FAZY ROZWOJU CZOWIEKA WEDUG KONCEPCJI ERIKA H. ERIKSONA I. faza ufnoci ( 1. r. .) ? ?Jestem nadziej, jak mam i daj?.

W tej fazie najwaniejsze jest rozwinicie poczucia ufnoci. Jeeli dziecko bdzie potrafio zaufa innym, to bdzie take umiao zaufa samemu sobie. Pierwszym obiektem ufnoci jest matka. Dziecko nabywa ufno poprzez kontakt z rodzicielk oraz za pomoc zmysw (smak, zapach, dotyk, obraz, dwik). Jak pisze Lech Witkowski rozmiary ufnoci wydaj si zalee od ?jakoci wizi macierzyskiej?, jako, e to ?matka tworzy poczucie ufnoci?. Jak mwi prof. Ewa Biliska ? Suchanek: ?jeeli dziecko bdzie miao ufno wobec matki, to bdzie j miao take w stosunku do wiata, bo matka jest wiatem?. Poczucie ufnoci to podstawowy mechanizm ?wczenia si? rozwojowego jednostki do wiata . Jednake nadmierna ufno jest rwnie niekorzystna, jak jej brak. Istotne jest zachowanie homeostazy. Pewna doza nieufnoci jest nie tylko nieuchronna, skoro ?dowiadczenia zawsze dostarczaj okazji do nieufnoci?, jest wrcz warunkiem dalszego udanego rozwoju. W obliczu niepewnoci pozwala uczy si ?w jakim stopniu nadzieja moe si speni (?) Frustracja jedynie wtedy prowadzi do odczu niepewnoci i zasadniczego poczucia nieufnoci, gdy nie znajdzie rozwizania prowadzcego ku ufnoci . Jak pisze Witkowski: zarwno poczucie ufnoci, jak i ?nadzieja? s tu kategoriami oddajcymi obecny potencja czy skonno wyraajca si w zakresie i jakoci ?wczania si do wiata? . W myl zasady epigenezy jest to najwaniejsza faza w rozwoju czowieka. II. faza autonomii (2 ? 3 r. .) ? ?Jestem tym, co wyraa moja wolna wola?. Caa ta faza (?) staje si walk o autonomi (?). Generalnie jednak chodzi o to, e wraz z tym, dziecko nabywa umiejtnoci solidnego stania na wasnych nogach ?uczy si take zakrela swj wiat jako ?ja? i ?ty?, ?mnie? i ?moje? . Jak pisze Witkowski: jest to szczeglnie wana faza, gdy w niej wyraa si pierwsza emancypacja, mianowicie od matki i jej cisej kurateli . Faza ta charakteryzuje si take pdem do demonstrowania wasnej woli , dociekliwoci, nietolerancj dziecka na restrykcje, uporem. Do wzrostu autonomii niezbdna jest dobrze rozwinita wczesna ufno (?) Poczucie samokontroli jest ontogenetycznym rdem poczucia wolnej woli . Znamienne dla tego okresu s take uczucie wstydu i wtpienia. Wstyd wie si z poczuciem wystawienia na widok innych, w sytuacji pragnienia ukrycia. Wtpienie natomiast jako ?postawa?, ma wiele wsplnego ze wiadomoci, e jest jakie ?za mn?, ktre moe ingerowa, z ktrym musz si bezwzgldnie liczy . Dziecko domaga si prawa do robienia samemu tego, co staje si dla niego dostpne rwnoczenie z nabywanymi przez niego umiejtnociami. Te dania mieszaj si z obaw przed odepchniciem i osamotnieniem. Pojawia si nieuchronna, ale i podana rozwojowo funkcja napicia midzy poczuciem autonomii a poczuciem wtpienia i wstydu, grocym przy egzekwowaniu wasnej woli (?) Rola rodzica (?) polega tu szczeglnie na tym, e ?musi chroni dziecko przed potencjaln anarchi jego jeszcze nie wywiczonego zmysu rozrniania, jego niezdolnoci do roztropnoci w utrzymywaniu i porzucaniu . Istotne tez to aby w tej fazie dziecko oswoio si z poczuciem frustracji i traktowao je jako naturaln cz ycia a nie potencjalne zagroenie. Stan rwnowagi tej fazy jest zwizany z zasad ?prawa i porzdku?. Radykalne odrzucenie nadzoru ograniczajcego swobod zbiega si z potrzeb kontaktu z takimi znaczcymi innymi, ktrzy pozwalaj poprzez identyfikacj z nimi na poczucie autonomii. Std ju tylko krok do autorytetu. III. faza inicjatywy (4 ? 