Notaki Z Wykladow

KONSTRUKCJE STALOWE 1
Autor: dr in. S. Grski

Copywriter: Danka W.
Spis treci:

1. Stal ................................................................................................................................ 3
1.1 Zastosowanie stali ................................................................................................. 3
2. Stal ................................................................................................................................ 4
2.1 Historia stali .......................................................................................................... 4
2.2 Zalety konstrukcji stalowych ................................................................................ 4
2.3 Wady konstrukcji stalowych................................................................................. 5
3. Struktura metali. Skad stali i proces przetwrczy........................................................ 6
3.1 Metalografia i proces krystalizacji........................................................................ 6
3.2 Technologia stali ................................................................................................... 8
3.3 Produkcja stali....................................................................................................... 8
3.3.1 Surowce do produkcji stali......................................................................... 8
3.3.2 Konwertor Bessemera................................................................................ 9
3.3.3 Wykadzina zasadowa................................................................................ 9
3.3.4 Piec Martenowski....................................................................................... 9
3.4 wierzenie stali ................................................................................................... 10
3.5 Odtlenianie.......................................................................................................... 10
3.5.1 Stal nieuspokojona................................................................................... 10
3.5.2 Stal puspokojona................................................................................... 11
3.5.3 Stal uspokojona........................................................................................ 11
3.6 Obrbka cieplna stali .......................................................................................... 11
3.6.1 Wyarzanie .............................................................................................. 12
3.6.2 Hartowanie............................................................................................... 12
3.6.3 Odpuszczanie ........................................................................................... 13
3.6.4 Przesycanie .............................................................................................. 13
3.6.5 Starzenie................................................................................................... 13
4. Charakterystyczne waciwoci mechaniczne stali..................................................... 15
4.1 Wytrzymao stali.............................................................................................. 15
4.1.1 Wykres zalenoci napre od odksztace........................................... 16
4.1.2 Opis.......................................................................................................... 17
4.1.3 Definicje granic........................................................................................ 19
4.2 Udarno stali...................................................................................................... 19
4.2.1 Badanie udarnoci .................................................................................... 20
4.2.2 Odmiany plastyczycznoci....................................................................... 20
4.3 Spawalno stali.................................................................................................. 21
4.3.1 Warunki spawalnoci ............................................................................... 21
4.3.2 Rwnowanik wgla................................................................................ 22
4.4 Twardo stali ..................................................................................................... 22
4.5 Odporno stali na wysokie temperatury............................................................ 23
4.5.1 Zachowanie stali w wysokiej temperaturze ............................................. 23
4.5.2 Zabezpieczenie stali przed wysok temperatur...................................... 23
4.6 Korozja stali ........................................................................................................ 24
4.6.1 Teorie korozji........................................................................................... 24
4.6.2 Rodzaje korozji ........................................................................................ 24
4.6.3 Zabezpieczenia antykorozyjne konstrukcji stalowych............................. 24
4.6.4 Stopnie oczyszczenia powierzchni malowanych..................................... 25
5. Stale stosowane w budownictwie ............................................................................... 26
5.1 Rodzaje stali........................................................................................................ 26
5.2 Walcowanie......................................................................................................... 26

5.2.1 Produkcja walcownicza na gorco........................................................... 26
5.2.2 Produkcja hutnicza................................................................................... 28
6. Wymiarowanie konstrukcji ......................................................................................... 29
6.1 Zasady wymiarowania ........................................................................................ 29
6.1.1 Metoda oparta na napreniach dopuszczalnych..................................... 29
6.1.2 Metoda tzw. stanw granicznych............................................................. 29
6.2 Analiza nonoci z dopuszczeniem odksztace plastycznych........................... 30
6.2.1 Schemat.................................................................................................... 31
6.2.2 Analiza napre i odksztace................................................................ 33
6.2.3 Stosunek momentu przegubu plastycznego do momentu granicznego .. 35
6.2.4 Moment plastyczny.................................................................................. 36
6.2.5 Wskanik .............................................................................................. 36
6.2.6 Ugicia ..................................................................................................... 37
7. Poczenia ................................................................................................................... 38
7.1 Poczenia rozbierane ......................................................................................... 38
7.1.1 Poczenia sworzniowe............................................................................ 38
7.1.2 Poczenia rubowe.................................................................................. 41
7.1.3 Obliczanie pocze sworzniowych i rubowych.................................... 52
7.2 Poczenia stae................................................................................................... 60
7.2.1 Poczenia nitowane................................................................................. 60
7.2.2 Poczenia spawane ................................................................................. 61
7.2.3 Obliczanie pocze spawanych .............................................................. 74


1. Stal
1.1 Zastosowanie stali:

- Hale przemysowe i pawilony
- Mosty
- Hangary lotnicze
- Budynki szkieletowe, wysokociowe
- Budynki dworcw komunikacyjnych
- Budynki wysokie, powokowe
- Wiee
- Wiee grnicze, wycigowe
- Maszty
- Kominy
- Estakady
- Konstrukcje z blach (z silosw)
- Bunkry
- Jazy, zapory
- Zasobniki krtkotrwae magazynowanie materiaw sypkich;
niska konstrukcja o rnych objtociach
- Zbiorniki 100 000 m
3
paliwa
(cylindryczne, pionowe, stojce, lece)


2. Stal
2.1 Historia stali.

1938 r. Polska produkowaa 1,7 mln ton stali rocznie;
Niemcy produkowali 40 50 mln ton stali rocznie;

1951 r. Polska produkuje 3,7 mln ton stali rocznie;

1956 r. w wyniku modernizacji hut zwikszamy produkcj;

Lata 60-te w wyniku oddania Huty Nowej, produkujemy ponad 7 mln ton
stali rocznie;

Lata 70-te Polska produkowaa 12 16 mln ton stali rocznie;

Lata 80-te Polska produkowaa najwicej stali - 20 mln ton stali rocznie;

Obecnie Polska produkuje 10 12 mln ton stali rocznie;
Produkujemy lepsz stal. Zmniejszenie iloci byo rekompensowanie przez
zmian jakoci stali, moliwo lepszego wykorzystania.

2.2 Zalety konstrukcji stalowych:

- wytwarzanie elementw w specjalnych zakadach
- obrbka elementw w specjalnych zakadach
- atwo zmechanizowania prac montaowych i znaczne uniezalenienie si od pory roku
i warunkw pogodowych
- znaczny wspczynnik lekkoci konstrukcji:

dop

stal (7,85 tony)
6 6
10 2 10 5

=
dop

drewno (400-600 kg)
6
10 6

=
dop

elbet
5
10 2

=
dop

aluminium
6
10 7 , 1

=
dop

- atwo wzmacniania i przerabiania konstrukcji stalowych
- duy uzysk elementw podczas rozbirek
- bezpieczny i atwiejszy monta
- urzdzenia dwigowe do transportu, o mniejszych nonociach
- moliwo uzyskania wikszych powierzchni uytkowych ze wzgldu na mniejsze
przekroje
- mniejsze obcienia na supy

- znikome urzdzenia w transporcie
- atwo zakadania instalacji
- maa wraliwo na zmian kierunku si i obcie
- wysokie naprenia styczne
= 6 , 0

- konstrukcje stalowe umoliwiaj stawianie konstrukcji o duych rozpitociach
i stosunkowo maym ciarze

2.3 Wady konstrukcji stalowych:

- korozja proces niszczenia
- wraliwo na wysokie temperatury


3. Struktura metali. Skad stali i proces przetwrczy
3.1 Metalografia i proces krystalizacji:

Metalografia to nauka o budowie wewntrznej, czyli strukturze metali i stopw.
Istnieje cisy zwizek midzy budow, a wasnociami metali i stopw.
Wszystkie metale maj budow krystaliczn, tzn., e atomy i czsteczki ukadaj si w nich, w sposb
uporzdkowany, tworzc przestrzenne siatki krystaliczne.
Aby tak siatk zniszczy, potrzebna jest praca na pokonanie si dziaajcych midzy atomami.
Metale maj na og przestrzenn lub pasko-centryczn siatk krystaliczn.

W zalenoci od temperatury metale zmieniaj swoje waciwoci w znacznych zakresach:

- centryczny - elazo , do 899C
- pasko-centryczny - elazo , od 899C - 1401C

Zmiana waciwoci polega na zmianie rozmieszczenia atomw. Zmianie tej zazwyczaj towarzyszy
pochanianie lub wydzielanie ciepa.
Metale s ciaami anizotropowymi tzn., e ich waciwoci zale od kierunku, w ktrym je okrelamy.
Ciaa bezpostaciowe, takie jak szko, ebonit, s ciaami izotropowymi, tzn., e ich wasnoci
s jednakowe we wszystkich kierunkach, w jakich s okrelane.
Podczas krzepnicia pojawiaj si w nich orodki krystalizacji i od nich, w 3 przestrzennych,
przecinajcych si kierunkach, narastaj z rozmaitymi szybkociami gazie krystaliczne, tworzc
due krysztay na ksztat drzewa tzw. dendryty.
Na proces krystalizacji, czyli szybko narastania oraz wielko ziaren istotny wpyw wywieraj
rwnie wszelkiego rodzaju domieszki i zanieczyszczenia.
Liczba krysztaw i ich wielko zale od szybkoci powstawania orodkw krystalicznych
i szybkoci wzrostu gazi. Im wiksza szybko chodzenia tym wicej powstaje orodkw
krystalizacji. Przy wolnym chodzeniu liczba krysztaw bdzie mniejsza, ale bd one znacznie
wiksze.
Krysztay o regularnej budowie wewntrznej i nieregularnym ksztacie zewntrznym
(ograniczone ziarnami bocznymi dochodzi do rozpychania si ziaren miedzy sob),
nazywamy krystalitami lub ziarnami. Im wiksze bd ziarna, tym wiksze bd rnice wytrzymaoci
prbek okrelanych w rnych kierunkach. Wielo-krysztaowe ciaa zoone z dowolnych ziaren
o rnej orientacji nazywamy ciaami kwazi-izotropowymi.
(Izotropia jest w skali makro, w skali mikro jest an-izotropia).




3.2 Technologia stali:

Stal - stop elaza z wglem, o zawartoci wgla do 2 %.

Technologia stali polega przede wszystkim na stworzeniu produktu kocowego wielkiego pieca -
surwki, uszlachetniajc j i redukujc bdce w nadmiarze rone skadniki, do danej receptury,
czyli skadu chemicznego stali. Proces przetwrczy jest skomplikowany, gdy jest procesem wysoko-
termicznym. W wysokich temperaturach ma nastpi regulacja skadu chemicznego, czyli usunicie
pewnych skadnikw znajdujcych si w nadmiarze w surwce i dodaniem pierwiastkw
uszlachetniajcych dany rodzaj stali, zwikszajc jej walory dla takich, czy innych cech
mechanicznych. Temperatura przetwrstwa w stal wynosi ok. 1529 2000C (dla czystego elaza).
Jest to proces bardzo zoony (regulacja w czasie, badanie skadu w czasie roztopionej masy metalu
z dokadnoci do setnych procenta zawartoci niektrych pierwiastkw).

3.3 Produkcja stali
3.3.1. Surowce do produkcji sali
Wieki piec nie produkuje stali, tylko surwk jako produkt kocowy.

Surwka skada si z:

- 93% elaza
- 7% rnych, innych skadnikw w tym:

Skadnikw poytecznych dla dalszej przerbki i cech wytrzymaociowych
Domieszek i zanieczyszcze:

Siarka 0,02 0,08 %
Fosfor 0,1 2%
Wgiel 2,5 4,5%
Mangan 0,2 3%
Krzem 0,3 4,2%
Siarki w surwce dopuszczamy od 0,02 0,08 % . To nadal stanowi du ilo i dlatego staramy
si j usun. Technicznie oczyci z siarki nie moemy, bo jest to nie moliwe i szalenie drogie.

Wgiel wystpuje w dwch postaciach:

- Stopu z elazem wglik elaza C Fe
3
(cementyt), bardzo twardy.
Przeom cementytu jest metaliczny, srebrzysty, jasny i std nazwa surwki
surwka biaa.
- Wolnej postaci grafitu.
Przeom jest szary, std nazwa surwki surwka szara

Rudy bogate w elazo magnetyt i hematyt (limonit, syderyt mniej bogate), w duych
kawakach lub specjalnie prasowanych granulatach, eby straty przy przechodzeniu do kpieli
(1600 C roztopiony wsad w piecu martenowskim) prze z warstw ula, powstaego z rnego
typu zanieczyszcze, byy jak najmniejsze.

Paliwa gaz czadnicowy, gaz koksowy, ropa naftowa, energia elektryczna.

elazostopy dodatki niezbdne dla przetwrstwa surwki w stal (elazomangan).

Dodatki uszlachetniajce mied, wanad, chrom, molibden.

3.3.2. Konwertor Bessemera
Konwertor Bessemera (1856 r.), zwany inaczej gruszk Bessemera. Ksztat gruszki pozwala
na przyspieszenie i zwielokrotnienie produkcji stali. Na dnie konwertora zastosowa dysz
(wykonan ze stali aroodpornej) do przedmuchiwania roztopionego wsadu, spronym
powietrzem. W konwertorze zastosowano rwnie wykadzin kwan krzemionkow,
ktra uniemoliwiaa, aby konwertor si stopi (odcinajca konwertor od wsadu).
Zastosowanie krzemionkowej wykadziny spowodowao, e istniay ograniczenia co do skadu
chemicznego surwki. Surwka nie moga mie wicej fosforu ni 0,1%

3.3.3. Wykadzina zasadowa

Sir Thomas (1878 r.) opatentowa wykadzin zasadow, dolomitow. Umoliwiaa ona
odfosfarzanie surwek, czyli przerabianie surwek o dowolnej zawartoci fosforu.

3.3.4. Piec Martenowski

Siemens i Martin (1864 r.) opatentowali przetwarzanie surwki ze zomem, w stal.
Piec przez nich opracowany nazywa si piecem martenowskim. Stal martenowska stanowi dzisiaj
95% produkcji stali. Piec martenowski jest ukadem bardzo racjonalnym pod wzgldem
energetycznym, ze znaczn recyrkulacj ciepa energetycznego. Przy piecu martenowskim
stworzyli baterie nagrzewnic (kominki stojce, przez ktre przepywao powietrze i spaliny.
Spaliny daway temperatur i ogrzeway wykadzin w nagrzewnicach kauperowskich
do temperatury powyej 1000C. Zamykao si wypyw spalin do baterii nagrzewnic z jednej
strony, puszczao si w drug, a tamtdy puszczao si powietrze zimne, ktre przechodzc przez
nagrzewnic, nagrzewao si do temperatury powyej 800C.


3.4 wieenie stali

Jest to proces przetwrczy, polegajcy na wytapianiu surwek, rud, mikroskadnikw, regulacji skadu
chemicznego w wysokich temperaturach, w stanie pynnym, nastpuje redukcja jednych skadnikw
i dodanie innych w postaci mikrododatkw (w procentach, dziesitych lub setnych procenta).
Usuwamy wgiel, ktry jest w nadmiarze (wgla w surwce szlachetnej jest 0,2% 4,5%),
(w zwykej surwce otrzymywanej w hutach 2 4,5%).
Okres wykaczania wytopu polega na wycofaniu nadmiaru wprowadzonego materiau jakim jest tlen.
Tlen w stali jest potrzebny tylko do regulacji skadu. Jego obecno po zakrzepniciu jest
nie do zaakceptowania. Musi by usunity, a dokonujemy tego poprzez dodawanie odtleniaczy.

