70,6% a wynik netto (18,3 mld z) o 87,3%. Wskaniki rentownoci wykazay zmiany rnokierunkowe. Rentowno ze sprzeday obniya si do 4,8%. Rentowno brutto i netto wzrosa odpowiednio do 5,0% i 4,0%.

13.3. Nakady inwestycyjne i polskie inwestycje zagraniczne


13.3.1. Nakady inwestycyjne
Poziom inwestycji jest bardzo wanym elementem okrelajcym stan gospodarki i jej perspektywy rozwojowe. Inwestycje umoliwiaj unowoczenienie gospodarki i waciwy jej rozwj, a take powoduj popraw jej efektywnoci i konkurencyjnoci. Ich efektem jest take wzrost produkcji nowoczesnych wyrobw. Po spadku nakadw inwestycyjnych w okresie 2001-2002 (efekt sabej koniunktury gospodarczej i pogorszenia kondycji finansowej firm), w kolejnych latach notowano systematyczny wzrost wydatkw na inwestycje. Sytuacja taka trwaa do 2008 roku wcznie. W 2009 roku, w zwizku z globalnym kryzysem ekonomicznym, doszo do zatrzymania tego trendu (inwestycje zmniejszyy si o 0,1%93). Nakady inwestycyjne w 2009 roku wyniosy 220,7mld z. W strukturze nakadw (w cenach biecych) dominoway wydatki na budynki i budowle (59,1% wobec 55,6% w 2008 roku). Udzia nakadw na maszyny i urzdzenia stanowi 29,7% wobec 32,6%, a na rodki transportu 10,3% wobec 10,8%.

92 93

Dotyczy podmiotw gospodarczych, w ktrych liczba pracujcych przekracza 49 osb. ceny stae

202

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Wykres 55 Zmiany nakadw inwestycyjnych w latach 2005-2009 w % w stosunku do roku poprzedniego (ceny stae)
% 30 20 10 0 -0,1 -10 -11,9 -20 2005 2006 2007 2008 2009 7,7 8,6 16,8 19,2 20,4 10,7 8,8 26,2

pena zbiorowo

pow. 49 pracujcych

rdo: Roczniki Statystyczne GUS, Biuletyny Statystyczne GUS.

Nakady inwestycyjne w podmiotach powyej 49 pracujcych94 wyniosy 94,1 mld z i byy nisze o 11,9% ni w roku poprzednim (ceny stae). W strukturze nakadw dominoway wydatki na budynki i budowle (41,4% wobec 38,3% w 2008 roku). Udzia nakadw na maszyny i urzdzenia podobnie jak przed rokiem wynis 49,1%. Zmniejszy si natomiast udzia nakadw na rodki transportu z 11,2% do 8,6%. Nakady inwestycyjne w cenach biecych obniyy si o 10,5%. Spord analizowanych sekcji wzrost nakadw nastpi w dwch: dostawie wody, gospodarowaniu ciekami i odpadami, rekultywacji o 50,7% oraz w budownictwie o 1,1%. Najgbsze, okoo 15-proc. spadki miay miejsce w przemyle przetwrczym, handlu i naprawach oraz transporcie i gospodarce magazynowej.
Tabela 74 Nakady inwestycyjne w latach 2005-2009 w mld z
Nakady na rodki trwae w tym Lata Ogem Razem budynki i maszyny i rodki budowle urzdzenia transportu w penej zbiorowoci podmiotw 2005 131,1 130,9 70,7 45,7 13,8 2006 154,9 154,4 83,1 52,9 17,6 2007 191,7 191,6 103,9 63,8 22,8 2008 217,3 217,1 120,9 70,8 23,6 2009 220,7 220,5 130,3 65,5 22,8 w przedsibiorstwach o liczbie pracujcych pow. 49 osb 2005 67,5 67,4 24,8 34,3 7,9 2006 81,2 81,0 27,6 41,3 11,8 2007 96,3 96,2 36,4 47,8 11,5 2008 105,1 105,0 40,2 51,6 11,8 2009 94,1 94,0 38,9 46,2 8,1 rdo: Biuletyny Statystyczne GUS. Pozostae nakady

0,2 0,5 0,1 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 0,2 0,1

94

Informacje zamieszczone w dalszej czci niniejszego rozdziau dotycz inwestycji przedsibiorstw, w ktrych liczba pracujcych przekracza 49 osb. Dane dla sekcji gospodarki i dziaw na podstawie klasyfikacji PKD 2007.

203

MINISTERSTWO GOSPODARKI Tabela 75 Nakady inwestycyjne w poszczeglnych sekcjach gospodarki w mld z, ceny biece
Wyszczeglnienie Gospodarka Przemys w tym: - Grnictwo i wydobywanie - Przetwrstwo przemysowe - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn, gaz i wod - Dostawa wody, gospodarowanie ciekami i odpadami, rekultywacja Budownictwo Handel i naprawy Transport i gospodarka magazynowa rdo: Biuletyny Statystyczne GUS. 2008
105,1 62,9 5,1 41,3 12,2 4,2 2,9 12,3 8,1

2009
94,1 58,3 4,9 34,8 12,2 6,4 3,0 10,7 7,0

Dynamika 2009/2008 89,5 92,8 97,9 84,1 99,9 150,7 101,1 86,5 86,1

Spord 22 badanych dziaw przetwrstwa przemysowego wzrost inwestycji odnotowano jedynie w czterech dziaach: produkcji wyrobw tytoniowych, poligrafii, produkcji koksu i produktw rafinacji ropy naftowej oraz w produkcji komputerw, wyrobw elektronicznych i optycznych. W tym ostatnim dziale, poczynajc od roku 2006 inwestuje wiele firm zagranicznych, jak np. Toshiba, Sharp, Funai, Orion, czy koreaski LG. Efektem poczynionych inwestycji w tym obszarze jest dynamiczny wzrost produkcji odbiornikw telewizyjnych z 6,6 mln sztuk w 2005 roku do 16,7 mln sztuk w 2008 roku i 23,4 mln sztuk w 2009 roku.
Tabela 76 Nakady inwestycyjne w przemyle przetwrczym wg dziaw PKD w mln z
Wyszczeglnienie Przetwrstwo przemysowe, w tym produkcja: art. spoywczych napojw wyrobw tytoniowych wyrobw tekstylnych odziey skr i wyrobw skrzanych wyrobw z drewna, korka i wikliny papieru i wyrobw z papieru poligrafia i reprodukcja zapisanych nonikw informacji koksu i produktw rafinacji ropy naftowej chemikaliw i wyrobw chemicznych wyrobw farmaceutycznych wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych wyrobw z surowcw niemetalicznych metali wyrobw z metali komputerw , wyrobw elektronicznych i optycznych urzdze elektrycznych maszyn i urzdze pojazdw samochodowych, przyczep, naczep pozostaego sprztu transportowego mebli rdo: Biuletyny Statystyczne GUS. 2008
41.320 4.805 1.501 560 248 167 62 1.095 1.904 426 4.374 2.419 644 2.804 4.189 2.702 2.829 957 1.481 2.126 3.433 532 1.477

2009
34.755 4.124 732 642 164 163 54 531 1.722 457 6.194 2.107 478 1.997 2.405 2.065 2.031 1.194 1.203 1.410 3.129 417 976

Dynamika Struktura 2009/2008 2009 = 100 84,1 100,0 85,8 11,9 48,8 2,1 114,6 1,8 66,2 0,5 97,5 0,5 86,9 0,2 48,5 1,5 90,4 5,0 107,3 1,3 141,6 17,8 87,1 6,1 74,2 1,4 71,2 5,7 57,4 6,9 76,4 5,9 71,8 5,8 124,7 3,4 81,2 3,5 66,3 4,1 91,2 9,0 78,4 1,2 66,1 2,8

Najwikszych inwestycji w przemyle przetwrczym dokona dzia produkcji koksu oraz produktw rafinacji ropy naftowej. Wyniosy one prawie 6,2 mld z i stanowiy 17,8% ogu nakadw poniesionych w tej sekcji. Prawie 40% nakadw dokonanych w przetwrstwie przemysowym poniesiono w trzech dziaach: produkcji koksu i produktw rafinacji ropy naftowej, produkcji artykuw spoywczych oraz produkcji pojazdw samochodowych, przyczep i naczep. W tym ostatnim dziale spadek inwestycji

204

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

notuje si drugi rok z rzdu. Jednak nakady, poniesione gwnie przez inwestorw zagranicznych w latach wczeniejszych skutkoway modernizacj i istotnym zwikszeniem zdolnoci wytwrczych przemysu motoryzacyjnego. Najwysze nakady inwestycyjne w 2009 roku poniosy nastpujce firmy95: PGNiG SA - 3.841 mln z (2.567 mln z w 2008 roku), PGE Polska Grupa Energetyczna - 3.726 mln z (4.124 mln z w 2008 roku) PKN Orlen - 3.726 mln z (3.937 mln z w 2008 roku), Grupa Lotos - 3.343 mln z (2.486 mln z w 2008 roku). Globalny kryzys ekonomiczny spowodowa zmniejszenie skonnoci do inwestowania. Znalazo to odzwierciedlenie zarwno w spadku poniesionych nakadw inwestycyjnych, jak rwnie spadku liczby rozpoczynanych inwestycji oraz ich wartoci kosztorysowej. Liczba nowych zada inwestycyjnych (ponad 143 tys.) zmniejszya si o 6,7%. W jeszcze wikszym stopniu zmniejszya si warto kosztorysowa tych zada, o 18,8% do 35,8 mld z.
Tabela 77 Inwestycje rozpoczte w poszczeglnych sekcjach gospodarki
Wyszczeglnienie Gospodarka Przemys w tym: - Grnictwo i kopalnictwo - Przetwrstwo przemysowe - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn, gaz i wod - Dostawa wody, gospodarowanie ciekami i odpadami, rekultywacja Budownictwo Handel i naprawy Transport i gospodarka magazynowa
a b a b a b a b a b a b a b a b a b

2006 116.605 37.746 90.262 25.330 1.021 3.205 16.314 14.824 72.927 7.301 632 259 6.374 2.819 -

2007 134.041 44.396 108.223 24.741 1.185 1.463 18.147 17.429 88.891 5.849 4.560 2.718 939 486 5.262 3.452 1.466 3.880

2008 153.504 44.062 134.659 31.200 1.286 2.794 19.543 16.362 107.778 8.699 6.052 3.347 935 500 5.581 4.936 1.637 1.742

2009 143.280 35.757 118.332 24.912 1.051 3.834 18.889 8.994 93.508 9.490 4.874 2.594 784 558 4.764 3.036 1.188 2.415

Dynamika 2009/2008 93,3 81,2 87,9 79,8 81,7 137,2 96,7 55,0 86,8 109,1 80,5 77,5 83,9 111,7 85,4 61,5 72,6 138,7

a/ liczba nowych zada inwestycyjnych, b/ warto kosztorysowa w mln z nowo rozpocztych inwestycji w cenach biecych rdo: Biuletyny Statystyczne GUS.

Zmniejszenie liczby rozpoczynanych inwestycji dotyczy wszystkich sekcji gospodarki. Natomiast w odniesieniu do wartoci kosztorysowej sytuacja jest zrnicowana. Wzrost wartoci nastpi w grnictwie i kopalnictwie, wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energi elektryczn, gaz i gorc wod, budownictwie oraz transporcie i gospodarce magazynowej. Gboki spadek wartoci kosztorysowej (o 45%) nastpi w przemyle przetwrczym. Spord dziaw przemysu przetwrczego zwikszenie wartoci kosztorysowej odnotowano jedynie w produkcji komputerw, wyrobw elektronicznych i optycznych (o 21,7%). Spadek wartoci kosztorysowej przekraczajcy 70% nastpi w produkcji papieru i wyrobw z papieru, produkcji koksu i produktw rafinacji ropy naftowej oraz w produkcji metali. Natomiast spadki przekraczajce 50% miay

95

Lista 500; Rzeczpospolita z 29 kwietnia 2010 roku.

205

MINISTERSTWO GOSPODARKI

miejsce w produkcji wyrobw farmaceutycznych, maszyn i urzdze oraz pozostaego sprztu transportowego. Tak powane zmniejszenie wartoci kosztorysowej inwestycji w 2009 roku nie moe napawa optymizmem odnonie wielkoci nakadw realizowanych w roku 2010. Wg NBP96 nie naley szybko spodziewa si wikszych zmian aktywnoci inwestycyjnej w sektorze przedsibiorstw. Mimo dalszej poprawy sytuacji ekonomicznej zainteresowanie inwestycjami jest nadal niewielkie. Pozytywnie natomiast naley oceni fakt, e niemal wszyscy inwestorzy, ktrzy posiadali inwestycje w fazie realizacji zapowiadaj ich kontynuacj. W przedsibiorstwach przetwrstwa przemysowego od dwch kwartaw obserwujemy wyhamowanie wzrostu zainteresowania nowymi inwestycjami. Nadal bdzie zwiksza si aktywno inwestycyjna duych przedsibiorstw. Mniej optymistycznie rysuj si perspektywy w sektorze MSP. Po gbokim zaamaniu optymizmu inwestycyjnego w grupie eksporterw wywoanym spowolnieniem koniunktury w 2008 r. przedsibiorstwa te wci rzadziej decyduj si na rozpoczcie nowych inwestycji ni firmy zaopatrujce wycznie rynek krajowy. Wiksza ostrono w planowaniu inwestycji przez eksporterw jest zjawiskiem nowym, nie obserwowanym przed kryzysem, i moe by oznak niepewnoci, co do ksztatowania si koniunktury zagranicznej. Podobnie, jak w poprzednich kwartaach, przedsibiorstwa sfinansuj nowo rozpoczynane inwestycje najczciej z wasnych rodkw finansowych. Na samofinansowanie inwestycji pozwala relatywnie dobra rentowno i rosnce depozyty na rachunkach bankowych. Kolejnym rdem pozyskiwania rodkw finansowych s kredyty bankowe, ale znaczenie kredytw w finansowaniu inwestycji jest obecnie nisze ni w poprzednich latach.
Tabela 78 Kredyty i depozyty przedsibiorstw w latach 2006-2009 w mld z
Wyszczeglnienie
1

2006
2

2007
3

2008
4

2009
5

Dynamika w % 4:3 5:4


6 7

Kredyty dla firm w tym na : 138,4 171,7 222,6 212,7 - dziaalno biec 74,4 90,6 111,5 99,7 - inwestycje 42,7 46,8 64,1 64,7 - nieruchomoci 21,3 34,3 47,0 48,3 Depozyty przedsibiorstw 125,9 144,8 149,1 166,0 rdo: Raport o sytuacji bankw w 2009 roku, Komisja Nadzoru Bankowego, 2010 r.

129,6 123,1 137,0 137,0 103,0

95,6 89,4 100,9 102,8 111,3

13.3.2. Polskie inwestycje zagraniczne


Polskie inwestycje bezporednie za granic, cho na tle innych pastwa wiata nie przedstawiaj si imponujco97, od kilku lat stanowi zauwaaln pozycj bilansu patniczego oraz staj si coraz bardziej istotne w praktyce ycia gospodarczego. Rosnca warto inwestycji bezporednich za granic wskazuje na dokonujcy si wzrost potencjau polskich przedsibiorstw, ktre decyduj si na podjcie ekspansji kapitaowej take poza granicami kraju, traktujc te dziaania jako uzupenienie swojej aktywnoci na rynku krajowym.

96

Informacja o kondycji sektora przedsibiorstw ze szczeglnym uwzgldnieniem stanu koniunktury w I kwartale 2010 r. oraz prognoz koniunktury na II kwarta 2010 r. NBP, kwiecie 2010 rok 97 Wedug World Investment Report przygotowywanego przez UNCTAD, polskie inwestycje bezporednie za granic o wartoci 2.454 mln EUR (3.582 mln USD, 2008 rok) stanowi zaledwie 0,19% wiatowych przepyww kapitaowych z tytuu inwestycji dokonywanych za granic.

206

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Podstawowymi motywami decydujcymi o podejmowaniu przez polskie przedsibiorstwa inwestycji za granic s przede wszystkim: pojemne rynki lokalne, nisze jednostkowe koszty pracy, moliwoci szerszej ekspansji eksportowej na pobliskie rynki, dodatkowe moliwoci eksportu na rynek inwestowania, ochrona wasnej pozycji konkurencyjnej, konsolidacja w ramach brany. W latach 1994-2000 warto polskich inwestycji bezporednich za granic pozostawaa na niskim poziomie nie przekraczajcym z reguy 50 mln EUR rocznie. W kolejnych latach nastpio przyspieszenie w tym zakresie i warto kapitau transferowana za granic wzrosa z 0,2 mld EUR w 2002 roku do 2,7 mld EUR w roku 2005. Rok 2006 by pod tym wzgldem rekordowy. Odpyw polskiego kapitau w postaci BIZ wynis 7,1 mld EUR, co byo wynikiem duej jednostkowej transakcji przejcia spki zagranicznej przez polski podmiot. W kolejnych latach wynik ten by niszy, aczkolwiek przewyszajcy bd zbliony do poziomu osignitego w 2005 roku. W 2007 roku odpyw kapitau netto z tytuu inwestycji bezporednich wynis 4,0 mld EUR, a rok pniej, wedug wstpnych danych Narodowego Banku Polskiego 2,0 mld EUR. Tak znaczne zmniejszenie wartoci polskich inwestycji bezporednich za granic w ostatnich 2 latach byo wynikiem zjawisk kryzysowych obserwowanych na caym wiecie. Utrudniony dostp do rde finansowania spowodowa ograniczenie w transferach kapitau w formie BIZ, nie tylko w Polsce, ale take w skali caego globu. Znaczcy wpyw miao take zmniejszenie si kategorii kapita w tranzycie98, ktra w latach 2006-2007 stanowia okoo 40% wartoci polskich inwestycji bezporednich, podczas gdy w roku 2008 zmniejszya si do ok. 23%.
Tabela 79 Polskie bezporednie inwestycje zagraniczne w latach 2005-2009 (mln EUR)
Rok Warto * dane wstpne rdo: NBP. 2005 2.730 2006 7.052 2007 3.952 2008 1.992 2009* 2.074

Wstpne dane z roku 2009 wskazuj, i nieznacznie zostanie przekroczona warto polskich BIZ notowana w bardzo niekorzystnym 2008 roku, kiedy odnotowano najnisz ich warto w ostatnim 5leciu. Polscy przedsibiorcy w 2009 roku ulokowali za granic rodki o wartoci 2,1 mld EUR, cho biorc pod uwag korekt danych wynik ostateczny moe by nieco wyszy. Relatywnie niska warto inwestycji w 2009 roku wynikaa przede wszystkim ze spowolnienia aktywnoci gospodarczej od IV kwartau 2008 roku, co byo spowodowane kryzysem finansowym. Wg stanu na koniec 2008 roku skumulowana warto polskich inwestycji za granic wynosia 16,0 mld EUR. Biorc pod uwag kryterium geograficzne, wedug stanu na koniec 2008 roku, najwicej nalenoci z tytuu polskich BIZ przypadao na pastwa Unii Europejskiej (58,6% caoci nalenoci, tj. 9,4 mld EUR). W podziale uwzgldniajcym poszczeglne pastwa najwicej nalenoci przypadao na: Szwajcari (3,5 mld EUR, 21,8%), Luksemburg (3,4 mld EUR, 21,0%), Niderlandy (1,4 mld EUR, 8,5%) oraz Republik Czesk (1,0 mld EUR), Wielk Brytani (0,8 mld EUR) i Litw (0,7 mld EUR).
Kapita w tranzycie definiuje si jako napyw zagranicznych rodkw powikszajcych kapitay wasne krajowych przedsibiorstw bezporedniego inwestowania. Nastpnie rodki te s inwestowane przez spki krajowe w tworzonych oddziaach lub spkach majcych siedzib poza granicami Polski.
98

207

MINISTERSTWO GOSPODARKI

W podziale na rodzaj dziaalnoci najwyszy stan nalenoci z tytuu polskich inwestycji zagranicznych w 2008 roku by notowany w kategorii pozostae nigdzie niesklasyfikowane (10,6 mld EUR; wzrost o 8,5% w stosunku do 2007 roku), usugach ogem (3,3 mld; wzrost o 33,6%) oraz w przetwrstwie przemysowym (1,4 mld; spadek o 2,0%).
Ramka 17 Polskie inwestycje zagraniczne w 2009 roku99 Aktywno polskich inwestorw bezporednich na rynkach zagranicznych bya w 2009 roku nieco nisza od notowanej rok wczeniej, przy czym rwnie zdecydowanie rzadziej inicjowali oni inwestycje typu greenfield. Zrealizowano lub rozpoczto realizacj ok. 30 duych projektw inwestycyjnych (wobec ok. 70 w 2008 roku). Tylko jeden z nich by przedsiwziciem od podstaw (podczas gdy rok wczeniej byo 11 takich projektw). W przekroju branowym BIZ dominoway przejcia zagranicznych firm z brany informatycznej oraz produkujcych materiay budowlane i wykoczeniowe. Gwne miejsca lokowania polskich BIZ w 2009 roku.
Kraj Hiszpania Rumunia Czechy Niemcy Rosja Ukraina Liczba projektw 3 3 2 2 2 2 Szacunkowa/ deklarowana warto (mln EUR) 20 14 18 12 5,5 19 Dominujce brane Informatyka, dystrybucja materiaw budowlanych informatyka, handel detaliczny, nieruchomoci przemys spoywczy, materiay budowlane informatyka przemys drzewny, nieruchomoci bankowo, materiay wykoczeniowe

Mona oczekiwa, e w perspektywie dugookresowej bdzie nastpowa wzrost aktywnoci inwestycyjnej polskich podmiotw na rynkach zagranicznych. W najbliszych latach, w zwizku z globalnym spowolnieniem gospodarczym, intensywno tych dziaa moe nieco osabn. Tym niemniej tendencja zostanie zachowana i obecno polskich inwestorw w innych krajach bdzie coraz bardziej widoczna. Wiza si to bdzie z rosncym dowiadczeniem w zakresie zasad funkcjonowania na tych rynkach oraz nabywaniem umiejtnoci w poszukiwaniu waciwych pozycji rynkowych, w ktrych mogyby dziaa polskie przedsibiorstwa. wiadczy to o rozwoju gospodarki oraz rosncej aktywnoci przedsibiorstw, poszukujcych moliwoci dziaania na rynkach zagranicznych, nie tylko poprzez formy tradycyjne, jak handel czy przedstawicielstwa handlowe, ale rwnie przez bezporednie zaangaowanie kapitaowe. Ponadto wraz ze wzrostem iloci realizowanych projektw inwestycyjnych, odpyw kapitau z tego tytuu bdzie zwiksza si poprzez rosnce obroty kredytowe z przedsibiorstwami inwestowania zagranicznego, jak te z tytuu uzyskiwanych i reinwestowanych przez nie zyskw.

13.4. Napyw BIZ do Polski


13.4.1. Rola i znaczenie firm z udziaem kapitau zagranicznego
Trudno byoby obecnie wyobrazi sobie funkcjonowanie polskiej gospodarki bez udziau w niej podmiotw zagranicznych. W szczeglnoci dotyczy to takich sektorw jak przemys samochodowy czy elektroniczny. Rola i znaczenie zagranicznych firm w polskiej gospodarce systematycznie wzrasta.

99

Szacunki DAP MG.

208

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Przychody spek z udziaem kapitau zagranicznego (dotyczy caej zbiorowoci) w 2008 roku100 wyniosy 970,0 mld z, i byy o 9,2% wysze ni w roku poprzednim. Najwysze przychody z caoksztatu dziaalnoci uzyskay podmioty funkcjonujce w przetwrstwie przemysowym - 433,1 mld z, co stanowio 44,6% przychodw wszystkich podmiotw z udziaem kapitau zagranicznego oraz w handlu i naprawach 314,3 mld z101. Firmy z udziaem kapitau zagranicznego pokane sumy przekazuj na inwestycje i poszerzenie skali swojej dziaalnoci. Na pozyskanie nowych aktyww trwaych firmy te w 2008 roku przeznaczyy kwot 81,6 mld z tj. o 8,6% wysz w porwnaniu z rokiem poprzednim. Najwicej rodkw inwestoway firmy prowadzce dziaalno w zakresie przetwrstwa przemysowego (36,9% wydatkw na aktywa trwae wszystkich podmiotw z udziaem kapitau zagranicznego). Na kolejnych miejscach uplasoway si podmioty zajmujce si obsug nieruchomoci i firm oraz transportem, gospodark magazynow i cznoci, ktrych udzia stanowi odpowiednio 17,8% oraz 10,5%.
Tabela 80 Podstawowe kategorie finansowe spek z udziaem kapitau zagranicznego o liczbie pracujcych powyej 10 osb na tle podmiotw skadajcych bilans w latach 2006-2008 (stan na koniec roku) w mln z
Wyszczeglnienie Podmioty skadajce bilans w tym: spki z udziaem kapit. zagr. Liczba firm Przychody ogem w tym z eksportu Wynik finansowy (saldo)
brutto netto

Liczba jedn. wykazujcych zysk


brutto netto

a 45.346 1.863.298 265.074 99.060 81.068 37.351 36.859 b 46.603 2.143.264 303.569 131.422 109.433 39.901 39.412 c 50.681 2.346.059 306.141 95.963 77.029 41.143 40.693 a 7.363 740.525 187.521 41.370 33.958 5.034 4.962 b 7.619 852.111 217.276 56.476 46.368 5.409 5.350 c 8.328 930.711 219.213 36.344 27539 4.919 4.845 a 3.397 379.638 169.955 24.524 20.204 2.388 2.362 przemys b 3.486 429.534 195.014 28.770 23.965 2.469 2.438 c 3.594 459.156 194.629 17.779 13.506 2.064 2.041 a 1.785 230.002 2.867 7.520 5.980 1.301 1.288 handel i b 1.824 267.876 3.808 10.971 8.909 1.417 1.408 naprawy c 2.090 299.149 4.611 8.922 6.758 1.299 1.283 a/ dane za 2006 r. b/ dane za 2007 r. c/ dane za 2008 r. rdo: Dziaalno gospodarcza spek z udziaem kapitau zagranicznego w 2008 roku, GUS, listopad 2009.

