ISSN 1429-2939

Nr 1(38) 2009

jest czasopismem wydawanym przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny od 1997 roku. Misj czasopisma jest wspomaganie rozwoju bada i propagowanie wiedzy z zakresu gwarancji depozytw, bezpieczestwa finansowego bankw oraz stabilnoci systemu finansowego. KOMITET REDAKCYJNY: Dr Robert Jagieo Redaktor Naczelny Arkadiusz Huzarek Krzysztof Pietraszkiewicz Dr Jan Kolenik Sekretarz Redakcji Robert Stasiak Sekretarz Redakcji RADA PROGRAMOWO-NAUKOWA: Prof. dr hab. Magorzata Zaleska Przewodniczca Prof. dr hab. Andrzej Gospodarowicz Prof. dr hab. Alfred Janc Prof. dr hab. Jerzy Nowakowski Prof. dr hab. Stanisaw Owsiak Prof. dr hab. Jan Szambelaczyk Artykuy publikowane w Bezpiecznym Banku s recenzowane. RECENZENCI: Prof. dr hab. Jerzy Nowakowski Prof. dr hab. Alfred Janc Prof. dr hab. Andrzej Gospodarowicz Publikowane artykuy przedstawiaj opinie i pogldy autorw, i nie wyraaj oficjalnego stanowiska Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. REDAKCJA: Krystyna Kawerska WYDAWCA: Bankowy Fundusz Gwarancyjny ul. Ks. Ignacego Jana Skorupki 4 00-546 Warszawa SEKRETARIAT REDAKCJI: Robert Stasiak Telefon: 0-prefiks-22-58-30-574 e-mail: Robert.Stasiak@bfg.pl

Opracowanie komputerowe, druk i oprawa: Dom Wydawniczy ELIPSA ul. Inancka 15/198, 00-189 Warszawa tel./fax 0-22 635 03 01, 0-22 635 17 85 e-mail: elipsa@elipsa.pl, www.elipsa.pl

W numerze
Z dziaalnoci Bankowego Funduszu Gwarancyjnego
1. Sprawozdanie z dziaalnoci Bankowego Funduszu Gwarancyjnego w 2008 roku (skrt) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Upado banku inwestycyjnego na przykadzie Lehman Brothers . . . . . . 3. Konferencja pt. Banki spdzielcze wyzwania wobec nowych regulacji omwienie wystpie przedstawicieli instytucji tworzcych sie bezpieczestwa finansowego w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 55

64

Problemy i pogldy
1. Andrzej Jurowski, Piotr Zegado Geneza i dotychczasowy przebieg globalnego kryzysu finansowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

2. Kinga Jamrozik-Kierc, Piotr Zegado Analiza rde finansowania bankw dziaajcych w Polsce w kontekcie niepokojw na rynkach finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 3. Marcin Gospodarowicz Lokalne instytucje finansowe a sytuacja ekonomiczno-spoeczna gospodarstw rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 4. Emil lzak Wpyw wprowadzenia euro w Polsce na funkcjonowanie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 5. Agata Dunaszewska Podstawowe zasady gwarantowania depozytw w systemie sowackim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170

Z dziaalnoci BFG

SPRAWOZDANIE Z DZIAALNOCI BANKOWEGO FUNDUSZU GWARANCYJNEGO W 2008 ROKU (SKRT)

I. PODSTAWA PRAWNA, ZADANIA I WADZE 1. Podstawa prawna

Bankowy Fundusz Gwarancyjny dziaa na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o BFG (Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 474, z pn. zm.). Przyjte w niej rozwizania odpowiadaj wymogom Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 94/19/WE z dnia 30 maja 1994 r. w sprawie systemw gwarantowania depozytw. Ustawa okrela zasady tworzenia i funkcjonowania obowizkowego systemu gwarantowania depozytw, rodzaje dziaa, ktre mog by podejmowane w celu udzielenia bankom pomocy w sytuacji powstania niebezpieczestwa niewypacalnoci, a take zasady gromadzenia i wykorzystywania informacji o podmiotach objtych systemem gwarantowania. Nadzr nad Bankowym Funduszem Gwarancyjnym sprawuje Minister Finansw.

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

2. Zadania
Bankowy Fundusz Gwarancyjny wraz z Ministerstwem Finansw, Komisj Nadzoru Finansowego i Narodowym Bankiem Polskim tworzy sie bezpieczestwa finansowego kraju. W ramach sieci bezpieczestwa Fundusz wykonuje zadania przypisane mu ustawowo. W zakresie funkcjonowania obowizkowego systemu gwarantowania depozytw do zada tych naley: okrelanie na dany rok, zgodnie z art. 25 ustawy o BFG, wysokoci rodkw wyodrbnionych przez podmioty objte systemem gwarantowania, w zwizku z obowizkiem tworzenia funduszu ochrony rodkw gwarantowanych, wykonywanie obowizkw wynikajcych z gwarantowania rodkw pieninych na zasadach okrelonych w ustawie o BFG, gromadzenie i analizowanie informacji o podmiotach objtych systemem gwarantowania. Do ustawowych zada Funduszu w zakresie udzielania pomocy podmiotom objtym systemem gwarantowania naley: udzielanie zwrotnej pomocy finansowej, zgodnie z zasadami okrelonymi w art. 19 i art. 20 ustawy o BFG, w przypadku powstania niebezpieczestwa niewypacalnoci bd na nabycie akcji lub udziaw bankw, nabywanie wierzytelnoci bankw, w ktrych powstao niebezpieczestwo niewypacalnoci, kontrola nad prawidowoci wykorzystania udzielonej pomocy, okrelanie wysokoci obowizkowych opat rocznych, o ktrych mowa w art. 13 ust. 1 i art. 14 ustawy o BFG, wnoszonych przez podmioty objte systemem gwarantowania na rzecz Funduszu. Ponadto, w wietle ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu bankw spdzielczych, ich zrzeszaniu si i bankach zrzeszajcych (Dz. U. Nr 119, poz. 1252, z pn. zm.), Fundusz moe udziela bankom spdzielczym, w ktrych nie wystpuje niebezpieczestwo niewypacalnoci, zwrotnej pomocy finansowej ze rodkw funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych (frbs). Fundusz realizuje zadania wedug uchwalonego na dany rok Planu dziaalnoci i Planu finansowego Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.

3. Wadze
Ustawowymi organami Bankowego Funduszu Gwarancyjnego s Rada (11-osobowa) i Zarzd (5-osobowy). Skad Rady IV kadencji w 2008 r. przedstawia tabela 1.
6

Z dziaalnoci BFG

Tabela 1. Skad Rady Funduszu IV kadencji Imi i nazwisko* 1. Robert Jagieo 2. Agnieszka Aliska 3. Wioletta Barwicka 4. Janusz Czarzasty 5. Alina Guyska 6. Alfred Janc 7. Andrzej Parafianowicz 8. Krzysztof Pietraszkiewicz 9. Piotr Piat 10. Bogdan Romaniuk 11. Jan Szambelaczyk
*

Funkcja Przewodniczcy Czonek Czonek Czonek Czonek Czonek Czonek Czonek Czonek Czonek Czonek

W 2008 r. czonkami Rady BFG byli rwnie: Jacek Dominik (do 16 wrzenia 2008 r.), Katarzyna Zajdel-Kurowska (do 30 maja 2008 r.) i Sawomir W. Zawadzki (do 30 padziernika 2008 r.).

W okresie sprawozdawczym Zarzd Funduszu V kadencji pracowa w skadzie1: Prezes Zarzdu Magorzata Zaleska, p.o. Czonka Zarzdu Jan Kolenik2, Czonek Zarzdu Krystyna Majerczyk-abwka, Czonek Zarzdu Adrian Markiewicz, Czonek Zarzdu Marek Pya.

II. DZIAALNO GWARANCYJNA 1. Finansowanie dziaalnoci gwarancyjnej

Podstawowym rdem finansowania dziaalnoci gwarancyjnej s rodki gromadzone przez banki w postaci funduszy ochrony rodkw gwarantowanych (fog). Obowizek tworzenia tych funduszy maj wszystkie banki bdce uczestnikami polskiego systemu gwarantowania depozytw. Wysoko funduszy jest okrelana jako iloczyn sumy zgromadzonych w banku rodkw pieninych, stanowicych
1 2

Zastpca Prezesa Joanna Wielgrska-Leszczyska 6 maja 2008 r. zostaa odwoana z penionej funkcji przez Rad BFG. Od 26 listopada 2008 r.

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

podstaw obliczania kwoty rezerwy obowizkowej, i stawki procentowej, ustalanej corocznie przez Rad BFG. Maksymalny poziom stawki procentowej w 2008 r. wynosi 0,4%3. Rada BFG, uwzgldniajc potencjalne zagroenia w sektorze bankowym, w uchwale nr 20/2007 z 23 listopada 2007 r. okrelia poziom stawki procentowej tworzenia fog na 2008 r. w wysokoci 0,26% dla sumy rodkw pieninych zgromadzonych w banku na wszystkich rachunkach, stanowicej podstaw obliczania kwoty rezerwy obowizkowej. W 2008 r. utworzone przez wszystkie banki i utrzymywane w ich aktywach fundusze ochrony rodkw gwarantowanych (po aktualizacji 1 lipca 2008 r.) wyniosy 1 416 682,7 tys. z. Fundusze te nie byy wykorzystywane w 2008 r., bowiem nie doszo do upadoci adnego banku. Sposb tworzenia przez banki funduszy ochrony rodkw gwarantowanych nie wpywa na ich obcienia finansowe. Ogranicza jedynie swobod dysponowania niewielk w stosunku do sumy bilansowej czci rodkw finansowych (na koniec grudnia 2008 r. byo to 0,23% sumy bilansowej netto sektora bankowego). rodki stanowice pokrycie funduszy s utrzymywane w formie skarbowych papierw wartociowych, bonw pieninych NBP obligacji emitowanych przez NBP lub , jednostek uczestnictwa funduszy rynku pieninego, co przynosi bankom dochody odsetkowe. Dopiero w przypadku ogoszenia przez sd upadoci banku uczestnicy systemu przekazuj do BFG odpowiednie kwoty na wypaty rodkw gwarantowanych. rdem wypat rodkw gwarantowanych s take kwoty uzyskane przez Fundusz z mas upadoci bankw, zgromadzone w postaci funduszu rodkw uzyskanych z mas upadoci.

2. Zobowizania z tytuu rodkw gwarantowanych

Wedug stanu na 31 grudnia 2008 r. oglna kwota zobowiza Funduszu z tytuu niepodjtych rodkw gwarantowanych wynosia 67,3 tys. z. Na kwot t skaday si wierzytelnoci 43 deponentw, w przypadku ktrych przedawnienie roszczenia nie nastpio 11 lutego 2005 r. z uwagi na przerwanie biegu przedawnienia. W 2008 r. po odbir rodkw gwarantowanych nie zgosi si aden uprawniony.

3. Dotychczasowa dziaalno gwarancyjna

Od pocztku dziaalnoci do koca 2008 r. BFG wypaci rodki gwarantowane deponentom 5 bankw komercyjnych i 89 spdzielczych. Dokonane przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny wypaty rodkw gwarantowanych wyniosy 814,4 mln z i objy 318,8 tys. uprawnionych deponentw.
3

Obecnie wynosi 0,3%.

Z dziaalnoci BFG

Tabela 2. Upadoci bankw w latach 19952008 Rok 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 20022008 Razem
*

Banki komercyjne 2 1 1 1 5

Banki spdzielcze 48 30 6 4 1 89

Od 17 lutego, tj. od dnia wejcia w ycie ustawy o BFG.

Tabela 3. rodki przeznaczone na wypaty gwarancyjne w latach 19952008 rodki przeznaczone na wypaty gwarancyjne (w mln z) w tym:

Rok

Stopie wykorzy- Liczba depostania z funduszu ze rodkw fog (w nentw Ogem rodkw uzyz fog pynnych mas %) skanych z mas upadoci upadoci 105,0 50,8 6,4 8,2 4,7 626,0 12,5 0,1 0,1 0,4 0,1 0,1 0 0 814,4 85,9 47,3 4,7 4,1 0 484,1 0 0 0 0 0 0 0 0 626,1 19,1 3,1 0,6 1,8 2,0 141,9 4,5 0,1 0,1 0,4 0,1 0,1 0 0 173,8 0 0,4 1,1 2,3 2,7 0 8,0 0 0 0 0 0 0 0 14,5 38,1 14,9 2,3 3,2 0 48,4 0 0 0 0 0 0 0 0 6,15 939 420 418 775 572 739 658 46 27 124 99 5 0 0 318 822 9 89 59 10 6 1 147 2

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Razem

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

4. rodki odzyskane z mas upadoci bankw

Kwoty przekazane syndykom na wypat rodkw gwarantowanych deponentom upadych bankw s przedmiotem dochodzenia ich zwrotu z mas upadoci tych bankw. Zgodnie z ustaw o BFG, uzyskane kwoty s gromadzone w postaci funduszu rodkw uzyskanych z mas upadoci i mog by wykorzystywane wycznie na finansowanie kolejnych wypat kwot gwarantowanych. czna wysoko funduszu rodkw uzyskanych z mas upadoci wyniosa na 31 grudnia 2008 r. 52 854,4 tys. z. W 2008 r. Bankowy Fundusz Gwarancyjny uzyska 3 153,0 tys. z z tytuu wierzytelnoci zgoszonych do mas upadoci bankw w zwizku z przekazaniem syndykom w latach ubiegych rodkw pieninych na wypaty dla deponentw. rodki te pochodziy z podziau mas upadoci 6 bankw. W trakcie 2008 r. ukoczono 5 postpowa upadociowych bankw, ktrych Fundusz by wierzycielem. Na 31 grudnia 2008 r. kontynuowanych byo 5 postpowa, w ktrych dochodzone wierzytelnoci wynosiy 5 066,4 tys. z.

5. Inne dziaania
W zwizku z ogoszeniem 28 listopada 2008 r. ustawy z dnia 23 padziernika 2008 r. o zmianie ustawy o BFG oraz zmianie innych ustaw (w Dz. U. Nr 209, poz. 1315), zaistniaa konieczno zmiany dotychczasowej uchway Zarzdu BFG w sprawie ustalenia wzoru listy deponentw sporzdzanej przez syndyka lub zarzdc masy upadoci. Stosowna uchwaa (nr 137/DPG/2008) ustalajca nowy wzr listy deponentw, zostaa podjta przez Zarzd Funduszu w grudniu 2008 r. W okresie sprawozdawczym Fundusz udziela wszystkim zainteresowanym, w szczeglnoci klientom bankw, informacji dotyczcych zasad funkcjonowania systemu gwarantowania depozytw oraz udziau poszczeglnych podmiotw finansowych w systemie gwarantowania. Kierowane do Funduszu zapytania telefoniczne oraz korespondencja (listy, e-maile) dotyczyy spraw zwizanych z ewentualn upadoci bankw, w tym zasad realizacji gwarancji oraz sposobu i moliwoci odzyskania zdeponowanych w bankach kwot w razie ogoszenia upadoci. We wszystkich sprawach deponenci otrzymywali szczegowe odpowiedzi na postawione pytania. Znaczcy wzrost liczby adresowanych do Funduszu zapyta telefonicznych oraz pisemnych nastpi w padzierniku i listopadzie 2008 r., m.in. w zwizku z podjtymi pracami legislacyjnymi zmierzajcymi do podniesienia limitu gwarancji depozytw do 50 tys. euro.

10

Z dziaalnoci BFG

III. FUNDUSZ POMOCOWY 1. Cele i zasady udzielania pomocy

Podstawowym celem dziaalnoci pomocowej jest udzielanie wsparcia finansowego na przeprowadzanie dziaa restrukturyzacyjnych bankw zagroonych niebezpieczestwem niewypacalnoci, a porednio ochrona klientw przed utrat rodkw powierzonych tym bankom. Zgodnie z ustaw o BFG pomoc moe by udzielana w formie poyczek, gwarancji lub porcze, a take nabywania niezagroonych wierzytelnoci bankw, na warunkach korzystniejszych od oglnie stosowanych. W dotychczasowej dziaalnoci Fundusz udziela pomocy wycznie w formie poyczek. Fundusz pomocowy, z ktrego udzielane s poyczki, tworzony jest z obowizkowych opat rocznych wnoszonych przez wszystkie podmioty objte obowizkowym systemem gwarantowania. Wysoko obowizujcej dany bank opaty jest wyliczana jako iloczyn stawki ustalonej przez Rad Funduszu oraz podstawy, okrelonej w ustawie o BFG. Uchwa z dnia 23 listopada 2007 r. Rada Bankowego Funduszu Gwarancyjnego okrelia stawki obowizkowej opaty rocznej, nalenej od bankw w 2008 r., w wysokoci 0,045% dla sumy aktyww bilansowych, gwarancji i porcze waonych ryzykiem, oraz 0,0225% dla sumy waonych ryzykiem pozostaych zobowiza pozabilansowych pomniejszonych o linie kredytw przyrzeczonych. W 2008 r. banki wpaciy 50% opaty obowizkowej, a pozostae 50% Narodowy Bank Polski, tj. po 101 651,9 tys. z.

2. Warunki udzielania pomocy

Zgodnie z art. 20 ustawy o BFG udzielenie pomocy finansowej moliwe jest po spenieniu okrelonych warunkw, a w szczeglnoci: przyjciu przez Zarzd Funduszu wynikw badania sprawozdania finansowego dotyczcego dziaalnoci banku ubiegajcego si o pomoc, a w przypadku wniosku o udzielenie pomocy na przejcie banku, poczenie si bankw lub zakup akcji (udziaw) innego banku wynikw badania sprawozda finansowych obu bankw, przedstawieniu przez bank programu postpowania naprawczego pozytywnie zaopiniowanego przez Komisj Nadzoru Finansowego, a w przypadku przejcia lub poczenia si bankw, zakupu akcji (udziaw) innego banku pozytywnej opinii KNF o celowoci tych dziaa, wykazaniu, e wysoko wnioskowanej poyczki, gwarancji lub porczenia nie przekracza sumy rodkw gwarantowanych na rachunkach deponentw w tym
11

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

banku, a w przypadku wniosku o udzielenie pomocy finansowej w celu przejcia lub poczenia z innym bankiem nie przekracza sumy rodkw gwarantowanych na rachunkach deponentw w banku przejmowanym, udokumentowaniu, e nastpio wykorzystanie dotychczasowych funduszy wasnych banku na pokrycie strat banku ubiegajcego si o pomoc lub banku przejmowanego. Rada Funduszu, na podstawie delegacji wynikajcej z art. 7 ust. 2 pkt 6 ustawy o BFG, okrelia zasady, formy, warunki i tryb udzielania pomocy finansowej podmiotom objtym obowizkowym systemem gwarantowania rodkw pieninych oraz kryteria oceny niebezpieczestwa niewypacalnoci. W 2008 r. pomoc finansowa w formie poyczek moga by udzielana na warunkach przedstawionych w tabeli 4.

Tabela 4. Warunki udzielania pomocy w 2008 r. Warunki udzielania pomocy Oprocentowanie poyczki w skali roku Cel pomocy usunicie niebezpieczestwa niewypacalnoci 0,10,4 stopy redyskonta weksli okrelanej przez Rad Polityki Pieninej dla bankw komercyjnych Prowizja 0,3% kwoty poyczki, potrcana z kwoty poyczki dla bankw spdzielczych 0,1% kwoty poyczki, potrcana z kwoty poyczki

Okres korzystania z poyczki Wypata poyczki Spata odsetek Spata kapitau

do 5 lat * jednorazowo lub w transzach kwartalnie w ratach kwartalnych lub procznych **

* W uzasadnionych przypadkach okres ten mg by wyduony do 10 lat. ** W szczeglnie uzasadnionych przypadkach moliwe byo zastosowanie karencji w spacie kapitau.

W 2008 r. aden z bankw objtych systemem gwarantowania nie wystpi z wnioskiem o udzielenie pomocy finansowej z funduszu pomocowego. Nie dokonano take wypaty adnej poyczki. Jednoczenie Fundusz administrowa poyczkami udzielonymi w latach poprzednich.

12

Z dziaalnoci BFG

Na 1 stycznia 2008 r. z poyczek z funduszu pomocowego korzystay 4 banki, a ich czne zaduenie wynosio 482 980,5 tys. z. Do koca analizowanego okresu 2 banki dokonay cakowitej spaty poyczek. Na 31 grudnia 2008 r. zaduenie 2 pozostaych bankw wynioso 452 590,0 tys. z.

3. Dotychczasowa dziaalno pomocowa

Od pocztku dziaalnoci do koca 2008 r. BFG udzieli z funduszu pomocowego 100 poyczek, z tego 44 bankom komercyjnym i 56 bankom spdzielczym, na czn kwot 3 746 842,4 tys. z. Udzielona przez BFG pomoc finansowa zostaa przeznaczona na: usunicie niebezpieczestwa niewypacalnoci 2 249 050,0 tys. z, przejcia bankw zagroonych upadoci 1 262 792,4 tys. z, zakup przez nowych akcjonariuszy akcji bankw bdcych w stanie niebezpieczestwa niewypacalnoci 235 000,0 tys. z.

Wykres 1. Wypaty poyczek z funduszu pomocowego w latach 1996*2008

tys. z 800 000 700 000 600 000 500 000 400 000 300 000 200 000 100 000 0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

28

liczba bankw 30 25 20 14 11 15 10 5 6 6 1 1 2 0 0 0 5

17

kwota w tys. z lewa skala

liczba bankw prawa skala

Udzielon w grudniu 1995 r. poyczk wypacono w styczniu 1996 r.

13

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Tabela 5. Pomoc finansowa udzielona przez BFG w latach 19952008 Rodzaj banku i cel pomocy Komercyjne* usunicie niebezpieczestwa niewypacalnoci przejcia bankw komercyjnych przejcia bankw spdzielczych zakup akcji Spdzielcze usunicie niebezpieczestwa niewypacalnoci procesy czeniowe Razem
* cznie z bankami zrzeszajcymi banki spdzielcze.

Wypaty poyczek kwota w tys. z udzia w % 3 427 386,4 2 066 000,0 981 906,4 144 480,0 235 000,0 319 456,0 183 050,0 136 406,0 3 746 842,4 91,5 55,1 26,2 3,9 6,3 8,5 4,9 3,6 100,0

Udzielona przez Fundusz pomoc finansowa, poprzez zapobieenie upadoci bankw, przyniosa wymierne efekty, zarwno o charakterze finansowym, jak i pozafinansowym. Ich miar s: kwota rodkw gwarantowanych, ktr Fundusz musiaby wypaci w przypadku upadoci tych bankw (czna kwota depozytw gwarantowanych w bankach, ktrym Fundusz udzieli pomocy finansowej w latach 19962008, ponad 16-krotnie przewyszaa kwot udzielonej tym bankom pomocy), utrzymanie sieci placwek bankowych, uratowanie znaczcej liczby miejsc pracy, zachowanie dostpu do usug bankowych, poprawa efektywnoci dziaania bankw.

IV FUNDUSZ RESTRUKTURYZACJI BANKW SPDZIELCZYCH . 1. Cele i zasady udzielania pomocy

Na podstawie ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu bankw spdzielczych, ich zrzeszaniu si i bankach zrzeszajcych, w roku sprawozdawczym Bankowy Fundusz Gwarancyjny udziela pomocy finansowej na wsparcie procesw
14

Z dziaalnoci BFG

czeniowych bankw spdzielczych z utworzonego w 2001 r. funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych4. Zgodnie z ustaw, BFG otrzyma rodki w wysokoci 123 409,7 tys. z, z przeznaczeniem na wskazane wyej dziaania bankw spdzielczych i na zwizane z nimi przedsiwzicia inwestycyjne, w szczeglnoci na ujednolicenie: programw i sprztu informatycznego, technologii bankowej, procedur finansowo-ksigowych, oferty produktw i usug bankowych, a take na nabycie akcji banku zrzeszajcego. Pomoc finansowa z frbs na sfinansowanie powyszych dziaa do 13 grudnia 2008 r. moga by udzielana wycznie tym bankom spdzielczym, ktre dokonay poczenia z innymi bankami po 28 stycznia 1998 r. (tj. na 3 lata przed dniem wejcia w ycie ww. ustawy) lub dokonay nabycia akcji bankw zrzeszajcych przed 28 stycznia 2004 r. (tj. w cigu 3 lat od dnia obowizywania ustawy) oraz, w ktrych nie wystpowao niebezpieczestwo niewypacalnoci i ktre posiaday zdolno do spaty zacignitych poyczek. W dniu 13 grudnia 2008 r. wesza w ycie znowelizowana ustawa o funkcjonowaniu bankw spdzielczych (). Znowelizowane przepisy rozszerzyy zarwno zakres podmiotowy, jak i przedmiotowy udzielanej pomocy finansowej z frbs. Zgodnie z postanowieniami znowelizowanej ustawy, pomoc finansowa z frbs moe by udzielona dla banku spdzielczego na finansowanie: nabycia akcji banku zrzeszajcego, poniesionych lub planowanych wydatkw zwizanych z czeniem si bankw spdzielczych, majcych na celu zwikszenie bezpieczestwa zgromadzonych rodkw pieninych lub popraw albo ujednolicenie standardw obsugi klientw, a w szczeglnoci na: nabycie lub modyfikacj programw lub sprztu informatycznego, rozwj lub ujednolicenie technologii bankowej, modyfikacj procedur finansowo-ksigowych, rozwj lub unifikacj produktw i usug bankowych, planowanych wydatkw o charakterze inwestycyjnym, zwizanych z wymienionymi celami.

Na fundusz ten zoyy si rodki wraz z odsetkami pochodzce z nastpujcych rde: zlikwidowanego Funduszu Rozwoju Bankw Spdzielczych, prowadzonego dotd przez Bank Gospodarki ywnociowej SA (6 kwietnia 2001 r. rodki z tego tytuu w kwocie 4 031,8 tys. z przekazano do BFG), przekazanych rodkw pieninych o wartoci odpowiadajcej rodkom otrzymanym przez banki z tytuu umorzonych obligacji restrukturyzacyjnych serii D.

15

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

2. Warunki udzielania pomocy

W zwizku z wejciem w ycie znowelizowanych przepisw ustawy o funkcjonowaniu bankw spdzielczych () Rada Funduszu podja uchwa nr 24/2008 w sprawie okrelenia form, trybu oraz szczegowych warunkw udzielania pomocy finansowej z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych. Uchwaa dostosowaa formy, tryb i warunki udzielania pomocy z frbs do rozszerzonego nowelizacj ustawy o funkcjonowaniu bankw spdzielczych () przedmiotowego i podmiotowego zakresu udzielania pomocy. Celem dokonanych zmian byo usprawnienie procesu rozpatrywania wnioskw i udzielania pomocy bankom, m.in. poprzez wprowadzenie dwch rund aplikacyjnych dla bankw ubiegajcych si o pomoc oraz systemu oceny punktowej. W porwnaniu do warunkw obowizujcych poprzednio karencja w spacie kapitau zostaa skrcona z 2 lat do jednego roku. W przypadku pomocy udzielanej na wsparcie procesw czeniowych i inwestycje niezwizane z poczeniami przewidziano moliwo wypaty poyczki oprcz jednorazowo rwnie w transzach. Ponadto wprowadzono ograniczenie kwotowe pomocy finansowej, zgodnie z ktrym pomoc udzielona bankowi nie moe by wysza ni 30% jego funduszy wasnych, przy czym suma wszystkich wierzytelnoci banku wobec BFG z tytuu pomocy finansowej nie moe przekracza 5 000,0 tys. z w momencie jej udzielenia.

Tabela 6. Warunki udzielania pomocy finansowej z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych okrelone w uchwale nr 15/2001 Rady Funduszu obowizujce w stosunku do wnioskw zoonych przed 13 grudnia 2008 r. Warunki udzielania pomocy Oprocentowanie poyczki w skali roku Prowizja Okres korzystania z poyczki Karencja w spacie kapitau Wypata poyczki Spata odsetek Spata kapitau Cel pomocy na wsparcie procesw czeniowych na nabycie akcji banku zrzeszajcego

0,1 stopy redyskonta weksli 0,05 stopy redyskonta okrelanej przez Rad weksli okrelanej przez Polityki Pieninej Rad Polityki Pieninej 0,1% kwoty poyczki, potrcana z kwoty poyczki maksymalnie 5 lat maksymalnie 2 lata jednorazowo kwartalnie w ratach procznych

16

Z dziaalnoci BFG

3. Wnioski o udzielenie poyczek z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych

Zoone w 2008 r. wnioski bankw spdzielczych o udzielenie pomocy z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych dotyczyy wycznie poyczek na wsparcie procesw czeniowych i realizacj zwizanych z nimi inwestycji. Na przeomie lat 2007/2008 w fazie rozpatrywania znajdowao si 5 wnioskw, a w roku sprawozdawczym wpyno kolejnych 6 wnioskw o udzielenie poyczek w kwocie 51 458,0 tys. z na sfinansowanie kosztw czenia oraz jeden wniosek o udzielenie poyczki w kwocie 30,0 tys. z na zakup akcji banku zrzeszajcego. Do koca 2008 r. Zarzd Funduszu podj uchway o udzieleniu 10 poyczek na kwot 35 063,4 tys. z, z tego: 9 poyczek na wsparcie procesw czeniowych i realizacj inwestycji na kwot 35 033,4 tys. z, jedn poyczk na zakup akcji banku zrzeszajcego na kwot 30,0 tys. z. W roku 2008 r. wypacono 11 poyczek w cznej kwocie 39 063,3 tys. z5. W 2009 r. zostan rozpatrzone 2 wnioski, ktre banki zoyy w 2008 r.

4. Dotychczasowa dziaalno w ramach frbs

W cigu 2008 r. banki dokonay spaty kapitau w cznej kwocie 27.211,0 tys. z. Cakowicie zostao spaconych 27 poyczek przez 22 banki, przy czym 3 z nich nadal korzystaj z pomocy. Po uwzgldnieniu dokonanych spat oraz wypat udzielonych poyczek na koniec 2008 r. z poyczek z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych korzystay 44 banki (58 poyczek), a ich czne zaduenie z tytuu tych poyczek wynosio 85 469,4 tys. z. W latach 20012008 Bankowy Fundusz Gwarancyjny udzieli 189 poyczek z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych na ogln kwot 314 777,9 tys. z, z tego na wsparcie procesw czeniowych i realizacj inwestycji 308 096,4 tys. z (tj. 97,9% cakowitej kwoty udzielonych poyczek), a na nabycie akcji bankw zrzeszajcych 6 681,5 tys. z (tj. 2,1%). W okresie tym kwota udzielonych poyczek ponad 2,5-krotnie przekroczya wielko funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych, poniewa rodki pochodzce ze spat byy angaowane w kolejne dziaania pomocowe (w adnym z przypadkw nie wystpiy problemy ze spat poyczonych rodkw).

W tym 1 poyczk (4,000,0 tys. z) wypacono na podstawie uchway podjtej w 2007 r.

17

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Wykres 2. Wypaty poyczek z frbs w latach 20012008

tys. z 80 000 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

liczba bankw
66

70
59

60 50
39 27

40 30
14 6 6 10

20 10 0

kwota w tys. z lewa skala

liczba bankw prawa skala

Przeznaczenie poyczek z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych przedstawia wykres 3.

Wykres 3. Przeznaczenie poyczek z frbs w latach 20012008 (w %)

zakup akcji bankw zrzeszajcych 2,1% pozostae 0,8% unifikacja programw i sprztu informatycznego 25,6% ujednolicenie technologii bankowej 2,4% ujednolicenie procedur finansowo-ksigowych 0,6% inwestycje zwizane z procesami czeniowymi 67,9%

unifikacja produktw i usug 0,5%

18

Z dziaalnoci BFG

V KONTROLA WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ . 1. Kontrole bezporednie bankw

Realizujc ustawowe zadania okrelone w art. 4 ust. 2 ustawy o BFG oraz art. 36 ust. 3 ustawy o funkcjonowaniu bankw spdzielczych, ich zrzeszaniu si i bankach zrzeszajcych, Fundusz zgodnie z harmonogramem kontroli na 2008 r. przeprowadzi kontrole bezporednie w 17 bankach korzystajcych z pomocy finansowej BFG. Ponadto w I kwartale 2008 r. przeprowadzono jedn kontrol doran banku spdzielczego korzystajcego z pomocy finansowej z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych, z uwagi na stwierdzone w procesie monitorowania pogorszenie jego sytuacji ekonomiczno-finansowej.
Tabela 7. Liczba bankw objtych kontrol w 2008 r. Banki korzystajce z pomocy Banki komercyjne Banki spdzielcze Razem Liczba kontrolowanych bankw z funduszu pomocowego 1 1 2 z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych 16 16

2. Zakres kontroli
Zakres kontroli kadorazowo obejmowa: w bankach korzystajcych z poyczek z funduszu pomocowego ocen: zgodnoci wykorzystania rodkw pomocowych z celami ustawowymi oraz celami okrelonymi w umowach poyczek, realizacji programw postpowania naprawczego, efektywnoci wykorzystania rodkw pomocowych, sytuacji ekonomiczno-finansowej bankw, w tym trendw w ksztatowaniu si podstawowych wskanikw ekonomicznych, realizacji zobowiza wynikajcych z umw poyczek, w bankach korzystajcych z poyczek z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych ocen: zgodnoci wykorzystania pomocy finansowej Funduszu z celami okrelonymi w ustawie o funkcjonowaniu bankw spdzielczych (),
19

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

wypacalnoci bankw, wypenienia warunkw umw poyczek, w tym m.in. realizacji prognozy finansowej oraz zabezpieczenia wierzytelnoci Funduszu, przestrzegania wymogw ustawy o funkcjonowaniu bankw spdzielczych () w zakresie podziau nadwyek bilansowych.

3. Wyniki kontroli
W bankach korzystajcych z poyczek z funduszu pomocowego stwierdzono, e otrzymane rodki byy wykorzystywane i zabezpieczone zgodnie z postanowieniami zawartymi w umowach. Nie zgoszono rwnie zastrzee do realizacji pozostaych zobowiza wynikajcych z umw poyczek zawartych z BFG. Wyniki kontroli potwierdziy, e pomoc udzielona przez BFG spenia swoje cele, wspomagajc przejcie bankw znajdujcych si w stanie niebezpieczestwa niewypacalnoci. Wsparcie finansowe Funduszu pozwolio na realizacj podstawowych celw zaoonych w programach postpowania naprawczego, a restrukturyzacja portfela kredytowego przejtych bankw przebiegaa prawidowo. Dziki podjtym dziaaniom i pomocy Bankowego Funduszu Gwarancyjnego udao si zapobiec upadoci przejtych bankw i koniecznoci wypat rodkw gwarantowanych. W wyniku przeprowadzonych planowych kontroli bankw, ktre korzystaj z poyczek z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych, ustalono, e: pomoc finansowa BFG zostaa wykorzystana zgodnie z celami okrelonymi w ustawie o funkcjonowaniu bankw spdzielczych (), banki byy wypacalne i nie wystpowao zagroenie spaty zobowiza wobec Funduszu, dokonany podzia nadwyek bilansowych by zgodny z obowizujcymi przepisami oraz warunkami umw poyczek, realizacja przedoonych prognoz finansowych przebiegaa prawidowo, banki zabezpieczay poyczki zgodnie z zawartymi umowami. Wnioski z przeprowadzonych kontroli, zidentyfikowane w ich toku uchybienia oraz formuowane stanowisko Funduszu znalazy odzwierciedlenie w wystpieniach pokontrolnych, ktre przekazano Zarzdom i Radom Nadzorczym bankw oraz w odniesieniu do bankw spdzielczych odpowiednim bankom zrzeszajcym. W przypadku 3 bankw o wynikach kontroli zostaa poinformowana rwnie Komisja Nadzoru Finansowego.

20

Z dziaalnoci BFG

VI. WYKONYWANIE FUNKCJI KURATORA

W kwietniu 2008 r. zakoczy si okres sprawowania przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny funkcji kuratora w banku, ktremu w 2004 r. udzieli pomocy finansowej na usunicie stanu niebezpieczestwa niewypacalnoci. Zadania kuratora byy realizowane przez penomocnika kuratora, powoanego przez Zarzd Funduszu. Decyzj Komisji Nadzoru Finansowego z 17 kwietnia 2008 r. Bankowy Fundusz Gwarancyjny zosta odwoany z funkcji kuratora nadzorujcego wykonanie programu postpowania naprawczego banku, a Zarzd Funduszu odwoa penomocnika kuratora.

VII. GROMADZENIE I ANALIZA INFORMACJI O BANKACH 1. Aktualizacja i rozwj bazy informacyjnej

Podstawowym rdem informacji o bankach s sprawozdania finansowe, ktre Bankowy Fundusz Gwarancyjny otrzymywa w 2008 r. od Narodowego Banku Polskiego na mocy ustawy o BFG oraz znowelizowanego Porozumienia w sprawie przedmiotu, zakresu, trybu i terminw przekazywania Bankowemu Funduszowi Gwarancyjnemu informacji przez Narodowy Bank Polski zawartego 27 grudnia 2007 r. W dniu 25 kwietnia 2008 r. zostaa podpisana Umowa w sprawie korzystania z Portalu Systemu Informacji Sprawozdawczej Narodowego Banku Polskiego. Opracowane przez NBP dla Funduszu funkcjonalnoci Portalu SIS pozwalaj pobiera sprawozdania finansowe bankw w ramach poszczeglnych linii analitycznych. Informacje z nowych pakietw sprawozdawczych FINREP i COREP s pobierane za porednictwem Portalu SIS w taksonomii XBRL i rozpoznawane na zasadach analogicznych jak w NBP Zasady przekazywania sprawozdawczoci WEBIS nie . ulegy zmianie. W 2008 r. kontynuowano prace projektowe dotyczce implementacji systemu nowej sprawozdawczoci FINREP i COREP oraz budowy nowej bazy analitycznej bankw. Prace w tym zakresie byy prowadzone z wykorzystaniem opracowywanych w Funduszu aplikacji narzdziowych pod nazw Aplikacja SIS. Podstawow funkcjonalnoci tych aplikacji jest dostarczenie analitykom wystandaryzowanych, czytelnych struktur informacji pozwalajcych na przetwarzanie danych do celw

21

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

analitycznych. S one generowane w postaci raportw o zadanych przez analitykw parametrach. Poza sprawozdawczoci FINREP COREP oraz WEBIS, istotnym rdem in, formacji s dane przekazywane Funduszowi bezporednio przez banki na mocy Zarzdzenia nr 11/2006 Prezesa NBP z dnia 29 maja 2006 roku w sprawie zakresu, trybu i terminw przekazywania przez banki objte obowizkowym systemem gwarantowania informacji do Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Na podstawie tego zarzdzenia banki przesyaj informacje dotyczce podstawy naliczania wnoszonej obowizkowej opaty rocznej i podstawy tworzenia funduszu ochrony rodkw gwarantowanych oraz informacje o wysokoci wierzytelnoci objtych gwarancjami Funduszu i wysokoci rodkw gwarantowanych przez BFG. W 2008 r. Fundusz pozyska po raz pierwszy wan systemowo informacj dotyczc faktycznego poziomu rodkw gwarantowanych w bankach. W 2008 r., w wyniku nowelizacji ustawy o BFG, rozpoczto prace nad projektem nowelizacji Zarzdzenia nr 11/2006 Prezesa NBP w sprawie zakresu, trybu i terminw przekazywania przez banki objte obowizkowym systemem gwarantowania informacji do Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Projekt uwzgldnia zmiany limitw gwarancyjnych, zmiany podstawy naliczania obowizkowej opaty rocznej, a take przewiduje rozszerzenie i uszczegowienie zakresu przekazywanych przez banki informacji. W dniu 12 czerwca 2008 r. zostaa podpisana Umowa o wsppracy oraz o wymianie informacji midzy Komisj Nadzoru Finansowego a Bankowym Funduszem Gwarancyjnym. Umowa zakada wspprac obu instytucji w celu realizacji zada ustawowych oraz wymiany informacji, w szczeglnoci dla zapewnienia stabilnoci sektora bankowego i bezpieczestwa depozytw klientw bankw. Na podstawie zawartej z Komisj Nadzoru Finansowego umowy Fundusz moe uzyska dostp do informacji o charakterze nadzorczym, niezbdnej dla prawidowej identyfikacji zagroe w dziaalnoci poszczeglnych bankw, jak rwnie o sytuacji w sektorze. W 2008 r. rozpoczto prace nad koncepcj Systemu Controllingu w BFG, ktry obejmuje zarwno funkcjonowanie hurtowni danych przede wszystkim dla potrzeb analizowania dziaalnoci bankw, jak i controlling finansowy obejmujcy monitorowanie dziaalnoci wasnej.

22

Z dziaalnoci BFG

2. Metodyka oceny bankw

Bankowy Fundusz Gwarancyjny wykorzystuje wasn metodyk oceny zagroe w sektorze bankowym. Na podstawie analizy czynnikw sprawozdawczych i pozasprawozdawczych poszczeglnym bankom nadawana jest indywidualna ocena zagroenia (tzw. rating). W zalenoci od ratingu banki s kwalifikowane do okrelonej grupy w tzw. macierzy zagroe. Oceny ratingowe oraz macierze zagroe s rdem podstawowej informacji o sytuacji bankw. Banki, w ktrych zidentyfikowano zwikszone zagroenie, podlegaj pogbionej ocenie, majcej na celu identyfikacj rde jego powstawania. Podstaw do wnioskowania o zagroeniach w caym sektorze bankowym stanowi tzw. macierze migracji i indeksy zagroenia. Za pomoc macierzy migracji obserwowane s zmiany pooenia bankw w macierzy zagroe w kolejnych okresach sprawozdawczych. W 2008 r. kierunki migracji bankw wskazyway na popraw sytuacji w sektorze bankowym. W tabeli 8 przedstawiono macierz migracji dla bankw komercyjnych i spdzielczych w okresie od 31 grudnia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. Od koca 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. w 30 bankacj odnotowano popraw, za w 26 bankach pogorszenie oceny zagroenia. Na koniec analizowanego okresu 2 banki komercyjne oraz 2 banki spdzielcze zostay zakwalifikowane do kategorii bardzo wysokiego zagroenia.
Tabela 8. Macierz migracji dla bankw komercyjnych i spdzielczych* za okres od 31.12.2007 r. do 31.12.2008 r. 31.12.2008 r. 31.12.2007 r. Bardzo niskie Niskie rednie Wysokie Bardzo wysokie Bardzo niskie BK 20 BS 522 BK 1 BS 22 BK 1 BS 0 BK 0 BS 0 BK 0 BS 0 Niskie BK 9 BS 10 BK 9 BS 14 BK 0 BS 1 BK 0 BS 0 BK 0 BS 1 rednie BK 1 BS 0 BK 1 BS 0 BK 2 BS 2 BK 0 BS 2 BK 0 BS 1 Wysokie BK 0 BS 0 BK 1 BS 0 BK 1 BS 1 BK 2 BS 0 BK 0 BS 1 Bardzo wysokie BK 0 BS 0 BK 2 BS 0 BK 0 BS 0 BK 0 BS 0 BK 0 BS 2

poprawa oceny pogorszenie oceny * BK liczba bankw komercyjnych, BS liczba bankw spdzielczych.

23

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Indeks zagroenia prezentuje czn, standaryzowan ocen efektywnoci, wypacalnoci, jakoci aktyww oraz jakoci zobowiza pozabilansowych udzielonych, waon udziaem kadego banku w depozytach sektora bankowego. Indeks zagroenia liczony jest odrbnie dla bankw komercyjnych i spdzielczych. Jest on prezentowany w skali od 0 (brak zagroenia) do 100 pkt (najwysze zagroenie). Zmiany poziomu indeksu odzwierciedlaj zmiany oceny zagroe sektora.

Wykres 4. Indeks zagroenia w sektorze bankowym

12.2007 01.2008 02.2008 03.2008 04.2008 05.2008 06.2008 07.2008 08.2008 09.2008 10.2008 11.2008 12.2008

3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 7,5 8,0 8,5 indeks zagroenia BS indeks zagroenia BK
7,12 6,60 6,95 8,00 6,00 6,12 5,49 5,87 5,58 5,55 5,35 5,77 6,20 4,57 4,39 4,74 4,91 4,46 4,59 4,81 4,51 4,47 4,96 5,58 5,54 5,91

Na wykresie 4 zamieszczono poziomy indeksw zagroenia w sektorze bankowym. Indeks dla sektora bankw komercyjnych w 2008 r. uleg pogorszeniu, za indeks dla sektora bankw spdzielczych poprawi si, utrzymujc si w caym analizowanym okresie na relatywnie niskim poziomie. W 2008 r. podjto prace nad zmian metodyki oceny zagroe w sektorze bankowym na podstawie nowej sprawozdawczoci SIS.

3. Analiza sytuacji w sektorze bankowym i identyfikacja zagroe

Zadania analityczne Bankowego Funduszu Gwarancyjnego s realizowane dziki ustawowemu wyposaeniu Funduszu w prawo dostpu do informacji o bankach, a zatem w moliwo dokonywania samodzielnych i niezalenych analiz sytuacji ekonomiczno-finansowej poszczeglnych bankw oraz oceny istniejcych i potencjalnych zagroe w ich dziaaniu.
24

Z dziaalnoci BFG

Gwnymi funkcjami dziaalnoci analitycznej BFG s: ocena zagroe w sektorze bankowym, suca okreleniu zapotrzebowania na rodki finansowe systemu gwarantowania depozytw, gromadzone w bankach w postaci funduszy ochrony rodkw gwarantowanych (fog) w celu pokrycia potencjalnych zobowiza gwarancyjnych, a take wczesna identyfikacja niebezpieczestwa niewypacalnoci w bankach, warunkujca podjcie niezbdnych dziaa przez Fundusz we wsppracy z Komisj Nadzoru Finansowego oraz innymi instytucjami w ramach sieci bezpieczestwa finansowego. W ramach systematycznie prowadzonych analiz (przygotowywanych miesicznie i kwartalnie) poddawano ocenie sytuacj ekonomiczno-finansow w sektorze bankowym, w tym w sektorze bankw komercyjnych i spdzielczych, z uwzgldnieniem istniejcych i potencjalnych zagroe. Regularnie analizowano rwnie podstawowe dane makroekonomiczne i zmiany organizacyjno-prawne w sektorze bankowym. W 2008 r. w celu waciwej oceny przebiegu i skutkw kryzysu na globalnych rynkach finansowych aktualizowano i analizowano informacje na temat ujawnianych przez kolejne instytucje finansowe danych o poniesionych stratach i dokonanych odpisach. Zwracano szczegln uwag na instytucje finansowe bdce inwestorami bankw dziaajcych w Polsce. W okresie sprawozdawczym przygotowano prognoz wielkoci i struktury depozytw, cakowitego wymogu kapitaowego w sektorze bankowym oraz projekcj wielkoci zobowiza gwarancyjnych BFG i zapotrzebowania na rodki pomocowe. W pracach nad projektem wysokoci stawek obowizkowej opaty rocznej i funduszu ochrony rodkw gwarantowanych na 2009 r. zostay uwzgldnione dwa kluczowe czynniki: podwyszenie wysokoci gwarancji do rwnowartoci w zotych kwoty 50 tys. euro, a take potencjalne zagroenia, jakie mog wpyn na stabilno sektora bankowego w Polsce w zwizku z oglnowiatowym kryzysem finansowym. Propozycj wysokoci stawek funduszu ochrony rodkw gwarantowanych i obowizkowej opaty rocznej na 2009 r. przedstawiono Radzie BFG, ktra w drodze uchwa odpowiednio 19 i 26 listopada 2008 r. ustalia wysoko ww. stawek.

4. Inne prace analityczne

W odpowiedzi na aktualne problemy i zmiany zachodzce w szeroko rozumianym otoczeniu sektora bankowego w 2008 r. prowadzono szereg prac analitycznych dotyczcych m.in: wpywu zmian na rynku midzybankowym, wywoanych kryzysem na midzynarodowych rynkach finansowych (w szczeglnoci dotyczcych pynnoci polskiego rynku), na dziaalno lokacyjn i gwarancyjn Funduszu, depozytowych produktw hybrydowych w kontekcie zada statutowych BFG, wpywu produktw lokacyjnych na ryzyko reputacji bankw,
25

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

wpywu wprowadzenia euro w Polsce na funkcjonowanie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego w zakresie dziaalnoci gwarancyjnej, pomocowej i inwestycyjnej. Ponadto, w zwizku z perturbacjami na midzynarodowych rynkach finansowych, opracowano materia ukazujcy zmiany w systemach gwarantowania depozytw wszystkich pastw czonkowskich Unii Europejskiej, dokonanych w odpowiedzi na kryzys finansowy, ze szczeglnym uwzgldnieniem wzrostu limitu gwarancyjnego.

5. Monitorowanie sytuacji bankw korzystajcych z pomocy finansowej Bankowego Funduszu Gwarancyjnego

Na koniec 2008 r. Bankowy Fundusz Gwarancyjny monitorowa sytuacj ekonomiczno-finansow oraz realizacj zobowiza wynikajcych z umw poyczek 46 bankw korzystajcych z pomocy finansowej.

Tabela 9. Liczba bankw monitorowanych w 2008 r. Liczba bankw Banki korzystajce z pomocy 01.01.2008 r. z funduszu pomocowego 2 2 4 61 z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych 57 57 31.12.2008 r. z funduszu pomocowego 1 1 2 46 z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych 44 44

Banki komercyjne Banki spdzielcze Razem

W omawianym okresie objto monitorowaniem 5 nowych bankw, ktrym Fundusz udzieli pomocy, a take zakoczono monitorowanie 20 bankw (2 bankw korzystajcych z poyczek z funduszu pomocowego i 18 bankw korzystajcych z poyczek z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych, ktre dokonay cakowitej spaty pomocy finansowej)6. Wszystkie banki korzystajce z pomocy finansowej Funduszu podlegay okrelonym przez BFG procedurom monitorowania. Proces monitorowania obejmowa
6

Spaty dokonay 22 banki, przy czym 18 bankw spacio cae zobowizanie wobec BFG, natomiast 4 banki nadal korzystaj z poyczek z frbs.