6 r. .) ? ?Jestem tym, kogo umiem sobie wyobrazi jako siebie?. W rd kryteriw poczucia inicjatywy autor wskazuje na: ?rado rywalizacji, wytrwao skupienia na celu, przyjemno osigni?, podkrelajc, i ?dziecko rozwija przesanki umoliwiajce antycypacje rl i rywalizacj (?) W tej fazie w dziecku rodzi si ?poczucie inicjatywy jako podstawy realistycznego poczucia ambicji i celu?, a celowo rzdzi zachowaniem. Jest to faza rozwoju inicjatywy, umiejtnoci i odpowiedzialnoci. Wszelkie poraki powoduj uczucie winy i niepokoju. Uczucie frustracji, samoobserwacja, moliwo autooceny s

fundamentami tworzcego si systemu moralnoci. W tej fazie dziecko poznaje rne role spoeczne, dlatego bardzo wane s tu gry i zabawy, poprzez ktre dziecko si ich uczy. Istotny jest tu take kontakt z osobami z poza rodziny ?dla eksperymentowania na rozmaitych typach zachowa i celw, poza sfer ycia rodzinnego (?) Najwaniejszym ogniwem dowiadcze sucym rozwojowi tosamoci jest osobisty przykad dorosych. Dzieci ucz si poprzez obserwacj i naladownictwo, dlatego wane jest ukazywanie waciwych wzorcw postpowania. Na tym etapie umiejscawiaj si zazwyczaj ekspresyjne wzory agresywne, karania odwetowego i ograniczania innych. IV. faza adekwatnoci (6 ? 11 r. .) ? ?Jestem tym, co potrafi nauczy si wprawia w ruch?. Dotyczy ona dzieci w modszym wieku szkolnym. W tej fazie rozwojowej ?w gr wchodzi, ni mniej, ni wicej, rozwinicie i podtrzymywanie pozytywnej identyfikacji z tymi, ktrzy s kompetentni?. Pozytywn stron procesu wyraa wzrost ?poczucia fachowoci?, w zderzeniu z gwnym zagroeniem tego etapu w postaci ?poczucia niszoci?. Na tym etapie dziecko dy do wykonywania wszelkich czynnoci dobrze, a czsto wrcz perfekcyjnie. Charakterystyczny jest pd do opanowania rnych umiejtnoci (?), jednostka jest gotowa do szybkiego i apczywego uczenia si, do stawania si ?du?, w sensie dzielenia obowizku i dyscypliny i aktywnego dziaania (?) Nieumiejtno wytwarzania moe prowadzi do ?poczucia nieadekwatnoci i niszoci?. Dziecko pragnie uznania za swoj prac. W przeciwnym wypadku moe ?zrodzi si? w nim poczucie nieadekwatnoci. Zjawiskiem rwnie niekorzystnym jest ?przerost adekwatnoci?, ktry przejawia si w nadmiernym samoograniczaniu si i silnym poczuciu obowizku ? powoduje uzalenienie dziecka od obowizkw. Przerost adekwatnoci moe rwnie przejawia si w szkole: w pierwszym przypadku (?) polega on na prbie dostosowania si ucznia do szkoy, w drugim szkoy do ucznia?. Nieprawidowym zjawiskiem jest rwnie okrelenie pracy jako jedynego kryterium wartoci, gdy czowiek staje si niewolnikiem dominujcej typologii roli. Nie mniej obecno nauki i pracy w tej fazie rozwojowej