Liczba prac. w tys. osb 4.747,6 5.028,5 5.244,9 1.285,1 1.425,4 1.498,5 731,5 786,6 807,0 257,7 279,5 321,1

Firmy z udziaem kapitau zagranicznego odgrywaj rwnie bardzo istotn rol w obrotach polskiego handlu zagranicznego. W 2008 roku dziaalno eksportow prowadziy 8.922 podmioty gospodarcze, co stanowio 42,3% wszystkich firm z udziaem kapitau zagranicznego. Warto ich eksportu bya wysza o 2,3% w porwnaniu z rokiem poprzednim. Firmy zagraniczne maj take znaczcy udzia w polskim imporcie. Warto importu bya wysza o 5,4% w porwnaniu z rokiem poprzednim. Najwaniejsz pozycj w imporcie stanowi surowce, materiay i pfabrykaty na cele produkcyjne 47,4% wartoci importu. W przetwrstwie przemysowym import surowcw i materiaw na cele produkcyjne stanowi 78,1% caego importu. W perspektywie dugookresowej obserwowana bya tendencja zmniejszania si udziau spek zagranicznych w imporcie. Wzrasta natomiast sukcesywnie ich udzia w eksporcie. Rok 2008 zaama oba te trendy, co byo wynikiem globalnego kryzysu. Tym niemniej w porwnaniu z 2005 rokiem dynamika importu zagranicznych firm dziaajcych w Polsce wyniosa 145,9, a eksportu 141,2. Odpowiednie wielkoci dla caego naszego handlu zagranicznego wynosz: 151,4 i 140,4%. Takie

100 101

Dane dotyczce 2009 roku zostan zaprezentowane przez GUS na pocztku 2011 roku. Dotyczy caej zbiorowoci.

209

MINISTERSTWO GOSPODARKI

ksztatowanie si relacji w zakresie eksportu i importu dowodzi, i dziaalno gospodarcza spek zagranicznych w Polsce nakierowana jest gwnie na eksport.
Tabela 81 Warto eksportu i importu oraz udzia spek zagranicznych w obrotach polskiego handlu zagranicznego (w mln z)
Warto polskiego HZ 2005 2006 2007 2008 rdo: GUS.
eksport 288.780,8 343.779,0 386.556,0 405.383,1 import 328.192,0 394.030,0 456.828,0 497.028,3

Spki z udziaem kap. zagr.


eksport 177.826,4 214.516,0 245.268,0 251.027,6 import 191.173,0 218.114,8 264.826,5 279.010,1

Udzia spek zagr. w obrotach polskiego HZ (%) w eksporcie w imporcie 61,6 58,2 62,4 55,3 63,4 57,9 61,9 56,1

Wiele duych zagranicznych firm dziaajcych w Polsce naley rwnoczenie do najwikszych eksporterw. S to przede wszystkim firmy z brany motoryzacyjnej.
Tabela 82 Przychody ze sprzeday, udzia eksportu w sprzeday i zatrudnienie w niektrych zagranicznych firmach w Polsce w latach 2007 - 2009
Nazwa firmy Przychody ze sprzeday w mln z 2007 2008 2009 11.854 15.083 19.434 7.947 7.919 7.743 Udzia eksportu w sprzeday w % 2007 2008 2009 85,2 85,9 76,0 95,2 95,4 97,7
61,6 89,0 74,9 62,0 69,6 74,0 94,3

Fiat Auto Poland Volkswagen Pozna Fiat-GM Powertrain 4.459 3.857 3.216 73,1 65,0 Bielsko-Biaa Philips Lighting Poland, 3.671 3.761 4.150 88,4 88,4 BSH, Warszawa 2.703 2.693 3.625 75,9 73,0 GlaxoSmithKline 2.685 3.458 4.282 56,3 64,0 Electrolux 2.322 2.501 2.633 67,2 67,6 Indesit, d 1.750 2.111 2.207 57,0 65,0 Toyota Motor Manufactu2.167 2.056 2.647 96,5 95,5 ring, Wabrzych Razem 41.565 45.447 51.946 x x rdo: Lista 500 najwikszych firm w Polsce wg dziennika Rzeczpospolita.

Zatrudnienie (etaty) 2007 2008 2009 4.173 5.853 6.203 5.889 6.133 6.194
1.416 8.239 1.312 1.635 2.616 2.001 1.877 1.382 7.230 1.372 1.665 3.429 2.889 2.064 947 6.452 1.405 1.623 3.606 2.860 1.926

31.165

34.025

33.225

Inwestycje zagraniczne wpywaj pozytywnie na rynek pracy, szczeglnie wtedy, kiedy dokonywane s w formie inwestycji od podstaw (greenfield). A takie wanie inwestycje stanowi w ostatnich latach coraz wikszy udzia w oglnej kwocie BIZ. Liczba pracujcych w spkach z udziaem kapitau zagranicznego na koniec 2008 roku wynosia 1.532 tys. osb. Ponad 50,0% zatrudnionych pracowao w spkach zajmujcych si przetwrstwem przemysowym. W porwnaniu z rokiem poprzednim liczba pracujcych zwikszya si o 78,0 tys. osb102.

13.4.2. Napyw BIZ do Polski


Rok 2008 pod wzgldem napywu BIZ do Polski odzwierciedla kryzysowe tendencje obserwowane w tym zakresie w skali caego wiata. Po rekordowym 2007 roku kiedy do Polski napyno ponad 17,2 mld EUR, w roku 2008, wg danych Narodowego Banku Polskiego, warto BIZ wyniosa 10,0 mld EUR i bya nisza o 42% w porwnaniu z rokiem poprzednim. Spadek wartoci inwestycji zagranicznych by wynikiem utrzymujcej si oglnej dekoniunktury w wiatowej gospodarce. Obserwowane w ostatnim okresie trudnoci, zwaszcza w branach, ktrych produkcja kierowana jest w zdecydowanej wikszoci

Dziaalno gospodarcza spek z udziaem kapitau zagranicznego w 2008 roku, GUS, listopad 2009 r. Dane dotycz penej zbiorowoci spek.

102

210

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

na eksport, wpyway niekorzystnie na wyniki finansowe tych firm, a co za tym idzie na ich moliwoci finansowania nowych inwestycji, w tym w Polsce.
Wykres 56 Napyw BIZ do Polski w latach 2001-2009 w mld EUR
18 16 14 mld EUR 12 10 8 6 4 2 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 6,4 4,4 4,3 10,3 8,3 10,0 8,3 15,7 16,7

rdo: NBP, rok 2009 dane szacunkowe.

Porwnujc wielko napywu BIZ do Polski w poszczeglnych latach, wane jest uwzgldnienie ich struktury. W latach poprzednich znaczcy udzia miay due prywatyzacje, ale od 2004 r. odsetek tego typu inwestycji systematycznie si zmniejsza. Ronie natomiast znaczenie innych pozycji BIZ, w tym reinwestowanych zyskw103 oraz kapitau w tranzycie104. Wzrost pierwszej z pozycji dowodzi dobrej kondycji finansowej inwestorw zagranicznych oraz potwierdza plany zagranicznych firm na dalsze inwestowanie i poszerzanie zakresu swojej dziaalnoci wanie w Polsce. Druga z kategorii wskazuje, i inwestorzy zagraniczni coraz czciej i chtniej traktuj nalece do nich polskie firmy jako swoisty przyczek do inwestowania w innych krajach. Wykorzystuj w ten sposb ich potencja i wiedz dotyczc prowadzenia dziaalnoci na innych rynkach, przede wszystkim w pastwach Europy Wschodniej. Odmiennie ni w poprzednich latach w 2008 roku warto reinwestowanych zyskw bya ujemna (tj. czne straty inwestorw zagranicznych przewyszyy osignite przez nich zyski) i wyniosa -438 mln EUR (wobec 6.762 mln EUR odnotowanych w 2007 roku). Osabienie koniunktury gospodarczej w Polsce i na wiecie obserwowane od pocztku drugiej poowy 2008 roku, a co za tym idzie - spadek zyskw z prowadzonej dziaalnoci gospodarczej powodowa zwikszenie awersji do ryzyka i redukcj nowych inwestycji w celu utrzymania ich biecej pynnoci. W tym samym okresie warto rodkw z tytuu kapitau w tranzycie wyniosa 429 mln EUR, co stanowio 4,3% napywu BIZ do Polski.

Reinwestowane zyski wlicza si wycznie w przypadku inwestycji bezporednich. Nie dotycz one inwestycji portfelowych ani pozostaych inwestycji. Zgodnie z zasadami sporzdzania bilansu patniczego reinwestowane zyski s traktowane tak jakby zostay wypacone inwestorowi zagranicznemu i dopiero potem ponownie przez niego zainwestowane. Wynika to z tego, ze inwestor bezporedni poprzez fakt posiadania znacznej czci przedsibiorstwa bezporedniego inwestowania (co najmniej 10%) ma wpyw na decyzj o pozostawieniu w przedsibiorstwie nalecego do niego zysku. 104 Napyw zagranicznych rodkw powikszajcy kapitay wasne przedsibiorstw zagranicznych odnotowany w danym roku sprawozdawczym i w tym samym okresie sprawozdawczym inwestowane przez spki krajowe w tworzonych oddziaach lub spkach majcych swoj siedzib za granic.

103

211

MINISTERSTWO GOSPODARKI Tabela 83 Struktura napywu BIZ do Polski w latach 2005-2008 w mln EUR
Kapitay wasne Konwersje ReinweKapita w formie Innych Rok Nierucho- stowane zakupw udziaw, Kredytw Dywidend zobozyski na moci akcji oraz aportw wiza na na udziay udziay rzeczowych udziay 2005 2.800 372 63 15 337 2.715 2006 4.382 392 62 5 907 4.510 2007 3.514 540 611 19 908 6.762 2008 5.021 448 556 15 456 -438 rdo: Zagraniczne inwestycje bezporednie Polsce w 2008 roku, NBP, stycze 2010 r. Kredyty inwesto rw
1.958 5.318 4.842 3.917

Ogem napyw kapitau


8.260 15.576 17.196 9.972

Wedug wstpnych szacunkowych danych NBP w 2009 roku napyno do Polski w formie BIZ 8,3 mld EUR105. Prognozy dotyczce wielkoci napywu zagranicznych inwestycji w 2010 roku nie przewiduj osignicia przez nie wartoci obserwowanej w rekordowym 2007 roku. Zwizane jest to z utrzymujc si jeszcze na wiecie niepewnoci zwizan z kryzysem finansowym. Sabe tempo wzrostu gospodarczego w krajach Unii Europejskiej, skd napywa do Polski okoo 80% zagranicznych inwestycji z pewnoci zdeterminuje wielko napywu BIZ do Polski. Cz inwestorw odkada swoje projekty na pniej, nie rezygnujc jednak zupenie z inwestycji w Polsce. Z drugiej strony wanie kryzys zachca do inwestowania w naszym kraju i do przenoszenia produkcji do Polski. Spadek inwestycji dotyczy bdzie tych sektorw polskiej gospodarki, ktrych produkcja nakierowana jest na eksport tj. np. motoryzacji i elektroniki. Natomiast wzrostu naley oczekiwa w tych branach, w ktrych zagraniczne firmy poszukuj moliwoci obnienia kosztw funkcjonowania, a wic w sferze szeroko rozumianych usug, przede wszystkim w zakresie tworzenia orodkw usug biznesowych (BPO) oraz centrw usug wsplnych (SSC). Inwestycje tego typu s zdecydowanie mniej kapitaochonne, a jednoczenie stwarzaj relatywnie du ilo miejsc pracy. Okres gorszej koniunktury gospodarczej to rwnie dobry moment na fuzje i przejcia. Do bran, w ktrych naley si spodziewa zwikszonej aktywnoci inwestorw, naley m.in. energetyka i szeroko pojta ochrona zdrowia. Oywienie spodziewane jest take w handlu detalicznym i hurtowym.

13.4.3. BIZ wg krajw pochodzenia kapitau


W Polsce najwicej od lat inwestuj firmy z krajw europejskich, w tym gwnie z krajw Unii Europejskiej. W 2008 roku inwestycje z pastw UE stanowiy 96,9% oglnej kwoty napywu BIZ do Polski. Najwicej kapitau napyno z Niemiec, Niderlandw i Francji odpowiednio 1,6 mld EUR, 1,6 mld EUR oraz 1,3 mld EUR. Z oglnej kwoty 115,7 mld EUR, jak zainwestowano w Polsce do koca 2008 roku, najwicej kapitau pochodzio z krajw Unii Europejskiej 85,6%. Najwysze kwoty zainwestoway w Polsce firmy pochodzce z: Niderlandw 22,0 mld EUR, Niemiec 18,1 mld EUR, Francji 12,5 mld EUR.

105

Dane szczegowe dotyczce napywu BIZ za 2009 rok NBP opublikuje w kocu 2010 roku.

212

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Tabela 84 Struktura geograficzna napywu BIZ do Polski wg kraju pochodzenia kapitau oraz stan zobowiza na koniec 2008 roku w mln EUR
Lp. Kraje 2005 2006 2007 15.028,8 13.091,6 871,8 325,7 513,9 319,1 1.891,0 0,1 567,0 473,0 1.290,7 1.887,3 2.967,7 113,9 797,8 647,7 424,9 297,3 27,9 539,4 155,1 308,6 - 250,9 34,2 149,6 846,4 847,2 370,0 69,5 -43,9 194,2 25,2 17.196,0 2008 10.090,0 9.083,1 454,8 707,4 191,0 261,8 566,8 -1,1 305,3 205,8 1.339,8 1.604,5 1.618,6 103,2 1.110,7 317,9 296,8 470,8 2,0 92,4 50,4 -32,3 -29,7 6,1 -109,0 352,0 364,4 -218,6 96,6 -5,2 -28,6 -301,4 9.971,6
1 Europa w tym: 7.234,0 14.029,7 1.1 UE-15 6.783,2 13.362,3 1.2 Austria 574,5 - 414,1 1.3 Belgia 71,5 209,6 Dania 491,3 187,1 1.4 1.5 Finlandia 445,6 18,4 Francja - 18,9 840,3 1.6 1.7 Grecja 7,4 15,4 1.8 Hiszpania 189,4 1.137,3 Irlandia 120,9 332,2 1.9 1.10 Luksemburg 1.680,0 3.638,9 1.11 Niderlandy 413,9 1.345,4 Niemcy 1.675,3 2.802,6 1.12 1.13 Portugalia 82,2 376,1 Szwecja 456,0 274,7 1.14 1.15 Wielka Brytania 422,3 1.168,6 1.16 Wochy 171,8 1.429,8 Cypr 74,2 30,5 1.17 1.18 Sowenia - 8,6 10,1 1.19 Szwajcaria 243,8 563,1 Norwegia - 44,8 - 77,5 1.20 1.21 Ukraina 193,7 - 90,7 Rosja 28,5 - 31,5 1.22 1.23 Wgry - 154,1 127,9 Czechy 12,7 22,3 1.24 2 Kraje AP w tym: 650,5 455,7 2.1 USA 643,5 394,8 Azji w tym: 310,4 784,5 3. 3.1 Chiny 36,6 20,0 3.2 Singapur 2,1 92,0 Japonia 239,3 253,7 3.3 3.4 Korea Pd. - 38,7 415,9 Ogem 8.259,9 15.575,9 rdo: Zagraniczne inwestycje bezporednie w Polsce, NBP.

Zobowizania na koniec 2008 r. 103.678,3 95.142,0 4.116,5 3.784,6 2.810,9 1.369,7 12.463,1 48,4 3.516,4 2.118,2 10.019,8 22.048,3 18.145,3 706,9 5.276,4 4.408,6 4.308,9 2.024,2 128,1 2.810,9 430,2 328,7 182,8 147,7 234,5 7.252,0 7.100,0 2.294,3 236,8 113,0 947,2 693,5 115.708,9

Wykres 57 Stan zobowiza z tytuu BIZ na koniec lat 2003-2008


121,3 120 100 mld EUR 80 63,6 60 45,9 40 20 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 76,8 95,6 116,0

rdo: Zagraniczne inwestycje bezporednie Polsce w 2008 roku, NBP, stycze 2010 r.

213

MINISTERSTWO GOSPODARKI

13.4.4. Struktura sektorowa napywu BIZ


Do koca 2008 roku najwicej rodkw finansowych zagraniczne firmy zainwestoway w przemyle 40,3 mld EUR, co stanowio 34,8% oglnej kwoty BIZ w Polsce, w tym najwicej w przetwrstwie przemysowym 35,9 mld EUR. W sferze produkcyjnej najwiksze rodki ulokowano w produkcji artykuw spoywczych, napojw i wyrobw tytoniowych, ktra to brana wyprzedzia dotychczasowego lidera tj. produkcj sprztu transportowego. Zmiany spowodowane spowolnieniem gospodarczym na wiecie potwierdziy, i brane tradycyjne s bardziej odporne na kryzys. Dodatkowy wkad wnieli take producenci wyrobw tytoniowych, w zdecydowanej wikszoci kontrolowani przez kapita zagraniczny, ktrych sytuacja w 2008 roku ulega zdecydowanej poprawie. W brany motoryzacyjnej gwnym inwestorami pozostay due midzynarodowe koncerny samochodowe takie jak: Fiat, General Motors, Isuzu, Volkswagen, Toyota, Volvo, Man i inne. Pomimo spadku inwestycji w brany motoryzacyjnej, pozostaje ona niezwykle wana z punktu widzenia caej gospodarki (drugie miejsce pod wzgldem zaangaowanego kapitau zagranicznego). Wynika to z faktu, i zdecydowana wikszo jej produkcji jest kierowana na eksport, a ponadto rozwj tego sektora w Polsce sprzyja take zwikszeniu produkcji u kooperantw. Firmy zagraniczne, w tym zajmujce si produkcj rodkw transportu, nale do cisej czowki najwikszych eksporterw. Innym, rwnie wanym obszarem inwestowania w ostatnich latach pozostawaa elektronika. Najwiksz inwestycj w tym zakresie bya uruchomia w 2007 roku w odzi fabryka amerykaskiej firma Dell (zakady w 2010 roku zostay odsprzedane tajwaskiej firmie Foxconn). Bardzo due inwestycje zrealizoway take firmy zajmujce si produkcj telewizorw. Dotyczy to takich firm jak Toshiba, Sharp, LG Funai, Orion i inne. Dziki inwestycjom tych firm Polska staa si potentatem w produkcji nowoczesnych telewizorw (planowane jest take uruchomienie produkcji odbiornikw TV wykorzystujcych najnowsze technologie takie jak 3D oraz LED). Szacuje si, i do koca 2010 roku, kiedy fabryki osign pen zdolno produkcyjn, Polska produkowa bdzie nawet 40 mln sztuk telewizorw, co zaspokoi trzy czwarte europejskiego zapotrzebowania na ten sprzt. Ponad 80% produkowanych w Polsce telewizorw kierowana jest na eksport. Kolejnymi wanymi obszarami inwestowania, oprcz przetwrstwa przemysowego byy: obsuga nieruchomoci, porednictwo finansowe oraz handel i naprawy. Zarwno w 2008 roku, jak i w latach poprzednich napyna do Polski znaczca kwota do szeroko rozumianego sektora usug. Szczeglnie duy wzrost BIZ odnotowano w obszarze usug ksigowych, zarzdzania i doradztwa. Warto BIZ w tym obszarze tylko w 2008 roku wyniosa 1,5 mld EUR. Skala tych inwestycji dowodzi, i Polska staa si znaczcym centrum usug. wiadczy to take o pewnych nowych trendach jakie zaczynaj si pojawia w zakresie BIZ. Zmniejsza si ilo inwestycji lokowanych w przetwrstwie przemysowym. Rosn natomiast inwestycje lokowane w sektorze usug, szczeglnie pod wzgldem otwierania orodkw usug biznesowych (BPO) oraz centrw usug wsplnych (SSC). Ju obecnie szacuje si, i trzecia cz centrw outsourcingowych w Europie rodkowej i Wschodniej zlokalizowana jest w Polsce. Zmianie ulegaj take kierunki, z ktrych napywa do Polski kapita zagraniczny. Ronie znaczenie krajw azjatyckich, gwnie Japonii, Korei i Chin.

214

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Tabela 85 Warto bezporednich inwestycji zagranicznych w Polsce wg sekcji i dziaw PKD w latach 2006-2008 oraz warto zobowiza z tytuu BIZ na koniec 2008 roku w podziale na rodzaje dziaalnoci (w mln EUR)
Kapita zainwestowany 2006 2007 2008 Przemys w tym: 3.828,7 5.500,8 2.504,4 Zaopatrywanie w energi elektr, gaz i wod 77,6 453,2 1.046,6 Grnictwo i kopalnictwo 12,4 50,8 15,4 Przetwrstwo przem. w tym produkcja: 3.738,7 4.996,8 1.442,4 - pojazdw mechanicz., przyczep i naczep 466,6 680,8 -324,6 - pozostaego sprztu transportowego 191,1 140,6 -128,8 - art. spoyw. napojw, tytoniu 394,3 264,9 345,0 - maszyn biurowych i komputerw 18,2 179,2 73,0 - urzdze elektr. radiowych i tv optycznych 226,9 270,8 -101,9 - drewna, papieru, dzia. publik. i poligraf. 366,4 574,2 -113,3 - wyrobw chemicznych 534,3 344,9 343,7 - wyr. z gumy i tworzyw sztucznych 535,5 433,1 181,6 - koksu i produktw ropy naftowej 26,9 0,6 5,6 - metali i wyrobw z metali 740,2 1.259,8 320,0 - tkanin i wyrobw wkien. i odziey 3,6 15,1 -11,1 - maszyn, gdzie indziej nie sklasyfikowana 168,0 326,3 188,3 Budownictwo 415,6 423,7 274,9 Usugi ogem 10.377,4 10.272,1 6.626,3 Porednictwo finansowe w tym: 1.652,3 2.612,9 3.012,5 - dziaalno ubezpieczeniowa 573,8 407,3 648,7 Handel i naprawy 2.540,4 2.425,9 1.455,4 Transport gosp. magazyn. i czno w tym: 916,3 621,9 -500,7 -Telekomunikacja 732,2 487,0 -290,1 Obsuga nieruchom., informatyka, w tym: 5.157,4 4.363,7 2.605,2 1.776,2 1.737,2 841,1 - obsuga nieruchomoci 3.182,1 2.312,0 1.464,6 - usugi ksigowe, zarzdzanie, doradztwo Hotele i restauracje 36,8 109,8 -24,1 Zakupy i sprzeda nieruchomoci 909,3 907,1 455,5 Rolnictwo i rybowstwo 45,0 91,6 100,3 cznie 15.575,9 17.196,0 9.971,6 rdo: Zagraniczne inwestycje bezporednie w Polsce, NBP, 2009 r. Sekcje i dziay PKD na koniec 2008 40.291,8 4.153,2 209,4 35.929,2 4.767,2 535,1 5.541,8 277,9 893,2 3.567,4 3.654,6 2.679,5 91,6 5.227,3 325,3 1.945,9 2.494,9 69.824,7 22.315,5 3.993,3 19.074,0 7.054,9 5.637,5 20.119,2 8.918,2 9.083,6 533,6 2.530,4 554,6 115.708,9 Struktura w% 34,8 3,6 0,2 31,1 4,1 0,5 4,8 0,2 0,8 3,1 3,2 2,3 0,1 4,5 0,3 1,7 2,2 60,3 19,3 3,5 16,5 6,1 4,9 17,4 7,7 7,9 0,5 2,2 0,5 100,0

Mniejsza warto inwestycji zagranicznych, jakie napyny do Polski w 2009 roku, to efekt przede wszystkim globalnego spowolnienia gospodarczego. Nie oznacza to pogorszenia pozycji naszego kraju jako potencjalnego odbiorcy inwestycji. Kolejne publikowane przez rne midzynarodowe orodki badawcze rankingi dotyczce atrakcyjnoci inwestycyjnej wskazuj na to, e Polska nadal jest postrzegana jest jako interesujcy i wany kraj dla zagranicznych inwestorw.
Tabela 86 Najwaniejsze pozycje w polskim eksporcie w mln EUR
2007 Wyszczeglnienie Pojazdy samochodowe Czci i akcesoria do pojazdw samoch. Silniki spalinowe i tokowe z zaponem samoczynnym Aparatura odbiorcza dla TV i radia Meble * dane szacunkowe rdo: GUS. eksport
5.695,9 4.962,9 3.076,5 3.343,7 3.010,5

2008 saldo
1.469,4 1.614,3 2.845,2 2.609,4 2.506,4

2009* saldo
1.287,5 1.412,6 2.153,0 3.027,7 2.379,1

eksport
6.735,9 5.666,8 2.550,3 4.041,6 2.953,1

eksport
6.913,3 4.758,6 1.715,5 4.585,8 2.631,7

saldo
3.279,7 1.581,6 1.483,3 3.644,9 2.203,1

Dynamika eksportu 2009/2008 (w %) 102,6


84,0 67,3 113,5 89,1

215

MINISTERSTWO GOSPODARKI

W przedstawionym w czerwcu br. raporcie Ernst & Young Atrakcyjno inwestycyjna Europy 2010 Polska zaja sme miejsce w Europie oraz pierwsze w Europie rodkowo-Wschodniej pod wzgldem nowych inwestycji zagranicznych w 2009 roku oraz pite na kontynencie pod wzgldem nowych miejsc pracy utworzonych dziki napywowi bezporednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Wedug raportu w 2009 roku w Polsce ulokowano 102 nowe inwestycje zagraniczne, co stanowi spadek o 42% w stosunku do roku ubiegego. Mimo to w regionie Europy rodkowo-Wschodniej Polska nadal pozostaje liderem w tej kategorii. Pod wzgldem miejsc pracy utworzonych dziki inwestycjom zagranicznym nasz kraj zajmuje pit pozycj z 7,5 tysicami nowych etatw. W tej kategorii spord pastw europejskich wyprzedzaj nas tylko Wielka Brytania, Francja, Rosja i Turcja. Wedug prognoz autorw raportu w najbliszych trzech latach nastpi wzrost popularnoci regionu Europy rodkowo-Wschodniej, ktry ma szanse sta si regionem najbardziej atrakcyjnym dla inwestycji na wiecie. Inwestycje bd tutaj lokowane nie tylko ze wzgldu na atrakcyjne koszty pracy i warunki do prowadzenia dziaalnoci biznesowej, ale rwnie ze wzgldu na jako kadry i duy rynek wewntrzny 106.