26

Z dziaalnoci BFG

w szczeglnoci ocen sytuacji ekonomiczno-finansowej oraz realizacji zobowiza okrelonych w umowach poyczek, a take: w przypadku bankw korzystajcych z poyczek z funduszu pomocowego ocen: realizacji programw postpowania naprawczego, efektywnoci udzielonej pomocy, w przypadku bankw korzystajcych z poyczek z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych ocen: realizacji prognoz finansowych, wypacalnoci i zdolnoci do spaty udzielonych poyczek. W adnym z bankw korzystajcych z pomocy z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych nie stwierdzono zagroenia wypacalnoci. Ponadto, w przypadku bankw, ktre dokonay cakowitej spaty poyczek, sporzdzono analizy obejmujce ocen: sytuacji ekonomiczno-finansowej oraz efektywnoci udzielonej pomocy finansowej w przypadku bankw korzystajcych z poyczek z funduszu pomocowego po zakoczeniu okresu korzystania z poyczek, celowoci udzielenia i sposobu wykorzystania poyczek oraz realizacji zobowiza wynikajcych z umw poyczek w przypadku bankw korzystajcych ze rodkw funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych.

6. Inne dziaania
Wnioski Funduszu, wynikajce z analizy sprawozdawczoci WEBIS, oraz stwierdzone przypadki wzrostu zaangaowania w jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych w niektrych bankach korzystajcych z poyczek z BFG znalazy odzwierciedlenie w skierowanych do nich pismach. Fundusz zwrci si o udostpnienie danych na temat posiadanych jednostek i sposobu ich wyceny. W zwizku z wysokim stopniem skomplikowania nowej sprawozdawczoci FINREP i COREP oraz odmiennym od dotychczasowego zakresem informacyjnym arkuszy sprawozdawczych, Fundusz zidentyfikowa szereg nieprawidowoci w zakresie sporzdzania przez banki sprawozda COREP m.in. dotyczcych prezentacji , wewntrznej oceny kapitau oraz wewntrznej oceny potrzeb kapitau wewntrznego. Uwzgldniajc obserwowane zrnicowane podejcia do prezentowania tych wielkoci, Fundusz zwrci si do Komisji Nadzoru Finansowego o wyjanienie w tym zakresie.

27

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

VIII. DZIAALNO LOKACYJNA

Zgodnie z ustaw o BFG Fundusz moe nabywa jedynie papiery wartociowe emitowane, porczone lub gwarantowane przez Skarb Pastwa albo Narodowy Bank Polski. Ponadto Fundusz moe nabywa jednostki uczestnictwa funduszy rynku pieninego oraz zakada lokaty terminowe w NBP . W 2008 r. w obszarze prowadzonej przez Fundusz dziaalnoci lokacyjnej cznie zostay zrealizowane 162 transakcje kupna (w tym: 85 transakcji na obligacjach Skarbu Pastwa, 20 przy wykorzystaniu bonw skarbowych oraz 57 transakcji na bonach pieninych NBP) oraz 13 transakcji sprzeday (w tym: 10 transakcji na obligacjach Skarbu Pastwa, 2 przy wykorzystaniu bonw skarbowych oraz 1 transakcja na bonach pieninych NBP). Wielko obrotw wedug wartoci nominalnych dla transakcji kupna wyniosa 4 880 433,0 tys. z, w tym: w przypadku obligacji skarbowych 3 627 063,0 tys. z, bonw skarbowych 810 870,0 tys. z oraz bonw pieninych NBP 442 500,0 tys. z. Dla transakcji sprzeday, wielko obrotw wedug wartoci nominalnych wyniosa 958 530,0 tys. z. rednia rentowno papierw wartociowych zakupionych w analizowanym okresie wyniosa 6,23% (odpowiednio: 6,24% dla obligacji Skarbu Pastwa, 6,36% dla bonw skarbowych oraz 5,84% dla bonw pieninych NBP)7. Operacje w obWykres 5. Rentowno (na bazie 365 dni) papierw wartociowych w portfelu BFG wedug stanu na koniec poszczeglnych miesicy
% 6,5 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0
01.2007 02.2007 03.2007 04.2007 05.2007 06.2007 07.2007 08.2007 09.2007 10.2007 11.2007 12.2007 01.2008 02.2008 03.2008 04.2008 05.2008 06.2008 07.2008 08.2008 09.2008 10.2008 11.2008 12.2008

3,5

bony pienine NBP

7

bony skarbowe

obligacje skarbowe

razem

rednie rentownoci papierw wartociowych podano na bazie 365 dni, aby umoliwi ich porwnanie.

28

Z dziaalnoci BFG

szarze jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych rynku pieninego oraz alokacji rodkw w formie lokat terminowych w NBP z uwagi na nisk dochodo, wo ww. instrumentw nie byy realizowane. Przychd z papierw wartociowych w 2008 r. wynis 284,1 mln z8, w tym z: obligacji skarbowych: 230,8 mln z, bonw skarbowych: 52,8 mln z, bonw pieninych NBP: 0,5 mln z. W 2008 r. zwikszy si udzia obligacji Skarbu Pastwa w cakowitej wartoci nominalnej portfela papierw wartociowych ogem do 92,6% z 65,4% na koniec 2007 r.

Tabela 10. Struktura portfela papierw wartociowych Funduszu wedug stanu na 31.12.2007 r. i 31.12.2008 r. Struktura Wyszczeglnienie Bony pienine NBP Bony skarbowe Obligacje skarbowe Razem 31.12.2007 r. % 0,2 34,4 65,4 100,0 0,2 7,2 92,6 100,0 31.12.2008 r. Zmiana p.p. 0,0 27,2 +27,2

Wzrost rentownoci nabywanych papierw pozwoli na zwikszenie dochodowoci caego portfela papierw wartociowych BFG z 4,94% (wg stanu portfela na koniec 2007 r.) do poziomu 5,99% (wg stanu portfela na koniec 2008 r.). Duration portfela zwikszyo si w analogicznym okresie z 1,2 do 2,1 roku. W ramach rozwijania wsppracy Funduszu z bankami w zakresie dziaalnoci lokacyjnej podpisano dwie nowe ramowe umowy w sprawie okrelenia warunkw i sposobu zawierania transakcji dunymi papierami wartociowymi.

Wynik obliczony: a) w przypadku dyskontowych papierw wartociowych (tj. bonw pieninych NBP bonw skar, bowych i obligacji zerokuponowych) jako rozliczona liniowo w czasie warto dyskonta, b) w przypadku obligacji kuponowych jako naliczone liniowo przychody z tytuu odsetek oraz rozliczona liniowo w czasie warto premii/dyskonta.

29

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Wykres 6. Duration poszczeglnych papierw wartociowych w portfelu BFG

2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0

01.2007

02.2007

03.2007

04.2007

05.2007

06.2007

07.2007

08.2007

09.2007

10.2007

11.2007

12.2007

01.2008

02.2008

03.2008

04.2008

05.2008

06.2008

07.2008

08.2008

09.2008

10.2008

11.2008 11.2008

bony pienine NBP

bony skarbowe

obligacje skarbowe

razem

Wykres 7. Udzia poszczeglnych papierw wartociowych w portfelu BFG

%
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
01.2007 02.2007 03.2007 04.2007 05.2007 06.2007 07.2007 08.2007 09.2007 10.2007 11.2007 12.2007 01.2008 02.2008 03.2008 04.2008 05.2008 06.2008 07.2008 08.2008 09.2008 10.2008 12.2008

bony pienine NBP*

bony skarbowe

obligacje skarbowe

* W analizowanym okresie udzia bonw pieninych NBP nie przekracza 0,23%, przez co jest on mao widoczny na wykresie.

30

12.2008

Z dziaalnoci BFG

Ponadto w IV kwartale 2008 r. przyjto dokument dotyczcy polityki inwestycyjnej Funduszu, uwzgldniajcy m.in. wpyw kryzysu na midzynarodowych rynkach finansowych na pynno Funduszu i moliwo realizowania zada ustawowych (gwarancyjnych i pomocowych).

IX. FUNDUSZE I GOSPODARKA FINANSOWA 1. rda finansowania i fundusze

Ustawowymi rdami finansowania dziaalnoci Bankowego Funduszu Gwarancyjnego s: fundusz statutowy, fundusz pomocowy, rodki przekazane Funduszowi przez banki z utworzonych przez nie funduszy ochrony rodkw gwarantowanych w celu realizacji gwarancji na rzecz deponentw, fundusz restrukturyzacji bankw spdzielczych, fundusz zapasowy, fundusz rodkw uzyskanych z mas upadoci, dochody z oprocentowania udzielonych bankom poyczek, dochody z papierw wartociowych oraz rodkw pieninych ulokowanych na rachunkach Funduszu prowadzonych przez Narodowy Bank Polski, rodki uzyskane w ramach bezzwrotnej pomocy zagranicznej, dotacje z budetu pastwa na zasadach okrelonych w przepisach o finansach publicznych, udzielone na wniosek Funduszu, rodki z kredytu krtkoterminowego udzielonego przez Narodowy Bank Polski, udzielone poyczki ze rodkw budetu pastwa, inne dochody, np.: z tytuu wynajmu powierzchni biurowej, miejsc parkingowych, sprzeday rodkw trwaych. Ze zgromadzonych rodkw Bankowy Fundusz Gwarancyjny finansuje: zadania zwizane z gwarantowaniem depozytw, zadania zwizane z udzielaniem pomocy podmiotom objtym systemem gwarantowania, zadania zwizane z udzielaniem poyczek bankom spdzielczym na wsparcie procesw czenia si tych bankw, koszty funkcjonowania Biura i organw Funduszu. W 2008 r. stan funduszy statutowego i zapasowego Bankowego Funduszu Gwarancyjnego uleg zmianie w wyniku podjcia 19 listopada 2008 r. przez Rad Fun31

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

duszu uchway w sprawie podziau nadwyki bilansowej za rok 2007 oraz nadwyki bilansowej z lat ubiegych. Uwzgldniajc postanowienia znowelizowanego Statutu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, w IV kwartale 2008 r. utworzono fundusz rodkw uzyskanych z mas upadoci. Fundusz zasiliy rodki uzyskane z mas upadoci na dzie podziau nadwyki bilansowej BFG za rok 2007 i lata ubiege oraz rodki uzyskane z mas upadoci w 2008 r. Stan funduszu rodkw uzyskanych z mas upadoci na 31 grudnia 2008 r. wynis 52 854,4 tys. z.

2. Plan finansowy na rok 2008 i jego realizacja

Stopie realizacji planu finansowego na 2008 r. przedstawiaj tabele 11 i 12.

Tabela 11. Rachunek zyskw i strat Wskanik Plan na Wykonanie na realizacji 31.12.2008 r. 2008 r. planu (w tys. z) (w tys. z) (w %) 275 534,0 3 227,0 270 887,0 1 420,0 20 101,0 11 676,0 2 502,0 1 141,0 2 180,0 2 602,0 255 433,0 289 216,0 3 418,4 284 080,2 1 717,4 17 812,6 11 138,8 2 361,3 1 085,7 2 140,3 1 086,5 271 403,4 105,0 105,9 104,9 120,9 88,6 95,4 94,1 95,2 98,2 42,0 106,3

Tytu przychodw / kosztw I. Przychody ogem Przychody z odsetek i prowizji 1. od udzielonej bankom zwrotnej pomocy Przychody z obrotu papierami 2. wartociowymi* 3. Inne przychody Koszty utrzymania organw II. i Biura Funduszu 1. Koszty wynagrodze z narzutami 2. Usugi obce 3. Usugi w zakresie eksploatacji i administracji budynku

4. Amortyzacja 5. Pozostae koszty III. Wynik finansowy

* Zgodnie z obowizujcymi w okresie sprawozdawczym szczeglnymi zasadami rachunkowoci BFG dune papiery wartociowe wyceniane s w ksigach rachunkowych wedug aktualnej ceny sprzeday, przy czym za cen tak uznaje si cen nabycia skorygowan o naliczone na dzie bilansowy odsetki lub przypadajc na ten dzie cz dyskonta.

32

Z dziaalnoci BFG

Tabela 12. Bilans Plan na 2008 r. (w tys. z) 6 016 601,0 546 711,0 5 405 470,0 63 840,0 580,0 6 016 601,0 1 625 826,0 670 000,0 X 3 288 044,0 452 589,0 2 835 455,0 123 410,0 94 122,0 29 288,0 255 433,0 53 888,0 0,0 720,0 0,0 720,0 0,0 Wskanik Wykonanie na realizacji 31.12.2008 r. planu (w tys. z) (w %) 6 072 593,0 538 660,9 5 470 714,8* 62 858,9 358,4 6 072 593,0 1 637 025,5 669 882,7 52 854,4 3 314 038,0 452 590,0 2 861 448,0 123 409,7 85 469,4 37 940,3 271 403,4 3 979,3 0,0 518,0 32,0 449,7 36,3 100,9 98,5 101,2 98,5 61,8 100,9 100,7 100,0 X 100,8 100,0 100,9 100,0 90,8 129,5 106,3 7,4 X 71,9 X 62,5 X

Wyszczeglnienie I. Aktywa 1. Nalenoci z tytuu poyczek 2. Papiery wartociowe 3. Rzeczowe aktywa trwae i wartoci niematerialne i prawne 4. Inne aktywa II. Pasywa 1. Fundusz statutowy 2. Fundusz zapasowy 3. Fundusz rodkw uzyskanych z mas upadoci 4. Fundusz pomocowy: a) wykorzystany b) do wykorzystania 5. Fundusz restrukturyzacji bankw spdzielczych: a) wykorzystany b) do wykorzystania 6. Wynik finansowy 7. Inne pasywa 8. Wynik z lat ubiegych III. Nakady inwestycyjne 1. Budynek 2. Informatyka 3. Pozostae nakady

* Zgodnie z obowizujcymi w okresie sprawozdawczym szczeglnymi zasadami rachunkowoci BFG dune papiery wartociowe wyceniane s w ksigach rachunkowych wedug aktualnej ceny sprzeday, przy czym za cen tak uznaje si cen nabycia skorygowan o naliczone na dzie bilansowy odsetki lub przypadajc na ten dzie cz dyskonta.

33

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

3. Inne dziaania
Rada Bankowego Funduszu Gwarancyjnego 17 grudnia 2008 r. podja uchwa w sprawie Planu finansowego Bankowego Funduszu Gwarancyjnego na rok 2009, ktry stanowi podstaw gospodarki finansowej Funduszu w 2009 r. W omawianym okresie, w zwizku ze zmian ustawy o BFG, statutu BFG i szczeglnych zasad rachunkowoci BFG, podjto prace nad nowelizacj przepisw wewntrznych Funduszu, dotyczcych: zasad gospodarki finansowej, sporzdzania, obiegu i kontroli dokumentacji finansowo-ksigowej, zasad rachunkowoci, planu kont oraz inwentaryzacji w Bankowym Funduszu Gwarancyjnym.

X. ORGANIZACJA I KADRY 1. Organizacja Biura Funduszu

W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2008 r. Bankowy Fundusz Gwarancyjny realizowa swoje ustawowe zadania poprzez poszczeglne komrki organizacyjne wykonujce przypisane im zadania: Departament Analiz i Skarbu zadania zwizane z gromadzeniem i analizowaniem informacji dotyczcych funkcjonowania gospodarki, a zwaszcza sektora bankowego, sporzdzanie na ich podstawie analiz i prognoz makroekonomicznych oraz ocena sytuacji ekonomiczno-finansowej podmiotw objtych systemem gwarantowania, a take prowadzenie dziaalnoci inwestycyjnej polegajcej na lokowaniu wolnych rodkw finansowych Funduszu, Departament Controllingu, Informatyki i Administracji zadania zwizane z tworzeniem baz danych i przekazywaniem informacji oraz raportw niezbdnych w pracy Biura, obsug informatyczn i administracyjn oraz utrzymaniem sprawnoci infrastruktury technicznej i systemu ochrony siedziby Funduszu, Departament Dziaalnoci Pomocowej i Gwarantowania Depozytw zadania w zakresie udzielania pomocy bankom znajdujcym si w stanie niebezpieczestwa niewypacalnoci, obrotu wierzytelnociami nabywanymi od tych bankw oraz udzielania pomocy bankom z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych na wspieranie procesw czenia tych bankw, a take zadania wynikajce z obowizku zapewnienia przez Fundusz wypat rodkw gwarantowanych deponentom, Departament Finansowy zadania zwizane z gospodark finansow i ksigowoci Funduszu,

34

Z dziaalnoci BFG

Departament Kontroli i Monitoringu zadania zwizane z kontrol i monitorowaniem sytuacji ekonomiczno-finansowej bankw, ktre otrzymay pomoc Funduszu, w zakresie prawidowoci i celowoci wykorzystania udzielonej pomocy finansowej oraz realizacji programw postpowania naprawczego lub programw o podobnym charakterze, a take zadania zwizane z monitorowaniem sytuacji bankw korzystajcych z pomocy Funduszu oraz z penieniem w tych bankach funkcji kuratora, Gabinet Prezesa zadania zwizane z zapewnieniem obsugi organw Funduszu, pomocy prawnej, organizacj pracy i sprawami pracowniczymi oraz zadania w zakresie wsppracy z zagranicznymi instytucjami gwarantowania depozytw i instytucjami finansowymi, a take informacji publicznej i promocji Funduszu, Stanowisko Kontroli Wewntrznej zadania zwizane z badaniem dziaalnoci komrek organizacyjnych pod wzgldem prawidowoci i zgodnoci z powszechnie obowizujcymi przepisami prawa i regulacjami wewntrznymi Funduszu. Ponadto w BFG dziaaj dwa stae, midzydepartamentalne komitety: Komitet ds. Zarzdzania Aktywami, ktry okrela polityk lokowania wolnych rodkw finansowych Funduszu; Komitet ds. Oceny Wnioskw Pomocowych, ktrego zadaniem jest opiniowanie przygotowywanych przez Departament Dziaalnoci Pomocowej i Gwarantowania Depozytw wnioskw w sprawie udzielenia bankom pomocy finansowej z funduszu pomocowego oraz poyczek z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych. Czonkowie Zarzdu, zgodnie z podziaem kompetencji okrelonym w Regulaminie Zarzdu BFG, nadzorowali nastpujce komrki organizacyjne: Prezes Zarzdu Magorzata Zaleska Gabinet Prezesa, Departament Analiz i Skarbu oraz Stanowisko Kontroli Wewntrznej, p.o. Czonka Zarzdu Jan Kolenik Departament Dziaalnoci Pomocowej i Gwarantowania Depozytw9, Czonek Zarzdu Krystyna Majerczyk-abwka Departament Kontroli i Monitoringu oraz Departament Finansowy10, Czonek Zarzdu Adrian Markiewicz Departament Dziaalnoci Pomocowej i Gwarantowania Depozytw11, Czonek Zarzdu Marek Pya Departament Controllingu, Informatyki i Administracji.
9 10 11

Od 26 listopada 2008 r. Od 23 listopada 2007 r. Do 26 listopada 2008 r.

35

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

2. Zatrudnienie
W Bankowym Funduszu Gwarancyjnym 1 stycznia 2008 r. byo zatrudnionych 70 osb, natomiast na 31 grudnia 2008 r. 65 osb. Wyszym wyksztaceniem legitymowao si 58 pracownikw Funduszu, co stanowio 89% ogu zatrudnionych. redni wiek zatrudnionych wynosi 42 lata.

Wykres 8. Poziom wyksztacenia pracownikw BFG

rednie 11% tytu profesora 2% stopie doktora 5% podyplomowe 22%

wysze 60%

3. Sprawy pracownicze
Do najistotniejszych zada zrealizowanych w 2008 r. w obszarze spraw pracowniczych naley zaliczy opracowanie nowego Regulaminu pracy, w ktrym m.in. wprowadzono obowizki pracodawcy dotyczce przeciwdziaania dyskryminacji w zatrudnieniu i mobbingowi oraz uszczegowiono obowizki w zakresie postpowania z nowo przyjmowanymi pracownikami. Ponadto zostay wydane nastpujce regulacje wewntrzne, regulujce zagadnienia z zakresu spraw pracowniczych: zmiany do Regulaminu wynagradzania pracownikw Biura Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, zasady doboru pracownikw Biura Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, zasady obiegu dokumentw zwizanych z zatrudnieniem, zmian warunkw umowy o prac lub zakoczeniem stosunku pracy.

36

Z dziaalnoci BFG

W Funduszu by realizowany program praktyk studenckich, w ktrym uczestniczyli studenci wyszych uczelni, studiujcy gwnie na uczelniach o kierunkach ekonomicznych. W programie wzio udzia 9 studentw, ktrzy mieli moliwo zapoznania si z funkcjonowaniem Funduszu oraz zadaniami jakie realizuje. W 2008 r. trway prace nad przygotowaniem i wdroeniem w Funduszu Pracowniczego Programu Emerytalnego w formie umowy grupowego ubezpieczenia na ycie pracownikw z zakadem ubezpiecze. Program ten funkcjonuje od padziernika 2008 r. po jego zarejestrowaniu przez Komisj Nadzoru Finansowego. Wprowadzenie Programu jest jednym z narzdzi zarzdzania kadrami, ktry ma na celu pozyskanie i zatrzymanie pracownikw o wysokich kwalifikacjach i motywowanie do zwikszenia efektywnoci pracy.

4. Dziaalno szkoleniowa
Realizowana w 2008 r. polityka szkoleniowa miaa na celu poszerzanie wiedzy merytorycznej pracownikw, niezbdnej do wykonywania biecych zada. Organizowane kursy i szkolenia byy ukierunkowane na uzupenienie i rozwijanie istotnych kompetencji pracownikw. Zrealizowane zagadnienia to m.in.: kapita ekonomiczny i proces ICAAP w banku, sprawozdawczo finansowa FINREP/COREP oraz System Informacji Sprawozdawczej, MSSF nowe i zmienione standardy, ewidencja papierw wartociowych, funkcjonowanie rynku papierw wartociowych (Studium Dealerw Rynkw Finansowych), wymogi MiFID i ich wpyw na dziaalno bankw, zarzdzanie ryzykiem kredytowym w dobie kryzysu na rynkach finansowych, posugiwanie si aplikacjami pakietu MS Office (MS Excel, MS Word, MS Access) szkolenie przeprowadzone w formie e-learningu, w ktrym uczestniczya ponad poowa pracownikw Biura BFG, zasady ochrony danych osobowych. Majc na uwadze potrzeb zapewnienia moliwoci skierowania do zada zwizanych z realizacj gwarancji pracownikw zajmujcych si innymi obszarami dziaalnoci Funduszu, przeprowadzono szkolenie, ktrego tematem bya Procedura wypat rodkw gwarantowanych deponentom. Program szkolenia obejmowa w szczeglnoci: omwienie procedury zawieszenia dziaalnoci banku, a nastpnie ogoszenia jego upadoci, sporzdzanie i weryfikowanie listy deponentw, tryb wypaty rodkw gwarantowanych, w tym realizowanych bezporednio przez BFG. Udzia w szkoleniu wzili pracownicy wszystkich komrek organizacyjnych Biura Funduszu.

37

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Rozpoczto rwnie realizacj projektu cyklu szkole dedykowanych kadrze kierowniczej, ktrych celem jest podnoszenie kompetencji menederskich. Zgodnie z przyjtymi zaoeniami, opracowanymi na podstawie zidentyfikowanych potrzeb, szkolenia miay na celu rozwj umiejtnoci relacyjnych i zarzdzania strategicznego, niezbdnego do tego, aby okrela i realizowa zadania oraz cele i umiejtnoci zarzdzania systemowego. Zostao zapocztkowane, zaplanowane w formule cyklicznej, szkolenie doskonalce umiejtno wystpie publicznych, zasad poprawnego wysawiania si i zrozumiaego wyraania myli. W ramach indywidualnego poszerzania kwalifikacji i podwyszania poziomu wyksztacenia, pracownicy Biura Funduszu kontynuowali studia w zakresie zarzdzania, administracji oraz zarzdzania ryzykiem. Kontynuowane byy szkolenia z jzyka angielskiego na rnych poziomach zaawansowania. Ponadto pracownicy Funduszu przeprowadzili 7 szkole dla okoo 300 pracownikw bankw (m.in. dla bankw spdzielczych zrzeszonych w BPS SA) na temat systemu gwarantowania depozytw w Polsce. W ramach organizowanych przez NBP cyklicznych szkole dla bankw spdzielczych, przedstawiciel BFG wyjani zasady sporzdzania nowych arkuszy sprawozdawczych FINREP dotyczcych dziaalnoci Funduszu.

5. Prace informatyczne i administracyjne

W 2008 r. realizowano zamierzenia zwizane zarwno z biecymi, jak i dugofalowymi potrzebami Funduszu w zakresie informatyki. Obejmoway one realizacj prac projektowych i programistycznych, jak rwnie serwis i utrzymanie infrastruktury teleinformatycznej, eksploatowanego sprztu i oprogramowania, administrowanie systemw, zapewnienie integralnoci baz danych, ochron, bezpieczestwo i archiwizowanie informacji. Do najwaniejszych projektw realizowanych w 2008 r. naleaa implementacja nowej sprawozdawczoci FINREP i COREP , w tym opracowanie: aplikacji do analizy zdefiniowanych przez NBP zalenoci dla taksonomii XBRL, aplikacji do wizualizacji zawartoci bazy danych sprawozdawczych SIS pozyskiwanych za porednictwem Portalu SIS, aplikacji do tworzenia elastycznych raportw z bazy danych SIS, narzdzi do tworzenia definicji raportw, z uwzgldnieniem hierarchii danych, oprogramowania do edycji i wyliczania agregatw SIS, niezbdnych dla celw analitycznych.
38

Z dziaalnoci BFG

W okresie sprawozdawczym prowadzono prace nad Zintegrowanym Systemem Informatycznym, obejmujcym funkcjonalno ksigi gwnej oraz ksig pomocniczych: do ewidencji poyczek udzielonych z funduszu pomocowego i funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych, do ewidencji i zarzdzania papierami wartociowymi. Ponadto dokonano przegldu funkcjonalnoci oraz przeanalizowano moliwoci rozbudowy programu Syndyk, wykorzystywanego w obsudze zada zwizanych z realizacj wiadcze gwarancyjnych przez BFG. W zwizku z wejciem w ycie znowelizowanej ustawy o BFG, zaktualizowano ww. program i dokonano zmiany jego nazwy na Deponent. W zakresie dziaa o charakterze administracyjnym w 2008 r. zrealizowano szereg prac remontowych i modernizacyjnych, w tym m.in.: wykonano system bezporedniego powiadamiania jednostki PSP o powstaniu zagroenia poarowego, wykonano niezbdne prace adaptacyjne i remontowe zwizane z wynajmem wolnych powierzchni na kondygnacjach I, II i na parterze budynku. W 2008 r. sfinalizowano zawarcie umw na wynajem wolnych powierzchni biurowych, m.in. z Narodowym Centrum Bada i Rozwoju.

6. Dziaalno Zarzdu Funduszu

W 2008 r. Zarzd Funduszu realizowa zadania wynikajce z ustawy o BFG w szczeglnoci zwizane z: zapewnieniem zdolnoci Funduszu do realizacji gwarancji, utrzymaniem gotowoci do podjcia dziaa pomocowych w razie wystpienia niebezpieczestwa niewypacalnoci banku, udzielaniem bankom spdzielczym pomocy na podstawie przepisw ustawy o funkcjonowaniu bankw spdzielczych (), gospodarowaniem rodkami Funduszu, gromadzeniem i analizowaniem informacji o bankach objtych system gwarantowania. W analizowanym okresie Zarzd BFG odby cznie 52 posiedzenia, podczas ktrych byy podejmowane, w szczeglnoci, decyzje w sprawach z zakresu: dziaalnoci pomocowej, kontroli prawidowoci wykorzystania przez banki pomocy finansowej Funduszu, monitoringu sytuacji ekonomiczno-finansowej bankw,
39

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

dziaalnoci analitycznej i lokacyjnej, gospodarki finansowej, legislacji wewntrznej, organizacji pracy Biura Funduszu.

Tabela 13. Posiedzenia Zarzdu BFG i uchway podjte w 2008 r. Liczba posiedze Zarzdu BFG Liczba podjtych uchwa przez Zarzd BFG, w tym uchway dotyczce: dziaalnoci pomocowej i realizacji gwarancji kontroli wykorzystania pomocy i monitoringu dziaalnoci analitycznej i inwestycyjno-lokacyjnej dziaalnoci zwizanej z tworzeniem informacji i raportw niezbdnych w pracy Biura, obsug informatyczn, techniczn i administracyjn dziaalnoci legislacyjnej, wsppracy z zagranicznymi instytucjami gwarantowania depozytw, sprawami pracowniczymi, informacji i promocji, organizacji pracy oraz obsugi organw BFG pozostaych obszarw: gospodarki finansowej BFG, badania dziaalnoci komrek organizacyjnych Funduszu 52 138 29 26 12 10

42 19

7. Dziaalno Rady Funduszu

Realizujc zadania okrelone w ustawie i statucie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, w 2008 r. Rada Funduszu odbya 15 posiedze, w trakcie ktrych podja 25 uchwa oraz rozpatrzya lub zapoznaa si z wnioskami i informacjami przedkadanymi przez Zarzd Funduszu na podstawie harmonogramu prac Rady oraz z wasnej inicjatywy Zarzdu. W ramach uprawnie o charakterze stanowicym Rada podja uchway: w sprawie ustalenia: wysokoci stawki procentowej na 2009 r., okrelajcej wysoko funduszy ochrony rodkw gwarantowanych tworzonych przez podmioty objte obowizkowym systemem gwarantowania, wysokoci stawki procentowej na 2009 r. obowizkowej opaty rocznej, wnoszonej na rzecz Bankowego Funduszu Gwarancyjnego przez podmioty objte obowizkowym systemem gwarantowania, oraz okrelenia dnia, na ktry 12,5-krotno sumy wymogw kapitaowych z tytuu poszczeglnych rodzajw ryzyka oraz wymogw kapitaowych z tytuu przekroczenia limitw

40

Z dziaalnoci BFG

i naruszenia innych norm okrelonych w ustawie Prawo bankowe stanowi podstaw obliczenia opaty rocznej oraz terminu do wniesienia tej opaty, okrelajce formy, tryb i szczegowe warunki udzielania zwrotnej pomocy finansowej bankom spdzielczym z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych. W ramach uprawnie o charakterze kontrolno-nadzorczym Rada: opiniowaa propozycje udzielenia bankom poyczek ze rodkw funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych, rozpatrywaa kwartalnie wyniki monitorowania i realizacji przez Fundusz zada kontrolnych w bankach korzystajcych z poyczek BFG oraz penienie przez Fundusz funkcji kuratora nadzorujcego realizacj programu postpowania naprawczego banku, rozpatrywaa kwartalne sprawozdania Zarzdu z dziaalnoci Funduszu, oceniaa realizacj planu dziaalnoci BFG na 2008 r., dokonaa podziau nadwyki bilansowej za rok 2007 oraz nadwyki bilansowej za lata ubiege, uchwalia Plan dziaalnoci i Plan finansowy BFG na rok 2009. Funkcje kontrolnonadzorcze wobec Zarzdu i Biura Funduszu Rada wykonywaa poprzez stae zespoy problemowe (Zesp ds. Prawno-Organizacyjnych, Zesp ds. Gospodarki Finansowej, Zesp ds. Dziaalnoci Pomocowej, Zesp ds. Gwarancji Depozytw), w skad ktrych wchodz delegowani czonkowie Rady. Zespoy te rozpatryway stan realizacji zada, opiniujc kwartalne sprawozdania Zarzdu z dziaalnoci Funduszu, oraz przygotowyway opinie i stanowiska przed podjciem decyzji w kluczowych zagadnieniach nalecych do kompetencji Rady. Rada, na podstawie rekomendacji Zespou ds. Prawno-Organizacyjnych 6 maja 2008 r., podja decyzj o odwoaniu Pani Joanny Wielgrskiej-Leszczyskiej z funkcji Zastpcy Prezesa Zarzdu. Pani Joanna Wielgrska-Leszczyska od 23 listopada 2007 r. bya zawieszona w obowizkach Zastpcy Prezesa Zarzdu. Naley zaznaczy, e przewidziane w planie dziaalnoci zadania w obszarze gospodarki finansowej BFG zostay w 2008 r. zrealizowane, pomimo e przez kilka miesicy Zarzd pracowa w czteroosobowym skadzie. W nastpstwie tej decyzji rozpoczto procedur rekrutacyjn na stanowisko czonka Zarzdu nadzorujcego obszar finansowy. Przyjto ustalenie, e instytucje reprezentowane w Radzie, tj. Ministerstwo Finansw, Narodowy Bank Polski i Zwizek Bankw Polskich, zgosz kandydatw, ktrzy po weryfikacji przez Zesp ds. Prawno-Organizacyjnych ich kwalifikacji i speniania wymogw formalnych rekomenduj Radzie wytypowanych kandydatw do dalszych rozmw rekrutacyjnych. W trakcie 2008 r. trwa proces wyaniania czonka Zarzdu Funduszu nadzorujcego obszar finansowy.
41

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Zesp ds. Dziaalnoci Pomocowej przeprowadzi kompleksow kontrol obszaru dziaalnoci pomocowej oraz gwarantowania depozytw, w wyniku ktrej stwierdzono nienaleyte sprawowanie przez Pana Adriana Markiewicza nadzoru nad prac Departamentu Dziaalnoci Pomocowej i Gwarantowania Depozytw. Gwne zastrzeenia dotyczyy opnie we wdraaniu wewntrznych aktw prawnych, regulujcych zagadnienia zwizane z udzielaniem pomocy i realizacj gwarancji oraz przewlekym sposobem rozpatrywania wnioskw bankw o udzielenie pomocy finansowej. 26 listopada 2008 r. Rada uznaa, e zachodzi potrzeba zmiany osoby nadzorujcej obszar pomocowy i gwarantowania depozytw, i zdecydowaa o zwolnieniu Pana Adriana Markiewicza z odpowiedzialnoci za nadzr nad Departamentem Dziaalnoci Pomocowej i Gwarantowania Depozytw, przekazujc zwizane z tym zadania Panu Janowi Kolenikowi, ktremu jednoczenie powierzya penienie obowizkw czonka Zarzdu Funduszu. W zwizku z wydarzeniami na midzynarodowych rynkach finansowych, jakie wystpiy w drugim proczu 2008 r., Rada Funduszu ze szczegln uwag rozpatrywaa moliwe konsekwencje wiatowych zjawisk kryzysowych dla rynku polskiego oraz analizowaa ryzyko ich przeniesienia na polski rynek finansowy. Zarzd przedstawi comiesiczne informacje dotyczce sytuacji na rynkach midzynarodowych oraz na rynku krajowym wraz z prognozami ich rozwoju, na podstawie ktrych Rada analizowaa mechanizmy powstawania problemw zagranicznych instytucji finansowych oraz przyczyny i kierunki zmian w sytuacji polskiego sektora bankowego. Jednoczenie Rada rozpatrywaa sposoby optymalnego wykorzystania rodkw, jakie s w dyspozycji Funduszu z uwzgldnieniem potencjalnych dodatkowych rde finansowania w celu utrzymania stabilnoci sektora i bezpieczestwa rodkw znajdujcych si w systemie bankowym. Zwracano rwnie uwag na powizania midzy bankami a innymi podmiotami oferujcymi usugi finansowe, w tym rwnie na poziomie operacyjnym, w kontekcie rozwoju rynku tzw. produktw stukturyzowanych i zakresu ich gwarantowania przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Do analiz suyy materiay opracowywane w Funduszu na podstawie dostpnych danych makroekonomicznych, sprawozdawczoci bankw, jak rwnie informacji dotyczcych poszczeglnych podmiotw objtych systemem gwarantowania. W ramach przeprowadzanej kwartalnie oceny sytuacji finansowej sektora bankowego, szczegln uwag Rada zwracaa na analiz sytuacji bankw zagroonych oraz bankw korzystajcych z pomocy finansowej Funduszu. W zwizku z toczc si dyskusj nad przyszym ksztatem systemu rekompensat i moliwoci integracji dziaalnoci gwarancyjnej w zakresie rynku bankowego i rynku kapitaowego, Rada rozpatrywaa materiay analityczne i koncepcyjne oraz kierunkowe propozycje zmian prawnych, zwizane z koncepcj powierzenia Funduszowi realizacji zada w zakresie prowadzenia systemu rekompensat dla inwestorw.
42

Z dziaalnoci BFG

Uznajc konieczno intensyfikacji wsppracy instytucji odpowiedzialnych za sektor finansowy oraz dostrzegajc potrzeb wprowadzenia rozwiza prawnych zapewniajcych biec wymian informacji rwnie na poziomie bezporednich kontaktw ich przedstawicieli Rada Funduszu zoya na rce Ministra Finansw wniosek o uwzgldnienie w pracach legislacyjnych: potrzeby wzmocnienia ustawowych uprawnie BFG do pozyskiwania informacji o podmiotach dziaajcych na rynku usug bankowych, zasadnoci przywrcenia obecnoci Prezesa Zarzdu BFG w skadzie organu nadzoru bankowego, potrzeby zapewnienia udziau Funduszu w pracach Komitetu Stabilnoci Finansowej. Rada rozpatrywaa informacje na temat prac legislacyjnych nad rzdowymi projektami nowelizacji przepisw dotyczcych dziaalnoci Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. W sytuacji niepokojw na rynkach finansowych i zagroenia kryzysem Rada Funduszu zwracaa uwag na konieczno zapewnienia dobrej wsppracy pomidzy BFG a Urzdem Komisji Nadzoru Finansowego, a zwaszcza na sprawny przepyw informacji o charakterze nadzorczym, niezbdnych do realizacji ustawowych zada Funduszu. Kwestia ta ma podstawowe znaczenie dla planowania dziaa Funduszu oraz funkcjonowania caej sieci bezpieczestwa finansowego. Wyrazem stanowiska Rady byo wystpienie do Przewodniczcego Komisji Nadzoru Finansowego z prob o zblienie wsppracy pomidzy instytucjami oraz lepsze zaspokajanie biecych potrzeb Funduszu w zakresie pozyskiwania informacji dotyczcych bankw objtych ustawowym systemem gwarantowania.

XI. WSPPRACA KRAJOWA I ZAGRANICZNA 1. Wsppraca krajowa 1.1. Wsppraca dotyczca sektora bankowego
Prezes Zarzdu Funduszu, na zaproszenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, 24 padziernika 2008 r. wzia udzia w spotkaniu Prezydenta z przedstawicielami rodowisk ekonomicznych i finansowych, ktrego tematem byy aktualne problemy zwizane z kryzysem na midzynarodowych rynkach finansowych oraz moliwoci jego wpywu na kondycj polskiej gospodarki. Wsppraca z Ministerstwem Finansw odbywaa si gwnie na paszczynie regulacyjnej i dotyczya uzgadniania lub opiniowania projektw aktw prawnych, dotyczcych Bankowego Funduszu Gwarancyjnego (m.in. rozporzdzenia
43

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

w sprawie zmiany statutu BFG i rozporzdzenia w sprawie szczeglnych zasad rachunkowoci BFG), bd innych instytucji rynku finansowego. Przedstawiciele Funduszu i Ministerstwa Finansw wymieniali stanowiska, opinie i propozycje, zarwno w formie pisemnej, podczas konferencji uzgodnieniowych, jak i w ramach roboczych kontaktw. Fundusz uczestniczy w przygotowaniu stanowisk wobec dokumentw Komisji Europejskiej dotyczcych zagadnie zwizanych z gwarantowaniem depozytw. W 2008 r. Fundusz kontynuowa udzia w pracach Rady Rozwoju Rynku Finansowego, dziaajcej przy Ministrze Finansw. Przedstawiciele BFG uczestniczyli w posiedzeniach Rady, w trakcie ktrych omawiano najistotniejsze problemy zwizane z funkcjonowaniem polskiego rynku finansowego. W 2008 r. zakoczono, rozpoczte jeszcze w roku poprzednim, uzgodnienia w zakresie sformalizowania zasad wsppracy pomidzy Bankowym Funduszem Gwarancyjnym a Komisj Nadzoru Finansowego. Umowa, okrelajca warunki wsppracy i wymiany informacji pomidzy instytucjami, zostaa podpisana 12 czerwca 2008 r. Kontynuowano wspprac z Narodowym Bankiem Polskim, przede wszystkim w zakresie pozyskiwania informacji dotyczcych sektora bankowego, niezbdnych do wykonywania ustawowych zada Funduszu. W ramach wsppracy z sektorem bankowym odbyo si spotkanie z jego reprezentacj w celu skonsultowania propozycji stawek opaty rocznej i funduszu ochrony rodkw gwarantowanych na rok 2009. Przeprowadzono rwnie konsultacje z przedstawicielami bankw zrzeszajcych banki spdzielcze w sprawie zaoe projektowanej uchway Rady BFG, okrelajcej form, tryb i szczegowe warunki udzielania pomocy finansowej z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych. W okresie objtym sprawozdaniem z inicjatywy Funduszu odbyo si spotkanie z Prezesami Zarzdw Zwizkw Rewizyjnych, ktrego celem bya wymiana dowiadcze w zakresie analizy i oceny sytuacji bankw spdzielczych, w tym wnioskw wynikajcych z badania sprawozda finansowych bankw. Fundusz pozostawa w staych kontaktach z bankami zrzeszajcymi, informujc je m.in. o decyzjach Zarzdu w sprawie udzielenia pomocy finansowej bankom spdzielczym nalecym do zrzeszenia.

1.2. Wsppraca w zakresie legislacji

W 2008 r. pracownicy Bankowego Funduszu Gwarancyjnego uczestniczyli w konferencjach uzgodnieniowych dotyczcych projektw nowelizacji ustawy o BFG i innych ustaw oraz pozostawali w staych, roboczych kontaktach z pracownikami Ministerstwa Finansw, odpowiedzialnymi za regulacje prawne w obszarze
44

Z dziaalnoci BFG

instytucji finansowych. W ramach tych prac przygotowano i przekazano liczne propozycje, opinie i stanowiska zarwno co do kierunkw niezbdnych zmian, jak i konkretnych, szczegowych rozwiza. Bankowy Fundusz Gwarancyjny uczestniczy w procesach legislacyjnych zwizanych z opracowaniem nastpujcych projektw aktw prawnych powszechnie obowizujcych: ustawa o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, ustawa zmieniajca ustaw o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz inne ustawy (ustaw Prawo bankowe, ustaw o funkcjonowaniu bankw spdzielczych, ich zrzeszaniu si i bankach zrzeszajcych, ustaw o Narodowym Banku Polskim, ustaw o Najwyszej Izbie Kontroli), ustawa o utworzeniu Komitetu Stabilnoci Finansowej, ustawa zmieniajca ustaw o Narodowym Banku Polskim, ustawa o udzielaniu przez Skarb Pastwa wsparcia instytucjom finansowym, rozporzdzenie Rady Ministrw w sprawie zmiany Statutu BFG, rozporzdzenie Ministra Finansw w sprawie szczeglnych zasad rachunkowoci BFG. Przedstawiciele BFG uczestniczyli rwnie w posiedzeniach komisji oraz podkomisji parlamentarnych, w tym: sejmowej Komisji Finansw Publicznych oraz podkomisji staej do spraw instytucji finansowych w zwizku z pracami nad projektami ustaw zmieniajcych ustaw o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, podkomisji staej do spraw instytucji finansowych sejmowej Komisji Finansw Publicznych w spotkaniu dotyczcym sytuacji na rynkach finansowych, senackiej Komisji Budetu i Finansw Publicznych w zwizku z rozpatrywaniem projektu nowelizacji ustawy o BFG. W efekcie procesu legislacyjnego zostay wydane nastpujce akty prawne dotyczce Funduszu: ustawa z dnia 3 padziernika 2008 r. o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym zmieniajca podstaw naliczania opaty rocznej i stawki maksymalnej (nowelizacja wesza w ycie 3 listopada 2008 r.); ustawa z dnia 23 padziernika 2008 r. o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz o zmianie innych ustaw, wprowadzajca lub nowelizujca m.in. przepisy dotyczce: podwyszenia limitu rodkw gwarantowanych do wysokoci rwnowartoci w zotych 50 tys. euro w 100%, wraz z upowanieniem dla Rady Ministrw do czasowego podwyszenia kwoty i procentu rodkw gwarantowanych, definicji deponenta, organw Funduszu, moliwoci finansowania BFG z budetu Pastwa (dotacje i poyczki), moliwoci zacigania kredytu krtkoterminowego w NBP ,
45

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

zasad wsppracy BFG z KNF i NBP w zakresie przekazywania informacji o sytuacji podmiotw objtych systemem gwarantowania. W ramach kontynuacji prac analitycznych i projektowych, rozpocztych w 2007 r., opracowano zaoenia koncepcji rozszerzenia zada Bankowego Funduszu Gwarancyjnego o prowadzenie systemu rekompensat dla inwestorw. Przygotowano propozycj zmian prawnych, a take materiay zawierajce analiz porwnawcz systemu gwarantowania depozytw i systemu rekompensat, z uwzgldnieniem dowiadcze midzynarodowych, omwienie potencjalnych rodzajw ryzyka zwizanych z przejciem przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny systemu rekompensat oraz koszty funkcjonowania poczonych systemw.

1.2.1. Postpowania sporne

W zwizku z nierozliczeniem w 2007 r. przez Bank Handlowy w Warszawie SA transakcji dotyczcej obligacji skarbowych i powstaniem uprawnienia BFG do otrzymania kary umownej, Fundusz zoy pozew o zapat do Sdu Polubownego przy Zwizku Bankw Polskich. Do koca 2008 r. w przedmiotowej sprawie nie zapad wyrok.

1.3. Udzia w konferencjach i seminariach

W 2008 r. czonkowie Zarzdu i pracownicy BFG uczestniczyli w specjalistycznych, bezpatnych seminariach i konferencjach powiconych sprawom z zakresu ekonomii i finansw, w tym rwnie w charakterze prelegentw, a w szczeglnoci w: serii seminariw naukowych zorganizowanych przez Narodowy Bank Polski zatytuowanych: Ryzyko i stabilno systemu finansowego pomiar i sterowanie; Pokusa naduycia jako przyczyna i skutek niestabilnoci finansowej, Inflacja w Polsce i na wiecie; Makro- i mikroekonomiczne skutki globalizacji dla polskiej gospodarki; Wpyw wprowadzenia Euro na przejrzysto cen i inflacj oraz Bayesowskie porwnanie modeli ekonometrycznych i czenie wiedzy (podstawy i obszary zastosowa), konferencji naukowej pt. Common Currency and its Future: Lessons for the New Member States zorganizowanej przez Narodowy Bank Polski, konferencji pt. Wpyw amerykaskiego kryzysu na bezpieczestwo i stabilno rynkw finansowych w UE i Polsce zorganizowanej przez Senat Rzeczpospolitej, dyskusji panelowej z prof. dr. hab. Andrzejem Sawiskim dotyczcej perspektyw ksztatowania si inflacji oraz polityki pieninej w Polsce,
46

Z dziaalnoci BFG

w wykadzie Edwarda C. Prescotta laureata Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, konferencji pt. Nadzr zintegrowany szanse i wyzwania zorganizowanej przez Komisj Nadzoru Finansowego, konferencji pt. Innowacje na rynkach finansowych 2008 zorganizowanej przez Krajowy Depozyt Papierw Wartociowych, Forum Bankowym 2008, ktrego tematem byy: Wnioski z dowiadcze krajowych i zagranicznych dla rozwoju sektora bankowego w Polsce zorganizowanym przez Zwizek Bankw Polskich, spotkaniu pt. Rola sektora bankowego w rozwoju gospodarki polskiej oraz dyskusji wewntrzrodowiskowej zorganizowanych przez Zarzd Zwizku Bankw Polskich w ramach XIX Walnego Zgromadzenia ZBP , Banking Top Management Forum pt. Stabilno systemu bankowego w dobie Kryzysu Subprime, nadzwyczajnej konferencji pt. Czy kryzys na rynkach finansowych zagraa polskiej gospodarce? zorganizowanej przez Polsk Konfederacj Pracodawcw Prywatnych Lewiatan, wielu konferencji dotyczcych tematyki rynkw finansowych, integracji europejskiej i bankowoci detalicznej, zorganizowanych przez orodki akademickie, m.in. przez Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie, Politechnik Rzeszowsk, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocawiu, Gdask Akademi Bankow, Szko Gwn Handlow oraz Uniwersytet Warszawski we wsppracy z Biurem Informacji Kredytowej, w tym w szczeglnoci: VIII oglnopolskiej konferencji naukowej pt. Rynek Finansowy. Inspiracje z integracji europejskiej zorganizowanej przez Uniwersytet Marii CurieSkodowskiej w Lublinie, konferencji Katedr Finansw 2008 pt. Wspczesne finanse, stan i perspektywy, konferencji pt. WROFin 2008 Standardy, modele i procesy w bankowoci detalicznej zorganizowanej przez Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocawiu, Kongresie Bankowoci Detalicznej zorganizowanym przez Gdask Akademi Bankow. Fundusz wraz z Komisj Nadzoru Finansowego oraz Zwizkiem Bankw Polskich obj patronat merytoryczny nad III Kongresem Ryzyka Bankowego pt. Wdraanie zaawansowanych metod oceny ryzyka bankowego, zorganizowanym przez Biuro Informacji Kredytowej 20 padziernika 2008 r. Podczas Kongresu Prezes Zarzdu BFG wygosia referat pt. Dowiadczenia Bankowego Funduszu Gwarancyjnego w zakresie metodyki identyfikacji zagroe w bankach objtych obowizkowym systemem gwarantowania depozytw. Przedstawiciele Funduszu zapre47

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

zentowali rwnie referat omawiajcy najwaniejsze zmiany w sektorze bankw spdzielczych w okresie od koca 1996 r. do koca czerwca 2008 r. i ich wpyw na stabilno systemu bankowego w Polsce.