dziecka moe by rozstrzygajca dla jego rozwoju spoecznego, gdy obejmuje to czynnoci u boku innych i wraz z nimi, jak te zdolnoci rozumienia i akceptacji podziau pracy. W fazie tej dziecko pragnie peni okrelone role, ktre dotd tylko symulowao w trakcie zabawy. Eksperymentuj na rolach. Dzieci chc obserwowa i naladowa. Przywizuj si do nauczycieli i rodzicw innych dzieci ? s oni nowymi autorytetami w jego yciu po za rodzicami. Na tym etapie bardzo wan rol odgrywaj rwienicy, gdy to oni dostarczaj kryteriw pomiaru wasnego sukcesu lub klski. Istotne jest aby w tym okresie szczeglnie afimowa i motywowa dziecko oraz odpowiednio stosowa kary i nagrody. V. faza kryzysu tosamoci (12 ?18 r. .) Faza ta przypada na okres dojrzewania psychicznego i fizycznego. Zachowanie modego czowieka jest w znacznej mierze zwizane z tak zwan ?burz hormonw?. Zaspokojenie potrzeby tosamoci staje si dominujcym zadaniem egzystencjalnym. Modzie dowiadcza pomieszania rl ? niby jest ju dorosy, ale jest jednoczenie dzieckiem. Ma uczucie zagubienia i chaosu. Przeywa kryzys tosamoci. Oparciem dla zaspokojenia potrzeby tosamoci jest witalna sia wiernoci, ktrej odzwierciedleniem jest ideologia. Jest to wiek ?niecierpliwego idealisty?, ktry wierzy w moliwo realizacji wzniosych ideaw i utopii. W okresie dorastania mody czowiek dokonuje wyboru ideaw, ktre s mu bliskie, i odrzuca te, ktrych nie akceptuje. Autorytet rodzicw, nauczycieli i innych ?osb znaczcych? upada. Poszukuje zatem ludzi i idei, ktrym mgby zaufa i wobec ktrych jest godny zaufania. Powstaje tu niebezpieczestwo ?zejcia na z drog?, patologii (np. alkoholizm, narkomania, niebezpieczne organizacje i ruchy religijne tzw. sekty.) Tym co najbardziej niepokoi modych ludzi jest niezdolno rozstrzygnicia co do tosamoci roli (?) Mechanizm kompensacji tego niepokoju, dla przeamania swoistej blokady rozwojowej, polega na tym, e jednostki ?okresowo identyfikuj si z bohaterami klik i tumw?. Pojawia si tu pewien

paradoks: polega on na wyraaniu potrzeby wiernoci poprzez cyniczn nieufno. Z jednej strony mody czowiek jest skonny darzy zaufaniem przywdcw wyaniajcych si z grupy rwienikw w klasie, szkole i poza ni lub starszych, ktrzy w jakim stopniu speniaj jego oczekiwania, z drugiej za broni si przed ograniczeniami narzucanymi jego osobie, tumaczc tym wasne wykroczenia i brak staoci. W okresie dorastania mody czowiek odczuwa rwnie potrzeby przynalenoci grupowej, akceptacji i uznania. Nabywane w tym okresie umiejtnoci yciowe zale w duym stopniu od charakteru sytuacji i kompensacji proponowanych przez grup. Poczucie akceptacji przez otoczenie (grup rwienicz, klas szkoln, rodzin) jest niezbdne do ?odnalezienia swojego miejsca w wiecie?. Wan rol odgrywa w tej fazie mio, ktra jest kolejnym czynnikiem potrzebnym w budowaniu wasnej tosamoci dorastajcego czowieka. Zmiany, ktre zachodz w tym okresie w organizmie nastolatka powoduj zwikszenie jego wraliwoci na problemy zwizane z identyfikacj seksualn. Rozpoczyna to stadium ?zakochiwania si?, co nie jest jednoznacznie zwizane z seksem ? jest to zazwyczaj flirt, sympatia, adoracja . Mio jest usiowaniem dojcia do definicji wasnej tosamoci poprzez projekcj rozproszonego autoobrazu na partnera i postrzeganie si w tym odbiciu i stopniowym rozjanieniu. Mio wic w yciu modych ludzi stanowi nie tylko istotn kompensacj poczucia odsunicia, lecz suy za mechanizm ?soczewkowego skupienia?, dajcego, po przejciu przez obiekt uczucia, szans na rozwizanie wasnego problemu ze spjnoci i przejrzystoci definicji siebie. W modzieczej mioci najwicej ?miejsca? zajmuj rozmowy. Jest to jedna z paszczyzn, na ktrej odbywa si zdobywanie informacji ?jaki jestem? i czy wiedza oraz ocena dotyczca wasnej osoby jest zgodna z informacjami zwrotnymi od otoczenia. Dorastajc i natrafiajc na ogromne trudnoci w realizacji tego zadania modzi ludzie potrzebuj przede wszystkim moratorium dla zintegrowania elementw tosamoci. Moratorium to zaprogramowane opnienie psychospoeczne w rozwoju osobowoci i w statusie spoecznym w okresie dorastania, wbudowane w schemat rozwoju ludzkiego. Poniewa, okres dorastania jest faz ycia, w ktrej poszukuje si swojego zakorzenienia, moratorium jest zatem jednym z mechanizmw sucych znalezieniu poczucia wasnej tosamoci przez dorastajcego. Daje ono szans wykorzystania moliwoci tkwicych w czowieku poprzez odroczenia i wyhamowania, pozwalajce na odroczenie zajcia odpowiedzialnej postawy wobec ycia, co pomoe w unikniciu szybkiego okrelenia wasnego miejsca i roli w wiecie. Znamienn rol odgrywa tu moe wyciszenie. Jest to wyczenie ogromu bodcw, a nawet zawieszenie si w swoistym niebycie (?) Haas wiata rozprasza i przez to zakca nasz stosunek do samych siebie. Prawdziwe skupienie umoliwia cisza, umoliwia zebranie siebie w jedno i pozwala na odnalezienie siebie. G. Marcel mwi o ciszy, ?e wanie w niej mog si odnale. Jest ona sama w sobie pierwiastkiem odzyskiwania?. Moratorium jako swoisty ?metabolizm pasywnoci i aktywnoci? daje moliwo poradzenia sobie ze samym sob i odbudowania inicjatywy yciowej. Pasywno jednak w przeduajcym si moratorium ma negatywne znaczenie. W okresie dorastania umysowo czowieka jest rwnie w stanie wyczekiwania. Ujawnia si to w unikaniu i odrzucaniu rl czy treci nieakceptowanych (nieinteresujcych). To ?przeduone dorastanie? pozwala na ?eksperymentowanie przez modego czowieka na rolach spoecznych? bywa, e poprzez uwsteczniajce powtarzanie tych samych rl czy okresowe antycypacje, uwikane w skrajne wybory. Spoeczestwo, znajc specyficzne cechy tego okresu ? jego zmienno, powinno dostosowa swoje oddziaywania do warunkw rozwojowych dorastajcych, dajc im przestrze pozwalajc na odroczenie lub uniknicie (w pewnym stopniu) zobowiza i odpowiedzialnoci dorosych ? prawo do popeniania bdw. Ma to by instytucjonalny sposb usankcjonowania przez spoeczestwo potrzeby rozwojowej ludzi modych, wchodzcych w ycie. Rol ?instytucjonalnego moratorium?, jako niezbdn rozwojow funkcj odroczenia, powinna peni szkoa. Funkcja szkoy jako moratorium odgrywa podstawow rol, poniewa okres dorastania obejmuje uczszczanie do szkoy redniej oraz studia (?)