13.5. Innowacyjno polskich przedsibiorstw i ich otoczenia


13.5.1. Innowacyjno polskich przedsibiorstw107
W midzynarodowym ujciu porwnawczym, innowacyjno polskiej gospodarki jest niska. Potwierdzaj to rne badania i raporty, z ktrych jednym z najistotniejszych jest raport pt. Europejska Tablica Wynikw w zakresie Innowacji (European Innovation Scoreboard EIS). European Innovation Scoreboard jest corocznym zestawieniem podstawowych wskanikw innowacyjnych poszczeglnych krajw czonkowskich UE. Na tej podstawie dokonywane s analizy poziomu innowacyjnoci poszczeglnych krajw, skutecznoci prowadzonej polityki innowacyjnej i analizy ich silnych i sabych stron. EIS stanowi syntetyczny instrument oceny skutecznoci realizacji polityk innowacyjnych i monitoringu zmian wskanikw innowacyjnoci w poszczeglnych krajach czonkowskich oraz Unii Europejskiej jako caoci. Metodologia opiera si na dwudziestu dziewiciu wskanikach czstkowych, podzielonych na wskaniki wejcia (Enablers), aktywnoci firm (Firm activities) i wyjcia (Outputs). Pierwszy jest zoony z zasobw ludzkich, finansw i wsparcia finansowego. Drugi zawiera inwestycje firm, powizania i przedsibiorczo oraz wydajno, natomiast trzeci skada si z innowatorw i efektw ekonomicznych. Wg najnowszej edycji raportu (stycze 2010 r.) Polska awansowaa z grupy krajw doganiajcych (catching up countries) do grupy umiarkowanych innowatorw (moderate innovators). W grupie tej, Polska zaja przedostatni pozycj za Czechami, Portugali, Norwegi, Hiszpani, Grecj, Wochami, Malt, Sowacj i Wgrami, a przed Litw. Zgodnie z wynikami badania, Polska charakteryzuje si niszym ni przecitna dla wszystkich pastw Unii Europejskiej poziomem Sumarycznego Wskanika Innowacyjnoci (Sumary Innovation Index SII), ale wyszym ni rednia dla UE tempem wzrostu tego wskanika. Pomimo niskiego poziomu Sumarycznego Wskanika Innowacyjnoci (SII) w Polsce, tempo wzrostu tego wskanika jest wysze ni rednia dla Unii Europejskiej.

106

Raport Ernst&Young Atrakcyjno inwestycyjna Europy jest cyklicznym badaniem przeprowadzanym od 2004 roku. W tegorocznej edycji udzia wzio ponad 800 menaderw - przedstawicieli inwestorw z 42 krajw. Raport bierze pod uwag ich opinie oraz dane liczbowe na temat inwestycji zagranicznych w roku poprzedzajcym ogoszenie raportu. 107 rdem danych w tym podrozdziale jest Gwny Urzd Statystyczny, Nauka i Technika w 2007 r., Warszawa 2009.

216

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Wykres 58 Wartoci Sumarycznego Wskanika Innowacyjnoci (Summary Innovation Index SII) dla poszczeglnych pastw czonkowskich Unii Europejskiej
0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0
Turcja Serbia Bugaria otwa Chorwacja Rumunia Litwa Polska Wgry Sowacja Malta Wochy Grecja Hiszpania Norwegia Portugalia Czechy Sowenia UE 27 Cypr Estonia Islandia Niderlandy Francja Irlandia Belgia Luksemburg Austria Dania Wlk Niemcy Finlandia Szwecja Szwajcaria

rdo: Pro Inno Europe, Inno-Metrics, European Innovation Scoreboard 2009. Comparative analysis of innovation performance, January 2010.

Wykres 59 Konwergencja poziomu innowacyjnoci pomidzy poszczeglnymi pastwami czonkowskimi Unii Europejskiej wedug EIS 2009

rdo: Pro Inno Europe, Inno-Metrics, European Innovation Scoreboard 2008. Comparative analysis of innovation performance, January 2010.

W porwnaniu z poprzednim raportem EIS 2008, naley podkreli popraw nastpujcych wskanikw dla Polski: wzrost wskanika Udzia (%) osb z wyksztaceniem wyszym w grupie wiekowej 25-64 z 18,7 do 19,6, wzrost wskanika Dostp przedsibiorstw do staych czy internetowych (z przepustowoci co najmniej 144 Kbit/s) (% firm) z 53,0 do 59,0, wzrost wskanika Liczba nowych wsplnotowych wzorw przemysowych na milion mieszkacw z 45,5 do 49,8, wzrost wskanika Udzia (%) eksportu wyrobw rednio-wysokiej i wysokiej techniki w eksporcie ogem z 48,9 do 51,1. 217

MINISTERSTWO GOSPODARKI Tabela 87 Porwnanie wskanikw innowacyjnoci dla Polski oraz UE w oparciu o badanie EIS 2009
Wymiary i wskaniki w EIS Warto Warto wskanika wskanika dla Polski dla UE-27

SIY SPRAWCZE INNOWACJI (ENABLERS) Zasoby ludzkie (Human resources) 1.1.1 Liczba absolwentw kierunkw cisych i technicznych oraz spoecznych i 56,5 40,5 humanistycznych na 1000 mieszkacw w grupie wiekowej 20-29 1.1.2 Liczba osb posiadajcych stopie doktora w naukach cisych i technicznych oraz 0,70 1,03 spoecznych i humanistycznych na 1000 mieszkacw w wieku 25-34 lat) 1.1.3 Udzia (%) osb z wyksztaceniem wyszym w grupie wiekowej 25-64 19,6 23,5 1.1.4 Udzia (%) osb w ksztaceniu ustawicznym w przedziale wiekowym 25-64 4,7 9,5 1.1.5 Udzia (%) osb w grupie wiekowej 20-24, ktre ukoczyy edukacj co najmniej na 91,3 78,1 poziomie szkoy redniej Finansowanie i wsparcie (Finance and support) 1.2.1 Udzia wydatkw publicznych na B+R w PKB (w %) 0,41 0,64 1.2.2 Udzia inwestycji venture capital w przedsiwzicia jako % PKB 0,045 0,107 1.2.3 Kredyty prywatne jako % PKB 0,50 1,22 1.2.4 Dostp przedsibiorstw do staych czy internetowych (z przepustowoci co najmniej 59,0 77,0 144 Kbit/s) (% firm) DZIAALNOS PRZEDSIBIORSTW (FIRM ACTIVITIES) Inwestycje przedsiebiorstw (Firm investments) 2.1.1 Udzia wydatkw przedsibiorstw na B+R w PKB (w %) 0,19 1,19 2.1.2 Wydatki na technologie informacyjne (% PKB) 2,6 2,7 2.1.3 Wydatki na innowacje nie zwizane z pracami B+R (% obrotw) 1,03 1,03 Powizania i przedsibiorczo (Linkages & entrepreneurship) 2.2.1 Udzia (%) MSP wprowadzajcych wasne innowacje w oglnej liczbie MSP 17,2 30,0 2.2.2 Udzia (%) MSP kooperujcych w zakresie innowacji w oglnej liczbie MSP 9,3 9,5 2.2.3 Wskanik dotyczcy odnawiania firm (liczba zakadanych i zamykanych MSP w oglnej 4,9 liczbie MSP) 2.2.4 Publikacje w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego na million mieszkacw 1,6 36,1 Przepustowo Wskaniki zwizane z ochron wasnoci intelektualnej (Throughputs) 2.3.1 Liczba wynalazkw zgoszonych do ochrony do EPO na milion mieszkacw 3,4 114,9 2.3.2 Liczba nowych wsplnotowych znakw towarowych na milion mieszkacw 41,9 124,5 2.3.3 Liczba nowych wsplnotowych wzorw przemysowych na milion mieszkacw 49,8 121,2 2.3.4 Bilans patniczy w zakresie technologii jako % PKB 0,35 1,00 WYNIKI (OUTPUTS) Innowatorzy (Innovators) 3.1.1 Przedsibiorstwa wprowadzajce innowacje produktowe i usugowe jako % oglnej liczby 20,4 33,7 MSP 3.1.2 Przedsibiorstwa wprowadzajce innowacje marketingowe i organizacyjne jako % 29,1 40,0 oglnej liczby MSP 3.1.3 Innowatorzy zwikszajcy efektywno wykorzystania zasobw, rednia z 2 wskanikw 13,8 18,0 zmniejszone koszty pracy (% przedsibiorstw) 11,6 9,6 zmniejszenie zuycia materiaw i energii (% przedsibiorstw) Efekty ekonomiczne (Economic effects) 3.2.1 Udzia (%) zatrudnionych osb w sektorach przemysu rednio-wysokiej i wysokiej 5,50 6,69 techniki w liczbie osb zatrudnionych w przemyle i usugach 3.2.2 Udzia (%) zatrudnionych osb w sektorach wiedzochonnych w liczbie osb 10,33 14,53 zatrudnionych w przemyle i usugach 3.2.3 Udzia (%) eksportu wyrobw rednio-wysokiej i wysokiej techniki w eksporcie ogem 51,1 48,2 3.2.4 Udzia (%) eksportu wyrobw z wiedzochonnych sektorw usugowych wiedzy w 27,2 48,8 eksporcie ogem 3.2.5 Udzia (%) sprzeday nowych lub zmodernizowanych wyrobw dla rynku (new-to-market) 4,56 8,60 w sprzeday przedsibiorstw ogem 3.2.6 Udzia (%) sprzeday nowych lub zmodernizowanych wyrobw dla przedsibiorstw (new5,55 6,28 to-firm) w sprzeday przedsibiorstw ogem rdo: Pro Inno Europe, Inno-Metrics, European Innovation Scoreboard 2009. Comparative analysis of innovation performance, January 2010.

218

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Monitoring wskanikw oceniajcych innowacyjno polskiej gospodarki nie daj jednoznacznej odpowiedzi na temat postpu w tym zakresie. Ich zmiany nie s jednokierunkowe. Do tych sugerujcych pozytywne tendencje w gospodarce mona zaliczy dynamik nakadw na innowacje. Podmioty dziaajce w Polsce przeznaczaj coraz wicej rodkw na innowacje. W 2008 r. nakady na dziaalno innowacyjn przedsibiorstw przemysowych wyniosy 25,4 mld z108, co oznaczao wzrost o 25,7% w relacji do roku poprzedniego (ujcie nominalne). Wzrost nakadw ogem na dziaalno innowacyjn odbywa si przy zwikszeniu udziau podmiotw angaujcych si w t dziaalno. Udzia przedsibiorstw (zatrudniajcych powyej 49 pracujcych), ktre prowadziy dziaalno innowacyjn (tzn. poniosy nakady na t dziaalno) wynis w 2008 r. 31,8% i wzrs w porwnaniu do 2007 r. (wwczas 31,7%). Udzia przedsibiorstw innowacyjnych w przemyle, tzn. tych, ktre wprowadziy nowe lub istotnie ulepszone produkty i/lub procesy, w latach 20062008 wynis 37,7% ogu przedsibiorstw109 i by o 1 pkt.proc. wyszy ni w latach 20052007. Z kolei za niepokojce, w wietle postulatw zacieniania wsppracy midzy sektorem nauki a przedsibiorstwami, naley uzna zmniejszenie si odsetka przedsibiorstw, ktre wsppracoway z innymi przedsibiorstwami lub instytucjami w zakresie dziaalnoci innowacyjnej. W latach 20062008 wynis on 19,6%, a wic w porwnaniu z latami 20052007 spad o 1,4 pkt. proc. W 2008 r. nie nastpiy istotniejsze zmiany w strukturze produkcji sprzedanej przedsibiorstw wedug poziomw techniki. Odnotowa jednak naley spadek cznego udziau wyrobw wysokiej i redniowysokiej techniki z 31,5% w roku 2007 do 31,1% w 2008 r., przy jednoczesnym wzrocie udziau wyrobw rednio-niskiej i niskiej techniki. Wrd wyranie charakterystyk naszej gospodarki zwraca uwag niski udzia nakadw na B+R (ok. 0,6% PKB). Dodatkowo w Polsce mamy do czynienia ze stosunkowo niskim udziaem rodkw podmiotw gospodarczych i relatywnie wyszymi nakadami publicznymi. Udzia rodkw budetowych w nakadach ogem przeznaczonych na dziaalno B+R wynosi w 2008 r. 56,1% (w 2007 r. 58,5%, w 2006 r. 57,5%, w 2005 r. 57,7%, w 2004 r. 61,7%, w 2003 r. 62,7%, w 2002 r. 61,9%). I co prawda stopniowo si zmniejsza, to jednak by on zdecydowanie wyszy ni przecitnie w krajach OECD, gdzie udzia tych rodkw wynosi w 2004 r. 29,5% a w krajach UE-25 35,3%. Odwrotnie - udzia sektora prywatnego jest wci niewystarczajcy - w 2008 r. wynis 26,6%.
Tabela 88 Relacja nakadw na dziaalno B+R (GERD) do PKB wedug sektorw instytucjonalnych w latach 2000-2008
2000 nakady ogem (GERD/PKB) 0,66 nakady budetowe (GOVERD/PKB) 0,41 0,16 nakady przedsibiorcw (BERD/PKB) nakady szkolnictwa wyszego (HERD/PKB) rdo: Nauka i Technika w 2007 roku, GUS. 2001 0,64 0,41 0,16 2002 0,58 0,34 0,13 2003 0,56 0,33 0,13 2004 0,58 0,33 0,13 2005 0,57 0,21 0,18
0,18

2006 0,56 0,21 0,18


0,17

2007 0,57 0,20 0,17


0,19

2008 0,61 0,21 0,19 0,20

Wanymi miarami procesw innowacyjnych s te wskaniki dotyczce ochrony wasnoci przemysowej. Liczba wynalazkw zgaszanych do ochrony patentowej w Urzdzie Patentowym RP przez tzw. rezydentw wyniosa w 2008 r. 2.488 i wzrosa w porwnaniu z poprzednimi latami (2.392 wynalazkw w 2007 r., 2.028 w 2005 r.).

108 109

W przemyle (sekcje C, D i E wedug PKD 2004), podmioty o liczbie pracujcych pow. 49. Dane uzyskane z Gwnego Urzdu Statystycznego

219

MINISTERSTWO GOSPODARKI

13.5.2. Otoczenie instytucjonalne polskich przedsibiorstw


Na innowacyjno gospodarki duy wpyw ma otoczenie instytucjonalne wspierajce dziaalno innowacyjn przedsibiorstw, do ktrych nale rnego rodzaju instytucje, jak np.: orodki szkoleniowo-doradcze, centra transferu technologii, inkubatory technologiczne/przedsibiorczoci, funduszy poyczkowe, parki technologiczne itd. Dziaania instytucji wspierajcych innowacyjno wywouj silne impulsy rozwojowe identyfikowane w zakresie: wzmocnienia struktur rynkowych o nowe technologiczne firmy charakteryzujce si duym potencjaem konkurencyjnym, dziki umiejtnociom wdraania innowacji umoliwiajcym cig adaptacj nowych produktw i technologii, tzw. dyfuzji industrializacji w wyniku inkubacji nowych firm, wykorzystujcych umiejtnoci wystpujce w lokalnej kulturze, rozwoju kompleksw przemysowych wysokiej technologii i systemw inkubacji innowacji w aglomeracjach miejskich, dysponujcych silnym zapleczem naukowym110. Orodki wspierajce dziaalno innowacyjn przedsibiorstw silnie wpisuj si we wspczesn logik rozwoju ekonomiczno-spoecznego. Umoliwiaj one aktywizacj endogenicznych zasobw regionw i peniejsze wykorzystanie lokalnych czynnikw wzrostu. W nowoczesnych strategiach rozwoju odchodzi si od zhierarchizowanych struktur, bazujcych na duym zakresie interwencjonizmu pastwowego, do relacji sieciowych i inicjatyw uatwiajcych przepywy wiedzy i wymian informacji. Dotychczasowy rozwj orodkw wspierajcych dziaalno innowacyjn przedsibiorstw w Polsce naley uzna za sukces lokalnych spoecznoci i osb bezporednio zwizanych z analizowanymi inicjatywami. Wnosz one now jako w swoje otocznie uaktywniajc lokaln spoeczno, transferujc nowe dowiadczenia i pomoc zewntrzn, a przede wszystkim pomagajc przedsibiorcom w realizacji ich biznesowych planw111. Orodki innowacji i przedsibiorczoci specjalizuj si w nastpujcych obszarach wspierania przedsibiorczoci i procesw innowacyjnych: szerzenie wiedzy i umiejtnoci poprzez doradztwo i szkolenia (orodki szkoleniowo-doradcze), transfer i komercjalizacja nowych technologii (centra transferu technologii), transfer i komercjalizacja nowych technologii (centra transferu technologii), pomoc finansowa w formie para-bankowych funduszy poyczkowych i porcze kredytowych oferowana osobom podejmujcym dziaalno gospodarcz oraz modym firmom bez historii kredytowej (np. seed i start up), pomoc doradcza, techniczna i lokalowa dla nowo powstaych przedsibiorstw w inkubatorach przedsibiorczoci i centrach technologicznych, tworzenie skupisk przedsibiorstw (klastry) poprzez czenie na okrelonym zagospodarowanym terenie usug biznesowych i rnych form pomocy firmom w ramach parkw technologicznych, stref biznesu, parkw przemysowych. Wedug danych SOOIPP, na podstawie przeprowadzonych w poowie 2009 r. bada mona okreli szacunkow liczb dziaajcych w Polsce orodkw innowacji i przedsibiorczoci na 717, w tym: na pocztku 2008 r. w Polsce funkcjonowao 710 podmiotw, z czego: 23 parki technologiczne i 23 inicjatywy parkowe;
K.B. Matusiak, Zasoby i kierunki rozwoju infrastruktury przedsibiorczoci i transferu technologii, w: K.B. Matusiak, E. Stawasz, A. Jewtuchowicz, Zewntrzne determinanty rozwoju innowacyjnych firm, Katedra Ekonomii Uniwersytetu dzkiego, d 2001, s. 254. 111 K.B. Matusiak, Stan polskich orodkw innowacji i przedsibiorczoci w 2009 r., w: K.B. Matusiak (red.), Orodki Innowacji i Przedsibiorczoci w Polsce, Raport 2009, Stowarzyszenie Organizatorw Orodkw Innowacji i Przedsibiorczoci w Polsce, d/Warszawa 2009, s. 27.
110

220

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

17 inkubatorw technologicznych; 51 preinkubatorw (akademickich inkubatorw przedsibiorczoci); 46 inkubatorw przedsibiorczoci; 87 centrw transferu technologii; 9 funduszy kapitau zalkowego; 7 sieci aniow biznesu; 82 lokalne i regionalne fundusze poyczkowe; 54 fundusze porcze kredytowych; 318 orodkw szkoleniowo-doradczych i informacji.

Wykres 60 Orodki innowacji i przedsibiorczoci w Polsce w latach 1991 i 2000-2009


800 667 600 507 446 400 263 200 43 0
1991 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

689

710

717

542

327

365

rdo: Krzysztof B. Matusiak (red.), Orodki Innowacji i Przedsibiorczoci w Polsce, Raport 2009, Stowarzyszenie Organizatorw Orodkw Innowacji i Przedsibiorczoci w Polsce, d/Warszawa 2009.

W ostatnich kilkunastu latach zachodzi dynamiczny wzrost liczby orodkw innowacji i przedsibiorczoci w Polsce. W ukadzie rodzajowym tradycyjnie dominuj orodki szkoleniowodoradcze, stanowice prawie 45% wszystkich aktywnych podmiotw. Ten typ jest najatwiejszy do uruchomienia przy relatywnie niskich nakadach finansowych. Jednoczenie szeroki wachlarz moliwoci wiadczenia usug doradczych, szkoleniowych i informacyjnych umoliwia du swobod organizacyjn. Na uwag zasuguje jednak fakt, e w ostatnim roku w tej kategorii rozwinite zostay dwie due sieci: 1) Sie Regionalnych Orodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego, ktrej celem jest kreowanie rozwoju lokalnego, budowanie partnerstw nastawionych na rozwj regionu, w szczeglnoci w zakresie rozwoju kapitau spoecznego. 2) Sie Enterprise Europe Network, powoana w ramach Programu Ramowego na rzecz Konkurencyjnoci i Innowacji (Competitiveness and Innovation Framework Programme CIP), oferujca maym i rednim przedsibiorstwom kompleksowe usugi, ktre maj im pomc w peni rozwin ich potencja i zdolnoci innowacyjne. Naley jednak zauway, e w przypadku instytucji wspierajcych dziaalno innowacyjn wystpuje jednak luka strukturalna w stosunku do krajw UE i innych krajw wysoko rozwinitych, poniewa brak jest podmiotw wspomagajcych realizatorw projektw innowacyjnych po zakoczeniu prac badawczych i rozwojowych, a znajdujcych si przed faz wdroeniow.

221

MINISTERSTWO GOSPODARKI

W kontekcie wspierania innowacyjnoci warto wspomnie rozwj parkw i inkubatorw technologicznych.112 W poowie 2009 r. zidentyfikowano w Polsce 46 inicjatyw w zakresie tworzenia parkw technologicznych (23 parki zaawansowane organizacyjnie, 7 inicjatyw skoncentrowanych na pracach przygotowawczo-adaptacyjnych lub w trakcie transformacji z tradycyjnych parkw przemysowych, 16 przedsiwzi w fazie projektowania i przygotowywania podstaw organizacyjnych). W ujciu regionalnym inicjatywy parkowe s realizowane we wszystkich wojewdztwach. Najwicej dziaajcych parkw technologicznych znajduj si w wojewdztwie dolnolskim (4) i maopolskim (3). Po dwa parki dziaaj we Wrocawiu, Krakowie i Poznaniu. Na pocztku 2009 r. zrezygnowano z utworzenia Warszawskiego Parku Technologicznego. Najwikszym polskim parkiem jest obecnie Krakowski Park Technologiczny (416 ha) dziaajcy jako specjalna strefa ekonomiczna. KPT zarzdza terenami nalecymi do udziaowcw zlokalizowanymi w kilkunastu miejscach. Powierzchni powyej 100 ha zarzdzaj rwnie trzy parki (zlokalizowane w Bechatowie, Pocku i Rzeszowie). Co czwarty park technologiczny dziaajcy w Polsce dysponuje powierzchni poniej 1 ha. Przecitny park technologiczny wsppracuje w dziaalnoci merytorycznej i organizacyjnej z 26 instytucjami, wrd ktrych dominuj: instytucje naukowe (7), podmioty samorzdu lokalnego i regionalnego (6), ministerstwa i agencje rzdowe (4) oraz inne instytucje wsparcia (3). W istniejcych parkach technologicznych warunki dla prowadzenia dziaalnoci gospodarczej znalazy w poowie 2009 r. 583 podmioty, ktre utworzyy ponad 17 tys. miejsc pracy. Najbardziej motywujcym przedsibiorstwa bodcem przy podjciu decyzji o ulokowaniu dziaalnoci w parku jest cena wynajmu dziaki bd nieruchomoci (wskazany przez 58% firm objtych badaniem). Kolejne czynniki to: korzystna lokalizacja parku (46% firm), usugi oferowane przez park (23% firm) oraz moliwo wsppracy z innymi lokatorami parku (21% firm).
Tabela 89 Przedsibiorstwa zlokalizowane w parkach technologicznych w Polsce w 2008 r.113
Typ rezydenta Zajmowana powierzchnia (m2) Mae firmy technologiczne114 95 261 4.578,8 Pozostae mae i rednie firmy 380 8.211 2.215.197,2 Firmy zagraniczne 63 5.468 2.109.424,8 Instytucje naukowo-badawcze 17 1.194 23.746,9 Inne instytucje 28 1.436 17.382,1 cznie 583 17.070 4.370.329,8 Podmioty, ktre opuciy Park 52 110 bd rdo: Benchmarking parkw technologicznych w Polsce - wyniki badania, Ecorys Polska Sp. z o.o. na zlecenie PARP. Liczba podmiotw Zatrudnienie

112

Opracowano na podstawie: Orodki Innowacji i przedsibiorczoci w Polsce - Raport 2009, pod. red. Krzysztof B. Matusiaka, PARP, Warszawa 2009. 113 Benchmarking parkw technologicznych w Polsce - wyniki badania, Ecorys Polska Sp. z o.o. na zlecenie PARP; badanie objo 260 firm zlokalizowanych w parkach technologicznych. Metody badawcze zastosowane do poznania opinii lokatorw o ofercie parkw i stopniu jej dostosowania do potrzeb lokatorw byy prowadzone w formie indywidualnych wywiadw bezporednich w dwch wybranych firmach w parku oraz w formie wywiadw telefonicznych, prowadzonych na podstawie ustrukturyzowanego kwestionariusza (pozostae firmy). Wyniki bazuj na 105 wywiadach z firmami. 114 Innowacyjne firmy utworzone przez przedstawicieli lokalnego rodowiska naukowego.

222

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W poowie 2009 r. istniao w Polsce 17 inkubatorw technologicznych115, a kolejnych 5 byo w trakcie adaptacji116. Podstaw wyodrbnienia inkubatora technologicznego s podejmowane w jego ramach dziaania w zakresie wsparcia innowacyjnoci firm-lokatorw. Ponad poowa polskich inkubatorw technologicznych (56%) dziaa w ramach parkw technologicznych. Inkubatory s tylko jednym z ich elementw. Przecitny inkubator technologiczny zajmuje powierzchni 3.093,7 m2 z czego 76,3% stanowi powierzchnia pod wynajem dla firm i innych uytkownikw. Wikszo analizowanych inkubatorw, gwnie w orodkach aglomeracyjnych, jest z reguy w peni zagospodarowana, a na zwalniane miejsce przypada czsto wicej ni jeden chtny. We wszystkich inkubatorach technologicznych dziaa cznie ponad 350 podmiotw tworzcych prawie 2 tys. miejsc pracy. Ponad 36% lokatorw to firmy nowoutworzone, ktre w momencie wejcia do inkubatora dziaay krcej ni 1 rok. W wikszoci inkubatorw maksymalny okres pobytu wynosi 3 lata, a w czci z nich nie stosuje si adnych ogranicze.
Tabela 90 Podmioty funkcjonujce w ramach inkubatorw technologicznych (2009 r.)
Typ rezydenta Liczba podmiotw Zatrudnienie Firmy nowo utworzone117 127 355 Pozostae firmy (objte 183 1.004 preferencjami) Lokatorzy strategiczni 28 586 8.273,4 Inne instytucje 13 40 724,4 cznie 351 1.985 35.264,9 545 1.926 bd Podmioty, ktre opuciy inkubator rdo: Orodki Innowacji i przedsibiorczoci w Polsce - Raport 2009, pod. red. Krzysztofa B. Matusiak, PARP, Warszawa 2009. Zajmowana powierzchnia (m2): 5.707,5 20.559,6

W 2009 r. inkubator technologiczny dziaajcy w ramach Poznaskiego Parku NaukowoTechnologicznego Fundacji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza InQbator zosta uhonorowany wiatow nagrod Best Science Based Incubator 2009. Tytu ten przyznawany jest od 2002 roku przez organizacj Science Alliance, ktra wedug wytycznych Komisji Europejskiej analizuje dokonania inkubatorw technologicznych na caym wiecie i buduje globalny ranking brany.

