le E

n t a rz e m

l a r o d z i c w d

Dbaj o bezpieczestwo dzieci w Internecie!

Partnerem jest:

SpiS treci
A. Jak naley korzysta z tego informatora
2

B. Wskazwki dla rodzicw i opiekunw:

1. Ochrona oznacza bezpieczestwo 2. Komunikowanie LoL ;-D 3. cyberprzemoc 4. rozrywka i pobieranie plikw z sieci

4 8 13 15

c. przykadowe rozwizania wicze

1. Ochrona oznacza bezpieczestwo 2. Komunikowanie LoL ;-D 3. cyberprzemoc 4. rozrywka i pobieranie plikw z sieci

19

19 22 24 25

D. Sowniczek

27

e. przydatne linki do stron internetowych

36

A. Jak naley korzysta z informatora?

Jeli twoje plany dotycz jednego roku, uprawiaj ry. Jeli obejmuj one okres 10 lat, zasad drzewo. Jeli dotycz caego ycia, wykszta swoje dziecko.
chiskie przysowie

Szanowni Rodzice i Opiekunowie,

Oddajemy w Wasze rce informator powicony bezpieczestwu w internecie dzieci w wieku od 6 do 12 lat. ta dydaktyczna publikacja zostaa stworzona w przekonaniu, e nowoczesne technologie powinny czy, a nie dzieli pokolenia. informator ten powsta przy wspudziale insafe europejskiej sieci, ktrej dziaalno koncentruje si na budowaniu wiadomoci o zagroeniach, z jakimi mog zetkn si uytkownicy internetu. partnerem jest firma Upc, ktra przyczynia si do powstania tych podrcznikw. powinnimy udziela naszym dzieciom wyranych wskazwek, jak naley si zachowywa: na placu zabaw, w piaskownicy, przy przechodzeniu przez jezdni, ale take w internecie. Brak zachowania naleytej ostronoci w sieci moe by dla dziecka rwnie niebezpieczny jak brak ostronoci w prawdziwym yciu.

Niniejszy informator zosta stworzony po to, by pomaga dzieciom w bezpiecznym korzystaniu z internetu. Ksika zawiera ponad pidziesit wskazwek i wicze, ktre pomog Wam, rodzice, przekaza dzieciom informacje na temat waciwego zachowania w sieci w sposb zabawny, interesujcy i zachcajcy je do mylenia. informator zawiera: dwie broszury powicone bezpieczestwu w sieci: cz zawierajc materiay dla caej rodziny oraz przewodnik dla rodzicw; praktyczne zasady przeznaczone dla wszystkich czonkw rodziny; certyfikat dla caej rodziny; zestaw naklejek; 12 kart do wycinania, opisujcych rnego rodzaju sytuacje. Zarwno broszura dla caej rodziny, jak i informator dla rodzicw oznaczone s rnymi kolorami, aby podkreli cztery gwne tematy: Bezpieczestwo, Komunikacj, rozrywk i pobieranie plikw z sieci i cyberprzemoc. informator dla rodzicw zawiera komentarze i rozwizania wicze zawartych w broszurze adresowanej do caej rodziny. Z broszury dla caej rodziny mog korzysta rodzice i dzieci. cztery zagadnienia zwizane z bezpieczestwem w sieci przedstawione zostay na przykadzie dwjki dzieci: Zosi i Kuby, ich rodzicw oraz Julii studentki informatyki i opiekunki rodzestwa. Kady z rozdziaw zawiera wiczenia dydaktyczne, quizy, zote zasady oraz przydatne linki. Wskazwka: przeczytajcie na gos opowiadanie zamieszczone na pocztku kadego rozdziau wsplnie z dziemi, a nastpnie sprbujcie razem wykona wszystkie polecenia. Na kocu kadego rozdziau znajduj si karty z opisami sytuacji, ktre pomog w nawizaniu rozmowy z dzieckiem na tematy poruszone w tekcie. ich zilustrowanie pozwoli Waszemu dziecku szybciej przyswoi potrzebn wiedz. Kiedy Wasze dziecko przeczyta ju cay informator i wykona wszystkie zadania, postarajcie si, aby otrzymao nagrod. Moe to by certyfikat dla caej rodziny, ktry zostanie podpisany przez Was wszystkich. Moecie na nim umieci Zasady Bezpiecznego Korzystania z internetu. Dzieci mog take udekorowa swoje ksieczki kolorowymi naklejkami emotikonek. Wasze opinie na temat informatora s dla nas bardzo wane. W razie jakichkolwiek pyta prosimy kontaktowa si z lokalnym koordynatorem programu insafe. Mamy nadziej, e caa Wasza rodzina bdzie si dobrze bawi, poznajc internet razem z naszym przewodnikiem! Bezpiecznego serfowania! Zesp Safer internet, www.saferinternet.pl

B. Wskazwki dla rodzicw i opiekunw

1. Ochrona oznacza bezpieczestwo

KOmputer w dOmu
Komputer w domu moe by wietnym narzdziem, sucym do nauki i rozrywki dla caej rodziny. Umieszczenie komputera w pokoju dziennym oraz okrelenie warunkw korzystania z niego przez dziecko, cznie z czasem, jaki dziecko moe spdzi przed monitorem, sprawi, e najmodsi bd korzysta z komputera w sposb racjonalny. pamitajcie, e dzieci mog korzysta z Internetu nie tylko w swoim domu, ale take w domach swoich kolegw i koleanek, w kawiarenkach internetowych. Wane jest, abycie wsplnie okrelili zasady bezpiecznego korzystania z internetu, ktre dziecko bdzie mogo stosowa w kadym miejscu i o kadej porze.

ZABeZpIeCZANIe KOmputerA
Moecie chroni swj komputer jedynie wwczas, gdy zdacie sobie spraw z moliwych zagroe oraz gdy bdziecie dysponowali podstawow wiedz na temat zabezpiecze. poczenie zdrowego rozsdku z narzdziami technologicznymi ochroni Was i Wasze dzieci przed zagroeniami pyncymi z sieci.

Ochrona oznacza bezpieczestwo

czste czynnoci, takie jak korzystanie z przenonej pamici pendrive USB lub Cd-rOm-w, otwieranie zacznikw czy pobieranie plikw z sieci mog by obarczone pewnym ryzykiem. Odnosi si to przede wszystkim do zoliwych programw komputerowych (malware/badware), stworzonych w celu uszkodzenia komputera, kradziey danych osobowych czy naraenia uytkownikw na przetwarzanie ich danych osobowych w niechciany przez nich sposb. Wane jest, aby dzieci nauczyy si rozpoznawa szkodliwe oprogramowanie: wirusy, robaki, konie trojaskie oraz spyware, a take wiedziay, jak rozpozna symptomy infekcji komputera. przekacie dzieciom podstawowe zasady bezpieczestwa, tj.: - korzystanie z internetu tylko na komputerze, w ktrym zainstalowane zostao aktualne oprogramowanie antywirusowe oraz program typu anty-spyware, - zachowanie ostronoci w czasie otwierania zacznikw do e-maili, szczeglnie tych otrzymanych od nieznajomych, - zachowanie ostronoci przy pobieraniu programw z internetu bd korzystaniu z przenonej pamici czy cD-rOM-w.

wALCZ Ze SpAmem
Osiemdziesit procent e-maili krcych w internecie to spam (niechciane wiadomoci), ktre mog oddziaywa na Wasze dziecko. Uczestniczenie w spoecznoci internetowej poprzez grupy dyskusyjne, czat, forum, portale spoecznociowe oraz wypenianie formularzy on-line moe generowa spam. W sieci dziaaj specjalne programy, ktre wyapuj adresy e-mailowe, a nastpnie tworz z nich listy mailingowe rozsyajce spam. Firmy zajmujce si tego rodzaju dziaalnoci s czsto zlokalizowane w krajach, w ktrych nie istniej przepisy prawne zapobiegajce wysyaniu niechcianych e-maili! e-maile wysyane jako spam zawieraj m.in. treci pornograficzne, informacje na temat rodkw farmaceutycznych czy podejrzanych transakcji finansowych. Spam moe take rozprzestrzenia zoliwe oprogramowanie. W wikszoci przypadkw takie wiadomoci wysyane s w nieuczciwych zamiarach. poniej przedstawiono kilka wskazwek, ktre pomog ochroni rodzin: Uywajcie filtrw antyspamowych. Dostawca usug internetowych zazwyczaj oferuje usug zablokowania spamu, ktr naley aktywowa w programie obsugujcym Wasze konta e-mail. Skontaktujcie si z dostawc usug internetowych w celu uzyskania szczegowych informacji. regularnie sprawdzajcie folder zawierajcy spam, aby upewni si, e znalazy si tam tylko niechciane e-maile. technika take si czasem myli, wic moecie straci wane informacje, ktre system mg zakwalifikowa jako spam. Nauczcie swoje dzieci, aby nie otwieray e-maili otrzymanych od nieznajomych. Spam prawie zawsze zawiera zaproszenia i zaczniki. pokacie dzieciom, w jaki sposb mona zablokowa osob wysyajca spam, lub powiedzcie im, eby zawsze kasoway podejrzane wiadomoci bez ich otwierania.

SerFOwANIe pO SIeCI
Nawet najmodsze dzieci mog czerpa korzyci z serfowania po internecie, znajd w nim treci rozrywkowe, edukacyjne odpowiednie dla ich kategorii wiekowej. W internecie znajduje si jednak wiele stron zupenie nieodpowiednich dla dzieci. Wyszukiwarki s wietnym narzdziem do znajdywania potrzebnych informacji w sieci. to, co odnajdzie wyszukiwarka, zaley od sw-kluczy, ktre do niej wpiszemy. Bd w pisowni lub sowa pokrewne odnalezione przez wyszukiwark mog nas skierowa do niechcianych i niebezpiecznych treci. poniej znajduje si kilka wskazwek, ktre pomog dzieciom bezpiecznie serfowa po internecie:

