47. Osadnictwo na prawie niemieckim w Polsce w XIII wieku.

Rozwino si najwczeniej i najsilniej na lsku. Popiera je we wczesnej fazie rozwoju szczeglnie Henryk I Brodaty. Byo ono cile zwizane z osadnikami przybyymi z Niemiec. Miao im gwarantowa poszanowanie odrbnoci i warunki ycia zgodnie z ich obyczajem. Jednak ju w dokumencie Wadysawa Odonica dla klasztoru Cystersw w Wieluniu z 1210r. wystawca wzi pod uwag zarwno Niemcw jak i Polakw na ktrych miao by rozcignite. Przyjmuje si, e prawo niem. funkcjonowao ju do szeroko w oderwaniu od ludnoci niemieckiej jako forma ustrojowa od lat 40-stych XIII w. dziao si tak zwaszcza na lsku , a w drugiej poowie XIII w. rozpowszechnio si poza tereny lska. Nioso ono ze sob pewne elementy samorzdowej organizacji, ktra w sposb istotny przyczynia si do podniesienia u osadnikw poczucia wolnoci, a take bezpieczestwa wobec pana wsi. O posiadaniu przez osadnikw niem. w Pol. wasnego sdziego, a zarazem zwierzchnika z ramienia pana feudalnego w osobie sotysa, dowiadujemy si z dokumentu Henryka Brodatego dotyczcego wsi Kostamoty i Ujw wystawionego dla klasztoru w. Wincentego we Wrocawiu. Osadnictwo niem. miao wiejski charakter , ale bardzo szybko zaczo dotyczy rwnie osad miejskich. Prawo to przyczynio si do budowy samorzdowych form ycia zbiorowego wyzwalajc ludzk przedsibiorczo i energi, dajc mieszkacom poczucie wasnej wartoci. W procesie tworzenia si gmin miejskich w Europie wyrni mona 3 strefy :
Zach. Europa - imperium rzymskie, tworzenie gmin w XI i XII w. rodkowo i wsch. niemieck dorobek monarchii karoliskiej rod. Wsch. Europa opniona w rozwoju w stosunku do tamtych stref

Polsk gmin miejsk tworzono odgrnie, z inicjatywy ksit, instytucji kocielnych oraz wielmow wieckich. WZORZEC LUBECKI mia za podstawowe przywileje Fryderyka I Barbarossy z 1188r. ,a MAGDEBURSKI przywileje arcybiskupa magdeburskiego Wichmana z 1188r. Prawo lubeckie przyjo si gwnie w strefie batyckiej Gdask, Tczew, Elblg, Braniewo. Prawo magdeburskie przyjmowane byo bd wprost z Magdeburga, bd za porednictwem innych miast. Na tej drodze powstay dwa warianty tego prawa: *prawo chemiskie, majcy za podstaw przywilej lokacyjny Chemna i Torunia z 1223r., zatwierdzony i rozszerzony w 1251r. *prawo redzkie powstae na podstawie pouczenia miasta Halle nad Sal dla rody lskiej z 1235r. Najstarsza gmina powstaa na podst. prawa niem. utworzona zostaa na lsku, bya to Zotoryja. W Maopolsce najstarsze miasto zaoone na prawie niem. to KRAKW, zosta dokonany moc przywileju Bol. V Wstydliwego wystawionego na wiecu w 1257r. Najstarsza gmina powoana w Wielkopolsce to Pozna oraz Gniezno, ktre przed rokiem 1243 miao prawo miejskie. AKT LOKACYJNY spisany z zasadc (wjtem) okrela prawa i przywileje mieszczan, wolno od czynszw i ca , prawo do korzystania z lasw, k, sdownictwo awnicze i wjta ( prawo do kilku anw ziemi, 1/6 cz czynszw i 1/3 opat sdowych, budowy myna, karczmy, urzd wjta by dziedziczny). Ograniczono

rol wjta na rzecz rady miejskiej wybieranych przez obywateli miast na czele z burmistrzem. SKUTKI ROZWOJU OSADNICTWA :
przemiany spoeczne, ksztatowanie si stanu kmiecego oraz mieszczaskiego upowszechnienie pienidza, rozwj gospodarki cechowej, wymiana towarowa denie do przezwycienia rozbicia dzielnicowego i uksztatowania spoeczestws stanowego rozwj kultury, bardzo dobrze widoczny na lsku naleciaoci z kultury czeskiej i niemieckiej

Wie osadzona na prawie niemieckim przedstawiaa wyszy typ gospodarczy, oparty gwnie na pienidzu, na czynszu, a nie, jak poprzednio, na wiadczeniu w naturze. Korzyci jakie przynosi cigay osadnikw i wzmagay wydajno ich pracy.