3.5 Odtlenianie

Proces odtleniania: polega zasadniczo na dodatku elazomanganu lub surwki zwierciadlistej.
Chcc uzyska stal uspokojon jednorodn, czyli woln od FeO stosuje si elazo-krzem.
Ostatecznie odtlenienie odbywa si za pomoc glinu (sproszkowanego). Dodatek Al stosuje
si nawet w ostatniej fazie, dodajc j do wlewkw, gdzie bdzie krzepa stal (aluminium jest bardzo
apczywe na tlen, jest to reakcja bardzo gwatowna i w sposb zdecydowany obnia poziom FeO
w stali). Al suy te do regulacji wielkoci ziaren stali (minimalne). Si oraz Al ze wzgldu
na ogromne powinowactwo do tlenu, reaguj z rozpuszczonym w stali FeO . Powstajce nowe tlenki
s prawie cakowicie nierozpuszczalne w stali (ladowe iloci) i tworz w niej zawiesin.
W zalenoci od stopnia odtlenienia rozrnia si stal: nieuspokojon, puspokojon , uspokojon.

Wlewek forma eliwna lub staliwna do ktrej wlewa si stal w celu uzyskania pfabrykatu.

3.5.1. Stal nieuspokojona

Stal nieuspokojona to stal, w ktrej wystpuj znaczne iloci zakrzepych pcherzykw.
Wlewamy do wlewka roztopiony wsad martena. Poprzez obnianie temperatury bd powstaway
orodki krystalizacji, wsad bdzie krzep i bd wydzielay si tysice pcherzykw gazu CO.
Pcherzyki zostaj uwizione w zakrzepnitym, stonym materiale. Na grze tworzy si strefa
zagszczenia i jest to strefa segregacji, w ktrej znajduj si wszelkiego typu zanieczyszczenia,
ktre CO (gaz czadnicowy) wynosi.
Stal nieuspokojon uzyskujemy poprzez odtlenienie w kocowej fazie produkcji wycznie
manganem. Jest to najtaszy proces produkcyjny, w wyniku ktrego otrzymujemy stal najgorszej
jakoci. Mangan obnia zawarto tlenku elaza FeO w stali, jednak nie na tyle, aby zapobiec
reakcji:

CO Fe C FeO + +

Reakcj t powoduje spadek rozpuszczalnoci FeO w pynnej stali, przy temperaturze
krzepnicia. Wydzielaj si wic gazy CO, co powoduje tzw. wrzenie wlewka w miar obniania
si temperatury, zagszczania stali i zatrzymaniu w krzepncej stali pcherzykw CO.
Wntrze wlewka jest cakowicie wypenione pcherzykami gazu i ten pfabrykat idzie do obrbki
walcowniczej. Nastpuje zgniecenie (otrzymujemy struktur wknist), sklejenie i zduszenie
pcherzykw, zawalcowanie ich. Jeli obciymy element prostopadle do kierunku walcowania
to stal ulega szybkiemu rozwarstwieniu, gdy wytrzymao jej jest mniejsza anieli po kierunku
walcowania. Obnia to wytrzymao znacznie i mona przyj, e rozwarstwienie jest grone dla
odpowiedniego poziomu produkcji; dla stali nieuspokojonych granica obcie wynosi powyej
50% nonoci danej stali. Stal ta jest podatna na spaczenie, wytrzymao wzrasta, ale cechy
plastyczne jak udarno i cigliwo bd si pogarszay. Stal ta jest najtasza poniewa mamy
najkrtszy proces wytwarzania i najwikszy odzysk, uzyskujemy pen objto formy,
poniewa due siy rozprne gazu redukuj efekt skurczu.

3.5.2. Stal puspokojona

Po wstpnym odtlenieniu manganem, dodajemy krzem (0,15% krzemu). Uzyskujemy w ten
sposb lepsze uspokojenie otrzymujc stal puspokojon, ktra jest bardziej odporna
na rozwarstwienie. Jednak przy penym obcieniu rozwarstwienie moe wystpi.
Dodanie krzemu powoduje ze pcherzykw jest mniej, co ogranicza reakcje CO.
Wlewek po zakrzepniciu bdzie odstawa nieco od ciany, wystpi efekt skurczu,
bo nie ma penej rekompensaty silami rozprnymi gazu.

3.5.3. Stal uspokojona

Wikszy dodatek krzemu (0,35%) i aluminium (0,15%) powoduje pene odtlenienie.
Jeeli glin pozostanie we wlewku po skrzepniciu w postaci metalicznej, drobnej, sproszkowanej,
w ladowych ilociach rzdu setnych procenta, powoduj ze uzyskamy stal o strukturze
drobnoziarnistej, rwnomiernej. Odtlenienie cakowite powoduje brak pcherzykw gazw,
a zatem nie ma kompensacji si skurczu. Wystpuj due skurcze na poboczu i na dnie.
Wynikiem skurczu jest jama obsadowa.
Jest to stal najlepsza, nadajca si na obcienia dynamiczne.

3.6 Obrbka cieplna stali:

Obrbki termiczne stanowi istotny sposb poprawy waciwoci stali. W obrbkach cieplnych mona
zmienia waciwoci stali w stosunkowo duym zakresie.
Jest to zesp zabiegw termicznych, zmieniajcych struktur stopw, a zatem jej waciwoci
mechaniczne, fizyczne i chemiczne. Zmiany te dokonywane s w znacznych granicach
(nawet do 200% wytrzymaoci)

Z rnych zabiegw termicznych w budownictwie najczciej wykorzystywane s:

- Wyarzanie
- Hartowanie
- Odpuszczanie
- Przesycanie


3.6.1. Wyarzanie

Polega na nagrzaniu materiau do okrelonej temperatury, wygrzaniu na wskro przez czas
dostatecznie dugi i ochodzeniu

1. wyarzanie normalizujce przywracanie stanu normowego polega na nagrzaniu stali
do obszaru austenitu (ok. 900C), wygrzaniu w tej t emperaturze przez czas dostatecznie dugi
i ostudzeniu w spokojnym powietrzu. W efekcie uzyskujemy struktur rwnomiern, drobn,
co wpywa na ujednolicenie i polepszenie waciwoci mechanicznych.

2. warunki odprajce ma ono na celu usunicie napre wasnych np. od przerbek
plastycznych na gorco lub zimno, spawania, kucia itp. bez wyranych zmian strukturalnych.
Stal podgrzewa si do temperatury < 650C, wygrzewa si , nastpnie studzi najlepiej z caym
piecem (do 2 tygodni).
Temperatura wyarzania powinna by wiksza od temperatury, w ktrej wytrzymao
stali znacznie si obnia, a rosn jej cechy plastyczne, co umoliwia wyzwolenie
napre plastycznych poprzez wewntrzne odksztacenia plastyczne.

3. warunki rekrystalizujce wyarzanie to ma na celu usunicie zjawiska zgniotu
(zniszczenia siatki krystalicznej w wyniku przekroczenia granicy plastycznoci na zimno,
czyli w temperaturze otoczenia). Wyarzanie to stosujemy po zabiegach kucia, walcowania,
toczenia i przecigania na zimno. Ju podgrzanie do 200-300C daje zmiany
w zgniecionym materiale, nastpuje czciowa rekrystalizacja, czyli regeneracja siatki
krystalograficznej zmienionej przez zgniot. Efektem jest zmniejszenie napre i czciowy
nawrt do wasnoci materiau nie zgniecionego. W temperaturze wyszej, czyli temperaturze
rekrystalizacji (ok. 600 - 700C) rwnej 0,4 temper atury topnienia nastpuj istotne zmiany,
gdy zaczynaj si tworzy nowe orodki krystalizacji i wok nich, kosztem zgniecionych
narastaj nowe krysztay, osigajc niekiedy rozmiary wiksze ni przed zgniotem.
Zjawiska zachodzce poniej temperatury rekrystalizacji nazywane s nawrotem
(czciowe odtworzenie).

t r
t t = 4 , 0
gdzie:

r
t - temperatura rekrystalizacji
t
t - temperatura topnienia

3.6.2. Hartowanie

Polega na nagrzaniu stali do temperatury powyej A3 (>na wykresie elazo-wgiel 900C)
dla stali podeutektoidalnych lub powyej A1 (723C) dla stali nadeutektoidalnych i wygrza niu
w niej na wskro celem uzyskania struktury austenitycznej w stalach podeutektoidalnych
lub austenityczno-cementytowej w stalach nadeutektoidalnych i nastpnie szybkim ostudzeniu
olejem.
Cementyt jest twardym weglikiem elaza.
Celem hartowania jest otrzymanie struktury martenzytycznej (blaszkowej bardzo twardej),
zapewniajcej stali du twardo, wytrzymao i odporno na cieranie.
W stalach nadeutektoidalnych otrzymuje si struktur martenzytyczn z nierozpuszczonym
cementytem.
Satysfakcjonujce efekty hartowania uzyskuje si w stalach o wyszych zawartociach wgla
ni 0,25%.
Nie jest celem hartowania podwyszenie wytrzymaoci stali (osigamy to innymi drogami),
gdy podniesienie wytrzymaoci, wie si z jeszcze wikszym zmniejszeniem cech
plastycznych stali.


3.6.3. Odpuszczanie

Jest to zabieg stosowany zasadniczo do przedmiotw uprzednio zahartowanych.
Suy on polepszeniu wasnoci plastycznych przy jednoczesnym usuniciu napre
pohartowniczych. Warto temperatury odpuszczania to 150 650C, czyli zawsze poniej
temperatury A1.
Ju w 150C nast puj pierwsze zmiany w materiale i zalenie od temperatury rozrnia
si odpuszczanie:

- niskie (150 250C)
- rednie (250 - 450C)
- wysokie (450 - 650C)

Zalenie od potrzeby jeeli bd obcienia dynamiczne czy kwazi-dynamiczne bdziemy
odpuszczali wysoko do temperatury 650C (zawsze ta temperatura musi by nisza od 723C)

3.6.4. Przesycanie

Polega ono na nagrzaniu stali do temperatury, w ktrej jeden bd wicej skadnikw przechodzi
do roztworu staego (bez przemiany alotropowej), wygrzaniu w tej temperaturze i nastpnie
szybkim ochodzeniu. W stalach mikkich usuwa si w ten sposb cementyt 3-cio rzdowy
umieszczony na granicach ziaren ferrytu (cz mikka stali). Stal nagrzewa si do temperatury
600-680C wygrzewa do przegrzania na wskro i nastpnie studzi w oleju. Dziki podgrzaniu
cementyt rozpuszcza si w ferrycie, a w skutek przyspieszonego chodzenia, nie moe si z niego
wydzieli. Powstaje wiec przesycony ferryt, co powoduje, e stal jest bardziej mikka i plastyczna.

Ta struktura roztworu staego nie jest jednak trwaa i atwo daje si wytraci z rwnowagi.
Wydzielanie si z roztworu przesyconego, skadnika przesycajcego pod postaci drobnej drugiej
fazy nazywa si starzeniem.

Rozrnia si:

- starzenie naturalne przebiegajce przez duszy okres czasu
- starzenie sztuczne przez wyarzanie starzejce

Obrbka cieplna skadajca si z przesycania i nastpnie starzenia nosi nazw
utwardzania dyspersyjnego (wydzielania skadnika twardego ze stali mikkiej jako drobnej
drugiej fazy).

3.6.5. Starzenie

Starzenie jest to zjawisko wydzielania si skadnika przesycajcego z ferrytu. Stal zmienia swe
wasnoci, staje si twardsza, bardziej wytrzymaa lecz jednoczenie mniej cigliwa i krucha.
Przyczyna starzenia ley w zmiennej rozpuszczalnoci niektrych cia w ferrycie, w zalenoci
od temperatury.

Ciaami starzejcymi s tu:

- wgiel
- azot
- tlen

Skonno do starzenia zwiksza si po przekroczeniu granicy plastycznoci na zimno,
czyli w przypadku zgniotu (czciowym zniszczeniu siatki krystalicznej).
W normalnej temperaturze proces starzenia naturalnego przebiega bardzo dugo,
jednak po podgrzaniu do temperatury 250 350C pro ces znacznie si przyspiesza powodujc
pogorszenie jakoci stali.

Ochrona przed starzeniem polega na zmniejszeniu zawartoci skadnikw,
o zmiennej rozpuszczalnoci w ferrycie, czyli tych ktre wchodz i wychodz buforowo
oraz na dodaniu pierwiastkw, ktre cz si chemicznie z ciaami wywoujcymi starzenie,
tworzc zwizki bardziej rozpuszczalne w ferrycie, albo nie rozpuszczalne w nim.

Tymi pierwiastkami zapobiegajcymi s najczciej (czyli te pierwiastki, ktre s stosowane
dla uspokojenia stali):

- mangan
- krzem
- tytan
- aluminium

Stal uspokojona za pomoc glinu i krzemu w zasadzie nie wykazuje skonnoci do starzenia.

Podczas spawania temperatury 200 350C s osigane w znacznych obszarach elementw
i tam moe nastpi starzenie. Tam gdzie wystpuje duo spawania w konstrukcji, nie ma mowy
o zastosowaniu stali puspokojonej. Wycznie stosujemy stal uspokojon.


4. Charakterystyczne waciwoci mechaniczne stali

Wasnoci mechaniczne, s to cechy zwizane z wytrzymaoci materiau na dziaanie rnego
rodzaju si zewntrznych, s kryterialnymi wielkociami w doborze materiaw. Poznanie wasnoci
materiaw nie jest wystarczajce do oceny ich przydatnoci do okrelonego celu. Niezbdne jest
tu jeszcze poznanie wpywu rnych czynnikw, np. temperatury, czasu, sposobu i wielkoci
obcienia, ksztatu i wymiarw przedmiotu, na zmiany tych wasnoci.

Metody bada wasnoci mechanicznych moemy podzieli na dwie grupy:

- wasnoci technologiczne, decydujce o przydatnoci materiaw do okrelonej
obrbki

- wasnoci wytrzymaociowe, do wyznaczania, ktrych niezbdna jest znajomo siy
lub momentu si, jako jednej z wielkoci mierzonych podczas badania. Wyniki bada
s wykorzystywane przez konstruktorw w procesie projektowania elementw
konstrukcyjnych.

4.1 Wytrzymao stali:

Wytrzymao na rozciganie. W statycznej prbie rozcigania znormalizowan prbk wykonan
z badanego materiau o staym przekroju
o
S poddaje si dziaaniu si rozcigajcych F skierowanych
wzdu osi prta. Wwczas w dowolnym przekroju prostopadym do kierunku dziaania siy powstan
naprenia rozcigajce (sigma), ktrych warto oblicza si wg wzoru

(
=
2
0
mm
N
S
F

Naprenia powoduj wyduenie wzgldne materiau o wielko (epsilon)

0
L
L
=

gdzie:

L przyrost dugoci prbki,
0
L dugo pomiarowa prbki.