2. Wsppraca zagraniczna 2.1. Wsppraca z organizacjami midzynarodowymi

Fundusz 14 lutego 2008 r. zosta oficjalnie przyjty w poczet czonkw Midzynarodowego Stowarzyszenia Gwarantw Depozytw (International Association of Deposit Insurers IADI), ktrego podstawowym celem jest przyczynianie si do stabilnoci systemw finansowych, poprzez promowanie midzynarodowej wsppracy w dziedzinie gwarantowania depozytw oraz rozwijanie kontaktw midzy instytucjami gwarantujcymi depozyty na wiecie i innymi instytucjami. Na koniec 2008 r. do IADI naleay 52 systemy gwarantowania depozytw z caego wiata. W 2008 r. Fundusz wsppracowa z instytucjami gwarantujcymi depozyty, m.in. w ramach Europejskiego Forum Gwarantw Depozytw (European Forum of Deposit Insurers EFDI) i IADI, prezentujc swoje dowiadczenia i zapoznajc si z dokonaniami innych instytucji. W 2008 r. czonkowie Zarzdu oraz pracownicy Funduszu uczestniczyli w nastpujcych spotkaniach midzynarodowych gremiw: przedstawicieli Komisji Europejskiej, EFDI oraz Joint Reseach Centre (JRC), w dniach 1011 kwietnia 2008 r., podczas ktrego omwiono rezultaty przegldu Dyrektywy 94/19/WE i projekty raportw przygotowywanych dla Komisji Europejskiej przez grupy robocze powoane w ramach EFDI, seminarium zorganizowanym przez IADI, w dniach 2728 maja 2008 r., z udziaem przedstawicieli systemw gwarantowania depozytw z 22 pastw, Zarzdu EFDI, a take ekspertw Midzynarodowego Funduszu Walutowego. Seminarium dotyczyo analizy ryzyka dziaalnoci systemw gwarantowania depozytw oraz sposobw oceny zdolnoci do zaspokajania roszcze i metod ksztatowania wysokoci skadek, szkoleniu kadry kierowniczej zorganizowanym przez IADI oraz Tajwask Korporacj Ubezpieczania Depozytw (Central Deposit Insurance Corporation CDIC) w dniach 14 wrzenia 2008 r., Walnym Zgromadzeniu Czonkw EFDI, poczonym z pierwsz wspln konferencj midzynarodow EFDI i FDIC zatytuowan Integracja finansowa i sie bezpieczestwa, w dniach 2223 wrzenia 2008 r.,
48

Z dziaalnoci BFG

Walnym Zgromadzeniu Czonkw IADI, poczonym z konferencj midzynarodow: Stabilno finansowa i integracja ekonomiczna (Financial Stability and Economic Inclusion), w dniach 2931 padziernika 2008 r. Podczas Walnego Zgromadzenia Czonkw EFDI Prezes Zarzdu Funduszu zostaa wybrana jednogonie przez Zarzd EFDI na przewodniczc staej Grupy Badawczej (EFDI Research Working Group), ktrej zadaniem jest opracowywanie analiz w zakresie efektywnoci sieci bezpieczestwa sektora bankowego w krajach Unii Europejskiej, midzy innymi na potrzeby wsppracy z Komisj Europejsk oraz z IADI. Podczas konferencji poruszano problematyk m.in.: rnic pomidzy rynkiem bankowym w Unii Europejskiej i w Stanach Zjednoczonych oraz wynikajcych z nich konsekwencji dla systemw gwarantowania depozytw, bankowoci transgranicznej w kontekcie narodowych instytucji nadzorczych i systemw gwarantowania depozytw, a take planw Komisji Europejskiej dotyczcych zmian w Dyrektywie 94/19/WE w obliczu zawirowa na rynkach finansowych. W ramach EFDI Fundusz przewodniczy take grupie roboczej, ktrej celem jest przygotowanie dla Komisji Europejskiej raportu na temat moliwoci poprawy zakresu i jakoci informowania konsumentw o zasadach gwarantowania depozytw oraz wypracowanie wzoru dobrych praktyk w zakresie informowania deponentw o systemach gwarantowania depozytw. Efektem prac grupy byo przygotowanie i uzgodnienie projektu raportu, ktry nastpnie zosta przekazany Komisji Europejskiej. Podczas Walnego Zgromadzenia Czonkw IADI Prezes Zarzdu Funduszu zostaa wybrana na mocy jednomylnej decyzji reprezentantw instytucji gwarantujcych depozyty z ponad 45 krajw na Czonka Zarzdu Stowarzyszenia. Walnemu Zgromadzeniu towarzyszya konferencja, ktrej zakres tematyczny obejmowa m.in. rol systemw gwarantowania depozytw w czasie kryzysu, wyzwa, jakich dostarcza wspczesny rynek finansowy, oraz ich implikacji dla instytucji finansowych, sposobw pomiaru stopnia integracji ekonomicznej, form jej promocji oraz midzynarodowych inicjatyw dotyczcych edukacji finansowej. W ramach wsppracy z IADI oraz z Kanadyjsk Korporacj Ubezpieczania Depozytw (Canadian Insurance Deposit Corporation CIDC), Fundusz wzi udzia w badaniu analitycznym dotyczcym 14 wybranych obszarw dziaalnoci systemw gwarantowania depozytw, m.in. relacji pomidzy uczestnikami sieci bezpieczestwa, zakresu uprawnie, czonkostwa w systemie, poziomu i zakresu gwarancji, organizacji wypat dla deponentw oraz polityki informacyjnej. Ponadto, Fundusz uczestniczy w badaniu przygotowanym przez Midzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary Fund IMF), ktre miao na celu uaktualnienie danych na temat zasad funkcjonowania systemw gwarantowania depozytw na wiecie. Badanie dotyczyo 8 wybranych obszarw dziaalnoci
49

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

instytucji gwarancyjnych, m.in. zakresu uprawnie, poziomu gwarancji, finansowania i procedury wypat. Fundusz aktywnie uczestniczy w przygotowaniu stanowiska Polski odnonie do kierunkowych propozycji zmian prawa unijnego w zakresie rozwoju efektywnoci funkcjonowania sieci bezpieczestwa sektora bankowego zawartych w dokumentach omawianych na posiedzeniach: Komitetu Usug Finansowych Unii Europejskiej (Financial Services Committee FSC), Europejskiego Komitetu Bankowego (European Banking Committee EBC).

2.2. Nowelizacja Dyrektywy 94/19/WE w sprawie systemw gwarantowania depozytw

Bankowy Fundusz Gwarancyjny bra udzia w regularnych konsultacjach dotyczcych zmian Dyrektywy 94/19/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w sprawie systemw gwarantowania depozytw, zaproponowanych przez Komisj Europejsk w konsekwencji wydarze na midzynarodowych rynkach finansowych, jakie wystpiy w II poowie 2008 r. W ramach procedury uzgadniania i przyjmowania nowelizacji Dyrektywy, 27 padziernika 2008 r. odbyo si posiedzenie Grupy Roboczej ds. Systemw Gwarantowania Depozytw przy Komisji Europejskiej, w ktrym wzi udzia przedstawiciel Funduszu. Zaproponowane przez Komisj zmiany maj na celu przywrcenie zaufania do sektora bankowego oraz osignicie wysokiego poziomu konwergencji zasad funkcjonowania systemw gwarantowania depozytw, szczeglnie w zakresie podwyszenia minimalnego poziomu gwarancji, zniesienia zasady koasekuracji czy skrcenia terminu wypaty rodkw gwarantowanych.

2.3. Wsppraca z zagranicznymi instytucjami gwarantowania depozytw

W zwizku z uruchomieniem oddziaw przez polski bank na terytorium Republiki Czeskiej, czeski Fundusz Gwarantowania Depozytw wystpi z propozycj nawizania wsppracy i podpisania porozumienia z Bankowym Funduszem Gwarancyjnym. Ponadto, rozpoczto prace nad projektem porozumienia, ktre ureguluje podwyszenie poziomu gwarancji dla klientw oddziau banku polskiego prowadzcego dziaalno na terytorium Sowacji do wysokoci oferowanej przez system sowacki. Kontynuowano prace nad analiz rozwiza systemowych w zakresie gwarantowania depozytw w krajach Unii Europejskiej. Na bazie danych rdowych opra50

Z dziaalnoci BFG

cowano materiay prezentujce system gwarantowania depozytw w Luksemburgu oraz Wielkiej Brytanii. Sporzdzono rwnie analiz sytuacji organizacyjnej w zakresie systemw rekompensat dla inwestorw funkcjonujcych w wybranych krajach, z uwzgldnieniem ich relacji do systemw gwarantowania depozytw. W siedzibie Funduszu 11 grudnia 2008 r. gocia delegacja doktorantw Uniwersytetu Bankowego dziaajcego przy Narodowym Banku Ukrainy. W trakcie spotkania pracownicy BFG zaprezentowali gwne obszary dziaalnoci Funduszu, ze szczeglnym uwzgldnieniem polskich dowiadcze w zakresie prowadzenia dziaalnoci gwarancyjnej i pomocowej.

3. Konferencja midzynarodowa Bankowego Funduszu Gwarancyjnego

W Warszawie 1516 wrzenia 2008 r. odbya si konferencja midzynarodowa pod tytuem: Systemy gwarantowania depozytw wobec integrujcych si rynkw finansowych, ktrej organizatorem i gospodarzem by Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Celem konferencji bya wymiana dowiadcze w zakresie uwarunkowa rozwoju systemw gwarantowania depozytw w wietle wspczesnych wyzwa na midzynarodowych rynkach finansowych. W konferencji uczestniczyo ponad 120 reprezentantw instytucji finansowych z 17 krajw, w tym Przewodniczcy Europejskiego Forum Gwarantw Depozytw oraz przedstawiciele wadz Midzynarodowego Stowarzyszenia Gwarantw Depozytw, a take przedstawiciele Ministerstwa Finansw, Narodowego Banku Polskiego, Komisji Nadzoru Finansowego oraz organw statutowych bankw krajowych. Program konferencji skada si z trzech sesji tematycznych: Wpyw niepokojw na wiatowych rynkach finansowych na bezpieczestwo depozytw i funkcjonowanie systemw gwarantowania depozytw, Zasady funkcjonowania systemw gwarantujcych depozyty w uniach kredytowych, Zintegrowany system gwarancji instrumentw finansowych: integracja systemw gwarantowania depozytw i systemw rekompensat dla inwestorw. Prelegentami byli reprezentanci zagranicznych instytucji gwarancyjnych, uznani eksperci instytucji finansowych oraz przedstawiciele polskiego wiata nauki.

51

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

XII. DZIAALNO INFORMACYJNO-PROMOCYJNA

W 2008 r. wobec kryzysu na midzynarodowych rynkach finansowych dziaalno informacyjno-promocyjna Funduszu nabraa szczeglnego znaczenia. W zwizku z tym przeprowadzono wzmoone dziaania, majce na celu dotarcie z informacj o systemie gwarantowania zarwno do klientw bankw, jak i do pracownikw bankw zajmujcych si ich obsug. W ramach przyjtej strategii podejmowano liczne inicjatywy ukierunkowane na wzmocnienie zaufania spoecznego do systemu bankowego oraz na edukacj finansow spoeczestwa. Jednym z gwnych elementw dziaa byo opracowanie przez Fundusz Zasad dobrej praktyki bankw w zakresie informowania o przynalenoci do obowizkowego systemu gwarantowania oraz Zasad dobrej praktyki bankw w zakresie informowania klientw o swojej sytuacji ekonomiczno-finansowej. Gwnym celem tzw. dobrych praktyk byo wypracowanie jednolitych standardw dla rzetelnego informowania klientw przez banki objte obowizkowym systemem gwarantowania. Stanowi one uatwienie w realizacji przez banki obowizku wynikajcego z przepisu art. 38b ustawy o BFG. Opracowanie dobrych praktyk wpisuje si take w nurt dowiadcze wiatowych, gdy instytucje gwarantowania depozytw, skupione w IADI i EFDI, sukcesywnie podejmuj dziaania na rzecz opracowywania zasad dobrych praktyk dla sektora bankowego. Wzorce proponowane przez Fundusz uzyskay oficjalne poparcie 6 instytucji zwizanych z rynkiem finansowym, m.in. Narodowego Banku Polskiego, Krajowego Depozytu Papierw Wartociowych SA oraz Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego. W 2008 r. banki rozpoczy wdraanie rekomendacji Funduszu i do koca 2008 r. 16 z nich zadeklarowao przyjcie dobrych praktyk, jako wzorca do przygotowywania informacji przekazywanych klientom. Kolejnym dziaaniem byo opracowanie Materiaw Edukacyjnych, skadajcych si z 3 prezentacji tematycznych powiconych systemowi bankowemu wraz ze skryptem, ktre zostay pozytywnie zaopiniowane przez recenzentw powoanych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, a nastpnie wpisane na list rodkw dydaktycznych zalecanych do uytku szkolnego przy nauczaniu przedmiotu Podstawy przedsibiorczoci. Dla oceny skutecznoci dotychczasowych oraz planowanych dalszych dziaa promocyjnych na 2008 r. przeprowadzono badanie poziomu wiedzy wrd klientw i pracownikw bankw na temat znajomoci zasad systemu gwarantowania depozytw. W czerwcu i lipcu 2008 r. firma Pentor Research International zrealizowaa nastpujce moduy badania ilociowego: badanie opinii indywidualnych klientw bankw metod wywiadw bezporednich,
52

Z dziaalnoci BFG

badanie mikroprzedsibiorcw metod wywiadw telefonicznych, badanie pracownikw bankw i pracownikw oddziaw instytucji kredytowych metod Mystery Shopping (tajny klient wywiad bezporedni), badanie pracownikw oddziaw i infolinii bankowych oraz pracownikw instytucji niebankowych (SKOK) metod Mystery Calling (tajny klient wywiad telefoniczny). Dodatkowo przeprowadzono badanie jakociowe strony internetowej Funduszu, tzw. webclinic. Na podstawie raportu z badania rozpoczto prace nad budow nowej witryny internetowej Funduszu. Fundusz, biorc pod uwag wyniki badania przeprowadzonego przez Pentor RI oraz wydarzenia na rynkach midzynarodowych, we wrzeniu 2008 r. zaproponowa bankom zorganizowanie szkole skierowanych do pracownikw bankw majcych bezporedni kontakt z klientami w zakresie zasad funkcjonowania polskiego systemu gwarantowania depozytw. W zwizku z nowelizacj przepisw ustawy o BFG, opracowano oraz przekazano bankom nowe materiay informacyjne o systemie gwarantowania depozytw w wersjach przeznaczonych dla klientw oraz dla pracownikw bankw. Wydano dwa kolejne numery czasopisma Bezpieczny Bank oraz Biuletynu BFG i przekazano je do wszystkich bankw komercyjnych i spdzielczych, wybranych uczelni krajowych oraz bibliotek na terenie caego kraju. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyszego przyzna dwa punkty za publikacj w czasopimie Bezpieczny Bank, co podnioso presti tego wydawnictwa na rynku oraz w rodowisku akademickim. Zorganizowano kolejn edycj konkursu na najlepsz prac licencjack, magistersk i doktorsk z zakresu systemu gwarantowania depozytw, problematyki dziaalnoci BFG oraz bezpieczestwa finansowego bankw, prowadzc jednoczenie promocj konkursu w rodowisku akademickim. Pracownicy Bankowego Funduszu Gwarancyjnego brali udzia w konferencjach i spotkaniach organizowanych przez orodki akademickie i koa naukowe. Kolejnym elementem dziaalnoci informacyjno-promocyjnej byo wydanie, w polskiej i angielskiej wersji jzykowej, Raportu rocznego Bankowego Funduszu Gwarancyjnego za rok 2007, ktry zosta wysany do bankw i instytucji finansowych dziaajcych w Polsce, a take przedstawicieli zagranicznych instytucji gwarancyjnych. Raport wraz z innymi materiaami by rwnie prezentowany na stoisku informacyjno-promocyjnym wystawionym podczas Walnego Zgromadzenia Czonkw IADI, poczonego z konferencj midzynarodow: Stabilno finansowa i integracja ekonomiczna, ktre odbyo si w Arlington (USA) w padzierniku 2008 r. Rozwijano kontakty z mediami, w tym z wydawcami takich tytuw, jak: Bank, Gazeta Bankowa, Forbes, Finansowanie Nieruchomoci, Rzeczpospolita, Gazeta Prawna, czasopism wydawanych przez banki spdzielcze oraz studenckimi porta53

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

lami, a take stacjami telewizyjnymi i radiowymi, jak: TVN CNBC Business, Polsat, Radio PIN. Efektem wsppracy z pras byy liczne artykuy na temat systemu bankowego i zasad funkcjonowania systemu gwarantowania depozytw, a take na temat dziaalnoci Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Ponadto, wobec licznych zapyta kierowanych do Funduszu, w kontekcie wydarze na midzynarodowych rynkach finansowych oraz zmian przepisw ustawy o BFG, wystosowano ponad 30 oficjalnych owiadcze Funduszu, przeznaczonych do publikacji w mediach (dzienniki, czasopisma, serwisy internetowe). Oprcz tego, Prezes Zarzdu Funduszu udzielia szereg wywiadw prasowych, telewizyjnych i radiowych. Skuteczno dziaa informacyjnych i promocyjnych podejmowanych przez Fundusz znalaza potwierdzenie m.in. w wynikach bada sondaowych przeprowadzonych przez instytut Pentor RI w listopadzie 2008 r. Bankowy Fundusz Gwarancyjny uzyska najwysze oceny wrd respondentw, ktrzy na tle innych instytucji pozytywnie ocenili dotychczasowe dziaania BFG, zmierzajce do ograniczenia skutkw wiatowego kryzysu finansowego w Polsce.

Tomasz Obal Monika Szymoska

UPADO BANKU INWESTYCYJNEGO NA PRZYKADZIE LEHMAN BROTHERS

WSTP
Niniejsze opracowanie powstao na postawie wasnych studiw autorw oraz dowiadcze Davida Ereira1, zwizanych z jego prac likwidatora banku inwestycyjnego Lehman Brothers International Europe, ktre zaprezentowa 27 kwietnia 2009 r. w ramach seminarium pt. Instytucja finansowa w kryzysie przypadek Lehman Brothers, organizowanego przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny wraz z kancelari prawn Linklaters.

1. Podstawowe informacje o Lehman Brothers Holding Inc.

Bank inwestycyjny Lehman Brothers Holding Inc. (LBHI) z siedzib w Nowym Jorku by jednym z czterech najwikszych bankw inwestycyjnych Stanw Zjednoczonych oraz jedn z najwikszych instytucji finansowych na wiecie. Poza krajem macierzystym, bank prowadzi dziaalno w 40 krajach poprzez 650 podmiotw

David Ereira jest partnerem londyskiej kancelarii prawnej Linklaters, wsppracujcej z PricewaterhouseCoopers w zakresie likwidacji Lehman Brothers International Europe oraz innych postawionych w stan upadoci brytyjskich spek grupy Lehman Brothers Holding Inc.

55

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

powizanych. Jego biura regionalne znajdoway si w Londynie i Tokio. Na caym wiecie grupa Lehman zatrudniaa okoo 25 tys. pracownikw. Gwnym przedmiotem globalnej dziaalnoci instytucji i innych podmiotw jej grupy bya szeroko pojta bankowo inwestycyjna. Swoje usugi finansowe Lehman Brothers wiadczy przedsibiorstwom, rzdom oraz samorzdom, klientom instytucjonalnym, a take bardzo zamonym osobom fizycznym. Dziaalno biznesowa bya prowadzona w trzech segmentach: rynku kapitaowego, bankowoci inwestycyjnej oraz usug powierniczych. Lehman Brothers International Europe (LBIE) jest londysk spk grupy Lehman Brothers. Inne wane z punktu widzenia wielkoci aktyww podmioty grupy Lehman Brothers, spoza terytorium USA, to LB Japan Inc. z siedzib w Tokio, LB Finance SA usytuowane w Zurychu oraz LB Asia Holdings Ltd. z Hongkongu.

2. Przyczyny upadoci Lehman Brothers 2.1. Przyczyny systemowe

Przyczyny upadoci grupy Lehman Brothers w duej mierze s tosame z przyczynami obecnego zaamania gospodarczego najwikszego, jakie miao miejsce od czasu Wielkiego Kryzysu. Tak jak sama upado banku w sposb symboliczny wyznaczya dat rozpoczcia obecnego kryzysu, tak te analiza teje upadoci pokazuje wikszo saboci rynkw finansowych, ktre ostatecznie wywoay globalny kryzys gospodarczy. Makroekonomiczne przyczyny kryzysu powstay w czasie niespotykanie dugiego okresu prosperity gospodarczej, ktra w Stanach Zjednoczonych objawiaa si m.in. staym dynamicznym wzrostem cen nieruchomoci. Od marca 1997 r. do czerwca 2006 r. indeks cen nieruchomoci rs nieustannie z miesica na miesic (byy tylko dwa przypadki spadku tego indeksu). redni wzrost cen nieruchomoci w tych latach wynosi 12,4%. Sytuacja ta spowodowaa powstanie powszechnego przewiadczenia, e wzrost wartoci nieruchomoci ma charakter systemowy. Przeprowadzone w 2005 r. badania wykazay, e redni oczekiwany wzrost cen w nastpnych dziesiciu latach wynosi 14% rocznie. Omawiany wzrost wystpowa w rodowisku niskich stp procentowanych, co sprawiao, e rwnie realna warto nieruchomoci rosa bardzo dynamicznie. Rwnolegle rozwj rynku derywatw skutkowa powstaniem instrumentw pochodnych wykorzystywanych do zakupu nieruchomoci, ktrych waciciele nie byliby w stanie spaca kredytw hipotecznych w normalnych warunkach. Ich zdolno kredytow kalkulowano bowiem przy zaoeniu wzrostu cen nabywanych nie56

Z dziaalnoci BFG

ruchomoci. Jednoczenie banki, udzielajc tego typu kredytw, obniay wymogi formalne. To, co wydawao si niemoliwe, nastpio w 2008 r. najwikszy od czasu Wielkiego Kryzysu spadek cen nieruchomoci. Okazao si, e nawet modele ekonometryczne, wykorzystywane do szacowania ryzyka aktyww powizanych z rynkiem nieruchomoci, nie byy przystosowane do takiego wydarzenia, gdy opieray si na szeregach czasowych, ktre w sposb oczywisty nie uwzgldniay dowiadcze poprzedniego tak gbokiego kryzysu finansowego, czyli dowiadcze pocztku lat 30-tych ubiegego wieku. Systemow zmian bya rwnie oligopolizacja rynku hipotecznych transakcji sekurytyzacyjnych. Wrd niewielkiej grupy uczestnikw rynku by Lehman Brothers, ktry by inicjatorem 128 spord 1.257 transakcji tego rodzaju. Oligopolizacja sprawia take, e nieliczni emitenci papierw wartociowych, opartych na aktywach hipotecznych, uzyskali znacznie silniejsz pozycj wobec agencji ratingowych, oceniajcych jako emitowanych papierw wartociowych, co miao wpyw na liberalizacj oceny ratingowej tych aktyww. W rezultacie wysiki bankw byy skierowane na uzyskanie jak najwyszego ratingu dla ryzykownych papierw wartociowych.

2.2. Przyczyny wewntrzne

Polityka finansowa Lehman Brothers opieraa si na wysokiej dwigni finansowej oraz na finansowaniu si krtkoterminowymi zobowizaniami. Bank wykorzystywa pozycj banku inwestycyjnego. Dwignia finansowa wykorzystywana przez Lehman Brothers bya na pocztku kryzysu dwukrotnie wysza ni dopuszczalna w bankowoci uniwersalnej. Sprawia ona, e niewielki spadek wartoci aktyww (o 3,3%) powodowa cakowite wykorzystanie funduszy wasnych i stan niewypacalnoci. Oparcie finansowania na krtkoterminowych zobowizaniach, w rodowisku niskich stp procentowych, byo polityk bardzo dochodow. Jednak powodowao ono wzrost ryzyka analogicznego do ryzyka runu na kasy banku uniwersalnego. Bank sta si szczeglnie wraliwy na ryzyko reputacji i pojawiajce si pogoski o moliwej niewypacalnoci. Po pojawieniu si pierwszych symptomw kryzysu, Lehman Brothers prbowa zmniejszy dwigni finansow oraz zaleno od krtkoterminowych pasyww, ale dziaania te byy niewystarczajce i zbyt pno przeprowadzone. Przed upadoci Lehman Brothers dowiadczy znaczcego spadku zaufania, objawiajcego si m.in. w spadku kursu akcji o 80% w okresie od 5 do 12 wrzenia 2008 r. Wydaje si, e kluczowym momentem by wtorek 9 wrzenia 2008 r., kiedy to cena akcji spada o 45%. Spadek ten by reakcj na wiadomo o zakoczeniu
57

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

niepowodzeniem planu wejcia kapitaowego Korean Develepment Bank do grupy Lehman Brothers. Nastpnego dnia grupa Lehman Brothers ogosia prognozowan strat za III kwarta 2008 r. w wysokoci 3,9 mld USD. W tym samym czasie LBHI ogosi plany sprzeday wikszociowych udziaw segmentu biznesowego, zajmujcego si usugami powierniczymi oraz plany wydzielenia czci aktyww hipotecznych do oddzielnego podmiotu. Te zapowiedzi nie pozwoliy jednak na odbudowanie zaufania, a cena akcji w rod 10 wrzenia 2008 r. spada o kolejne 7%. Agencja Moodys ogosia, e w przypadku, gdy do 15 wrzenia 2008 r. nie pojawi si nabywca Lehman Brothers, obniy ona jego rating. W weekend 1314 wrzenia 2008 r. w Nowym Jorku trway dyskusje i negocjacje majce na celu znalezienie inwestora dla caej grupy lub jej czci. Wobec jego braku, 15 wrzenia 2008 r. bank zgodnie z rozdziaem 11 Prawa upadociowego (the Bankruptcy Code) zoy do sdu wniosek o ogoszenie upadoci.

3. Charakterystyka postpowania likwidacyjnego grupy LBHI

Upado grupy Lehman Brothers jest najwiksz upadoci w historii wiatowej gospodarki. Ze wzgldu na wielko aktyww upado ta przewyszya sw skal wczeniejsze upadki takich gigantw gospodarczych, jak WorldCom i Enron. Postpowanie likwidacyjne wobec grupy Lehman, z uwagi na jej rozwinit struktur midzynarodow, skada si z 75 odrbnych postpowa upadociowych prowadzonych w rnych krajach, a wic w ramach rnych systemw prawnych i procedur upadociowych. W Stanach Zjednoczonych odrbnie s prowadzone postpowania wobec spki matki (LBHI) oraz amerykaskiej czci grupy zajmujcej si dziaalnoci brokersk (Lehman Brothers Inc.). Ponadto s prowadzone osobne postpowania pod wieloma jurysdykcjami europejskimi oraz azjatyckimi. Pi najwikszych z nich obejmuje ponad 95% aktyww holdingu poza terytorium USA (m.in. wobec LBHE w Wielkiej Brytanii oraz LB Asia Holdings Ltd. w Hongkongu). Likwidacj grupy Lehman zajmuje si bezporednio 16 likwidatorw w rnych krajach, w tym m.in. PricewaterhouseCoopers, KPMG czy Oh-Ebashi. Dodatkowo firmy te wsppracuj z innymi osobami czy kancelariami prawnymi. Ogem w proces likwidacji grupy zaangaowane s setki osb. Dziaajcy w Londynie zesp odpowiedzialny za likwidacj samego LBIE liczy (w okresach najintensywniejszych dziaa) nawet do 200 osb, wspomaganych przez kolejne zespoy, m.in. w Nowym Jorku, Niemczech, Woszech, Francji i pastwach azjatyckich. Ocenia si, e proces likwidacji grupy potrwa wiele lat, nawet do pitnastu. W ramach postpowania upadociowego udao si sprzeda cz grupy odpowiedzialn za obsug transakcji na rynku kapitaowym. Jej nabywc zosta No58

Z dziaalnoci BFG

mura Holdings Inc. W wyniku tej transakcji uratowano 2400 stanowisk pracy, co jednoczenie zredukowao potencjalne roszczenia pracownicze tej grupy osb wobec upadych instytucji.

4. Upado Lehman Brothers International Europe dowiadczenia jego likwidatorw 4.1. Stan postpowania upadociowego LBIE
W zwizku ze zoeniem wniosku o upado przez LBHI, 15 wrzenia 2008 r. LBIE, jak i cz innych brytyjskich podmiotw grupy Lehman Brothers, zosta postawiony w stan upadoci. Na likwidatorw wyznaczono firm PricewaterhouseCoopers. Upado wikszoci podmiotw grupy Lehman Brothers bya bezporedni konsekwencj upadoci spki matki (LBHI). Przyczyn nie byy problemy z nisk wycen aktyww w tych podmiotach, lecz fakt, e upado LBHI spowodowaa zaamanie pynnoci. Problemy pynnociowe wyniky ze specyficznej organizacji grupy Lehman Brothers, w ktrej rozliczenia jej podmiotw byy dokonywane przez centrum rozliczeniowe w Nowym Jorku. W chwili, gdy centrum to przestao spenia swoj funkcj, wiele podmiotw zostao pozbawionych biecego finansowania. Fakt ten, razem z utrat zaufania, spowodowa, e nie mogy one dalej prowadzi dziaalnoci. Warto ksigowa aktyww LBIE na dzie upadoci wynosia 628,6 mld USD, za warto jego zobowiza 611 mld USD. Po dokonaniu potrce wzajemnych oraz wyeliminowaniu aktyww powierzonych, warto aktyww instytucji obniya si do 49,5 mld USD, za zobowiza do 32,6 mld USD. Warto masy upadoci na 15 wrzenia 2008 r. mona zatem szacowa na 16,9 mld USD. Zdaniem Davida Ereira, trudno jest jednak przewidywa, czy w ogle (a jeli tak, to w jakiej wysokoci) po penej likwidacji majtku nastpi zwrot rodkw akcjonariuszom. Od ogoszenia upadoci Lehman Brothers na rynkach finansowych doszo bowiem do istotnych zmian, ktre znaczco wpywaj na wycen aktyww i zobowiza. Zgodnie z prawem brytyjskim, likwidatorzy Lehman Brothers s zobowizani do realizowania celw i zaoe procesu upadociowego, z ktrych do najwaniejszych nale: spienianie aktyww majce na celu zgromadzenie rodkw na zaspokojenie wierzycieli. Sprzeda majtku powinna by realizowana w taki sposb, aby maksymalizowa uzyskiwan cen, kady z upadych podmiotw prawnych wchodzcych w skad grupy Lehman Brothers jest traktowany osobno. Niezwykle istotnym zadaniem likwidatorw
59

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

jest wic prawidowe przypisanie praw wasnoci oraz zobowiza poszczeglnych podmiotw, wierzyciele tej samej kategorii s traktowani jednakowo. Dlatego te wiele decyzji likwidatorw w sprawie zaspokajania wierzycieli musi mie charakter oglny. Ponadto powinna by stosowana zasada nadrzdnoci interesu wierzycieli, aktywa i zobowizania, do ktrych podmioty grupy Lehman Brothers nie maj tytuu prawnego, nie s czci masy upadoci. Z tego powodu zarzdzajcy upadoci musz precyzyjnie okreli status prawny wszystkich aktyww i zobowiza. Jeeli pewne aktywa byy jedynie powierzone podmiotom z grupy Lehman Brothers, likwidatorzy bd zwraca je wacicielom. Przy tego typu operacjach nie moe by jednak naruszony interes wierzycieli. Dlatego te koszty zwizane ze zwrotem powierzonych aktyww mog zosta przeniesione na wacicieli, w taki sposb, aby nie obcia masy upadoci, dziaania majce niewielk warto dla wierzycieli mog by przez likwidatorw zaniechane. Do 14 marca 2009 r., w ramach postpowania upadociowego, sprzedano aktywa LBIE o wartoci 8,7 mld USD oraz zwrcono klientom 46% aktyww powierzonych. Wprowadzono take nowy model dziaalnoci operacyjnej, majcy na celu maksymalizowanie wartoci przedsibiorstwa, aby jak najpeniej zaspokoi wierzycieli. W czasie prowadzenia upadoci niezwykle wana okazaa si funkcja utrzymania dobrej komunikacji z obecnymi i poprzednimi klientami banku oraz rynkami finansowymi. Zagadnieniu temu powicono wiele uwagi, aby w jak najwikszym stopniu zachowa potencja operacyjny banku. Z punktu widzenia sprawnego zarzdzania upadoci wany jest obszar IT, ktrego dziaalno zostaa ustabilizowana, za koszty dziaania ograniczone.

4.2. Najwiksze trudnoci postpowania

Postpowanie prowadzone wobec Lehman Brothers stawia przed jego likwidatorami wiele wyzwa i trudnoci. Pierwszym wyzwaniem jest skala tego postpowania. Upado Lehman Brothers Holding Inc. oceniana jest jako najwiksza, jaka wystpia kiedykolwiek w historii rynkw finansowych. Wedug bilansu sprzed upadoci warto aktyww i zobowiza samego Lehman Brothers International Europe wyceniano na okoo 600 mld USD. Liczba ta obrazuje ogromn skal prowadzonej przez grup dziaalnoci, ktra wymaga obecnie wygaszenia i likwidacji. Na komplikacj dziaa likwidacyjnych wpywa dua liczba transakcji, ktre byy zawierane w ramach dziaalnoci Lehman Brothers, w tym operacji wewntrznych dokonywanych midzy
60

Z dziaalnoci BFG

podmiotami nalecymi do grupy. Utrudnieniem jest take rnorodno i mnogo usug finansowych, lecych w obszarze dziaalnoci grupy Lehman. Likwidatorzy oceniaj, e po kilku miesicach ich pracy udao im si rozpozna zakres i przedmiot dziaalnoci prowadzonej przez podmioty grupy, w tym wykorzystywane instrumenty i wykonywane transakcje. Obecnie postpowanie przeszo do kolejnego etapu, jakim jest prba ustalenia i rozliczenia kadego pojedynczego kontraktu. LBIE posiada okoo 1 600 strategicznych klientw w obszarze usug brokerskich. W zakresie tej czci dziaalnoci LBIE prowadzone s dwa odrbne postpowania: tradycyjne obejmujce wierzycieli, ktrych wierzytelnoci nie byy zabezpieczone, oraz drugie dotyczce tych kontrahentw, dla ktrych Lehman wiadczy usugi powiernicze. Fakt dziaania likwidowanej instytucji w drugim z tych obszarw stworzy problem stosownego zarzdzania powierzonymi aktywami klientw take po upadoci. Trudnoci powstay rwnie ju na etapie rozdziau majtku klientw upadego od majtku samej instytucji, co wymaga jednoznacznej identyfikacji praw do poszczeglnych aktyww. Proces ten z uwagi na konieczno analizy wszystkich zawartych umw i dokonywanych transakcji oraz zaangaowania wielu podmiotw jest skomplikowany. Ustalenia wymaga wielko wszystkich powierzonych i niezamienionych na inne aktywa rodkw pieninych poszczeglnych klientw oraz miejsce ich zdeponowania. Naley przy tym pamita, e cz rodkw klientw znajduje si na rachunkach w innych podmiotach grupy, ktre same s przedmiotem postpowania upadociowego. Nie jest wic moliwe na tym etapie postpowa odzyskanie tych kwot lub nawet ocena szansy ich odzyskania. Kolejn kwesti, ktra bdzie utrudnia rozliczenia z klientami, jest to, e cz rodkw klientw stanowia zabezpieczenie ich ewentualnych zobowiza wobec LBIE lub innych podmiotw grupy. Konieczne jest wic zbadanie, czy to zabezpieczenie powinno by utrzymane lub wykorzystane, a wic take wsppraca pomidzy licznymi podmiotami nalecymi do LBHI. Trudn spraw bdzie ustalenie wierzytelnoci klientw z tytuu aktyww niepieninych (np. papierw wartociowych czy instrumentw pochodnych). Wymaga to mudnej analizy zawartych przez klientw kontraktw i wynikajcych z nich praw i zobowiza. Pewne komplikacje niesie np. rozliczenie terminowych transakcji brokerskich. Dodatkowo, szacuje si, e w przypadku LBIE w skutek ogoszenia upadoci ponad 140 tys. transakcji nie zostao zrealizowanych lub rozliczonych.

61

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

4.3. Wnioski pynce z upadoci Lehman Brothers

Wedug Davida Ereira, w Wielkiej Brytanii upado LBIE pokazaa, e brytyjskie prawo niewystarczajco reguluje proces upadociowy banku inwestycyjnego. Obowizujce przepisy s odpowiednie jedynie dla instytucji bankowej przyjmujcej gwnie depozyty, a ktrej upado jest procesem mniej skomplikowanym. Dla kontrastu wskazano, e w Stanach Zjednoczonych obowizuj odrbne regulacje dla podmiotw dziaajcych w obszarze usug brokerskich (the Securities Investment Protection Act 1970), ktre w postpowaniach likwidacyjnych nadaj pierwszestwo dziaaniom zmierzajcym do zwrotu klientom ich aktyww przed dziaaniami zwizanymi z zaspokajaniem roszcze do masy upadoci. W USA stworzono take specjalny fundusz na potrzeby zaspokajania roszcze stron trzecich w przypadku bdnego przypisania i zwrotu aktywa przez likwidatora. Jak ocenia David Ereira, do skomplikowania i dezorganizacji w pocztkowym etapie postpowania wobec LBIE przyczyni si take brak przygotowywania instytucji do decyzji o upadoci, ktra zostaa ogoszona niespodziewanie. Skutkowao to m.in. wieloma zawieszonymi lub nierozliczonymi transakcjami pomidzy klientami, podmiotami grupy i ich kontrahentami. Ponadto cz transakcji i aktyww zostaa przypisana i rozliczona bdnie. Std rodzi si postulat, by istotne instytucje finansowe miay stosowne plany postpowania na wypadek takiej sytuacji.

PODSUMOWANIE
Upado Lehman Brothers Holding Inc. i innych podmiotw grupy Lehman Brothers oceniana jest jako najwiksza jaka miaa miejsce w sektorze finansowym. Z uwagi na globalny obszar dziaania, mnogo podmiotw dziaajcych w grupie, szeroki wachlarz wiadczonych usug i ogromn liczb codziennie dokonywanych transakcji likwidacja grupy Lehman Brothers jest ogromnym i skomplikowanym przedsiwziciem. W proces ten jest zaangaowanych wiele osb i rodkw. Upado Lehman Brothers spowodowaa, e nastpia zmiana podejcia rynkw finansowych (a take ich klientw) do niektrych klas ryzyka. Zaczto dostrzega niektre, dotychczas lekcewaone lub niedocenione, klasy ryzyka (np. ryzyko operacyjne zwizane z wymogami formalnymi bankw przy udzielaniu kredytw). Oczekiwane jest take, e jednym ze skutkw upadku Lehman Brothers bdzie jeszcze wiksza regulacja rynku bankowego, ze szczeglnym uwzgldnieniem ryzyka pynnoci. Dalsze zmniejszenie ryzyka prowadzonej przez banki dziaalnoci, prawdopodobnie bdzie skutkowa jednak systemowym obnieniem ich rentownoci.

62

Z dziaalnoci BFG

Bibliografia
Ereira D., What happens when an Investment Bank fails?, prezentacja w ramach seminarium pt. Instytucja finansowa w kryzysie przypadek Lehman Brothers, Warszawa, 27 kwietnia 2009 r. Interview with David Ereira, Law and Financial Markets Review, March 2009, s. 108111. Testimony of Luigi Zingales on Causes and Effects of the Lehman Brothers Bankruptcy before the Committee on Oversight and Government Reform, United States House of Representatives, October 6, 2008. Lehman Brothers International (Europe) In Administration, Joint Administrators progress report for the period 15 September 2008 to 14 March 2009; 14 April 2009. PricewaterhouseCoopers Frequently Asked Questions and Communications, www. pwc.co.uk

KONFERENCJA PT. BANKI SPDZIELCZE WYZWANIA WOBEC NOWYCH REGULACJI OMWIENIE WYSTPIE PRZEDSTAWICIELI INSTYTUCJI TWORZCYCH SIE BEZPIECZESTWA FINANSOWEGO W POLSCE

Bankowy Fundusz Gwarancyjny wsplnie z Fundacj Rozwoju Bankowoci Spdzielczej zorganizowa 21 maja br., w centrum kongresowym hotelu Ossa w Rawie Mazowieckiej, konferencj pt. Banki spdzielcze wyzwania wobec nowych regulacji. W prezentacji otwierajcej pierwsz cz konferencji, powiconej uwarunkowaniom instytucjonalno-prawnym rozwoju bankowoci spdzielczej, Prezes Zarzdu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego prof. dr hab. Magorzata Zaleska scharakteryzowaa sytuacj ekonomiczno-finansow sektora bankw spdzielczych po upywie I kwartau 2009 r. oraz zaprezentowaa najwaniejsze skutki dla sektora bankw spdzielczych, wynikajce ze zmian przepisw dotyczcych BFG. W I kwartale 2009 r. nastpio w stosunku do 2008 r. spowolnienie tempa rozwoju sektora bankowego w Polsce. Wyniki sektora bankw spdzielczych na tle caego sektora przedstawiay si nastpujco: na koniec I kwartau 2009 r. suma bilansowa sektora bankw spdzielczych bya o 2% wysza ni wykazana na koniec 2008 r., wobec 3,54% przyrostu
64

Z dziaalnoci BFG

w IV kwartale 2008 r. W ujciu r/r suma bilansowa bankw spdzielczych wzrosa o 11,27%, kwota depozytw zgromadzonych w bankach spdzielczych, z wyczeniem zobowiza wobec innych bankw, bya na 31 marca 2009 r. o 40,48% wysza od kwoty udzielonych kredytw, co oznaczao nadwyk rodkw w kwocie przekraczajcej 14 mld z, w I kwartale 2009 r. nastpi przyrost kwoty nalenoci zagroonych o 8,06% w porwnaniu do koca 2008 r., udzia nalenoci zagroonych w nalenociach ogem wynosi rednio w sektorze bankw spdzielczych 1,92% i by o 0,11 p.p. wyszy ni na 31 grudnia 2008 r. W sektorze bankw komercyjnych wskanik ten wynis na 31 marca 2009 r. 4,86%, na koniec I kwartau 2009 r. aden bank spdzielczy nie wykaza ujemnego wyniku finansowego netto, podczas gdy na koniec 2008 r. strat poniosy 2 banki, a na 31 marca 2008 r. 1 bank spdzielczy, wynik finansowy netto wygenerowany przez banki spdzielcze w I kwartale 2009 r. by o 19,47% niszy ni w analogicznym okresie 2008 r. Wzrost sumy bilansowej w ujciu r/r nie wpyn na wzrost generowanych wynikw wynik z tytuu odsetek by w I kwartale 2009 r. o 6,99% niszy od stanu na 31 marca 2008 r., a wynik z dziaalnoci bankowej o 2,39% niszy, w I kwartale 2009 r. koszty dziaania wzrosy, w porwnaniu z I kwartaem, 2008 r. o 9,05%, w analizowanym kwartale odpisy na rezerwy celowe, pomimo e saldo rezerw byo o 23,96% nisze ni w I kwartale 2008 r., take negatywnie wpyny na wysoko wyniku finansowego, w I kwartale 2009 r. ulegy pogorszeniu rednie wartoci wybranych wskanikw efektywnoci. Wskanik zwrotu z aktyww netto by o 0,53 p.p. niszy ni przed rokiem oraz 0,23 p.p. niszy od wykazanego na koniec 2008 r. Obcienie wyniku dziaalnoci bankowej kosztami dziaania wzroso r/r o 6,76 p.p., a w ujciu kwartalnym o 3,01 p.p., fundusze wasne bankw spdzielczych wzrosy w ujciu r/r rednio o 13,09%, jednak osabienie kursu zotego przyczynio si do niewypenienia przez cz bankw wymogu wynikajcego z art. 32 ust. 2 ustawy Prawo bankowe.

