Dzieje upadku Cesarstwa Rzymskiego Dzieje pastwa feudalnego (od upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego - 476 r.

) Dzieje pastwa konstytucjonalnego (buruazyjnego) do koca II Wojny wiatowej Ramy rzeczowe: zasady organizacji pastwa i instytucji pastwowych, zarys historii prawa sdowego (prawo salickie), spisy, kodyfikacje np. Kodeks Szwajcarski z 1907 r., prawa pastw totalitarnych FORMA PASTWA: 1. Budowa naczelnych organw wadzy pastwowej 2. rodki i metody realizowania uprawnie wadczych 3. Wewntrzna struktura pastwa (organizacje terytorialne) Ad1 Budowa naczelnych wadz pastwowych: monarchia wadza w rku jednej osoby, cech jest dziedziczenie lub elekcja, wadza moe by absolutna lub ograniczona konstytucyjnie (monarchia konstytucyjna) lub przez parlament (monarchia parlamentarna) republika - wadza naley do narodu, ludu, dzieli si na demokratyczne i autorytarne, wadza autorytarna: arystokratyczna lub totalitarna to rne sposoby wadzy w republice autorytarnej (reim polityczny) Demokracja: bezporednia i porednia Ad2 rodki i metody realizowania uprawnie wadczych: Postacie niedemokratyczne: arystokratyczna autorytarna totalitarna Postacie demokratyczne: demokracja bezporednia demokracja porednia Ad3 Wewntrzna struktura administracji: pastwa jednolite (unitarne) pastwa zoone: a) unia personalna b) unia realna c) konfederacja (luny zwizek pastw suwerennych np. Zwizek Reski, Zwizek Niemiecki) d) federacja (zwizek pastw o ograniczonej suwerennoci np. Zwizek Pnocnoniemiecki) System zarzdzania: centralizacja decentralizacja (np. Szwajcaria) Czas trwania formacji to epoka (dzielona na okresy) Typ i forma pastwa:

1.

Epoka niewolnicza (od ok. 4 ty. p.n.e.) Egipt, Mezopotamia staroytny despotyzm, rzdy monarchiczne, gdzie monarcha mia wadz nieograniczon, teokratyczny charakter wadzy cechy boskie wadcy, reim polityczny ma charakter antydemokratyczny pomazanie krla stao si zwyczajem , ktry przetrwa do koca redniowiecza, system zarzdzania jest zbiurokratyzowany (zdecentralizowany dua powierzchnia kraju)

Grecka polis przechodzia zmiany ustrojw: ustrj monarchiczny ustrj arystokratyczny (Sparta) ustrj demokratyczny (Ateny) monarchie wielkoprzestrzenne monarchie hellenistyczne Rzym: okres krlewski (753 p.n.e. 509 p.n.e.) okres republiki (509 p.n.e. 27 n.e.) okres pryncypatu, od Oktawiana okres cesarski (27 n.e. 284 n.e.) okres dominatu (284 476) Demokracja charakteryzowaa si: rzdami rnych form zwizek z orodkiem, prawa jednostki wysunite na plan pierwszy.

Pastwo typu feudalnego przechodzio w swym rozwoju dziejowym kolejno przez 4 formy pastw: 1. Monarchia patrymonialna (patrymonialno lenna): a) monarchia wczesnofeudalna b) monarchia okresu rozdrobnienia feudalnego 2. Monarchia stanowa 3. Monarchia absolutna (nazywana niekiedy pastwem publicznoprawnym, wrcz pastwem publicznym wedug Wsowicza, ktry nie przewiduje formy monarchii stanowej) Jest to kolejno od formy pastwa najmniej zoonej (zorganizowanej) do formy najbardziej zoonej (zaawansowanej). Rozwj formy pastw cechuje asynchronizm, czyli brak zbienoci chronologicznej w wystpowaniu danej formy pastwa w poszczeglnych krajach. W niektrych pastwach niektre formy w ogle nie wystpuj (np. w Anglii brak rozdrobnienia feudalnego, w Polsce brak monarchii absolutnej) lub te niektre z tych form wyksztacaj si w jakim pastwie nieco wczeniej, wystpuje take specyficzny rozwj danej formy pastwa. Cech wspln wymienionych form pastwa jest monarchiczna forma rzdw. 1. Monarchia wczesnofeudalna Jest to najstarsza forma pastwa feudalnego.

Najwczeniej pojawia si w pastwie frankoskim w okresie rzdw Karolingw na gruzach pastwa niewolniczego Cesarstwa Rzymskiego. W Niemczech X w. poowa XIII w.). Od Henryka I (919 r.) do detronizacji cesarza Fryderyka II. W Anglii od podboju w 1066 r. do pierwszego zwoania parlamentu 1265 r. Na Rusi Kijowskiej od X-XI w. Francja natomiast od razu wesza w okres rozdrobnienia feudalnego, czyli ta forma w ogle si tam nie pojawia. Cechy charakterystyczne: nastpio pomieszanie elementw prywatnoprawnych (wasnoci) i publicznoprawnych (wadzy), wyrazio si to w pojciu monarchii patrymonialnej (monarcha jest nie tylko wadc, ale i wacicielem pastwa), to samo dotyczy panw feudalnych, majcych wadztwa gruntowe, istotne znaczenie odgrywaj immunitety dziki ktrym uzyskuj oni czstk wadzy publicznej o charakterze publicznoprawnym) stosunek ludnoci do pastwa opiera si na zwizkach personalnych (osobistych), a nie publicznoprawnych Np. zwizek midzy chopem poddanym a panem feudalnym, lub dwoma feudaami (seniorem i wasalem) brak natomiast wizi midzy monarch, a poddanymi panw feudalnych pocztkowo silna wadza monarchy, skupia ca wadz w swoich rkach, wie si to z patrymonialn koncepcj pastwa, wadca jako waciciel rozporzdza i zarzdza caym pastwem, konsekwencj tego bd podziay pastwa, zostaje wprowadzona dziedziczno, wadca dzieli pastwo na kilka czci w przypadku gdy ma kilku synw. silna wadza monarchy jest ograniczona w dwojaki sposb: b) prawem boskim (kanonicznym), wadca dziaa jak w spoeczestwie chrzecijaskim bdzie ograniczony spoecznoci chrzecijask, w redniowieczu powstanie wanie taka spoeczno. Chiristianitas Europa zwizek pastw europejskich w redniowieczu odgrywajcy istotn rol c) immunitety (przywileje) bd osabia wadz monarchy funkcje aparatu pastwowego byy mao rozwinite, 2 podstawowe funkcje: zabezpieczenie pokoju wewntrznego i na zewntrz, dziaalno aparatu pastwowego ogranicza si do organizacji wojskowoci, sdownictwa i skarbowoci, na szczeblu centralnym urzdnicy peni funkcj z jednej strony zarzdu spraw pastwowych i z drugiej strony speniali funkcje nadworne przy krlu, urzdnicy s skupieni z innym feudaami w Radzie Krlewskiej (kuria), ktra w tym okresie spenia wszystkie funkcje, jest organem doradczym przy krlu pomaga wykonywa krlowi wadz prawodawcz, administracyjn, skarbow, wojskow, z niej wyoni si wyspecjalizowane organy w kolejnym rozwoju pastwa feudalnego, z czasem wymienione funkcje bd w wyniku immunitetw przechodziy na panw feudalnych szczebel centralny kuria jako organ doradczy przy krlu, z niej wyksztac si wyspecjalizowane organy szczebel lokalny urzdnicy krlewscy postpem w stosunku do pastwa niewolniczego to przyznanie godnoci ludzkiej niewolnikom i oparcie porzdku spoecznego na strukturach lennych wprowadzenie pokoju wewntrznego na terytorium gdzie dawna zemsta rodowa (legalna) stanowia niemal jedyny sposb ochrony bezpieczestwa osoby, wymierzania sprawiedliwoci

2. Monarchia rozdrobnienia feudalnego Francja od wstpienia na tron Hugona Kapeta (987 r.) do zwoania Stanw Generalnych (1302 r.) Niemcy od poowy XIII w. do koca XV w. Ru od pocztku XII w. (w szczeglnoci od 1132 r. poczone to jest z najazdem tatarskim) a do koca XV w. czyli do zrzucenia jarzma tatarskiego (1480 r.). W Anglii ta forma w ogle nie wystpowaa. Cechy charakterystyczne: powstaa jako wynik dziaania si odrodkowych reprezentowanych przez wielkich feudaw pastwo i jego funkcje trac sw jednolito, nastpuje podzia wadzy midzy monarch, a wielkimi panami feudalnymi pomieszanie elementw publicznoprawnych i prywatnoprawnych osiga szczyt osabienie, wzgldnie zanik wadzy monarszej wyniku przejmowania uprawnie wadczych przez panw feudalnych, sprawujcych t wadz na swoich terytoriach, bd to wadztwa senioralne we Francji, wadztwa terytorialne w Niemczech i ksistwa dzielnicowe na Rusi czy w Polce wadza monarsza tam gdzie si utrzymaa zostaa uszczuplona, charakter nominalny ma we Francji (XI XII w.), zanika na Rusi (XII w.) centralny aparat pastwowy kurczy si, rozpadowi ulega skarbowo na skutek nadawania rnych przywilejw, sdownictwo centralne ulega rozpadowi, aparat lokalny znajduje si w rkach feudaw nastpuje rozbicie prawa, poszczeglne wadztwa terytorialne (senioralne) maj wasne prawa postp w stosunku do poprzedniej formy wyraa si w tym, e mimo takiej zupenej dezintegracji pastwa wyzwalaj si jednak pewne siy spoeczne, ktre uprzednio nie mogy si ujawni (rozwj miast i mieszczastwa, pewien postp w rolnictwie, ksztatuje si podzia spoeczestwa na stany) pod koniec tego okresu pojawiaj si tendencje zjednoczeniowe, wszdzie dominuje anarchia, brak bezpieczestwa wewntrznego, Tendencje zjednoczeniowe wynikay z przyczyn: ekonomicznych (potrzeba utworzenia rynku oglnonarodowego), spoecznych (zabezpieczenie i rozszerzenie tego rynkw, obrotu handlowego, zabezpieczenie pokoju wewntrznego, ograniczenie samowoli i bezprawia pokoje boe i ziemskie) politycznych (zagroenie agresj zewntrzna) ideologicznych (ksztatuje si wiadomo narodowa), Czynnikiem przypieszajcym jednoczenie mogy by zasady prawa lennego (charakterystyczne dla zjednoczenia we Francji pewne zasady dziedziczenia, system dziedziczenia tronu, bdcy pocztkowo si destrukcyjn potem stanie si czynnikiem uatwiajcym skupienie w rku panujcego jak najwikszej wadzy) 3. Monarchia stanowa We Francji z chwil pojawienia si pierwszych organw przedstawicielskich od zwoania Stanw Generalnych po raz pierwszy w 1302 r., po raz ostatni w 1484 r. (jeszcze w 1614 r. w monarchii absolutnej). We Francji organem przedstawicielskim bd Stany Generalne i Prowincjonalne.

W Anglii po raz pierwszy zwoano parlament w 1265 r. (parlament wzorcowy w 1295 r.) i to przetrwao do XVI w. W Niemczech od koca XV w. (pocztki to zwoanie Sejmu Rzeszy Reichstag), podobnie jak we Francji pojawi si lokalne sejmy krajowe Landtagi, bdzie tu zjawisko bardzo charakterystyczne, monarchie stanowe w wyniku rozbicia politycznego pastwa (zwaszcza po pokoju westfalskim) rozwijaj si w rwnym okresie (w Wirtembergii, Hanowerze i Meklemburgii przetrway a do 1918 r.). W Rosji ta forma pojawia si od schyku XVI w. i pierwszej poowy XVII w. do przeomu XVII/XVIII w. (panowanie Piotra I). Z pewnymi trudnociami niektrzy kwestionuj, e trudno mwi o monarchii stanowej skoro byo takie samodzierawie Iwana IV Gronego. W tym okresie brak charakterystycznego dla monarchii absolutnej zarzdu centralnego, s natomiast typowe dla monarchii stanowej takie jak duma bojarska, sobr ziemski (organ przedstawicielski), samorzd lokalny. Cechy charakterystyczne: w zjednoczonym pastwie nastpio odrodzenie wadzy monarszej (jej renesans), pojawi si pojcie Korony Krlestwa, ktre bdzie wdrowao po caej Europie, nastpuje jednoczenie ograniczenie wadzy tej monarszej przez uprawnienia stanw, ktre wspuczestnicz w rzdach, wynika to zarwno z przywilejw stanowych i z umw midzy stanami, a monarch (tzw. Herschaftvertrete w Niemczech) zjednoczenie pastwa pocigno za sob konieczno reorganizacji aparatu pastwowego, pojawia si tu zjawisko dualizmu wadzy (rwnolege wystpowanie organw stanowych i pastwowych np. administracja skarbowa) struktura spoeczna staje si pozioma (horyzontalna) w miejsce dotychczasowej pionowej (wertykalnej) czyli drabiny lennej (feudalnej) po przezwycieniu rozbicia dzielnicowego monarchia stanowa stana przed problemem przezwycienia partykularyzmu prawnego, std tendencje unifikacyjne prawa (najdalej w tym kierunku posza Anglia gdzie praktyka poprzez orzecznictwo wyksztacia common law prawo powszechne, pospolite kosztem praw lokalnych, zwyczajowych) silna ekspansja prawa rzymskiego we Francji i w Niemczech, postp w ewolucyjnym rozwoju wyraa si w pooeniu kresu anarchii feudalnej w ugruntowaniu zjednoczonego pastwa, saboci jest podzia wadzy midzy monarch, a uprzywilejowane stany 4. Monarchia absolutna We Francji od XV w. od panowania Ludwika XI do Rewolucji Francuskiej (1789 r.). W Anglii d panowania Tudorw w XVI w. do poowy XVII w. rewolucja buruazyjna 1648 r. W Rosji od XVII/XVIII w. (Piotr I) do formalnie 1906 r. uznajc 3 akty wydane za konstytucje, ale cilej monarchi buruazyjno obszarnicz mamy dopiero od lutego 1917 r. , a wic do Rewolucji Lutowej 1917 r. W Niemczech rnie, chronologia jest zrnicowana (pokj westfalski, ktry dawa uprawnienia zwierzchnictwa zewntrznego wadcom terytorialnym, poszczeglni wadcy terytorialni majcy suwerenno wewntrz pastw zyskuj prawo samodzielnej polityki zawierania zwizkw, traktatw midzynarodowych, pastwo przeksztaca si, jedyne ograniczenie aby zwizki te zawierane nie godziy w cesarza i w Rzesz, np. Zwizek Reski 1806 r.), Krlestwo Pruskie powstae w 1701 r. w formie monarchii absolutnej do 1850 r., monarchia austriacka od poowy XVI w. do 1867 (powstanie monarchii austro wgierskiej).

Pojawienie si monarchii absolutnej dokonywao si w nowych warunkach ekonomicznych, rozwoju gospodarczego bdzie to polityka merkantylna, akumulacja kapitau, rozwj potgi mieszczastwa Cechy charakterystyczne: pastwo dy do przeamania cech dawnego pastwa patrymonialnego, stanowego, wysuwa na czoo element publicznoprawny, dominuj cechy publicznoprawne, pastwo wyzwala si z cech patrymonialnych, przybiera charakter instytucji publicznoprawnej, pastwo jest traktowane jako osoba prawna stosunek midzy pastwem, a jego mieszkacami przybiera rwnie charakter publicznoprawny, bdzie to publicznoprawne poddastwo pastwowe wadza monarchy jest nieograniczona, absolutyzm jest uzasadniany pocztkowo mandatem z aski Boga, przy monarchii absolutyzmu owieconego pojawiaj si wzgldy racjonalne, krl jest pierwszym sug pastwa, sam decyduje co jest dobrem pastwa, kieruje si przy tym racj stanu, on tylko wie co ni jest caa dziaalno pastwa okrelona jest mianem policji, jest to pastwo policyjne, policja jest to wkraczanie w kad dziedzin ycia i drobiazgowe jego uregulowanie, policja obejmuje wszystkie dziedziny ycia spoecznego, (klasycznym przykadem kodyfikacja pruska Landrecht Pruski, ktra wszystko bdzie chciaa uregulowa) aparat pastwowy jest zorganizowany na 2 podstawowych zasadach: zasadzie centralizmu i biurokratyzmu na szczeblu centralnym, pojawiaj si kolegialne ciaa tzw. ministerialne w istocie s to doradcy monarchy, na szczeblu lokalnym aparat zawodowych i nominowanych urzdnikw (nowy model urzdnikw) przy ograniczeniu organw samorzdu podporzdkowanie wyznania, religia staje si religi pastwow, Kocioy Narodowe powstaj w Anglii, Rosji i w ksistwach protestanckich w Niemczech, pojawia si rwnie specjalna polityka wyznaniowa galikanizm i jzefinizm silne denie do unormowania przepisami caego ycia, rozwj kodyfikacji, nastpuje unifikacja prawa sdowego Cechy postpowe: wprowadzenie odpowiedniej polityki gospodarczej merkantylnej torowao drog do postpu gospodarczego i rozwoju pastwa monarchia absolutna posiada znamiona pastwa nowoytnego jako suwerenna osoba prawna, rozbudowany aparat instytucji centralnych i lokalnych (nowoytna administracja), zapocztkowane prace kodyfikacyjne miay suy ujednoliceniu prawa, wiele wytworzonych instytucji zostanie przejtych przez pastwo konstytucyjne (np. tzw. Wielkie Ordonanse we Francji, ordonanse akty prawne ogaszane przez monarch, tylko monarcha mia wadz prawodawcz we Francji przedrewolucyjnej, reguloway rne materie, Wielkie Ordonanse byy prb skodyfikowania pewnych dziaw prawa. 1667 r. ordonansa cywilna, ktra bya kodyfikacj postpowania cywilnego, ktra wpyna na Kodeks Cywilny Napoleona 1670 r. ordonansa kryminalna kodyfikujca postpowanie karne 1673 r. ordonansa handlowa i ordonansa pniejsza o marynarce, wpyny na Kodeks Handlowy Napoleona z 1807 r. Kolejne orodonanse byy m.in. o darowiznach, testamentach itp.)

Wad tego typu pastwa byo: nie umiaa przeama podstawowych struktur feudalnych, nierwnoci praw i przywilejw stanowych, w okresie schykowym zaostrzyy si sprzecznoci midzy aspiracjami rnych nowych si, ograniczanie wolnoci osobistej poprzez aparat policyjny wkraczajcy w niemal kad dziedzin ycia Po upadku tej formy pastwa nowe pastwo konstytucyjne musiao organizowa si na nowych podstawach. 5. Pastwo konstytucyjne Pastwo konstytucyjne przyjmowao zasadniczo 2 formy pastwa: monarchi republik Forma monarchii konstytucyjnej dzieli si z kolei ze wzgldu na form ograniczenia wadzy monarchy na: monarchi ograniczon (kiedy postulaty demokracji realizowane s w ograniczonym zakresie, w szczeglnoci nie funkcjonuj rzdy parlamentarno gabinetowe, takim typowym pastwem jest Francja po restauracji Burbonw po 1814 r. oparta na Karcie Konstytucyjnej) monarchia buruazyjno obszarnicza (bardziej reakcyjna forma, ustrj polityczny czy zasady pnego absolutyzmu z zasadami ustrojowymi demokracji buruazyjnej, nie przyjto zasady suwerennoci ludu, konstytucja jest oktrojowana, ustala tylko sposb wykonywania wadzy, gwarantuje tylko niektre prawa obywatelskie, monarcha zachowuje penie wadzy, typowymi przykadami s Prusy od 1850 r., monarchia austro wgierska od 1867 r., ale tu prawa obywatelskie s bardzo szeroko zakrojone monarchi parlamentarn, ktra charakteryzuje si wystpowaniem rzdw parlamentarno gabinetowych, krlowie panowali, ale nie rzdzili, wadze wykonawcz sprawowa rzd cile kontrolowany przez parlament (np. Wielka Brytania do koca XVIII w. Belgia, Holandia , kraje skandynawskie) Republika: prezydencjalna (na czele prezydenci, przy czym zakres ich wadzy zbliony jest do zakresu wadzy krla w monarchii ograniczonej (np. Stany Zjednoczone z 1787 r.) parlamentarna (zakres wadzy prezydenta nie rni si zasadniczo od wadzy krla w monarchii parlamentarnej np. III Republika Francuska od 1875 r. czy Szwajcaria)

Republika jest form bardziej postpow od monarchii. Monarchii parlamentarnych jest aktualnie 9 w Europie. Przestay si jednak zasadniczo rni swoim charakterem prawnym od republik parlamentarnych. Ewolucja pastwa od monarchii do republiki nie jest wystarczajcym kryterium. Kryterium okrelenia postpowej ewolucji pastwa naley szuka w politycznym reimie, sposobie realizacji postulatw demokracji. Postpowa linia sza w kierunku rozszerzania i umacniania praw obywatelskich, wzrostu uprawnie organu przedstawicielskiego i wzrostu kontroli nad wadz wykonawcz. Istotne znaczenie bdzie miaa demokratyzacja prawa wyborczego i wprowadzenie parlamentarnej odpowiedzialnoci ministrw. Std przeomem w dziejach pastwa konstytucyjnego bdzie uformowanie si rzdw parlamentarno gabinetowych Dotychczasowe prby periodyzacji pastwa konstytucyjnego byy oparte na kryterium formalno prawnym. Do oceny kierunkw jego ewolucji naley przyj kryterium materialne, a wic sposb i stopie realizacji tych zasad ustrojowych, uznanych za naczelne. Tu wyrnimy 3 postulaty: 1. Postulat pastwa prawnego 2. Postulat demokratyczny 3. Postulat liberalny AD1 Idea pastwa prawnego pojawia si w doktrynie konstytucyjnej jako rezultat zaprzeczenia systemu monarchii absolutnej. Pastwo prawa to jest negacja pastwa policyjnego, opartego na sile i samowoli. Dziaalno organw tego pastwa jest ograniczona, zwizana pewnymi normami prawnymi. Z tego wynikay pierwsze zaoenia pastwa konstytucyjnego: 1. Zasada konstytucjonalizmu (okrelonego w konstytucji sposobu organizacji i funkcjonowania pastwa oraz tworzenia prawa) 2. Zasada prymatu ustawy jako podstawowego rda prawa 3. Zasada podziau wadzy wedug Monteskiusza na wykonawcz, ustawodawcz i sdownicz 4. Zasada niezawisoci sdownictwa 5. Zasada podporzdkowania administracji pastwowej prawu AD2 Postulat pastwa prawnego cile zwizany jest z postulatem demokratycznym. Postulat demokratyczny to 2 zasady: 1. Zasada suwerennoci narodu (ze wszystkimi konsekwencjami, rwnie prawa i wolnoci osobiste, udzia wszystkich w wykonywaniu funkcji pastwowych, w ustawodawstwie) 2. Zasada demokracji politycznej (realizowana w postaci demokracji poredniej i bezporedniej) AD3 Postulat liberalny mia ksztatowa tre prawa oraz zarazem tworzy system gwarancji instytucjonalnych, zabezpieczajcych prawa i wolnoci jednostki. Po drugie umoliwiajcy kontrol organw pastwowych. Ten postulat znalaz odbicie w konstytucjach w charakterze Deklaracji Praw i Wolnoci Czowieka i Obywatela. Ze wzgldu na sposb i zakres realizacji przez pastwo tych zasad wyrnia si 3 etapy rozwoju ustroju konstytucyjnego: 1. Pastwo autorytarne (od 1799 do schyku XIX w.) 2. Pastwo liberalno demokratyczne (lata 70. i 80. XIX w. do lat 30. XX w.) 3. Pastwo dyktatorskie (lata 20. i 30. XX w. do 1945 r.)

Tutaj te pojawia si zjawisko asynchronizmu: 1. Pastwo autorytarne Pastwo autorytarne to okres przejciowy od pastwa absolutnego do pastwa liberalno buruazyjnego. Wystpuje w dwch formach: cezaryzmu demokratycznego (bonapartyzm) i monarchii ograniczonej. Cezaryzm demokratyczny zrodzi si we Francji w XIX w. Wadza w rkach jednostki, ale rwnoczenie bya to prba poczenia jednowadztwa z suwerennoci ludu. Faktycznie bya to dyktatura. System ten stworzy Napoleon I, ale ramy prawne nada mu Napoleon III (III Republika Francuska). Byy to pozory demokracji bowiem nie byo tam miejsca ani na parlament jako reprezentacj narodu bo nim jest tylko ustawodawca , ani na katalog praw obywatelskich. Ustrj nietrway zaama si wraz z odejciem Napoleona III. Monarchia ograniczona odrzuca zasad suwerennoci narodu (monarcha z boej aski), krl jest suwerenem w pastwie, do niego naley penia wadzy, sprawowana jest przez odpowiedzialnych konstytucyjnie ministrw, wadca nie tolerowa praw i swobd politycznych (np. Karta Konstytucyjna Ludwika XVIII ) 2. Pastwo liberalno demokratyczne Do pastwa liberalno demokratycznego prowadzio: demokratyzacja prawa wyborczego utrwalanie si systemu rzdw parlamentarnych rozwj samorzdu terytorialnego, rozszerzanie si katalogu praw obywatelskich rozbudowa instytucjonalnych gwarancji przestrzegania prawa. Pocztki pastwa liberalno demokratycznego wi si z reformami prawa wyborczego i rzdami parlamentarno gabinetowymi, najwczeniej wystpio to w Anglii na przeomie XVIII/XIX w., pniej we Francji. Tu wystpuj 2 rodzaje tej formy pastwa: a) Monarchia parlamentarna (krl nie rzdzi lecz panowa, funkcje rzdzenia przechodz na parlament lub gabinet, suwerenem jest nard np. konstytucja belgijska z 1831 r. Inaczej jest w Wielkiej Brytanii, tam udao si pogodzi krla z boej aski z zasad suwerennoci ludu, faktyczn wadz mia premier. b) Republika parlamentarna (prezydencjalna) Rnica tkwi w wystpowaniu lub braku rzdw parlamentarnych i wynikajcej std rnej pozycji prezydenta. Schyek lat 20. to kryzys pastw liberalno - demokratycznych spowodowane niesprawnoci mechanizmw rzdw parlamentarnych. 3. Pastwo dyktatorskie Pojawiy si prdy i systemy autorytarne. Bdzie to zarwno zawanie praw obywatelskich podporzdkowanie dobru naczelnemu, interesowi pastwa. Bdzie to dyktatura totalitarna, ktra jeszcze nie bya dyktatur totaln, ta ktra wystpuje w pastwie nazistowskim zupenie unicestwia prawa jednostki, pluralizm polityczny itd. takimi byy ustroje faszystowskie (w tym najbardziej brutalny nazizm)

Inny typ pastwa dyktatorskiego zrodzia Rewolucja Padziernikowa obok istotnych rnic zarwno faszyzm jak i stalinizm charakteryzoway si skrajnym centralizmem, nieograniczonymi uprawnieniami wadzy centralnej, ktre zmierzay do rozcignicia kontroli nad caoksztatem ycia publicznego, daleko posunitej reglamentacji ycia prywatnego jednostki, do likwidacji wszelkich form kontroli spoecznej nad dziaalnoci tej wadzy. Wsplnym elementem dla obu postaci totalitaryzmu bya jedna wszechogarniajca ideologia pastwowa, jedna partia, metody rzdzenia. Metody rzdzenia to przede wszystkim pozaprawny policyjny terror fizyczny i psychologiczny. Totalitarne pastwo dyktatorskie stanowio cakowite zaprzeczenie demokratycznego pastwa prawnego. Po 1945 r. pojawiy si dwa przeciwstawne systemy: 1. Pastwo dobrobytu, bdca zmodyfikowan postaci demokratycznego pastwa prawa 2. System bdcy dyktatur jednostek oparta na armii (np. gen. Franco w Hiszpanii), bd dyktatura okrelonej klasy spoecznej w praktyce dyktatura elity partyjnej i ta wystpowaa w pastwach tzw. bloku moskiewskiego z rnym nateniem tendencji totalitarnych WYKAD MONOGRAFICZNY: UPADEK CESARSTWA ZACHODNIORZYMSKIEGO Dlaczego upaday wielkie cywilizacje zarwno staroytne jak i redniowieczne nowoytne czy te wspczesne ? Mona znale podobne przyczyny warunkujce upadek rnych imperiw. Mimo ogromnych rnic kulturowych wiele tych imperiw miao podobne cechy charakterystyczne: splot elementw tradycyjnych i wzgldnie nietradycyjnych Istniay potencjalne sprzecznoci midzy tymi elementami. I tylko tak dugo mogy trwa te imperia dopki te sprzecznoci nie miay moliwoci ujawnienia si. Wadcy tych monarchii, imperiw (cesarze, krlowie, czonkowie grup kierowniczych, elit rzdzcych) starali si narzuca spoeczestwu okrelon wizj polityczn i okrelone cele i dziaania. Byy to gwnie jedno polityczna i ekspansja terytorialna. Realizacja tych celw miaa zapewni ustanowienie moliwie scentralizowanego systemu rzdw a zarazem monopolu podejmowania decyzji. To wywoywao oczywicie opozycje rnych grup spoecznych. Panujcy starali si szuka w tej sytuacji oparcia wrd okrelonych warstw spoecznych., ktre przeciwstawiay si tym elementom opozycyjnym. Oczywicie to kosztowao monarch (koncesje, przywileje). Rwnoczenie ci wadcy opierali swoje roszczenia do tej wadzy na tradycji i religii. Wielkie imperia i cywilizacje mogy istnie tak dugo dopki udawao si ich wadcom utrzyma rwnowag midzy tymi elementami tradycyjnymi i tendencjami do aktywnego dziaania. Kada data jest tylko symbolem upadku. To nie jest proces, ktry si wie cile z jednym wydarzeniem: 313 r. uznanie chrzecijastwa przez Konstantyna Wielkiego 330 r. przeniesienie stolicy do Konstantynopola 395 r. podzia Cesarstwa rzymskiego na wschodnie i zachodnie 476 r. data upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego 565 r. mier Justyniana Wielkiego 800 r. koronacja cesarza Karola Wielkiego, 1453 r. upadek Bizancjum, S tacy ktrzy cz to dopiero z 1806 r. (woenie korony cesarskiej przez cesarza Franciszka II).

Jakie byy przyczyny upadku ? Ju od XV wieku stanowio to problem. 1. Woski badacz w XV wieku okreli, e nastpio to na skutek najazdw germaskich. Ta teza do XVIII w. nie uzyskaa popularnoci. 2. Pisarze polityczni np. Machiavelli widzieli przyczyny w ustroju wewntrznym. 3. Pisarze polityczni owiecenia np. Monteskiusz w przerocie wpywu wojska, luksusowym yciu sfer rzdzcych i wreszcie w chrzecijastwie. Od XVIII w. jest to bardzo istotny problem historiografii. Pojawia si znaczna ilo, teorii, ktre jednak nie daj caociowego wyjanienia, s one zazwyczaj tylko jednostronne: 2. Angielski badacz z XVIII w powiada, e upadek by naturaln i nieuniknion konsekwencja nieumiarkowanej wielkoci (olbrzymi budowla runa pod wasnym ciarem). Zalki upadku rodziy si w raz z rozwojem ekspansji terytorialnej. Odrzuca jako przyczyn podzia cesarstwa. Co do destrukcyjnej roli chrzecijastwa zajmuje stanowisko ambiwalentne. Z jednej strony doktryna chrzecijaska skonia do posuszestwa, niszczc pierwiastki mstwa, z drugiej strony religia zagodzia gwatowno upadku. 3. Woski wspczesny uczony powiada, e chrzecijastwo nie tylko byo sia destrukcyjn, ale przedstawio nowe wartoci, koci jako civitas dei jako spoeczno konkurencyjna w stosunku do cesarstwa i to byo przyczyn. 4. Amerykaski uczony powiada, e tak przyczyn byo stopniowe ograniczanie wolnoci ekonomicznej, zwaszcza chopw. 5. Angielski uczony rosyjskiego pochodzenia powiada, e gwn przyczyn byo stopniowe wchanianie klas wyszych przez klasy nisze. Klasy nisze nie byy zdolne do asymilacji. Stopniowe obnianie si wzorcw zachowania. Wchonicie przez element barbarzyski w drodze pokojowej lub czciowo poprzez podboje. 6. Najazdy germaskie to dosy charakterystyczne zjawisko. Tak przyjmuje wspczesny angielski historyk Jones. Przyczyny wewntrzne nie spowodowayby takiego upadku, jedynie najazdy barbarzyskie. 7. Nazistowska koncepcja upadku zupenie inaczej widzca rol Germanw. Mianowicie wystpuj oni w roli obrocw cesarstwa przed katastrof, podkrelano ich waleczno, mdro polityczn, oni odwieali gleb zdegenerowanych narodw rdziemnomorskich. Ostrze ich mieczy mogo powstrzyma katastrof, ale nie mogo jej zapobiec. Historia Rzymu jest pogldowa lekcj determinizmu rasowego. Dopki nordycko germaska elita dochowywaa wiernoci zasadom czystoci rasowej, a wizy z rasowo poledniejsz ludnoci byy sporadyczne nie powodowao to niekorzystnych zjawisk, ale zniesienie zwaszcza zakazu zawierania maestw midzy patrycjuszami, a plebejuszami i rozwj prawa rzymskiego to s wanie najwaniejsze przyczyny upadku. Po drugie nastpi rasowy rozkad. Zwycistwo hellenistycznej filozofii politycznej orientalnej praktyki w obyczajach i cofanie si przyrostu naturalnego wrd elity. Okrelili to bardzo efektownie, nazywajc zdrad ideaw rasowych (rasowe samobjstwo). Upadek wiza si take z deformacj zasady wodzostwa. Rzym sta si bram wjazdow dla wschodnich cywilizacji. Przesank rozkadu jest kariera chrzecijastwa. onglowali przy tym histori rasow celem zdyskredytowania kocioa. Stawiaj tez, e zakamanie byo naturaln funkcj ydowskich treci nowej wiary, sam by Chrystus wprawdzie by Aryjczykiem, ale w. Pawe to najgorszy, najniebezpieczniejszy, drapieny i chytry ojciec wszystkich bolszewikw. Midzy w. Pawem, a Marksem nie ma adnej rnicy. 8. Inne niemieckie teorie kadce przyczyny w odmiennych sposobach walki, podnosz

znaczenie wojen, rozwj konnicy, jako podstaw rozwoju feudalizmu. 9. Wspczesna teoria woska kadzie akcent tylko na ideologiczne przesanki, cieranie si 2 tendencji odrodkowych i dorodkowych. Dorodkow bya idea Rzymu jednoczca wielkie terytoria, a odrodkow byy kulty wschodnie i chrzecijastwo. Dopki armia ya ide Rzymu udawao si przeciwdziaa tendencjom rozkadu. 10. Radzieccy uczeni uwaali, e przyczyn byy sprzecznoci midzy starym przeywajcym si systemem produkcji, a nowym. 11. Wspczesna rosyjska uczona Helena Steiermann powiada, e nie wystarczy tego wyjania tylko teori walki klas, ale najwiksze znaczenie maj powstania ludnoci wiejskiej. 12. Rwnie jednostronn ideologiczn przyczyn podaje polski historyk Jerzy Topolski. Tak ideologiczn przyczyn s przemiany w strukturze ludzkiego dziaania mianowicie niedostatek mylenia historycznego. Mylenie historyczne pozwala czy poszczeglne ludy w sposb czaso - przestrzenny, oparty na wsplnej przeszoci i teraniejszoci, niedostatek tego mylenia uniemoliwia wsplne dziaanie. Powiada, e nie tylko niedostatek tego mylenia wewntrz cesarstwa, ale i budzenie si tego mylenia wrd ludw, zamieszkujcych cesarstwo. To byo si rozkadajc odrodkow, poniewa te poszczeglne ludy kiedy ju to mylenie historyczne si wytworzyo one staray si zabezpieczy to w sposb polityczny. Rozwaajc paszczyzny upadku cesarstwa zachodniorzymskiego trzeba zwrci uwag na spojrzenie wielopaszczyznowe: 1. Wpywy (przyczyny) wewntrzne (wewntrzna struktura cesarstwa) 2. Wpywy (przyczyny) zewntrzne. Bdzie to wpyw 2 ludw, wrogw imperium: Persw i Germanw: problem Persw to nie tylko militarne poraki Rzymu (260 r. kiedy cesarz Walerian i 70 tys. armia dostaa si do niewoli), ale przede wszystkim to wielka klska kultury hellenistyczno rzymskiej na wschodzie. Odtd nadgraniczne prowincje rzymskie weszy w orbit wpyww iraskich. Zwaszcza religii i gmin manitejskich. To stao si podoem powstania nowych sekt nawet przetrwao to do okresu europejskiego redniowiecza jak choby synna sprawa Zakonu Templariuszy. Na wschodzie, wic pojawio si pastwo nowoperskie, wielka zwarta potga zagraajca cesarstwu. w tym samym czasie ludy germaskie przepuciy atak od drugiej strony i zmusiy cesarstwo do defensywy na drugim bardzo rozcignitym froncie. proces przenikania elementw germaskich do wiata rzymskiego wielorakimi drogami: a) Problem niewolnikw, niewolnych osadnikw, przesiedlanie caych plemion. b) Germanowie jako oddziay pomocnicze, c) Plemiona sprzymierzone (federati), ktre otrzymuj ziemi i domostwa na zasadach rzymskiego systemu kwaterunkowego (1/3 gruntw i domostw w zamian za ochron granic limes) oni s osadzani wewntrz cesarstwa przy granicy w zamian za ziemi i domostwa maj strzec ziemi przed swoimi wspplemiecami. Jest to wic bardzo iluzoryczna ochrona. Germanowie na wysokich szczeblach administracji i wojska, czsto zajmowali kluczowe pozycje w wojsku i administracji. Ju cesarz Hadrian domaga si aby kierownicze stanowiska gabinetu przypaday czonkom stanu rycerskiego i cesarskiego, a urzdy administracyjne byy obejmowane nie przez cudzoziemcw. Przyczyny wewntrzne s natomiast bardziej zoone. Bdzie to zarwno kryzys ekonomiczny,

spoeczny, ekologiczny, gospodarczy jak i polityczny

Przyczyny wewntrzne upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego, ktre byy rnego rodzaju

m.in. ekonomiczne, przyrodniczo ekonomiczne, (zewntrzne i wewntrzne). spoeczne, moralne, polityczne