13.6. Przedsibiorczo i bariery rozwoju przedsibiorczoci


13.6.1. Reforma regulacji gospodarczych
Otoczenie regulacyjne wci pozostaje w katalogu czynnikw hamujcych wzrost przedsibiorczoci w Polsce. Zbyt skomplikowane i niezrozumiae prawo jest wymieniane w sondaach publicznych jako bariera do rozpoczynania dziaalnoci gospodarczej. Jeeli ju uda si przebrn przez labirynt formalnoci okazuje si, e czsto prawo nakada na przedsibiorcw nadmierne obowizki, powodujc po ich stronie nieuzasadnione koszty takie z reguy s dowiadczenia przedsibiorcw. Przedsibiorstwa ze swej natury nie s przygotowane na ryzyko regulacyjne, dlatego te czste zmiany prawa postrzegaj jako dziaania wymierzone przeciwko nim.
115

Opracowano na podstawie: Orodki Innowacji i przedsibiorczoci w Polsce - Raport 2009, pod. red. Krzysztofa B. Matusiak, PARP, Warszawa 2009. 116 Warto zauway, e z pocztkiem 2009 r. zlikwidowano inkubator technologiczny w Warszawie. 117 W momencie wejcia do inkubatora nie starsze ni rok.

223

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Ministerstwo Gospodarki dostrzega problem wysokiej skali reglamentacji oraz duej liczby obcie regulacyjnych, niewspmiernej do potrzeb wynikajcych z bezpieczestwa konsumenta, obrotu gospodarczego, bezpieczestwa pastwa i innych uwarunkowa spoeczno-gospodarczych. Przeprowadzone analizy potwierdziy, e pole do redukcji reglamentacji jest bardzo due, w zwizku z tym w 2009 roku kontynuowano dziaania, ktre w gwnej mierze maj uproci prawo. Realizacja powyszych celw prowadzana jest przede wszystkich w ramach Pakietu na rzecz przedsibiorczoci. Gwnym celem Pakietu zawierajcego ponad 20 nowelizacji ustaw, dotyczcych przede wszystkim szeroko pojtego prawa gospodarczego oraz podatkowego jest uatwienie podejmowania i prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Dziaania uproszczeniowe w stosunku do MP obejmuj takie obszary jak: dostp do kapitau, komercjalizacja technologii, prowadzenie dziaalnoci badawczo-rozwojowej oraz tworzenie firm technologicznych. Likwidowanie zbdnych bd dublujcych si, nierzadko sprzecznych przepisw, zmniejszanie reglamentacji, zwikszanie swobody dziaalnoci gospodarczej oraz poprawa przejrzystoci i jednoznacznoci obowizujcych przepisw maj przyczyni si do stworzenia otoczenia regulacyjnego przyjaznego obywatelom i przedsibiorcom. Do tej pory wprowadzono w ycie szesnacie ustaw z Pakietu. Dziaania zwizane z realizacj tego zadania koncentruj si na dalszym przegldzie i zmianach przepisw prawa gospodarczego poprzez: eliminacj przepisw przestarzaych lub zbdnych; stosowanie horyzontalnych regulacji w miejsce sektorowych, popraw ich spjnoci, wyduenia okresu vacatio legis; weryfikacj moliwoci i sposobu uporzdkowania aktw prawnych z dziedziny prawa gospodarczego; obnienie poziomu reglamentacji dziaalnoci gospodarczej (liczby licencji, koncesji i zezwole, ich uproszczenia na poziomie krajowym, wzgldnie propozycji uproszczeniowych na poziomie wsplnotowym); wprowadzenie rozwiza typu fast-track w celu zniesienia tzw. bubli prawnych . Zmiany uproszczeniowe i dereglamentacyjne w prawie gospodarczym bd sukcesywnie wprowadzane w ramach Pakietu na rzecz przedsibiorczoci, w tym poprzez wdroenie w ycie ustawy o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsibiorcw Uwzgldniajc zalecenia Komisji Europejskiej oraz zaoenia Programu na rzecz zmniejszenia obcie administracyjnych w Unii Europejskiej, Rada Ministrw 11 marca 2008 r. wyznaczya cel redukcji obcie administracyjnych na poziomie 25% do koca 2010 r. Ma to nastpi w siedmiu priorytetowych obszarach prawa: rodowisku; planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; prawie dziaalnoci gospodarczej; zabezpieczeniu spoecznym; prawie probierczym; usugach turystycznych; prawie pracy. W 2007 r. zakoczone zostay pomiary obcie administracyjnych dla wyznaczonych obszarw. Obecnie trwaj prace nad uchwaleniem propozycji legislacyjnych, zmierzajcych do redukcji zidentyfikowanych obowizkw informacyjnych, a cz z nich ju uchwalono. Naley zaznaczy, e pomiar (a zatem i redukcja) dotyczyy jedynie najwaniejszych aktw prawnych w danym obszarze, czyli tych, ktre generuj najwiksze obcienia. 224

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Ministerstwo Gospodarki w I kwartale 2010 r. opracowao Raport na temat realizacji celu redukcji obcie administracyjnych w siedmiu priorytetowych obszarach prawa. Sporzdzony dokument przedstawia dotychczasowe, jak i planowane dziaania poszczeglnych resortw na rzecz zmniejszania obcie administracyjnych. Oprcz redukcji obcie administracyjnych w wymienionych siedmiu obszarach prawa, przygotowywane s plany redukcyjne dla pozostaych obszarw prawa gospodarczego. W zwizku z realizacj tego zadania, w 2009 r. dokonano identyfikacji obowizkw informacyjnych w aktach prawa gospodarczego. W 482 aktach prawnych zidentyfikowano prawie 6,2 tys. obowizkw informacyjnych. Opracowanie propozycji legislacyjnych, zmierzajcych do redukcji obcie administracyjnych ma nastpi w latach 2010-2011. Przyjmowane rozwizania legislacyjne lub pozalegislacyjne powinny realizowa maksimum celw gospodarczych, rodowiskowych i spoecznych przy minimalnym moliwym obcieniu podmiotw gospodarczych i spoeczestwa. Podejmowanie dziaania regulacyjnego jest uzasadnione w sytuacji, gdy przyjcie aktu prawnego pozwala zapobiec niedoskonaoci rynku, zostaje wybrana najmniej kosztowna forma regulacji oraz korzyci netto przewyszaj koszty. W tym kontekcie kluczowe znaczenie ma poprawne skonstruowanie polityki regulacji i skuteczne stosowanie w jej ramach instrumentw programowych i analitycznych, takich jak ocena skutkw regulacji. Jednym z kluczowych aspektw poprawy otoczenia regulacyjnego jest stosowanie oceny skutkw regulacji (OSR). Prawidowo funkcjonujcy system OSR pozwala na identyfikacj najwaniejszych szans i zagroe, jakie niesie ze sob nowa regulacja. OSR dokonywana na odpowiednio wczesnym etapie prac legislacyjnych, wspomaga podejmowanie decyzji i zapewnia ocen potencjalnych efektw dziaa administracji. Podstawowym zaoeniem jest przeprowadzanie OSR przed opracowaniem projektu aktu normatywnego. W Polsce system OSR zosta wprowadzony w 2001 r. zgodnie z Regulaminem pracy Rady Ministrw z 19 marca 2002 r. (M.P. NR 13, poz. 221) wyniki OSR stanowi cz uzasadnienia do aktw normatywnych. Jednoczenie nadal podejmowane s dziaania majce na celu usprawnienie systemu. Do takich naley zaliczy zrealizowane w 2009 roku: zapewnienie efektywnego systemu szkole, ktry zapewni wzrost wiadomoci oraz kompetencji pracownikw administracji rzdowej w zakresie tworzenia prawa opartego na dowodach; opracowanie platformy elektronicznej uatwiajcej sporzdzanie OSR poprzez powszechne udostpnienie narzdzi analitycznych oraz dobrych praktyk; wprowadzenie mechanizmu weryfikujcego jako sporzdzanych OSR (audyt OSR, OSR expost).

13.6.2. Bariery rozwoju przedsibiorczoci


Badania ankietowe prowadzone w Ministerstwie Gospodarki118 pokazuj, e w 2009 roku przedsibiorcy odczuli skutki spowolnienia gospodarczego. Miao to wpyw na zgaszane przez nich bariery rozwoju przedsibiorczoci, jak rwnie ocen prowadzonej polityki gospodarczej.

118

Trendy rozwojowe sektora MSP w ocenie przedsibiorcw w drugiej poowie 2009 roku (numer 1/2010), Ministerstwo Gospodarki, marzec 2010.

225

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Najwaniejsz barier hamujc rozwj przedsibiorczoci jest wedug przedsibiorcw wysoko podatkw i opat przewidzianych prawem. Obserwuje si jednake spadek wskaza na t barier - o ile w rekordowym pierwszym proczu 2003 roku bya to prawie poowa przedsibiorcw to w drugiej poowie 2009 roku wskazywa na ni co trzeci ankietowany. Na mae obroty wskaza co czwarty przedsibiorca. Byo to dwa razy wicej ni w latach dobrej koniunktury 2006-2007, ale za to mniej ni w pierwszej poowie 2009 roku. Powoli spada udzia przedsibiorcw wskazujcych na skomplikowanie przepisw prawnych. Efektem osabienia tempa wzrostu gospodarczego, jest znaczny wzrost wskaza przedsibiorcw na konkurencj innych maych przedsibiorstw jako na najwaniejsz barier rozwoju przedsibiorczoci. W drugiej poowie 2009 roku wskaza na ni co dziesity ankietowany i byo to najwicej w historii badania. Jednoczenie jednak spad udzia wskaza na konkurencj duych firm. Udziay przedsibiorcw wskazujcych zarwno na koszt siy roboczej, jak rwnie na odpowiednie kwalifikacje siy roboczej s jednymi z najniszych w historii badania. Przyczyny s dwie z jednej strony mniej przedsibiorcw poszukuje pracownikw, z drugiej strony na rynku pracy jest wicej osb poszukujcych zatrudnienia. Oprcz wskaza na bariery rozwoju przedsibiorczoci, w ankiecie prowadzonej przez Ministerstwo Gospodarki, przedsibiorcy oceniaj rwnie najwaniejsze obszary regulujce prowadzenie dziaalnoci gospodarczej, jak rwnie zmiany jakie w tych obszarach zachodz. Przepisy z zakresu prawa podatkowego s najgorzej ocenianym przez przedsibiorcw obszarem regulacji prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. W drugiej poowie 2009 roku udzia negatywnych opinii wynis 44% (w tym 11% przedsibiorcw ocenio przepisy jako bardzo ze). Opinie pozytywne wyraa co dziesity ankietowany i udzia ten od kilku lat si nie zmienia. Najwicej pozytywnych (a jednoczenie najmniej negatywnych) opinii o prawie podatkowym wyraaj przedsibiorcy prowadzcy ewidencj przychodw (a 20% opinii pozytywnych, praktycznie brak ocen bardzo le). Udzia opinii pozytywnych o funkcjonowaniu prawa pracy wynis w drugiej poowie 2009 roku 20% - i by najwyszy od czasu gdy pytania dotyczce regulacji dziaalnoci gospodarczej pojawiy si w ankiecie. Ocen negatywnych byo 28% - najmniej w historii. W przypadku prawa pracy mikroprzedsibiorcy wypowiadaj si bardziej pozytywnie ni waciciele firm maych i rednich. Wrd tych ostatnich pozytywnych opinii byo 13%, za negatywnych 35%. Ocena funkcjonowania sdownictwa gospodarczego w porwnaniu z ankietyzacj z pierwszej poowy 2009 roku nie ulega zmianie. Najgorzej przepisy oceniaj przedsibiorcy z aglomeracji (40% opinii negatywnych, 10% pozytywnych), najlepiej za osoby prowadzce dziaalno na obszarach wiejskich (35% opinii negatywnych i 18% pozytywnych). W kilku ostatnich ankietyzacjach daje si zaobserwowa powolny, cho systematyczny spadek krytycznych ocen funkcjonowania procedur w zakresie kontroli dziaalnoci gospodarczej. W drugiej poowie 2009 roku liczba opinii pozytywnych bya ju prawie taka sama jak opinii negatywnych. Jedynym obszarem prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, w ktrym pozytywne opinie na temat funkcjonowania przepisw i procedur przewaaj nad negatywnymi, byy rozliczenia z kontrahentami.

226

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Wykres 61 Ocena przepisw regulujcych dziaalno gospodarcz.
100% 100%

75%

Bardzo za rednia Doskonaa

Za Dobra

75% Bardzo za rednia 50% Doskonaa Za Dobra

50%

Prawo podatkowe
25% 25%

Prawo pracy

0% 2006.2 2007.1 2007.2 2008.1 2008.2 2009.1 2009.2

0% 2006.2 2007.1 2007.2 2008.1 2008.2 2009.1 2009.2

100%

100%

75% Bardzo za 50% rednia Doskonaa Za Dobra

75%

Bardzo za rednia

Za Dobra

50%

Doskonaa

25%

25%

Sdownictwo gospodarcze

Kontrola dziaalnoci gospodarczej


0% 2006.2 2007.1 2007.2 2008.1 2008.2 2009.1 2009.2
0% 2006.2 2007.1 2007.2 2008.1 2008.2 2009.1 2009.2

100%

Ocena zmian jakie zaszy w drugiej poowie 2009 roku w obszarze:

pogorszenie bez zmian popraw a

75% Bardzo za rednia 50% Doskonaa Za Dobra

CAOKSZTAT PRAWA zakadania i zamykania firmy rozlicze z kontrahentami kontroli dziaalnoci gospodarczej

25%

Rozliczenia z kontrahentami

sdownictwa gospodarczego prawa pracy prawa podatkowego

0% 2006.2 2007.1 2007.2 2008.1 2008.2 2009.1 2009.2

0%

25%

50%

75%

100%

rdo: Badanie ankietowe sektora MSP, Ministerstwo Gospodarki, stycze 2010.

Podobnie jak w ankietach poprzednich, w drugiej poowie 2009 jedynie niewielki odsetek przedsibiorcw wskazywa na zmiany jakie zachodz w otoczeniu przedsibiorstw. W prawie wszystkich przypadkach (za wyjtkiem ocen zmian w sdownictwie gospodarczym) liczba opinii pozytywnych bya wysza ni negatywnych.

227

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Ocena przez przedsibiorcw przepisw i procedur dotyczcych zakadania i zamykania firmy w drugiej poowie 2009 roku poprawia si w stosunku do ankiety z pierwszej poowy 2009 roku.
Wykres 62 Najwaniejsze bariery rozwoju przedsibiorczoci w drugiej poowie 2009 r.
wysoko podatkw i opat mae obroty konkurencja innych msp skomplikowanie przepisw prawnych konkurencja duych przedsibiorstw biurokracja czas oczekiwania na zapat od kontrehenta inny warunki lokalowe koszt siy roboczej brak odpowiednich kwalifikacji siy roboczej trudno powiedzie problem korupcji 0% 10% 20%

Firmy: rednie mae mikro

30%

40%

rdo: Badanie ankietowe sektora MSP. Ministerstwo Gospodarki, stycze 2010.

Bariery w wietle badania ankietowego NBP. Wyniki badania ankietowego przedsibiorstw prowadzonego w NBP wskazuj, e wiele firm ma problemy z pynnoci. Wci wysoki odsetek firm wymienia kursy walutowe (oraz ich wahania) jako wany problem w prowadzeniu dziaalnoci. Z kolei o poprawie koniunktury wiadcz malejcy odsetek wskaza na bariery takie jak niski popyt czy za koniunktura, kryzys.
Tabela 91 Bariery rozwoju (w tabeli wyrniono momenty, w ktrym wskaniki przyjmuj maksymalne wartoci w okresie badania)
Zatory patnicze, problemy z pynnoci Wzrost cen surowcw i materiaw Trudnoci w otrzymaniu kredytu Niejasne przepisy, zmiany prawa Kursy walutowe, w tym wahania Za koniunktura, kryzys Dua, rosnca konkurencja Niski popyt

Czstotliwo pojawiania si problemw zgoszonych w kwartale:

Wartoci min i mak w caej 4,3/30 8,6/26,8 4,9/21,2 5,4/21,2 2,7/17,5 1,0/21,6 4,3/17,2 0,9/7,6 historii bada I kw. 2008 r. 7,8 17,7 4,9 6,7 14,7 1,1 6,1 1,0 II kw. 2008 r. 7,8 15,5 5,7 5,7 17,5 2,5 5,0 1,1 III kw. 2008 r. 13,1 16,6 5,1 7,8 16,9 4,5 4,3 1,8 IV kw. 2008 r. 20,8 10,3 7,2 6,2 7,2 12,9 4,5 3,6 I kw. 2009 r. 30,0 14,4 9,4 7,3 10,0 11,5 4,9 6,3 II kw. 2009 r. 24,3 13,7 10,4 5,8 6,9 10,9 4,7 7,6 III kw. 2009 r. 21,3 11,5 8,6 8,5 7,6 6,1 5,0 4,5 IV kw. 2009 r. 20,0 13,0 7,6 9,3 6,9 6,9 5,4 4,4 I kw. 2010 r. 19,3 13,3 9,2 9,0 7,6 4,7 4,2 3,3 rdo: Informacja o kondycji sektora przedsibiorstw ze szczeglnym uwzgldnieniem stanu koniunktury w I kw. 2010 i prognoz koniunktury na II kw. 2010, NBP. Kwiecie 2010.

228

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Wyniki badania EUROCHAMBRES

Badanie prowadzone przez europejskie stowarzyszenie izb handlowych EUROCHAMBRES119 pokazuje, i polskie firmy dosy negatywnie oceniay warunki prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w 2009 roku. Zaledwie 8,5% firm wskazao na popraw tych warunkw podczas gdy w 2008 roku a 38% ankietowanych oczekiwao, e warunki w 2009 roku ulegn poprawie. Pozytywnym aspektem jest natomiast to, e blisko co trzeci przedsibiorca oczekiwa, e warunki prowadzenia dziaalnoci ulegn w 2010 roku poprawie. Takich przedsibiorcw byo wicej ni tych ktrzy spodziewali si pogorszenia warunkw. Na tle firm z innych krajw europejskich, polscy przedsibiorcy wykazuj umiarkowany optymizm wskanik mierzcy ocen warunkw prowadzenia dziaalnoci gospodarczej ksztatowa si nieco powyej redniej europejskiej.
Wykres 63 Ocena i przewidywania dotyczce warunkw prowadzenia biznesu w 2010 roku.
% 60 50 40 30 20 10 0 Wyniki w 2009 Oczekiwania na 2009 sprzed roku poprawa bez zmian Oczekiwania na 2010 8,5 17,7 21,7 35,9 38,6 32,6 55,6 43,7 45,6

pogorszenie

rdo: Rezultaty badania European Economic Survey 2010, Krajowa Izba Gospodarcza, Warszawa, listopad 2009.

13.6.3. Instrumenty wsparcia przedsibiorczoci


13.6.3.1. Dziaania wspierajce przedsibiorstwa w czasie kryzysu wiatowy kryzys finansowy, ktrego pocztek datowany jest na przeom lat 2007 i 2008, skoni kraje i rzdzcych do podejmowania dziaa zaradczych. W wyniku tego, w listopadzie 2008 r. Komisja Europejska postanowia zjednoczy siy wszystkich czonkw UE i przedstawi plan naprawy European Economic Recovery Plan (EERP). Odpowiedzi rzdu na pojawienie si zjawisk kryzysowych w gospodarce i realizacj rekomendacji Komisji Europejskiej by Plan Stabilnoci i Rozwoju wzmocnienie gospodarki Polski wobec wiatowego kryzysu finansowego, przyjty przez Rad Ministrw 30 listopada 2008 r. zawierajcy szereg inicjatyw i instrumentw majcych na celu zwikszenie zaufania na rynku midzybankowym i
119

Badanie ankietowe przedsibiorstw prowadzone przez KIG jest czci europejskiego panelu przedsibiorczoci. Pytania zadane przedsibiorcom w ramach panelu s takie same we wszystkich krajach, std moliwe jest porwnanie warunkw prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w Polsce, w stosunku do innych krajw europejskich. Omawiane w tekcie badanie zostao przeprowadzone w listopadzie 2009 roku.

229

MINISTERSTWO GOSPODARKI

obnienie kosztu pozyskania pienidza, jak rwnie wprowadzenie mechanizmw sucych zwikszeniu inwestycji finansowanych zarwno ze rodkw publicznych jak i prywatnych. Plan wprowadza take instrumenty suce pobudzaniu popytu konsumpcyjnego (poprzez ograniczenie podatkw oraz obcie parapodatkowych) oraz popytu inwestycyjnego (poprzez ograniczenie barier administracyjnych, uatwienia w wykorzystaniu rodkw unijnych, a take rozwj inicjatyw oraz wprowadzenie uatwie w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego). W pierwszej kolejnoci antykryzysowe dziaania polskiego rzdu objy sektor finansowy. Dono do utrzymania zaufania i stabilnoci sektora oraz ograniczenia spadku akcji kredytowej, ktra bezporednio uderzaa w rozwj realnego sektora gospodarki. Ponadto przyjto ustaw o Komitecie Stabilnoci Finansowej, ktrego dziaania miay na celu zwikszenie efektywnoci procesu koordynacji dziaa publicznych, prowadzonych dla utrzymania stabilnoci finansowej. Dodatkowe dziaania w obszarze systemu finansowego prowadzi bank centralny. W padzierniku 2008 r. Narodowy Bank Polski przyj Pakiet Zaufania, ktry mia ogranicza ryzyko pynnoci bankw i ryzyko walutowe. Suy miay temu m.in. wprowadzenie operacji zasilajcych repo czy moliwo zawierania przez banki z NBP transakcji swapw walutowych. Wanym elementem do walki z efektami kryzysu, szczeglnie dla przedsibiorstw i ich pracownikw byy dziaania na rzecz utrzymania miejsc pracy w przedsibiorstwach. W wyniku prac Komisji Trjstronnej, rzd wraz ze zwizkami zawodowymi i organizacjami pracodawcw przygotowa zestaw ustaw skadajcych si na tzw. pakiet antykryzysowy. W ramach tego pakietu powstaa m.in. ustawa o agodzeniu skutkw kryzysu ekonomicznego dla pracownikw i przedsibiorcw. Wydzielone zostay na ten cel rodki pastwowe oraz wprowadzone zostay bardziej elastyczne rozwizania w zakresie rozliczania czasu pracy. Waniejszym z zaproponowanych przez rzd rozwiza stao si wprowadzenie tzw. urlopw postojowych. Przewidywao ono, i pracownicy firm znajdujcych si w przejciowych trudnociach finansowych, mog otrzymywa pensj co najmniej na poziomie minimalnego wynagrodzenia za prac, w czci finansowanego ze rodkw pracodawcy, w czci za ze rodkw Funduszu Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych albo ze rodkw Funduszu Pracy. Do czerwca 2010 r. w ramach ustawy zoonych zostao 159 wnioskw do FGP o wypat wiadcze dla 11248 osb, opiewajcych na kwot 20,4 tys z, z czego najwicej dotyczyo przestoju ekonomicznego (8,96 mln dla 6290 osb) i obnionego czasu pracy (8,48 mln z dla 4958 osb). Z tego 91 wnioskw.jest w trakcie zawierania umowy, a 8 wnioskw otrzymao odmow. W trakcie realizacji jest 9 wnioskw, co do ktrych wydano ju zawiadczenia o znajdowaniu si w przejciowych trudnociach finansowych. Patrzc na obecn sytuacj przedsibiorstw i pracownikw mona ocenia wprowadzone rozwizania jako sukces gdy nie odnotowalimy znaczcego spadku zatrudnienia czy bezrobocia. Trudno jednak jednoznacznie ocenia czy i jak brak tych rozwiza pogorszyby ich sytuacj. W tym kontekcie naley mie na uwadze, e w zwizku z kryzysem sytuacja na zagranicznym rynku pracy rwnie ulega pogorszeniu, cho dotychczas skala powrotw nie przyja charakteru masowego. Dziaania Ministerstwa Gospodarki na rzecz stabilnoci i rozwoju obejmoway m.in. zwikszanie popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, wzmocnienie systemu finansowania MSP, przyspieszenie inwestycji ze rodkw UE, rozwj innowacyjnoci oraz uelastycznienie rynku pracy. Do chwili obecnej z inicjatywy MG przeprowadzono zmiany, ukierunkowane nie tylko na wzmocnienie gospodarki w czasie kryzysu, ale i na stworzenie lepszych ramowych warunkw prowadzenia dziaalnoci.