W dziaaniu modego czowieka w tym przejciowym okresie pojawia si swoisty paradoks. Mody czowiek, ktry otrzymuje moliwo podejmowania decyzji i wyborw ma poczucie bycia wolnym, odpowiedzialnym. Jednak funkcjonowanie w tym zakresie wolnoci i samodzielnoci wymaga dostosowania si. Relacje midzy dostosowaniem si do okrelonego porzdku a powstawaniem zachowa emancypacyjnych poszerzaj zakres stawania si wolnym i osigania wyszych standardw pl wolnoci. W sytuacji wymuszania okrelonych zachowa, podejmowania decyzji na cae ycie, zmagania si ze sob, jak i otoczeniem mog prowadzi do zaburze moratorium. Zaburzenie moratorium moe spowodowa ogromn strat, wcznie z powstaniem tosamoci negatywnej. Do zaburze (?) moe doj przez: - przerwanie moratorium poprzez zmuszanie modego czowieka do penienia rl (wejcia w dorose ycie) bez doczekania momentu, w ktrym sam sobie okreli satysfakcjonujce go miejsce w yciu spoecznym; - przerwanie moratorium przez czynniki administracyjne lub prawne, powodujce nieodwracalne zepchnicie w rodowisko marginesu spoecznego i wtoczenie w tosamo negatywn; - nadmierne przeduanie moratorium ?jako produkt gwatownej zmiany spoecznotechnologicznej?, ktra moe sta si stylem ycia modego czowieka. Skazuje go na trwanie w stagnacji, na bierne wyczekiwanie i pasywno yciow, a nawet izolowanie si od otoczenia, ktre bdc ubogie w mao spjne bodce, nie prowadzi do zintegrowania oryginalnej tosamoci. VI. faza intymnoci (20 ? 30 r. .) ? ?Jestemy tym, co kochamy?. Erikson omawianie faz VI ? VIII czy pod wsplnym mianem ?poza tosamoci?. Ukoronowanie rozwoju z poprzedniego stadium, zwizane z uksztatowaniem si tosamoci ego, oznacza przeom wobec wszystkich pozostaych faz naraz; tak jakby doroso i staro miay zupenie inny status psychoanalityczny ni modo (?) To ?poza? tosamoci implikuje rwnie dominacj (?) innych ?zada? i ?potrzeb? egzystencjalnych i oznacza powstanie w czowieku nowych si witalnych (?) Sia nabyta w kadej fazie prowadzi do wymogu przekroczenia danej fazy i do wystawienia na prb (w kolejnym stadium) elementw, ktre wczeniej byy (jeszcze) kruche a (ju) cenne. W fazie VI pojawiaj si zdolnoci odczuwania takich stanw, jak: wi psychiczna, zespolenie fizyczne, blisko i wsplnota, take, gdy wymagaj one powicania i kompromisu. Si witaln zaspokajajc potrzeb intymnoci jest mio, ktra otwiera przed czowiekiem nowe moliwoci: odniesienie si do siebie poprzez otwarcie i z innym w egzystencjaln formu ?ja? istniejcego poprzez ?my?. Faza kryzysu tosamoci poprzedza faz intymnoci, gdy dopiero: skonsolidowana tosamo pozwala na (pene i autentyczne) oddanie si, wymagane w intymnych afiliacjach, namitnych zwizkach erotycznych czy uduchowionych spotkaniach. Bez tego kada prba intymnoci przeksztaca si w mniej czy bardziej neurotyczne poszukiwanie zaspokojenia dominujcej potrzeby innej, ni sama potrzeba intymnoci (?) Dopiero w tym momencie moe w peni rozwin si prawdziwa genitalno, jako pewna utopia egzystencjalna, istotnie wsparta na jakoci przey w sferze seksu. Odepchniciem typowym dla tej fazy jest izolacja bdca niezdolnoci do znalezienia moliwoci (szans) dla swojej tosamoci poprzez dzielenie intymnoci. Izolacja powstaje, gdy rodzi si kryzys intymnoci, zwizany z nie osigniciem jej. Przeciwiestwem siy zwizanej z intymnoci jest stan gotowoci odepchnicia, izolowania i w razie potrzeby niszczenia si i ludzi, ktre zdaj si zagraa. Przy tym, ?trwa konsekwencj? tego stanu jest ?gotowo do fortyfikowania wasnego obszaru intymnoci i solidarnoci?, poczona z ?wyolbrzymianiem maych rnic midzy tym, co znajome, a co obce?. W fazie intymnoci odmowa jest wyrazem stanu gotowoci czy skonnoci do izolacji, do niszczenia wszystkiego, co moe zagraa wdzierajc si w sfer intymnoci jednostki, ktr ta chce ochrania. Intymno zestawia si w kontekcie do ?samoabsorbcji?, ktra oddaje ide zamknicia w sobie i pochonicia ochron pewnej sfery, jako niedostpnej innym. VII. faza yciodajnoci (40 ? 64 r. .) ? ?Jestem tym, w co potrafi tchn ycie?.

