UZALENIONEMYLENIE Analizasamooszukiwania

AbrahamJ.Twerski Tytuoryginau: ADDICTIVETHINKING:UNDERSTANDINGSELFDECEPTION Redakcjanaukowa:AnnaDodziuk Redakcjajzykowa:OlgaDziewatowskaGintowt Korekta:LucynaZbucka Projektokadkiistrontytuowych:MichaBrzozowski Copyright1997HazeldenFoundation CopyrightforthePolishedition 2001JacekSantorski&Co., 2001InstytutPsychologiiZdrowia

ISBN8386821795 JACEKSANTORSKI&COWYDAWNICTWO 03912Warszawa, skr.poczt.54 www.jsantorski.com.pl email:wydawnictwo@jsantorski.com.pl INSTYTUTPSYCHOLOGIIZDROWIAPTP ul.Glarska3, 02412Warszawa www.ipz.edu.pl email:wydawnictwo@ipz.edu.pl amaniekomputerowe: magsp.c.MagorzataGarncarektel.0501050448,tel/fax7509391 Drukioprawa PUIP,JerzyWasilewski,Jachranka,tel./fax76813J4

Przedmowa
Wniewieludziedzinachdociekazwizanychzproblemamiczowiekanamnoyosityluekspertw,co wobszarzeuzalenieodsubstancjichemicznych.Wkrajuizagranicaroisiodfachowcw wdziedziniealkoholizmuinarkomanii.Kadyznichprzypisujesobiewyjtkowwiedznatemattych waniechorb,wokktrychzebraositylekontrowersji,aktrenadalsopacznierozumianeprzez takwielu.Sspecjaliciodtrudnychdokontrolowaniasubstancjichemicznychwmzgu,specjaliciod

bada,jakgenyprzeskakujzpokolenianapokolenie,przenoszcnierozpoznanyadunekbiologicznych czynnikwryzyka,sspecjalicioddysfunkcjirodzinnych,specjaliciodAA,terapiigrupowej, ywienia,zmianzachowania,samooceny,stresu,kulturyispoeczestwa,duchowoci,nawrotw, podwjnejdiagnozyitp.Ichociakadyznichniewtpliwiejestwposiadaniuczciprawdyotych siejcychspustoszeniechorobach,tonikomuchybanieudaositaktrafnie,jakdr.Abrahamowi Twerskiemuuchwycipenegoobrazuzjawiskauzalenienia.DoktorTwerskiznakomicieintuicyjnie ujmujespecyfikchoroby,jakajestuzalenienie,matakedarrealistycznegoportretowaniaalkoholikw wkilkuzdaniach,ktrestaranniedobranetrafiajwsedno.Poniewaautortakdobrzeznatchorob, moeteinnymuatwijejzrozumienie. Nadugoprzedtemzanimakademiccypsychologowiezaczliwynurzasizmrokwbezmylnego, bezwzgldnegobehawioryzmubyponownieuznawanotakichprocesw,jakrozumowanie, podejmowaniedecyzji,tworzeniepojitp.drTwerskispokojniewskazywanakluczoweznaczenie proceswpoznawczychualkoholikwiosbuzalenionychodinnychsubstancji,atakenasposb, wjakiprocesytewpywajnazachowania.Wykaza,ejelikiedykolwiekmamyzmierzysizpozorn nielogicznocinaogowychzachowa,musimywpierwpogodzisizodmiennlogik"uzalenionego mylenia.Ciznas,ktrychrolapoleganainicjowaniuzmianuofiarnaogwiczonkwichrodzin, musznauczysi,jakrozpoznawaichoprwobectychzmianzwizanyzuzalenionymmyleniem, jakprzedstawiapacjentomdowodyichszczeglnej,prowadzcejdosamozniszczenialogikiijak wykorzystywaje,bypomcuzalenionymwpodjciutrwaejabstynencjiicigegozdrowienia.Ta ksikamoenamwtympomc. Obecnenowewydanieklasycznejjupracystanowitourdeforcezjawiskauzalenionegomyleniaoraz rnychjegowtkwwewszystkichaspektachuzalenieiuwalnianiasiodnich.Wtejspoistej izwilenapisanejpracydrTwerskikoncentrujesinakrytycznychaspektachtegosposobumylenia, prezentujcjezgodnpodziwuoszczdnocisowaiwyjaniajcjenampoprzezstaranniedobrane przykadyzpraktykiklinicznejioglnychobserwacji.Badatakejegordaorazdociekaznaczenia uzalenionegomyleniawcaejgromadziespraw,takichjakkonflikt,poczuciewiny,wstyd,zo, panowanienaduczuciami,mechanizmyobronne,duchowoiwspuzalenienie.Wdobieeksplozji informacjikiedyatwomoemydasiprzytoczyprzezdopywtakiejilocidanych,jakiejzapewne niebylibymywstaniewchon,nawetgdybymyylikilkarazyduejczstomusimybdzipo omackuwposzukiwaniujakiejuytecznejwiedzy.Inawetjelizdoamyznaletrochrzetelnejwiedzy winformacyjnejsieczce,ktrnazywamydanymi,tonadalczstopozostajenampragnieniemdroci idobrychanaliz.NaszczciedrTwerskiwtejtakbardzooczekiwanejnowejedycjiUzalenionego myleniazaspokajatepragnienia.Wikszoczytelnikwpolekturzetejksikibdziebardziej wyksztaconailepiejzorientowanawproblemachalkoholikworazinnychosbuzalenionychitroch mdrzejsza. drJohnWallace

Cotojestuzalenionemylenie?
PodczaswstpnejrozmowyzRayem,modymmczyzn,ktryzostaprzyjtynaoddziadlaosb uzalenionychodnarkotykw,spytaem:Cosistao,epostanowiezrobicoztymproblemem?". OdparulatjestemnakokainieodpowiedziaRayizdarzamisiniebraprzezkilkatygodni,ale nigdywczeniejnieprbowaemprzestanadobre.Odzeszegorokumojaonanaciska,ebymcakiem przesta.Onatekiedybraa,alenierobitegooddobrychparulat.Wkocudoszedemdowniosku,e braniekokiniejestwartetychwszystkichktnizonipostanowiemtorzuci.Naprawdchciaemtak zrobi,alepodwchtygodniachznwzaczembraitomicoudowodnio.Niejestemgupi.Teraz wiem,etochybanapewnoniemoliwe,ebymsamprzesta". PowtrzyemostatniezdanieRayakilkarazy,poniewachciaem,ebysamusysza,coprzedchwil powiedzia.Alenierozumia,cowaciwiechcmuudowodni.Stwierdzenie:Chybapotrafisam

przestajestcakiemlogiczne"powiedziaem.Rwnielogiczniebrzmi:Jestnapewnoniemoliwe, ebymsamprzesta.Alezdanie:Tochybanapewnoniemoliwe,ebymsamprzestajestabsurdalne, poniewasamosobieprzeczy.Monaczegonapewnoniemcalbochybamc".Rayjednaknie bywstaniepojmojegorozumowania. Rozmowtpowtrzyemwielurnymosobominawetwytrawniterapeucipocztkowoniereagowali, czekajcnapuent.Dopierokiedywskazywaemnasprzecznomidzynapewnoniepotrafi" ichyba",dostrzegaliabsurdalnotegostwierdzeniaipokrtnorozumowaniaRaya.

Znieksztaceniamylenia
Zjawiskopatologicznegosposobumyleniawuzalenieniuzostaoporazpierwszydostrzeoneprzez AnonimowychAlkoholikw,gdziestworzonotrafnieopisujcyjeterminpokrtnemylenie".Osoby, ktreoddawnaswruchuAA,uywajtegookrelenia,kiedychcopisakogo,ktojestsuchy",czyli alkoholika,ktrypowstrzymujesiodpicia,alepozatymzachowujesijakczynnyalkoholik. Deformacjemylenianiesjednakniczymniezwykymwuzalenieniu,niemusztewizasi znaduywaniemrodkwchemicznych.Zdarzajsiuludzimajcychtakeinneproblemy zprzystosowaniem.Naprzykadpewnamodakobietaodwlekaamomentoddaniadosprawdzenia swojejpracysemestralnej. Dlaczegojejnieskoczysz?spytaem. Jestjuskoczonaodpara. Todlaczegojejnieoddaa?usiowaemdociec. Bomuszjeszczetrochnadnipopracowa. Aleprzeciepowiedziaa,ejestskoczona. Bojest. Chociajejsowadlawikszociludzisnielogiczne,dlakogo,ktomyliwsposbuzaleniony,brzmi cakiemsensownie.Cowicej,chociapokrtnemylenieniemusiwskazywanauzalenienie,to najczciejinajintensywniejwystpujewrdosbuzalenionych. Wszyscyzdajemysobiespraw,ezdania:Pracasemestralnajestjuskoczona"iMuszjeszczenad nitrochpopracowa"wzajemniesobieprzecz.AlestwierdzenieRaya:Terazwiem,echybana pewnoniepotrafisamprzesta"niemusiwydawasiabsurdalne,dopkiniepoddamygoanalizie. Wnormalnejrozmowienaogniemamyczasu,ebyzatrzymasiiprzeanalizowaco,cowanie usyszelimy.Zatemmoemydasiomamiprzeznicnieznaczcestwierdzeniaiuznajezarozsdne. Czasemsprzecznocitebywajbardziejsubtelne.Naprzykadpewnakobietazapytana,czyporadzia sobiezewszystkimikonfliktamizwizanymizeswoimrozwodem,odpowiedziaa:Taksdz".Wjej odpowiedziniemanicwyranieabsurdalnego,dopkisinadniniezastanowimy.Pytanie:Czy poradziasobiezkonfliktami?"znaczy:Czyuporaasizrnymiwtpliwociamiiczypozbyasi problemwemocjonalnychwynikajcychztwojegorozwodu?".Towanieoznaczajsowaporadzia sobie".Odpowied:Taksdz"jestwicstwierdzeniem:Wcimamwtpliwoci,czyniemam wtpliwoci"iwistociejestpozbawionasensu.

Procesymylowewschizofrenii
Abylepiejzrozumie,oczymmwimy,uywajcterminuznieksztaceniamylenia",przyjrzyjmysi ichskrajnejpostaci,jakjestsposbmyleniaschizofrenika.Terapeuci,ktrzyzajmujsiparanoikami cierpicyminaurojeniawielkociowe,zdajsobiespraw,jakdaremnesprbyprzekonywaniatakich pacjentw,eniesMesjaszamiczyofiaramioglnowiatowegospisku.Terapeutaipacjentnadajna

dwchcakiemrnychfalach,aichmylenieopierasinazupenieinnychzasadach.Normalne myleniejesttaksamoabsurdalnedlaschizofrenika,jakjegomyleniedlakogozdrowegopsychicznie. Przystosowanietypowegoschizofrenikadoyciawnormalnymspoeczestwiemonaporwnado sytuacjidruynykoszykwki,ktrejtrenerkaekopapik,czyzawodnikwzdruynypikinonej, ktrychtrenerzachca,ebypikrzucalidokosza. Schizofreniknieuwiadamiasobie,ejegoprocesymylowernisiodsposobumyleniawikszoci innychludzi.Niejestwstaniepoj,dlaczegoinninierozpoznajwnimMesjaszaczywspomnianej ofiaryoglnowiatowegospisku.Mimotoczstoludziezterapeutamiwczniespierajsize schizofrenikiem,poczymczujsisfrustrowani,gdytenniedajesiprzekona.Przypominatorozmow zelepymokolorach. Jednakmylenieschizofrenikajesttakwyranieirracjonalne,ewikszoznaszatakiewanieje uznaje.Moemynieumieskuteczniekomunikowasiztakosob,aleprzynajmniejniemoenasona nabranaurojeniapowstajcewjejumyle.Znacznieczciejdajemysiomamibardziejsubtelnym znieksztaceniomspowodowanymuzalenionymmyleniem.

Podobiestwamidzyuzalenieniem aschizofreni
Zdarzasi,eosobyuzalenionesmylniediagnozowanejakochorenaschizofreni,mogbowiemmie niektretakiesameobjawy.Sto: urojenia;halucynacje;nieadekwatnynastrj;zachowaniaodbiegajceodnormy. Jednakwszystkietesymptomymogstanowiprzejawtoksycznegodziaaniarodkwchemicznychna mzg.Ludziecicierpinapsychozwywoanrodkamichemicznymi,ktramoeprzypomina schizofreni,aleniniejest.Wymienioneobjawyzazwyczajznikajpozagodzeniutoksycznego dziaaniadanegorodka,aprocesychemicznezachodzcewmzguwracajdonormy. Zdarzasijednak,eschizofrenikjestrwnieuzalenionyodalkoholulubinnychsubstancji.Utrudnia tobardzoterapi.Czowiekcierpicynaschizofreninaogwymagadugiegoleczeniasilnymi rodkamiagodzcymiobjawypsychozy,ponadtoniezawszetolerujetechnikikonfrontacyjne,ktre najczciejdajdobreefektywleczeniuosbuzalenionych.Zkoleiwterapiiuzaleniepacjenciucz si,jakrezygnowazzachowaucieczkowychiwykorzystywaswojeumiejtnocidoskutecznego zmaganiasizrzeczywistoci.adnegoztychwymaganiemonastawiaschizofrenikowi,ktremu brakujewaniezdolnociradzeniasobiezrzeczywistoci. Zarwnoosobauzaleniona,jakischizofrenikwjakimsensieprzypominajwykolejonypocig. Uzalenionegoprzypewnymwysikumonazpowrotemustawinawaciwymtorze,niesposb natomiastdokonategowprzypadkuschizofrenika.Tegodrugiegomonajedynieprzesunnainn lini,ktrawprawdziewiedziedomiejscaprzeznaczenia,aleniecakiemwprost.Mamnstworozjazdw ikrzywekiwkadymztychpunktwschizofrenikmoeskrciwniepodanymkierunku.Abytego unikn,niezbdnajeststaaczujnoinadzr,aniekiedystosowanielekw,ktrebdzmniejsza prdkojazdyiutrzymywapacjentanatorze. Konfrontacjazesposobemmyleniaosobyuzalenionejmoebyrwniefrustrujca,jakkontaktze schizofrenikiem.Takjakniesposbuwiadomischizofrenikowi,eniejestMesjaszem,takniepodobna odwiealkoholikaodprzekonania,ejegopiciejestwycznieokazjonalne,lekomanaezaywanie przezniegorodkwuspokajajcychjestcakiembezpieczne,anarkomanaepalimarihuan,czy bierzekokainwyczniewcelachrekreacyjnych". Naprzykadkto,ktonatylebliskoyjezalkoholikiem(lubofiarinnegouzalenienia),abymc obserwowagowzaawansowanejfaziechoroby,widziczowieka,ktregoyciestopniowosirozpada: jegokondycjafizycznapogarszasi,ycierodzinnepopadawruin,apracastajepodznakiemzapytania.

Wszystkieteproblemyswsposboczywistyspowodowanealkoholemlubinnymirodkami,amimoto uzalenionyzupenieniezdajesobieztegosprawy.Moeszczerzewierzy,ezaywanierodkw chemicznychniemaztymiproblemaminicwsplnegoiwydajesilepynawszelkiedowody,ejest odwrotnie.Aotornicemidzymyleniemuzalenionymamyleniemschizofrenicznym: mylenieschizofrenicznejestracoabsurdalne;mylenieuzalenionemapozornlogik,ktramoe bybardzokuszcaizwodnicza. Uzalenionyniezawszetakchtnieoszukuje,jaksiinnymwydaje.Niekonieczniewiadomieicelowo wyprowadzainnychwpole,chotaktoniekiedywyglda.Czstosamdajesizwieswojemu myleniu,wistocieoszukujcsamegosiebie.Zwaszczawewczesnychstadiachuzalenieniastosunek czowiekauzalenionegodotego,cosidzieje,isposbmwieniaotymmogsizdawarozsdne.Jak juzostaopowiedziane,ludzieczstodajsinabranauzalenionerozumowanie.Takwicjego rodzinamoeprzezdugiczaswidziesytuacjtak,jakjopisujeuzalenionysposbmylenia".Takie wypowiedzimogbrzmieprzekonujcodlaprzyjaci,ksidza,pracodawcy,lekarza,anawet psychoterapeuty.Kadestwierdzenie,jakiewypowiada,zdajesimiesens;adugieopowiecio rnychzdarzeniachmognawetsprawiawraeniezgodnychzfaktami.

Natrctwawuzalenieniachiwspuzalenieniu
Zdradliwymsposobemmylenia,polegajcymnasamookamywaniu,mogzarazisizarwno wspuzalenieniczonkowierodziny,jakiosobauzalenionaodrodkwchemicznych.Kimjestosoba wspuzaleniona?Istniejrozmaitedefinicjeiopisywspuzalenienia,alenajbardziejwszechstronna wydajesita,ktrpodajeMelodyBeattie:Wspuzalenionajestosoba,ktrapozwalanato,by zachowanieinnejosobyoddziaywaonaniujemnieiktraobsesyjniestarasikontrolowazachowanie oddziaujcejnaniwtensposbosoby". Istotnymielementamitejdefinicjissowaobsesyjnie"orazkontrolowa".Obsesyjne,czylinatrtne myliprzytaczajwszelkieinne,wysysajczczowiekaenergipsychiczn.Mogpojawisi wdowolnymmomencieicojestdodziwnewszelkieprbypozbyciasiichnaogjedynie wzmagajichintensywno.Prbyodpdzenianatrtnychmyliprzypominajusuwaniezdrogi zwinitejsprynyprzezciskaniejej:zimwikszsinaciskasinani,tymsilniejsionarozkrca. Ryzykujcnadmierneuproszczenie,moglibymypowiedzie,eczowiekuzalenionytokto,kogonka przymusuywaniarodkwchemicznych,natomiastosobawspuzalenionamaobsesjnapunkcie uywaniatychrodkwprzezuzalenionegoorazkoniecznocikontrolowaniago. Natrtnemyliiczynnociszesobbliskospokrewnione.Psychiatrzyodwielulatstosujtermin nerwicanatrctw".Obarodzajenatrctwcharakteryzujsitym,euwagchoregozajmuje,lubwrcz pochaniacoirracjonalnego.Wnerwicyznatrctwamimylowymijesttojakairracjonalnamyl,za wnerwicyznatrctwamiczynnociowymiirracjonalnaczynno.Powodem,dlaktregowpsychiatrii czysiobienerwice,jestto,eniemalwkadymprzypadkunatrctwmylowychwystpujtake jakienatrtne(przymusowe)zachowania.Inaodwrt:wprawiekadymprzypadkuprzymusowych czynnociwystpujtenatrtnemyli.Otoopowie,ktrailustruje,jakdziaajnatrctwamylowe.

Krzesonabiurku
Kiedynamedycynieprowadziemzajciazpsychiatrii,miaemstudenta,ktryinteresowasihipnoz. Czuem,enajskuteczniejgoczegonaucz,jeligozahipnotyzuj,abysamnasobieodczudziaanie transuipoznarnezjawiska,ktremonawywoazapomochipnozy.Tenmodyczowiekokazasi znakomitymmedium,totewcigukilkusesjimogemmuzademonstrowarnezastosowaniahipnozy. Chciaemte,ebyzrozumiazjawiskosugestiiposthipnotycznej,wicpowiedziaem:Wjakiczaspo tym,jakwyjdzieszztransu,damcisygnazastukamowkiemwbiurko.Wtymmomenciewstaniesz, podniesieszkrzeso,naktrymsiedzisz,ipostawiszjenamoimbiurku.Aleniebdzieszpamita,e dostaeodemnietakiepolecenie".Nastpniewyprowadziemgoztransuikontynuowalimyrozmow

natemathipnozy.Niecopniejpodniosemodniechceniaowekilekkozastukaemnimwbiurko,nie przerywajcrozmowy.Pochwilistudent,wyranieczymzaniepokojony,zaczasiwierci. Mamidiotycznch,ebypodniekrzesoipostawijepanunabiurkupowiedzia. Dlaczegomiabytozrobi?spytaem. Niewiem.Tozwariowanypomys,alepoprostuczuj,emamnatoogromnochot.Zawahasi. Czymwipanconatentematpodczastransu? Owszem,mwiem. Todlaczegojategoniepamitam?spyta. Bokiedydawaemcitsugesti,powiedziaem,eniebdzieszjejpamita. Wicniemusztegorobi,prawda? Myl,enieodpowiedziaem. Wkrtcestudentwyszed.Pojakichdwudziestuminutachdrzwiotworzyysiztrzaskiemiwmody czowiekwpaddomojegogabinetu.Podniskrzesoizezocipostawijenabiurku. Aniechpana!rzuciwcieky,odwrcisiiwyszed. Takajestwanienaturanatrctwniezalenieodtego,czypojawiajsipodwpywemsugestii,czyte powodujejejakipodwiadomyimpulsnieznanegopochodzenia.Takjakstawianiekrzesanabiurkujest bezsensowne,taksamoirracjonalnajestkompulsywnaczynno,chociaimpulsjejwykonaniabywa rzeczywicienieodparty.Prbaprzeciwstawieniasitemuimpulsowiwywoujeniekiedytakwielki niepokjizesamopoczucie,eczowiekulegamutylkopoto,byuwolnisiodprzemonejpresji. Wwikszocinatrctwczas,wktrymchoryczujeulg,jestbardzokrtki;potemimpulspojawiasi znowu,nierazzjeszczewikszsi. Ludziewspuzalenieniczstodziaajwtakiobsesyjnokompulsywnysposb,kiedyprbuj kontrolowazachowanieosobyuzalenionejbdzaywanieprzeznirodkwchemicznych.Niektrzy majobsesjnapunkciepomaganiajej,apniej,gdyichwysikiokazujsidaremne,napunkciejej karania.

Podobiestwamidzyuzalenieniem awspuzalenieniem
Podobiestwamidzyzachowaniamiosbuzalenionychiwspuzalenionychszaskakujce.Czowiek uzalenionyzwykleszukanowychsposobw,abykontynuowanaogowezachowanie,jednoczenie usiujcuniknniszczcychkonsekwencji,jakieonopowoduje.Moepialkohollubzaywakokain tylkowczasieweekendw"czyprzyjmowaokrelondawk,ktradajeupragnionegokopa",alenie wystarcza,abyspowodowaintoksykacj.Agdyprbypanowanianadwasnymnaogiemzaczynaj zawodzi,niepowiesobie:Niepotrafitegokontrolowa",alestwierdzi:Tametodaniedziaa,musz znalelepsz". Podobniektowspuzalenionyniewycigniewniosku,eskorojegowysikizmierzajcedo powstrzymaniaosobyuzalenionejokazaysidaremne,tonieistniejemetodaniezawodnejkontroli,ale szukanowychsposobw,ktrebdskuteczne.

Przyczynaiskutek
Czyzaburzonemylenieosobyuzalenionejpowodujeuzalenienie,czytestanowijegoefekt?To zoonakwestia,aprzyczynyiskutkuniedasiatwookreli.Uwikszociuzalenionych,zanim

rozpocznleczenie,wystpujekilkacyklwprzyczynowoskutkowychiktokolwiekprbujeustali,jaki jestkierunekzalenoci,moewpawpuapkparagrafu22".Wjakimsensiejestbezznaczenia,czy procesymyloweprzyczyniysidopowstaniaukogonaogu,czytestanowijegoobjaw.Wobydwu przypadkachleczenieipowrtdozdrowiamuszsiodczegozacz.Aponiewazaywanierodkw chemicznychuniemoliwiaskutecznterapi,najpierwtrzebapodjabstynencj.Poduszymjej okresie,kiedymzgznwzaczynafunkcjonowabardziejnormalnie,czowiekuzalenionymoeskupi uwagnaswoimuzalenionymmyleniu. Ksikatamapomcosobomuzalenionymiwspuzalenionymrozpoznaswojesposobymylenia uzalenionegoizaczjeprzezwycia.

Samooszukiwanieauzalenionemylenie
Nigdyniedopodkrelania,eosobyuzalenionesamenabierajsinawasnezaburzonemylenie ipadajjegoofiar.Jelitegoniezrozumiemy,kontaktztakimczowiekiemmoepowodowafrustracj lubzo. Opowiecitrzewiejcychosbuzalenionychobraniunarkotykwczypiciuczstowzbudzaj powszechnwesoo,bowiemabsurdalnouzalenionegomyleniabywaniekiedybardzozabawna. Przypominatojednakobserwowaniekogo,ktopoliznsinaskrceodbanana:kiedymiechymilkn, dostrzegamy,eczowiek,ktryupad,mgzrobisobiedukrzywd.Podobniemiejcsi zwybrykwosobyuzalenionej,powinnimyzdawasobiespraw,ebardzoucierpiaawaktywnej fazieswojegouzalenieniaiewieluludzinadaltaksamocierpi.

Uzalenionemylenieainteligencja
Alan,dzizdrowiejcyalkoholik,lekcewaykonsekwencjeswojegopiciamimoostrzeeinnychludzi. Poniewapitylkopiwo,byprzekonany,eniemaproblemuzalkoholem.Wkocuzaczlesiczu fizycznieiniemgduejzaprzecza,ecojestniewporzdku.Stwierdzi,epskrzynkipiwa dziennietozbytduopynw,wicprzerzucisinawhiskyzwod.Gdydolegliwocisinasiliy,uzna, ewinnajestwodasodowaizaczrozcieczawhiskyzwykwod.Akiedypoczusijeszczegorzej, zrezygnowazwody. Czytojestracjonalnemylenie?Oczywicie,enie.Czymonajeuznazamyleniepsychotyczne?Nie monazgodniezaktualndefinicjterminupsychotyczne",ktrymokrelasiwszelkiepowane zaburzeniapsychicznecharakteryzujcesidezorganizacjosobowociiutratkontaktu zrzeczywistoci.JednaksposbmyleniaAlanawyranieodbiegaodnormy. Inteligencjaniemawpywunauzalenionemylenie.Ludzieniezwykleinteligentnisnanienaraeni wtakimsamymstopniu,jakwszyscyinni.Wistocieosobyowyjtkoworozwinitymintelekcieczstos mocniejpogronewuzalenionymmyleniu,toteichleczeniezwyklesprawiaterapeutomnajwicej trudnoci.

Adwokatiindyk
Christine,znakomitaibardzoutalentowanapaniadwokat,uparcieodmawiaaudziauwmityngachAA, poniewabaasi,eujawnieniejejalkoholizmuzagroziobyjejkarierzeipozycjiwmiejscowej spoecznoci.Alewizytawdzicznegoklienta,ktryzokazjizbliajcegosiwitaDzikczynienia podarowajejwypatroszonegoindyka,skoniajdozmianynastawienia. Christineprzypomniaasobie,jaktamtegopopoudniapowyjciuzbiuraszawstrugachzimnego deszczu,nioscindykazawinitegowfirmoweopakowanie.Nastpnewspomnienietoobrazsamej siebie,jakstoiopartaocianbudynkubiura,ciskajcpodpachoskubanegoindyka,zktregodeszcz

zmyjupapier.Kady,ktojwtedyzobaczy,zpewnocisuszniepomyla,ejestpijana.Alechocia pokazaasiwtymstaniepublicznie,wcizabardzosiwstydziainiemogaprzystanato,eby ktokolwiekzobaczyjwchodzcdokocioanamityngAA. Dlaczegobyskotliwy,analitycznyumystejkobietynieuchronijejprzedtakabsurdalnym rozumowaniem?Ztychsamychpowodw,dlaktrychinteligentniludzieniesodporninapsychozy, nerwiceidepresje.Kiedyjudaosobieznapsychicznebdfizycznepragnieniezayciarodka chemicznego,wpywaononamyleniewbardzopodobnysposb,jakapwkaczyinnakorzyosobista znieksztacaocensytuacji.Podanierodkachemicznegojesttakpotne,ezmieniaprocesymylowe wtakimkierunku,abyusprawiedliwipicieczybranienarkotykwbdpozwolinarobienietegonadal. Takajestfunkcjauzalenionegomylenia:pozwolidanejosobienakontynuowaniedestrukcyjnego naogu.Imwikszinteligencjczowieksiodznacza,tymbardziejlekcewayznaczeniewsplnot AnonimowychAlkoholikwczyAnonimowychNarkomanw. Uzalenionemyleniernisiodmylenialogicznegotym,enieprowadzidownioskwopartychna dowodachczykonkretnychfaktach.Jestwrczprzeciwnie.Osobauzalenionazaczynaodkonkluzji: Muszsinapi"(albowzinarkotyk),anastpnieszukaargumentwnajejpotwierdzenie,niezalenie odtego,czyjestonalogiczna,czynieiczyopierasinafaktach.