230

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W ramach wsparcia dla przedsibiorstw realizowane jest dziaanie zmierzajce do przeciwdziaania upadoci oraz prowadzenie polityki drugiej szansy . W tym zakresie powoano Koordynatora ds. Bankructwa i Drugiej Szansy w strukturach MG. Trwaj prace nad projektem programu Przeciwdziaanie Upadoci Przedsibiorstw oraz Polityka Drugiej Szansy. Ponadto zesp ekspertw (przedstawiciele MG, MS i RCL) poddaje analizie Prawo upadociowe i naprawcze w Polsce. Przeprowadzono dwuetapow nowelizacj ustawy o swobodzie dziaalnoci gospodarczej. W pierwszym etapie wprowadzono moliwo zawieszenia dziaalnoci oraz rozszerzono przepisy dotyczce wicej interpretacji prawa. Wprowadzono rwnie nakaz przyjmowania przez urzdnikw niekompletnych wnioskw oraz zakaz dania dokumentw nie przewidzianych prawem. Nowelizacja obniya ponadto opat za wydanie interpretacji z 75 z do 40 z. W drugim etapie radykalnie ograniczono czas oraz uproszczono zasady kontroli przedsibiorcw (oraz wprowadzono tzw. jedno okienko). Znowelizowano jednoczenie kilkadziesit innych ustaw poza SDG, tak, by prawo gospodarcze byo bardziej przyjazne przedsibiorcom. Realizowane s rwnie dziaania wspierajce innowacyjno. W tym zakresie Minister Gospodarki podj decyzj o zwikszeniu puli rodkw na wsparcie inwestycji (o 1 mld z) w ramach dziaania 4.4 Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym w ramach POIG, co pozwala na zawierania umw z przedsibiorcami, ktrych wnioski zostay ocenione pozytywnie w ramach naboru w 2008 r. to jest uzyskay powyej 75 pkt (wczeniej 81 pkt). 12 lutego 2009 r. weszo w ycie rozporzdzenie Ministra Rozwoju Regionalnego zmieniajce rozporzdzenie w sprawie wydatkw zwizanych z realizacj programw operacyjnych (rozszerzenie katalogu beneficjentw, ktrzy bd mogli otrzymywa zaliczki). W ramach realizacji dziaania Bon na innowacje przyjte zostao znowelizowane rozporzdzenie Ministra Gospodarki w sprawie udzielania przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci pomocy finansowej niezwizanej z programami operacyjnymi. Podejmowanych jest te wiele inicjatyw majcych na celu uatwienie przedsibiorcom modernizacji i wprowadzanie innowacji. Niestety dotacje nie pozwalaj zaspokoi wszystkich oczekiwa. W zwizku z tym Rzd rozwin ramy wsparcia o instrumenty inynierii finansowej, m.in. przystpujc do Programu CIP. Przedsibiorcy mog rwnie skorzysta z kredytu technologicznego oraz instrumentw pilotaowych oferowanych przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci. Zadaniem Programu CIP jest zwikszanie konkurencyjnoci przedsibiorstw, w szczeglnoci maych i rednich firm, promowanie wszelkich form innowacji, przyspieszenie tworzenia spoeczestwa informacyjnego oraz promowanie rozwoju efektywnoci energetycznej i odnawialnych rde energii. Budet programu to ponad 3,6 mld EUR. W ramach instrumentu SMEG Systemu porcze dla MP przewidywany portfel kredytowy MP o cznym wolumenie 709 mln PLN zostanie objty unijn gwarancj EFI. Polscy przedsibiorcy otrzymaj uatwiony dostp do kredytw inwestycyjnych. Kluczowe dla uatwienia dostpu do kredytw maym i rednim przedsibiorstwom jest wprowadzenie pakietu wzmocnienia systemu porcze kredytowych. Rada Ministrw przyja dokument: Kierunki rozwoju funduszy poyczkowych i porczeniowych dla maych i rednich przedsibiorstw w latach 2009-2013 , ktrego celem jest dalsza poprawa dostpu, zwaszcza mikro i maych przedsibiorstw do zewntrznych rde finansowania. Ministerstwo Gospodarki w tym zakresie przygotowao projekt ustawy o zmianie ustawy o gospodarce komunalnej, ustawy o samorzdzie wojewdztwa oraz ustawy o samorzdzie powiatowym.

231

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Zrealizowane zostay rwnie dziaania w zakresie uatwie dla eksporterw. W ycie weszy nowelizacje rozporzdze Rady Ministrw w sprawie udzielania pomocy de minimis. Przystosowano przepisy do aktualnych warunkw gospodarczych oraz uproszczono zasady ubiegania si o dotacj, a take jej rozliczania. Wprowadzone zostay rwnie moliwoci refundacji kosztw poniesionych przed dniem zoenia wniosku o dofinansowanie projektu, rozszerzenie katalogu kosztw kwalifikowanych, a take skrcenie terminu wypaty dotacji. W ramach wsparcia dla eksporterw przewidziano rwnie finansowanie, w tym take refinansowanie, kredytw eksportowych w fazie przed- i powysykowej, jak i szeroko rozumiane ubezpieczenia i gwarancje zwizane z kredytowaniem dziaalnoci eksportowej, w tym take ubezpieczanie od ryzyka kursowego oraz od ryzyka zwizanego z podejmowaniem inwestycji za granic. W tym zakresie przyjto nowelizacj ustawy o porczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Pastwa oraz niektre osoby prawne, ustawy o Banku Gospodarstwa Krajowego oraz niektrych innych ustaw. Na tej podstawie BGK moe udziela kredytw eksportowych zagranicznym nabywcom polskich towarw i usug. BGK zapewnia rwnie obsug transakcji eksportowych z zastosowaniem instrumentw wspierania eksportu. Agencja Rozwoju Przemysu S.A. wspiera realizacj projektw i inicjatyw gospodarczych pobudzajcych popyt w gospodarce. 26 maja 2009 r. Rada Ministrw przyja dokument Wspieranie przez Agencj Rozwoju Przemysu S.A. inicjatyw gospodarczych pobudzajcych polsk gospodark. Jest to realizacja ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o porczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Pastwa oraz niektre osoby prawne, ustawy o Banku Gospodarstwa Krajowego oraz niektrych innych ustaw (Dz. U Nr 65, poz. 545). Celem jest wsparcie rednich i duych przedsibiorcw poprzez zwikszenie moliwoci wykorzystywania takich form finansowania dziaalnoci, jak: poyczki, zakup obligacji, porczenia i gwarancje oraz dokapitalizowanie, co powinno przyczyni si do dalszego wzrostu konkurencyjnoci polskiej gospodarki oraz do obnienia kosztw spoecznych w czasie spowolnienia gospodarczego. Wrd sektorw objtych programem znajduje si sektor bezpieczestwa i obronnoci pastwa, przemys koksowniczy, transport kolejowy oraz przedsibiorstwa z sektorw innowacyjnych (AGD i ICT motoryzacyjnego, maszynowego, lotniczego i chemicznego) oraz firmy prowadzce dziaalno produkcyjn w powiatach, znajdujcych si na Mapie Lokalnych Zagroe Kryzysowych. 13.6.3.2. Instrumenty wspierajce innowacyjno przedsibiorstw Najwikszy katalog instrumentw wsparcia dziaalnoci innowacyjnej znajduje si w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka, 20072013 (PO IG), ktrego gwnym celem jest rozwj polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsibiorstwa. W gospodarce opartej na wiedzy innowacyjno jest jednym z czynnikw przewagi konkurencyjnej, a projektowanie nowych produktw i technologii jest niezbdne do konkurowania na globalnym rynku. W ramach PO IG wspierane s przede wszystkim inwestycje, w wyniku ktrych powstan nowe lub znaczco ulepszone produkty. Wsparcie udzielane jest gwnie na inwestycje w zakresie innowacji produktowych oraz procesowych. Instrumenty wsparcia w ramach PO IG skierowano m.in. do przedsibiorcw, w tym MSP, instytucji wspierajcych powstawanie innowacyjnych przedsibiorstw, a take instytucji otoczenia biznesu oraz ich sieci.

232

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

czna alokacja Programu Operacyjnego to 9,71 mld EUR (okoo 38,1 mld z)120 z czego 8,25 mld EUR (32,4 mld z) pochodzi ze rodkw Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. czna alokacja dla dziaa podlegych Ministerstwu Gospodarki stanowi ok. 4,4 mld EUR (17,5 mld z) czyli 45% caej alokacji Programu, w tym na poszczeglne priorytety przeznaczono: III priorytet Kapita dla innowacji - alokacja 340 mln EUR, IV priorytet Inwestycje w innowacyjne przedsiwzicia alokacja: 3 430 mln EUR, V priorytet Dyfuzja innowacji - alokacja: 399 mln EUR, VI priorytet Polska gospodarka na rynku midzynarodowym - alokacja: 273 mln EUR. Do 30 kwietnia 2010 r. w ramach wszystkich dziaa nadzorowanych przez MG podpisano 1.577 umw o dofinansowanie na czn kwot dofinansowania ok. 7,5 mld z (w tym ok. 6,4 mld z ze rodkw EFRR) co stanowi 43,5% wykorzystania rodkw unijnych. Do koca kwietnia 2010 r. beneficjentom wypacono ok. 1,3 mld z, w tym ok. 1,1 mld z ze rodkw wsplnotowych, co stanowi okoo 8% alokacji dla tych dziaa. Programy realizowane z udziaem funduszy strukturalnych nie s jedynymi dziaaniami majcymi przyczyni si do rozwoju innowacyjnych przedsibiorstw. W 2009 r. Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci (PARP) kontynuowaa realizacj programw pilotaowych finansowanych z budetu pastwa: program Bon na innowacje oraz Innovation Express . Celem programu pilotaowego Bon na innowacje , realizowanego w latach 2008-2010, jest zainicjowanie kontaktw przedsibiorcw ze sfer naukow. Mog z niego skorzysta mikro i mali przedsibiorcy, ktrzy w roku zoenia wniosku oraz w cigu 3 lat kalendarzowych poprzedzajcych rok zoenia wniosku, nie korzystali z usug adnej jednostki naukowej w zakresie prac badawczorozwojowych. Przedsibiorca moe uzyska wsparcie w maksymalnej wysokoci 15 tys. z. W 2009 roku zosta rozszerzony katalog usug kwalifikowanych objtych wsparciem (nie tylko usugi badawczorozwojowe - tak jak to byo w 2008 r.- ale generalnie usugi w zakresie innowacji - dotyczce wdroenia lub rozwoju produktu lub technologii). Na realizacj programu w 2009 r. zaplanowano rodki w wysokoci 7,65 mln z. Wnioski mogy by skadane przez przedsibiorcw do 15 wrzenia 2009 r. Na 585 zoonych wnioskw, do wsparcia rekomendowano 512 wnioskodawcw. Umowy zostay zawarte z 461 beneficjentami na kwot ok. 6,8 mln z. Program pilotaowy pod nazw Innovation Express zapewnia wsparcie dla midzynarodowej wsppracy klastrw z partnerem zagranicznym w zakresie bada, rozwoju technologicznego lub innowacji. Program by realizowany wraz z partnerami zagranicznymi w ramach projektu INNET finansowanego z 6. Programu Ramowego UE, przy czym kady z partnerw finansowa klastry w swoim kraju/regionie. W 2009 r. na realizacj programu zaplanowano rodki w wysokoci 3,15 mln z. Zoonych zostao 14 wnioskw o udzielenie wsparcia przez 9 koordynatorw. Do wsparcia rekomendowano 7 wnioskw i podpisano stosowane umowy na kwot ok. 2,8 mln z, wypacono ok. 2,6 mln z. Realizacja ww. programu pilotaowego zakoczya si w 2009 r. Obecnie wsparcie na ww. cele jest dostpne w ramach dziaania 5.1 PO IG. W 2009 roku rozpoczto prace nad wprowadzeniem nowego instrumentu wsparcia dla przedsibiorcw skadajcych wnioski projektowe w ramach midzynarodowych programw innowacyjnych. Ze wzgldu na nike uczestnictwo polskich mikroprzedsibiorcw, maych i rednich przedsibiorcw w programach midzynarodowych, w szczeglnoci dofinansowujcych wspprac jednostek badawczych i firm w zakresie bada i kreowania innowacyjnych rozwiza, Ministerstwo Gospodarki wraz z Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci przygotowuje program pn. Wsparcie na uzyskanie grantu , ktry bdzie
120

Wedug kursu EBC z przedostatniego dnia roboczego kwietnia 2010 r. tj. 3,9153 z/EUR.

233

MINISTERSTWO GOSPODARKI

wdraany w latach 2010-2014 z planowanym budetem w wysokoci 8 mln z. Przedsibiorca, ktry zoy wniosek projektowy (jako koordynator albo partner) w odpowiedzi na konkurs ogoszony w ramach midzynarodowego programu innowacyjnego i otrzyma pozytywn ocen formaln wniosku bdzie mg wystpi do PARP o wsparcie na uzyskanie grantu w celu pokrycia wydatkw zwizanych z przygotowaniem tego wniosku. Program ma zachca MSP do uczestnictwa w midzynarodowych programach innowacyjnych. W 2009 roku przedsibiorcy mogli korzysta z usug sieci europejskiej Enterprise Europe Network (EEN) czciowo finansowanej w ramach wsplnotowego Programu ramowego na rzecz konkurencyjnoci i innowacji (Program CIP). W Polsce dziaa 30 orodkw sieci EEN zgrupowanych w czterech konsorcjach: 1) CP-BSN (Central Poland - Business Support Network) - 6 orodkw na terenie 4 wojewdztw (mazowieckie, dzkie, kujawsko-pomorskie, pomorskie), koordynator: Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci; 2) BISNEP (Business and Innovation Support for North-East Poland) - 6 orodkw na terenie 3 wojewdztw (podlaskie, warmisko-mazurskie, lubelskie), koordynator: Uniwersytecki Orodek Transferu Technologii Uniwersytetu Warszawskiego); 3) B2Europe West Poland - 9 orodkw na terenie 5 wojewdztw (zachodniopomorskie, lubuskie, wielkopolskie, dolnolskie, opolskie), koordynator: Wrocawskie Centrum Transferu Technologii Politechniki Wrocawskiej; 4) BSN South Poland - 9 orodkw na terenie 4 wojewdztw (lskie, maopolskie, witokrzyskie, podkarpackie), koordynator: Centrum Transferu Technologii Politechniki Krakowskiej. Sie EEN oferuje m.in. profesjonaln pomoc firmom i instytucjom, ktre szukaj za granic odbiorcw dla swoich technologii i know-how lub ktre poszukuj innowacyjnych rozwiza niedostpnych na lokalnych rynkach. Klienci sieci EEN znajduj partnerw do wsppracy technicznej, umw licencyjnych, umw joint-venture, umw produkcyjnych, wsppracy techniczno-handlowej lub wsplnych dalszych bada. Dziki europejskiemu zasigowi sieci i cisej wsppracy poszczeglnych orodkw informacja o ofercie lub potrzebach technologicznych dociera do firm w kadej czci Europy. Kojarzeniu partnerw su intranetowa baza ofert i poszukiwa technologii, spotkania grup tematycznych, a take organizowane przy okazji targw i innych wydarze branowych rozmowy brokerskie i misje firm. Klienci sieci EEN mog liczy na pomoc organizacyjn, jzykow i doradcz w kontaktach z zainteresowanymi partnerami. W okresie 1 stycznia 2008 r. 30 czerwca 2009 r. z usug 30 orodkw dziaajcych w ramach 4 konsorcjw skorzystao prawie 20 tys. podmiotw, w tym ponad 15,5 tys. MSP, 3,4 tys. osb rozpoczynajcych dziaalno gospodarcz oraz 450 jednostek naukowych. Opracowano i opublikowano 551 profili technologicznych, skojarzono 344 podmioty zainteresowane kupnem i oferujcych technologie, przeprowadzono 433 audyty technologiczne, zorganizowano 500 warsztatw, szkole i seminariw w rnych obszarach tematycznych, zamieszczono w bazie ofert Komisji Europejskiej prawie 500 profili i ofert polskich przedsibiorcw. W 2009 roku kontynuowano wsparcie Ministerstwa Gospodarki dla Akademickich Inkubatorw Przedsibiorczoci. Wnioski o dofinansowanie zadania polegajcego na utworzeniu nowych lub wsparciu ju istniejcych AIP mogy skada uczelnie publiczne i niepubliczne. Wysoko dofinansowania na utworzenie nowego lub wsparcie ju istniejcego AIP wynosia maksymalnie 15 tys. z. W odpowiedzi na ogoszony w czerwcu 2009 r. konkurs wnioski o wsparcie zoyo 9 szk wyszych. Umowy zostay podpisane ze wszystkim wnioskodawcami na czn kwot ok. 134,5 tys. z.

234

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Du zacht dla przedsibiorstw do prowadzenia dziaalnoci innowacyjnej s instrumenty zawarte w Ustawie z dnia 30 maja 2008 r. o niektrych formach wspierania dziaalnoci innowacyjnej. Instrumenty wprowadzone ustaw to: kredyt technologiczny, nadawanie statusu Centrum BadawczoRozwojowego (CBR) oraz ulga podatkowa na nowe technologie. Do zwikszenia innowacyjnoci i konkurencyjnoci przedsibiorstw oraz caej gospodarki moe przyczyni si rozwj sektora kosmicznego. Dlatego te Ministerstwo Gospodarki podejmuje rwnie inicjatywy w tym obszarze, na podstawie podpisanego 27 kwietnia 2007 r. Porozumienia o Europejskim Pastwie Wsppracujcym midzy Rzdem RP a Europejsk Agencj Kosmiczn (ESA) - Programme for European Cooperating States-PECS. Dziki tej umowie, Polska uzyskaa status Europejskiego Pastwa Wsppracujcego z ESA oraz prawo uczestnictwa w programach i dziaaniach Agencji, jako partner naukowy, technologiczny i przemysowy. W ramach tego programu do obecnej chwili finansowanie otrzymao 20 projektw, ktrych koordynatorzy podpisali kontrakty z Europejsk Agencj Kosmiczn. W listopadzie 2009 r. Ministerstwo Gospodarki i ESA przeprowadziy wsplnie pierwszy przegld realizacji projektw PECS, ktrego rezultaty wypady pomylnie. Ponadto w 2009 r. Ministerstwo Gospodarki kontynuowao prace nad przygotowaniem Programu rozwoju technologii kosmicznych i wykorzystywania systemw satelitarnych w Polsce. Ponadto w 2009 r. dla wspierania innowacji: rozpoczte zostay prace analityczne na temat nowych form innowacji, takich jak: innowacje nietechnologiczne, user-driven innovation, open innovation, czy social innovation, wymagajcych z jednej strony od podmiotw gospodarczych nowych umiejtnoci, za z drugiej strony prowadzenia aktywnej polityki innowacyjnoci stymulujcej tworzenie tego typu innowacji. podjte zostay dziaania zmierzajce do zwikszenia wiadomoci przedsibiorcw z zakresu korzyci pyncych konkretnie z popytowego podejcia do innowacji (user-driven innovation - UDI). W wietle zachodzcych procesw globalizacyjnych wzrasta rola konsumenta nie tylko jako nabywcy produktu, lecz rwnie jego wsptwrcy. Skutkiem przedmiotowego podejcia jest lepsze dopasowanie produkcji/wiadczenia usug do oczekiwa ostatecznego nabywcy oraz redukcja kosztw zwizanych z opracowaniem innowacji, podjte zostay kroki na rzecz rozpoznania potencjau oraz moliwoci wsparcia przemysw kreatywnych w Polsce. Przemys kreatywny postrzegany jest jako prekursor nowych form gospodarczych: dynamiczne i mobilne przedsibiorstwa organizuj si w sieci, aby przy wsparciu rozwiza high-tech wytwarza produkty, ktrych centralnym punktem jest kreatywno. 13.6.3.3. Instrumenty wspierania eksportu Wsparcie eksportu ma miejsce w dwch paszczyznach: w wszym znaczeniu poprzez wdraanie konkretnych instrumentw, a w szerszym znaczeniu poprzez promocj polskiej gospodarki w skali makro. Dziaalno Wydziaw Promocji Handlu i Inwestycji (WPHiI), funkcjonujcych poza granicami kraju, obejmuje dwa obszary: promocj wsppracy gospodarczej Polski z krajem urzdowania oraz wspieranie rozwoju wsppracy (internacjonalizacji) przedsibiorstw. Obu celom suy istniejcy od dwch lat internetowy serwis informacyjny www.trade.gov.pl. Serwis stanowi kompendium wiedzy i obszerne rdo informacji dla polskich przedsibiorcw, zainteresowanych rozwijaniem dziaalnoci gospodarczej za granic, a take dla zagranicznych firm, chccych inwestowa w naszym kraju oraz nawizywa kontakty handlowe z polskimi partnerami. Portal zawiera cenne informacje nt. zasad prowadzenia handlu z krajami UE i reszt wiata, a take stara si monitorowa najnowsze inicjatywy legislacyjne Rzdu RP dotyczce poprawy klimatu dla rozwoju przedsibiorczoci.

235

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Najwaniejszym elementem serwisu z punktu widzenia rodzimych przedsibiorcw jest zakadka Przewodnik po rynku, ktra zawiera informacje nt. form prowadzenia dziaalnoci gospodarczej oraz zasad nawizywania wsppracy z partnerami zagranicznymi w krajach urzdowania WPHiI. Znajduj si na nich obszerne informacje o krajach, w ktrych dziaaj polskie placwki handlowe. Ponadto na stronach serwisu polscy przedsibiorcy znajd informacje o zasadach wsparcia dziaalnoci zwizanej z umidzynarodowieniem firm wraz z prezentacj stosownych instrumentw finansowych. Wan cz serwisu stanowi prezentacja przez WPHiI ofert polskich i zagranicznych przedsibiorcw. Serwis odwouje si take do centralnej bazy ofert i zapyta w ramach Portalu Promocji Eksportu. Kolejne narzdzie - Portal Promocji Eksportu to internetowa, publiczna baza danych zawierajca informacje przydatne dla polskich przedsibiorcw planujcych eksportowa swoje towary/usugi na rynki zagraniczne. Portal Promocji Eksportu umoliwia polskim eksporterom dostp do aktualnych informacji o rynkach zagranicznych oraz instrumentach wspierania polskiego eksportu, nawizywanie kontaktw handlowych z kontrahentami zagranicznymi oraz oferuje bezpatn promocj przedsibiorstwa i jego ofert eksportowych. W 2009 roku na portalu promocji eksportu opublikowanych zostao: 1243 informacji makroekonomicznych, 710 ofert polskich, 971 informacji o przetargach , 2133 aktualnych zagranicznych zapyta ofertowych oraz zarejestrowao si 674 nowych przedsibiorcw. Celem portalu jest wsparcie polskiego eksportu poprzez integracj rozproszonych zasobw Internetu o tematyce gospodarczej, istotnych dla polskiego eksportera, umoliwienie polskim eksporterom oraz zagranicznym kontrahentom bezpatnego dostpu do wiarygodnej, aktualnej i atwo dostpnej informacji gospodarczej, zarwno o rynkach zagranicznych jak i o Polsce, uatwienie polskim przedsibiorcom nawizywanie kontaktw handlowych z zagranicznymi importerami oraz promocj polskich ofert eksportowych. Gwnymi uytkownikami Portalu s przede wszystkim mae i rednie przedsibiorstwa polskie: eksporterzy i potencjalni eksporterzy oraz firmy zagraniczne zainteresowane importem towarw i usug z Polski. Korzystanie z informacji zawartych w portalu jest bezpatne, a informacje dotyczce poszczeglnych rynkw zagranicznych oraz zasad eksportu do nich, s dostpne dla wszystkich zainteresowanych uytkownikw. Niemniej jednak warunkiem korzystania przez polskie firmy w penym zakresie z zagranicznych zapyta ofertowych, zamieszczonych w portalu, jest rejestracja uytkownika on-line w systemie. Ministerstwo Gospodarki, wychodzc naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom polskich przedsibiorcw w zakresie internacjonalizacji, przygotowao pakiet instrumentw oferujcych moliwo uzyskania wsparcia w nastpujcym zakresie: dofinansowania do udziau w branowych projektach promocyjnych121, dofinansowania kosztw uzyskania certyfikatw eksportowych122,

Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 31 padziernika 2007 roku w sprawie udzielania pomocy de minimis na realizacj branowych projektw promocyjnych w zakresie eksportu lub sprzeday na Jednolitym Rynku Europejskim (Dz. U. z 2007 Nr 211, poz. 1542). 122 Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 31 padziernika 2007 roku w sprawie udzielania pomocy de minimis na uzyskanie certyfikatu wyrobu wymaganego na rynkach zagranicznych (Dz. U. z 2007r. Nr 210, poz. 1552).

121

236

POLSKA 2010 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

dofinansowania kosztw organizacji przedsiwzi promocyjnych123, dofinansowania do publikacji wydawnictw i materiaw promocyjnych124. Zgodnie z zapisami aktw wykonawczych w ww. zakresie, dotacje mog by udzielane do koca 2013 roku i stanowi one pomoc w formule de minimis125. Wsparcie eksportu dla przedsibiorcw realizowane jest rwnie w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Priorytet 6 Polska gospodarka na rynku midzynarodowym obejmuje: Poddziaanie 6.2.1 Wsparcie dla sieci centrw obsugi inwestorw i eksporterw (COIE) POIG, ktre ma na celu uatwienie przedsibiorcom dostpu do usugi informacyjnej w zakresie prowadzenia dziaalnoci eksportowej i inwestycyjnej poza granic kraju, zwanej usug proeksport oraz w obszarze przycigania do Polski inwestorw zagranicznych, zwan usug probiz. Usuga ta bdzie wiadczona docelowo przez 16 COIE, ktre bd funkcjonoway w strukturach urzdw marszakowskich bd innych jednostek wybranych przez urzdy do realizacji zadania. Dla zapewnienia waciwego funkcjonowania systemu COIE zostan wyposaone w niezbdne opracowania, raporty, badania rynkowe dotyczce poszczeglnych rynkw zagranicznych. Na uytek COIE zostan zakupione bazy danych firm B2B. Dokonana zostanie take standaryzacja oferowanych przez COIE usug. Eksperci zatrudnieni w COIE, bd mieli moliwo korzystania z dowiadcze, wzorcw i knowhow zagranicznych partnerw w obszarze systemu i obsugi przedsibiorcw. Dziaanie 6.5 Promocja polskiej gospodarki PO IG ktrego celem jest poprawa wizerunku Polski oraz wzrost znaczenia Polski i polskich przedsibiorcw w gospodarce midzynarodowej. Projekt przyczyni si do poprawy dostpu do informacji o Polsce i o moliwociach nawizania kontaktw gospodarczych. W ramach projektu planuje si dokona wyboru bran, ktre ze wzgldu na potencja krajowej produkcji, jak i moliwoci kreowania pozytywnych skojarze z krajem pochodzenia produktu mog sta si polskimi specjalnociami eksportowymi. Zakada si realizacj ok. 10 kompleksowych branowych programw promocji polskich specjalnoci eksportowych na wybranych rynkach.

Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 31 padziernika 2007 roku w sprawie udzielania pomocy de minimis na realizacj niektrych przedsiwzi w zakresie promocji i wspierania eksportu lub sprzeday na Jednolitym Rynku Europejskim (Dz. U. z 2007r. Nr 211, poz. 1544) 124 Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 31 padziernika 2007 roku w sprawie udzielenia pomocy de minimis na realizacj przedsiwzi wydawniczych promujcych eksport lub sprzeda na Jednolitym Rynku Europejskim (Dz. U. z 2007 r. Nr 211, poz. 1543) 125 Przedsibiorca w biecym roku kalendarzowym oraz dwch poprzedzajcych go latach kalendarzowych nie moe otrzyma pomocy de minimis, ktrej warto brutto, cznie z pomoc, o ktr si ubiega, przekroczyaby rwnowarto 200 tys. EUR, a w przypadku przedsibiorcw prowadzcych dziaalno w sektorze transportu drogowego 100 tys. EUR. Wyczenia dotyczce udzielania pomocy zawarte s w rozporzdzeniu Komisji (WE) nr 1998/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu do pomocy de minimis (Dz. Urz. UE L 379 z 28.12.2006, str.5).

123

237

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Tabela 92 Wybrane instrumenty wsparcia eksportu Instrument Beneficjenci Przeznaczenie finansowanie kosztw realizacji przedsiwzicia promujcego produkty i grupy towarowe o wysokim potencjale eksportowym, i obejmujcego co najmniej dwie formy dziaa promocyjnych, takich jak; pokazy, degustacje, wystawy, prezentacje, demonstracje, spotkania branowe, ktre odbywaj si za granic, a take szkolenia i warsztaty lub badania rynku zagranicznego. refundacja czci kosztw zwizanych z uzyskaniem przez przedsibiorc certyfikatu wyrobu wymaganego na rynkach zagranicznych wielko pomocy nie moe przekroczy 50% kosztw netto kwalifikujcych si do objcia pomoc, przy czym roczny limit pomocy, jaka moe by udzielona jednemu przedsibiorcy wynosi 50 tys. z. wielko pomocy nie moe przekroczy 50% kosztw netto kwalifikujcych si do objcia pomoc wielko pomocy nie moe przekroczy 50% kosztw netto kwalifikujcych si do objcia pomoc. dofinansowano 191 wnioskw na czn sum 1.143 tys. z maksymalna kwota dofinansowania okrelona dla jednego projektu wynosi 100 tys. z, poszczeglni przedsibiorcy uczestniczcy w projekcie mog otrzyma refundacj 50% poniesionych i udokumentowanych kosztw kwalifikujcych si do objcia pomoc, jednak nie wicej ni 8 tys. z. Na dofinansowanie 33 branowych projektw promocyjnych przeznaczono 1.134 tys. z Warunki finansowe Budet w 2009 r.

dofinansowania do udziau w branowych projektach promocyjnych

grupa co najmniej 4 przedsibiorcw wykonujcych dziaalno gospodarcz na terytorium RP w ramach tej samej lub kilku pokrewnych bran lub grup towarowych

dofinansowania kosztw uzyskania certyfikatw eksportowych,

wycznie mikro, may lub redni przedsibiorca wykonujcy dziaalno na terytorium RP

dofinansowania kosztw organizacji przedsiwzi promocyjnych, Pokrycie kosztw publikacji wydawnictw promocyjnych m.in. zakupu papieru, druku, skadu, amania i nawietlania, toczenia pyt i oprawy.

wsparte mog by gwnie przedsiwzicia o charakterze zbiorowym; wyjtek stanowi promocja eksportu przemysu obronnego

pokrycie czci kosztw zwizanych z organizacj seminariw, konferencji, zbiorowych pokazw oraz prezentacji wyrobw przemysu obronnego

dofinansowano 23 wnioski na kwot 438 tys. z.

dofinansowania do publikacji wydawnictw i materiaw promocyjnych

przedsibiorcy wykonujcych dziaalno na terytorium RP, niemniej jednak nie moe ona dotyczy publikacji materiaw reklamowych indywidualnego przedsibiorcy.

dofinansowano 36 wnioskw o cznej wartoci 230,5 tys. z

POLSKA 2009 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Instrumenty finansowe wspierania eksportu maj bardzo istotne znaczenie w procesach wymiany handlowej. W Polsce oficjalne wsparcie kredytw eksportowych udzielane jest przez Ministerstwo Finansw i wystpuje w nastpujcych formach: porcze i gwarancji na przedsiwzicia proeksportowe udzielane na podstawie ustawy z dnia 8 maja 1997 roku o porczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Pastwa oraz niektre osoby prawne. gwarantowanych przez Skarb Pastwa ubezpiecze eksportowych zasady ubezpiecze eksportowych zostay okrelone w ustawie z dnia 7 lipca 1994 roku o gwarantowanych przez Skarb Pastwa ubezpieczeniach eksportowych. Zgodnie z jej przepisami, udzielane przez Korporacj Ubezpiecze Kredytw Eksportowych S.A. ubezpieczenia eksportowe mog dotyczy: kredytw eksportowych, kontraktw eksportowych, inwestycji bezporednich za granic, jak rwnie kosztw poszukiwania zagranicznych rynkw zbytu. Mog by realizowane w formie ubezpieczenia bezporedniego lub poredniego oraz udzielenia gwarancji ubezpieczeniowej. Korporacja Ubezpiecze Kredytw Eksportowych S.A. ubezpiecza gwarantowane przez Skarb Pastwa nalenoci eksportowe w ramach limitu rodkw finansowych okrelanych w ustawie budetowej. dopat do oprocentowania kredytw eksportowych w dniu 8 czerwca 2001 roku zostaa uchwalona ustawa o dopatach do oprocentowania kredytw eksportowych o staych stopach procentowych. W ramach stworzonego systemu, banki bezporednio udzielajce kredytw eksportowych mog uzyska z budetu pastwa, za porednictwem Banku Gospodarstwa Krajowego, dopaty do oprocentowania kredytw eksportowych, zapewniajce stabilizacj oprocentowania kredytu eksportowego na poziomie staych referencyjnych stop procentowych (Commercial Interest Reference Rate CIRR), ogaszanych dwa razy w miesicu przez Sekretariat OECD dla walut wymienialnych, w tym dla polskiego zotego. Przedmiotem umowy eksportowej, objtej Programem Dopat do Oprocentowania Kredytw Eksportowych (Programem DOKE), mog by wycznie towary lub usugi krajowe w rozumieniu rozporzdzenia Ministra Gospodarki z dnia 6 sierpnia 2001 roku w sprawie maksymalnego procentowego udziau skadnikw pochodzenia zagranicznego w eksportowanym w ramach kontraktu eksportowego produkcie finalnym, umoliwiajcego uznanie tego produktu za krajowy. kredytw rzdowych przeznaczonych na finansowanie eksportu towarw i usug w ramach kredytw w formie tzw. pomocy wizanej moliwe jest finansowanie kontraktw na dostawy z Rzeczypospolitej Polskiej do kraju biorcy maszyn, urzdze i materiaw wyprodukowanych w Polsce, jak rwnie usug, wczajc technologie. Poszczeglne dostawy dotycz dziedzin uzgodnionych przez rzdy obu stron i odpowiadaj ustaleniom i ograniczeniom Organizacji Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).

13.6.3.4. Finansowe wspieranie inwestycji Wsparcie finansowe z tytuu realizacji nowej inwestycji w formule programu wieloletniego udzielane jest w oparciu o przyjty przez Rad Ministrw 23 wrzenia 2008 r. System wspierania inwestycji o istotnym znaczeniu dla gospodarki polskiej. Inwestorzy uzyskuj wsparcie w formie dotacji w drodze dwustronnej umowy zawieranej pomidzy Ministrem Gospodarki a przedsibiorc na podstawie uchway przyjtej przez Rad Ministrw. Maksymalne wsparcie dla projektw realizowanych na terenie specjalnych stref ekonomicznych nie moe przekroczy 15% kosztw kwalifikowanych inwestycji oraz 30% w przypadku projektw realizowanych poza ich granicami.

239

MINISTERSTWO GOSPODARKI

O dotacje mog wnioskowa przedsibiorcy planujcy inwestycje, w sektorach: motoryzacyjnym, elektronicznym, lotniczym, biotechnologii i nowoczesnych usug w szczeglnoci z zakresu: IT, BPO oraz telekomunikacji. System zacht dotyczy rwnie firm realizujcych projekty badawczo-rozwojowe. Pomoc publiczna w ramach Systemu przyznawana jest na realizacj projektu inwestycji pocztkowej, w zwizku z ponoszeniem kosztw nowej inwestycji oraz z tworzeniem nowych miejsc pracy. Aby ubiega si o wsparcie z tytuu kosztw nowej inwestycji, firma musi podj si realizacji przedsiwzi o kosztach kwalifikowanych inwestycji co najmniej 160 mln z i tworzcych minimum 50 nowych miejsc pracy. Jeeli projekt nie zalicza si do adnego z sektorw wymienionych w dokumencie, aby otrzyma wsparcie, przedsibiorca musi podj si realizacji inwestycji o minimalnych kosztach kwalifikowanych 1 mld z i tworzcej minimum 500 nowych miejsc pracy. Z kolei do ubiegania si o wsparcie z tytuu kosztw tworzenia nowych miejsc pracy uprawnia realizacja nowej inwestycji w sektorach priorytetowych, tworzcej co najmniej 250 nowych miejsc pracy o minimalnych cakowitych kosztach inwestycji 40 mln z. O ile projekt nie zalicza si do adnej z wymienionych w dokumencie bran, inwestor musi utworzy co najmniej 500 nowych miejsc pracy, a minimalne koszty inwestycji nie mog by nisze ni 1 mld z. O wsparcie zabiega mog take inwestycje badawczo-rozwojowe, tworzce co najmniej 35 nowych miejsc pracy dla osb z wyszym wyksztaceniem, o minimalnych cakowitych kosztach 3 mln z. Pomoc w formie programw wieloletnich wsparcia finansowego projektw inwestycyjnych jest pomoc regionaln, udzielan na podstawie Wytycznych w sprawie krajowej pomocy regionalnej na lata 20072013 (Dz. Urz. UE C 54 z 04.03.2006, str. 13). W przypadku, gdy pomoc regionalna na wspieranie nowych inwestycji jest udzielana wraz z pomoc regionaln na tworzenie nowych miejsc pracy zwizanych z now inwestycj, czna wielko pomocy regionalnej nie moe przekroczy maksymalnej intensywnoci pomocy dla danego obszaru. W 2009 r. realizowanych byo 40 programw wieloletnich. Do koca 2009 r. w ramach tych programw wieloletnich zrealizowano inwestycje w wysokoci co najmniej 8.900 mln z i utworzono 23,6 tys. nowych miejsc pracy. W 2009 r. Rada Ministrw przyja 9 uchwa ustanawiajcych nowe programy wieloletnie wsparcia inwestycji. Inwestycje objte ww. programami przewiduj utworzenie 2,4 tys. miejsc pracy i poniesienie 1.500 mln z nakadw inwestycyjnych. Jednoczenie spowolnienie gospodarcze odnotowane w latach 2008 i 2009 spowodowao konieczno zmodyfikowania 14 funkcjonujcych ju programw wieloletnich. W ustawie budetowej na 2009 r. (po zmianach) czne wydatki okrelono na 135,25 mln z. W 2009 r. w ramach realizacji powyszych programw wydatkowano rodki w kwocie 118,32 mln z (w tym zobowizania 2008 roku 20,82 mln z). W roku 2010 czne rodki w budecie pastwa przewidziane na cele finansowego wsparcia projektw inwestycyjnych w ramach programw wieloletnich wynosz ok. 152,28 mln z. Patnoci przewidziane uchwaami Rady Ministrw, zapisane w ustawie budetowej, zamykaj si kwot ok. 82,28 mln z. Na realizacj programw wieloletnich przyznana zostaa rwnie Ministrowi Gospodarki na 2010 r. rezerwa celowa w wysokoci 70 mln z. Z rezerwy tej finansowane bd patnoci przewidziane przyjtymi w 2009 r. uchwaami Rady Ministrw 25,5 mln z oraz patnoci przewidziane w ramach przygotowywanych projektw programw wieloletnich.

240

POLSKA 2009 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Obecnie przygotowywanych jest 19 programw wieloletnich wsparcia nowych projektw inwestycyjnych. W ramach negocjowanych projektw moe zosta utworzonych ponad 9,5 tys. nowych miejsc pracy oraz zainwestowanych 1 900 mln z. czna warto planowanego wsparcia z budetu pastwa to 163,1 mln z (z czego z tytuu tworzenia nowych miejsc pracy: 79,9 mln z, z tytuu kosztw inwestycji: 83,2 mln z). 13.6.3.5. Specjalne strefy ekonomiczne Specjalne Strefy Ekonomiczne (SSE) s instrumentem wspierajcym rozwj regionw poprzez przyciganie nowych inwestycji i promocj tworzenia nowych miejsc pracy. Zasady i warunki inwestowania na terenie SSE oraz korzyci pynce z faktu prowadzenia tam dziaalnoci gospodarczej okrela ustawa z dnia 20 padziernika 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych sse (tekst jednolity: Dz.U. z 2007 r. Nr 42, poz. 274, z pn. zm.). W oparciu o t ustaw w latach 1995-1997 Rada Ministrw ustanowia 17 SSE. W nastpstwie zmian (likwidacja dwch stref i poczenie dwch kolejnych) obecnie funkcjonuje 14 stref. Wedug stanu na koniec 2009 r. czny obszar SSE wynosi 12.632,87 ha. Strefy zlokalizowane byy na terenach 129 miast i 174 gmin. Strefy bd funkcjonowa do koca 2020 r.
Ramka 18 Zasady i warunki udzielania pomocy publicznej przedsibiorcom dziaajcym na terenie specjalnych stref ekonomicznych Przedsibiorcy lokujcy sw dziaalno w specjalnych strefach ekonomicznych mog skorzysta z pomocy publicznej w formie zwolnie podatkowych, z tytuu: 1. kosztw nowej inwestycji, Wielko pomocy z tytuu kosztw nowej inwestycji oblicza si jako iloczyn maksymalnej intensywnoci pomocy okrelonej dla danego obszaru i kosztw inwestycji kwalifikujcych si do objcia pomoc. Korzystanie z pomocy z tytuu kosztw inwestycji wymaga: prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez okres nie krtszy ni 5 lat, a w przypadku maych i rednich przedsibiorstw 3 lat, utrzymania wasnoci skadnikw majtku, z ktrymi byy zwizane wydatki inwestycyjne przez okres 5 lat (w przypadku MSP 3 lat). W przypadku duych przedsibiorcw do kosztw kwalifikujcych si do objcia pomoc mog by zaliczane wycznie koszty nabycia nowych rodkw trwaych. 2. tworzenia nowych miejsc pracy. Wielko pomocy z tytuu tworzenia nowych miejsc pracy zwizanych z dan inwestycj oblicza si jako iloczyn maksymalnej intensywnoci pomocy i dwuletnich kosztw pacy brutto nowo zatrudnionych pracownikw powikszonych o wszystkie obowizkowe patnoci zwizane z ich zatrudnieniem. Przedsibiorca korzystajcy z pomocy z tego tytuu musi utrzyma nowo utworzone miejsca pracy przez okres 5 lat, a w przypadku maych i rednich firm 3 lat. Dopuszczalna intensywnoci pomocy dla inwestycji realizowanych w wojewdztwach: lubelskim, podkarpackim, warmisko-mazurskim, podlaskim, witokrzyskim, opolskim, maopolskim, lubuskim, dzkim i kujawskopomorskim wynosi 50%. W pozostaych wojewdztwach wynosi 40%, przy czym wyjtkowo dla Warszawy maksymaln intensywno okrelono na poziomie 30%. Dla maych przedsibiorcw wskanik moe by podwyszony o 20 pkt.proc., a dla rednich o 10. Moliwo podwyszenia intensywnoci pomocy nie dotyczy przedsibiorcw prowadzcych dziaalno w sektorze transportu. Podstaw do korzystania z pomocy publicznej jest zezwolenie wydawane przez Zarzdzajcego stref w drodze przetargu lub rokowa126.

126

Na terenie stref mona prowadzi dziaalno bez zezwolenia, ale dochody z tej dziaalnoci nie podlegaj zwolnieniu z podatku dochodowego.

241

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Na dzie 31 grudnia 2009 r. obowizyway 1.253 zezwolenia na prowadzenie dziaalnoci gospodarczej w strefach. W samym roku 2009 wydano 131 zezwole, co stanowi ponad 10% ogu zezwole. Do koca 2009 r. przedsibiorcy dziaajcy w strefach zainwestowali prawie 66,6 mld z. Przedsibiorcy ci zapewniaj cznie ponad 208,5 tys. miejsc pracy, z czego ponad 150 tys. (72%) to nowe miejsca pracy utworzone po uzyskaniu zezwole. Najwikszy udzia w inwestycjach maj spki z kapitaem niemieckim (17,9%), polskim (17,2%) i amerykaskim (prawie 13,4%). Na kolejnych miejscach s inwestycje japoskie, woskie i holenderskie. W strukturze branowej dominuje sektor motoryzacyjny. Inwestycje z tego sektora stanowi ponad 26% cznej wartoci inwestycji w strefach. Na dalszych pozycjach s producenci wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych (9,6% wartoci inwestycji ) i producenci wyrobw z surowcw niemetalicznych (9%).
Tabela 93 Efekty dziaania stref na dzie 31 grudnia 2009 r.
Lp. Specjalna Strefa Ekonomiczna Liczba wanych zezwole 41 192 106 54 53 121 128 68 47 73 53 115 141 61 1.253 Poniesione nakady inwestycyjne (w mln z) 1.436,2 16.025,3 3.332,7 1.564,1 4.257,6 7.163,8 4.177,1 5.910,1 769,1 1.260,2 1.376,5 5.459,4 11.219,8 2.637,8 66 589,7 Miejsca pracy nowe
3.816 31.683 10.316 6.138 7.812 14.642 11.953 14.346 1.654 3.091 4.893 16.675 18.929 4.980 150.928

utrzymane
271 9.041 5.285 2.456 267 6.202 3.605 5.154 729 3.421 133 6.660 9.544 4.819 57.587

1 Kamiennogrska 2 Katowicka 3 Kostrzysko-Subicka 4 Krakowska 5 Legnicka 6 dzka 7 Mielecka 8 Pomorska 9 Supska 10 Starachowicka 11 Suwalska 12 Tarnobrzeska 13 Wabrzyska 14 Warmisko - Mazurska Razem

13.6.3.6. Pomoc publiczna127 Pomoc publiczna dla przedsibiorcw jest instrumentem aktywnego oddziaywania pastwa na gospodark. Pomoc publiczna musi by udzielana wedug regu dopuszczalnoci okrelonych przepisami prawa128. W 2009 r. minister kierujcy dziaem gospodarka udzieli pomocy publicznej o wartoci 840,2 mln z. Pomoc przeznaczona bya na nastpujce dziaania: restrukturyzacj grnictwa wglowego, promocj eksportu, programy wieloletnie, wspieranie inwestycji o duym znaczeniu dla gospodarki w ramach PO IG, pomoc de minimis dla Zakadw Pracy Chronionej.
Rozdzia zawiera informacje na temat pomocy publicznej udzielanej przez ministra waciwego do spraw gospodarki. Od 1 maja 2004 r. nastpiy zasadnicze zmiany w regulacjach prawnych z zakresu pomocy publicznej. Od dnia akcesji Polska zobowizana jest stosowa bezporednio przepisy wsplnotowe dotyczce pomocy publicznej, w szczeglnoci okrelajce warunki dopuszczalnoci pomocy oraz tryb postpowania przed Komisja Europejska. Tryb postpowania w sprawach zwizanych z pomoc publiczn reguluje ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postpowaniu w sprawach dotyczcych pomocy publiczne (Dz. U. Nr 123, poz. 1291).
128 127

242

POLSKA 2009 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Ramka 19 Przegld przepisw wsplnotowych w zakresie pomocy publicznej W 2005 r. KE rozpocza przegld przepisw wsplnotowych z zakresu pomocy publicznej, ktrego celem byo lepsze ukierunkowanie pomocy publicznej na dziaania o charakterze horyzontalnym, w tym przede wszystkim suce wspieraniu innowacyjnoci, bada i rozwoju, stymulowaniu przedsibiorczoci, inwestowaniu w kapita ludzki i ochron rodowiska. W efekcie przeprowadzonej reformy, w latach 2006-2008 wprowadzono szereg nowych regulacji prawnych zawierajcych istotne zmiany, ktre powinny przyczyni si do poprawy przejrzystoci oraz uproszczenia zasad udzielania pomocy publicznej, a take jej dostpnoci. Do najwaniejszych aktw prawnych przyjtych w tym okresie nale: Wytyczne w sprawie krajowej pomocy regionalnej na lata 2007-2013, Wytyczne wsplnotowe w sprawie pomocy pastwa i kapitau podwyszonego ryzyka dla maych i rednich przedsibiorstw, Wsplnotowe zasady ramowe dotyczce pomocy pastwa na dziaalno badawcz, rozwojow i innowacyjn, Wytyczne dotyczce pomocy pastwa na rzecz ochrony rodowiska, Rozporzdzenie Komisji (WE) nr 1998/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu do pomocy de minimis, Rozporzdzenie Komisji (WE) nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 rok, uznajce niektre rodzaje pomocy za zgodne ze wsplnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu (oglne rozporzdzenie w sprawie wycze grupowych).

Tabela 94 Pomoc publiczna udzielona przez MG w 2009 r. i w I kwartale 2010 r. (w mln z)129
Wyszczeglnienie Pomoc publiczna ogem w tym: grnictwo wglowe promocja eksportu programy wieloletnie PO IG Zakady Pracy Chronionej rdo: Sprawozdania z udzielonej pomocy publicznej. 2009 840,2
241,6 8,2 60,2 530,1 0,05

I kwarta 2010 roku 123,0


44,1 0,3 26,5 52,1 -

Grnictwo wgla kamiennego Zasady udzielania pomocy publicznej dla sektora wgla kamiennego reguluje Rozporzdzenie Rady (WE) nr 1407/2002 z dnia 23 lipca 2002 r. o pomocy pastwa w przemyle wglowym. Pomoc publiczna jest jednym z instrumentw Strategii dziaalnoci grnictwa wgla kamiennego w Polsce w latach 2007-2015 (przyjtej przez RM 31 lipca 2007 r.) oraz ustawy z dnia 7 wrzenia 2007 r. o funkcjonowaniu grnictwa wgla kamiennego w latach 2008-2015. Zgodnie z zaoeniami, pomoc publiczna dla finansowania dziaalnoci sektora bdzie wygaszana. Wsparcie, planowane do udzielenia w okresie objtym Strategi przeznaczone jest gwnie na restrukturyzacj terenw pogrniczych likwidacj szkd grniczych i odwadnianie kopal. 3 padziernika 2007 r. Polska notyfikowaa KE program pomocowy Pomoc pastwa dla sektora wglowego w latach 2008-2015 - N575/07 i otrzymaa zgod na podstawie decyzji (K(2008)864) w sprawie Pomoc pastwa N575/2007 Polska, Pomoc pastwa dla polskiego sektora wglowego w latach 2008-2010. Wielko pomocy w latach 2008-2010 wskazana w ww. programie pomocowym, wyniesie ok. 1,3 mld z.

129

Jest to pomoc udzielona przez Ministra Gospodarki, bez pomocy udzielonej przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci (PARP); wcznie z dofinansowaniem programw pomocowych ze rodkw wsplnotowych oraz pomoc de minimis.

243

MINISTERSTWO GOSPODARKI

W 2009 r. wielko udzielonej pomocy publicznej dla grnictwa wgla kamiennego uksztatowaa si na poziomie 98,5% pomocy planowanej na ten rok. W 2009 r. wielko udzielonej pomocy wyniosa 357,2 mln z, przy czym kwota ta uwzgldnia rwnie pomoc wypacana przez ZUS w formie ekwiwalentw pieninych z tytuu prawa do bezpatnego wgla, przysugujcych emerytom i rencistom z kopal cakowicie likwidowanych w wysokoci 115,5 mln z.
Tabela 95 Pomoc w formie dotacji budetowej przedsibiorcom grnictwa wgla kamiennego - wg tytuw dotowania (w mln z)
2008 likwidacja kopal 186,7 szkody grnicze 22,2 deputaty wglowe 30,4 renty wyrwnawcze 23,8 rdo: Sprawozdania z udzielonej pomocy publicznej. 2009 172,6 7,5 37,3 24,2 I kwarta 2010 36,6 2,1 1,4 3,9

Promocja eksportu Ministerstwo Gospodarki realizowao w 2009 r. szereg dziaa promocyjnych, majcych na celu kreowanie pozytywnego wizerunku polskiej gospodarki, rozwj wsppracy gospodarczej z zagranic i przede wszystkim wzrost polskiego eksportu. Odbywa si to poprzez wsparcie (w formie dotacji) dziaa promocyjnych podejmowanych gwnie przez przedsibiorcw i organizacje samorzdu gospodarczego, a take realizacj wasnych przedsiwzi promocyjnych, wykonywanych gwnie przez placwki za granic. Warto pomocy publicznej udzielonej przedsibiorcom na promocj eksportu wyniosa w 2009 r. - 8,2 mln z, natomiast w I kwartale 2010 r. - 0,3 mln z.130 Programy wieloletnie Pomoc publiczna w ramach programw wieloletnich, ktrej adresatem s firmy zagraniczne realizujce due projekty inwestycyjne w Polsce, udzielana jest na podstawie ustawy o finansach publicznych. Pomoc ta jest udzielana w formie dotacji na podstawie dwustronnej umowy, w oparciu o uchwa podjt przez Rad Ministrw o ustanowieniu programu wieloletniego dla realizacji inwestycji. Wsparcie finansowe z budetu pastwa moe by udzielone z tytuu utworzenia nowych miejsc pracy lub/i poniesienia nakadw inwestycyjnych zwizanych z now inwestycj realizowan w takich sektorach jak: motoryzacyjny, elektroniczny, lotniczy, biotechnologii i nowoczesnych usug w szczeglnoci z zakresu IT, BPO oraz telekomunikacji. System zacht dotyczy rwnie firm realizujcych projekty badawczo-rozwojowe. Pomoc w ramach programw wieloletnich stanowi pomoc indywidualn (ad hoc) w rozumieniu przepisw dotyczcych udzielania pomocy publicznej i w zwizku z tym kady projekt podlega indywidualnej notyfikacji do Komisji Europejskiej. W 2009 r. pomoc publiczna udzielona w ramach programw wieloletnich wyniosa 60,2 mln z, natomiast w I kwartale 2010 r. 26,5 mln z.131

130

Szczegowe informacje na temat pomocy publicznej udzielanej w ramach promocji eksportu zostay opisane w podrozdziale 13.6.3.2. 131 Szczegowe informacje na temat pomocy publicznej udzielanej w ramach promocji eksportu zostay opisane w podrozdziale 13.6.3.3.