Przyczyny ekonomiczne: 1. Kryzys gospodarczy. Zarysowa si silnie w III w. Przyczynami kryzysu gospodarczego by przede wszystkim nadmierny ucisk podatkowy. Byo to swego rodzaju sprzenie zwrotne, poniewa liczba ludnoci malaa, a pastwo eby si broni nakadao coraz to nowe podatki. Sposb realizowania podatkw podaj rda w sposb niezwykle charakterystyczny np. Konstantyn naoy danin ze zota i srebra na wszystkich ktrzy w jego pastwie uprawiali handel, choby nawet handlowali najbahszymi rzeczami. Podatek ten powodowa skrajn ndz, ludno nie potrafia podoa obcieniom, matki sprzedaway swoje dzieci, ojcowie swoje crki, zmuszeni zapaci podatek. Przy pobieraniu podatkw dochodzio do naduy ze strony urzdnikw i monych. Inny historyk pisze, e masy ludnoci byy obdzierane przez niewielu, ktrzy cigajc daniny pastwowe mieli wspania sposobno do wietnego upu, zasaniajc si, e reprezentuj pastwo. Wielu obywateli zrujnowanych naduyciami i nadmiern polityk podatkow uciekao do nieprzyjaci (wielu nawet pochodzio z wielkich rodw rzymskich) by u barbarzycw szuka schronienia. Oddawali si w niewol by y swobodnie pod pozorem niewoli aby nie by niewolnikami pod pozorem wolnoci. Najwiksze obcienia spaday na najuboszych, sabsi utrzymywali praktycznie bogatszych. Moni decyduj o wysokoci podatkw, ktre maj zapaci ubodzy. Rozstrzyga aska monych co ma straci rzesza ndzarzy. Przy zwikszaniu obcie ubodzy s brani pod uwag jako pierwsi, za przy zmniejszaniu podatkw jako ostatni. 2. Kryzys na rynku pracy. Zmniejszya si liczba niewolnikw. Od II w. liczba niewolnikw w Cesarstwie Rzymskim spada. W latach 20. II w. po zwycistwach Krajana napyna ostatnia fala niewolnikw z Dacji, Arabii, z nad brzegw Tygrysu i Eufratu. Od tej pory zaniky wojny, ktre przynosiyby korzyci w postaci niewolnikw. Liczba niewolnikw si kurczy i w zwizku z tym narasta kryzys na rynku pracy. Gospodarka Cesarstwa opieraa si na 2 filarach: latyfundiach miastach Aby zapobiec kryzysowi w latyfundiach zmieniano metody gospodarowania, wybierano dziaki kolonom z obowizkiem wiadcze za rzecz pana, od IV w. Konstantyn przywiza kolonw do ziemi. Osadzano niewolnych na ziemi na podobnych zasadach jak kolonw. W zamian wiadczyli pewne daniny na rzecz panw. Nastpi upadek drobnej wasnoci ziemskiej. Bronic si przed cakowit ruin ci drobni waciciele w zamian za oddanie ziemi, oddaniu si w opiek wielkim wacicielom ziemskim aktem komendacji, wiadczyli wiadczenia waciwe dla kolonw. Z tych 3 elementw rodz si zalki nowego ukadu spoecznego. Pniej doprowadzi to do uksztatowania si feudalizmu. Miasta d do samowystarczalnoci, latyfundia zamykaj si, zachwiao to rwnowag midzy miastem, a wsi, zanika wymiana handlowa, miasta zostaj odcite od ywnoci, staje si

pasoytem, (Rzym miasto pasoyt), uwidacznia si to zwaszcza w okresie oblenia, (przypadki ludoerstwa). Nastpuje wzrost cen ywnoci, aby temu przeciwdziaa cesarz Dioklecjan ogosi synn taryf maksymaln cen ywnoci w 301 r., za przekroczenie tych cen grozia kara mierci (wystpoway czste przypadki spekulacji, dze szybkiego wzbogacenia). Ustalono jedynie granice cen. Spis mia by przestrzegany w caym pastwie. Od kary nie bdzie zwolniony nawet ten kto posiada artykuy niezbdne do ycia i uwaa za stosowne je schowa. Przyczyny ekologiczno przyrodnicze: wyludnienie caych poaci Cesarstwa w wyniku rozmaitych zaraz i epidemii, zwizane to byo z wczesnym stanem, poziomem sanitarnym (gd, zaraza, czarna ospa itp.) ostatnio pojawiy si take hipotezy o zatruciach na podstawie analizy lekarskiej koci, ktre s w grobowcach, powstaj wtpliwoci czy zwizki oowiu znajdujce si w tych kociach s wynikiem spoywania wody (akwedukty sporzdzone byy z oowiu), rwnie naczynia byy oowiane, Przyczyny spoeczne: rozkad kultury miejskiej Synny poeta rzymski Juwenalis w swej tyradzie skierowanej do wspczesnych zawar swoisty akt oskarenia, bdcy piknym wspomnieniem republiki, powiada e odkd lud nie ma ju gosw do sprzedania, lud ktry niegdy przybiera wadz, godnoci, legiony wszystko odtd z trwoliwym niepokojem nie pragnie nic wicej jak tylko chleba i igrzysk. Efektem tego jest demoralizacja plebsu ywionego bezpatnie (co miesic nastpowa rozdzia produktw midzy plebs, z chwil narastania kryzysu ograniczano hojno std cesarze starali si wypenia kady wolny czas organizacj igrzysk i przedstawie, warto wspomnie, e wtedy w cesarstwie byo 182 dni witeczne przy czym cesarze okazjonalnie ustanawiali nowe wita), przedstawienia o makabrycznej treci, miay nie wzrusza, a przeraa (naturalistyczne obrazy, mier na scenie, seks itp.), krwawe igrzyska byy upadkiem mstwa, pogard dla godnoci i ycia, wybudowano wspaniae stadiony (np. Koloseum ok. 80 tys. pojemnoci), walki gladiatorw powszechnie stosowane do 404 r. znis je cesarz Honoriusz, szczeglnym rodzajem widowisk byo rozerwanie przez dzikie zwierzta (kara ad bestias), stosowana gwnie w stosunku do chrzecijan w 326 r. cesarz Konstantyn zamieni t kar na roboty w kopalniach. Ten rodzaj widowisk wiadczy o upadku moralnym i obyczajowym widzw stosunek do pracy Pojawi si pogld, e praca fizyczna jest gorsza i dobra tylko dla niewolnikw, wpyw niewolnictwa na prac, obyczajowo jest ogromny, rozlunienie obyczajowe Konkubinat staje si wygodniejszy od maestwa, zosta zalegalizowany przez cesarza Augusta, a pniej przez Marka Aureliusza, rozkad rodziny rzymskiej, osabienie wadzy ojcowskiej (od 374 r. zakaz porzucenia dziecka na forum publicznym przez ojca), pojawia si ruch wyzwolenia kobiet (wczesne feministki), formua y wasnym yciem od II w. , przyczyn rozpadu rodziny byy take rozwody i cudzostwa, (m wypdza on bo rozmawiaa z wyzwolecem, bo wysza z odsonit gow, ona opuszczaa ma z powodu jego staroci, choroby lub z powodu opuszczenia ogniska domowego i udania si na wypraw wojenn), na nieonatych nakadano dodatkowe opaty aby zachci ich do zawierania maestw (np. cesarz August naoy na nieonatych kar, za zawarcie maestwo i dzieci wprowadzi nagrod)

 spadek przyrostu naturalnego, Depopulacja ludnoci co byo m.in. efektem rozpadu rodziny (szereg przypadkw, e wyzwolecy, a nie jego wasna rodzina opakuje zmarego i stawia mu epitafia, ) niech do suby wojskowej Granice nadmiernie rozcignite wymagaj ochrony, jest tylko 100 tys. doborowego wojska i 500 tys. armia przygraniczna zoona z federati, najczciej Germanw, ktrzy chroni granicy przed swoimi pobratymcami w zamian za ziemi i domostwa), nastpuje barbaryzacja, w armii su przymusowo niewolnicy i kolonowie, ktrzy nie maj miejsca w latyfundiach, armia opanowana przez Germanw, co niszczy ide Rzymu kryzys ideologiczny Nastpuje upadek myli politycznej grupy kierowniczej, dawne haso okresu republiki powicenia si dla ogu wyraane byo w powiedzeniu Jak sodko i zaszczytnie jest umiera za ojczyzn Dulce et decorum est pro patria mori, teraz to powiedzenie jest zastpione przez haso carpe diem (chwytaj dzie, nie marnuj mijajcych chwil) Przyczyny polityczne a) wewntrzne: rozkad grupy kierowniczej U schyku cesarstwa w stadium rozkadu, w latach 455-476 r. zmienio si 9 cesarzy ktrzy zmarli mierci nienaturaln (zamachy, skrytobjstwa), wraz z nimi zmieniay si ekipy rzdzce dwr cesarski kolosalnie rozbudowany (skomplikowana struktura, wielkie rozmiary) pojawiay si coraz to nowe urzdy (straszliwa tajna policja, nadzorujca administracj i donoszca czy urzdnicy s lojalni) w prowincjach bya sie agentw, byli to tzw. ciekawi (curiosi), specjalni agenci ledzcy dziaalno urzdnikw brak ustalonych zasad nastpstwa tronu, o wyborze cesarza decydowaa armia, uzurpacje wadzy cesarskiej przez ambitnych wodzw armii, mia temu zapobiega podzia wadzy cesarskiej na Cesarstwo Wschodnie i Zachodnie, ju za Dioklecjana wprowadzono podzia terytorialny ostatecznie utrzyma si po mierci Teodozjusza w 395 r. administracja lokalna gigantyczna maszyna o fatalnej opinii (zarzucano jej skostnienie, powolno, korupcj nepotyzm, okruciestwo) samorzd lokalny to przede wszystkim maszyna do cigania podatkw (tylko wybitni wadcy chocia po czci kontrolowali wasn biurokracj, sabsi cakowicie byli od niej uzalenieni) Podzia Cesarstwa. Cesarstwo dzieli si na Wschodnie i Zachodnie. Cz Zachodnia dzieli si na: 1) 4 prefektury z prefektami na czele, 2) 12 diecezji z wikariuszami na czele 3) 100 prowincji z prezesami na czele 4) civitatetes (miasto z okrgiem) wadz sprawuje kuria municypalna. b) zewntrzne: najazdy rnych szczepw germaskich,

406 r. m.in. Serbowie, Wandalowie wyruszyli z Galii do rzymskiej Hiszpanii, zajmujc j, 408 r. wyprawy Wandalw po caej Hiszpanii 408 r. Wizygoci na czele z Alarykiem oblegali Rzym, by to wielki wstrzs dla Cesarstwa, Alaryk oblega Rzym, zada takich opat, e przetapiano rne posgi m.in. posg mstwa, 410 r. Wizygoci powdrowali do koca buta italskiego i wracajc ponownie zupili Rzym (epidemie godu, ludoerstwo w Rzymie). 455 r. Wandalowie upi Rzym 476 r. bezporedni przyczyn by wojskowy zamach stanu Odoakra, Odoaker, ktremu nie wypacono odu zada przyznania ziemi w Italii (do tej pory federati uzyskiwali domostwa i ziemie przy granicy), spotkao si to z odmow, maoletni Romulus Augustus zosta zdetronizowany i umieszczony w twierdzy lukullaskiej z dosy solidn emerytur (6 tys. solidw rocznie) natomiast Odoaker odesa insygnia cesarskie do Konstantynopola proszc o mianowanie go patrycjuszem. Cesarz wschodni odmwi i w ten sposb rozpado si cesarstwo Na sam upadek cesarstwa mona jeszcze popatrze z punktu widzenia teorii zarzdzania (teoria wspczesna). Przyczyn upadku by sam fakt istnienia cesarstwa co jest pewnym nawizaniem do teorii, ktra mwi o maszynie, ktra runa pod wasnym ciarem (teoria angielska z XVIII w.) Przez sam fakt istnienia cesarstwa wytworzyy si zbyt due napicia midzy metropoli, a orodkami lokalnymi. Wyduya si droga midzy metropoli, a tymi orodkami i to uniemoliwiao dostosowanie si do zmian jakie wytworzyy si, ktre dokonay si w poszczeglnych regionach, te poszczeglne regiony pastwa byy zrnicowane ekonomicznie, spoecznie kulturalnie i coraz wiksza przepa powstawaa midzy nimi. Gdy wytworzyy si midzy metropoli, a prowincjami bieguny napi to przy sterowaniu centralnym bya zbyt maa zwrotno decyzji. Natomiast przy sterowaniu lokalnym nie byo potrzeby odwoywania si do metropolii. Metropolia przestaa spenia jakiekolwiek funkcje poza symboliczn. Cesarstwo Wschodnie (Bizancjum) od reform cesarzy Dioklecjana i Konstantyna (330-385 r.) stanowio wyodrbnion administracyjnie cz imperium. Uformowao si ostatecznie w 395 r. w wyniku podziau imperium po mierci Teodozjusza. Obejmowao pocztkowo pwysep bakaski, Azj mniejsz, Syri, Egipt. Po upadku Cesarstwa Zachodniego cesarz Zenon uwaa si za wadc caego Cesarstwa, zwaszcza po otrzymaniu insygniw cesarskich od Odoakra. W poowie VI w. cesarz Justynian Wielki podj prb restytucji Cesarstwa: zniszczy pastwo Wandalw i Ostrogotw, wczy pnocn Afryk, Itali, poudniow Hiszpani Do koca panowania 565 r. panowa ustrj dominatu i jzyk aciski. Po mierci Justyniana utracono ziemie cesarskie na zachodzie. Jzykiem urzdowym sta si grecki. Std zmiany w terminologii i uywanie przez cesarzy starogreckich tytuw monarszych (bazyleusz, autokrator). Bazyleusze zarzdzali cesarstwem za porednictwem scentralizowanej biurokracji zorganizowanej na wzr wschodni. Podporzdkowali sobie hierarchi kocioa wschodniego, to jest zjawisko cezaropapizmu, tak dalece, e koci sta si trzeci sub pastwow. Miao to daleko idce skutki bowiem przyjcie przez Sowian poudniowych (z wyjtkiem Chorwatw) i Sowian wschodnich chrzecijastwa w obrzdku wschodnim sprzyjao w rozszerzaniu si wpyww politycznych Bizancjum na obszarze pastw sowiaskich. W odrnieniu od chaosu politycznego i gospodarczego Bizancjum utrzymao wzgldnie

wewntrzny ad i cao terytorialn. Wzroso znaczenie wielkiej wasnoci i by zrwnowaony rozwj midzy orodkami miejskimi, a latyfundiami. Pastwo zadbao o rozwj ycia gospodarczego o zaopatrzenie w ywno, powstay pastwowe fabryki chleba w Konstantynopolu oraz kontrola eksportu i importu. Chroniono granice pastwowe i midzynarodowe szlaki handlowe. Poczwszy od XII w. nastpowao stopniowe osabienie Cesarstwa (krzyowcy w IV wyprawie zdobywaj Konstantynopol w 1204 r. utrzymuj si do 1261 r.) Potem Micha VIII w 1261 r. odzyskuje Konstantynopol, ale jego terytorium jest ju uszczuplone i ostatecznie upada w 1453 r. w wyniku podboju Turkw. Konstantynopol zamieniony na Istambu. SZCEPOWE PATWA GERMASKIE Szczepowe pastwa germaskie zagarny czciowo resztki dziedzictwa rzymskiego. Trudno jednak powiedzie, e by to bezporedni wpyw urzdze pastwowych na organizacj pastwa feudalnego. By on bardzo ograniczony. Oddziaywanie wpyww rzymskich na europejsk kultur pastwow i prawn jest duy. Wpyw Rzymu, a zwaszcza kultury prawnej dociera do Europy szerokimi falami. W redniowieczu bd to glosatorzy, postglosatorzy we Francji, Woszech i Niemczech. Nawet w czasach nowoytnych bdzie to pandektystyka w Niemczech, ktra poprzez tzw. szko historyczn doprowadzi do pozytywizmu prawniczego, na ktrym wyrs synny kodeks cywilny niemiecki BGB w kocu XIX w. Do prawa rzymskiego siga koci, ktry czerpa wzorce z tego prawa (Koci yje prawem rzymskim). Przyjo tytuy takie jak dziekan, konsystorz, kuria. redniowieczni wadcy przyjmowali rwnie tytuy monarsze rex, princeps, imperator. Do mitu Cesarstwa Rzymskiego nawizywa Karol Wielki (imperator), take Napoleon, na tradycje rzymskie powoywali si carowie moskiewski (Teoria czwartego Rzymu). Take cesarze rzymscy Narodu Niemieckiego. Do terminologii rzymskiej nawizyway co ciekawe rewolucje. Zarwno angielska jak i francuska oraz Napoleon. Termin republika jest terminem rzymskim, protektor, plebiscyt, konsul, trybuna, senat. Nawet w pierwszej poowie XX w. do terminologii rzymskiej nawizywali faszyci woscy np. fascio czy duce . Wraz z upadkiem Cesarstwa Zachodniorzymskiego na jego terenach zaczy odywa i rozwija si pastwa szczepowe. eby mwi o pastwach szczepowych trzeba sign do dawniejszych plemion germaskich, bo ich zwyczaje prawne i ustrojowe bd rzutoway na pastwo frankoskie. Pastwo frankoskie bdzie poddane 3 silnym wpywom: a) dawne wpywy germaskie b) pozostaoci rzymskie w postaci prawa rzymskiego (ustrojowe i sdowe) c) rzymskie prawo kanoniczne Te 3 czynniki bd ksztatowa ca cywilizacj frankosk, wszystkie instytucje prawne, ustrojowe, administracyjne. W okresie kiedy w basenie Morza rdziemnego rozwijay si pastwa typu niewolniczego, a Cesarstwo Rzymskie dochodzio do swej najwikszej potgi w tym samym czasie w pnocnej Europie zamieszkiway ludy stojce na znacznie niszym poziomie rozwoju spoecznego (ustroju rodowo plemiennego). Ustrj rodowo plemienny to ludy celtyckie, germaskie i sowiaskie. Z ludami celtyckimi wojny prowadzi Cezar w I w. p.n.e. Ich rola historyczna bya rna. Lud

Galw zosta podbity przez Cezara i szybko uleg romanizacji, ale liczni Celtowie znaleli si w defensywie i na og byli wyparci ze swych siedzib. Pozostay zwaszcza przez plemiona germaskie tak np. w Bretanii przez germaskie plemiona Anglw i Sasw. Utrzymali si jedynie w Irlandii, Szkocji i Walii. Nie odegray powanej roli politycznej. Germanowie i Sowianie w przeciwiestwie do Celtw odegrali wielk rol. Najdawniejsze wiadomoci o Germanach zawarte s w dzieach pisarzy rzymskich zwaszcza Juliusza Cezara (I w. p.n.e.) i Tacyta (II w. n.e.). Dua warto poznawcza tych dzie. Potwierdzone zostay w pniejszych spisach prawa. W IV i V w. powstaj spisy prawa germaskiego i niektre instytucje prawne wystpuj w takim samym ksztacie jak opisywa je Tacyt. (Silkeborg w Danii muzeum, na witrynie w tym muzeum mona zobaczy twarz Germanina). Wiadomoci i relacje historyczne pokrywaj si z odkryciami archeologicznymi. Pierwotne siedziby Germanw znajdoway si w poudniowej Skandynawii, nad doln Wezer i w ujciu Odry. Ok. 1000 r. p.n.e. obserwujemy ich pochd na poudnie i wschd. Germanowie dziel si na 3 grupy: grupa zachodnia (Ingewoni, Helioni, Istewoni,), z tej grupy wywodz si Frankowie saliccy grupa pnocna (Normanowie, kieruj si na zachd Europy i na wschd czyli Waregowie, ktrzy wejd w kontakt z Rusi Kijowsk, bd utrzymywa kontakty z Bizancjum) grupa wschodnia (Goci, Wandalowie, Longobardowie, Burgundowie, Herulowie), posuwali si nad Morze Czarne i tam stykaj si z cywilizacj greck

Rozwj kultury i cywilizacji germaskiej obejmuje 2 okresy: okres pastwa koczowniczego okres pastwa osiadego Kultura rolnicza pocztkowo myliwska i pasterska. Wiara i religia germaska. To ciekawe zjawisko, religia starogermaska odyje niejako po wiekach w okresie pastwa totalitarnego. Germanowie nie znaj pisma, znaj natomiast znaki runiczne. Nie znaj literatury, ale znaj pieni, poprzez nie tworz histori (cykle tych pieni epickich opracowa Wagner synne opery Wagnera). Ideay moralne: niemoralno wobec obcych, adne otrostwa dokonane przez Germanw poza terytorium ich pastwa nie uchodz za ze. Germanowie gosz, e popeniaj je dla wiczenia modziey i dla zwalczania gnunoci. Cay szereg ideaw wojennych: np. najwiksz hab jest porzuci tarcz na polu walki czy ustpi w czasie bitwy z placu boju. najwiksz zasug jest jeli plemi jest otoczone jak najwiksz pustk, bo Germanowie nie znaj granic, granic jest strach i obawa przed plemieniem. Nieustanny stan wojny na granicach. Cywilizacja wojenna coroczne przerzucanie dziaa wojennych. Ustrj rodowo plemienny. Plemi jest wacicielem ziemi, a rody otrzymuj j tylko w uytkowanie. Co roku nastpuje przerzucanie dziaek aby przyzwyczaiwszy si do gruntu nie odzwyczaili si od wojny dla uprawy roli.

Wrczenie broni u Germanw jest rwnoznaczne z uzyskaniem penoletnoci. Nastpuje to na wiecu. Mczyni oddani wojnie gardz prac na roli tym zajmuj si niewolnicy i kobiety. Udzia kobiet w wyprawach wojennych. Co ciekawe ona jest towarzyszk wypraw wojennych ma. Ustrj jest oparty na wizach krwi lub sztucznych. Wizy krwi to rodzina, rd, plemi, narodowo, nard. Rodzina germaska jest to grupa spoeczna powstaa ze zwizku mczyzny i kobiety zawartego do wsplnego poycia i rodzenia potomstwa pod wadz ojca rodziny. Bya to rodzina monogamiczna, ale zdarza si take wieloestwo wrd monych dla podniesienia godnoci. Rd jest grup rodzin wywodzcych si od wsplnego przodka i jest to najmniejsza jednostka spoeczna. Jest samowystarczalna. Ma ona bardzo istotne funkcje do spenienia: wsplno uytkowania ziemi opieka materialna gdy nie moe zapaci kary sdowej opieka fizyczna, obowizek broni zaatakowanego czonka rodu (prawo zemsty rodowej jako forma wymiaru sprawiedliwoci) tworzy oddzia wojskowy czy si w kulcie religijnym obowizki wspprzysigi w sdzie Plemi jest to grupa rodw zachowujca tradycje wsplnego pochodzenia, plemiona cz si w szczepy, ktre s grup plemion zachowujcych jedno polityczn Narodowo jest to wsplnota plemienna (grupa spoeczna) zwizana w swych pocztkach pochodzeniem, krwi, ziemi, dziejami, histori, jzykiem, wiar czy yciem gospodarczym. Jest to grupa ahistoryczna. Narodowo przeksztaca si w nard dopiero kiedy posiada wiadomo swoich zada w stosunku do innych narodw. To byy zwizki oparte na wizach krwi. Podstawowe jednostki polityczne to przede wszystkim wiec, naley wspomnie take o druynie jako jednostce spoecznej i politycznej. Wiec grupa wszystkich wolnych, mskich czonkw plemienia. Pojcie pastwa jest oparte na zwizkach personalnych, zajmuje duy obszar, nie ma staych granic. Jest to pastwo zdecentralizowane, ktre okrela si niekiedy mianem pastwa demokracji wojennej. Na przykadzie wiecu najlepiej wida t zasad. Na wiecu gromadz si wszyscy wolni, uzbrojeni mscy czonkowie plemienia. Wiec w kadej chwili moe przeksztaci si w armi. Nie ma adnej mobilizacji, zwoywania. Automatycznie z chwil podcia decyzji wiec, armia rusza. Wszyscy demokratycznie podejmuj decyzje. Wiec wybiera dowdc, wodza plemienia. Wdz plemienia ma peni wadzy prawo ycia i mierci, wadz absolutn na czas wyprawy. Wadza koczy si z chwil zakoczenia wojny i nastanie okresu pokoju. Kompetencje wiecu: prawodawcze administracyjne

sdowe (przed wiecem wnosi si wszystkie sprawy gardowe, czyli zagroone kar mierci) skarbowe (na wiecu skada si dary, w adnym wypadku podatek, ktry uwacza godnoci osobistej) wyborcze (wybiera krla, dowdc wojennego oraz zarzdcw poszczeglnych gmin)

Sposb obradowania jest dosy specyficzny gromadz si bowiem wedle nowiu albo peni ksiyca. Uchway przygotowuje starszyzna plemienna. Na wiecu kapan ogasza pokj wiecowy, nie wolno stosowa wtedy prawa zemsty rodowej aby obrady mogy si odby bez zakce. Zjazdy arystokracji decyduj o sprawach mniejszej wagi i przygotowuj obrady. Drug wadz jest krl. Krl musi wykaza si pochodzeniem od bstwa, ma rozlege kompetencje, ale nie tak szerokie jak wdz w czasie wyprawy. Kara mierci mog kara tylko kapani. Przestpstwo w spoecznoci germaskiej ma charakter sakralny, to jest obraza bstwa, kara ma wic charakter przebagania bstwa, ekspiacji, mog to realizowa tylko kapani, ktrzy s wykonawcami wyroku. Rne kary albo kara powieszenia dla przebagania bstwa powietrza, albo kara wplecenia w koo dla przebagania bstwa soca. Armia skada si z druyn (oddziay specjalne) i oddziaw pieszo konnych. Tych oddziaw pieszo konnych najbardziej obawiali si Rzymianie, by to jeden wojownik na koniu i towarzyszca mu grupa pieszych z wczniami. Sdownictwo Sdownictwo jest w rkach wiecu. Wolno przed zgromadzeniem wnie kad spraw. Istnieje rwnie sd krlewski. Sdz take naczelnikw okrgu oraz kapani. Sdy rodowe i rodzinne. Tacyt powiada, e jeeli zdarzy si cudzostwo to m winn nago pdzi wobec caej wioski i choszcze j. U Germanw wicej znacz dobre obyczaje ni gdzie indziej prawo. Wymiar sprawiedliwoci by realizowany w drodze samopomocy (zemsta rodowa), ktra moga by okupiona pewn iloci trzody albo byda. O zemsty mona wic byo si wykupi. By rwnie pozasdowy wymiar sprawiedliwoci w postaci prawa ycia i mierci, ktre przysugiwao wodzowi plemienia. Szeroko rozpowszechniona zemsta legalna, ktra bya prawem pokrzywdzonego i czonkw jego rodu do dochodzenia krzywdy na osobie i mieniu krzywdziciela moc wasn bez udziau wadz pastwowych. Zemsta miaa charakter sakralny, bya witym obowizkiem. Dusza, ktrej nie pomszczono nie trafi do raju. Mona si byo mci na wszystkich czonkach rodu, z ktrego wywodzi si krzywdziciel. (w staroytnych plemionach duskich by zwyczaj w prawie aby mci si na najbardziej zamonych czonkach tego rodu, eby jak najwiksz szkod wyrzdzi rodowi krzywdziciela, a nie jemu samemu, warunkiem bya jawno tej zemsty) Bya to instytucja niezbdna wobec saboci pastwa i koniecznoci obrony. Pozasdowy wymiar sprawiedliwoci karnej z urzdem jest to postpowanie, w ktrym

panujcy i jego urzdnicy maj prawa karania w sposb dowolny z pominiciem form postpowania sdowego: osb uznanych przez siebie za przestpcw czynw uznanych przez siebie za przestpne Jest to postpowanie, ktre utrzyma si przez wieki. Bdzie wystpowao w pastwach europejskich. Bdzie ograniczane w Wielkiej Karcie Swobd potem w Habeas Corpus Act. Czy w polskim Neminem captivabimus nisi iure victim Rnice midzy postpowaniem sdowym i pozasdowym: w postpowaniu sdowym sprawdza si jaki czyn (ustalenie czynu), kto popeni (ustalenie sprawcy) ustalenie stosunku psychicznego sprawcy do czynu (ustalenie winy), w oparciu o te elementy dopiero wymierza si kar , biorc je pod uwag w postpowaniu pozasdowym jest ustalenie przestpstwa i rozkaz wykonania kary, nie ma postpowania dowodowego

Pastwa germaskie. Wizygoci zajli te tereny i zaoyli pastwo toledaskie. 534 r. zostali wyparci 455 r. Wandalowie zupili Rzym. Pastwo Burgundw. Pierwotne siedziby na Bornholmie i w ujciu Odry. Burgundowie zaoyli pastwo w poudniowo wschodniej Francji, w Sabaudii w 443 r. Zostali wcieleni do pastwa frankoskiego w 534 r. Pastwo Ostrogotw. Zajmowao pocztkowo pnocne Wochy. Powstao w 493 r. Zostao zlikwidowane przez Cesarstwo Bizantyjskie w 554 r. Pastwo Longobardw, powstao na terenach po Ostrogotach. Longobardowie pokonali Bizancjum, zajmujc te tereny. W 774 r. zostao rozbite i przyczone przez Frankw. Pastwo Frankw byo najmocniejsze i najagresywniejsze. Pocztkowo zajmowao tereny dzisiejszej Belgii. Zaczo si rozwija szczeglnie od czasw Chlodwiga: 487 r. zajli pnocn Francj i pastwo Alamarw. 507 r. zajli pastwo Wizygotw, Burgundw, Akwitani. 534 r. zajli Turyngi, pastwo Bawarw. 774 r. pokonali Longobardw i pastwo Sasw ktre zaczli podbija ju od 772 r. a skoczyli w 805 r. Wcielenie Saksonii spowodowao, e w historiografii niemieckiej Karol Wielki jest traktowany z pewn niechci. Pastwo Frankw to 2 dynastie: a) Merowingw (481 751) b) Karolingw (751 887)

Pamita naley o 2 liniach wadcw: a) linia niemiecka w 911 r. Ludwik Niemiec koczy si dynastia karoliska b) linia francuska wygasa w 987 r. i Hugo Kapet przejmuje wadz Hiszpania opanowana przez Arabw i tam wyprawy Frankw. Regularne wyprawy zaczy si od koca VIII w. (778 r.). W 795 r. powstaa Marchia hiszpaska po rzek Ebro. Kultura i cywilizacja pastwa Frankw jest wynikiem dziaania 3 czynnikw: germaskiego (znajdujcego si w rozwoju) rzymskiego (znajdujcego si w rozkadzie) chrzecijaskiego (poredniczy pomidzy 2 pozostaymi). Te 3 modele kultury wspdziaaj, ale i istniej midzy nimi konflikty. S tego dramatyczne efekty w rnych dziedzinach. Renesans karoliski Na uwag zasuguje czynnik, ktry odegra bardzo istotn rol w rozwoju kultury i cywilizacji i ktry w sposb zasadniczy wpyn na pniejsze dzieje europejskie tzw. renesans karoliski. Wielko Karola Wielkiego polegaa nie tylko na jego dokonaniach wojskowych i politycznych, ale i na tym, e doceni znaczenie owiaty, nauki, kultury dla pastwa i spoeczestwa. Nastpio odrodzenie si zainteresowania kultur antyczn. W odrodzeniu karoliskim brak jest pierwiastkw humanistycznych. Wyrazem tego jest np. Akwizgraska Szkoa Paacowa (Akademia Karola Wielkiego). Na tej akademii mona wyrni takie 2 grupy: pisarze skupieni wok Karola Wielkiego, pochodzenia lokalnego Anglosasi i przedstawiciele Irlandii tzw. Iroszkoci. Rozwj literatury politycznej. Najbardziej znani pisarze, ktrzy odegrali bardzo istotn rol: Einhardt: ywot Karola Wielkiego Hinkmar: O porzdku w Palacium Samo zjawisko renesansu przynioso bardzo ciekawy zwrot do architektury antycznej. Karol w 801 r. zaraz po sakrze cesarskiej nakaza przetransportowa z Italii do Akwizgranu posg Teodoryta Wielkiego. Szereg reform majcych za cel: podniesienie poziomu systemu owiaty i szkolnictwa uporzdkowanie ycia spoecznego podniesienie poziomu duchowiestwa. reforma pisma (minuskua karoliska), od ktrej rozpoczyna si nasze pismo wspczesne. Ustrj spoeczny. Spoeczestwo zaczyna si ju rnicowa. Zrnicowanie na wschodzie i zachodzie pastwa: 1. Wpywy rzymskie w zachodnio poudniowej czci pastwa: dawne lady arystokracji krlewskiej, ktra si czy z dawnym stanem senatorskim w Rzymie arystokracja municypalna (ci ktrzy w kuriach municypalnych odgrywaj czoow rol) plebs miejski, wolni rolnicy, pwolni,

 wyzwolecy niewolnicy. Bdzie tu wystpowa ciekawe zjawisko odnonie wolnych rolnikw, to czego pocztki byy ju w systemie rzymskim, komendacji, czyli przeniesienie wasnoci ziemi poczone ze wiadczeniem z opiek. Oddanie ziemi na uytkowanie (precarium). Bdzie to jedna z przesanek powstania pniej wielkiej wasnoci ziemskiej. Jest to instytucja przygotowujca rozwj pniejszego ustroju lennego. stan duchowny to duchowiestwo wieckie, kapani zorganizowani na sposb rzymski (prowincje z arcybiskupami, diecezje z biskupami ordynariuszami i parafie z proboszczami) Ju w czasach frankoskich widoczne s naduycia. Krlowie mianowali czsto dostojnikw, dworakw krlewskich. Upadek ustroju kocielnego i poziomu moralnego duchowiestwa za Merowingw. Pewna poprawa za Karolingw. Duchowiestwo zakonne to duchowni, ktrzy rni si od duchownych wieckich spenieniem 3 lubw: a) ubstwa b) posuszestwa c) czystoci. Rozwijaj si klasztory z opatami na czele. Wadz sprawuj przede wszystkim synody. Przywileje duchowiestwa: prawo azylu (privilegium canonis) sdownictwo wewntrzne (privilegium fori) przywilej prawa rzymskiego (Ecclesia vivit lege romana) wasne sdownictwo (privilegium fori) Za Karolingw byy prby stworzenia cezaropapizmu, czyli ustroju, w ktrym gow kocioa staje si krl. 2. Wpywy germaskie w czci pnocno wschodniej: arystokracja krlewska Germanw ciekawym zjawiskiem jest brak szlachty, ktra wystpuje w innych szczepach wolni to podstawowa grupa spoeczna, pwolni czyli wyzwolecy potomkowie podbitych plemion (limti) rozwija si rwnie niewolnictwo. Nastpuje poprawa stanu pooenia prawnego niewolnikw. Niewolnicy nie maj zdolnoci prawnej na terenie prawa wieckiego (charakterystyczny przepis prawa salickiego goszcy: Gdyby kto ukrad albo bydl, albo konia, albo niewolnika to paci 15 solidw). Na terenie prawa kanonicznego niewolnik otrzymuje osobowo, zdolno prawn, moe zawiera maestwo, za zabicie niewolnika przewidziane kary kocielne. nastpuje zanik niewolnictwa domowego Niewolnicy s osadzani na gruncie tzw. servi cassati, czyli nie rozdzieleni z gruntem. Nastpuje stopniowy zanik niewolnictwa i przejcie do poddastwa. Na przykadzie niewolnikw mona zauway walk 2 systemw prawnych.