Ochrona oznacza bezpieczestwo

 Utwrzcie oddzielne konto uytkownika dla Waszego dziecka, korzystajc z systemu operacyjnego (np. Windows, Linuks, Mac OS X), w ktrym bdziecie mogli aktywowa kontrol rodzicielsk. Sprawdcie, jakie opcje kontroli rodzicielskiej s dostpne w Waszej przegldarce internetowej oraz w wyszukiwarce. Upewnijcie si, ktr z opcji mona aktywowa w ustawieniach rodzinnych. Zaproponujcie dzieciom korzystanie z wyszukiwarki odpowiedniej dla modych uytkownikw sieci. przykadami takich wyszukiwarek s http://dzieci.wp.pl, http://kids.yahoo.com oraz http://www.askforkids.com Dodajcie do ulubionych (jedna z opcji w przegldarce) adresy stron, na ktre Wasze dzieci wchodz najczciej. W ten sposb umoliwicie im przegldanie ich ulubionych stron bez uywania wyszukiwarki internetowej. Oprcz aktywowania w przegldarce i wyszukiwarce stron internetowych opcji pozwalajcej na kontrol rodzicielsk, moecie take skorzysta z dodatkowego oprogramowania filtrujcego, pozwalajcego chroni osoby niepenoletnie przed nieodpowiednimi dla nich stronami internetowymi. poprocie o porad sprzedawc bd poszukajcie w internecie wersji testowych takich programw. pamitajcie jednak, e adne oprogramowanie nie zastpi dziecku wskazwek udzielanych przez Was. instalacja narzdzi moe Wam da zudne poczucie bezpieczestwa, podczas gdy oprogramowanie take moe si pomyli. Bardzo wane zatem jest to, eby Wasze dziecko kierowao si wasn wiedz i zdrowym rozsdkiem. Zdarza si, e oprogramowanie suce do filtrowania treci w internecie jest a tak restrykcyjne, e blokuje zupenie neutralne strony. Moe np. uniemoliwi dziecku zebranie informacji na temat ii wojny wiatowej, gdy na stronach powiconych tej tematyce jest opisana przemoc. powinnicie take pamita, e kady filtr, ktry zainstalujecie, Wasze bystre dziecko moe wyczy. Dzieci czsto s mistrzami w zacieraniu ladw swoich dziaa w sieci. Bdziecie mogli si dowiedzie o tym, co Wasze dziecko robio w sieci pod Wasz nieobecno tylko wtedy, gdy sami nauczycie si korzysta z komputera i oprogramowania. Wejdcie na stron projektu SIp-Bench (zobacz: przydatne linki), powstaego przy udziale Komisji europejskiej. W jego ramach przebadano ponad 30 programw do kontroli rodzicielskiej oraz programy antyspamowe w celu zbadania ich efektywnoci w ochronie dzieci w wieku od 6 do 16 lat przed szkodliwym wpywem rnego rodzaju aplikacji internetowych. W skad tych aplikacji wchodz: strony www, wysyanie i pisanie e-maili, przesyanie plikw, udzia w czatach czy komunikatory. Zapoznajcie si rwnie z testami programw filtrujcych dostpnych w polskiej wersji jzykowej, ktre moecie znale na stronie www.saferinternet.pl http://www.saferinternet.pl/raporty/jak_skutecznie_filtrowac_zawartosc_internetu.html Oprcz koniecznoci unikania szkodliwych treci powinnicie wytumaczy dzieciom, e nie naley wierzy we wszystko, co si przeczyta lub zobaczy w internecie. W broszurze powiconej zabawie dla caej rodziny zachcamy dzieci, aby szukajc informacji w sieci, weryfikoway je na co najmniej 3 stronach internetowych. powinny take zawsze podawa rdo informacji, jeli wykorzystuj je np. do odrobienia pracy domowej.

ZOte ZASAdY dLA rOdZICw SIeCIAKw

Upewnijcie si, e Wasz komputer jest chroniony przez firewall oraz oprogramowanie antywirusowe i anty-spywareowe. postarajcie si, aby oprogramowanie byo na bieco uaktualniane i zwracajcie szczegln uwag na ostrzeenia, jakie generuje program. Sprawdcie, czy Wasz dostawca usug internetowych oferuje oprogramowanie antywirusowe i anty-spywareowe, z ktrych moglibycie skorzysta.

Ochrona oznacza bezpieczestwo

 Korzystajcie z filtru spamu, ktry zainstalowany jest w programie obsugujcym poczt e-mail i nie udostpniajcie swojego adresu w sieci. Unikajcie e-maili od nieznajomych i skanujcie wszystkie zaczniki, zanim je otworzycie. Upewnijcie si, e ustawione zostay funkcje kontroli rodzicielskiej w systemie operacyjnym, przegldarce internetowej, wyszukiwarce i programie obsugujcym poczt e-mailow. Stwrzcie oddzielne konta uytkownikw dla dzieci. Upewnijcie si, e zabezpieczenia chronice Wasz prywatno s ustawione na najwyszy poziom (mona je znale w opcjach w pasku narzdzi w przegldarce internetowej). Zastanwcie si nad skorzystaniem z dodatkowego oprogramowania filtrujcego. Gdy Wasz komputer zacznie zachowywa si w dziwny sposb, moe to oznacza, e zosta zainfekowany. Wwczas naley si skontaktowa z dostawc usug internetowych lub z informatykiem. Oni powinni Wam udzieli informacji, co naley w danej sytuacji robi. Jeli natkniecie si na niepodane treci w internecie, skontaktujcie si z internetow gorc lini w Waszym kraju (zobacz: przydatne linki). Kiedy tylko moecie, usidcie obok dziecka serfujcego po internecie. Jest to wietny sposb do nawizania rozmowy i dodatkowo pozwala zwikszy zaufanie dziecka do rodzica. Niech wsplna nauka stanie si Waszym wsplnym zadaniem. pamitajcie, e te zasady bezpieczestwa odnosz si zarwno do Was, rodzicw, jak i do dzieci. Zachcie dziecko do tego, aby mwio Wam o wszystkim, co je zaniepokoi w czasie korzystania z internetu.

prZYdAtNe LINKI
Dzieci mog wzi udzia w kursie na temat bezpieczestwa w sieci, ledzc internetowe przygody Sieciakw:
http://www.sieciaki.pl

Kluczem do bezpiecznego serfowania po internecie jest wiedza powinnicie wiedzie, jakie ryzyko niesie ze sob korzystanie z sieci oraz jak moecie chroni przed nim siebie i dziecko. Wicej informacji znajdziecie na stronie:
http://www.saferinternet.pl

Gdybycie w czasie serfowania napotkali treci, ktre mog by niezgodne z prawem, moecie to zgosi pod adresem:
http://www.dyzurnet.pl

SIP-Bench:

http://www.sip-bench.org/sipbench.php?page=home&lang=pl

Ochrona oznacza bezpieczestwo

2. Komunikowanie LoL ;-d

FrAGmeNtY uKAdANKI
pamitacie, jak wane byo dla Was utrzymywanie znajomoci z osobami w Waszym wieku, gdy dorastalicie? internet dostarcza wielu nowych moliwoci do kontaktowania si z przyjacimi, oferuje zupenie nowe sposoby uczestniczenia w yciu rwienikw. ycie towarzyskie Waszych dzieci odbywa si w duej mierze przy uyciu nowoczesnych komunikatorw: poprzez e-maile, komrki, Gadu-Gadu, tlen, Skype, pisanie blogw, korzystanie z portali spoecznociowych (np. Grono.net, Nasza-Klasa). Obecni nastolatkowie wykorzystuj nowoczesne technologie, by komunikowa si w przestrzeni, ktr uwaaj za prywatn i pozbawion kontroli rodzicielskiej. rozdzia powicony komunikacji wprowadza rodzicw i dzieci w tematyk zwizan z danymi osobowymi, prywatnoci, pozytywnymi interakcjami midzyludzkimi w sieci. przedstawiono w nim take sposoby zarzdzania ryzykiem, do ktrego zaliczy mona kontakty z nieznajomymi. Zachowanie prywatnoci w sieci jest cile powizane z kontami i profilami internetowymi. Aby komunikowa si przez internet, niezbdne jest zaoenie konta. W wiecie realnym mamy rnego rodzaju identyfikatory i karty: bankomatow, miejsk, na basen etc., ktre zawieraj dane osobowe. We wszystkich elektronicznych dokumentach podajemy te dane, ktre stworz nasz profil uytkownika. podobnie jest w internecie: aby zaistnie w sieci, musimy stworzy swj profil, moemy jednak i powinnimy upublicznia tylko te dane, ktre chcemy, i tylko tym osobom, do ktrych mamy zaufanie. Ochrona prywatnoci polega na zarzdzaniu informacjami na wasny temat, ktrymi chcemy si podzieli z innymi, a nie na konfabulacji na wasny temat i tworzeniu faszywego obrazu siebie. Modzi ludzie bardzo entuzjastycznie podchodz do moliwoci nieograniczonej kreacji w internecie, jednak rzadko zdaj sobie spraw z konsekwencji takiego dziaania.

twOrZeNIe prOFILu
pierwszym krokiem w kierunku ochrony danych osobowych jest stworzenie bezpiecznego profilu. powinnimy najpierw ustali, jakie informacje chcemy w nim zamieci i jakie ustawienia prywatnoci zastosowa. Dobrym rozwizaniem jest utworzenie kilku kont e-mailowych do rnych celw: do kontaktu ze znajomymi (tu moemy ujawni imi i nazwisko), do czatu, forw dyskusyjnych, pisania lub czytania blogu (wtedy lepiej posugiwa si pseudonimami). take dziecko zachcie do tego, aby wybrao nie tylko neutralny adres e-mail, ale take neutraln nazw uytkownika pojawiajc si na ekranie. W ten sposb bdziecie mie pewno, e dziecko w czasie korzystania z czatu nie bdzie uywa adresu e-mail zawierajcego jego pene imi i nazwisko. Nigdy nie udostpniajcie swojego hasa. Upewnijcie si, e Wasze dziecko wie, e dostp do jego konta mog mie tylko zaufane osoby. Moecie take poprosi swojego syna lub crk o to, aby podali Wam haso do swoich kont, abycie mogli monitorowa ich dziaania w sieci i zapewni im ochron.

Komunikowanie LoL ;-D

ustawienia prywatnoci profilu/konta w Internecie su do okrelenia tego, czy chcecie by dostpni dla wszystkich uytkownikw sieci, czy tylko dla wybranych, ktrych znacie i z ktrymi chcecie si komunikowa. Utworzenie profilu prywatnego oznacza, e sami zarzdzacie swoj list kontaktw. pokacie dzieciom, w jaki sposb akceptuje si kontakty z osobami znanymi ze wiata realnego i jak docza si je do kontaktw bezpiecznych. Jeli Wasze dzieci korzystaj z czatu, upewnijcie si, e: czat jest moderowany, gdy nie ma moderatora czatowanie nie jest bezpieczne; znaj narzdzia pozwalajce na ignorowanie bd blokowanie uczestnikw czatu, z ktrymi nie chc rozmawia; wiedz, gdzie na stronie internetowej znajduje si opcja pomocy i zgaszania problemw, jeli tylko si pojawi; zasady uczestnictwa w czacie s okrelone w sposb jasny i przejrzysty.

ZdJCIA I KAmerY INterNetOwe

Dzieci powinny wiedzie, e ich zdjcia s ich prywatn wasnoci i e, opublikowane w sieci, mog by rozpowszechnianie bez wiedzy waciciela i by rdem manipulacji. Wysane z komputera lub telefonu komrkowego, mog pozosta w sieci nawet na zawsze! Wszyscy powinnimy zachowywa ostrono w czasie korzystania z kamer internetowych, a dzieci nie powinny si nimi posugiwa bez wiedzy i kontroli rodzicw. Uywanie kamer internetowych w trakcie czatw oraz w internetowych katalogach uytkownikw kamer jest ryzykowne. Zarwno Wy, jak i Wasze dziecko, powinnicie wysya zdjcia cyfrowe jedynie do osb, ktre znacie i ktre darzycie zaufaniem. Zawsze naley poprosi o zgod waciciela zdjcia, zanim ja opublikujemy. Nie instalujcie dzieciom kamer internetowych w ich pokojach, bo mog wwczas posugiwa si nimi bez Waszej wiedzy.