W I kwartale 2009 r. wyniki finansowe bankw spdzielczych ulegy pogorszeniu w znacznie mniejszym stopniu ni wyniki bankw komercyjnych. Zysk netto bankw spdzielczych stanowi rednio 80,53% zysku wygenerowanego w I kwartale 2008 r., podczas gdy w bankach komercyjnych relacja ta wyniosa zaledwie 47,06%. Banki spdzielcze s bowiem w mniejszym stopniu naraone na niekorzystny wpyw aktualnych wydarze na rynkach finansowych, m.in. ze wzgldu na: brak zagroe wynikajcych z finansowania dziaalnoci z rynku
65

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

midzybankowego, nieznaczny wpyw waha kursw walut na przychody i koszty z dziaalnoci operacyjnej oraz brak powiza kapitaowych z zagranicznymi instytucjami finansowymi. W drugiej czci wystpienia Pani Prezes M. Zaleska omwia m.in. zmiany wprowadzone w 2008 r. do ustawy o BFG oraz kierunki dalszych niezbdnych modyfikacji przepisw w zwizku z nowelizacj dyrektywy 94/19/WE w sprawie systemw gwarantowania depozytw. Najwaniejsze zmiany regulacyjne zwizane z dziaalnoci BFG dotycz nowelizacji: dyrektywy 94/19/WE, Ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, Ustawy o funkcjonowaniu bankw spdzielczych, ich zrzeszaniu si i bankach zrzeszajcych. Wrd zmian wprowadzonych w 2008 r. do ustawy o BFG Pani Prezes M. Zaleska wskazaa m.in. na ustalenie nowej podstawy naliczania opaty rocznej (tj. wprowadzenie zapisu, zgodnie z ktrym podstaw naliczania opaty rocznej stanowi kwota odpowiadajca 12,5-krotnoci sumy wymogw kapitaowych z tytuu poszczeglnych rodzajw ryzyka oraz wymogw kapitaowych z tytuu przekroczenia limitw i naruszenia innych norm okrelonych w ustawie Prawo bankowe) oraz obnienie maksymalnej stawki do 0,3%, a take podniesienie limitu gwarancji do wysokoci 50 000 euro w 100%, co oznaczao rwnie zniesienie udziau wasnego deponenta. Dalsze zmiany, ktre maj zosta wprowadzone w zwizku z nowelizacj dyrektywy 94/19/WE, obejmuj m.in.: moliwe dalsze podniesienie indywidualnego limitu gwarancyjnego do 100 000 euro, skrcenie okresu niedostpnoci rodkw do 20 dni roboczych z moliwoci przeduenia o 10 dni roboczych (wdroenie do koca 2010 r.), obowizek informowania deponenta o fakcie nie objcia gwarancj produktu lokacyjnego lub inwestycyjnego (wdroenie do koca czerwca 2009 r.), zobowizanie krajowych systemw gwarancyjnych do wsppracy midzynarodowej w ramach UE (wdroenie do koca czerwca 2009 r.). Zmiany w ustawie o BFG spowodoway konieczno wprowadzenia zmian w Zarzdzeniu Prezesa NBP nr 11/2006 w sprawie zakresu, trybu i terminw przekazywania przez banki objte obowizkowym systemem gwarantowania informacji do Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Najwaniejsze z planowanych zmian dotycz przekazywania informacji o:
66

Z dziaalnoci BFG

wartoci rodkw gwarantowanych przez BFG zgodnie z nowym limitem gwarancyjnym, sumie rodkw pieninych zgromadzonych w banku, sumie wymogw kapitaowych banku wycznie przez banki stosujce wyczenia zgodnie art. 14 ustawy o BFG, zamiarze przygotowania, przygotowaniu lub o realizacji programu postpowania naprawczego wycznie przez banki, ktrych informacje te dotycz. Zmianie ulegy rwnie ramy prawne dziaalnoci pomocowej Funduszu, co znalazo odzwierciedlenie w zmianach zasad udzielania pomocy z funduszu pomocowego. Najwaniejsze z nich dotycz definicji niebezpieczestwa niewypacalnoci. Operacyjn definicj tego stanu wprowadza uchwaa nr 35/97 Rady BFG. Dotychczas identyfikowano stan niebezpieczestwa niewypacalnoci, gdy wystpia strata oraz wspczynnik wypacalnoci by poniej regulacyjnego minimum. Najwaniejszymi przesankami zmiany definicji stanu niebezpieczestwa niewypacalnoci byo rozszerzenie spektrum analizowanych wskanikw finansowych oraz potrzeba wczeniejszej identyfikacji niekorzystnych tendencji. Nowy model identyfikacji stanu niebezpieczestwa niewypacalnoci, wprowadzony nowelizacj uchway nr 35/97 Rady BFG z dnia 22 kwietnia 2009 r., definiuje przesanki do stwierdzenia wystpowania stanu niebezpieczestwa niewypacalnoci, jako wystpowanie w banku straty oraz stwierdzenie negatywnej oceny finansowej banku na podstawie oceny punktowej wynikajcej z osignitych wskanikw finansowych. Zmiana ustawy z 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu bankw spdzielczych, ich zrzeszaniu si i bankach zrzeszajcych wprowadzia moliwo udzielania pomocy z frbs nie tylko bankom spdzielczym realizujcym procesy czeniowe lub nabywajcym akcje bankw zrzeszajcych. Zmiana ta znalaza odzwierciedlenie w podjtej 17 grudnia 2008 r. przez Rad BFG uchwale nr 24/2008 w sprawie okrelenia form, trybu i szczegowych warunkw udzielania zwrotnej pomocy finansowej bankom spdzielczym z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych. Obecnie z pomocy finansowej z frbs mog korzysta take banki, ktre planuj inwestycje zwizane przede wszystkim z: nabyciem lub modyfikacj programw lub sprztu informatycznego, rozwojem lub ujednoliceniem technologii bankowej, modyfikacj procedur finansowo-ksigowych, rozwojem lub unifikacj produktw i usug bankowych. Naley podkreli, e inwestycje te musz mie na celu zwikszenie bezpieczestwa rodkw pieninych lub popraw albo ujednolicenie standardw obsugi klientw. Znaczne rozszerzenie podmiotowe i przedmiotowe podstawy udzielenia pomocy skutkowao wprowadzeniem nastpujcych limitw:
67

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

kwota pomocy finansowej nie moe by wysza ni 30% funduszy wasnych banku, suma wszystkich wierzytelnoci banku wobec Funduszu z tytuu pomocy finansowej z frbs nie moe przekracza 5 000 000,00 z w momencie jej udzielenia. Limity te pozwalaj na udzielanie pomocy wikszej liczbie bankw spdzielczych, a tym samym uniknicie koncentracji pomocy w niewielkiej grupie podmiotw. Pomoc finansowa z frbs udzielana jest dwa razy w roku w tzw. rundach aplikacyjnych. Pierwsza runda aplikacyjna rozpocza si 15 marca 2009 r. W ramach tej rundy wpyny 24 wnioski na czn kwot 55 mln z. Natomiast kwota wolnych rodkw frbs, ktra bya do dyspozycji w I rundzie aplikacyjnej, wyniosa 37 mln z. Na podstawie wynikw przeprowadzonej analizy wnioskw, ktra zostaa dokonana wedug nowego systemu punktowego, Zarzd BFG podj decyzj o udzieleniu pomocy finansowej z frbs 18 bankom spdzielczym. Gwnym wnioskiem pyncym z dowiadcze pierwszej rundy aplikacyjnej jest szczupo rodkw dostpnych w ramach frbs, w stosunku do potrzeb zgaszanych przez banki spdzielcze. Tematem wystpienia Pana Dariusza Daniluka Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansw byy biece i przysze wyzwania w procesach legislacyjnych dotyczcych sektora bankowego w Polsce. 13 padziernika 2008 r. Minister Finansw ogosi tzw. pakiet regulacyjny, ktrego celem jest zabezpieczenie krajowego rynku finansowego przed negatywnym wpywem niepewnoci na rynkach midzynarodowych oraz odbudowa zaufania do sektora bankowego. W skad pakietu regulacyjnego wchodz m.in. nastpujce ustawy: ustawa o Komitecie Stabilnoci Finansowej, zmiana ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, ustawa o udzielaniu przez Skarb Pastwa wsparcia instytucjom finansowym. Celem ustawy o Komitecie Stabilnoci Finansowej jest okrelenie zasad wsppracy, w tym wymiany informacji, pomidzy gwnymi instytucjami sieci bezpieczestwa finansowego (Ministerstwem Finansw, Narodowym Bankiem Polskim i Komisj Nadzoru Finansowego), oraz dziaa podejmowanych na rzecz wspierania stabilnoci finansowej, w tym koordynacji dziaa czonkw Komitetu w sytuacji bezporedniego zagroenia tej stabilnoci. Do zada Komitetu Stabilnoci Finansowej nale: dokonywanie ocen sytuacji w krajowym systemie finansowym i na rynkach midzynarodowych, zapewnienie waciwego obiegu informacji pomidzy czonkami Komitetu, dotyczcych istotnych zdarze i tendencji mogcych stanowi zagroenie dla stabilnoci krajowego systemu finansowego,
68

Z dziaalnoci BFG

opracowywanie i przyjmowanie procedur wspdziaania na wypadek wystpienia zagroenia dla stabilnoci krajowego systemu finansowego, koordynowanie dziaa czonkw Komitetu w sytuacji bezporedniego zagroenia dla stabilnoci krajowego systemu finansowego. Tematy posiedze Komitetu Stabilnoci Finansowej dotycz biecej sytuacji oraz aktualnych wydarze na rynku finansowym, wrd ktrych warto wspomnie: nowe Memorandum dotyczce wsppracy pomidzy organami nadzoru finansowego, bankami centralnymi i ministerstwami finansw w zakresie stabilnoci finansowej i zarzdzania kryzysem o charakterze transgranicznym w UE, wdroenie norm pynnociowych, ocena zagroe z tytuu zmian w strukturze walutowej kredytw oraz ocena wpywu sytuacji niektrych segmentw rynku na stabilno systemu finansowego, zaduenie zagraniczne w kontekcie raportw bankw inwestycyjnych i wpyw zawartych transakcji zabezpieczajcych na kurs zotego, dugookresowe prognozy pynnoci sektora bankowego, a take problematyka opcji walutowych na krajowym rynku finansowym. Drug ustaw jest nowelizacja ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, ktra miaa na celu przywrcenie zaufania do sektora bankowego, midzy innymi poprzez zwikszenie poziomu ochrony depozytw do 50 000 euro oraz wprowadzenie moliwoci czasowego okrelenia, w drodze rozporzdzenia Rady Ministrw, wyszej ni okrelona w ustawie o BFG grnej granicy rodkw gwarantowanych oraz procentu rodkw gwarantowanych. Pan Minister D. Daniluk wskaza take na nowelizacj ustawy o funkcjonowaniu bankw spdzielczych, ich zrzeszaniu si i bankach zrzeszajcych, ktra rozszerzya katalog przedmiotowych celw, na realizacj ktrych banki spdzielcze mog uzyska pomoc finansow z Funduszu Restrukturyzacji Bankw Spdzielczych. Celem trzeciej ustawy wchodzcej w skad pakietu regulacyjnego, tj. ustawy o udzielaniu przez Skarb Pastwa wsparcia instytucjom finansowym, byo wyposaenie Ministra Finansw w instrumenty majce na celu przeciwdziaanie kryzysowi finansowemu. Minister Finansw bdzie mg podejmowa okrelone dziaania na wniosek instytucji finansowej po zasigniciu opinii Przewodniczcego Komisji Nadzoru Finansowego oraz Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Ustawa przewiduje nastpujce formy wsparcia instytucji finansowych: gwarancje Skarbu Pastwa, poyczki pod zastaw skarbowych papierw wartociowych, sprzeda skarbowych papierw wartociowych z odroczonym terminem patnoci,
69

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

sprzeda skarbowych papierw wartociowych z rozoeniem patnoci na raty, sprzeda skarbowych papierw wartociowych w drodze oferty kierowanej do okrelonej instytucji finansowej. Minister D. Daniluk poruszy rwnie kwestie wysokoci funduszy wasnych bankw spdzielczych, podkrelajc, e proces dokapitalizowania bankw spdzielczych musi odbywa si w sposb bezpieczny zarwno dla klientw, jak i czonkw bankw. Na koniec, odnoszc si do biecych prac legislacyjnych, wskaza m.in. na implementacj dyrektywy o kredycie konsumenckim oraz prace nad Strategi obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 20092013, jako najwiksze wyzwania dla sektora. Prezentacja Pana Zdzisawa Sokala Czonka Zarzdu Narodowego Banku Polskiego dotyczya sytuacji bankw spdzielczych na tle wyzwa i oczekiwa rynkowych. Na wstpie Prezes Z. Sokal przedstawi ocen sytuacji makroekonomicznej w wietle zmian zachodzcych w otoczeniu midzynarodowym. Wskaza na recesj, ktra ma miejsce w Stanach Zjednoczonych, i jednoczesn popraw oczekiwa, a nastpnie zwrci uwag na spadek PKB, produkcji przemysowej oraz sprzeday detalicznej w strefie euro. Na koniec kwietnia 2009 r. przewiduje si wysze prognozy PKB i inflacji dla USA, nisze dla strefy euro (wg Foreign Exchange Consensus Forecasts). Jeli chodzi o sytuacj w Polsce, mamy do czynienia ze spadkiem dynamiki wzrostu gospodarczego. Spadek produkcji przemysowej jest zdecydowanie mniej gboki ni w ostatnich miesicach. Warto take odnotowa nisk, ale dodatni, dynamik nakadw inwestycyjnych przedsibiorstw. Wszystko to zdaniem Prezesa Z. Sokala wskazuje raczej na spowolnienie gospodarcze, a nie kryzys. W odniesieniu do sytuacji sektora bankowego Prezes Z. Sokal zwrci uwag na bardzo dobre wyniki finansowe bankw w caym 2008 r., a nastpnie ich stopniowe pogorszenie w drugiej poowie roku i w I kwartale 2009 r. Banki miay trudnoci w pozyskaniu biecego finansowania akcji kredytowej, zmniejszaa si wic dynamika akcji kredytowej. Ponadto mielimy do czynienia z ograniczon pynnoci krajowych i zagranicznych rynkw finansowych. Po 15 wrzenia 2008 r. nastpi tzw. import nieufnoci. Kryzys zaufania w sektorze bankowym dotar do Polski, mimo braku w bilansach bankw ryzykownych instrumentw, niszych potrzeb w zakresie finansowania rynkowego czy posiadania waciciela strategicznego przez wikszo bankw krajowych. W padzierniku 2008 r. NBP wprowadzi tzw. Pakiet zaufania, ktrego gwnym celem byo umoliwienie bankom pozyskiwania rodkw zotowych na dusze okresy (do 3 miesicy) oraz pozyskiwanie rodkw walutowych (w EUR, USD, CHF). W maju 2009 r. nastpio poszerzenie Pakietu zaufania, polegajce na wyduenie terminw, na jakie banki komercyjne mog uzyska poyczki w banku centralnym,
70

Z dziaalnoci BFG

a take na uatwieniach w zaciganiu tych poyczek. Zmiany dotycz tzw. operacji repo, w ramach ktrych banki poyczaj gotwk od NBP pod zastaw papierw wartociowych. NBP wprowadzi takie operacje z terminem szeciomiesicznym (dotychczas byy to maksymalnie trzy miesice). Ponadto rozszerzono list zabezpiecze akceptowanych w tego typu operacjach. Dotd byy to gwnie papiery skarbowe denominowane w zotych. Teraz bd to mogy by rwnie euroobligacje, jak np. listy zastawne. Uatwienie dla bankw stanowi rwnie wprowadzenie nettingu. Dotychczas NBP wymaga rozliczenia jednej operacji repo, by bank mg wykorzysta okrelon pul papierw jako zabezpieczenie kolejnej takiej transakcji. Teraz z rolowaniem poyczek nie bdzie ju problemu. NBP wyduy take do miesica termin, na jaki udziela bankom poyczek w euro i dolarach w ramach tzw. swapw walutowych. Prezes Z. Sokal zwrci rwnie uwag na ryzyko wystpienia bdnego koa, ktre polega na tym, e spadek popytu zewntrznego, spowodowanego recesj w gospodarkach pastw bdcych partnerami handlowymi Polski, powoduje pogorszenie si sytuacji finansowej przedsibiorstw, co z kolei prowadzi do bardziej pesymistycznej oceny ryzyka kredytowego przez banki i, w konsekwencji, zaostrzenia pogbiania polityki kredytowej przez banki. Mniejsza dostpno kredytw powoduje za spadek popytu wewntrznego lub pogorszenie ju i tak nie za dobrej sytuacji finansowej przedsibiorstw. Sia negatywnego wpywu tego potencjalnego bdnego koa zaley midzy innymi od wyposaenia bankw w kapita, ktry daje moliwo zaabsorbowania ewentualnych strat kredytowych. W trzeciej czci wystpienia Prezes Z. Sokal omwi wyzwania i oczekiwania wobec bankw spdzielczych. Podkreli, e bank centralny prowadzi kompleksowe dziaania majce na celu wspieranie stabilnoci finansowej. Osignicie tego celu nie bdzie jednak moliwe bez aktywnej wsppracy ze strony rzdu, parlamentu, innych wadz publicznych, jak i ze strony bankw. Zdaniem Prezesa Z. Sokala, banki spdzielcze dysponuj wieloma atutami, jak np. duy potencja rozwoju i umacniania pozycji na rynku usug bankowych, doskonaa znajomo rynku lokalnego czy szybko decyzyjna. Z drugiej strony stoi przed nimi wiele wyzwa oraz oczekiwa zwizanych z coraz wiksz konkurencj ze strony innych lokalnych instytucji finansowych. S to m.in.: potrzeba dalszej poprawy konkurencyjnoci, potrzeba okrelenia roli bankw zrzeszajcych, rozwaanie konsolidacji ze wzgldu na wymg kapitaowy i efekt skali, uniknicie znacznego wzrostu kosztw finansowania poprzez finansowanie oparte na rodkach z depozytw, a nie z rynku midzybankowego, wykorzystanie potencjau w obszarze finansowania z wykorzystaniem rodkw unijnych, potrzeba rozwoju usug bankowoci elektronicznej, wsppraca z NBP i nadzorem nad rynkiem bankowym.
71

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Nastpnie gos zabra dr Andrzej Stopczyski Dyrektor Pionu Nadzoru Bankowego w Urzdzie Komisji Nadzoru Finansowego. Tematem prezentacji by wpyw regulacji ostronociowych na sytuacj bankw spdzielczych. Ju na wstpie Dyrektor A. Stopczyski podkreli, e celem nadzoru bankowego jest zarwno bezpieczestwo bankw, jak i stabilno sektora. Narzdzie suce do realizacji tego celu stanowi normy ostronociowe, ktre z jednej strony tworz otoczenie regulacyjne bankw, z drugiej za pozwalaj nadzorowi bankowemu na oddziaywanie na podmioty objte tym nadzorem. Gwnym celem tych regulacji jest ograniczanie ryzyka zwizanego z dziaalnoci bankw. Banki natomiast mog je postrzega jako czynnik ograniczajcy i utrudniajcy prowadzenie dziaalnoci gospodarczej. Wrd regulacji ostronociowych, ktre byy najistotniejsze w ostatnim czasie z punktu widzenia bankw spdzielczych, mwca wskaza normy dotyczce funduszy wasnych, wynikajce z art. 128 ust. 1 ustawy Prawo Bankowe oraz normy dotyczce pynnoci, ktre zostay uregulowane w uchwale nr 386/2008 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 17 grudnia 2008 roku w sprawie ustalenia wicych banki norm pynnoci (Dz.U. KNF z 2008 r. Nr 8 poz. 40). W odniesieniu do funduszy wasnych bankw, w zwizku ze wzrostem kursu euro, zwaszcza na pocztku br., kilkadziesit bankw spdzielczych wykazywao fundusze nisze ni rwnowarto kwoty 1 mln euro. Problem zwizany z brakiem moliwoci spenienia minimum kapitaowego dotyczy bankw spdzielczych we wszystkich zrzeszeniach. Zmniejszajca si stopniowo liczba bankw, ktrych ten brak dotyczy, wynikaa nie tylko ze spadku kursu euro, ale bya te efektem dziaa podjtych przez banki spdzielcze i banki zrzeszajce. Wrd sposobw zastosowanych na podwyszanie kapitaw wasnych naley wymieni: zaliczenie do funduszy wasnych zysku netto za 2008 r., zaliczenie do funduszy wasnych zweryfikowanego zysku roku biecego, zaliczenie do funduszy wasnych, za zgod KNF, rodkw pochodzcych z banku zrzeszajcego bd innych podmiotw, na zasadach poyczki podporzdkowanej, dokonanie wpat na udziay przez bank zrzeszajcy, zwikszenie liczby czonkw oraz dokonanie wpat na kolejne udziay przez dotychczasowych czonkw, zaliczenie do funduszy wasnych kwoty dodatkowej odpowiedzialnoci czonkw. Znaczca okazaa si tu pomoc bankw zrzeszajcych, ktre zaangaoway si, udzielajc poyczek podporzdkowanych i dokonujc wpat na udziay w zrzeszonych bankach spdzielczych. W dalszej czci wystpienia Dyrektor A. Stopczyski omwi istotno norm pynnoci, jako rde informacji dla bankw zrzeszajcych i nadzoru bankowego. Normy pynnoci w duej mierze opieraj si na dowiadczeniu bankw w zakresie
72

Z dziaalnoci BFG

regulowania pynnoci. Zostay okrelone w sposb elastyczny i dostosowane do formy prawnej, w jakiej bank prowadzi dziaalno. Wida wyranie zrnicowane podejcie odpowiednio dla bankw, oddziaw instytucji kredytowych i bankw spdzielczych. Wyduony okres wprowadzenia w ycie uchway ma na celu waciwe przygotowanie si bankw, jednoczenie pozwala nadzorowi bankowemu na wczesn reakcj na ewentualne trudnoci. W okresie od 30.06.2008 r. do 15.03.2009 r. trudnoci z przestrzeganiem nadzorczych miar pynnoci miao cznie 46 bankw spdzielczych. Jako przyczyny wystpienia problemw z wypenieniem nadzorczych miar pynnoci banki wskazay: brak dostatecznej kwoty depozytw przy duym zapotrzebowaniu kredytowym, wzmoony wypyw rodkw z rachunkw instytucji budetowych, nage wycofywanie depozytw, zmniejszenie wartoci rodkw zgromadzonych na rachunkach biecych oraz lokat midzybankowych, due przelewy z rachunkw klientw banku, spadek wpyww na rachunki rolnikw spowodowany klsk suszy, konieczno udzielenia rolnikom tzw. kredytw klskowych, zakup nieruchomoci, niedostosowanie struktury bilansu do zgaszanego zapotrzebowania na pynno. Podejmowane dziaania nadzorcze byy uzalenione od charakteru przekrocze norm pynnoci. Do bankw kierowano pisma zobowizujce do przedstawienia informacji o dziaaniach zmierzajcych do spenienia nadzorczych miar pynnoci oraz precyzyjnego okrelenia terminu, w ktrym to nastpi. Podsumowujc, Dyrektor A. Stopczyski podkreli, e sposb w jaki banki i nadzorca postrzegaj regulacje ostronociowe jest odmienny. Warto jednak pamita o szczeglnym charakterze bankw, jako instytucji zaufania publicznego, ktrym klienci powierzaj swoje pienidze. Banki mog prowadzi i rozwija bezpieczn i stabiln dziaalno jedynie wwczas, gdy ciesz si zaufaniem swoich klientw. rdem zaufania do bankw, jako instytucji zaufania publicznego, s przede wszystkim szczeglne uregulowania prawne, majce z jednej strony zapewni ostrone prowadzenie dziaalnoci, z drugiej za przewidujce surowe zasady odpowiedzialnoci w razie niespenienia stawianych przez prawo wymogw. Szczeglny charakter bankw uzasadnia o wiele dalej idc ingerencj w sposb ich funkcjonowania, ni ma to miejsce w przypadku innych podmiotw prowadzcych dziaalno gospodarcz.

73

Problemy i pogldy
Andrzej Jurowski Piotr Zegado

GENEZA I DOTYCHCZASOWY PRZEBIEG GLOBALNEGO KRYZYSU FINANSOWEGO*

WSTP
Trwajcy kryzys finansowy, ktry rozpocz si na amerykaskim rynku kredytw hipotecznych i rozprzestrzeni si na inne sfery gospodarki, jest uznawany czsto za najwikszy kryzys od czasw wielkiego kryzysu lat 30-ych XX wieku. Kryzys nie ogranicza si obecnie do rynku finansowego, jednak sytuacja instytucji finansowych z caego wiata ma istotne znaczenie ze wzgldu na ich istotny wpyw na inne sektory gospodarki, a zakoczenie kryzysu determinowane jest wanie sytuacj instytucji finansowych, ktre najsilniej odczuy problemy trwajcego kryzysu. Globalny kryzys finansowy by odczuwalny dla inwestorw na wszystkich rynkach, zarwno papierw wartociowych, walutowych, jak i surowcowych, i spowodowa znaczce zmiany na caym rynku finansowym. Zmiany te dotycz zarwno kapitalizacji, jak i struktury wasnociowej najwikszych instytucji finansowych, jednak maj take szerszy aspekt. Zmienia si bowiem znaczco pynno caego rynku finansowego. Spadek kapitalizacji najwikszych instytucji finansowych oraz wzrost ryzyka spowodowa zmniejszenie moliwoci kreacji pienidza, a co za tym idzie spadek pynnoci caego rynku. Zmniejszona dostpno rodkw finansowych
*

Opracowanie przygotowano na podstawie materiaw pochodzcych z serwisw Bloomberg, Reuters, BBC, FDIC, 2 stycznia 10 marca 2009 r. oraz analiz wasnych.

75

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

jest determinowana ponadto ograniczonym zaufaniem instytucji finansowych, ktre nie s w stanie dokona wiarygodnej oceny ryzyka kredytowego oraz skali potencjalnych strat, jakie mog by udziaem innych uczestnikw rynku. Zmienio si ponadto postrzeganie oraz wycena ryzyka. Obecne spready na rynku pieninym oraz spready kredytowe przekraczaj kilku lub nawet kilkunastokrotnie wartoci notowane w pierwszej poowie 2007 r. Rozpoczy si dyskusje nad zmian systemu nadzoru nad rynkami finansowymi, a take zmian prawodawstwa i wprowadzeniem nowych regulacji, dotyczcych m.in. wymogw kapitaowych. Amerykaska Rada Standardw Rachunkowoci Finansowej zmienia zasady wyceny aktyww, odchodzc od stosowanej od lat na caym wiecie zasady wyceny wedug fair value. Biorc powysze pod uwag, istotne jest podsumowanie najwaniejszych dotychczasowych wydarze zwizanych z trwajcym kryzysem na wiatowym rynku finansowym oraz najistotniejszych zmian, jakie zaszy w sektorze bankowym od rozpoczcia kryzysu w poowie 2007 r. do koca 2008 r. W niniejszym opracowaniu przedstawiono najwaniejsze zmiany zarwno struktury wasnociowej, jak i kapitalizacji midzynarodowych instytucji finansowych, z ktrych cz naley do udziaowcw wikszociowych bankw dziaajcych w Polsce. Zmiany te nie miay dotychczas znaczcego wpywu na polski sektor bankowy, jednak ze wzgldu na aktualne kopoty finansowe niektrych midzynarodowych instytucji finansowych, niewykluczone s take zmiany struktury wasnociowej bankw dziaajcych w Polsce.1 W opracowaniu tym przedstawiono przyczyny zawirowa na rynku nieruchomoci w Stanach Zjednoczonych oraz jego zaamania i wpyw tych zjawisk na amerykaski rynek kredytw hipotecznych. Omwiono przyczyny przeniesienia ryzyka z amerykaskiego rynku nieruchomoci na globalny rynek finansowy, a take przebieg kryzysu, podajc informacje o stratach poniesionych przez banki z uwagi na sytuacj na rynku subprime, ograniczenie pynnoci na rynku midzybankowym oraz rodki zaradcze stosowane zarwno przez instytucje finansowe, jak i rzdy poszczeglnych pastw.

W ostatnim czasie pojawiay si spekulacje prasowe na temat moliwej sprzeday wybranych bankw z polskiego sektora bankowego przez spki-matki, jednak w ramach oficjalnego komunikatu wycznie amerykaska grupa AIG poinformowaa o planowanej sprzeday AIG Bank Polska SA. Obecnie trwaj negocjacje z potencjalnymi nabywcami, jednak adne konkretne decyzje nie zostay podjte.

76

Problemy i pogldy

1. Geneza kryzysu
Globalny kryzys finansowy, ktry wci wywiera silny wpyw m.in. na akcj kredytow wiatowego sektora bankowego, aktywno na rynku midzybankowym, a take na kondycj przedsibiorstw oraz gospodarstw domowych, rozpocz si od problemw na rynku nieruchomoci w Stanach Zjednoczonych.
Wykres 1. Dynamika cen nieruchomoci w 20 aglomeracjach USA w latach 20002008 (01.2000 r. = 100)
240 220 200 180 160 140 120
01.2000 07.2000 01.2001 07.2001 01.2002 07.2002 01.2003 07.2003 01.2004 07.2004 01.2005 07.2005 01.2006 01.2007 07.2007 01.2008 07.2006 07.2008

100

rdo: opracowanie wasne na podstawie S&P/Case-Shiller Home Price Index (CSXR).

Trudnoci ujawniy si w peni w poowie 2007 r., cho sygnay wskazujce na moliwo wystpienia kryzysu zaczy pojawia si duo wczeniej. Po kopotach amerykaskiej gospodarki Fed rozpocz cykl agodzenia polityki monetarnej, obniajc stopy procentowe z 6,5% w poowie 2000 r. do 1% w czerwcu 2003 r. Tak niski poziom stp procentowych zachca do zacigania kredytw, ktrych banki2 atwo udzielay. Zwikszony popyt spowodowa wzrost cen nieruchomoci, szczeglnie silny w latach 20012005. Istotny jest fakt, e rynek nieruchomoci w Stanach Zjednoczonych by stymulowany dodatkowo przez dziaalno rzdow za porednictwem m.in. instytucji o statusie GSE3, jak Federal National Mortgage Association (Fannie Mae) czy

Oprcz bankw kredytw hipotecznych udzielay instytucje finansowe o innym statusie prawnym, np. jednostki zalene trustw inwestujcych w nieruchomoci (tzw. real estate investment trusts). Dla czytelnoci tekstu wszystkie te instytucje bd okrelane mianem bankw. Government Sponsored Enterprises to uprzywilejowane przedsibiorstwa prywatne, utworzone przez rzd USA w celu zwikszenia dostpnoci i zmniejszenia kosztu kredytu dla gospodarstw domowych oraz sektora rolniczego i szkolnictwa.

77

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Federal Home Loan Mortgage Association (Freddie Mac). Instytucje te nabyway od bankw kredyty hipoteczne speniajce okrelone kryteria, uwalniajc rodki bankowe na kontynuowanie akcji kredytowej. Zarwno GSE, jak i same banki na szerok skal sekurytyzoway kredyty hipoteczne, emitujc tzw. Mortgage-Backed Securities (MBS)4. Proces tworzenia takich instrumentw jak MBS zachca instytucje finansowe do udzielania duej iloci kredytw hipotecznych, co doprowadzio do rozlunienia wymaga dotyczcych zdolnoci kredytowej klientw, dodatkowo zanianych ze wzgldu na czste prowadzenie sprzeday kredytw hipotecznych przez porednikw wynagradzanych w systemie prowizyjnym. Wizao si to z kredytowaniem osb nalecych do segmentu subprime, czyli o podwyszonym ryzyku niespacenia zobowiza. Potencjalni kredytobiorcy byli zachcani do zakupu nieruchomoci przez takie konstrukcje, jak Adjustable Rate Mortgage (ARM), polegajce na naliczaniu odsetek po bardzo niskiej stopie procentowej przez pierwsze lata od zacignicia poyczki, wzrastajcej w pniejszym okresie. Banki zwikszay ponadto maksymalny dopuszczalny stosunek wartoci udzielanego kredytu hipotecznego do wartoci nieruchomoci, tzw. Loan-To-Value (LTV). Niskie stopy procentowe skaniay z kolei banki do szukania moliwoci korzystnego inwestowania wolnych rodkw. Jednym z kierunkw takich inwestycji sta si rynek kredytw hipotecznych. Szczeglnego znaczenia nabray instrumenty pochodne, jak Collateralized Debt Obligations5 (CDO), oparajce si na transzy MBS (czsto o ratingu na poziomie AAA, przyznanym przez agencje ratingowe), ktre przy wykorzystaniu dwigni umoliwiay osiganie zwrotw z inwestycji znaczco przewyszajcych rentownoci amerykaskich papierw skarbowych. Wzrost cen nieruchomoci, obserwowany od niemal 10 lat, zacz wygasa na przeomie lat 2005 i 2006 z powodu stopniowego nasycenie rynku, a take pojawiajcych si na coraz szersz skal problemw ze spat kredytw hipotecznych, spowodowanych wzrostem stp procentowych (Fed od poowy 2003 r. do czerwca 2006 r. podnis stopy o 4,25 p.p.), szczeglnie dotkliwym w latach 20052006, oraz wzrostem oprocentowania kredytw po zakoczeniu okresu obnionego oprocentowania w ramach struktur ARM. Wydarzenia te spowodoway wyrane obnienie cen nieruchomoci i znaczcy wzrost liczby eksmisji, co ze wzgldu na zwikszon poda prowadzio do dalszego spadku wartoci nieruchomoci stanowicych zarwno zabezpieczenie kredytw, jak i emitowanych papierw wartociowych.
4 5

Mortgage-Backed Securities to papiery wartociowe generujce przychd w zalenoci od przepyww pieninych z kredytw hipotecznych bdcych ich instrumentem bazowym. Collateralized Debt Obligations to papiery wartociowe oparte na rnego rodzaju instrumentach dunych, generujce przychd odsetkowy w zalenoci od przepyww pochodzcych z instrumentw bazowych. Poszczeglne transze CDO rni si ratingiem kredytowym. Inwestorzy nabywajcy transze najbardziej ryzykowne otrzymuj najwyszy kupon, ale w przypadku niespacania zobowiza z tytuu instrumentw bazowych, pierwsi ponosz straty.

78

Problemy i pogldy

Tabela 1. Zestawienie przyczyn dynamicznego wzrostu cen na rynku nieruchomoci w USA w latach 20002006 Dziaania instytucji finansowych Wsparcie rzdowe dla rynku nieruchomoci za porednictwem instytucji o statusie GSE Stosowanie pochodnych instrumentw kredytowych (m.in. MBS, CDO) Udzielanie kredytw hipotecznych zbyt szerokiej grupie klientw, w tym tzw. NINJA* Poszukiwanie rentownych inwestycji ze wzgldu na niskie stopy procentowe Postawa gospodarstw domowych Korzystanie z nietypowych konstrukcji kredytw hipotecznych (m.in. ARM) Nastawienie na cigy wzrost cen nieruchomoci Tendencja do zwikszania cakowitego zaduenia Zaoenie o moliwoci refinansowania zobowiza po niskim koszcie

* NINJA No Income, No Job, (No) Assets, klasa niezamonych kredytobiorcw bez udokumentowanego rda dochodw, uznawana za najbardziej ryzykown. rdo: opracowanie wasne.

Spadek wartoci zabezpiecze znalaz odzwierciedlenie w wycenie aktyww znajdujcych si w bilansach bankw, powodujc konieczno dokonania odpisw, a nastpnie ujawnienia konkretnych strat zwizanych ze wszystkimi aktywami, powizanymi zarwno bezporednio, jak i porednio z kredytami hipotecznymi, i to nie tylko tymi z segmentu subprime. W marcu 2007 r. szef Fed Ben Bernanke ostrzeg, e dziaalno instytucji o statusie GSE moe stanowi rdo systemowego zagroenia dla sektora finansowego. W tym samym miesicu firma New Century Financial, drugi co do wielkoci poyczkodawca na rynku subprime, wstrzymaa udzielanie kredytw z powodu na opnienia w patnociach rat przez znaczc liczb klientw. Cena akcji przedsibiorstwa zacza gwatownie spada, a zawieszono obrt nimi. W kwietniu 2007 r. New Century Financial ogosi niewypacalno, stajc si pierwsz du ofiar kryzysu subprime.

2. Przebieg kryzysu

2.1. Straty instytucji finansowych wywoane kryzysem

Kryzys subprime nie dotkn jedynie instytucji bezporednio udzielajcych poyczek na amerykaskim rynku kredytw hipotecznych. Mia on znaczce reperkusje take dla innych instytucji finansowych, w tym dla instytucji o statusie GSE. Posiadane aktywa w formie kredytw hipotecznych lub pochodnych instrumentw kredytowych przestay generowa przewidywane przepywy pienine i traciy na
79

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

wartoci. Znaczcy wpyw na sektor finansowy wywary instrumenty CDO zwizane z rynkiem kredytw hipotecznych, jak MBS, znajdujce si w nieregulowanym obrocie w trybie over-the-counter (OTC). Ze wzgldu na wysokie ratingi takich struktur oraz wykorzystanie dwigni, instytucje finansowe jak banki czy fundusze hedgingowe zdecydoway si na stosunkowo wysok ekspozycj na CDO. Kiedy wyceny instrumentw zaczy spada znacznie poniej poziomu implikowanego przez ratingi na poziomie AA lub AAA, odbio si to na wynikach instytucji finansowych. W lipcu 2007 r. Bear Stearns wstrzyma moliwo umorzenia jednostek w dwch swoich funduszach hedgingowych, ktre inwestoway na amerykaskim rynku kredytw hipotecznych. Ben Bernanke ujawni szacunki, wedug ktrych moliwe straty instytucji finansowych spowodowane kryzysem subprime mog wynie 100 mld USD. 9 sierpnia 2007 r. wypaty rodkw z trzech funduszy inwestycyjnych wstrzymao take BNP Paribas, jako powd podajc niemono wyceny aktyww zwizanych z rynkiem subprime wedug ich wartoci godziwej. Wydarzenia te stay si pocztkiem kryzysu pynnoci na globalnych rynkach finansowych, tzw. credit crunch, ktry doprowadzi do zmniejszenia zaufania kontrahentw na rynku midzybankowym, wskutek niemonoci wiarygodnej oceny ich ryzyka kredytowego, spowodowanej zmian wyceny aktyww zwizanych z rynkiem subprime. Pocigno to za sob zmniejszenie przez banki limitw ekspozycji z tytuu ryzyka kredytowego dla poszczeglnych instytucji finansowych, co w konsekwencji nie tylko zmniejszyo moliwoci zacigania przez banki kredytw na rynku midzybankowym, ale take utrudnio emisj obligacji oraz dokapitalizowanie poprzez emisj akcji. Spadek zaufania na amerykaskim rynku midzybankowym, reprezentowany jako spread pomidzy stop LIBOR 3M dla USD a stop OIS 3M dla USD, przedstawiono na wykresie 2. (zmiany tego spreadu interpretowane s m.in. jako zmiany poziomu ryzyka kredytowego bankw w ich wasnej ocenie6.) Widzimy z wykresu 2, e o ile do sierpnia 2007 r. spread waha si w przedziale ok. 0,09%0,19%, to zarwno jego poziom, jak i zmienno wyranie wzrosy na skutek pniejszych wydarze zwizanych z kryzysem subprime. Historyczne maksimum (0,19%) zostao przekroczone 9 sierpnia 2007 r., w reakcji
6

Po stopie LIBOR 3M uczestnicy rynku midzybankowego udzielaj sobie kredytw na trzy miesice. W przypadku niewypacalnoci kontrahenta, poyczkodawca w dniu wymagalnoci poyczki nie otrzyma ani odsetek, ani poyczonego kapitau. Natomiast w przypadku stopy OIS 3M transakcja ma charakter swapa, w ktrym jedna strona wypaca odsetki od umwionego kapitau po uzgodnionej stopie staej, natomiast strona druga wypaca odsetki po zmiennej stopie overnight. Rozliczenia dokonuje si netto, wic kwota naraona na ryzyko z tytuu niewypacalnoci kontrahenta jest ograniczona do czci odsetek od kapitau. Z tego wzgldu mara na ryzyko kredytowe zawarta w stopie LIBOR 3M jest wiksza od mary odzwierciedlonej w stawce OIS 3M. Stopa OIS 3M jest te znacznie mniej wraliwa na zmiany ryzyka kredytowego sektora bankowego, natomiast znaczcy wpyw na jej warto maj oczekiwania dotyczce przyszego poziomu stp procentowych.

80

Wykres 2. Spread LIBOR 3M OIS 3M w okresie 01.2007 r. 08.2008 r.

%
21 24 stycznia 2008 r.: silne spadki na giedach, straty ujawnione przez Societe Generale 16 marca 2008 r.: przejcie Bear Sterns przez JPMorgan Chase

1,4

14 wrzenia 2007 r.: ujawnienie problemw przez Northern Rock

1,2

LIBOR 4 - OIS 3M 14 listopada M grudnia 2007 r.: opublikowanie raportu Goldman Sachs przewidujcego wysokie straty bankw, m.in. Citigroup, Merrill Lynch, Morgan Stanley, UBS; niepokoje na giedach

1,0

9 sierpnia 2007 r.: wstrzymanie przez BNP Paribas wypaty rodkw z trzech funduszy inwestycyjnych

0,8

0,6

0,4

0,2

0,0
25.06.2007 11.01.2008 07.05.2008 30.10.2007 27.11.2007 27.12.2007 22.02.2008 05.06.2008 25.05.2007 11.06.2007 09.07.2007 23.07.2007 06.08.2007 04.09.2007 25.01.2008 02.10.2007 16.10.2007 11.12.2007 07.03.2008 21.05.2008 19.06.2008 03.07.2008 17.07.2008 31.07.2008 13.11.2007 18.09.2007 08.02.2008 25.03.2008 08.04.2008 22.04.2008 20.08.2007 14.08.2008 29.08. 2008

27.02.2007

13.02.2007

13.03.2007

27.03.2007

12.04.2007

26.04.2007

16.01.2007

02.01.2007

30.01.2007

11.05.2007

LIBOR 3M OIS 3M

Problemy i pogldy

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych agencji Reuters.

81

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

na wspomniane wczeniej owiadczenie BNP Paribas, po ktrym spread osign poziom 0,36%. Nastpnego dnia Fed, EBC oraz centralny bank Japonii w skoordynowanej akcji udostpniy rodki sektorowi bankowemu w celu zwikszenia pynnoci (odpowiednio: 43 mld USD, 156 mld euro oraz 8,4 mld USD). Pod koniec sierpnia 2007 r. Countrywide Financial, najwikszy poyczkodawca na rynku amerykaskich kredytw hipotecznych, w celu dokapitalizowania sprzeda Bank of America akcje preferencyjne o wartoci 2 mld USD, a 5 miesicy pniej Bank of America ogosi zamiar kupna caoci Countrywide Financial za ok. 4 mld USD. 14 wrzenia 2007 r. brytyjski bank Northern Rock (ktry w lutym 2008 r. zosta ostatecznie znacjonalizowany) poinformowa o pozyskaniu w trybie awaryjnym rodkw z Banku Anglii ze wzgldu na problemy z pynnoci, wywoane kryzysem na rynku subprime i zmasowanym wycofywaniem rodkw przez deponentw. Cakowita pomoc, jak Northern Rock otrzyma od Banku Anglii w formie poyczek i gwarancji, opiewaa na kwot 55 mld funtw. W padzierniku 2007 r. amerykaski bank inwestycyjny Merrill Lynch ogosi odpisy z tytuu utraty wartoci aktyww na kwot 7,9 mld USD, a do koca lutego 2008 r. w lad za nim poszy inne instytucje finansowe, ktre informoway o spadku wartoci aktyww, m.in.: Morgan Stanley (3,7 mld USD), Citigroup (18 mld USD), UBS (18,4 mld USD), AIG (15 mld USD), Credit Suisse (2,85 mld USD), HSBC (2,1 mld USD), BNP Paribas (0,9 mld euro), Commerzbank (0,8 mld euro), WestLB (2 mld euro), Natixis (0,8 mld euro), Socit Gnrale (2,6 mld euro) oraz Fortis (12 mld euro). W marcu 2008 r., po udzieleniu przez Rezerw Federaln nadzwyczajnej pomocy bankowi Bear Stearns, zosta on sprzedany JPMorgan Chase za kwot ok. 240 mln USD (z uwagi na fakt, e Fed nie mia moliwoci udzielenia bezporedniej pomocy Bear Sterns, przekaza rodki na zakup i dokapitalizowanie tej instytucji bankowi JPMorgan Chase). W kolejnym miesicu amerykaski bank Washington Mutual zosta dokapitalizowany kwot 7 mld USD przez konsorcjum finansowe pod przewodnictwem spki inwestycyjnej Texas Pacific Group, a bank Lehman Brothers pozyska 4 mld USD z emisji akcji. Kolejne miesice przyniosy pewne uspokojenie w sektorze finansowym, trwajce do poowy 2008 r. Wtedy to wzrs niepokj o sytuacj Fannie Mae i Freddie Mac, ktrych wyniki finansowe pogarszay si stopniowo wraz ze wzrostem opnie w spatach kredytw hipotecznych przez gospodarstwa domowe. Ju rok wczeniej instytucje te odnotoway straty w wysokoci 3,50 mld USD (Fannie Mae) oraz 2,05 mld USD (Freddie Mac). Obawy inwestorw giedowych, co do sytuacji finansowej tych instytucji i moliwoci ich dalszego funkcjonowania bez dodatkowej pomocy, doprowadziy do gwatownego spadku ich cen na amerykaskim parkiecie. Aby oddali grob upadku przyznano im specjaln rzdow lini kredytow, a dodatkowo Kongres przyj w lipcu 2008 r. ustaw umoliwiajc bezporednie dokapitalizowanie Fannie Mae i Freddie Mac przez Skarb Pastwa.
82

Problemy i pogldy

W tym samym miesicu deponenci wycofali znacz ilo rodkw z jednej z najwikszych firm udzielajcych kredyty hipoteczne w USA, IndyMac Bancorp, ktra kilkanacie dni pniej, tj. 1 sierpnia 2008 r., ogosia niewypacalno.
Tabela 2. Straty i odpisy wybranych globalnych bankw zwizane z rynkiem kredytw hipotecznych w porwnaniu do pozyskanego kapitau w okresie kryzysu (w mld USD)* Instytucja Wachovia Corporation Citigroup Inc. Merrill Lynch & Co. UBS AG Washington Mutual Inc. HSBC Holdings Plc Bank of America Corp. JPMorgan Chase & Co. Lehman Brothers Holdings Inc. Morgan Stanley Royal Bank of Scotland Group Plc Wells Fargo & Company Credit Suisse Group AG Deutsche Bank AG ING Groep N.V . Credit Agricole SA Fortis Societe Generale Barclays Plc BNP Paribas Goldman Sachs Group Inc. UniCredit SpA KBC Groep NV Rabobank Commerzbank AG DZ Bank AG ABN AMRO Holding NV Dexia SA Odpisy i straty Pozyskany kapita 96,5 67,2 55,9 48,6 45,6 33,1 27,4 20,5 16,2 15,7 15,6 14,6 13,7 12,7 10,2 9,4 8,9 8,1 6,7 5,8 4,9 4,3 3,7 3,3 3,0 2,5 2,1 1,6 11,0 113,5 29,9 31,7 12,1 4,9 55,7 44,7 13,9 24,6 50,2 41,8 11,7 6,0 18,0 12,2 21,9 11,3 27,0 3,5 20,5 9,8 4,8 0,0 11,2 0,0 0,0 8,7 Saldo 85,5 46,3 26,0 16,9 33,5 28,2 28,3 24,2 2,3 8,9 34,6 27,2 2,0 6,7 7,8 2,8 13,0 3,2 20,3 2,3 15,6 5,5 1,1 3,3 8,2 2,5 2,1 7,1

* Straty i odpisy zwizane z amerykaskim rynkiem subprime od pocztku 2007 r. do 15 grudnia 2008 r., pozyskany kapita od lipca 2007 r. do 15 grudnia 2008 r. rdo: agencja Bloomberg.

83

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Wedug danych serwisu Bloomberg, do 27 sierpnia 2008 r. wiatowy sektor bankowy ponis z powodu kryzysu na rynku subprime straty w wysokoci ok. 506 mld USD.

2.2. Interwencje rzdowe oraz zmiany struktury wasnociowej w obliczu kryzysu

W drugiej poowie 2008 r. do istotnej zmianie uleg charakter trwajcego kryzysu. Oprcz serii publikacji, dotyczcych kolejnych odpisw i strat instytucji finansowych, zarwno w Stanach Zjednoczonych, jak i Europie i Azji, rozpocza si seria interwencji rzdowych. Miay one na celu niedopuszczenie do upadoci instytucji wanych systemowo i polegay najczciej na dokapitalizowaniu w zamian za przekazanie czci udziaw lub akcji (lub innych instrumentw zamiennych na akcje, dajcych okresowy przychd odsetkowy), sprowadzajc si tym samym do czciowej lub cakowitej nacjonalizacji. Instytucje finansowe zaczy ponadto intensywnie poszukiwa kapitau spoza sektora rzdowego, aby zachowa niezaleno w profilu prowadzonej dziaalnoci inwestycyjnej, a take w systemie wynagrodze, ktry ze wzgldu na powszechnie stosowany system prowizyjny od wypracowanych zyskw (bez wzgldu na stopie ekspozycji na ryzyko) zacz by do mocno krytykowany, a nawet podawany za jedn z gwnych przyczyn trwajcego kryzysu. Istotnym wydarzeniem, ktre zaowocowao dalszym spadkiem zaufania do instytucji finansowych (przede wszystkim na rynku midzybankowym, co uwidocznio si we wzrocie premii za ryzyko i ograniczeniu pynnoci), byo przejcie przez rzd USA 7 wrzenia 2008 r. kontroli nad dwoma instytucjami, ktre byy posiadaczem lub gwarantem ok. 50% caego, wartego 12 bln USD, rynku amerykaskich kredytw hipotecznych, Fannie Mae i Freddie Mac. czne straty w obu tych instytucjach, zwizane z kryzysem subprime, wzrosy do ok. 15 mld USD, a nacjonalizacja zakadaa stopniowe dokapitalizowywanie spek przez zakup preferencyjnych akcji do kwoty ok. 200 mld USD. Kilka dni pniej nastpio kolejne wydarzenie, ktre wywaro do istotny wpyw na wycen ryzyka instytucji finansowych. Niewypacalno ogosi amerykaski bank inwestycyjny, z histori liczc ponad 150 lat, Lehman Brothers. Amerykaski rzd, ktry dotychczas wspiera wikszo bankw znajdujcych si w kopotach finansowych, tym razem zdecydowa o nieprzekazywaniu rodkw na pomoc dla banku inwestycyjnego, dokapitalizowujc jednoczenie dzie pniej kwot ok. 85 mld USD jedn z najwikszych wiatowych instytucji finansowych American International Group (AIG), w zamian za 79,9% akcji spki. Fakt ten zosta odebrany przez inwestorw jako sygna, e rzd Stanw Zjednoczonych nie jest gotw do bezkrytycznego udzielania wsparcia wszystkim instytu84

Problemy i pogldy

cjom finansowym, zaangaowanym porednio lub bezporednio na rynku subprime. Wedug szacunkw serwisu Bloomberg, Lehman Brothers w konsekwencji kryzysu subprime straci lub by zmuszony odpisa ok. 14 mld USD, a jego kapitalizacja w cigu ostatnich 10 miesicy funkcjonowania zmniejszya si o 37 mld USD. Dopiero dwa dni po ogoszeniu upadoci brytyjski bank Barclays zgodzi si odkupi od Lehman Brothers dziay bankowoci inwestycyjnej oraz rynkw kapitaowych. Natomiast japoska instytucja finansowa Nomura Holdings ogosia przejcie od Lehman Brothers spek prowadzcych dziaalno w rejonie Azji i Pacyfiku. W tym samym okresie Bank of America, ktry rozwaa wczeniej zainwestowanie w Lehman Brothers, zdecydowa si przej za kwot ok. 50 mld USD amerykaski bank inwestycyjny Merrill Lynch, bdcy najwiksz na wiecie firm brokersk. Take w ostatnich dniach wrzenia 2008 r. po poniesieniu straty w wysokoci 19 mld USD, zwizanej ze skutkami kryzysu subprime i wycofaniu przez klientw 16,7 mld USD w cigu 10 dni, wniosek o wszczcie procedury upadociowej zoy amerykaski bank Washington Mutual (WM), a ze wzgldu na narastajce obawy o kondycj banku Wachovia, ktre nasiliy si wyranie po upadku WM, zdecydowano o koniecznoci dofinansowania i sprzeday Wachovia za kwot ok. 15,1 mld USD bankowi Wells Fargo. W tym samym miesicu, oprcz wielu doniesie o problemach amerykaskich instytucji finansowych, pojawiy si informacje dotyczce problemw finansowych bankw europejskich. Pod koniec wrzenia 2008 r. rzdy Belgii, Holandii oraz Luksemburga zdecydoway si na dofinansowanie kwot 11,2 mld euro grupy Fortis, w zamian za czciow nacjonalizacj, a konsorcjum zoone z rzdw Francji, Belgii i Luksemburga wsparo bank Dexia kwot 6,4 mld euro. Islandzki rzd przej natomiast 75% akcji banku Glitnir w zamian za 600 mln euro (w pniejszym okresie rzd przej cakowit kontrol nad Glitnir, a take bankami Kaupthing Bank oraz Landsbanki Islands). Wrzesie 2008 r. pokaza, e negatywne efekty kryzysu mog rozprzestrzenia si take na instytucje finansowe nieposiadajce bezporedniej ekspozycji na rynek subprime. Taka transmisja ryzyka dokonywaa si m.in. ze wzgldu na silne wzajemne powizania bankw wiatowych na globalnym rynku midzybankowym, negatywne postrzeganie caego sektora bankowego przez klientw oraz inwestorw, a take znaczne ograniczenie pynnoci i dostpu do rodkw finansowych. Postpujcy spadek zaufania na amerykaskim rynku midzybankowym wpyn na dalszy wzrost spreadu pomidzy stop LIBOR 3M dla USD a stop OIS 3M dla USD, ktry w padzierniku 2008 r. ponad trzykrotnie przekroczy najwysze historyczne poziomy notowane po upadku Northern Rock oraz ogoszeniu serii odpisw i strat przez najwiksze banki amerykaskie.
85

Bezpieczny Bank

1(38)/2009

02.01.2007

13.02.2007

27.03.2007

11.05.2007

25.06.2007

18.09.2007

06.08.2007

30.10.2007

11.12.2007

07.03.2008

22.04.2008

05.06.2008

25.01.2008

17.07.2008

10.10.2008

21.11.2008

LIBOR 3M OIS 3M

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych agencji Reuters.