Instytucje spoeczne, ktre cz pastwo frankoskie to rodzina, rd, plemi, nard. W rodzinie take istnieje wspdziaanie obok siebie rnych elementw. Rodzina wedug prawa germaskiego wsplne poycie, zapewnienie trwaoci rodu, wsplne ponoszenie losw ycia pod wadz ojca (patria potestas). Rodzina wedug prawa chrzecijaskiego wprowadza pojcie sakramentu (akt nadprzyrodzony, powodujcy skutki dla nupturientw, kapan jest tylko wiadkiem), rwnoczenie ta koncepcja formuuje nowe obowizki maeskie, obowizek mioci, przyjani (polega na akcie woli wiadczenia dobra drugiej osobie, jest to altruistyczne), obowizek wiernoci. wadza ojca rodziny to suba rwno prawna kobiety i mczyzny przy zawieraniu zwizku maeskiego nie ma maestwa bez zgody obu stron. Organizacja dostosowana jest do konkretnych warunkw. Ma charakter policyjny, militarny, samoobrony, a praktycznie jest pod siln wadz ojca rodziny, ktry jest niejako kierownikiem produkcji. Kobiety nie mogy wystpowa w sdzie, zastpowane byy przez opiekuna, miay ograniczone prawa do dziedziczenia, bezwzgldny zakaz dziedziczenia ziemi ojcowskiej, ojcowizny terra aviatica i to ograniczenie zostanie pniej przejte przez pastwo francuskie. Rd jako dawne germaskie pojcie rozpowszechniono na zachodzie. Prawa i obowizki wsprodowcw zostaj sprecyzowane w prawie (np. instytucja krenekruda czyli porka za zobowizania czonka rodu) Narodowo spoeczno zwizana wsplnot dziejw, krwi, jzyka, ycia gospodarczego i kultury, ale jeszcze nie ma wiadomoci historycznej, Narodem staje si gdy dostrzega swoje obowizki i zadania wobec innych narodw (wiadomo historyczna). Nard Frankw przewyszajc inne narody sprawiedliwoci tak jak przewysza si postanowi spisa swe prawa. Istotne instytucje ustroju spoecznego Frankw: druyna (rodowd germaski), ktra zmienia si w grono dygnitarzy krlewskich, gwardi krlewsk. Komendacja jako akt podporzdkowania si dygnitarzy wadzy krla bdzie rwnie jednym z elementw powstania ustroju lennego. Geldonie, czyli tajne zwizki religijne (uznane za niebezpieczne politycznie i przeciwne chrzecijastwu), byy dozwolone w okresie pniejszym i rozwiny si w 2 gaziach: a) w kierunku chrzecijaskim wyrastaj z niej gildie kupieckie, cechy rzemielnicze b) w kierunku antychrzecijaskiego wyrastaj tajne organizacje antykocielne (w pewnej mierze loe masoskie, masoneria) Ustrj polityczny. Pojcie pastwa nie byo jednolite. Na pojcie pastwa skaday si rne elementy: 1. Pojcie germaskie (zwaszcza za Merowingw) czyli niezalena pod wzgldem politycznym wsplnota szczepowa.

2. Pojcie rzymskie pastwa z okresu republiki (res publica) jako osoba prawna, podmiot prawa, moe nabywa prawa i dokonywa czynnoci prawnych. 3. Pojcie pnorzymskie pastwo jako dominium, wasno cesarza. Koncepcja pastwa pnorzymska jako zwizku personalnego wyranie wystpuje za pierwszej dynastii pastwo szczepowe. 7. Pojcie kanoniczne, koncepcja, e pastwo ma charakter sakralny, ktrego wadc jest Bg. Pastwo og (zwaszcza za Karolingw) ziem i ludw nadanych przez Boga wadcy dla pieczy nad wiar i dla dobra materialnego i moralnego poddanych (pojcie teokratyczne). W praktyce jest to forma pastwa monarchii patrymonialnej. Krl i grupa kierownicza: Grupa kierownicza to grupa wystpujca w kadej spoecznoci, w pastwie frankoskim, bya to reprezentacja monych i duchownych. Peni swoje funkcje oddziaywujc na wasne terytoria i tu uzyskuj immunitety dziki, ktrym ta wadza si rozwija i w pastwie poprzez udzia w obradach dworu i zjazdach nakazanych przez krla. Poprzez urzdy, sdy, pewne gwarancje osobiste. Pojawia si sprawa dwoistoci tej grupy, ktra jest warunkiem rwnowagi. Panujcy nosi tytu krla czy cesarza, ale pojcie znowu jest zoone jak i pojcie pastwa tak i pojcie krla skada si z 3 czynnikw: pojcie germaskie krl to dowdca armii, wdz pojcie rzymskie z okresu pryncypatu to posiadacz ogu urzdw pojcie rzymskie z okresu dominatu to ubstwiany pan nie zwizany prawem. Za Merowingw dominuje element patrymonialny. Monarcha jest wacicielem, a waciwie wspwacicielem dbr krlewskich. pojcie kanoniczne panujcy to pomazaniec boy, czowiek, ktry prze akt sakry krlewskiej lub cesarskiej uzyska prawa i podlega obowizkowi opieki nad spoeczestwem jako mandatariusz boy, a wic cesarz Krl to nie tylko wdz dziedziczny i nie tylko przywdca ludu frankoskiego. Jest on jakby kapanem poprzez namaszczenie jest cznikiem midzy kocioem, a spoeczestwem. Ma rwnie obowizek nie tylko rzdzi ludem chrzecijaskim, ale i kierowa kocioem i chroni go. Jest to wyranie teokratyczna koncepcja wadzy. Tak jak Bazyleusz bizantyjski by uwaany za gow kocioa i pastwa. Teokracja karoliska rni si od bizantyjskiej tym, e bya kierowana i inspirowana przez koci. Nie byo urzdw wieckich jakie istniay w Bizancjum, ich miejsce zaj episkopat. Kiedy zabrako rzdw silnej rki Karola Wielkiego idea teokratyczny doprowadzi do wywyszenia wadzy duchownej. To byo bardzo wyrane w 816 r. kiedy ten sakralny charakter cesarstwa zosta potwierdzony przez sakr Ludwika Pobonego, a jedno Cesarstwa zostaa umocniona konstytucja z Eb z 817 r., ktra zastpia dawne frankoskie przepisy sukcesji rzymsk zasad wadzy niepodzielnej. Lothar mia nastpi po ojcu, a modsi synowie mieli otrzyma doywotnie apanae. Byo to zwycistwo religijnego ideau nad siami odrodkowymi. Po raz pierwszy koci odegra decydujc rol w polityce europejskiej. Kulminacj bya czasowa detronizacja Ludwika Pobonego. Ten epizod oznacza pojawienie si nowego roszczenia kocioa do supremacji wadzy duchownej nad wieck i do interwencji w sprawy pastwowe. Ten problem szczeglnie rozwinie si par wiekw pniej w pastwie niemieckim kiedy powstanie problem wspistnienia cesarstwa i papiestwa.

Sposoby objcia wadzy: koronacja (majordomus Pepin Krtki koronowa si na wadc frankoskiego w 751 r.) adopcja czonka rody panujcego rzadko spotyka si wybr przez og przez podniesienie na tarczy (zwyczaj jeszcze rzymski). za dynastii Karolingw umocnia si dziedziczno, pochodzenie z rodu krlewskiego. istotnym elementem bya sakra krlewska, namaszczenie, wywicenie od 751 r. jest to instytucja o pochodzeniu starotestamentowym, w prawie rzymskim akt sakry by zastpowany koronacj, wiecem Cezara. Znaczenie sakry (koronacji) krlewskiej: nie tylko akt liturgiczny ale take swoiste rdo prawa pastwowego wadca zyskiwa z jednej strony charakter osoby prawnie uwiconej targnicie si na krla byo witokradztwem i jako takie podlegao surowym karom np. rozerwanie przez zwierzta Instytucja sakry przetrwaa okres redniowiecza a do czasw nowoytnych. Z drugiej strony panujcy jeeli panujcy przekracza mandat wadzy, uzyskanej od Boga jako tyran mg by usunity. Pniej wyksztacio si prawo oporu jeeli wadca wykorzystywa t wadz dla wasnych egoistycznych korzyci. Trzeba tu pamita o pracy jednego z mnichw Izydora z Serri, ktry stworzy dzieo Etymologie i tam uzasadni sposb usunicia wadcy: Nazwa rex krla pochodzi od recte agere czyli dziaa zgodnie z prawem. Jeeli krl nie dziaa zgodnie z prawem to traci miano ktre do tej pory posiada, czyli dziaanie niezgodne z prawem powoduje jego usunicie. Przebieg sakry to szereg obrzdw, ktre maj znaczenie nie tylko liturgiczne ale i s rdem prawa pastwowego. 2) Pierwsza czynno to obietnica, przysiga przyszego wadcy, e bdzie j wypenia zgodnie z prawem boym i ludzkim. Wadca staje si porednikiem midzy stanem duchownym, a stanem wieckim. 3) Drugim aktem jest namaszczenie, pomazanie olejami witymi. Sakry krlewskiej dokonuj biskupi Galii. Sakry cesarskiej papie. 4) Trzeci czynnoci jest wrczenie miecza, wszystko odbywa si wok modlitw, okrzykw i rozmaitych pieni. Jest inwestytura w pastwo, symbol wprowadzenia w posiadanie pastwa. 5) Wrczenie piercienia to symbol prawowiernoci. 6) Wrczenie bera to symbol sprawiedliwoci. 7) Wrczenie korony to symboliczne pojcie bo do VI w. by to podwjny sznur pere, a od czasw Karola Wielkiego kopak wysadzany klejnotami, a korona pojawia si od czasw Ottona w Niemczech. 8) Kolejne czynnoci to wrczenie paszcza, naramiennikw i innych insygniw. 9) Akt koronacji koczy intronizacja, czyli symboliczne wprowadzenie na tron krlewski. Czynno wrczenia miecza staa si pretekstem do sformuowania w redniowieczu synnej teorii dwch mieczy, ktre bdzie wystpowa w rnych rdach prawa, bdzie symbolizowaa zaleno obu wadz wieckiej i duchownej. Teoria ta przetrwa a do czasw teorii umowy spoecznej. Kompetencje wadzy: 1. Wadza ustawodawcza:

za Merowingw ogaszali dekrety, recepcje, akty prawne, za Karolingw wydawano kapitularze, ktrych wyrniamy 3 rodzaje: dodawane do praw spisw prawa zwyczajowego, musiay uzyska akceptacj szczepu, samodzielne, monarcha regulowa nimi rne sprawy pastwowe kierowane do wysannikw krlewskich, specjalnych urzdnikw porzdkujcych administracj pastwow 2. Wadza administracyjna (mianowanie i powoywanie urzdnikw i mianowanie dostojnikw kocielnych) 3. Uprawnienia skarbowe 4. Kompetencje wojskowe (wdz armii) 5. Kompetencje sdowe: za Merowingw krl jest najwyszym sdem w pastwie, sdem krlewskim, za Karolingw nastpuje charakterystyczna zmiana, ktra zaowocuje w przyszoci mianowicie sd cesarski dzieli si na dwa: a) zwyky sd cesarski, ktremu przewodniczy komes paacowy b) sd rozstrzygajcy sprawy przeznaczone wycznie dla monarchy, s to sprawy kiedy prawo obowizujce jest zbyt surowe lub gdy istnieje luka w prawie, wwczas monarcha dziaa na zasadach susznoci, regulujc dan spraw, Bdzie to miao znaczenie dla ustroju prawnego i sdowego Anglii, wyronie z twego pniej sd kanclerski, wzorzec karoliski oddziaywa na inne pastwa, monarcha wszdzie teoretycznie mia prawo do moderowania prawa, ale wszdzie za wyjtkiem Anglii wystpio rozdrobnienie feudalne, ktre zniweczyo te uprawnienia krla, w Anglii bya specyficzna sytuacja rozwoju systemu prawa powszechnego common law i jego uzupeniania, system kanclerski powsta std, e to kanclerz mia to prawo uzupenia, powsta odrbny sd, ktry przetrwa do drugiej poowy XIX w., powsta odrbny system prawa, wielka reforma w 1873-75 zniosa dualizm sdw, ale pozostawi nadal dwa systemy prawne) 6. Uprawnienia szczeglne (przy tendencjach cezaropapistycznych, prby regulacji prawodawstwa kocielnego): uprawnienia do tytuw prawo do majtku krlewskiego 7. Stranik pokoju. Wadca by opiekunem caego pastwa Wadz krlewsk za Merowingw umacniay podboje rozlegych terytoriw. Podboje byy siln podstaw wadzy. Chlodwig by skrpowany jeszcze po czci wpywami germaskiej demokracji wojennej, ale zapewniaa mu ona siln wadz zwierzchnika wojennego. Rycho zanik wpyw wiecw w zwizku z ogromem terytorialnym pastwa. Wiece przeksztaciy si w Pola Marcowe za Merowingw i Pola Majowe za Karolingw. Byy to przede wszystkim przegldy wojska. Wadza krlewska za Karolingw bya silniejsza. Terytorium, imperium karoliskie przewyszao terytorium Cesarstwa Rzymskiego. Ustawicznie podnoszono prby przywrcenia jednoci pastwa. Podziay pastwa w zwizku z jego patrymonialnym charakterem w VIII w. byy nietrwae. Przesankami tych sukcesw byy 2 podstawowe reformy: 2) Reforma wojska. Kapitularz z 808 r., ktry wprowadzi pewne obowizki wojskowe. Posiadacz 4 anw musia si stawi konno, a 12 anw z pancerzem. To zapocztkowao podzia spoeczestwa.

b) c) d)

3) Postpy w hodowli koni i w metalurgii. To sprawio, e rozwina si kawaleria i jako broni. 4) Wczenie systemu lennego do techniki rzdzenia, ktry w sposb bardzo istotny wzmocni wadz monarsz. Podporzdkowanie wielmow przez silne zalenoci osobiste, wzajemne korzyci i doywotni wierno. Byo to zastosowanie gwarancji lojalnoci wasalnej od obdarowanych nadaniem lenna. Poczenie wasalstwa i nada ziemi lenna powsta system lenny. Zastosowanie systemu lennego do techniki rzdzenia wynikao z trudnoci opanowania tak rozlegego terytorium. Monarch w istocie interesowali w istocie moni waciciele ziemi. Przynajmniej ich chcia podporzdkowa, wczy w system wasalnej zalenoci od krla za cen podporzdkowania mniej monych wacicieli potnym wasalom. Krl mia nadzieje utrzymania w rku przynajmniej gwnego ogniwa acucha osobistych zalenoci. Prba wykorzystania systemu lennego do rzdzenia wielkim imperium nie przyniosa spodziewanych rezultatw bowiem pozycja monych umocnia si, a ich majtek prywatny stapia si z majtkami nadanymi w lenno i std zamiast lepszego panowania krla nad monowadztwem umocnia si pozycja monych panw, ktrzy teraz d do osabienia wadzy krlewskiej i zdobywania jak najwicej przywilejw. Tu ju wanie ujawniy si zarodki osabienia saboci wadzy monarszej: 1. Niski poziom moralny wadcw, zacofanie cywilizacyjne 2. Uzalenienie monarchy od monowadztwa, 3. Przyczyny materialne, wadcy nie growali nad poddanymi wielkoci domeny, swojego majtku, wrcz przeciwnie, wadcy nie umieli gospodarowa swoimi majtkami 4. Nieznajomo nowoczesnych rodkw panowania, pastwo byo rozlege, wadcy sprawowali wadz objedajc pastwo, zatrzymujc si w willach, majtkach krlewskich z caym dworem, o tym przemieszczaniu nie decyduj potrzeby polityczne 5. Panujce zasady prawa prywatnego w dziedzinie dziedzicznoci tronu 2 inne organy wystpujce obok monarchy w pastwie palacium i placita Palacium jest to paac na kkach, og sub i urzdw przy krlu stanowicych zarzd centralny pastwa, w praktyce czy w sobie organizacj dworu monarchy i wielmoy germaskiego z organizacj rzymsk okresu dominatu, w skad wchodz: dygnitarze wysi, kaplica, czyli kapela, kancelaria nisi urzdnicy krlewscy suby krlewskie i dostojnikw oddziay wojskowe monarchy, stanowice jego ochron odziay tych dygnitarzy Cae to towarzystwo w caoci objeda pastwo, na tym polega sposb urzdowania Zmienio si pojcie urzdu: rzymskie pojcie to byo suba pastwowa dla dobra ludu z okresu republiki germaskie pojcie jest to suba krlowi Organizacja tych urzdw bdzie wzorcem dla wszystkich dworw w pniejszych pastwach europejskich. 1. Majordomus (VI,VII w.) najwyszy urzdnik palacium za Merowingw w wyniku degeneracji ostatnich Merowingw zyska wysokie znaczenie, nawet tytu ksicia w Anglii. Majordomus zanik za Karolingw.

2. Komes paacowy wysun si na czoo za Karolingw. Naczelny dostojnik palacium, przez niego szy wszystkie sprawy wieckie do krla, od niego zaleao zetknicie si z wadc. 3. Apokleziariusz, czyli przeoony duchowiestwa, przez niego do wadcy pyny wszystkie sprawy kocielne. By rwnoczenie kapelanem kaplicy dworskiej. 4. Kancelariusz, ktry sta na czele kancelarii krlewskiej. 5. Senscharius, czyli pniejszy stolnik, dba o zaopatrzenie dworu. 6. Mareskardius, komes stadnin, zarzdca stadnin. To jest pniejszy marszaek. 7. Piwniczy (butikulariusz) 8. Kwatermistrz 9. owczy 10. Sokolniczy 11. Caa plejada wojownikw dbajcych o bezpieczestwo. To byli domestlici, ktrzy zarzdzali tym majtkiem krlewskim. Ten obraz dworu krlewskiego zawdziczamy Hingmarowi z Rennes, ktry opisa to w dziele De ordine palacium

Placita byy to zjazdy monych, porwnane mog by do polskiego pospolitego ruszenia, wyrnia si dwa zjazdy: jesienny, ktry tworz najbardziej zaufani krla oni snuj plany na nastpny rok, objte s cis tajemnic wiosenny ma charakter oglny i bior w nim udzia wszyscy moni duchowni i wieccy, krl zatwierdza lub odrzuca wnioski przygotowane na zjedzie jesiennym Uprawnienia zjazdw: prawodawcze (przygotowywali akty prawne, za Karola ysego zjazdy otrzymay prawo napominania wadcy) Synody byy zjazdami episkopatu: diecezjalne prowincjonalne metropolitarne (przewodniczy metropolita) plenarne (dotyczyy caego pastwa, zwoywane za zgod krla) Miay wadz prawodawcz, obok prawa wydawania aktw, ktre dotyczyy duchowiestwa, mogy te tworzy akty dotyczce osb wieckich. Administracja lokalna za Merowingw. W czci pnocno wschodniej wystpuj wyranie lady germaskie. Bd to okrgi zwane pari z princeps pari nazywany rwnie grafio na czele i centeny z tunginusem centenariuszem W czci poudniowo zachodniej to bdzie resztka dawnej administracji lokalnej rzymskiej. Bd to okrgi civitates czyli te najmniejsze jednostki, ktre wystpuj w pastwie rzymskim na czele, ktrych stoi kuria municypalna, ktra nadal si zachowa w pastwie frankoskim z tym, e Frankowie wprowadzili tam urzdnika krlewskiego komesa std komes civitatis, stoi na czele hrabstwa. By on pocztkowo mianowany na czas okrelony, ale od kapitularza Karola ysego z 877 r. ten urzd sta si dziedziczny. Kompetencje tego urzdnika byy bardzo szerokie: wadza administracyjna

wadza sdowa wadza skarbowa wadza wojskowa. dochody to 1/3 kar sdowych.

Kuria municypalna trudnia si w zasadzie drobnymi sprawami administracyjnymi i sdownictwem niespornym. Trzeci wadz by biskup. Cay ustrj za panowania Merowingw przeywa gboki kryzys. By to proces, w ktrym wadze terenowe powoane dla ochrony ludnoci w ogle nie wykonyway tych funkcji lub wykonyway w sposb wysoce niedoskonay. Przyczyny tego kryzysu: b) zanik poczucia jednoci pastwowej w zwizku z patrymonialna koncepcj pastwa podziay pastw ich wielo c) wielo praw: krlewskie, rzymskie, zwyczajowe, germaskie, kanoniczne, ich kolizje, upadek autorytetu prawa d) wielo instytucji zarzdzajcych, hierarchia urzdnikw i administracji krlewskiej, wielkie majtki i waciciele ziemscy, konflikty kompetencji e) za rekrutacja urzdnikw (apwki, korupcja, intrygi, decyduj o przyznaniu urzdu, a nie kwalifikacje) f) ze wynagrodzenie urzdnikw zwizane z kryzysem gospodarczym (brak rodkw na to, urzdnik otrzymuje dochd z czynnoci sdowych (1/3 kar), brak staej armii, personelu administracyjno sdowego) g) niski poziom intelektualny i moralny urzdnikw (zatracenie wiadomoci suby publicznej) h) sabo aparatu przymusu (nie ma funkcjonariuszy publicznych z powodu braku rodkw, uzbrojona ludno grozi oporem, urzdnicy chodz uzbrojeni) i) ograniczenia wadzy urzdnikw (wyczenie osobowe) poprzez wyczenie niektrych osb spod wadzy urzdnikw przez krla gwnie privilegium fori dla duchowiestwa czy mundium legi (dla osb wieckich) j) krwawa zemsta, obawa urzdnika przed zemst, pojcie prawa staje si rwnoznaczne z pojciem siy, naduycia, przemoc, chciwo, brak zaufania ze strony ludnoci sprawia e administracja i sdownictwo nie gwarantuj bezpieczestwa w kraju Sprawia to, e pojawiaj si inne sposoby rozwizania sytuacji. Podejmowane rne prby np. kary za amanie tych obowizkw. W praktyce urzd lokalny w rku tego kto ma ziemi i si std: 1. Poddawanie si aktem komendacji pod opiek monego. Bdzie to przekazanie ziemi. 2. Po drugie seniorat karoliski rozpowszechniony na cae pastwo (kapitularz z Mercen 847 r. nakazuje aby kady wolny wybra sobie seniora, a wszystkich seniorw zobowizywa do stania si wasalami krlewskimi.

FRANCJA: Na ustrj Francji wpyn ustrj pastwa frankoskiego.

1) 2)

Powstanie nowej kultury europejskiej (renesans karoliski) Zarodki przyszego ustroju pastw europejskich: ceremonia sakry krlewskiej organizacja kurii krlewskiej urzdnicy (np. palatyni, system organizacji terytorialnej, hierarchia urzdw centralnych i lokalnych) 3) Przemiany spoeczne: proces feudalizacji spoeczestwa (uzalenienie uboszej ludnoci wolnej przez monych wieckich i duchownych) 4) Tworzenie si powiza midzy posiadajcymi (system lenny) Feudalizm odrbna formacja ekonomiczno spoeczna, istot feudalizmu jest wielka wasno i stosunek poddaczy Ustrj lenny wzajemne stosunki w obrbie wacicieli ziemskich, nie moe wystpowa bez feudalizmu Feudalizm moe wystpowa bez systemu lennego (Ru, Polska) Przyczyny powstawania hierarchii osb: komendacja ubogiego seniorat karoliski wasalstwo, czyli umowa w wyniku ktrej wasal oddaje si w sub seniorowi w zamian za penienie funkcji wasalnych

Przyczyny powstawania hierarchii wasnoci ziemi: prekarium (nadawanie ziem na uytkowanie dla celw gospodarczych beneficjum (nadawanie ziemi na uytek dla celw politycznych) Stosunek poddaczy: chop nie ma prawa wasnoci ziemi (jedynie prawo uytkowania dominium utile) pan ziemi ma wasno pen (dominium direktum) chop wiadczy rent feudaln (odrobkow, naturaln, pienin) wadztwo gruntowe pana nad chopem (kiedy przekazane panu w drodze immunitetu) Zniesienie feudalizmu: 1. Francja Dekret Konstytuanty z 4 sierpnia 1789 r., zachowujcy feudalizm kontraktowy 1792 r. chop zobowizany do wiadcze jeeli pan udowodni kontrakt 1793 r. Konwent znosi wszelkie prawa feudalne 2. Prusy Feudalizm znosz reformy Steina 1807 r. edykt znoszcy poddastwo chopw 1811 r. edykt regulacyjny, uwaszczajcy chopw (dziedziczny oddaje 1/3 ziemi, niedziedziczny 1/2 ziemi)

1850 r. ostateczne zniesienie feudalizmu 3. Austria 1848 r. zasadnicze struktury feudalne zostay zniesione 1867 r. utrzymay si tylko ostatki feudalizmu (np. serwituty) 4. Rosja Reformy Aleksandra II: 1861 r. zniesienie poddastwa, pocztek akcji wywaszczeniowej trwajcej do 1864 r Ustrj lenny: 1) z punktu widzenia prawa publicznego (rozdrobnienie wadzy zwierzchniej: sdownictwo, wojskowa, skarbowa) 2) z punktu widzenia prawa prywatnego (wsprzdna hierarchia osb i lenn) Przyczyny rozdrobnienia wadzy zwierzchniej: sabo wadzy pastwowej (X XI w. okres zamtu i podboju) immunitety (wadza zwierzchnia idzie w rce prywatne) dziedziczno urzdw (872 r. kapitularz) Przyczyny powstania hierarchii: a) ziem: prekarium (nadanie ziemi w uytkowanie w celach gospodarczych) precare verbo legis (nadanie ziemi z majtkw kocielnych, wasno przy instytucjach kocielnych beneficjum (nadanie ziemi dla celw politycznych) b) osb: komendacja seniorat karoliski (847 r. kapitularz) wasalstwo (umowa wasal oddaje si w opiek seniorowi w zamian za usugi) Wasalstwo i beneficjum tworz lenno. Obowizki seniora: wierno wobec wasali obowizek nadania ziemi (inwestytury) wymierzenie sprawiedliwoci zwrcenie strat poniesionych w subie wojennej opieka osobista nad wasalem i jego rodzin) Obowizki wasala: a) negatywne: in colune (cao nie atakowa osoby seniora) futum (bezpieczestwo nie wyjawia tajemnic seniora i nie wydawa jego zamkw) honestum (cze osobista seniora i jego rodziny)

 b)

utile (uyteczno nie czyni szkody w majtku) facile (atwo nie utrudnia) possibile (moliwo nie czyni moliwego niemoliwym) pozytywne: konsinium (obowizek rady, udzia w radzie feudalnej i w sdzie parw, czyli sdzie rwnych) ausilium (obowizek pomocy) wojskowej (wyprawa powyej 6 tygodni na koszt wasny, wyprawa krtka, czyli wojny prywatne na koszt seniora, stacjonowanie w grodach, zaogi w zamkach) i materialnej (wasal nie paci podatkw, 3 okazjonalne wiadczenia: wykup seniora z niewoli, pasowanie na rycerza najstarszego syna seniora, wyjcie za m najstarszej crki seniora, podatki z lenna s pobierane za zgod ludnoci)

tarczowe opata za zwolnienie z obowizkw wzgldem seniora Zawarcie lenna poprzez zawarcie umowy (kontrakt lenny). 5 elementw tej umowy: 1. Hod (charakter symboliczny) 2. Przysiga (fides) obejmujca w swej treci obowizki wzajemne stron 3. Inwestytura (symboliczne wprowadzenie w posiadanie lenna) 4. Umowa pisemna (znaczenie deklaratoryjne) 5. Wpis inwentarza Wadztwo zawiera w sobie terytorium (domena bezporednie wadztwo seniora oraz wasnoci wasalne) Wadca senior, wadca zwierzchni w swoim pastwie, nie moe narusza uprawnie wasali (wadza administracyjna, skarbowa, sdowa) Powielane jest to na kadym szczeblu drabiny feudalnej. Dwr seniora kuria, rada feudalna Wasal mojego wasala nie jest moim wasalem zasada ustroju lennego na kontynencie, nie wystpuje w Anglii Wadze w systemie feudalnym: 1) senior ma wadz na swoim terenie: prawodawcz, administracyjn, wojskow, sdow, skarbow 2) dwr feudalny dostojnicy pascy: wasale, rycerze, dworzanie, rada feudalna skadajca si z urzdnikw: seneszal, czenik, kanclerz rda prawa: zwyczaj akty prawodawcze (konstytucje krlewskie i cesarskie prejudykaty) rda poznania prawa feudalnego: brak kodyfikacji prawa Constitutiones Feudorum (traktaty z XI/XII w. oraz konstytucje cesarzy niemieckich oraz prejudykaty sdu mediolaskiego stosowane we Francji, Hiszpanii, wczony jako X cz Corpus Iuris Civilis List Fulberta z Chartr do biskupa Akwitanii z 1020 r. (przejty przez woski zbir praw w 1220-35 r. wczony do innego systemu prawa, do Corpus Iuris Civilis do Noveles

constitutiones Prawo Krlestwa Jerozolimskiego (Listy grobu witego tzw. asizy zbir aktw prawnych dotyczcych Krlestwa Jerozolimskiego, w okresie XII/XIII w . w lennym prawie francuskim, od 1369 r. Kodeks Krlestwa Cypru) Ren Recht (1220 1235): Landrecht (prawo ziemskie) i Renrecht (ksice prawo lenne) w Niemczech 800 spisw prawa zwyczajowego we Francji (np. 4 w Tuluzie) w Anglii brak odrbnej kodyfikacji (Wielka Karta Swobd 1215 r.) Zota Bulla z 1222 r. na Wgrzech, wgierskie prawo lenne

Pojcie pastwowe we Francji: a) karoliskie: kontynuacja pastwa frankoskiego, aspekt pastwa kanonicznego b) feudalne: og ziem ktrych seniorem jest krl francuski (federacja ziem lennych) c) patrymonialne: dziedzictwo rodu Kapetyngw d) osoba prawna: (od XVI w.) pastwo jako osoba prawna Stosunek Francji do innych pastw Francja (X-XIV w.) naleaa do Christianitas Europa. Filip Pikny rozbi ten zwizek (niewola awinioska papiey) Stosunek do cesarstwa. Nie uywano prawa rzymskiego, ktre byo prawem uywanym w cesarstwie jako prawo cesarskie, zostao nawet zakazane na uniwersytecie w Paryu (1219 r.). Chciano si w ten sposb zabezpieczy przed wpywami Cesarstwa. W 1202 r. papie Innocenty III w dekretale skierowanym do Filipa Augusta uzna wyszo krla Francji (niezaleno od cesarstwa) w jego wasnym pastwie. Terytorium Francji to: a) domena krlewska (Pary i okolice) b) olbrzymie lenna krlewskie (ksistwo Akwitanii). Jednoczono to drog maestw, sdw i kupna. Wadza centralna: a) monarcha b) kuria legis (dwr z dygnitarzami) c) Stany Generalne d) Stany Prowincjonalne e) Rada Krlewska Parlament jako organ sdowy. (16 parlamentw lokalnych). Izba obrachunkowa od XIV w. Krl by: a) panem feudalnym b) seniorem zwierzchnim krlestwa. Mia uprawnienia na terenie caego pastwa. W praktyce wadza odnosia si do domeny (X w.). Odrodzenie nastpio w XII w. c) pomazacem, ktry przez akt sakry otrzymywa nadrzdny charakter. Targnicie si na krla uwaano za witokradztwo.

d) e) f) g)

spadkobierc imperium frankoskiego. dziedzicem rodu Kapetyngw (wadza patrymonialna). suwerenem. Dziedzic cesarzy rzymskich. cesarzem we wasnym pastwie.

Objcie wadzy: Od 987 r. wadc wybierano (elekcja) czonek rodu Kapetyngw, mczyzna, prawowierny (ortodoks), penoletni, Istniej jednak prby desygnacji (wyznaczania nastpcy). Od XII/XIII w. tron francuski sta si dziedziczny (dziedziczy najstarszy syn, modsi doywotnie apanae). sakra jako kolejny warunek otrzymania wadzy. Ustalia si zasada cigoci wadzy (Umar krl, niech yje krl) zmienia si nosiciel wadzy, ktra jest taka sama. Instytucja syzyny redniowieczna zasada dziedziczenia, w momencie mierci krla nastpca by automatycznie wizany w spadek. Wprowadzono t zasad do Kodeksu Napoleona. Istniao to do XIV w. w wyniku zmiany statutowej teoria nastpstwa (krlowie nie maj prawa dysponowania koron tak jak majtkiem prywatnym tron obejmuje najstarszy syn nie jako spadek, ale statutowy nastpca). Teoria ta przetrwaa do Rewolucji Francuskiej Uprawnienia krla: a) wadza prawodawcza (pocztkowo do domeny krlewskiej pod warunkiem, e wasale zo przysig na przestrzeganie, w XIII w. wprowadzona zasada ordonansw (Filip de Bonouar) b) zgodnie z prawem boym, dla ogu na Wielkiej Radzie Feudalnej, z czasem zarejestrowana w parlamencie paryskim, funkcj dzisiejszego Dziennika Ustaw peni parlament, ktry spisywa ustawy Prawa fundamentalne: zasada primogenitury ortodoksji niezbywalnoci domeny krlewskiej Krl nie moe poda si do dymisji. Wadca ma wadz ustawodawcz przez cay okres a do Rewolucji Francuskiej. Stany Generalne mog tylko skada wnioski. c) wadza administracyjna d) wadza wojskowa (krl wodzem pospolitego ruszenia, w 1445 r. powstaa staa armia) e) wadza skarbowa (Stany Generalne z czasem utworzyy odrbn administracj skarbow, zniesion przez monarchi absolutn w XVI w.) f) wadza sdownicza (krlowi podlega cae sdownictwo, od patrymonialnego po lokalne, podlega mu parlament, sdownictwo zastrzeone dla krla)

Oglny schemat wadzy pastwa francuskiego, z ktrej stopniowo wyonio si w cigu XIII/XIV w. 5 organw: 1. Dwr francuski, czyli dawne frankoskie palacium. Skupia nadwornych urzdnikw, kancelari z kanclerzem. Tu byli skupieni wielcy dygnitarze korony. Najwaniejsze znaczenie uzyska pocztkowo senesal, czyli stolnik. Pod koniec XII w. w 1191 r. utraci to znaczenie i na czoo wysun si

kanclerz. Mia on piecz nad ca kancelari, dokumentowa pieczci wszystkie dokumenty krlewskie. W 1227 r. kanclerz utraci jednak to znaczenie. Monarcha zacz powoywa bardziej zalenego od siebie stranika pieczci, ktrego zadaniem byo tylko przykadanie pieczci bez badania zgodnoci dokumentu z prawem. Potem w XIV w. urzd kanclerza odrodzi si. Oprcz kanclerza byli take konetabl, czenik, komornik itd. Ludwik XIV zwolni tych wielkich dostojnikw z funkcji pastwowych. Zachoway si jedynie funkcje ceremonialne, na dworze. Byli kanclerz, konetabl i Wielki Admira. Z czasem ustalia si nowoytna koncepcja kanclerza i sekretarzy stanu, ktrych byo czterech, przy czym mieli oni specjalne biura (kryterium geograficzne, Francja podzielona na 4 czci). By take Generalny Kontroler Finansw (od 1655 r.) do Ludwika XVII by to Nadintendent Finansw. 2. Stany Generalne. Istniej pewne podobiestwa i rnice jeeli chodzi o struktur tych organw przedstawicielskich we Francji, Niemczech i Anglii. Kady z nich ma inn struktur i zasadniczo rni si ich kompetencje, ale istnieje take grupa pewnych kompetencji wsplnych np. podatki ale Stany Generalne we Francji w 1439 r. pozbyy si tego podstawowego w dyskusji z monarch argumentu przetargowego, ustaliy stay podatek i w ten sposb stay si dla krla bezuyteczne, krlowie przestali je zwoywa w latach 1484-1614 i pniej zwoane dopiero w czasie Rewolucji Francuskiej w 1789 r.). Obok Stanw Generalnych istniao Zgromadzenie Notabli w skadzie podobnym jak Stany Generalne, ale powoywane przez krla. Miao kompetencje doradcze w okresach gdy nie byy zwoywane Stany Generalne 3. Rada Krlewska. Wyonia si z kurii krlewskiej. Byo to mniejsze grono urzdnikw nadwornych, ktrzy suyli pomoc krlowi (funkcje doradcze). W czasach nowoytnych przybraa bardziej zorganizowany charakter. Bdzie si dzielia na: a) Rad Spraw b) Rad Stanu (Tajn) c) Rad Finansow d) Rad Stron Ludwik XIV w swoim pastwie znowu j zreformowa. Bya to: a) Rada Zwierzchnia (przede wszystkim sprawy zagraniczne), odpowiednik dawnej Rady Stanu b) Rada Depesz (ministerstwo spraw wewntrznych) c) Rada Finansw d) Rada Prywatna (dla spraw sdowych) w XVIII w. miaa szerokie kompetencje kasacyjne i przybraa nazw Rady Prywatnej i to utrzymao si do Rewolucji Francuskiej. 4. Parlament. Wyoni si w XIII w. Mia specyficzn struktur: Izba poda (wpyway skargi i odwoania) Izba bada (badano sprawy) Wielka Izba (rozstrzygaa sprawy cywilne i karne z wyczeniem kar krwi) W parlamencie zasiadali sdziowie wieccy i duchowni (sdziowie duchowni mieli zakaz orzekania w sprawach krwi, sprawy tego rodzaju sdzili sdziowie wieccy bez w oddzielnej

sali bez udziau sdziw duchownych). Pojawia si jeszcze pita izba, Izba Gorejca (wyroki mierci dla heretykw i innowiercw) Obok parlamentu Parya, ktry uzyska funkcje nie tylko organu sdowego, ale rwnie by organem politycznym (mia prawo rejestrowania aktw krlewskich, ordonansw, funkcja niejako promulgacyjna) istniao jeszcze 16 parlamentw lokalnych 5. Izba Obrachunkowa. Organ skarbowy, potem pojawiy si jeszcze Izba Podatkowa, Izba Monet, Izba Skarbowa Dochodw Nadzwyczajnych. PASTWO NIEMIECKIE. Z rozpadu monarchii karoliskiej wyoniy si 2 pastwa: Z czci zachodniej bya to Francja (regnum teutonicum). W obu czciach wschodniej i zachodniej panowali Karolingowie. W czci niemieckiej panowali do 911 r. W tym okresie w ramach Krlestwa Niemieckiego rozwiny si, odrodziy ksistwa szczepowe: frankoskie szwabskie saskie bawarskie lotaryskie By to oczywicie czynnik destrukcyjny. Sabe wizy gospodarcze sprawiay, e te czci pastwa byy sabo ze sob zwizane. Z drugiej strony potrzeba odrbnoci szczepowej powodowaa tendencje odrodkowe. Zagroenie zewntrzne zmuszao je do wsplnej obrony zagroonego krla, pastwa. Pierwszym wybranym krlem by Konrad w 911 r., ksie szczepowy frankoski. Mia zamiar zintegrowa cae pastwo, przeama separatyzmy poszczeglnych ksit szczepowych, ale przerastao to jego moliwoci. Kiedy w 919 r. wybrano ksicia szczepowego saskiego Henryka I bya ju inna sytuacja. Jemu udao si umocni autorytet krla dziki zwycistwu nad Wgrami w 933 r. Rozpocz si za jego panowania stopniowe umacnianie wadzy krlewskiej. Polityka hodowania ksistw czeskich. W 962 r. Otton I uzyska rzymsk koron cesarsk, ktra a do 1806 r. utrzymaa si w rku krlw niemieckich. Jak nazywao si pastwo ? Na pocztku XI. w za Konrada III pojawia si nazwa Cesarstwo Rzymskie. Od Fryderyka I Sacrum Imperium, a w drugiej poowie XIII w. Sacrum Romanum Imperium. Pniej ustalia si nazwa Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego. Ta nazwa przetrwaa do 1806 r. do upadku I Rzeszy Niemieckiej. W stosunkach wewntrznych pastwa niemieckiego centralnym problemem byo utrzymanie autorytetu wadzy krlewskiej wobec tendencji odrodkowych, reprezentowanych przez ksit szczepowych. Ostatecznie udao si pokona ksit szczepowych w 1180 r. Fryderyk I pokona Henryka Lwa. Oznaczao to zmierzch potgi ksistw szczepowych.