Dlaczegodziecibiornarkotyki,dlaczegorodzice pij
Jelizrozumiesiuzalenionysposbmylenia,atwiejmonawyjani,dlaczegozawodzniektre prbyzapobieganiaalkoholizmowiczynaduywaniunarkotykw.Najczciejstosowanemetody, polegajcenastraszeniu,snieskuteczne.Mimonaganianiaprzypadkwmiercisawnychosb zprzyczynzwizanychzprzyjmowaniemrodkwpsychoaktywnychiprowadzeniaszerokozakrojonych kampaniiedukacyjnychwmediachnatematniebezpieczestwwynikajcychznaduywaniakokainy iheroiny,wieluludziwciulegamagiinarkotyku.Szkodliwekonsekwencjebezradnowobecnaogu, olbrzymiekosztymaterialne,kopotyzprawemczywysokieryzykozgonuniezawszewywieraj wraenie. Istotnywniosekwypywazprowadzonejwrdmodychludzikampaniipodhasem:Poprostupowiedz nie".Wieluznichnapytanie,cosdziotympomyle,odpowiedziao:Dlaczegomammwinie? Acoinnegomizostao?".Nierzadkociznich,ktrzyczuj,eichniedotyczyamerykaskimitsukcesu, sigajponarkotyki,widzcwnichjedyndostpngratyfikacj.Innym,ktrzymoglibyosign sukces,czstobrakujewiary,esdotegozdolni.Jeszczeinniniewidzpowodu,ebypozbawiasi przyjemnoci. Kiedyprzyjemnoalboumierzenieprzykrocistanowiostatecznycelwyciu,towieluludzi, zwaszczamodych,zwracasiwstronrodkwchemicznych,abytencelosign.Niedasi zaprzeczy,erodkizmieniajcewiadomomogdawaupragnionedoznania,myjednakmamy obowizekprzekonamodychludzi,epowinnizrezygnowaztejprzyjemnoci.Grobyiostrzeenia ichnieodstraszaj,poniewanaoguwaajsizaodpornychnaniebezpieczneskutkibrania narkotykw.Mwienieim,eunikajcrodkwchemicznychwyrosnnazdrowych,produktywnych ludzi,ktrzybdmoglicieszysiyciem,czstospotykasizargumentem:Nacoczeka?Cieszsi yciemjuteraz,pijc". Dodatkowokomplikujesytuacjto,enaszakulturakorzystaztechnologii,ktreeliminujczekanie. Uywamymikrofalwek,faksw,telefonwkomrkowychiywnociztorebek.Nawetjeliktopotrafi wyobrazisobieszczcie",ktrenadejdziewpniejszejfazieycia,wyznawanypowszechnieetos natychmiastowejgratyfikacjisprawia,edugieoczekiwaniestajesiniedozniesienia. Abyskuteczniezapobieganaduywaniurodkwchemicznychprzezmodzie,musimysprzyja:(1)

ustaleniunajwaniejszychcelwyciowych,innychnizaspokojeniepotrzebzmysowychoraz(2) wytworzeniutolerancjinaopnienie.Wnaszejkulturzeraczejniemazwyczajuzajmowaniasitego rodzajuzmianami,natomiastakceptujesiuzalenionemylenie. Sludzie,ktrzyjeszczenimzacznbrarodkichemiczne,majuzalenionewzorcemylenia, utrzymujcepewnefaktypozaichwiadomoci.Modychludzi,ktrzyzastanawiajsi,czyzayna przykadkokain,czstozwodziobietnicaeuforii,natomiastlekcewaonikoszty,ktremogby przeraajce.Uzalenionemylenieniejestzatemjedynymczynnikiemodpowiedzialnymzaskutki oddziaywaniarodkwchemicznychnamzg. Inncharakterystyczncechuzalenionegomyleniajestto,epodczasgdyznieksztacaonomylenie ofiarnaoguosobie,tojednoczenieodziwoniewpywanaichstosunekdoinnych.Zatempijcy rodzicmoebyszczerzesfrustrowanyzachowaniemsynaczycrki,ktrzynierozumiej destrukcyjnychskutkwbranianarkotykw.Podobniedziecko,ktrenarkotyzujesikokain,moenie rozumie,czemujegoojciecznowuzaczpipotym,jakcudemuniknmierciwskuteknaduywania alkoholu.Trzebawicpamitaobardzoistotnejrzeczy:rozpoznanieuzalenionegosposobumylenia musiprzyjzzewntrz.

Samooszukiwaniewuzalenionymmyleniu
Kadegomoezwie"uzalenionemylenie,leczosob,naktrmaononajwikszywpyw,jestsam twrca"uzalenionychmyli,awicktouzalenionylubwspuzaleniony.wiadczotymdwie opowieci.

Gdybymzaczsileczy,niebyobytouczciwe"
Martin,55letnimczyzna,naskutekinterwencjinajbliszegootoczeniazwrcisidomniepoporad. Jegoona,czworodzieci,szeforazdwojebliskichprzyjacipokazalimu,jakjegonadmiernepicie szkodziichwzajemnymstosunkom.SzefMartinanaprzykadzagrozi,ezwolnigozposadyzpowodu pewnychnieuczciwychzachowawpracy,iMartinstwierdzi,etainterwencjaotworzyamuoczy". Kilkatygodniwczeniejprowadzcpopijanemusamochd,spowodowawypadek,lecznadalzaprzecza, jakobymiaproblemzalkoholem.Jednakpopewnymczasieuzna,emusiprzestapi.Skoniagodo tegoautentycznatroskaludzizjegonajbliszegootoczenia.Ifaktycznie,wcigudziesiciudni,jakie upynyodtejinterwencji,nietknalkoholu. PowiedziaemMartinowi,ejegodeterminacjajestdobrymstartemkuzdrowieniu,alesamadeterminacja niewystarczy,abypowstrzymarozwijaniesijegoalkoholizmuterapiajestabsolutnieniezbdna. Daemmudowyboruleczeniezamknitebdintensywnterapiambulatoryjn.JednakeMartin odmwi.Chooczywicieniechciastracianimioci,anibliskiegokontaktuzdziemi,anipracy,nie potrafizpenymprzekonaniemrozpoczleczenia.Dlaczego?Poniewabypewien,eterazjubdzie wstaniepowstrzymasiodpiciaalkoholubezpomocyzzewntrz.Gdybywicjakpowiedzia rozpoczterapitylkopoto,ebyzrobiprzyjemnorodzinieipartnerowiwinteresach,wiedzc,etej terapiiniepotrzebuje,niebyobytozjegostronyuczciwe. Przedwybuchemmiechuzpowodutakabsurdalnejargumentacjipowstrzymaomniejedynie wspczuciedlategoczowieka,ktrysamsiebietaktragicznieoszukiwa.Przezwielelatpiciabardzo czstookamywarodzin,przyjaciiszefacaymilataminiebyuczciwy.Alerozpoczcieterapiibyo dlaniegoniedopomylenia,poniewauwaa,etonieuczciwe".Martinnaprawdwierzy,etojego chbyciauczciwymniepozwalamuprzyjpomocy.Czowiek,ktrymyliwsposbuzaleniony,tak waniesamsiebieoszukuje.

Pijtylkotowarzysko"
Innegoprzykaduuzalenionegomyleniadostarczymipewienutalentowanykardiolog,ktryprzezcae lataintensywniepi.Zczasemjednakzaczdowiadczaskutkwporannegokaca.Chociacodziennie pracowawswoimgabinecieiwszpitalu,przedpoudniemczusile.Mimotouwaa,epijetylko towarzysko"itwierdzi,etojegoodekwjakiniewaciwysposbwchaniaalkoholzaduo zostawaownimdonastpnegodnia. wlekarzprzypomniasobie,enastudiachuczestniczywbadaniupowiconymtrawieniu.Podawano muwtedyodmierzoneilocipoywienia,apo45minutachwprowadzanosondprzeznosdoodka iusuwanojegozawarto,ktrnastpniepoddawanoanalizielaboratoryjnej.Nabraemwprawy wtakimwpuszczaniusondywspominalekarziwydawaomisi,etakizabiegmoebyratunkiem naporannedolegliwoci.Wieczoremprzedpooeniemsidokazapuszczaemrurkioprniaem odek.Takjakprzypuszczaem,budziemsinazajutrzzeznacznielepszymsamopoczuciem.Robiem takcowieczrprzezszenastpnychtygodni.Przestaemtorobitylkodlatego,erurkabardzo podraniamigardo,powodujcobrzk.Zaczemsiobawia,ebdpotrzebowatracheotomii,eby mcoddycha.Aleanirazu,anijednegorazuwcigutychszeciutygodninieprzyszomidogowy,e kto,ktopijetylkotowarzysko,niemusiconocwypompowywasobiezawartociodka".

Samooszukiwanieauczestnictwowspotkaniach grupopartychnaprogramieDwunastuKrokw
WterapiiuzalenieniezwyklewanejestuczestniczeniewprzerabianiuprogramuDwunastuKrokw. MimotowieleosbodmawiaudziauwAAzpowoduwymaganejtamcakowitejabstynencji.Jednak osobyuzalenioneczstozaprzeczaj,ewanietojestprzyczyniprzekonujsamesiebie,emajinne istotnepowody,abyniechodzinamityngigrupAnonimowychAlkoholikw. Pewienalkoholikpowiedzia:Niemogchodzinamityngi,poniewaodbywajsibliskomiejsca, gdziedawniejmieszkaem".Dlawasnejwygodyzapomnia,ecotydziegrupyAAspotykajsi wponad140rnychmiejscachwmiecie.Takisamtypsamooszukiwaniazdarzasiwe wspuzalenieniu.Ilustrujtonastpujcedwieopowieci.

NigdyniemogabympjdoAlAnonu"
onadoradcyfinansowegozwrciasidomnieopomocwsprawiealkoholizmuma:Odjakiego czasuoncorazwicejpije.Przychodzizpracydodomu,zasiadaprzedtelewizoremzzapasempiwa idokadniewtymsamymmiejscubudzisirano.Dotychczasbywstaniepowlecsipotemdobiura,ale napewnowkrtcealbowogleprzestaniesipokazywawpracy,albobdziechodzipijanyiwszystko siwyda.Niedugostraciposad". Kobietaopowiedziaa,jakwciguostatnichkilkulatalkoholizmrujnowaichycierodzinne.Jejm isynjuzesobnierozmawiali.Onaimstraciliwikszokontaktwtowarzyskich.Ichpoycie seksualnerwnieoddawnanieistniao.Dotychczascierpliwieznosiawszelkiekonsekwencje alkoholizmu,aleterazmusiaacozrobi,poniewambynaproguzniszczeniaswojejkariery zawodowejibankructwa.Prbowaaznimrozmawianiezliczonilorazy,onjednakodrzuca sugestie,epowinienzwrcisigdzieopomoc,gdyuwaa,eniemaproblemuzalkoholem. Powiedzia,ejelioniecosiniepodoba,tomoeodej.Aniona,anisynniemielinaniegowpywu, wicniebyosensudoprowadzadokonfrontacji.onauwaaa,egdybydotegodoszo,mnadal odrzucabypomocitwierdzi,emogsiwyprowadzi. Zdawaosi,eadnepodejciedotegoczowiekanieodniosobypodanegoskutku,dlatego zasugerowaemjegoonie,ebyzatroszczyasiowasnepotrzebyizaczauczszczanaspotkaniaAl

Anonu.UmwiemjrwniezRobertem,ksigowym,ktryzpowodzeniemwracadozdrowia iktregohistoriabyaprawietakasama,jakjejma.Natymspotkaniuwtrzewiejcymczyzna opowiedzia,jakwszystkiewysikijegoony,abyskonigodozaprzestaniapicia,spezynaniczym, ijaknadalpi,dopkijegoalkoholizmniewyszednajawwmiejscupracy.Naterapizgosisi, poniewazagroonomuwyrzuceniem.Potemmiajeszczewielepotkni,zanimosignstabiln abstynencj. MojaonajestterazwAlAnonieopowiada.Moegdybyznalazasitamwczeniej,toijaprdzej odzyskabymrozumimojezdrowieniebyobyatwiejsze.Proponuj,ebyterazpanizaczachodzina mityngiAlAnonu.Mojaonazprzyjemnocizabierzepaninapierwszespotkanie". Kobietapotrzsnagow. O,niepowiedziaa.JanigdyniemogabympjdoAlAnonu. Dlaczego?spytalimy. Bocobysistao,gdybyktomnierozpoznaiwycignwniosek,emjmjestalkoholikiem?To bysirozniosoistracibyklientw.Ktobypowierzypijakowizarzdzanieswoimipienidzmi? Byemzdumionyjejodpowiedzi. Czegotunierozumiempowiedziaem. Twierdzipani,ecierpliwiepaniznosiawszelkieproblemy,jakiepowodowaalkoholizmma. Jedynympowodem,dlaktregozgosiasipanidomnie,byoto,eitakwszystkosiwydaieobecnie dosowniewkadejchwilimmoewkroczydobiuranietrzewy,atosiskoczywyrzuceniemgo. Skorouwaapanitozanieuchronne,todlaczegotaksipaniwzbraniaprzedpjciemnaspotkanieAl Anonu?Zpaniswwynika,emsigniednaznacznieboleniej,jeelijegoalkoholizmniezostanie zatrzymany.AzdaniemRobertauczestnictwojegoonywAlAnoniemogomutegozaoszczdzi. Niebaczcnato,coobajmwilimy,kobietatrwaaprzyswoim.NiemogapjnamityngAlAnonu, poniewauwaaa,ewtensposbwyjdnajawproblemyjejrodziny.Niebyawstaniepoj,ejestto jedynadroga,ebyuniknstraszliwychskutkw,ktrychtaksiobawiaa.

Niemamzniminicwsplnego"
Innymrazempopomoczwrcisidomniemkobiety,ktrazasiadaawzarzdziepewnego przedsibiorstwa.Poodtruciuwrciaonadonaogu.Stwierdzi,ejegoonaodmwiachodzeniana mityngiAA.Powyjciuzeszpitalabyanakilkuspotkaniach,aleuznaa,etoniedlaniej.Rniasiod osb,ktretamwidywaa,uwaaa,eniemazniminicwsplnego. Powiedziaemtemumczynie,eoprjegoonywobecAAniejestniczymniezwykym.Wkocuna spotkaniachmwionojej,eniemoeznwzaczpi,atobyoco,czegoonaniechciaausysze. AjakpanuidzieprzerabianieprogramuAlAnonu?spytaem. NiechodznaspotkaniaAlAnonu.Byemtamparrazy,aletoniedlamnie.Niemamnicwsplnego zludmi,ktrzytamprzychodz. Zwrciemuwagtemumczynie,edokadniepowtarzasowaswojejony.Chociakrytykowajza niechdoudziauwprogramiewychodzeniaznaoguorazzajejpoczucie,ernisiodinnych alkoholikw,jednakztegosamegopowoduunikaprogramu,ktrymiapomcjemu.Lkprzedzmian moebytakwielki,eczstoludzie,takjakciwnaszychprzykadach,woloszukiwasamychsiebie.

Dokonywaniezmian
Jaktosidzieje,eludziewsposbtakracypotrafisamisobieprzeczyiniedostrzegatego,nawet

kiedyzwracasiimnatouwag?Odpowiedbrzmi:odpowiedzialnezatojestzaprzeczanie. Wuzalenionym,znieksztaconymmyleniujestonowznacznejmierzespowodowanesilnymoporem wobeczmian.Jakdugoktozaprzeczarzeczywistoci,takdugomoetrwaprzyswoichnawykowych zachowaniach.Jeeliczowiekuzna,erzeczywistojesttaka,jakajest,moetowcigngowbardzo trudnydlaniegoproceszmian. Ludziebeztruduakceptujzmiany,kiedychodziokogoinnego.Kiedyalkoholikmwi:Nie musiabymtylepi,gdybymojapartnerkapowicaamiwicejuwagi",wistociestwierdza:Nie potrzebujzmiany.Spowodujcie,ebymojapartnerkasizmienia,awtedyzemnbdziewszystko wporzdku". Osobywspuzalenionemognaprzykadusilnieszukapomocywprzekonaniu,especjalistapowie im,cozrobi,ebypowstrzymakogoprzednaduywaniemrodkwchemicznych.Gdydowiadujsi, eniemogzrobinic,ebyzmienizachowanieuzalenionego,czujsibezsilneirozczarowane. Czstotewycofujsi,gdyspecjalistazasugeruje,ebyprzyjrzaysiwasnymzachowaniomizaczy dokonywazmianywsobie.Szczeglnieatwotraczainteresowanie,syszcjakludziezAlAnonu mwi:Nieprzyszlimytupoto,abyzmienianaszychpartnerw,alepoto,abyzmieniasamych siebie!".Zmieniasiebie?"mgbypowiedziektotaki.Dlaczegomiabymzmieniasiebie? Przecietoniejapij!". Eksperyment:jaktrudnodokonywazmianDlazabawyzrbnastpujcyeksperyment. Poskrzyowanercenapiersiach,anastpnieprzyjrzyjsiichuoeniu.Niektrzyludzie kadlewrknaprawej,innirobiodwrotnie.Kiedysprawdzisz,jaktozrobie,wyprostuj rce.Terazujeznowu,aletymrazemodwrotnie:jelinormalniekadzieszprawrkna lewej,toterazpolewnaprawej.Zauwayszwtedy,jakdziwniesiczujesz.Starysposb jestnaturalnyiodprajcy.Nowymoecisiwydawadziwnyimoeszmiepoczucie,e nigdynieudacisiwtejpozycjiodpocz.Skoroprostazmianauoeniarkjesttak niewygodna,topomyl,jakniewygodnamoebyzmianawasnegozachowaniaczysposobu ycia.

Znieksztaconespostrzeganie
Wielecechuzalenionegomyleniamonazaobserwowazarwnouosbwspuzalenionych,jak iuzalenionych,poniewawypywajztegosamegorda:niskiejsamooceny.Wikszoproblemw emocjonalnych,ktreniemajfizycznegopodoa,jestwtakiczyinnysposbzwizanaznisk samoocen.Topojcieodnosisidonegatywnychuczu,jakieczowiekywiwobecsiebie,aktrenie majuzasadnieniawfaktach.Inaczejmwic,gdyjedniludziewykazujznieksztaconepostrzeganie siebiewpostaciurojewielkociowych,osobyoniskiejsamooceniemajpoczucie,esgorszeod innych,doniczegosinienadajinicnieswarte. Naszenieadekwatnepostrzeganiesiebiezazwyczajprowadzidonieprzystosowaniaiodwrotnie przystosowaniedorzeczywistocimoliwejesttylkowwczas,gdynauczymysipostrzegajwsposb adekwatny.Stanowimybowiemgwnyelementnaszejrzeczywistociijelinaszewidzeniesamych siebiejestnierealistyczne,torwnieijejobrazulegaznieksztaceniu. Wszyscyuzalenieni,ktrychkiedykolwiekspotkaem,zanimzaczliuywarodkwchemicznych, mielipoczucieniszoci.Niektrzyczuj,esnicniewarciwkadejdziedzinieswojegoycia,inni mogczusibardzokompetentniwjakiejszczeglnejdziedzinie,alenicniewarcijakoistotyludzkie, maonkowie,partnerzyczyrodzice. Ujednegoczowiekareakcjnanisksamoocenbdzieucieczkaodwyzwaitroskwalkohollub narkotyki;innyznajdzietakistotnedlasiebiepoczuciewartociwrelacjizosobuzalenionstajcsi dlaniejkimwanym,ktojkontrolujelubzjejpowoducierpi.

Potrjnaregua
CzonkowieAlAnonuwyznajnastpujcpotrjnzasad:NietytoSPOWODOWAE,niejeste wstanietegoKONTROLOWAiniemoeszWYLECZY".Aleludzieczstoczujsiodpowiedzialni zauzalenieniebliskiejosobyiprbujjkontrolowawprzekonaniu,emogjuzdrowi. Czasamiodnosisiwraenie,eosobawspuzalenionachcepowiedzie:Mamtakwielkwadz,e mogwywoauzalenienie,kontrolowajebdleczy".Toniejestpoczuciewyszocianiarogancja wrczprzeciwnie,takieprzekonaniasczstoreakcjobronnwobecpoczucianiszoci. Potrjnareguamawyranyzwizekzkompleksemniszoci.Naprzykadosobawspuzaleniona myli:Spowodowaamnagmojejcrki,bogdybymbyalepszmatk,toonaniewpadaby wuzalenienie.Gdybymtylkopotrafiazapewnijejmioioparcie!Alejajzaniedbywaam.Gdybym byalepsza,braabymniejalbowogleprzestaa".Uczuciatespowszechnewrdwspuzalenionych, zwaszczawewczesnychstadiachnaogubliskiejosoby. Uzalenienieiwspuzalenieniemajzesobwielewsplnego.Wobydwuprzypadkachczsto wystpujesamookamywaniewtakichformach,jakzaprzeczanie,racjonalizacjaiprojekcja.Wobydwu mogwspistniesprzeczneprzekonania,wystpujetakezaciekyoprwobecsamejzmianyoraz pragnieniezmienianiainnych.Wkadymznichspotykamysizezudzeniemkontrolioraznisk samoocen.Zatemwobydwuprzypadkachwyraneswszystkiecechyuzalenionegosposobumylenia, ajedynymelementemrnicujcymmoebyzaywanierodkachemicznegolubniekorzystanie zniego.

Podejcieczowiekauzalenionegodoczasu
Mogprzesta,kiedytylkozechc"gdybyktozorganizowakonkursnazdanienajczciejuywane przezosobyuzalenione,zpewnociwanieonozajobypierwszemiejsce.Kady,ktoprzygldasi ofiaromnaogu,wie,eprzestaj"niezliczonilorazyipodejmujniemniejszilopostanowie. Abstynencjamoetrwakilkagodzin,kilkadni,aczasemnawetkilkatygodni.Zwyklejednakpo krtkimczasienastpujepowrtdoczynnegonaogu.Tobdnekoomoetrwalatami.Osoby uzalenionepoprostunieswstanieprzesta,kiedytegozapragn.Inniludziewidzto,aleoninie. Rodzinaiprzyjacieleczstoszaskoczeniizadajsobiepytanie:Jakczowiekmoeupierasiprzy tym,epotrafiprzestawdowolnymmomencie,skorojesttooczywistabzdura?".Nawetwytrawni terapeuci,przyzwyczajenidotakiegorozumowania,pytaj:Jakktointeligentnymoebytakzupenie oderwanyodrzeczywistoci?Dlaczegoosobytakdoskonaeintelektualnie,kobietyimczyni zajmujcybardzoodpowiedzialnestanowiska,ktrzyanalizujiopracowujwynikibadanaukowych, jednoczenieniewiedz,jakdodadwadodwch,gdywgrwchodziichwasnenaogowezaywanie rodkwchemicznych?". Odpowiedkryjesiwzrozumieniuistotyuzalenionegomylenia.Moeokazasi,eosoby uzalenioneniesataknielogiczne,jaksipocztkowowydawao,jeelizrozumiemyjedno:jakiejest podejciedoczasukogo,ktoposugujesiuzalenionymmyleniem.Czstopowtarzaneprzezniego zdanie:Mogprzesta,kiedytylkozechc"masenszarwnodlaniegosamego,jakidlainnych,tylee pojcieczasuuosobyuzalenionejjestinneniunieuzalenionej. Naszodbirczasuzmieniasi.Wpewnychokolicznociachkilkaminutwydajesiwiecznoci, winnychmamypoczucie,etygodnieimiesicetotylkochwila.Osobyuzalenione,ktretwierdz,e mogprzestawkadejchwili,naprawdwierzwswojezapewnienia.Dlaczego?Poniewa powstrzymujcsiodzaywaniasubstancjichemicznejprzezdzieczydwa,rzeczywiciewtym czasie"przestaj.Jelipotrafinakilkadnipowstrzymasiodpiciaczyzaywaniainnegonarkotyku, zastanawiajsi,czemuniktinnyniedostrzegatejoczywistoci:oniprzecieswstanieprzesta wdowolnymczasie".Moeszmwiuzalenionemu:Nie,przecietojasne,eniepotrafiszprzesta,

kiedytylkozechcesz".Twojestwierdzenieijegostwierdzeniechociawygldajnasprzeczne obydwasprawdziwe.Chodzioto,ekadezwaspojmujeczas"inaczej.

Przyszomierzonawminutachisekundach
Dlaosbuzalenionychczasmgbybyodmierzanywminutach,anawetwsekundach.Napewno kiedyczekajnaskutkizayciarodkachemicznego,czasupywadlanichwminutach.Wtejsprawienie swstanieznieopnienia.Zresztwszystkiezaywaneprzeznichsubstancjeprzynoszspodziewany wynikpokilkusekundach,lubnajwyejminutach. Obiecaemsobie,epewnegodniaprzeprowadznastpujcyeksperyment:wezmduyszklanysj inapenigokapsukamiwrnychkolorach.Potemrozpuszczplotk,edostaemzAmeryki Poudniowejtowar",ktryjestlepszyodwszystkiego,czegoktokolwiekkiedykolwiekprbowa. Dlaczego?Bodajekopa",ktryznacznieprzewyszaefektheroinyikokainyrazemwzitych. Orany!bdmwinarkomani.Tomusikosztowakupszmalu. Nie.Itojestwaniewtymwszystkimnajlepsze.Dwadolcezadziak. Chybaartujesz.Dwadolce? JakBogakocham!Itojestwanienajlepsze. Toodpalmizastodokw. Zprzyjemnoci.Alenajpierwmuszcicopowiedzie.Haj"jestnajwspanialszynawiecie,ale dostanieszkopa"zaczterdzieciosiemgodzinalbozasiedemdziesitdwiegodziny. Jakto? Musiszodczekadwadotrzechdni,ebypoczuhaj".Alebdzielepszyodtego,cocisi kiedykolwiekzdarzyo. Kliencizacznsiwycofywa: Ktomoemieochotnatakiszajs?Samgosobiewe! Syszaemodnarkomanw,eniekupilibytowaruniezalenieodznakomitychskutkwiniskiejceny, gdybydziaazopnieniem.Czciuzalenieniajesthaj"natychmiastowy,odroczenieniewchodzi wgr. Czowiekuzalenionymylioprzyszoci,aletylkoochwilach,nieolatach.Kiedypijealbobierze narkotyk,naprawdmylionastpstwach:ofaliciepa,uczuciueuforiiiodprenia,oderwaniusiod wiata,amoeteospaniu.Tenastpstwapojawiajsiwcigukilkusekundalbominutpowypiciu alkoholuczyzayciunarkotyku.Iwanietychkilkachwilstanowidlaniegoczas".Marskowtroby, uszkodzeniamzgu,utratapracyirodzinyczyinnepowanenastpstwapojawiajsiwwynikudugiego procesu,aniewcigukilkuminut,wicpoprostunieistniejwmyleniuosobyuzalenionej. Czymsirnialkoholikodpalacza,ktryryzykujepowanymizaburzeniamikrenia,chorobamiserca, rozedmpucirakiem?Destrukcyjneskutkipiciaczyzaywaniainnychrodkwchemicznychmog pojawisiznacznieszybciejniwprzypadkupalenia,alezarwnopijak,jakpalaczniemylo przyszoci.Podobnieludzie,ktrzypodejmujryzykownezachowaniaseksualne,rwniemog powanienaraaswojezdrowie.Lecziwtymprzypadkukonsekwencjepojawisiwprzyszoci", ktraniewtpliwieniemiecisiwichpojmowaniuczasu.

Kulturaapodejcieosobyuzalenionejdoczasu
Stanowimyczkultury,ktracenisobiedostarczanieusugwcigukilkusekund:pocztaelektroniczna,

Internetczybaryszybkiejobsugizapewniajniemalnatychmiastowezaspokojeniepotrzeb.Mywszyscy wjakimstopniumamyuzalenionepodejciedoczasu.Zanieczycilimypowietrze,rzekiioceanydla doranychkorzyci,niebaczcnadugofaloweskutki.Zniszczylimylasyiinnesiedliskazagroonych gatunkwzwierztirolin,nietroszczcsioto,jakiwiatprzekaemyprzyszympokoleniom.Czynie lekcewaymyprzyszocitaksamojakosobyuzalenione?

