Zarzdzanie zapasami w maym przedsibiorstwie (Inventory Management in Small Firm, in Polish), Finanse, Bankowo, Rachunkowo nr 2, Prace Naukowe Akademii

Ekonomicznej we Wrocawiu nr 1059, Wydawnictwo AE, Wrocaw 2005, ISSN: 0324-8445, p. 190-197

ZARZDZANIE ZAPASAMI W MAYM PRZEDSIBIORSTWIE

1. Wstp Finansowym celem zarzdzania przedsibiorstwem jest maksymalizacja bogactwa jego wacicieli osiganej przez maksymalizacj wartoci przedsibiorstwa. Mae przedsibiorstwa, najczciej nie s wyjtkiem. O wartoci przedsibiorstwa decyduje suma zaktualizowanych po koszcie kapitau, oczekiwanych strumieni pieninych generowanych przez przedsibiorstwo. Mona t zaleno przedstawi na podstawie rwnania 1:
Vp = CFt t 1 t =1 ( + k )
n

(1)

gdzie: Vp warto przedsibiorstwa, CFt warto oczekiwanych przepyww pieninych generowanych przez przedsibiorstwo w okresie t, k stopa dyskontowa wynikajca z kosztu kapitau przedsibiorstwa. Maksymalizacj wartoci przedsibiorstwa osiga si przez: denie do maksymalizacji oczekiwanych przepyww pieninych, minimalizacj kosztu kapitau finansujcego dziaalno przedsibiorstwa, maksymalizacj okresu ycia przedsibiorstwa (przy zaoeniu, e bdzie ono przez cay czas generowa dodatnie przepywy pienine). Oczekiwane przepywy pienine szacowane s na podstawie formuy: CFt = (CRt KS BA KZ Dep ) (1 T ) + Dep NWC gdzie: CRt przychody ze sprzeday w okresie t, KSBA koszty stae bez amortyzacji, KZ koszty zmienne, Dep amortyzacja, T efektywna stopa opodatkowania przedsibiorstwa, NWC przyrost kapitau obrotowego netto. (2)

2. Potrzeba optymalnego zarzdzania zapasami Mae przedsibiorstwa zwikszaj swoj warto midzy innymi poprzez maksymalizacj oczekiwanych przepyww pieninych. Jak wynika ze wzoru (2), zale one od wielkoci:

Zarzdzanie zapasami w maym przedsibiorstwie (Inventory Management in Small Firm, in Polish), Finanse, Bankowo, Rachunkowo nr 2, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocawiu nr 1059, Wydawnictwo AE, Wrocaw 2005, ISSN: 0324-8445, p. 190-197

Przychodw ze sprzeday. A te zale midzy innymi od wieoci oferowanego asortymentu (dlatego okres od chwili zakoczenia ostatniej fazy procesu produkcyjnego do chwili sprzeday musi by jak najkrtszy) i jego dostpnoci (dlatego nie mona zbyt radykalnie ogranicza poziomu zapasw nie ryzykujc odsyaniem klientw z pustymi rkoma).

Kosztw staych i zmiennych. Zale one midzy innymi od poziomu zapasw. Jeli jest on za wysoki, to i koszty zwizane z nim bd niepotrzebnie zawyone. Przyrostu kapitau obrotowego netto. Jego poziom zaley w znacznej mierze od poziomu zapasw. Jeli ich poziom jest wysoki, wpywa to bdzie na obnianie przychodw ze sprzeday.

Dla penego obrazu, naley take zwrci uwag na fakt, e warto przedsibiorstwa obnia si wraz ze wzrostem ryzyka operacyjnego przedsibiorstwa. A to wzrasta, jeli poziom zapasw jest za niski. Wynika to midzy innymi ze wzrostu prawdopodobiestwa wystpienia zakce w realizacji procesu produkcyjnego.