4.1.1. Wykres zalenoci naprenia od odksztacenia stali

e
R fizyczna granica plastycznoci (Fe/S0)
(
=
2
0
mm
N
S
F
R
e
e

eH
R grna
eL
R dolna
2 , 0
R umowna granica plastycznoci,
(przy % 2 , 0 = , gdy brak wyranej)
m
R wytrzymao na rozciganie,
(
=
2
0
mm
N
S
F
R
m
m

U
R naprenie zrywajce
(
=
2
mm
N
S
F
R
U
U
U

E modu Younga (w zakresie liniowo-sprystym)

[ ] MPa E
=


5 6 6 6 7 7

0 1 - przyjmujemy jako lini prost; ciao idealne

1 2 - lekko krzywoliniowy, jednostkowy wzrost napre; towarzyszy mu wzrost

2 3 - dalsze zakrzywianie, wiksza intensywno

3 4 5 - plastyczne pynicie prbki

5 - 6 - okres wzmocnienia lub samowzmocnienia stali, czyli nastpuje na nowo
przywrcenie zdolnoci do przenoszenia wikszych obcie. Odksztacenia zaczynaj by
bardzo due, do 20%. Stal do punktu 5 jest materiaem o modelu sprysto plastycznym.

4.1.2. Opis

W pocztkowym okresie rozcigania przy znacznym wzrocie wartoci siy obserwuje si
nieznaczny przyrost dugoci prbki. Powstajce pod wpywem dziaania siy rozcigajcej
odksztacenia maj charakter sprysty. Jeeli jednak sia wzronie ponad pewn warto,
to pojawi si odksztacenia trwae. Znaczy to, e zostaa przekroczona granica sprystoci
i, e w materiale powstay nie tylko odksztacenia spryste, lecz rwnie i odksztacenia
plastyczne.

Granic sprystoci
sp
R okrela teoretycznie najwiksza warto naprenia, przy ktrej
nie wystpuje jeszcze odksztacenie trwae

(
=
2
0
mm
N
S
F
R
sp
sp

Wyznaczenie w praktyce granicy sprystoci jest bardzo trudne. Z tego powodu w celu
okrelenia napre powodujcych odksztacenia trwae mona posugiwa si
tzw. umown granic plastycznoci, wyznaczon przy odksztaceniu trwaym wynoszcym
0,2% dla stali twardej (0,01% dla stali mikkiej) z wzoru:

(
=
3
0
2 , 0
2 , 0
mm
N
S
F
R


Poczynajc od wartoci siy
e
F przyrostowi dugoci prbki ze stali mikkiej nie towarzyszy
dalszy wzrost siy. Przeciwnie, czasem obserwuje si jej zmniejszenie.
Tylko niektre materiay daj na wykresach rozcigania gwatowne zaamanie krzywej.
Wiele materiaw daje wykresy, na ktrych zmiany nachylenia krzywej nastpuj agodnie,
bez ostrych zaama (rys. 7b).

Dla wyznaczenia umownej granicy plastycznoci dla tych materiaw przyjmuje si tak
warto siy F , przy ktrej osiga si odksztacenie trwae okrelonej wartoci.

Zwykle przyjmuje si do tego celu warto wyduenia trwaego wynoszc 0,2%, obliczon
z zalenoci

% 100
0
L
L

Po przekroczeniu napre odpowiadajcych granicy plastycznoci wyduenie prbki
wzrasta znacznie, mimo e przyrosty siy s niewielkie. W pewnej chwili sia osiga najwiksz
warto
m
F . Od tej chwili jej warto maleje do
u
F , kiedy to nastpuje zerwanie prbki.
Pocztkowo prbka wydua si rwnomiernie. Po osigniciu najwikszego obcienia
m
F
w pewnym miejscu prbki zaczyna si tworzy zwenie zwane szyjk. Dalsze rozciganie
powoduje szybkie wyduenie si prbki w miejscu zwenia.

Stosunek siy
m
F do pierwotnego przekroju prbki
0
S nazywa si wytrzymaoci
na rozciganie i oznacza symbolem
m
R

(
=
2
0
mm
N
S
F
R
m
m

Na podstawie wynikw prby rozcigania mona okreli nie tylko wytrzymaociowe
wasnoci materiau, lecz rwnie i plastyczne (wyduenie i przewenie).
Wzgldne wyduenie procentowe prbki po zerwaniu wyraa si stosunkiem przyrostu dugoci
pomiarowej prbki do jej pierwotnej dugoci.

% 100 % 100
0
0
0
=
L
L L
L
L
A
u

gdzie:

u
L dugo pomiarowa po zerwaniu,
0
L pierwotna dugo pomiarowa.

Przewenie okrela stosunek rnicy powierzchni przekroju pocztkowego prbki
0
S i powierzchni
u
S , do przekroju pocztkowego
0
S

% 100
0
0
=
S
S S
Z
u

Stal mikka - stal wykazujca pk plastyczna, ma wyran granice plastycznoci
powodujc plastyczne pynicie. Wyduenie przy zerwaniu od 18 25, 30, 35 %.
Przed zerwaniem wystpuj odksztacenia, ktre s widoczne, ktre s sygnalizowane.

Stal twarda - nie posiada pki plastycznej, jest mniej cigliwa i ma wysza
wytrzymao dlatego wykres musi i powyej granicy plastycznoci stali mikkiej.
Wyduenie przy zerwaniu wynosi od 7 14, 16%. Nie posiada rezerwy plastycznej
na przemieszczenie, wyduenie, dostosowanie si.

4.1.3. Definicje granic

Definicj granicy s naprenia!!!

Granica proporcjonalnoci
H
(granica stosowalnoci prawa Hooke'a ) jest to taka
graniczna warto naprenia, do osignicia ktrej przyrostom wyduenia jednostkowego
odpowiadaj proporcjonalne przyrosty napre, czyli:

const =

Oznacza to, e wykres rozcigania jest do momentu osignicia granicy proporcjonalnoci lini
prost.

Granica plastycznoci warto naprenia po osigniciu ktrego stal wydua si
w sposb znaczny. Grna granica plastycznoci stali mikkiej
eH
R odpowiada chwilowemu
wzrostowi naprenia, zanim jeszcze nastpi pynicie plastyczne materiau.
Po osigniciu
eH
R stal odksztaca si pync plastycznie bez wzrostu obcienia.
Tak si dzieje przez pewien okres trudny do matematycznego zdefiniowania.
Po okresie pynicia, przemieszczania si ziaren, krysztaw, przecinania, niszczenia siatki
krystalograficznej, nastpuje zakleszczenie, zatrzymanie tych odksztace. Stal po osigniciu
pewnych napre wydua si, pynie i nastpuje zahamowanie. Stal na nowo jest zdolna
do przeniesienia nowych, wikszych obcie. Granica plastycznoci to nie jest pynicie stali
i wyczenie si z nonoci. Ona pynie, odksztaca si, ale pod wpywem wystpujcych
napre. Jeli damy lekki impuls obnienia nastpi zahamowanie.

Pocztek pki plastycznej wystpuje przy odksztaceniu prbki od 0,12 0,18%;
koniec przy odksztaceniu 1,5%.

Granica plastycznoci to naprenie odpowiadajce odksztaceniu. Jest to najwaniejsza granica
bowiem do niej odnosimy wszystkie sprawy obliczeniowe, zarwno w zakresie napre
plastycznych, sprysto plastycznych.

Granica wytrzymaoci jest to najwiksze naprenie przy zerwaniu prbki.
Nastpuje szybkie gwatowne przewenie prbki. Jeli prbka jest okrga to wchodzi
w sferyczny ukad walca.

4.2 Udarno stali

Udarno stali to odporno, wytrzymao na uderzenia lub nage zginania.

Udarno zaley od:

- skadu
- wzajemnej relacji skadnikw stali
- temperatury (wraz ze spadkiem temperatury spada udarno)
- spawania (wprowadza naprenia pospawalnicze i obnienie cech plastycznych)

Zalenie od sposobu obcienia mona wyrni udarowe:

- rozciganie
- ciskanie
- skrcanie
- zginanie

4.2.1. Badanie udarnoci

Wynik badania udarowego zginania nazywa si udarnoci. Do badania stosuje si prbk
w postaci prta o przekroju kwadratowym. Na jednym z jej bokw nacity jest karb uatwiajcy
pknicie prbki podczas badania; wymiary prbki oraz wymiary karbu okrela norma.
Przyrzd do okrelania udarnoci nazywa si motem udarnociowym.
Najczciej stosuje si-mot typu Charpy przedstawiony na rysunku.

Mot udarnociowy Charpy`ego

(rys. 7)
1- prbka (10x10x55 mm), 2 wahado, 3 podziaka, 4- wskanik
Prbka osabiona jest karbem do gbokoci 2 mm pod katem 45.
Jedna ciana jest podcita (tylna) mot uderza od strony nie podcitej. Mot przechodzi, amie
prbk i po przejciu rnica wysokoci decyduje o wartoci pracy, ktra zostaa zuyta
na zamanie prbki. Udarno okrelamy poprzez ubytek energii i prace potrzebna zuyta
na zamanie prbki tzw. prg udarnociowy.

4.2.2. Odmiany plastycznoci

Wg ISO stosuje si nastpujce odmiany plastycznoci:

A dotyczy elementw nie badanych udarnociowo
B 20C
C 0C
D -20C
E -50C


Dla stali wglowych pospolitych jakoci prg udarnociowy wynosi 35 J/cm
2
.
Udarno stali zaley od skadu chemicznego. Zwikszenie wgla daje zwikszenie twardoci
i pogorszenie cech plastycznych.
Spawanie obnia udarno. Im wicej wgla tym wiksze trudnoci ze spawaniem.
Zawarto wgla w stalach mikkich budowlanych 0,22-0,23%, w stalach twardych 0,07%.
Dla stali niskostopowych o podwyszonej wytrzymaoci mamy podwyszone rygory dla progu
udarnociowego 50 J/cm
2

AA dotyczy elementw nie badanych udarnociowo
BB 20C
CC 0C
DD -20C
EE -50C

Dla stali o zastosowaniach w niskich temperaturach (dla stali kriogenicznych) stosujemy odmiany
plastycznoci:

F -80C
G -120C
H -160C

Poniej tych temperatur wytrzymuj stopy aluminium (nawet do -240C)

4.3 Spawalno stali:

Nie ma stali niespawalnych. Kada stal jest spawalna, jeeli przez spawanie rozumiemy roztopienie
i zakrzepnicie; tworzy si jednolity twr, ktry jest w stanie przenie obcienia.

Mog wystpowa rnice si walory danego procesu spawania. Stale normalne przy zwykym
spawaniu bd przyzwoicie pracoway. Spawalno stali o wyszych wytrzymaociach bdzie
utrudniona. Stale o zdecydowanie wyszych wytrzymaociach osign nie do zaakceptowania
wartoci obnienia napre i nonoci.

Dla poszczeglnych rodzajw stali opracowane s indywidualne technologie wykonywania pocze
spawanych, dostosowanych do danego rodzaju stali.

4.3.1. Warunki spawalnoci

Spawalno stali zaley od:

- skadu stali

Skadniki stali, ktre polepszaj spawanie:

- nikiel

Skadniki stali, ktre utrudniaj spawanie:

- chrom
- molibden
- wanad
- wgiel (najgorszy skadnik im wicej wgla tym gorsza spawalno,
tym bardziej pogarszaj si cechy plastyczne po spawaniu stali
wysokowglowych i o wikszej zawartoci wgla)

- gruboci elementu

Im element grubszy tym gorsza spawalno. Spawalno, struktura, uwknienie pogarsza si
przy grubociach powyej 4 cm. Std ograniczenie gruboci elementu do 4 cm. Im grubszy
element tym gorsze waciwoci mechaniczne, nie za dobre walcowanie, inna udarno.

4.3.2. Rwnowanik wgla

Spawalno opisywana jest przez rwnowanik wgla. Jest to
E
C , w ktrym zapisane s rne
pierwiastki w stali o udziale rno stopniowym.

Zawarto wgla w penym zapisie:

C C
E
=
% 22 C C C
E
22 , 0 =

- jeeli
E
C 38 , 0 < jest poniej 0,38 to stal jest atwo spawalna
(wszystkie zasadnicze metody spawania bd moliwe do zastosowania,
pod warunkiem odpowiedniej gruboci. Te same walory wytrzymaociowe
uzyskamy przy zwikszonej gruboci i zmniejszonym rwnowaniku wgla).
- jeeli
E
C ( ) 42 , 0 ; 38 , 0 , to jest to stal spawalna z pewnymi ograniczeniami
- jeeli
E
C 42 , 0 > , to jest to stal trudno spawalna.
Wymaga indywidualnych technologii spawania:

1) ograniczenia mocy liniowej uku
2) ograniczenia szybkoci przesuwu elektrody
3) wstpnego podgrzania krawdzi

2
15 5
, ,
6
H
Ni Cu V Mo Cr Mn
C C
E
+
+
+ + + =

Zarwno liczniki jak i mianowniki mog ulega zmianie.
Ten zapis moe si zmienia dla kadej stali.

4.4 Twardo stali:

Twardo - odporno stali na wgniatanie twardego materiau (wgniatanie elementw diamentowych,
wglikowych). Wzrost twardoci czy si ze wzrostem wytrzymaoci (jeeli chodzi o skad
chemiczny). Poprzez ocen twardoci dochodzimy do wytrzymaoci stali.
Twardo stali wzrasta wraz ze wzrostem iloci Cr, Mo, Ni, V i C, jednak te skadniki pogarszaj cechy
plastyczne stali. Moemy j zwikszy rwnie poprzez spawanie lub podhartowanie.
Twardo badamy metod nie niszczc tzw. motkiem Poldiego. Za jego pomoc moemy stwierdzi
jaka jest twardo stali i z twardoci przej na wytrzymao.

Dla stali wglowych:

B m
H R 36 , 0 =
gdzie:

m
R wytrzymao na rozciganie
B
H twardo Brinella

Dla stali niskostopowych o duej zawartoci chromu, niklu:

B m
H R 34 , 0 =

Bada nie wolno prowadzi w bezporednim ssiedztwie spoin i w odlegociach nie mniejszych
ni 300 500 mm, by nie powstao miejscowe podhartowanie w wyniku wysokich temperatur
przy spawaniu. Naley je wykonywa w miejscach rozrzuconych po obiekcie.
Twardo badamy poza stref spawania w odlegoci 0,5 m lub wicej, w kilku rnych miejscach.

4.5 Odporno stali na wysokie temperatury:

4.5.1. Zachowanie stali w wysokiej temperaturze

Stal naley do materiaw ognioochronnych, a nie ognioodpornych (nie pali si, ale znacznie
zmienia waciwoci). Dla wikszoci stali budowlanych przy podgrzaniu do temperatury 500C
wytrzymao stali spada o 50%.
Pocztkowo przy podgrzaniu stali do 100C - 300C wytrzy mao stali wzrasta od temperatury
otoczenia, by potem ulec nagemu zaamaniu i w temp. 500C osi gn 50% wytrzymaoci
(nie dotyczy to stali aroodpornych).
Modu sprystoci Younga maleje od temperatury otoczenia w sposb prawie liniowy, w caym
zakresie termicznym, za granica plastycznoci ma bardzo podobny przebieg do wytrzymaoci
(powoli wzrasta, a potem maleje).
Wyduenie stali do 200C maleje, by po przekroczeniu 200 C w sposb zdecydowany wzrasta
i w temperaturze 700C osi gn 70%
|
\
|
=
% 70
l
l

4.5.2. Zabezpieczenie stali przed wysok temperatur

- Farby pczniejce, powoka o gruboci 1 2 mm; zabezpieczaj konstrukcj
w ten sposb, e pczniejc tworz porowat powok, czyli warstw izolacyjn.
Zapewnia to ochron 20 30 min.
- stosowanie obmurowania z cegy zwykej, klinkierowej (na zaprawie cementowej)
szamotowej (na zaprawie szamotowej).
- obetonowanie
Warstwa 3cm betonu (na siatce) daje odporno 1h, stosuje si te natryski
z wknem szklanym na bazie gipsu. Czsto na gwne elementy none stosuje
si wanie powoki betonowe lub po prostu supy elbetowe.
- okadziny suche na bazie gipsu (kiedy na wknie azbestowym)
- obudowy prefabrykowane z pyt gwnie na bazie gipsu; gips wytrzymuje wysokie
temperatury, chroni stal w sposb waciwy; obudowy te nie daj reakcji
chemicznych
- ograniczenie moliwoci wystpienia poaru
- wyposaenie w materiay trudnopalne o maej kalorycznoci
- stosowanie oson zabezpieczajcych przed naporem gorcych mas powietrza
(np. malowanie farbami ognioochronno-pczniejcymi, zabezpieczenie do 20,
30 min)


4.6 Korozja stali

Korozja proces niszczenia stali ( i nie tylko). Walka z korozj jest bardzo droga
(kwoty na walk z korozja s to drugie, po zbrojeniach, kwoty wydawane na wiecie).

