Manifest Franka LLoyda Wright'a

Zasada jest jedyn miarodajn wytyczn. Propagowanie zasady jest jedyn trwa spucizn. Takie spucizny ludzkie, jak style, to stroje, ktre mona ka lub zdejmowa. Forma jest tylko wtedy ograniczona, jeli stoi w naturalnym stosunku do materiau i funkcji. Forma organiczna wyrasta do swej struktury wrd samych warunkw, wrd jakich rolina wyrasta z ziemi... I jedno i drugie powstaje z wntrza. Wszelka forma organicznej sztuki budowlanej przejawia si i odpowiada wzrokowi i wyobrani ludzkiej, w podobny sposb, w jaki twr, zamknity w nasieniu, otwiera si do soca i od niego zaley. Kademu nasieniu dane jest ycie wewntrzne. Tak samo konieczne jest ycie wewntrzne dla kadego pomysu dobrej budowli. Prostota, jeli jest organiczna wystpuje bezporednio, jako zjawisko naturalne. Prostota i styl s zawsze skutkami - nigdy przyczynami. Budowle s jak drzewa, jeli jedne i drugie... s pozostawione samym sobie. Kt mgby bez uzasadnienia twierdzi, e db jest potniejszy od wizu, e wierzba jest wspanialsza od brzozy, e buk jest szlachetniejszy od wierku, i e jabo nad wszystkim gruje? Wszystko, co istnieje, zostao stworzone z myl o specjalnym przeznaczeniu. Natura jest tylko przypadkiem szczeglnym. Gatunek jest uoglnieniem, ale kada poszczeglna istota, jaka na wiecie powstaje, jest indywidualnym wyrazem gatunku... wszystkie one s do siebie podobne, ale niema dwch identycznych, i tak ju jest zawsze i wiecznie. Tak samo przedstawia si sprawa z budowlami organicznemi. Monotonja musi by usunita przy opracowaniu podstaw, wszystko w niej bowiem yje. Podobnie mogaby y i standaryzacja. Stosunek jest naczeln i gwn rzecz dla wszelkiego rozwoju. Rozwj jest przejawem istnienia - jakkolwiek zanikanie jest nim rwnie. Jedynie rozwj wymaga zawsze swego wyrazu lub te go znajduje. mier jest kryzysem rozwoju. Rozsdek musi towarzyszy budowaniu od kamienia wgielnego; ale strze si przypomnie sobie o tem u szczytu dziea. Budowle, jak drzewa, s brami ludzkoci. Budowle, drzewa i czowiek wyrastaj z ziemi ku swiatu. Dobra forma jest wyrazem rozsdku, doprowadzonego do realnej postaci i zastosowanego do tworzywa. Funkcja ksztatuje form, lecz ocenia j dopiero poytek. Dlatego te forma zmienia si, w zalenoci od zmiany warunkw. Ostatecznej analizy nigdy si nie znajdzie. To, co rozumiemy i oceniamy - naley do nas... Moemy by stranikami i policjantami dla reszty - lecz niczem wicej. Guma do ucia, bujak i film - oto s wynalazki, rwnorzdne co do wartoci z nowoczesn sztuk. Kwestia smaku jest zazwyczaj spraw niewiadomoci. Prawdziwe formy, wyraajce zasady pracy, wystpuj w swej realizacji, jako pene wartoci i zdobycze rozwoju, a wic nie naley ich odrzuca, podobnie jak nie naley odrzuca ksiek, ktre w swoim czasie gosiy pewne prawdy. Kady ksztat jest proroczy, pikny i wieczny - jeli tylko jest wcieleniem jakiej prawdy. Kady ksztat bdzie wstrtny i bezuyteczny, wwczas, gdy musi by lub uchodzi za co, czem nie jest i czem by nie moe. Z form naladowanych uchodzi powoli cae ycie. Twrczo nigdy nie naladuje; twrczo si dostosowuje... To tylko twr naladuje i udzi. Prawda jest zasad niewzruszon... lecz, przy budowaniu znajduje ona nieskoczone moliwoci wyrazu. Podobnie jak sodycz i zapach przycigaj zwierzce zmysy powonienia i smaku, tak samo styl pociga zmys romantyki, tkwicy w kadem odczuciu rytmu w duszy ludzkiej. Romantyzm jest poezj radoci, odczuwanej z ycia, w odrnieniu od zwykej przyjemnoci. Odczuwamy romantyczne, jako pikne - pikne, jako romantyczne. Tak samo, jak jest konieczne wyczuwa rnic midzy radoci a przyjemnoci, tak samo te trzeba przecign linj graniczn midzy Piknem a Niezwykem. Pikno roztacza wszdzie rado - niezwyke wzbudza o tyle tylko zainteresowanie, o ile przyjemno rwna jest radoci. Umys jest warsztatem wyobrani. Sam nic nie tworzy... Oko widzi, ucho syszy, wyobrania za odczuwa, gromadzi, tworzy. Muzyka jest udoskonalon matematyk, matematyk wysubtelnion przez wyobrani. Kompozycja jest mierci, po to by ya twrczo.