Nastpuje nowy okres monarchii wczesnofeudalnej w Niemczech rozwj zwierzchnictwa terytorialnego. Ksita byli to bezporedni wasale krlewscy, ktrzy zajmowali wysokie stanowiska polityczne i prawne. Do 1180 r. mamy okres przewagi ksistw szczepowych. A czele stali ksita, ktrzy wybierali krla. Rozpocza si tendencja osabiania ksit szczepowych poprzez: tworzenie nowych lenn powoywanie duchownych zakadanie miast cesarskich wprowadzanie palatynw Ostatecznie dopiero spr midzy dwoma dynastiami szczepowymi rozstrzygnity zosta w 1180 r. Od tej pory rozpoczyna si zwierzchnictwo terytorialne. Ksita szczepowi przechodz ju do historii. Pojawia si nowa grupa ksit, ktrzy d do peni wadzy w obrbie swoich wadztw terytorialnych. Ksita uzyskuj specjalne przywileje i ich lenna przeksztacaj si w coraz bardziej niezalene terytoria zmierzajce a do cakowitej autonomii. Za czasw panowania cesarza Fryderyka II rozpocza si seria przywilejw. Cesarz ten by rwnoczenie wadc Niemiec i krlem Sycylii. Na Sycylii stworzy doskona scentralizowan biurokratyczn maszyn (kontrola wojska, skarbu). Wzorowa si na wadcach wschodnich. Po jego mierci rozpoczyna si okres rozbicia Rzeszy. Wielkie Bezkrlewie od 1250 r. Dzieem cesarza Fryderyka II byy przywileje na rzecz wadcw terytorialnych. To by m.in. przywilej na rzecz ksit duchownych confederatio un principis ecclesiasticis z 1220 r., ktrym zrzeka si czci swoich uprawnie w dziedzinie skarbowoci, sdownictwa, wojskowoci na rzecz wanie ksit duchownych. W 1232 r. wyda przywilej na rzecz ksit wieckich i duchownych statutum in favore principum, rozszerzy nim rwnie te uprawnienia na rzecz ksit wieckich. Dalsze przywileje miay charakter jednostkowy, indywidualny i dopiero kolejnym takim przywilejem zbiorowym by przywilej zwany Zot Bull, ktra ustalaa zasad elekcji cesarza przez ksit elektorw. 1. W pierwszej czci ten dokument rzeczywicie dotyczy elekcji monarchy 2. W drugiej czci jest to przywilej na rzecz ksit elektorskich, ktrzy uzyskali peni wadzy w obrbie swoich wadztw terytorialnych (wadza prawodawcza, administracyjna, skarbowa, wojskowa, sdowa). Cay czas trwa nadawanie przywilejw indywidualnych. Kolejnym przywilejem grupowym by przywilej gwarantujcy wolno wyznania 1555 r. pokj augsburski. Pokj westfalski z 1648 r., ktry w czci dotyczcej Rzeszy doprowadzi do cakowitej zmiany struktury politycznej pastwa. Ta struktura, ktra uksztatowaa si na mocy wczeniejszych przywilejw i pokoju westfalskiemu nie ulega zmianie a do XVIII w. Do tej pory ksita uzyskiwali w tych przywilejach suwerenno wewntrz swoich wadztw terytorialnych. Po pokoju westfalskim uzyskali suwerenno zewntrzn, prawo prowadzenia samodzielnej

polityki zagranicznej, zawierania traktatw i sojuszw byle by nie byy sprzeczne z prawem Rzeszy i nie godziy w cesarza. Ta struktura polityczna Rzeszy nie ulegaa zasadniczym zmianom a do XVIII w. Pastwo podzielone byo na ogromne iloci terytoriw (ok. 1500-1800 ksistw w rnej wielkoci i stopniu zalenoci od cesarza). Trudno okreli charakter Rzeszy po pokoju westfalskim. W Niemczech nastpuje po okresie stosunkowo silnej monarchii wczesnofeudalnej stopniowa destrukcja, osabienie pastwa. Ustrj spoeczny Rzeszy: Stan szlachecki. Inaczej wyglda po uksztatowaniu si w rnych krajach (Niemczech, Francji, Anglii, Polsce). Szlachta niemiecka podzielona jest na kilka kategorii: szlacht wysz, (krajow) tzw. wolne rycerstwo Rzeszy W obrbie szlachty wyszej wystpuj kolejne rnice, wyaniaj si: ksita elektorowie ksita (wieccy i duchowni zasiadajcy w Sejmie Rzeszy) hrabiowie (wadcy rwnie zaleni bezporednio od cesarza, ale nie posiadajcy tytuw ksit) Ksit byo 94 Hrabiw (bez tytuw) byo 141 i mieli tylko 6 gosw kurialnych w Sejmie Rzeszy. Szlachta krajowa bya bezporednio zalena od wadcw terytorialnych, nie mieli prawa zasiadania w Sejmie Rzeszy tylko w Landtagach (Sejmach Krajowych). Wolne Rycerstwo Rzeszy wprawdzie zachowao stosunek bezporedniej zalenoci od cesarza, ale nie mieli prawa zasiadania w Sejmie Rzeszy. Stan szlachecki ksztatowany jest wedug 3 kryteriw: bezporedniej zalenoci od cesarza prawa zasiadania w Sejmie Rzeszy prawa wybierania cesarza. Obok szlachty istnia stan ministeriaw (objci stosunkiem tylko jednostronnym) z czasem upodabniaj si do szlachty, uzyskuj wysokie stanowiska. Stan chopski. Chopi podlegaj poddastwu gruntowemu osobistemu. Terytorium I Rzeszy: Byo bardzo rozlege, granice ulegay rnym zmianom, ksztatoway si wczenie. Punktem wyjcia by traktat w Verdun, wyznaczajcy zachodnio granic na linii Renu. Krlowie niemieccy opanowali rycho pas Lotariusza midzy Renem, a Moz we Woszech. Od 951 r. nosili rwnie koron Krlestwa Woskiego. Od 1032 r. koron Krlestwa Burgundii.

Cesarz Fryderyk II by rwnie krlem Obojga Sycili. To wizao si nie tylko z planami zespolenia wczesnego wiata chrzecijaskiego w ramach Christianitas Europa, ale przede wszystkim ze wzgldw ekonomicznych. Wochy, a nie Niemcy stanowiy bowiem podstaw siy finansowej cesarzy. Do XIII w. wiat rdziemnomorski, a przede wszystkim Wochy to by gwny orodek ycia gospodarczego Europy. W obrbie Cesarstwa znalazy si rwnie ziemie poudniowego pasa Lotariusza: Krlestwo Woskie Krlestwo Burgundii dzisiejsza Szwajcaria francuska Alzacja i Lotaryngia Belgia Holandia Pnocn granic tworzyy morza i Krlestwo Galii, ktre znajdowao si w zalenoci lennej od cesarza. Na wschodzie granica pocztkowo sigaa po ab, ale od X w. nastpowaa ekspansja na sowiaskie organizacje polityczne. Czechy podporzdkowane w 950 r., pastwo. Pastwo Wieletw (Lutykw) w XII w. zostao zlikwidowane i w jego miejsce zaoona zostaje Marchia Brandenburska. Pastwo Obodrytw (Obodrzytw) zostao zlikwidowane i w jego miejsce powstaje ksistwo Meklemburgii. W XII w. zhodowane zostaje Pomorze Zachodnie w 1180 r. Terytorium ulega zmianom. W okresie upadku ponosi straty terytorialne: 2. W XIII w. Zwizek Szwajcarski stworzy swoj odrbn organizacj (3 kantony), ale dopiero w 1648 r. przesta wchodzi w skad Rzeszy 3. Podobnie Republika Niderlandw take w 1648 r. W wyniku wojen napoleoskich Niemcy utraciy posiadoci na zachodnim brzegu Renu. Losy Alzacji i Lotaryngii stanowi oddzieln histori ustawicznych zmian i przechodzenia z rk do rk. Wadze centralne I Rzeszy Niemieckiej: 1. Panujcy, krl albo cesarz Pojcie monarchy nie byo jednolite podobnie jak we Francji. Bya to nazwa krl albo cesarz. Korona cesarska nie nadaa adnych dodatkowych uprawnie w Rzeszy Niemieckiej. Zapewniaa tylko szczeglne miejsce w wiecie chrzecijaskim Europy tzw. Christianitas Europa. Wadca by przede wszystkim: zwierzchnikiem panem lennym najwyszym seniorem suwerenem na wzr cesarzy rzymskich dziedzicem wadzy krlw frankoskich wreszcie pomazaniec, osoba uwicona poprzez akt sakry krlewskiej czy cesarskiej krl niemiecki by wycznym kandydatem do korony cesarskiej.

Sposb objcia wadzy: krl jest elekcyjny wybierany w ramach dynastii przez ksit szczepowych. Drugi etap jest to elekcja przez og ksit, wasali bezporednich wadcy. Od 1356 r. ustala si wybr cesarza przez ksit elektorw. Liczba elektorw jest zmienna, pocztkowo 7, potem 9 i potem 8. (w Zwierciadle Saskim Eike von Repkow przewiduje wybr cesarza przez 6 elektorw, kwestionuje prawa krla czeskiego przy elekcji, nie ma prawa wyboru poniewa nie jest Niemcem). Krl po wyborze musi zoy hod lenny. kolejnym elementem jest sakra krlewska, ktrej dokonuje si w Akwizgranie jest rwnie sakra cesarska w Rzymie. Przed ni jednak nastpuje zatwierdzenie kandydata do korony cesarskiej przez papiea. Przeciwko tej praktyce wystpi cesarz Ludwik Bawarski w konstytucji Licet Iuris (znajdowaa si zasada, e krl niemiecki jest po wyborze od razu cesarzem i nie potrzebna jest sakra cesarska w Rzymie) w 1338 r. bya to prba usamodzielnienia w okresie niewoli awinioskiej papiey, ale ju nastpcy Ludwika Bawarskiego udawali si po sakr cesarsk do Rzymu. Udawa si jeszcze Karol V. To by ostatni cesarz niemiecki, ktry przyj sakr cesarsk w Rzymie. Potem nastpuje zanik tego zwyczaju. Kompetencje panujcego ulegay licznym ograniczeniom poprzez przywileje na rzecz ksit. O faktyczne wadzy decydowaa sia i stosunki faktyczne, a one czsto ulegay zmianom w zwizku z czym kompetencje panujcego ksztatoway si rnie i zaleay w duym stopniu od osobowoci samego wadcy. Kompetencje panujcego: w dziedzinie prawodawczej panujcy wystpowa jako cesarz i krl w odniesieniu do caego pastwa i jako wadca w swoich dobrach dynastycznych Wadza prawodawcza realizowana bya na zgromadzeniach ksit zazwyczaj byy to Hoftagi, pniej Reichstagi. Tam wadza prawodawcza ulegaa licznym ograniczeniom. W pierwszym okresie panowania Hohenstaufw ogoszono jedynie 20 aktw prawnych z czego tylko 2 dotyczyy Niemiec. Szczegln form stanowienia prawa byy Pokoje Ziemskie. Ot wadza prawodawcza monarchy przeplataa si z jego stanowiskiem jako stra prawa str prawa w trakcie rytuau sakry krlewskiej i cesarskiej zobowizuje si do przestrzegania pokoju wewntrznego w pastwie i to zadanie realizowa poprzez Pokoje Ziemskie. Istota Pokojw Ziemskich w Rzeszy Niemieckiej polegaa na tym, e byy to akty wieckiej wadzy publicznej zagroone karami wieckimi, ktrych celem byo ograniczenie anarchii w pastwie. Przede wszystkim ograniczenie wojen prywatnych, prawa zemsty legalnej, jej zniesienie lub ograniczenie, a take inne reformy w dziedzinie prawa karnego materialnego, procesowego i w dziedzinie ustroju organw wymiaru sprawiedliwoci. Specyfik tych pokojw byo to, e konieczne byo wspdziaanie 3 elementw: b) monarcha musia wspdziaa z feudaln grup kierownicz, ktrej zgoda (konsensus) by wymagana dla uchwalenia tego pokoju c) zaprzysign musiaa feudalna grupa kierownicza d) wspdziaanie spoeczestwa, ktre zaprzysigao ten pokj

Uchylajcy si od zoenia przysigi nie korzysta z ochrony Pokoju Ziemskiego, by poza pokojem. Zgoda, przysiga monych miaa charakter konstytutywny. Przysiga ludnoci miaa charakter tylko deklaratoryjny, bo obowizek przysigi ciy nawet na ludnoci niewolnej. Pokoje Ziemskie miay rny zasig terytorialny, albo obejmoway caa Rzesz Niemieck (takich byo kilka, pierwszy z 1103 r., czy 1152 r. 1158 r. cesarza Fryderyka I, ktre usioway cakowicie znie zemst legaln, ale byy bezskuteczne, 1235 r. z Moguncji, ktry wprowadzi subsydialne prawo zemsty, ostatni z 1495 r. by to wieczysty Pokj ziemski Maksymiliana I, przez ptorej wieku by jeszcze odnawiany, zemsta utrzymaa si jeszcze do poowy XVII w.). Stosunek Pokojw Ziemskich do zemsty by trojaki: 2. Pierwsze pokoje gosiy, e jeeli spotkasz nieprzyjaciela i moesz mu wyrzdzi szkod to wyrzdzaj bez ogranicze. 3. Drugie stanowisko gdy pokoje przyjmoway alternatyw, albo wyrzdzasz szkod, albo przedstaw sdowi do osdzenia. 4. Trzecie stanowisko to pokj moguncki z 1235 r., ktry przyjmuje form szczegln. Zemsta jest owszem dopuszczalna, ale dopiero gdy sd odmwi wymierzenia sprawiedliwoci. Teoretycznie zemsta zostaaby zniesiona gdyby sdy prawidowo funkcjonoway. Jednak sdownictwo znajdowao si w upadku i zemsta utrzymywaa si, ale zostaa sformalizowana, powsta cay szereg warunkw. Przyjto konstrukcj Pokojw Boych, ktre byy aktami wadzy duchownej zagroone sankcjami duchownymi. One wyczyy z dziaa zemsty pewne okresy czasu. Praktycznie zemsta bya dopuszczalna tylko od poniedziaku do rody, poza innymi witami, wyczone zostay: a) pewne osoby (kobiety, duchowni, rolnicy, ydzi, kupcy itd.) b) miejsca (kocioy, cmentarze) c) niektre dziaania Najwaniejsz zmian w prawie procesowym byo wprowadzenie zasady terytorialnoci i osobowoci. W prawie karnym materialnym wprowadzono elementy subiektywizacji odpowiedzialnoci karnej. W prawach szczepowych bya odpowiedzialno na zasadzie skutku zewntrznego, a wic tylko z zasady obiektywnej odpowiedzialnoci, ale pokoje zachowuj jeszcze dawne rozstrzygnicia i niejako rwnolegle zarwno elementy subiektywne jak i obiektywne. Dopiero Constitutio Criminalis Carolina wprowadzi wyczn zasad tylko odpowiedzialno tylko z tytuu winy (1532 r.). Pokoje Ziemskie stanowi pomost kiedy rwnolegle wystpuje odpowiedzialno subiektywna i obiektywna, kiedy rwnolegle wystpuj 2 systemy karne: kary kompozycyjne charakterystyczne dla pastwa szczepowego kary publiczne stosowane coraz szerzej. Pokoje Ziemskie w Rzeszy stanowi zalek prawa stanowionego. Podobnie we Francji Pokj Ziemski z 1155 r. historiografia francuska uwaa za pocztek prawa stanowionego. wadza administracyjna Wadca jest przeoonym wszystkich urzdnikw, przeoony grafw, ju w XI w. prbowa wprowadzi urzd kontrolny palatynw, ale urzd grafa powoli staje si lennem, a urzdnicy

staj si wasalami krla i ksit terytorialnych, wadca jest pierwszym panem lennym, prawo lenne niemieckie jest czynnikiem destrukcyjnym, o ile we Francji przy pomocy prawa lennego nastpio zjednoczenie pastwa to w Niemczech panuje przymus lenny, wszystkie lenna, z ktrymi zwizane jest tzw. prawo miecza, czyli wyskoki wymiar sprawiedliwo musz by po mierci nadawane w lenno, cesarz nie moe ich zatrzyma dla siebie, nie moe powiksza swojej domeny (co stao si lennem musi nim pozosta), ma na to rok i jeden dzie dowdca wojskowy Suba wasalna jest podstaw wojska, s take wojska zacine. Wadca jest dowdc, decyduje o budowie grodw, zamkw, umocnie, ale w przywilejach zrzeka si tych uprawnie na rzecz ksit terytorialnych stranik pokoju Ma prawo zwierzchnie do wymiaru sprawiedliwoci, nadaje prawo sdzenia o gardo, wolno i stan, kot orzeka bez zezwolenia cesarskiego podlega karze odzwierciedlajcej przekucie jzyka 1. Kuria Krlewska 2. Zjazdy Rzeszy (od XV w. Reichstag Sejm Rzeszy) 3. Zjazdy ksit elektorw (od Zotej Bulli w 1356 r. maj istotne uprawnienia) Od 1519 r. bd powstaway kapitulacje wyborcze, ktre bd zblione naszych do polskich pacta conventa. To s warunki, ktre musi zaprzysiga cesarz w wypadku objcia wadzy. 4. Sd Rzeszy, ktry wyoni si w 1495 r. wczeniej istnieje Sd dworski.

ANGLIA: Anglia charakteryzuje si bardzo specyficznym odrbnym ustrojem politycznym, sdowym, administracyjnym i prawem cakowicie odrbnym od kontynentalnego. Pocztki i ksztatowania si Anglii Rdzenna ludno celtycka, czyli m.in. Szkoci, Piktowie nie ulega wpywom rzymskim w czasie gdy wyspa bya opanowania przez Cesarstwo Rzymskie. W 450 r. wycofay si z wysp brytyjskich rzymskie legiony. Pozosta wa Hadriana. Podczas wdrwek ludw nastpia inwazja plemion germaskich Anglw, Sasw, Jutw. Powstay liczne pastwa anglosaskie. Miay rozbudowane struktury pastwowe i prawne. Zachoway si liczne spisy prawa z tego okresu. Jest to tzw. okres anglosaski. Rdzenna ludno Brytowie utrzymuje si nadal na zachodzie pastwa, cz emigruje na kontynent, na pwysep bretoski. W VII w. nastpuje chrystianizacja Anglii. Wysannikiem papiea Grzegorza Wielkiego jest w. Augustyn, ktry przeprowadza akcj misyjn najpierw w Irlandii i potem w Anglii. Ju od pocztku IX w. podejmowane s prby zjednoczenia pastw anglosaskich. Dopiero pod koniec IX w. dokonuje si zjednoczenie, dynastia Wessex za Alfreda Wielkiego. Ju od IX w. zaczynaj najeda Duczycy, ktrzy zdobyli pnocno wschodni cz wysp. To bdzie miao swoje konsekwencje. Od pocztku XI w. krl duski Sven Widobrody i jego syn Kanut Wielki (wnuk Mieszka I) opanowuj pastwo angielskie i norweskie. Po mierci Kanuta Wielkiego w 1035 r. Anglia i Norwegia uniezaleniaj si od Danii, ale w czci pastwa angielskiego osiedlia si ludno duska, jest to okrg prawa duskiego, pozostajcy w zalenoci od pastwa anglosaskiego.

Przywrcono wadz krlw anglosaskich i ostatni wadca z dynastii Wessex Edward Wyznawca przekaza prawo do korony angielskiej Wilhelmowi, ksiciu Normandii. Tymczasem Anglicy wybrali na krla miejscowego dygnitarza Harolda. Doszo do inwazji Wilhelma Zdobywcy, wojny i bitwy pod Hastings w 1066 r. Krlem Anglii zosta Wilhelm Zdobywca, ktry jednoczenie jest lennikiem krla francuskiego. Rozpoczyna si okres anglo normandzki od 1066 r., nowa epoka w dziejach Anglii, ktra charakteryzuje si siln wadz krla i szeregiem odrbnoci ustrojowych i prawnych. Te odrbnoci wynikay z odrbnoci kultury angielskiej i ustroju lennego. Kultura angielska jest kultur wyspiarsk. W redniowieczu jest kultur swoist, charakteryzujc si du izolacj od kontynentu, std jest nieco opniona. W II w. Anglia dostaa si pod wpywy rzymskie. Potem byy najazdy plemion germaskich, ktre take wywary wpyw na kultur angielsk. Wreszcie swoj rol odegraa specyficzna kultura duska. We wczesnym redniowieczu kultura humanistyczna przyniesiona dziki klasztorom irlandzkim. Te wpywy spowodoway rozwj pimiennictwa i kultury. Po podboju przez Normanw przedostay si do Anglii wpywy kultury francuskiej. Od Wilhelma Zdobywcy obowizkowym jzykiem w sdach staje si francuski. Spis prawa dokonywane rwnie w jzyku francuskim. Jzyk angielski do sdw powrci dopiero w XIV w. kiedy ukarze si specjalna ustawa z 1362 r. Edwarda III. rda kultury angielskiej: a) elementy kultury celtyckiej b) romaskiej c) germaskiej d) duskiej e) francuskiej Jzykiem wykadowym na uniwersytetach angielskich bya acina. Spisy sdowe, zapiski, wyroki byy sporzdzane po acinie. Prawo rzymskie byo wykadane na uniwersytetach a do pocztku XIX w. (w Oxfordzie do 1758 r., w Cambridge do 1800 r.). Efektem tego kulturowego kota byo wyodrbnienie si 4 narodowoci: Anglikw, Walijczykw, Szkotw i Irlandczykw. Rozwj terytorialny pastwa angielskiego. Walia. Pierwsze prby podboju Walii przez Anglikw sigaj XII w. Spowodowao to opr Walijczykw, powstania, walki i w rezultacie krl angielski Edward I w latach 1282-84 dokona podboju Walii i przyczy j do Anglii. Ostatecznie do 1301 r. syn Edwarda I otrzyma tytu ksicia Walii. Mia to by nastpca tronu angielskiego i mia by to symbol zalenoci Walii od Anglii. W XVI w. (1535 r.) Henryk VIII wczy ostatecznie Wali do terytorium Anglii. Od tej chwili posiaday wsplny parlament, grup kierownicz. Zachowana jednak odrbne kocioy i prawa. Praktycznie nastpia integracja. Szkocja bya samodzielnym krlestwem ju od IX w. Wilhelm Zdobywca zdoby Szkocj i odtd Szkocja staa si lennem Anglii. Jednak a do XIV w. pozostawaa odrbnym, samodzielnym ksistwem. Nastpoway dalsze prby podboju Szkocji prowadzone przez krlw angielskich z rnymi rezultatami. Edward I usiowa w XIII w. narzuci zwierzchnictwo co spowodowao powstanie (rozstrzygajca bitwa pod Lencore), a Szkocja zostaa uznana za niezawise krlestwo. Trwao to a do 1603 r. gdy po mierci krlowej Elbiety krlem Anglii zosta krl Szkocji Jakub VI Stuart jako Jakub I. Bya to unia personalna. Jakub I a take Karol I dyli do

podporzdkowania Szkocji nowej ojczynie. Jeszcze silniej zjednoczy oba pastwa Oliver Cromwell w czasie pacyfikacji wojskowej, ale na stosunkowo krtki czas.. Za panowania krlowej Anny w 1707 r. doszo do trwaego poczenia Szkocji z Angli. Bya to unia realna przy czym akt unii zosta narzucony Szkocji. Powstaje Zjednoczone Krlestwo Wielkiej Brytanii. Wsplny monarcha, parlament angielski (przy czym 16 parw Szkocji wybranych zostao przez pozostaych, 45 posw, a obecnie 71). Zachowano odrbne: systemy prawa odrbno kociow odrbne sdownictwo urzd sekretarza stanu do spraw Szkocji utrzyma si a do 1926 r. Irlandia jest odrbn wysp. Byy to niezalene krlestwa celtyckie. W 1169 r. nastpuje pierwszy najazd baronw angielskich. Jest to wyprawa krla Henryka II w specyficznej sytuacji, gdy w Irlandii byo wtedy rozbicie dzielnicowe i ksita dzielnicowi starali si szuka rnych sojusznikw w walce ze swoimi konkurentami. Wyprawa Henryka II skoczya si hodem jednego z ksit dzielnicowych. Panowanie angielskie pocztkowo objo dawne przylege terytoria nadbrzene i stanowiy one przyczek ktry pozosta do dnia dzisiejszego. W wyniku tej niefortunnej decyzji ksit dzielnicowych rozpoczyna si panowanie angielskie na wyspie. Jan bez Ziemi przyjmuje tytu Dominus Hibernie (Pan Irlandii). Osadnicy angielscy podlegaj angielskiemu common law. Zakaz maestw mieszanych angielsko irlandzkich od 1367 r.. Zaczynaj si kolejne konflikty i dyskryminacje ludnoci irlandzkiej. Za krla Henryka VII Anglicy s tylko w 4 hrabstwach na terenie Irlandii. W okresie wojny Biaej i Czerwonej Ry w Irlandii s zwolennicy dynastii Yorkw. Henryk VII jest natomiast spokrewniony z dynasti Lancasterw. Henryk VII wysya armi. Zostaje zwoany parlament irlandzki tylko z osadnikw angielskich, ktry ogasza ustaw w 1494 r. synny akt Einning Act . Parlament irlandzki moe ogasza uchway tylko za zgod krla angielskiego i Tajnej Rady. Natomiast statuty parlamentu angielskiego maj moc obowizujc rwnie w Irlandii. Henryk VIII przyjmuje tytu krla Irlandii i ogasza si najwyszym przeoonym kocioa w Irlandii. Do konfliktu etnicznego dochodzi konflikt wyznaniowy, poniewa prby wprowadzenia reformacji w katolickiej Irlandii powoduj wybuch powstania zduszony przez krlow Elbiet II. Nastpuje konfiskata ziemi powstacw. Konfiskaty wzmogy si za krla Jakuba I oraz Karola I. W 1641 r. wybucha kolejne powstanie, straszliwie represje Cromwella, walki trway 11 lat a do 1652 r. Wtedy ukazuje si ustawa o kolonizacji Irlandii. Podzielono uczestnikw powstania w zalenoci od udziau. Ci ktrzy organizowali i nie zoyli broni skazani na kar mierci, konfiskata mienia, nie mog by objci amnesti. Uczestnicy zajmujcy wysokie stanowiska (komendant, genera, pukownik) kara wygnania, 2/3 majtku skonfiskowanego, a 1/3 majtku otrzymuje rodzina w innej czci Irlandii. Pozostali uczestnicy, ktrzy zoyli bro w okrelonym terminie podlegali konfiskacie 2/3 ziemi, a 1/3 ziemi otrzymywali w innej czci Irlandii. Katolicy, ktrzy nie okazali niezomnej lojalnoci konfiskata 1/3 ziemi, a 2/3 ziemi w innej czci Irlandii. Odebrana ziemia stanowia zabezpieczenie wierzycieli skarbu i Anglii, poniewa parlament angielski zacign poyczk dla armii w celu zduszenia powstania. Przed 1641 r. 2/3 ziemi byo w rkach Irlandczykw, a po powstaniu w ich rkach bya tylko 1/3

ziemi w najgorszej pod wzgldem jakoci ziemi czci Irlandii. W 1653 r. ukazaa si kolejna ustawa okrelajca warunki podziau ziemi i przesiedlenia. Graniczn czci bya rzeka Sheno. Kady Irlandczyk, ktry przekroczy t granic mg by bezkarnie zabity. Po restauracji za Karola II ukazaa si caa seria aktw prawnych w 1673 r. skierowana przeciw katolikom w Irlandii i Anglii. Za Jakuba II nastpio pewna tolerancja, ale po zwycistwie Wilhelma III Oraskiego Limering nastpuje kolejna seria represji przeciw katolikom, ktrzy stanowi 90 % ludnoci Irlandii. Ta seria trwa jeszcze za Anny, Jerzego I, Jerzego II.. Byy to ograniczenia przeciw zakonnikom i biskupom katolickim, s wygnani, a razie powrotu grozi im kara mierci. Pozbawienie katolikw: czynnego i biernego prawa wyborczego monoci piastowania urzdu sdziego przysigego wykonywania wolnych zawodw (z wyjtkiem zawodu lekarza) zakaz nabywania ziemi umw dzierawnych ponad 30 lat zakaz posiadania konia powyej wartoci 5 funtw zakaz wysyania dzieci na nauk za granic zakazy trzymania uczniw przez rzemielnikw maestwa mieszane s niewane, ksidz karany kar mierci. Irlandia w XVIII w. jest traktowana jako kolonia, dostawca surowca dla przemysu angielskiego i rynek zbytu towarw angielskich. Wychodzi cay szereg ustaw niszczcych przemys irlandzki, zakaz przewozu sukna na statkach, eksport wycznie do Anglii. W 1719 r. kolejna ustawa o lepszym zabezpieczeniu zalenoci Irlandii od Korony Brytyjskiej, rozciga moc obowizujc ustaw parlamentu angielskiego na Irlandi. Ograniczenie jurysdykcji Izby Lordw parlamentu irlandzkiego. Powoduje to zorganizowany ruch narodowy Irlandczykw tzw. powstanie biaych chopcw. Wybuchu powstania w koloniach amerykaskich zmusza Anglikw do wycofania swoich wojsk z Irlandii i nastpuj pewne ustpstwa wobec Irlandczykw. Zgoda na utworzenie ochotniczego korpusu dla ochrony wysp. Zniesiono ograniczenia handlu i przemysu. Zagodzono przepisy co do nabycia ziemi, posiadania konia, prawa nauczania. Niedugo zostao to cofnite pod wpywem hase rewolucji pyncych z Francji. Wybucha nowe powstanie w 1756 r. i jeszcze w 1791 r. W 1796 r. Dyrektoriat wysya jako poparcie dla Irlandczykw wojska generaa Hosza. Powstanie trwa do 1798 r. zostaje krwawo stumione. Nastpuj kolejne represje. Teoretycznie w latach 1782 1800 byy to dwa niezalene krlestwa pod wspln koron. Faktycznie by to jednak status kolonialny. W roku 1800 r. zostaje, drog przekupstwa w parlamencie irlandzkim, przegosowana unia realna Zjednoczonego Krlestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii. Zostaje zniesiony parlament irlandzki, 28 parw irlandzkich i 4 biskupw protestanckich zasiada w angielskiej Izbie Lordw. 100 deputowanych z Izby Gmin, ale tylko wyznania protestanckiego. Unia pogbia rozdziay midzy katolick Irlandi, a protestanck Angli. Nastpuje zjednoczenie kociow protestanckich angielskiego i irlandzkiego. W drugiej poowie XIX w. ludno Irlandii spadla z 8,2 mln do 4,7 mln w cigu p wieku. W tym samym czasie ludno Anglii i Walii wzrosa 15,9 mln do 29 mln. W Szkocji z 2,6 mln do 4

mln mieszkacw. Przyczyn tak drastycznego spadku ludnoci byy przede wszystkim gd (1,5 mln zmaro z godu) oraz przymusowa emigracja do Szkocji, Anglii i Stanw Zjednoczonych. Pod koniec XIX w. powstaj rozmaite organizacje niepodlegociowe: Bractwo Fenian, Niepodlegociowa Partia Irlandzka i IRA. W 1916 r. wybucha kolejne powstanie w Irlandii, ktre zostaje stumione. Kolejne w okresie po I Wojnie wiatowej w 1919 r. Zostaje proklamowana Republika Irlandzka. Powoduje to wkroczenie wojsk brytyjskich. IRA ogasza wtedy walk z onierzami brytyjskimi i z protestantami w Ulsterze. W grudniu 1921 r. Wielka Brytania narzuca pokj na warunkach podziau wyspy. Wolne pastwo irlandzkie majce status dominium w ramach Brytyjskiej Wsplnoty Narodw i tzw. Irlandia Pnocna (Ulster) z regionaln autonomi. Posowie obu parlamentw maj obowizek przysigi na rzecz Jego Krlewskiej Moci Jerzego V i jego potomkw. IRA nie uznaje tego traktatu pokojowego. Domaga si zabezpieczenia honoru i obrony spraw niepodlegoci republiki i rozpoczyna dziaania zarwno przeciw rzdom w Belfacie jak i Dublinie. Rezultatem jest to, e 1922 r. 6 hrabstw pnocnych opowiada si za odczeniem od republiki irlandzkiej i wchodzi w skad Zjednoczonego Krlestwa Wielkiej Brytanii. Irlandia Pnocna posiada dwuizbowy parlament, rzd odpowiedzialny przed parlamentem, zwierzchnie prawa Wielkiej Brytanii w dziedzinie stosunkw midzynarodowych i obronie systemu monetarnego. Normandia, czyli ksistwa lenne podlege krlowi francuskiemu. Po porace Jana bez Ziemi w 1214 r. odzyskane i utracone ostatecznie po wojnie stuletniej (1338-1453). Francja Zachodnia od Morza rdziemnego a po Kana La Manche zostay pozyskane przez krla angielskiego w XII w. po maestwie krlowej Eleonory z Akwitanii z krlem angielskim Henrykiem II. Byy doczone jako lenna krla angielskiego. Powstaje wkrtce imperium andegaweskie, ktre krlowie francuscy opanowuj kolejno dopiero w XV w. Wysepki na Kanale La Manche. Nie stanowi czci Zjednoczonego Krlestwa Wielkiej Brytanii, ale krl i parlament angielski mog stanowi dla nich prawa. Na tych terytoriach obowizuje do dzisiaj Wielka Ksiga Prawa Zwyczajowego Normandii z 1250 r. uoona wierszem Kampania Wschodnioindyjska. Zarzd kolonii indyjskich do 1858 r. Od tego roku sekretarz stanu do spraw Indii, a od 1877 r. cesarzowa Wiktoria. W 1947 r. niepodlegoci i podzia na zwizkow muzumask republik Pakistanu i zwizkow suwerenn, demokratyczn republik Indii. Obie wchodz do Wsplnoty Narodw. Kolonie Koronne. Od 1700 do 1776 r. kiedy nastpi koniec dominacji na Morzu Karaibskim. Kanada. Autonomia Kanady od 1867 r. Australia. Autonomia Australii od 1900 r. Afryka Poudniowa. Autonomia Afryki Poudniowej od 1909 r.