KONtAKt Z NIeZNAJOmYmI
poznane w sieci osoby nie zawsze s tymi, za ktre si podaj. tak jak w rzeczywistoci prosicie swoje dzieci, aby nie rozmawiay z nieznajomymi, t sam zasad powinnicie stosowa w odniesieniu do wiata wirtualnego. chodzi o bezpieczestwo Waszych pociech. Dzieci s ufne z natury, dopiero w czasie nabywania yciowych dowiadcze ucz si dystansu i zdrowej nieufnoci. czsto zdarza si, e w sieci nawizuj bardzo bliskie relacje z nowo poznanymi osobami, bo te okazay im zrozumienie i zainteresowanie. Moe si zdarzy, e bd chciay spotka si z tak osob w wiecie realnym i nie bd chciay (na prob wirtualnego przyjaciela) poinformowa Was o tym. Dzieci czsto nie s wiadome niebezpieczestwa, jakie niesie ze sob takie spotkanie, i ignoruj tego rodzaju zagroenie. Wskutek tego staj si atwymi ofiarami osb, ktre uwodz dzieci w Internecie (ang. grooming). Badania Fundacji Dzieci Niczyje pokazuj, e 45 % polskich nastolatkw spotykao si ze znajomymi poznanymi w internecie, a tylko 15 % rodzicw tych nastolatkw wiedziao o tym. Koniecznie porozmawiajcie na ten temat ze swoim dzieckiem i upewnijcie si, e bdzie uwane i, co waniejsze, kadorazowo poinformuje Was o zamiarze spotkania z osob poznan w internecie. Kluczem do wzajemnego zrozumienia jest dobra komunikacja.

Komunikowanie LoL ;-D

NetYKIetA
Netykieta to zbir zasad zachowania si w internecie. Dzieci nie zdaj sobie sprawy z tego, e zupenie przypadkiem mog kogo obrazi. Niestety, niektrzy wykorzystuj internet i telefony komrkowe do dokuczania innym. takie zachowanie nosi nazw cyberprzemocy (ang. cyberbullying). Nawet co czwarte dziecko korzystajce z sieci dowiadczyo takiej przemocy (wicej informacji w rozdziale powiconym temu zagadnieniu).

JZYK CZAtu
podczas czatu modzi ludzie uywaj specjalnego jzyka skadajcego si z emotikonek i akronimw! W poniszej tabeli zamieszczono niektre stosowane z nich. poniej znajduje si przykadowa lista akronimw stosowanych w trakcie czatw. By uzyska dodatkowe informacje, zobacz Przydatne linki

polskie akronimy: AtSD: A tak swoj drog BP: Bardzo przepraszam JSM: Jak si masz? KWWO: Kocz wa! Wstydu oszczd! MBSZ: Moim bardzo skromnym zdaniem MSpANc: Mogem si powstrzyma ale nie chciaem NMZc: Nie ma za co OiDp: O ile dobrze pamitam tSZS: tarzam si ze miechu ZtcW: Z tego co wiem Angielskie akronimy: KiSS: Niech to bdzie proste (ang. keep it simple, stupid ) BBL: Wrc pniej (ang. be back later) L8r: pniej (ang. later, wymowa podobna do angielskiej wymowy eight(8)) irL: W realu, w realnym wiecie (ang. in real life) OcB: O co biega? OiMW: O ile mi wiadomo ZGD: Z gry dzikuj Z/W Zaraz wracam AZS: Ale z drugiej strony DoZo Do zobaczenia

komp: komputer MZ: Moim zdaniem

10

Komunikowanie LoL ;-D

LOL: Gono si miejc, bdc pod wraeniem (ang. laughing out) cU: Do zobaczenia (ang. see you) cUL: Do zobaczenia pniej (ang. see you later) Np: Nie ma problemu (ang. no problem) cYO: Do zobaczenia w Siecie (ang. see you online) Oic: O. widz, rozumiem, (ang. oh, i see) eGBOK: Wszystko bdzie dobrze (ang. everything going to be ok) F2F: twarz w twarz (ang. face to face) GL: powodzenia (ang. good luck) HAND: Miego dnia (ang. have a nice day) ttYL: porozmawiamy pniej (ang. talk to you later) tY: Dzikuj (ang. thank you)

Wy take moecie stworzy emotikonki, czc ze sob rne znaki przestankowe i litery. poniej znajduje si kilka przykadw:

Umiech (z lub bez noska)

:) lub :-) dwukropek, (mylnik), nawias :( lub :-( dwukropek, (mylnik), nawias ;) lub ;-) rednik, (mylnik), nawias : o lub :-o dwukropek, (mylnik), maa litera o :-D lub : D dwukropek, (mylnik), dua litera D : p lub :-p dwukropek, (mylnik), maa litera p

Smutek (z lub bez noska)

Mrugnicie okiem (z lub bez noska)

Zdziwienie (z lub bez noska)

Duy umiech (z lub bez noska)

Wysunity jzyk (z lub bez noska)

Komunikowanie LoL ;-D

11

ZOte ZASAdY
Sprawdzajcie, w jaki sposb Wasze dzieci spdzaj czas w internecie, poprocie je, aby pokazay Wam, w jaki sposb porozumiewaj si ze swoimi przyjacimi. Nauczcie dzieci, e swoj prywatno chroni si poprzez: - stworzenie bezpiecznego profilu uytkownika, w ktrym aktywowane zostan ustawienia dotyczce prywatnoci - ochron hase - kontaktowanie si i odpowiadanie na wiadomoci wysane jedynie przez osoby znane z rzeczywistoci - pytanie o zgod rodzicw na umieszczenie w internecie zdj swoich lub rodziny, domu, szkoy, itd - dzielenie si danymi osobistymi, takimi jak numer telefonu, adres, nazwa szkoy, sporty, jakie uprawiaj, tylko z osobami, ktre dobrze znaj z rzeczywistoci. Umiecie komputer w duym pokoju, tak abycie mogli kontrolowa aktywno dzieci w sieci. Wszyscy powinnicie wiedzie: - jak odmwi zaakceptowania nowego kontaktu lub jak zablokowa osob z listy kontaktw - jakie s zabezpieczenia oraz funkcje informowania o nieprawidowociach wystpujcych w trakcie korzystania z danej strony internetowej. Budujcie zaufanie, tak aby Wasze dzieci wiedziay, e mog z Wami porozmawia, jeli popeni jaki bd, oraz e zawsze wsplnie sprbujecie znale rozwizanie! Uczymy si na bdach!

prZYdAtNe LINKI
Kampania Dziecko w Sieci to dziaania na rzecz bezpieczestwa dzieci i modziey w internecie. Wicej o samej kampanii oraz wiele poytecznych porad dotyczcych bezpieczestwa najmodszych uytkownikw w sieci mona znale na stronie: http://www.dzieckowsieci.pl Helpline to projekt, w ramach ktrego wiadczona jest pomoc w sytuacjach zagroenia dzieci i modziey w Internecie: http://www.helpline.org.pl. Jeli natknlicie si w sieci na nielegalne treci (pornografia dziecica, rasizm, ksenofobia) reagujcie! Zgocie to w Dyurnecie: http://www.dyzurnet.pl raport eurobarometr 2007, przedstawiajcy wyniki bada dotyczce korzystania przez dzieci z internetu: http://ec.europa.eu/information_society/activities/sip/eurobarometer Wielki sownik akronimw: http://emotka.net/slownik_akr/slownik_akr.php

1412

Komunikowanie LoL ;-D

3. Cyberprzemoc
prZYpAdeK prZeLAdOwANIA w SIeCI
Moliwo komunikowania si przez internet i telefony komrkowe daje wiele korzyci. Niestety, istnieje take pewne ryzyko dzieci mog otrzymywa oraz wysya wiadomoci zawierajce treci, ktre mog rani ich uczucia lub uczucia innych. Dlatego wane jest, aby Wasze dzieci wiedziay, jak naley si zachowywa one take nie s aniokami ;-) Cyberprzemoc jest wykorzystywanie nowoczesnych technologii komunikacyjnych i informatycznych do zncania si, nkania i zastraszania pojedynczych osb lub caych grup. Moe si to odbywa poprzez e-maile, czaty, wysyanie wiadomoci w czasie rzeczywistym, telefony komrkowe i inne nowoczesne narzdzia. W odniesieniu do gier internetowych moliwe jest zaatakowanie awatara (wirtualnej postaci) Waszego dziecka np. poprzez strzelanie do niego, kradzie jego wasnoci czy zmuszanie go do zachowywania si w sposb, w jaki samo nigdy by si nie zachowao. Zjawiskiem czsto zgaszanym przez dzieci jest ujawnianie prywatnych informacji w miejscach publicznych, np. na forum lub stronie internetowej, publikowanie zdj. tak samo jak przeladowanie w szkole czy na boisku, takie zachowanie nie moe by akceptowane przez rodzicw i nauczycieli, a dzieci powinny by czujne i gotowe zareagowa w naleyty sposb. W yciu realnym dziecko zna swojego przeladowc, natomiast w wiecie wirtualnym moe on pozosta nieznany i wywoa znacznie wikszy lk u dziecka. Osoby stosujce tego rodzaju przemoc czsto wysyaj groby poczt elektroniczn lub na telefon komrkowy wtedy, kiedy przeladowany si tego nie spodziewa. rol rodzicw jest takie wychowanie i edukacja swoich dzieci, aby te nie bray udziau w wirtualnym przeladowaniu innych. Dzieci powinny wiedzie, jakie s ich prawa i za co s odpowiedzialne. powinny rwnie wiedzie, e naley szanowa prawa innych osb. Zawsze naley by otwartym na rozmow z dzieckiem, tak aby mogo powiedzie o niepokojcej sytuacji. Uczcie je, jak z poytkiem dla siebie i bez czynienia krzywdy innym korzysta z nowych technologii.

ZOte ZASAdY
Nie dopuszczajcie do sytuacji, ktre mog mie szkodliwy wpyw na Wasze dziecko. rozmawiajcie ze swoimi dziemi tak, eby wiedziay jak chroni swoj prywatno oraz szanowa prywatno innych;

cyberprzemoc

1315

 Wasze dzieci powinny wiedzie, e nie naley rozpowszechnia wiadomoci, ktre mog sprawi przykro innym; pomcie swoim dzieciom zrozumie, jakie wiadomoci i zachowanie moe sprawi drugiej osobie przykro i jak mona temu zapobiec; Upewnijcie si, e dzieci wiedz, jak mona zablokowa otrzymywanie e-maili od osb, ktre nie znajduj si na ich licie kontaktw; Zapisujcie obraliwe wiadomoci by moe bd stanowiy wany dowd; Dowiedzcie si, jakie strategie przeciwdziaania cyberprzemocy wprowadzone zostay w szkole Waszego dziecka. Wsppracujcie z innymi rodzicami i nauczycielami, aby przeciwdziaa przeladowaniom w wiecie rzeczywistym i w sieci; poznajcie rodowisko Waszego dziecka jego przyjaci, ich rodzicw, nauczycieli oraz kolegw i koleanki z klasy; Zachcajcie swoje dziecko do tego, aby byo z Wami szczere, nawet jeli zachowa si bezmylnie kady ma prawo do popeniania bdw, a razem jest atwiej je naprawi! Upewnijcie si, e dziecko wie, e to nie z jego winy kto mu dokucza.