yciodajno (generatywno) obejmuje zarwno zdolno do prokreacji, produktywno, jak i twrczo, i wsplnie okrela je jako ?zdolno do powoywania do ycia nowych istot, nowych wytworw i nowych idei, cznie z rodzajem zdolnoci do autokonstrukcji pod wzgldem ostatecznego rozwinicia tosamoci?. Ow zmusza do pomagania w rozwoju modemu pokoleniu, a jednoczenie obejmuje produktywno i twrczo. Patologiczn stron tej fazy jest stagnacja prowadzca do regresu ku wczeniejszym stanom konfliktu w jednostce. Pozytywne znaczenie stagnacji polega na tym, e jest ona przejawem frustracji yciodajnoci i rodzi zjawisko sublimacji to jest ?lepszego uytku jaki mona uczyni z bodcw libido penych frustracji?. Si witalna powstajca w fazie yciodajnoci jest troskliwo przejawiajca si w podejmowaniu opieki wobec osb, wytworw i idei, jest ona wyrazem nowego nastawienia wspczulnego (instynktownej skonnoci do yczliwoci) (?) .Jest to cecha wsplna wszystkich ludzi pozwalajca na przechowywanie i przekazywanie dziedzictwa kulturowego. Dowiadczenia te zostaj zachowane dziki wykroczeniu poza nie lub przekazaniu ich innym. Ta swoista opiekuczo ?jest rozszerzajc si trosk o to, co stworzya mio, konieczno lub przypadek; przezwycia ona ambiwalencj zwizan z nieodwracalnym obowizkiem?. Faza ta spenia funkcj ?ogniwa czcego pokolenia?. Najczciej penione role spoeczne w tej fazie rozwoju s zwizane z przekazem modziey wartoci idealnych poprzez rodzicielstwo, nauczanie, uzdrawianie, wytwarzanie itp. Dorosy zatem moe i musi przyj na siebie zadanie wprowadzania nowych adeptw ycia spoecznego do rytualizacji?. Przeciwiestwem troski jest negacja, ktra jest nie tylko nieunikniona ale i niezbdna rozwojowo. Negacja polega na odmowie wczenia pewnych osb w krg wasnego zainteresowania, nie troszczenie si o opiek nad innymi. Ma ona duy wpyw na przetrwanie grup i rozwj psychospoeczny kadej jednostki. VIII. faza spenienia lub rozpaczy (powyej 65 r. ) ? ?Jestem tym, co przetrwa ze mnie?. To faza, w ktrej czowiek dokonuje bilansu swojego ycia, to faza w ktrej zbiera efekty swoich sukcesw i poraek yciowych. Daje ona moliwo ogldu i refleksji nad sensem ycia i jego celem w oglnym porzdku ludzkim. Czowiek osiga integralno polegajc na zachowaniu waciwego dla siebie modelu ycia we wsplnocie z kultur, co pozwala mu zmierzy si z fenomenem mierci ? akceptacja ycia jest warunkiem akceptacji mierci. Osigany stan jest indywidualnym bogactwem czowieka, ktry wrcz symbolicznie i ostatecznie oddaje otoczeniu, bliskim, spoeczestwu ?dug twrczoci? zacignity w trzech pierwszych fazach. ?oddaj to (tyle), ile mogem odda mnoc dany mi potencja przez siebie samego?. Jeeli czowiek nie osiga poczucia, ktre daje mu i dawa jego styl ycia, ogarnia go rozpacz, e ju nic nie mona zmieni, e za mao zostao czasu, by na nowo prbowa. W takich sytuacjach przychodzi zwtpienie i refleksja nad kruchoci ycia w obliczu mierci, nad