Gibraltar zdobyty po pokoju w Utrechcie w 1716 r. Od 1830 r. oficjalnie statut kolonii do dzi. Odnonie innych terytoriw specjalici prawa midzynarodowego do dzi nie mog ustali w jakiej zalenoci pozostaj wobec Wielkiej Brytanii. Dopiero takie konflikty jak np. o Falklandy ukazuj, e jeszcze co z tych pozostaoci dawnego Imperium Brytyjskiego pozostao. Brytyjska Wsplnota Narodw. Wszyscy czonkowie stanowili pastwa rwnorzdne. Wsplnota Narodw powstaa w 1947 r. jest zwizkiem prawa midzynarodowego, a nie brytyjskiego prawa wewntrznego. Kierownicze stanowisko Zjednoczonego Krlestwa opiera si nie na podstawach formalnoprawnych, a raczej na przesankach gospodarczych, kulturalnych i politycznych. Tytuy krlw angielskich: 1. Krl Zjednoczonego Krlestwa Wielkiej Brytanii po Unii ze Szkocj w 1707 r. 2. Krl Zjednoczonego Krlestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii oraz Brytyjskich Dominiw Zamorskich, Cesarz Indii, po Unii realnej z Irlandi w 1800 r. i po podporzdkowaniu Indii, powstaniu pierwszych dominiw 3. Krlowa Zjednoczonego Krlestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Pnocnej oraz innych swych krlestw i terytoriw, gowa Wsplnoty Narodw od 1947 r. Odrbno angielskiego ustroju lennego. Pocignie to za sob kolosalne zmiany w ustroju spoecznym i politycznym. Problem ustroju feudalnego Anglii jest dyskusyjny. Wynika to ze specyficznego rozwoju pastwowoci angielskiej i tu zarysowuj si 2 stanowiska: 1. S zwolennicy, ktrzy podnosz rol i wpyw tradycji anglosaskich. 2. Drudzy z kolei akcentowali znaczenie podboju i dostrzegaj w ustroju przewag elementw narzuconych przez Wilhelma Zdobywc. Oba stanowiska jako jednostronne s niesuszne. Ustrj feudalny to nie tylko hierarchia lenna. Od IX w. w pastwie anglosaskim struktury feudalne byy ju daleko rozwinite. Ewolucja bya podobna jak w pastwie frankoskim za Karolingw. Mona stwierdzi, e podobna bya struktura spoeczna ,powszechne byy stosunki poddacze. Moni waciciele ziemscy dzieryli swe posiadoci jak frankoskie beneficja. Podobne znaczenie miay immunitety. Pastwo anglosaskie ju od IX w. wykazywao niektre cechy monarchii wczesnofeudalnej i ustroju feudalnego. Zatem nie Normandowie przynieli do Anglii feudalizm wprowadzili jednak urzdzenia lenne w formie ju daleko rozwinitej na kontynencie. Zaszczepili je niejako na gruncie wyksztaconego ju rodzimego feudalizmu anglosaskiego. Efektem tego byy specyficzne odrbnoci ustroju lennego. Te odrbnoci byy wynikiem wiadomej polityki Wilhelma Zdobywcy. By unikn rozdrobnienia feudalnego jakie miao miejsce na kontynencie europejskim podj on szczeglne rodki. Rezultat by taki, e Anglia bya jedynym krajem gdzie nie wystpio rozbicie dzielnicowe. Zasady ustroju lennego w Anglii: 1. Krl by panem caej ziemi, wie si z tym rozdawnictwo ziemi w lenno. Nadawanie ziemi w lenno w taki sposb aby nie powstaway due kompleksy dbr, eby te lenna nie zagraay swoj wielkoci domenie krlewskiej 2. Urzdy zostay oddzielone od lenna. Jeeli krl nadaje w lenno hrabstwo jakiemu hrabiemu to na czele hrabstwa nie stoi hrabia tylko urzdnik krlewski zwany szeryfem i to on wykonuje wadz na terenie hrabstwa 3. Uporzdkowanie stosunkw wasnoci ziemi. W 1086 r. Wilhelm Zdobywca ogasza Ksig

Sdu Straszliwego (Ostatecznego), czyli Domesday Book. Nakazywa w tej ksidze spisywa wszystkie posiadoci, wacicieli i dochody jakie z nich pyn jak te tytuy prawne. Miao to by spisywane 3 razy: jak to byo w okresie anglosaskim, w momencie podboju Anglii i w momencie spisu w 1086 r. Przyjto zasad, e dobra ktre nie zostay wymienione w Domesday Book zalicza si jako wasno krlewsk. By to swoisty spis rolny. Ma kapitalne znaczenie poznawcze dla wspczesnych. Przedstawia obraz Anglii tamtych czasw (struktury prawne, zwyczaje prawne, proces ksztatowania si Sdw Przysigych) 4. Hierarchia lenna dwustopniowa (we Francji piciostopniowa, w Niemczech siedmiostopniowa) 5. Zasada zwierzchnictwa krla nad ca ludnoci. Przysiga bya odbierana od caej ludnoci pastwa. Powodowao to swoist zmian: wasal mojego wasala jest moim wasalem Krl ma prawo wymaga rozmaitych wiadcze od swoich wasali 6. Organizacja wojskowa oparta bya nie tylko na ausilium, ale rwnie na pospolitym ruszeniu. Jest to synny akt Henryka II o broni w wyniku ktrego powouje si pospolite ruszenie (we Francji dopiero w XV w.) Szczeglne znaczenie tarczowego, czyli opaty od wasali, ktrzy nie chcieli si udawa na wyprawy wojenne. Dziki tarczowemu krl mg najmowa wojska zacine. Wielka Karta Swobd ograniczya to. Tarczowe mogo by ogoszone tylko na Wielkiej Radzie 7. Swoboda alienacji lenn. Kady mg lenno otrzyma i kady mg lenno nadawa. Brak rnic prawnych midzy stanami. W Anglii mona wyrni 4 stany: duchowiestwo, szlacht, mieszczastwo, chopw. Jednak dwuszczeblowa hierarchia lenna staa si podstaw rozwarstwienia szlachty na 2 kategorie: bezporednich wasali korony monowadztwo (parw), ktrzy zasiadali w Sdzie Parw (od XIII w. w Izbie Lordw). Posiadanie parostwa stao si tytuem zasiadania w Izbie Lordw do dzi. Drug kategori szlachty tworzyli wasale poredni, rycerstwo (gentry). Stan rycerski w Anglii nigdy nie sta si stanem zamknitym. Brak ostrych rnic prawnych midzy stanem szlacheckim, mieszczaskim i wolnymi chopami spowodowa przenikanie do stanu szlacheckiego bogatego mieszczastwa i zamonego chopstwa, ktrzy mogli nabywa ziemi. Szlachta wsplnie z mieszczastwem prowadzia walk z monowadztwem. Wsplnie zasiadali w Izbie Gmin. Szlachta i mieszczastwo podlegaj tym samym sdom, ktre stosoway wobec obydwu stanw to samo prawo, prawo powszechne common law. Zaczto szlacht, mieszczastwo i wolnych chopw nazywa commonem jako uprawnionych do wsplnego udziau w zarzdzie hrabstwa. Na kontynencie tymczasem rygorystycznie te stany oddzielano. Chopi wolni majcy wasno uytkow (rent) mogli opuci ziemi i chopi poddani przywizani do ziemi. Od XVI w. w miejsce tych 2 kategorii pojawiaj si wolni posiadacze. Rnice prawa angielskiego i kontynentalnego: brakuje kodyfikacji prawa inne pojcie normy prawnej rola tradycji, nieprzerwany rozwj prawa, cigo tradycji, prawa, instytucji prawo wychodzi z uycia przez jego niestosowanie system prawa dzieli si historycznie na 5 dyscyplin: c) prawo pospolite, powszechne (common law) (uczono si drog praktyczn w gospodach prawa, zaczo si od tego, e modzi adepci prawa gromadzili si wok sdziw, ktrzy wychodzili na przerw w czasie rozpraw do gospody, z czasem zostao to sformalizowane i powstay szkoy prawa nazwane zreszt Gospodami Prawa,

d) e) f) g)

pocztkowo byo ich 4 potem 10, dostp do tych szk by bardzo utrudniony, byy to szkoy elitarne, uczy si tam rwnie Pisma witego, krasomwstwa, taca, szkoy wytwarzaj typ czowieka, ktry z pewnym dystansem traktuje spoeczestwo, usunicie z takiej szkoy byo degradacj czowieka, ktry nie mg ju wrci do ycia prawniczego, panowaa w tych szkoach surowa dyscyplina, dopiero od XIX w. prawo powszechne zaczto wykada na uniwersytetach) prawo susznoci (equiti) prawo statutowe (statement law) prawo rzymskie (stosowane fragmentarycznie w prawie handlowym morskim, wykadane na uniwersytetach do XIX w.) prawo kanoniczne (miao znaczenie do XV w. w stosunkach kocielnych)

Ustrj polityczny Anglii. Wadza krlewska : po podboju do XIII w. bya bardzo silna miaa silne podstawy patrymonialne krl by uwaany za waciciela wszystkich ziem obowizki lenne byy cile egzekwowane spore dochody przynosia domena krlewska, ktra stanowia 1/7 caej uprawnej ziemi w Anglii, a lasy krlewskie to 1/4 wszystkich lasw w Anglii powszechny podatek, sprawno systemu skarbowego i administracyjnego rozwj sub kontrolnych, zwaszcza najwyszego sdu w sprawach skarbowych, czyli Szachownicy system militarny bardzo sprawny (rola tarczowego), wojska zacine, pospolite ruszenie (asiza o broni Henryka II z 1081 r.) krl jest najwyszym prawodawc i sdzi, zachowa monopol w zakresie wymiaru sprawiedliwoci, bardzo nieliczne byy do XII w. przypadki nadawania przywilejw sdowych, potem zaniky, by to jednolity system sdw sdownictwa krlewskiego dziedzinie objcia tronu nie byo szczegowych rozwiza, ustalia si zasada dziedzicznoci w porzdku kognatycznym mogy dziedziczy rwnie kobiety, ale przypadku gdy nie byo mskich potomkw w linii prostej Od XIII w. nastpio osabienie wadzy krlewskiej. Wizao si to z klsk Jana bez Ziemi w 1214 r. pod Bouviens i Wielk Kart Swobd (1215 r.), ktra ju ogranicza wadz krlewska. Mona powiedzie, e ustrj Anglii to ustrj monarchiczny za wyjtkiem krtkiego epizodu republikaskiego w latach 1649-60. Wtedy rwnie powstaa jedyna pisana konstytucja (1653 r.) bdca instrumentem rzdzenia. Krl opiera si na Kurii Krlewskiej, czyli organie pomocniczym z ktrego wyaniaj w cigu XII i XIII w. organy specjalizacyjne. Jest ich 5: 1. Dwr, skupiajcy dygnitarzy a) Pierwszym najwaniejszym dygnitarzem by justyciariusz, by to zastpca krla do XIII w., b) Drugim by kanclerz, ktry od pierwszej poowy XIV w. wyoni sd kanclerski, ktry opiera si na odrbnym systemie prawa, systemie prawa equi, c) Seneszal d) Skarbnik (zwany pniej Pierwszym Lordem Skarbu) e) Konetabl

f) Czenik W czasach nowoytnych urzdnikami byli: a) Pierwszy Lord Skarbu (zwykle by premierem) b) Kanclerz Szachownicy (minister Skarbu) c) Lord Admiralicji d) Lord Kanclerz (zwykle przewodniczcy Izby Parw, minister sprawiedliwoi, str pieczci) e) 2 Sekretarze Stanu Zasady suszno: a) rwna miara midzy stronami b) Prawa boskie (natury i rozumu) powinny by przestrzegane wobec kadego czowieka, zasada rwnoci bez adnego stanowego zrnicowania c) zasady dobrej wiary w stosunkach midzy ludmi d) w kadym stadium postpowania decyduje nie forma, ale tre stosunku prawnego e) o istocie danego stosunku prawnego decyduje wola stron. Sprawiedliwo zachwyca si rwnoci Kto poszukuje sprawiedliwoci w sdzie equiti sam musi postpowa sprawiedliwie Kto przychodzi po sprawiedliwo do sdu equiti musi przyj z czystymi rkoma 2. Parlament w 1265 r. zwoany po raz pierwszy przez Szymona de Monfort, w 1295 r. parlament wzorcowy, od XIV w. dzieli si na 2 izby: Izb Lordw (lordowie, duchowni, parowie Anglii bezporedni wasale krla, wzywani na obrady przez krla specjalnym pismem z pieczci) Izba Gmin (na obrady zwoywa szeryf, wyznacza 2 rycerz z hrabstwa, ktrych byo 37 i 2 z miast, ktre miay przywilej krlewski, w XV w. takich miast byo 112). Od 1429 r. ustali si system wyboru: wysoki cenzus majtkowy zarwno w hrabstwach jak i miastach, przetrwao to a do 1832 r., do reformy zgniych grodw Greya. Uprawnienia parlamentu angielskiego: kompetencje prawodawcze specyficzna forma uchwalania aktu prawnego: projekt Bill, uchwaa obu izb i krl ma prawo sankcji, od XIV w. ustalia si zasada, e aden akt prawny nie moe wej w ycie bez zgody obu izb i krla. Stan taki trwa do 1539 r. do monarchii absolutnej, kiedy ukaza si akt Henryka VIII o proklamacjach, ktry umoliwi wydawanie aktw prawnych krlowi poza parlamentem. W 1689 r. zostay te uprawnienia zniesione w Billu o prawach kompetencje sdownicze, Izba Lordw jako Sd Parw przetrwa do 1948 r. Jest nadal sdem odwoawczym, ma szczeglne uprawnienia (impeachment i et of etender) kompetencje finansowe (podatki) od 1297 r. specjalny akt Statutum de talagio non concedento decyduje o podatkach, celach i rachunkach, w czasach nowoytnych jest Lista Cywilna Krla, ktra ustala wydatki dworu krlewskiego Zarzd lokalny. Specyficzna sytuacja w dziedzinie odrbnoci zarzdu lokalnego. Szeryf, nominowany przez krla. Pocztki samorzdu lokalnego w zwizku z pojawieniem si instytucji Sdziw Pokoju. Sdziowie Pokoju konkuruj z szeryfem. Ich geneza siga Stranikw Pokoju z kolei Stranicy

Pokoju pojawili si od XII w.. Ich zadanie m byo odbieranie przysigi od mczyzn powyej 15 roku ycia czy bd przestrzegali pokoju ziemskiego. Takiego samego pokoju ziemskiego jaki by we Francji czy w Niemczech. Stranicy Pokoju mieli rwnie kompetencje sdowe. Mogli kara naruszajcych Pokj Ziemski. To przyczynio si w czci do zaniku uprawnie sdowych szeryfa. Stranicy Pokoju przeksztacili si pniej w Sdziw Pokoju. Sdziowie Pokoju byli nominowani przez krla, byo ich 8 w hrabstwie, przy ich nominacji obowizywa cenzus osiadoci i majtkowy nie wymagano natomiast kwalifikacji prawniczych. Kosztem kompetencji szeryfa i koronera Sdziowie Pokoju funkcjonuj do dzi. Dzisiaj jest kilkanacie tysicy Sdziw Pokoju w Anglii na najniszym szczeblu, ktrzy sprawuj sw wadz sdow bezpatnie. Skoro spenili taki cenzus majtkowy nie musz pobiera dodatkowych gratyfikacji Instytucja koronera wyonia si w XII w. Do jego kompetencji naleao sprawy pocztkowo zastrzeone dla jurysdykcji krlewskiej, pniej cisze przestpstwa. Od pocztku XIII w. koroner zosta pozbawiony prawa sdzenia. Pozostay mu funkcje specyficzne: ustala przyczyny mierci w przypadku gwatownego zgonu wszczyna dochodzenie, w ktrych nie wystpowaa z oskareniem Wielka awa Przysigych dokonywa wizji ogasza wyjcie spod prawa osb uchylajcych si stawiennictwa w sdzie Koronerzy byli wybierani przez Zgromadzenie Hrabstw spord rycerzy. Zgromadzenie Hrabstw by dawnym organem samorzdowym, przejty przez wadcw normandzkich, skupiajcy zarwno wielkich lennikw Korony (wieckich i duchownych) jak ich wasali, take ludzi wolnych, reprezentantw gmin wiejskich. Ludno poddacza natomiast nie moga w zgromadzeniu bra udziau. Zgromadzenie miao kompetencje sdowe, wyaniao rwnie sdziw przysigych.

MONARCHIA ABSOLUTNA. Przeom redniowiecza i czasw przynis zmian koncepcji pastwa. Pastwo uzyskuje charakter publicznoprawny. Jest traktowane jako dobro publiczne, jako osoba prawna, ktra dziaa poprzez swoich reprezentantw przede wszystkim w osobie krla. Pastwo i monarch zaczto traktowa jako odrbne instytucje. Zmieniy si zadania monarchy. Monarcha obok dawnych uprawnie jako wodza, sdziego, zwierzchniego seniora otrzymuje nowe administrator i zarzdca. Poprzednio charakterystyczny czynnik dla wadzy panowania i dominacji ustpuje nowym zadaniom organizacji i zarzdzaniu. Wadza realizuje swoje nowe funkcje w imi dobra publicznego. Kieruje si przy tym pojciem racji stanu. Troska o dobro publiczne wymaga bardziej aktywnego tworzenia prawa. Wzrasta aktywno wadcy jako prawodawcy (J. Bodin do istoty suwerennego pastwa zaliczy przede wszystkim stanowienie prawa) Pastwo publiczne oznacza odejcie od dawnej zdecentralizowanej struktury pastwowej. Nastpuje centralizacja pastwa. Rozbudowa nowych funkcji organizacyjnych i zarzdzajcych pocigaa za sob konieczno

cakowitej przebudowy suby administracji (centralnej i lokalnej). Nastpuje doskonalenie aparatu zarzdzajcego. Pojawiaj si fachowi urzdnicy o odpowiednich kwalifikacjach. Prac tych sub organizowano w sposb biurokratyczny z zachowaniem hierarchicznego ich podporzdkowania. Towarzyszy temu bardziej szczegowe okrelenie kompetencji poszczeglnych stanowisk. FRANCJA Dobrym przykadem ewolucji aparatu urzdniczego jest Francja w XVI-XVII w. Istotn cech monarchii absolutnej jest centralizm jasno okrelajcy zasady podporzdkowania poszczeglnych urzdw oraz biurokratyzm. Biurokratyzm oznacza wprowadzenie pragmatyk subowych. We Francji sytuacja jest skomplikowana. Francja jest charakterystycznym obszarem gdzie te 2 koncepcje zwalczaj si (koncepcja wymogu odpowiednich kwalifikacji z koncepcj pragmatyk subowych). We Francji istniaa praktyka kupowania urzdw (nie byo mowy o odpowiednich kwalifikacjach). Pojawia si konieczno stworzenia nowego typu urzdw urzdw komisarycznych. Urzdnik komisaryczny na podstawie odrbnego upowanienia krlewskiego ma okrelone zadania. W systemie organizacji lokalnej we Francji opartej na urzdach intendenta i jego zastpcy (subdelegata) ten system jest punktem odniesienia do rozwoju w przyszoci tzw. administracji zespolonej. Administracja zespolona taki system, w ktrym zdecydowana wikszo kompetencji i zada administracji bya skoncentrowana w jednym pionie administracyjnym, a przy tym podporzdkowana wadzom centralnym. Organy administracji centralnej we Francji: 1. Dwr z dygnitarzami (Kanclerz, Generalny Kontroler Finansw, 4 Sekretarzy Stanu) 2. Stany Generalne 3. Zgromadzenie Notabli 4. Stany Prowincjonalne Krl mia penie wadzy prawodawczej przy czym ordonanse krlewskie wymagay rejestracji w parlamencie Parya najwyszy organ sdowy we Francji. Ma te kompetencje kontroli aktw prawnych. Rada Krlewska w XVI w. dzieli si na poszczeglne wydziay te nazywane radami: a) parlament b) Rada Krlewska cilejsza: Rada Spraw (5-6 osb, przewodniczy krl, wane sprawy) Rada Prywatna (wymiar sprawiedliwoci) Rada Stanu (sprawy polityczno administracyjne) Za Ludwika XIV nastpuje rozwj tych rad i teraz maj swoje cile okrelone kompetencje a) Rada Stanu (Tajna, Zwierzchnia) (najwaniejsze sprawy polityczne, skad 5-6 ministrw, przewodniczy krl, obrady tajne, 3 razy w tygodniu) b) Rada Depesz (sprawy zarzdu wewntrznego, przewodniczy krl, kanclerz, czonkowie

Rady Stanu, odpowiedni ministrowie) c) Rada Finansw (kompetencje skarbowe, przewodniczy krl, Generalny Kontroler Finansw, Kanclerz, ministrowie) d) Rada Prywatna (Stron Procesowych) ( kompetencje sdowe, charakter sdu kasacyjnego, przewodniczy Kanclerz, 4 Sekretarze Stanu, arystokraci, 30 radcw reprezentujcych stany) Wszystkie te rady uwaano za jedn rad. W czasie obrad tej rady krl mg wydawa akty prawne- zarzdzenia, ktre nie wymagay rejestracji w parlamencie Parya (z wyjtkiem obrad Rady Prywatnej). Izba obrachunkowa od XIV w., kompetencje skarbowe Administracja lokalna: W okresie monarchii absolutnej pojawiaj si nowi urzdnicy: 1) Gubernatorowie: pocztkowo naczelnicy okrgw przygranicznych, gwnie kompetencje wojskowe w XVII w. uzyskali oni due kompetencje, urzd ten zaczyna si rozszerza na teren caej Europy uprawnienia sdowe 2) Intendenci: urzd komisaryczny We Francji byy 2 typy urzdw: a) offices urzdnicy nieusuwalni, nie wymagay kwalifikacji b) komisaryczny obsadzane przez krla na mocy specjalnego zlecenia (commission) pocztkowo kontroler skarbowy wysyany do kontroli na prowincj od poowy XVI w. na kontrolerw byli powoywani sdziowie parlamentu (pniej prcz spraw skarbowych take administracyjne) komisarze do wykonywania rozkazw krlewskich pod koniec XVI w. powstali intendenci wojskowi, pocztkowo do pomocy gubernatorom jednak z czasem ich wyparli za Ludwika XIII byo 3 rodzaje intendentw (kontroler finansowy, administracyjny, wojskowy) intendent mia biuro, w ktrym powoywa zastpc subdelegata, ktry wykonywa rozkazy intendenta, a poprzez subdelegata intendent mia kontakt z proboszczem, parafie rwnie byy okrgiem administracyjnym intendent i subdelegat nie podlegali adnej wadzy lokalnej tylko Radzie Krlewskiej, mianowani byli przez krla na wniosek Generalnego Kontrolera Podatkw przed rewolucj byo 34 intendentw Szczegln rol we Francji odgrywa monarcha jako sdzia, zwierzchnik wymiaru sprawiedliwoci. Mg wymierza sprawiedliwo nie tylko w sdach krlewskich ale mia prawo do pozasdowego wymiaru sprawiedliwoci. Cae sdownictwo jest podzielone na 3 piony: 1) Sdownictwo krlewskie delegowane wszystkie do tej pory dziaajce sdy we Francji, dziaay na zasadzie delegacji krlewskiej: a) Sdy Patrymonialne

b) c) d) e) f) 2) b) c) d) e) f) g) 3) a) b) c)

Sdy Prewotalne Sdy Prezydialne Sdy Baliwialne parlament Parya 16 parlamentw prowincjonalnych Sdownictwo krlewskie zastrzeone krl ma mandat wkroczenia w tok sprawy w kadym stadium postpowania, zarwno przed jak i w trakcie oraz po postpowaniu sdowym: prawo ewokacji moliwo wywoania przed Sd krlewski kadej sprawy listy committimus i sdy komisarskie wskazanie kompetencji sdw dla poszczeglnych spraw bd powoa w ten sposb tzw. sd komisarski placet petycja do krla o sprawiedliwo kasacja wyroku listy aski zmiana prawnie orzeczonej kary listy opiecztowane (zamknite) pozasdowa forma wymiaru spraw Sdownictwo krlewskie szczeglne: Sdy Prewotw Marszakowskich powoane w XVI w. do sdzenia przestpstw popenionych przez wojskowych, take maruderw oraz do sdzenia innych przestpstw przeciwko porzdkowi publicznemu Sdy Marmurowego Stou sdy admiralskie, sdziy przestpstwa popeniane przez marynarzy Sdy Izby Obrachunkowej

Prokuratura Krl powierza zastpstwo swoich spraw penomocnikom (prokuratorom). Od XVI w. przeksztacili si oni w staych urzdnikw. Przygotowywali wnioski i pisma procesowe. Adwokatura Adwokat przemawia przed sdem, mia obowizek obrony interesw krla, otrzymywa instrukcje od krla, w okresie monarchii absolutnej Rada Adwokatw zmniejszya si. W procesie inkwizycyjnym rola ustnoci zmalaa. ANGLIA Ustrj Anglii za Tudorw i Stuartw (XV-XVII w.) nazywany jest okresem monarchii absolutnej. Jest to specyficzny, odrbny absolutyzm. Nadal funkcjonuje parlament o niezmienionej strukturze, administracja lokalna, nadal zachoway si samorzdowe organy oraz niezmieniona administracja centralna. Okres wzmoenia wadzy krlewskiej rozpoczyna si od Henryka VII (1485-1509) i Henryka VIII (1509-1547). Apogeum osignie w 1558-1603 (Elbieta I Wielka) Organy wadzy: 1. Dwr z dygnitarzami: a) I Lord Skarbu zazwyczaj by premierem b) Kanclerz Szachownicy zazwyczaj by ministrem skarbu c) Lord Admiralicji sprawy marynarki d) Lord Kanclerz przewodniczcy Izby Parw i Sdu Kanclerskiego, minister

sprawiedliwoci i stranik pieczci e) 2 Sekretarzy Stanu maj kompetencje terytorialno rzeczowe 2. Rada Tajna od Henryka IV zasiadali w niej wszyscy dygnitarze, wydziaami tej rady byy 2 szczeglne sdy: a) Sd Izby Gwiadzistej wyoni si w 1487 r. b) Sd Wysokiej Komisji wyoni si za czasw Elbiety W okresie wzmocnienia wadzy absolutnej ogoszono 2 filary absolutyzmu angielskiego: 1) Akt o Supremacji z 1534 r., Henryk VIII zosta gow kocioa anglikaskiego 2) Akt o Proklamacji z 1539 r., Henryk VIII przyzna sobie prawo stanowienia prawa poza parlamentem bez zgody parlamentu Od XIV w. obowizywaa zasada, e aden akt prawny nie moe wej w ycie bez zgody obu izb parlamentu i krla. W Akcie tym zastrzeono jednak pewne uszczuplenie praw krla, ktry nie mg wyda takich rozporzdze, ktre naruszayby lub zmniejszay prawa ogoszone przez parlament.

Parlament funkcjonowa w nowym skadzie: 1) Izba Lordw przybyli nowi lordowie wieccy, nowi lordowie duchowni (wykluczono biskupw katolickich i opatw) 2) Izba Gmin pojawia si nowa szlachta (gentry), mieszczastwo Dziaalno parlamentu si nie zmienia. Sd Izby Gwiadzistej funkcjonowanie awy tego sdu opierao si na procedurze inkwizycyjnej, dopuszczalne byy tortury i tylko tu si pojawiy, poniewa common law nie zna moliwoci stosowania tortur, zosta zniesiony w 1645 r. Prawo krla do stanowienia prawa poza parlamentem (wedug. Aktu o Proklamacji) obowizywao do 1689 r. (Bill o Prawach). Wtedy to prawo proklamacji, dyspensy i suspensy zostay zniesione. prawo dyspensy polegao na wyjciu pewnej kategorii osb spod mocy obowizujcej aktw prawnych parlamentu prawo suspensy zawieszenie cakowite mocy obowizujcej praw parlamentu W niektrych pastwach istnia ustrj monarchii absolutnej owieconej. Gwna rnica tego ustroju i ustroju monarchii absolutnej Francji i Anglii polega na tym, e monarchia francuska i angielska w jakiej mierze czerpie z nadania boskiego natomiast przy monarchii owieconej mamy racjonalizacj uzasadnie mandatu krlewskiego. PRUSY Dat wyjciow dla monarchii absolutnej w Prusach jest rok 1701 r. Organy centralne: 1. Krl 2. Generalne Dyrektorium skadaa si z 5 departamentw z ministrami na czele,

kompetencje w zakresie spraw administracji wewntrznej i finansw, podzia kompetencji czciowo rzeczowy, a czciowo terytorialny 3. Ministerstwo Gabinetowe organ kolegialny, sprawy zagraniczne, podlegao 2-3 ministrom 4. Ministerstwo Sprawiedliwoci sprawy sdownictwa i wyzna, dziaao pod kierunkiem kanclerza z kilkoma ministrami 5. Tajna Rada Stanu zbieraa si okazjonalnie Administracja prowincjonalna: Specyficznie podzielona, podzia charakterystyczny tylko dla monarchii pruskiej. Krlestwo dzielio si na: a) prowincje (tzw. departamentu kamer) na czele z kolegialnymi ciaami kamerami wojny i domen, ktre byy podporzdkowane Generalnemu Dyrektorium b) powiaty na czele z Landratami wybieranymi na sejmikach przez szlacht. Rzdy osobiste krla pruskiego specyficzny sposb powoywania i sprawowania wadzy Polegao to na tym, e krl w ramach monarchii absolutnej ingerowa w kad nawet najdrobniejsz spraw swego krlestwa. Wszyscy przedstawiciele administracji lokalnej posiadali specjalnych szpiegw, ktrzy zbierali dla nich rozmaite informacje i przekazywali im (Landratom) natomiast Landrat przekazywa te informacje do Kamery Wojny i Domen, a potem w formie raportu byo przekazywane do krla. Krl podejmowa decyzje w formie nakazw gabinetowych. AUSTRIA Monarchia absolutna uksztatowaa si od XVI w. Jedno monarchii Habsburgw bya naraona z powodu rnych zasad nastpstwa tronu w czci austriackiej (w czeskiej elekcyjno). Niejasnoci te rozstrzygna Sankcja pragmatyczna z 1713 r. Wedug niej dziedziczy si w linii mskiej ale w razie wyganicia linii mskiej tron przechodzi na kobiet. Sankcja pragmatyczna mwia take o tym, e caa monarchia absolutna Habsburgw stanowi niepodzieln cao. Sankcja pragmatyczna stworzya podstawy prawne dla rozwoju unifikacji prawa. Organy wadzy centralnej: 1. Kancelaria Stanu z Kanclerzem Stanu, nale do niej sprawy zagraniczne 2. Zjednoczona Kancelaria Nadworna sprawy wewntrzne z wyjtkiem skarbowych i sdowych 3. Najwysza Izba Sprawiedliwoci sprawy sdowe 4. Nadworna Izba Skarbowa sprawy skarbowe 5. Nadworna Rada Wojenna Organy wadzy lokalnej: 1. Gubernie (na czele gubernatorzy) 2. Cyrkuy (Kreise) (na czele starostowie obwodowi - Kreishauptmann) 3. Dominia (na czele wjtowie mianowani przez pana) ROSJA Nie ma organw typowych dla monarchii absolutnej. Funkcjonuj organy monarchii stanowej.

1. 2. 3. 4.

Duma Bojarska Sobr Ziemski Samorzd Ziemski Prikazy pojawiy si od XV w. pocztkowo byy to organy resortowe, byo ich kilkanacie, ale z czasem zaczy one przybiera charakter rzeczowo terytorialny i ich liczba wzrosa z kilkunastu do ponad 50

Reformy Piotra I: 1. W miejsce Prikazw powoa Kolegia (pocztkowo 10, przetrway do 1802 r. kiedy Aleksander I powoa na to miejsce ministerstwa 2. Powoanie Senatu Rzdzcego w 1711 r. pocztkowo organ doradczy, od Katarzyny II jest to organ sdowy dzielcy si na 6 departamentw, potem ich liczba wzrosa do 8, a w XIX w. doszy jeszcze 2. Caa administracja w Rosji bya zorganizowana na zasadach centralizmu i biurokratyzmu.