244

POLSKA 2009 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Wspieranie inwestycji o duym znaczeniu dla gospodarki w ramach PO IG Celem dziaania 4.5 POIG jest poprawa konkurencyjnoci i podniesienie poziomu innowacyjnoci gospodarki poprzez wsparcie przedsibiorstw produkcyjnych i usugowych dokonujcych inwestycji o wysokim potencjale innowacyjnym, o duej wartoci lub generujcych znaczn liczb miejsc pracy. Preferowane s inwestycje zwizane z rozpoczciem lub rozwiniciem dziaalnoci badawczorozwojowej w przedsibiorstwie. W 2009 r. w ramach dziaania 4.5 PO IG udzielona zostaa pomoc na czna kwot 530,1 mln z, natomiast w I kwartale 2010 r. 52,1 mln z. Pomoc de minimis dla Zakadw Pracy Chronionej Przedsibiorstwa posiadajce status zakadu pracy chronionej, na mocy art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz zatrudnieniu osb niepenosprawnych (Dz. U. z 2008 r., nr 14, poz. 92), s zwolnione z wniesienia opaty za koncesje na sprzeda alkoholu wydawan przez Ministra Gospodarki. rodki uzyskane w wyniku zwolnienia zakad zobowizany jest przez ww. ustaw przekaza na Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych 10% oraz na zakadowy fundusz rehabilitacji osb niepenosprawnych 90%. rodki zgromadzone na zakadowym funduszu rehabilitacji osb niepenosprawnych stanowi pomoc de minimis pod warunkiem, e zostan przeznaczone na sfinansowanie wydatkw okrelonych w rozporzdzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 19 grudnia 2007 r. w sprawie zakadowego funduszu rehabilitacji osb niepenosprawnych (Dz. U. Nr 245, poz. 1810). 13.6.3.7. Instrumenty rozwoju sieci instytucji otoczenia biznesu Badania132 wskazuj na niewielkie zainteresowanie maych i rednich przedsibiorcw instytucjami otoczenia biznesu w zakresie pozyskiwania informacji niezbdnych do podejmowania decyzji strategicznych. Ponad poowa maych i rednich firm prowadzi biec dziaalno bez prb pozyskiwania informacji przynajmniej na temat makro- i mikrootoczenia przedsibiorstwa. Wikszo przedsibiorcw poszukujcych informacji wanych z punktu widzenia zarzdzania strategicznego realizuje t potrzeb wewntrz firmy, z pominiciem zewntrznych instytucji, w tym instytucji publicznych. Informacje strategiczne poszukiwane przez przedsibiorcw w wikszym stopniu koncentruj si na otoczeniu konkurencyjnym (klienci, dystrybutorzy, konkurenci itd.), a nie na makrootoczeniu przedsibiorstw133. Przedsibiorcy najczciej szukaj informacji niezbdnych do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w: instytucjach finansowych (bankach, towarzystwach ubezpieczeniowych), agencjach rozwoju regionalnego, samorzdach oraz urzdach skarbowych. W rankingu najwaniejszych instytucji dla przedsibiorcw, w kontekscie budowania i wdraania strategii oraz prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci zajmuje sidme miejsce (na 12 mozliwych). Na dalszych miejscach plasuj si m.in. urzdy pracy, ZUS, wywiadownie gospodarcze. Natomiast przedsibiorcy rzadko wymieniaj takie instytucje jak inkubatory (przedsibiorczoci, technologiczne, naukowe), Narodowy Bank Polski, Polski Komitet Normalizacyjny, lub te Urzd Patentowy czy Urzd Zamwie Publicznych. Tymczasem dysponuj one wikszymi zasobami wanej dla przedsibiorcw informacji, ni to jest w praktyce wykorzystywane134.
132

Badania pt.: Strategiczne rda informacji w dziaalnoci przedsibiorstw, zrealizowane przez ARC Rynek i Opinia Sp. z o.o. i Synergia Sp. z o.o oraz Procesy inwestycyjne i strategie przedsibiorstw w czasach kryzysu zrealizowane przez Pentor Research International SA na zlecenie PARP w 2010 r. 133 Raport z badania Strategiczne rda informacji w dziaalnoci przedsibiorstw, PARP, 2010. 134 Ibidem

245

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Wedug przedsibiorcw najbardziej powszechnym motywem rozpoczcia wsppracy z instytucj wsparcia jest dostpno instytucji, a nie konkretna potrzeba skorzystania z jej pomocy, co dowodzi problemu ze zdefiniowaniem wasnych potrzeb przez firmy. Przedsibiorcy zwracaj rwnie uwag na barier w postaci duych formalnoci i kosztw zwizanych ze wspprac z instytucjami otoczenia biznesu. Przedsibiorcy chc wsppracowa z instytucjami otoczenia biznesu z wielu powodw, najwaniejsze z nich to: potrzeba uzyskania wsparcia finansowego, ch rozwijania dziaalnoci oraz prostota i moliwo polegania na tego typu wsppracy135. System wspierania przedsibiorczoci w Polsce obejmuje podmioty dziaajce na trzech poziomach: krajowym (m.in. Ministerstwo Gospodarki, Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci), wojewdzkim (m.in. Urzdy Marszakowskie, Regionalne Instytucje Finansujce) i lokalnym. Ostatni poziom obejmuje organizacje zarejestrowane w Krajowym Systemie Usug dla MSP, w tym m.in. Punkty Konsultacyjne, orodki Enterprise Europe Network (dawne Euro Info Centres i Innovation Relay Centres), Fundusze Porcze Kredytowych, Fundusze Poyczkowe, czonkw Krajowej Sieci Innowacji, parki technologiczne, inkubatory przedsibiorczoci, centra transferu technologii oraz klastry. W zwizku z wdraaniem Regionalnych Programw Operacyjnych w 2009 r. w istotny sposb zwikszy si zakres zada i odpowiedzialnoci Urzdw Marszakowskich w tym systemie. System wspierania maych i rednich przedsibiorstw obejmuje w pierwszej kolejnoci dziaania majce na celu zapewnienie przedsibiorcom oraz osobom planujcym rozpoczcie dziaalnoci gospodarczej kompletnej i jednolitej informacji w zakresie: programw wsparcia wdraanych na szczeblu krajowym i wojewdzkim, podejmowania i prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, moliwoci skorzystania z zewntrznych rde finansowania, moliwoci skorzystania z pomocy o charakterze doradczym, szkoleniowym i finansowym. Krajowy System Usug dla MSP (KSU) to sie 214 wsppracujcych ze sob niekomercyjnych organizacji, wiadczcych usugi dla przedsibiorcw i osb, ktre planuj zaoenie wasnej dziaalnoci gospodarczej. Misj KSU jest rozwj przedsibiorczoci poprzez zapewnienie najwyszej jakoci usug w kluczowych obszarach wymagajcych wsparcia pastwa. Zadaniem KSU jest udzielanie kompleksowych usug informacyjnych dotyczcych prowadzenia dziaalnoci gospodarczej oraz moliwoci korzystania z zewntrznych rde na jej finansowanie. W ramach systemu KSU funkcjonuj rwnie: Punkty Konsultacyjne, orodki Krajowej Sieci Innowacji, ktre specjalizuj si w wiadczeniu usug proinnowacyjnych; fundusze poyczkowe i porczeniowe, ktre umoliwiaj przedsibiorcom uzyskanie poyczek lub zabezpieczenia kredytu. Dziaalno KSU koncentruje si na nastpujcych obszarach: usugi informacyjne w zakresie prowadzenia dziaalnoci gospodarczej oraz moliwoci uzyskania zewntrznego finansowania, w tym ze rodkw publicznych, usugi doradcze o charakterze proinnowacyjnym, obejmujce audyt technologiczny oraz transfer technologii, usugi finansowe, polegajce na udzielaniu poyczek i porcze kredytowych.

135

Ibidem

246

POLSKA 2009 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

W oparciu o analiz potrzeb przedsibiorcw przewidywane jest rozszerzanie zakresu usug wiadczonych przez siec KSU m.in. o usug doradztwa w zakresie optymalizacji kosztw prowadzenia dziaalnoci gospodarczej (uruchomiona w 2010 r.). W systemie funkcjonuje aktualnie 111 Punktw Konsultacyjnych, prowadzonych przez 96 organizacji oraz 22 orodki Krajowej Sieci Innowacji. Dziaajce w ramach sieci Punkty Konsultacyjne udzielaj przedsibiorcom oraz osobom planujcym rozpoczcie dziaalnoci gospodarczej informacji m.in. o: administracyjno-prawnych aspektach prowadzenia dziaalnoci gospodarczej (w tym jej podejmowania, wykonywania, rezygnacji), zasadach i warunkach korzystania z programw pomocy publicznej i innych zewntrznych rde finansowania dziaalnoci gospodarczej, moliwociach i zasadach korzystania z usug specjalistycznych systemu, np. szkole, doradztwa, transferu technologii, uzyskania poyczek i porcze itp., danych teleadresowych instytucji, przydatnych w rozwoju firmy. Z usug Punktw Konsultacyjnych korzystaj gwnie mikroprzedsibiorcy. Stanowi oni 85% klientw Punktw. Osoby zainteresowane podjciem dziaalnoci gospodarczej stanowi kolejny segment klientw PK. W tej grupie dominuj ludzie modzi 40% z nich nie przekroczyo 30 roku ycia. Zainteresowanie obu kategorii klientw sieci skupia si na pozyskiwaniu informacji o moliwociach uzyskania dotacji z programw wsparcia. Osoby rozwaajce podjcie dziaalnoci gospodarczej zainteresowane s rwnie formalnymi aspektami podejmowania i prowadzenia dziaalnoci gospodarczej (jednake i w tym przypadku jest to zazwyczaj czone z poszukiwaniem wsparcia finansowego). Fundusze poyczkowe i porczeniowe Na koniec czerwca 2009 r. funkcjonowao w Polsce 70 funduszy poyczkowych136, ktre dysponoway kapitaem poyczkowym o wartoci 978 mln z oraz udzieliy od pocztku dziaalnoci 180,2 tys. poyczek o wartoci 2.994,9 mln z. W porwnaniu ze stanem na koniec 2008 r. obserwuje si spowolnienie przyrostu kapitau poyczkowego oraz udzielonych poyczek zarwno w ujciu ilociowym, jak i jak wartociowym. W analizowanym okresie kapita poyczkowy wzrs o 31,5 mln z (o 3,3%), liczba poyczek o 5,2%, a ich warto o 178,2 mln z (o 6,3%). Tempo wzrostu liczby i wartoci udzielanych poyczek byo nisze w porwnaniu z latami 20072008. Przecitna warto dla wszystkich poyczek udzielonych do 30 czerwca 2009 r. wyniosa 16,4 tys. z137. Wrd poyczek udzielonych od pocztku dziaalnoci funduszy do 30 czerwca 2009 r. dominoway poyczki: przeznaczone na cele inwestycyjne stanowiy okoo dwch trzecich wszystkich poyczek, zarwno w ujciu ilociowym jak i wartociowym, udzielane przedsibiorstwom handlowym i usugowym poyczki na dziaalnoci handlow stanowiy mniej ni poow oglnej liczby udzielanych poyczek, w kwocie do 10 tys. z ponad dwie trzecie oglnej liczby wypaconych poyczek i prawie jedna czwarta ich wartoci, przy jednoczesnym wzrocie poyczek o wartoci 50120 tys. z. Stanowiy one 8,1% oglnej liczby udzielonych poyczek i 40,7% cznej ich wartoci,

Na podstawie danych zawartych w Raporcie o funduszach poyczkowych w Polsce wedug stanu na 30 czerwca 2009 r. Poyczki o najwyszej redniej udzielia dzka Agencja Rozwoju Regionalnego SA 162,2 tys. z oraz Fundusz Grnolski SA 104,9 tys. z.
137

136

247

MINISTERSTWO GOSPODARKI

udzielane przedsibiorcom zatrudniajcym do 9 osb 96,3% oglnej liczby udzielonych poyczek i 85,6% ich wartoci. Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje si wyduanie okresu, na ktry udzielane s poyczki. Przecitny czas ich zapadalnoci wynis 33,2 miesicy, a w przypadku poyczek na cele inwestycyjne 35,8 miesicy. W I proczu 2009 r. przecitny termin zapadalnoci poyczek wynis 43,6 miesicy, a na cele inwestycyjne 47,1 miesicy. Bezporednim efektem wsparcia finansowego maych i rednich przedsibiorstw przez fundusze poyczkowe s nowe miejsca pracy. Fundusze udzielajc przedsibiorcom poyczek na kwot 2.994,9 mln z umoliwiy utworzenie 59,9 tys. nowych miejsc pracy. W I proczu 2009 r. udzielone poyczki w kwocie 178,2 mln z umoliwiy utworzenie 2,6 tys. nowych miejsc pracy (6,0 tys. w 2008 r.). W 2008 r. funkcjonowao 49 funduszy porcze kredytowych138, ktre w sumie dysponoway kapitaem prawie 606 mln z, a wic ponaddwukrotnie wikszym ni trzy lata wczeniej (wypaty dotacji z SPO WKP oraz wnoszenie udziaw i obejmowanie akcji przez BGK s gwn przyczyn wzrostu kapitaw funduszy). W 2008 r. fundusze porczeniowe udzieliy 5.684 porczenia o wartoci ponad 745 mln z. Jeli chodzi o liczb i warto aktywnych porcze to na koniec 2008 r. aktywnych byo 8.831 porcze na kwot 864 mln z. Analiza struktury porcze za 2008 r. wg rodzaju porczanego zobowizania wskazuje na zdecydowan dominacj kredytw obrotowych (77% w ujciu wartociowym, 75% pod wzgldem liczby porcze). Drug grup stanowi kredyty inwestycyjne (odpowiednio 20% i 13%). W strukturze sektorowej dominuje handel (36 %) oraz usugi i transport (32 %). Kolejne miejsce zajmuje produkcja (14 %). Blisko 67,4 % porcze trafio do przedsibiorcw zatrudniajcych do 9 osb, a 28% beneficjentw stanowili przedsibiorcy zatrudniajcy od 10 do 49 osb. Wrd wspomnianych wyej funkcjonujcych w Polsce funduszy porczeniowych, najsilniejsz grup stanowi regionalne i lokalne fundusze porcze kredytowych z udziaem kapitaowym BGK, wsppracujce w ramach Krajowej Grupy Porczeniowej (22 podmiotw). Ich kapita porczeniowy na koniec 2009 r. wynosi 436 mln z. Udzieliy one od pocztku dziaalnoci do koca 2009 r. 19 677 porcze na kwot 1.958 mln z.

138

Na podstawie danych zawartych w Raporcie o Funduszach Porcze Kredytowych w Polsce stan na 31.12.2008 r., Krajowe Stowarzyszenie Funduszy Porczeniowych.

248

POLSKA 2009 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Fundusze zalkowe typu seed capital Rozwj funduszy zalkowych wspierany by w ramach dziaania 1.2 Poprawa dostpnoci do zewntrznego finansowania inwestycji przedsibiorstw Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjnoci przedsibiorstw, lata 2004-2006, ktrego celem byo uatwienie przedsibiorcom dostpu do zewntrznych rde finansowania inwestycji ze wzgldu na wysokie koszty i skomplikowane warunki pozyskania kredytu oraz mao rozwinit ofert bankow dla MSP. Beneficjentami Dziaania 1.2 SPO WKP byy fundusze dziaajce na terenie caego kraju, za ostatecznymi beneficjentami byy mae i rednie przedsibiorstwa. W okresie realizacji dziaania fundusze udzieliy wsparcia cznie 26,7 tys. beneficjentom, w tym 14 tys. beneficjentom funduszy mikropoyczkowych (ok. 290% zakadanej liczby beneficjentw), 12,7 tys. beneficjentom funduszy porczeniowych (ok. 570% zakadanej liczby beneficjentw) oraz 47 beneficjentom funduszy kapitau zalkowego (ok. 94 % zakadanej liczby beneficjentw).
Ramka 20 Wsparcie funduszy poyczkowych, porczeniowych i zalkowych Fundusze poyczkowe i porczeniowe mogy uzyska wsparcie z Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjnoci przedsibiorstw, lata 2004-2006. W ramach Poddziaania 1.2.1 Dokapitalizowanie funduszy mikropoyczkowych zrealizowano 53 projekty o wartoci 343,9 mln z. W ramach Poddziaania 1.2.2 Dokapitalizowanie funduszy porcze kredytowych zrealizowano 39 projektw o cznej wartoci 366,5 mln z. W ramach Poddziaania 1.2.3 Wspieranie powstawania funduszy zalkowych typu seed capital zrealizowano 6 projektw o cznej wartoci 56,6 mln z. 31 grudnia 2008 r. zakoczya si realizacja projektw w ramach ww. poddziaa.

Fundusze kapitau podwyszonego ryzyka W ramach dziaania 3.2 Wspieranie funduszy kapitau podwyszonego ryzyka Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, lata 2007-2013 realizowany jest projekt indywidualny Krajowego Funduszu Kapitaowego. Jego celem jest zwikszenie dostpu do zewntrznych rde finansowania MSP znajdujcych si we wczesnych fazach wzrostu, ze szczeglnym uwzgldnieniem MSP innowacyjnych lub prowadzcych dziaalno B+R. W ramach projektu KFK dokona inwestycji w instrumenty kapitaowe, quasi-kapitaowe i dune funduszy kapitau podwyszonego ryzyka, powstae w celu inwestowania w MSP, w tym w szczeglnoci w MSP znajdujcych si na pocztkowych etapach rozwoju, ze szczeglnym uwzgldnieniem przedsibiorstw innowacyjnych oraz prowadzcych dziaalno B+R. Fundusze kapitau podwyszonego ryzyka zostan wybrane w otwartym konkursie ofert. Wsparcie udzielone przez KFK obejmuje rwnie refundacj czci kosztw zarzdzania funduszem kapitau podwyszonego ryzyka. Wsparcie uzyskane przez fundusze kapitau podwyszonego ryzyka zostanie przeznaczone na inwestycje i zarzdzanie portfelem mikro, maych i rednich przedsibiorstw, szczeglnie o charakterze innowacyjnym znajdujcych si na pocztkowych etapach rozwoju lub prowadzcych dziaalno B+R. Na realizacj projektu KFK przewidziano alokacj w wysokoci 180 mln EUR. Rozwj sieci otoczenia biznesu Podstawowy cel SPO-WKP to zwikszanie konkurencyjnoci produktowej i technologicznej polskich przedsibiorstw, pozwalajce konkurowa z firmami zagranicznymi. Aby to osign, zdecydowano si skierowa pomoc unijn nie tylko do przedsibiorcw, ale take do instytucji otoczenia biznesu wspierajcych ich dziaanie na rynku. Dostpna alokacja zostaa rozdzielona pomidzy dwa priorytety. Priorytet I dotyczy rozwoju przedsibiorczoci i wzrostu innowacyjnoci poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu. Celem Priorytetu II jest bezporednie wsparcie przedsibiorstw.

249

MINISTERSTWO GOSPODARKI

czna alokacja SPO-WKP to ponad 2,9 mld EUR139, z czego ok. 1,25 mld EUR (pochodzi ze rodkw Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), 0,46 mld EUR stanowi publiczne rodki krajowe, a pozostaa cz, tj. ok 1,2 mld EUR to prywatny wkad beneficjentw Programu. czna alokacja dla dziaa podlegych Ministerstwu Gospodarki stanowi ok. 75% alokacji dla caego Programu i wynosi ponad 2,1 mld EUR. Do koca maja 2010 r. w ramach wszystkich dziaa nadzorowanych przez MG podpisano 14,4 tys. umw na czn kwot dofinansowania ok. 4,9 mld z (w tym ok. 3,6 mld z ze rodkw EFRR). Poziom kontraktacji wynis ponad 100% warto dostpnych rodkw dla dziaa/poddziaa podlegych MG. Beneficjentom dziaa SPO-WKP wypacono ok. 4,9 mld z (101% alokacji dla tych dziaa). W ramach dziaa Priorytetu I podpisano 283 umowy na kwot 1,6 mld z. Wypaty dla beneficjentw zrealizowane zostay w 99%.
Ramka 21 Dziaania Priorytetu I Rozwj przedsibiorczoci i wzrost innowacyjnoci poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu Dziaanie 1.1 Wzmocnienie instytucji wspierajcych dziaalno przedsibiorstw - Celem dziaania jest poprawa dostpu przedsibiorstw do wysokiej jakoci usug wiadczonych przez instytucje otoczenia biznesu. W jego ramach realizowane s dwa projekty, ktrych beneficjentem jest Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci (PARP), a ktre dotycz budowy sieci organizacji nalecych do Krajowego Systemu Usug dla maych i rednich przedsibiorstw (MSP) oraz budowy sieci Punktw Konsultacyjnych w ramach Krajowego Systemu Usug dla MSP. Dziaanie to obejmuje rwnie wsparcie projektw instytucji otoczenia biznesu wiadczcych wyspecjalizowane usugi na rzecz przedsibiorcw. Dziaanie 1.2 Poprawa dostpnoci do zewntrznego finansowania inwestycji przedsibiorstw - Celem dziaania jest uatwienie przedsibiorcom dostpu do zewntrznych rde finansowania inwestycji poprzez dokapitalizowanie funduszy mikropoyczkowych, funduszy porcze kredytowych oraz wsparcie powstawania funduszy kapitau zalkowego. Dziaanie 1.3 Tworzenie korzystnych warunkw dla rozwoju firm - Celem dziaania jest poprawa warunkw prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez przedsibiorstwa w postaci stworzenia infrastruktury technicznej i doradztwo w zakresie zarzdzania. W ramach dziaania wspierany jest rozwj parkw przemysowych, parkw naukowotechnologicznych oraz inkubatorw technologicznych (w tym akademickich).

Wsparcie przedsibiorcw i instytucji otoczenia biznesu ma miejsce rwnie w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, lata 2007-2013. czna alokacja PO IG to 9,7 mld EUR. 47% tej kwoty przeznaczone jest na dziaania podlege Ministerstwu Gospodarki.
Tabela 96 Stan wdraania priorytetw III i V PO IG w kontekcie wzmocnienia instytucji otoczenia biznesu
Ilo podpisanych umw Priorytet III dziaanie 3.1 26 dziaanie 3.3 57 Priorytet V dziaanie 5.1 3 dziaanie 5.2 17 dziaanie 5.3 5 dziaanie 5.4 23 rdo: Departament Funduszy Europejskich MG. Warto podpisanych umw (mld z)
394,4 93,9 34,9 133,9 395,7 21,9

Warto zrealizowanych wypat (mld z)


36,5 20,4 11,7 36,2 46,8 9,5

139

Ok. 13,0 mln z wedug kursu EBC z 28 maja 2009 r. tj. 4,4910 PLN/EUR.

250

POLSKA 2009 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Ramka 22 Dziaania priorytetw III i V PO IG w kontekcie wzmocnienia instytucji otoczenia biznesu Priorytet III PO IG - Kapita dla innowacji Dziaanie 3.1 Inicjowanie dziaalnoci innowacyjnej - Celem dziaania jest zwikszenie liczby przedsibiorstw dziaajcych w oparciu o innowacyjne rozwizania. Dziaanie obejmuje wsparcie w zakresie tworzenia na bazie innowacyjnych pomysw nowych przedsibiorstw, w tym spin offw poprzez doradztwo w zakresie tworzenia przedsibiorstw, udostpnienie infrastruktury i usug niezbdnych dla nowo powstaych przedsibiorstw oraz zasilenia finansowego nowo powstaego przedsibiorcy. Dziaanie 3.3 Tworzenie systemu uatwiajcego inwestowanie w MSP - Celem dziaania jest aktywizacja rynku inwestorw prywatnych poprzez tworzenie dogodnych warunkw inicjowania wsppracy inwestorw z przedsibiorcami poszukujcymi rodkw finansowych na realizacj innowacyjnych przedsiwzi. Realizacja dziaania pozwoli na wsparcie przedsibiorcw z sektora MSP w przygotowaniu ich do pozyskania zewntrznego rda finansowania o charakterze udziaowym, z przeznaczeniem na realizacje innowacyjnych przedsiwzi, poprzez dofinansowanie kosztw usug doradczych w zakresie przygotowania dokumentw i analiz niezbdnych do pozyskania tego finansowania. Dziaanie ma rwnie na celu wsparcie sieci inwestorw i zwikszenie wiadomoci przedsibiorcw o korzyciach i usugach oferowanych przez takie sieci. Priorytet V PO IG - Dyfuzja innowacji Dziaanie 5.1 Wspieranie rozwoju powiza kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym - Celem dziaania jest wzmocnienie pozycji konkurencyjnej przedsibiorstw poprzez wsparcie rozwoju powiza pomidzy przedsibiorstwami oraz pomidzy przedsibiorstwami a instytucjami otoczenia biznesu, w tym jednostkami naukowymi. W ramach dziaania wsparciem zostan objte wsplne przedsiwzicia grup podmiotw majcych na celu przygotowanie wsplnego produktu i/lub usugi o charakterze innowacyjnym i ich wprowadzenie na rynek. Dziaanie 5.2 Wspieranie instytucji otoczenia biznesu wiadczcych usugi proinnowacyjne oraz ich sieci o znaczeniu ponadregionalnym - Celem dziaania jest uatwienie przedsibiorcom na terenie caego kraju dostpu do kompleksowych, wysokiej jakoci usug biznesowych niezbdnych z punktu widzenia prowadzenia dziaalnoci innowacyjnej. W ramach dziaania planowane jest wzmocnienie sieci IOB poprzez promowanie wsppracy w ramach sieci, wymiany dowiadcze, wsplnej obsugi klientw oraz rozwj oferty usug o charakterze proinnowacyjnym. Dziaanie 5.3 Wspieranie orodkw innowacyjnoci Celem dziaania jest wsparcie tworzenia i rozwoju orodkw zlokalizowanych na obszarach o wysokim potencjale rozwoju. Beneficjentami s wyspecjalizowane instytucje otoczenia biznesu wiadczce usugi o wysokim potencjale rynkowo-technologicznym, w tym podmioty zarzdzajce parkami naukowo-technologicznymi, inkubatorami technologii, centrami zaawansowanych technologii, centrami produktywnoci, innymi orodkami specjalistycznych usug dla przedsibiorcw, w szczeglnoci MSP, natomiast grup docelow stanowi przedsibiorcy. Dziaanie 5.4 Zarzdzanie wasnoci intelektualn - Celem dziaania jest poprawa efektywnoci funkcjonowania rynku innowacji i przepywu rozwiza innowacyjnych poprzez upowszechnianie stosowania prawa wasnoci intelektualnej, w szczeglnoci poprzez uzyskiwanie ochrony wasnoci przemysowej. W ramach poddziaania 5.4.2, skierowanego do instytucji otoczenia biznesu, dofinansowane bd projekty zwikszajce wiadomo przedsibiorcw nt. praw i moliwoci ochrony wasnoci przemysowej oraz korzyci pyncych z objcia rozwiza ochron.