Jakzrozumiesposbmyleniaosoby uzalenionej?
AlkoholicyprzerabiajcyprogramDwunastuKrokwAApokazalimi,jaktakiefaszywepojmowanie czasuprzewaawuzalenionymmyleniu.Ci,ktrzyyjprogramemAA,lubiuywahaseo ogromnejsileoddziaywania:Tylkodzisiaj"alboDajczasczasowi",abypokonawpyw uzalenionegomylenia.Ludziepowracajcydozdrowiainstynktowniewyczuwaj,ejednymze sposobwzmianyichpokrtnegomylenia"jestuporaniesizzaburzonympodejciemdoczasu. Wikszoznichczujesidobrzezmyl,ejedendzietotakajednostkaczasu,zktrpotrafisobie poradzi.Jednakosobywewczesnejfaziezdrowieniaczstomuszzaczynaodpiciominutowych odcinkw,ebyzczasemstopniowodochodzidoduszych. StwierdzenieDajczasczasowi"jestrodzajemrozliczeniasizpijanym"przekonaniem,ezmiany mognastpowaszybko.Wyrazemtakiegoprzekonaniajestmodlitwauzalenionego:ProszCi, Boe,dajmicierpliwo,alenatychmiast!".Jedenzmoichpacjentwnapisadomnie:Minycztery lata,odkdprzyprowadzilimniedopaskiegogabinetu.Czuemsiwtedyjakzbitypies,pragnemtylko mierci,aleniemiaemodwagiwziodpowiedzialnocizawasneycie...Jedynarzecz,jakudaomi sidobrzezrobiprzezpierwszedwalata,toeniepiemichodziemnamityngi.Chc,ebyPan wiedzia,eminyczterylata,zanimnareszciezaczemmyleosobieinaczej".Kiedyosoba uzalenionaprzekonasi,ejednzprzyczynjejupadkubybraktolerancjinaodroczenie,ikiedy nabierzechcinato,ebyczekanakorzycipynceztrzewienia,wwczasnaprawdznalazasina drodzezdrowienia.Jelichcebytrzewanatychmiast",zmierzadonikd. AAowcyodugimstaumyloswojejtrzewociwkategoriach24godzinnychodcinkwczasu. witujrocznicetrzewienia,alepodchodzdotegobardzoostronie,gdywiedz,emylenie wkategoriachlatjestzbytryzykowne.Midzyinnymiztegopowoduwielupowracajcychdozdrowia korzystazksiekzmedytacjami,ktreskupiajsinapodejciutypu24godziny",takichjakRefleksje nakadydzieczyTylkodzisiajwAlAnonie.HasoTylkodzisiaj"niejestjedyniemdrymsloganem. Jestonoabsolutnieniezbdnewprocesiewydobywaniasizuzalenienia,jakpokazujdwiekolejne opowieci.

Dziewitysicyosiemsettrzydzieciczterydni"
Spytaemkiedytrzewiejcegopacjenta,odjakdawnaniepije.Signdokieszeni,wyjmaynotesik, przerzucikilkastron,spojrzanamnieipowiedzia: Dziewitysicyosiemsettrzydzieciczterydni. Iletolat,dwadzieciapiczytrzydzieci?spytaem. Onnatozabsolutnszczeroci: No,wiepan,doktorze.Panmoesobiepozwolinamylenieolatach,jamuszmyleodniach. JohnMcHugh,ktrymia83lata,umierajcpo44czterechlatachabstynencji,wnocyprzedmierci wpisadonotatnikaliczb16048.

Dzisiajniepijeszduejodemnie"
PoktrymzmityngwAApewnakobietapowiedziaazpodziwemdoJohna: Tomusibycudownetakdugoniepi.Johnumiechnsiiodpowiedzia: Tyniepijeszduejodemnie,Elizabeth. Jakmoesztakmwi?Janiepijdopierodwalata,atyprawieczterdzieci. Oktrejdzisiajwstaa?spytaJohn. Chodzdopracynasidm,wicwstaamwpdoszstej. Ajaobudziemsidopieroosmej,wicdzisiajniepijeszduejodemnie. KiedyosobyuzalenioneiwspuzalenionewpeniprzyswojsobiehasoTylkodzisiaj",zaczynasi procesichzdrowienia.Muszjednakzachowaostrono:ponownepojawieniesiznieksztaconego poczuciaczasutopowd,ebypodejrzewamoliwonawrotu.Wymiarczasuwmyleniujestwic zarwnodlatrzewiejcychalkoholikw,jakiprofesjonalistwkwestioistotnymznaczeniudla rozumieniauzalenieidlaichleczenia.

Cojestprzyczyn,acoskutkiem?
Syszaemkiedy,jaknamitynguAAspikeropisywaswjsposbmyleniawokresie,kiedyjeszczepi. Byoonotakabsurdalne,ewszyscypokadalisizemiechu.Jeszczewikszawesoozapanowaana sali,kiedymczyznastwierdzi,emyleniealkoholikadozudzeniaprzypominajegopicie.ebynaso tymprzekona,odczytapytaniaztestunarozpoznawanieusiebiealkoholizmu,zastpujcsowopicie" sowemmylenie".Awicprzeczyta:

Czyjesteuzalenionyodmylenia? Czytrwonisznamylenieczasprzeznaczonynaprac?Czymyleniesprawia,epsujesitwojeycie rodzinne?Czyzdarzasi,ekiedymylisz,odczuwaszpniejwyrzutysumienia?Czywwyniku myleniakiedykolwiekwpadewtarapatyfinansowe?Czymyleniepowoduje,eprzestajeci obchodzidobrotwojejrodziny?Czyzpowodumyleniazrezygnowaezjakichswoichambicji?Czy zpowodumyleniamiewaszkopotyzesnem?Czymyleniezmniejszyotwojwydajno?Czy myleniezagraatwojejpracyalbointeresom?Czymyliszpoto,ebyuciecodtroskikopotw? Chodzioto,enawetbezbraniarodkwchemicznychznieksztacony,uzalenionysposbmylenia siejespustoszenie.Wieluludzirozumujcychwtensposbdochodzidobdnychwnioskw,poniewa myliprzyczynzeskutkiem.Ichsdyulegajdeformacji,takezaywaniesubstancjichemicznychstaje sidlanichwpeniuzasadnione.Pewienzdrowiejcyalkoholikstwierdzi:Nigdywyciusinie napiem,jeelinieuznaem,etowaciwymoment".Chocialogikatakiegorozumowaniajest postawionanagowie,czowiekmylcywtensposbuwaajzaprawidow.Nietylkoodrzuca racjonalneargumenty,ktredowodz,ejestodwrotnie,aleteniepojmuje,czemuinniniedostrzegaj tego,codlaniegojestoczywiste".

Uzalenienieidysleksja
Moglibymytolepiejzrozumieprzezporwnaniedodysleksji.Niektrzyludzieztymzaburzeniem zdolnociczytaniawidz"literywwyrazachodwrcone.Kiedypoprosisiich,abyprzeczytalisowo kot",czstowidzjejakotok"lubkto".Aleswicieprzekonani,eodczytalijeprawidowo. Problemtenpoleganabdnympostrzeganiuporzdkuliterwwyrazach.Niewskazujetobynajmniejna niskipoziominteligencji,bowiemdysleksjamoewystpowauosbwybitnieinteligentnych.

Zpodobnymzjawiskiemmamydoczynienia,kiedywuzalenionymumylezostajeodwrconakolejno przyczynyiskutku.NaprzykadFelicjatwierdzi,epijeifaszerujesilekami,poniewajejycie domowestaosiniedozniesienia.Mwiotym,copostrzegajakoprawd:modwrcisiodniej, przestaodpowiadanajejsowaitylkowygaszapodjejadresemzjadliweuwagi.Dzieciwstydzsi matkiitraktujjzpogard.Felicjajestprzekonana,ewanieteemocjonalnetorturypopychajjdo picia.Mwi:Kiedypracasikoczyiczowiekwie,ewszystko,codobre,tegodniamajuzasob, wicniemanacoczeka,tooczywicieprzychodzimuchnapardrinkw".Wszyscyogldalimy kreskwkiofacecie,ktryskarysiwbarzesiedzcejobokkobiecie,eonagonierozumie. Kobieta:Czegtoonanierozumie? Mczyzna:Nierozumie,dlaczegopij. Kobieta:Adlaczegopanpije? Mczyzna:Boonamnienierozumie. Postawarodziny,obcieniawpracy,napiciazwizanezwymagajcymszefem,gruboskrno przyjaci,atakilku,blgowy,dotkliwerwaniewkrzyu,trudnocifinansoweczyinneproblemy cokolwiekuzalenionypodajejakoprzyczynzaywaniarodkwodurzajcych,schematjestzawszeten sam.Wistocietowanieowerodkizwyklewywoujproblemy,leczonwierzy,etoproblemy stanowiprzyczynichzaywania. Felicja,ktrarzeczywiciemaproblemy,najakiesiuskara,niezdajesobiesprawy,emyliprzyczyn zeskutkiem.Zachowaniema,jakkolwiekniezbytprzyjemne,stanowireakcjnajejpicieilekomani. Onniemoesizniporozumiewwanychsprawach,poniewaonajestciglepodwpywemrodkw chemicznych.Dzieciczujzoiwstydzsi,boniemogzapraszakolegwwobawieprzedjej nieprzewidywalnymiwybrykami.Straciydoniejszacunek,gdypijeizaywaleki. Podobniejakdyslektykbdziemiakopotyzczytaniem,dopkiniezajmiesiswoimiproblemami zpostrzeganiem,taksamopostrzeganierzeczywistociprzezosobuzalenionbdzieznieksztacone niezalenieodtego,czywdanejchwilibdzieonapodwpywemalkoholulubnarkotykw,czynie dopkijejuzalenionemylenienieulegniezmianie.

rdauzalenionegomylenia
Jakrozwijasiuzalenionemylenie?Dlaczegouniektrychludziuksztatowaysizdroweprocesy mylowe,zauinnychulegyonedeformacji?Nieznamywszystkichodpowiedzi,bowiemuzalenienie odrodkwchemicznychjestchorobzoon,stanowicwynikskomplikowanegopoczenia czynnikwfizycznych,psychicznychispoecznych.Zrozumienieprocesurozwojuuzalenionego myleniamoepomcwzapobieganiutakiemumyleniu,acozatymidziewzapobieganiu alkoholizmowiiinnymuzalenieniom.Majednakograniczonwartodlaleczeniaizmianysamego sposobumylenia.

Niezdolnodoprzekonywaniasiebie
Najbardziejprzekonywajcteorirozwojuuzalenionegomyleniaprzedstawiw1983rokudoktor DavidSedlak,ktrywswoimartykuleopisujetozjawiskojakoniezdolnodopodejmowania jednoznaczniezdrowychdecyzjidotyczcychwasnejosoby.Sedlakwykazuje,eniejesttobraksiy woli,leczraczejchorobawoliiniezdolnodojejuywania.Podkrela,etojedynewswoimrodzaju zaburzeniemylenianiewpywanainneobszaryrozumowania.Zatemosoba,ktracharakteryzujesi zaburzonymmyleniem,moebybardzointeligentna,mieintuicj,zdolnoprzekonywania iwyciganiatrafnychwnioskwnaturyfilozoficznejczynaukowej.Specyfikauzalenionegosposobu myleniatwierdziSedlakpolegananiezdolnocidoprzekonywaniasamegosiebie.Taniezdolno

moeodnosisidorozmaitychproblemwemocjonalnychiproblemwzwizanychzzachowaniem,ale odnajdujemyjwkadymuzalenieniu:walkoholizmie,narkomaniibdlekomanii,kompulsywnym hazardzie,wuzalenieniuodseksu,zaburzeniachodywiania,uzalenieniuodnikotynyczy wspuzalenieniu. Jakrozwijasitacechasposobumylenia?ebytozrozumie,musimyprzyjrzesi,jakwoglerozwija sizdolnorozumowania.ZdaniemSedlakadoprzekonywaniasamegosiebiepotrzebnesokrelone elementy: Popierwszeczowiekmusimieadekwatnwiedzorzeczywistoci.Kto,ktoniezdajesobiesprawy zezniszcze,jakiemoepowodowaalkohollubinnerodkiodurzajce,niepotrafiwyciga waciwychwnioskwcodoichzaywania. Podrugieczowiekmusiposiadaokrelonysystemzasadiwartoci,ktrystanowipodstaw dokonywaniawyborw.wsystemtworzysinagrunciezarwnokultury,jakirodziny.Naprzykad monaoczekiwa,emodyczowiekdorastajcywrodzinieczykulturze,wktrejuznajesi,emocna gowa"stanowidowdmskoci,bdziezaduopi.Jeliniesprostatymoczekiwaniom,moepoczu sizawiedziony. Potrzecieutakiejosobymusiuksztatowasizdrowy,nieznieksztaconyobrazsamejsiebie. ZdaniempsychiatrySilvanoArietiegomaedzieckoczujesibardzoniepewneizagroonewogromnym, przytaczajcymwiecie.Gwnymrdemjegopoczuciabezpieczestwajestto,emoepolegana dorosych,przedewszystkimnarodzicach.Jeelidzieckouwaa,ematka,ojciecczyinneznaczce osobyzjegootoczeniadziaajnieracjonalnie,niesprawiedliwieiarbitralnie,odczuwatrudnydo zniesienialk.Musiwiczawszelkcentrzymasiprzewiadczenia,ewiatjestdobry,sprawiedliwy iracjonalny.Wrzeczywistociwiatczstoniejestanidobry,anisprawiedliwy,aniracjonalny,jednake dzieckoniejestwstaniewidziegowtensposbidlategowycigawniosek,eponiewawiatmusi bydobry,sprawiedliwyiracjonalny",tojegosposbwidzeniajestbdny.Myliwic:Widocznienie jestemwstanieocenitegowszystkiegoprawidowo.Jestemgupi". Podobniedziecinawetjeliswykorzystywanealboniesprawiedliwiekaranemogniemcuwierzy, eichrodzicetowariaci",skorowymierzajimkarybezpowodu.Takamylbyabyzbytprzeraajca idlategojestniedozniesienia.Tote,abyzachowaprzekonanie,erodzicesracjonalni,aichdziaania monaprzewidzie,muszsirzeczymyle:Musiaemzrobicozego,skorozasuyemnatak kar". Wszyscyprzychodzimynawiatjakobezbronneniemowlta,niezdolnedorobieniawielurzeczy,ktre potrafidoroli.Majcdobrychrodzicwiprzychylneotoczenie,wmiardorastaniapokonujemy znaczncznaszegopoczuciabezradnoci.Czasamijednakrodzicewymagajodmaegodziecka rzeczy,ktrychniejestonowstaniezrobi.Wwczasmoenabraprzekonania,epowinnospeni wymaganiarodzicw,aponiewaniepotrafi,tojestdoniczego.Zdrugiejstronyzdarzasi,erodzice robidlaswojegodzieckazaduo,niepozwalajcmunawetkiwnpalcem.Takimalecniemaszans rozwijaniapewnocisiebie.Udanewychowaniewymagawiedzyotym,codzieckojestwstanierobi, aczegoniewrnychfazachrozwoju,zarodzicepowinnizachcajedokorzystaniazwasnych moliwoci. Rodzicwskaniasi,ebywykazywalizainteresowaniezajciamiszkolnymiswoichpociech,anawet ebypomagaliwodrabianiulekcji.Kiedyjednakmatkaczyojciecodrabiajlekcjezadziecko, wzmacniajwnimprzewiadczenie,eniepotrafitegozrobisamo.Nawiasemmwic,gdyrodzice nadmierniewyrczajjewwykonywaniuzada,zktrymimogobydasobieradsamodzielnie,dziaaj wsposbwspuzaleniony.Dziecko,ktrenieradzisobie,powiedzmy,zortografiiktremupozwala si,ebynicwtejsprawienierobio,wistocieutwierdzasiwpoczuciu,ejestdoniczego. Wmiardorastaniaowebdneprzekonaniamogwdalszymciguwpywanasposbmylenia izachowaniadziecka.Moeonomiepoczucie,ejestzymczowiekieminiezasugujenanicdobrego. Moeteuwaa,ejegosdywznacznejczcisbdne,copowoduje,ezaczynabybardzopodatne

nawpywinnychludzi. Czowiekmoeczusikimzymczypozbawionymjakiejkolwiekwartocinawetwwczas,kiedyjest tocakowiciesprzecznezrealnsytuacj.Jeeliczujesiniepewnieiuwaa,enienadajesido niczego,stajesibardziejskonnydoucieczkiodrzeczywistoci,cobardzoczstopolegana przyjmowaniurodkwzmieniajcychnastrj.Takaosobaczujesiinnaniresztawiata,jakbynigdzie niebyanaswoimmiejscu.Alkoholczyinnerodkiodurzajcelubobiektyuzalenieznieczulajnabl ipozwalajczusiczcinormalnegowiata".Irzeczywiciealkoholicyiinneosobyuzalenione czstotwierdz,enieszukajhaju",tylkochcczusinormalnie. Liczneznieksztaceniasposobumylenianiekonieczniewisizzaywaniemsubstancjichemicznych. Naprzykadlkprzedodrzuceniem,niepokj,izolacjairozpaczczstoswynikiemniskiejsamooceny. Rozmaitemeandryuzalenionegomyleniatopsychologicznemechanizmyobronne,chroniceprzed takimibolesnymiuczuciami.Zato,wjakisposbsiprzejawiaj,zaleyodtego,naileutrwalonyjest znieksztaconyobrazsamegosiebiewywodzcysizdziecistwa.

Zaprzeczanie,racjonalizacja,projekcja
Trzynajczciejwystpujceelementyuzalenionegosposobumyleniato:zaprzeczanie,racjonalizacja iprojekcja.Chociaosobybiegewleczeniuuzaleniewiedz,jakpowszechnietecechytowarzysz uzalenieniu,niemniejspowody,ebyprzeledzijebardziejszczegowo.Stopniowepozbywaniesi znieksztacemyleniamakluczoweznaczeniedlapostpwwprocesietrzewienia. Terminzaprzeczanie"wuywanymprzeznasznaczeniumgbybylezrozumiany.Zazwyczaj zaprzeczanieczemu,corzeczywiciemiaomiejsce,jestuznawanezakamstwo.Alechocia uzalenionezachowanieobejmujekamstwo,zaprzeczaniewuzalenionymmyleniuwcalegonie oznacza.Kamstwojestumylnymiwiadomymznieksztaceniemfaktw,lubtezatajeniemprawdy. Kamcazdajesobiesprawztego,ekamie.Zaprzeczanieukogo,ktomyliwsposbuzaleniony,nie jestaniwiadome,anizamierzone,aosobatamoeszczerzewierzy,emwiprawd. Zaprzeczanie,jakzresztrwnieracjonalizacjaiprojekcja,tomechanizmyniewiadome.Mimoe czstopolegajonenaznacznymznieksztacaniuprawdy,osobauzalenionaniezdajesobieztego sprawy.Takiezachowaniemonazrozumietylkowtedy,gdypamitasioniewiadomejnaturzetych mechanizmw.Dlategowaniekonfrontowaniezaprzeczania,racjonalizacjiiprojekcjizfaktami wiadczcymiotym,ejestodwrotnie,mijasizcelem. Niektrefobieswynikiemwadliwegopostrzegania.Naprzykadumaegochopca,ktregoprzestraszy pies,rozwijasilkprzedpsamiiwielelatpniej,jujakomczyzna,moeonreagowapanicznym lkiemnawidokzbliajcegosimaego,niegronegopieska.Chociawrzeczywistociwidzi malekiegoszczeniaka,wjegopsychicepowstajespostrzeeniegronegopsa,gotowegodoataku. Inaczejmwic,kiedywiadomiepostrzeganyobraztoszczeniak,napoziomieniewiadomymto potwr.Reakcjeemocjonalnesczstozwizaneraczejzniewiadomniwiadompercepcj.

Rolawadliwegopostrzegania
Osobyuzalenionereagujzgodnieztym,copostrzegajnapoziomieniewiadomym.Gdybyte spostrzeeniabyytrafne,ichzachowaniebyobywpenizrozumiae.Dopkiniezdoamyimwykaza, jakbdnyjestichsposbpostrzegania,niemoemysispodziewazmianyreakcjiizachowa.Skoro obrazwasnejosobyjestdlaczowiekauzalenionegotakwany,najwikszyproblemstanowijego znieksztaconespostrzeganiesamegosiebie.Wszystkieinneznieksztaceniaspostrzeganiastak naprawdwtrne. Niemalwszystkiemechanizmyobronneosobyuzalenionejsniewiadome,aichrolapolegana chronieniujejprzedtrudndozniesienia,zagraajcwiadomoci.To,epsychicznemechanizmy

obronnemogwczasibezudziaunaszejwiadomoci,nikogoniepowinnodziwi.Tooczywiste,e mechanizmyobronneocharakterzefizjologicznymdziaajpozanaszwiadomociiwiedz.Kiedyna przykadjakosizranimy,niechtobdzienawetmaeskaleczenie,naszorganizmprzybierapostaw obronn,zapobiegajctemu,ebyranazaczabygronadlaycia.Biaekrwinkinawetwnajdalszych czciachnaszegoorganizmuniszczbakterie,ktreprzedostaysidorany,aszpikkostnynatychmiast zaczynaprodukowadziesitkitysicykolejnychbiaychkrwinek,ebyzwalczyinfekcj.Pytkikrwi iinnesubstancjezwikszajcejejkrzepliwozaczynajtworzyskrzep,ebyzatamowaupywkrwi. Sygnaalarmowydocieradosystemuimmunologicznego,ktryzaczynaprodukowaprzeciwciaa,eby zwalczymikroorganizmychorobotwrcze.Wszystkieteskomplikowaneprocesyzachodzbezudziau wiadomoci.Nawetjelizdajemysobiesprawztego,codziejesiwnaszymorganizmie,niejestemy wstanieichpowstrzyma. Dziaaniepsychicznychmechanizmwobronnychniczymsinierni.Nieaktywizujsionenanasz rozkaz,niezdajemysobiesprawyzichdziaaniaidopkiosobauzalenionawtrakcieprocesu zdrowienianieuwiadomisobietychmechanizmw,niemoezrobinic,ebyjepowstrzyma.Dlatego bezskuteczneipozbawionesensujestmwieniealkoholikomczyofiarominnychnaogw,eby przestalizaprzecza",skoczylizracjonalizowaniem"czyzaniechaliprojekcji",skoronie uwiadamiajsobie,etorobi.Najpierwtrzebaimpomczyskawiadomotego,corobi.Kiedy miaempraktyknaoddzialechorbwewntrznych,pewnapacjentka,ktrleczyem,pomogami zrozumieobronnycharakterniewiadomegozaprzeczania.

Mnienictakiegopoprostuniemoesizdarzy"
Doszpitalanabadaniazostaaprzyjta55letniapacjentkazpodejrzeniemguza.Powiedziaalekarzowi, eaktywniedziaawlokalnejspoecznociiewypeniawielewanychobowizkw.Chociaguzmg oznaczaraka,chciaakoniecznieznaprawd,bogdybystanjejzdrowiasipogarszapiastujcnadal swojefunkcje,czuabysiniewporzdkuwobecwieluosbiorganizacji.Lekarzprzyrzek,ebdzie zniszczeryiniebdzieprzedniukrywaadnychwynikwbada. Badaniewykazao,ekobietarzeczywiciemaraka.Przychylajcsidoprobypacjentkiopowiedzenie jejcaejprawdy,lekarzprzeprowadzizniszczerrozmowipowiedzia,ezoliwyguzkoniecznie trzebausun,ebyzatrzymarozwjchoroby.Cowicej,poniewaokazaosi,esjuprzerzuty, pacjentkabdziemusiaapoddasichemioterapii.Dzikujclekarzowizaszczero,kobietazgodzia sipodporzdkowawszelkimzaleceniomdotyczcymleczenia.Swobodnierozmawiaazcaym personelemnatematswojejchoroby. Powyjciuzeszpitalacotydzieprzychodzianachemioterapi.Czstomwiapersonelowiszpitala, jakiemaszczcie,eyjewczasach,kiedynaukapozwalaskutecznieleczynowotwory.Zdawaosi, eznakomicieprzystosowaasidosytuacji,zarwnofizycznie,jakemocjonalnie.Jednakpopiciuczy szeciumiesicachodoperacjizaczaodczuwarneniepokojceobjawy.Mimochemioterapiidoszo doprzerzutw.Wkocupacjentkazaczaodczuwastraszneblewstawachitrudnociwoddychaniu, przyjtojwicdoszpitalanadalszeleczenie.Kiedyrobiemwstpnebadaniaprzyprzyjmowaniujejna oddzia,powiedziaa:Nierozumiem,cosizwami,lekarzami,dzieje.Przychodzturegularnie,awy niejesteciewstaniestwierdzi,comijest".Jejuwagazaskoczyamnie,poniewatapacjentkawczeniej wielokrotniemwiaosobie,emaraka.Pozastanowieniustwierdziem,edopkipostrzegaarakajako abstrakcyjnepojcie,ktreniestanowiobezporedniegozagroeniadlajejycia,mogazaakceptowa diagnoz.Natomiastgdyzaczysibleiproblemyzoddychaniem,awickiedymiaakonkretne dowody,ejejstansipogarsza,poczuasitakzagroona,epsychicznieodciasiodprzyjcia prawdy.Niemoetutajbymowyaniocelowymkamstwie,anioudawaniutakobietanaprawdnie wierzya,emaraka.

Zaprzeczaniejakomechanizmobronny
Patrzcnazaprzeczaniejakonaobron,trudnoniezadasobieoczywistegopytania:obronaprzedczym? Wprzedstawionymtuprzykadziekobietaniemogazaakceptowaprzeraajcegofaktu,ecierpina miertelnchorobiejejyciemoesiwkrtceskoczy.Alecojestatakprzeraajcegowsytuacji czowiekauzalenionego,ejegopsychikawolizaprzeczarzeczywistoci?Otniedozaakceptowania jestwiadomo,ejestsialkoholikiemalbonarkomanem.Dlaczego?Poniewaosobauzaleniona moe: czusinapitnowana,jelizostanieuznanazaalkoholikaalbonarkomana;sdzi,euzalenienie wiadczyosabejosobowocilubodegeneracjimoralnej;uwaazaprzeraajctakperspektyw,e junigdyniebdziemogapialkoholuczyzaywainnychnarkotykw;nieakceptowaswojej bezsilnociibrakukontroli. Moetobypoczenietychiinnychprzyczyn,leczdlaalkoholikaczynarkomanaprzyjciediagnozy,e jestuzaleniony,jestniszczcewtakimsamymstopniu,jakdlatamtejkobietybyobyzaakceptowanie prawdyoswojejchorobie.Totektotakidopkiniepokonamechanizmuzaprzeczaniawcalenie kamietwierdzc,eniejestuzalenionyodrodkwpsychoaktywnych.Onnaprawdniezdajesobie sprawyzeswojegouzalenienia. Racjonalizacjaiprojekcjapeniconajmniejdwiefunkcje:wzmacniajzaprzeczanieiutrzymujstatus quo.