PASTWO KONSTYTUCYJNE Na przeomie XVIII/XIX w. w ustrojach europejskich pojawia si konstytucjonalizm jako podstawowa cecha tych ustrojw. Konstytucja ustawa zasadnicza, okrela podstawowe zasady na jakich maj by zbudowane organy pastwowe, ich kompetencje i wzajemna relacja, a take uprawnienia obywateli Tradycje konstytucjonalizmu s wczeniejsze i wywodz si jeszcze z rnych przywilejw stanowych, terytorialnych (1215 r. Wielka Karta Swobd, 1222 r. Zota Bulla krla wgierskiego, 1350 r. Zota Bulla niemiecka, prawa fundamentalne monarchii francuskiej, artykuy henrykowskie itp.) Podstawy doktrynalne konstytucjonalizmu europejskiego opieraj si na 4 zasadniczych kanonach: 1. teoria umowy (T. Hobbes, J. Locke, J.J. Rousseau) 2. teoria praw natury (zakada e prawa podmiotowe ludzkie nie wynikaj z nada ale z natury rzeczy) 3. koncepcja rwnowaenia wadz pastwowych (teoria podziau wadzy) Monteskiusz 4. racjonalizm jako filozoficzna podstawa konstytucji Podzia konstytucji: 2. spisana konstytucja w sensie formalnym, ustawa zasadnicza o wyszej mocy prawnej w hierarchii rde prawa pastwowego, stoi ponad wszystkimi ustawami zwykymi i do niej musz one by dostosowane, uchwalana jest w sposb trudniejszy 3. niepisana konstytucja w sensie materialnym, system podstawowych urzdze spoeczno gospodarczych i politycznych w pastwie Konstytucja angielska: brak jest tu problemu nadrzdnoci ustaw bo kada nowa ustawa wchodzi w miejsce

poprzedniej, ocena konstytucyjnoci dziaania rzdu, parlamentu, sdziw, administracji jest ocen w sensie politycznym, a nie prawnym rdami prawa konstytucyjnego s: a) statuty (ok. 200) 1215 r. Wielka Karta Swobd 1628 r. Petycja Praw 1641 r. Akty 1679 r. Habeas Corpus Act 1689 r. Bill of Rights, Ustawa o Tolerancji 1701 r. Ustawa sukcesyjna 1707 r. Akt unii ze Szkocj 1808 r. Akt unii z Irlandi 1911 r. Ustawa o parlamencie 1922 r. Akt regulujcy sprawy Irlandii Pnocnej 1937 r. Ustawa o ministrach Korony (zmieniona w 1964 r.) c) niektre zasady common law m.in. krl nie moe czyni le d) niektre wyroki sdw krlewskich westminsterskich e) konwenanse konstytucyjne (konwensje konstytucyjne) zwyczaje i praktyka konstytucyjna nigdzie nie ujta normatywnie, reguy postpowania politycznego nie ustanowione ani w statutach, ani w orzeczeniach sdziw, ani nie w celu osignicia celw, ktre te rda prawa dotd wyraay: Cay system rzdw parlamentarno gabinetowych opiera si na tych konwenansach. Caa istota odrbnoci angielskiej jest uregulowana konwenansami: zasada odpowiedzialnoci politycznej rzdu przed parlamentem zasada, e rzd ktry utraci zaufanie izby gmin musi ustpi kolegialna odpowiedzialno ministrw monarcha powierza funkcje premiera i misje tworzenia rzdu liderowi partii, ktra uzyskaa wikszo w wyborach do parlamentu premier to szef rzdu i jego rezygnacja jest rwnoznaczna z dymisj wszystkich czonkw rzdu zasada, e premier musi zasiada w izbie gmin Ustawy na ten temat milcz albo incydentalnie wzmiankuj (pierwsza wzmianka o premierze jest dopiero w zarzdzeniu krlewskim z 1905 r., pierwsza wzmianka o gabinecie w ustawie dopiero w 1937 r.) Zasady parlamentaryzmu angielskiego, ktre wpyny na inne pastwa europejskie: 1. zasada reprezentacji narodowej 2. zasada dwuizbowego organu przedstawicielskiego 3. zasada prawnej (konstytucyjnej) odpowiedzialnoci ministrw odpowiedzialno konstytucyjna w trybie impeachmentu, izba nisza oskara (Izba Gmin), a izba wysza sdzi (Izba Lordw) odpowiedzialno parlamentarna (polityczna) przed Izb Gmin, votum nieufnoci 4. zasada parlamentarnej (politycznej) odpowiedzialnoci ministrw rzdy parlamentarne

5. zasada odpowiedzialnoci solidarnej ministrw rzdy gabinetowe Konstytucja Stanw Zjednoczonych: Odmienna od angielskiej. Ogoszona 17 IX 1787 r., ratyfikowana ostatecznie w 1790 r. Jest to pierwsza konstytucja w sensie formalnym. Nowoci tej konstytucji jest jej nadrzdno nad konstytucjami i ustawami poszczeglnych stanw. Jest to konstytucja sztywna, nie mona jej zmieni przez parlament. Mona j tylko dopeni przez nowele (nowelizacja). Nowele te maj moc rwn innym czciom konstytucji. Do tej pory ratyfikowano 26 poprawek. 10 pierwszych stanowi Bill of Rights kart praw czyli prawa obywatelskie. Amerykaskie prawo konstytucyjne skada si z: 1) konstytucja z poprawkami (nowelami) 2) ustawy z dziedziny prawa pastwowego 3) zwyczaje konstytucyjne i praktyka konstytucyjna 4) orzecznictwo Sdu Najwyszego Najwyszego Sdu Federalnego jest to rdo elastycznoci amerykaskiej konstytucji (orzecze w sprawach konstytucji jest ponad 4 ty.) 4 fundamentalne zasady konstytucji amerykaskiej: 1. republikaska forma rzdu jako wykluczenie absolutyzmu monarchii 2. zasada zwierzchnictwa narodu (nard jako og obywateli, ktrym przysuguj prawa wyborcze, pocztkowo w XVIII w. bya to 1/4 mskiej ludnoci mskiej penoletniej i biaej ok. 120 ty. na 3 mln mieszkacw Stanw Zjednoczonych) 3. zasada federalizmu, stany jako suwerenne jednostki polityczne, wadza prawodawcza podzielona jest midzy wadze federalne, a stanowe, w powierzonym zakresie decyzje wadz stanowych s nadrzdne 4. zasada podziau wadzy, przeprowadzono szczeglny system rwnowagi i hamowania wadzy, polega na wzajemnych hamulcach, kada wadza ma hamulec wobec pozostaych a) dla Kongresu: hamulcem jest prezydenckie prawo veta ustawodawczego (od strony wadzy wykonawczej), sdowa kontrola konstytucyjnoci ustaw dokonywana przez Sd Najwyszy Federalny (od strony wadzy sdowniczej) b) dla prezydenta: hamulcem jest impeachment, odpowiedzialno konstytucyjna, oskara Izba Reprezentantw, sdzi senat (1 przypadek skutecznego osdzenia prezydenta w caej historii USA) uzalenienie niektrych decyzji prezydenta od zgody Senatu (zgoda na nominacje urzdnikw, zgoda na zawieranie ukadw midzynarodowych) c) dla Najwyszego Sdu Federalnego: uprawnienia nominacyjne prezydenta (od strony wadzy wykonawczej) waciwoci Kongresu do zaproponowania takich zmian, ktre obalaj dotychczasowe orzecznictwo sdu w jakiej dziedzinie ANGLIA W I poowie XVII w. uksztatowaa si nowa grupa spoeczna middle class nowa szlachta (gentry). Przesza ona na kapitalistyczn produkcj w rolnictwie. Druga now grup stanowia rednia buruazja handlowa i przemysowa. Granice midzy tymi dwoma klasami rednimi byy bardzo umowne. Ponad klas redni bya szlachta dawnego typu arystokracja rodowa (wielcy waciciele

ziemscy). Obok nich bya take dua wielka buruazja handlowa i finansowa zwizana z dworem. Poniej klasy redniej i wyszej bya warstwa porednia midzy nimi, a chopstwem tzw. wolni posiadacze (free holder lub copy holder) Na tle zrnicowania spoeczne naoyy si take rnice wyznaniowe. Istnia koci anglikaski reprezentujcy pogldy dworu i dawnej arystokracji rodowej. W opozycji do niego byy gminy kalwiskie purytanie. Po unii ze Szkocj zaczy si konflikty krla i parlamentu. Izba Gmin reprezentowaa denia klasy redniej, krlowie opierali si na arystokracji i byli zwolennikami absolutyzmu. Gdy do wadzy dosza nowa dynastia mieszczanie i nowobogacka szlachta dyy teraz do wyzwolenia si spod wadzy krlewskiej. Walka ta przeniosa si na forum parlamentu. Za panowania Jakuba chodzio o 3 wane sprawy: 1. uchylenie Aktu o proklamacjach z 1539 r. 2. zaniechanie nakadania podatkw bez zgody parlamentu 3. zniesienie Sdw Izby Gwiadzistej i Wysokiej Komisji Konflikt zaostrzy si za Karola I. Od 1628-40 nie zwoywa on parlamentu. Zosta jednak zmuszony potrzebami finansowymi do zwoania parlamentu. Doszo wtedy do uchwalenia petycji praw. Parlament uzaleni naoenie podatkw od petycji, ktra ograniczaa samowol krla. Pierwszym postanowieniem petycji byy gwarancje o nietykalnoci osobistej, ktre ograniczay naduycia pozasdowego wymiaru sprawiedliwoci (wizienie bez wyroku sdowego). Drugie dotyczyo naduy w pobieraniu podatkw i poyczek bez zgody parlamentu. Petycja gosia, e tylko parlament jest wadny do naoenia podatkw. Petycji praw towarzyszya te tzw. deklaracja Eliotta izba parlamentu stwierdzaa, e zdrajc wolnoci Anglii i jej wrogiem jest kady kto doradza krlowi nowe podatki. Trzeci wan spraw byo zakazywanie samowolnego kwaterunku onierzy w czasie pokoju. Czwarta sprawa to domaganie si zniesienia wojskowych sdw doranych. Krl pozornie przysta na warunki petycji, ale faktycznie jej nie przestrzega. W 1629 r. rozwiza parlament, a nowy powoa dopiero w 1640. Doradc Karola I w tym czasie by Tomasz Stratford. W 1640 r. zosta zwoany parlament, ktry obradowa faktycznie do 1653 r. a formalnie do 1660 r. By to tzw. Dugi Parlament. Uwaany on jest za pocztek rewolucji angielskiej. Ju w 1640 r. skazuje on bez postpowania sdowego (Act of Etender) na mier za zdrad. W 1641 r. parlament wydaje 3 ustawy, ktre ograniczaj wadz krlewsk: 3) krl nie moe rozwiza ani odroczy obrad parlamentu bez jego zgody 4) ustawa o trzechleciu parlament musi by zwoany nie pniej jak 3 lata od ostatniej sesji 5) zniesienie Izby Gwiadzistej i Sdu Wysokiej Komisji Parlament domaga si rozcignicia kontroli nad mianowaniem urzdnikw krlewskich oraz sdziw. Wobec nieustpliwej postawy krla Karola I do gosu doszy elementy radykalne zwizane z armi (Armia Nowego Typu). Zaczyna si okres rewolucji. Po ciciu krla w 1649 r. rozpoczyna si okres republiki. Jest to okres jedynej w dziejach Anglii spisanej konstytucji. (Instrument Rzdzenia z 1653 r. skada si z 42 artykuw, dosy schematycznie wadza ustawodawcza to 1- izbowy parlament, wadza wykonawcza Lord Protektor doywotnio i Rada Stanu)

1660 r. zbiera si ponownie Dugi Parlament (ten z 1640 r.). Nastpuje nawizanie do sytuacji przed rewolucj. Dugi Parlament podejmuje decyzje o swoim rozwizaniu i rozpisaniu nowych wyborw. Nowo wybrany parlament uchwali przywrcenie monarchii pod 4 warunkami: 1. amnestia dla wszystkich uczestnikw rewolucji 2. uznanie parlamentu za legalny 3. uznanie nienaruszalnoci dbr nabytych w okresie rewolucji 4. ogosi rok 1660 jako 12. rok swego panowania Okres restauracji Stuartw Jest to okres panowania Karola II (1660-85) i Jakuba II (1685-88): przywrcono wtedy dwuizbowy parlament z Izb Lordw i jego prawa zagwarantowane wczeniej w Petycji Praw i ustawach z 1641 r. W rzeczywistoci zarysoway si sprzecznoci na temat wzajemnego stosunku organw i wadzy krlewskiej. Odya dawna doktryna Stuartw, niezwizanego adnym prawem krla, ktremu w peni przysugiwaa zarwno prerogatywa jak i prawo dyspensy i suspensy. okres ten to take pocztek systemu ppartyjnego - 2 ugrupowania w parlamencie Torysi (zwolennicy absolutyzmu krlewskiego, pniejsza od 1832 r. partia konserwatywna) i Wigowie ( zwolennicy przewagi parlamentu, pniejsi liberaowie, wchodzili do parlamentu jako partia liberalna do 1935 r.) W 1900 r. pojawia si Partia Pracy, ktra od 1922 r. wesza do parlamentu. Przez cay okres panowania krl Karol II lawirowa pomidzy sprzecznymi interesami stronnictw politycznych (Torysw i Wigw). Krl by niechtny parlamentowi ale w 1679 r. musia udzieli sankcji aktowi Habeas Corpus Act. Byo to instytucjonalne zabezpieczenie gwarancji ochrony wolnoci osobistej jednostki. S tu zawarte przepisy proceduralne jak naley postpowa w przypadku uwizienia bez wyroku sdowego. Jest tu zasada, e o pozbawieniu wolnoci mia decydowa wycznie sd a nie urzdnik krlewski. Bya to sdowa kontrola nad wadz wykonawcz. Gdy po Karolu tron obj Jakub II dy on nie tylko do peni wadzy absolutnej ale take do przywrcenia katolicyzmu. To wanie spowodowao jego odsunicie od rzdw (Chwalebna Rewolucja) Waciciele ziemscy obawiali si, e w przypadku przywrcenia katolicyzmu bd musieli zwrci 70% dbr ziemskich sekularyzowanych po reformie kocioa anglikaskiego w XVI w. W tej sytuacji 2 zwalczajce si do tej pory stronnictwa w parlamencie Torysi i Wigowie doszli do porozumienia i zawarli sojusz majcy na celu obalenie Jakuba II. Do objcia tronu wezwano crk Jakuba II Mari i jej ma Wilhelma III Oraskiego namiestnika Holandii. By to pocztek nowej dynastii ale te nowej formy rzdw monarchii parlamentarno gabinetowej. Po mierci Wilhelma Oraskiego krlem zostaa Maria, a po jej mierci jej siostra Anna. Po mierci Anny tron przeszed na lini elektorw hanowerskich (Jerzy I prawnuk Jakuba I). Odtd Welfowie peni wadz w Anglii a do ostatniej Wiktorii. Po niej dynastia Wettinw, ktra rzdzi do dnia dzisiejszego. Po wprowadzeniu nowej dynastii oraskiej najpilniejszymi byy 3 sprawy: 1. ustawowe unormowanie parlamentu i jego stosunku do wadzy krlewskiej

2. uregulowanie spraw wyznaniowych 3. sprawa nastpstwa tronu Problem wyznaniowy zosta unormowany w 1689 r. w Ustawie o Tolerancji. Anglikanizm zosta uznany za religi pastwow, przyznano tolerancj wyznaniom protestanckim i nie zapewnia rwnouprawnienia katolikom. Byli oni dyskryminowani w prawach wyborczych. W 1689 r. uchwalono take Bill of Rights, ktry wylicza naduycia dokonywane przez Karola II i Jakuba II, a nastpnie okrela nowe zasady prawne jak zapobiega naduyciom. Ograniczone zostay prawa krlewskie, a rozszerzono prawa parlamentu. Byo to niejako usankcjonowanie ustroju monarchii parlamentarno gabinetowej. uznano za nielegalne wykonywanie przez krla prawa prerogatywy, dyspensy i suspensy odmwiono prawa nakadania podatkw bez zgody obu izb zabroniono krlowi utrzymywa staej armii w czasie pokoju kady poddany mia prawo wnoszenia petycji do krla zakaz zbyt wysokich grzywien, kaucji, niezwykych i okrutnych kar postulat czstego zwoywania sejmu (sprecyzowaa to ustawa z 1694 r.) Podkrelia ona, e jego kadencja nie moe przekracza 3 lat, ustawa o 7 leciu z 1716 r. przeduya kadencj do lat 7, a akt o parlamencie z 1911 r. okreli ten termin na 5 lat wybory do parlamentu miay by wolne, a posowie mogli korzysta z wolnoci sowa Ustawa sukcesyjna z 1707 r. okrelia zasad nastpstwa tronu i przewidziaa ewentualn sukcesj dynastii hanowerskiej zastrzegaa te, e monarcha i jego maonek musz by wyznania anglikaskiego podkrelaa zasad, e monarcha jest zwizany prawem wprowadzaa regu kontrasygnaty decyzji krlewskiej przez odpowiedniego ministra lub Tajn Rad, oznaczao to zasad nieodpowiedzialnoci krlewskiej stworzya zasad niezawisoci sdziowskiej, odtd sdzia mg by usunity jedynie na danie obu izb parlamentu przyja zasad konstytucyjnej odpowiedzialnoci ministrw za krla, krl nie mg uaskawi ministra zasdzonego w trybie impeachmentu Wszystko to stworzyo podwaliny ustrojowe pod nowoczesn monarchi parlamentarno gabinetow. Pooyy te kres odradzaniu si absolutyzmu. Nowa monarchia miaa charakter liberalny (liberalizm arystokratyczny). Liberalizm demokratyczny wystpi w Anglii dopiero po reformach prawa wyborczego, ktre dokonaj si w XIX w. Ustrj Anglii po 1688 r. rdem wadzy by nadal krl. Formalnie jego pozycja nie ulega zmianie. 1. Krl: mia wadz wykonawcz, ktr sprawowa razem z Rad i dygnitarzami, formalnie mia swobod mianowania i odwoywania ministrw z wadzy ustawodawczej by nadal czci parlamentu, zgoda krla bya niezbdna dla tworzenia prawa, mia prawo sankcji wobec ustaw, ale to prawo sankcji wysza z uycia (desuetudo) (krlowa Anna skorzystaa z tego prawa po raz ostatni w 1707 r.)

mia prawo zwoywania i rozwizywania parlamentu ale po 1689 r. utraci on prawo dyspensy i suspensy, utraci prawo inicjatywy ustawodawczej 2. Gabinet: wywodzi si z Tajnej Rady, ktra miaa tylko uprawnienia doradcze, po restauracji Stuartw Karol II obok Tajnej Rady powoywa grup 5 najbardziej zaufanych doradcw w gabinecie, Wilhelm III Oraski najpierw powoywa do gabinetu przedstawicieli Torysw i Wigw ale pomidzy nimi byy wci, a wic krl zacz pniej powoywa wycznie przedstawicieli tego stronnictwa, ktre uzyskao wikszo w parlamencie, cay czas w tym gabinecie przewodniczy krl, sytuacja zmienia si wraz z Jerzym I, od 1714 r. gabinet si usamodzielni, odtd I Lord Skarbu przewodniczy gabinetowi i zosta premierem, gabinet uniezaleni si od krla ale odpowiada przed parlamentem, po 1711 r. wytworzya si solidarna odpowiedzialno ministrw z dziaalno monarchy (krl nie moe czyni le) Mechanizm rzdw parlamentarno gabinetowych opiera si na nastpujcych przesankach: 1) nie ma odpowiedzialnoci krla, obowizek kontrasygnaty odpowiedniego ministra 2) gabinet odpowiedzialny jest prawnie, czyli konstytucyjnie w trybie impeachmentu oraz politycznie (parlamentarnie) przez votum nieufnoci, a take solidarnie 3) lider partii, ktra wygraa wybory do izby niszej parlamentu jest wycznym kandydatem do funkcji premiera krl musi go powoa na premiera 4) gabinet moe dziaa tylko w oparciu o wikszo parlamentarn 5) krl moe rozwiza izb gmin rwnie w przypadku votum nieufnoci Rnica pomidzy rzdem, a gabinetem: Od XIX w . rozrniano w Anglii rzd sensu largo i gabinet Rzd sensu largo w skad wchodzi cay aparat administracji pastwowej, premier, ministrowie, wszyscy urzdnicy, ktrzy tworz zesp suby cywilnej, jest on oparty na rozbudowanej hierarchii, ale politycznie nieodpowiedzialny Rzd sensu stricto (gabinet) tworzy go premier i ministrowie, ktrzy ponosz odpowiedzialno solidarn, parlamentarn niezalenie od tego czy zasiadaj w gabinecie czy nie Reformy prawa wyborczego w XIX w. spowodoway przejcie od liberalizmu arystokratycznego do demokratycznego, jednake Izba Lordw zachowaa swj arystokratyczny charakter do dnia dzisiejszego.

FRANCJA Sytuacja wewntrzna Francji u schyku XVIII w. Zaczy si ujawnia silne objawy kryzysu spoecznego i politycznego oraz ekonomicznego. Struktura feudalna monarchii absolutnej stawaa si coraz bardziej raca anachronizmem i bya coraz bardziej krytykowana przez wszystkie grupy spoeczne. Jednoczenie przykad angielskiej monarchii konstytucyjnej i uksztatowania si rzdw parlamentarno gabinetowych oraz przykad Stanw Zjednoczonych wskazyway drog przemian. Jednak monarchia francuska bya niezdolna do przeprowadzenia tych reform. Narastajce sprzecznoci ekonomiczne i inne przyczyny: polityczne (degeneracja grupy kierowniczej) filozoficzno polityczne (szkoa fizjokratw, gosia wolno gospodarcz i wasno jako

podstaw porzdku spoecznego) spowodoway wybuch rewolucji. REWOLUCJA FRANCUSKA: 5 V 1789 r. zwoanie Stanw Generalnych, byo bezporednim nastpstwem zatargu krla z parlamentem, ktry w 1787 r. odmwi rejestracji ordonansw krlewskich nakadajcych nowe podatki Parlament uzasadni ta decyzje tym, e jedynie nard reprezentowany przez Stany Generalne moe uchwali nowe podatki. Zwoanie tych Stanw Generalnych byo ich pierwszym zwoaniem od 1614 r. Krl zgodzi si na przyznanie stanowi trzeciemu podwjnej liczby posw. Duchowiestwo 1/4 posw Szlachta 1/4 posw Stan trzeci 1/2 posw Byo to pozorne ustpstwo, poniewa Stany Generalne podejmoway uchway w ten sposb, e kady stan niezalenie od liczby posw musia wyrazi zgod. Gdy zgromadziy si Stany rozpocza si walka o wsplne obrady i o gosowania indywidualne. Do Stanu trzeciego przyczyy si liczne gosy stanu duchownego, a take cz szlachty 17 VI 1789 r. Stany ogaszaj si Zgromadzeniem Narodowym 9 VII 1789 r. Stany ogaszaj si Konstytuant 14 VII 1789 r. zdobycie Bastylii Po 14 VII 1789 r. nastpio przypieszenie nadania ksztatu prawnego faktycznie dokonujcej si rewolucji. VIII 1789 r. Konstytuanta podejmuje szereg wanych aktw prawnych, ktre stanowi jdro ustawodawstwa konstytucyjnego Uchway z 4 i 5 VIII o likwidacji feudalizmu podzieliy go na feudalizm dominujcy i kontraktowy. feudalizm dominujcy prawa zwizane z poddastwem (sdownictwo patrymonialne, paszczyzna, monopole) te prawa zostay zniesione feudalizm kontraktowy (pobr czynszw), pozostawiono te prawa ale od 1792 r. prawo pobierania czynszu naleao udowodni dokumentem, dopiero dekret Konwentu z 1793 r. znis wszelkie formy feudalne bez odszkodowania Deklaracja Praw Czowieka i Obywatela ogoszona 26 VIII 1789 r. Reforma zarzdu terytorialnego Francja zostaa podzielona na 83 departamenty, wprowadzono 4 stopniowy podzia: departamenty, dystrykty, kantony, gminy na czele tych 4 szczebli stay ciaa kolegialne (rady) Reforma sdownictwa Wprowadzono sdownictwo powszechne, oddzielono wadz sdownicz od wadzy

administracyjnej i uruchomiono sdownictwo administracyjne. Struktura sdownictwa powszechnego: a) sprawy cywilne: 2 stopniowe, sdy pokoju i trybunay dystryktu b) sprawy karne: 3 stopniowe, sdy policji municypalnej , sdy policji poprawczej, trybunay dyscyplin (w tych sdach funkcjonowaa 12 osobowa awa przysigych) unormowano stosunki wyznaniowe (Konstytucja Cywilna Kleru z 1790 r.) Do tej pory koci by niezaleny finansowo od pastwa, utrzymywa si z wasnych dbr i rnych fundacji. Fundacje te suyy celom charytatywnym i wychowawczym. Koci utrzymywa prawie wszystkie szpitale, domy dla starcw, sierot, osb psychicznie chorych oraz prawie cae szkolnictwo (w tym wszystkie szkoy wojskowe 12) Konstytucja Cywilna Kleru wprowadza zasadnicze zmiany. Nastpuje konfiskata dbr kocielnych, kasata zakonw, zniesiono szkoy kocielne i podjto nieudane prby stworzenia szkolnictwa publicznego. Zamknito szpitale, przytuki, domy dla starcw, sierot. Dokonano take zmian w administracji kocielnej. Podzia diecezji dostosowano do administracji pastwowej. Wadze kocielne byy obierane przez zgromadzenie elektoralne Konstytucja 3 IX 1791 r. Otwiera ona okres monarchii ograniczonej od 3 IX 1791 r. do aresztowania Ludwika XVI 10 VIII 1792 r. Od tego momentu rozpoczyna si bardzo drobiazgowy podzia chronologiczny dziejw Francji: 1. Okres monarchii ograniczonej (1789 92) 2. Okres Konwentu 22 IX 1792 2 VI 1793) 3. Okres Dyktatury jakobiskiej (2 VI 1793 1795) 4. Okres Dyrektoriatu (1795 99) 5. Okres Dyktatury napoleoskiej (1799 1814) a) okres konsularny (1799-1804) b) okres cesarski (1804 14) 6. Okres restauracji Burbonw (1814 30) W 1814 ukazuje si Karta Konstytucyjna 7. Okres monarchii lipcowej (1830-48) 8. Okres II Republiki (1848 52) 9. Okres II Cesarstwa (1852 70/75) 10. Okres III Republiki (1875 1914/46) 11. Okres IV Republiki (1946 58) 12. Okres V Republiki (1958 do dzi) Deklaracja Praw Czowieka i Obywatela Zawiera 3 zasadnicze grupy unormowa: 1. Zasady dotyczce organizacji politycznej pastwa 2 fundamentalne zasady ustrojowe: a) zasada suwerennoci ludu, antyteza feudalnej doktryny monarchii absolutnej o boskim pochodzeniu wadzy, wyonia si z teorii umowy spoecznej b) monteskiuszowski trjpodzia wadzy mia zapewni rwnowag pomidzy poszczeglnymi wadzami: ustawodawcz, wykonawcz, sdow

2. Zasady dotyczce praw obywatelskich Deklaracja wprowadza podmiotowe prawa publiczne, ktre zakadaj dwustronny stosunek midzy jednostk a pastwem, s to prawa publiczne, w obronie ktrych jednostka moe wystpi jako strona w sdzie pozywajc pastwo. Dotd czowiek by poddanym w sensie poddastwa pastwowego, ktre byo w monarchii absolutnej, teraz czowiek sta si obywatelem. Przysuguje mu szereg osobistych, naturalnych, niezbywalnych, witych praw z ktrych nadrzdne s 4: b) Rwno c) Wolno d) Wasno e) Bezpieczestwo i opr przeciwko uciskowi rdem wszelkich praw jest wolno. Deklaracja przyjmuje charakterystyczne pojcie wolnoci (za Monteskiuszem): Wolno to mono czynienia wszystkiego co nie szkodzi drugiemu. Granice wolnoci ustala tylko ustawa. Ta wolno realizuje si w rnych postaciach osobistych praw wolnociowych: b) wolno sumienia c) wolno sowa, pisma, druku d) wolno gospodarcza nienaruszalno prawa wasnoci prywatnej e) nietykalno osobista 3. Zasady dotyczce wprowadzenia podstaw nowoytnego prawa karnego i procesu karnego W prawie karnym wprowadza fundamentalne zasady prawa materialnego karnego: a) prawo nie dziaa wstecz lex retro non agit b) nie ma przestpstwa bez ustawy nullum crimen sine lege c) nie ma kary bez ustawy nullum poena sine lege S to zasady legalizmu w prawie karnym. W dziedzinie procesowej deklaracja wprowadza: a) zasad domniemania niewinnoci fundamentalna zasada procesu karnego, bdzie ona amana w okresie pastwa totalitarnego gdzie bdzie przeciwiestwo tej zasady tzw. domniemanie winy ujemna teoria dowodowa Proces inkwizycyjny negatywna i pozytywna teoria dowodowa Pastwo totalitarne ujemna teoria dowodowa A. Wyszyskiego Deklaracja z 1789 r. nie zawiera : 1) praw socjalnych 2) prawa do zgromadzenia ukazuje si ustawa Le Chapelie, ktra zabrania zgromadze Deklaracja ta zostaa wczona do pierwszej konstytucji francuskiej i regu si stao e do kadej konstytucji francuskiej bya wczana. Konstytucja Jakobiska i Deklaracja Jakobiska Bya to druga konstytucja i deklaracja. Byy one tylko teoretyczne poniewa nie weszy one w ycie. Zmiany w Deklaracji Jakobiskiej: wprowadzono rwno nie tylko formaln, ale take i spoeczn

wprowadza prawo socjalne (do pracy, opieki spoecznej, bezpatnej owiaty)

w Konstytucjach z 1795 r. i nastpnych a do 1830 r. wystpuje wyrany regres jeeli chodzi o prawa obywatelskie. Dopiero konstytucja z 1848 r. wprowadza jako zasady: a) zasad wolnoci b) zasad rwnoci c) zasad braterstwa d) zasad solidaryzmu A jako wartoci chronione rodzin, prac, wasno, porzdek publiczny. Powrciy te prawa socjalne Od kolejnej konstytucji (1852 r.) nastpuje potwierdzanie praw obywatelskich w preambuach konstytucji, ktre uznaj, zatwierdzaj, gwarantuj prawa zawarte w Deklaracji z 1789 r. i ustawodawstwie zwykym. Podsumowaniem okresu po 1852 r. jest konstytucja IV Republiki z 1946 r. Tutaj w preambule mamy cay katalog praw z Deklaracji sierpniowej 1789 r. ale take i prawa socjalne (prawo do pracy, opieki spoecznej, ochrony zdrowia, bezpieczestwa materialnego, odpoczynku, bezpatnego wyksztacenia) W Stanach Zjednoczonych wystpuj 3 fazy rozwoju praw obywatelskich: 1) prawa wolnociowe w okresie przed niepodlegoci prawa dla kolonistw, prawa Anglikw, podstaw tych praw jest tylko prawo angielskie 2) okres walki midzy koloniami, a metropoli pozornie zmiany nastpiy tylko w terminologii, w miejsce praw kolonistw pojawiaj si prawa ludzi, jest to Deklaracja Praw i Krzywd z 1774 r., tutaj mamy odesanie do praw angielskich ale take do praw natury (prawo do ycia, wolnoci, wasnoci, prawo do uczestniczenia we wasnych ciaach prawodawczych, prawo do sdu rwnych ssiedztwa, prawo do gromadzenia si w celu naradzenia si nad krzywdami i wysania petycji do krla, deklaracja ta bya odrzucona przez parlament brytyjski 3) okres, w ktrym znika ju opieranie si na prawach i przywilejach angielskich 12 VI 1776 r. Deklaracja Praw Wirginii 4 VII 1776 r. Deklaracja Niepodlegoci Deklaracje poszczeglnych stanw w latach 1776-83 Znika wszelki formalny zwizek z prawem angielskim. Wystpuje nowy sposb uzasadniania tych praw, a to uzasadnienie opiera si przede wszystkim na doktrynie prawa natury. Deklaracja Praw Wirginii Inspirowana angielskim Bill of Rights (1689 r.). Deklaracja rwnoci, wolnoci, niezalenoci, penych praw wasnoci, praw do bezpieczestwa i szczliwoci. Szeroki katalog praw jednostki w zakresie prawa karnego. Deklaracja Niepodlegoci Gosi, e wszyscy ludzie zostali stworzeni jako rwni sobie i e stwrca wyposay ich w pewne niepozbywalne prawa m.in. prawo do ycia, wolnoci, poszukiwania szczcia.

Dla zabezpieczenia wymienionych praw zostay ustanowione rzdy wywodzce swe uprawnienia ze zgody rzdzonych. Sama Konstytucja Stanw Zjednoczonych nie zawiera praw obywatelskich. Prawa obywatelskie byy doczane do konstytucji stanowych. Nowele do konstytucji, ktre reguloway prawa obywatelskie pomijay spraw rwnoci i jest to pierwsza rnica w porwnywaniu z prawami francuskimi. Nowele do konstytucji Byo ich 10. Od 5 IX 1791 do XII 1791. Obowizuj do dnia dzisiejszego. 1. Nowela dotyczca wolnoci religii, sowa, prasy, zgromadze (rnica w porwnaniu do francuskiej), petycji 2. Nowela dotyczca prawa posiadania i noszenia broni 3. Nowela dotyczca zakwaterowania onierzy w czasie pokoju tylko za zgod waciciela (ma ju charakter tylko historyczny) 4. Nowela dotyczca nietykalnoci osoby, mieszkania, dokumentw, mienia 5. Nowela dotyczca gwarancji w sprawach karnych: oskarenie o zdrad gwn tylko wielka awa przysigych (charakter historyczny) ne bis in eadem (nie mona kogo sdzi po raz drugi w tej samej sprawie) zakaz zmuszania do zezna na swoj niekorzy zakaz pozbawiania ycia, wolnoci, mienia bez wyroku sdowego 6. Gwarancje w postpowaniu karnym: prawo do szybkiego procesu przed bezstronnym sdem przysigych tego okrgu gdzie popeniono przestpstwo prawo do informacji o charakterze i przyczynie oskarenia prawo do konfrontacji z obciajcymi dowodami obowizek przedstawienia dowodw korzystnych dla oskaronego prawo do korzystania w swej obronie z pomocy prawnej 7. Nowela dotyczca spraw sdowych sprawy gdy warto sporu przekracza 20 $ waciwe s dla sdw przysigych 8. Nowela dotyczca zakazu nadmiernych kaucji, grzywien, zbyt okrutnych i nieuytecznych kar (wzorowana dosownie na Bill of Rights) 9. Nowela, ktra wylicza okrelone prawa 10. Nowela wyliczajca prawa, ktre nie zostay przekazane przez konstytucj Stanw Zjednoczonych i s odpowiednio zachowane dla Stanw lub narodu Zasada rwnoci pojawia si dopiero w 1865 r. w 13. poprawce do Konstytucji zniesienie niewolnictwa W 1869 r. w 15. poprawce wreszcie jest zagwarantowane prawo obywatela do gosowania, ktre nie bdzie kwestionowane z powodu rasy, koloru skry i uprzedniego stanu niewolniczego. Kobiety uzyskay prawa wyborcze w 1920 r. w 19. poprawce. Do niedawna uwaano, e dopiero Deklaracja Praw Czowieka i Obywatela oraz amerykaskie prawa i Nowele do konstytucji wprowadziy prawa obywatelskie. Jednake obecnie coraz czciej twierdzi si, e ju wczeniej istniay prawa regulujce t kwestie: polskie Neminem captivabimus nisi iure victum

 ochrona wolnoci osobistej w anglosaskiej Brytanii (do 1066 r.) ochrona, gwarancje wolnoci osobistej w ustawodawstwie redniowiecznych miast woskich ksztatowanie si gwarancji wolnoci osobistej w pastwie niemieckim w wiekach X-XIV Jednak gdy pojawia si monarchia absolutna zniszczya ona te wszystkie prawa wolnociowe. I Konstytucja Francuska Konstytucja monarchii ograniczonej z 3 IX 1791. Jest to pierwsza konstytucja buruazyjna w Europie. Deklaracja z 1789 r. zostaa doczona do niej jako rozdzia wstpny. Konstytucja podkrela suwerenno narodu (wszelkie wadze nale do narodu) Wadza ustawodawcza - jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe Jest powoywane w wyborach porednich z wysokim cenzusem majtkowym, znosi si instrukcje poselskie (posowie caego narodu). Zgromadzenie Narodowe ma wyczne uprawnienia ustawodawcze, inicjatywa ustawodawcza, uchwalanie praw. Krl ma tylko sabe veto zawieszajce. Wadza wykonawcza krl i ministrowie, kontrasygnata ministrw osoba krla jest wita i nietykalna, dziedziczenie wedug regu prawa salickiego najwysza wadza wykonawcza wycznie w rkach krla, krl nie ma inicjatywy ani prawa sankcji, nie moe rozwiza Zgromadzenia Narodowego, Zgromadzenie Narodowe nie moe usun krla ani ministra za polityk, nie ma odpowiedzialnoci politycznej, parlamentarnej Wadza sdownicza sdziowie w adnym wypadku nie moe by wykonywana ani przez Zgromadzenie Narodowe ani przez krla Trybunay nie mog si miesza w dziaalno administracyjn Konstytucja ta podobnie jak i amerykaska nie zrealizowaa systemu rwnowagi wadz, otworzya drog do przewagi wadzy ustawodawczej nad wykonawcz (odwrotnie ni to miao miejsce w Stanach Zjednoczonych) Po rozwizaniu Konstytuanty nastpiy nowe wybory. W sierpniu 1792 nastpi konflikt nowo wybranego parlamentu z krlem. Krl zostaje aresztowany (10 VIII 1792 r.). Oznacza to koniec monarchii ograniczonej. Rozpoczyna si okres Konwentu. Pierwszym aktem Konwentu by akt znoszcy monarchi i proklamujcy republik. 22 IX 1792 r. wprowadzono nowy kalendarz rewolucyjny (formalnie obowizywa od 1795 r. ale faktycznie tylko 8 miesicy do przejcia wadzy przez Jakobinw). Francja bya wtedy w trudnej sytuacji zarwno wewntrznej jak i zewntrznej (I koalicja) Odby si sd nad krlem przed Konwentem. Krl zosta zasdzony na kar mierci i zgilotynowany w styczniu 1793 r. Sabe rzdy Konwentu, walka stronnictw powoduj anarchi w pastwie, w rnych czciach kraju wybuchaj walki. Np. w okrgu Vandei, gdzie chopi rozpoczli powstanie na wie, e Konwent ogosi pobr do wojska. Bunt ten mia te charakter religijny, gdy mieszkacy tego okrgu byli katolikami. Po pocztkowych sukcesach Vandejczykw nastpiy surowe represje ze strony Konwentu. Vandea miaa przesta istnie.

Okres Konwentu koczy si przejciem wadzy przez Jakobinw 2 VI 1793. Rozpoczyna si dyktatura jakobiska. Wydana zostaje nowa Konstytucja i Deklaracja Praw. Konstytucja nie wchodzi w ycie Robespierre stworzy teori rzdu rewolucyjnego. Odrnia ono ustrj konstytucyjny, ktry stosuje prawo i gwarancje wolnociowe od ustroju rewolucyjnego, ktry musi stosowa wszystkie moliwe rodki nie liczc si z zasadami konstytucji ani prawami zawartymi w Deklaracji, ktre zostaj na ten okres zawierzone. Pniej z dowiadcze okresu jakobiskiego bdzie korzysta Lenin, ktry bdzie gosi teorie o dyktaturze proletariatu czyli rzdach siy bez ogldania si na prawo. W okresie dyktatury jakobiskiej miay miejsce 4 wane sprawy: 1. Pobr rekruta do armii rewolucyjnej Armia Nowego Typu 2. Ustawa o ograniczeniu spekulacji z 1793 r. o cenach maksymalnych i pacach Danton domaga si uchylenia tej ustawy i ograniczenia terroru. Zosta aresztowany 30 marca i 5 kwietnia zgilotynowany. Wtedy to terror osign najwyszy szczyt. Z powodu terroru zgino ok. 200 ty. osb. Caa rewolucja pochona ok. 2 mln osb. Po okresie dyktatury jakobiskiej nastpi okres Dyrektoriatu. Ogoszono now konstytucj. Pojawia si nowa Deklaracja, w ktrej rwnie brak jest uregulowa spoecznych. Charakter konstytucji jest konserwatywny. 1) Wadza wykonawcza naley do Dyrektoriatu: 5 dyrektorw zmieniajcych si co roku i do ministrw 2) Wadza ustawodawcza naley do Rady Starszych i Rady Piciuset 3) Wadza sdowa wyodrbniona Okres dyrektoriatu obfituje w wiele wydarze politycznych. W tym okresie wzrasta znacznie znaczenie Napoleona Bonapartego. 9 listopada 1799 (18 brunmaire) sterroryzowanie przez Napoleona obu izb parlamentu i zmuszenie ich do przekazania wadzy 3 konsulom. Uchwalono now konstytucj konsularn.