prZYdAtNe LINKI
Jeli Wasze dziecko: odwiedza niebezpieczne strony internetowe, otrzymuje niepokojce zdjcia, wiadomoci, podao swoje prywatne dane znajomym z internetu, spotyka si z osobami poznanymi w internecie, zbyt duo czasu spdza przy komputerze, a Wy nie wiecie, jak z nim o tym porozmawia i co zrobi, przeczytajcie porady zawarte na stronie:
http://www.helpline.org.pl

lub skontaktujcie si z konsultantem:

bezpatna infolinia 0800 100 100 e-mail: helpline@helpline.org.pl

Strona oglnopolskiej kampanii powiconej bezpieczestwu dzieci w internecie:

http://www.dzieckowsieci.pl

14

cyberprzemoc

4. rozrywka i pobieranie plikw z sieci

w SIeCI NIe wSZYStKO, CO SI wIeCI, JeSt ZOtem
Internet to wirtualne miejsce, w ktrym mona znale rnego rodzaju rozrywk, dokona zakupw, pobra akcesoria. W wielu przypadkach s to operacje odpatne i to powinnicie wyjani swojemu dziecku. Na co dzie z pewnoci nie kupujecie dziecku wszystkiego, co zobaczy w telewizyjnych reklamach czy na wystawie sklepowej, dlatego te nie powinnicie na to pozwala take w sieci. Muzyka, gry, dzwonki i inne akcesoria i usugi s najczciej odpatne i dziecko, ktre o tym nie wie, moe je niewiadomie zamwi w czasie korzystania z internetu. Sprbujcie poserfowa po internecie razem z dzieckiem i pokacie mu, e takie produkty jak dzwonki, tapety, pliki mp3 czy awatary s najczciej odpatne, a informacja o kosztach jest napisana maym, ledwie widocznym drukiem. Unikniecie w ten sposb puapek marketingowych, zastawianych w sieci. poprocie swoje dziecko, aby kadorazowo, gdy chce cign co z sieci, informowao Was o tym. Aby abonowa jak usug (patn czy bezpatn), zazwyczaj konieczne jest wypenienie formularza on-line, zawierajcego pytania o dane osobiste. Wypeniajcie takie formularze tylko wwczas, gdy wiecie, do czego maj by wykorzystane dane osobowe i postarajcie si odradzi dzieciom wypenianie takich formularzy samodzielnie. wyskakujce okienka (ang. pop-up) czsto s wykorzystywane do sprzeday rnych rzeczy w internecie. Nie zawsze s one szkodliwe; zaley to od tego, na jakiej stronie godnej zaufania czy nie s zamieszczone. Niekiedy wyskakujce okienka su do sprzeday produktw lub wypeniania formularzy on-line, zbierajcych nasze dane osobowe. Nauczcie swoje dzieci, aby zamykay okienka, ktre nie pochodz z wiarygodnego rda, klikajc w czerwony krzyyk w prawym grnym rogu.

GrY w SIeCI
Gry internetowe rni si od starszych gier cyfrowych tym, e wykorzystuj poczenie internetowe. Dzieci mog gra w gry sprzedawane na pytach cD/DVD, na stronach internetowych, konsolach czy w telefonach komrkowych lub innych przenonych urzdzeniach. istnieje bardzo szeroka gama gier internetowych, poczwszy od bardzo prostych, takich jak pacman i tetris, a skoczywszy na wirtualnych grach w czasie rzeczywistym, w ktrych moe wzi udzia kilku uczestnikw jednoczenie. Wiele z gier zachca uczestnikw do wchodzenia na strony powicone wirtualnym spoecznociom graczy. Strony tego rodzaju mog narazi dzieci na ryzyko zwizane ze spotykaniem si z nieznajomymi osobami w internecie (zobacz rozdzia powicony Komunikacji).

rozrywka i pobieranie plikw z sieci

15

Gry mog odegra ogromn pozytywn rol w rozwoju dziecka poprzez ksztatowanie zachowa spoecznych, umiejtno samodzielnego mylenia. Wiele z nich to gry ciekawe i interaktywne, ktre z powodzeniem mog by wykorzystywane do celw edukacyjnych. Jednak zauway naley, e nie wszystkie gry maj takie cechy. powinnicie mie wpyw na to, w co gra Wasze dziecko, by mie pewno, e s to gry odpowiednie i nie wpywaj na Waszego syna lub crk negatywnie. peGI online to oglnoeuropejski system oceny gier internetowych, w ktrym gry sklasyfikowano pod wzgldem wieku graczy i treci w nich zawartych. przy pracach nad systemem udzia wzio kilkunastu producentw konsol, m.in. SONY (playStation), Microsoft (Xbox 360) i Nintendo (Wii, Nintendo DS) oraz wydawcy i twrcy interaktywnych gier z caej europy. czytajcie dokadnie opisy gier na pudekach oraz wskazwki dotyczce wieku gracza, pamitajc jednoczenie, e kade dziecko jest inne i to Wy powinnicie decydowa, w jak gr moe gra.

CIGANIe i udOStpNIANIe pLIKw A prAwA AutOrSKIe

Modzi ludzie czsto korzystaj z internetu jak z darmowej biblioteki filmw, gier i muzyki, ktre mona pobra, zagra, obejrze i posucha. Do tego celu wykorzystuj sieci peer-to-peer (w skrcie p2p), dzielc si midzy sob zasobami internetu. czsto jednak nie zdaj sobie sprawy lub pomijaj fakt, e rozrywka w internecie ma swoich autorw, ktrzy maj prawo otrzymywa wynagrodzenie za wykorzystywanie ich dzie. co jest, a co nie jest legalne w sieci? Udostpnianie plikw nie jest nielegalne, jeli przesyamy pliki, ktre sami stworzylimy. Oglnie rzecz biorc, umieszczanie i pobieranie plikw z muzyk czy filmami bez zgody waciciela praw autorskich jest nielegalne na caym wiecie (jednak kade z pastw stosuje w tym wzgldzie wasne prawo autorskie). Oczywiste powinno by, e udostpnianie plikw z muzyk czy z filmami jest nielegalne, oraz e powinno si zachowa szczegln ostrono w czasie korzystania z aplikacji obsugujcych sieci typu peer-to-peer. czy to jest niebezpieczne? udostpnianie plikw sprawia, e Wasz komputer naraony jest na niebezpieczestwo, gdy otwierane s porty (poczenia z internetem), przez ktre moe przedostawa si zoliwe oprogramowanie. Wskutek tego Wasz komputer moe nieprawidowo dziaa. ponadto osoby nieupowanione mog mie dostp do Waszych danych osobowych i wysya spam lub wiadomoci o treci niezgodnej z prawem.

16

rozrywka i pobieranie plikw z sieci

Gdzie w sieci mona znale muzyk, ktr mona pobra w sposb legalny? Muzyk mona pobra za darmo w legalny sposb na setkach stron internetowych. przykadem takich stron s strony zespow muzycznych, gdzie najczciej mona posucha fragmentw utworw, dowiedzie si wicej o dyskografii i planowanych koncertach.

ZOte ZASAdY
Upewnijcie si, e korzystacie ze stron internetowych, z ktrych legalnie mona pobra muzyk i filmy. Zachcajcie dzieci do korzystania ze stron internetowych zawierajcych treci zgodne z prawem i zwrcie ich uwag na uproszczenia i pprawdy, jakie si mog pojawia w internecie w rnych postaciach. Wyjanijcie dzieciom, jakie ryzyko niesie ze sob pobieranie plikw z sieci bez zachowania naleytych rodkw ostronoci. Upewnijcie si, e Wasz komputer jest chroniony i e korzystacie z regularnie aktualizowanego oprogramowania antywirusowego. Nauczcie dzieci, e pliki internetowe, ktre chc zapisa na twardym dysku, powinny by najpierw przeskanowane przez program antywirusowy. Zawsze czytajcie informacje na temat ochrony prywatnoci oraz pozostae warunki umowy, zanim zainstalujecie cokolwiek na swoim komputerze. Sprawdcie w internecie , czy oprogramowanie, ktre chcecie pobra, jest godne zaufania. Zamykajcie te z wyskakujcych okienek, co do ktrych nie macie zaufania, klikajc w czerwony krzyyk w prawym grnym rogu. Nigdy nie otwierajcie takich okienek.

dZIeCI I GrY:
Okrelcie zasady dotyczce czasu, jaki dzieci mog spdza, grajc w gry komputerowe. pozwlcie im gra na komputerze we wsplnym pokoju tylko tam moecie mie kontrol nad czasem spdzanym przez dziecko przed komputerem. Obserwujcie, w co graj Wasze dzieci. Skoro pilnujecie ich podczas zabawy na podwrku, dlaczego nie robi tego, gdy graj w gry on-line? porozmawiajcie o tematyce gry, w ktr dziecko gra sprawdcie, czy ma ona walory

rozrywka i pobieranie plikw z sieci

17

poznawcze i edukacyjne. Zanim kupicie swojemu dziecku gr, upewnijcie si, e jest odpowiednia dla jego wieku (mona skorzysta z oglnoeuropejskiego systemu klasyfikacji peGi).
W czasie gier internetowych z innymi uytkownikami sieci:

poprocie dziecko, eby wchodzio tylko na strony internetowe, ktre maj surowe reguy uczestnictwa i na ktrych obecni s moderatorzy. Ostrzecie dzieci, aby nie podaway swoich danych osobowych innym graczom. Ostrzecie dzieci, eby nigdy nie spotykay si same z innymi graczami, a jeli chc pj na takie spotkanie, ktre z Was powinno im towarzyszy. poprocie dzieci, aby informoway Was o przypadkach przemocy w sieci, grobach, wulgarnym jzyku uywanym przez innych, lub innych nieodpowiednich treciach, ktre znajd w internecie. Nie pozwlcie, by Wasze dziecko grao w gr, ktra ma na nie zy wpyw. Moecie to zrobi, blokujc dostp do gry.

prZYdAtNe LINKI
Dowiedz si wicej na temat gier internetowych i o systemie ich klasyfikacji pod wzgldem wieku:
http://www.pegionline.eu/pl/index/

Link do stron internetowych, na ktrych mona bezpiecznie i legalnie kupi muzyk:

http://www.pro-music.org

18

rozrywka i pobieranie plikw z sieci

c. przykadowe rozwizania wicze

1. Ochrona oznacza bezpieczestwo

KOmeNtArZ dO wICZe
pocz zdjcie ze sowami: komputer, podkadka pod mysz, monitor, goniki, kamera internetowa, drukarka, pami flash USB, mysz, pyty cD. wiczenie wprowadzajce, ktre pozwala dzieciom na poznanie rnych czci komputera oraz pozostaych urzdze. Moesz dopasowa to wiczenie do potrzeb dzieci, jeli uznasz za stosowne. popro swoich rodzicw, aby wysali do ciebie e-mail wraz z zacznikiem lub wylij go sobie sam. potem wykonaj nastpujce polecenia: kliknij prawym klawiszem myszy w zacznik, a pniej zapisz go na pulpicie. przejd do pulpitu, kliknij prawym klawiszem myszy w dokument i kliknij w przycisk Skanuj. Kiedy upewnisz si, e dokument nie zawiera wirusw, moesz go otworzy. pamitaj: kliknij prawym klawiszem myszy, a nastpnie wybierz ZApiSZ SKANUJ OtWrZ. Wylij e-mail wraz z zacznikiem na adres swojego dziecka lub wasny. Twoje dziecko powinno zastosowa si do instrukcji w wiczeniu i zapisa dokument, klikajc w niego prawym klawiszem myszy, jednoczenie nie otwierajc zacznika. Gdy ju plik zostanie zapisany na pulpicie lub w Moich dokumentach, poka swojemu dziecku jeszcze raz, jak naley klika prawym klawiszem myszy w dokument, aby go przeskanowa, zanim zostanie otwarty. Dziki powtarzaniu czynnoci dziecko lepiej zapamita, co naley