brakiem jego sensu, bezradno, zaleno, poczucie rozpaczy. Dla czowieka w okresie staroci istotne jest uczucie tego, e jest potrzebny, uyteczny. Odczuwa take potrzeb satysfakcji z obowizkw, ktra przyczynia si do jego poczucia wasnej wartoci. Zwieczeniem procesu rozwojowego jest integralno ? dla ? siebie, w przeciwiestwie do wczeniejszych integralnoci ? w ? sobie w kontekcie potrzeby ufnoci jest nadzieja, w smym za stadium wiara. Dzieje si tak dlatego, e siy nadziei i wiary odpowiadaj sobie. Integralno ego wie si z akceptacj przeytego przez czowieka ycia. Jeli starsi opiekunowie maj dostatecznie duo integralnoci by nie ba si mierci to ich dzieci nie bd lkay si ycia. Integralno wyraa poczucie spjnoci i peni. Najczstszym motywem rozpaczy ludzi starych jest poczucie stagnacji i yciowej martwoty. Formua tej fazy brzmi: ?Jestem tym, co przetrwa ze mnie?. Zauwamy, e oznacza to nie tylko ? po? mnie czy ?przeze? mnie, ale co zachowuje integraln wi ze mn.

WERSJA 2 1. Ufno w przeciwiestwie do nieufnoci (1 rok ycia) - w tym okresie najwaniejsze dla dziecka jest poczucie bezpieczestwa, aby si ono wytworzyo potrzebna spjna i trwaa troska. Najwaniejsza w tym okresie dla dziecka jest matka, dziecko poznaje j przez zapach. To ona karmic dziecko piersi, gaszczc, przytulajc czy koyszc budzi w dziecku ufno do wiata. Dziecko wchania otoczenie caym sob dlatego tak wane s wraenia dotykowe. Wskanikiem ufnoci dziecka jest gboko jego snu oraz przyjmowanie pokarmu. Eriksona zwraca uwag, e bardzo wane jest to, eby matka chciaa swojego dziecka od momentu poczcia, musi by osob odpowiedzialn. Kryzysami dla dziecka w tym okresie s: narodziny (przerwanie wizi z matk przez przecicie ppowiny) i zbkowanie (ok. 6 miesic ycia). Pomylne rozwizanie konfliktu : zaufanie do wiata, nadzieja na przyszo Niepomylne rozwizanie konfliktu: podejrzliwo, brak poczucia bezpieczestwa, obawa o przyszo. 2. Autonomia w przeciwiestwie do wstydu i zwtpienia (2 - 3 rok ycia) - dziecko poszukuje drogi do uniezalenienia si od rodzicw ( u Wygockiego jest to faza ja sam). Wane jest, aby metody wychowawcze, ktre stosuj rodzice nie byy zbyt sztywne- rygory i kary mog doprowadzi do uwydatnienia si u dziecka zaburze neurotycznych czy poczucia braku autonomii. W fazie tej odbywa si trening czystoci (odpowiada to fazie analnej). Pomylne rozwizanie konfliktu: poczucie autonomii i wasnej wartoci Niepomylne rozwizanie konfliktu : uczucie wstydu i zwtpienia we wasne zdolnoci, egoizm, zaborczo. 