4.6.1. Teorie korozji

Wrd wielu teorii korozji (niszczenia) dla stali najpopularniejsze s trzy:

1) korozja w wyniku dziaania kwasu wglowego
2) korozja w wyniku zmian elektrochemicznych
3) korozja w wyniku zmian czysto chemicznych

Najwicej zniszcze powoduje korozja atmosferyczna, ktr najlepiej opisuje teoria zmian
elektrochemicznych (na poziomie dzisiejszego rozpoznania zagadnie). Podlega jej 90%
konstrukcji. Wg niej niechroniona powierzchnia stali skada si z duej liczby mikroogniw
galwanicznych. Czsteczki Fe s anodami, a pozostae jak mikroskadniki stali, tlenki, zgorzelina,
zendra, rdza, wysady wglikowe i inne zanieczyszczenia stanowi katody. Dla dziaania ogniwa
galwanicznego potrzebny jest elektrolit. Elektrolitem jest wilgo atmosferyczna.
Czsteczki Fe rozpadaj si w elektrolicie na kation
2
Fe i 2 elektrony. Aniony
przycigane
s przez stal i szybko utworzyyby warstw ochronn, gdyby nie to, e z kolei na katodzie
nastpuje rozpad drobin wody na
OH 2 i
+
H 2 . Kationy Fe cz si z
OH 2 i tworz
2
) (OH Fe , w postaci jasnego nalotu na anodzie (surowat rdzy). Chwilow rwnowag
na anodzie niszcz atomy tlenu, rozpuszczonego w elektrolicie, powietrza, cz si one z
+
H
i tworz nowe grupy wodorotlenowe
OH . Te za w poczeniu z
2
) (OH Fe tworz
3
) (OH Fe
ciemn rdz odstajc ju od metalu i bardzo porowat (objto kilka razy wiesza od objtoci
surowcw wyjciowych). I tak koo si zamyka. Rdza jest doskona katod w zderzeniu z anod,
czyli czsteczkami Fe powoduje spotgowanie procesu korozyjnego.

Rdza mieszanina tlenkw i wodorotlenkw.

4.6.2. Rodzaje korozji

- wodn zwaszcza na styku woda powietrze
- ziemn
- w wyniku dziaania prdw bdzcych (nihilizacja stalowych konstrukcji,
elementw stalowych)
- chemiczna
- napreniowa
- midzykrystaliczna

Ostatnie dwie s szczeglnie niebezpieczne, bez oznak niszczenia. Proces polega na kruchym
pkaniu stali, na wytworzeniu warunkw do kruchego pknicia. S to dziaania w wyniku zmian
pl energetycznych w rozciganym materiale (dzieje si to przy materiale wysoko wytonym),
tworz si ostrza elektromagnetyczne ktre przecinaj krysztay, ziarna. Nastpuje kruche
pknicie. Obie korozje wynikaj z rnych przyczyn. Korozja napreniowa wynika ze skadu
materiau; skad chemiczny przy rnych poziomach napicia bdzie powodowa rone wpywy.

4.6.3. Zabezpieczenia antykorozyjne konstrukcji stalowych

- Stosowanie stali nierdzewnych (nie koroduj w normalnych warunkach; s drogie)
- Zwikszanie odpornoci korozyjnej poprzez dodatek miedzi
(zmniejsza wytrzymao stali)
- Zabezpieczanie powokami:

Metalizacja nakadanie powok metalicznych (cynkowanie, aluminiowanie,
kadmowanie)

Powoki z tworzyw sztucznych odpowiednich do rodowiska pracy, powoki
gumowe

Powoki lakiernicze farby jednak powoki te powinny by dwuwarstwowe.
Pierwsza powoka skada si z 2-3 warstw podkadowych stanowicych waciwe
zabezpieczenie przed korozj. S to farby na bazie minii oowianej lub cynkorw
i cynkanw. S to farby pasywujce podoe, ktre musz si charakteryzowa
bardzo du przyczepnoci do podoa.

Druga powoka farby nawierzchniowe (2-3 warstwy), najczciej olejne,
chlorokauczukowe i podobne, kompatybilne z podkadem; stanowi ochron farb
podkadowych przed uszkodzeniem mechanicznym i bezporednim dziaaniem
korozji chemicznej.

Kada kolejna warstwa powinna by nakadana po cakowitym
wyschniciu poprzedniej (im grubsza warstwa tym wikszy skurcz
powstaj pknicia)

Malowanie powinno odbywa si w hermetycznie zamknitym
pomieszczeniu, w staej temperaturze, staej, moliwie najniszej
wilgotnoci powietrza

Kada z warstw powinna by w innym kolorze, w okrelonej iloci
i rodzaju farby (podanym przez projektanta)..

Grubo pojedynczej warstwy wynosi 30 35 mikrometrw

Sumaryczna grubo warstw wynosi 150 200 mikrometrw
przy 6 warstwach

Najlepsza temperatura do nakadania powok wynosi od 18 - 20C

Dobrze wykonane powoki zabezpieczaj nawet na 20 lat.

4.6.4. Stopnie oczyszczenia powierzchni malowanych

I stopie (najwyszy st. czystoci) uzyskiwany przez rutowanie lub piaskowanie;
powierzchnia jednolita, metaliczna, srebrzysta;

II stopie uzyskiwany przez nie do koca doprowadzone rutowanie i piaskowanie
w poczeniu z czyszczeniem rcznym i opalaniem; powierzchnia moe by matowa,
szara, a nawet brunatno-szara jednak bez rdzy, zgorzeliny, zendry i innych
zanieczyszcze.
Dopuszcza si miejscowe wystpowanie szarych tlenkw silnie przylegajcych
do podoa (max 10%, powierzchni, powierzchnia pojedynczej plamki nie wiksza
ni 0,2 cm
2
); powierzchnia pocignita suchym pdzlem nie moe pyli

III stopie czyszczenie mechaniczno-rczne; powierzchnia niejednolita, brunatno - szara,
ale bez rdzy i zgorzeliny luno przylegajcej do podoa.
Dopuszczalne miejscowe plamy zgorzeliny silnie przylegajcej.


5. Stale stosowane w budownictwie

5.1 Rodzaje stali

1) Stale wglowe zwykej jakoci (St30) na elementy niewymiarowane
(drugo i trzeciorzdne) i w obiektach tymczasowych, na mae obcienia

2) Stale wglowe wyszej jakoci to gwnie stale grupy St3 (St3S uspokojona, St3SX
nieuspokojona, St3SY puspokojona, St3V, St3W)

3) Stale mikkie budowlane stale grupy St4 (St4W, St4V, St4VX, St4VY) wykazuj pk
plastyczn.

4) Stale niskostopowe o podwyszonych i wysokich wytrzymaociach to gwnie stale
z grupy 15G(15GA, 15GAV, 15G2VA) oraz grupy 18G(18G2, 18G2A, 18G2AV, 18G2VA) -
charakteryzuj si pewnymi ograniczeniami zwizanymi z udarnoci

5) Stale wieloskadnikowe (13 HNMBCU, 14 HNMBCU) stale wysokich wytrzymaoci
(powyej 700 MPa; 2,53,5 razy wytrzymalsze od zwykych)

6) Stale o podwyszonej odpornoci na korozj odpowiedniki stali COR TEN
(za granic), 10H (w Polsce); koroduj w ten sposb, e szybko tworz warstwy tlenkw
(co w rodzaju patyny na miedzi); dobra ochrona przed korozj elektrochemiczn
(nie moe wystpi cieranie konstrukcji, bo korozja wchodzi w gb)

Stale specjalne
St2N, St44N stosowane na nity,
St3M stosowane na mosty, o zmiennej dynamice
St44GS, 60GS
D90 stal wysokowglowa, (wytrzymao do 240 kN/cm2 10 razy
wytrzymalsza od zwykej; na struny do sprania),
45S stal wysokokrzemowa w drutach o 1,2 1,5 mm, dobra wytrzymao

7) Stale aroodporne

8) Stale kwasoodporne stal gorzej spawalna, bardziej wytrzymaa, o wikszej kruchoci
im wikszy udzia granicy plastycznoci na rozciganie

5.2 Walcowanie

Walcowanie ulepsza struktur (staje si wknista). Ok. 90% stali idzie do obrbki walcowniczej:

- Walcowania na gorco
- Walcowania na zimno

5.2.1. Produkcja walcownicza na gorco

- Prty okrge o 5,5 150 mm najczciej stosowane na nity, sworznie,
wieszaki, cigi; dugo walcowania tych elementw wynosi od kilku do 15m
- Paskowniki walcowane w szerokociach od 20 150 mm,
przy grubociach od 60 400 mm; walcowane jednokierunkowo, paszczyzny boczne
w paskownikach najczciej nie s proste (cianki na kocach s lekko zaokrglone)
- Blachy uniwersalne przekroje o szerokociach 151700 mm.
Walcowane w dwch kierunkach, o przekroju prostoktnym poprawionej strukturze,
uwknionej budowie, a zatem o podwyszonej wytrzymaoci.
Produkowane w dugociach do 14 m. Stosowane na pasy cikich kratownic

- Ksztatowniki:

ktownik
- rwnoramienny
(szerokoci obu pek takie same),
- nierwnoramienny
(o stosunku bokw 1:2, 2:3)

To najpopularniejsze ksztatowniki stosowane w konstrukcjach budowlanych.
Walcuje si od 15x15 mm do 200x200 mm.
(do 70 mm co 5 mm, powyej 70 mm co 10 mm, od 160 do 200mm co 20 mm)

dwuteowniki

- PN zwyky
- PE rwnolegocienny;
daje du swobod czenia wzw
- Greya szerokostopowe
- HEB Painerowskie szerokostopowe;

wysoko = szeroko pasw;
gdy wysoko jest wiksza ni 300mm
(ronie do 1000 1200mm), wtedy szeroko pasw
jest staa i rwna 300mm

- HEM o jeszcze grubszych pasach i rodnikach ni HEB
- HEA szerokostopowe, smuklejsze od HEB
- HEAA podwjnie pocieniane z HEB-w

rodnik powinien przenosi 50% momentu zginajcego w elemencie zginanym;
mimo, e zdolno pasw moe by 90%;
rodnik przenosi cao siy poprzecznej.

rodnika smuklosc
rodnika grubosc
rodnika wysokosc
_
_
_
=

ceowniki produkowane w wysokociach do 330 mm, take jako
pocienione i ekonomiczne;
su jako elementy skadowe do tworzenia elementw

- normalny
- rwnolegocienny

zetownik stosowany na patwie zginane; pen nono wykorzystuje
si, gdy obcienie bdzie w rodku cinania

szyny kolejowe

- S49 wskotorowe
- S60 normalnotorowe
- SD 75 (80,100) szyny specjalne;
walcowane na skad


k szeroko gwki szyny
h wysoko szyny (dla SD 100 h=100 mm)

blachy walcujemy w 2 rodzajach:
Cienkie do 5 mm gruboci,
Grube 5 100 mm gruboci (na skad)

Walcujemy w arkuszach o szerokoci 1 3,5m i dugoci 3,5 16 m zalenoci
od szerokoci. Walcuje si blachy jednostronnie chropowate, tworzy si blachy
eberkowe (eberka wystaj na 1,2 1,8 mm) lub nawalcane ezki.

rury Rury walcowane bezszwowo, na gorco;
rednice zewntrzne 20 508 mm;
Mog mie przekrj prostoktny o bokach do 300 mm
i wikszych.

5.2.2. Produkcja hutnicza:

- Belki dwuteowe KKS, PB o szerokoci pasw do 500 mm
- Wyranie toczone np. blachy nieckowe, faliste, fadowe, eberkowe
- Wyroby zimno-gite; gruboci cianek 2 mm, 2,5 mm, 3 mm.
W belkach i supach przekrj dostosowany jest do potrzeb funkcjonalnych
i wytrzymaociowych, s racjonalne pod wzgldem zuycia materiau (nawet do 40 %
w ukadzie kratownicowym). Koszt wytworzenia jest wikszy. Odporno ogniowa
i korozyjna znacznie mniejsza. Wyroby te s sabe na obcienia dynamiczne.


6. Wymiarowanie konstrukcji

6.1 Zasady wymiarowania

Wymiar to pewien kompromis midzy moliwie najwikszym bezpieczestwem, a ekonomik budowli.
Wymiarowanie obejmuje w zasadzie dwie czynnoci:

- Obliczenie si wewntrznych, napre normalnych oraz odksztace ,
okrelenie wasnoci wytrzymaociowych materiau.
- Okrelenie przekrojw elementw gwarantujcych wymagane bezpieczestwo.
Rozpatruje si kilka schematw statycznych, przyjmujc moliwie jak najkorzystniejszy,
mona stosowa ukady paskie jak i przestrzenne.

Okrela si warto podparcia i zamocowania i wymiaruje elementy stalowe
przy uwzgldnieniu trzech tosamych warunkw, o takiej samej randze:

- Wytrzymao
- Sztywno
- Stateczno: miejscowa i oglna

Obliczenia statyczne przeprowadza si zgodnie z zasadami Mechaniki Budowli i Wytrzymaoci
Materiaw w oparciu o rne metody wymiarowania. Aktualnie stosuje si metod
tzw. stanw granicznych.

Metoda stanw granicznych polegaaby na okreleniu obcie niszczcych i opracowania do nich
okrelonych wspczynnikw bezpieczestwa.

6.1.1. Metoda oparta na napreniach dopuszczalnych

Okrelano je jako jaki procent granicy plastycznoci. Naprenia dopuszczalne ustalono
na poziomie:

m
R
e

gdzie:

m wspczynnik pewnoci (przyjto poniej granicy plastycznoci, rednio ok. 1,4 1,6)

Przyjto:
e gran
R 87 , 0 =

Zatem pozostaje tylko 13% nonoci.

6.1.2. Metoda tzw. stanw granicznych

d
f naprenia obliczeniowe, s nieco nisze ni w metodzie napre dopuszczalnych
dop
.
Teraz wspczynniki obcienia dla wiatru niegu itp. s wysze od 1,1 1,5. Podwyszono take
wspczynniki aerodynamiczne bardziej dokadnie uwzgldnia si zrnicowanie obcie,
dopuszcza si wystpienie w niektrych obiektach napre i odksztace plastycznych.
Zakres plastyczny jest uwzgldnieniem tego co by si stao, gdyby naprenia byy wiksze.