Ochrona oznacza bezpieczestwo

19

zrobi, aby bezpiecznie otworzy zacznik. Skorzystaj z rady Julii i naucz si, w jaki sposb moesz zapisywa swj adres e-mail, kiedy chcesz go umieci w sieci. Dziki temu twj adres e-mail nie zostanie automatycznie przechwycony i wykorzystany do wysyania spamu. Na przykad cyberkot.nowak@adresemail.pl = cyberkot kropka nowak mapa adresemail kropka pl Aby powiczy, opisz w ten sam sposb adresy e-mailowe czonkw twojej rodziny: Twj e-mail, e-mail Twojej rodziny, e-mail Twojej mamy, e-mail Twojego taty. Aby Twj adres e-mail nie by automatycznie przechwytywany przez oprogramowanie wykorzystywane do wysyania spamu, opisz swj adres e-mail, ale nie podawaj go w penej postaci, np. zosia kropka nowak mapa wp kropka pl. Pozwl, aby Twoje dziecko powiczyo taki sposb zapisywania adresu e-mail jak przedstawiony powyej. Pamitaj jednak, aby Twoje dziecko nie publikowao swojego adresu e-mail w Internecie, a jeli ju to w formie nicku zamiast prawdziwego imienia (zobacz rozdzia powicony komunikacji). Aby pomc Zosi zrozumie to, o czym mwia Julia, spjrz na list wicze i zakrel jedynie te, ktre mona wykona, bdc podczonym do internetu. Twoje dzieci mog nie wiedzie, do ktrych zada konieczne jest poczenie z Internetem. Aby pisa na komputerze, nie musimy by podczeni do sieci, jednak eby wzi udzia w czacie, poczenie jest konieczne. Mona sucha muzyki na komputerze, gdy woymy pyt CD czy te jeli zapiszemy pliki z muzyk na twardym dysku. Moemy take sucha muzyki bezporednio w sieci. Dzieci powinny zaznaczy tylko te z zada, do ktrych konieczne jest poczenie z sieci. razem ze swoimi rodzicami wpisz w przegldark internetow http://www.google.pl. Sprawd, jakiego rodzaju informacje znajduj si pod hasem tyrannosaurus rex i sprbuj si dowiedzie, kiedy ten dinozaur y na Ziemi. Sprbuj take znale zdjcie tyrannosaurusa rexa. Nie zapomnij sprawdzi informacji na co najmniej trzech stronach internetowych. Wyrb u swoich dzieci nawyk wyszukiwania w sieci jedynie dobrych stron internetowych, przypominajc im, aby nie ufay temu wszystkiemu, co znajd w sieci. Przypomnij im, e szukajc informacji na jaki temat, trzeba przejrze przynajmniej trzy strony www i porwna informacje na nich zawarte. Wane jest, by dzieci zawsze podaway rdo, z ktrego korzystay przy odrabianiu pracy domowej.. razem ze swoimi rodzicami wpisz w przegldark internetow http://www.google.pl. Nastpnie poszukaj informacji na dowolny temat, np. tyrannosaurusa rexa, i zapisz trzy strony internetowe, ktre uznasz za najbardziej interesujce, klikajc w dodaj do ulubionych w grnym pasku narzdzi. Moesz rwnie stworzy swj wasny folder. . Zapisywanie i porzdkowanie ciekawych stron internetowych w folderach (opcja w grnym pasku narzdzi) jest bardzo dobrym sposobem, aby dzieci w jak najmniejszym stopniu musiay korzysta z wyszukiwarek internetowych.

CZY mIAe rACJ?

1: zabezpieczony 2: wirusa, nieznanych, pobierania, zainfekowanego 3: dziwnie 4: znasz, zaczniki, tematy, spam 5: jednego, spamu 6: pierwszej, trzy , porwnaj, kady, opublikowa 7: antywirusowy, anty-spyware 8: porozmawiaj, rodzicami 9: powiedz

20

Ochrona oznacza bezpieczestwo

prZYKAdOwe rOZwIZANIA prOBLemw prZedStAwIONYCh NA KArtACh

SYtUAcJA 1. Nigdy nie serfuj po internecie, jeeli twj komputer nie jest chroniony przez aktualne oprogramowanie antywirusowe oraz program antyszpiegowski. Jest to sytuacja, ktr mona porwna do granicy, na ktrej nie ma stranikw. Komputer moe zosta zainfekowany przez szkodliwe programy, takie jak: wirusy, konie trojaskie, robaki czy program szpiegowski. SYtUAcJA 2. Miej oczy szeroko otwarte i uwaaj na e-maile od nieznajomych osb, zawierajce zaczniki, jak rwnie na e-maile typu Wygraj milion dolarw. Najprawdopodobniej jest to spam! Spam moe zainfekowa komputer niebezpiecznymi programami, takimi jak wirusy, konie trojaskie, robaki czy program szpiegujcy. Nie otwieraj takich e-maili. Moesz zablokowa nadawc takiej wiadomoci, klikajc prawym klawiszem myszki w e-mail i wybierajc zablokuj nadawc; moesz te po prostu skasowa takie e-maile. SYtUAcJA 3. Kiedy szukasz informacji na dany temat w internecie, nie polegaj od razu na pierwszej stronie, na ktr wejdziesz. Sprawd przynajmniej trzy rne strony i porwnaj ze sob znalezione informacje. pamitaj: kady, kto ma dostp do internetu, moe tworzy i publikowa informacje w sieci.

Ochrona oznacza bezpieczestwo

21

2. Komunikowanie LoL ;-d

KOmeNtArZ dO wICZe
Jak bardzo prywatne s dla ciebie informacje: twj numer telefonu, twoje imi, kolor twoich wosw, twj kraj, twoja szkoa, twj adres, imi twojego zwierzaka, zawd twoich rodzicw, twj adres e-mail, twoje zdjcia, twj wiek? czy twoje dzieci w taki sposb jak ty postrzegaj prywatno? trzy z wykorzystanych kolorw oznaczaj, e dane informacje s bardzo prywatne (kolor czerwony), do prywatne (pomaraczowy) oraz e danych informacji nie traktujemy jako prywatne (zielony). pom Zosi stworzy dobre haso, wykorzystujc ponisze wskazwki Julii. Dobre haso powinno by dugie, zawiera przynajmniej 8 znakw (liczby, litery due i mae, znaki przestankowe). Nigdy nie powinnimy go podawa innym osobom. We przykad z Zosi i stwrz swj bezpieczny profil. A nastpnie poka przykad profilu, ktry nie jest bezpieczny. pozwl, aby dzieci stworzyy bezpieczny profil, a nastpnie mniej bezpieczny profil, ktry zawiera bdzie informacje prywatne. przypomnij dzieciom, e utworzenie bezpiecznego profilu nie wystarczy, aby bezpiecznie korzysta z sieci. przez cay czas korzystania z internetu naley chroni swoj prywatno. Spjrz na zdjcie i napisz to, co mgby powiedzie na temat tej osoby. Jakie informacje mona odczyta ze zdjcia? Dzieci czsto nie zdaj sobie sprawy z siy obrazu. Zgodnie z sugesti Zosi zastanw si nad trzema poradami, jakie Kuba czerwony Kapturek mgby usysze od Julii, aby uchroni si przed internetowymi wilkami? Upewnij si, e twoje dzieci wiedz, jakie ryzyko moe nie kontaktowanie si z nieznajomymi. W jaki sposb chciaby, aby ludzie traktowali ciebie w sieci? (1.. 2.. 3..) Upewnij si, e twoje dzieci wiedz, e powinny odnosi si z szacunkiem do innych uytkownikw sieci. ZAM KOD: poznaj znaczenie niektrych z najbardziej popularnych akronimw, czc je z ich znaczeniem. Dowiedz si, co oznaczaj akronimy, sprawdzajc ich znaczenie w rozdziale Komunikowanie.

22

Komunikowanie LoL ;-D

Uyj kombinacji klawiszy na klawiaturze do oznaczenia poniszych emotikonek: Umiech Smutna twarz Mrugnicie okiem Zdziwienie Szeroki umiech Wysunity jzyk. Aby uzyska dodatkowe informacje, przejd do rozdziau pt. Komunikowanie.

CZY mIAe rACJ?

1: profil 2: prywatnoci, odpowiedzialny 3: obcymi, powiedz 4: Netykieta 5: emotikonka 6: haso, przestankowe 7: tajemnic 8: nie 9: znam

prZYKAdOwe rOZwIZANIA prOBLemw prZedStAwIONYCh NA KArtACh

SYtUAcJA 4. Kiedy korzystasz z internetu, twj profil i informacje, ktre o sobie podajesz, mog dotrze do dziesitek, setek, tysicy, a nawet milionw ludzi. Dlatego wane jest, aby by ostrony, podajc informacje na swj temat. podawaj dane osobowe jedynie tym osobom, ktre dobrze znasz ze wiata realnego i ktrym moesz zaufa. SYtUAcJA 5. tomek prawdopodobnie poda swoje haso do skrzynki e-mailowej koledze, ktry postanowi w jego imieniu wysa nieprzyjemne maile. Nigdy nie podawaj nikomu swoich hase, chyba e nie masz nic przeciwko temu, aby inni ludzie czytali twoje e-maile i podawali si za ciebie! SYtUAcJA 6. Spotkanie z osob nieznajom jest zym pomysem. Jeli naprawd sdzisz, e moesz zaufa osobie poznanej w internecie, ktra chce si z tob spotka, powiedz o tym swoim rodzicom i popro, aby jedno z nich poszo z tob na takie spotkanie. Nikt, kto ma uczciwe zamiary, nie bdzie mia nic przeciwko temu. Moe to by problemem jedynie dla tych, ktrzy maj co do ukrycia.

Komunikowanie LoL ;-D

23

3. Cyberprzemoc
KOmeNtArZ dO wICZe
Wymyl logo i haso tygodnia przeciw cyberprzemocy Zach dziecko do kreatywnego wykorzystania caej strony. tak jak Kuba podaj pi powodw, dla ktrych kto mgby dosta czerwon kartk. porozmawiaj z dziemi na temat zachowania, ktrego one same nie akceptuj.

CZY mIAe rACJ?

1: fair, psuj 2: rozmowa 3: powd 4: cyberprzemoc 5: Blokuj 6: dobrze 7: odpowiadam

prZYKAdOwe rOZwIZANIA prOBLemw prZedStAwIONYCh NA KArtACh

SYtUAcJA 7. takiego korzystania z telefonu na pewno nie mona zaakceptowa. Zawsze traktuj innych w taki sposb, w jaki ty sam chciaby by traktowany. W takiej sytuacji zawsze porozmawiaj ze swoimi rodzicami lub z inn osob doros, ktrej moesz zaufa. SYtUAcJA 8. Kuba powinien powiedzie swojemu koledze, e niewaciwe zachowanie osoby, ktra go niepokoi, nie jest spowodowane jego zachowaniem. Nie powinien odpowiada na wiadomoci od osoby, ktra go nka. powinien je zachowa jako dowd, ktry bdzie mg pokaza rodzicom bd nauczycielom. Kuba powinien take porozmawia na ten temat ze swoimi rodzicami, ktrzy mog go wesprze, aby mg pomc swojemu koledze. SYtUAcJA 9. Netykieta to zbir zasad zachowania w internecie. Jestemy pewni, e wiesz ju wystarczajco duo, aby mc pomc Zosi w tym zadaniu.