3. Metody zarzdzania zapasami w maym przedsibiorstwie Podstawowym finansowym celem zarzdzania zapasami w maym przedsibiorstwie jest z jednej strony utrzymywanie jak najniszego moliwego ich poziomu, poniewa ich posiadanie wie si z zamroeniem kapitau. Z drugiej strony, zbyt niski poziom zapasw moe negatywnie wpywa na poziom przychodw ze sprzeday poprzez zakcenia w procesie produkcji lub zwyczajny brak wyrobw gotowych w czasie gdy znajduj si chtni do zakupu nabywcy (rozczarowani, mog zwrci si ze swoim popytem do konkurencji). Zamroenie kapitau przyczynia si do obniania wartoci przedsibiorstwa, gdy negatywnie odbija si na poziomie przepyww pieninych. Z drugiej strony obnienie przychodw ze sprzeday take niszczy warto przedsibiorstwa w wyniku obniania przepyww pieninych. W celu optymalizacji poziomu zapasw w przedsibiorstwie stosuje si w przedsibiorstwach wiele metod. Nie wszystkie nadaj si do stosowania w maych przedsibiorstwach, dlatego w tym artykule omwione bd jedynie te, ktre mona zastosowa w przedsibiorstwie o niewielkich rozmiarach. 4. Metoda ABC Metoda ABC (ang. ABC method) jest metod wykorzystywan w procesie monitorowania zapasw, umoliwiajc minimalizowanie kosztw tego procesu. Gwn jej

Zarzdzanie zapasami w maym przedsibiorstwie (Inventory Management in Small Firm, in Polish), Finanse, Bankowo, Rachunkowo nr 2, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocawiu nr 1059, Wydawnictwo AE, Wrocaw 2005, ISSN: 0324-8445, p. 190-197

ide jest podzielenie zapasw utrzymywanych w przedsibiorstwie na trzy grupy oznaczone jako A, B, C. Grupa A zawiera zapasy o najwikszym znaczeniu dla normalnego funkcjonowania dla maego przedsibiorstwa, najczciej s to zapasy zwizane z najwikszymi inwestycjami lub ich niedobr wie si z bardzo duym zagroeniem i kosztami. Jest to najczciej najmniej liczna grupa zapasw w przedsibiorstwie, rwnoczenie tej grupie powica si najwicej uwagi. Grupa B to zapasy porednie. Grupa C uwzgldnia tanie lub atwe w zastpieniu zapasy. Jest to najbardziej liczna kategoria zapasw przy rwnoczenie najmniejszym ich znaczeniu. Na monitorowanie tej grupy przeznacza si najmniej czasu i najczciej dla niej wystarcza zastosowanie metody czerwonej linii lub metody dwch koszy. 5. Zarzdzanie materiaami grupy C Metoda czerwonej linii (ang. red line method) jest prost metod wyznaczania momentu skadania zamwienia na kolejn dostaw materiaw, stosowan dla materiaw grupy C. Polega ona na tym, e materiay te, skadowane s w odpowiednim pomieszczeniu (lub pojemniku), i w miar ich zuywania obnia si ich poziom. Jeli zapas obniy si wystarczajco, odsonita zostaje czerwona linia sygnalizujca konieczno zoenia zamwienia. Z kolei metoda dwch koszy (ang. two-bin method) polega na tym, e materiay umieszczone s w dwch pojemnikach. O koniecznoci zoenia zamwienia informuje fakt wyczerpania si zapasw z jednego z nich. W trakcie realizacji zamwienia, wykorzystywane s zapasy z drugiego pojemnika (stanowicego zapas rezerwowy). Wyczerpanie zapasw z drugiego pojemnika jest kolejnym sygnaem i rwnoczenie pocztkiem korzystania z materiaw znajdujcych si w pojemniku pierwszym (ktry w midzyczasie zosta uzupeniony). W celu zarzdzania i monitorowania zapasw z grupy A, naley stosowa bardziej zoone modele, takie jak model optymalnej wielkoci zamwienia i model optymalnej partii produkcji, ktre zostay omwione w dwch nastpnych punktach. 6. Model optymalnej wielkoci zamwienia Model optymalnej wielkoci zamwienia (ang. economic order quantity model) jest modelem zarzdzania zapasami, w ktrym przyjmuje si optymaln wielko dostawy, gwarantujc minimalizacj cakowitych kosztw zapasw.