29.08.2008

07.01.2009

86
padziernik 2008 r.: wprowadzenie planu Paulsona 718 wrzenia 2008 r.: nacjonalizacja Fannie Mae i Freddie Mac, bankructwo Lehman Brothers, przejcie Merrill Lynch, nacjonalizacja AIG

Wykres 3. Spread LIBOR 3M OIS 3M w okresie 01.2007 r. 01.2009 r.

4,0

3,5

3,0

2,5

2,0

1,5

1,0

0,5

0,0

Problemy i pogldy

Wspieranie poszczeglnych instytucji finansowych czy czasowe zwikszanie pynnoci amerykaskiego sektora finansowego przez Rezerw Federaln miao na celu ograniczenie rozprzestrzeniajcego si coraz bardziej kryzysu finansowego. Dziaania te nie miay jednak charakteru systemowego, lecz dorany. Pierwsze upublicznione systemowe programy pomocowe skierowane do caego sektora finansowego, zostay przedstawione na przeomie wrzenia i padziernika 2008 r. przez Stany Zjednoczone, Niemcy oraz Wielk Brytani. Deklarowane formy pomocy obejmoway m.in.: zwikszenie dostpnoci poyczek udzielanych przez banki centralne, udzielanie poyczek przez Skarb Pastwa, gwarancje wartoci toksycznych aktyww, gwarancje zobowiza bankw, jak np. obligacje komercyjne, dokapitalizowanie przez zakup akcji preferencyjnych lub zwykych. Fed kontynuowa ponadto trwajcy od roku cykl agodzenia polityki monetarnej, a podobne dziaania rozpoczy Europejski Bank Centralny oraz Bank Anglii, a w lad za nimi take inne banki centralne.

Wykres 4. Podstawowe stopy procentowe w Stanach Zjednoczonych, strefie euro i Wielkiej Brytanii w okresie 12.2006 r. 01.2009 r.*
Poziom podstawowych stp procentowych Fed, EBC oraz Banku Anglii % 6 5 4 3 2 1
0%0,25%

0
10.2008 12.2008 01.2009 07.2008 08.2008 09.2008 11.2008 02.2009 03.2009

Fed

EBC

Bank Anglii

* Dane wedug stanw na koniec miesica. rdo: opracowanie wasne na podstawie danych bankw centralnych.

87

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

W IV kwartale 2008 r. pierwsze amerykaskie instytucje wyraziy zapotrzebowanie na rodki rzdowe z tzw. planu TARP Byy to: Bank of America, JPMor. gan Chase, Citigroup, Wells Fargo, Goldman Sachs oraz Morgan Stanley. W tym samym okresie rzd Niemiec zdecydowa o dokapitalizowaniu kwot ok. 8,2 mld euro banku Commerzbank (o pomoc w wysokoci 5 mld euro wystpi take inny niemiecki bank, BayernLB) oraz udzieleniu kredytu najpierw na 20 mld euro, a nastpnie na kolejne 12 mld euro Hypo Real Estate Holding, poniewa irlandzka spka-crka holdingu, Depfa Bank, miaa problemy z pozyskaniem krtkoterminowego finansowania. Zapotrzebowanie na rodki w wysokoci 37 mld funtw, pochodzce z brytyjskiego planu pomocowego, zgosiy Royal Bank of Scotland Group, HBOS oraz Lloyds TSB Group. Rzd Irlandii ogosi natomiast zamiar wsparcia irlandzkich bankw Allied Irish Banks oraz Bank of Ireland (po 2 mld euro kady). Take szwajcarskie banki zostay zmuszone do poszukiwania nowego kapitau. UBS otrzyma wsparcie w wysokoci 6 mld CHF od rzdu Szwajcarii w zwizku z odpisami z tytuu utraty wartoci toksycznych aktyww oraz wycofaniem przez zamonych inwestorw indywidualnych rodkw w wysokoci ok. 66 mld CHF w samym III kwartale 2008 r. ING Groep otrzyma od holenderskiego rzdu pomoc w wysokoci 10 mld euro, a ponadto w ramach wzmocnienia bazy depozytowej zakupi od islandzkich Kaupthing Bank oraz Landsbanki Islands depozyty klientw brytyjskich o wartoci 3 mld funtw. W Stanach Zjednoczonych pojawiy si ponadto obawy, e wskutek trwajcych trudnoci Freddie Mac oraz Fannie Mae, kwota przyznanej im pomocy publicznej by moe przekroczy 200 mld USD, pocztkowo przyjmowane za grn granic rodkw do udostpnienia przez rzd. Kwota pomocy rzdowej udostpniona AIG take zostaa zwikszona z pocztkowo przeznaczonych na ten cel 85 mld USD do 152,5 mld USD. rodkw rzdowych potrzebowao rwnie Citigroup. Grupa otrzymaa gwarancje na toksyczne aktywa o wartoci ok. 306 mld USD oraz dokapitalizowanie kwot 20 mld USD, poza kwot 25 mld USD otrzyman wczeniej z planu TARP . Pod koniec 2008 r. administracja USA rozpocza udzielanie pomocy spkom spoza sektora finansowego, a jej pierwszymi beneficjentami byy koncerny motoryzacyjne General Motors oraz Chrysler, ktrym przyznano pomoc w wysokoci odpowiednio: 13,4 mld USD oraz 4 mld USD. Instytucje finansowe, ktre nie otrzymay bezporedniej pomocy publicznej, poszukiway innych rde finansowania oraz poprawy swojej pynnoci, korzystajc z poyczek bankw centralnych, sprzedajc udziay w spkach zalenych lub te pozyskujc rodki z emisji akcji skierowanych do konkretnych inwestorw, czsto pochodzcych z krajw azjatyckich (m.in. Barclays, Morgan Stanley, Prudential czy UBS). Z bezporedniej pomocy oferowanej przez organy administracji publicznej zrezygnowa m.in. Credit Suisse Group, pozyskujc 10 mld CHF od prywat88

Problemy i pogldy

nych inwestorw (m.in. Qatar Investment Authority), a najwikszy belgijski bank i ubezpieczyciel, KBC Group, zapowiedzia z kolei emisj papierw wartociowych na kwot 3,5 mld euro, ktrych nabywc ma by rzd Belgii. Cz bankw ogosia take plany restrukturyzacji, oparte w duej mierze na redukcji kosztw, zwizanej ze zwolnieniami pracownikw (np. Goldman Sachs, HSBC, Citigroup). Zestawienie wybranych rzdowych planw pomocowych oraz przykady interwencji przedstawiono w tabeli 3. Szczegowa lista znajduje si w punkcie 4.2. Pocztek 2009 r. przynis fal publikacji niekorzystnych wynikw finansowych za 2008 r., a take planw restrukturyzacji i zmiany struktury wasnociowej wikszoci znaczcych instytucji finansowych. Citigroup wykazao strat netto za IV kwarta 2008 r. w wysokoci 8,29 mld USD. Firma podaa, e rozwaa podzia na dwie czci. Jedna (Citicorp) miaaby skoncentrowa si na bankowoci korporacyjnej i detalicznej, natomiast druga (Citi Holdings) zajmowaaby si m.in. dziaalnoci brokersk oraz zarzdzaniem aktywami (asset management). Ponadto Citibank poinformowa o planach sprzeday bankowi Morgan Stanley za kwot 2,7 mld USD 51% udziaw w Smith Barney, firmie brokerskiej nalecej do Citigroup. W tym samym miesicu Bank of America ujawni strat za IV kwarta 2008 r. w wysokoci ok. 1,79 mld USD. Nie zawieraa ona szacowanych na 15,3 mld USD strat Merrill Lynch, ktrego przejcie formalnie zakoczyo si w styczniu br., a na ktr bank ma otrzyma dodatkow pomoc rzdow. Royal Bank of Scotland poda, e w 2008 r. straci 24,1 mld funtw, m.in. z powodu odpisw kwoty wartoci niematerialnych i prawnych zwizanych z przejciem ABN Amro, odpisw z tytuu utraty wartoci instrumentw kredytowych oraz strat na udzielonych poyczkach. Skarb Pastwa zamierza zwikszy swj udzia w RBS z 58% do 70%. BNP Paribas odnotowa w IV kwartale 2008 r. strat w wysokoci 1,4 mld euro, gwnie ze wzgldu na straty na portfelu akcji. Cakowity wynik za ubiegy rok wynis natomiast 3,02 mld euro, jednak pomimo tego bank poinformowa, e otrzyma dodatkow pomoc rzdow w kwocie ok. 2,55 mld euro. Societe Generale poda, e IV kwartale 2008 r. zamkn si wynikiem bliskim zera, a w caym 2008 r. prawdopodobnie wykae wynik netto na poziomie ok. 2 mld euro. Francuski bank ma take otrzyma dalsz pomoc rzdow w kwocie ok. 1,7 mld euro. Wedug wstpnych danych ING Groep, strata netto grupy wyniosa 3,1 mld euro w IV kwartale 2008 r. oraz 0,73 mld euro w caym 2008 r. Instytucja zapowiedziaa skorzystanie z gwarancji rzdu Holandii na wiksz cz swojego, wycenianego aktualnie na 27,7 mld euro, portfela papierw wartociowych opartych na kredytach hipotecznych. Deutsche Bank wykaza w IV kwartale 2008 r. strat w wysokoci ok. 4,8 mld euro, ze wzgldu na straty na portfelu akcji oraz pochodnych instrumentw kredytowych.
89

Tabela 3. Wybrane rzdowe plany pomocowe oraz interwencje*

1(38)/2009

Bezpieczny Bank

90 Szacowana warto planu Wsparcie dla konkretnych instytucji Airbus: 5 mld euro Banque Populaire: 0,95 mld euro BNP Paribas: 2,55 mld euro Caisse dEpargne: 1,1 mld euro Credit Agricole: 3 mld euro Credit Mutuel: 1,2 mld euro Dexia: 6,4 mld euro** Societe Generale: 1,7 mld euro bd. Anglo Irish Bank: bd. Allied Irish Banks: 2 mld euro Bank of Ireland: 2 mld euro Bayerische Landesbank: 25 mld euro Commerzbank: 18,2 mld euro Hypo Real Estate: 50 mld euro IKB Deutsche Industriebank: 1,5 mld euro

Pastwo

Interwencje i plany pomocowe

Francja

Rzd przeznaczy do 40 mld euro na doka- 360 mld euro pitalizowanie bankw, a take nie wyklucza obejmowania udziaw w instytucjach, ktrym zostanie udzielona pomoc. Ponadto udzielone mog by gwarancje na obligacje komercyjne wyemitowane przez banki na kwot do 320 mld euro

Hiszpania

Rzd udzieli gwarancji na emitowane przez 250 mld USD banki obligacje do koca 2009 r. Rozwaane jest take odkupowanie od bankw toksycznych aktyww oraz zakup ich akcji

Irlandia

Rzd udzieli gwarancji na depozyty banko- 485 mld euro we i inne zobowizania bankw, pobierajc od wszystkich uczestnikw planu opat za uczestnictwo w skumulowanej wysokoci 1 mld euro za 2 lata. Dopuszczono te bezporednie dokapitalizowanie bankw. Cakowita warto planu to 485 mld euro

Niemcy

Rzd udostpni do 80 mld euro na doka- 643 mld USD pitalizowanie bankw. Kwot 15 mld euro wsparto akcj kredytow pastwowego banku KfW. Ponadto rzd udzieli gwarancji poyczek na rynku midzybankowym na kwot

Niemcy

400 mld euro, przy jednoczesnym zawizaniu rezerwy w wysokoci 20 mld euro na ewentualne straty na tych poyczkach UBS: 65 mld USD

Szwajcaria

Utworzono fundusz gwarantowany przez bd. bank centralny, do ktrego maj by transferowane toksyczne aktywa posiadane przez banki 8 152 mld USD AIG: 153 mld USD Citigroup: 249 mld USD Fannie Mae i Freddie Mac: 200 mld USD JPMorgan Chase: 29 mld USD

USA

Szczegy zaprezentowano w punkcie 4.6

Wielka Brytania

Rzd zagwarantuje do 250 mld funtw 450 mld funtw Bradford & Bingley: bd. Halifax Bank of Scotland: bd. poyczek udzielonych na rynku midzyLloyds TSB: bd. bankowym oraz dokapitalizuje banki kwot Northern Rock: 55 mld funtw do 50 mld funtw. Ponadto bank centralny Royal Bank of Scotland: bd. udostpni przynajmniej 200 mld funtw dodatkowych rodkw w celu wsparcia pynnoci

Plany rzdowe ulegaj cigym modyfikacjom, np. pocztkowo rzd Irlandii planowa dokapitalizowa Anglo Irish Bank kwot 1,5 mld euro, co zostao ogoszone w mediach, a nastpnie decyzj te wycofano, ujawniajc plany nacjonalizacji. Dlatego te nie naley traktowa powyszych danych jako ostatecznych. ** Wsplne dziaanie rzdw Belgii, Francji i Luksemburga.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych agencji Reuters oraz Bloomberg.

Problemy i pogldy

91

Bezpieczny Bank

1(38)/2009

92
Goldman Sachs IndyMac Bank Berkshire Hathaway IMB Management Holdings Mubadala Development Corporation Citigroup Fannie Mae Abu Dhabi Investment Authority AIG Rzd USA Freddie Mac Nomura Holdings UnionBanCal Corporation Mitsubishi UFJ Financial Group Lehman Brothers Sovereign Bancorp China Investment Corporation Morgan Stanley Barclays Banco Santander Podmioty nabywajce udziay Podmioty przejte Podmioty dokapitalizowane

Wykres 5. Przejcia oraz zmiany struktury akcjonariatu wybranych amerykaskich instytucji finansowych w okresie trwania kryzysu

JPMorgan Chase

Bear Stearns

Washington Mutual

PNC Financial Services

National City Bank

Wells Fargo

Wachovia

Countrywide Financial

Bank of America

Merrill Lynch

LEGENDA

Podmioty amerykaskie

Podmioty azjatyckie

Podmioty europejskie

Rzdy

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych agencji Reuters oraz Bloomberg.

Problemy i pogldy

Wedug szacunkw agencji Bloomberg, globalny sektor bankowy do 15 grudnia 2008 r. odnotowa straty lub odpisy zwizane z kryzysem subprime na kwot ok. 732,9 mld USD, jednoczenie pozyskujc ok. 788,9 mld USD kapitau. Konsekwencj kryzysu finansowego nie byy jednak wycznie straty instytucji finansowych. Z uwagi na znaczcy spadek kapitalizacji wiatowego sektora bankowego, a take problemy z utrzymaniem pynnoci, dua liczba instytucji finansowych zdecydowaa si na emisj akcji, celem uzyskania dodatkowego kapitau. Banki oprcz akcji zwykych emitoway take akcje preferencyjne, generujce dodatkowy przychd odsetkowy, aby zachci ewentualnych inwestorw moliwoci osignicia ponadprzecitnego zysku. Wysok aktywnoci wykazyway si tzw. sovereign wealth funds z Bliskiego i Dalekiego Wschodu, a take rzdy poszczeglnych pastw, ktrych celem byo najczciej niedopuszczenie do upadoci lub zapewnienie pynnoci instytucjom przeywajcym okresowe kopoty z pozyskaniem rodkw na zapewnienie biecej dziaalnoci. Nastpiy znaczne zmiany struktury wasnociowej najwikszych instytucji finansowych z caego wiata, czsto zwizane ze zmian inwestora strategicznego lub cakowitym przeniesieniem prawa wasnoci. W amerykaskim sektorze finansowym, oprcz znaczcej liczby mniejszych przej, wystpia konsolidacja obejmujca swoim zasigiem najwiksze i najbardziej znaczce banki, m.in. Merrill Lynch, Bear Stearns, Washington Mutual czy Wachovia. Naley zwrci uwag, e oprcz inwestorw z amerykaskiego sektora publicznego oraz Azji (najczciej take powizanych z rzdami tych pastw), swj udzia w przejciach amerykaskich instytucji miay take banki europejskie. Znaczce udziay w zmianach struktury wasnociowej europejskich instytucji finansowych miay rzdy pastw rezydentw dokapitalizowanych bankw. W Europie, podobnie jak w Stanach Zjednoczonych, byy aktywne instytucje azjatyckie, jednak w przeciwiestwie do rynku amerykaskiego, koncentroway si one na dokapitalizowaniu bez dokonywania znaczcych przej. Udzia podmiotw amerykaskich zwikszajcych, swoje zaangaowanie kapitaowe w europejskim sektorze finansowym, by marginalny. Wymiernym efektem trwajcego kryzysu finansowego bya znaczca liczba upadoci instytucji finansowych, zwaszcza w sektorze amerykaskim. Poza najbardziej znanymi amerykaskimi instytucjami finansowymi, jak IndyMac Bank, Lehman Brothers czy Washington Mutual, upado ogosio kilkadziesit innych, a deponenci czci z tych instytucji skorzystali z gwarancji Federal Deposit Insurance Corporation (FDIC).

93

Bezpieczny Bank

1(38)/2009

94
Standard Chartered UBS Government of Singapore Investment Corporation Temasek Holdings Alliance & Leicester Qatar Investment Authority Barclays Sumitomo Mitsui Financial Group China Development Bank Rzd Luksemburga Banco Santander Northern Rock Rzd Francji Dexia Rzd Wielkiej Brytanii Bradford & Bingley Rzd Belgii BNP Paribas RBS Kaupthing Fortis Landsbanki Rzd Islandii Glitnir Rzd Holandii Podmioty przejte Podmioty dokapitalizowane

Wykres 6. Przejcia oraz zmiany struktury akcjonariatu wybranych europejskich instytucji finansowych w okresie trwania kryzysu

Rzd otwy

ParexBank

Credit Suisse

Commerzbank

Dresdner Bank

Lloyds TSB

HBOS

Anglo Irish Bank

Rzd Irlandii

LEGENDA

Podmioty amerykaskie

Podmioty azjatyckie

Podmioty europejskie

Rzdy

Podmioty nabywajce udziay

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych agencji Reuters oraz Bloomberg.

Problemy i pogldy

Tabela 4. Wybrane upadoci bankw i innych instytucji finansowych w USA od 2007 r.* Data Instytucja Data Instytucja

02.02.2007 Metropolitan Savings Bank 28.09.2007 NetBank 04.10.2007 Miami Valley Bank 25.01.2008 Douglass National Bank 07.03.2008 Hume Bank 09.05.2008 ANB Financial 30.05.2008 First Integrity Bank 11.07.2008 IndyMac Bank

07.11.2008 Franklin BankS.S.B. 07.11.2008 Security Pacific Bank 21.11.2008 The Community Bank 21.11.2008 Downey Savings and Loan 21.11.2008 PFF Bank and Trust 05.12.2008 First Georgia Community Bank 12.12.2008 Haven Trust Bank 12.12.2008 Sanderson State Bank

25.07.2008 First National Bank of Nevada 16.01.2009 National Bank of Commerce 25.07.2008 First Heritage Bank 01.08.2008 First Priority Bank 22.08.2008 The Columbian Bank and Trust Company 16.01.2009 Bank of Clark County 23.01.2009 1st Centennial Bank 30.01.2009 MagnetBank 30.01.2009 Suburban Federal Savings Bank 30.01.2009 Ocala National Bank 06.02.2009 FirstBank Financial Services 06.02.2009 Alliance Bank 06.02.2009 County Bank 13.02.2009 Sherman County Bank 13.02.2009 Riverside Bank of the Gulf Coast 13.02.2009 Corn Belt Bank and Trust Company

29.08.2008 Integrity Bank 05.09.2008 Silver State Bank 15.09.2008 Lehman Brothers 19.09.2008 AmeriBank 25.09.2008 Washington Mutual 10.10.2008 Main Street Bank 10.10.2008 Meridian Bank 24.10.2008 Alpha Bank & Trust 31.10.2008 Freedom Bank
*

13.02.2009 Pinnacle Bank of Oregon

Ze wzgldu na zoono amerykaskiego systemu prawnego w kwestii upadoci, w powyszej tabeli umieszczono zarwno instytucje niewypacalne, jak i te, ktre wnioskoway o wszczcie procedury upadociowej, a take instytucje przejte przez FDIC.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych agencji Reuters, Bloomberg oraz FDIC.

95

Bezpieczny Bank

1(38)/2009

96 Odpisy i straty Instytucja Lloyds TSB Group Plc KBC Groep NV Bank of China Ltd HSH Nordbank AG Rabobank WestLB AG Bear Stearns Companies Inc. Commerzbank AG Fifth Third Bancorp Royal Bank of Canada DZ Bank AG Landesbank Sachsen AG Sovereign Bancorp Inc. U.S. Bancorp 2,4 ABN AMRO Holding NV 3,3 3,3 3,2 3,0 2,7 2,7 2,5 2,4 2,4 2,2 2,1 3,3 3,7 3,7 4,8 0,0 1,7 0,0 6,8 0,0 11,2 6,1 0,0 0,0 0,0 1,9 6,6 0,0 3,8 13,5 9,7 1,1 3,7 1,6 3,3 3,5 3,2 8,2 3,4 2,7 2,5 2,4 0,5 4,4 2,1 96,5 67,2 55,9 48,6 45,6 33,1 27,4 26,2 20,5 16,2 15,7 15,6 14,6 14,4 14,0 11,6 8,8 41,8 27,2 5,6 50,2 34,6 24,6 8,9 13,9 2,3 44,7 24,2 8,9 17,3 55,7 28,3 4,9 28,2 12,1 33,5 31,7 16,9 29,9 26,0 113,5 46,3 11,0 85,5 Pozyskany Saldo kapita Odpisy i straty Pozyskany Saldo kapita

Tabela 5. Straty i odpisy globalnych bankw zwizane z rynkiem kredytw hipotecznych w porwnaniu do pozyskanego kapitau w okresie kryzysu (w mld USD)*

Instytucja

Wachovia Corporation

Citigroup Inc.

Merrill Lynch & Co.

UBS AG

Washington Mutual Inc.

HSBC Holdings Plc

Bank of America Corp.

National City Corp.

JPMorgan Chase & Co.

Lehman Brothers Holdings Inc.

Morgan Stanley

Royal Bank of Scotland Group Plc

Wells Fargo & Company

Bayerische Landesbank

IKB Deutsche Industriebank AG

Tabela 5 cd. Odpisy i straty Instytucja 13,7 12,7 1,7 1,6 1,6 1,6 1,5 1,2 1,1 1,1 1,1 1,0 Sumitomo Trust and Banking Co. Gulf International Bank 4,9 National Bank of Canada 1,0 1,0 0,6 10,2 9,5 9,4 8,9 8,1 7,4 6,7 6,7 5,8 5,5 4,9 4,9 0,0 0,0 0,0 5,5 4,9 3,5 2,3 2,4 4,3 27,0 20,3 6,6 0,8 11,3 3,2 Sumitomo Mitsui Financial Gr Alliance & Leicester Plc Groupe Caisse dEpargne Bank of Montreal Bank of Nova Scotia 21,9 13,0 Marshall & Ilsley Corp. 12,2 2,8 Dexia SA 23,7 14,2 Bank Hapoalim B.M. 18,0 7,8 KeyCorp 6,0 6,7 Industrial and Commercial Bank of China 0,0 4,2 2,3 8,7 1,7 11,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2,0 1,0 0,8 11,7 2,0 Mitsubishi UFJ Financial Group 1,8 10,6 8,8 1,7 2,6 0,7 7,1 0,2 9,8 1,1 1,1 1,1 1,0 1,0 0,0 0,2 Pozyskany Saldo kapita Odpisy i straty Pozyskany Saldo kapita

Instytucja

Credit Suisse Group AG

Deutsche Bank AG

ING Groep N.V .

HBOS Plc

Credit Agricole SA

Fortis

Societe Generale

Mizuho Financial Group Inc.

Barclays Plc

Canadian Imperial Bank of Comm.

BNP Paribas

Hypo Real Estate Holding AG

Dresdner Bank AG

Indymac Bancorp

Problemy i pogldy

97

Tabela 5 cd.
1(38)/2009

Bezpieczny Bank

98 Odpisy i straty Instytucja 4,9 4,7 4,5 4,3 4,3 4,1 2,2 1,9 Pozostae banki kanadyjskie 5,9 1,6 Pozostae banki amerykaskie 9,8 5,5 Pozostae banki azjatyckie 5,3 3,6 0,5 0,0 4,5 Pozostae banki europejskie 8,5 7,9 3,2 4,0 11,2 23,0 1,1 4,5 5,9 19,4 0,6 20,5 15,6 DBS Group Holdings Limited 0,2 1,0 0,8 Pozyskany Saldo kapita Odpisy i straty Pozyskany Saldo kapita

Instytucja

Goldman Sachs Group Inc.

Natixis

Landesbank BadenWurttemberg

UniCredit SpA

Nomura Holdings Inc.

ETRADE Financial Corp.

Straty i odpisy zwizane z rynkiem subprime od pocztku 2007 r. do 15 grudnia 2008 r., pozyskany kapita od lipca 2007 r. do 15 grudnia 2008 r.

rdo: agencja Bloomberg.

Tabela 6. Rzdowe plany pomocowe oraz interwencje* Szacowana warto planu Wsparcie dla konkretnych instytucji bd. bd.

Pastwo

Interwencje i plany pomocowe

Arabia Saudyjska bd.

Rzd zasili sektor bankowy kwot 3 mld USD oraz poyczy 2,67 mld USD gospodarstwom domowym b6 mld USD dcym w trudnej sytuacji materialnej. Bank centralny obniy stop rezerwy obowizkowej

Argentyna

Rzd dokona interwencji na rynku walutowym

Australia bd.

Rzd gwarantuje wszystkie depozyty bankowe, pobierajc opat za gwarantowanie kwot wikszych od 1 mln AUD. Ponadto rzd udziela gwarancji na komercyjne poyczki 27 mld USD udzielone bankom. Wprowadzono take pakiet stymulujcy gospodark, m.in. przez inwestycj w infrastruktur

Austria

Rzd dokapitalizuje banki na kwot do 15 mld euro oraz udzieli do 75 mld euro gwarancji na poyczki na rynku midzybankowym. Ponadto rzd udzieli cakowitej 100 mld euro gwarancji na depozyty bankowe osb prywatnych oraz przeznaczy 10 mld euro na gwarantowanie depozytw maych i rednich przedsibiorstw bd.

Erste Group Bank: 2,7 mld euro Kommunalkredit: bd. Bank Medici: bd.

Belgia

bd.

KBC Group: 3,5 mld euro Dexia: 6,4 mld euro** Fortis: 11,2 mld euro***

Brazylia

Rzd zmieni zasady naliczania poziomu rezerwy obowizkowej na korzystniejsze dla bankw oraz zamierza w razie koniecznoci nabywa udziay w bankach prze- bd. chodzcych problemy z pynnoci za porednictwem dwch bankw pastwowych

bd.

Problemy i pogldy

99

Tabela 6 cd.
1(38)/2009

Bezpieczny Bank

100 Szacowana warto planu Wsparcie dla konkretnych instytucji bd. Roskilde Bank: 0,7 mld euro Airbus: 5 mld euro Banque Populaire: 0,95 mld euro BNP Paribas: 2,55 mld euro Caisse dEpargne: 1,1 mld euro Credit Agricole: 3 mld euro Credit Mutuel: 1,2 mld euro Dexia: 6,4 mld euro** Societe Generale: 1,7 mld euro bd. bd.

Pastwo

Interwencje i plany pomocowe

Bugaria

Rzd zmieni zasady naliczania poziomu rezerwy obobd. wizkowej na korzystniejsze dla bankw

Chiny

Rzd zatwierdzi program majcy na celu wsparcie po1 460 mld USD bd. pytu w gospodarce

Dania

Rzd zamierza wesprze sektor bankowy, udostpniajc 18 mld USD kwot ok. 18 mld USD

Francja

Rzd przeznaczy do 40 mld euro na dokapitalizowanie bankw, a take nie wyklucza obejmowania udziaw w instytucjach, ktrym zostanie udzielona pomoc. 360 mld euro Ponadto mog by udzielone gwarancje na obligacje komercyjne wyemitowane przez banki na kwot do 320 mld euro

Grecja

Rzd moe dokapitalizowa banki kwot do 5 mld euro. Ponadto udzieli gwarancji na kredyty na rynku midzybankowym do kwoty 15 mld euro oraz udostpni rodki 28 mld euro majce na celu wsparcie pynnoci w wysokoci do 8 mld euro

Hiszpania

Rzd udzieli gwarancji na emitowane przez banki obligacje do koca 2009 r. Rozwaane jest take odkupo250 mld USD wanie od bankw toksycznych aktyww oraz zakup ich akcji

Tabela 6 cd. Szacowana warto planu Wsparcie dla konkretnych instytucji Aegon: 3 mld euro Fortis: 11,2 mld euro*** ING Group: 10 mld euro bd. bd.

Pastwo

Interwencje i plany pomocowe

Holandia

bd.

Indie

Bank centralny rozszerzy zakres instytucji mogcych otrzyma od niego finansowanie, obniy wymogi kapi9 mld USD taowe dla bankw oraz udostpni ok. 8,84 mld USD na dodatkowe poyczki

Irlandia

Rzd udzieli gwarancji na depozyty bankowe i inne zobowizania bankw, pobierajc od wszystkich uczestnikw planu opat za uczestnictwo w skumulowanej 485 mld euro wysokoci 1 mld euro za 2 lata. Dopuszczono te bezporednie dokapitalizowanie bankw. Cakowita warto planu to 485 mld euro

Anglo Irish Bank: bd. Allied Irish Banks: 2 mld euro Bank of Ireland: 2 mld euro

Islandia

Rzd znacjonalizowa banki Glitnir, Landsbanki oraz bd. Kaupthing oraz zawiesi obsug ich zaduenia

Glitnir: bd. Landesbank: bd. Kaupthing: bd.

Japonia

Rzd przeznaczy kwot ok. 20,6 mld USD na zwikszenie wartoci oferowanych operacji repo oraz poszerzy katalog instrumentw do wykorzystania przez banki jako zastaw w ramach operacji otwartego rynku. Mo- 132 mld USD liwe bdzie rwnie dofinansowanie bankw w razie koniecznoci. Przewidziano take pakiet stymulujcy rozwj gospodarczy o wartoci ok. 111 mld USD

bd.

Problemy i pogldy

101

Tabela 6 cd.
1(38)/2009

Bezpieczny Bank

102 Szacowana warto planu Wsparcie dla konkretnych instytucji bd. bd. Industrial Bank of Korea: 1 mld USD Dexia: 6,4 mld euro** Fortis: 11,2 mld euro*** Parex Bank: bd. bd. bd. bd. bd.

Pastwo

Interwencje i plany pomocowe

Kanada

Rzd zapowiedzia moliwo odkupienia od bankw wybranych kredytw hipotecznych o wartoci do 50 mld 50 mld CAD CAD

Kazachstan

Rzd zasili najwiksze krajowe banki kwot ok. 5 mld USD oraz przeznaczy 10 mld USD na wspieranie gospodarki. Bank centralny zmieni zasady naliczania 15 mld USD poziomu rezerwy obowizkowej na korzystniejsze dla bankw

Korea Poudniowa

Rzd udostpni rodki w wysokoci ok. 30 mld USD, aby wesprze pynno oraz udzieli gwarancji na wybrane 130 mld USD zobowizania bankowe

Luksemburg bd.

otwa

bd.

Malezja

Rzd udzieli gwarancji na depozyty bankowe do koca 2010 r. Bank centralny zasila w pynno nie tylko bd. banki, ale te inne instytucje finansowe, m.in. zakady ubezpiecze

Meksyk

Rzd dokona interwencji na rynku walutowym oraz bd. gwarantuje wybrane kredyty dla przedsibiorstw

Tabela 6 cd. Szacowana warto planu Wsparcie dla konkretnych instytucji

Pastwo

Interwencje i plany pomocowe

Niemcy

Rzd udostpni do 80 mld euro na dokapitalizowanie bankw. Kwot 15 mld euro wsparto akcj kredytow pastwowego banku KfW. Ponadto rzd udzieli gwarancji 643 mld USD poyczek na rynku midzybankowym na kwot 400 mld euro, przy jednoczesnym zawizaniu rezerwy w wysokoci 20 mld euro na ewentualne straty na tych poyczkach bd.

Bayerische Landesbank: 25 mld euro Commerzbank: 18,2 mld euro Hypo Real Estate: 50 mld euro IKB Deutsche Industriebank: 1,5 mld euro

Norwegia

Rzd planuje udzielanie poyczek wspierajcych pynno mniejszych bankw oraz zamian znajdujcych si 55 mld USD w posiadaniu bankw obligacji zabezpieczonych (m.in. kredytami hipotecznymi) na obligacje skarbowe bd.

Portugalia

Rzd uruchomi lini kredytow o wartoci 20 mld euro 26 mld USD dla bankw przechodzcych problemy z pynnoci

Rosja

Rzd moe dokapitalizowa banki kwot do ok. 30 mld USD. Wprowadzono te czciowe gwarancje na wybrane poyczki na rynku midzybankowym. Ponadto bank 220 mld USD centralny zmieni zasady naliczania poziomu rezerwy obowizkowej na korzystniejsze dla bankw oraz przeznaczy dodatkowe rodki na wspieranie pynnoci

Sbierbank: 16,2 mld USD VTB: 6,5 mld USD

Rumunia

Rzd jest gotowy do udzielenia nadzwyczajnych poybd. czek bankom przechodzcym problemy z pynnoci

bd.

Sowacja

Problemy i pogldy

Rzd planuje udzieli cakowitej gwarancji na depozyty bankowe oraz jest gotowy do udzielenia nadzwyczajnych bd. poyczek bankom przechodzcym problemy z pynnoci

bd.

103

Tabela 6 cd.
1(38)/2009

Bezpieczny Bank

104 Szacowana warto planu Wsparcie dla konkretnych instytucji UBS: 65 mld USD D. Carnegie & Co: 0,1 mld USD bd. bd. 8 152 mld USD AIG: 153 mld USD Citigroup: 249 mld USD Fannie Mae i Freddie Mac: 200 mld USD JPMorgan Chase: 29 mld USD bd.

Pastwo

Interwencje i plany pomocowe

Szwajcaria

Utworzono fundusz gwarantowany przez bank centralny, do ktrego maj by transferowane toksyczne ak- bd. tywa posiadane przez banki

Szwecja

Rzd planuje dokapitalizowa banki przechodzce problemy z pynnoci kwot do ok. 2 mld USD oraz zagwarantowa poyczki na rynku midzybankowym do 192 mld USD kwoty ok. 192 mld USD w zamian za opat pobran od bankw

Tajwan

Rzd udzieli cakowitej gwarancji na depozyty bankowe bd. do koca 2009 r.

Ukraina

Rzd rozwaa stworzenie funduszu finansowanego z przychodw z prywatyzacji, ktry miaby w razie po- bd. trzeby przejmowa banki zagroone upadoci

USA

Szczegy zaprezentowano w tabeli 7

Wgry

Rzd udzieli cakowitej gwarancji na depozyty bankowe do koca 2009 r. Bank centralny udostpni do 5 mld bd. euro w celu wsparcia pynnoci oraz wprowadzi swapy w trybie overnight, denominowane w euro

Tabela 6 cd. Szacowana warto planu Wsparcie dla konkretnych instytucji Bradford & Bingley: bd. Halifax Bank of Scotland: bd. Lloyds TSB: bd. Northern Rock: 55 mld funtw Royal Bank of Scotland: bd. bd.

Pastwo

Interwencje i plany pomocowe

Wielka Brytania

Rzd zagwarantuje do 250 mld funtw poyczek udzielonych na rynku midzybankowym oraz dokapitalizuje 450 mld banki kwot do 50 mld funtw. Ponadto bank centralny funtw udostpni przynajmniej 200 mld funtw dodatkowych rodkw w celu wsparcia pynnoci

Wochy

Rzd udzieli gwarancji na emitowane przez banki obligacje do koca 2009 r. o terminie zapadalnoci nie dubd. szym ni 5 lat oraz dopuszcza moliwo bezporedniego dokapitalizowania bankw bd.

Zjednoczone Emiraty Arabskie

Bank centralny przeznaczy kwot 13,6 mld USD dostp14 mld USD n dla bankw w razie potrzeby wsparcia pynnoci

**

***

Plany rzdowe ulegaj cigym modyfikacjom, np. pocztkowo rzd Irlandii planowa dokapitalizowa Anglo Irish Bank kwot 1,5 mld euro, co zostao ogoszone w mediach, a nastpnie decyzj t wycofano, ujawniajc plany nacjonalizacji. Dlatego te powyszych danych nie naley traktowa jako ostatecznych. Wsplne dziaanie rzdw Belgii, Francji i Luksemburga. Wsplne dziaanie rzdw Belgii, Holandii i Luksemburga.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych agencji Reuters oraz Bloomberg.

Problemy i pogldy

105

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Tabela 7. Zestawienie planw i interwencji rzdu USA Kwota (mld USD) 1 900 1 800 900 800 700 600 300 297 249 200 153 144 50 29 27 4 8 152
*

Przeznaczenie Gwarancje udzielone przez Federal Deposit Insurance Corp., w tym m.in. gwarancje depozytw bankowych do 250 tys. USD oraz gwarancje spaty wybranych kredytw hipotecznych Zakupy komercyjnych papierw wartociowych przez Fed Dodatkowe poyczki dla instytucji finansowych ze strony Fed Wsparcie dla rnego rodzaju kredytobiorcw prywatnych ze strony Fed (obejmujce m.in. kredyty hipoteczne, samochodowe, konsumenckie oraz karty kredytowe) Zakup udziaw w instytucjach finansowych (tzw. plan TARP , pocztkowo zakadajcy wykup toksycznych aktyww od bankw) Zakup komercyjnych papierw wartociowych oraz certyfikatw depozytowych Dofinansowanie Federal Housing Administration przeznaczone na refinansowanie zagroonych kredytw hipotecznych Poyczki udzielone przez Fed za porednictwem tzw. okna dyskontowego* Gwarancje wartoci aktyww udzielone Citigroup rodki przeznaczone na dokapitalizowanie Fannie Mae i Freddie Mac Pomoc dla American International Group Zakup mortgage-backed securities za porednictwem Fannie Mae i Freddie Mac Gwarancje wartoci jednostek funduszy rynku pieninego w celu umorzenia ich po wartoci nie niszej ni nominalna Gwarancje dla banku JPMorgan Chase na warto aktyww przejtego banku Bear Stearns Bezporedni zakup mortgage-backed securities Dofinansowania samorzdw przeznaczone na zakup i remont nieruchomoci poeksmisyjnych Suma

Instrument polityki pieninej, za porednictwem ktrego banki mog otrzymywa krtkoterminowe poyczki od Fed po stopie dyskontowej.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych agencji Reuters.

106

Problemy i pogldy

PODSUMOWANIE
Globalny kryzys finansowy spowodowa przemiany o charakterze systemowym wiatowego sektora bankowego. Model biznesowy amerykaskich bankw inwestycyjnych oparty na wykorzystaniu dwigni finansowej przy braku finansowania pochodzcego z depozytw okaza si zawodny. Banki inwestycyjne o dugoletniej tradycji, jak Lehman Brothers, Merrill Lynch oraz Bear Stearns, zostay przejte przez firmy konkurencyjne z powodu strat i problemw z pynnoci. Inne Goldman Sachs oraz Morgan Stanley w celu zachowania niezalenoci zdecydoway si na prowadzenie dziaalnoci depozytowej i przejcie pod bardziej restrykcyjny system amerykaskiego nadzoru finansowego. Dziki temu uzyskay dostp do rodkw udostpnianych przez Fed bankom komercyjnym w ramach poyczek na rynku midzybankowym. Kryzys w sektorze bankowym rozprzestrzeni si na inne gazie gospodarki. Spadek zaufania na rynku midzybankowym pozostaje zjawiskiem znaczco ograniczajcym akcj kredytow, co jest szczeglnie dotkliwe dla przedsibiorstw i negatywnie wpywa na globalny wzrost gospodarczy. Kolejne plany pomocowe wdroone przez rzdy nie przyniosy wyranej poprawy w tym zakresie, nakadajc jednoczenie znaczce obcienia na budety poszczeglnych pastw. Ponadto, nadal istnieje dua niepewno co do rzeczywistej wartoci aktyww wiatowych bankw. Wedug prognoz Midzynarodowego Funduszu Walutowego, straty bankw zwizane z kryzysem na rynku subprime mog osign poziom nawet 2,2 bln USD, co oznacza, e dotychczas odnotowane straty stanowi zaledwie ok. 35% kwot, jakie zostan ujawnione w zwizku z trwajcym kryzysem. Obawy o kondycj sektora bankowego wpyny m.in. na znaczce obnienie wyceny bankw notowanych na wiatowych giedach (zob. wykres 7). Mona prawdopodobnie oczekiwa dalszej konsolidacji w globalnym sektorze bankowym, a take utrzymania si trendu zmniejszania poziomu lewarowania w dziaalnoci bankowej. Pierwsze miesice 2009 r. okazay si jednak pozytywnym zaskoczeniem, przede wszystkim dziki informacjom na temat dobrych wynikw bankw odnotowanych w I kwartale br. Zarzd banku Wells Fargo zapowiedzia, e I kwarta 2009 r. zakoczy z zyskiem w wysokoci 3 mld USD, a Goldman Sachs poinformowa o wyniku netto w tym samym okresie na poziomie 1,81 mld USD. Informacje obu bankw byy pozytywnym zaskoczeniem dla analitykw. Take Citigroup oraz JPMorgan Chase poinformoway o dobrych dwch pierwszych miesicach roku, w ktrych zosta wypracowany zysk, a prezes Bank of America owiadczy, e spka w caym roku 2009 spodziewa si osignicia wyniku brutto na poziomie 50 mld USD. Nie bez znaczenia pozostaje take fakt, e coraz wicej funduszy hedgingowych zaprzestaje zajmowania krtkich pozycji na akcjach bankw i rozpoczyna gr na
107

Bezpieczny Bank

1(38)/2009

108

Wykres 7. Wielko rzdowych planw pomocowych dla wybranych krajw (w mld USD)

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych agencji Reuters oraz Bloomberg.

Problemy i pogldy

zwyk. Jeden z najwikszych brytyjskich funduszy, ktry osign znaczce zyski dziki grze na znik takich bankw, jak: Barclays, HBOS, Northern Rock czy Allied Irish Bank, owiadczy, e banki notowane na giedzie londyskiej s obecnie mocno niedowartociowane, co jest wyran rekomendacj do kupowania akcji bankw i, co za tym idzie, zwikszania ich kapitalizacji.

Wykres 8. Kapitalizacja wybranych wiatowych bankw w czerwcu 2007 r. oraz styczniu 2009 r. (w mld USD)
300
czerwiec 2007 r. stycze 2009 r.

250

200

150

100

50

0
la ys Ch as RB an de SB UB rib ro ed ra iss ch ol e ric Ag it M or ga n nk Sa Ba icr tig H rc ne Su Pa Ba Ge nt an he St an ley up C as S it le S e r s e ed it Cr Cr ed

ga

Un

Ci

Sa

BN

te

ld

JP M

cie

Go

rdo: JPMorgan Chase.

Naley jednak pamita, e problemy z wycen znacznej iloci aktyww, dla ktrych nie ma obecnie aktywnego i odpowiednio pynnego rynku, mog powodowa znieksztacenie obecnej wartoci portfela, co moe znale swoje odzwierciedlenie w przyszych wynikach instytucji finansowych. Przy obecnie stosowanym modelu wyceny wedug wartoci godziwej, decyzja jednego lub kilku uczestnikw rynku o sprzeday portfela zych aktyww moe negatywnie zaway na wycenie wartoci podobnych aktyww znajdujcych si w portfelach innych instytucji finansowych. Ponadto Amerykaska Rada Standardw Rachunkowoci Finansowej (FASB) na pocztku kwietnia podja decyzj o zmianie sposobu wyceny aktyww w instytucjach finansowych, zezwalajc na odejcie od powszechnie stosowanej
109

So

De

ut

or

sc

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

zasady wyceny wedug wartoci godziwej (fair value) i szacowanie ich wartoci na podstawie wewntrznie wykorzystywanych modeli. Oznacza to, e banki same bd okrela warto swoich aktyww, co moe prowadzi do znacznego zawyania ich wynikw, a take powstania dysproporcji pomidzy wynikami prezentowanymi przez instytucje amerykaskie oraz europejskie. Obecnie okrelenie wpywu zmian w sposobie wyceny na sytuacj ekonomiczno-finansow moe by bardzo trudne, jednak nie mona wykluczy, e jest to krok w kierunku stworzenia kolejnej baki, tym razem zwizanej ze sztucznie zawyon wartoci aktyww znajdujcych si w portfelach bankw i innych instytucji finansowych.

Kinga Jamrozik-Kierc Piotr Zegado

ANALIZA RDE FINANSOWANIA BANKW DZIAAJCYCH W POLSCE W KONTEKCIE NIEPOKOJW NA RYNKACH FINANSOWYCH

WSTP
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie rde finansowania bankw dziaajcych w Polsce oraz pogbiona analiza zmian, jakie nastpiy w strukturze pasyww sektora bankw komercyjnych w cigu ostatnich miesicy. Zostan zaprezentowane zmiany w podstawowych rdach finansowania bankw spdzielczych i komercyjnych dziaajcych w Polsce od koca 2006 r. do 31 grudnia 2008 r. Przyjty okres obejmuje zarwno miesice poprzedzajce ujawnienie problemw na midzynarodowych rynkach finansowych, jak i czas rozwoju kryzysu. Przedstawimy poszczeglne kategorie pasyww uszeregowane pod wzgldem udziau w sumie bilansowej sektora bankw komercyjnych oraz przeanalizujemy ich stabilno. W kontekcie wydarze obserwowanych na rynkach finansowych w ostatnich miesicach, analiza zostanie dokonana wedug danych miesicznych za okres od 31 grudnia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. W celu wyeksponowania rnic istniejcych pomidzy bankami, sektor bankw komercyjnych dzielimy na grupy bankw o podobnych charakterystykach, a nastpnie pogbionej analizie zostan poddane grupy gwarantujce objcie analiz
111

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

wszystkich bankw komercyjnych, a jednoczenie znaczce dla sektora bankw komercyjnych ze wzgldu na wysoki udzia w jego sumie bilansowej.

1. Struktura pasyww rda finansowania bankw dziaajcych w Polsce 1.1. Analiza oglna
Sektor bankw komercyjnych i sektor bankw spdzielczych rni si rdami finansowania dziaalnoci. W bankach spdzielczych kluczowe znaczenie maj zobowizania wobec sektora niefinansowego (74,12% sumy bilansowej sektora bankw spdzielczych wedug stanu na 31 grudnia 2008 r.), w ktrych dominuj depozyty biece i terminowe osb prywatnych oraz rolnikw indywidualnych (cznie 58,67% sumy bilansowej sektora bankw spdzielczych). Kolejne pod wzgldem znaczenia s zobowizania wobec sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (11,33%) oraz fundusze podstawowe i uzupeniajce (9,24%). Od 31 grudnia 2006 r. do 31 grudnia 2008 r. struktura pasyww w bankach spdzielczych praktycznie nie ulega zmianie1 (zob. wykres 1). Wedug stanu na 31 grudnia 2008 r. dziaalno operacyjn prowadzio 579 bankw spdzielczych, a udzia tego sektora w sumie bilansowej polskiego systemu bankowego ksztatowa si (w okresie objtym analiz) w granicach od 6,48% do 5,73%. Z uwagi na znaczce rozdrobnienie oraz stosunkowo du jednorodno sektora bankw spdzielczych, zarwno pod wzgldem prowadzonej dziaalnoci, jak i moliwoci pozyskania rodkw na jej finansowanie, w dalszej czci opracowania analizie zostanie poddany sektor bankw komercyjnych (obejmujcy 50 bankw prowadzcych na 31 grudnia 2008 r. dziaalno operacyjn2) oraz wyodrbnione w jego ramach grupy bankw o podobnych charakterystykach. Analiza rde finansowania bankw komercyjnych jest znacznie bardziej zoona ni w przypadku bankw spdzielczych. Wynika to z faktu, e instytucje dziaajce w ramach sektora bankw komercyjnych s zrnicowane zarwno pod wzgldem profili dziaalnoci, jak i sposobw oraz moliwoci jej finansowania.
1

Widoczne na koniec lat 2006, 2007 i 2008 zmniejszenie kwoty zobowiza wobec sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (a tym samym ich udziau w sumie bilansowej sektora bankw spdzielczych) jest zjawiskiem sezonowym, zwizanym ze specyfik dziaania tych instytucji. Z analizy zostay wyczone 3 banki (Bank Rozwoju Cukrownictwa SA nie prowadzcy dziaalnoci operacyjnej oraz Alior Bank SA i Allianz Bank Polska SA, ktre we wrzeniu 2008 r. po raz pierwszy przekazay sprawozdania finansowe i uwzgldnienie ich w analizie zaburzyoby porwnywalno danych w analizowanym okresie).