Racjonalizacja
Racjonalizacjaoznaczapodawaniedobrej"przyczynyzamiastprzyczynyprawdziwej.Posugiwaniesi tymmechanizmemobronnympodobniejakzaprzeczaniemnieograniczasidoosbuzalenionych, chowykazujonewtejdziedziniewielksprawno.Zauwamy,eracjonalizacjaoznaczapodawanie dobrych",awicmoliwychdoprzyjciaprzyczyn.Tonieoznacza,ewszystkieprzywoywane powodysdobre.Niektreswrczgupie,alemogbypodanetak,ebrzmisensownie. Racjonalizacjeodwracajuwagodprawdziwychprzyczyn.Odcigajodprawdynietylkouwag innychludzi,aletesamejosobyuzalenionej.Podobniejakzaprzeczanieracjonalizowaniejest procesemniewiadomymcooznacza,idanaosobaniezdajesobiesprawy,etworzyracjonalizacje. Istniejedoniezawodnapraktycznazasada,ekiedyludziepodajwicejnijedenpowdswoich poczyna,tozapewneracjonalizuj.Zwyklekadedziaaniematylkojednprawdziwprzyczyn. Aponiewaracjonalizacjebrzmisensownie,tosbardzozwodniczeikadymoesidananienabra. Kobieta,ktraukoczyaszkodlaksigowych,niebyazdecydowana,czyubiegasioobiecujc prac,poniewaobawiaasi,ejejkandydaturazostanieodrzucona.Jednakpowody,jakiepodaaswojej rodzinie,byyzgoainne:popierwszeoniprawdopodobnieszukajkogozwieloletnim dowiadczeniem;podrugiebiurojestzadaleko,ebyjedzitamcodziennie;potrzecieproponowana napocztekpensjajestniezadowalajca. PewientrzewiejcyalkoholikprzestachodzinamityngiAA.Jakibypowd?Pracujworodku odwykowymiogldamalkoholikwinarkomanwprzezcayboydzie.Naprawdniepotrzebuj spdzaznimijeszczeparugodzinwieczorem".Chociajegowyjanieniemoesiwydawa wiarygodne,prawdziwaprzyczynaunikaniaAAbyataka,eznwchciapi,achodzenienamityngi mogobymutoutrudnia. Racjonalizacjewzmacniajzaprzeczanie.Alkoholikmoepowiedzie:Niejestemalkoholikiem,pij dlatego,e...".Dlaosobyuzalenionejpozornieuzasadnionaprzyczynapiciaoznacza,eniejestto uzalenienie.Racjonalizacjapozwalarwnieutrzymastatusquo:dzikiniejosobauzalenionauwaa, eniemusiprzeprowadzakoniecznychzmian.Tacechauzalenionegomylenianierazutrzymujesi jeszczedugopopokonaniuzaprzeczaniaipodjciuabstynencji.PrzykademmoetubyhistoriaBriana.

Utraconamio"
Brian,29letnimczyzna,przyszeddomnienakonsultacjdwalatapoukoczeniuterapiiuzalenienia odrodkwchemicznych.Chociaudawaomusizachowywaabstynencj,znalazsiwimpasie. Porzucicollegeiniepotrafiutrzymasiwadnejpracy.Naogbardzodobrzeradzisobie zawodowo,alekiedyprowadziotodoawansuczywzrostuodpowiedzialnoci,porzucaswojezajcie. Briantwierdzi,edokadniewie,naczympolegaproblem.KochaLind,zktrbyzarczony,jednak jejrodzicesprzeciwialisitemumaestwuiprzekonalij,ebyzerwaa.Byotoponadpilattemu, aleBrianwcikochaLindiniepogodzisizodrzuceniem.Twierdzi,enadalrozpaczazpowodutej straty,aprzywizaniedoLindypowoduje,estoiwmiejscu.Chociaodrzuceniewmiocimoeby bardzobolesne,ludziewkocusizniegootrzsaj.DlaczegozBrianembyoinaczej?Przezkilkanacie sesjiobajprbowalimyanalizowajegonastawieniedonarzeczonejireakcjnaodrzucenie. Przedstawiaemmuwieleteorii,wszystkielogiczne,aleobajczulimy,ezupenienieotochodzi. PewnejnocyposesjizBrianemniomisi,esiedzwdceiwiosuj.Jakodzieckobardzoto lubiem,aleponiewanieumiaempywaniepozwalanomiwypuszczasinajeziorobez towarzystwadorosych.Chodziemwicnaprzysta,gdziestayprzycumowanedkiimogemtamdo woliwiosowa.Niebyotozbytniebezpieczne,gdyniemogemnigdzieodpyn.Wiosujc, wyobraaemsobie,edopywamdodrugiegobrzegujezioraiodkrywamnieznanyld.Zatykaemnatej nowejziemiamerykaskflag,jakwczeniejrobilitoinniodkrywcy.Bytotematmarzedosy typowydla10letniegochopca.Kiedysiobudziem,sytuacjaBrianastaasidlamniezupeniejasna. Wmoimprzypadkulinaprzymocowanadonabrzeaniepowstrzymywaamnieprzedprzygodto raczejjapotrzebowaemcumy,ktramogazapewnimibezpieczestwo. SytuacjaBrianabyapodobna.Niezalenieodtego,zjakiegopowoduczusibardzoniepewnie. Zjednejstronypjciedocollege'ulubprzyjcieawansuwpracymogozakoczysiklsk,aonnie chciapodejmowaryzyka.Zdrugiejstronyjednakniebywstaniezaakceptowatego,ejegostagnacja byaspowodowanalkiem,poniewatooznaczaobyprzyznaniesidofaktu,eniejestwystarczajco pewnysiebieczyodwany. To,cozrobiBrian,byopodobnedotego,cojazrobiemzmojdk:jakjaprzywizaemsido przystani,takBrianprzywizasidopewnegozdarzeniawswoimyciu,ktrejegozdaniem powstrzymywaogoodaktywnoci.Poniewaodtrceniewmiocijestczymbolesnym iprzygnbiajcym,atakedlatego,eludzieczstotracmotywacjiinicjatywpoporzuceniuprzez ukochanosob,takiewyjanieniewydawaosiBrianowiorazosobomzjegootoczenianiezwykle przekonywajce:BiednyBrian,czytoniepodo,ecotakiegogospotkao?Nieszczsnychopaknie moesiotrzsnpotejnieodwzajemnionejmioci". UzasadnianiewasnegoproblemuodrzuceniemprzezLindbyoracjonalizacj.Znakomiciewyjaniao, dlaczegoBrianniemgdojdoaduzeswoimyciem,niebyojednakprawdziwprzyczyn.Wysiek zmierzajcydozrozumienia,dlaczegorelacjazLindniepozwalaamunaodaowaniestraty,by daremny,poniewadotyczynietego,oconaprawdchodzi.Takjakinneracjonalizacje,odrzucenie przezLind"suyozazasondymn. Prawdajesttaka,eBrianniechciauporasizeswoiminiepokojamiilkami.Dopierokiedy powiedziaemmu,eniechcnawetsyszeoLindzie,azamiasttegoskupiemsinakoniecznoci skonfrontowaniasizwyzwaniem,jakimbyodojciedoaduzwasnymyciem,Brianwreszcie dokonazmian,ktrychwczeniejunika.

Bl
Odziwo,swegorodzajuracjonalizacjmoebytefizycznybl.Nierzadkospotykamyludzi uzalenionychodrodkwznieczulajcych,ktrzytwierdz,enieswstaniezaprzestaichbrania zpowodusilnegoblu.Czstomajonizasobjednlubwicejoperacjichirurgicznychipopadli

wuzalenienieodrodkw,ktredostawalinaumierzeniecigegoblupozabiegu.Ludziewten sposbzaywajcynarkotykinieuwaajsiebiezauzalenionych.Nigdyniewychodznaulic,eby szukakopa.Potrzebujleku,bobljestniedozniesienia.Gdybymtylkomgsigopozby,nie brabymnarkotykw".Wtakichprzypadkachbadanielekarskiezwyklenieujawniafizycznejprzyczyny nieustannegoblu,apacjentommwisi:Nieodczuwaszprawdziwegoblu,onjesttylkowtwojej gowie".Czstooskarasiichosymulowanieczywyudzanierecept. Naogmaoktozdajesobiespraw,eniewiadomaczumysumoestwarzablprawdziwybl, itotaksilny,jakprzyzamaniunogi.Chocianiektrzyuzalenieniudajbl,ebyzdobyupragnione narkotyki,jestrwniemoliwe,ektoodczuwaprzewlekybl,ktryniejestsymulacj,leczstanowi niewtpliwyskutekuzalenienia.Ludzieodczuwajcybltegotypuwpewnymsensieracjonalizuj. Chocianiewymylajpretekstw,niewiadomaczichumysurobitozanich.Ichorganizmaknie narkotykw,wicniewiadomyfragmentpsychikirodziblczujtylkoblipragndoznaulgi. Niestety,wielulekarzyczujesiwobowizkuspeniaichprobyinadalprzepisujeimdaneleki. Terapiaosbuzalenionychodczuwajcychprzewlekyblstanowipewntrudno,leczwieleznich udajesizpowodzeniemwyleczy.Pewnamodakobieta,ktrabyabardzouzalenionaodnarkotykw zpowoducigegoblukrzya,zdoaauwolnisiodnaogu.Kiedyjzapytano,jakterazwytrzymuje blbezpomocynarkotykw,odpowiedziaa:Jakibl?".

Projekcja
Projekcjaoznaczaprzerzucanienainnychwinyzato,zacowrzeczywistocijestemyodpowiedzialni mysami.Podobniejakracjonalizacja,projekcjaspeniadwiefunkcje: popierwszewzmacniazaprzeczanie: Niejestemalkoholikiem.Tozpowoduonypij";Gdybymiatakiegoszefa,jakiegomamja,teby bra"; podrugiepomagazachowastatusquo: Dlaczegomiabymcokolwiekzmienia?Toniemojawina.Jeeliinniwprowadzstosownezmiany,nie bdmusiapianibraprochw". Obwinianiekogoinnegocakowiciezwalniaosobuzalenionododpowiedzialnocizato,enie wprowadzazmian:Takdugo,jakbdzieszmitorobi,niemoeszoczekiwa,esizmieni". Poniewaciinniniemajochotysizmienia,picielubzaywanienarkotykwmoetrwa wnieskoczono. Prbyprzekonaniatakiejosoby,ejejargumentysniesuszne,zwyklenieskutkuj.Poniewaprojekcja wuzalenieniusuyprzedewszystkimdokontynuowaniazaywaniarodkwchemicznych,zniknie samazsiebiewchwiliosigniciatrzewoci.Najlepszympodejciemjestprzypominanie uzalenionemu:Niejestewstaniezmieninikogooprczsiebiesamego.Popracujmynadzdrowymi zmianamiwtobie,ktremoeszwprowadzi". Osobyuzalenione,jakrwnieinniludziezproblemamipsychicznymi,mogwinirodzicwzaswoje poraki,doczegomimowolniezachcapopularnapsychologia.Niektrzywnieskoczonoodgrzebuj przeszoichtniewykorzystujtakieinformacje,ebyualasinadsobiusprawiedliwiaswoj ucieczkwrodkiodurzajce.Zauwayem,ewtakichprzypadkachbardzopomaga,kiedypowiemy: Jeelinawetjestetworemswoichrodzicw,tojelitakizostaniesz,bdzieto,docholery,twojawasna wina.Niezabieramysidoprzywracaniaprzeszoci,skupmysiraczejnazmianachniezbdnychdo tego,ebypoprawitwojefunkcjonowanie". Ztymitrzemagwnymielementamiuzalenionegomyleniazaprzeczaniem,racjonalizacjiprojekcj trzebasizmierzynakadymetapietrzewienia.Monajeprzedstawiwpostaciwarstw,jakwcebuli. Wmiarusuwaniakolejnychwarstwzaprzeczania,racjonalizacjiiprojekcjipodspodemukazujsi

nastpne.Stopniowepozbywaniesitychznieksztacerzeczywistociumoliwiapostpywprocesie trzewienia.

Radzeniesobiezkonfliktem
Ktopowiedzia,ernicamidzypsychozanerwicpoleganatym,epsychotykmwi:Dwaplus dwarwnasipi",podczasgdyneurotykstwierdza:Dwaplusdwarwnasicztery,ajaniemog tegoznie".Osobanieuzalenionaakceptujefakt,edwaplusdwarwnasiczteryiprzystosowujesi dotegobezspecjalnychtrudnoci.Ktouzalenionyrwniemoeczasembydobrzeprzystosowany, aleinnymrazemrodekchemicznyzmieniagowpsychotyka,ajeszczeinnymwneurotyka.Kiedy rzeczywistowydajemusiniedozniesienia,anisidoniejnieprzystosowuje,aniniewyobraasobie, ejejniema:aktywnyalkoholikczynarkomanraczejzaywaswojsubstancjiobojtniejena rzeczywisto. Wrazzpodjciemabstynencjiosobauzalenionamusizmierzysizrealnsytuacjbezuciekaniasido rodkwchemicznych.Tomoepomcnamwzrozumieniu,dlaczegorodziny,ktreoddawnadomagay si,ebyichuzalenionybliskiprzestabrarodkichemiczne,snierazrozczarowane,kiedywkocu przestaje.Czowiekuzalenionyutrzymujcyabstynencj,ktrynieuzyskapomocywpokonywaniu uzalenionegosposobumylenia,moebytrudniejszywewspyciuniaktywnyalkoholikczy narkoman.Niektrerodzinywrczzachcajtakosobdopiciaczyponownegobranianarkotyku. Wprzeciwiestwiedotego,cosipowszechniesdzi,ludzieuzalenieniniepopadajwkonflikty czciejniwszyscyinnioczywicie,jelizaywanierodkachemicznegowszystkiegoniepopsuje. Kiedyuzalenieniejestjudozaawansowane,zmconyrodkiemchemicznymumysmoe powodowawielekonfliktw.Awictonienajpowaniejszynawetkonfliktodpowiadazauzalenienie odrodkwchemicznych.Odpowiedzialnoponosiraczejznieksztaconapercepcjaosobyuzalenionej powoduje,erzeczywistostajesidlaniejniemoliwadoprzyjcia.

Znieksztaconyobrazsamegosiebie
Najwikszymdeformacjomuosobyuzalenionejulegaobrazsamejsiebie.Moeonaczusibardzo nieprzystosowananawielernychsposobw. Modakobietauzalenionaodnarkotykwnieumawiasinarandkiinieprzegldasiwlustrze, uwaajc,ejestbrzydka.Uzalenionyodrodkwchemicznychautorpodrcznikaodczuwasilnylk, prowadzcwykaddlalekarzy:obawiasi,ektomgbysiznimniezgodzi,chociajestuznanym nawiecieautorytetem.Alkoholiczka,bardzozdolnapaniadwokat,yjewcigymstrachu,poniewa sdzi,ewszystko,corobi,niejestwystarczajcodobre.Mojeyciejestjakspacerpozaminowanym polu"mwi. Zewntrznafasadaukrywaskrajnienisksamoocen.Jeelitenfaszywyautoportretniezostanie skorygowany,osobiemylcejwsposbuzalenionybdzietrudnowracadozdrowiaalbouzna,e wogleniedasitrzewiedalej.Wwczasmoewpawpsychoz,nerwiclubzastpcze uzalenienie. Posiadaniefaszywegoobrazusamegosiebie,charakterystycznedlaosbuzalenionych,poprzedza rozwjuzalenieniaodrodkwchemicznych,czstoowielelat.Niskasamoocena,ktrapojawiasi wrazzzaywaniemsubstancjichemicznych,jestniecoinnaniejestzwizanazfaszywymobrazem rzeczywistoci.Niemanicprzyjemnegowtym,eniepamitasiwczorajszegodniaaniwprzeywaniu kaca,robieniuzsiebiewidowiskaczybudzeniusiwareszcie.Tosuzasadnionepowodyniskiej samoocenyosbuzalenionych.

Zmiananegatywnegoobrazusamegosiebie
Susan,37letninauczycielk,przyjtonaleczeniepoprbiesamobjczej.Waniestraciaprac zpowodualkoholizmu.Prbowaazamaskowaalkoholowyoddech",pijcmit,alezjejproblemem byocorazgorzej,adoszodozwolnienia.Takobietabyaogromnieprzygnbionaibardzoleosobie mylaa.Kiedypoprosiem,ebywymieniakilkaswoichmocnychstron,niepotrafiaznaleusiebie adnejpozytywnejcechy.Przypomniaemjej,eskoczyastudiazdoskonaymwynikiemizdobya nagrodPhiBetaKappa. Przynajmniejmogapowiedzie,ejestebardzozdolnastwierdziem.Wkocubylegupeknie dostajetakiejnagrody. Susanzesmutkiempokrciagow. Kiedypowiedzielimi,ezdobyamnagrodPhiBetaKappa,wiedziaam,esipomylili. Abyosobauzalenionazmieniaswjnegatywnywizeruneknapozytywny,abypodniososijejniskie poczuciewasnejwartoci,ktrepoprzedzaobranierodkwchemicznych,musionauwierzywswoje moliwoci.Dlaczowieka,ktregoycielegowgruzach,jesttowielkiewyzwanie.Imusimypamita, epoprawywymagatunietylkoniskasamoocenaosoby,ktrejyciezostaozrujnowane,alerwnietej osoby,ktrbyaonawczeniej.Wieluuzalenionychszukaucieczkiwsubstancjachchemicznych, poniewamapoczucie,esobienieradzi.Awicmusidonichdotrze,epotrafizmierzysi zrzeczywistoci.Historia,ktropowiem,pokazuje,jakbardzogbokowtakimczowiekutkwi zdolnoradzeniasobiezsytuacjkonfliktow.

Uwiadomisobiewasnebogactwo"
Pewnegodnia,kiedychciaemjakcomiesicopacirachunki,stwierdziemzprzeraeniem,eniemam nakonciewystarczajcejsumy.amaemsobiegow,usiujcdociec,gdziesipodziaymojepienidze, alebezskutku.Zostaymidwiemoliwoci:albowzipoyczk,alboniezapacirachunkwwtym miesicu.adnaznichniebyaprzyjemna,alewybraemdrug.Jakiedziesidnipniejprzyszo rozliczeniezbankuibyemmiezaskoczony,bookazaosi,emamwicejpienidzy,nipierwotnie sdziem.Poprostuzapomniaemzanotowastankonta.Awicniepotrzebniedenerwowaemsi imylaemobraniupoyczki.Mjproblempoleganatym,echociamiaemodpowiedniefundusze, ebyopacirachunki,niewiedziaemotym.Zawiodamojapercepcjarzeczywistociinajpierw musiaemuwiadomisobie,eniejestmipotrzebnapoyczka. Podobnieludziemylcywsposbuzalenionymuszuwiadomisobie,czymjudysponuj,oraze wkadejsytuacjimajto,czegoimpotrzeba.Wjakisposbmoemyprzekonaludziznisksamoocen, eswielewarci?Dlanaspunktemwyjciajestprzewiadczenieoichwartoci.Jelibdziemyceniich jakowartocioweistotyludzkie,bdziemymoglibezpiecznieprzyjzaoenie,enaszeodczuciado nichdotr.Pustekomplementyczypochlebstwaniemajadnejwartoci.Musimyprzezcayczasby uwani,ebyumiedostrzeckadpozytywncechwichprzeszociiteraniejszoci,dajcimpowd dotego,ebymoglisipoczudumni.Ludzienaogbardzoatwowychwytujwszelkiepotknicia swoichblinich.Majcdoczynieniazosobamiuzalenionymi,musimystaleapa"jenatym,corobi dobrze,ichwalizato. Zmianafaszywegoobrazurzeczywistociuofiaruzaleniejestbardzotrudna.Kto,ktopowiedzmyma teraz42lata,mgniewierzywsiebie,odkiedyby3letnimdzieckiem.Trzebawieleczasuiwysiku, ebyzmienitenfaszywyobraz.Pamitajmy,edlaczowiekauzalenionegowanieonjest rzeczywistoci.

Zasadaalboalbo"
Dlauzalenionegomyleniacharakterystycznajestrwniepewnasztywno,ktramoemynazwa zasadalboalbo".Osobauzalenionawykazujeskonnodopopadaniawskrajnoci,niebardzozdajc sobiesprawztego,eproblemymonarozwizywanawielesposobw.Zdarzasinaprzykad,e m,ktryzaczynawracadozdrowia,niepotrafipodjdecyzji:rozwiesi,czyzostazon. Mgbysprbowaokresowejseparacji,jednoczenierozpoczynajcpracnadswoimtrzewieniem, podczasgdyonaotrzymaabypomocpsychologicznaletakamoliwoprawdopodobnienigdynie przyszamudogowy.Tenbrakelastycznociczynieumiejtnouwzgldnianiarnychmoliwoci powodujewielefrustracji,poniewawikszoludzinielubiskrajnoci. Niewiadomo,dlaczegokomu,ktomyliwsposbuzaleniony,nieprzychodzdogowyinne moliwociczyrozwizaniaporednie.Mimotologikauzalenionegoniewydajesibdna.Gdyby istniaytylkodwiemoliwociwyboru,obydwieniesatysfakcjonujce,frustracjabyabyuzasadniona. Gdybymybyliniewiadominaturyuzalenionegomylenia,moglibymydasiogupiiwrazie powstaniakonfliktupodzielafrustracjtejosoby.Jelibdziemynatowyczuleni,zdoamyjejpomc wznalezieniuodpowiednichrozwiza.

Nadwraliwo
Abylepiejzrozumiepostawyireakcjeczowiekauzalenionego,trzebawiedzie,skdtenczowieksi wywodzi.Bdziemywstaniezrozumiejegozdumiewajce,nietypowereakcjenaokrelone dowiadczenietylkowtedy,kiedyzrozumiemy,jakieokolicznocikiedytowarzyszyytemu dowiadczeniu.Widzc,jakktoreagujezocinaniemalniezauwaalnykontaktfizyczny,powiedzmy, czyjelekkiemuniciewzatoczonejwindzie,prawdopodobniezastanawialibymysi:cosiztym czowiekiemdzieje?Albopomylelibymy,etoktobardzozapalczywy.Prawdopodobnieuznalibymy jegozozanieuzasadnion. Zamyjednak,eosoba,oktrejmowa,manaskrzepcherzepoopalaniu.Terazcayobrazsi zmienia:to,cozdawaosipowierzchownymkontaktem,wrzeczywistociwystarczyo,ebywywoa nieznonybl,inawetjeliwybuchzociniebyusprawiedliwiony,moemyprzynajmniejzrozumie, dlaczegodoniegodoszo.Podczasgdyoparzeniaodsocaswidocznedlakadego,wraliwoci emocjonalnejniedasizobaczy.Moemywicniezrozumie,dlaczegoktoreagujetakgwatownie, jeeliniezdajemysobiesprawyztego,jakiemaobszaryszczeglnejwraliwoci.Czstozastanawiaem si,dlaczegoniektrzyludzieuciekajsidoalkoholubdinnychrodkwchemicznych,ebypoczu silepiej,ainnitegonierobi.Rnicegenetyczneifizjologiczneodgrywajistotnrolwrozwoju uzalenienia,aleoczywicieniejesttojeszczepenaodpowied.

Uwolnieniesiodprzykrychuczuidyskomfortu
Chociawieluludzikorzystazalkoholulubinnychnarkotykw,ebydostakopa",wieluinnych spoywaje,kiedypragniepoczusinormalnie.Dlatychdrugichsubstancjepsychoaktywnesrodkami znieczulajcymiprzyprzeywaniuemocji,poniewaszukajoniucieczkiodprzykrychuczu idyskomfortu. Oczywicieycieniemalkadegoczowiekaobfitujewstresujcezdarzenia.Alewikszoznasnie uywaalkoholuaniinnychrodkw,ebyporadzisobiezestresem.Niektrzyuzalenienimaj przypuszczalniewikszwraliwonastresinajwyraniejodczuwajemocjonalnydyskomfortostrzej niinni.Soniwznacznejczciemocjonalnienadwraliwiiprzeywajuczuciaoznaczniewikszym nateniunici,ktrzysinieuzalenili.Osobyuzalenioneodrodkwchemicznychczstorobi wraenieponadmiarwraliwychiprzeywajcychemocjeoskrajnymnateniu.Kiedykochaj,

kochajbardzomocnoirwniemocnonienawidz. Uczuciowoosobyuzalenionejprzypominanadwraliwskrofiarypoparzeniasonecznego. Bodziec,ktryuczowiekanieuzalenionegomoeniespowodowablu,uuzalenionegojestwstanie wywoawielkiecierpienie. Wieluuzalenionychtosamotnicy.Nazewntrzmogsprawiawraenienietowarzyskichilubicych samotno,aleniezawszejesttoprawd.Istotyludzkieznaturypragntowarzystwa,zasamotnik wrzeczywistocinielubiizolacji,tylkowybierajjakomniejszezo.Kontaktzludminaraaosob uzalenionnamoliwoodrzucenia,ktredlanikogoniebyobyprzyjemne,leczdlaniejjest prawdziwtragedi.Uzalenieniczstoprzewidujodrzucenietam,gdzieinninawetbyotymnie pomyleli. Jaknaironi,przewidywanieodrzuceniamoepowodowamkniepewnocitaknieznonej,e czowiekuzalenionyswoimzachowaniemzaczynaprowokowaodrzucenie,abyuwolnisiodtego stanuzawieszenia.Kiedyindziejmoestarasiuniknodrzucenia,nieodstpujcbliskiejosoby,czy stajcsizaborczym.Wycofaniezkontaktwspoecznych,wykorzystywanieczyfanatycznazazdros wicwrdnichdoczste. Wspominaemwczeniej,eznieksztacona,uzalenionalogikaniezawszejestkonsekwencjzaywania rodkwchemicznych,aleczstojepoprzedza.Tosamodotyczynadwraliwociemocjonalnej.

Niepasujdowas"
Mczyzna,ktryod19latjesttrzewiejcymalkoholikiem,namitynguAApowiedzia:Kiedy skoczyemmniejwicejdziewityrokycia,zaczemmiepoczucie,ejesteminnyniwszyscy.Nie potrafipowiedzie,dlaczegotakbyo,aletaksiwanieczuem.Wchodzcdopokojupenegoludzi, miaemwraenie,enienaledoichgrona,iniebyomiprzyjemnie.Poprostudonichwszystkichnie pasowaem.Wielelatpniej,kiedysiporazpierwszynapiem,naglezobaczyem,ewiatniejesttaki zy.Juczuem,edoniegonale".Tenprzykadywoilustrujeintensywnopoczuciawasnej odmiennoci,ktregodowiadczawikszouzalenionych,zanimporazpierwszysigniepoalkohol czynarkotyk. Wraliwytak,jakmoebyczowiekspalonysocem,tenktozazwyczajjednakwie,echocia czyjedotkniciemoewywoaostrybltaosobaniezamierzaanikogoskrzywdzi.Natomiastci, ktrychcechujenadwraliwo,czstoniezdajsobiesprawyzeswojejskrajnejwraliwoci,tote wietrzwrogowcakiemniewinnychzachowaniachczyuwagachisgotowistosowniedotego reagowa. Kiedywicobserwujemyreakcjekogoposugujcegosiuzalenionlogik,musimymiewpamici tamtegoczowiekazpoparzeniemsonecznym.Tomoepomcnamwlepszymrozumieniusytuacji.

Choreoczekiwania
Ludzimylcychwsposbuzalenionybardzoczstobezadnejlogicznejprzyczynyogarnialk,tak jakbyprzeczuwalikatastrof.Nawieciezdarzajsirzeczyidobre,ize,wikszoznasspotykajedne idrugie.Nietylkoosobyuzalenionemartwisiiprzewidujrnenieszczcia,onejednakrobito znacznieczciejniinni. Niektrzyludziesoptymistami:natykajcsinakupnawozu,zaczynajszukakonia.Innito pesymicikiedywidzpiknystzastawionykuszcymjadem,obawiajsi,epotrawyszatrute. Kwestia,dlaczegoludziedemonstrujtaksprzecznepostawy,niezawszejestprosta. Osobyuzalenionenaognieswstaniezobaczy,codobregomajwsobiedobrezdarzenia.Jaksi wydaje,przytaczaichchorobliwepoczucie,espechowcami,bojsi,ewszystko,codziaabez

zarzutu,wkocusizepsuje.Niektrzyokrokodsukcesuzaczynajsabotowawasnepoczynania.