251

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Spis tabel
Tabela 1 Podstawowe wskaniki sytuacji gospodarczej w latach 2001-2009 (ukad dynamiczny, rok poprzedni = 100) ________________________________________________________________ 18 Tabela 2 Tempo wzrostu PKB w odniesieniu do roku poprzedniego w cenach staych ___________________ 21 Tabela 3 Podstawowe wskaniki rozwoju gospodarki USA (w relacji do roku poprzedniego) w % ___________ 23 Tabela 4 Podstawowe wskaniki rozwoju gospodarki japoskiej (w relacji do roku poprzedniego) w % ______ 24 Tabela 5 Podstawowe wskaniki rozwoju gospodarki strefy euro (w relacji do roku poprzedniego) w % ______ 25 Tabela 6 Tempo wzrostu PKB oraz cen konsumpcyjnych w % (w relacji do roku poprzedniego)____________ 27 Tabela 7 Tempo wzrostu PKB oraz cen konsumpcyjnych w % (w relacji do roku poprzedniego)____________ 28 Tabela 8 Tempo zmian wiatowego wolumenu wymiany handlowej w latach 2007-2009 (zmiana do roku poprzedniego, ceny stae z 2005 roku) _______________________________________________ 28 Tabela 9 Obroty towarowe w handlu wiatowym w 2009 roku ______________________________________ 33 Tabela 10 Prognoza zmian obrotw handlowych w latach 2009-2011 ________________________________ 34 Tabela 11 Wynik sektora finansw publicznych UE, USA i Japonii w latach 2005-11_____________________ 36 Tabela 12 Dug sektora finansw publicznych UE, USA i Japonii w latach 2005-11______________________ 37 Tabela 13 Warto eksportu towarw i usug Polski, wyraonego w %PKB, na tle wybranych krajw UE w latach 2005-2009________________________________________________________________ 40 Tabela 14 Wykorzystanie funduszy w ramach NPR ______________________________________________ 63 Tabela 15 Wykorzystanie funduszy w ramach NSRO _____________________________________________ 67 Tabela 16 Ranking wg indeksu globalnej konkurencyjnoci (GCI) ___________________________________ 70 Tabela 17 Ranking wolnoci gospodarczej _____________________________________________________ 70 Tabela 18 Ranking IMD____________________________________________________________________ 70 Tabela 19 Ranking swobody prowadzenia dziaalnoci gospodarczej ________________________________ 72 Tabela 20 Wskaniki strukturalne Unii Europejskiej Polska na tle Unii Europejskiej ____________________ 74 Tabela 21 Tempo wzrostu PKB i popytu krajowego w latach 2005-2009 (ceny stae) ____________________ 76 Tabela 22 Dekompozycja popytowa PKB w latach 2005-2009 (w pkt. proc.) ___________________________ 77 Tabela 23 Stopa zatrudnienia w Polsce dla osb w wieku 15-65 lat na tle UE (w %) _____________________ 78 Tabela 24 Przecitna liczba godzin pracy w tygodniu na zatrudnionego w Polsce na tle krajw UE _________ 78 Tabela 25 Czynniki wzrostu gospodarczego w Polsce w latach 2001-2009 (wkad w pkt. proc.) ____________ 78 Tabela 26 Stopy akumulacji i inwestycji na tle wzrostu PKB i nakadw na rodki trwae (%)_______________ 81 Tabela 27 Nakady brutto sektora prywatnego w latach 2005-2009 (% PKB) ___________________________ 81 Tabela 28 Zmiana realnych jednostkowych kosztw pracy w Polsce na tle Unii Europejskiej ______________ 84 Tabela 29 Tempo wzrostu PKB i wartoci dodanej brutto w latach 2005-2009 (%) ______________________ 84 Tabela 30 Zmiany w strukturze tworzenia wartoci dodanej w okresie 2005-2009 w cenach biecych ______ 84 Tabela 31 PKB per capita wybranych krajw UE (wg parytetu siy nabywczej) w latach 2005-2009 _________ 87 Tabela 32 Pracujcy w wieku powyej 15 lat wedug sektorw ekonomicznych w latach 2005-2009. ________ 89 Tabela 33 Sytuacja na rynku pracy w latach 19952009 w grupie wiekowej 15+ (%). ____________________ 90 Tabela 34 Przecitne zatrudnienie w sektorze przedsibiorstw (w tys.) _______________________________ 91 Tabela 35 Gwne kierunki migracji zarobkowej Polakw w Europie (w tys. osb)_______________________ 97 Tabela 36 Obroty towarowe Polski w okresie 01.2009 06.2010____________________________________ 99 Tabela 37 Zmiany struktury geograficznej obrotw towarowych Polski w 2009 roku (mln EUR) ___________ 104 Tabela 38 Zmiany struktury przedmiotowej polskiego handlu zagranicznego w 2009 roku w mln EUR ______ 106 Tabela 39 Zmiany struktury przedmiotowej polskiego handlu zagranicznego po 6 miesicach 2010 roku w mln EUR _____________________________________________________________________ 110 Tabela 40 Wskanik CPI oraz inflacji bazowej w 2009 i 2010 roku__________________________________ 115 Tabela 41 Dochody i wydatki budetowe w latach 2008-2009 * ____________________________________ 122 Tabela 42 Struktura wydatkw budetu pastwa (%) ____________________________________________ 123 Tabela 43 Dug Skarbu Pastwa i zaduenie sektora finansw publicznych* (mld z i % PKB) ____________ 125 Tabela 44 Spenianie kryteriw z Maastricht przez Polsk ________________________________________ 127 Tabela 45 Dynamika produkcji w wybranych dziaach przemysu przetwrczego_______________________ 132 Tabela 46 Zmiany struktury produkcji przemysowej w cenach biecych i staych _____________________ 134

252

POLSKA 2009 RAPORT O STANIE GOSPODARKI Tabela 47 Wielko produkcji sprzedanej, dynamika produkcji i cen oraz struktura produkcji w dziaach przemysu przetwrczego w latach 2008 i 2009 _______________________________________ 134 Tabela 48 Produkcja wybranych wyrobw w latach 2007-2009 ____________________________________ 135 Tabela 49 Wyniki produkcyjno-finansowe grnictwa wgla kamiennego _____________________________ 139 Tabela 50 Instalacje OZE funkcjonujce w Polsce (stan na 25 maja 2010 r.). _________________________ 153 Tabela 51 Biokomponenty podstawowe informacje za 2009 rok __________________________________ 154 Tabela 52 Biopaliwa cieke podstawowe informacje za 2009 rok__________________________________ 155 Tabela 53 rednioroczne zmiany wskanikw energochonnoci PKB (%/rok) ________________________ 155 Tabela 54 Wielkoci przydziaw i wykonania emisji CO2 w 2009 r._________________________________ 159 Tabela 55 Poziom zapasw handlowych i obowizkowych w podziemnych magazynach gazu ziemnego wysokometanowego (stan na dzie 31 grudnia 2009 r.) _________________________________ 163 Tabela 56 Dynamika oraz struktura sprzeday produkcji budowlano-montaowej w przedsibiorstwach budowlanych o liczbie pracujcych powyej 9 osb w latach 2008-2009 ____________________ 169 Tabela 57 Liczba mieszka oddanych do uytku wedug form budownictwa w latach 2007-2009 __________ 170 Tabela 58 Podmioty gospodarcze sektora usug wg sektorw wasnoci i sekcji PKD 2004 w latach 20082009* ________________________________________________________________________ 174 Tabela 59 Przecitne zatrudnienie w sektorze usug (w tys.) ______________________________________ 174 Tabela 60 Podmioty gospodarcze sekcji handel i naprawy* wedug liczby pracujcych i dziaw PKD w latach 2008-2009* ______________________________________________________________ 175 Tabela 61 Liczba pracujcych w handlu i naprawach w sektorze przedsibiorstw wedug dziaw PKD na koniec 2009 roku* ______________________________________________________________ 176 Tabela 62 Waniejsze dane ekonomiczno-finansowe sekcji transport, gospodarka magazynowa i czno wedug dziaw PKD w 2009 roku w sektorze przedsibiorstw ____________________________ 179 Tabela 63 Udzia sektora prywatnego w podstawowych kategoriach ekonomicznych (w %) ______________ 181 Tabela 64 Liczba przedsibiorstw objtych przeksztaceniami wasnociowymi* _______________________ 184 Tabela 65 Najwaniejsze charakterystyki sektora mikroprzedsibiorstw _____________________________ 188 Tabela 66 Nowo powstae przedsibiorstwa w Polsce w latach 2004-2008 ___________________________ 188 Tabela 67 Przychody, koszty i wyniki na poszczeglnych rodzajach dziaalnoci (w mld z) ______________ 191 Tabela 68 Wyniki finansowe na poszczeglnych rodzajach dziaalnoci (w mld z) _____________________ 192 Tabela 69 Przychody, wyniki, rentowno - sekcje gospodarki w latach 2008 i 2009 ____________________ 197 Tabela 70 Przychody, wyniki, rentowno - sektory wasnoci i przedsibiorstwa wg wielkoci w latach 2008 i 2009________________________________________________________________________ 199 Tabela 71 Dziesi najwikszych firm pod wzgldem przychodw ze sprzeday oraz osignitego zysku netto w 2009 roku (mln z)* _______________________________________________________ 199 Tabela 72 Inwestycje i potencjalne moliwoci ich finansowania nadwyk inwestycyjn, zaduenie i potencjalny czas jego spaty, nalenoci oraz pynno finansowa w sekcjach gospodarki w latach 2008 i 2009 ______________________________________________________________ 200 Tabela 73 Inwestycje i potencjalne moliwoci ich finansowania nadwyk inwestycyjn, zaduenie i potencjalny czas jego spaty, nalenoci oraz pynno finansowa w sektorach wasnociowych i przedsibiorstwach wg wielkoci w latach 2008 i 2009 __________________________________ 201 Tabela 74 Nakady inwestycyjne w latach 2005-2009 w mld z _____________________________________ 203 Tabela 75 Nakady inwestycyjne w poszczeglnych sekcjach gospodarki w mld z, ceny biece__________ 204 Tabela 76 Nakady inwestycyjne w przemyle przetwrczym wg dziaw PKD w mln z__________________ 204 Tabela 77 Inwestycje rozpoczte w poszczeglnych sekcjach gospodarki____________________________ 205 Tabela 78 Kredyty i depozyty przedsibiorstw w latach 2006-2009 w mld z __________________________ 206 Tabela 79 Polskie bezporednie inwestycje zagraniczne w latach 2005-2009 (mln EUR) ________________ 207 Tabela 80 Podstawowe kategorie finansowe spek z udziaem kapitau zagranicznego o liczbie pracujcych powyej 10 osb na tle podmiotw skadajcych bilans w latach 2006-2008 (stan na koniec roku) w mln z ______________________________________________________________________ 209 Tabela 81 Warto eksportu i importu oraz udzia spek zagranicznych w obrotach polskiego handlu zagranicznego (w mln z)_________________________________________________________ 210

253

MINISTERSTWO GOSPODARKI Tabela 82 Przychody ze sprzeday, udzia eksportu w sprzeday i zatrudnienie w niektrych zagranicznych firmach w Polsce w latach 2007 - 2009 ______________________________________________ 210 Tabela 83 Struktura napywu BIZ do Polski w latach 2005-2008 w mln EUR __________________________ 212 Tabela 84 Struktura geograficzna napywu BIZ do Polski wg kraju pochodzenia kapitau oraz stan zobowiza na koniec 2008 roku w mln EUR _________________________________________ 213 Tabela 85 Warto bezporednich inwestycji zagranicznych w Polsce wg sekcji i dziaw PKD w latach 2006-2008 oraz warto zobowiza z tytuu BIZ na koniec 2008 roku w podziale na rodzaje dziaalnoci (w mln EUR)_________________________________________________________ 215 Tabela 86 Najwaniejsze pozycje w polskim eksporcie w mln EUR _________________________________ 215 Tabela 87 Porwnanie wskanikw innowacyjnoci dla Polski oraz UE w oparciu o badanie EIS 2009 _____ 218 Tabela 88 Relacja nakadw na dziaalno B+R (GERD) do PKB wedug sektorw instytucjonalnych w latach 2000-2008_______________________________________________________________ 219 Tabela 89 Przedsibiorstwa zlokalizowane w parkach technologicznych w Polsce w 2008 r. _____________ 222 Tabela 90 Podmioty funkcjonujce w ramach inkubatorw technologicznych (2009 r.) __________________ 223 Tabela 91 Bariery rozwoju (w tabeli wyrniono momenty, w ktrym wskaniki przyjmuj maksymalne wartoci w okresie badania) ______________________________________________________ 228 Tabela 92 Wybrane instrumenty wsparcia eksportu _____________________________________________ 238 Tabela 93 Efekty dziaania stref na dzie 31 grudnia 2009 r. ______________________________________ 242 Tabela 94 Pomoc publiczna udzielona przez MG w 2009 r. i w I kwartale 2010 r. (w mln z) ______________ 243 Tabela 95 Pomoc w formie dotacji budetowej przedsibiorcom grnictwa wgla kamiennego - wg tytuw dotowania (w mln z) ____________________________________________________________ 244 Tabela 96 Stan wdraania priorytetw III i V PO IG w kontekcie wzmocnienia instytucji otoczenia biznesu__ 250

254

POLSKA 2009 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Spis wykresw
Wykres 1 Wynik sektora finansw publicznych w UE, strefie euro, USA i Japonii 2005-11 ________________ 35 Wykres 2 Dug sektora finansw publicznych w UE, strefie euro, USA i Japonii 2005-11 _________________ 37 Wykres 3 Zmiana wielkoci PKB w UE w 2009 r. (w relacji do roku poprzedniego) w % __________________ 39 Wykres 4 Produkcja sprzedana przemysu w UE w 2009 r. (w relacji do roku poprzedniego) w %___________ 40 Wykres 5 Produkcja budowlana w UE w 2009 r. (w relacji do roku poprzedniego) w % ___________________ 41 Wykres 6 Poziom realizacji programw operacyjnych 2004-2006 jako % alokacji (dokonane patnoci na rzecz beneficjentw w czci odpowiadajcej wkadowi UE) ______________________________ 63 Wykres 7 Wzrost PKB w latach 2000-2009_____________________________________________________ 75 Wykres 8 Dekompozycja popytowa PKB w poszczeglnych kwartaach lat 2008-2010 ___________________ 76 Wykres 9 Wkad popytu krajowego oraz popytu zagranicy w latach 2004-2009 _________________________ 79 Wykres 10 Wkad skadnikw popytu krajowego we wzrost PKB w latach 2008-2010 ____________________ 79 Wykres 11 Zmiany rocznej konsumpcji prywatnej (dane wyrwnane sezonowo) oraz indeks cen konsumpcyjnych 2005-2010 _______________________________________________________ 80 Wykres 12 Zmiany nakadw brutto na rodki trwae (lewa o) i PKB (prawa o) w latach 2008-2010________ 82 Wykres 13 Wkad eksportu i importu dbr i usug we wzrost gospodarczy 2008-2010 ____________________ 83 Wykres 14 Zmiany eksportu dbr i usug (lewa o) oraz wzrost gospodarczy (prawa o) w latach 2008-2010 _ 83 Wykres 15 Dekompozycja sektorowa PKB w latach 2004-2009 _____________________________________ 85 Wykres 16 Zmiany wolumenu eksportu dbr i usug w latach 2008-2010______________________________ 86 Wykres 17 Realny efektywny kurs walutowy w latach 2008-2010____________________________________ 86 Wykres 18 zmiana wartoci kredytw dla przedsibiorstw i gospodarstw domowych w latach 2008-2010 ____ 87 Wykres 19 Przecitne zatrudnienie (tys. osb) w sektorze przedsibiorstw 20052009 __________________ 90 Wykres 20 Stopa bezrobocia BAEL i bezrobocia rejestrowanego na koniec roku w latach 1995-2010 _______ 91 Wykres 21 Wskanik zatrudnienia wedug poziomu wyksztacenia w latach 2006-2009___________________ 92 Wykres 22 Miesiczne obroty towarowe w okresie 01.2009 06.2010 ______________________________ 100 Wykres 23 Miesiczna dynamika eksportu i importu w okresie 01.2009 06.2010 _____________________ 101 Wykres 24 Udzia poszczeglnych grup rynkw w eksporcie Polski _________________________________ 105 Wykres 25 Struktura towarowa polskiego eksportu w 2009 r. na tle lat 2004 i 2008_____________________ 107 Wykres 26 Struktura towarowa polskiego importu w 2009 r. na tle lat 2004 i 2008______________________ 107 Wykres 27 Saldo obrotw handlu zagranicznego Polski w przekroju grup towarowych w 2009 r. na tle lat 2004 i 2008 ___________________________________________________________________ 108 Wykres 28 Kwartalne zmiany tempa wzrostu wolumenu eksportu i ich uwarunkowa cenowo-kursowych w latach 2000-2009 (IV kw. 1999 roku = 100%) _________________________________________ 111 Wykres 29 Kwartalne zmiany tempa wzrostu wolumenu importu i ich uwarunkowa cenowo-kursowych w latach 2000-2009 (IV kw. 1999 roku = 100%) _________________________________________ 112 Wykres 30 Zmiany cen towarw i usug konsumpcyjnych w latach 2006-2009_________________________ 113 Wykres 31 Tempo zmian CPI w stosunku do analogicznego miesica roku poprzedniego _______________ 114 Wykres 32 Tempo zmian cen produkcji sprzedanej przemysu w stosunku do analogicznego miesica roku poprzedniego__________________________________________________________________ 116 Wykres 33 Tempo zmian cen produkcji budowlano-montaowej w stosunku do analogicznego miesica roku poprzedniego__________________________________________________________________ 117 Wykres 34 Wskanik CPI i inflacji netto w odniesieniu do przyjtego celu inflacyjnego i przedziau dopuszczalnych waha __________________________________________________________ 118 Wykres 35 Stopy procentowe i wskanik CPI __________________________________________________ 119 Wykres 36 Deficyt budetowy i deficyt sektora finansw publicznych (mld z lewa o i % PKB prawa o) _ 125 Wykres 37 Zmiany produkcji sprzedanej przemysu w poszczeglnych kwartaach lat 2008-2010 (w stosunku do analogicznego kwartau roku poprzedniego)* _______________________________ 129

255

MINISTERSTWO GOSPODARKI Wykres 38 Zmiany produkcji sprzedanej w sekcjach przemysu w latach 2008 i 2009 (w stosunku do roku poprzedniego__________________________________________________________________ 130 Wykres 39 Zmiany produkcji dbr wg gwnych grupowa przemysowych w latach 2008 i 2009 (w stosunku do roku poprzedniego)___________________________________________________________ 131 Wykres 40 Zmiany wydajnoci pracy w sekcjach przemysu w latach 2008 i 2009 (w stosunku do roku poprzedniego) _________________________________________________________________ 131 Wykres 41 Wskanik rentownoci obrotu brutto wybranych bran przemysu chemicznego ______________ 144 Wykres 42 Zuycie energii pierwotnej i finalne zuycie energii _____________________________________ 156 Wykres 43 Struktura finalnego zuycia w Polsce wg sektorw _____________________________________ 156 Wykres 44 Zuycie finalne energii w przemyle wg nonikw______________________________________ 157 Wykres 45 Zmiany wskanika energochonnoci (lewa o) i elektrochonnoci (prawa o) wartoci dodanej w sektorze usug _______________________________________________________________ 158 Wykres 46 Zmiany nakadw brutto na rodki trwae oraz wartoci dodanej brutto budownictwa w latach 2007-2009 (w % w stosunku do roku poprzedniego, ceny stae)___________________________ 167 Wykres 47 Wzrost wartoci dodanej brutto w budownictwie w latach 2006-2010 (w % do analogicznego kwartau roku poprzedniego, ceny stae) _____________________________________________ 168 Wykres 48 Udzia sektora prywatnego w wartoci dodanej brutto ogem, w wybranych sekcjach gospodarki w 1995 i 2008 roku (w %) ________________________________________________________ 181 Wykres 49 Nowo zarejestrowane i wyrejestrowane podmioty gospodarki narodowej w systemie REGON ___ 187 Wykres 50 Struktura nowo powstaych przedsibiorstw w 2008 roku. _______________________________ 189 Wykres 51 Wyniki finansowe na poszczeglnych rodzajach dziaalnoci w 2008 i 2009 roku (w mld z) _____ 190 Wykres 52 Wyniki finansowe na poszczeglnych rodzajach dziaalnoci (w mld z) _____________________ 191 Wykres 53 Wskaniki rentownoci w latach 2008 i 2009 (w %) ____________________________________ 192 Wykres 54 Zmiany nakadw inwestycyjnych w latach 2005-2009 (w %, ceny biece) _________________ 193 Wykres 55 Zmiany nakadw inwestycyjnych w latach 2005-2009 w % w stosunku do roku poprzedniego (ceny stae) ___________________________________________________________________ 203 Wykres 56 Napyw BIZ do Polski w latach 2001-2009 w mld EUR __________________________________ 211 Wykres 57 Stan zobowiza z tytuu BIZ na koniec lat 2003-2008 __________________________________ 213 Wykres 58 Wartoci Sumarycznego Wskanika Innowacyjnoci (Summary Innovation Index SII) dla poszczeglnych pastw czonkowskich Unii Europejskiej ________________________________ 217 Wykres 59 Konwergencja poziomu innowacyjnoci pomidzy poszczeglnymi pastwami czonkowskimi Unii Europejskiej wedug EIS 2009 _________________________________________________ 217 Wykres 60 Orodki innowacji i przedsibiorczoci w Polsce w latach 1990-2009_______________________ 221 Wykres 61 Ocena przepisw regulujcych dziaalno gospodarcz.________________________________ 227 Wykres 62 Najwaniejsze bariery rozwoju przedsibiorczoci w drugiej poowie 2009 r. _________________ 228 Wykres 63 Ocena i przewidywania dotyczce warunkw prowadzenia biznesu w 2010 roku. _____________ 229

256

POLSKA 2009 RAPORT O STANIE GOSPODARKI

Spis ramek
Ramka 1 Europejski Mechanizm Stabilizacyjny _________________________________________________ 44 Ramka 2 Punkt Kontaktowy ds. Produktw_____________________________________________________ 51 Ramka 3 Transpozycja Dyrektywy usugowej ___________________________________________________ 53 Ramka 4 Wskaniki strukturalne _____________________________________________________________ 73 Ramka 5 Ustawa o agodzeniu skutkw kryzysu ekonomicznego dla pracownikw i przedsibiorcw________ 94 Ramka 6 Zatrudnienie Polakw w Niemczech __________________________________________________ 96 Ramka 7 Zatrudnienie Polakw w Wielkiej Brytanii_______________________________________________ 98 Ramka 8 Nowe miary inflacji bazowej ________________________________________________________ 115 Ramka 9 Zaoenia do projektu budetu na 2011 r. _____________________________________________ 124 Ramka 10 Program Rozwoju Przedsibiorstw do 2020 r. _________________________________________ 137 Ramka 11 Wyzwania dla sektora hutniczego __________________________________________________ 143 Ramka 12 Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce ______________________________________ 154 Ramka 13 Identyfikacja potencjau redukcji emisji CO2 __________________________________________ 159 Ramka 14 Ustawa o finansowaniu interwencyjnych zapasw ropy naftowej i paliw pynnych plany _______ 163 Ramka 15 Program Wspieranie prywatyzacji poprzez udzielanie porcze spkom z udziaem pracownikw i jednostek samorzdu terytorialnego _______________________________________________ 185 Ramka 16 Kierunki prywatyzacji w 2010 roku __________________________________________________ 186 Ramka 17 Polskie inwestycje zagraniczne w 2009 roku __________________________________________ 208 Ramka 18 Zasady i warunki udzielania pomocy publicznej przedsibiorcom dziaajcym na terenie specjalnych stref ekonomicznych __________________________________________________ 241 Ramka 19 Przegld przepisw wsplnotowych w zakresie pomocy publicznej ________________________ 243 Ramka 20 Wsparcie funduszy poyczkowych, porczeniowych i zalkowych ________________________ 249 Ramka 21 Dziaania Priorytetu I Rozwj przedsibiorczoci i wzrost innowacyjnoci poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu _______________________________________________________ 250 Ramka 22 Dziaania priorytetw III i V PO IG w kontekcie wzmocnienia instytucji otoczenia biznesu ______ 251

257

You might also like