112

Problemy i pogldy

Wykres 1. Struktura pasyww sektora bankw spdzielczych

% 100,00

80,00

60,00

40,00

20,00

0,00
12.2006 03.2007 06.2007 09.2007 12.2007 03.2008 06.2008 09.2008 12.2008

zobowizania wobec sektora nansowego zobowizania wobec sektora instytucji rzdowych i samorzdowych kapitay (fundusze) wasne

zobowizania wobec sektora nienansowego inne pasywa pozostae

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

Wykres 2. Struktura pasyww sektora bankw komercyjnych

% 100,00

80,00

60,00

40,00

20,00

0,00
12.2006 03.2007 06.2007 09.2007 12.2007 03.2008 06.2008 09.2008 12.2008

zobowizania wobec sektora nansowego zobowizania wobec sektora instytucji rzdowych i samorzdowych kapitay (fundusze) wasne

zobowizania wobec sektora nienansowego inne pasywa pozostae

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

113

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Na zaprezentowan na wykresie 2 struktur pasyww sektora bankw komercyjnych najwikszy wpyw maj banki detaliczne3 oraz o mieszanym profilu dziaalnoci4, reprezentujce ok. 98,31% sumy bilansowej sektora bankw komercyjnych. Pozostae banki komercyjne to banki specjalistyczne, ktrych dziaalno koncentruje si na sprzeday okrelonych produktw (banki hipoteczne i samochodowe)5. W porwnaniu do sektora bankw spdzielczych, w bankach komercyjnych widoczny jest wikszy udzia w sumie bilansowej zobowiza wobec sektora finansowego. Ma to zwizek z wikszym zapotrzebowaniem bankw komercyjnych na rodki pienine pochodzce m.in. z rynku midzybankowego oraz np. od spek-matek, ze wzgldu na inny charakter i skal prowadzonej dziaalnoci. W okresie objtym analiz zobowizania wobec sektora finansowego i niefinansowego cznie stanowiy od 71,24% do 73,42% sumy bilansowej sektora bankw komercyjnych. Zmiana struktury pasyww w tym okresie wynikaa gwnie ze zmian w tych dwch grupach zobowiza. Na 31 grudnia 2006 r. zobowizania wobec sektora finansowego stanowiy 17,31%, a niefinansowego 55,67% sumy bilansowej sektora bankw komercyjnych, podczas gdy na 31 grudnia 2008 r. relacje te wyniosy odpowiednio: 22,75% i 48,49%. W okresie od koca 2006 r. do koca III kwartau 2008 r. najbardziej stabilny, w relacji do sumy bilansowej, by udzia kapitaw podstawowych i uzupeniajcych. cznie pozycje te stanowiy 9,06% na pocztek omawianego okresu i 9,03% na 30 wrzenia 2008 r. Natomiast w IV kwartale 2008 r. relacja ta ulega znacznemu obnieniu i wyniosa 8,19%, na co wpyw mia dynamiczny wzrost sumy bilansowej bankw komercyjnych (11,68%), przy braku jednoczesnego proporcjonalnego wzrostu bazy kapitaowej (3,03%).

1.2. Grupy bankw

Na potrzeby niniejszego opracowania dokonano podziau bankw komercyjnych na grupy o pewnych cechach wsplnych, a nastpnie przeanalizowano sposb finansowania bankw nalecych do okrelonych grup. Wyodrbnione grupy oraz ich liczebnoci i udzia w sumie bilansowej sektora bankw komercyjnych na 31 grudnia 2008 r. zostay zaprezentowane na wykresie 3.
3

4 5

Do bankw detalicznych s zaliczane banki, w ktrych udzia nalenoci i zobowiza wobec osb fizycznych (prywatnych) przekracza 50% nalenoci/zobowiza ogem lub udzia nalenoci od osb fizycznych przekracza 50% nalenoci ogem i jednoczenie bank ma przewaajce (>50%) finansowanie od sektora finansowego. Do bankw mieszanych zaliczono banki niezaklasyfikowane uprzednio do grupy bankw detalicznych. We wczeniejszych latach moliwe byo wyodrbnienie w ramach sektora bankw komercyjnych take grupy bankw korporacyjnych, natomiast obecnie cz z tych instytucji zmienia profil dziaalnoci na mieszany, a inne dokonay przeksztacenia w oddziay instytucji kredytowych.

114

Problemy i pogldy

Wykres 3. Grupy bankw wyodrbnione w ramach sektora bankw komercyjnych

Banki mieszane
(26; 65,12%)

w tym:

Banki zrzeszajce (3; 2,09%)

Banki detaliczne
(15; 33,19%)

Banki hipoteczne
(3; 0,76%)

Banki z zagranicznym inwestorem dominujcym

(40; 75,08%)

Banki samochodowe
(6; 0,66%)

Banki z krajowym inwestorem dominujcym

(10; 24,92%)

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

Pierwszym kryterium podziau bankw komercyjnych, obejmujcym cay ten sektor, bya klasyfikacja wedug profilu dziaalnoci, w ramach ktrej wyodrbniono banki mieszane, detaliczne, hipoteczne oraz samochodowe. Ze wzgldu na specyfik dziaania, z grupy bankw mieszanych wydzielono take podgrup bankw zrzeszajcych. Drugim kryterium podziau, zastosowanym w niniejszej analizie, bya struktura akcjonariatu, zgodnie z ktr dokonano klasyfikacji na banki z krajowym i z zagranicznym inwestorem dominujcym.

1.2.1. Banki detaliczne i mieszane

Wstpna analiza rde finansowania dziaalnoci bankw detalicznych (por. wykres 4) oraz o mieszanym profilu dziaalnoci (por. wykres 5) nie wykazaa znaczcych rnic midzy tymi grupami. Udzia poszczeglnych grup pasyww w sumie bilansowej zarwno w bankach detalicznych, jak i mieszanych jest zbliony do struktury pasyww w sektorze bankw komercyjnych. W obydwu grupach najwiksze znaczenie w finansowaniu dziaalnoci maj zobowizania wobec sektora niefinansowego, a nastpnie zobowizania wobec sektora finansowego oraz kapitay podstawowe i uzupeniajce.
115

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Wykres 4. Struktura pasyww bankw detalicznych

% 100,00

80,00

60,00

40,00

20,00

0,00
12.2006 03.2007 06.2007 09.2007 12.2007 03.2008 06.2008 09.2008 12.2008

zobowizania wobec sektora nansowego zobowizania wobec sektora instytucji rzdowych i samorzdowych kapitay (fundusze) wasne

zobowizania wobec sektora nienansowego inne pasywa pozostae

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

Wykres 5. Struktura pasyww bankw mieszanych

% 100,00

80,00

60,00

40,00

20,00

0,00
12.2006 03.2007 06.2007 09.2007 12.2007 03.2008 06.2008 09.2008 12.2008

zobowizania wobec sektora nansowego zobowizania wobec sektora instytucji rzdowych i samorzdowych kapitay (fundusze) wasne

zobowizania wobec sektora nienansowego inne pasywa pozostae

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

116

Problemy i pogldy

1.2.2. Banki hipoteczne

Banki hipoteczne s to banki specjalistyczne, realizujce wycznie czynnoci dozwolone na mocy ustawy z 29 sierpnia 1997 roku o listach zastawnych i bankach hipotecznych. Podstawowa dziaalno bankw hipotecznych sprowadza si do udzielania kredytw zabezpieczonych hipotecznie, a rdem finansowania ich dziaalnoci s przede wszystkim rodki pozyskiwane z emisji listw zastawnych. W polskim systemie bankowym, na 31 grudnia 2008 r. dziaalno operacyjn prowadziy 3 banki hipoteczne, a ich udzia w sumie bilansowej sektora bankw komercyjnych wynosi 0,76%. Dodatkowe rdo finansowania bankw hipotecznych, obok zobowiza z tytuu emisji listw zastawnych, stanowiy kredyty i poyczki udzielone przez krajowe i zagraniczne banki, co moe oznacza finansowanie czci dziaalnoci operacyjnej przez podmioty z tej samej grupy kapitaowej. Teza ta znajduje potwierdzenie w analizie sprawozda skonsolidowanych spek-matek dziaajcych w Polsce bankw hipotecznych. Struktur pasyww bankw hipotecznych zaprezentowano na wykresie 6.

Wykres 6. Struktura pasyww bankw hipotecznych

% 100,00

80,00

60,00

40,00

20,00

0,00
12.2006 03.2007 06.2007 09.2007 12.2007 03.2008 06.2008 09.2008 12.2008

zobowizania wobec sektora nansowego zobowizania wobec sektora instytucji rzdowych i samorzdowych kapitay (fundusze) wasne

zobowizania wobec sektora nienansowego inne pasywa pozostae

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

117

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

1.2.3. Banki samochodowe

Banki samochodowe to wyodrbniona w ramach sektora bankw komercyjnych grupa bankw, ktrych zakres prowadzonej dziaalnoci koncentruje si na udzielaniu kredytw przeznaczonych na nabycie samochodw bd innych rodkw transportu, oferowanych przez koncerny samochodowe z tej samej co bank grupy kapitaowej6. W sektorze bankw komercyjnych na 31 grudnia 2008 r. dziaao 6 bankw samochodowych, a ich suma bilansowa stanowia cznie 0,66% sumy bilansowej sektora bankw komercyjnych.
Wykres 7. Struktura pasyww bankw samochodowych
% 100,00

80,00

60,00

40,00

20,00

0,00
12.2006 03.2007 06.2007 09.2007 12.2007 03.2008 06.2008 09.2008 12.2008

zobowizania wobec sektora nansowego zobowizania wobec sektora instytucji rzdowych i samorzdowych kapitay (fundusze) wasne

zobowizania wobec sektora nienansowego inne pasywa pozostae

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

Struktura pasyww poszczeglnych bankw samochodowych (por. wykres 7) nie jest tak jednorodna jak prezentowanych wczeniej bankw hipotecznych, jednake cech charakterystyczn dla tej grupy jest stosunkowo wysoki udzia w pasywach zobowiza wobec sektora finansowego (54,18% na 31 grudnia 2008 r.). Na uwag zasuguje take wyszy ni w sektorze bankw komercyjnych udzia w sumie bilansowej rodkw z tytuu emisji wasnych papierw wartociowych (6,02%).
6

Dwa z 6 bankw samochodowych poza udzielaniem kredytw na nabycie rodkw transportu oferuje take takie usugi, jak prowadzenie rachunkw osobistych, karty kredytowe czy lokaty.

118

Problemy i pogldy

W zobowizaniach od sektora finansowego dominuj kredyty i poyczki udzielone przez banki krajowe. W zobowizaniach od sektora niefinansowego w przypadku 4 bankw przewaaj depozyty przedsibiorstw i spek prywatnych oraz spdzielni, natomiast w 2 pozostaych bankach depozyty osb prywatnych.

1.2.4. Banki zrzeszajce

W polskim systemie bankowym na 31 grudnia 2008 r. dziaay 3 banki zrzeszajce, ktrych suma bilansowa stanowia cznie 2,09% sumy bilansowej sektora bankw komercyjnych. Podstawowym rdem finansowania dziaalnoci bankw zrzeszajcych (zob. wykres 8) s zobowizania wobec monetarnych instytucji finansowych rezydentw. Wynika to ze specyfiki dziaalnoci zrzesze, w ktrych (na podstawie umw zrzeszeniowych) zrzeszone banki spdzielcze lokuj wolne rodki pienine. W okresie objtym analiz udzia zobowiza wobec sektora finansowego w sumie bilansowej bankw zrzeszajcych ksztatowa si na wysokim, stabilnym poziomie i wynosi 80,41% na koniec 2006 r. oraz 82,02% na koniec grudnia 2008 r. W zobowizaniach tych (na 31 grudnia 2008 r.) 98,21% stanowiy zobowizania wobec bankw krajowych, a w tej grupie dominoway zotowe depozyty terminowe.

Wykres 8. Struktura pasyww bankw zrzeszajcych

% 100,00

80,00

60,00

40,00

20,00

0,00
12.2006 03.2007 06.2007 09.2007 12.2007 03.2008 06.2008 09.2008 12.2008

zobowizania wobec sektora nansowego zobowizania wobec sektora instytucji rzdowych i samorzdowych kapitay (fundusze) wasne

zobowizania wobec sektora nienansowego inne pasywa pozostae

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

119

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

1.2.5. Banki z krajowym i zagranicznym inwestorem dominujcym

Sektor bankw komercyjnych obejmowa na 31 grudnia 2008 r. 52 banki komercyjne prowadzce dziaalno operacyjn, jednake z analizy zostay wyczone dwa nowe banki, tj. Alior Bank SA i Allianz Bank Polska SA7. Spord pozostaych 50 bankw, 10 (24,92 % sumy bilansowej sektora bankw komercyjnych na 31 grudnia 2008 r.) miao krajowego inwestora dominujcego lub rozproszony akcjonariat krajowy jak w przypadku bankw zrzeszajcych natomiast porednim lub bezporednim inwestorem dominujcym pozostaych 40 bankw (75,08% sumy bilansowej sektora bankw komercyjnych) byy instytucje zagraniczne (gwnie finansowe). Ju wstpna analiza struktury pasyww w tych dwch grupach bankw (zaprezentowana na wykresach 9 i 10), wykazaa istnienie rnic w rdach finansowania dziaalnoci bankowej. Na 31 grudnia 2008 r. banki z krajowym inwestorem dominujcym miay wikszy udzia w sumie bilansowej zobowiza wobec instytucji rzdowych i samorzdowych, natomiast banki z udziaem kapitau zagranicznego charakteryzoway si wyszym udziaem zobowiza wobec sektora finansowego.
Wykres 9. Struktura pasyww bankw z krajowym inwestorem dominujcym
% 100,00

80,00

60,00

40,00

20,00

0,00
12.2006 03.2007 06.2007 09.2007 12.2007 03.2008 06.2008 09.2008 12.2008

zobowizania wobec sektora nansowego zobowizania wobec sektora instytucji rzdowych i samorzdowych kapitay (fundusze) wasne

zobowizania wobec sektora nienansowego inne pasywa pozostae

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

7

S to banki, ktre rozpoczy dziaalno operacyjn w IV kwartale 2008 r. i wczenie ich do analizy spowodowaoby zaburzenie porwnywalnoci danych.

120

Problemy i pogldy

Wykres 10. Struktura pasyww bankw z zagranicznym inwestorem dominujcym

% 100,00

80,00

60,00

40,00

20,00

0,00
12.2006 03.2007 06.2007 09.2007 12.2007 03.2008 06.2008 09.2008 12.2008

zobowizania wobec sektora nansowego zobowizania wobec sektora instytucji rzdowych i samorzdowych kapitay (fundusze) wasne

zobowizania wobec sektora nienansowego inne pasywa pozostae

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

Z uwagi na fakt, e podzia sektora bankw komercyjnych na banki z krajowym i zagranicznym inwestorem dominujcym gwarantuje objcie analiz bankw komercyjnych, prowadzcych dziaalno operacyjn w caym analizowanym okresie, a jednoczenie kada z otrzymanych grup jest znaczca dla sektora ze wzgldu na wysoki udzia w jego sumie bilansowej, w pogbionej analizie rde finansowania sektora bankw komercyjnych bdzie utrzymany podzia na wyej wymienione dwie grupy.

1.3. Zobowizania analiza pogbiona 1.3.1. Banki z krajowym inwestorem dominujcym

W bankach z krajowym inwestorem dominujcym zobowizania wobec sektora niefinansowego (por. wykres 11) s podstawowym rdem finansowania dziaalnoci bankowej. Od 31 grudnia 2006 r. do 31 grudnia 2008 r. udzia zobowiza od sektora niefinansowego w sumie bilansowej tej grupy bankw uleg obnieniu z 58,2% do
121

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

52,6%, jednak wewntrzna struktura zobowiza wobec sektora niefinansowego nie ulega w tym okresie znaczcym zmianom.
Wykres 11. Zobowizania wobec sektora niefinansowego (w %)
Banki z krajowym inwestorem dominujcym

12.2006

3,5

13,2

3,7

76,4

3,1 %

12.2008 3,3

13,4

3,8

76,0

3,5 %

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100 %

zobowizania: wobec przedsibiorstw i spek pastwowych zobowizania: wobec przedsibiorstw i spek prywatnych oraz spdzielni zobowizania: wobec przedsibiorcw indywidualnych zobowizania: wobec osb prywatnych pozostae

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

Zarwno na pocztek, jak i na koniec analizowanego okresu najwiksz pozycj w zobowizaniach wobec sektora niefinansowego byy zobowizania wobec osb prywatnych, z podobnym udziaem depozytw biecych i terminowych. W analizowanym okresie kwota depozytw biecych i terminowych osb prywatnych wzrosa w bankach z krajowym inwestorem dominujcym o 26,09%, przy czym 91,70% wzrostu dotyczyo 2 z 10 bankw wchodzcych w skad tej grupy. Zobowizania wobec sektora finansowego (zob. wykres 12) stanowi w bankach z krajowym inwestorem dominujcym drugie, po zobowizaniach wobec sektora niefinansowego, rdo finansowania dziaalnoci bankowej. Od 31 grudnia 2006 r. do 31 grudnia 2008 r. udzia zobowiza wobec sektora finansowego w sumie bilansowej tej grupy bankw niewiele wzrs z 16,1% do 16,6%. Znaczcej zmianie ulega natomiast wewntrzna struktura zobowiza wobec tego sektora. Zarwno na pocztek, jak i na koniec analizowanego okresu najwiksz pozycj zobowiza wobec sektora finansowego byy zobowizania wobec monetarnych instytucji finansowych, stanowice na koniec 2006 r. 73,1% oraz na 31 grudnia 2008 r. 62,5% tej grupy zobowiza. W ujciu kwotowym zobowizania te wzrosy, a za spadek ich udziau w oglnej kwocie zobowiza od sektora finansowego odpowiadaj znaczce wzrosty wolumenw w pozycjach zobowiza wobec midzynarodowych organizacji finansowych oraz wobec instytucji ubezpieczeniowych

122

Problemy i pogldy

Wykres 12. Zobowizania wobec sektora finansowego (w %)

Banki z krajowym inwestorem dominujcym
1,8 12.2006 73,1 13,7 7,9 2,7 %

12.2008

62,5

17,1

12,0

5,2 3,2 %

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100 %

zobowiznia: wobec pozostaych monetarnych instytucji nansowych zobowiznia: wobec instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych pozostae

zobowiznia: wobec midzynarodowych organizacji nansowych zobowiznia: wobec pozostaych instytucji porednictwa nansowego

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

i funduszy emerytalnych. W zobowizaniach wobec monetarnych instytucji finansowych (zob. wykres 13) dominoway zotowe i walutowe zobowizania wobec bankw krajowych, a ich udzia uleg obnieniu w analizowanym okresie o 9,4 p.p. na rzecz zobowiza (gwnie walutowych) wobec bankw zagranicznych. Zobowizania wobec midzynarodowych organizacji finansowych wystpoway w 3 bankach z krajowym inwestorem dominujcym, a wedug stanu na 31 grudnia 2008 r. 73,4% cznych zobowiza sektora bankw komercyjnych w tej kategorii dotyczyo jednego z tych bankw.
Wykres 13. Zobowizania wobec pozostaych monetarnych instytucji finansowych (w %)
Banki z krajowym inwestorem dominujcym
0,1 12.2006 78,5 17,5 3,9 %

0,6 12.2008 79,2 7,4 12,8

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100 %

rezydent zote

rezydent dewizy

nierezydent zote

nierezydent dewizy

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

123

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Zobowizania wobec instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych to w przewaajcej czci depozyty biece i terminowe tych instytucji. Ich wzrost o 224,80% (w caym sektorze bankw komercyjnych) w okresie objtym analiz widoczny by zarwno w grupie bankw z krajowym, jak i zagranicznym inwestorem dominujcym, a stopie tego wzrostu w obydwu grupach bankw by zbliony do udziau tych grup w sumie bilansowej sektora bankw komercyjnych. Za wzrost tej pozycji moe odpowiada widoczny w okresie objtym analiz trend spadkowy na rynkach kapitaowych i wycofanie czci rodkw przez instytucje ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne z inwestycji w akcje, na rzecz obarczonych mniejszym ryzykiem inwestycji na rynku pieninym. Na wysoki udzia zobowiza wobec monetarnych instytucji finansowych w grupie bankw z dominujcym inwestorem krajowym wpywa nietypowa struktura pasyww bankw zrzeszajcych8. Banki te stanowi co prawda jedynie 8,37% grupy bankw z inwestorem krajowym (wg wielkoci sumy bilansowej na 31 grudnia 2008 r.), jednak po wyczeniu ich z analizy zobowiza wobec sektora finansowego wewntrzna struktura tej grupy zobowiza ulega znaczcej zmianie (por. wykres 14).

Wykres 14. Zobowizania wobec sektora finansowego (w %)

Banki z krajowym inwestorem dominujcym po wyczeniu bankw zrzeszajcych
12.2006 52,5 3,5 %

26,0

3,3

14,3

12.2008

36,8

29,2

20,4

8,8

4,8 %

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100 %

zobowiznia: wobec pozostaych monetarnych instytucji nansowych zobowiznia: wobec instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych pozostae

zobowiznia: wobec midzynarodowych organizacji nansowych zobowiznia: wobec pozostaych instytucji porednictwa nansowego

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

Po wyczeniu bankw zrzeszajcych, zobowizania wobec pozostaych monetarnych instytucji finansowych nadal stanowi najwiksz kategori zobowiza
8

Zrzeszone banki spdzielcze lokuj w bankach zrzeszajcych wolne rodki finansowe, przez co banki zrzeszajce charakteryzuj si wysokim udziaem zobowiza wobec pozostaych monetarnych instytucji finansowych.

124

Problemy i pogldy

wobec sektora finansowego w bankach z inwestorem krajowym, jednak ich udzia w zobowizaniach od sektora finansowego jest niszy o 20,9 p.p. 31 grudnia 2006 r. i o 25,7 p.p. na koniec 2008 r. ni w analizowanej cznie grupie 10 bankw z inwestorem krajowym. W relacji do sumy bilansowej, zobowizania wobec pozostaych monetarnych instytucji finansowych w grupie 10 bankw z inwestorem krajowym wynosiy 11,83% na koniec 2006 r. i 10,37% na 31 grudnia 2008 r., podczas gdy po wyczeniu bankw zrzeszajcych relacja ta uksztatowaa si na poziomie odpowiednio: 4,94% i 3,91%. Wyczenie bankw zrzeszajcych z analizy zobowiza wobec sektora finansowego dowodzi, e pozostae banki z krajowym inwestorem dominujcym nie s istotnie uzalenione od finansowania na rynku midzybankowym, a stopie tego finansowania w relacji do sumy bilansowej obniy si w cigu ostatnich dwch lat. Wzrost kapitaw wasnych podstawowych i uzupeniajcych w grupie bankw z krajowym inwestorem dominujcym w okresie od 31 grudnia 2006 r. do 31 grudnia 2008 r. wyprzedza tempo wzrostu sumy bilansowej. Na pocztku analizowanego okresu udzia kapitaw podstawowych i uzupeniajcych w sumie bilansowej wynosi 7,22%, podczas gdy na 31 grudnia 2008 r. uksztatowa si na poziomie 8,31% (zob. wykres 15). W bankach z krajowym inwestorem dominujcym w analizowanym okresie wzrosy wszystkie prezentowane pozycje kapitaw. Kapita akcyjny o 11,44%, kapita zapasowy o 72,08%, kapita rezerwowy o 4,29%. W jednym z bankw poja-

Wykres 15. Wybrane pozycje kapitaw wasnych (w tys. z)

Banki z krajowym inwestorem dominujcym 18 000 000 16 000 000 14 000 000 12 000 000 10 000 000 8 000 000 6 000 000 4 000 000 2 000 000 0
12.2006 03.2007 06.2007 09.2007 12.2007 03.2008 06.2008 09.2008 12.2008

kapita akcyjny

kapita zapasowy

kapita rezerwowy

zobowizania podporzdkowane

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

125

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

wia si te niewystpujca na pocztku analizowanego okresu kwota zobowiza podporzdkowanych zaliczanych do funduszy wasnych. Najwikszy przyrost kapitau zapasowego i rezerwowego nastpi w I proczu 2007 r. i I proczu 2008 r. (tj. w okresie, w ktrym w wikszoci bankw dokonywany jest podzia nadwyki bilansowej za rok ubiegy) i wynis odpowiednio: 23,91% i 26,77%. W bankach z krajowym inwestorem dominujcym kwota przyrostu kapitau zapasowego i rezerwowego w I proczu 2007 r. stanowia rednio 71,05% zysku za rok poprzedni, natomiast w I proczu 2008 r. 67,61% zysku za 2007 r.

1.3.2. Banki z zagranicznym inwestorem dominujcym

W bankach z zagranicznym inwestorem dominujcym zobowizania wobec sektora niefinansowego (por. wykres 16), podobnie jak w bankach z inwestorem krajowym, s podstawowym rdem finansowania dziaalnoci bankowej. Od 31 grudnia 2006 r. do 31 grudnia 2008 r. udzia zobowiza od sektora niefinansowego w sumie bilansowej tej grupy bankw uleg obnieniu z 54,8% do 47,13%, a wewntrzna struktura zobowiza wobec sektora niefinansowego ulega w tym okresie zmianom w stopniu wikszym ni dotyczyo to bankw z krajowym inwestorem dominujcym. W analizowanym okresie najwikszy wzrost udziau w sumie bilansowej dotyczy zobowiza wobec osb prywatnych, ktre na 31 grudnia 2008 r. stanowiy 55,0% zobowiza wobec sektora niefinansowego, podczas gdy na pocztek okresu objtego analiz udzia ten wynosi 50,1%. Zmiana relacji bya nastpstwem napy
Wykres 16. Zobowizania wobec sektora niefinansowego (w %)
Banki z zagranicznym inwestorem dominujcym

12.2006

6,9

34,8

4,5

50,1

3,7 %

12.2008

3,4

34,1

4,2

55,0

3,3 %

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100 %

zobowizania: wobec przedsibiorstw i spek pastwowych zobowizania: wobec przedsibiorstw i spek prywatnych oraz spdzielni zobowizania: wobec przedsibiorcw indywidualnych zobowizania: wobec osb prywatnych pozostae

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

126

Problemy i pogldy

wu depozytw osb prywatnych, ktrych kwota w analizowanych 2 latach wzrosa w bankach z zagranicznym inwestorem dominujcym o 45,09% (w caym sektorze bankw komercyjnych o 38,12%). Moe to oznacza wzrost zainteresowania bezpieczniejszymi formami inwestowania rodkw pieninych w sytuacji niekorzystnej koniunktury na rynkach kapitaowych, pocigajcej za sob m.in. obnienie rentownoci inwestycji w jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych. Zobowizania wobec sektora finansowego (por. wykres 17) stanowi w bankach z kapitaem zagranicznym drugie, po zobowizaniach od sektora niefinansowego, rdo finansowania dziaalnoci bankowej. Od 31 grudnia 2006 r. do 31 grudnia 2008 r. udzia zobowiza od sektora finansowego w sumie bilansowej tej grupy bankw wzrs z 17,7% do 24,8%. Zmianie ulega take struktura zobowiza wobec sektora finansowego.
Wykres 17. Zobowizania wobec sektora finansowego (w %)
Banki z zagranicznym inwestorem dominujcym
0,9 12.2006 63,2 8,4 23,9 2,7 %

0,6 12.2008 65,9 11,0 18,5 3,9 %

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100 %

zobowiznia: wobec pozostaych monetarnych instytucji nansowych zobowiznia: wobec instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych pozostae

zobowiznia: wobec midzynarodowych organizacji nansowych zobowiznia: wobec pozostaych instytucji porednictwa nansowego

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

Zarwno na pocztek, jak i na koniec analizowanego okresu najwiksz pozycj w zobowizaniach wobec sektora finansowego byy zobowizania wobec monetarnych instytucji finansowych, stanowice 63,2% na koniec 2006 r. oraz 65,9% na 31 grudnia 2008 r. W ujciu kwotowym zobowizania te wzrosy ponad dwukrotnie, a ich struktura ulega znaczcej zmianie. Na 31 grudnia 2006 r. zobowizania zotowe i walutowe wobec bankw zagranicznych stanowiy 57,9% zobowiza wobec pozostaych monetarnych instytucji finansowych, natomiast na koniec grudnia 2008 r. ich udzia wzrs do 83,4% (por. wykres 18). Analiza skonsolidowanych sprawozda finansowych bankw notowanych
127

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Wykres 18. Zobowizania wobec pozostaych monetarnych instytucji finansowych (w %)

Banki z zagranicznym inwestorem dominujcym

12.2006

29,7

12,4

22,7

35,2

12.2008

11,5

5,1

23,9

59,5

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100 %

rezydent zote

rezydent dewizy

nierezydent zote

nierezydent dewizy

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

na GPW w Warszawie za 2007 r. i IIII kwarta 2008 r. potwierdzia m.in. wzrost zobowiza wobec spek-matek oraz innych podmiotw z tej samej co bank grupy kapitaowej. Transakcje te miay charakter poyczek lub linii kredytowych z okrelon maksymaln kwot zobowizania, jakie bank moe zacign. W relacji do sumy bilansowej zobowizania wobec pozostaych monetarnych instytucji finansowych w grupie 40 bankw z dominujcym inwestorem zagranicznym wynosiy 11,28% na koniec 2006 r. i 16,37% na 31 grudnia 2008 r. Zobowizania wobec instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych wzrosy, podobnie jak w bankach z krajowym inwestorem dominujcym, a ich udzia w strukturze zobowiza wobec sektora finansowego uleg zwikszeniu z 8,4% na 31 grudnia 2006 r. do 11,0% na koniec grudnia 2008 r. Wzrost kapitaw wasnych podstawowych i uzupeniajcych w grupie bankw z zagranicznym inwestorem dominujcym od 31 grudnia 2006 r. do 31 grudnia 2008 r. by niszy ni tempo wzrostu sumy bilansowej. Na pocztek analizowanego okresu udzia kapitaw podstawowych i uzupeniajcych w sumie bilansowej wynosi 9,72%, podczas gdy na 31 grudnia 2008 r. uksztatowa si na poziomie 7,97%. W bankach z zagranicznym inwestorem dominujcym analiza zmian w poziomie wybranych pozycji kapitaw wasnych jest utrudniona z powodu jednorazowej transakcji w IV kwartale 2007 r., kiedy jeden z najwikszych bankw komercyjnych (Pekao SA) dokona przejcia wydzielonej czci przedsibiorstwa bankowego innego duego banku (BPH SA). Dziaania te doprowadziy do znaczcego wzrostu kwoty kapitau zapasowego oraz zmniejszenia kwoty kapitau rezerwowego w rozpatrywanej cznie grupie bankw z udziaem kapitau zagranicznego (zob. wykres 19a). W celu wyeliminowania wpywu tych zdarze na dynamik podstawowych pozycji
128

Problemy i pogldy

kapitaw w grupie bankw z zagranicznym inwestorem dominujcym, na wykresie 19b przedstawiono pozostae 38 bankw z tej grupy (po wyczeniu dwch wymienionych bankw).
Wykres 19. Wybrane pozycje kapitaw wasnych (w tys. z)
a)
60 000 000 50 000 000 40 000 000 30 000 000 20 000 000 10 000 000 0
12.2006 03.2007 06.2007 09.2007 12.2007 03.2008 06.2008 09.2008 12.2008

Banki z zagranicznym inwestorem dominujcym

kapita akcyjny

kapita zapasowy

kapita rezerwowy

zobowizania podporzdkowane

b)
40 000 000 35 000 000 30 000 000 25 000 000 20 000 000 15 000 000 10 000 000 5 000 000 0

Banki z zagraniczny m inwestorem dominujcym po wyeliminowaniu BPH SA i Pekao SA

12.2006 03.2007 06.2007 09.2007 12.2007 03.2008 06.2008 09.2008 12.2008

kapita akcyjny

kapita zapasowy

kapita rezerwowy

zobowizania podporzdkowane

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

W pozostaych bankach z zagranicznym inwestorem dominujcym podstawowe pozycje kapitaw rosy w caym analizowanym okresie, ale tempo wzrostu poszczeglnych pozycji znaczco si rnio od przyrostw w bankach z inwestorem krajowym. W wikszym stopniu ni w bankach krajowych wzrs kapita akcyjny (o 13,60%) i kapitay rezerwowe (o 52,03%), natomiast sabsze byo tempo wzrostu kapitau zapasowego (45,11%). Przyrost kapitau zapasowego i rezerwowego cznie w I proczu 2007 r. i I proczu 2008 r. wynis odpowiednio: 12,76% i 18,84%, natomiast kwota przyrostu kapitau zapasowego i rezerwowego w I proczu 2007 r.
129

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

stanowia rednio 36,22% zysku za rok poprzedni, a w I proczu 2008 r. 51,56% zysku za 2007 r.9 Kwota zobowiza podporzdkowanych zaliczanych do funduszy wasnych wzrosa od 31 grudnia 2006 r. do 30 wrzenia 2008 r. o 113,45%, a liczba bankw korzystajcych z tego typu poyczek z 12 do 20.

1.3.3. Gwne rda finansowania podsumowanie

Z analizy podstawowych rde finansowania wynika, e gwnym rdem finansowania bankw komercyjnych dziaajcych w Polsce s rodki pochodzce od sektora niefinansowego. Wyjtkami s grupy bankw samochodowych oraz zrzeszajcych, w ktrych strukturze pasyww gwn pozycj s zobowizania wobec sektora finansowego. Maj one take istotny udzia w pasywach bankw hipotecznych, ktre finansuj si przede wszystkim z pomoc listw zastawnych. Przecitnie, banki z zagranicznym inwestorem dominujcym s bardziej uzalenione od rodkw pochodzcych od sektora finansowego ni banki z inwestorem krajowym.

2. Zmiany w strukturze rde finansowania bankw komercyjnych dziaajcych w Polsce w kontekcie niepokojw na rynkach finansowych 2.1. Zobowizania wobec sektora niefinansowego sytuacja na rynku depozytw
Zobowizania wobec sektora niefinansowego stanowi podstawowe rdo finansowania dziaalnoci bankw komercyjnych, a w zobowizaniach tych najwiksze znaczenie maj zobowizania wobec osb prywatnych oraz wobec przedsibiorstw prywatnych, spek i spdzielni (cznie 89,14% na 31 grudnia 2008 r.) (por. wykres 20). W zobowizaniach wobec osb prywatnych, przedsibiorstw prywatnych, spek i spdzielni dominuj depozyty biece oraz depozyty terminowe i zablokowane stanowice odpowiednio: 43,17% i 54,68% wedug stanu na koniec grudnia 2008 r. Od koca 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. kwota zobowiza wobec przedsibiorstw prywatnych, spek i spdzielni wzrosa o 8,75%, natomiast zobowiza wobec osb prywatnych o 28,48%.
9

Uwzgldniono tylko banki, ktre w latach 2006 i 2007 wygeneroway dodatnie wyniki finansowe.

130

Problemy i pogldy

Wykres 20. Wybrane zobowizania wobec sektora niefinansowego

Sektor bankw komercyjnych
w tys. z 300 000 000 250 000 000 200 000 000 150 000 000 100 000 000 50 000 000 0
12.2007 01.2008 02.2008 03.2008 04.2008 05.2008 06.2008 07.2008 08.2008 09.2008 10.2008 11.2008 12.2008 zobowizania wobec przedsibiorstw i spek prywatnych oraz spdzielni

zobowizania wobec osb prywatnych

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

Systematyczny wzrost depozytw osb prywatnych wynika z kilku czynnikw. Jednym z nich byo podwyszanie stp procentowych przez Rad Polityki Pieninej, trwajce od kwietnia 2007 r. do czerwca 2008 r.10 Kolejnym by trend spadkowy na Warszawskiej Giedzie Papierw Wartociowych, powodujcy odpyw rodkw z inwestycji obarczonych wysokim ryzykiem na rzecz inwestycji na rynkach pieninych. Od stycznia 2008 r. do koca padziernika 2008 r. by obserwowany silny odpyw rodkw z funduszy inwestycyjnych, a saldo sprzeday i umorze11 za okres od stycznia do grudnia 2008 r. wynioso 29,8 mld z12 (por. wykres 21). Taka sytuacja spowodowaa ulokowanie rodkw pieninych wycofywanych z funduszy inwestycyjnych, m.in. w lokatach lub w innych ni jednostki TFI instrumentach finansowych. Z bada przeprowadzonych na zlecenie BFG przez Pentor RI w lipcu 2008 r. wynika, e czynnikami najwaniejszymi dla klientw indywidualnych dokonujcych wyboru banku s: pewno otrzymania z powrotem swoich pienidzy (zdecydo wanie

10 11 12

W listopadzie 2008 r. Rada Polityki Pieninej dokonaa pierwszej od 33 miesicy obniki referencyjnej stopy procentowej (o 25 p.b.). Jako sprzeda traktowana jest sprzeda jednostek przez TFI, czyli nabycie przez klienta. Listopad by pierwszym miesicem 2008 r., w ktrym saldo sprzeday i umorze byo dodatnie jednak sytuacja ta nie wiadczy o przeamaniu negatywnego trendu obserwowanego w ostatnich miesicach, poniewa wpyw na wykazanie dodatniego salda miaa jednorazowa transakcja zwizana z pozyskaniem przez jedno z TFI kwoty 2 mld z od spki z wasnej grupy kapitaowej (cyt. za Analizy Online).

131

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Wykres 21. Saldo sprzeday i umorze krajowych funduszy inwestycyjnych w 2008 r. (narastajco w mld z)
0 5 10 15 20 25 30 35
01.2008 02.2008 03.2008 04.2008 05.2008 06.2008 07.2008 08.2008 09.2008 10.2008 11.2008 12.2008

rdo: dane Analizy Online, opracowanie wasne.

tak i raczej tak odpowiedziao 95% respondentw)13, moliwo wycofania pienidzy bez straty oprocentowania (91%)14, wysoko oprocentowania lokat i oszczdnoci (84%) oraz korzystna lokalizacja placwek i bankomatw (odpowiednio: 82% i 78%). W cigu ostatnich kilku miesicy dla wielu klientw zwikszyo si znaczenie powyszych przesanek, co mogo bezporednio przyczyni si do wzrostu kwoty depozytw osb fizycznych w sektorze bankowym. Czynnikiem uspokajajcym opini publiczn i zwikszajcym zaufanie do bankw oraz poczucie bezpieczestwa w sektorze bankowym bya zapowied podniesienia gwarancji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, a nastpnie zmiana ustawy o BFG wprowadzajca 100% gwarancje Funduszu w wysokoci stanowicej rwnowarto 50 tys. euro. Argumentem zwikszajcym zainteresowanie depozytami bankowymi by take wzrost rentownoci lokat. Przyczyn podniesienia przez banki oprocentowania lokat by wzrost stp procentowych w Polsce oraz utrata wzajemnego zaufania pomidzy bankami (w zwizku z wydarzeniami na wiatowych rynkach finansowych). Problemy z uzyskaniem finansowania na rynku midzybankowym spowodoway, e niektre banki zdecydoway si oferowa lokaty dla osb fizycznych, oprocentowane nawet powyej stawek WIBOR. Ze wzgldu na konstrukcj umw,
13

14

Naley przez to rozumie wybr banku, ktry wydaje si klientowi wiarygodny i nie naraony na upado, jak te wybr inwestycji zapewniajcej ochron kapitau, czego nie gwarantuj klientom np. niektre rodzaje jednostek TFI. Zerwanie lokaty przed terminem powoduje zazwyczaj utrat znaczcej czci oprocentowania, jednake cz bankw oferuje lokaty progresywne, gdzie w przypadku przedterminowego zerwania lokaty klient otrzymuje odsetki naliczone do dnia wypaty, w wysokoci okrelonej w umowie.

132

Problemy i pogldy

przewidujc czsto oprocentowanie progresywne lub zawieranie lokat na zmienn stop procentow, trudno okreli, czy w efekcie koszt pozyskania depozytw dla czci bankw okae si wyszy od kosztu kredytu otrzymanego na rynku midzybankowym. Nie bez znaczenia dla zwikszenia zainteresowania lokatami bankowymi by take wzrost dostpnoci usug bankowych m.in. poprzez dynamiczny przyrost liczby nowych placwek. Od 31 grudnia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. banki komercyjne uruchomiy 981 oddziaw, filii, ekspozytur i innych punktw prowadzcych obsug klientw, a ich liczba na koniec 2008 r. wyniosa ponad 10,2 tys. Na wzrost dostpnoci usug bankowych maj wpyw take alternatywne kanay dystrybucji, jak bankowo elektroniczna czy zwikszajca si dostpno i funkcjonalno bankomatw. Wedug danych pochodzcych z raportu Financial Services Provision and Prevention of Financial Exclusion, przygotowanego w marcu 2008 r. przez Komisj Europejsk (na podstawie bada wykonanych w latach 20072008), odsetek osb niekorzystajcych w Polsce z usug bankowych wynosi 53% w porwnaniu ze redni na poziomie ok. 10% dla krajw tzw. starej 15-tki Unii Europejskiej. Stosunkowo niski stopie korzystania przez Polakw z usug bankowych powoduje, e banki cay czas dostrzegaj grup potencjalnych klientw, do ktrych kieruj prowadzone na szerok skal akcje promocyjne. Powysze czynniki, a take utrzymujca si zmienno na polskim rynku kapitaowym, mog wpyn na stabilno lokat jako rda finansowania dziaalnoci bankowej. Jednake ze wzgldu na stopniowe obnianie stp procentowych, dynamika tej pozycji moe okaza si nisza ni w ostatnim okresie. Naley mie take na uwadze fakt, e ryzyko wycofania rodkw ulokowanych w bankach przez indywidualnych klientw moe zdecydowanie wzrosn w sytuacji pogbiania si niepokojw na rynkach finansowych.

2.2. Zobowizania wobec sektora finansowego

Zobowizania wobec sektora finansowego stanowi drugie pod wzgldem istotnoci rdo finansowania dziaalnoci bankw komercyjnych, a w zobowizaniach tych najwiksze znaczenie maj zobowizania wobec pozostaych monetarnych instytucji finansowych (bankw krajowych i zagranicznych), zobowizania wobec pozostaych instytucji porednictwa finansowego oraz zobowizania wobec instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych (por. wykres 22). Od koca 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. wzrosy wszystkie wymienione kategorie zobowiza, przy czym kwota zobowiza wobec pozostaych instytucji porednictwa finansowego wzrosa o 32,69%, zobowiza wobec instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych o 134,52%, natomiast zobowiza wobec pozostaych monetarnych instytucji finansowych o 48,36% (w tej pozycji wzrost dotyczy wycznie
133

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

zobowiza wobec nierezydentw o 87,94%, bowiem zobowizania wobec bankw krajowych w stosunku rocznym ulegy obnieniu o 2,44%).

Wykres 22. Wybrane zobowizania wobec sektora finansowego

w tys. z 100 000 000 80 000 000 60 000 000 40 000 000 20 000 000 0 12.2007 01.2008 02.2008 03.2008 04.2008 05.2008 06.2008

Sektor bankw komercy jny ch

07.2008 08.2008 09.2008 10.2008 11.2008 12.2008

zobowizania: wobec pozostaych instytucji porednictwa nansowego zobowizania: wobec instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych zobowizania: wobec pozostaych monetarnych instytucji nansowych rezydent zobowizania: wobec pozostaych monetarnych instytucji nansowych nierezydent

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

2.2.1. Zobowizania wobec pozostaych monetarnych instytucji finansowych krajowy rynek midzybankowy
Zarwno dla bankw z krajowym, jak i zagranicznym inwestorem dominujcym, skala finansowania dziaalnoci z polskiego rynku midzybankowego ulega zmniejszeniu w horyzoncie dwuletnim15, a tempo jej spadku byo wysze w bankach z inwestorem zagranicznym, gdzie dodatkowo w ostatnich miesicach byo zauwaalne przyspieszenie trendu spadkowego. Sytuacja ta bya wyrazem spadku wzajemnego zaufania pomidzy bankami, co potwierdza take fakt, e cz bankw posiadajcych rodki pynne, ze wzgldu na ryzyko kredytowe, nie udostpniaa swoich nadwyek finansowych podmiotom, ktre ich potrzeboway. Zamiast tego lokoway je w bonach pieninych NBP a w ostatecznoci take na oprocentowanych poniej , stopy referencyjnej rachunkach w Narodowym Banku Polskim.

15

Zmiany udziau zobowiza wobec krajowych i zagranicznych monetarnych instytucji finansowych w sumie bilansowej bankw z dominujcym udziaem kapitau krajowego oraz zagranicznego zostay zaprezentowane odpowiednio w punktach 1.3.1 i 1.3.2 niniejszego opracowania.

134

Problemy i pogldy

Zmniejszenie moliwoci finansowania dziaalnoci na krajowym rynku midzybankowym byo rekompensowane zarwno poprzez interwencje systemowe, jak i znaczcy wzrost skali zobowiza wobec zagranicznego sektora finansowego.
Wykres 23. Operacje z NBP (w tys. z)
Sektor bankw komercyjnych
30 000 000 25 000 000 20 000 000 15 000 000 10 000 000 5 000 000 0 12.2007 01.2008 02.2008 03.2008 04.2008 05.2008 06.2008 07.2008 08.2008 09.2008 10.2008 11.2008 12.2008 pasywa kredyty renansowe z NBP pasywa inne operacje* z NBP aktywa lokaty jednodniowe w NBP pasywa operacje otwartego rynku z NBP aktywa operacje z NBP (bez lokat jednodniowych) 1 526 700 7 421 904 9 308 277 12 906 222

* Kategoria inne operacje wykazana na 31 padziernika 2008 r. to prawdopodobnie take wpywy z operacji repo, bdnie zaraportowane przez jeden z bankw. rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

Jak wynika z wykresu 23, realizacja przez NBP pakietu zaufania skutkowaa zwikszeniem zobowiza polskiego sektora bankowego wobec banku centralnego. W ramach operacji otwartego rynku NBP poyczy bankom komercyjnym ok. 12,9 mld z (stan na 31 grudnia 2008 r.). Pomoc NBP wspara banki poszukujce finansowania, jednake nie skonia nadpynnych instytucji do zwikszenia iloci udzielanych kredytw. Na koniec grudnia 2008 r. kwota rodkw pieninych ulokowanych przez banki komercyjne w banku centralnym wyniosa 23,75 mld z. Spadek zaufania, widoczny na polskim rynku midzybankowym, zmniejszy dostpno rodkw pochodzcych z tego rda finansowania, ale nie wywoa radykalnego obnienia si ich udziau w sumie bilansowej bankw z krajowym i zagranicznym inwestorem dominujcym. W tej sytuacji mona sdzi, e nawet w przypadku dalszego pogarszania si warunkw na rynku midzybankowym spadek poziomu zobowiza bankw wobec pozostaych monetarnych instytucji finan135

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

sowych rezydentw nie bdzie mia charakteru skokowego, szczeglnie w obliczu dziaa NBP majcych na celu wspomaganie akcji kredytowej. ,

2.2.2. Zobowizania wobec pozostaych monetarnych instytucji finansowych transakcje na zagranicznych rynkach midzybankowych
Finansowanie dziaalnoci rodkami poyczonymi od zagranicznych instytucji finansowych w cigu ostatnich 2 lat w wikszym stopniu dotyczyo bankw z zagranicznym inwestorem dominujcym ni bankw z inwestorem krajowym16. Dziao si tak prawdopodobnie z uwagi na fakt, e rodki pochodzce od spek-matek lub innych podmiotw z wasnej grupy kapitaowej byy dla tych bankw tasze (stopy procentowe w Polsce byy znaczco wysze ni w Stanach Zjednoczonych czy strefie euro) i szczeglnie w ostatnim okresie bardziej dostpne ni ewentualne kredyty z polskiego rynku midzybankowego (dziaajce w Polsce banki silnie powizane z zagranicznymi instytucjami finansowymi byy postrzegane przez kontrahentw jako banki o wyszym poziomie ryzyka kredytowego ni banki w mniejszym stopniu zalene od podmiotw zagranicznych). W celu zbadania, czy wycofanie si instytucji zagranicznych z finansowania dziaalnoci polskiego sektora bankowego moe by zagroeniem dla bankw dziaajcych w Polsce, przeanalizowano poziom posiadanych przez banki rodkw pynnych17, ktre mogyby stanowi zabezpieczenie przed utrat pynnoci finansowej (zob. wykres 24). Jak wynika z wykresu 24, w przypadku bankw z krajowym inwestorem dominujcym, zagregowany poziom zobowiza wobec zagranicznych pozostaych monetarnych instytucji finansowych ksztatuje si na stabilnym poziomie i jest znaczco niszy od poziomu rodkw pynnych. Natomiast dla bankw z zagranicznym inwestorem dominujcym, wymieniony poziom zobowiza wyranie zwikszy si w ostatnim okresie, przy braku znaczcego wzrostu kwoty rodkw pynnych. czna analiza grupy bankw z zagranicznym inwestorem dominujcym nie ujawnia jeszcze potencjalnych problemw z pokryciem rodkami pynnymi zobowiza wobec zagranicznych bankw,

16

17

Zmiany struktury oraz udziau zobowiza wobec sektora finansowego w sumie bilansowej bankw z krajowym oraz zagranicznym inwestorem dominujcym zostay zaprezentowane odpowiednio w punktach 1.3.1 i 1.3.2 niniejszego opracowania. W analizie pod pojciem rodkw pynnych rozumiane s aktywa o najwyszej pynnoci, tj. rodki pienine w kasie, bony pienine NBP oraz bony i obligacje skarbowe (z portfela handlowego oraz dostpne do sprzeday) oraz rodki pienine na rachunku biecym i lokaty jednodniowe w NBP .