Zarzdzanie zapasami w maym przedsibiorstwie (Inventory Management in Small Firm, in Polish), Finanse, Bankowo, Rachunkowo nr 2, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocawiu nr 1059, Wydawnictwo AE, Wrocaw 2005, ISSN: 0324-8445, p. 190-197

Rysunek 1. Dziaanie modelu optymalnej partii zamwienia. rdo: J. G. Kalberg, K. L. Parkinson, Corporate liquidity: Management and Measurment, IRWIN, Homewood 1993, s. 538. Dziaanie tego modelu przedstawione jest na rysunku 1, a opisywany jest on przez wzory (3) i (4):
Qopt = 2 P Kz 2 P Kz = , k v Ku

(3)

gdzie: Qopt optymalna wielko zamwienia, P roczne zapotrzebowanie na dany rodzaj zapasw, Kz koszty tworzenia zapasw, Ku koszty utrzymania zapasw (bez kosztw utrzymania zapasu bezpieczestwa), k alternatywny koszt kapitau, v jednostkowy koszt (cena) zamwionych zapasw.

TCI =

P Q K z + + zb v k , Q 2 Q wielko partii dostawy, zb poziom zapasu bezpieczestwa.

(4)

gdzie: TCI cakowite koszty zapasw,

Istotny w modelu jest take poziom zapasw informujcy o koniecznoci zoenia zamwienia (tzw. zapas alarmowy). Opisuje go wzr (5):
AI = y t r + u s s tr + zb ,

(5)

gdzie: AI zapas alarmowy, prognoza redniego zapotrzebowania na dany rodzaj zapasw,

Zarzdzanie zapasami w maym przedsibiorstwie (Inventory Management in Small Firm, in Polish), Finanse, Bankowo, Rachunkowo nr 2, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocawiu nr 1059, Wydawnictwo AE, Wrocaw 2005, ISSN: 0324-8445, p. 190-197

tr przecitny, znany z obserwacji, okres realizacji zamwie, us wspczynnik bezpieczestwa, prognoza redniego bdu prognozy. Przykad 1. Naley wyznaczy optymaln wielko zamwienia dla przedsibiorstwa WestPol na podstawowy surowiec do produkcji, cakowite koszty zapasw oraz zapas alarmowy, jeli wiadomo, e przecitny okres realizacji zamwie wynosi 3 dni, dostawy s realizowane 24 godziny na dob, roczne zapotrzebowanie na ten surowiec to 100 000 ton, koszty zamawiania wynosz 1 zoty, a cena 1 tony to 250 zotych przy koszcie kapitau rwnym 12%. Poziom zapasu bezpieczestwa ustalony zosta na poziomie 1 tony a wspczynnik bezpieczestwa wynosi zero. Pierwszym krokiem jest zastosowanie wzoru (3) i wyznaczenie optymalnej wielkoci zamwienia:
Qopt = 2 100000 1 = 81,65 ton. 0,12 250

Wynika std, e bdzie: 100000 = 1225 dostaw w cigu roku (czyli okoo 3 dostawy dziennie), natomiast przecitny 81,65 stan zapasw (istotny do szacowania KON wykorzystywanego do szacowania przepyww pieninych) wyniesie:

81,65 + 1 = 41,825 ton; co odpowiada: 2 41,825 250 zotych = 10 456,25 zotym zamroonym w zapasach surowca do produkcji, ktrego dotyczy ten przykad. Cakowite koszty zapasw wyznaczane s w oparciu o wzr (4) i wynosz:
TCI =

100000 81,65 1 + + 1 250 0,12 = 2479,49 zotych. 81,65 2

Zapas bezpieczestwa obliczany na podstawie wzoru (5) to:

AI = 100000 3 + 0 s 3 + 1 = 822,918 ton. 365

Zarzdzanie zapasami w maym przedsibiorstwie (Inventory Management in Small Firm, in Polish), Finanse, Bankowo, Rachunkowo nr 2, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocawiu nr 1059, Wydawnictwo AE, Wrocaw 2005, ISSN: 0324-8445, p. 190-197

7. Model optymalnej partii produkcji

Model optymalnej partii produkcji (ang. production order quantity model) jest modelem stosowanym w sytuacji gdy zamwiona partia jest dostarczana sukcesywnie. Najczciej sytuacja taka ma miejsce wtedy, gdy mae przedsibiorstwo ma do czynienia ze spywem wyrobw gotowych z fazy produkcji do magazynw z ktrych na bieco s one odbierane przez odbiorcw.