Poczucie,enadcigakatastrofa
Tom,32letnimczyzna,nigdyniezdoautrzymaabstynencjiduejniprzeztrzymiesice.Jednak poostatnimleczeniuwygldaonato,eudaomusiprzekroczymagicznyprg.Waniemiaju obchodzipierwszrocznicabstynencji,alenatrzydniprzedtwandatzostaprzyjtynaodtrucie. Tompaka,mwic:Musimipanuwierzy:piciezupenieniesprawiamiprzyjemnoci.Odkd skoczyem12lat,nigdyniemiaemprzerwywpiciuduszejnitrzymiesice.Terazawansowaem wpracyiporazpierwszyodniepamitnychczaswonapowiedziaami,emniekocha.Wiedziaem,e jestzbytdobrze,ebymogotakbyduej.Wiedziaem,emusizdarzysicostrasznego.Zakadym razem,kiedydzwonitelefon,poprostubyempewien,ezarazsidowiem,emojcreczkpotrci samochd.Napiemsi,ebyjumietozasob". Wanejestzrozumieniechorychoczekiwawynikajcychzuzalenionegomylenia.Rodzinaiterapeuci mogczusizachcenisukcesamiwpracywracajcegodozdrowiaalkoholikaitym,ewygldaonna szczliwego.Niekiedyniemaadnychoznak,ktrezdradzayby,emimotegopozornegoszczcia wgbiduszymylion:Nieporadzsobie".Czasamitoprzeczuciebudziwnimtakiniepokj,enie mogcgojuduejznie,mwisobie:Cozakoszmar,rwniedobrzemgbymtojumiezasob", anastpnieprzypieszaswojklsk. Gdybytakiktouywanormalnejlogiki,rozsdnymdziaaniembyobyzapewnieniego,ewszystko idziedobrzeiniemapowoduspodziewasiporaki.Alejelinadalkierujesilogikuzalenion(ktra nieznikanatychmiastpopodjciuabstynencji),rozsdneargumentynicniedadz.Osobyuzalenione wpocztkowejfazietrzewieniamogsprawiawraenie,eakceptujlogiczneargumenty,jednak wgbiduchamylinaczej.Wrcimydotegoproblemu,kiedybdziemyomawiasposobyudzielania impomocy.Naraziezachowajmytylkowiadomo,euzalenieniczstoyjwpoczuciu nadcigajcegonieszczcia.

Manipulowanieinnymiludmi
Czowiekmoemylewsposbuzaleniony,zanimjeszczezacznienaduywaalkoholuczyinnych rodkwpsychoaktywnych,niemniejjestpewnaspecyficznacecha,ktraprzypuszczalniewynika zuzalenienia:skonnodomanipulacji.Miewajtakskonnoosobynieuzalenione,ale iuzalenionemogymanipulowaotoczeniem,zanimzaczypialkohollubbranarkotyki.Jednak wrazzrosncymnaduywaniemtychsubstancjiproblemsinasila:szmuszonekama,ukrywafakty imanipulowainnymi.Osigajmistrzostwowposugiwaniusimanipulacjizczasemstajesito trwacechichosobowoci. Pocztkowomanipulacjamoebymanewremobronnym,ktregocelemjestusprawiedliwianiepicia alkoholualbozaywanianarkotykw,ukrywaniekopotwbdaranowaniesytuacjisprzyjajcychpiciu lubzaywaniuinnychrodkw.Aleprdzejczypniejzaczynaonaywasnymyciem.Przestajeby rodkiemprowadzcymdocelu,astajesicelemsamymwsobie.Osobauzalenionamanipuluje ikamiedlasamejmanipulacjiikamstwa,nawetgdyniemaztegoadnychkorzyci.

Niedasobsterowa
Philwczasach,kiedybranarkotykiipi,czstowracadodomudopieroowicie,anawetznikanapar dni.PozakoczeniuleczeniaczstochodzinamityngiAnonimowychAlkoholikwiAnonimowych Narkomanw.Pewnegowieczorupomityngu,wrazzkilkomaprzyjacimi,poszeddocaonocnej kawiarni,gdziekontynuowaliminimityngadopnocy.onaPhilaprzeraonatym,enieprzyszed

dodomuowpdojedenastej,jaksispodziewaapodejrzewaanajgorsze.Kiedywicwkocustan wdrzwiach,zapytaazwyrzutem: Dlaczegoniezadzwonieiniepowiedziaemi,eprzyjdzieszpniej? Dzwoniemodpowiedziaalenieodbieraa. onaPhilawiedziaa,etelefonniedzwoniiwtpiawopowieokawiarniiminimityngu.Uspokoia sidopierowtedy,gdysponsormapotwierdzijegowersj.AnalizowaemtozdarzeniezPhilem,aon przyzna:Niewiem,dlaczegojejpowiedziaem,edzwoniem.Wiedziaem,etokamstwo,ale wydawaomisitotakienaturalne". Czstoprzestrzegampacjentwrozpoczynajcychleczenie,emuszuwaaistarasinieoszukiwa samychsiebie.Monaodnietymczasowkorzy,kiedyzwalisiconainnych,alejelioszukujesz samsiebieodnosiszfaszywytriumf:bdczwycizc,jesterwnoczeniepokonanym. Nierzadkozdarzasi,eczowiekuzaleniony,wewczesnejfazietrzewieniadoznajeolnienia.Nagle uderzago,jakbardzodotdbylepynaswojeuzalenienie,bezmylnyisamolubny.Myliwtedy: Przecieniejestematakigupi,ebywrcidodawnychdestrukcyjnychzachowateraz,kiedyju zdajsobieztegospraw".Imajcjutprawdziwwizjsytuacji,moezdecydowasinaprzerwanie terapii,poniewajujejniepotrzebuj".Albojeliuczestniczywterapiizaczynagrarolterapeuty wobecinnychpacjentw,pomagajcimosignpodobnywgld.Nonsens!Skutkidugichlat uzalenionegomyleniaizachowanianieznikajbezladuzdnianadzie.Wbrewzapewnieniomo swojejszczerociczowiekuzalenionynadalmanipuluje.Tragediapoleganatym,ioszukujesamsiebie izaczynawierzy,e"osigntrwaabstynencj.Maoczujnyterapeutamoedasinabranato,e jegouzalenionypacjentnagleuzyskawgld;jakietocudowne,enietrzebawpocieczoajakzinnymi klientamiprzekopywasiprzezpokadyzaprzeczania!Cozaulga,kiedytrafisinaosob,ktra zmiejscazaczynapracowanadproblemamiwanymiwtrzewieniu!Otoczowiekgotowydo przerabianiaCzwartegoKroku(gruntownyiodwanyobrachunekmoralny)wdrugimdniuterapii,aju nazajutrzdoKrokuPitego(wyznaniedrugiemuczowiekowiistotywasnychbdw).Terapeutamusi zachowaostrono,bowiemzcapewnocijesttokto,ktoposugujesiczystmanipulacj:raczej jedzieszybkwind,nipostpujezgodniezprogramemDwunastuKrokw.Bardzowysokiejestwic prawdopodobiestwo,ewracajcdodomuzsesjiterapeutycznej,zatrzymasiwnajbliszymbarze. Skrtjestczstonajszybszdrogprowadzcdomiejsca,doktregozamierzaosidotrze.Dlaczego wicktoniemiabyinaskrty?Poniewawprzeciwiestwiedoludzimylcychnormalniektrzy uywajskrtw,abyszybciejdojdoceludlamylcychwsposbuzalenionytoskrtjestcelem iwcaleniemusiprowadzidoadnegoszczeglnegomiejsca. Podobniejakinneaspektyuzalenionegomyleniaskrtyimanipulacjestosowaneprzezosob uzalenionnapierwszyrzutokaniewydajsiabsurdalneiatwomonadasinanienabra.Co wicej,wcalenieprzestajeonamanipulowanatychmiastpopodjciuabstynencji.Wieleczasumusi upyn,trzebatewoymnstwopracy,zanimczowiekzdoazapanowanadswoimi manipulacyjnymizachowaniami.

Poczuciewinyiwstyd
Powszechnieuwaasi,eludzieuzalenienidziaajpodwpywempoczuciawiny.Irzeczywicie syszc,jakdajwyrazswoimwyrzutomsumienia,czujemy,etobardzogbokieuczucia.Osoba uzalenionanaprawdmoemiewyrzutysumienia,aleczstoodczuwaniewin,leczwstyd.Ato wielkarnica.

Rnicamidzypoczuciemwinyawstydem
Gwnarnicamidzypoczuciemwinyawstydemwygldatak.Osobawinnamwi:Czujsiwinna zpowodutego,cozrobiam",zaosobaogarnitawstydemmwi:Wstydzsitego,kimjestem". Dlaczegotorozrnieniejesttakistotne?Poniewamonaprzeprasza,monastarasizadouczyni zawyrzdzoneprzezsiebiekrzywdy,monaobiecywapoprawiprosiowybaczeniezato,cosi zrobio,alebardzoniewieledasizrobiwsprawietego,kimsijest.Alchemicywredniowieczu trwoniliswojeycie,prbujcdokonaprzemianyoowiuwzoto.Czowiekowadnitywstydemnawet nieprbujeniczegopoprawi,mylc:Niemogzmienigliny,zktrejzostaemulepiony.Askoro jestemzgorszegomateriau,niewartowkadaadnegowysiku,ebyzmienisiebie.Itakwszystko poszobynamarne". Poczuciewinymoeprowadzidoprbnaprawianiatego,cosizrobiole,wstydwiedziedorezygnacji irozpaczy.Przybliszymspojrzeniuosobyuzalenioneczstoujawniajbardzonisksamoocen igbokozakorzenionepoczucieniszoci.

Skdsibierzewstyd?
Niezawszeudajesiodkry,skdwzisiwstyd.Moeonbywynikiemdziaaniarnychczynnikw. RonaldiPatriciaPotterEfronowiewksicezatytuowanejPozbywaniesiwstydu(Lettinggoofshame) wyliczajtakiejegorda,jak:wyposaeniegenetyczneiwaciwocibiochemiczne,kultura,rodzina, zawstydzajcezwizkiorazzawstydzaniesamegosiebie.Aleinnymznaczcymuwarunkowaniemmog byteokolicznoci,wjakichistotaludzkaprzychodzinawiat.Mayczowiekjestbezradnyipozostaje zalenyduejniinneyweistoty.Modernychgatunkwzwierztpotrafibiega,kiedymaj zaledwiekilkadni,apokilkutygodniachodnarodzinwieleznichjusamodzielnieszukasobie poywienia.Ludzkiedzieckoumarobybezopiekidorosychprzezkilkapierwszychlatycia.Ijeli nawetmodziludziesfizyczniesamowystarczalni,niekiedypozostajzalenifinansowoodrodzicw nawetjeszczepotrzydziestce.Zalenoodinnychniesprzyjapodnoszeniusamooceny;bezradno izalenomogrodzipoczucieniszoci.

Dlaczegoosobyuzalenionewstydzsi?
Niskiepoczuciewasnejwartociczywstyduosbuzalenionychszwyklesilniejszeniuinnych. Okolicznoci,ktrenaogwywoujpoczuciewinyuczowiekazdrowegoemocjonalnie, uuzalenionegowywoujwstyd.Przypominatozwarciewinstalacjielektrycznej.Zamy,echcesz wczyklimatyzacj,aleponaciniciuprzyciskuzapalajsiwiata;albozaczynasznastawia zmywarkdonaczy,auruchamiasipiekarniknieulegawtpliwoci,egdziepopltaysikable.To samodziejesizosobuzalenion:to,copowinnospowodowapoczuciewiny,wywoujewstyd. Poniewauzalenionezachowanieczstoprowadzidoniewaciwych,nieodpowiedzialnych,anawet niemoralnychdziaa,istniejwszelkiepowody,ebyczowiekuzalenionyodczuwawyrzutysumienia. Jednakzamiastnichzaczynawnimnarastawstyd,ktrynietylkonicniedaje,leczwrczprzeszkadza. Zamy,emiaesamochd,ktrydziaasprawnie,alejednazczcizepsuasi,wymieniaszwict popsutczisamochdznwjedzidobrze.Jeelijednakpokadejnaprawiecosiwnimpsuje, musiszuzna,etofabrycznybubel.Rozkadaszrceidochodziszdosusznegowniosku,eniema sensudalejgonaprawia. Wanietodziejesiwuzalenionymmyleniu.Ogromnywstyd,ktryodczuwajuzalenieni,prowadzi doprzekonania,eprbazmianysposobupostpowanianicnieda.Poczuciawinymonasipozby, naprawiajcwyrzdzonekrzywdy,lecznawetzadouczynienieniemoezmienimarnegomateriau, zktregouzalenieniwswoimmniemaniuzostalizrobieni".

Wyrzutysumieniauosbuzalenionychstakczste,jakmleczenawiosn,aichzypotrafiporuszy najbardziejzatwardziaeserce.Kady,ktosuchawyznajcegoswojegrzechy"alkoholikaczy narkomana,aktoniezdajesobiesprawyzistotyuzalenionegomylenia,przysigby,etenczowiek nigdywicejnietkniealkoholuaninarkotyku. Ed,44letnielektryk,przyjechadoorodkaodwykowegozinnegomiasta,poniewabasi,eterapia wmiejscuzamieszkaniaujawniabyjegoalkoholizm.Pocztkowoodczuwaogromnewyrzutysumienia: Jakmogemnarazinatakhabistoty,ktrenajbardziejkocham?Jakmogemzrobicotakiego mojejrodzinie?Kochamich,atakleichtraktowaem.Prdzejsizabij,niwypijchobykropl alkoholu".Jeszczetejsamejnocyzadzwoniadomniepielgniarka,ebymipowiedzie,eEddziwnie sizachowuje.Zgodniezmojsugestiprzeszukaajegopokjiznalazaoprnionwtrzechczwartych butelkwdki. WyrzutysumieniaEdaniebyynieszczere,stanowiyjednakraczejwyrazwstydunipoczuciawiny.Ed czu,eniezalenieodswegopostpowaniazawszebdziezymmemiojcem,atrzewienienieuczyni golepszym.wiadomo,esprawirodziniebliwyrzdzikrzywd,spowodowaa,izapragn poczuulg,aponiewawydawaomusi,eto,czybdziepi,czynie,niczegoniezmieni,wrcido wdki,ktrprzemycidoorodka,gdziezamierzatrzewie.Tojestwanieuzalenionemylenie. RokelleLerner,psychologispecjalistkaoduzalenie,twierdzi,eprogramDwunastuKrokwzmienia wstydwpoczuciewiny.Programtenpomagauzalenionymzrozumie,eschorzyi,chociaponosz penodpowiedzialnozaswojezachowanie,nieswinniswojejchorobie.Jednakoczekujesiodnich, ebypostpowalizgodniezprogramemterapiiizachowywalicakowitabstynencj,jakrwnie wzasadniczysposbzmieniliswojosobowo. Kiedyuzalenionegozaczynajakceptowainnetrzewiejceosobyikiedyodkrywaon,eci,ktrzy stosowalisidoprogramuidokonaliduychzmianwswojejosobowo,sszanowaniikochani, zaczynazauwaa,erwnieonmoebydobrymczowiekiem.Dotegojednakniezbdnes abstynencjaigruntownyprzegld"osobowoci.Waniewtensposbwstydzmieniasiwpoczucie winy.Dokonanieosobistegoobrachunku,podzieleniesitymzdrugimczowiekiemirozpoczcie dziaazmierzajcychdonaprawywyrzdzonychkrzywdpomagaosabipoczuciewiny.Osoby uzalenione,ktrepracujnadkolejnymikrokamiprogramuAA,zaczynajfunkcjonowa konstruktywnie,atakeotrzymywamioiszacunekodswoichrodziniswojejspoecznoci.

Wszechmociniemoc
Jednymzelementwuzalenionegomyleniajestiluzjadotyczcasprawowaniakontroli.Zudzenie wasnejomnipotencji(poczucienieograniczonejmocy)wpewnymstopniuprzeywakadyuzaleniony iwspuzaleniony.Wikszoludzinaogowopijcychalkoholczyzaywajcychinnerodki chemiczneprzestajewkocupanowanadswoimpiciemlubbraniem,amimotozuporemtwierdzi,e potrafijekontrolowa.Chociayciewduymstopniuwymknoimsizrk,wcimajniezachwian pewno,emognimkierowa.Taniemonoprzyznaniasidoutratykontroliwbrewoczywistym faktomjestznamiennadlauzalenionegomylenia.Takiezudzeniewszechmocymusizosta przezwycione,zanimosobawracajcadozdrowiabdziemogaprzyznasidowasnejbezsilnoci izaakceptowaj,czegowymagaPierwszyKrokwtrzewieniu.

Zudzeniekontroli
Alkoholicyprzytaczajmnstwoargumentw,dlaczegoAAjestniedlanich.Czstoprotestuj: Chodziemnamityngi,onitamcayczasmwioBogu,ajajestemateist.NiewierzwBoga,wic niemogkorzystazAA".Problemjednakpoleganienatym,ektouzalenionyniewierzywistnienie Bogabowikszowgbiduszywierzyproblememjestraczejto,esamisiebieuwaajzaBoga.

Jestmnstworzeczy,nadktrymiczowiekniemaadnejkontrolialbowobecktrychpozostaje bezsilny,jednakwcalenieoznaczatosabocicharakteru.Ludziechorujcynakatarsiennynies wstanieopanowakichania.Odpowiednieleczeniemoeimprzynieulg,alebezniegosbezsilni wobeckichania.Jednaknawetnajgorszyatakkichanianiepowoduje,ektocierpicynakatarsienny czujesiobywatelemdrugiejkategorii.Utrzymywanie,epanujenadswoimkichaniem,skoro wrzeczywistocitakniejest,byobysamooszukiwaniem. Ludzie,ktrzymylouzalenieniuraczejjakooklscemoralnejnijakochorobie,uwaaj niepowodzeniawkontrolowaniupiciaczybranianarkotykwzawyrazsabocicharakteru.Kiedy obronniezaprzeczajswojejbezsilnociwobecrodkwchemicznychitwierdz,emajkontrolnad ichzaywaniem,wrzeczywistociulegajzudzeniu.Kadyuzaleniony,ktrymwi:Niemogby bezsilny",popadawiluzjwszechmocy. WAAmwisipoprostu,eskoroosobyuzalenioneniemajadnejkontrolinadzaywaniem rodkwchemicznychmuszuzyskakontrolskdind.Toskdind"oznaczaSiWysz.Kto,kto niewierzywSiWyszwsensiereligijnym,moeznaleinnezewntrznerdakontroli.Wieleosb uwaazataksinaprzykadswojgrupAA.WceluzaakceptowaniaSiyWyszejczytowujciu religijnym,czyinnymczowiekuzalenionymusizdasobiespraw,eniemawadzynadpewnymi aspektamiswojegoycia.Taksamojestzosobamicierpicyminakatarsienny,kiedybior (nieuzaleniajce)leki.

Urojeniawielkociowe
Oprcziluzjiwszechmocytypowedlauzalenionychspostawyifantazjewielkociowe,stanowice jeszczejedncechuzalenionegomylenia.Jakpokazujeponiszahistoria,zudzeniewasnejwielkoci wystpujewuzalenionymmyleniucakowicieniezalenieodfaktw.

Naczelnydyrektorbezkluczy"
Mel,swegoczasuwietnieprosperujcydyrektorprzedsibiorstwa,cierpiaztegopowodu,ewdobrze namznanysposbstracirodzin,firmidom.Siedziawbarzeipakanadkuflempiwa,snujc fantazje,ewkadymmomenciemoektowejizaproponowamustanowiskonaczelnegodyrektora wielkiegokoncernu. Tenczowiekwkocuzaczleczenieipodczascaegopobytuworodkuzachowywasiwsposb megalomaski.Pewny,ejestlepszyodwszystkichinnych,wcizadzieranosaipatrzynaludzi zgry.Sprzeciwisipropozycji,ebypoterapiizamieszkawhosteludlabyychpacjentw,chocianie miadokdpj.Wkocuniechtnieraczysizniydopoziomuinnych,wciprzekonanyoswojej wanoci.Nieliczcsizrzeczywistoci,nadalwierzy,ejestwietnymdyrektorem. Godzinaprawdynadeszaposzeciutygodniachpobytuwhostelu.Melwspominatotak:Staemna dworzezrkamiwkieszeniach.Wyjemzawartomojejprawejkieszeniistwierdziem,emam dwanaciecentwiguzikodspodni.Potempomacaemdrugkieszeiuderzyomnie,eniemam adnychkluczy.Niemiaemnic,doczegopotrzebowabymkluczy!Animieszkania,anibiura,ani samochodu".DopierowtymmomencieMelmusiapogodzisizrzeczywistoci. Megalomaniaizudzeniewszechmocyczstoidwparze.Jednoidrugiemoestanowidesperacki wysiek,ebyuniknwiadomociwasnejniemocy.Istotyludzkiespodwielomawzgldamibezsilne. Mnstworzeczywyciupogoda,inniludzieczycenamlekapozostajepozanaszkontrol.Podobnie jestzwielomaaspektaminaszejwasnejnatury,ktrezarwnowsensiefizycznym,jakipsychicznym funkcjonujbezudziaunaszejwoli. Kogo,ktoczujesizesobdobrze,zwyklenieprzeraamyl,emgbyzaczzdawasobiespraw zwasnejniemocy.Aleczowiek,ktrymanisksamoocenczuje,ejestdoniczego,nicniepotrafi

iniemaadnejwartocimusibronisiprzedtym,copostrzegajakojeszczejedenprzejawdegradacji: przedbrakiemkontrolinadrodkamichemicznych.Budowaniepoczuciawasnejwartocimoe trzewiejcemuczowiekowipomcwpokonaniutegotrudnouchwytnego,alepowanegozagroenia.

Przyznawaniesidobdw
Ludziomuzalenionymodrodkwchemicznychnaogolbrzymitrudnosprawiaprzyznaniesido popenionychbdw.Wikszoznichniezgadzasiztakopini,twierdzc,eniemieliby najmniejszychproblemwzuznaniemswegobdu,gdybyimsitakikiedykolwiekzdarzy.Jedn zcechuzalenionegomyleniajestwraenie,ezawszemasiracj.Rwnieinnecechytakiego sposobumyleniazaprzeczanie,projekcja,racjonalizacja,poczuciewszechmocysutemu,eby wspierauporczywiepodtrzymywanemniemanieowasnejnieomylnoci.

Bdzeniejestrzeczludzk
Argumenty,zapomocktrychuzalenienitumaczswojezachowanieibronigo,mogsiwydawa cakiemlogiczne.Kadewyjanieniepocztkowosprawiawraeniesensownego.Jeelijednak uwzgldnimycalistincydentwwrazzwyjanieniami,musimypostawipytanie:Gdybytaosoba rzeczywiciebyanieomylna,czytakbysitoskoczyo?".Kiedypoddamyanalizieuywaneprzezni wyjnienia,uzalenionemyleniestajesioczywiste.Logiczniebrzmiceuzasadnieniatoczstotylko pomysoweracjonalizacjeiprojekcje. Osobatrzewiejcapowinnauwiadomisobienietylkoto,edobrzejestbyczowiekiem,alete,e najwikszymmoliwymosigniciemjestbyczowiekiemszlachetnym.Przedewszystkimtrzebaby ludzkim,atooznacza,eczasamitrzebabdzi.Jednznajlepszychdrgdozaakceptowaniazasady: Popenibdtojeszczeniekoniecwiata"jestprzyjrzeniesiinnymludziom,kiedyrobibdy zwaszczatym,ktrychuzalenionybardzosobieceni.Zaprzykadmoesuykady.Chciabymtu podaprzykadzmojegowasnegoycia.

Pechowespotkanieabsolwentw
Miaemkiedypacjenta,ktryprzezdugiczasbynaoddzialepsychiatrycznym.Kiedyjegostanuleg poprawie,zaczdostawaprzepustkiimgwychodzizeszpitalanakilkagodzin.Pewnegopitkuten pacjentpowiedziami,enazajutrzchcewziudziawzjedzieabsolwentwswojejklasyispotkasi zkolegami,zanimrozjadsipocaymwiecie.Niewidziaempowodu,ebymuodmwi.Kiedy wychodziem,pacjentpowiedzia:Proszpamitaowpisaniudomojejkartyzlecenianawydanie przepustki,inaczejsiostryniewypuszczmniezeszpitala".Obiecaem,etozrobi,natychmiast poszedemdopokojupielgniarekiwypisaemzlecenie. Kiedyspotkaemtegopacjentawnastpnyponiedziaek,przywitamniewybuchempaczuizoci: Dlaczegomniepanokama?Dlaczegopowiedziamipan,emogwyj,apotemmnieniewypuci? Niektrzykoledzywyjedajinigdywicejichniezobacz! Powiedziaemmu,eniemampojcia,oczymmwi,poniewatakjakobiecaem,wypisaemzlecenie naprzepustk. Topaskiepielgniarkimnieokamay!krzycza.Powiedziay,eniematakiegozleceniawkarcie. Przejrzaemwickarttegopacjentaikuswojemuzdumieniunieznalazemtamadnegozlecenia.Co siznimstao,skorozcapewnocijewypisaem?Zagadkarozwizaasi,kiedypniejodkryemto zleceniewkarcieinnegopacjenta.Rzeczywiciewypisaemje,takjakobiecywaem,alesiostrymiay racj,mwicpacjentowi,ewjegokarcieniebyozlecenianawydanieprzepustki,poniewafaktycznie

gotamniebyo.Zostaowpisanedoinnejkarty. Zaniosemobiekartydopokojupacjentaipokazaemmu,cosistao.Przeprosiemzaswjbd,ktry uniemoliwimuspotkaniezkolegamizklasyipowiedziaem,ejuniemogzrobinic,ebytenbd naprawi.Jedyne,comogemzrobi,toprzeprosi. Staosicodziwnego:potymzdarzeniustanpacjentazaczsicorazszybciejpoprawia.Pniej okazaosi,ejednymzjegoproblemwbyperfekcjonizm.Popenianiebdwtobyodlaniegotabu. Miaobsesjnapunkciepoprawnociiprzeraaagomylomoliwocipomyki.Iotoprosz!Jego lekarzpopenibd!Itoniebylejaki:zlecenienawydanieprzepustkiwpisanedoniewaciwejkarty mogospowodowa,eszpitalopucibypacjentzpowanymiskonnociamisamobjczymi.Pomyka mogabytragicznawskutkach,amimotodoktorsidoniejprzyzna.Cowicej,nadalpracowa, pielgniarkiwcigoszanowayiwypeniayjegopolecenia,chociasipomyli.Azatembdnie podwaawartociczowieka.Moewicion,pacjent,niemusiasiwieczniepilnowa,ebynie popeniabdw?

Natychmiastoweprzyznawaniesidobdw
KiedyporazpierwszyzapoznaemsizprogramemDwunastuKrokw,zzadowoleniemodkryemKrok Dziesity:Prowadzilimynadalobrachunekosobisty,zmiejscaprzyznajcsidopopenionych bdw".Jakwieluinnychludzi,kiedybroniemwasnychbdw.Mojeegoniepozwalaomisi przyzna,esimyl.Niektrzyludzietoczprawdziweboje,ebyudowodni,emajracj,idopiero gdywszystkieichargumentyzostanodparte,niechtnieprzyznaj,ejednaksimylili.Takapostawa moemiefatalneskutki.Istniejeznacznieprostszaibardzoskutecznametoda:zaoszczdzimymnstwo energii,jelipoprostuprzyznamy,esimylilimy;leczzrbmytonatychmiast,bezzbdnychprb bronieniawasnychpomyek. Jakulgpoczuem,gdyuwolniemsiodtegobrzemienia!Zdarzamisipopeniabdyikiedy przyznaj,ejestemtylkoczowiekiem,innizawszetorozumiej.Ichzowywoywaemtylkowtedy, gdyupieraemsi,emamracj.Kto,ktowyrzekasiswojegozudzeniawszechmocy,ktrejestczci uzalenionegomylenia,potrafiteprzyznasidowasnychbdw.

Zo
Zojestpotniwanemocj.Radzeniesobieznijestmoenajtrudniejszymproblemem psychologicznymnaszychczasw.Wliteraturzedotyczcejuzaleniemonaznalekilkawietnych ksieknatematradzeniasobiezezoci,jednaknadalnierozumiemywpeniprawdziwejistotytego uczucia.

Trzyfazyprzeywaniazoci
Wprzeywaniuzocimonawyrnitrzyfazy: Fazapierwszatoodczuwaniezoci,kiedycojwywoa:jeliktomnieobraalubrani,czujzo. Jesttozgruntuinstynktowna,czyteodruchowareakcjaemocjonalna,nadktrmamybardzoniewielk kontrol. Fazadrugatoreakcjanazo:jeliktomnieobraa,mogprzygrywargiinicniepowiedzie,zrobi jakuwag,ewentualnierzucimisem"albokogopopchnczyuderzy.Chociamamyraczej niewielkkontrolnadodczuwaniemzoci,tocakiemnielepanujemynadswoimireakcjami. Fazatrzeciatoutrzymywaniesizoci.Zamy,eniemamadnejkontrolinadpierwotnymuczuciem, kiedycojewywoao,alejakdugomoeonotrwa?Kilkaminut?Miesic?Pitnacielat?