24

cyberprzemoc

4. rozrywka i pobieranie plikw z sieci

KOmeNtArZ dO wICZe
Otwrz swoj ulubion wyszukiwark internetow. Wpisz darmowe dzwonki lub darmowe gry i zobacz, jakie otrzymasz wyniki wyszukiwania. Sprawd kilka stron internetowych. Czy natrafie na jakie puapki? wicz dalej wpisujc sowa kluczowe w wyszukiwark i sprawd, czy na otrzymanych stronach www nie kryj si jakie puapki marketingowe. Zwr uwag, w jaki sposb w hasach reklamowych omijane s informacje, ktre napisane zostay maym drukiem. Jaka jest twoja ulubiona gra komputerowa? czy znaj j twoi rodzice? Opowiedz im o niej, a potem popro, aby napisali jej krtki opis. czy mieli racj? ile punktw by im da w skali od jednego do dziesiciu? rodzic wpisuje krtki opis ulubionej gry dziecka. Dziecko rysuje obrazek z gry czy rzeczywicie wiesz, w jakiego rodzaju gry graj twoje dzieci w internecie, i czy wiesz, jaka jest ich ulubiona gra? pozwl im ci sprawdzi!

CZY mIAe rACJ?

1: za darmo 2: formularze 3: kupi 4: nielegalnymi 5: krzyyk 6: ignorowa 7: prywatno 8: dzieli si, sam 9: pobieraj

prZYKAdOwe rOZwIZANIA prOBLemw prZedStAwIONYCh NA KArtACh

SYtUAcJA 10. Wikszo plikw z muzyk i filmami, ktre znajduj si w internecie, to nielegalne kopie. poza tym strony internetowe, na ktrych ludzie dziel si muzyk i filmami, mog zawiera szkodliwe oprogramowanie, takie jak wirusy, konie trojaskie, robaki czy spyware. Najlepiej by byo, gdyby Zosia wybraa odpowied b lub c. Oczywicie pobranie jej ulubionej piosenki ze strony internetowej, ktrej mona zaufa i ktra zawiera legalne pliki z muzyk, kosztowa bdzie znacznie mniej ni zakup pyty. Musiaaby zapyta swoich rodzicw o pozwolenie.

rozrywka i pobieranie plikw z sieci

25

SYtUAcJA 11. Niektre usugi oferowane w internecie s darmowe, jednak dzwonki, tapety, pliki Mp3, awatary itd. bardzo rzadko dostpne s bezpatnie. Jeli Kuba przeczyta dokadniej stron internetow, zauway informacje maym drukiem na temat prawdziwych kosztw oferowanej usugi. Dzwonki, quizy, gry, itd. to skuteczny sposb zachcenia ludzi do skorzystania z tzw. darmowych usug, ktre w rzeczywistoci takie nie s. SYtUAcJA 12. Kuba powinien pamita o tym, e kiedy gra w internecie z nieznanymi osobami, nie powinien podawa nikomu swoich danych, takich jak: nazwisko, miejsce zamieszkania, numer swojej szkoy. powinien take mwi rodzicom w jakie gry gra i nigdy nie powinien bez zgody rodzicw pobiera gier z internetu, poniewa moe to stanowi zagroenie dla domowego komputera.

26

rozrywka i pobieranie plikw z sieci

D. Sowniczek

Adres e-mail: wirtualne miejsce, do ktrego dostarczane s wiadomoci e-mail. Adres e-mail skada si z dwch czci oddzielonych od siebie symbolem @. Akronim: to skrt, na ktry skadaj si pierwsze litery danego sowa lub wyraenia. Akronimy wykorzystywane s w rozmowach na czatach w celu szybszej komunikacji z drug osob. przykadami akronimw s LoL, cU, BtW (zobacz rozdzia powicony komunikowaniu). Alarm: to mae okienko pojawiajce si na ekranie, ktre przekazuje ci informacje bd ostrzega, e wykonanie danej operacji moe by szkodliwe. Okienka tego rodzaju mog si pojawi, gdy bdziesz otwiera e-mail lub te kiedy twj komputer zostanie przeskanowany przez system antywirusowy. Antywirus: program komputerowy, ktrego celem jest identyfikowanie, izolowanie, blokowanie i niszczenie wirusw oraz zoliwego oprogramowania. program antywirusowy skanuje pliki w celu znalezienia wirusw, a nastpnie lokalizuje pliki, ktre mogy zosta zainfekowane. Autor: to osoba, ktra jest twrc danego dziea literackiego, filmu, oprogramowania, itd. Wszystko co zostao stworzone przez autorw, podlega ochronie prawnej i nie moe by w sposb nielegalny powielane i rozpowszechniane. Awatar: to profil uytkownika w wiecie wirtualnym oraz w grach internetowych, przedstawiony za pomoc nazwy uytkownika i jego zdjcia, ikony czy te trjwymiarowej postaci.

Sowniczek

27

Blog: to krtka wersja pamitnika internetowego. Jest to strona internetowa uaktualniana kadego dnia przez jedn osob lub grup osb o nowe teksty, zdjcia, pliki wideo lub linki. Blogowanie: czynno pisania lub uaktualniania informacji zawartych w blogu. CD-ROM: akronim angielskich sw compact disc read-only memory. Jest to pyta, na ktrej nie mona nic nagra, zawierajca informacje, ktre nadaj si do odczytu jedynie w komputerze. Na pytach cD-rOM czsto sprzedawane jest oprogramowanie komputerowe. Cookie (ciasteczko): to identyfikator, jaki strona internetowa moe przydzieli uytkownikowi. przegldarka internetowa zapamituje otrzymywane cookie i pozwala stronie je sprawdza przy kolejnych wizytach. Dziki temu mona atwo identyfikowa uytkownika i tworzy dostosowane dla niego strony. Ma to due znaczenie w przypadku dokonywania zakupw w internecie. W przypadku odrzucenia cookie, niektre ze stron mog przesta poprawnie dziaa. Crack: czynno kopiowania w sposb nielegalny oprogramowania poprzez amanie kodu zabezpieczajcego oprogramowanie przed nielegalnym kopiowaniem. Cracker: osoba, ktra nielegalnie i ze zymi intencjami wamuje si do innych komputerw. Czat room (chat room, pokj czatowy): to najczciej strona www pozwalajca na komunikowanie si z innymi osobami w czasie rzeczywistym. Ludzie z caego wiata spotykaj si w czat roomach, aby korzystajc z klawiatury porozmawia na rne tematy. Jeeli Wasze dziecko korzysta z czat roomu, upewnijcie si, e taki czat room przeznaczony jest dla dzieci w jego wieku oraz e rozmowy s kontrolowane przez moderatorw. Czat: jednoczesne komunikowanie si z drug osob korzystajc z internetu za pomoc pisemnych wiadomoci. W tym celu wykorzystywane s przegldarki internetowe i komunikatory internetowe takie jak Gadu-Gadu, Googletalk, AiM, Skype, MSN. Dane osobowe: wszelkiego rodzaju informacje zwizane z dan osob. Jeeli kto chce zapisa nasze dane osobowe, musimy wiedzie do czego ich potrzebuje. Dzwonek: dwik jaki wydaje telefon komrkowy, zanim zostanie odebrana rozmowa przychodzca. istnieje szeroka gama rnych dzwonkw i muzyki, ktre mona pobra na telefon, najczciej po uiszczeniu opaty. E-mail (poczta elektroniczna): to rodzaj pisemnej komunikacji w sieci, pozwalajcej na wysyanie wiadomoci razem z zacznikami takimi jak teksty, zdjcia oraz pliki audio i wideo. Emotikonka: obraz, ikonka, ktre nios ze sob uczucia bd emocje, np. umiech. Symbolami stosowanymi do tworzenia emotikonek s symbole umieszczone na klawiaturze, znaki przestankowe oraz innego rodzaju gotowe symbole, z ktrych najczciej korzystamy w czat roomach, korzystajc z komunikatorw internetowych czy te wysyajc wiadomoci tekstowe z telefonu komrkowego. Filtr antyspamowy: rodzaj aplikacji, ktrej celem jest niedopuszczenie do przesyania spamu poczt e-mail. Filtr rodzinny: program, ktrego celem jest kontrola dostpu do informacji lub usug internetowych, wykorzystywany do ostrzegania uytkownika o niebezpiecznych stronach www i do ich blokowania. Filtr zapamituje rwnie odwiedzane strony i pozwala na kontrol czasu dostpu do komputera i internetu. Filtry mog by zainstalowane na pojedynczych komputerach, a take na serwerach oraz np. w telefonach z dostpem do internetu. Firewall: rodzaj sprztu (zainstalowanego w routerze) bd rodzaj oprogramowania (zainstalowanego na

28

Sowniczek

naszym komputerze), ktrego celem jest zablokowanie dostpu niepodanych osb (np. hackerw) do danych zgromadzonych na komputerze. Flaming: wrogie i obraliwe zachowanie w stosunku do innych uytkownikw sieci. Ma ono miejsce zazwyczaj w przypadku czatw (ang. internet relay chat irc), a niekiedy wystpuje take w e-mailach. Folder spamu: miejsce w e-mailowej skrzynce odbiorczej, w ktrym znajduj si e-maile uwaane przez nas za spam. Folder: to jednostka w systemie porzdkowania plikw, zawierajca kilka plikw i/ lub inne katalogi. Foldery, ktre zawieraj zazwyczaj kilka plikw, wykorzystywane s do porzdkowania informacji zawartych w plikach. Formularz (formularz internetowy): sformatowany dokument zawierajcy puste pola, ktre naley wypeni tekstem. Formularz elektroniczny moe ju zawiera wpisany tekst lub naley wybra go z rozwijanej listy. po zoeniu formularza dane w nim zawarte s wysyane automatycznie do bazy danych. Forum: internetowa grupa dyskusyjna, ktrej czonkowie maj podobne zainteresowania i wymieniaj si pogldami na rne tematy. Freeware: oprogramowanie dostpne za darmo, na co zgod wyrazi waciciel praw autorskich. Gra komputerowa: gra stworzona przez informatykw, w ktr mona gra na komputerze. Gra internetowa (on-line) to gra, w ktr mona gra jedynie wwczas, gdy poczymy si z internetem. Gry online umoliwiaj interakcj midzy graczami. Gra internetowa dla duej liczby graczy (MMORPG Massively-Multiplayer Online Role Playing Game): gra on-line, przedstawiajca zazwyczaj trjwymiarowy wiat, w ktrym setki graczy przyjmuj role fikcyjnych lub historycznych bohaterw i wsplnie przeywaj przygody, czsto walczc z potworami. Grooming: to dziaania osoby dorosej, ktra przy uyciu czat roomw (i innych rodkw komunikacji dostpnych w internecie) stara si nakoni dziecko do kontynuacji znajomoci w formie spotkania w wiecie rzeczywistym, z intencj jego seksualnego wykorzystania. Grupa dyskusyjna: zobacz definicj sowa forum. Hacker: osoba wamujca si do zabezpieczonych systemw komputerowych, amica kody zabezpieczajce (zobacz cracker). W krgach informatykw terminem tym okrela si osob bdc entuzjast komputerw, zdobywajc wiedz, lecz nie czynic wiadomie szkd. Haso: tajny cig liter, znakw i liczb umoliwiajcy dostp do komputera, dokumentu, konta lub programu. Suy jako zabezpieczenie przed dostpem do naszego komputera i danych nieupowanionym osobom (zobacz rozdzia pt. Komunikowanie). Hotline: telefoniczne bd internetowe wsparcie dla osb, ktre zgaszaj strony internetowe zawierajce szkodliwe bd nieprawdziwe treci. Hotline musz posiada cile okrelone procedury przyjmowania zaale. Wspieraniem hotlineu zajmuje si rzd, firmy, organizacje i stre prawa. W polsce w ramach projektu Saferinternet.pl dziaa hotline Dyurnet .pl (www.dyzurnet.pl). Infolinia: dostpna w wielu krajach usuga e-mailowa bd telefoniczna, koordynowana przez organizacje zajmujce si pomoc dzieciom bd te przez krajowe punkty kontaktowe rnego programu insafe. pozwala ona dzieciom zgasza informacje na temat niezgodnych z prawem i szkodliwych treci w sieci oraz informowa na temat ich negatywnych dowiadcze zwizanych z korzystaniem z technologii informatycznych.