Konstytucja konsularna (napoleoska) z 13 XII 1799 r. zatwierdzona zostaa przez og obywateli w drodze plebiscytu. Formalnie zachowano zasad suwerennoci ludu. Plebiscyt sta si legitymacj wadzy Napoleona co pozwalao mu utrzyma przekonanie e jego wadza jest kontynuacja przemian rewolucji. Konstytucja konsularna nie zawieraa Deklaracji Praw Czowieka. Wadza wykonawcza, ustawodawcza i sdowa byy pozornie rozdzielone. Wadza ustawodawcza Podzielona zostaa na 5 organw co pozwalao Napoleonowi kontrolowa proces ustawodawczy. 1. Rzd (3 konsulw, od 1804 r. cesarz Napoleon) 2. Rada Stanu (projektowanie praw, w posiedzeniach Rady bra udzia niekiedy Napoleon np. przy opracowywaniu Kodeksu Napoleona) 3. Trybunat (pocztkowo 100 czonkw, a w 1802 ograniczono do 50, zlikwidowany ostatecznie w 1807 r.) dyskusja nad ustawami, nie mg uchwala ustaw

4. Ciao Prawodawcze (wybierane w wyborach powszechnych ale system wyborczy oparty by na listach zaufania) 1/10 uprawnionych do gosowania w okrgu tworzya list okrgow z 1/10 listy okrgowej powstawaa lista departamentalna z 1/10 listy departamentalnej powstawaa lista narodowa Listy zaufania miay znaczenie przy nominacji z urzdu waniejszych urzdnikw. Ciao prawodawcze uchwalao bez dyskusji (gos mieli zabiera 2 przedstawiciele Rady Stanu i 2 Trybunatu) 6. Senat (bada zgodno ustaw z konstytucj, utrzymywa w mocy lub uniewania ustawy, jego skad pochodzi z nominacji konsula) Wadza wykonawcza Rzd Republiki powierza si Cesarzowi 1802 r. Napoleon zosta doywotnim konsulem 1. Cesarz posiada te szerokie uprawnienia ustawodawcze inicjatywa ustawodawcza ogaszanie ustaw mianuje czonkw Rady Stanu, ministrw, ambasadorw wypowiada wojn, zawiera pokj 2. Ministrowie odpowiadaj tylko przed I Konsulem, cesarzem dokonuj kontrasygnaty aktw Konsulw Zasada podziau wadzy ulega zupenemu zatarciu. Znaczenie cia prawodawczych zostao zupenie zredukowane. Caa wadza skupiona jest w rku Cesarza. S to pozory pastwa konstytucyjnego. Cay ten system napoleoski w zwizku z tym nazywa si cezaryzmem albo bonapartyzmem. Jest to system zdecydowanej przewagi wadzy wykonawczej. Wadza sdowa 1) Sdziowie pokoju I instancja (w kantonach pozostawione tylko dla celw sdowniczych) 2) Trybuna Cywilny II instancja (w okrgach) 3) Trybuna Relacyjny III instancja (sadownictwo apelacyjne) 4) Trybuna Kasacyjny najwysza instancja w sprawach cywilnych i karnych Reforma zarzdu terytorialnego: nowy podzia administracji wprowadzany na zasadzie centralizmu i biurokratyzmu Dawny rewolucyjny podzia by 4 stopniowy teraz bdzie 3 stopniowy:(departamenty, okrgi, gminy) w miejsce rewolucyjnych cia kolegialnych obieralnych Rad wprowadzono zasad nominacji urzdw (prefekt, podprefekt, mer) nowo powoany organ w 1799 r. Rada Stanu (organ wykonawczy, ciao doradcze przy krlu ale te i organ ktry bierze aktywny udzia w pracy ustawodawczej, najwyszy sd administracyjny, dziaa jako sd II instancji, sd odwoawczy od Rad Prefekturalnych) najwaniejsz zasug Napoleona jest oddzielenie sdownictwa od administracji Byo to tak cise, e zapewniao sdziemu niezawiso orzekania. Uznano, e sdy nie tylko mog ingerowa w dziaalno administracyjn ale take w jej spory z obywatelami dlatego

wprowadzono zasady nominacji sdziw i ich nieusuwalno w miejsce dawnej obieralnoci wzmocnienie niezawisoci sdziowskiej, sdziego od tej pory mona zwolni tylko w okrelonych przypadkach (wiek emerytalny, popenienie czynu niegodnego stanowiska sdziego) W drodze wyborw powoywani byli tylko sdziowie przysigli zmiana struktury sdownictwa, ustali si tu podstawowy kanon organizacji sdownictwa w caej Europie: 1. Oddzielenie sdownictwa od administracji 2. Jednolite sdy powszechne 3. Gwarancje niezawisoci sdziego Wielkie Cesarstwo Francuskie Koncepcja cesarstwa uniwersalnego (przypominaa koncepcje cesarstwa karoliskiego i rzymskiego). Zaliczay si do niego nie tylko ziemie francuskie ale take te pastwa, ktre byy w jaki sposb zalene od Francji w rnorodny sposb: 1) pastwa niemieckie nalece do Zwizku Reskiego (powsta 12 lipca 1806 r.) 2) Hiszpania 3) Krlestwo Woskie 4) Krlestwo Neapolu 5) Ksistwo Warszawskie Wpywy napoleoskie w tych krajach wyraaj si w trojaki sposb: a) narzucanie konstytucji wzorowanych na konstytucji konsularnej z 1799 r. b) recypowanie urzdze administracyjnych c) recypowanie francuskich kodyfikacji Napoleon nie doprowadzi jednak do ujednolicenia i scalenia stworzonego przez siebie systemu wielkiego cesarstwa i zniko ono wraz z jego klsk w 1814 r. I okres konstytucjonalizmu we Francji to okres prb i bdw. Praktyka odbiega zwykle od litery konstytucji. Konstytucje s nie funkcjonalne (np. konstytucja konsularna). Od 1814 r. (upadek Napoleona) konstytucja staa si trwaa podstaw wadzy pastwowej. W XIX i XX w. we Francji spotykamy 3 rodzaje konstytucji: 1) konstytucje monarchiczne (z 1814 r., 1830 r.) 2) konstytucje republikaskie (1848 r. II Republika, 1875 r. III Republika, 1946 r. IV Republika, 1958 r. V Republika) 3) konstytucja z 1852 r. (nawizujca do konstytucji z 1799 r. ktra ma specyficzny charakter, zasadnicze znaczenie miay konstytucje z 1814 r. i 1875 r.) Karta konstytucyjna z 1814 r. oktrojowana bya przez Ludwika XVIII nawizywaa do modelu angielskiego: krl jest suwerenem z boej aski nie reguluje zasad dziedziczenia tronu wadz ustawodawcz stanowi krl i parlament (izba parw i izba deputowanych) inicjatywa ustawodawcza naley do krla, ma prawo sankcji

Izba Parw ma skad arystokratyczny (mianowani przez krla albo doywotni) Izba Deputowanych pochodzi z wyborw porednich (cenzus majtkowy) W toku ustawodawczym zachowana rwnorzdno obu izb) Samodzielne uprawnienia krla w ustawodawstwie to ordonanse wadza wykonawcza naley do nieodpowiedzialnego krla i ministrw (odpowiedzialno konstytucyjna, nie ma odpowiedzialnoci gabinetowej cho faktycznie bya)

Mwi si o ogromnym znaczeniu tej konstytucji. Opieraj si na niej m.in.: a) konstytucja Zwizku Niemieckiego z 1815 r. b) konstytucja monarchii austro wgierskiej z 1867 r. c) konstytucja Krlestwa Prus z 1850 r. d) konstytucja Rosji z 1906 r. Konstytucja z 1830 r. regulowaa sprawy w okresie restauracji Burbonw. Nowoci jest tzw. system orleaski. Polega na podwjnej odpowiedzialnoci ministrw, musz uzyska zaufanie krla jak i parlamentu. Znaczenie tej konstytucji jest nieco mniejsze ale np. opiera si na niej konstytucja belgijska z 1830 r. System orleaski wystpuje take w konstytucji V Republiki NIEMCY (XIX w.) W XIX w. przeyway okres upadku ale dopiero okres wojen napoleoskich zada im ostateczny cios (1801 r. Francja uzyskaa tereny niemieckie na lewym brzegu Renu). Dla zrekompensowania strat terytorialnych deputacja sejmu niemieckiego w 1803 r. zniosa ksistwa duchowne i prawie wszystkie wolne miasta (ok. 1500). Te terytoria przyznaa ksitom poszkodowanym w 1801 r. W obliczu nowej wojny z Austri Napoleona wikszo ksistw poddaa si daniom Napoleona. 12 lipca 1806 r. zadeklarowali oni formalnie wystpienie z Rzeszy, zawizali pod protektoratem Napoleona Zwizek Reski. By to przykad zwizku amicego postanowienia pokoju westfalskiego z 1648 r. (wadcy uzyskali suwerenno zewntrzn byle by nie godziy w Rzesz i cesarza). Cesarz Franciszek II przewidujc upadek Cesarstwa Rzymsko niemieckiego zabezpieczy si przed tym wczeniej w 1804 r. przybierajc tytu cesarza Austrii. Na wiadomo o zawarciu Zwizku Reskiego ogosi deklaracje o zoeniu niemieckiej korony cesarskiej. Franciszek II zosta cesarzem Austrii Franciszkiem I. Zwizek Reski Zwizek Reski zosta utworzony aktem z 12 lipca 1805 r. przez 16 suwerennych pastw. Akt zwizkowy mia trojakie znaczenie: 1. By umow midzynarodow nakadajc na pastwa skonfederowane okrelone obowizki wobec protektora 2. By umow midzynarodow powoujc now struktur pastwa oddan opiece protektora 3. Okrela wewntrzny ustrj zwizku 16 pastw na wieki oddzielone od terytorium cesarza niemieckiego poczone zostao w odrbny zwizek (z wyjtkiem Austrii, Prus, Pomorza Szwedzkiego). zrzeknito si tytuw okrelajcych zwizek z cesarstwem arcybiskup Moguncji (elektor ksie prymas) przybra tytu ksicia przewodniczcego, a mianowa go protektor konfederacji

Powoano ciao prawodawcze, ktrym mia by Sejm Zwizku Reskiego (Bundestag) z siedzib we Frankfurcie nad Menem. Ale nie zebra si ani razu. Dzieli si mia: 1) kolegium krlw 2) kolegium ksit Akt zwizkowy okrela przymierze midzy Cesarstwem Francuskim a Zwizkiem Reskim: ustalono kontyngent wojskowy na wypadek wojny (1/3 armii napoleoskiej miaa si skada z kontyngentu Zwizku Reskiego) w pastwach wchodzcych w skad zwizku przeprowadzono reformy oparte na zdobyczach rewolucyjnych i napoleoskich (nowa konstytucja, organizacja administracji lokalnej, zniesienie przywilejw szlachty, duchowiestwa oraz poddastwo chopw, kodyfikacje napoleoskiej) Zwizek Niemiecki Po 1814 r. Zwizek Reski przesta istnie i 8 czerwca 1815 r. utworzono zwizek w postaci konfederacji suwerennych pastw. W skad weszo 35 pastw i 4 wolne miasta. Celem zwizku by obowizek pomocy przed wszelk napaci, wzajemne gwarantowanie posiadoci, zawieranie przymierzy, niepodejmowanie przeciw sobie krokw wojennych. Wszelkie spory miay by rozpatrywane na forum Zgromadzenia Zwizkowego (w 2 postaciach): 1) Rada cilejsza 17 czonkw (organ wykonawczy), przewodnictwo naleao do Austrii (rozpocza si rywalizacja midzy Austri i Prusami) 2) Sejm Zwizkowy jako plenum (Bundestag) o kompetencjach ustawodawczych Tu by specyficzny podzia gosw (69 gosw podzielono na pastwa suwerenne o rnych wielkociach, 6 pastw po 4 gosy, 5 ksistw po 3 gosy, 3 hrabstwa po 2 gosy, pozostae po 1 gosie), specyficzny sposb obradowania (projekty cilejsze do Zgromadzenia, a przy wikszoci 2/3 gosw przyjmowano na plenum), siedziba we Frankfurcie nad Menem Postanowienia: wprowadzono ustrj stanowy w poszczeglnych pastwach w zwizku z tym nadano nowe konstytucje (oktrojowane m.in. Badenia, Wirtembergia, Bawaria w latach 1818-19 w duchu francuskich konstytucji buruazyjnych) rwnouprawnienie wyzna nabywanie wasnoci poza pastwem wolno prasy i prawa autorskiego Walka Prus i Austrii o hegemonie. Sukcesem Prus byo objcie kierowniczej roli w dziedzinie gospodarczej. W 1833 r. powsta Zwizek Celny po zniesieniu ce wewntrznych w 1818 r. w Prusach. Z czasem wszystkie pastwa z wyjtkiem Austrii przystpiy do Zwizku Celnego. 1848 r. prba zjednoczenia (sejm frankfurcki konflikt partii maoniemieckiej i wielkoniemieckiej, unifikacja prawa wekslowego) Wszelkie prby organizowania pastwowoci niemieckiej w XIX w. cechuj si zasadnicz

cech federalizmem (Zwizek Reski 1806-14 jako konfederacja, Zwizek Niemiecki 181566, Zwizek Pnocnoniemiecki 1867-71 jako federacja, II Rzesza Niemiecka 1871-1918). Koncepcja federalizmu jest efektem tradycyjnych lokalnych odrbnoci o niemal 1000 letnim rodowodzie i musiao by to respektowane przy programach zjednoczeniowych. Std Zwizek Reski i Niemiecki osigny tylko puap konfederacji. Czyli zwizku pastw suwerennych. Najbardziej charakterystycznym zjawiskiem Zwizku Reskiego by proces mediatyzacji terytorium (likwidacja drobnych terytoriw, pastewek i na ich miejsce rozleglejsze i bardziej zwarte nowe np. Bawaria, Badenia, Hesja, Saksonia, ktre uzyskay status nawet krlestwa). Najbardziej charakterystyczn cech Zwizku Niemieckiego bya rywalizacja o hegemoni midzy Austri i Prusami zarwno w sferze ekonomicznej jak i politycznej. Ostatecznie ten spr zosta rozstrzygnity militarnie pod Sadow w 1866 r. Po tym zwycistwie powstaje Zwizek Pnocnoniemiecki pod egid Prus, a pokonana Austria tworzy monarchi austro wgiersk w 1867 r. Zwizek Pnocnoniemiecki Nastpuje przejcie od konfederacji do federacji. Opiera si na konstytucji jako normie nadrzdnej. Jest to konstytucja oktrojowana przez skonfederowanych monarchw. Terytorium Zwizku Pnocnoniemieckiego zostao zmniejszone w porwnaniu ze Zwizkiem Niemieckim do 22 pastw. Wyodrbnio si ksistwo Luksemburga i Lichtensteinu. Na czele zwizku stoi przewodniczcy zwizku (krl Prus). Mianowa on kanclerza, ktrym by premier Prus (Otto Bismarck) wadza wykonawcza. Kanclerz by rwnoczenie przewodniczcym Rady Zwizkowej. Ciao prawodawcze zoone byo z 2 organw: a) Reichstag z wyborw bezporednich, tajnych i powszechnych b) Bundesrat zoony z zastpcw rzdu pastw zwizkowych). Ten model wadzy zostanie potem przejty przez konstytucj II Rzeszy Niemieckiej z 1871 r. bdcej w duej czci powtrzeniem konstytucji Zwizku Pnocnoniemieckiego. II Rzesza Niemiecka II Rzesza zostaa proklamowana 1 stycznia 1871 r. Konstytucja II Rzeszy zostaa uchwalona 16 kwietnia 1871 r. Terytorium II Rzeszy obejmowao 26 pastw. Krl pruski zosta cesarzem niemieckim. Tron by dziedziczny. Cesarz niemiecki ma szerokie uprawnienia: mianowanie kanclerza, urzdnikw federalnych zwierzchnictwo nad siami zbrojnymi polityka zagraniczna zawieranie traktatw midzynarodowych projektuje ustawy ale nie ma prawa sankcji Wadza wykonawcza naley do kanclerza Rzeszy. Nie odpowiada on jednak przed sejmem Rzeszy. Kanclerz wykonywa swoj wadz samodzielnie. Konstytucja nie przewidywaa ministerstw. Jedynie w Kancelarii Rzeszy wyodrbniy si sekretariaty z sekretarzami stanu

(pocztkowo 5 potem 12, mieli statut urzdnikw kanclerza i przed nim odpowiadali. Wadza ustawodawcza naleaa do 2 izbowego ciaa Sejmu Rzeszy: a) Reichstag 397 posw na 3 letni kadencje w 4 przymiotnikowych wyborach) b) Rady Zwizku (Bundesrat przedstawicielstwo krajw czonkowskich, liczyo pocztkowo 58 potem 61 czonkw. Prusy miay 17 miejsc, Bawaria 6, Saksonia 4). Faktycznie Bundesrat by izb wysz cho formalnie byo to rwnorzdne ciao w zakresie ustawodawczym. Do obu organw naleaa inicjatywa ustawodawcza i zgoda obu bya niezbdna dla ogoszenia ustawy. Propozycje zmiany konstytucji mogo zablokowa 14 gosw. Pozycja Prus w federacji: 1. Krl pruski = Cesarz niemiecki 2. Premier pruski = kanclerz 3. 17 gosw mogo zablokowa kad prb rewizji konstytucji Std niemiecki historyk prawa Heinrich von Trentschke nazwa Rzesz Cesarstwem Pruskim Narodu Niemieckiego. Mimo znaczcych tendencji unitarnych czego wyrazem byy kodyfikacje oglnoniemieckie (Kodeks Karny z 1871 r., BGB z 1896 r., Kodeks Handlowy z 1897 r., procedury cywilna i karna z 1877 r. udao si dziki temu zlikwidowa trwajcy od stuleci partykularyzm prawny) Rzesza pozostaa do koca pastwem federalnym, w ktrym poszczeglne pastwa zwizkowe zachoway swoje parlamenty, rzdy, administracje, lokaln, struktur sdow. Organem sdowym federalnym by Sd Rzeszy (Reichsgericht) z siedzib w Lipsku jako instancj rewizyjn od orzecze sdw krajowych, zajmowa si take wykadni prawa zwizkowego i krajowego. Rola Prus dominujca w rozwoju. Poraki w wojnach napoleoskich zmusiy wadze pruskie do podjcia na pocztku XIX w. szeregu reform. Prusy pozostay monarchi absolutn ale obejmoway terytoria, ktre miay rne dowiadczenia i rne instytucje. Std konieczno przebudowy i reformy pastwa, ujednolicenia administracji lokalnej, uporzdkowania skarbu, sdownictwa. Reform zarzdu centralnego dokona konserwatysta Karl von und zu Stein oraz jego nastpca ksie Karl August von Hardenberg: zlikwidowali oni dawne organy ministerialne (Generalne Dyrektorium) i powoali 5 ministrw odpowiedzialnych przed krlem, stojcych na czele resortw (Spraw Wewntrznych, Spraw Zagranicznych, Skarbu, Sprawiedliwoci, Wojny) przy krlu powstaa Rada Prywatna o kompetencjach doradczych Od 1814 r. tworzcymi rzd nazywano Ministerstwem Pastwa, ktrego pracami kierowa kanclerz. Przeobraenia ustroju doprowadziy do rzeczywistego oddzielenia administracji od sdownictwa. Rzd pruski sta si rzeczywistym organem wadzy wykonawczej. To definitywne oddzielenie spowodowao w konsekwencji reform zarzdu terytorialnego. W miejsce departamentw

kamer i wojen powstay: prowincje (nadprezydent) obwody rejencyjne (prezydenci) powiaty (landraci) gminy (wjtowie). W 1808 r. zostaa wydana ordynacja o miastach. Jest to bardzo wany akt w dziejach ustroju pastwa pruskiego. Bya to podwalina niemieckiego samorzdu miejskiego. Nastpio ujednolicenie ustroju miast w caym pastwie. Zmienia zasadniczo znaczenie prawne miast. Od tej pory miasta jako gminy miejskie staway si osobami prawa publicznego. Obywatele wybieraj Rad Miejsk jako organ samorzdowy i Magistrat jako organ wykonawczy. Magistrat wykonywa: zadania powierzone przez gmin (tzw. zadania wasne) jako organ wykonawczy pastwa wykonywa zadania poruczone (gwnie sprawy policyjne) Wprowadzono jednolity podatek dla wszystkich. Reformy wojskowe: powszechny obowizek suby wojskowej wydano kodeks wojskowy, w ktrym zniesiono kary cielesne wojsko liniowe (20-25 lat) rezerwa (25-30 lat Landwehra) pospolite ruszenie (powyej 30 lat Landsturm) Reforma szkolnictwa zwizana z postaci Wilhelma von Humboldta. Zaprojektowa kompleksowy system nauczania (szkoy ludowe, rednie, wysze). W okresie restauracji 1815-48 Prusy wzmocnione terytorialne dyy do stabilizacji ustrojowo politycznej ale penie wadzy zachowa wci absolutny monarcha, ktry dziaa na podstawie przepisw prawa. Doprowadzio to do wyksztacenia si zasady, e wszystkie dziaania aparatu pastwowego musz by okrelone przepisami prawa, decyzje musz opiera si o podstaw prawn. Pozwala to okreli wczesne Prusy jeszcze jako monarchi absolutn jako Gesetzstaat (pastwo prawa). To odrnia Prusy od wczesnej Austrii i Rosji. Lata te to budowa trwaych rozwiza w dziedzinie podziau wadzy, struktur administracji, postpowania administracyjnego, a przede wszystkim tworzenia si aparatu biurokratycznego. Ten nowy aparat jest w peni wyksztacony i fachowy. Wiosna Ludw powoduje wejcie Prus na drog nowych zmian konstytucyjnych, ale konstytucja z 1848 r. o charakterze postpowym zostaje zmieniona w 1850 r. kiedy to zostaje ogoszona konstytucja, ktra obowizywaa do 1918 r. Ta pruska konstytucja jest wzorowana na karcie konstytucyjnej z 1814 r.: dziedziczny krl jest wadz najwysz 2 izbowy parlament pruski centralnym organem wadzy

odrzuca zasad suwerennoci ludu nie wprowadza rzdw parlamentarno gabinetowych krl jest nieodpowiedzialny, jego decyzje wymagaj kontrasygnaty ministra ministrowie ponosz tylko odpowiedzialno konstytucyjn tylko przed monarch. krl pruski ma inicjatyw ustawodawcz i prawo sankcji.

Konstytucja Prus w tytule 2. mwi o prawach Prusakw. Jest to katalog podstawowych praw obywatelskich: b) rwno wszystkich wobec prawa c) formalna gwarancja dostpu do wszystkich urzdw (ograniczenia wobec Polakw i ydw) d) wolno osobista e) aresztowanie tylko na podstawie nakazu sdowego f) nietykalno mieszkania, rewizja wycznie na podstawie wyroku sdowego g) wolno osiedlania si w kadej miejscowoci zalena od posiadania rodkw finansowych h) tajemnica korespondencji i) wolno opinii i swoboda prasy (cenzura prewencyjna i system koncesji) j) wolno wyznania i sumienia (po 1870 r. Kulturkampf) k) wolno nauczania (uwarunkowane wprowadzeniem nowej ustawy, ktra si nie ukazaa) l) wolno stowarzysze i zgromadze (obwarowana licznymi ograniczeniami) AUSTRIA Austria to dawna karoliska marchia wschodnia (Ostmarch). Pierwotnie zalena bya od Ksistwa morawskiego. Staa si Ksistwem Austriackim bezporednio zalenym od Rzeszy ale nie staa si ksistwem elektorskim, nie zostaa umieszczona w Zotej Bulli Karola IV z 1356 r. 1359 r. pominity w Zotej Bulli austriacki ksi Ludwik przedstawi privilegium maius, w ktrym rzekomo cesarz Fryderyk I nadawa tytu arcyksicia i uprawnienia ksiciu austriackiemu wiksze ni pozostali elektorzy Karol IV odrzuci privilegium maius jednak dokument ten zosta uznany ale dopiero przez Fryderyka III Habsburga w 1453 r. Od XVI w. jest to Monarchia Habsburgw unia personalna kilku krajw: 1) Krajw w. Wacawa poczone z Krlestwem Czeskim: Czechy, Morawy, lsk 2) Kraje w. Stefana poczone z Krlestwem Wgierskim: Chorwacja, Sowenia, Sowacja Jedno bya naraona z powodu rnych zasad nastpstwa tronu. W ksistwach austriackich bya to dziedziczno, a w ksistwach czeskich i wgierskich elekcyjno. Ostatecznie te sprawy rozstrzygna Sankcja Pragmatyczna z 1713 r. (obowizywaa do 1918 r.). Stwierdzaa e: caa Monarchia Habsburgw tworzy niepodzieln cao obowizuje dziedziczno w linii mskiej na zasadzie primogenitury, a w razie wyganicia linii mskiej dopuszczone jest dziedziczenie kobiet Od XVI w. bya to monarchia absolutna. Urzdy centralne: 1. Kancelaria Stanu sprawy zagraniczne 2. Zjednoczona Kancelaria Nadworna sprawy wewntrzne

3. Najwysza Izba Sprawiedliwoci 4. Nadworna Izba Skarbowa 5. Nadworna Rada Wojenna Zarzd lokalny: 1) Gubernie z gubernatorami 2) Cyrkuy ze starostami 3) Dominia z wjtami Od 1782 r. miasta uzyskay samorzd. W wyniku wydarze politycznych (wojen, Wiosna Ludw) monarchia absolutna zacza upada. Podejmowano prby obalenia monarchii: 1848 r. uchwalono pierwsz konstytucj, nadana przez cesarza Ferdynanda: przynosia rwnouprawnieni narodowe, stanw przewidywaa sejmy prowincjonalne w poszczeglnych krajach wadzami zwierzchnimi byli monarcha, Reichstag (skada si z Senatu i Izby Poselskiej, z 383 posw 100 z Galicji) Konstytucja ta zostaa uchylona w marcu 1849 r. przez nowego cesarza Franciszka Jzefa, ktry 4 marca 1849 r. oktrojowa now konstytucj (o charakterze centralistycznym). Zostaa ona uchylona w 1851 r.. By to nawrt do absolutyzmu i germanizacji tzw. era Bacha (9 lat) Po klskach w wojnach z Sardyni i Francj nastpio ostateczne zaamanie si monarchii absolutnej i nastpi pierwszy okres rzdw konstytucyjnych. Wyoniy si 3 koncepcje: a) centralistyczna (reprezentowana przez Niemcw austriackich) b) federalistyczna (reprezentowana przez Czechw) c) dualistyczna (reprezentowana przez Wgrw) Ministrem Stanu w miejsce Bacha zosta Agenor Gouchowski. W 1860 r. ogoszono dyplom padziernikowy. Oznacza on definitywny koniec absolutyzmu w Austrii i wprowadzenie ustroju federacyjnego. Odtd zarysoway si podstawy autonomii Krajw Koronnych. Nastpia decentralizacja ustawodawstwa (do tej pory wycznym ustawodawc by cesarz). Teraz prawo stanowiy Sejmy Krajowe. W 1861 r. ogoszono patent cesarski patent lutowy, ktry mia 2 zaczniki: a) konstytucja lutowa uchylona w 1865 r. b) statuty krajowe dla poszczeglnych krajw obowizyway do 1918 r. (kraj by to okrg administracyjny i byo ich 17) Po kolejnej wojnie z Prusami Austria ponosi klsk i zachodzi potrzeba gruntownych reform. Do gosu dochodzi koncepcja monarchii dualistycznej. Powstaje wic Monarchia Austro Wgierska. 3 akty, ktre tworz podstawy tej monarchii: 1) ugoda austriacko wgierska w formie 2 ustaw obu sankcjonowanych przez cesarza: a) austriackiej b) wgierskiej 2) Konstytucja Krlestwa Wgierskiego ogoszona jeszcze w okresie Wiosny Ludw w 1848 r., uchylona w okresie ery Bacha, a przywrcona w 1867 r.

3) Konstytucja Cesarstwa Austriackiego zesp kilku ustaw zasadniczych uchwalonych 21 grudnia 1867 r. oraz dyplom padziernikowy i patent lutowy Powstaje unia realna. Oba pastwa cz pewne instytucje okrelone w ustawach Ustawy Konstytucyjne: 1) Ustawa o sprawach wsplnych z 21 grudnia 1867 r. Za sprawy wsplne uznano: sprawy zagraniczne sprawy wojska i marynarki wojennej sprawy waluty i finansw na wsplne cele 2) Ustawa o reprezentacji pastwa Wadza ustawodawcza naley do Rady Pastwa, ktra jest powoywana w drodze wyborw kurialnych System 5 kurii: a) Kuria Wielkiej Wasnoci Ziemskiej b) Kuria Maej Wasnoci Ziemskiej c) Kuria Miejska d) Kuria Izb Handlowych i Przemysowych e) Kuria Powszechnego Gosowania (powstaa w 1896 r.) System kurialny zniesiono w 1907 r. Rada Pastwa: Izba Parw Izba Poselska (wybierana w wyborach niejawnych) Galicja bya reprezentowana w Radzie Pastwa po 1873 r. przez 63 spord 353 posw, a po 1907 r. przez 106 na 516 posw. 3) Ustawa o penieniu wadzy rzdowej i wykonawczej Wadz wykonawcz peni cesarz i ministrowie (finansw, wojska, spraw zagranicznych) 4) Ustawa o wadzy sdowej 5) Ustawa o Trybunale administracyjnym 6) Ustawa o oglnych prawach obywateli Na terenie Galicji obowizywa cay szereg praw obywatelskich. Wprowadzaa ona cay katalog praw przestrzeganych i realizowanych. 7) Ustawa o Trybunale Pastwa Powoany w 1869 r. sta na stray praw obywatelskich. Ustawa konstytucyjna o oglnych prawach obywateli z 21 grudnia 1867 r. gwarantowaa szeroki wachlarz praw obywatelskich w 17 krajach koronnych: b) rwno wobec prawa likwidacja przywilejw stanowych (naruszeniem tej zasady by kurialny system wyborw do Izby Niszej ) c) swoboda translokacji osb i majtku swoboda przemieszczania si wewntrz pastwa d) nietykalno prawa wasnoci i swoboda dysponowania wasnoci e) swoboda osiedlania si w dowolnym miejscu f) zniesiono wszelkie stosunki poddacze i uzalenienia osobiste g) nietykalno osobista i mieszkania h) tajemnica korespondencji i) prawo petycji dla kadego j) prawo zgromadze i tworzenia stowarzysze

k) l) m) n)

wolno sowa, myli, druku pena swoboda sumienia i wyznania zakaz zmuszania do praktyk religijnych swoboda nauki i nauczania wszystkie narody w pastwie s rwnoprawne, kady nard ma prawo do zachowania i rozwoju swojej narodowoci i jzyka rwnouprawnienie wszystkich jzykw w instytucjach publicznych

Nauczanie w Galicji odbywao si w jzyku: 1. Szkoach podstawowych gminy, ktra szko utrzymywaa 2. Szkoach rednich w jzyku polskim z wyjtkiem 2 w jzyku niemieckim i 2 w jzyku ukraiskim 3. Szkoach wyszych w peni spolonizowane Szkoy wysze w Galicji: Uniwersytet Jagielloski Uniwersytet Jana Kazimierza Politechnika Lwowska Wysza Szkoa Weterynaryjna (Lww) Wysza Szkoa Rolnicza (Dublany) Akademia Sztuk Piknych w Krakowie Akademia Umiejtnoci (stowarzyszenie szk wyszych od 1873 r.) Nie byo wsplnego organu ustawodawczego. Byy natomiast delegacje Sejmu Wgierskiego i austriackiej Rady Pastwa. Obradowano w ten sposb, e po 60 delegatw, czonkw Rady Pastwa i Sejmu obradowao na przemian w Wiedniu albo Peszcie. Obradowano tylko w sprawach wsplnych. W Prusach prawa obywatelskie byy amane w okresie Kulturkampf prowadzonego przez Bismarcka. 1) Ustawa z 1871 r. Paragraf o ambonie (zakaz krytyki rzdu w kazaniach kocielnych) 2) 1873 r. ustawy majowe (ograniczenia co do obsady stanowisk kocielnych) 3) rugowanie jzyka polskiego w szkoach rednich i niszych 4) rugi pruskie 1885 r. wydalenie 26 ty. osb, walka o ziemi, utworzenie Komisji Kolonizacyjnej w 1886 r. 5) Ustawa budowlana z 1904 r. 6) Hakata 7) 1901 r. nauka religii w szkoach w jzyku niemieckim 8) ustawa kagacowa zakaz uywania jzyka polskiego na zebraniach gdzie nie ma powyej 60% Polakw. Wadze lokalne w Monarchii Austro Wgierskiej: Pastwo dzielio si na 17 krajw koronnych. W kadym byy 3 rodzaje organw wadzy: a) autonomiczne na terenie Galicji byy to: Sejm Krajowy powoany w 1860 r. przetrwa a do 1920 r. Wydzia Krajowy z Marszakiem Krajowym b) rzdowe do 1848 r. to Zjednoczona Kancelaria Nadworna, potem ministrowie, a od 1871 r. minister bez teki, dla Galicji:

 c)

pocztkowo okrgi byy to gubernie z gubernatorami, a od 1849 r. kraje z namiestnikami kraje dzieliy si na powiaty, w ktrych urzdowali starostowie powiatowi samorzd terytorialny: istnia na szczeblu powiatowym wystpowa tylko w 4 krajach koronnych (m.in. w Galicji) na szczeblu powiatu skada si z: 1. Rady Powiatowej z Marszakiem Powiatowym 2. Wydziau Powiatowego z Prezesem Wydziau (organ wykonawczy) na szczeblu gminy skada si z: 3. Rada Gminna 4. Zwierzchno Gminna z wjtem (organ wykonawczy) na szczeblu miejskim: Rada Miejska Magistrat z burmistrzem, a w wikszych miastach prezydentem

Sdownictwo na terenie Monarchii Austro Wgierskiej: Sdy powszechne: 1) Sdy powiatowe (na szczeblu powiatowym, zazwyczaj 1 osobowe) 2) Sdy krajowe (kolegialne, w sprawach cywilnych 3 sdziw, w sprawach koronnych 4 sdziw, od 1869 r. w sprawach zagroonych kar wysz ni 5 lat 12 przysigych, ktrzy decyduj o winie) 3) Trybuna Najwyszy sd kasacyjny w Wiedniu Sdy szczeglne: 2) Trybuna Stanu powoany na mocy ustawy konstytucyjnej z grudnia 1867 r., mia sdzi ministrw za naruszenie prawa 3) Trybuna Administracyjny powoany w 1875 r. 4) Trybuna Pastwa powoany w 1869 r.: by gwarantem przestrzegania prawa caoci pastwa, prawa poszczeglnych krajw koronnych sta na stray konstytucyjnie zagwarantowanych praw obywatelskich rozstrzyga konflikty midzy wadzami rzdowymi, a reprezentacj krajw koronnych Monarchia Austro Wgierska przetrwaa do 11 listopada 1918 r., do abdykacji cesarza Karola I, ktry opuci kraj. Karol I panowa od 1916 r., gdy zastpi zmarego cesarza Franciszka Jzefa. Po Traktacie Wersalskim Austro Wgry rozpady si. Sama Austria staa si republik na mocy konstytucji z 1920 r. 1938 r. Anschluss Austrii Po wojnie okupacja Austrii. Zostaa podzielona na 4 strefy okupacyjne. Wiede tak jak Berlin te zosta podzielony na 4 strefy. W 1955 r. Austria uzyskaa pen suwerenno. Przywrcono moc obowizujc konstytucji z 1920 r. REPUBLIKA WEIMARSKA Po I Wojnie wiatowej w wyniku ustale Traktatu Wersalskiego rozpada si II Rzesza Niemiecka. Powstaa Republika Weimarska (Konstytucja Weimarska z 5 sierpnia 1919 r.).