3. Inicjatywa w przeciwiestwie do poczucia winy (4 - 5 rok ycia) - due znaczenie ma tutaj wyobrania dziecka wykorzystywana w ronych zabawach. Dziecko poznaje swoje otoczenie i odnajduje w nim swoje miejsce - w zabawach identyfikuj si z rodzicami (proces socjalizacji). Dua ciekawo seksualna, znaczny rozwj sownictwa dziecka. Pomylne rozwizanie konfliktu: zdolno do inicjowania i czerpania przyjemnoci z ich realizacji Niepomylne rozwizanie konfliktu: obawa przed kar i poczucie winy powoduje pojawienie si rnych uczu. 4. Przedsibiorczo w przeciwiestwie do poczucia niszoci (6 - 11 rok ycia ) - w tym okresie wan rol peni koledzy i nauczyciele- to tutaj dziecko zaczyna robi co na serio, idzie do szkoy gdzie uczy si czyta i pisa. Opanowuje wiedze i umiejtnoci. Kada pozytywna osoba mobilizuje dziecko (satysfakcja z wykonanej pracy), za zniechca. Jest to najwaniejszy okres w procesie socjalizacji, gdy to tutaj ksztatuje si stosunek do pracy. Pomylne rozwizanie konfliktu: poczucie kompetencji i sukcesu. Wiara we wasne siy i moliwoci. Ads by Google Manipulacja, Perswazja Hipnoza, Wywieranie Wpywu, NLP Szkolenia Rozwoju Osobistego www.wyzszaszkolauwodzenia.pl Pedagogika w Gliwicach Kierunek z przyszoci. Przyjd i przekonaj si. Studiuj w Gliwicach wsb.net.pl Niepomylne rozwizanie konfliktu: poczucie niedostosowania i niszoci. 5. Tosamo w przeciwiestwie do rozproszenia rl (12 - 18 rok ycia) - U modego czowieka ksztatuje si poczucie tosamoci w zakresie penienia rl spoecznych( tosamo osobowa i zawodowa). Przekonuje si, e posiada cechy, ktre nie posiada nikt inny. Najwaniejsze w tym okresie jest osignicie rwnowagi ja wewntrznego i ja zewntrznego. Wie si to z poczuciem autonomii okrelenie sobie celw, dokonywanie wyborw, racjonalna ocena autorytetw, podejmowanie rl przywdczych i podporzdkowanie si przywdc. Wystpuje tu

tzw. moratorium rozwojowe. Pomylne rozwizanie konfliktu: postrzeganie siebie jako spjnej, wykrystalizowanej osobowoci z uksztatowanym poczuciem tosamoci. Niepomylne rozwizanie konfliktu: zagubienie w kwestii wasnej tosamoci. 6. Intymno w przeciwiestwie do izolacji (20 - 35 rok ycia) - czowiek poszukuje bliskich i trwaych zwizkw z innymi ludmi- dochodzi do intymnych kontaktw(seksualnych, przyjacielskich). Zdolno do zachowania wasnej tosamoci i tosamoci partnera. Pomylne rozwizanie konfliktu : przeywanie mioci i oddania dla drugiej osoby Niepomylne rozwizanie konfliktu: lk przed utrata wasnej tosamoci , pozbawienie treci zwizkw z innymi ludmi. 7. Produktywno w przeciwiestwie do stagnacji (36/40 - 64 rok ycia) - czowiek poszukuje moliwoci wyraenia siebie ( produktywno i twrczo). Najwaniejsze staje si przeduenie gatunku i wychowanie dzieci ( nie tylko swoich). Kryzys jest czsto przyczyn zych relacji w maestwie. Pomylne rozwizanie konfliktu: zdolno do opieki i troski o innych Niepomylne rozwizanie konfliktu : brak rozwoju, nadmierna troska o samego siebie. 8. Integracja w przeciwiestwie do rozpaczy ( 65 - ) - czowiek dokonuje oceny wasnego ycia. Gwnym zadaniem jest zdobycie uznania dla swoich osigni, zaakceptowanie siebie. Pomylne rozwizanie konfliktu: poczucie satysfakcji z wasnego ycia, pogodzenie ze mierci. Niepomylne rozwizanie konfliktu: al z powodu bdw yciowych i straconych szans, lk przed mierci.