6.2 Analiza nonoci z dopuszczeniem odksztace plastycznych

W wyniku przyoenia obcienia nastpuje uplastycznienie przekrojw podporowych (tzn. tych,
ktre maj rozkad obcienia), ktrych moment wzrasta z intensywnoci
12
2
ql
, a w przle
24
2
ql
.
Utworzenie dwch przegubw plastycznych na kocach belki (w utwierdzeniu w murze, czy innych
elementach stalowych) wcale nie oznacza zniszczenia belki (belka zmienia tylko swj schemat
statyczny), jest belk swobodnie podpart, na nadwyk obcienia (ale belk swobodnie podpart
z zaczepionymi na kocach tej belki momentami maksymalnymi momentami przegubu
plastycznego).
Z t chwil jednak, intensywno przyrostu momentu przsowego wzrasta do
8
2
ql
,czyli jak belka
swobodnie podparta.
Przekroje uplastycznione, czyli podporowe nie s w stanie przej nic wicej, bo nastpuje w nich
plastyczne pynicie. W zwizku z tym cao momentu musi by przekazana przez belk swobodnie
podpart i dlatego moment w rodku bdzie wzrasta z intensywnoci trzy razy wiksz
ni na pocztku z
24
2
ql
na
8
2
ql
.
Zalenie od zakresu uplastycznienia zmienia si zakres zmiany przyrostu momentu przsowego.
Z chwil wejcia skrajnych wkien na podporach w naprenia plastyczne, zacznie si zmienia
ukad na
23
2
ql
,
22
2
ql
a dojdzie przy penych przegubach plastycznych na podporach do
8
2
ql
.

Zniszczenie belki nastpi z chwil wystpienia przegubu plastycznego w rodku, tzn. powstania
acucha kinematycznego. Miar moliwoci wystpienia uplastycznienia, bdzie moliwo
odcienia i kolejnych cykli obcienia, ktre bd sprawne dla konstrukcji. Przy kolejnych cyklach
obcienia po uprzednim odcieniu, nastpuje pogorszenie stabilizacji odksztace trwaych,
zwikszenie ich narastania. Po kilku cyklach obcienia nastpi zniszczenie elementu, tzw. ptla
histerezy.

Sprysto plastyczn rezerw mona wykorzysta jako rezerw nonoci w obiektach ju
istniejcych. Nie mona jednak dopuci do zakresu sprysto plastycznego w przypadku obcie
dynamicznych. Przekroje te musz by odpowiednio sztywne ,czyli w zasadzie odpowiada klasie I,
odpowiednio krpe, nie wraliwe na lokaln utrat statecznoci, a pozwalajce na wystpienie
penego przegubu plastycznego z redystrybucj si wewntrznych.


6.2.1. Schemat

(rys. 9)
Przyoenie obcienia powoduje, e momenty podporowe rosn 2 razy szybciej ni momenty
przsowe.

(rys. 10)
Wkna skrajne wyczaj si z pracy na nadwyk obcienia.

(rys. 11)
Dojcie do przegubu plastycznego, wytworzy si tylko na podporach, a w rodku belki naprenia
nie przyrosn za duo (dwa razy wolniej).


(rys. 12)
Przekroje podporowe nie mog przej wicej. Tworzy si przegub plastyczny.

(rys. 13)
Belka zaczyna pracowa jak belka swobodnie podparta na nadwyk obcienia, gdy podpory
nie s w stanie przenie wicej. Powstaje przegub plastyczny, nastpuje szybszy przyrost
napre .

(rys. 14)
Belka przestaje pracowa, gdy przechodzi w geometrycznie zmienny acuch kinematyczny.


6.2.2. Analiza napre i odksztace

Zakres plastyczny 1 1 raz osignity jest akceptowalny. Natomiast jeli jest osigany
kilkukrotnie (kilka cykli), stanowi problem. Nastpuje pogorszenie stabilizacji odksztace
i powstaje tzw. ptla histerezy. Sytuacja taka jest niedopuszczalna w przypadku obcie
poniewa zniszczenie nastpioby bardzo szybko.

Odksztacenia wkien skrajnych musiayby dy do nieskoczonoci, czyli cakowitego obrotu
przegubu.

15 , 0 =
e
R odksztacenie przyjmuje warto 5 , 1 =

Stosunek
e
R do wynosi 1:10, co oznacza e wysoko belki jest 10 razy wiksza
od wysokoci jdra sprystoci.

Przy czystym zginaniu nie mona osign jdra sprystoci przegubu. Osigniemy je dopiero
po uwzgldnieniu .

Musimy przeledzi, czy odcienie i kolejne obcienie nie spowoduj wzrostu
w jakichkolwiek wknach przekroju.

Odksztacenia okrela prosta 1 1, przy napreniach okrelanych wykresem 2 2.
Tak odksztacony przekrj odciamy. Przekrj wraca do ukadu nieobcionego, jednak
w strefach uplastycznionych lecych na zewntrz linii a a, cofnicie odksztace w peni jest
niemoliwe. Po odksztaceniu przyjmuje posta 3 3, cz odksztace zostanie,
cz si cofnie.
Wykres 3 3 opisuje paski przekrj po odcieniu. Wywouje to tzw. ptl histerezy.

Obciamy przekrj ponownie. Cay zakres napre rwny jest sumie napre przeniesionych
i napre plastycznych.

e e caakowit
R + =

Sumaryczny wykres napre jest taki sam. Naprenia we wszystkich wknach s takie same
jak na pocztku. Nie moemy jednak wyj poza wykres jdra sprystego.


Wady:

- Wystpujce przy kolejnych cyklach obcie i odcie pogarszanie si odksztace
trwaych, oraz znaczne zwikszenie ugi. Powoduje to, e wykorzystanie penego
wykresu tak pojtej pracy sprysto plastycznej przekroju nie jest do przyjcia.

W pierwszej fazie obcienia we wknach skrajnych nastpi zmniejszanie napre przeciwnego
znaku i dopiero od tej chwili wzrost napre. Mamy okrelone ,
e
R (rys.16). Jeeli bdziemy
dodawali do tego, to odksztacenia wkien bd odpowiaday wykresowi napre (rys.16).
Tyle ile cofno si tyle jest tym ukadem jaki powodowaby tego typu posta.
A zatem wykres napre 4 4 jest tym wykresem, ktry uzyskamy przy powtrnym obcieniu
osigajc we wknach skrajnych naprenie
e
R . Suma napre musi da w jednym momencie
naprenia pierwszego typu obcienia. Osignicie napre
e
R ,czyli granicy plastycznoci
w skrajnych wknach, powoduje od razu uplastycznienie caych stref uprzednio uplastycznionych,
czyli caej czci plastycznej, lecej na zewntrz jdra sprystego a.
Przy kolejnych cyklach obcienia nastpuje pogarszanie si stabilizacji odksztace trwaych,
narastanie tych odksztace, co prowadzi do zniszczenia. Zleca si wykorzystywanie zakresu
sprysto plastycznego w poowie, eby wymiarowa nie na
plastyczne
W , przegubu plastycznego,
ale na
sprezyste
W
2
sprezyste plastyczne
rednie
W W
W
+
=

Wysoko jdra sprystego 1/10 wysokoci przekroju z uwagi na to, e naprenia wkien
skrajnych nie mog wej w okres wzmocnienia.

Wystpienie przegubu plastycznego przy czystym zginaniu jest niemoliwe. Bo nie moemy wej
poza model elasto plastyczny, faz wzmocnienia, czyli musimy ograniczy odksztacenia
wkien skrajnych do wzmocnienia.


6.2.3. Stosunek momentu przegubu plastycznego do momentu granicznego

W momencie granicznym sprystym naprenia
e
R malej do zera w osi, natomiast
w momencie przegubu plastycznego osigaj
e
R w osi. Rnic jest zakres obu wykresw
napre.

Dla przekrojw dwuteowych, poprawnie zaprojektowanych na zginanie stosunek momentu
sprysto plastycznego do momentu plastycznego, ksztatuje si w granicy 0,999. moemy
przyj, e moment graniczny pokrywa si z momentem przegubu plastycznego.
Pod wpywem obcienia momentem nie moemy wytworzy przegubu plastycznego, bo wkna
skrajne musiayby wej w okres wzmocnienia. Odksztacenia zmierzayby do nieskoczonoci.

W pewnych przypadkach, gdy naprenia gwne
y x
, s przeciwnych znakw to trzeci czon
bdzie ze znakiem minus. Naprenia
zastepcze
szybko wzrosn. Jeeli dojdzie naprenie
styczne,
styczne charaktery
przyjmuje warto:
3 =
char


W pewnych sytuacjach moe by tak, e jest znacznie mniejsze od sigma plastycznego,
a naprenia bd wzrasta do wartoci
e
R w rodku przekroju. Nie wystpuje przegub
plastyczny, natomiast pewne wkna mog ulec uplastycznieniu. Jeeli jest to uplastycznienie
od siy cinajcej w osi x to nastpi cicie, czyli wzajemne przemieszczenie warstwy grnej belki
wzgldem warstwy dolnej. Dojdzie do zniszczenia belki przez jej rozwarstwienie.
Zalenie od wielkoci si poprzecznych, czyli charakteru obcienia, i ukadu statycznego
rozwarstwienie wystpuje w belkach krtkich, silnie obcionych, gdzie decyduj siy naprenia
rozwarstwiajce, styczne, ktre decyduj o wytrzymaoci belki.

6.2.4. Moment plastyczny

Definicja momentu plastycznego

e plastyczne plastyczny
R W M =

+ =
2 1
0 0
y y
plastyczne
dy y b dy y b W

Dla przekrojw z poziom osi symetrii

=
2
0
2
h
plastyczne
dy y b W

6.2.5. Wskanik

O istocie wykorzystania rezerwy (rnicy napre), bdzie decydowa wielko wskanika
,gdzie

sprezysty graniczny
plastyczny
M
M
,
=

Dla rnych przekrojw wskanik ksztatuje si nastpujco:

5 , 1 = (masa rwnomiernie rozoona)
0 , 2 = (liniowy przyrost masy)
0 , 2 , 75 , 1 = (nieliniowy przyrost masy)
27 , 1 = (przyrost wzrasta i nastpnie maleje
zalenie od gruboci ciany)
I PN 17 , 1 =

Jakichkolwiek napre sprysto plastycznych nie wolno stosowa w elementach obcionych
dynamicznie (tam gdzie jest obcienie dynamiczne wystpuje praca wycznie sprysta).

Wyjtkiem jest przypadek kiedy liczymy na
e
R , wytrzymaociowo, eby podda si duym
odksztaceniom, przemieszczeniom i aby wytumi dynamizm uderzenia (np. kozy odbojowe
na torach suwnicowych).

Jeeli wykorzystujemy rezerw sprysto plastyczn to zaleca si, by to wykorzystanie byo
na poziomie poowy moliwoci.

I PN 17 , 1 = 085 , 1 =

Dopuszczenie odksztace plastycznych wie si rwnie z ksztatem przekroju. Przekrj musi
by sztywny, klasy I niepodatny na lokaln utrat statecznoci, zapewniajcy pen
redystrybucj odksztace plastycznych.

6.2.6. Ugicia

- Wzrastaj. Jeeli mamy odksztacenia plastyczne to w stosunku do sprystych
s wiksze.
- Ugicie w fazie sprystej zaley od, schematu statycznego belki, od sposobu
obcienia oraz sztywnoci i zginania.

Ugicie belki rwnomiernie obcionej wynosi

4
384
5
ql f =

EI - modu Younga pomnoony przez moment bezwadnoci przekroju;
W zakresie sprysto plastycznym ulega zmianie, pogbiajcej si wraz
ze wzrostem strefy uplastycznienia. Wystpuje bowiem sztywno zginania sprysto
plastycznego.

Ugicia wzrastaj nieliniowo przy wzrocie obcienia.


7. Poczenia

Poczenia s pewn chorob. Przerywaj bowiem cigo ukadu konstrukcyjnego danego
elementu. Sprawia, e element jest bardziej wraliwy na zmczenie dynamiczne.
Okazuje si ze przyczyna wikszoci katastrof ley w zym zaprojektowaniu, wykonaniu i w zym
traktowaniu pocze.

Podzia pocze

- Rozbieralne (sworzniowe, rubowe)
- Stae (nitowanie, spawane, zgrzewane, klejone, mieszane)

7.1 Poczenia rozbieralne

7.1.1. Poczenie sworzniowe

7.1.1.1. Podzia pocze sworzniowych

- Stricte sworzniowe
- rubowe
- Nitowane

7.1.1.2. Budowa poczenia sworzniowego

Sworze to poczenie przegubowe. Suy do montau konstrukcji poprzez obrt wzgldem
jakiej osi (np. wykonywanie masztw). Otwory s o 1 mm wiksze aby mc woy sworze.
Od dou i gry mamy zawleczki.



7.1.1.3. Rozkad napre w poczeniu sworzniowym



Sworze jest cinany, zginany i dociskany. Rozkad napre dociskowych jest nieliniowy.
Nieliniowo wystpuje w dwch kierunkach, ze ksztatem trudnym do okrelenia.
Rozkad napre dociskowych z uwagi na luzy ( zginanie sworznia ), stosuje si jedynie
w przegubowych poczeniach w ukadach np. trjprzegubowych lub jako przeguby
do montau caego elementu.

Zniszczenie elementu wystpi gdy:

- Nastpi cicie trzpienia
- Nastpi pokonanie docisku

Na prac sworznia ma wpyw:

- Stosowanie otworw do gruboci elementu
- Wielko luzu w poczeniach sworzniowych

7.1.1.4. Nono pocze sworzniowych

- Nono na cinanie

m A R
m A R
V
V
e
m
6 , 0
4 , 0

gdzie:

V
- 0 , 1
3 , 0
max
=
t
d
V

m
R - wytrzymao na rozciganie
e
R - granica plastycznoci
A - pole cinanej czci przekroju

m - liczba paszczyzn cinania


7.1.2. Poczenia rubowe

S to poczenia rozbieralne. Zaleta tych pocze jest to ze nie powoduj one niszczenia powok
ochronnych (antykorozyjnych, ocynkowanych konstrukcji). Wymuszaj one znacznie wiksz
dokadno montau.

Styk montaowy wykonywany jest tylko do zmontowania, pniej przestaje istnie.

7.1.2.1. Rodzaje stosowanych rub

- ruby zgubne
- ruby rednio dokadne
- ruby pasowane
- ruby sprajce

Gwint ruby jest zazwyczaj ostroktny. Stosujemy ruby w metrycznej skali Sellersa 6 lub 4
krtne.
.
ruby wykonuje si jako:

1) ruby zgrubne - Jest to poczenie montaowe nie obliczane na obcienia zasadnicze.
ruby te s wykonywane poprzez toczenie (tendencja do przesunicia osi ruby i ba
oraz opalizacji ba). Z uwagi na pewne tolerancje w owalnoci trzpienia ruby te
wymagaj wikszych luzw, std ich stosowanie jedynie w poczeniach tymczasowych
i poczeniach nie podlegajcych obliczeniom. Z uwagi na wiksze luzy wystpuje w nich
wiksze zrnicowanie obcie, wiksze zginanie, znaczne zmniejszenie nonoci
zmczeniowej (nawet do 2 i wicej raza). ruby te produkuje si w rednicach od 8-52
mm.