Czerpaa wzorce z demokracji parlamentarnej Francji, a take z dowiadcze ustrojowych Stanw Zjednoczonych. Konstytucja przyja system federalny. Podstawowe zasady konstytucji weimarskiej to: 2) suwerenno ludu 3) szeroki katalog praw obywatelskich w tym rwnie praw socjalnych i ekonomicznych 4) odwoywaa si do elementw demokracji bezporedniej Konstytucja ta bya jedn z najbardziej demokratycznych konstytucji okresu midzywojennego. Republika Weimarska bya federacj 21 krajw (w tym 3 miasta). Na czele pastwa sta prezydent wybierany na 7 lat w wyborach powszechnych. Kompetencje prezydenta byy bardzo szerokie: a) mianowanie i odwoywanie kanclerza, ministrw i innych urzdnikw b) zwierzchnik si zbrojnych c) do niego naleao zawieranie umw midzynarodowych d) reprezentowa pastwo na zewntrz e) nie dysponowa prawem weta zawieszajcego f) mg podda kad ustaw pod referendum ludowe g) wydawa rozporzdzenia, ktre kontrasygnaty kanclerza lub odpowiedniego ministra h) szczeglne uprawnienia w razie zagroenia lub naruszenia bezpieczestwa publicznego i porzdku w pastwie (mg wydawa rozporzdzenia zmieniajce ustawy) i) ponosi odpowiedzialno konstytucyjn, prawn, na wniosek Sejmu Rzeszy przed Najwyszym Trybunaem Pastwowym Rzeszy j) ponosi odpowiedzialno polityczn w wyniku utraty zaufania 2/3 czonkw sejmu musia ustpi, odwoanie prezydenta przekazywano narodowi w trybie demokracji bezporedniej, w drodze referendum ludowego Wadza ustawodawcza: 1. Sejm Rzeszy (Reichstag) 2. Rada Rzeszy (Bundesrat) wyraz federalnej struktury pastwa, delegaci poszczeglnych krajw zwizkowych w liczbie proporcjonalnej do liczby mieszkacw, ale jeden kraj nie mg mie wicej ni 20% miejsc Inicjatywa ustawodawcza naleaa tylko do Sejmu Rzeszy i rzdu ale prawo veta naleao tylko do Bundesratu Rady Rzeszy. Sejm mg obali to veto wikszoci 2/3 gosw. W przypadku braku wymaganej wikszoci w Sejmie prezydent mia 2 wyjcia: a) rezygnowa z ustawy b) mg zarzdzi referendum ludowe gdy zadaa tego 1/3 posw lub 1/20 wszystkich uprawnionych do gosowania Wadza wykonawcza: 1. Kanclerz i ministrowie tworzyli rzd Wyczne uprawnienia kanclerza: ustala wytyczne polityki rzdu

zastpowa prezydenta kanclerz i ministrowie ponosili odpowiedzialno konstytucyjn, prawn, oskara Sejm Rzeszy a sdzi Najwyszy Trybuna Pastwowy Rzeszy kanclerz i ministrowie ponosili take odpowiedzialno polityczn przed Sejmem Rzeszy w razie utraty zaufania czekaa ich dymisja

Wadza sdownicza: 1. Najwyszy Trybuna Pastwowy Rzeszy sdzi prezydenta, kanclerza, ministrw 2. Sd Rzeszy sd apelacyjny 3. Sd Administracyjny Rzeszy Sdy baday te zgodno ustaw z konstytucj. Wprowadzono sdy administracyjne. W dziejach Republiki Weimarskiej mona wyrni 3 zasadnicze okresy: (1919-1923) okres koalicji wikszociowych. Rola prezydenta ogranicza si do funkcji mediacyjnych midzy poszczeglnymi partiami. (1923-1930) okres funkcjonowania gabinetw mniejszociowych Ronie znaczenie prezydenta. (1930-1933) okres funkcjonowania gabinetw prezydenckich Prezydent powoywa sam kolejne gabinety z zaufanych ludzi bez udziau parlamentu. Prezydent nie troszczy si o poparcie parlamentu. W 1932 r. wygraa wybory NSDAP 31 stycznia 1933 r. prezydent P. Hindenburg powierzy urzd kanclerza Adolfowi Hitlerowi. Rozpoczyna si kolejny okres w dziejach Niemiec III Rzesza.

Trybuna Rzeszy - Reischgerich z siedzib w Lipsku, instancja kasacyjna oraz I w sprawach o zdrad, skupia specjalistw wysokiej klasy z dowiadczeniem prawniczym; cieszy si uznaniem, ale nie nazistw. Wyrok Trybunau w sprawie podpalenia Reichstagu: padziernik - grudzie 1938 r. Z 5 oskaronych sd w Lipsku skaza tylko 1. Od czasu tego procesu rola Trybunau wyranie spada. Poniej Trybunau Rzeszy byy wysze sdy krajowe Overlandes Gerichtes (34) po 1 w prowincji, z tym, e w Berlinie nazywa si Kamergericht. Zoone byy z 2 senatw: cywilnego i karnego - instancje odwoawcze od sdw krajowych. Landgerichty - ok. 180, izba cywilna i izba karna (w sprawach zagroonych kar powyej 5 lat), piciu sdziw zawodowych. Sdy zawodowe - drobne sprawy cywilne i karne z jednym sdzi. Amsgericht (lokalne) - sdy krajowe - wysze sdy krajowe - Trybuna. Przy kadym urzdy prokuratorw podlege ministrowi sprawiedliwoci Rzeszy. Wymagania dotyczce stanowiska sdziego i prokuratora: ukoczone studia prawnicze odpowiednie kwalifikacje moralne i polityczne przy wyszych stanowiskach sdziowskich i prokuratorskich dobrze widziany doktorat z prawa.

Struktury podlege byy kancelarii prezydialnej - na czele kanclerz. Odrbny pion do ministerstwa sprawiedliwoci. Pierwsze prby reform politycznych nie naruszyy zasady niezawisoci sdziowskiej. Ustawa z 1937 roku nakadaa ju obowizek zoenia przysigi na wierno Fuhrerowi. Od pocztku wprowadzono przepisy umoliwiajce odwoanie sdziego paragrafy aryjskie i o podejrzeniu o komunizm. Marzec 1933 r. - powoanie sdw specjalnych dla zwalczania przestpstw z ustaw o ochronie narodu i pastwa; 3 sdziowie jako I oraz ostatnia instancja, postpowanie uproszczone, wezwanie oskaronych w cigu 3 dni, brak moliwoci odwoania, odpowiedni dobr sdziw i wytyczne, or reimu. II reforma - utworzenie trybunau narodowego Volksgerichtshof, ostra krytyka sdu w Lipsku, przej sprawy zdrady i przeciw pastwu z Trybunau Rzeszy (pozostaa mu kasacja). Piciu sdziw, ale orzeczenie wydawao trzech, przewodniczcy i jeden sdzia musieli by sdziami zawodowymi, natomiast pozostali - honorowi, pochodzili z nominacji ministerstwa sprawiedliwoci Rzeszy, rekrutowali si z SS i SA. Obok sdw powszechnych istniay piony sdownictwa: wojskowego, NSDAP, SS i policji. Istniao take sdownictwo z ustawy o zagrodach dziedzicznych z 1933 roku wedug ktrej chopi musieli wykaza czysto rasow od 1800 roku; sd - awnicy - chop, w sdownictwie niespornym uznawano czysto rasow chopw. Sd z ustawy o ochronie przed dziedziczeniem chorego potomstwa (o sterylizacji) - sd I instancji przy Amsgericht, odwoanie do Landsgericht, gdzie nastpowao nieodwoalne orzeczenie. Ustrj sdw powszechnych nie uleg wikszym zmianom po 1933 roku. W ramach ujednolicania systemu w 1934 roku zlikwidowano ministerstwa sprawiedliwoci w poszczeglnych krajach (do ministra naleao prawo aski, od tej chwili wycznie prezydent Rzeszy). Sdownictwo opierao si na podstawach ustrojowych z ustawy o ustroju sdw powszechnych z 1877 roku - sdy niezalene, zwizanie przepisem ustawy a potem te przysig. Zmiany w prowadzeniu procesu karnego i cywilnego. Rola procesu karnego i cywilnego w doktrynie narodowo-socjalistycznej zmienia si w stosunku do kodeksu karnego z 1871 roku. Zmiany poszy w 3 kierunkach: a) rozszerzenie oglnych zasad odpowiedzialnoci b) zaostrzenie tych zasad c) zwikszenie iloci stanw faktycznych Zasada legalizmu nullum crimen sine lege bya stopniowo amana w prawie karnym materialnym i procesowym: Lex Wanderlume - podwaenie zasady nulla poena sine lege moliwo wprowadzenia kary wyszej ni bya ona w chwili popenienia przestpstwa rozporzdzenie o ochronie narodu i Rzeszy z 1933 roku nowela z 1935 roku - wprowadzenie w miejsce formalnej definicji bezprawia, definicji materialnej; zasada analogia iuris ustawa z 1936 roku - represje w przestpstwach przeciwko pastwu; sabota gospodarczy bezwzgldna kara mierci i konfiskata majtku rozporzdzenie z 1939 roku o gospodarce wojennej - sankcje za uszkodzenie i marnotrawstwo surowcw rozporzdzenie o nieuzasadnionym opuszczeniu miejsca pracy

rozporzdzenie o szkodnikach publicznych - kara mierci, zamanie zasady lex retro non agit ustawa z 1933 roku o przestpcach z nawyku - do uznania na przestpc z nawyku wystarczyo dwukrotne skazanie prawomocnym wyrokiem na wizienie, dawao to podstaw do zastosowania rodkw zabezpieczajcych wobec takiej osoby, tzn. od kastracji do wydalenia z Rzeszy ustawa z 1943 roku o odpowiedzialnoci nieletnich - uchylenie zagodzonej odpowiedzialnoci nieletnich od 14 do 18 roku ycia; nakaz traktowania jako osoby dorosej w chwili popenienia przestpstwa.

Prawo cywilne: z zakresu prawa osobowego: Ustawy Norymberskie z 15 listopada 1935 roku - ustawa o obywatelstwie Rzeszy dotyczca ogranicze prawnych ze wzgldu na czysto rasow przepisy dotyczce imienia i nazwiska osb pochodzenia ydowskiego - zakaz posugiwania si nazwiskiem uznanym za niemieckie; nakaz dodawania do imienia Izrael dla mczyzn i Sara dla kobiety jeli imiona nie byy ydowskie odebranie ydom wszelkich praw publicznych oraz zakaz poruszania si transportem publicznym (1/3 ludnoci Rzeszy to ydzi, wedug oficjalnych spisw 0,32%) w prawie maeskim - ustawy prohibicyjne: ustawa sterylizacyjna, ustawa o zdrowiu maeskim z 1936 roku, maestwo przestaje by kontraktem prywatnym, staje si narzdziem prawnym w interesie utrzymania cigoci biologicznej narodu niemieckiego, instytucja rozpodowa, dbao o czysto rasow Niemcw hitlerowska polityka populacyjna - przedstawianie interesu dziecka nienarodzonego przed interes matki, dziecko nie oznacza potomstwa, odmowa urodzenia bya karana, tzw. bitwa o rodzenie prawo spadkowe: ustawa o zagrodach dziedzicznych z 1933 roku, wymagania dotyczce wykazania czystoci rasowej prawo rzeczowe - pojawienie si instytucji aryzacji (wywaszczenia), pocztkowo tylko kontrola nad majtkiem ydowskim, nastpnie wywaszczenie; aryzacja oznaczaa wykluczenie ydw z gospodarki niemieckiej projekt Justusa Hedemanna: dobro narodu niemieckiego jest regu podstawow Po II wojnie wiatowej Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec uchylia te wszystkie ustawy, w 1957 roku wprowadzono ustaw o rwnouprawnieniu pci, co nie znaczyo jeszcze zniesienia wszystkich nierwnoci. ROSJA Pierwsza fala reform od czasw Katarzyny II i Piotra I w XIX w. Bdzie to okres panowania Aleksandra I oraz Mikoaja I. Nastpnie reformy Aleksandra II. Reformy te nie dotyczyy jednak wadz centralnych. Reformy Aleksandra II: a) reformy spoeczne zniesienie poddastwa i rozpoczcie uwaszczenia chopw b) reforma sdownictwa sadownictwo powszechne sdy pokoju i zjazdy sdziw pokoju

 sdy okrgowe z aw przysigych w sprawach karnych (12 osobowa) Izba Sdowa (instancja odwoawcza) i Senat Rzdzcy (instancja kasacyjna) reforma procedur sdowych karnej i cywilnej. Proces mieszany w sprawach karnych oraz nowoytny proces cywilny oparty na wzorcach francuskich. Kolejna fala reform nastpia po rewolucji 1905 r. kiedy Rosja wkracza w okres pastwa pseudo konstytucyjnego gdy trudno okreli powstae w 1906 r. 3 akty prawne jako konstytucje zreformowano Rad Pastwa powstaa Duma Pastwowa powoano Rad Ministrw (odpowiadaa jedynie przed cesarzem) 2 izbowy parlament o niewielkiej roli Cesarz dalej peni nieograniczon wadz absolutn. Kolejne reformy s zwizane z abdykacj cara i powoaniem Rzdu Tymczasowego. Kolejne wydarzenia prowadz do narodzin totalitarnego pastwa radzieckiego. Histori ustroju pastwa radzieckiego trzeba rozwaa na 2 paszczyznach: 1) Historia instytucji pastwowych i aktw prawnych formalnie obowizujcych 2) Faktyczna struktura sprawowanej wadzy poprzez instancje partii komunistycznej Formalnie Rosja Radziecka jako pastwo bya republik federacyjn co anonsowaa Deklaracja Praw Ludu Pracujcego ze stycznia 1918 r. W 1922 r. kolejny zjazd partii uchwali powstanie ZSRR. Jego federacyjny charakter potwierdzia konstytucja z 1928 r. Rwnie konstytucja z 1936 r. petryfikowaa federacje ale bya to specyficzna federacja. Mimo odrbnych struktur republikaskich ich stopie uzalenienia sprowadza je faktycznie do roli organw terenowych. Przykadem tego byo uregulowanie w konstytucjach federalnych struktury wadz republikaskich (zwizkowych) co nadawao tym konstytucjom republikaskim charakter aktw wykonawczych w stosunku do konstytucji federalnej. Liczba republik bya rna. Ostatecznie po II Wojnie wiatowej 15 republik. Terytorium pastwa porwnywalne jest z obszarem Cesarstwa Rosyjskiego w pocztku XX w. ZSRR zostao rozwizane 26 grudnia 19991 r. ZSRR byo to pastwo dyktatury partyjnej. Instytucje pastwowe miay fasadowy charakter. Realna wadza wykonywana bya instancje partii komunistycznej, zjazdy KPZR, KC KPZR i Biuro Polityczne KPZR i odpowiednie instancje partyjne w republikach. Szczegln rol odgrywa Generalny Sekretarz KPZR, ktry skupia ca wadz w swoich rkach. W warunkach systemu monopartyjnego partia komunistyczna kontrolowaa wszystkie aspekty ycia politycznego, gospodarczego, kulturalnego a nawet osobistego obywateli. Decydujc rol sprawowaa biurokracja partyjna, ktra przy wykonywaniu zada posugiwaa si aparatem pastwowym. Wielkie znaczenie odgryway organy policji politycznej: WCZEKA, NKWD, GRU, KGB, ktre stosoway na wielk skal metody inwigilacji i terroru. Podobny system rozdwojenia ustroju gdzie rzeczywista wadz naleaa do organw poza konstytucyjnych, a formalna fasadowa niemoc do organw konstytucyjnych nie znalaza w adnym pastwie midzywojnia takiego ladu nawet w III Rzeszy. Prof. Jan Baszkiewicz okrela

takie schizofreniczne rozdwojenie widzenia instytucji polityczno prawnych. Wyrnia rzeczywisto rzeczywist i rzeczywisto urojon. Po przejciu wadzy przez bolszewikw 24/25 padziernika (6/7 listopada) i aresztowaniu Rzdu Tymczasowego opr oddziaw rzdowych zosta szybko stumiony. Przejcie wadzy przez bolszewikw nastpio w chwili gdy ich partia liczya ok. 5 ty. czonkw. W czasie Oglno Rosyjskiego Zjazdu Rad doszo do rozamu. Opucili zjazd mienszewicy i eserowcy, komitet przekaza wadz Radzie Komisarzy Ludowych z Leninem na czele. Zjazd wyda 3 dekrety: 1. Dekret o pokoju 2. Dekret o ziemi 3. Deklaracja praw narodw Rosji Pierwszy okres rzdw bolszewikw to okres wojny domowej. W wyborach do Zgromadzenia Ustawodawczego bolszewicy uzyskali tylko 20%. 5 stycznia 1918 r. rozpoczy si po raz pierwszy w historii obrady Konstytuanty. Rzdy demokratyczne skoczyy si ju 6 stycznia kiedy to dowdca stray marynarzy chronicych obrady elezniakow powiedzia suba jest zmczona, wic posowie powinni si rozej. W 1918 r. rozwizano wszystkie partie polityczne z wyjtkiem bolszewickiej. Wprowadzono cenzur. W lipcu 1918 r. Zjazd Rad uchwali konstytucj, w ktrej sformuowano zasady klasowego charakteru nowego pastwa. Ludzie o zym pochodzeniu zostali pozbawieni praw politycznych (tzw. liszecy). Zarzd pastwem mia nalee do fachowego aparatu pastwowego ale tego brakowao. Std powoano do suby dawnych urzdnikw i oficerw carskich. W Armii Czerwonej znalazo si 50-60 ty. oficerw carskich, niektrzy z nich mimo wielu czystek dotrwali nawet do II Wojny wiatowej. W ostatnich miesicach ycia Lenin zaniepokojony by problemem biurokracji, gdy bolszewicy uwaali za konieczne zatrudni tylu byych carskich urzdnikw ile to jest moliwe. Lenin zdawa sobie spraw, e zapa rewolucyjny nie wystarczy ale ba si sabotowania wysikw w budowie nowego socjalistycznego pastwa przez tych carskich urzdnikw i dlatego uznano e najlepszym antidotum bdzie kontrola organizacji partyjnych nad carskimi urzdnikami i przybrao to charakter kontroli zawodowego aparatu partyjnego. Lenin mimo zastrzee do starej administracji uwaa j za lepsz od ppimiennych aktywistw partyjnych natomiast w partii uwaano inaczej. W grudniu 1917 zostaa powoana Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucj i Sabotaem (CZEKA) z Feliksem Dzieryskim na czele. W styczniu 1918 r. powoano Armi Czerwon (Lew Trocki). W lipcu 1918 r. zamordowano carsk rodzin. We wrzeniu 1918 r. po prbie zamachu na Lenina ogoszono masowy terror. Te uprawnienia CZEKA rozszerzyy si na wydawania i wykonywanie wyrokw (wyroki zgodnie z sumieniem rewolucyjnym). Gboki kryzys gospodarczy i cakowity rozkad gospodarki doprowadzi do koniecznoci ogoszenia komunizmu wojennego (przymus pracy, kartkowy system reglamentacji ywnoci, elementy klasowo obce otrzymyway mniejsze racje, likwidacja wolnego handlu, obowizkowe dostawy ywnoci). To wywoao w caej Rosji powstania chopskie, najwiksze w tambowskiej

guberni tzw. antonowszczyzna. W marcu wybucho powstanie marynarzy w Kronsztadzie, ktry by do tej pory bastionem bolszewikw. Marynarze domagali si caej wadzy w rce rad a nie partii i jej komisarzy, dali rad bez komunistw. Powstanie to stumiono przy pomocy oddziaw wojskowych Tuchaczewskiego. Rwnoczenie Lenin zmieni kurs gospodarki ogaszajc NEP (1921-27): przywrcono wolny handel wycofano si z reglamentacji zastpiono rekwizycj podatkiem zboowym, haso bogacie si. Po kilku latach zlikwidowano gd. Produkcja rolna uzyskaa poziom produkcji z 1913 r. Mona powiedzie, e nepman i kuak przywrcili ycie gospodarcze. Jednoczenie ugruntowa si system rzdw totalitarnych. W 1922 r. Rosja Radziecka zostaa ogoszona ZSRR. Partia przyja nazw WKPB. Formalno prawn podstaw ustroju staa si konstytucja ze stycznia 1924 r. Konstytucja ta tworzya ZSRR federacj. Bya to federacja republik pocztkowo rosyjskiej, ukraiskiej, biaoruskiej i zakaukaskiej (azerbejdaska, gruziska, armeska). Z czasem doczyy si inne, a w 1936 r. byo ich ju 16. Najwyszym organem w pastwie by Zjazd Rad (raz do roku), skadajcy si z przedstawicieli miast, wsi i guberni wybieranych proporcjonalnie do liczby mieszkacw. Midzy sesjami zjazdu funkcjonowa Komitet Centralny Wykonawczy skadajcy si z 2 organw: 1. Rady Zwizkowej (371 czonkw republik) 2. Rady Narodowoci (przedstawicieli republik po 5 z kadej oraz okrgw autonomicznych po 1) KCW jako cao peni gwnie funkcje ustawodawcze. Na jego czele stao 21 osobowe Prezydium. Obradowao w okresie midzy sesjami KCW. Prezydium miao uprawnienia wykonawcze i ustawodawcze. Wadz wykonawcz wykonywao prze Rad Komisarzy Ludowych (prezes, zastpca i ministrowie czyli komisarze). Zarzd poszczeglnych resortw nalea do poszczeglnych komisariatw ludowych. Walk z kontrrewolucj oddano Zjednoczonemu Pastwowemu Zarzdowi Politycznemu (OGPU). Lenin zmar w 1924 r. jeszcze w 1922 r. wyda list uwaany za testament, w ktrym kandydatw do kolegialnego kierownictwa wymienia 6 komunistw (Bucharina, Kamieniewa, Piatakowa, Stalina, Zinowiewa, Trockiego). Rwnoczenie niepokoi go fakt skupienia przez Stalina zbyt wielkiej wadzy jako Generalnego Sekretarza. Z tych 6 typowanych zastpcw w cigu paru kolejnych lat zostali oni bd osadzeni po procesach w wizieniu bd zgadzeni. Zginli z wyjtkiem Trockiego, ktrego w 1925 r. usunito z KC, w 1927 r. z partii a 1940 r. zamordowano go. Stalin skupi peni wadzy w swoich rkach. Rozpoczyna si okres dyktatury stalinowskiej. Ze wzgldu na to e NEP osabia moliwoci wadzy totalitarnej Stalin rzuci haso budowy socjalizmu w ZSRR. Rozbudowy przemysu cikiego, zwaszcza wojennego.

W grudniu 1928 rzuci haso kolektywizacji i rozkuaczenia. Zlikwidowa kuakw jako klas. Co pite gospodarstwo uznano za kuackie. Kolektywizacja i rozkuaczenie w latach 1931-33 pochono ok. 10 mln ofiar. W 1932 r. wprowadzono obowizek paszportaryzacji. Po szoku kolektywizacji w 1935 r. zezwolono na uprawianie dziaek przyzagrodowych (ok. 3% ziemi uprawianej przez gospodarstwa przyzagrodowe dawao ok. 20 % oglnej produkcji rolnej). W 1934 r. ogoszono zakoczenie budowy socjalizmu na uroczystym zjedzie (wyczyny Stachanowa, osignicia ysenki). W 1936 r. ukoronowanie jest nowa stalinowska konstytucja. Przewidywaa ona rwnie federacyjny ustrj ZSRR (16 republik). Najwysz wadz bya Rada Najwysza (wadza ustawodawcza, 4 letnia kadencja). Skadaa si z: 1. Rady Zwizku Delegaci do Rady Zwizku byli wybierani proporcjonalnie do iloci mieszkacw 2. Rady Narodowoci. Do Rady Narodowoci powoywano przedstawicieli republik i obwodw autonomicznych. Obie rady miay jednakowe uprawnienia. Na wsplnym posiedzeniu wybieray Prezydium Rady (przewodniczcy, kilku zastpcw, kilkunastu czonkw).Kompetencje to: zwoywanie sesji Rady Najwyszej wydawanie dekretw wykadnia prawa decydowanie o przeprowadzeniu referendum powoywanie i odwoywanie ministrw midzy sesjami Rady Najwyszej stosowanie prawa aski i inne uprawnienia kolegialnej gowy pastwa Najwyszym organem wykonawczym bya Rada Ministrw ZSRR. Powoywaa j Rada Najwysza, a w skad wchodzi premier (przewodniczcy), kilku zastpcw, przewodniczcy kilku komitetw wewntrznych i ministrowie wszyscy odpowiadali oni przed Rad Najwysz. Na wzr ustroju ZSRR uksztatowano struktury wadzy w republikach. Rozbudowano katalog praw i wolnoci obywatelskich. By on imponujcy ilociowo. Byo to jednak fikcj, pust liter prawa. Prof. Baszkiewicz podkreli lapidarnie: konstytucja stalinowska bya trudnym do przecignicia arcydzieem politycznej obudy zbudowanym z fikcji i przemilcze. Ta arcydemokratyczna struktura wadzy powielona w republikach bya jedynie fasad, za ktra kry si biurokratyczny centralizm i dyktatura Moskwy. Wadza w praktyce wadza naleaa do organw nie wymienionych w konstytucji: Generalnego Sekretarza, Biura Politycznego i podporzdkowanego Stalinowi aparatu partyjnego i wykonawczego. Po ogoszeniu konstytucji trwa w dalszym cigu terror i represje. Od 1934 istnieje NKWD (wczeniej WCZEKA i OGPU). Na czele tych organw stali kolejno Dzierynski, Mieynski, Jagoda, Jeow, Beria. Byy to pocztki wielkiego terroru, ktry od 1934 r. (zabjstwa Kirowa) da pocztek czystkom w partii.

Lata 1936-38 s to synne procesy przywdcw partii kiedy Stalin zlikwidowa swoich rywali do wadzy. Masowe aresztowania i czystka w wojsku od 1937 r. (90% generaw, 70 % pukownikw, z 5 marszakw tylko 2 przeyo). Terrorowi podlegay kolejno kolejne ekipy aparatu terroru (ekipa Jagody w 1936 r., ekipa Jeowa w 1939 r.). Wielki terror lat 30. Nazywano demokracj i to bya nowo w propagandzie radzieckiej. Ofiar terroru wedle wylicze naukowcw pado ok. 10 mln ludzi. Doktryna Stalina zaostrzajcej si walki klasowej staa si podstaw, bya rdem terroru. Pojawi si ze wzgldw gospodarczych nowy system odbywania kar system obozw pracy przymusowej (Archipelag Guag). Zasadnicze cechy sowieckiego wymiaru sprawiedliwoci: 1. Relatywizm oraz terroryzm Nastpio cakowite zerwanie z niezalenoci sdownictwa. Sd sta si narzdziem wadzy proletariatu (wadzy bolszewickiej) Ustawiczna zmiana norm wymiaru kary w zalenoci od polityki partii. 2. Zasada rodkw ochrony spoecznej. Ochrona socjalistycznego pastwa chopw i robotnikw 3. Zmiany zasad odpowiedzialnoci. (obowizek denuncjacji, odpowiedzialno zbiorowa, analogia) 4. Antyhumanitaryzm (zwaszcza w postpowaniu z nieletnimi, kobietami, winiami politycznymi, metody ledcze organizacja sdownictwa i agrw) 5. Przerost sprawiedliwoci pozasdowej Rnice wymiaru sprawiedliwoci w pastwie demokratycznym i radzieckim: W pastwie demokratycznym musi opiera si na oglnych zasadach niezalenych od interesw partii czy jednostki, woli rzdzcego, wadzy ustawodawczej i wykonawczej. Byo to realizowane w pastwach demokratycznych przez zasad trjpodziau wadzy. Wadza sdownicza bya oddzielona. Niezaleno sdownictwa przejawiaa si od czasw Napoleona poprzez nominacj na stanowiska sdziego. Podstaw wymiaru sprawiedliwoci w Rosji sowieckiej jest relatywizm zawierajcy si w zasadzie sformuowanej przez Lenina, e sd jest narzdziem wadzy proletariatu. Relatywizm wyraajcy si w ustawicznej zmianie norm wymiaru sprawiedliwoci zalenej od taktyki i polityki partii. W ujciu prawniczym wyraa si to w konstytucji z 1922 r. Dyktatura proletariatu staje si naczeln dewiz. Lenin okreli j wprost: rzdy siy bez ogldania si na prawo. W kodeksie karnym rosyjskiej republiki federacyjnej w art. 1. podkrelono, e ustawodawstwo karne ma na celu ochron socjalistycznego pastwa przed spoecznie niebezpiecznymi czynami drog zastosowania rodkw obrony spoecznej. Oznacza to cakowite zerwanie z niezalenoci sdownictwa. Oznacza to, e wymiar sprawiedliwoci w pastwie sowieckim jest narzdziem walki politycznej. Zrywa z kultem wartoci obiektywnych, niezalenych od interesw poszczeglnych grup. Wymiar sprawiedliwoci w pastwach demokratycznych opiera si na zasadach legalizmu sformuowanych przez Cesare Beccari w 1764 r. (O przestpstwach i karach): 1. nullum crimen sine lege 2. nulla poena sine lege

3. lex retro non agit Kolejnymi zasadami wymiaru sprawiedliwoci w pastwach demokratycznych jest subiektywizacja i indywidualizacja odpowiedzialnoci. Zwraca si uwag na win, ktra jest podstawowym kryterium odpowiedzialnoci karnej. Odpowiedzialno odnosi si tylko do sprawcy czynu. Brak odpowiedzialnoci osb trzecich oraz odpowiedzialnoci zbiorowej. Odpowiedzialno zbiorow usunito ju w XII i XIII w. w niemieckich pokojach ziemskich rwnie Zwierciadle Saskim. Zasada jest res iudicata. Zasada domniemania niewinnoci. Oskarenie musi udowodni win, samo przyznanie si nie wystarcza. Humanitaryzm w stosunku do kobiet, nieletnich, winiw politycznych. W totalitarnym prawie radzieckim brak jest zasady nullum crimen sine lege. Przestpstwem jest nie tylko czyn okrelony w ustawie ale i inny. Takim kryterium jest sumienie socjalistyczne. Dopuszczana jest analogia. Pierwsze dekrety wadzy sowieckiej uniewaniy cae ustawodawstwo obowizujce dotychczas. Zaczto tworzy nowe prawo za pomoc dekretw. Dopuszczono analogi, ktra staa si koniecznoci w totalitarnym prawie karnym. Kodeksy karne (m.in. z 1924 r.) nie operuj pojciem winy. Odpowiedzialno zbiorowa dotyczy czonw rodziny. (ona Mootowa, Kamieniewa, Bucharina, Berii, Budionnego). Konsekwencj odpowiedzialnoci zbiorowej bya powikszajca si grupa liszecw. W demokratycznym systemie istnieje konieczno udowodnienia winy (zasada domniemania niewinnoci). Oskarenie musi udowodni win. W prawie radzieckim s zmiany pozwalajc na daleko idc skrty i pozbawienie elementarnej gwarancji sdowej. Po zamachu na Kirowa prezydium CK ogosio dekret w ktrym okres ledztwa ograniczyo do 10 dni, akt oskarenia wrczano na dob przed rozpraw, rozprawa bez udziau stron, zniesiono prawo do borny i odwoania. Gwnym architektem stalinowskiej polityki w prawie karnym by Andriej Wyszyski (Generalny Prokurator ZSRR). Wymyli on zasady przeciwstawne zasadom legalizmu Cesare Beccarii. Podstaw wyrokowania nie jest ustalenie faktu popenienia przestpstwa tylko maksymalne prawdopodobiestwo jego popenienia, a przyznanie si do winy jest rozstrzygajcym dowodem std pojawienie si zasady ujemnej teorii dowodowej. Domniemanie winy. Trzeba udowodni swoj niewinno. Pojcie kary w totalitarnym prawie radzieckim zostao zastpione rodkami ochrony spoecznej, ktrych wyrniano 3 rodzaje: 1. rodki sdowo poprawcze (kary sensu stricto, najsurowsza to ogoszenie wrogiem ludu, poza tym pozbawienie wolnoci, agry, roboty przymusowe, kara mierci) 2. rodki medyczne 3. rodki medyczno wychowawcze Kar pozbawienia wolnoci realizowano w poprawczych obozach pracy i podlegych miejscowociach ZSRR (Archipelag Guag).

Antyhumanitaryzm sowieckiego wymiaru sprawiedliwoci przejawia si w postpowaniu z nieletnimi. Synny art. 12 KK nieletni powyej 12 lat oskareni o kradzie, gwat, uszkodzenie ciaa bd oddani pod sd z zastosowaniem wszystkich rodzajw kar na rwni z penoletnimi. Podobnie byo w stosunku do kobiet take ciarnych. Traktowanie winiw politycznych gorzej ni w czasach carskich. W carskiej Rosji rodzina moga si uda za skazanym w miejsce skazania. Rola obrocw w procesie adna, pojawia si dopiero w sdzie i doradza oskaronemu skruch. W pastwie demokratycznym zakaz lub ograniczenie pozasdowych form wymiaru sprawiedliwoci. Forma administracyjnego wymiaru kary bya ograniczona. W pastwie sowieckim wystpuje przerost sprawiedliwoci pozasdowej. Komisja do Walki z Kontrrewolucj i Sabotaem (CZEKA) otrzymaa penomocnictwo do arbitralnego stosowania represji sdowych. Podobnie GPU i od 1934 NKWD. Represje pozasdowe w trybie administracyjnym stosowane byy wobec caych grup spoecznych (kuacy, nepmani, dawna inteligencja). Specyficzny tryb rozpatrywania w ramach tzw. OSO (odbywao si bez rozprawy, uwizionym przez NKWD odczytywano wyrok na wiziennych korytarzach przez tzw. trjki umundurowanych funkcjonariuszy NKWD, wyroki byy krtkie, skazujce na 3,5,8 lat agru lub rozstrzelanie, wszystko odbywao si bez wyroku) W zakadach leczniczo medycznych przebywali osoby psychicznie chore i 198 r. w ZSRR nastpi cud medyczny. poniewa w jednym roku ozdrowiao ok. 2 mln chorych. Rada Najwysza podja decyzje o wyczeniu szpitali psychiatrycznych spod gestii KGB. Samo organizowanie sdownictwa przebiegao w bardzo uproszczony sposb. Tworzenie podstaw systemu odbywao si drog dekretw. 3 synne dekrety o sdzie: 2. W listopadzie 1917 r. ukaza si dekret o sdzie numer 1. Znosi cao dotychczasow struktur systemu prawa. Powouje Trybunay Rewolucyjne oraz sdy lokalne. Uzupeniono go w grudniu instrukcj dla Trybunaw Rewolucyjnych przekazujca im niemal cao wymiaru sprawiedliwoci. Trybunay przy rozstrzyganiu kieroway si intuicyjnym prawem susznoci bez skrpowania prawem 3. W marcu 1918 dekret o sdzie numer 2. Tworzy sdy ludowe orzekajce we wszystkich sprawach cywilnych i karnych z wyjtkiem przestpstw kontrrewolucyjnych. W maju 1918 r. dekret O trybunaach rewolucyjnych 5. W lipcu 1918 r dekret o sdach numer 3. Przekazywa sdom lokalnym sprawy cywilne do 10 ty. rubli i sprawy karne zagroone kar do lat 5. Odtd sdy miay si kierowa dekretami rzdu robotniczo chopskiego i sumieniem socjalistycznym. Dekret ten by uzupeniany szeregiem ustaw szczegowych (o zdradzie ojczyzny, o ochronie mienia przedsibiorstw pastwowych, o praworzdnoci socjalistycznej, o zaostrzeniu represji ochrony mienia synna historia 3 kosw z pola kochozowego) Patronem walki ideologicznej w prawie karnym pozosta Andriej Wyszyski. Zmiany nastpiy take w prawie cywilnym. W demokratycznej formie rzdw demokratycznie wybierany premier lub prezydent. W komunistycznym systemie dyktator (Generalny Sekretarz) z peni wadzy. W faszyzmie

niemieckim bdzie to poczenie funkcji prezydenta i kanclerza. W faszyzmie woskim Mussolini skupi funkcj premiera i 6 ministrw i by odpowiedzialny przed Rad Faszystowsk. We Woszech by to system totalitarny nie rozwinity w peni, gdy. pozostawiono tam konstytucje, krla, parlament jedynym nowym organem jest Rada Faszystowska. W systemie demokratycznym wielopartyjno, a w totalitaryzmie monopartyjno. Wadza ustawodawcza w systemie demokratycznym to parlament 2 lub 1 izbowy wybierany w wyborach 5 przymiotnikowych. W systemie komunistycznym mamy atrap parlamentu w postaci konstytucyjnej Rady Najwyszej (praktycznie bez znaczenia w czasie rzdw stalinowskich). Podobnie w II Rzeszy i Woszech (Wielka Rada Faszystowska). W totalitarnych systemach opozycja jest fizycznie unicestwiona.