Dlawygodyfazpierwsznazwijmyzoci",fazdrugwciekoci",afaztrzeciuraz".Zbyt czstodziejesitak,ezoszybkoprowadzidowciekoci.Osobomuzalenionymszczeglnietrudno opanowazo,nawetjeliniespodwpywemrodkwchemicznych.Oczywicie,kiedysamokontrola jestprzeznieosabiona,reakcjawciekocimoebybardzosilna.Czyistniejejakisposb zmniejszeniaintensywnocipierwszejfazyzoci? Wszelkieemocjeczemusu.Chociawyznawcywiatopogldwreligijnegoiwieckiegonie zgadzajsiwwielukwestiach,zarwnojedni,jakidrudzyszdania,ewszystkownaturzepeni okrelonfunkcj.Naprzykadbogactwokolorwwwieciezwierzt:odwielobarwnychptakwpo przepychmieszkacwoceanwwszystkotosuyjakiemucelowi.Kolorymogpenirol ochronnegokamuflau,umoliwiajcwtopieniesiwotoczenie,ayweubarwieniepomagazwabi partnera.Monawicspyta:Jakfunkcjwnaturzepenizo?".Wydajesi,eniejestkoniecznadla przetrwania:gdybymzostazaatakowany,bybymwstanieodpowiedniosibroni,nawetgdybymnie byzy.Strachrwniemoebezniejistnieimoepchndoreakcjiwalkilubucieczki,niezbdnejdo przetrwania.Nawetgdybymniepoczuzoci,pamitabym,ktomniezaatakowaliibybym przygotowanynaewentualneprzyszeataki. Zoniejesttymsamymconienawi.Czasamibardzozocimysinakogo,kogokochamy,ainnym razemnienawidzimy,nieodczuwajczoci.Czemuwicsuytaemocja?Uwaam,enaturalnym celemzocijestutrzymanieporzdkuspoecznego.Naszeuczucieoburzenianato,ektozosta obrabowany,pobityczyokaleczony,popychanasdodziaa,ktrychcelemjestzapobieganietakim zdarzeniom.Bezzocimoglibymyodpowiedniosibroni,alezapewneniepodejmowalibymy wysiku,ebybronikogoinnego. Zojestemocjwywoanprzezniesprawiedliwowobecsiebielubinnychludzi.Alecojest niesprawiedliwoci?Tozaleyodsposobumylenia,hierarchiiwartociorazprzekonadanejosoby. Ludziebardzosirniwopiniachdotyczcychtego,conatymwieciejestniesprawiedliwe.Idlatego niektrzywpadajwzoznacznieszybciejniinni.

Uzalenienieasilnazo
Wieluludziuzalenionychsdzi,ewiatnietraktujeichwaciwie.Czujsiofiaramiizoszczsina wszystkich,niewyczajcBoga:Dlaczegoja?Dlaczegomitorobisz?".Wraliwouzalenionegona wszelkodczuwanniesprawiedliwowduymstopniuprzypominanadwraliwoczowieka drczonegomigren,ktregoostrewiatoczygonedwikiprzyprawiajonieznonybl.Uzalenieni czstoczujsiobraeni,pomniejszeniiponieni.Ichrodzinyniedoichkochaj,przyjacieleniedo cenisobieichtowarzystwo,azwierzchnicynieokazujdouznaniazaichcikpracitd.Tylkoeile tojestdo"?Biorcpoduwagnadwraliwoinienasyconepotrzebyniektrychludzi,nawet bezgranicznamio,szacunekczyuznaniemogimniewystarcza. Problemzatempoleganietylkonaintensywnocigniewnychreakcjiludzimylcychwsposb uzaleniony,alerwnienaichznieksztaconejpercepcji.Naprzykadmczyznawracadodomu zpracyioznajmia:Czewszystkim,jujestem!".onaidzieci,zaabsorbowaneciekawymprogramem telewizyjnym,odpowiadajzroztargnienieminiewybiegaj,ebygopowita.Dlategoojcaichreakcja wiadczyotym,jakmaogoceni:Ijakwamsitopodoba?Przezcaydzieharujjakw,eby zapewniimdobreycie,ijakamniezatospotykawdziczno?".Dlaniegobrakuznaniajestogromnie niesprawiedliwyibardzogozoci.Albogdyonaokazujezainteresowanieswoimprzyjacioom,on moeodczu,egoniedoceniaiwciekasi,poniewaonagoponia". Moemywiczrozumiechocianiewybaczyreakcjeosobyuzalenionej,ktraczujesiofiar niesprawiedliwoci".Wkadejkulturzeobowizujepogld,eludziepostpujcyniesprawiedliwie powinnibykarani.Towanierobiosobauzaleniona,kiedyodreagowujeswojzo,karzcdrugiego czowiekazapopenionniesprawiedliwo".Technikiuczcekontrolowaniazocisniezwykle wane,lecznajbardziejpomocnebyobyoczywicieuwolnieniesiodznieksztaconegomylenia,ktre

jestmotoremzoci.

Jakprzebiegaprocespowrotudozdrowia?
Wokresietrzewieniasposbpostrzeganiaczowiekauzalenionegoulegastopniowemuprzeksztacaniu. DzikipomocypsychologicznejiprogramowiDwunastuKrokwzaczynaonmniejkoncentrowasina sobieiprzestajebytakdraliwy.Wmiarwracaniadozdrowiawzrastajegopoczuciewasnejwartoci inieinterpretujejuwszystkiegoosobiciewkategoriachponienia.Zaczynabraodpowiedzialnoza swojepostpowanieiprzestajeobwiniainnych.To,cokiedywywoywaozoiwcieko,jutak niedziaa. Zjawiskotojestczymzupenieinnymodwypieraniazoci.Wyparciemamiejscewwczas,gdydoszo doprawdziwejniesprawiedliwociiosoba,ktramasusznepowody,ebyodczuwazo,wcalejejnie odczuwa.Jesttonienormalne,takjaknienormalnejestnieodczuwanieblupougodzeniuostrym narzdziem.Niektrzyludziewtakiczyinnysposbnauczylisinieodczuwazoci.Takiewypieranie niejesttechnikkontroli,jaknaprzykadwolneliczeniedodziesiciu,kiedyczowiekczuje,ejestzy ichcetzowpewienokrelonysposbopanowa.Wyparcietoniewiadomymechanizm psychologiczny,ktrypowoduje,eczowiekniezdajesobiesprawyzjakiejnieakceptowanejemocji lubmyli.Zomoesipojawinapoziomieniewiadomym,alewsposbwiadomyniejest odczuwana.

Przeywaniezocibyobygrzechem"
Dobrymprzykademwyparciazocijestprzypadekzakonnicy,ktrleczyemzpowoduprzewlekej depresji.Surowewychowaniereligijne,jakieotrzymaa,sprawio,iuwaaa,eodczuwaniezocito grzech.ebydotrzedomojegogabinetu,siostramusiaaptorejgodzinyjechadwomaautobusami. Niechciaasispnia,wiczakadymrazemprzyjedaagodzinzawczenie,botakibyrozkad jazdy.Zawszestaraemsibypunktualny,aonacierpliwieczekaa.Kiedymusiaemniespodziewanie wyjechazmiastaizapomniaempowiedziesekretarce,ebyodwoaaspotkaniezsiostr.Pniej dowiedziaemsi,epodugimoczekiwaniupacjentkaspytaaopowdspnieniaipowiedzianojej,e tegodniawogleniebdprzyjmowa.Popowrociezadzwoniemdoniej,przeprosiem izaproponowaemkolejnytermin.Kiedysizjawia,jeszczerazpowiedziaem: Przykromi,ezapomniaemzlecisekretarce,ebywczeniejodwoaanaszespotkanie.Jestem pewien,esiostrabyabardzoza,kiedydowiedziaasiomoimwyjedzie. Umiechnasi. Nie.Dlaczegomiaabymbyza? Bojechaasiostraptorejgodziny,potemczekaakolejnedwiegodziny.Straciasiostramasczasu,bo jazapomniaemzadzwoni.Niesposbnierozgniewasiwtakiejsytuacji. Zakonnica,wcisimioumiechajc,odpowiedziaa: Rozumiem,etakierzeczysizdarzaj.Jestpanbardzozajty,wicniemampowodubyza. Mimotostokrotnieprzepraszam.Doceniamto,esiostrajesttakauprzejmaichcewybaczymimj bd,aleproszminiemwi,enieczujesisiostrauraona. Natoona,nieodmienniesiumiechajc: Nie,dlaczegomiaabymczusiuraona? Jestempewien,emwiaprawdtwierdzc,inieczujesiuraonaaniza.Uczuciejestdoznaniem, ajejsystemczuciowyniezarejestrowazoci.Takzostawywiczony.Sdz,ecotujestnie wporzdku:totakjakbyczowiekodkrylicznebliznypooparzeniachnarkach,anieprzypomina

sobie,esipoparzy.Jeelimasinienaruszonysystemnerwowy,oparzeniepowinnopowodowabl. Jeelinie,tocojestnietak. Intencjonalnepowstrzymywanieswoichreakcjinazoniejestniczymzym.Oczywicie,nietrzeba rzucaprzedmiotami,tucpiciamiwcianczykl.Taknaprawdci,ktrzytwierdz,eczowiek powinienrozadowywazozapomockrzyku,czynawetwaleniawworektreningowy,majniewiele klinicznychpodstawdoudzielaniatakichporad.Decyzja,eniebdziesiokazywazoci,niczym absolutnieniegrozi.Alenieodczuwazocitocoinnego,wskazujebowiemnaniewiadome zaprzeczanieiwypieranietegouczucia,comoepowodowaproblemy.Nienaleysizatemdziwi,e siostracierpiaanachroniczndepresj,nadcinienieichorobwrzodow.Zo,ktrejsizaprzecza, moebyprzyczyndepresjiirozmaitychchorbsomatycznych.

Mczynipaczipowinnipaka
Zranionymczyznaczujesiraczejwciekyniuraony.Wydajesi,emczynipowinnipaka, azamiasttegowybuchajgniewem.Bymoedziejesitakdlatego,enormalnareakcjapaczujestdla nichniedostpna.Dlaczego?Poniewawierz,emczyniniepacz".Wielekulturutosamia mskozestoicyzmem.Naprzykad,wgazeciemonaprzeczyta,epotragicznymwypadkujaki mczyznaniewstydzisi"szlocha.Adlaczegowaciwiektokolwiekmiabysiwstydzipaczu, kiedyspotkaagokrzywda? Pozbawioneujcia,jakimjestpacz,emocjemczyznyszukajinnejmoliwocirozadowania,ktr czstobywawybuchwciekoci.Wgruncierzeczypozbawieniekogo,ktozostazraniony,moliwoci paczujestniesprawiedliweimoetowanietaniesprawiedliwoprzeksztacablwzoiwcieko. Niektrzymczyni,kiedyzaczynajtrzewie,paczporazpierwszyodbardzowczesnego dziecistwa.Dowiadujsi,eprzeywanieuczujestdobreidzikitemuzostajeusunitejedno zwanychrdezoci.

Pozbywaniesiurazy
Faztrzeci,czyliuraz,nadzwyczajdobrzezajmujesiprogramDwunastuKrokwAA.Osobom powracajcymdozdrowiamwisi:Jeelinieprzestaniesztrwawrozaleniuiurazie,znowu zacznieszpi".Namityngachludzieuwalniajsiodciaruzalegychalw,ktrenoszwsobie. Czstodochodzdowniosku,eleinterpretowalipoczynaniainnychiefaktycznieniemapowodudo pielgnowaniaurazy.Czasamimoemystwierdzi,eto,couwaalimyzaszkodliwedlanas, wrzeczywistocibyobogosawiestwem.Albomoemyuwiadomisobiegbokisenspogldu,e ywiurazoznaczapozwolikomu,kogonielubi,ebyzadarmozamieszkawmojejgowie. Dzieleniesispostrzeeniamiiuczuciamizinnymiorazspojrzeniezdystansuzmniejszaurazimoe pomcpozbysijejcakowicie.Programpowrotudozdrowiapozwaladostrzecdestrukcyjnnatur wciekociiurazy. Ludzieniesskonniuwaa,ebyuzalenionymtocobardzopodanego.Alejeliuprzytomnimy sobie,ekorzyciztrzewieniawramachprogramuDwunastuKrokwtrudnoosignwinnysposb, uzalenieniemoeprzestawydawasiatakwielkimprzeklestwem.

Otaczaniesimurem
Pamitajcointensywnociprzeywaniauzalenionych,ichmarnymzdaniuosobieichorych oczekiwaniach,zaczynamyrozumie,dlaczegostarajsionibroniprzedprzykrymiuczuciami,jakich siobawiajwkontaktachzinnymi.Aspodziewajsi,ezostanponieni,skrytykowanialbo odrzuceni.Abyochronisiprzedcierpieniem,jakietowywouje,czstobudujmurobronnypomidzy

sobiresztwiata. Wieluuzalenionychmwiosobie,essamotnikami.Irzeczywiciemogsikontaktowazludmi bezuczuciadyskomfortutylkowtedy,kiedyspodznieczulajcymwpywemrodkwchemicznych. Beznichwycofujsialbotrzymajinnychnadystanszapomocobudy,nieustannegokrytykowania iodnoszeniasidonichnieprzyjemnie.

Wspczynnikjeozwierza
Coprawdaizolacjaoszczdzaosobomuzalenionymprzykroci,nieuniknionychwkontaktachzinnymi ludmi,jednakpozbawiaichtowarzystwa,zaktrymtskni.Monapowiedzie,eprzeywajdylemat spowodowanywysokimwspczynnikiemjeozwierza".Czowiekuzalenionyjestbowiemjak jeozwierz,ktrypragnieprzebywazinnymiosobnikamiswojegogatunku,aleboisikuciaich kolcw.Podchodzeniezabliskoboli,aletrzymaniesinaodlegooznaczasamotno.Jeozwierzmusi wicstarannierozway,jakbliskomoepodej,ebychociatrochpobywtowarzystwie,azarazem uniknblu. Muryobronne,ktrewznoszludzieuzalenieni,chroniichprzedukuciami"wiatazewntrznego, leczzarazemograniczaj,uniemoliwiajcspenieniebardzosilnegoibardzoludzkiegopragnienia przyjani.Takwicmurzbudowanydlaobronyzmieniasiwwizienie. Wikszozachowauzalenionegowzmacniajegoizolacj.Licznekamstwa,zwodzenieinnych, manipulowanie,niechtnenastawienieikrytykowaniepowoduj,eludzieodniegostroni.Zo, egocentryzm,nieprzejmowaniesiinnymiinieodpowiedzialnosprawiaj,ejegotowarzystwojest niepodane.Chociauzalenienizachowujsitak,einniludziezaczynajichunika,nieznosz jednakizolacji,ktrajestwynikiemichwasnegozachowania.Samotnojeszczepogarszatsytuacj ijestdodatkowymczynnikiemwpywajcymnaobnieniesamooceny.Ategoosobyuzalenioneusiuj unikn,zwikszajczaywanieznieczulajcychsubstancjichemicznych,przezcoutrwalasibdne koouzalenienia.

Odgradzaniesiodrodzinyiprzyjaci
Wycofywaniesiosobyuzalenionejzkontaktwspoecznychitakjuniejestdobre,aleproblem powikszasi,kiedybudujeonamurobronnywewasnymdomu.Komutakiemuniezawszeatwojest odizolowasifizycznie,totejedynymdostpnymrodkiemobronystajsiokrelonesposoby zachowania.Tozkoleiczstoprowadzidonaduywzgldemtych,ktrychkochaonnajbardziej: wspmaonka,dzieci,rodzicwirodzestwa. Wstpneoczekiwaniauzalenionych,espotkajsizodrzuceniem,opartesnabdnympostrzeganiu issamospeniajcsiprzepowiedni.Poniewataklemyloniosobie,tosdz,einniludzieich odrzuc.Wmiarjakmanewrwobronnychzaczynabycorazwicej,spodziewaneodrzucenieprzestaje byfantazj.Otoczenierzeczywicieichunika,cozkoleiwzmacniaichmizernyautoportret. Jelirodzinalubprzyjacieleprbujcdotrzedoosobyuzalenionejstarajsiprzebiprzezjejmur obronnyalbogoobej,moeonawpawpanikiwzmocnitenmur.Naprzykadpewnanarkomanka zgosiasinaleczenie,poniewaniemogasijuwkudoadnejswojejyy.Podczasprzyjmowania doorodkarehabilitacyjnegowygldaaokropnie.Kiedytrzytygodniepniejprzyszajuwznacznie lepszymstanie,powiedziaem:Celia,zaczynapanidobrzewyglda".Namojuwagodpowiedziaa niewybrednwizank".Nazajutrzpojawiasiwmoimbiurze,ebyprzeprosimniezaswoje obraliwezachowanie.Pannierozumietumaczya.Powiedziamipancopozytywnegoiniewiem, jakmamtopotraktowa".Wstpnaterapiaspowodowaaprzynajmniejto,eCeiauwiadomiasobie swojeprowokacyjnezachowanie,aledopieropokilkumiesicachmogazaakceptowajakiekolwiek pozytywnezdanienaswjtemat.Bezterapiinadalodpychaabykadego,ktochciabysidoniejzbliy.

Znaczeniegrupwsparcia
Moemyterazzrozumie,dlaczegoanonimowewsplnotystakniezbdne,aichoddziaywanietak skuteczne.Stowarzyszaniesizinnymi,ktrzymajtensamproblem,jestznaczniemniejzagraajce nikontaktowaniesizespoeczestwemjakocaoci.Wgrupachwsparciauzalenieniniemusz obawiasiodrzucenia.Odkrywajnietylkoto,ewieluczonkwtychwsplnottoludziegodni szacunku,chociakiedytakjakoniaktywnieoddawalisiswemuuzalenieniu,leczrwnieto,e znacznaczznichprzeywatakiesameuczuciaimapodobneniektrecechycharakteru.Zaczynaj lepiejrozumie,euzalenionemyleniejestmechanizmemobronnym,kiedywidzjeuinnychiucz sirozpoznawausiebie.Wbezpiecznychgranicachspotkawsplnotyosobyuzalenionemogzacz usuwaswjobronnymur.Najpierwburztjegocz,ktraogradzaaodnichrodziniprzyjaci. Stopniowozaczynajdopuszczadosiebierwniespoeczestwojakocao. Charakterystycznecechyuzalenionegomyleniatonarzdzia,ktrymiosobauzalenionaposugujesi zarwnowznoszcmurobronny,jakipodtrzymujcgo.Odpowiednieleczenieprzerywabdnekooi wmiarjakwprocesietrzewieniapoprawiasiznieksztaconepostrzeganiedochodziwkocudo usuniciacaegomuru.

Jakradzisobiezemocjami?
Ludzieuzalenienimogmiepowaneproblemyzwasnymiemocjami.Dotyczytonietylko negatywnychuczu,takichjakzo,zazdro,poczuciewinyczynienawi;moeimsprawiatrudno radzeniesobietakezniektrymipozytywnymiuczuciami,naprzykadzmioci,podziwemczydum. Czasamitetrudnocisnawetwikszepozaprzestaniuzaywaniarodkwchemicznych. Emocjemajsimotywujczdefinicjistym,conasporuszajaksilniksamochodu,ktrywprawiago wruch.Wyobrasobiesytuacj,wktrejkierowcaboisiprowadziswjpojazd.Siedzinaprzykadza kierownicsamochoduwycigowego,ktrymatakmociprdko,eonniejestwstanienadnim zapanowa.Albowydajemusi,ehamulcenieswporzdkulubukadkierowniczyledziaa. Niezalenieodtego,cobytobyo,tenczowiekbardzoniechtniesidziezakierownic,obawiajcsi utratykontroliiwypadku.Kiedyludziebojsiswoichemocji,przyczynamoebydwojaka: ichemocjestaksilne,jakbywymykaysispodkontroli;czujsiniezdolnidopanowanianad emocjamionormalnymnateniu:wtpiwniezawodnoswoichhamulcw"iukadu kierowniczego". Ichocianiektrzyuzalenieniwykorzystujalkohollubinnenarkotyki,ebydostakopa",innym substancjepsychoaktywnepozwalajpoczusinormalnie.rodkizmieniajcewiadomotoprzede wszystkimrodkipowodujceemocjonalneznieczulenie:poraajoneodczuwanieemocji.Kiedy czowiekprzestajejezaywa,teemocje,ktrewczeniejbyywodrtwieniu,ujawniajsiis odczuwaneniezwykleostro.

Depresja
Depresjajestjednymzbolesnychstanwemocjonalnych,ktreuzalenionymgznieczulaalkoholem lubinnymirodkami.Nienaleysiwicdziwi,eosoba,ktraodniedawnapozostajewabstynencji, maskonnododepresji.Abstynencjaodsaniawczeniejszestanydepresyjne,alejasnoumysu,ktra przychodziwrazztrzewoci,pozwaladostrzecspustoszenie,jakiepiciealkoholulubzaywanieinnych substancjiwywoaowrodzinie,wpracy,statusiematerialnymizdrowiufizycznym.

Radozoparzeniapapierosem
Emily,23letniakobieta,zostaaprzyjtadoorodkaodwykowegopoomiulatachpiciaalkoholu,

zaywaniarodkwprzeciwblowychiuspokajajcychorazamfetaminy.Wdziepoprzyjciuna oddziaspotkaamnienakorytarzuipoprosiaokilkuminutowrozmowwczteryoczy.Nastpnie przypadadomojegoramieniaizaczagorzkopaka:Niewytrzymamtego,doktorze!Nie wytrzymam!Totakstrasznieboli.Nigdyprzedtemnieczuamtakiegoblu.Proszmipomc,doktorze, proszmicoda.Czujsitakle,eniejestemwstanietegoznie". Kiedysiuspokoia,opowiedziaemjejopacjentce,uktrejwwypadkusamochodowymucierpiay nerwyprzewodzceimpulsyzprawejrkidomzgu.Chirurdzyprbowalitenerwyjakonaprawi. Przezkilkatygodnirekonwalescencjirkazwisaabezwadniebezadnegoczucia,bezycia,jakworek cementu.Zrozpaczonaizniechconakobietamylaaju,enigdyniebdziemogauywatejrki,ale ktregodniaktoupucinanipalcegosipapierosa.Poczuabl.Skoczyanarwnenogiizacza krzyczewekstazie:Jaczuj!Czuj!Toboli!Czuj!".Dlakogoinnegoblwywoanyoparzeniem bybyprawdopodobnienieprzyjemny,tejkobieciejednaksprawirado,poniewastanowioznak,e wracajejzdolnoczucia. PowiedziaemEmily,eodpitnastegorokuyciabyajakywytrup,znieczulonaalkoholemiprochami, niezdolnadoodczuwaniajakichkolwiekemocji.Wprawdzienieczuazbytsilnegoblu,aleniemogate dowiadczawieluprzyjemnychwrae.Teraz,kiedyprzestaafaszerowasicatchemi,znw moeodczuwabliradoistnienia. Osobyzniedugabstynencjmogprzeywalkipanik,kiedystajwobecnowychemocji,anigdy nieuczyysiradzisobieznimi.Moguwaa,eodczuwaniezocioznaczaskonnocimordercze, miojestrwnoznacznazchcizawadniciadrugosob,byciekochanymkojarzysi zpochoniciemprzezpartnera,agdysikogonienawidzi,toczowiekmusizrazisidocaegowiata itd.Zmierzysiztymiuczuciamitopotnewyzwanie. Niektreosobyrozpoczynajcetrzewieniebojsibrakukontrolinadpewnymiokrelonymiemocjami. Niewiedzc,jakwyodrbnikonkretneuczucielubjakradzisobieznim,wyczaj"przeywanie wszystkichuczu.

Pojawianiesiemocji
wieyabstynentjestterazwystawionynaliczneuczucia,ktrewczeniejznieczulaalkoholemlub innymisubstancjami.Pocztkowojegoreakcjamoeprzypominarodzajporaenia",cakowitutrat czucia,jakbyzakrceniezaworuemocji".Wtakichprzypadkachczonkowierodzinymogobawiasi, eichbliskistasiywymtrupem".Inniuzalenienimogzkoleiwyraasiebiewsposb,jakiegoich rodzinyiprzyjacielenigdywczeniejniewidzieliidlategomogsitegoba.Naukaradzeniasobie zemocjamiwymagaczasuijelirodzinanieczujesidobrzeznowymizachowaniamiswego trzewiejcegobliskiego,tomoemiepoczucie,ejednakatwiejsiznimyo,zanimzacz trzewie.Niektreosobywrodziniemognawetdawamusubtelnesygnay,ktrychwynikiembywa nawrtpicia. Jestwicniesychaniewane,ebyiuzaleniony,iczonkowiejegorodzinyzrozumieli,e wuzalenieniusubstancjechemiczneoddziaywaygwnienauczucia,zaabstynencjamoenawstpie powodowawnichchaoslubparali.Takwicnajwaniejszezadanietonauczysiocenianiauczu iobchodzeniasiznimi,atowymagaczasuorazwieluprbibdw.Powracajcydozdrowiamusi miemnstwocierpliwoci,zajegootoczeniemoejejpotrzebowajeszczebardziej.

Barwyismakirzeczywistoci
Nawetmajcadekwatnyobrazrzeczywistoci,czowiekuzalenionyczstoczuje,ejednakniejestona takdobra,jakbypowinna.Normalnesatysfakcjeiprzyjemnociyciowejakomuniewystarczaj. Czegomubrakujeiczujesipodstpnieokradzionyzprawdziwychradoci.Inniludzie,ktrzywydaj

sizadowoleni,muszprzeywaconaprawd",natomiastosobazuzalenionymmyleniemczujesi tegopozbawiona:Wyciumusibyprzeciecowicej"myli.

Odszarocipor
Clancy,ktryczstojestspikeremnamityngachAA,wietnietoujmuje:Mjwiatbyszaryiponury. Mojarodzina,mojapraca,mojeyciedomowe,mjsamochdwszystkobyoszare.Nieznosz,kiedy wszystkojestszare.Potrzebujbarw!Aalkoholprzydawabarwmojemuyciu".Dlaalkoholikaczy narkomanayciejestjakpotrawabezprzypraw:pozbawionesmakuizapachu. Dowiadczeniezmysowejestosobisteisubiektywne.Toprawieniemoliwe,ebyprzekazajedrugiej osobieczyobiektywnieokreliilociowo.Kiedydwieosobyprbujtejsamejpotrawy,suchajtej samejmelodii,czypatrznatensamzachdsoca,niemaadnegosposobu,ebyjednaznich dokadniewiedziaa,coczujedruga.Podobniegdyktonieuzalenionystarasizrozumie,dlaczego uzalenionyzaywarodkichemiczne,musisitoskoczyniepowodzeniem.Co,naBoga,jestnietak ztymczowiekiem,ktrymafajnydom,dobremaestwo,zdrowedzieciiintratnprac?pada pytanie.Dlaczegojesttakiniezadowolony?Dlaczegotakduopije?".Odpowiedzimogbytrudnedo przyjcia. Dlaczegotenczowiektakduopije?Alkoholicypij,poniewaschorzynaalkoholizm.Zpowodutej chorobystracilikontrolnadswoimpiciem.Skdtoniezadowolenie?Obrazrzeczywistociuludzi mylcychwsposbuzalenionyulegadeformacji.Wichprzypadkuchroniczneniezadowoleniesprawia, emajpoczucie,inieprzeywajtego,copowinniprzeywa.ycieniezapewniaimwystarczajcego zadowolenia,zaalkoholiinnerodkichemicznepozornieprzydajmubarw,aszarozdajsi zmieniawolniewajcekolory.Dopieroterazczujonito,czegoinnizapewnedowiadczajwswoim yciu.Czujsinormalnie. Jeliosobomuzalenionymodbierasisubstancjchemiczn,pojawiajsiunichobjawyabstynencyjne. Kiedymijaj,przychodzichandra.wiatznwwydajesiszary,pozbawionykolorw,interesujcych zdarze,ekscytacjiiprzyjemnoci.Ci,ktrzyrozpoczynajtrzewienie,muszwiedzie,e powstrzymywaniesiodrodkwchemicznychniewystarczy,ebywszystkostaosirowe.