2) ruby rednio dokadne - ruby z tolerancj wymiarow 1/10, a zatem stosowane
do cznia elementw konstrukcyjnych obcionych statycznie i dynamicznie

3) ruby pasowane - s obrabiane przez obrbk wirow, przez wytoczenie; stosowane
w poczeniach o duym obcieniu dynamicznym, przy odpowiednio maych luzach,
najczciej s to ruby ciasno pasowane

4) ruby zbiene rzadziej stosowane otwr rozwierca si rozwiertakiem stokowym,
do uzyskania odpowiedniego pochylenia i rednicy; wkadamy rub i dokrcamy,
poklepujc rub np. motkiem gumowym dla wielu pakietw blach: wkadamy rub,
zakadamy nakrtki, ale wikszej nie dokrcamy dobijamy motkiem i dokrcamy,
docigajc

5) ruby hakowe

6) ruby kotwowe zakotwienie przez siy przyczepnoci ruby zakotwienia pytkowe
zakotwienia specjalne typu motkowego

7) wkrty do stali

8) ruby rzymskie (nakrtki rzymskie) skadaj si z dwch nakrtek, na jednej gwint
lewy, na drugiej prawy; przy krceniu w jedna stron prt si wydua, w drug skraca;
su do wstpnego nacigu, do podwiesze, do regulacji dugoci


7.1.2.2. Poczenia rubowe stosujemy gdy:

- poczenie ma by wykonane na montau
- cznik ma pracowa na rozciganie ( w poczeniach doczoowych)
- gdy czy si elementy wraliwe na uderzenia
- gdy nitowanie jest utrudnione ( ze wzgldu na trudny dostp i zagroenie ogniowe)
- czymy elementy metalizowane (cynkowane i aluminiowane)

7.1.2.3. Budowa ruby

Surowa ruba skada si z :

- sworznia z gwintem
( dugo nagwintowania moe wynosi ,
3
2
,
2
1
,
3
1
1 dugoci sworznia)
Dugo jest dostosowana do pakietu czonych blach, ktre naley do siebie dopasowa.
Dugo zakleszczenia naley przyj najblisz odpowiadajcej.
W poczeniach zakadkowych ruby nie mog by nagwintowane na dugoci poczenia
(dopuszcza si wejcie gwintu na gboko nie wiksz ni 1,5 zwoju gwintu
dla elementw czonych).
- ba
- nakrtki
- podkadki
podkadki s pomocne w dostosowaniu dugoci zakleszczenia, do dugoci ruby.
Jeeli nie wystarczy jedna podkadka mona zastosowa dwie (jedna pod eb, jedn
pod nakrtk) lub trzy (dwie pod nakrtk jedn pod eb). Najlepiej aby gwint znajdowa
si w obrbie podkadki.

7.1.2.4. Klasy rub

W elementach konstrukcyjnych stosujemy minimalnie ruby M10, natomiast zaleca
si stosowa ruby M12, ze wzgldu na korozj i trwao.

ruby M30, M33, M36, M39, M42, M43 i wiksze produkowane s na zamwienie.



7.1.2.5. Podzia pocze rubowych

Poczenia rubowe podzielono na 6 kategorii:

A, B, C dotycz pocze zakadkowych
D, E, F dotycz pocze doczoowych

Poczenia zakadkowe:

- tendencje do zginania, dla blach o maej gruboci
- obcienie symetryczne, nie ma zginania
- cznik pracuje na docisk i cinanie
- docisk do elementw przyjmujemy, ze na caej powierzchni docisku obcienie jest
liniowe, nieliniowoci malej im mniejsze luzy ( najmniejsze przy ciasno pasowanych)

Poczenia doczoowe:

- s to poczenia w ktrych czymy dwa elementy za pomoc dwch blach doczoowych
na czniki
- czniki pracuj przede wszystkim na rozciganie, nie powinno si dopuszcza cinania
i docisku (ktre powoduj obnienie nonoci tego cznika)
- W przypadku obcie dynamicznych i zmiennych wielokrotnie stosuje si poczenia
sprone (na ruby sprone), na ruby pasowane lub ewentualnie poczenia nitowe,
czyli kategori C i F
- Dugo trzpienia cznika w czci zakleszczenia (czyli w obrbie czonych
elementw) musi by mniejsza ni d 5 dla pocze rubowych nitowanych oraz d 8
dla pocze spronych.
- W wyjtkowych przypadkach mona dopuci zwikszenie dugoci odcinka docisku
czci zakleszczonej nity do t 8 , a nawet t 10 pod warunkiem zastosowania specjalnych
technologii zaklepywania

7.1.2.6. rednica otworw

- dla pocze na ruby rednio dokadne

mm d 1 14 8 = < <
mm d 2 24 16 = < <
mm d 3 45 27 = < <

- dla otworw pasowanych

dla otworw pasowanych stosujemy ruby z dokadnoci do 0,05 mm

mm d D d 2 , 0 20 = + =
mm d D d 3 , 0 20 = + =

- otwory powikszone

mm d D ) 6 , 4 , 2 ( 2 = + =


- otwory owalne
umoliwiaj wzajemne przemieszczanie elementw (np. wyduenia termiczne, ugicia
dachu)

- otwr krtki
szeroko + = d S
dugo + = 4 d L

- otwr dugi

szeroko + = d S
dugo + = d L 5 , 2
- otwory na nity i sworznie
mm d D 1 + =

Odlegoci midzy cznikami s okrelone co do wartoci minimalnej i maksymalnej
warto minimalna wynika z moliwoci wykonania poczenia.

Ukad normalny Ukad mijankowy

3
a - odlego midzy szeregami min d 5 , 2 max ) 200 , 14 min( mm d
2 1
, a a - odlegoci od krawdzi min d a a 5 , 1
2 1
= = max
+ mm t
mm
t
40 4
150
12

a - odlego midzy rubami min d 5 , 2 max
3 max 3
2 a a

t - grubo blachy

d - rednica cznika


W elementach rozciganych mona zwikszy a do
max
5 , 1 a .
Wynika to z tego, e przy maksymalnym rozciganiu nastpuje uszczelnienie
szczeliny miedzy dociskami.
W elementach rozciganych w szeregach wewntrznych mona zwikszy rozstawy
z a do
max
2a .

Odlegoci
2 1
, a a musz by tak dobierane by odpowiaday nonoci na docisk
(uplastycznienie w skutek docisku).

7.1.2.7. Nonoci obliczeniowe rub

Klas wasnoci mechanicznych rub ) , (
e m
R R naley dobiera odpowiednio do kategorii
poczenia przy czym zawsze
m
R rub powinno by wiksze od
m
R stali.

Nonoci obliczeniowe:

- na zerwanie trzpienia

=
s e
s m
Rt
A R
A R
S
85 , 0
65 , 0
min
gdzie:

Rt
S - nono ruby na rozciganie

m

e
R - granica plastycznoci
s
A - pole przekroju czynnego rdzenia ruby

- z uwagi na rozwarcie styku spronego

Rt Rr
S S = 85 , 0 dla obcie statycznych
Rt Rr
S S = 6 , 0 dla obcie dynamicznych
gdzie:

Rt
Rr
S - nono z uwagi na rozwarcie styku

- ze wzgldu na cicie ruby (trzpienia)

m A R S
v m Rv
= 45 , 0

gdzie:

Rv
S - nono na cicie trzpienia

m
v
A - pole czci przekroju czynnej na cinanie

4
2
d
A A
v
= =

przy cinaniu czci
nie nagwintowanej

s v
A A = 8 , 0 ruby klasy 10.9 przy cinaniu
czci nagwintowanej

s v
A A = dla rub innych klas przy cinaniu
czci nagwintowanej

m - liczba paszczyzn cinania

- nono na docisk

= t d f S
d Rb

gdzie:

- wspczynnik wytrzymaoci

75 , 0
1
=
=
d
a
d
a

5 , 2
5 , 2

d
f - wytrzymao obliczeniowa materiau czci czonych
Rb
S - nono ruby na docisk
d - rednica ruby
t - sumaryczna grubo czci podlegajcych dociskowi w tym samym kierunku

Dla obcie spronych wspczynnik 0 , 3 = . Nono
Rb
S musi uwzgldnia
ewentualne wejcie gwintu.
Przy docisku do czci gwintowanej naley przyj zamiast d d 7 , 0


- nono z uwagi na polizg styku spronego

( ) m S S S
t Rt s Rs
=

gdzie:

Rt

t
S - ewentualna sia rozcigajca rub w poczeniu doczoowym
- wspczynnik tarcia

s
- wspczynnik wytrzymaoci

7 , 0 =
s
otwory owalne dugie
85 , 0 =
s
otwory owalne krtkie
otwory okrge powikszone

0 , 1 =
s
otwory okrge pasowane
otwory okrge rednio dokadne



7.1.2.8. Nono przekroju obcionego siami
V R
S S , (rozciganie i cinanie)

cznik powinien pracowa 1-osiowo,w przypadku wystpowania cze 2-osiowych
nono cznika trzeba sprawdzi na si
V R
S S ,

0 , 1
2 2
|
|
\
|
+
|
|
\
|
Rv
v
Rt
t
S
S
S
S

7.1.2.9. Klasy rub

ruby wykonuje si w klasach od 3.6 do 12.9

Klasa ruby okrela:

- 1 cyfra okrela 0,1 wytrzymaoci stali ruby na rozciganie
- 2 cyfra okrela 0,1 procentowego stosunku granicy plastycznoci do granicy
wytrzymaoci
- Iloczyn obu cyfr oznacza granic plastycznoci stali ruby


Np. kl. 4.6
Wytrzymao na rozciganie
(
2
40
cm
kN

% 60
.
.
=
sci wytrzymalo gran
sci plastyczno gran

Granica plastycznoci
(
=
2
24 6 4
cm
kN

Do normalnych pocze szeregowych przy obcieniach pseudo i kwazi dynamicznych
naley stosowa ruby klas 5.6 lub 4.6 rzadziej 4.8

Do sprania konstrukcji stosuje si ruby klas niszych 8.8 i 10.9 i w wyjtkowych sytuacjach
12.9

ruba sprajca rni si od pozostaych. Ma silniejszy eb i nakrtk.

eb ruby ma poczenie piercieniowe

Wysze s nakrtki, bo gwint musi wytrzyma
dwa razy wiksze obcienie

Zalet poczenia spronego jest jego dua sztywno, czyli maa podatno
na odksztacenia i to, e czniki pracuj na staym poziomie wytenia bez wzgldu
na zmian wielkoci, wartoci si dziaajcych na poczenie. To istotna zaleta gdy ruby
nie ulegaj zmczeniu w stykach zakadkowych pocze, nie wystpuje opalizacja otworw
ani niszczenie cznikw z uwagi na to, e siy s przeniesione przez tarcie dociskowe
elementu, a w poczeniach doczoowych rnice w wartoci si zewntrznych
s kompensowane przez zmian wielkoci si dociskowych styku doczoowego.
A zatem warto si rozcigajcych rub jest zawsze staa tak dugo dopki sia zewntrzna
rozcigajca rub nie przekroczy nonoci ruby z uwagi na rozwarcie styku spronego.




7.1.3. Obliczanie pocze sworzniowych, rubowych

Przy obliczaniu pocze elementw rozciganych i cinanych (poczenia zakadkowe
klasy A, B, C)
Zakada si, e:

- Wypadkowa si przekazywanych przez czniki pokrywa si z osi prta
- Wszystkie czniki bior jednakowy udzia w przenoszeniu siy
- Przy obliczaniu prta uwzgldnia si przekrj netto
- Rozkad napre przyjmuje si rwnomierny na caej powierzchni netto
bez uwzgldniania szczytw w ssiedztwie otworw

Zaoenia:

1) Osiowo realizuje si przez odpowiedni geometri rozmieszczenia cznikw.
2) W zakresie sprystym jest nie do spenienia

Wyrwnanie napre nastpioby gdyby wystpio uplastycznienie cznikw.
Krzywizna jest rna, ogranicza si dugoci takich pocze.
Poczenie projektuje si inaczej ni wynika to z wielkoci obcie, powinno umoliwi
bez przeszkd przemieszczanie si obcie.
Styk w konstrukcji nie moe decydowa o nonoci caej konstrukcji. Styki projektujemy
na okrelon nono przekroju, na pen si.



7.1.3.1. Prt z paskownika

(rys. 18)
Zakadamy, e eby przenie si N potrzebne jest 6 rub. Mona je rnie rozmieci

(rys. 19)
Mniejsze wykorzystanie nonoci, czyli uzyskanie wikszej rezerwy nonoci uzyskamy
stosujc mijankowe uoenie rub.

=
=
=
N
6
5


7.1.3.2. Poczenia zoone

I grupa rub - 1 4
II grupa rub - 5 6
III grupa rub - 7 10

7.1.3.3. Schemat rozwizania

1) Siy H P, przenosimy do rodka cikoci cznikw.
2) Dodajemy moment

b H a P M + =

3) W kadym czniku przyjmuj siy:

10
'
10
'
H
n
H
H
P
n
P
P
= =
= =

4) Zgodnie z teori obrotu tarczy sztywnej siy przypadajce na czniki zale od ich
odlegoci od rodka obrotu.
Zgodnie z t zasada mona zapisa:

n n S
r N r N r N r N M + + + + = ...
3 3 2 2 1 1

3 2 1 3 2 1
: : : : r r r N N N =

1
3
1 3
1
2
1 2
r
r
N N
r
r
N N
=
=


5) Podstawiamy wartoci
i
N do wzoru na
S
M

( )
=
=
+ + + =
+ + =
2
2
1
1
2
1
1
2
3
2
2
2
1
1
1
3
1
3
1 2
1
2
1 1 1
i
S
i
i S
S
S
r
r M
N
r
r
N
M
r r r
r
N
M
r
r
r
N r
r
r
N r N M

7.1.3.4. Poczenia zakadkowe

Zaoenie:

Wszystkie czniki pracuj tak samo, s tak samo obcione, ale ze wzgldu na cechy.

7.1.3.5. Poczenia doczoowe

S to poczenia w ktrych czymy dwa elementy za pomoc dwch blach doczoowych
na czniki.
czniki pracuj przede wszystkim na rozciganie, nie powinno si dopuszcza cinania
i docisku (ktre powoduj obnienie nonoci tego cznika)



Si poprzeczn powodujc cinanie i docisk przejmuje stolik podpierajcy, natomiast si
normaln i momenty przejmuj ruby jako siy rozcigajce w cznikach. cznik jest tylko
rozcigany, nie ma tutaj zoonego stanu napre. Stolik podpierajcy powoduje znaczne
uatwienie montau. Rozdzia obcienia zaley od poziomu rozpatrywanych wkien,
czyli od poziomu, na ktrym znajduj si czniki w zalenoci od rodka obrotu.
Dyskusyjne jest przyjcie rodka obrotu, gdy czymy przekrj dwuteowy rygla do supa.

Jest pewna strefa docisku w strefie dolnej. O wielkoci si wystpujcych w rubach bdzie
decydowa geometria ukadu, czyli odlego tych cznikw od osi obrotu. Zakadamy,
e osi obrotu i centrum powierzchni docisku jest o pasa ciskanego przekroju dwuteowego.
Siy w rubach s zalene od odlegoci od osi obrotu. Zgodnie z teori obrotu tarczy
sztywnych, siy s wprost proporcjonalne do odlegoci od osi obrotu. Najsilniej w sensie
teoretycznym, s obcione czniki lece najdalej od osi obrotu. One bd doznaway
najwikszych obcie, ale pod warunkiem, e ukad jest idealny. Obcienie przekazuje
si w sposb sprysty, dostosowany do sztywnoci elementw. Priorytetem w obliczaniu
tego typu pocze jest okrelenie minimalnej gruboci elementw stykw doczoowych.