Nieorganiczne musi ustpi przed organicznem. W architekturze organicznej dekoracja jest profanacj, bo dekorowanie jest tylko naklejaniem. "Rzecz sama przez si"... "nigdy rzecz dla czego", zdanie to daje si zastosowa do kadego elementu organicznej budowli: dlatego te poczucie ta musi podlega wewntrznej potrzebie... lub plastyce. Nowy zmys, zmys gbi, ktry charakteryzuje architektur, jako jednorodn, jest duchowym wyrazem trzeciego wymiaru. Linja pozioma jest linj budowli mieszkalnej... Ziemia jest linj ludzkiego ycia. Budowa to znaczy: stawia wielki pomnik, zostawia wielk spucizn siy ludzkiej wyobrani. Mamy pi zmysw dla podsycania naszej wyobrani... z tych piciu powsta zmys szsty, aby wszystkiemu nadawa Pikno. Solenno, powaga, trzewo, wesoo, wszystko to moe charakteryzowa sztuk budowlan, ale jednak ludzko najbardziej kocha t prac twrcz, ktra niesie rado. Shibui - oto japoskie sowo, oznaczajce gboki spokj tej twrczoci, dla ktrej urzeczywistnienia potrzeba wielkiej i gruntownej wiedzy... Najsubtelniejsze wiadectwo gbokiego uczucia - to spokj. I to wanie jest najdojrzalszym owocem duszy ludzkiej, jaki mona wyrazi w architekturze. Urzeczywistniona indywidualno jest najszczytniejsz radoci duszy ludzkiej - najszczytniejsz radoci duszy ludzkiej - najszczytniejsz radoci twrcy arcydziea. Indywidualno jest wita. Czcijmy wic t wznios i twrcz republik wartoci - wartoci tej samej dla wszelkiej sztuki i architektury, dla wszystkich ludzi i po wszystkie czasy. Dobrej okreleniem w architekturze jest sowo "czysty", sowo "peny", sowo "plastyczny" i wreszcie - sowo "cichy". Architektura jest sztuk, opart na wiedzy, pozwalajcej na wyraanie myli przy pomocy budowy. Architektura - to zwycistwo wyobrani ludzkiej nad materj, metod i czowiekiem, to czowiek w posiadaniu wasnej ziemi. Architektura to rozum ludzki, przez czowieka w jego wasny wiat wcielony. Jaki czowiek, takie jego dzieo. Chiczycy poszukiwali wartoci w barwach i materiaach z wikszym zrozumieniem dla plastyki, ni jakakolwiek inna rasa na wiecie. Ich porcelany odtwarzay w zmniejszeniu wszystkie te wielkie wartoci, ktre spotykamy w wiecie zewntrznym caej natury; ich tkaniny, mikkie jak skra, miay barwy kwiatw w socu lub mchw po deszczu... ich poczucie formy znajdowao rado we wszystkim, co lotne... Tylko bardziej starej, bardzo wyrafinowanej i gbokiej cywilizacji mogo si uda osign ostatnie sowo w dziedzinie subtelnoci form... Takie s wanie subtelne odczucia w architekturze organicznej. Wszystkie barwy i wszystkie tkaniny, jakie widziao ludzie oko, wszystkie rytmy, jakie syszao ucho, cay wdziki ksztatw, jaki zdoa obj umys... ...to wszystko jest wasnoci architektury. Wielka sztuka - to wielkie ycie! Architektura i Budownictwo 2/1931