136

Problemy i pogldy

Wykres 24. rodki pynne w bankach a zobowizania wobec bankw zagranicznych

a)
Banki z krajowym inwestorem dominujcym
w tys. z 45 000 000 40 000 000 35 000 000 30 000 000 25 000 000 20 000 000 15 000 000 10 000 000 5 000 000 0
12.2007 01.2008 02.2008 03.2008 04.2008 05.2008 06.2008 07.2008 08.2008 09.2008 10.2008 11.2008 12.2008

rodki pienine na rachunku biecym i lokaty jednodniowe w NBP bony pienine NBP oraz bony i obligacje skarbowe z portfela handlowego i dostpne do sprzeday rodki pienine w kasie zobowizania wobec pozostaych monetarnych instytucji nansowych nierezydent

b)

Banki z zagranicznym inwestorem dominujcym

w tys. z 140 000 000 120 000 000 100 000 000 80 000 000 60 000 000 40 000 000 20 000 000 0

12.2007 01.2008 02.2008 03.2008 04.2008 05.2008 06.2008 07.2008 08.2008 09.2008 10.2008 11.2008 12.2008

rodki pienine na rachunku biecym i lokaty jednodniowe w NBP bony pienine NBP oraz bony i obligacje skarbowe z portfela handlowego i dostpne do sprzeday rodki pienine w kasie zobowizania wobec pozostaych monetarnych instytucji nansowych nierezydent

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

137

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

jednake w przypadku pojedynczych instytucji problem ten by ju wyranie widoczny. Wedug stanu na 31 grudnia 2008 r., 22 banki komercyjne z zagranicznym inwestorem dominujcym nie byyby w stanie pokry swoimi rodkami pynnymi rodkw pieninych wycofanych przez instytucje zagraniczne, gdyby nagle nastpi cakowity ich odpyw. Suma bilansowa tych bankw stanowia na koniec grudnia 2008 r. 24,35% sumy bilansowej caego sektora bankw komercyjnych18. W grupie tej zobowizania wobec pozostaych monetarnych instytucji finansowych nierezydentw przekraczay ponad 2,5-krotnie kwot rodkw pynnych, co oznacza, e wycofanie rodkw przez instytucje zagraniczne pocignoby za sob konieczno zbycia przez te banki nie tylko rodkw o najwyszej pynnoci, ale te innych aktyww, stanowicych cznie ok. 34% ich zagregowanej sumy bilansowej. Z uwagi na trwajcy kryzys finansowy, ktry dotkn szczeglnie mocno globalne banki, istnieje realne zagroenie, e niektre zagraniczne instytucje czciowo ogranicz lub cakowicie wstrzymaj kredytowanie bankw dziaajcych w Polsce. Moe sta si tak w sytuacji, gdy instytucje te ze wzgldu na wasne problemy z pynnoci bd potrzebowa kapitau. Wtedy mog one rozpocz wycofywanie rodkw, odbywajce si najprawdopodobniej przez odmow przeduenia zapadajcych kredytw na kolejny okres. W ostatnim czasie 7 bankw, bdcych bezporednim lub porednim inwestorem dominujcym 10 bankw komercyjnych dziaajcych w Polsce, uzyskao pomoc od rzdw rodzimych pastw. Pomoc ta miaa charakter nacjonalizacji, poyczki lub objcia emisji dunych papierw wartociowych. Naley jednake zwrci uwag na fakt, e ze wzgldu na rne terminy zapadalnoci poszczeglnych zobowiza wobec zagranicznych instytucji finansowych, ewentualne wycofanie si instytucji finansowych nierezydentw z finansowania dziaajcych w Polsce bankw nie dokona si prawdopodobnie w sposb nagy. Niemniej jednak potencjalny odpyw rodkw zagranicznych wydaje si stanowi wiksze zagroenie dla dziaajcych w Polsce bankw, w duym stopniu zalenych od zagranicznych rde finansowania, ni ewentualne pogarszanie si pynnoci na krajowym rynku midzybankowym i moe si wiza z koniecznoci jeszcze bardziej aktywnego pozyskiwania depozytw klientw z sektora niefinansowego, ewentualn sprzeda aktyww, a take zwikszon skal poyczania rodkw od Narodowego Banku Polskiego.

18

Na koniec 2007 r. takich bankw byo 19, a ich udzia w sumie bilansowej sektora bankw komercyjnych ksztatowa si na poziomie 11,41%. Problem ten zarwno na koniec 2007 r., jak i na 31 grudnia 2008 r. nie dotyczy adnego banku z krajowym inwestorem dominujcym.

138

Problemy i pogldy

2.2.3. Zobowizania wobec instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych

Udzia zobowiza wobec instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych w zobowizaniach wobec sektora finansowego dla bankw dziaajcych w Polsce zwikszy si wyranie pomidzy kocem 2007 r. a kocem IV kwartau 2008 r. Dla bankw z zagranicznym inwestorem dominujcym by to wzrost z 8,2% do 11,0%, natomiast dla bankw z krajowym inwestorem dominujcym bya to zmiana z 3,48% do 12,0%. Tak znaczcy przyrost depozytw instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych moe si wiza z sytuacj na polskiej giedzie oraz ze wzrostem rentownoci lokat bankowych, podobnie jak w przypadku obserwowanego w ostatnich miesicach dynamicznego przyrostu depozytw od osb prywatnych. Przy poprawieniu si koniunktury na polskim rynku kapitaowym istnieje prawdopodobiestwo, e instytucje ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne wycofaj swoje rodki z bankw. Niemniej jednak ze wzgldu na stosunkowo niski poziom nominalny depozytw od tych instytucji, taka sytuacja nie powinna stanowi zagroenia dla pynnoci polskiego sektora bankowego (zob. wykres 25).

2.3. Kapitay wasne

Zastosowany podzia na banki z krajowym i zagranicznym inwestorem dominujcym wyeksponowa podstawow rnic pomidzy tymi grupami bankw, polegajc na przeznaczaniu relatywnie mniejszych kwot zysku na zwikszenie bazy kapitaowej przez banki z zagranicznym inwestorem dominujcym. W przypadku pogorszenia si sytuacji ekonomiczno-finansowej spek-matek bankw dziaajcych w Polsce, presja na wypat dywidendy moe by jeszcze wiksza ni dotychczas, co w niektrych bankach moe znaczco ograniczy tempo wzrostu bazy kapitaowej. W tabeli 1 zaprezentowano, w jakim stopniu zwikszyaby si suma kapitaw wasnych podstawowych i uzupeniajcych bankw przy przeznaczeniu caego zysku za 2008 r. na zwikszenie kapitau zasobowego lub rezerwowego oraz, jak ksztatowaaby si relacja sumy kapitaw podstawowych i uzupeniajcych do sumy bilansowej w sytuacji, gdyby cay zysk za 2008 r. przeznaczono na zwikszenie bazy kapitaowej oraz w sytuacji, gdyby cay zysk przeznaczono na wypat dywidendy. Naley podkreli, e podzia nadwyki bilansowej nie jest jedynym sposobem zwikszenia bazy kapitaowej, ale w sytuacji dalszych niepokojw na rynkach finansowych moliwo dokapitalizowania, np. poprzez emisj nowych akcji, stoi pod znakiem zapytania. Z jednej strony banki mog mie trudnoci w pozyskaniu nowych inwestorw, a z drugiej dotychczasowi akcjonariusze czci bankw sami skorzystali w ostatnich miesicach z pomocy publicznej, co moe wiadczy o ograniczonych moliwociach finansowania inwestycji w spki zalene.
139

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Wykres 25. rodki pynne w bankach a zobowizania wobec instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych
a)
Banki z krajowym inwestorem dominujcym
w tys. z

45 000 000 40 000 000 35 000 000 30 000 000 25 000 000 20 000 000 15 000 000 10 000 000 5 000 000 0
12.2007 01.2008 02.2008 03.2008 04.2008 05.2008 06.2008 07.2008 08.2008 09.2008 10.2008 11.2008 12.2008

rodki pienine na rachunku biecym i lokaty jednodniowe w NBP bony pienine NBP oraz bony i obligacje skarbowe z portfela handlowego i dostpne do sprzeday rodki pienine w kasie zobowizania wobec pozostaych monetarnych instytucji nansowych nierezydent

b)
w tys. z 140 000 000

Banki z zagranicznym inwestorem dominujcym

120 000 000 100 000 000 80 000 000 60 000 000 40 000 000 20 000 000 0
12.2007 01.2008 02.2008 03.2008 04.2008 05.2008 06.2008 07.2008 08.2008 09.2008 10.2008 11.2008 12.2008

rodki pienine na rachunku biecym i lokaty jednodniowe w NBP bony pienine NBP oraz bony i obligacje skarbowe z portfela handlowego i dostpne do sprzeday rodki pienine w kasie zobowizania wobec pozostaych monetarnych instytucji nansowych nierezydent

rdo: dane NBP (webis), opracowanie wasne.

140

Tabela 1. Wynik finansowy, suma bilansowa i wybrane pozycje kapitaw wasnych na 31.12.2008 r. (w tys. z) Udzia w sumie bilansowej sumy kapitaw podstawowych i uzupeniajcych zwikszonej o 100% zysku 3 23,45% 231 626 601,00 10, 25 4 5 0% zysku 6 8,31

Wyszczeglnienie

Zysk za 2008 r. 3=(1/2)*100%

Suma kapitaw podstawowych i kapitaw uzupeniajacych na 31.12.2008 r. Suma bilansowa na 31.12.2008 r. 2 19 240 037,00

Banki z krajowym inwestorem dominyjcym 55 647 336,00 16,45% 697 923 058,00

4 512 183,00

Banki z zagranicznym inwestorem dominujcym

9 154 580,00

9,28

7,97

Banki z zagranicznym inwestorem dominujcym po wyeliminowaniu bankw, ktre wykazay strat za 2008 r. 55 132 143,00 16,80%

9 261 844,00

690 521 713,00

9,33

7,98

rdo: dane NBP (webis, corep), opracowanie wasne.

Problemy i pogldy

141

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Ograniczenie rozbudowy bazy kapitaowej (wypata dywidendy, brak nowych emisji akcji) moe oznacza dla wielu bankw pogorszenie ich wypacalnoci. Wypacalno bankw bdzie zaleaa take od innych czynnikw, w tym od kierunku zmian sumy bilansowej, ksztatowania si struktury bilansu oraz od wynikw finansowych (w tym ewentualnych strat) generowanych przez banki.

PODSUMOWANIE
Z przeprowadzonej analizy wynika, e kryzys na midzynarodowych rynkach finansowych, a szczeglnie wydarzenia ostatnich kilku miesicy, wpyny na zmian rde finansowania dziaalnoci bankowej. Od momentu rozpoczcia kryzysu do bankw napyny znaczce kwoty depozytw od klientw indywidualnych, do czego przyczyni si zarwno odpyw rodkw z inwestycji obarczonych wysokim ryzykiem na rzecz inwestycji na rynkach pieninych, jak te wysze oprocentowanie lokat oraz podniesienie kwoty rodkw gwarantowanych przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Najistotniejszym rdem finansowania, zarwno bankw z krajowym, jak i zagranicznym inwestorem dominujcym, pozostaj depozyty od sektora niefinansowego. Z uwagi na dotychczas stabiln sytuacj sektora bankowego w Polsce, a take fakt, e depozyty osb fizycznych s stosunkowo stabilnym rdem finansowania, ryzyko wystpienia znaczcego odpywu tych rodkw wydaje si stosunkowo niewielkie, a zwikszenie si ich iloci w ostatnim okresie wpyno na ograniczenie zagroenia utraty pynnoci przez banki dziaajce w Polsce. Ewentualne wycofanie rodkw instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych oraz obserwowane problemy z kredytowaniem na krajowym rynku midzybankowym take nie powinny stanowi systemowego zagroenia dla polskiego sektora bankowego. W cigu ostatnich miesicy obniy si natomiast udzia rodkw pieninych pozyskiwanych z krajowego rynku midzybankowego w sumie bilansowej bankw komercyjnych, co zostao czciowo zrekompensowane wzrostem udziau finansowania dziaalnoci rodkami pozyskiwanymi od zagranicznych instytucji finansowych. Najbardziej wraliwym na zmiany, w otoczeniu makroekonomicznym oraz na rynkach finansowych, rdem finansowania dziaalnoci bankowej wydaj si obecnie rodki pochodzce z transakcji z podmiotami finansowymi nierezydentami (w tym take ze spkami-matkami bankw zagranicznych dziaajcych w Polsce). Na 31 grudnia 2008 r. do grupy bankw, ktre w znaczcym stopniu (ponad 30% sumy bilansowej) finansoway dziaalno operacyjn ze rodkw poyczonych od zagranicznych instytucji finansowych, naleao 11 bankw komercyjnych. Kopoty finansowe zagranicznych kontrahentw mog oznacza, e cz nalenoci
142

Problemy i pogldy

nie zostanie spacona, a pogorszenie pynnoci spek-matek moe oznacza dla bankw-crek trudnoci w pozyskaniu rodkw pieninych (ograniczenie akcji kredytowej) lub doprowadzi do koniecznoci refinansowania po wyszym koszcie (zmniejszenie rentownoci dziaania). Analiza wykazaa, e najbardziej stabilnym rdem finansowania dziaalnoci bankowej byy kapitay wasne. Ich wzrost poda za wzrostem sumy bilansowej, na co wpyw miao m.in. przeznaczanie czci zyskw na zwikszenie bazy kapitaowej. W grupie bankw z krajowym inwestorem dominujcym na zwikszenie kapitaw wasnych przekazywano relatywnie wiksze kwoty ni w bankach z inwestorem zagranicznym.

Marcin Gospodarowicz

LOKALNE INSTYTUCJE FINANSOWE A SYTUACJA EKONOMICZNO-SPOECZNA GOSPODARSTW ROLNYCH

WSTP
W ostatnich latach w polskim sektorze rolnym mona zaobserwowa procesy modernizacyjne, prowadzce do unowoczeniania technik wytwrczych i przeorientowania gospodarstw rolnych na rynkowe sposoby dziaania. Due znaczenie dla powodzenia tego procesu ma oddziaywanie czynnika zewntrznego, jakim jest dziaalno instytucji lokalnych, rozumiana: jako trwae, prawne, organizacyjne i zwyczajowe uwarunkowania dla powtarzalnych ludzkich zachowa i midzyludzkich interakcji1. Z punktu widzenia modernizacji gospodarstw rolniczych najistotniejsze znaczenie maj lokalne instytucje/organizacje dziaajce w bezporednim otoczeniu rolnictwa2. Gwnym celem prezentowanej analizy jest przedstawienie relacji midzy uytkownikami gospodarstw rolnych a lokalnymi instytucjami wspierajcymi te gospodarstwa. Szczegowy zakres analizy dotyczy badania efektw wsppracy z organi1 2

T. Dogowski, Konkurencyjno instytucjonalna i systemowa w warunkach gospodarki globalnej, Monografie i Opracowania nr 505, Wyd. SGH, Warszawa 2002, s. 12. A. Czudec, R. Kata, T. Mi i D. Zajc, Rola lokalnych instytucji w przeksztaceniach rolnictwa o rozdrobnionej strukturze gospodarstw, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszw 2008, s. 32.

144

Problemy i pogldy

zacjami nalecymi do sfery rynku. W grupie tej znalazy si instytucje finansowe, tj. banki spdzielcze i komercyjne, fundusze porcze kredytowych, a take inne instytucje zwizane ze sfer zbytu oraz instytucje ubezpieczeniowe. Podstaw analizy by materia statystyczny pochodzcy z bada ankietowych gospodarstw rolnych uczestniczcych w Polskim FADN (IERiG-PIB). Badania byy prowadzone od czerwca do wrzenia 2008 r. Dane statystyczne dotycz lat 20062007. Uwzgldniono dane pochodzce z 400 gospodarstw z caego kraju. Do analizy zjawisk spoeczno-ekonomicznych wykorzystano rwnie materiay statystyczne z Banku Danych Regionalnych GUS.

1. Instytucje dziaajce w otoczeniu gospodarstw rolnych

Lokalne instytucje tworz ramy i mechanizmy regulujce zachowanie uytkownikw gospodarstw rolnych w procesie gospodarowania. Wpyw tych instytucji na funkcjonowanie gospodarstw rolnych uatwia m.in.: szybsze dostosowanie si gospodarstw do zmieniajcych si warunkw ekonomicznych i organizacyjnych, angaowanie si w efektywn dziaalno rynkow, dostp do informacji o sytuacji na rynkach rolnych, obnienie kosztw transakcyjnych. Instytucje te przyjmuj rne formy organizacyjne i mechanizmy dziaania, ich rola i zadania musz by jednak dostosowane do wymogw funkcjonowania gospodarstw w gospodarce rynkowej. W ramach przeprowadzonego badania wyrniono nastpujce sfery dziaalnoci organizacji lokalnych: rynku I, polityki rolnej i obszarw wiejskich II, spoeczestwa obywatelskiego III, wdroe nowych technologii do produkcji IV . Odsetek kontaktw z instytucjami z poszczeglnych sfer zosta zaprezentowany na wykresie 1. Instytucje sfery rynku, najbardziej interesujce z punktu widzenia przeprowadzonej analizy, dziaaj gwnie w zaopatrzeniu i skupie, przetwrstwie rolno-spoywczym oraz obsudze finansowej rolnictwa. S to organizacje, z ktrymi rolnicy podejmuj wspprac o charakterze komercyjnym, zwizane z zaspokojeniem okrelonych potrzeb wynikajcych z prowadzonej dziaalnoci gospodarczej. Zbiorcze wyniki analizy wskazuj, e kontakty z organizacjami sfery rynku utrzymywao przecitnie 35% badanych gospodarstw. W grupie badanych jednostek najwicej rolnikw (ponad 90%) zadeklarowao utrzymywanie kontaktw z instytucjami finansowymi bankami spdzielczymi i komercyjnymi. Wysoki odsetek
145

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Wykres 1. Kontakty rolnikw z instytucjami w poszczeglnych sferach dziaania instytucji w 2007 r.

6,4% 9,1% 32,7%

51,8% strefa I strefa II strefa III strefa IV

Strefa Strefa Strefa Strefa

I II III IV

strefa organizacja sfery rynku organizacje realizujce polityk roln i obszarw wiejskich Organizacje spoeczno-zawodowe (samoorganizacja) Instytucje wdroeniowe

rdo: badania ankietowe obliczenia wasne.

odpowiedzi pozytywnych (ponad 73%) pad rwnie na pytanie o kontakty z instytucjami ubezpieczeniowymi. W dalszej kolejnoci badane gospodarstwa korzystay ze wsparcia instytucji prywatnych dziaajcych w sferze zaopatrzenia, zbytu, przetwrstwa (ponad 57%), spdzielni (22%), rynkw hurtowych (ponad 21%) oraz gied (1/10). Stosunkowo najmniejsze wsparcie badane gospodarstwa otrzymay ze strony instytucji odpowiedzialnych za mikrofinansowe wspomaganie rolnictwa. Jedynie 1 na 100 gospodarstw zadeklarowao korzystanie z porcze i innych form wsppracy z samorzdowymi funduszami porcze kredytowych. Rwnie nieliczne i nieistotne okazao si by wsparcie ze strony samorzdw gospodarczych (izb przemysowohandlowych). Niecae 2% ankietowanych rolnikw zadeklarowao kontakt z tymi instytucjami w cigu lat 20042006. Zbiorcze rezultaty analizy wykorzystania pomocy ze strony instytucji wsparcia rynku przedstawia wykres 2. Dokonujc charakterystyki relacji rolnikw z instytucjami otoczenia rynkowego, podjto prb ich syntetycznego ujcia z punktu widzenia czstoci kontaktw z instytucjami oraz zadowolenia z dziaa z punktu widzenia ankietowanych gospodarstw rolnych. Dla ponad 74% gospodarstw korzystajcych z kontaktw z bankami relacje te miay charakter stay, tj. odbyway si wielokrotnie w cigu roku, ponad 50% udziau kontaktw staych zanotoway rwnie giedy, instytucje prywatne i rynki hurtowe. Prawie stuprocentowa (94%) bya stao kontaktw gospodarstw ze spdzielniami w odrnieniu od zakadw ubezpiecze, gdzie wielokrotny kontakt
146

Problemy i pogldy

Wykres 2. Struktura gospodarstw wedug czstoci relacji z instytucjami wsparcia

% 120 100 80 60 40 20 0
Banki Giedy

Instytucje prywatne

Instytucje ubezpieczeniowe relacje stae

Rynki hurtowe

Fundusze Spdzielnie Izby porcze przemysowokredytowych -handlowe

relacje oglem

zadowolenie z kontaktw

rdo: opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych.

w cigu roku deklarowao zaledwie 27% rolnikw. Proporcje te wynikaj przede wszystkim ze specyfiki dziaalnoci instytucji obu typw; kontrakt ubezpieczeniowy zawierany jest na okrelony czas, podczas gdy wsppraca ze spdzielniami ma charakter cigy i nieustajcy. Brak staych kontaktw zadeklarowano w odniesieniu do izb przemysowo-handlowych i funduszy porcze kredytowych. Spord rolnikw utrzymujcych stae kontakty z instytucjami zadowolenie z jakoci tych relacji deklarowao ponad 84% respondentw kontaktujcych si z bankami. Ponad 80% zadowolonych zarejestrowano rwnie wrd rolnikw deklarujcych kontakty ze spdzielniami i instytucjami prywatnymi. Okoo 7 na 10 rolnikw deklarowao zadowolenie z kontaktw z giedami, rynkami hurtowymi i instytucjami ubezpieczeniowymi. Jednym z aspektw badania wsppracy organizacji sfery rynku z gospodarstwami rolnymi bya analiza korzyci, jakie rolnicy mog osign dziki utrzymywaniu takiej wsppracy. W przypadku bankw komercyjnych i spdzielczych oczekiwanymi przez rolnikw efektami wsppracy s korzyci zwizane z moliwociami zwikszenia produkcji i silniejszego powizania gospodarstwa z rynkiem (1/3 odpowiedzi) oraz uzyskania wsparcia finansowego w rnej postaci (ponad 33% odpowiedzi). Podniesienie poziomu produkcji wymieniane byo rwnie jako gwna korzy ze wsppracy z giedami, instytucjami prywatnymi, rynkami hurtowymi i spdzielniami. Rozkad sfer korzyci z relacji z instytucjami dla badanych gospodarstw rolnych zosta zaprezentowany na wykresie 3.
147

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Wykres 3. Instytucje sfery rynku w aspekcie ich dziaa na rzecz gospodarstw rolnych
% 80 70 60 50 40 30 20 10 0
1 2 3 4 5 6 7 8 spdzielnie fundusze porcze kredytowych izby przemysowo-handlowe rynki hurtowe instytucje ubezpieczeniowe instytucje prywatne giedy banki 11 12

Dziaania na rzecz gospodarstw rolnych

10

Obszary efektu wsppracy: 1 zwikszona produkcja, silniejsze powizanie z rynkiem (podniesienie konkurencyjnoci, specjalizacja, otwarcie nowych moliwoci sprzeday produktw, sprzeda produktw w najkorzystniejszym okresie chodnia), 2 modernizacja dziaalnoci w produkcji rolnej (wspieranie produkcji ekologicznej, rnicowanie dziaalnoci, biornorodno, zachowanie walorw rodowiska naturalnego wielofunkcyjno rolnictwa), 3 uruchomienie dziaalnoci pozarolniczej, 4 obnienie ryzyka gospodarowania, 5 obnienie kosztw (zmniejszenie zuycia nakadw), 6 uzyskanie korzyci finansowych (wsparcie z UE), 7 zwikszenie powierzchni gospodarstwa, 8 pogbienie integracji z rolnikami, 9 podniesienie kwalifikacji, nabycie nowych umiejtnoci, 10 poprawa jakoci produktw i uszlachetnienie produktw (np. sortowanie), 11 poprawa stanu rodowiska, 12 poprawa warunkw i bezpieczestwa pracy. rdo: opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych.

Na podstawie wymienionych na wykresie 3 szczegowych efektw dokonano ich dalszego grupowania, uwzgldniajc znaczenie w funkcjonowaniu gospodarstwa. Wydzielono trzy grupy efektw: 1) efekty rzeczowe (30,5% oglnych wskaza): zwikszenie produkcji, silniejsze powizanie z rynkiem, specjalizacje, otwarcie nowych moliwoci sprzeday produktw (21,0%), nowe dziaalnoci w produkcji rolnej (3,7%), uruchomienie dziaalnoci pozarolniczej (0,6%) i zwikszenie powierzchni gospodarstwa (5,2%), 2) efekty ekonomiczno-finansowe (34,6%): obnienie ryzyka gospodarowania (10,2%), obnienie kosztw (6,8%) i uzyskanie korzyci finansowych (17,6),
148

Problemy i pogldy

3) efekty pozaekonomiczne (34,7%): pogbienie integracji z rolnikami (7,4%), podniesienie kwalifikacji (9,4%), poprawa jakoci produktw i uszlachetnienie produktw (5,8%), poprawa stanu rodowiska (2,1%) i zwikszenie bezpieczestwa pracy (10,2%). Analiza efektw (wg przyjtych grup) wsppracy z lokalnymi instytucjami wskazuje na znaczne ich zrnicowanie, w zalenoci od zakresu dziaania instytucji. Najwicej efektw rzeczowych wskazali rolnicy w zakresie dziaalnoci instytucji w sferze rynku (43,2% oglnej liczby wskaza na efekty rzeczowe), efektw ekonomiczno-finansowych (57,3%) i pozaekonomicznych (62,9%) w zakresie polityki rolnictwa i obszarw wiejskich. Rolnicy wskazywali rwnie na znaczne efekty pozaekonomiczne w zakresie dziaalnoci instytucji w sferze samoorganizacji (57,2% oglnej liczby wskazanych efektw) i instytucji wdroeniowych (61,4% oglnej liczby wskazanych efektw). Wskazujc w tych strefach dziaania na tak duy udzia efektw pozaekonomicznych, rolnicy mieli na uwadze gwnie popraw jakoci produktw rolnych, a take popraw jakoci czynnika ludzkiego zwizanego z rolnictwem. Analiza przestrzennego wykorzystania organizacji sfery rynku (zaprezentowana na wykresie 4) wskazuje, e w 15 na 16 wojewdztw odsetek gospodarstw kontaktujcych si regularnie z bankami spdzielczymi i komercyjnymi oscyluje w przedziale 8090%. Wyjtkiem w tym zakresie jest wojewdztwo warmisko-mazur-

Wykres 4. Przecitny odsetek relacji ankietowanych gospodarstw rolnych z instytucjami sfery rynku w ujciu wojewdzkim
zachodniopomorskie wielkopolskie warmisko-mazurskie witokrzyskie lskie pomorskie podlaskie podkarpackie opolskie mazowieckie maopolskie dzkie lubuskie lubelskie kujawsko-pomorskie dolnolskie 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 %

rdo: opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych.

149

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

skie, w ktrym tylko nieco ponad poowa ankietowanych rolnikw deklarowaa sta wspprac z bankiem. Caociowe ujcie czstoci kontaktw gospodarstw z instytucjami sfery rynku prezentuje wykres 4. W klasyfikacji tej przoduj wojewdztwa: dolnolskie, podkarpackie i zachodniopomorskie, w ktrych cznie gospodarstwa utrzymyway relacje z 4 na 10 wymienionych instytucji sfery rynku. Najniszy odsetek wykorzystania kontaktw z instytucjami sfery rynku zanotowano w wojewdztwach: warmisko-mazurskim i lubuskim gospodarstwa kontaktoway si tam odpowiednio: z 2 i 3 organizacjami na 10.

2. Znaczenie lokalnych instytucji finansowych w rozwoju gospodarstw rolnych

W dalszej czci opracowania pogbiono analiz struktury kontaktw gospodarstw z instytucjami finansowymi bankami spdzielczymi i komercyjnymi. Byy dwa gwne tego powody: 1) czsto relacji gospodarstw z bankami jest najwysza ponad 95% ankietowanych jednostek zadeklarowao utrzymywanie relacji z bankami, z tego prawie 3/ utrzymuje relacje o charakterze staym wielokrotnie w cigu roku, 4 2) charakter instytucji finansowych i ich rola w rozwoju obszarw wiejskich s szczeglne. Jak podkrelaj badacze, istnieje dodatni zwizek midzy funkcjonowaniem systemu finansowego a dugookresowym wzrostem i rozwojem ekonomicznym3. Kondycja i sprawno funkcjonowania wiejskiego systemu finansowego bezporednio lub porednio wpywa na funkcjonowanie i moliwoci rozwojowe wszystkich podmiotw gospodarczych zlokalizowanych na obszarach wiejskich. Instytucje te s niezbdnym ogniwem, umoliwiajcym wykorzystanie wsparcia finansowego ze rodkw publicznych przez lokalne spoecznoci (np. rolnikw, przedsibiorcw wiejskich czy samorzdy lokalne). W ujciu tym na podkrelenie zasuguje przede wszystkim rola bankowoci w kredytowaniu przedsiwzi inwestycyjnych w rolnictwie oraz na obszarach wiejskich. Kredytowanie rolnictwa stanowi podstawowy czynnik warunkujcy jego prawidowy rozwj oraz tworzenie bazy kapitaowej, efektywnej alokacji kapitau i stymulowania skonnoci inwestycyjnych. Znaczenie kredytu w rolnictwie ronie od momentu, gdy sektor ten musia zacz dostosowywa si do oglnych trendw wystpujcych w nowoczesnej gospodarce.

R. Kata, D. Zajc, Znaczenie lokalnych instytucji finansowych w zrwnowaonym rozwoju obszarw wiejskich, Prace Naukowe Nr 39, Zrwnowaony i trway rozwj wsi i rolnictwa, [w:] M. Adamowicz (red.), Przedsibiorstwa i organizacje publiczne w zrwnowaonym rozwoju obszarw wiejskich, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2006, s. 14.

150

Problemy i pogldy

Zgodnie z zaoeniami teoretycznymi4 kredyt rolniczy ma do spenienia wiele istotnych zada. Jako jego podstawowy cel wymienia si intensyfikacj i rozwj produkcji rolnej. Dodatkowym efektem wykorzystania kapitau obcego w rolnictwie jest wzrost poziomu postpu technicznego, biologicznego i spoecznego. Cechy kredytu rolniczego czyni go jednym z najbardziej elastycznych instrumentw zarzdzania rolnictwem. Dziki niemu oddziaywanie na gospodark roln ma charakter przestrzenno-strukturalny, sektorowy oraz przedmiotowy, odnoszcy si do poziomu, kierunkw oraz struktury produkcji rolniczej. Dwa najistotniejsze z punktu widzenia gospodarstwa rolniczego produkty kredytowe to kredyt inwestycyjny i kredyt obrotowy. Pozytywnym efektem kredytu inwestycyjnego jest przyspieszenie okresu realizacji inwestycji, umoliwienie modernizacji i restrukturyzacji gospodarstw. Kredyt taki ma zazwyczaj dugo- bd rednioterminowy okres spaty i opiewa na wysok kwot (od 1 mln z wzwy). Kredyt obrotowy ma za za zadanie pomoc w penym wykorzystaniu posiadanych przez gospodarstwo zasobw biecych oraz umoliwia dokonywanie niezbdnych biecych napraw i nakadw, warunkujcych rozpoczcie nowego cyklu produkcyjnego. W tym zakresie kredyty obrotowe wspomagaj rozwj efektywnych podmiotw gospodarczych oraz przyczyniaj si do zagodzenia okresowych niedoborw rodkw pieninych, ktre wystpuj w rolnictwie bardzo czsto i s zwizane z du okresowoci przychodw rolniczych. W ujciu oglnym wrd badaczy zagadnienia istnieje konsensus co do faktu, e kapita obcy jest niezbdnym i potrzebnym czynnikiem rozwoju rolnictwa, warunkujcym podwyszanie jego efektywnoci i konkurencyjnoci, aktywizacj obszarw wiejskich i wspieranie ich wielofunkcyjnego i zrwnowaonego rozwoju oraz doskonalenie infrastruktury technicznoprodukcyjnej i spoecznej na obszarach wiejskich. Przyczyny, dla ktrych rolnicy decyduj si na skorzystanie z tej formy finansowania, s wielorakie i mona je streci w nastpujcych punktach: niewydolno dochodowa rolnictwa polegajca na niezdolnoci gospodarstw do reprodukcji za pomoc prostej akumulacji kapitau wasnego, wahania dochodw na skutek sezonowoci produkcji oraz czynnikw pozostajcych poza wpywem rolnika, tj. np. warunkw atmosferycznych, istotne rozbienoci pomidzy terminem wpyww i wydatkw, wzrost zapotrzebowania na zakupione materiay i usugi. Stopie wykorzystania przez rolnikw usug bankowych warunkuj rwnie zewntrzne czynniki ekonomiczno-spoeczne. Wstpienie Polski do Unii Europejskiej rozpoczo proces pozyskiwania przez rolnikw dopat bezporednich do uytkw rolnych. Jednym z warunkw uzyskania dostpu do tych rodkw finansowych stao si zaoenie konta (rachunku) w wybranym banku. Usugi bankowe
4

T. Siudek, Bankowo spdzielcza w rozwoju rolnictwa i obszarw wiejskich w Polsce, Wie Jutra, Nr 12/2008, s. 6.

151

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

staj si dla rolnikw coraz bardziej dostpne, jednak zakres korzystania z oferty bankw przez gospodarstwa rolne jest wci silnie zawony, ograniczajc si do rachunku bankowego i zwizanych z nim podstawowych usug operacyjnych. Jak pokazuj badania gospodarstw w poudniowo-wschodniej Polsce5, wci niewielki odsetek rolnikw korzysta tam z produktw kredytowych. Z kredytw obrotowych korzystao 18% rolnikw, za z kredytw inwestycyjnych 13,8% rolnikw6 . Na koniec 2006 r. stan zaduenia z tytuu kredytw rolnych wykazywao 16,8% rolnikw, w tym z tytuu kredytw inwestycyjnych 8,9% rolnikw. Ponadto 4,8% rolnikw wykazywao take stan zaduenia z tytuu kredytw konsumenckich. Naley podkreli, e istotny wzrost zainteresowania rolnikw kredytami, zwaszcza inwestycyjnymi, jest bezporednio zwizany z objciem polskiego rolnictwa instrumentami finansowania WPR. Po roku 2004 prawie 60% kredytw inwestycyjnych pobieranych przez rolnikw to kredyty pomostowe, suce do finansowania przedsiwzi refundowanych z programw unijnych (gwnie w ramach SPO Rolny, a wczeniej SAPARD). Take cz kredytw preferencyjnych z linii ARiMR, jak rwnie komercyjnych, bya pobierana przez rolnikw w celu wspfinansowania przedsiwzi powizanych z absorpcj funduszy unijnych. Blisko 12% rolnikw korzysta take z kredytu w rachunku biecym. Wci relatywnie niewielki jest natomiast odsetek rolnikw korzystajcych z produktw depozytowych, za szczeglnie niski z innych, bardziej wyrafinowanych produktw i usug bankowych, np. bankowoci elektronicznej. W grupie analizowanych gospodarstw 74,5% zadeklarowao utrzymywanie relacji z bankami czciej ni dwa razy w roku, 5,2% dwa razy w roku, 10% raz w roku oraz nieco ponad 10% sporadycznie, tj. mniej ni jeden raz w cigu roku. Oglny poziom zadowolenia z usug bankowych jest wrd badanych rolnikw wysoki. Na pytanie o zadowolenie z kontaktw z bankami, przecitnie 87% respondentw podkrelio swoj pozytywn ocen oferowanych usug bankowych, przeciwne zdanie wyrazio niecae 2% badanych rolnikw, a 11% ankietowanych nie zakrelio adnej odpowiedzi. Czsto kontaktw z instytucjami finansowymi jedynie w 1 przypadku rzutowaa na przyznane oceny odsetek rolnikw kontaktujcych si maksymalnie dwa razy w roku z bankiem i wyraajcych niezadowolenie z jakoci oferty ponaddwukrotnie przewysza analogiczne wielkoci w innych grupach. Udzia osb, ktre nie wyraziy swojego zdania co do oferty bankowej (ocena neutralna), by najwyszy wrd obu skrajnych grup, tj. rolnikw kontaktujcych si z instytucjami bardzo czsto i sporadycznie. W obu grupach odsetek niezdecydowanych oscylowa na granicy 15%.

5 6

R. Kata, Relacje rolnikw z bankami po przystpieniu Polski do Unii Europejskiej, Zeszyty Naukowe SGGW seria; Problemy rolnictwa wiatowego, tom 2 (XVII), Warszawa 2007, s. 4. Dane te dotycz okresu 20022006.

152

Problemy i pogldy

Zbiorczy obraz analizy czstoci kontaktw z bankami oraz stopnia zadowolenia z usug prezentuje wykres 5.
Wykres 5. Ocena relacji z bankami badanych gospodarstw wedug ich czstoci
% 100 90 80 70 60 50 40 30 20

84

90

92 85

14 5 8 15
pozytywna neutralna

10

2
0
kilka razy w roku raz na p roku

0
raz w roku sporadycznie

ocena

negatywna

Czsto

rdo: opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych.

Ocen relacji rolnikw z bankami w ankietowanej grupie gospodarstw w rozbiciu na wojewdztwa, w ktrych zlokalizowane byy gospodarstwa przedstawia tabela 1. Z zaprezentowanych danych wynika, e najcilejsze kontakty z instytucjami finansowymi utrzymuj rolnicy z wojewdztw podlaskiego i lskiego, gdzie w niemal caej populacji relacje te maj charakter stay. 8 na 10 ankietowanych rolnikw utrzymuje te stae relacje ze swoim bankiem w wojewdztwach: dolnolskim, maopolskim, dzkim, kujawsko-pomorskim i zachodniopomorskim. Odpowiednio niski jest w tych wojewdztwach rwnie odsetek rolnikw, ktrzy sporadycznie kontaktuj si z bankiem. Bardzo niska jest natomiast czsto kontaktw z bankami rolnikw z wojewdztw: opolskiego, mazowieckiego, warmisko-mazurskiego, a szczeglnie witokrzyskiego, gdzie zaledwie co drugi z ankietowanych rolnikw przyznaje si do czstych kontaktw z bankami. W wojewdztwach tych ponad 1/4 gospodarstw kontaktuje si z bankami sporadycznie, tj. rzadziej ni raz w roku. W przeprowadzonym badaniu udao si ustali pozytywn zaleno pomidzy czstoci kontaktw z bankami a ogln ocen
153

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Tabela 1. Ocena relacji rolnikw z bankami w ujciu wedug wojewdztw Czsto kontaktw z bankami Wojewdztwo Ocena

kilka raz sporaraz pozyneunegarazy na p dyczw roku tywna tralna tywna w roku roku nie 80,0 83,3 72,0 72,2 81,0 84,0 58,3 50,0 72,0 92,9 61,1 92,3 47,1 50,0 77,3 80,0 6,7 3,3 16,0 5,6 0,0 0,0 4,2 20,0 8,0 0,0 16,7 0,0 0,0 12,5 2,3 0,0 6,7 3,3 8,0 5,6 4,8 12,0 8,3 10,0 12,0 7,1 19,4 3,8 29,4 12,5 9,1 10,0 6,7 10,0 4,0 16,7 14,3 4,0 29,2 20,0 8,0 0,0 2,8 3,8 23,5 25,0 11,4 10,0 93,3 76,7 80,0 94,1 90,5 80,0 83,3 90,0 92,0 96,4 91,2 92,3 94,4 100,0 74,4 66,7 6,7 20,0 12,0 0,0 9,5 16,0 16,7 10,0 8,0 3,6 8,8 7,7 5,6 0,0 25,6 30,0 0,0 3,3 8,0 5,9 0,0 4,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3,3

Dolnolskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie dzkie Maopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie lskie witokrzyskie Warmisko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie

rdo: opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych.

oferty bankowej, okrelon przez rolnikw. Najlepiej zostay ocenione banki w wojewdztwach: dolnolskim, lubuskim i podlaskim, rwnie w wojewdztwach o niskim odsetku kontaktw staych witokrzyskim i warmisko-mazurskim akceptacja usug przekraczaa 95% korzystajcych. Najgorzej swoje kontakty z bankami oceniali rolnicy z wojewdztw: kujawsko-pomorskiego, lubuskiego, lubelskiego i zachodniopomorskiego.

154

Problemy i pogldy

3. Wykorzystanie usug bankowych a ekonomiczne charakterystyki gospodarstw

Biorc pod uwag katalog potencjalnych korzyci, jakie literatura przedmiotu przypisuje dziaalnoci instytucji finansowych na terenach wiejskich, jak rwnie efekty wsppracy, jakich oczekuj ankietowani rolnicy dziki swoim kontaktom z bankami, kolejny etap analizy zosta powicony kwantyfikacji wpywu korzystania z usug bankowych na ekonomiczne charakterystyki gospodarstw, jak rwnie czynnikw ekonomicznych, demograficznych, spoecznych oraz majcych charakter organizacyjny, ktrych nasilenie mogo przyczyni si do zrnicowania czstoci kontaktw gospodarstw z bankami, a take oceny jakoci tych kontaktw. Literatura przedmiotu kadzie podstawowy nacisk na rol banku jako dostarczyciela kapitau dla gospodarstwa i podmiotu finansujcego jego dziaalno inwestycyjn. Wyniki prezentowanych bada ankietowych wskazuj, e rolnicy oczekuj od kontaktw z bankami przede wszystkim korzyci zwizanych ze zwikszeniem produkcji, silniejszym powizaniem z rynkiem, podniesieniem konkurencyjnoci, otwarciem nowych moliwoci sprzeday produktw, uzyskaniem nowych opcji finansowych oraz zwikszeniem powierzchni gospodarstwa. Z tego wzgldu analiza charakterystyk gospodarstwa dotyczya w pierwszym rzdzie wpywu relacji z bankami na si ekonomiczn gospodarstwa mierzon wielkoci ESU, wielkoci uytkw rolnych, a take wielkoci produkcji, dochodu netto i inwestycji zarwno w ujciu bezwzgldnym, jak i w odniesieniu do nakadw pracy oraz liczby zatrudnionych w gospodarstwie. Rezultaty analizy (zaprezentowane w tabeli 2) wskazuj na istotne rnice charakterystyk ekonomicznych gospodarstw utrzymujcych relacje z bankami w stosunku do gospodarstw, ktre nie korzystaj z usug bankowych. Gospodarstwa korzystajce z usug bankw komercyjnych i spdzielczych maj rednio wysz zasobno w uytki rolne, wikszy dochd netto i wysz warto produkcji w ujciu zarwno bezwzgldnym, jak i relatywnym. Gospodarstwa utrzymujce relacje z bankami charakteryzuje rwnie wysza skonno do inwestycji ni gospodarstwa nie utrzymujce relacji z bankami. Tylko w odniesieniu do wskanika siy ekonomicznej (ESU) zanotowano przewag gospodarstw niekorzystajcych z usug bankowych wynika ona jednak prawdopodobnie ze stosunkowo maej liczebnoci tej grupy kontrolnej. Aby potwierdzi wyniki badania opisowego w celu okrelenia istotnoci rnic poziomu wskanikw ekonomicznych gospodarstw dla grup, ktre korzystay i nie korzystay z usug bankw, przeprowadzono analiz ANOVA (nieparametryczny test rwnoci rednich). Na poziomie istotnoci 10% analiza wariancji pozwolia na odrzucenie hipotezy zerowej jedynie w przypadku wielkoci uytkw rolnych (warto statystyki F 2,44, przy p = 0,064) oraz poziomu produkcji w odniesieniu do cznej liczby godzin przepracowanych w gospodarstwie (statystyka F 2,287, przy
155

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Tabela 2. Przecitne wartoci charakterystyk ekonomicznych gospodarstwa, w zalenoci od wykorzystania czstoci relacji z bankami Relacja z bankami Nie korzysta Korzysta Kilka razy w roku Raz na p roku Raz w roku ESU UR 28,9 23,2 15,9 55,5 18,2 60,4 7,6 53,9 7,6 38,8 D/h D/p P/h P/p z/godz z/prac. z/godz z/prac. 15,3 20,0 21,4 19,5 17,1 13,6 35 212,5 48 094,7 50 916,0 50 675,2 39 179,5 36 313,8 40,7 52,6 56,0 50,5 44,7 39,0 95 256,5 126 491,4 133 208,0 130 970,1 104 279,3 100 417,6 I/h I/p z/godz z/prac. 19,2 19,0 20,2 18,9 14,0 16,1 44 412,4 38 380,6 38 161,3 45 345,8 34 414,8 40 476,4

Sporadycznie 12,7 40,5

D/h (P/h) dochd netto (warto produkcji) na sum nakadw pracy (w godzinach) D/p dochd netto (warto produkcji) na liczb zatrudnionych I/h inwestycje na sum nakadw (w godzinach) I/p inwestycje na liczb zatrudnionych rdo: opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych.

p = 0,079). Dla pozostaych cech ekonomicznych gospodarstwa przeprowadzona analiza ilociowa nie wykazaa istotnych statystycznie rnic pomidzy wartociami rednich w grupach jednostek, ktre korzystay i nie korzystay z usug instytucji finansowych. W dalszej kolejnoci podjto rwnie prb weryfikacji statystycznej hipotezy o wpywie czstoci kontaktw z instytucjami finansowymi na wielkoci ekonomiczne charakteryzujce badane gospodarstwa. Wyniki badania ANOVA dla gospodarstw korzystajcych z usug finansowych bankw kilka razy w roku, raz na p roku, raz w roku i sporadycznie wskazuj na istnienie statystycznie istotnej rnicy rednich wartoci uytkw rolnych, poziomu inwestycji oraz wielkoci produkcji w odniesieniu do nakadw pracy w grupach jednostek deklarujcych bardzo bliskie (kilka razy w roku) i bardzo rzadkie (sporadyczne) relacje z bankami. Podstaw do stwierdzenia rnic rednich w poszczeglnych grupach gospodarstw byy wartoci testw post-hoc porwna wielokrotnych Scheffe7. Wedug nich mona przyj hipotez o dodatniej zalenoci pomidzy czstoci kontaktw z bankami a ekonomicznym poziomem rozwoju gospodarstwa. rednie wielkoci areau uytkw rolnych, wartoci produkcji i dochodu netto (w ujciu bezwzgld7

Testy post-hoc jeeli analiza wariancji wykae istotne rnice pomidzy rozpatrywanymi grupami, naley przeprowadzi dalsze testy, majce odpowiedzie na pytanie, ktre z porwnywanych populacji s odpowiedzialne za odrzucenie hipotezy zerowej.

156

Problemy i pogldy

nym i relatywnym) oraz inwestycji rosn stopniowo wraz z przejciem midzy grupami jednostek o coraz wyszej czstoci relacji z instytucjami finansowymi. Aby potwierdzi zaobserwowany trend, przeprowadzono dodatkowo analiz korelacji (w ujciu wskanikw T-Kendalla i P-Spearmana) pomidzy czstoci relacji z bankami a cechami ekonomicznymi gospodarstwa. Wyniki analizy prezentuje wykres 6.

Wykres 6. Analiza korelacji czstoci wykorzystania usug bankowych i charakterystyk ekonomicznych gospodarstwa
0,2

0,15

0,1

0,05

ESU 0 UR Dochd netto Wielko produkcji D/h D/p P/h P/p

0,05

Kendall-Tau

Spearman-Rho

rdo: opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych.

Dla wszystkich badanych charakterystyk gospodarstwa zwizek czstoci relacji i wskanikw ekonomicznych by dodatni (w przedziale 1020%) i istotny statystycznie. Jedynym wyjtkiem jest wskanik siy ekonomicznej gospodarstwa ESU gdzie stwierdzona zaleno miaa kierunek ujemny i nie bya istotna statystycznie. Jednym z celw przeprowadzonego badania byo rwnie ustalenie czynnikw majcych potencjalny wpyw na fakt korzystania z usug bankowych i ich czsto. W odniesieniu do charakterystyk demograficznych, ekonomicznych i spoecznych gospodarstw, ktre mogy potencjalnie warunkowa fakt i czsto kontaktw z instytucjami finansowymi, pod uwag wzito poziom wyksztacenie kierownikw gospodarstw (odsetek osb posiadajcych wyksztacenie co najmniej rednie), wiek i wyksztacenie kierunkowe (rolnicze) kierownikw, dostp do
157

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Internetu w gospodarstwie, wykorzystanie rodkw pomocowych w latach 2004 2006 oraz zamiar skorzystania z programw ROW w latach 20072013, a take form sprzeday produktw rolniczych preferowan przez gospodarstwo (moliwe warianty odpowiedzi przewidyway: sprzeda jednorazow doran, sprzeda jednorazow powtarzaln, sprzeda w ramach interwencji pastwowej, sprzeda jednorazow standaryzowan oraz wspprac dugookresow). Zbiorcze charakterystyki wymienionych cech gospodarstw prezentuje tabela 3. Analiza wyliczonych wartoci wskazuje, e kontakty z bankami utrzymywali na og rolnicy modsi, lepiej wyksztaceni (zarwno w odniesieniu do wyksztacenia oglnego, jak i specjalistycznego), prowadzcy gospodarstwa majce dostp do Internetu, korzystajcy z pomocy w ramach PROW 20042006 i deklarujcy zamiar skorzystania z tej pomocy w przyszym okresie programowania. Szczeglnie ta ostatnia cecha odrnia w sposb istotny gospodarstwa korzystajce z usug bankw (84% odpowiedzi potwierdzajcych zamiar wykorzystania rodkw PROW w latach 20072013) oraz te, ktre kontaktw z instytucjami nie utrzymuj (jedynie 35% pozytywnych odpowiedzi). Podobna skala rozbienoci wskanikw dla obu grup gospodarstw zostaa zaobserwowana w odniesieniu do wskanika wyboru formy sprzeday w postaci wsppracy dugookresowej. Proporcje na korzy gospodarstw utrzymujcych relacje z bankami wynosz tu 45% do 19%. W przypadku czstoci relacji z bankami trudno zauway jakikolwiek przewaajcy trend w zachowaniu cech gospodarstwa. Jednoznaczne wskazanie na np. rosncy udzia rolnikw legitymujcych si co najmniej rednim wyksztaceniem bd przynalenych do grupy osb znajdujcych si w wieku produkcyjnym wraz ze zwikszaniem si czstoci kontaktw z instytucjami finansowymi nie jest moliwe. Opisowa analiza charakterystyk gospodarstw nie ujawnia zatem istotnych zalenoci statystycznych. Biorc to pod uwag, podjto prb estymacji modelu logitowego o binarnej zmiennej zalenej (korzysta bd nie korzysta z usug bankowych), ktrego celem bya statystyczna weryfikacja cech gospodarstwa odpowiedzialnych za zrnicowanie kontaktw z bankami (tj. za fakt ich podjcia bd niepodjcia). Zmienne objaniajce w modelu stanowi zbir charakterystyk gospodarstwa opisany powyej. Obliczony model wykaza jedynie marginaln istotno statystyczn statystyka Hosmera-Lemeshow na poziomie 0,89, przy p = 0,76, wskanik adjusted-R2 na poziomie 0,12, za jedyn charakterystyk gospodarstwa, ktra istotnie statystycznie wpyna na zrnicowanie prawdopodobiestwa podjcia przez gospodarstwo wsppracy z bankami, by wskanik chci skorzystania ze rodkw PROW na lata 20072013. Fakt zadeklarowania chci skorzystania z programw pomocy UE podnosi prawdopodobiestwo wejcia w relacje z bankami o 12%.