Czymrnisidepresjaklinicznaidepresja wuzalenieniu?
Jeliosobauzalenionamusizasignporadypsychiatry,jejobjawymogwydasipodobnedotych, jakichdowiadczaktocierpicynadepresjwwynikupowanychzaburzeemocjonalnych.Sto: utratazainteresowaniayciem;niezdolnodokoncentracji;poczucie,enicniemasensu;sabypopd seksualny;poczucie,eniewartoy. Nicdziwnego,epsychiatrzyczstodiagnozujtenstanjakozaburzeniaemocjonalnelubdepresj klinicznizapisujlekiantydepresyjne.Dlaosbuzalenionychwpocztkachzdrowienia,ktreniemaj depresjiklinicznej,takielekijakpowszechniewiadomosnieskuteczneimogzagraatrzewieniu. Ichociaobjawytrzewiejcejosobyuzalenionejiosobyzdepresjklinicznmogbypodobne, jednakzaznaczajsimidzynimiistotnernice.Powanezaburzeniaemocjonalnemajpodoe biochemiczne.Innymisowy,ledziaajneurohormony,substancjechemiczne,ktreprzekazuj informacjemidzykomrkamimzgu.Owezmianybiochemicznemogbywynikiemsilnegostresu, wjakimznalazsiorganizm,lubczynnikwgenetycznych.Objawydepresjiklinicznejmajwyranie okrelonypocztek.Danaosobawczeniejcieszyasiyciem,byaaktywna,interesowaasiwiatem takbyodopewnegomomentu,odktregowszystkozaczosizmienia.Czasamitzmianmona powizazjakzmianfizjologiczn,jakpord,menopauza,operacjachirurgicznaczyzakaenie gronymwirusem.Innymrazemtakazmianamoebyczonazezdarzeniemocharakterze

emocjonalnym,takimjaknagyzwrotwsprawachfinansowych,mierukochanejosobyalbocomoe wydawasidziwneawanszawodowy.Istotnejestto,emonaodtworzy,odczegositozaczo,na przykadkilkatygodniczymiesicywstecz. Wuzalenieniuczstowygldanato,eobjawydepresji"niemajadnegokonkretnegopocztku. Wwieluprzypadkachczowiekzawszeczusiwtensposb,nawetjakonastolatek.Ludzieuzalenieni czstomwi,inigdyniemielipoczucia,essprawiedliwietraktowani,awszyscypozostalizawsze mieliwicejalbolepiej.Przezinnychmogbyuwaanizaposzukiwaczymocnychwrae,aleonisami wwikszocipowiedzieliby,etakdaleko,jaksigajpamiciwstecz,byliniezadowolenizycia. Wdepresjitegotypu,lekiantydepresyjnenieprzynoszulgi,ajedyniemogwywoaprzykreskutki uboczne.TrjpiercienioweantydepresantyiinhibitoryMAOniemajadnejwartociwleczeniu depresjicharakterologicznejjakta,ktropisaem,niepowodujjednakuzalenienia.Zagroenie uzalenieniempojawiasiprzystosowaniurodkwtakichjakbenzodiazepiny.Lekiuspokajajce,ktre bardzoczstozapisujesiuzalenionym,rzeczywiciemognapewienczaszagodziobjawydepresji taksamojakalkoholczyinnerodkichemicznealesamewsobienioswysokieryzykouzalenienia. Niezdajcsobieztegosprawy,lekarzmoeniewiadomiezastpijednouzalenienieinnym. Przyczynstaegoniezadowolenia,ktremoedoskwieraczowiekowimylcemuwsposb uzaleniony,bywajraczejnierealistyczneoczekiwanianito,eczegomunaprawdbrakuje.Taka osobamoepotrzebowapomocyspecjalistywokrelaniu,jakajestrzeczywisto.Najskuteczniejszajest tuzwykleterapiagrupowa,kiedytopodkierunkiemwykwalifikowanegoterapeutyuzalenionyzaczyna utosamiasizinnymiczonkamigrupyiprzygldasideformacjomwichsposobiewidzenia rzeczywistoci.Moewwczasuwiadomisobie,esampodobnieznieksztacarzeczywisto. Obserwowanieinnych,ktrzytemielinierealistyczneoczekiwania,pomagauwiadomisobieswj wasnybrakrealizmu.Bymoerealnywiatniemienisiolniewajcymibarwami,aleniejestcakiem szarylubbezbarwny. Czowiekuzalenionyczstowycza"zdolnoodczuwaniawszelkichemocji,ebyumknpewnych nieprzyjemnychprzey.Kiedypomoemusizdasobieztegospraw,zaczynarozumie,e wikszoczerniiszarocijegowiatabyaspowodowanazablokowaniemodczuwania.Wmiarjakkto takiczujesicorazlepiejzprzeywanymiuczuciamiirozmontowujeswjpotnysystemobronny, zaczynadoceniapewnekoloryiwzruszenia,jakienaprawdistniejnawiecie. Nicniejestwstanieuchroniosobyuzalenionejprzedkliniczndepresj.Niemniejrozpoznaniejej ukogo,ktozaczynatrzewie,moebyniesychanietrudne,gdyjejobjawymogwizasi zdepresyjnympodoem,ktreujawniasipoodstawieniurodkwchemicznych.Jakdotdnie dysponujemytestemlaboratoryjnym,ktryumoliwiabyrozpoznawaniezaburzenapoziomie biochemicznym,awicpodstawdiagnozymusibyocenalekarza.Dlategotakwanejest,ebyznasi onnauzalenieniachrwniedobrzejaknadepresjiklinicznej,jelimawaciwieoceniaipodejmowa decyzje.

Wspwystpowaniedepresjiiuzalenienia
Osoby,ktrecierpitylkonakliniczndepresj,aniesuzalenione,monaskutecznieleczyza pomocrodkwantydepresyjnychipsychoterapii.Osobomuzalenionymbezklinicznejdepresjimoe pomcprogramtrzewieniaiterapiaodwykowa.Jeelijednakktomajednoczeniedepresjkliniczn ijestuzaleniony,tosmupotrzebneobydwarodzajeleczenia.Lekiantydepresyjneniezastpi programutrzewienia,takjaktenprogramniezastpilekw.Odpowiedniezastosowaniejednego idrugiegomoezakoczysipenympowodzeniem. Jeeliuosobyuzalenionejstwierdzonodepresjklinicznilekarzzalecijejlekiantydepresyjne,nie powinnasiwaha,czymajeprzyjmowa.Niektretrzewiejceosobytwierdz,ezaywanie jakichkolwiekrodkwzmieniajcychwiadomojestrwnoznacznezezamaniemabstynencji. Ichociarzeczywiciemoetakbywprzypadkuuzaleniajcychrodkwuspokajajcych(zdrobnymi

wyjtkami),jednakzpewnociniedotyczytolekwantydepresyjnychczywyrwnujcychnastrj, takichjaklit.Monajebezpieczniestosowa,trzewiejc. Niektrzyprbujlekwantydepresyjnychwaktywnejfazieuzalenieniaistwierdzaj,eimnie pomogy.Zdarzasitak,jelitelekiialkoholczyinnesubstancjeoddziaujnasiebie,alezchwil podjciaabstynencjitensamlekantydepresyjnymoeokazasiskuteczny.

Czytrzebaasigndna?
Prawdziweuwolnieniesioduzalenieniaoznaczacowicejnizwykabstynencjoznacza porzuceniepatologicznegoiprzyjciezdrowegosposobumylenia.Askorojednzcechuzalenienia jestznieksztaceniepostrzegania,totylkojakiewanezdarzenieczyseriazdarzemogspowodowa, eosobauzalenionapostawitrafnoswoichspostrzeepodznakiemzapytania.Nazywajczdarzenie czyzdarzenia,ktresprzyczyntegoprzeomu,uywasiczasamiokreleniasigndna".

Znaczeniepojciadno"
Okreleniesigndna"byotradycyjnieuywaneinadaljestszerokostosowanewdziedzinie uzalenie,wicutrzymaniegojestuzasadnione.Naleyjejednakwyjani.Okreleniesigndna" niekoniecznieoznaczacakowitezerwaniewizispoecznych,utratrodzinyczypracy;nieoznacza cakowitejklski.Mwijedynie,ewyciuosobyuzalenionejstaosico,comiaonaninatyle znaczcywpyw,abywywoawniejpragnieniezmianyprzynajmniejjakiegoobszaruwasnegoycia. Wostatnichlatachwielefirmwprowadziotzw.programypomocypracownikom.Kiedywygldanato, epracownikmajakiproblem,ktrywpywanajegofunkcjonowaniewpracy,proponujemusi spotkaniezdoradcijelitymproblememjestuzalenienieodrodkwchemicznych,kierujesitego pracownikanadalszebadaniaileczenie.Moemutobyzakomunikowanemniejlubbardziejwprost,e jeliodmwiskorzystaniazpomocyinadalbdzielefunkcjonowagrozimuzwolnienie.Dlawielu mczyznikobiettakieskierowaniestajesidnem"izaczynajsileczyodziesiczydwadziecialat wczeniej,nizrobilibytowinnejsytuacji.Beztegodna,kiedypoczulizagroenieutratpracy,mogliby brndalejwkierunkuduobardziejdramatycznychkonsekwencji. Dzikitemu,emodziemacorazwikszwiadomoproblemuuzalenieodrodkwchemicznych, znacznczmodychludzirozpoczynajcychleczeniedotykaniewielenegatywnychskutkw zaawansowanegonaogu.Dlanichdnem"jestpragnieniepozostaniawdomuwukadziezalenociod rodzicw. Jakzobaczycie,najrniejszeformytego,costanowidowiadczeniedna,monawyjanizapomoc prawacienialudzkiego".

Prawocienialudzkiego
Regua,ktrarzdzizachowaniemludziiwydajesirwnienienaruszalnajakprawocienia ziemskiego,moebynazwanaprawemcienialudzkiego":czowiekporuszasiodstanu,ktry wydajemusiwikszprzykrociczynieszczciemdostanu,ktrywydajesinieszczciemczy przykrocimniejszinigdywodwrotnymkierunku.Zgodnieztymprawemniemoliwejest,eby wybrawikszenieszczcie,akadaprbaodwrceniakierunkuwyborubdzierwniedaremna,jak prbazmuszeniawody,ebypynapodgr.

wikszaprzykroczynieszczcie

mniejszaprzykroczynieszczcie Alkoholiinnerodkipsychoaktywnedajpewnulg:zmniejszajlk,przygnbienie,poczucie samotnoci,nadwraliwoczypoprostukompulsywnepragnienie.Abstynencja,przynajmniejna pocztku,jestrdemprzykroci,czasamidyskomfortupsychicznego,aczstobardzozego samopoczuciafizycznego.Prbujcskoniosobuzaleniondozaprzestaniapiciaczyzaywania innychrodkwchemicznych,wgruncierzeczyprosimyj,ebywybraawikszprzykro.Jednaktaki wybrnieleywludzkichmoliwociach.Ztejanalizypozorniewynika,epowinnimyzaprzesta wszelkichwysikwmotywujcychdoterapii!Leczenieniemoesiuda!Aleprzeciewiemy,e terapiadziaailudzienaprawdtrzewiej.Jaktosidzieje?

Trzewieniedzikizmianomwsposobiewidzenia sytuacji
Prawocienialudzkiegojestniepodwaalneikierunekprzyciganianiemoeuleczmianie,ludzies jednakwstaniezmieniswjsposbwidzenia.Mognauczysipostrzegazaywanierodkw chemicznychjakowikszenieszczcie,zaabstynencjjakomniejsze. Aktywneuzalenienie Proceszdrowienia wikszenieszczcie: wikszenieszczcie: abstynencja chemicznych zaywaniesubstancji

mniejszenieszczcie: mniejszenieszczcie: zaywaniesubstancji abstynencja chemicznych Wjakisposbzachodzitakazmianasposobuwidzenia?Wszystkiesubstancjeodurzajcewczeniejczy pniejprowadzdojakichprzykrychkonsekwencji.Moetoby: utrataszacunkurodzinyiprzyjaci;zagroenieutratpracy;sabewynikiwnauce;powane dolegliwocigastrycznojelitowe;kace;halucynacje;upadkiipotuczenia;atakidrgawek;kopoty zwizanezosabieniempamici;strachprzedpjciemdowizienia;przeraeniespowodowane urojeniami. Kiedyktryztychproblemw,jedenalbokilkarwnoczenie,osigniepunktkrytycznykiedy cierpieniejestrwnieduealbowikszeniulga,jakdajerodekchemicznywwczasinaczejzaczyna siwidzie,cojestwikszym,acomniejszymnieszczciem.Iwanietodziejesi,kiedyktosign dna".Dnotonicwicej:jestpoprostuzmiansposobuwidzenia,kiedytoabstynencjzaczynasi postrzegajakomniejszezonidalszezaywanierodkwchemicznych. Wtypowymprzebieguuzalenieniazazwyczajdziejesitak,ejeliniktniestanienaprzeszkodzie alkoholiklubnarkomansigniedna.Jednakrneosobyzjegootoczeniamogwnajlepszejwierze usuwaniektreskutkinaduywaniarodkwchemicznych.Naprzykadwsppracownikmoekry alkoholika,ktrymakaca.Oddalatozmianwsposobiewidzeniawikszegoimniejszegonieszczcia ipozwalakontynuowaaktywneuprawianienaogu.Dlategowanieludzieusuwajcyprzykre konsekwencjezaywaniarodkwchemicznych,uwaaniszatych,ktrzyuatwiajtrwanie wuzalenieniu. Pamitajmy,epozwolenienapojawieniesinaturalnychprzykrychnastpstwnaduywaniaalkoholulub narkotykwniejesttymsamym,cokaranieosobyuzalenionej.Karanietozadawaniecierpienia zzewntrz.Jelinaprzykadalkoholikuwaamaestwozardonieszczcia,wybierzeraczej rozstanienizaprzestaniepicia.Tylkowtedy,kiedyodkryje,etopiciestanowiprzyczyncierpienia,

drogadotrzewocimaszansstasidlaniegorozwizaniem.Sposbwidzeniaczowieka uzalenionegozmieniasirwniewtedy,kiedywidzionkorzycizutrzymywaniaabstynencji.Kiedy korzyci,jakiedajetrzewienia,zaczynajprzewyszaprzyjemnocizwizanezzaywaniemrodkw zmieniajcychnastrj,ktotakimoezaczinaczejwidzieto,cojestwikszym,acomniejszym nieszczciem.Kiedypoznajesiludzi,ktrzytrzewiejiwida,esszczliwiiproduktywni,tos oniywymdowodemkorzycizabstynencji.Korzycijesttakepozytywnareakcjanatrzewienieze stronyrodziny,przyjaciikolegw.Korzycijestodzyskiwanieszacunkudosamegosiebie.Korzyci jestutrzymaniepracy. Aktywnyalkoholikczynarkomanmoezdawasobiesprawzewszystkichtychkorzyci, ajednoczeniemiepoczucie,esonepozajegozasigiem.Wanietutajmoepomckompetentna terapia,polegajcam.in.nabudowaniurealistycznejiadekwatnejsamooceny.Przyodpowiedniej pomocyosobauzalenionamoezaczwierzy,ewymienionekorzycisosigalneiuzna abstynencjzamniejszecierpienie. Ludziebardzosirnitym,jakwidzkorzyciiprzykroci.Terapeutamoedowiedziesi,cokady pacjentdefiniujejakokorzyciiprzykroci,abypomcmuumieciuzalenienieiabstynencj wodpowiedniejperspektywie.Osigniciedna,ajednoczenieposiadanierealistycznychoczekiwa dotyczcychkorzycipyncychzabstynencjipowoduje,etrzewieniestajesimoliwe.

Uzalenionemylenieizaufanie
Profesjonalniterapeuciiinniludziemognawielernychsposobwprbowazdobyzaufanie pacjenta,aleniezalenieodmetodyzdobywaniagoskutecznoterapiijestzwizanawanie zzaufaniem. Sprbujmyuwiadomisobie,ocozwracamysidoosobyuzalenionej.Przedewszystkimprosimyj, ebyzupenieinazawszeprzestaazaywarodekchemiczny,dzikiktremudaosiy;eby wyrzekasibymoejedynejrzeczy,ktraczyniajejycieznonym.Kiedyprosimykogooto, chcemynaprawdbardzowiele. Pewieninteligentnytrzewiejcyakwizytorpowiedziamiprzyokazjiswojejdziesitejrocznicy abstynencji:Paniedoktorze,kiedybyemnadetoksieipokazamipanwynikimoichbadaianaliz, apotemwyjanipan,ejelinieprzestanpi,wkrtceumr,niepoczuemnawetcienianiepokoju. Wolaempiiumrze.Kiedypotrzebowaemalkoholu,niepotrafiemwyobrazisobieyciabezniego". Abstynencjatoczstoniezwykewyzwanie,alenawetonaniejesttrzewieniem,stanowijedyniejego warunekwstpny.Trzewieniewymagabowiemzmianypostawizachowa,cooznaczazmiansposobu myleniaosobyuzalenionejtegosposobu,jakistosujedzisiajijakimposugiwaasiprzezwikszo swegoyciaczyliprzezwycienieuzalenionegomylenia.Procestenmonaprzedstawizapomoc wzoru: Trzewienie=Abstynencja+Zmiana

Trudnociwprzekonywaniuosbuzalenionych
Pomylprzezchwil,cobysistao,gdybykto,komuufasz,kazaciwzijakiwartociowy przedmiotpiknkrysztaowwazalbocennfigurkzporcelanyiwyrzucigoprzezokno zczwartegopitranaulic.Pewniepowiedziaby:Oszalae?Torodzinnapamitka.Dlamniejest bezcenna.Dlaczegomiabymzrobicoatakgupiego?".Wyobrasobie,etwjprzyjacielodpowiada: Itusiwaniemylisz!Zrozum,dziaaszopierajcsinazudzeniu,eistniejeprawocieniaikiedy coupucisz,toprzedmiottenspadnie.Alepadeofiaroszustwa,nictakiegojakgrawitacjanieistnieje. Zaufajmi,przyjacielu:zobaczysz,ejeliwystawiszswojwazczyfigurkzaoknoipuciszj,toona

niespadnienaziemi,tylkopozostaniezawieszonawpowietrzuibdzieszmgjodzyska,kiedytylko zechcesz".Bezwtpieniadojdzieszdowniosku,etwjprzyjacielpostradarozum.Tenbiednyfacet zwariowa!pomylisz.Zawszewiedziaem,ekiedyupuszczjakiprzedmiot,onupadnie,bodziaa prawocienia.Tenmjbiednyobkanyprzyjacielprbujemnieprzekonadokompletnegoabsurdu. Jakbardzomonabynienormalnym?". Kiedyusiujemyprzekonaosobuzalenion,ejejrozumowaniejestfaszywe,tojakbymymwili komu,ejegowiarawprawocieniajesturojeniem.Oczekiwanieodkogo,ktomyliwsposb uzaleniony,ebyporzuciswojwizjrzeczywistociizamiastniejprzyjnasz,niemaadnychszans powodzenia.

Dwazasadniczeczynnikiwprocesietrzewienia
Wjakisposbwobectegomoezaczsitrzewienie?Otmuszdziaadwapodstawoweczynniki. Popierwszeczowiekuzalenionymusiprzestawierzywswojobecnzdolnodorozsdnego mylenia.Musiprzyjdowiadomoci,ejegoobrazrzeczywistociiprocesymylowes znieksztacone.Niestety,innimogzrobiniewiele,ebyskonigodopodaniawwtpliwosposobu mylenia,ktrysuymuprzezcaedotychczasoweycie.Wtpliwocimoewnimwzbudzitylko upadeknadnojedynezdarzenie,jakiemoebypowodemdozastanowieniasinadswoimipostawami izachowaniami.Wtakimmomencieterapeutaczyspecjalistaoduzaleniemoewkroczyistwierdzi: Zobacz,zaczynaszsobieuwiadamia,etwojewidzenierzeczywistocijestnieadekwatne,amylenie ulegodeformacji.Pomogciodkrypenowartociowysposbmylenia". Podrugieosobauzalenionamusizaakceptowaprzekonanieuzyskaneodkogo,komuufa:emoliwa jestinnawersjarzeczywistoci.Jasamstaramsipomcpacjentomzrozumietosprawdzanie rzeczywistoci",podajcprzykadwietnegokucharza,ktryzawszegotujeswojedanieprbujcje, anigdywedugprzepisu.Takikucharzniezawracasobiegowyodmierzaniemskadnikw,tylkopo woeniuichdogarnkasprawdzasmakpotrawy,anastpniedodajesl,cukier,cytryn,przyprawyco jakiczasprbuje,zawszedodajcto,czegowniejbrakuje,dopkinienabierzeonawaciwegosmaku. Alecosistanie,jelitenkucharznabawisipotnegokataru,mazatkanezatokiiniczegoniemoe skosztowa?Nieznajcwaciwychproporcji,moezamiasttegozawoakogoispyta:Czymgby sprbowategozamnieipowiedzie,czegotwoimzdaniembrakuje?Przezibiemsiikompletnienie czujsmaku".Dlaosbuzalenionychtfunkcjmoepenizespterapeutyczny.Jakoeichkubki smakowe"sucedoocenyrzeczywistociniefunkcjonujdobrze,profesjonalnyterapeutamoeim pomcoceniasytuacjiksztatowawaciwysposbmylenia.

Budowaniezaufaniawterapii
Czynieoczekujemytrochzaduochcc,ebyczowiekuzalenionyzaufaosobie,ktrejnigdy wczeniejniewidzia?Zreguyonniepotrafiufa.Mianiewieleokazji,ebysitegonauczy,jeeli wychowywasiwrodzinie,wktrejmatkalubojciecpili.Wtakimdomupenobyokamstwa ioszukiwania.Pijcyrodzicwciokamywatrzewego,trzewyoszukiwapijcego.Wikszodzieci alkoholikwnauczyasi,enikomuniemonawierzy. Nawetdzieci,ktrewychowywaysiwzdrowych,dobrzefunkcjonujcychdomach,mogmie problemyzzaufaniem.Rodzicezwielupowodwniezawszeswobecnichszczerzy.Czstouwaaj,e pewnychsprawdziecinierozumiej,wiczamiastmwiimprawd,wymylajco,coichzdaniem dzieckobdziewstaniepoj. Czowiekuzaleniony,ktryspotykaprofesjonalnegoterapeut,zwyklemaniewielepowodw,ebymu ufa.Wwynikudowiadczeniadna"usunmusigruntspodngimoeterazczusitak,jakbyby zawieszonywpowietrzu.Aktozzespouterapeutycznegowymieniaznimuciskdoniimwi:

Sprbujemypanupomc".Dobresobie! Jeliosobomuzalenionymtaktrudnozdobysinazaufanie,todlaczegoakceptujleczenieuinternisty czydentystyalbopoddajsioperacjomchirurgicznym?Odpowiedjesttaka,ecispecjaliciniemwi nicsprzecznegoztym,wcoteosobyitakjuwierz.Dentystastwierdza,emusiusunzbmdroci, ktryprzeszkadza,auzalenionypacjentprzecienigdynieuwaa,etakiegozbaniepowinnosi wyrwa.Leczenieuzalenieodsubstancjichemicznychjestczyminnym:osobauzaleniona trzewiejc,bdziemusiaazaczmylewnowysposb,atowymagagbokiegozaufania. Leczcysialkoholikczynarkomanmusimiepowd,ebyuwierzy,eniebdzieprowadzonywzym kierunkuiegwnymcelemterapiijestjegodobro,azespterapeutycznynigdyodtegocelunie odstpi.Terapeucimogszukasojusznikwwrdczonkwrodzinyczyzwierzchnikwpacjenta,jak rwniewrdprzedstawicieliprawa,alejedyniezajegowiedz. Ci,ktrzyrozpoczynajleczenieuzalenienia,sprawdzajswoichterapeutw;itakbypowinno. Przecieonimwiim,ewieleztego,wcodotdwierzylijeliniewszystkojestnieprawd,eich myleniejestznieksztaconeinieadekwatneorazepowinnizdasinaczyjemylenie. Dawniejprogramyleczeniastacjonarnegotrwaynaogczterytygodnie.Ichociauzalenionego myleniaksztatowanegoprzezwielelatniemonabyoodwrciwcigu28dni,pacjentmia przynajmniejtkorzy,epozostawawotoczeniuwolnymodrodkwchemicznych.Obecnie,kiedy leczenieambulatoryjnewzasadziezastpioszpitalne,wikszopacjentwniemamoliwoci korzystaniaztegookresuochronnego. Ograniczenieleczeniaszpitalnegookazaosiwyzwaniemrwniedlaterapeutw,ktrzytakjakich kliencizmuszenisradzisobieznowrzeczywistoci.Programyambulatoryjnesprostaytemu wyzwaniu.Przyuzalenieniuodalkoholuiopiatwutrzymywanieabstynencjiuzyskujesiprzez szerokiestosowaniedisulfiramuinaltreksonu.Zklientamipodpisujesikontrakty,aterapeucizdobywaj dodatkoweumiejtnoci,ebywspieraichwprzetrwaniupnychobjawwodstawienia.Wmiejsce tradycyjnych28dniowychprogramwleczeniaszpitalnegowprowadzonointensywneleczenieotwarte, aterapiaambulatoryjnanaogtrwaduej.Dajetoterapeucieniecowicejczasunapomocpacjentowi wprzejciuodmyleniauzalenionegodonormalnego.

Kiedynieudajesidotrzedoosoby ouzalenionymsposobiemylenia
Przypumy,etrzewiejcyodniedawnaalkoholiklubnarkomankoczyprogramleczeniapookresie wymuszonejabstynencji,wtrakciektregouporasizfizycznymiskutkamiodstawienia. Natychmiastowypowrtdoalkoholuczynarkotykwwskazuje,eniezmienidotychczasowego uzalenionegosposobumylenia.Niktzdolnydojasnegorozumowanianiechciabyodrazuwrcido aktywnegonaogu.Jedynymoliwywniosekjestwictaki,etenpacjenttrzymasiuzalenionego sposobumylenia. Tozkoleiprawiezawszeoznacza,eterapeutaniezdoazdobyzaufaniapacjenta,aniekonieczniejest odbiciemniedostatecznychumiejtnociczybrakuoddaniaterapeuty.Pacjentmgprzeciezacz terapizgboknieufnociijaknarazieniejestwstanienikomuuwierzy.Albomimowszystkiego tego,cosizdarzyomoejeszczeniesigndna,comogobybypocztkiemprzeamywania uzalenionegomylenia.Zwyklepotrzebujeczasu,ebyprzekonasi,ejegosposbmyleniaby bdny,aterapeutajednakmiaracj.Wtedyczstowracanaleczenie,jednakjuzwikszymzaufaniem doterapeuty. To,copowiedzielimyozaufaniu,odnosisidokadego,ktochcenawizakonstruktywnykontakt zosobuzalenion.Dotyczytonietylkoterapeuty,leczrwnieczonkwrodziny,pracodawcy, ksidza,sponsoraczyprzyjaci,zktrymirazemtrzewieje.Wszyscyonimogzdobyzaufanie,

szanowajeipilniegostrzec.

Duchowoapustkaduchowa
Chociaprawiewszystkiechorobynkajceludzkomonaspotkawwieciezwierzcym,zebrano niewieledowodwnato,ebyuzwierztyjcychwswoimnormalnymrodowiskurozwijaysi uzalenienia.Niektrezwierzta,ktrychmzgipoddanodziaaniupewnychsubstancjichemicznych, jadylubpiywnadmiarze,aleniezdarzasitoimwnaturalnymotoczeniu.Folgowanieswoim zachciankomjestjaksizdajezjawiskiemwystpujcymjedynieuludzi.Dlaczego? Wprzeciwiestwiedozwierzt,ktreulegajjedyniefizycznympopdomipragnieniom,istotyludzkie tsknirwniezaspenieniemduchowym.Kiedytepotrzebynieszaspokojone,odczuwajdziwny niepokj.Oilegd,pragnienieczypopdseksualnymonazatwocirozpozna,tsknotduchow trudniejdostrzecizaspokoi.Ludziemogodczuwa,eczegoimbrakuje,aleniewiedz,cotomoe by.Niepowinnowicnikogodziwi,erwnieduchowoulegaznieksztaceniomzwizanym zuzalenieniem.