(Do oblicze przyjmujemy tylko trzy rzdy rub, bo siy w nich s moliwie najwiksze).

7.1.3.6. Efekt dwigni

Gruboci minimalne blach stykw doczoowych naley okrela jako:

d s
Rt
f b
S c
t
= 2 , 1
min

gdzie:

d
f - wytrzymao obliczeniowa stali

s
b - szeroko wsppracujca blachy przypadajca na 1 rub


( ) d c b
s
+ 2

d - rednica ruby
c - odlego miedzy spoin, a brzegiem otworu na rub

d c

Rt

Powyszy wzr ma zastosowanie w przypadku pocze prostych, gdy w obliczeniach naley
uwzgldni tzw. efekt dwigni.

Tego typu obcienie daje wiksze obcienia w rubie ni sia
2
F
, bo dochodzi efekt
zginania.

Efekt dwigni nie powstaby gdy:

- Blachy byyby nieskoczenie sztywne (nie grubsze ni 400 mm)
- Blachy byyby nieskoczenie wiotkie

Uciekamy od efektu dwigni przez odpowiednie zwikszenie sztywnoci elementw,
ale nie na zasadzie zwikszenia gruboci tylko usztywnienia elementami (eberkami).
Wwczas siy wystpujce w rubach s rwne
2
F
.

Eliminujc efekt dwigni grubo blach doczoowych stykw, rwnie w poczeniach
doczoowych spranych naley przyjmowa jako:

3
min
1000
m
R
d t =

Jeeli wystpi efekt dwigni to uwzgldniamy go poprzez zastosowanie wspczynnika
zmniejszajcego:

min
67 , 2
t
t
=

Jeeli grubo blachy
min
t t = to 67 , 1 < . Dla
min
t t > , 67 , 2 < . Kadorazowo jeeli
05 , 1 > to naley sprawdzi nono zmczeniow poczenia przy obcieniach
dynamicznych lub przyj jego nono zredukowan o 50%.

Wspczynnik wczenia si poszczeglnych rub do wsppracy w przenoszeniu obcienia
dziaajcego na styk zaley od gruboci i sztywnoci blachy.

Sztywno okrela si wzorem:

12
3
h b
I

=

Moemy zmienia te sztywno przez zmian schematu statycznego blachy, usztywniajc
j eberkami. Zmiana sztywnoci na wiksz, przez usztywnienie eberkami jest
korzystniejsza ni pogrubianie blachy. Wspczynniki rozdziau obcienia
i
stosujemy dla
rub M20 i M24, tylko dla 2 lub 4 rub, a przy innych nie wolno stosowa.

Przy obcieniach dynamicznych podane wyej minimalne gruboci blach naley zwikszy
do:

min min
67 , 1 ' t t >
d s
Rt
f b
S c
t
= 2 , 1
min

Lub

min min
25 , 1 ' t t >
3
min
1000
m
R
d t = dla pocze spronych bez efektu
dwigni.

W poczeniach zakadkowych (w poczeniach, w ktrych jeli odpowiednio rozmiecimy
czniki i ich o pokrywa si z osi siy obciajcej) przyjmujemy, e wszystkie czniki
pracuj jednakowo jeeli odlego midzy skrajnymi rubami nie przekracza d 15 .
Jeeli odlego ta jest wiksza ni d 15 to skrajne czniki s bardzo obcione, a rodkowe
nie pracuj.

W poczeniach doczoowych decydujc jest geometria. Zaley nam, aby ruby byy jak
najdalej od osi obrotu. Wiotczenie tego poczenia bdzie powodowao daleko idce zmiany
w redystrybucji obcie na poszczeglne szeregi i czniki.


7.2 Poczenia stae

7.2.1. Poczenia nitowane

Jest to poczenie wykonywane na gorco w temperaturze ok. 1050C, czyli temperaturze
czerwonego aru. Stal ma w tej temperaturze du kujno i niska wytrzymao (bez szkody
dla materiau). Nit zakrzywiany jest rcznie na zimno lub mechanicznie na gorco.

7.2.1.1. Budowa i wykonanie nitu

Surowy nit skada si z trzpienia i ba zakoczonego na dugoci d 5 , 1 stokowo
dla wygodniejszego i lepszego uoenia go w czonym elemencie. rednica otworu pod nit
jest o 1 mm wiksza od rednicy ruby.

Rozrnia si by:

- eb kulisty zwyky
- eb kulisty powikszony rednio mocny, szczelny
- eb wpuszczany stokowy z wyjciem soczewkowym
- eb wpuszczany stokowy z wyjciem paskim

Rozgrzewamy nity i zaklepujemy w temperaturze 600C i wyszej. Mona wykonywa
zaklepanie w temperaturze 550C, ale w konstrukcjach dynamicznie obcionych. Nit stygnie
kurczc si i wywouje siy docisku w czonych elementach. W nicie wystpuj znaczne
naprenia rozcigajce( )
e
R 9 , 0 5 , 0 , a nawet do granicy plastycznej
e
R .
Nity s obarczone szeregiem wad, ale s doskonae technicznie, a ich wykonanie nie jest
kontrolowane elektronicznie.

Nit po zaklepaniu jest oklepywany w poziomie i pionie. Dugo trzpienia nitu musi by
dostosowana do gruboci poczenia, musi zapeni wypenienie otworu, pogrubienie o 1 mm
(przy zaklepywaniu musi powsta odpowiednia zakuwka, co oznacza, e nit nie wszed
do koca, tylko aby materia zosta na zewntrz.

Nity s modelem doskonaym technicznie. Elementy musz by paskie, nie mog
wystpowa szczeliny i rozwarcia (szczelinomierz nie moe wchodzi na wicej ni 10 mm,
do wielkoci kilku dziesitych, setnych mm w poczeniach sprajcych.

Poczenia sprone s doskonae, ale na obcienia dynamiczne. Poczenia sprone
ciasne stosowane dodatkowo opiki kormudu o duej twardoci. Dziki nim otrzymuje
si wiksz wytrzymao na cicie.

7.2.1.2. Wady nitu

Niedopuszczalne wady:

ruby wykonuje si jako:

1) Nit luny (sprawdzane przez opukiwanie motkiem)
2) czciowe przyleganie ba nitu ( musi cakowicie przylega)
3) pknicie ba nitu (promieniowe)
4) niecakowite wypenienie otworw (ze spcznienie) zakuwka jest wiksza, gdy cay
materia nie wszed tam gdzie powinien

Trzeba wwczas wyci nit i wykona na nowo!


7.2.1.3. Nonoci nitw w poczeniu nitowanym

- Nono nitw na cinanie i docisk analogicznie jak dla rub lub te na podstawie
wynikw bada na budowie. Naley przyjmowa warto 80% uzyskanej wartoci
charakterystycznej.
- Dopuszczalna nono nitu na rozciganie jest ograniczona do
m
R 3 , 0 ze wzgldu
na to, e si on kurczy.

A R S
m Rt
= 3 , 0

przy czym nit nie powinien pracowa wycznie na rozciganie (stosowa wwczas ruby).
W przypadku wystpowania obcienia zoonego naley bezwzgldnie sprawdza jego
nono jak wyej dla rub.

7.2.2. Poczenia spawane

Spawanie jest procesem cieplnym czyli termicznym staego czenia elementw.
Dla wykonawstwa konstrukcji stalowych jest to podstawowy proces czenia i przebiega
on gwnie z zastosowaniem spawania ukowego, czyli uku elektrycznego.

Spawanie to moe si odbywa:

1) Spawanie elektrod topliw, elektroda si topi i doprowadza materia spoiwa,
w ktrym rozrniamy trzy rodzaje:

a) Spawanie elektrod otulon (wycznie otulon)
b) Spawanie ukiem krytym
c) Spawanie w osonie gazw ochronnych (dwutlenek wegla)

2) Spawanie elektrod nietopliw:

a) Elektroda wolframowa lub wglowa
b) Spawanie atomowe
c) W osonie gazw ochronnych

7.2.2.1. Spoina

Spoina cz zcza skadajca si z materiau stopionego podczas procesu spawania.
Moe ona powsta wycznie z materiau rodzimego (rzadziej) lub zwyczajowo z materiau
rodzimego i doprowadzonego z zewntrz w postaci drutu elektrody lub drutu spawalniczego,
(w spawaniu automatycznym, ukiem krytym) zwanego spoiwem, po stopieniu doprowadzamy
dodatkowy materia. Podczas spawania metal w mniejszym lub wikszym zakresie przechodzi
przez faz ciek. Temperatura w uku elektrycznym waha si od 3000 - 6000C.
A zatem nastpuje byskawiczne roztopienie metalu, tworzc jeziorko roztopionego metalu
oraz z uwagi na ma objto tego jeziorka, szybkie krzepnicie, co powoduje powstanie
duych napre po spawalniczych i rnego typu zmian strukturalnych zarwno w spoinie
jak i materiale rodzimym, poza stref zcza.

7.2.2.2. Strefy wpywu ciepa

Rozrnia si szereg stref wpywu ciepa, ktrych zasig jest zaleny od wielu parametrw
spawania i od temperatur w tej czci materiau rodzimego, ktra jest poza stref spoiny
(czyli przylega do spoiny).

Zakres zmiennoci poszczeglnych stref jest nieliniowy. Minimalna temperatura strefy
nie spawanej to ok. 3000C - 6000C. po zakoczeniu roztopienia i ciastowatoci temperatura

roztopionego elaza wynosi ok. 1529C. Koczy si topnienie. Nie ma ju spoiny tylko jest
materia jednorodny.

I strefa - 1529C - 1480C
II strefa - 1480C - 1100C
III strefa - 1100C - 860C
IV strefa - 860C - 700C
V strefa - 700C - 500C
VI strefa - 500C - 200C

Strefa I strefa czciowego roztopienia metalu. Koczy si roztapianie,
ale jest jeszcze troch ciastowatoci. Jest to cienka strefa.

Strefa II - strefa przegrzania. W strefie tej wystpuje struktura
gruboziarnista, o ziarnach kilku, lub kilkunastu krotnie wikszych ni przed spawaniem.
Struktura gruboziarnista przechodzi w struktur Widmanstttena. Strefa ta charakteryzuje
si kolosalnym spadkiem udarnoci i cigliwoci.

Strefa III - strefa normalizacji zupenej. Oznacza to, e ziarna znieksztacone
podczas rnego typu obrbek powracaj do normalnych rozmiarw. Nastpuje uspokojenie,
poprawienie jakoci.

Stefa IV - strefa normalizacji niezupenej, czciowej.

Strefa V - strefa rekrystalizacji. Ziarna zniszczone odbudowuj si osigajc
wielkoci wiksze ni wczeniej przed znieksztaceniem

Strefa VI - strefa kruchoci na niebiesko. W strefie tej wystpuje w stalach
nieuspokojonych i puspokojonych znacznie przyspieszony proces starzenia.
A zatem w tej strefie mog wystpi kruche pknicia przy obcieniach dynamicznych
i kwazi dynamicznych.

Zasig poszczeglnych stref jest zmienny, w znacznych granicach, zaleny od metody
i parametrw spawania. Musimy dba o to aby zasig poszczeglnych stref by moliwie
jak najmniejszy i moliwie jak najmniejsze zmiany powodowa. Najmniejsze strefy wpywu
uzyskuje si przy spawaniu automatycznym, ukiem krytym, natomiast najwiksze strefy przy
spawaniu gazowym. Std zakaz spawania gazowego w wykonawstwie konstrukcji stalowych.


Temperatura uku: na biegunach 6000C; w rodku 3000C
Dugo uku: 3-5mm
.

7.2.2.3. Budowa spoiny

Budowa spoiny jest zasadniczo regularna, ziarna uoone kierunkowo i w osi spoiny
wystpuje koncentracja zanieczyszcze, co wie si z obnieniem wytrzymaoci spoiny.
Jest to szczeglnie istotne w spoinach wysokich, grubych. Dlatego te spoiny grube naley
ukada jako wielowarstwowe, gdy ukadanie kadej kolejnej warstwy powoduje przynajmniej
czciowe albo zupene normalizowanie warstw uprzednio naoonych.
Podnosi to zdecydowanie wytrzymao zmczeniow zcza poprawiajc jego cigliwo
i plastyczno czyli wydualno. Podczas spawania na pynny metal dziaa otaczajca
atmosfera, gazy z otulin oraz skadniki materiau rodzimego i skadniki gazo - twrcze
i ulotwrcze. Zasadniczo zachodzi utlenianie metalu i redukcja tlenkw.
Skadniki otuliny elektrod tworz atmosfer ochronn, zabezpieczajc przed dostpem
gazw z powietrza, a niektre z nich, silniej powinowate do tlenu tworz tlenki i przechodz
do ula.

Tymi skadnikami s najczciej:

- Wgiel
- Krzem
- Mangan
- Tytan

Stale niskostopowe o wyszych wytrzymaociach wymagaj do spawania elektrod z otulin
zasadow. Otulina zasadowa wymaga prdu staego. Spoiny wykonane ta metoda s duo
lepszej jakoci ni spoiny wykonywane innymi metodami.
Elektrodami z otulin kwan spawamy stale zwykej jakoci.
Normalnie spawamy prdem zmiennym lub staym.

7.2.2.4. Otuliny

Sposb nakadania otulin

Otuliny nakada si w rny sposb:

- Przez zaprasowywanie
- Przez zanurzanie

Gruboci otulin

Otuliny elektrod maj ron grubo.

Rozrnia si otuliny:

Cienkie - % 10 < rednicy drutu elektrody
rednie - % 40 % 10 rednicy drutu elektrody
Grube - % 40 > rednicy drutu elektrody


Skadniki otulin elektrod

Skadniki jonizujce przestrze ukow, by uk mg uatwi przepyw

- O Na
2

- O K
2

-
2
CiO

Skadniki gazo-twrcze

- Celuloza
- mczka

Skadniki ulotwrcze

- Granit
- Rudy elaza

uel jest niedopuszczalny w spoinie. Skadniki dodajemy by wytworzy uel, ktry ma
za zadanie wydzieli si na spoinie w postaci warstwy ochronnej odcinajcej dostp gazw
atmosferycznych do gorcej masy metalu (spoiny). Warstwa ta potrzebna jest aby metal mg
powoli stygn. uel jest izolacyjnym materiaem. Warstwa ta jest rwnomiernie rozoona,
tak aby nie wchodzia do spoiny.

Skadniki upynniajce uel

- Fluoryt
- Rutyl
Skadniki wice mas otulinow

- Szka wodne (sodowe i potasowe)

Skadniki stopowe

- Nikiel
- Molibden

7.2.2.5. Skad chemiczny drutu elektrody

Zawarto siarki i fosforu w drucie elektrody powinna by ladowa, nie przekraczajca
% 03 , 0 siarki i fosforu.

Rna jest zawarto, zalenie od spawanej stali:

- manganu % 6 , 0 % 3 , 0
- niklu
- molibdenu

Skadniki te poprawiaj jako spoiny.

Jako poprawnie wykonanej spoiny jest na og lepsza wytrzymaociowo anieli materia
rodzimy.