158

Problemy i pogldy

PODSUMOWANIE
Reasumujc, mona wysnu nastpujce konkluzje dotyczce kontaktw gospodarstw z lokalnymi instytucjami pochodzcymi z grupy organizacji wspierania rynku. 1. Najistotniejsze relacje w tej grupie instytucji zarwno w ujciu ilociowym, jak i w odniesieniu do zadowolenia z jakoci usug/relacji zachodz pomidzy gospodarstwami a bankami. 2. Oczekiwane rezultaty kontaktw dotycz przede wszystkim poprawy sytuacji finansowej gospodarstwa i atwiejszego dostpu do rde finansowania. 3. Wyniki przeprowadzonych bada ankietowych wskazuj, e gospodarstwa korzystajce z usug bankowych maj przecitnie wiksz powierzchni uytkw rolnych oraz wyszy poziom produkcji. 4. Czynnikiem w najwikszym stopniu warunkujcym ch podjcia kontaktw z bankiem byo w badanej prbie gospodarstw wykorzystanie rodkw pomocowych z UE.

Bibliografia
Czudec A., Kata R., Mi T., Zajc D., Rola lokalnych instytucji w przeksztaceniach rolnictwa o rozdrobnionej strukturze gospodarstw, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszw 2008. Dogowski T., Konkurencyjno instytucjonalna i systemowa w warunkach gospodarki globalnej, Monografie i Opracowania nr 505, Wyd. SGH, Warszawa 2002. Gajowiak D., Malinowski P Rola bankw spdzielczych w wielofunkcyjnym rozwoju ., obszarw wiejskich, Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego, Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu, Prace Naukowe nr 39: Zrwnowaony i trway rozwj wsi i rolnictwa. Kata R., Zajc D., Znaczenie lokalnych instytucji finansowych w zrwnowaonym rozwoju obszarw wiejskich, Prace Naukowe nr 39: Zrwnowaony i trway rozwj wsi i rolnictwa, [w:] M. Adamowicz (red.), Przedsibiorstwa i organizacje publiczne w zrwnowaonym rozwoju obszarw wiejskich, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2006. Kata R., Relacje rolnikw z bankami po przystpieniu Polski do Unii Europejskiej, Zeszyty Naukowe SGGW, seria: Problemy rolnictwa wiatowego, t. 2 (XVII), Warszawa 2007. Siudek T., Bankowo spdzielcza w rozwoju rolnictwa i obszarw wiejskich w Polsce, Wie Jutra, nr 12/2008.

159

Emil lzak

WPYW WPROWADZENIA EURO W POLSCE NA FUNKCJONOWANIE BANKOWEGO FUNDUSZU GWARANCYJNEGO

WSTP
Realizacja przyjtego przez Rad Ministrw w IV kwartale 2008 r. harmonogramu przystpienia Polski do grupy pastw obszaru jednowalutowego w ramach Unii Gospodarczo-Walutowej na pocztku przyszej dekady1 oznacza, e po spenieniu kryteriw konwergencji zoty zostanie zastpiony przez wspln walut europejsk.
1

W dniu 28 padziernika 2008 r. Rada Ministrw przyja oglny harmonogram wdroenia w Polsce wsplnej waluty, nazwany Map drogow przyjcia euro przez Polsk. Harmonogram zakada wprowadzenie euro w Polsce 1 stycznia 2012 r., przy czym przygotowania do przyjcia euro odbywa si bd w ramach czterech gwnych etapw. Etap I opracowanie przez rzd RP Narodowego Planu Wprowadzania Euro w Polsce, przygotowanie do wczenia zotego do mechanizmu ERM II i rozpoczcie procedury zmiany Konstytucji RP . Etap II prace legislacyjne zwizane z wprowadzeniem euro, zawarcie porozumienia z sektorem bankowym i detalicznym, dotyczcego niestosowania nieuczciwych praktyk cenowych oraz wczenie zotego do mechanizmu ERM II. Etap III obowizywanie podwjnej prezentacji cen, produkcja monet z polsk stron narodow i dostosowanie bankomatw oraz terminali patniczych, a take kampania informacyjna. Etap IV wprowadzenie euro do obiegu, nadzorowanie wycofywania zotego i kontynuacja kampanii informacyjnej.

160

Problemy i pogldy

W konsekwencji dojdzie do zasadniczych zmian w funkcjonowaniu rynku finansowego w Polsce, gdy aktualne kompetencje NBP w zakresie definiowania celw oraz okrelania narzdzi ksztatowania poday pienidza zostan przekazane na szczebel unijny, tj. do Europejskiego Banku Centralnego. Wprowadzenie euro w Polsce bdzie miao take zasadniczy wpyw na funkcjonowanie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego w aspekcie realizowania ustawowych funkcji w polskim sektorze bankowym w wymiarze dziaalnoci gwarancyjnej i pomocowej, a take bdzie oddziaywa na strategi inwestycyjn Funduszu. Naley podkreli, e ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym2, definiujc zakres zada i rodzaj kompetencji Funduszu, przyjmuje za walut referencyjn zarwno zoty, jak i euro. Dlatego te znaczenie jednolitej waluty europejskiej w dotychczasowym funkcjonowaniu Funduszu jest wysokie, o czym wiadczy fakt wykorzystania euro m.in. do definiowania limitu rodkw gwarantowanych, czy okrelenia procedur zwizanych z zatwierdzaniem wnioskw poyczkowych bankw. Tym samym, Bankowy Fundusz Gwarancyjny w wielu wymiarach swojej dziaalnoci funkcjonuje de facto w systemie dwuwalutowym. Stan ten ma zasadnicze konsekwencje dla identyfikacji znaczenia wpywu wprowadzenia euro w Polsce na przysz dziaalno Funduszu. Wobec powyszych przesanek, podstawowym celem niniejszego opracowania jest dokonanie wstpnej analizy potencjalnego wpywu akcesji Polski do Unii Gospodarczo-Walutowej na dziaalno Bankowego Funduszu Gwarancyjnego w obszarze dziaalnoci gwarancyjnej, pomocowej, a take inwestycyjnej. Tak okrelonemu celowi podporzdkowana jest struktura niniejszego opracowania.

1. Gwne aspekty wpywu wprowadzenia euro na dziaalno gwarancyjn Funduszu

Zastpienie w Polsce waluty krajowej przez wspln walut europejsk wyeliminuje aktualn ekspozycj deponentw na ryzyko walutowe w ramach systemu gwarancji. Przejawem takiego ryzyka jest due znaczenie waha wartoci kursu euro/zoty dla okrelenia efektywnej skali ochrony depozytw klientw sektora bankowego. Biorc pod uwag fakt, e aktualnie ponad 95% oszczdnoci deponentw w bankach jest przechowywanych w zotych, a limit gwarancji jest zdefiniowany w walucie obcej (tj. euro), efektywna skala ochrony depozytw podlega dziennym fluktuacjom wynikajcym ze zmian wartoci zotego wobec euro. W przypadku umacniania si wartoci waluty krajowej skala gwarancji depozytw w zotych obnia si, a przy realizacji scenariusza przeciwnego wzrasta.

Tekst jednolity Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 474 z pn. zm.

161

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Naley podkreli, e m.in. akcesja do Unii Europejskiej w 2004 r. przeoya si na wzrost wiarygodnoci inwestycyjnej Polski na arenie midzynarodowej, co znalazo odzwierciedlenie w rednioterminowym trendzie sukcesywnego umocnienia zotego do pocztku III kwartau 2008 r. Natomiast po tym okresie, pod wpywem zjawisk zwizanych z midzynarodowym kryzysem finansowym, warto zotego zacza gwatownie spada na rynku walutowym (zob. wykres 1). Z punktu widzenia ochrony interesw deponentw oznaczao to materializacj zarwno negatywnych, jak i pozytywnych aspektw ryzyka walutowego w zakresie efektywnej skali ochrony depozytw, prowadzc do wysokiej jej fluktuacji w ramach systemu gwarancji Funduszu.
Wykres 1. Warto kursu euro w zotych wedug redniego kursu NBP
5,0 4,8 4,6 4,4 4,2

4,72 4,64

4,75 4,54

4,7013

4,46 4,41

4,38 4,08 4,04 3,92 3,86 4,1724 4,04 3,94 3,98 3,83 3,77 3,87 3,78 3,58 3,53 3,41 3,35

4,08
4,0 3,8 3,6 3,4 3,2 3,0

rdo: obliczenia wasne na podstawie danych NBP (dane na koniec okresu).

Oceniajc wpyw ryzyka walutowego na efektywny zakres gwarancji depozytw w Polsce, naley okreli dwa okresy wyrnione ze wzgldu na kierunek oddziaywania rynku walutowego na system gwarantowania depozytw w Polsce, tj. od 2004 r. do koca II kwartau 2008 r. oraz od pocztku III kwartau 2008 r. do koca I kwartau 2009 r.3
3

162

Ik w. II 200 kw 3 . III 20 kw 0 3 IV . 20 kw 03 .2 I k 00 w. 3 II 200 kw 4 . III 20 kw 04 IV . 20 kw 04 .2 I k 00 w. 4 II 200 kw 5 . III 20 kw 05 .2 IV 0 kw 0 5 .2 I k 00 w. 5 II 200 kw 6 . III 20 kw 0 6 .2 IV 0 kw 06 .2 I k 00 w. 6 II 200 kw 7 . III 20 kw 0 7 .2 IV 0 kw 07 .2 I k 00 w. 7 II 200 kw 8 . III 20 kw 0 8 .2 IV 0 kw 0 8 .2 I k 00 w. 8 20 09

Do 27 listopada 2008 r. obowizywa w Polsce limit gwarancji 22 500 tys. euro, przy czym depozyty o wartoci do 1000 euro byo objte penymi gwarancjami, a kwota depozytw powyej

Problemy i pogldy

W pierwszym z wymienionych okresw uwzgldnienie kursw skrajnych pary waluty euro/zoty sprawia, e efektywna warto gwarantowanych rodkw w 100% obniya si o 1 400 z, a w przypadku kwot gwarantowanych w 90% efektywna warto gwarancji spada o 31 500 z. W konsekwencji, obnienie wartoci rodkw gwarantowanych o blisko 30% w czteroletnim okresie trendu spadku wartoci euro wzgldem zotego naley oceni jako wysoce negatywny wynik ekspozycji deponentw w Polsce na ryzyko kursowe w tym okresie, przy czym pene jego konsekwencje ponosili m.in. nieprofesjonalni uczestnicy rynku bankowego. Jednoczenie w analizowanym okresie warto oszczdnoci polskich gospodarstw domowych ulokowanych w postaci depozytw w bankach wzrosa o blisko 100 mld z (tj. 48%) do poziomu ponad 315 mld z4. Tym samym, zwikszenie wartoci oszczdnoci gospodarstw domowych w sektorze bankowym, przy jednoczesnym spadku realnej ochrony systemu gwarancji, nie sprzyjaoby budowaniu poczucia bezpieczestwa wrd deponentw w Polsce, szczeglnie w przypadku potencjalnego wystpienia istotnych zagroe zwizanych z ryzykiem systemowym. W drugim z wyrnionych okresw szybki spadek wartoci zotego wobec euro sprawi, e zakres efektywnej ochrony depozytw uleg diametralnemu przewartociowaniu na korzy deponentw. Wzrost wartoci euro wyraonej w zotych do 4,70 przyczyni si do duego wzrostu efektywnej wartoci depozytw objtych gwarancjami z nowym limitem na poziomie 50 tys. euro (tj. o 64 500 z), co w sytuacji zjawisk kryzysowych na rynkach finansowych sprzyjao budowania zaufania deponentw do bankw. Warto take podkreli, i w tym okresie nastpi te istotny przyrost wartoci oszczdnoci gospodarstw domowych w sektorze bankowym, osigajc stan 355 mld z na koniec marca br.5 Podobnie jak deponenci, rwnie Bankowy Fundusz Gwarancyjny w ramach dziaalnoci gwarancyjnej jest naraony na ryzyko walutowe, gdy wysoko skadek uczestnikw systemu obowizkowych gwarancji w Polsce jest okrelana w zotych, a w przypadku ewentualnego uruchomienia procedury wypat kalkulacje kwot gwarantowanych s realizowane wedug limitu okrelonego w euro. Tym samym zmiany wartoci euro/zoty na rynku walutowym w Polsce maj bezporedni wpyw na warto wskanika pokrycia Funduszu. W analogicznych kategoriach naley oceni fakt ponaddwukrotnego podwyszenia limitu gwarancji (tj. do 50 tys. euro), obowizujcego od 28 listopada 2008
1000 euro, ale nie wysza ni 22 500 tys. euro, bya gwarantowana w 90% Natomiast w wyniku nowelizacji ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym z dnia 23 padziernika 2008 r. (Dz.U. Nr 209, poz. 1315) od 28 listopada 2008 r. obowizuje podwyszony limit gwarancji rodkw zgromadzonych w banku przez jednego deponenta do 50 tys. euro. rodki te podlegaj 100% gwarancji. Dane na podstawie statystki nalenoci monetarnych instytucji finansowych od sektorw krajowych, rdo: Narodowy Bank Polski. Ibidem.

4 5

163

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

r. na mocy znowelizowanej Ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym. Wyszy limit rodkw gwarantowanych oznacza bowiem wzrost ekspozycji deponentw i Funduszu na ryzyko zwizane z fluktuacj wartoci waluty krajowej wobec euro. Jednake jest to zaleno o ujemnej korelacji, poniewa obserwowany od III kwartau 2008 r. duy spadek wartoci zotego wobec euro jest korzystny dla deponentw z punktu widzenia efektywnej skali gwarancji, ale z perspektywy dziaalnoci Funduszu trend ten naleao oceni negatywnie, gdy wzrost wartoci euro prowadzi do obnienia wskanika pokrycia. Powysza analiza wpywu kursu euro/zoty na dziaalno gwarancyjn wskazuje, e kurs walutowy jest czynnikiem egzogenicznym i bezporednio wpywajcym na efektywn skal rodkw gwarantowanych oraz poziomu wskanika pokrycia. Dlatego te wprowadzenie jednej waluty, zarwno w wymiarze referencyjnym, jak i rozliczeniowym, do systemu obowizkowego gwarantowania depozytw w Polsce naley oceni jako dziaanie korzystne z punktu widzenia ochrony interesw deponentw, jak i dziaalnoci gwarancyjnej Funduszu. Inny aspekt ryzyka walutowego wystpuje w sytuacji uruchomienia procedury wypat w nastpstwie upadoci banku. W dniu zawieszenia dziaalnoci banku przez Komisj Nadzoru Finansowego rozpoczyna si okres niedostpnoci rodkw, w trakcie ktrego, bank nie obsuguje swoich zobowiza wobec deponentw. Natomiast warto rodkw gwarantowanych, ktre stanowi podstaw roszczenia deponenta wobec Zarzdcy/Syndyka (a nastpnie Funduszu), jest wyznaczana w zotych na podstawie limitu gwarancji okrelonego wedug redniego kursu euro w NBP w pniejszym terminie, tj. w dniu spenienia warunku gwarancji, a wic ogoszenia przez sd upadoci banku. Oznacza to, e w okresie pomidzy dniem niedostpnoci rodkw a dniem ogoszenia upadoci banku warto gwarantowanych rodkw deponenta moe ulec zmianie. Tym samym wypacona w zotych warto depozytw z tytuu gwarancji moe obniy si na niekorzy deponenta. Oczywicie dychotomiczna natura ryzyka walutowego oznacza take wystpienie potencjalnych korzyci dla deponentw w sytuacji spadku wartoci zotego w okresie midzy dniem niedostpnoci rodkw a dniem speniania warunkw gwarancji. Wprowadzenie euro w Polsce oznacza te zwikszenie przejrzystoci i zrozumiaoci zasad gwarantowania dla beneficjentw tego systemu, gdy wyeliminuje konieczno przewalutowania limitu gwarancji. Ma to szczeglnie istotne znaczenie dla deponentw indywidualnych, ktrzy aktualnie bardzo czsto nie s w stanie samodzielnie okreli dokadnej wartoci oszczdnoci gwarantowanych przez Fundusz6. W tym celu musz dysponowa aktualnymi danymi w zakresie rednich kursw walut, ogaszanych przez NBP na dany dzie roboczy. Wystpu6

Warto podkreli, e trudno w precyzyjnym i szybkim identyfikowaniu kwoty gwarantowanej przez deponentw jest zwizana z zasadami organizacji caego systemu gwarancji w Polsce (m.in. definicja deponenta, zakres wycze). Jednake, z racji okrelonej tematyki niniejsze-

164

Problemy i pogldy

jca obecnie dwuwalutowo w procedurach kalkulacji i wypat rodkw gwarantowanych wymaga od deponentw umiejtnoci przeprowadzenia samodzielnych oblicze. Wykorzystanie wycznie euro w systemie gwarancji ma wic rwnie wany wymiar praktyczny, jak i psychologiczny. W przypadku otrzymywania wynagrodzenia w euro i zarzdzania wydatkami w tej walucie naley oczekiwa, e stan taki bdzie sprzyja podejmowaniu przez gospodarstwa domowe bardziej wiadomych decyzji w zakresie zarzdzania wasnymi rodkami ju na etapie dokonywania oszczdnoci. Tym samym dla okrelenia wysokoci rodkw gwarantowanych deponenci nie bd musieli dysponowa wiedz o zasadach i mechanizmach rynku walutowego, a cay system bdzie w praktyce bardziej zrozumiay. Posugiwanie si euro jako walut rozliczeniow w yciu codziennym bdzie oznacza te lepsze zrozumienie znaczenia limitu gwarancji BFG dla szerokiego krgu klientw indywidualnych, co uatwi jego porwnanie z limitami innych systemw gwarantowania w poszczeglnych krajach czonkowskich Unii Europejskiej. Fakt ten moe wpyn na wzrost publicznej percepcji skali rnic pomidzy limitami gwarancji definiowanymi przez rne systemy gwarantowania, ktrym podlegaj banki i oddziay instytucji kredytowych w Polsce. Naley wic oczekiwa, e rosnca zdolno indywidualnej oceny atrakcyjnoci limitu gwarancji wpynie na postrzegany przez klientw stopie bezpieczestwa depozytw w bankach i oddziaach instytucji kredytowych. Wstpienie Polski do Unii Gospodarczo-Walutowej oznacza potrzeb dokonania wczeniejszej analizy podstawy naliczania funduszu ochrony rodkw gwarantowanych w kontekcie podstawy rezerwy obowizkowej stosowanej przez Europejski Bank Centralny.

2. Gwne aspekty wpywu wprowadzenia euro na dziaalno pomocow Funduszu

W przypadku dziaalnoci pomocowej Funduszu wprowadzenie euro zmniejszy czasochonno procedur i bdzie prowadzi do uproszczenia czynnoci ze wzgldu na brak koniecznoci uwzgldniania kursu walutowego przy procedowaniu nad wnioskami poyczkowymi. Zgodnie z 25 ust. 2 pkt 2 Statutu Funduszu w procedurze rozpatrywania wniosku o udzielenie pomocy finansowej podmiotom objtym systemem gwarantowania wymagana jest uchwaa Zarzdu Funduszu, po uprzednim uzyskaniu opinii Rady Funduszu, w przypadku poyczek o znacznej wartoci

go opracowania, podjty nurt rozwaa koncentruje si wycznie na analizie ryzyka walutowego.

165

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

minimalnej zdefiniowanej w euro (tj. powyej 6 mln euro z funduszu pomocowego i 2 mln euro z funduszu restrukturyzacji bankw spdzielczych). Do wyliczenia kwoty tych poyczek stosuje si kurs redni ogaszany przez Narodowy Bank Polski, obowizujcy w dniu wystpienia Zarzdu do Rady Funduszu, bd w dniu podjcia uchway o udzieleniu poyczki w przypadku, gdy opinia Rady nie jest wymagana. Na etapie opracowywania wnioskw nie jest moliwe dokadne zdefiniowanie kursu waluty na okrelony w statucie Funduszu dzie w przyszoci. W praktyce oznacza to posugiwanie si tzw. kursem granicznym i powtrne przeliczanie kwoty poyczki w dniu wystpienia Zarzdu do Rady Funduszu lub w dniu podjcia uchway przez Zarzd. Wprowadzanie euro bdzie oznacza brak koniecznoci rozliczania poyczek zotowych wedug kursu walutowego na dany dzie, co przyczyni si do zmniejszenia wpywu ryzyka operacyjnego w dziaalnoci Funduszu i podniesienia efektywnoci czynnoci zwizanych z rozpatrywaniem wnioskw w ramach dziaalnoci pomocowej. Wprowadzenie euro wpynie rwnie na funkcjonowanie Funduszu w zakresie zmiany skali maksymalnej wartoci zwrotnej pomocy finansowej, dostpnej dla bankw z tytuu dziaalnoci pomocowej. Artyku 20 ust. 3 Ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym stanowi, e wysoko wnioskowanej pomocy nie moe by wysza ni maksymalna kwota liczona jako suma rodkw gwarantowanych na rachunkach deponentw banku7. Natomiast w przypadkach wniosku o udzielenie pomocy finansowej w celu przejcia lub poczenia z innym bankiem, limit pomocy okrela suma rodkw gwarantowanych na rachunkach deponentw w banku przejmowanym. W wyniku akcesji Polski do Unii Gospodarczo-Walutowej wysoko rodkw pomocowych Funduszu dla poszczeglnych beneficjentw zostanie okrelona limitem denominowanym w euro. Oznacza to, e warto maksymalnej pomocy, jak bank bdzie mg potencjalnie uzyska z Funduszu, bdzie uzaleniona od nieodwoalnego i sztywnego kursu wymiany zotego na euro. Wysoki kurs wymiany obniy warto rodkw pomocowych, moliwych do uzyskania przez poszczeglnych beneficjentw. W sytuacji odwrotnej, limit rodkw dostpnych dla bankw w ramach dziaalnoci pomocowej Funduszu wzronie. Czonkostwo Polski w Unii Gospodarczo-Walutowej bdzie oznacza take konieczno zmiany zasad udzielania pomocy bankom przez Fundusz, z uwagi na zastpienie instrumentw polityki pieninej Narodowego Banku Polskiego analogicznymi instrumentami Europejskiego Banku Centralnego.

Tekst jednolity Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 474 z pn. zm.

166

Problemy i pogldy

3. Gwne aspekty wpywu wprowadzenia euro na dziaalno inwestycyjn Funduszu

Omawiajc biece zarzdzanie aktywami, naley zwrci uwag, e Fundusz inwestuje wolne rodki wycznie w papiery wartociowe denominowane w zotych polskich i z tego wzgldu ryzyko walutowe w tym aspekcie dziaalnoci Funduszu obecnie nie wystpuje. W perspektywie czonkostwa Polski w Unii GospodarczoWalutowej warto jednak rozway, czy nie naley dokona stopniowej modyfikacji strategii poprzez wprowadzenie do portfela inwestycyjnego papierw wartociowych denominowanych w euro. Dla przyjcia lub odrzucenia tego postulatu trzeba rozway argumenty prawne i ekonomiczne. Odnoszc si do przesanek prawnych, naley wskaza art. 16 ust. 3 Ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym8 ktry okrela, e Fundusz moe nabywa jedynie papiery wartociowe emitowane, porczone lub gwarantowane przez Skarb Pastwa lub Narodowy Bank Polski, jak rwnie jednostki uczestnictwa funduszy rynku pieninego, o ktrych mowa w art. 178 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych. Zapis ten oznacza, e Fundusz moe nabywa papiery wartociowe lub jednostki uczestnictwa denominowane w walucie obcej, o ile s emitowane lub oferowane odpowiednio przez Skarb Pastwa, NBP lub fundusze inwestycyjne rynku pieninego. Przesanki prawne, niezbdne dla modyfikacji strategii inwestycyjnej Funduszu, s wic spenione. Jednoczenie mona rozway zgoszenie propozycji rozszerzenia w art. 16 ust. 3 Ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym zakresu moliwoci dokonywania inwestycji w instrumenty finansowe emitowane, porczane lub gwarantowane przez rzdy lub banki centralne pastw czonkowskich Unii Gospodarczo-Walutowej lub Europejski Bank Centralny. Analizujc przesanki ekonomiczne, naley wzi pod uwag nie tylko bezpieczestwo aktyww Funduszu zainwestowanych w wymienione papiery wartociowe, ale take stopie ekspozycji inwestycji Funduszu na inne kategorie ryzyka. W przypadku takich instytucji, jak Skarb Pastwa, czy Narodowy Bank Polski, ryzyko niewypacalnoci kontrahenta jest bardzo mae. Jednoczenie warto rozway aspekt ryzyka pynnoci wpywajcy na poziom rentownoci inwestycji. Ryzyko takie jest zwizane z moliwoci zakoczenia inwestycji w kadym momencie, przy kadej wielkoci transakcji, bez istotnego obnienia ceny transakcji wobec ceny emisyjnej, a wic wedug tzw. ceny godziwej (ang. fair price). Ze wzgldu na fakt, e warto emisji obligacji skarbowych w euro jest relatywnie bardzo niska, papiery te cechuj si znacznie nisz pynnoci ni obligacje zotowe, a wic takie inwestycje obarczone s wyszym stopniem prawdopodobiestwa materializacji wymienionych tu zagroe. Wystpowanie ryzyka pynnoci na rynku skarbowych papierw warto-

Ibidem.

167

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

ciowych nominowanych w euro nie sprzyja wic dokonywaniu przez Fundusz takich inwestycji. Warto te podkreli, e aktualne wczenie instrumentw finansowych, nominowanych w euro do portfela inwestycyjnego Funduszu, oznacza konieczno uwzgldnienia czynnoci zwizanych z zarzdzaniem ryzykiem walutowym na bazie tego portfela przed dat wprowadzania euro. W konsekwencji, o ile w zakresie przesanek prawnych nie wystpuj ograniczenia w obszarze rozszerzenia inwestycji wolnych rodkw Funduszu rwnie o instrumenty finansowe denominowane w euro, to jednak z punktu widzenia ekonomicznego takie dziaanie zwikszyoby ekspozycj na ryzyko rynkowe. W przypadku zarzdzania aktywami szczeglnie wany aspekt wie si z przyszym okreleniem sztywnego kursu wymiany zotego na euro w kocowym etapie uczestniczenia Polski w systemie ERM II (tj. wedug aktualnego harmonogramu w poowie 2011 r.). Kurs ten bdzie wyznacza cakowit warto aktyww Funduszu nominowanych w euro. Generalnie, im niszy bdzie kurs wymiany, tym wiksza bdzie warto aktyww Funduszu w euro, co bdzie miao istotny wpyw na zmiany poziomu wskanika pokrycia po wstpieniu Polski do Unii Gospodarczo-Walutowej. W zakresie dziaalnoci inwestycyjnej Funduszu naley oczekiwa, e nastpi modyfikacja procedur wynikajcych z zastpienia instrumentw polityki pieninej NBP na rzecz instrumentw Europejskiego Banku Centralnego. Zmiana ta bdzie miaa wpyw na wysoko rynkowych stp procentowych, ktre bezporednio okrelaj poziomy stp rentownoci skarbowych papierw dunych. Oczekiwane zmniejszenie rentownoci skarbowych instrumentw wartociowych w nastpstwie uczestnictwa Polski w obszarze jednowalutowym (w wyniku obnienia ryzyka inwestycyjnego kraju na midzynarodowych rynkach finansowych) moe oznacza obnienie wartoci wyniku finansowego uzyskanego aktualnie przez Fundusz na zarzdzaniu wolnymi aktywami.

PODSUMOWANIE
Wyniki powyszej analizy pozwalaj stwierdzi, e wskutek przystpienia Polski do Unii Gospodarczo-Walutowej zostanie wyeliminowany istotny czynnik ryzyka walutowego, ktrego potencjalne negatywne konsekwencje aktualnie ponosz zarwno Fundusz, jak i jego beneficjenci. Jednoczenie zastpienie zotego przez euro wpynie na wysoko wskanika pokrycia oraz stworzy konieczno wprowadzenia modyfikacji w strategii lokowania wolnych rodkw Funduszu w nastpstwie systemowych zmian na rynku instrumentw dunych w Polsce. Analiz i ewentualn zmian powinny zosta objte take zasady udzielania pomocy i naliczania funduszu ochrony rodkw gwarantowanych, z uwagi na zastpienie
168

Problemy i pogldy

instrumentw Narodowego Banku Polskiego analogicznymi instrumentami Europejskiego Banku Centralnego. Naley podkreli, e oddziaywanie euro na dziaalno Funduszu bdzie miao charakter kompleksowy i wielowymiarowy. Metodyczne zarzdzanie procesem implementacji niezbdnych dziaa dostosowawczych w wymiarze wszystkich jednostek struktury organizacyjnej BFG stanowi podstawow przesank dla zachowania wysokiej zdolnoci Funduszu do realizowania ustawowych funkcji w ramach dziaalnoci operacyjnej. Trzeba bowiem pamita, e wdroenie euro do dziaalnoci Funduszu bdzie kosztowniejsze i trudniejsze do realizacji, jeeli prace dostosowawcze zostan odsunite na ostatni chwil i nie bd poprzedzone odpowiednim zaplanowaniem szczegowego harmonogramu dziaa.

Bibliografia
Nowelizacja ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym z dnia 23 padziernika 2008 r. (Dz.U. Nr 209, poz. 1315). Mapa drogowa przyjcia euro przez Polsk materia informacyjny, Ministerstwo Finansw, Warszawa, padziernik 2008 r. Nalenoci monetarnych instytucji finansowych od sektorw krajowych Narodowy Bank Polski, kwiecie 2009 r.

Agata Dunaszewska

PODSTAWOWE ZASADY GWARANTOWANIA DEPOZYTW W SYSTEMIE SOWACKIM

WSTP
Dyrektywa 94/19/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 maja 1994 r. w sprawie systemw gwarantowania depozytw naoya na kraje czonkowskie Unii Europejskiej obowizek utworzenia i uznania na swoim terytorium jednego lub kilku systemw gwarantowania rodkw pieninych gromadzonych w instytucjach kredytowych. Wspomniana Dyrektywa1 w szczeglnoci formuuje generalne zasady gwarantowania depozytw, w tym takie zagadnienia, jak przynaleno do systemu, zakres ochrony oraz warunki i terminy ubiegania si klientw o wypat wiadcze gwarancyjnych. Niniejsze opracowanie prezentuje sposb wdroenia przepisw Dyrektywy 94/19/WE i 2009/14/WE na Sowacji. Najwaniejsze cechy systemu omwiono w podziale na nastpujce zagadnienia: informacje oglne o systemie, zakres gwarancji (w tym wyczenia podmiotowe i przedmiotowe spod gwarancji), wysoko gwarancji oraz procedura wypat wiadcze gwarancyjnych. Ponadto wskazano regulacje upadociowe, majce zastosowanie dla instytucji kredytowych na Sowacji. Przedstawiono rwnie, w jaki sposb zostay zdefiniowane w danym pastwie

Wybrane postanowienia Dyrektywy zostay znowelizowane na mocy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 marca 2009 r. zmieniajcej dyrektyw 94/19/WE w sprawie systemw gwarancji depozytw w odniesieniu do poziomu gwarancji oraz terminu wypaty 2009/14/WE, OJ L 68/3, 13.03.2009.

170

Problemy i pogldy

obowizki informacyjne instytucji kredytowych wobec ich klientw, wynikajce z przynalenoci tych instytucji do systemu gwarantowania. Tabela zamykajca opracowanie porwnuje w sposb syntetyczny najwaniejsze cechy sowackiego i polskiego systemu gwarantowania depozytw.

1. Informacje oglne o systemie

Fundusz Ochrony Depozytw (Fond Ochrany Vkladov) zosta utworzony na podstawie ustawy nr 118 z 20 marca 1996 r. o ochronie depozytw zgromadzonych w bankach i zmianie innych ustaw z pniejszymi zmianami (Zkon o Ochrane Vkladov a o Zmene a Doplnen Niektorch Zkonov), zwanej dalej Ustaw. Sowacka instytucja gwarancyjna nie jest funduszem pastwowym w rozumieniu odrbnych przepisw i nie jest finansowana z budetu pastwa. Organami Funduszu s: Zarzd w skad ktrego wchodzi 7 czonkw, z ktrych 3 reprezentuje banki, a po 2 czonkw jest powoywanych przez Prezesa Narodowego Banku Sowacji oraz Ministra Finansw. Do obowizkw Zarzdu naley m.in. zatwierdzanie statutu, budetu, sprawozda finansowych, raportu rocznego, wydawanie decyzji dotyczcych wysokoci opat, wydawanie decyzji o rozpoczciu wypat dla deponentw, Zarzd Wykonawczy w skad ktrego wchodzi 3 czonkw powoywanych przez Zarzd Funduszu, odpowiadajcy za codzienne dziaania Funduszu, Rada Nadzorcza jej skad jest analogiczny do skadu Zarzdu Funduszu, tj. 7 czonkw, z ktrych 3 reprezentuje banki, a po 2 czonkw jest powoywanych przez Prezesa Narodowego Banku Sowacji oraz Ministra Finansw. Gwnym zadaniem Rady Nadzorczej jest nadzr nad dziaalnoci i efektywnoci Funduszu, Zarzdu Funduszu oraz Zarzdu Wykonawczego. Rada Nadzorcza przedkada Zarzdowi oraz Prezesowi Narodowego Banku Sowacji sprawozdania kwartalne. W przypadku stwierdzenia nieprawidowoci powiadamia o nich Zarzd oraz Prezesa banku centralnego w terminie 3 dni od ich stwierdzenia. Kadencja wszystkich organw trwa 4 lata. Fundusz podlega nadzorowi Narodowego Banku Sowacji w zakresie zgodnoci z Ustaw. Prezes banku centralnego, w ramach nadzoru, w przypadku stwierdzenia, e zadania Funduszu s wykonywane z naruszeniem prawa, moe zada usunicia nieprawidowoci w wyznaczonym terminie lub dymisji czonka wadz Funduszu odpowiedzialnego za powstanie tej nieprawidowoci. Instytucjami czonkowskimi s banki oraz towarzystwa budowlane, dziaajce na podstawie licencji wydanej przez Narodowy Bank Sowacji. Obowizek przynalenoci do Funduszu powstaje w dniu przyjcia przez wymienione instytucje
171

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

pierwszego depozytu, ktry jest objty gwarancjami zgodnie z Ustaw. Czonkostwo oddziaw instytucji spoza Unii Europejskiej jest obowizkowe w sytuacji, gdy depozyty zgromadzone na terytorium Sowacji nie s objte ochron systemu gwarantowania depozytw kraju macierzystego lub, jeli sowacki limit gwarancyjny jest wyszy ni limit obowizujcy dla systemu kraju macierzystego. Wwczas oddzia przystpuje do systemu sowackiego w celu pokrycia rnicy w wysokociach limitu gwarancyjnego. W przypadku oddziaw instytucji kredytowych, ktre uzyskay licencj w pastwach czonkowskich UE, przynaleno do systemu sowackiego jest fakultatywna. Mog one przystpi do systemu sowackiego, jeli wysoko lub zakres gwarancji oferowanych przez system sowacki przewysza gwarancje obowizujce w systemie ich pastwa macierzystego (dopenienie gwarancji). W tym celu Ustawa nakada obowizek podpisania stosownej umowy pomidzy Funduszem, systemem gwarantowania depozytw kraju macierzystego oraz bankiem, ktrego oddzia chce dopeni gwarancje w systemie sowackim. Fundusz moe nakada na instytucje czonkowskie 3 rodzaje opat: 1) opat wstpn, w wysokoci 1 mln koron sowackich2, wnoszon jednorazowo przez banki w momencie przystpienia do Funduszu, 2) opat roczn, jednakow dla wszystkich bankw, ustalan na dany rok najpniej do 20 grudnia roku poprzedniego. Stawka oscyluje pomidzy 0,1% a 0,75% depozytw objtych gwarancjami, wedug redniego stanu z ostatniego kwartau poprzedzajcego termin wniesienia opaty. Patno jest dokonywana kwartalnie. W latach, w ktrych Fundusz spaca kredyt zacignity na wypaty wiadcze gwarancyjnych, stawka opaty rocznej wynosi minimum 0,35% lub, po pisemnym zatwierdzeniu przez Narodowy Bank Sowacji, 0,2%. W latach, w ktrych Fundusz nie spaca zacignitego kredytu na wypaty, ale nie zosta osignity poziom funduszu docelowego w wysokoci 1,5% depozytw objtych gwarancjami, stawka wynosi 0,2%, 3) opat specjaln w wysokoci od 0,1% do 1% depozytw objtych gwarancjami, wedug redniego stanu z ostatniego kwartau poprzedzajcego termin wniesienia opaty majc na celu uzupenienie rodkw finansowych Funduszu, w szczeglnoci przeznaczonych na wypaty wiadcze gwarancyjnych dla deponentw lub spat kredytu zacignitego na poczet wypat wiadcze gwarancyjnych.

W znowelizowanym tekcie Ustawy (art. 6 ust. 1) opublikowanym na stronie internetowej Funduszu nadal wymieniona jest kwota opaty wstpnej w koronach sowackich, a nie euro, ktre stao si prawnym rodkiem patniczym na Sowacji od 1 stycznia 2009 r. Przyjmujc ustalony kurs przeliczeniowy, tj. 1 euro = 30,1260 SKK, kwota opaty wstpnej wyniosaby ok. 33 200 euro.

172

Problemy i pogldy

2. Prawo upadociowe
W sowackim systemie prawnym podstawowym aktem regulujcym kwestie zwizane z upadoci podmiotw gospodarczych jest ustawa nr 7/2005 o upadoci i reorganizacji (Zkon . 7/2005 Z. z. o konkurze a retrukturalizcii), ktra zastpia od 1 stycznia 2006 r. ustaw nr 328/1991 o upadoci i postpowaniu ugodowym (Zkonom . 328/1991 Zb. o konkurze a vyrovnan). Gwnym celem obecnie obowizujcych przepisw jest sprawiedliwy podzia majtku dunika pomidzy wierzycieli. Postpowanie upadociowe jest prowadzone przez Ministerstwo Sprawiedliwoci. Zgodnie z przepisami wyrnia si jego 2 fazy: 1) rozpoczcie procesu upadociowego, 2) ogoszenie upadoci, wraz z ktrym rozpoczyna si faktyczne postpowanie. Upado uznaje si za skutecznie ogoszon wraz z opublikowaniem zarzdzenia sdu w dzienniku gospodarczym (Obchodn vestnk). Wierzyciele s zobowizani zgosi swoje roszczenia i przedoy niezbdn dokumentacj syndykowi oraz sdowi w terminie 45 dni od dnia ogoszenia upadoci.

3. Zakres gwarancji depozytw

Gwarancje obejmuj wierzytelnoci z tytuu depozytw imiennych oraz depozytw notarialnych, speniajce wymogi odnonie do identyfikacji wierzyciela, okrelone w Ustawie, tj. w przypadku osb fizycznych: imi, nazwisko, numer osobowy lub dat urodzenia, stay adres zamieszkania; a w przypadku osb prawnych: zarejestrowan nazw oraz numer identyfikacyjny wpisu do rejestru handlowego. Gwarancjami objte s depozyty wraz z odsetkami naliczonymi do dnia decyzji o niedostpnoci depozytw, ogoszonej przez bank centralny lub ogoszenia upadoci banku przez sd.

3.1. Wyczenia podmiotowe

Zgodnie z art. 3 ust. 3 i 4 spod gwarancji systemu sowackiego s wyczone depozyty nastpujcych podmiotw: bankw, funduszy inwestycyjnych, instytucji pienidza elektronicznego, instytucji porednictwa finansowego, operatora systemu patniczego i innych uczestnikw systemu patniczego, krajowego depozytu papierw wartociowych i innych uczestnikw systemu patniczego i rozliczeniowego instrumentw inwestycyjnych,
173

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

giedy papierw wartociowych, gied towarowych, towarzystw funduszy inwestycyjnych, firm ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, funduszy emerytalnych, firm wiadczcych usugi pocztowe, osb prawnych prowadzcych loterie pienine, Sowackiego Banku Eksportowo-Importowego, Skarbu Pastwa, funduszy pastwowych oraz urzdw administracji centralnej, wadz regionalnych, samorzdowych, lokalnych, osb prawnych powoanych do ycia na mocy ustawy, a niewymienionych powyej, dyrektorw oraz osb zajmujcych kierownicze stanowiska w bankach oraz ich krewnych, osb posiadajcych co najmniej 5% praw do kapitau banku lub innej instytucji nalecej do tej samej grupy, co bank, audytorw banku lub innej instytucji nalecej do tej samej grupy, co bank, instytucji nalecych do tej samej grupy kapitaowej, co bank, duych firm nieuprawnionych do sporzdzania uproszczonych sprawozda finansowych.

3.2. Wyczenia przedmiotowe

Wyczeniu podlegaj take: depozyty, ktre zgodnie z wyrokiem sdu pochodz z transakcji zwizanych z praniem pienidzy, depozyty nieimienne, fundusze wasne bankw, certyfikaty inwestycyjne, papiery wartociowe notowane na giedzie, instrumenty finansowe, obligacje, weksle, czeki.

4. Wysoko gwarancji depozytw

Od 1 listopada 2008 r., na mocy nowelizacji Ustawy dokonanej w odpowiedzi na kryzys na midzynarodowych rynkach finansowych, depozyty objte gwarancjami systemu sowackiego s gwarantowane w penej wysokoci. Do 31 padziernika 2008 r. poziom gwarancji wynosi 22,222 tys. euro i by stosowany 10% udzia wasny deponenta, co oznaczao, e maksymalna wypata z systemu sowackiego
174

Problemy i pogldy

wynosia rwnowarto 20 tys. euro. Gwarancje w penej wysokoci zostay zapisane w prawie na czas nieokrelony. Przy obliczaniu kwoty wiadczenia gwarancyjnego brana jest pod uwag cao wierzytelnoci deponenta wobec banku, niezalenie od liczby posiadanych rachunkw, waluty i miejsca ich prowadzenia. Ponadto dokonywana jest kompensacja nalenoci deponenta wraz z jego zobowizaniami wobec banku. W przypadku rachunku wsplnego kady ze wspposiadaczy jest traktowany jako odrbny deponent. O ile umowa rachunku nie stanowi inaczej, wypata wiadcze gwarancyjnych nastpuje w rwnych kwotach dla kadego ze wspposiadaczy rachunku.

5. Procedura wypat kwot gwarantowanych

W przypadku, gdy bank nie jest w stanie wypeni swoich zobowiza z tytuu depozytw w cigu 48 godzin, mimo wykorzystania wszystkich moliwych dostpnych funduszy, cznie z minimum wymaganego kapitau, zawiadamia o tym fakcie Narodowy Bank Sowacji oraz Fundusz najpniej nastpnego dnia roboczego. Jeli Narodowy Bank Sowacji wyznaczy kuratora banku o wymienionych tu okolicznociach zawiadamia kurator. Nastpnie w cigu 3 dni od daty otrzymania takiego zawiadomienia lub po powziciu takich informacji, na podstawie wasnego dochodzenia oraz po stwierdzeniu trwaego braku pynnoci, Narodowy Bank Sowacji ogasza niedostpno depozytw. W terminie 5 dni od dnia otrzymania przez Fundusz pisemnego zawiadomienia z Narodowego Banku Sowacji o ogoszeniu niedostpnoci depozytw lub decyzji sdu o rozpoczciu postpowania upadociowego w odniesieniu do banku lub oddziau banku zagranicznego Fundusz podejmuje decyzj co do terminu, miejsca oraz sposobu realizacji wypat wiadcze gwarancyjnych. Nastpnie Fundusz zawiadamia, bez zbytniej zwoki, o wypatach wiadcze gwarancyjnych bank lub administratora. Wypaty wiadcze gwarancyjnych nastpuj w terminie 3 miesicy od dnia, w ktrym depozyty stay si niedostpne. W szczeglnych przypadkach powyszy termin moe zosta wyduony na wniosek Funduszu przez Narodowy Bank Sowacji trzykrotnie, kadorazowo maksymalnie o 3 miesice. wiadczenie gwarancyjne wypacane jest w euro, bez wzgldu na to, w jakiej walucie nominowane s depozyty. Do oblicze stosuje si rednie kursy wymiany walut, opublikowane przez Europejski Bank Centralny lub Narodowy Bank Sowacji3
3

Odpowiednio do kompetencji okrelonych w art. 12 ust. 1 Protokou ustanawiajcego Statut Europejskiego Systemu Bankw Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego, tj. w przy-

175

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

w dniu rozpoczcia wypat wiadcze gwarancyjnych. Kwota nalenego wiadczenia gwarancyjnego powinna zosta zaokrglona do penych eurocentw. Wypaty na rzecz deponentw mog zosta zrealizowane w imieniu Funduszu przez jeden z bankw czonkowskich, na wczeniej ustalonych warunkach. Roszczenia deponentw z tytuu gwarancji depozytw przedawniaj si po upywie 3 lat od daty ogoszenia niedostpnoci depozytw.

6. Obowizki informacyjne
Banki objte gwarancjami systemu sowackiego s obowizane do opublikowania na stronie internetowej i umieszczenia w miejscu oglnie dostpnym w placwce banku informacji w jzyku sowackim o zasadach funkcjonowania obowizkowego systemu gwarantowania depozytw, w szczeglnoci dotyczcych procedury wypat wiadcze gwarancyjnych. Zgodnie z art. 4 ust. 8 informacje o poziomie i zakresie gwarancji oferowanych przez system gwarantowania nie mog by wykorzystywane w celach promocyjnych. Zakaz ten dotyczy take informacji odnoszcych si do rnic w zakresie i poziomie gwarancji w krajach czonkowskich UE. Ponadto na oddziay instytucji kredytowych z pastw czonkowskich UE, ktre przystpiy do systemu sowackiego w celu dopenienia gwarancji, zosta naoony obowizek dotyczcy opublikowania na stronie internetowej i udostpnienia w placwkach oddziau informacji w jzyku sowackim, dotyczcej zasad systemu gwarantowania depozytw w kraju macierzystym, a szczeglnie procedury wypat wiadcze gwarancyjnych.

PODSUMOWANIE
Celem systemw gwarantowania jest zarwno ochrona poszczeglnych deponentw, jak i stabilno caego sektora bankowego. Dyrektywy 94/19/WE i 2009/14/WE wyznaczaj ramy konstrukcji i zada tych systemw, nie wprowadzajc jednak cakowicie jednolitych rozwiza. Std istniejce zrnicowanie systemw gwarantowania pomidzy krajami czonkowskimi Unii Europejskiej, w tym rwnie midzy krajami ssiedzkimi, co wida na przykadzie Sowacji i Polski.

padku kursw walut publikowanych codziennie przez Europejski Bank Centralny stosuje si kurs EBC, a w pozostaych przypadkach kurs opublikowany przez Narodowy Bank Sowacji.

176

Problemy i pogldy

Tabela 1. Syntetyczne porwnanie cech polskiego i sowackiego systemu gwarantowania depozytw Polski system gwarantowania depozytw Sowacki system gwarantowania depozytw

Limity gwarancyjne

Brak ograniczenia w stosunku do depo50 000 EUR w 100% zytw objtych gwarancjami 50 000 EUR tak Pena kwota depozytu objtego gwarancjami tak

Maksymalna wypata Kompensacja z zobowizaniami Instytucje finansowe wskazane w art. 4 (5) Dyrektywy 2006/48/EC Firmy ubezpieczeniowe Rzd i administracja centralna Wadze samorzdowe Banki Fundusze inwestycyjne Fundusze emerytalne Kadra zarzdzajca Akcjonariusze banku Bliscy osb odpowiedzialnych Inne przedsibiorstwa w tej samej grupie Podmioty nieuprawnione do sporzdzania uproszczonych sprawozda finansowych Depozyty niezmienne Depozyty przyjmowane na indywidualnych warunkach, ktre przyczyniy si do upadoci banku Dune papiery wartociowe emitowane przez bank Depozyty inne ni w walutach EOG Depozyty zwizane z praniem pienidzy
rdo: opracowanie wasne.

Wyczenia spod gwarancji tak tak tak nie tak tak tak tak tak nie nie tak tak nie tak nie tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak nie tak nie tak

177

Bezpieczny Bank
1(38)/2009

Bibliografia
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 marca 2009 r. zmieniajca dyrektyw 94/19/WE w sprawie systemw gwarancji depozytw w odniesieniu do poziomu gwarancji oraz terminu wypaty 2009/14/WE, OJ L 68/3, 13.03.2009. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 30 maja 1994 r. dotyczca systemw gwarantowania rodkw pieninych (94/19/WE), OJ L 135, 31.5.1994. Act No. 483/2001 Coll. dated 5 October 2001 on banks and on changes and the amendment of certain acts (Slovakia). Act No. 118/1996 Coll. dated 20 March 1996 on the protection of bank deposits and amending certain other laws with further amendments (Slovakia). Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 474 z pn. zm.).