Poczucieduchowejpustki
Wikszoludzizdowiadczeniawie,epewnesubstancjedajpoczuciezaspokojenia.Cozatymidzie, uzalenionemyleniemoeichprowadzidoprbugaszenianiejasnychduchowychpragniezapomoc jedzenia,narkotykw,seksuczypienidzy.Mogoneprzyniejakulg,alewadensposbnie pomagajwrozwizaniupodstawowegoproblemu:niespenionejpotrzebyduchowej.Poczucie zadowoleniawkrtceznika,azastpujejetsknota. Pomylotymwtensposb.CzowiekpotrzebujepewnychilociwitaminA,B,C,D,EiK,ebymc prawidowofunkcjonowa.Brakkadejztychwitaminprowadzidookrelonychchorb,takichjak szkorbutprzyniedoborzewitaminyCczyberiberiprzyniedoborzewitaminyBJeelikomubdzie brakowaowitaminyB,apodarnusiolbrzymiedawkiwitaminyC,tochorobazwizanazniedoborem pozostanie,dopkiniedostarczysiorganizmowiwaciwejwitaminy:nadmiarjednejniemoe zrekompensowaniewystarczajcejilocidrugiej. Przypominatobd,jakipopeniajosobyuzalenione.Kto,ktomyliwsposbuzaleniony,sdzi,e skorojedzenie,seks,pienidze,alkoholczyinnesubstancjechemicznezaspokoiyniektrejego pragnienia,tozaspokojrwnieinne.Pomaganamtorwniezrozumiezjawiskoprzerzucaniasi zjednegonaoguwdrugi,naprzykadzastpieniezaburzeodywianiakompulsywnymhazardemczy uzalenieniaodseksupracoholizmem.Wieleosbpowracajcychdozdrowiastwierdzao:Wokresach abstynencjiczuemwsobiejakirodzajpustki.Niemiaempojcia,ocowtymwszystkimchodzi.Teraz wiem,ebyatopustaprzestrze,ktrpowinienzajmowaBg".

Znaczenieduchowoci
Dlaczegotakatwonamstwierdzi,egdmonazaspokoijedzeniem,apragnieniewod,ataktrudno okrelito,cojestspenieniemduchowychpragnie?Istniejeodpowied,ktrteologowieuwaajza sednoczowieczestwa:czowiekniejestpoprostujednymzezwierzt,rnicymsiodnichtylko poziomeminteligencji.Ludziejakoistotywolnemoralniemogwybra,czymajuznawasn duchowoijedynywswoimrodzajukontaktzBogiem,czynie. Cosijednakdzieje,kiedyktoniejestreligijnyiBg,jakkolwiekGorozumiemy"todlaniegogrupa wsparcia?Czybrakprzynalenocidojakiejreligiiwykluczaduchowo?Absolutnienie.Ludzierni siodinnychzwierzt.Oprcztego,eprzewyszajjeinteligencj,posiadajwielecech,ktrychone niemaj.Naprzykadmamyzdolnodouczeniasizdowiadczehistorycznych,ktrauzwierzt

oczywicieniewystpuje.Moemyzastanawiasinadsensemistnienia.Moemymyleotym,wjaki sposbulepszasiebiesamychijakwcielawyciewynikitegomylenia.Potrafimyopnia gratyfikacjeimyleodugofalowychkonsekwencjachnaszychdziaa.Iwreszciejestemyzdolnido dokonywaniawyborwmoralnych,comoepowodowaodmawianiesobietego,zaczymnamitnie tskninaszeciaa. Owszystkichtychzdolnociach,ktreswyjtkoweiprzysugujtylkoczowiekowi,monapowiedzie, etoonestanowioduchowoci.Duchowojestwictczciistotyludzkiej,ktraodrnianasod innychformycia.Osobawierzcapowie,educhaBgtchnwczowiekapodczasaktustworzenia. Ateistamgbypowiedzie,educhoworozwijaasiwcigumilionwlatewolucji.Leczniewielu zaprzeczy,eludziesobdarzenitymizdolnociami,awicsistotamiduchowymi. Kiedyrobimyuytekztychwyjtkowych,czystoludzkichzdolnoci,dajemywyrazswojejduchowoci. Monawicmieycieduchowe,niebdcosobreligijn,poniewawrdtychunikalnychludzkich waciwocireligijnonigdzieniejestuwaanazakonieczn. Moemytezrozumieznaczenieduchowociwtrzewieniuzuzalenienia.Aktywnialkoholicy inarkomaninapewnonienauczylisiwielezhistoriiswoichdawnychzachowa,poniewapowtarzaj dziaania,ktrychdestrukcyjnozostaaudowodniona.Ichyciowymcelemjestbynahaju",wicnie szukajadnegoinnego.Trudnoimzrozumiepojciedoskonaleniasiebie,kiedyichzachowanias jednoznacznieautodestrukcyjne.Niepotrafiodraczagratyfikacjiiniezastanawiajsinad konsekwencjamiswoichdziaa.Iwreszcienieswolni,leczzcabezwzgldnocizdominowaniprzez przymuswynikajcyzuzalenienia.Nagjestzatemantytezduchowoci. Uzalenionemyleniejestpozbawionepierwiastkaduchowego,jakoejegocelemjestskrajne zaprzeczenieduchowoci.Dlategowaniewychodzeniezuzalenieniawymagazastpienia uzalenionegomyleniaduchowoci,choniekonieczniereligi.Religiabezwtpieniajestelementem duchowociimoestanowidodatkowerdosiywtrzewieniu,alenapewnoniejestwnim najwaniejsza.

Uzalenionemylenieinawroty
Powrtdouzalenionegomyleniaczstopoprzedzanawrotypiciaczyzaywaniainnychsubstancji chemicznych.Znieksztaconemyleniemoeteutrzymywasiponawrocie,kiedyczowiekprbuje wrcidoprogramuDwunastuKrokw.

Rozwjwtrzewieniu
Trzewienietoprocesrozwojowy,zanawrtprzerywatenproces.Alenieoznaczaonpowrotudo punktuwyjcia,chociatakwaniemyliprawiekadywpadkowicz".Czytopodwch,czypo dwunastulatachtrzewieniaczowiekpowpadcemoeznowupoczusinadnie.Jednaktakiwniosek jestbdnyimoelewpywanawychodzenieznawrotu.Czstoci,ktrymzdarzyasiwpadka, myl:Jakitomasens?Prbowaeminictoniedao.Rwniedobrzemogsipodda". Problempoleganatym,ezaczynajoniodwniosku,anieprzygldajsifaktom:postpom,jakie poczynili,umiejtnociom,ktrenabyli,korzyciomztrzewienia.Zamiasttegoosoba,ktramiaa wpadk,pragnienadalzaywasubstancjechemiczne.Apoczucie,ewszystkonanicirozpacztonic innegojaktypoweprzejawyuzalenionegomylenia,ktregocelemjestpodtrzymaniepiciaczybrania narkotykw.Natomiastsusznyjestwniosek,enawrtnielikwidujetego,cotrzewiejcejosobieudao sijuosign.Ilustrujetonastpujcahistoria.

Miejsca,wktrychmonasipolizgn
Pewnegozimowegodniaposzedemnapoczt,ebywysapaczk.Wysiadmiakumulator wsamochodzieimusiaemprzejsporodlegonapiechot.Staraemsiuwaanaoblodzone miejscanachodniku,alechociabyembardzoostronypolizgnemsiiupadem.Naszczcie niczegosobieniezamaem,jednakpoczuemrwcybl.Bymoerzuciemkilkamocnychswpod adresemtego,ktopowiniendokadniejodnieychodnik.Wiedziaemjednak,eniezalenieodtego,co byoprzyczynupadkuto,echodnikniewygldanaliski,czyejasambyemnieostronynie dotrnapoczt,jeliniewstaniniepjdmimoblu.Pokutykaemwicdalej,jeszczebardziej wyczulonynaewentualneliskiemiejsca,ktremogybyspowodowanastpnyupadek.Imimoe upademtakbolenie,byemodwieprzecznicebliejswegoceluninapocztkuupadekniezniweczy postpw,jakiepoczyniem. Wtakisamsposbmoemypatrzenawpadk.Nawrtniezalenieodcierpienia,jakiewywoujenie jestcofniciemsidopunktuwyjcia.Niesposbzaprzeczy,edomomentunawrotuosobauzaleniona wieleosigna.Powpadcemusizaczodtegomiejscaijakwtedy,kiedypolizgniesinalodzie byjeszczebardziejwyczulonanato,comoespowodowakolejnynawrt.

Nawrotyuzalenionegomylenia
Bystryobserwatorczytoterapeuta,czysponsorjestwstaniewykryponownepojawieniesi uzalenionegomylenia,ktremoezakoczysiwpadk.Jelijednakzostanieonoskorygowane, wpadcemonazapobiec.Naprzykad,gdyktotrzewiejcyzaczynawykazywaoznaki zniecierpliwienia,prawdopodobnieznowuzelizgujesiwpoczucieczasucharakterystycznedla uzalenienia.Kto,ktotwierdzi,eniepotrzebujetakwielumityngw,poniewanadwszystkimpanuje, przypuszczalniewrcidopoczuciawszechmocy.Kto,ktopawisiwwyrzutachsumienia,moe wanierobikrokdotyuizagarniagowstyd.Kto,ktowracadoracjonalizowaniabdobwinianiaalbo zaczynaprzesadniereagowanazachowaniainnychludzi,mgznowustasinadwraliwyczy przekonanyowasnejwyszocijakosobyuzalenione.Stanyprzygnbieniaczypesymizmumog sygnalizowadepresjlubchoreoczekiwania,charakterystycznedlauzalenionegomylenia.Ponowne pojawieniesitego,conauczylimysirozpoznawajakotakiemylenie,moebyprzygrywkdo nawrotu.Natychmiastowewykryciepowrotudouzalenionegomyleniaiprzywrceniezdrowego sposobumyleniamogpomcuniknnawrotustosowaniarodkwchemicznych.

PowrtdoprogramuDwunastuKrokw
Wieleosbdoznajezawodu,wracajcpowpadcedoAA,ANczyinnegoprogramuopartegona DwunastuKrokach.Pamitajcudowneuczucie,jasnoiciepo,jakieprzeyway,rozpoczynajc programporazpierwszy,isrozczarowane,kiedytakieuczucianiepojawiajsipopowrocie. Alepierwszypocaunekjesttylkojeden,tegoprzeycianiedasipowtrzy.Kiedyuzalenieniporaz pierwszywczajsidoprogramuDwunastuKrokw,znajdujludzitakich,jakonisami.Innistaraj si,ebyczulisimilewidzianiimielidobresamopoczucie,skorozostaliczcitrzewiejcej spoecznoci.Osoba,ktrawracadoprogramuiszukatakichprzey,atwomoepoczusi sfrustrowanairozczarowana.Touczucieniebdzieanitakiewiee,anitakienowe.Uzalenieniod kokainymwi,enaprnoprbowaliznowuuzyskahaj",jakiprzeyli,zaywajcnarkotykporaz pierwszy.Prbaponownegodoznaniahaju"zpocztkutrzewieniajestbardzopodobna. Zapamitajto,botowane:Traktujwpadkirealistycznie".Rozwjzwizanyztrzewieniem,ktry poprzedzanawrt,nieposzednamarne,aleczowiekniemoeoczekiwa,epierwszedowiadczenia trzewieniasipowtrz.Stodwafakty,ktreznieksztacauzalenionemylenie.

Rozczarowaniarozwoju
Zawiedzionenadziejeniesprzyczynalkoholizmuaniinnychuzalenieodsubstancjichemicznych. Wieluludzinauczyositolerowarozczarowaniaijakosobieradz,nieszukajcucieczki wznieczulajcymdziaaniurodkwzmieniajcychwiadomo.Bymoeci,ktrzyjezaywaj,eby radzisobiezyciem,nienauczylisi,jakdobrzeznosifrustracje.Anawetjeliumiejuporasi zniektrymiznich,touzalenionemyleniestwarzawielkietrudnociwpostpowaniuzinnymi. Jestemyzawiedzeni,kiedyczujemy,epewnerzeczymogipowinnywygldainaczej,nitosi dzieje.Jeelijednakwiemy,esytuacjaukadasizgodnieznaszymioczekiwaniami,nieczujemysi rozczarowani,nawetjelinieszczeglniesinampodoba.

Seriawyzwa
Ludziemylcywsposbuzalenionyczstoniezdajsobiesprawy,eyciestanowisericigych wyzwa.Moemywoymnstwowysikuwpokonaniejednejprzeszkody,agdytylkozaczynamysi rozlunia,okazujesi,estoimyprzednastpn...itakwnieskoczono. Mylcywsposbuzalenionymoguwaa,ejestwtymconienormalnego.Czujsiwyizolowani iniesusznienkani,jeliprzekonajsi,eniezdarzaimsiyprzezduszyczasbezzakcajcych spokjproblemw.Jelipijlubuywajinnychrodkwchemicznych,stajprzedseritrudnychdo zniesieniaproblemw,zktrymimuszsiboryka.Mwisobiewtedy:Jakniejedno,todrugie,ani chwilispokoju". Chociatenarzekaniamajswojeuzasadnienie,takistanrzeczyjestudziaemwikszociludzi.Czowiek uzalenionyniepotrafisobiejednaktegouwiadomi.Widzitowtensposb:nikogonienkajtak straszliwestresyiproblemyjakjego.Zwyklejegobliscywiedztyle,eniewierzwsuszno wymwkiuzasadniajcejpiciealkoholuczyuywanieinnychrodkw.Zdarzasijednak,ebezwiednie zostajwcigniciwukadniezdrowejempatii:rnorodneproblemy,ktreopisujeuzaleniony,imte wydajsiniedozniesienia.Jednakgdyprzyjrzesitemubliej,problemyludziuzalenionychnie rnisispecjalnieodproblemwosbnieuzalenionych,alecipierwsipostrzegajjezupenieinaczej: Inniodczasudoczasumajchwilwytchnienia,alenieja.Janigdy". Trzewiejcyalkoholicymogprzenosiswojenierealistyczneoczekiwanianaokres,kiedyjuniepij. Mogwierzy,einnymludziompopodjciuabstynencjibyoatwiej:Mojeproblemysnajwiksze myl.onazawszenarzekaa,kiedypiem,aterazcowieczrsyszwymwkinatematchodzeniana mityngi.Szefobserwujemniejakjastrzb. Starzyprzyjacielejuniedzwoni...".Jednakdopierokiedytakiktozaczynasiregularniekontaktowa zinnymitrzewiejcymiosobami,dostrzega,etaknaprawdadnejznichniejestatwiejnijemu samemuieinnispodtymwzgldembardzodoniegopodobni. Wtrzewieniurozwjobejmujekaddziedzinycia.Przyjmowanieycianajegowarunkach, akceptacjawasnejbezsilnoci,poddaniesiSileWyszej,dokonanieobrachunkumoralnego,wyznanie winyizadouczynieniezawyrzdzonekrzywdywszystkotoodbywasistopniowo.Kto,kto trzewiejejukilkalat,moespojrzewstecznapocztekswojejdrogiizobaczy,ilemusiasinauczy ijakdalekozaszed.

Cierpieniawprocesierozwoju
Pewnatrzewiejcaalkoholiczkaskaryamisinanieustannefrustracjeikryzysy,jakiejspotykaj. Kiedyjeprzeanalizowalimy,okazaosi,ekadykryzyswynikaznowychwymaga,jakiejej stawiano,zatezkoleibyyspowodowanetym,edobrzeradziasobienaobecnympoziomiekady

kryzysbypunktemstartudodalszegorozwoju. Aletotakiebolesneskaryasi. Oczywicieodpowiedziaem.Nigdyniesyszaaoblachwzrostowych? Dobrze,alejakdugojeszczemamrosn? Wszyscypowinnimyrozwijasiadomiercipowiedziaem. Innatrzewiejcakobietawyraziatobardzozwile:Powiedzielimi,ejelitylkoprzestanpi, wszystkopjdzielepiej.C,niemieliracji.Nieidzielepiej,tojastaamsilepsza". Niektreproblemytowarzyszcezaywaniusubstancjichemicznychrzeczywiciemogzniknwraz zpodjciemabstynencji,alewieleproblemwyciacodziennegopozostaje.Wikszoludzimusi zmagasizkopotamifinansowymi.Wgospodarcedziejsirzeczy,naktreniemamywpywu,cho mogzagrozinaszejegzystencji.Wszyscymoemytezapadanarnechoroby.Naszedzieciczsto majproblemyznauk,zkolegami,anawetznarkotykami.Wrzeczywistoci,zktrwszyscysi stykamy,niebrakujekopotwiniemapowodu,ebyczowiekuzalenionymiaoczekiwa,iznikn tylkodlatego,eonsamprzestapialbobranarkotyki.Zmieniasijednakto,ezaczynadostrzega wasnsiwradzeniusobiezrozmaitymiwyzwaniami.Cowicej,jelipotrzebujejakiejpomocy,eby uporasizproblemami,wieju,gdziejznaleijakjprzyj.

Tozaledwiepocztek
Wieleosbnaiwniesdzi,ezakoczyoswjprocestrzewieniazchwilzaliczenia"programu podstawowejterapii.Natymetapietrudnoimzrozumie,ejeszczenawetniezaczlitrzewie.Program terapeutycznyjestjedyniewstpem,trzewieniedopieronastpi. Jednznajgorszychrzeczy,jakamoesizdarzyosobiekoczcejprogramterapeutyczny,jestsytuacja, kiedywszystkotoczysigadkoprzezkilkanastpnychtygodni.Wzmacniatowniejzudzenie,eycie moeniestawiawyzwa.Ktotakinabieraprzekonania,etrzewieniejestatwe,poniewazniky problemy,ktremudokuczay.Kiedytenieuniknioneproblemyznowuzaczynajsipojawia,niejest dotegoprzygotowany. Pacjentom,ktrzyprzechodzstacjonarneleczeniewnaszymorodku,mwi,ejelinatrafina trudnociwcigupierwszychkilkutygodnipowypisie,mogzatowinimnie.Modlsi,ebyte pierwszetygodnienieposzyimzbytatwo,poniewachciabym,ebytrzewiejcyalkoholicy natychmiastzetknlisizprawdziwymyciemidowiadczylipresjirzeczywistoci.Chc,ebyodrazu skorzystaliznarzdzi,ktredostalipodczasterapii,tojest: dzwonilidoswojegosponsora;chodzilinamityngi;dzielilisiswoimiprzeyciamizinnymi;korzystali zewskazwekinnych. Osobymylcewsposbuzalenionyniekiedyuwaaj,epomczcymwysikupodczasterapii zasuyynaodpoczynek.Takiemyleniemoejednakprowadzidonawrotu.Przeszkdnadrodze trzewienianiedasiunikninaleysiichspodziewa.

Niedorzecznewyjanienia,rozsdnerozwizania
Kiedywidzimy,jakirracjonalniezachowujsiosobyuzalenione,czstowpadamywtakieosupienie, eniewiemy,jakzareagowa.Przypominatofarmera,ktryporazpierwszywyciuwidziyraf imwi:Takiegozwierzcianiema".Mylimy:Tooczywiste,eto,corobiuzalenieni,jest destrukcyjnedlanichsamychidlainnych.Dlaczegowicnieswstaniedostrzeczwizkumidzy wasnymzachowaniemapiciemalkoholuczybraniemnarkotykw?" Kiedypsychotykzachowujesinienormalnie,niezbijanastoztropu.Leczgdyosoba,ktrapodinnymi

wzgldamijestabsolutnienormalnairozsdna,robirzeczypozbawionesensu,zwyklejestemy zaskoczeni.Zaczynamysizastanawia,czynasoczyniemylizadajemysobiepytanie:Czyto moliwe,ebyto,cowidz,dziaosinaprawd?".Tozwtpieniewsiebiemoebytaksilne,e jestemyskonniprzyjnajgupszetumaczeniejakosensowne. Sposbmyleniaczowiekauzalenionegomoebypodtakduymwpywemdziaaniasubstancji chemicznejnamzg,enajdziwniejszenawetsprzecznociiniekonsekwencjewzachowaniustajsi zrozumiae.Irzeczywicie,kiedyludzieuzalenienizaczynajtrzewieipatrzwstecznawasne irracjonalnepostpowanie,czstoszaskoczeniswoimsposobemmyleniaidziaania.Mniejzrozumiae jestnatomiastto,jakidlaczegotakduymznieksztaceniomulegasposbmyleniaizachowania znaczcychosbzichotoczenia,ktrychwiadomoniejestzmienionaprzezsubstancjechemiczne. Odpowiedjesttaka,ekadyznasmaspecyficznepotrzebyniektrezdrowe,inneniezbytipresja emocjonalnanazaspokojenietychpotrzebmoebardzowpywanasposb,wjakimylimyiczujemy. Bywa,etapresjaznieksztacanaszemyleniepodobnielubtaksamojakrodkipsychoaktywne uywaneprzezosobuzalenion.Dlategotakwanejestzrozumieniekoncepcjiuzalenionego mylenia.Takiemyleniewystpujeukadejuzalenionejosobyiwmniejszymlubwikszymstopniu uinnychludzizjejnajbliszegokrgu.

Sprawdzanierzeczywistoci
Wcodziennymyciuniktniezatrzymujesi,ebyzapyta:Czytomoliwe,emamhalucynacje?".Nie moemydobrzefunkcjonowawwiecie,jeliwewszystkowtpimy.Kiedyautobuspodjedana przystanek,wsiadamydoniegoiniezastanawiamysi:Amoetenautobuswcalenieistnieje?Moe tylkowydajemisi,egowidz?".Takiemylenieparaliowaobynas. Kiedydziejesico,cozupenieniemiecisiwnaszychwyobraeniach,chcemysiczasem uszczypn,ebysiupewni,etoniesen.Moesinamtoprzytrafi,kiedyzdarza,sico niezwykego,niezalenieodtego,czyjesttocodobregoczyokropnego.Musimysiuszczypn,eby siprzekona,etonaprawdrzeczywisto.Bymoechcielibymyzbytwiele,proszcaktywnego alkoholikaczynarkomana,ebysprbowasprawdzi,czyjegopercepcjajestadekwatnaczy znieksztacona.Aleosoby,ktrychumysniepozostajepodwpywemsubstancjichemicznejiktres wzwizkuzkimzaywajcymtaksubstancj,powinnyzdobysinazweryfikowanieswojego sposobumylenia,atakeumiecizachowanieuzalenionegowewaciwejperspektywie.Odnosisito zarwnodomw,jakion,rodzicw,dzieci,terapeutw,zwierzchnikw,przyjaci,ksiyoraz wszystkichinnych,ktrzymajbliskikontaktzaktywnymalkoholikiemczynarkomanem.Imlepiej zrozumiemyjegomylenieifunkcjonowanie,tymmniejszaszansa,ejegozachowaniebdziedlanas szokiemiwytrcinaszrwnowagi,itymmniejprawdopodobne,edamysinabranajegosprytne kamstwaimanipulacje.Ponadto,jelisiprzekonamy,ewnassamychtkwipotnesiyzdolnedo stwarzaniawielutakichsamychznieksztacejakte,ktrepowodujsubstancjechemiczne,moenasz oprbdziemniejszy,gdyktopokaenamnaszroljakowspuzalenionych.

Dwaplusdwarwnasipi
Matkamodegoczowieka,ktryniszczysamsiebie,uywajcalkoholuiinnychrodkwchemicznych, niemogazrozumie,jakonmoetakzapominaokatastrofalnychskutkachichzaywania.Poprosia opomoc. Tylkoproszminiemwi,emuszwyrzucigozdomu,alboeniepowinnamstarasi owypuszczeniegozwizieniazakaucjpowiedziaa.Niechctegosucha. Proszpowiedzie,ilejestdwaplusdwa,tylkoproszniemwi,eczteryodrzekem. Takobietaniebyawstaniedostrzec,ejejwasnemyleniebyoniemniejznieksztaconenimylenie

jejsyna.Dlaczegobyoznieksztacone?Poniewapacckaucj,ebychopakmgwyjzwizienia, alboniewyrzucajcgozdomu,umoliwiaamudalszezaywanierodkwchemicznychbez dostrzegania,jakwielkijesttoproblem.Chroniagoprzedtym,ebysigndna,comogobystasi pocztkiemtrzewienia.

Toniejestnowakoncepcja
Jeliczytujeszliteraturnatematuzalenie,nakadejstronieatakujeciuzalenionysposbmylenia. Czysilnybljestnormalny?Nie.Czytonormalne,ebyczowiekzezamannogodczuwasilnybl? Tak.Czygorczkajestnormalna?Nie.Czytonormalne,ebykto,ktojestprzezibiony,miawysok gorczk?Tak.Czyuzalenionemyleniejestczymnormalnym?Nie.Czytonormalne,ebyosoby uzalenioneiwspuzalenionemylaywtensposb?Tak. To,eczytasztksik,oznacza,ewtakiczyinnysposbproblemuzalenieniadotyczyrwnie ciebie.Askorotak,moeszbypodatnynauzalenionemylenie.Sprawdtozkim,ktomgby spojrzebardziejobiektywnienatwojeycie.Zjegopomocbdzieszmglepiejzrozumiewasn rzeczywisto.

Bibliografia
[]Beattie,Melody(1994).Koniecwspuzalenienia.Jakprzestakontrolowaycieinnychizacz troszczysiosiebie.Pozna:MediaRodzinaofPozna. []Branden,Nathaniel(1992).Thepowerofselfesteem.DeerfieldBeach:HealthCommunications. []Dwadzieciaczterygodziny(1992).Opole:DuszpasterstwoTrzewoci. []DwanacieKrokwiDwanacieTradycji(1996).Warszawa:BiuroSubyKrajowejAnonimowych AlkoholikwwPolsce. []Grski,TerenceiMiller,Merlene(1986).Stayingsober.Independence:HeraldHouse/Independence Press. []Lindquist,Marie(1987).Holdingback:Whywehidethetruthaboutourselves.CenterCity:Hazelden EducationalMaterials. []Nakken,Craig(1988,1996).Theaddictivepersonality.CenterCity:Hazelden. []OnedayatatimeinAlAnon(1986).NewYork:AlAnonFamilyGroupHeaduarters. []Rosellini,GayleiWorden,Mark(1987,1997).Ofcourseyou'reangry.CenterCity:Hazelden. []Sedlak,David(1983).Childhood:Settingthestageforaddictioninchildhoodandadolescence.W: RichardIsralowitziMarkSinger(red.),Adolescentsubstanceabuse:Aguidetopreventionand treatment.NewYork:HaworthPress. []Twerski,AbrahamJ.(1978).Likeyourself:Andotherswilltoo.EnglewoodCliffs:PrenticeHall. []Twerski,AbrahamJ.(1981).Caution:Kindnesscanbedangeroustothealcoholic.EnglewoodCliffs: PrenticeHall. []Twerski,AbrahamJ.(1984).Selfdiscoveryinrecovery.CenterCity:HazeldenEducationalMaterials. []Twerski,AbrahamJ.(1995).Life'stooshort.NewYork:St.Martin'sPress. []Twerski,AbrahamJ.(1996).I'dliketocallforhelp,butIdon'tknowthenumber.NewYork:Henry HoltandCompany.

Notaoautorze
Drmed.AbrahamJ.Twerskirabin,psychiatra,specjalistawdziedzinieuzaleniejestzaoycielem idyrektoremdosprawmedycznychGatewayRehabilitationCenterwPittsburghuwstaniePensylwania. Opublikowawieleartykuwiksiek,wtym:SelfdiscoveryinrecoveryorazWhendothegoodthings start,ilustrowanychprzezrysownikakomiksuFistaszki,CharlesaSchulza.

Aboutthisdocument...
UZALENIONEMYLENIE Analizasamooszukiwania ThisdocumentwasgeneratedusingtheLaTeX2HTMLtranslatorVersion200221(1.71) Copyright1993,1994,1995,1996,NikosDrakos,ComputerBasedLearningUnit,Universityof Leeds. Copyright1997,1998,1999,RossMoore,MathematicsDepartment,MacquarieUniversity,Sydney.