Rysunek 2. Dziaanie modelu optymalnej partii produkcji rdo: opracowanie na podstawie: Z. Sariusz-Wolski, Sterowanie zapasami w przedsibiorstwie, PWE, Warszawa 2000, s. 162. Model ten mona przedstawi za pomoc wzorw (6), (7) oraz (8):
Q poq = 2 Kz P , P<m, P v k 1 + m

(6)

gdzie: Qpoq optymalna partia produkcji, Kz koszt przestawienia produkcji, P intensywno zbytu wyrobu finalnego w okresie rocznym, v jednostkowy koszt produkcji, m maksymalna roczna zdolno produkcyjna.
TCI = P Q P 1 v k + K z , Q 2 m Q P 1 , 2 m (7)

gdzie: Q wielko partii produkcji. ZAPsr = (8)

Zarzdzanie zapasami w maym przedsibiorstwie (Inventory Management in Small Firm, in Polish), Finanse, Bankowo, Rachunkowo nr 2, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocawiu nr 1059, Wydawnictwo AE, Wrocaw 2005, ISSN: 0324-8445, p. 190-197

gdzie: ZAPsr przecitny stan zapasw. Przykad 2. Naley wyznaczy optymaln parti produkcji, cakowite koszty zapasw i ich przecitny poziom dla przedsibiorstwa West-Pol, jeeli wiadomo, e jego maksymalna zdolno produkcyjna to 2 000 sztuk a w okresie rocznym moliwy jest zbyt nie wicej ni 40 sztuk danego wyrobu. redni waony koszt kapitau, WACC = 14%. Koszt przestawienia produkcji oszacowano na poziomie 146 zotych a jednostkowy koszt produkcji to 3270 zotych. W pierwszej kolejnoci naley, korzystajc ze wzoru (6), wyznaczy optymaln wielko produkcji: Q poq = 2 146 40 = 5 sztuk. 40 3270 0,14 1 + 2000

Cakowite koszty zapasw wynosz, na podstawie wzoru (7): 5 40 40 TCI = 1 3270 0,14 + 3270 = 27281,61 zotych. 5 2 2000 Natomiast przecitny poziom zapasw: 5 40 ZAPsr = 1 = 2,45 sztuk; 2 2000 czyli: 2,45 3270 zotych = 8011,5 zotych.

8. Podsumowanie

Przedstawione w artykule metody nadaj si do zarzdzania zapasami w prawie wszystkich maych przedsibiorstwach produkcyjnych. Ich prostota i rwnoczenie zadowalajcy poziom optymalizacji zarzdzania zapasami s wystarczajc rekomendacj do ich powszechnego stosowania. S one spjne z gwnym finansowym celem finansowym zarzdzania przedsibiorstwem, poniewa przyczyniaj si do uzyskiwania maksymalnie moliwych przychodw ze sprzeday przy rwnoczesnym ograniczeniu ryzyka operacyjnego.

Literatura

[1] Kalberg J. G., K. L. Parkinson, Corporate liquidity: Management and Measurment, IRWIN, Homewood 1993.

Zarzdzanie zapasami w maym przedsibiorstwie (Inventory Management in Small Firm, in Polish), Finanse, Bankowo, Rachunkowo nr 2, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocawiu nr 1059, Wydawnictwo AE, Wrocaw 2005, ISSN: 0324-8445, p. 190-197

[2] Pluta W., Planowanie finansowe w przedsibiorstwie, PWE, Warszawa 1999. [3] Sariusz-Wolski Z., Sterowanie zapasami w przedsibiorstwie, PWE, Warszawa 2000.

Grzegorz Michalski Katedra Zarzdzania Finansami Przedsibiorstwa Akademia Ekonomiczna we Wrocawiu michal@manager.ae.wroc.pl

Streszczenie

Podstawowym celem finansowym dziaania maego przedsibiorstwa jest maksymalizacja bogactwa jego wacicieli. Optymalne zarzdzanie zapasami przyczynia si do realizacji tego celu. W artykule omwiono dostpne dla maego przedsibiorstwa metody optymalizacji zarzdzania zapasami.
Summary

INVENTORY MANAGEMENT IN SMALL ENTERPRISE Maximization of wealth of his owners is the basic financial aim in management of small enterprise. Optimal inventory management contributes to realization this aim. Article presents accessible for small enterprise methods for optimization the inventory management1.

Zarzdzanie zapasami w maym przedsibiorstwie, [G. Michalski, autorstwo = 100%], Finanse, Bankowo, Rachunkowo nr 2, Prace Naukowe AE we Wrocawiu nr 1059, Wydawnictwo AE, Wrocaw 2005, s. 190-197.