Decyduj o tym:

- Technologia spawania
- Rodzaj zastosowanych elektrod
- cise przestrzeganie rygorw napicia, natenia i mocy liniowej uku.


7.2.2.6. Napicia i natenia przy spawaniu

Stosuje si napicie do 24V, przy zajarzeniu uku napicie musi by wiksze do 40V, 60V.
Natenie spawania zaley od rednicy elektrody i rodzaju spoiny (czy jest to spoina podolna,
nacienna czy sufitowa).

7.2.2.7. Siy dziaajce na roztopiony materia

Na kropl roztopionego metalu dziaaj:

- Siy grawitacji
- Siy elektrodynamiczne ukw
- Podmuch gazw otulin elektrod

Wypadkowa tych trzech si jest zawsze skierowana ku czonemu elementowi co umoliwia
nam wykonywanie pocze spawanych sufitowych (puapowych).

W spoinie moe wystpi wolny tlen, ktry czc si w drobiny
2
O zwiksza swoj objto
i powoduje kruche pknicia. Zawarto tlenu zmniejszamy do technicznego minimum
poprzez dodawanie pierwiastkw bardziej aktywnych, ktre cz si z nim tworzc rnego
typu tlenki, natomiast wolny wodr czc si w drobiny
2
H zwiksza swoj objto
i powoduje krucho na gorco. Jest to tzw. krucho wodorowa.
Podobne efekty daje siarka. Tlenek siarki jest wielokrotnie wikszy objtociowo anieli
materiay wyjciowe i rwnie powoduje mikropknicia. Zatem w procesie spawania
elektrody musz mie odpowiedni skad chemiczny by speni cay szereg funkcji
zapewniajcych moliwie najwiksz jako poczenia.

7.2.2.8. Warunki spawania

Spawanie powinno odbywa si w warunkach cieplarnianych przy konstrukcjach naraonych
na due obcienia dynamiczne.

Warunkiem podstawowym podjcia si spawania elementw jest sprawdzenie,
czy nie ma zanieczyszcze organicznych na krawdziach czonych elementw i ich
ssiedztwie.
Naley spawa w pomieszczeniach zamknitych, w halach zamknitych bez przewieww.
Wiatr powoduje nierwnomierne i zredukowane przyspieszenie procesu stygnicia
i nierwnomierny jego przebieg, co wpywa na powstanie znacznych napre
pospawalniczych.

Elektrody produkuje si w warunkach sterylnych z duym ograniczeniem wilgoci.
Elektrody po wyprodukowaniu zamykane s w opakowaniach hermetycznych, bez moliwoci
dostpu wilgoci atmosferycznej. Po otwarciu s natychmiast zuywane lub przekada
si je do termosw hermetycznych i wyciga pojedynczo.
Elektrody naley suszy przez co najmniej 1,5 godziny w temperaturze 120 - 150C, dla otulin
kwanych i rucydowych, a dla otulin zasadowych przez 1,5 godziny w temperaturze
250 - 350C.

7.2.2.9. Rodzaje spoin

Rodzaje spoin:

- Spoiny czoowe
- Spoiny pachwinowe
- Spoiny otworowe, bruzdowe
- Spoiny kroplowe

7.2.2.10. Spoiny czoowe

Najkorzystniej pracujcym ukadem spoin s spoiny czoowe. cz spoiny od czoa albo
na przedueniu od czoa, wymagaj przy wikszych grubociach obrbki krawdzi.
Zapewniaj one na og najlepsze kontinuum materiaowe, cigo materiaow.
Przy odpowiedniej technologii spawania zapewniaj osignicie wytrzymaoci zcza
wyszych anieli materiau rodzimego.
Spoiny czoowe wykonuje si dla blach cienkich do 5 mm bez przygotowania krawdzi.

(rys. 36)
Spoina bez ukosowania krawdzi typu I
W przypadku spawania automatycznego o tzw. gbokim stopie mona tak czy blach
do gruboci 10 mm. W normalnych ukadach od 5 mm i wzwy, zawsze przygotowujemy
krawdzie.

Dla spoiny czoowej wyglda nastpujco:

(rys. 37)
Kt rowka wynosi od 50 - 60 zalenie od gruboci. Im wiksza grubo tym mniejszy kt.



Nadlew spoiny usuwamy przez obrbk wirow. Gra wyci i wykona podpawk.

Jeeli element jest rozcigany osiowo to trajektorie napre idce wknicie w ukadzie,
ulegaj zakrzywianiu co powoduje powstanie uprzestrzennienia stanu napre wknistego,
co obnia wytrzymao zmczeniow.
W przypadku obcie dynamicznych i odksztace sprysto plastycznych czsto dodanie
materiau jest szkodliwe, bdzie powodowao poprzez rne karby zmniejszenie nonoci
zmczeniowej.

Typy spoin czoowych

(rys. 39)
Tego typu spoiny wykonujemy przy czeniu elementw o grubociach od 3 20mm.
Wysoko progu wynosi 0 2mm, a odlego progu 1 3mm.



(rys. 40)
Spoina powkowa spoina czoowa wykonana pod ktem prostym z innym elementem, V.
Przy spoinie powkowej grubo spoiny do 16 mm, wysoko progu wynosi 1 2mm,
a odlego od progu 1 3mm.
Kt ukosowania w spoinie powkowej jest zarazem ktem rowka i wynosi od 45 - 55.

(rys. 41)
Stosujemy je dla blach grubszych ni 20mm, dla spoin powkowych przy teowym poczeniu
do 16 mm. Spoiny wykonywane przy dwustronnym dostpie i przy grubociach 15 40mm.
Poow spoiny typu X jest spoina typu K.


(rys. 42)
Spoiny wykonywane przy dwustronnym dostpie i przy grubociach od 12 40mm.

(rys. 43)
Jeeli nie mamy dwustronnego dostpu to wykonujemy spoin kielichow (spoina typu U).
Kt ukosowania przy tej spoinie wynosi 19. Promie zaokrglenia R 4 5 mm, czyli trzeba
frezowa. Grubo spoiny do 40mm.

(rys. 44)
Grubo spoiny wynosi 16 40 mm.



Grubo spoin czoowych

Grubo spoiny czoowej bdzie gruboci cieszego z czonych elementw.

Rnice gruboci nie s korzystne dla styku dlatego staramy si agodzi problem zmiany
ksztatu i zmiany przepywu trajektorii napre. Mona wykonywa spoiny czoowe
bez ukosowania blach do gruboci cieszej blachy gdy, przesunicie krawdzi czoowych
(rnica gruboci elementw) nie jest wiksze ni grubo cieszej blachy i nie przekracza
10 mm. Wwczas moemy w spoinie wykona poczenie blachy cieszej do grubszej.
Nachylenie Nita spoiny musi wynosi:

a) Dla obcie statycznych 1 : 1
b) Dla obcie dynamicznych 4 : 1
c) Blachy zukosowane

Dugo spoiny czoowej jest zawsze szerokoci wszego z czonych elementw, ale tylko
pod warunkiem odpowiedniego wykonania tych spoin. W momencie zajarzenia uku
elektrycznego, nastpuje podtopienie i powstaje jama obsadowa, krater na pocztku spoiny.
Jeziorka roztopionego metalu stygn szybciej i powstaj kratery na pocztku, ktre osabiaj
spoin i zakcaj trajektorie rozkadu przestrzennego napre. Mona odejmowa efekty
zego wpywu kraterw, lub robi tak aby te kratery nie powstay. Aby kratery nie powstay
to od dugoci obliczeniowej spoiny odejmujemy warto a 2 . Przyjmuje si, e krater jest
rwny gruboci spoiny.
Aby kratery nie powstaway to musimy wyprowadzi spoin na pytki wypiekowe.
Podkadamy pytk na pocztku i na kocu spawania. Powstaje spoina jednorodna, a pytki
przycinamy. Wwczas dugo spoiny jest faktycznie szerokoci czonych elementw.


7.2.2.11. Spoiny pachwinowe

Wykonywane w pachwinach, czyli przy czeniu elementw usytuowanych do siebie
w zasadzie pod ktem prostym. Zmiana kta powoduje pogorszenie walorw
wytrzymaociowych tego poczenia i obnienie nonoci. Przyjmuje si, e kt wynosi
60 - 90.
W spoinach pachwinowych istotna jest ich grubo.

Grubo spoiny jest w zasadzie dowolna ale powinna spenia dwa warunki:

Parametr 1
W jakich zakresach gruboci elementw czonych mona wykonywa gruboci spoin
pachwinowych.

Parametr 2
Lico spoiny (wypuke, gadkie, wklse)

Gruboci obliczeniow spoiny pachwinowej jest wysoko trjkta wpisanego w spoin.
Przy jednakowych bokach, ramionach spoiny mamy rone gruboci spoiny.

Nadlew spoiny nie jest dobry. Trajektorie napre si rozchylaj, nastpuje zakcenie,
uprzestrzennienie przepywu strugi trajektorii napre, co obnia znacznie
wytrzymaociow.

Najlepsze s spoiny wklse.

Przy duych dynamicznych obcieniach, ewentualne podtopienia krawdzi spoin naley
usun przez obrbk wirow lub rwnowan.
S.G.

Stosuje si czsto spoiny przerywane. Wykonuje si szew acuchowy,
mijankowy(przestawny). Zawsze na kocu czcych elementw dwustronna spoina, dalej
szew acuchowy.

Grubo spoin pachwinowych

Grubo spoin pachwinowych wynosi 7 , 0 2 , 0 i nie moe przekracza mm 16 .

2 , 0 - dotyczy minimalnej gruboci, jest to 2 , 0 grubszego z czonych elementw
7 , 0 - dotyczy maksymalnej gruboci, jest to 7 , 0 cieszego z czonych elementw

Dugo spoin pachwinowych

Dugo spoin pachwinowych uoonych rwnolegle do kierunku dziaania siy:

l

mm
a
a
40
10
100

Grubo spoin krzyowych

Grubo spoin krzyowych wynosi:

t a 5 , 0 <

t - grubo blachy do ktrej mocujemy eberka

mm t 6 >

7.2.2.12. Spoiny otworowe i bruzdowe

Spoiny te stosujemy gdy:

- Mamy ograniczona dugo zachodzenia
- Spoiny pachwinowe nie wystarczaj.

Otwr zakoczony jest pkolicie na obu kocach.


gdzie:

d - szeroko otworw
t - grubo dachu (elementu, gdzie wykonujemy otwory)

Dugo obliczeniowa spoiny to:

ia wyokraglen l 2 2 +

Dugo obliczeniowa spoiny po uku to:

a d

Cakowita dugo obliczeniowa spoiny to:

+ ) ( 2 2 a d l

W spoinach bruzdowych:

- Otwr musi by zakoczony pkolicie
- Dugo otworu d l + nie moe przekracza t 10 , czyli 10 gruboci blach, w ktrej
si znajduje.
- Spoin tych nie naley stosowa dla blach o gruboci mm 25 > silnie obcionych oraz
w konstrukcjach obcionych dynamicznie

7.2.2.13. Spoiny kroplowe

Spoiny kroplowe stosowane s w czeniu elementw blach cienkich. Przekrj poduny
tej spoiny to elipsoidy obrotowej.

Mona rwnie przyjmowa:

d l 75 , 0
gdzie:

l - dugo
d - po elipsy


7.2.3. Obliczanie pocze spawanych

Poczenia spawane naley tak projektowa aby spitrzenia napre byy jak najmniejsze

Naley unika nadmiernego skupiania spoin, np. poprzez cinanie naroy eber usztywniajcych
jak i zachowanie minimalnych odlegoci midzy elementami pocze przesunitych

c
>
>
t
mm
2
30

Spoiny naley tak projektowa aby ich rodek cikoci pokrywa si z osi cikoci prta.

Przy projektowaniu spoin w miejscach trudnodostpnych naley mie na uwadze to e pochyleni
elektrody w czasie spawania powinno wynosi w stosunku do osi podunej spoiny 30 - 60,
a odlego elektrody od jakiejkolwiek czci metalowej musi by mm 10 > .

Naprenia obliczeniowe w spoinach naley zmniejszy o 10% w przypadku wykonywania
poczenia na montau i o 20% dla spoin sufitowych, puapowych ze wzgldw wykonawczych
jak i montaowych.

Spoiny pionowe z gry na d i odwrotnie wykonuje si z zastosowaniem specjalnych technik
spawania i specjalnych elektrod, z pewnym ograniczeniem mocy liniowej uku i naprenia prdu.

W spoinach sufitowych te mamy ograniczenia co do stosowanych elektrod i naprenia prdu.

7.2.3.1. Wspczynniki zmniejszajce nono spoin

Wspczynniki zmniejszajce nono spoin ( ) z uwagi na charakter obcienia,
kierunek obcienia, rodzaj materiau oraz warunki wykonania.

O 10% - w przypadku spoin montaowych
O 20% - w przypadku spoin puapowych
O 30% - w przypadku spoin puapowych na montau

W przypadku spoin wykonywanych podolnie wspczynnik zaley od tego, czy spoina jest
rozcigana czy ciskana. Nie jest obojtny kierunek i znak obcienia w spoinach.

Wspczynniki zmniejszajce stosowne w obliczeniach pocze czoowych.

W spoinach ciskanych 0 , 1 =
. Wytrzymao poprawnie wykonanej spoiny z uyciem

odpowiednich technologii, jest na og wiksza ni materiau rodzimego.

W spoinach rozciganych =
15 , 0 0 , 1

cych rozciagaja
r
. max
=

0 , 1 = dla czystego rozcigania
0 , 1 dla mimorodowego dziaania siy


W spoinach zginanych:

0 , 1 =
.

W spoinie cinanej nono spoiny czoowej jest rwna nonoci przekroju spawanego.

W spoinach cinanych

6 , 0
||
= .

W spoinach pachwinowych wielko wspczynnikw zmniejszajcych zaley
od wytrzymaoci materiau spawanego, od warunkw wykonania oraz warunkw pracy
poczenia.

Pod wzgldem wytrzymaociowym podzielono stal na 3 kategorie plastycznoci:

I klasa
e
R 255 [ ] MPa
II klasa 255
e
R 355 [ ] MPa
III klasa 355
e
R 460 [ ] MPa

Wystpuj naprenia normalne i naprenia cinajce.
Naprenia cinajce rwnolegle do osi podunej
||
i naprenie cinajce prostopadle
do osi podunej
.

Wielko wspczynnikw zmniejszajcych dla poszczeglnych kategorii

||

e
R 255 [ ] MPa 9 , 0 8 , 0
255
e
R 355 [ ] MPa 8 , 0 7 , 0
355
e
R 460 [ ] MPa 7 , 0 6 , 0

W ukadzie zoonym sprawdzamy nonoci w spoinach wzorem na naprenia
zastpcze zoone

d
f < +

) ( 3
2 2
||
2
||

gdzie:

- jest zalene od granicy plastycznoci stali

=
0 , 1
85 , 0
7 , 0


To na tyle dywagacji gospodarczo politycznych, mojego autorstwa. Nie wskazuje tutaj na adn
opcje polityczna, ktra by za tym staa. Po prostubezpartyjny obywatel kraju, co nieco wiedzcy.
Wicej moe ni inni
S.G.

Notaki Z Wykladow

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Notaki Z Wykladow

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KONSTRUKCJE STALOWE 1

Autor: dr in. S. Grski

t - sumaryczna grubo czci podlegajcych dociskowi w tym samym kierunku

. Wytrzymao poprawnie wykonanej spoiny z uyciem

You might also like