Sowniczek

29

Internet: oglnowiatowa i oglnodostpna sie poczonych ze sob komputerw, pozwalajca na transmisj danych i wymian plikw. Obejmuje mniejsze sieci krajowe, akademickie, biznesowe oraz rzdowe, pozwalajce na korzystanie z usug takich jak przekazywanie informacji, wysyanie e-maili, uczestniczenie w czatach czy te przesyanie plikw. Junk e-mail (spam): niechciane, prawie jednakowe e-maile, wysyane do nas z wielu skrzynek pocztowych. czsto w ten sposb wysyane s materiay reklamowe. Kamera internetowa: kamera suca do przesyania obrazw i dwikw za pomoc internetu. Wykorzystywana jest w czasie czatu, wysyania wiadomoci w czasie rzeczywistym czy te w czasie wideo-konferencji. Kamery internetowe to kamery cyfrowe, ktre nieustannie bd w pewnych odstpach czasu wysyaj obraz na serwer. Katalog: jednostka suca do porzdkowania dokumentw i plikw w komputerze, wykorzystujca do tego celu foldery. Katalogi znajduj si m.in. w folderach takich jak Moje dokumenty czy Moje obrazy. Komunikacja w czasie rzeczywistym (ang. instant messaging): rodzaj natychmiastowej komunikacji elektronicznej pomidzy dwoma lub wiksz liczb uytkownikw. Wysyanie wiadomoci w czasie rzeczywistym pozwala na kontaktowanie si jednoczenie z kilkoma osobami. Jeeli osoby znajdujce si na twojej licie kontaktw s on-line, uytkownik danego rodzaju komunikatora internetowego jest o tym automatycznie informowany. Konto: suy do identyfikacji twojej osoby, kiedy korzystasz z komputera, lub z rnego rodzaju usug internetowych. W tym celu powiniene ustali swoj nazw uytkownika oraz haso. Kontola rodzicielska: zobacz definicj ustawie rodzinnych Ko trojaski (trojan): zoliwy program, ktry moe zosta zainstalowany na twoim komputerze, kiedy bdziesz wykonywa z pozoru nieszkodliwe operacje, takie jak np. granie w gry. trojany nie rozprzestrzeniaj si na komputerze, lecz poszukuj danych lub je niszcz. Mog one rwnie skasowa lub wykra informacje zapisanie na twardym dysku komputera. Kosz: katalog zlokalizowany na naszym komputerze, w ktrym znajduj si usunite pliki, zanim zostan cakowicie skasowane. Naley regularnie usuwa stare i nieprzydatne pliki z kosza, aby zwolni miejsce na twardym dysku, czyli miejscu gdzie zapisywane s wszystkie dokumenty dostpne na naszym komputerze. Kradzie tosamoci: kradzie danych osobowych danej osoby (np. imienia i nazwiska, daty urodzenia, numeru karty kredytowej) w celu wykorzystania ich w sposb niezgodny z prawem. Link: odnonik do dokumentu, ktry umieszczony jest w sieci (np. strona internetowa, dokument tekstowy, zdjcie). Klikajc w link automatycznie otworzysz now stron internetow. pliki tekstowe maj zazwyczaj kolor niebieski i s podkrelone, mog by jednak w kadym kolorze i nie zawsze musz by podkrelone. Zdjcia mog take suy jako linki do innych stron internetowych. Lista kontaktw: zbir kontaktw wykorzystywanych przez programy obsugujce poczt e-mail oraz komunikatory internetowe, gry czy te telefony komrkowe. Do listy kontaktw mona dodawa, usuwa lub odrzuca nowe osoby. Malware (badware): skrt od angielskich sw malicious software (pol. zoliwe oprogramowanie), odnoszcy si do oprogramowania majcego na celu zniszczenie dokumentw zapisanych na komputerze bez informowania o tym waciciela komputera. Malware obejmuje wirusy, robaki, konie trojaskie, spyware, nieuczciwe oprogramowanie typu adware oraz inne szkodliwe dla naszego komputera oprogramowanie.

30

Sowniczek

Manipulowanie: proces zmiany zdjcia, pliku lub ilustracji w sposb jawny lub ukryty. Obecnie istnieje wiele narzdzi, ktre su do zamiany treci danej strony internetowej czy danych, co skutkowa moe niechcianymi konsekwencjami. MP3: to plik z muzyk zapisany w specjalnym formacie. plik Mp3 jest mniej wicej 10 razy mniejszy ni oryginalny plik audio, a jako dwiku nie odbiega od jakoci odbioru pyty cD. Z racji swojego maego rozmiaru i dobrej jakoci dwiku, pliki Mp3 stay si bardzo popularnym sposobem przechowywania muzyki zarwno w komputerach, jak i rnego typu przenonych odtwarzaczach. Nazwa uytkownika (nazwa ekranowa): synonim imienia uytkownika pojawiajcy si na monitorze. Okrela on uytkownika danej usugi internetowej i jest wybierany przez uytkownika sieci. Uywany jest w listach kontaktowych, czat roomach. Jeeli dobrze wybierzemy swj nickname, moemy chroni swoj anonimowo w sieci. Net (Sie): skrt od sowa internet. Netykieta: zbir zasad zachowania si w internecie. Nickname (nick): zobacz Nazwa uytkownika. Osprzt (hardware): czci skadowe komputera. Zaliczy do nich moemy pyt gwn, twarde dyski oraz pami rAM, ktre czsto okrelane s terminem komponentw. Na osprzt skadaj si take monitory, klawiatury, drukarki, i inne urzdzenia, tzw. peryferia. P2P (ang.peer-to-peer) jeden ze sposobw wymiany plikw w sieci, pozwalajcy osobom podczonym do sieci na wymian plikw poprzez ich pobieranie i wysyanie jednoczenie. Ze wzgldu na charakter wikszoci wymienianych plikw (nielegalne kopie muzyki, filmw i oprogramowania), sieci p2p s postrzegane jako potencjalne rdo narusze praw autorskich i zagroe, takich jak wirusy i malware. Pami przenona, pendrive, pami Flash-USB: pojemna pami przenona z wtyczk USB. pami przenona zajmuje zazwyczaj niewiele miejsca, jest lekka i atwo j przenosi z miejsca na miejsce. Mona na niej m.in. zapisywa i kasowa pliki takie jak dokumenty, zdjcia. Pasek narzdzi: zestaw ikon i przyciskw bdcych czci interfejsu programu. pasek narzdzi to stale widoczny i atwy w uyciu zbir ikon, pozwalajcy nam na wykonywanie pewnych funkcji w danym programie. Plik komputerowy: zbir danych (tekst, grafika, dwik), ktre zapisywane s na komputerze pod swoj wasn nazw. pliki komputerowe to w dzisiejszym wiecie odpowiednik dokumentw papierowych, ktre znajdoway si w biurach i w bibliotekach. Pobiera (ciga, downloadowa): czynno odnoszca si do procesu jakim jest kopiowanie pliku z Internetu do komputera. Poczenie internetowe: poczenie, ktrego uywaj uytkownicy sieci, aby korzysta z internetu. S rne metody poczenia z internetem jak: cza stae (operatorzy telewizji kablowej, sieci osiedlowe) poczenia bezprzewodowe (WiFi, komrkowe GprS/eDGe/3G, cza satelitarne), linie telefoniczne (dial-up i xDSL). Pornografia dziecica: pornografia dziecica jest pod wzgldem prawnym definiowana rnie w rnych krajach. Jedna z definicji okrela terminem pornografii dziecicej zdjcia, obrazy, filmy, ktre w widoczny sposb przedstawiaj osob maoletni w trakcie czynnoci seksualnej. Port: cz komputera suca do poczenia komputera z innym urzdzeniem. porty mog by zarwno wewntrzne, jak i zewntrzne. porty wewntrzne cz ze sob twardy dysk lub sie, podczas gdy porty

Sowniczek

31

zewntrzne cz urzdzenia peryferyjne, takie jak drukarka czy klawiatura, z komputerem. Portale spoecznociowe (ang. social networking sites): witryny (portale) internetowe pozwalajce na wymian pogldw oraz rozmow na temat wsplnych zainteresowa czonkw danej wsplnoty. Kady z czonkw posiada swoje konto i moe korzysta z rnego rodzaju narzdzi internetowych, takich jak np. umieszczanie w sieci zdj, dokumentw, wysyanie wiadomoci czy te uczestniczenie w czatach. Korzystanie z wielu portali spoecznociowych jest zabronione dla dzieci poniej 13 roku ycia, a liczne portale spoecznociowe posiadaj funkcj tworzenia bezpiecznych profili uytkownikw. Prawa autorskie (copyright): prawa danej osoby do pomysu, dziea lub informacji. Symbol jest oglnie przyjtym znakiem oznaczajcym prawa autorskie. Procesor: nowoczesny zminiaturyzowany ukad scalony, bdcy czci komputera. Jego celem jest przetwarzanie i zapisywanie danych. razem z pamici komputera i twardym dyskiem tworzy podstawow cz komputera. Profil uytkownika: zestaw informacji opisujcy uytkownika oprogramowania, strony internetowej bd innego rodzaju narzdzia komputerowego. Obejmuje on zazwyczaj informacje takie jak nazwa uytkownika, haso oraz pozostae dane personalne (np. data urodzenia, zainteresowania). Profil: w portalach spoecznociowych, komunikatorach, czatach i grach internetowych profilem okrela si informacje na temat uytkownika. profile tworzone s przez uytkownikw sieci i mog by one prywatne bd dostpne dla innych osb. Program antyspyware, program antywirusowy: to programy, ktre zwalczaj spyware lub wirusy. programy takie skanuj wszystkie pobierane z internetu pliki, a nastpnie blokuj te, ktre mog by niebezpieczne dla komputera i jego uytkownikw. Program komputerowy (oprogramowanie, software): skada si z uporzdkowanej sekwencji instrukcji pozwalajcych na korzystanie z komputera, ktre napisane zostay przez programistw komputerowych. Oprogramowanie, ktre kupujemy, zapisywane jest najczciej na pytach cD lub DVD. Oprogramowanie prbne (testowe): oprogramowanie, ktre mona wyprbowa zanim postanowimy je kupi. prbne wersje zazwyczaj nie rni si od penych wersji oprogramowania, mona z nich jednak korzysta jedynie przez okrelony czas np. 30 dni, lub okrelon ilo razy np. 10 uruchomie. Prywatno: zdolno osoby lub grupy do kontrolowania przepywu informacji na ich wasny temat, jednoczenie pozwalajca na czciowe ujawnienie informacji o sobie. prywatno jest czasami czona z anonimowoci, czyli pragnieniem pozostania niezauwaonym przez innych. Prywatne dane: wszelkie informacje dotyczce pojedynczych osb lub caych grup, ktre nie powinny zosta upublicznione. Kiedy co jest dla jednej osoby spraw prywatn, zazwyczaj traktujemy to jako co specjalnego i jestemy na tym punkcie bardzo wraliwi. Przegldanie (surfowanie): czynno polegajca na korzystaniu z przegldarki internetowej w celu ogldania stron internetowych. Przegldarka: program komputerowy wykorzystywany do ogldania stron internetowych. Do najbardziej popularnych przegldarek intenetowych nale Mozilla Firefox, Opera, internet explorer, Safari. Najnowsze wersje przegldarek zawieraj zaawansowane funkcje kontroli rodzicielskiej. Przemoc w sieci: odnosi si do stosowania przemocy w mediach elektronicznych, najczciej w komunikatorach, czatach i e-mailach. poprzez przemoc w sieci rozumie naley powtarzajce si akty przemocy, grby, wygaszanie uwag na tle seksualnym oraz wygaszanie negatywnych komentarzy na temat danej osoby. Osoby zncajce si nad innymi czsto publikuj dane kontaktowe do osb, ktre przeladuj, a

32

Sowniczek

niekiedy nawet przybieraj ich tosamo, omieszajc lub zniesawiajc swoje ofiary. Raportowanie: funkcja pozwalajca uytkownikom sieci na zgaszanie moderatorowi lub webmasterowi rnego rodzaju problemw (m.in. technicznych, o nieprawidowym zachowaniu innych uytkownikw strony), zwizanych z dziaaniem stron WWW. Robak (worm): specjalny rodzaj wirusa, ktry rozprzestrzenia si przez internet. Jego celem jest zniszczenie naszych dokumentw, zamykanie komputera czy te spowalnianie szybkoci przesyu danych przez Internet. Second Life: znana trjwymiarowa wsplnota internetowa. Uytkownicy mog komunikowa si z innymi uytkownikami sieci za pomoc awatara (zobacz definicj), budowa domy, zmienia rodowisko w ktrym yj, zajmowa si wirtualnym handlem i zarabia wirtualne pienidze. Sie WWW: skrt od angielskiego sowa World Wide Web. Jest to zestaw plikw i dokumentw internetowych sformatowanych w formacie HtML, zawierajcych linki do innych plikw i dokumentw takich jak np. grafika, pliki audio czy wideo. Sie WWW jest czci internetu. SIP-Bench: raport powstay przy wspudziale Komisji europejskiej, majcy na celu zbadanie efektywnoci 30 narzdzi antyspamowych pod wzgldem ochrony dzieci przed szkodliwymi treciami, jakie znale mona w internecie. Skanowanie: procesy zamiany tekstu drukowanego na cyfrowy przy wykorzystaniu skanera. Zamiana ta pozwala na przegldanie dokumentw elektronicznych na komputerze i przesyanie ich dalej drog internetow. Social networking (sie spoeczna): polega na pielgnowaniu i powikszaniu iloci naszych znajomych w sieci poprzez udzia w spoecznociach internetowych, ktrych czonkowie maj podobne zainteresowania. czonkowie danej wsplnoty kontaktuj si ze sob w sieci za pomoc odpowiedniego oprogramowania, ktre naley zainstalowa na komputerze (zobacz portale spoecznociowe). Spam: niechciane wiadomoci e-mail, zazwyczaj o charakterze handlowym, ktre wysyane s w duych ilociach. Spamowanie to jedno z najczstszych naduy stosowanych w internecie. Spyware: zoliwe oprogramowanie, ktre zaczone jest do plikw pobranych z sieci. Spyware instaluje si samoczynnie i monitoruje wszystko to, co robimy na komputerze, a nastpnie wysya informacje na ten temat do innych osb. S to zazwyczaj rnego rodzaju firmy zainteresowane poznaniem profili uytkownikw sieci w celu wysyania im reklam lub innych informacji. informacje tego rodzaju s te czsto wysyane do crackerw, ktrzy chc mie dostp do naszych prywatnych plikw i danych. Strona gwna: strona internetowa, ktra pojawia si automatycznie, kiedy uruchomimy przegldark internetow. termin ten jest take stosowany do okrelania strony gwnej danej strony internetowej (zobacz definicja). Strona internetowa (witryna WWW, website): dokument pobierany z internetu i wywietlany na komputerze za pomoc przegldarki, utworzony najczciej w jzyku HtML lub pHp Strony internetowe . zazwyczaj zawieraj linki do innych stron i plikw multumedialnych umieszczonych w sieci. Zbir takich dokumentw umieszczony pod jednym adresem WWW tworzy witryn internetow, ktrej wacicielem moe by osoba prywatna, organizacja bd firma. Zarzdzaniem witryn internetow zajmuje si webmaster. Subskrybowanie: dobrowolne zapisanie si w celu korzystania z danej usugi lub w celu otrzymywania aktualnych informacji, ktre bd wysyane na nasz skrzynk e-mail. Uytkownicy powinni mie moliwo zrezygnowania z danej usugi w dowolnym momencie. czsto wymaga podania danych osobowych.

Sowniczek

33

System operacyjny: program, ktry obsuguje podstawowe funkcje komputera, dziki ktremu na naszym komputerze moe dziaa pozostae oprogramowanie. przykadami systemw operacyjnych s Mac OS X, Linuks i Windows. Szkodliwe treci: zdjcia, teksty, dokumenty, ktrych tre moe by szkodliwa. przykadem szkodliwych treci mog by zdjcia przedstawiajce przemoc. Tapeta: wzr, zdjcie bd innego rodzaju obraz graficzny, ktry umieci mona na monitorze komputera. Transfer pliku: proces wysyania pliku z jednego komputera na drugi. Z punktu widzenia uytkownika sieci proces ten utosamiany jest z pobieraniem plikw z sieci (ang. downloading) oraz umieszczaniem plikw w sieci (ang. uploading). Ulubione (Zakadki): folder utworzony przez uytkownika sieci, w ktrym mona zapisa ciekawe linki do stron internetowych. Mog by one podzielone na foldery, w nazwie ktrych zostan zawarte sowa kluczowe uatwiajce znalezienie poszukiwanej strony WWW. URL: adres strony internetowej lub pliku w sieci. Korzysta z symbolu / (ukonik) w celu okrelenia lokalizacji rnych katalogw. pierwsza cz adresu okrela rodzaj wykorzystywanego protokou internetowego - http://, druga natomiast zawiera nazw domeny,na ktrej dany dokument/ strona internetowa zostay zlokalizowane - www.google.pl. Ustawienia bezpieczestwa (profilu): opcje bezpieczestwa zwizane z naszym profilem w internecie (zobacz definicj). Zazwyczaj opcje odnosz si do otwierania zdj i plikw oraz okrelenia bezpiecznych rde otrzymywania danych. Ustawienia bezpieczestwa stosowane s w przypadku dostpu do treci przeznaczonych dla dorosych. Ustawienia prywatnoci: zestaw ustawie stopnia prywatnoci naszego konta, ktre mona edytowa w celu zwikszenia poziomu naszej prywatnoci. celem jest nie ujawnianie danych osobowych, cookies, itd. Ustawienia rodzinne (kontrola rodzicielska): ustawienia przegldarki i innych narzdzi internetowych, majce na celu m.in. filtrowanie treci ogldanych przez dzieci, ograniczanie iloci czasu, jaki dzieci mog spdza przed komputerem. VoIP (Voice over IP): pozwala uytkownikom internetu na prowadzenie rozmw w sieci. Moliwe jest to po zainstalowaniu odpowiedniego oprogramowania. rozmowy midzy uytkownikami korzystajcymi z tego samego oprogramowania Voip mog by bezpatne (np. Skype, Googletalk). Oprogramowanie to pozwala take na wymian plikw i prowadzenie czatw. Wirus: rodzaj szkodliwego kodu bd zoliwego oprogramowania, ktre dziaa na komputerze. Zazwyczaj wirusy s w zacznikach do e-maili, moliwe jest take zakaenie komputera poprzez przenone noniki pamici (pendrivey, pyty cD). Wasno wirtualna: zestaw rzeczy, ktrych wacicielem jest kady z uczestnikw biorcych udzia w grze internetowej. Kady gracz posiada swoj wasno wirtualn, ktr mona zobaczy jedynie na ekranie monitora. Wymiana plikw: wysyanie plikw do innych uytkownikw sieci (ang. uploading) oraz pobieranie plikw z internetu (ang. downloading). Zazwyczaj wymiana plikw jest moliwa dziki programom typu p2p (ang.peer-to-peer). Wyskakujce okienko (popup): okienko, ktre nagle pojawia si, jeeli wchodzimy na stron internetow

34

Sowniczek

lub korzystamy z klawiszy funkcyjnych. Wyskakujce okienka zazwyczaj posiadaj list polece i pozostaj na ekranie dopki nie wybierzemy jednej z opcji lub do chwili, gdy klikajc prawym klawiszem myszy w krzyyk w prawym grnym rogu nie zamkniemy wyskakujcego okienka. Wyszukiwarka: strona przeznaczona do poszukiwania informacji na stronach internetowych. Najbardziej popularn wyszukiwark jest Google. Wyszukiwarki posiadaj zaawansowane opcje dotyczce bezpieczestwa korzystania ze stron WWW. Zacznik: to plik, ktry wysyany jest razem z e-mailem. czsto w zacznikach znale mona wirusy i robaki. Naley by szczeglnie ostronym w sytuacji, gdy otrzymujemy od nieznajomej osoby e-mail z zacznikiem.

Sowniczek

35

e. e. przydatne linki do stron internetowych

AwAreNeSS - INSAFe
strona projektu Awareness, prowadzona przez organizacj iNSAFe:
http://www.saferinternet.org

prOGrAm KOmISJI eurOpeJSKIeJ SAFer INterNet pLuS

Strona projektu Safer internet w polsce:
http://www.saferinternet.pl

NIFC hOtLINe pOLSKA

punkt kontaktowy ds. zwalczania nielegalnych treci w internecie: http:/www.dyzurnet.pl

dZIe BeZpIeCZNeGO INterNetu

strona Dnia Bezpiecznego internetu:
http://www.dbi.pl

36

OGLNOpOLSKA KAmpANIA NA rZeCZ BeZpIeCZeStwA dZIeCI w INterNeCIe

strona kampanii spoecznej Dziecko w Sieci:
http://www.dzieckowsieci.pl

pOmOC w SYtuACJACh ZAGrOeNIA BeZpIeCZeStwA dZIeCI I mOdZIeY w INterNeCIe

pomoc dla dzieci i ich opiekunw w sytuacji, gdy co zego przydarzy si w internecie:
http://www.helpline.org.pl

OSwAJANIe SIeCI
Serwis edukacyjny dla dzieci i rodzicw na temat bezpieczestwa w internecie:
http://www.upclive.pl/dzieci

SIeCIAKI

Serwis edukacyjny dla dzieci:

http://www.sieciaki.pl

prZedSZKOLAKI SIeCIAKI
edukacyjny serwis dla najmodszych uytkownikw internetu:
http://www.przedszkolaki.sieciaki.pl

dZIeCI NICZYJe
Strona Fundacji Dzieci Niczyje:
http://www.fdn.pl

NASK
Naukowa i Akademicka Sie Komputerowa:
http://www.nask.pl

37

Partnerem jest:
Tytu: Bezpieczestwo w Internecie - przewodnik dla caej rodziny Napisany przez insafe/Liberty Global / Upc w 2008 roku prefiks: 9789078209 id 51950 Numer iSBN: 9789078209577 eAN : 9789078209577 prawa Autorskie: ten utwr jest dostpny na licencji creative commons Uznanie autorstwa-Uycie niekomercyjne-Bez utworw zalenych 3.0 Unported.peny tekst licencji dostpny jest pod adresem http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0