201 0

Wspczesne konwencjonalne siy zbrojne Federacji Rosyjskiej

Grzegorz Pazura

Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej Wydzia Politologii

Lublin 2010

Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej Wydzia Politologii

Grzegorz Pazura Wspczesne konwencjonalne siy zbrojne Federacji Rosyjskiej

Praca magisterska napisana pod kierunkiem naukowym prof. zw. dra hab. Henryka Chaupczaka

Lublin 2010
2

Spis treci
Spis treci........................................................................................................... 3 Wstp................................................................................................................. 4 Siy zbrojne Federacji Rosyjskiej.......................................................................10 1.1. Ewolucja po upadku ZSRR......................................................................10 1.2. Podstawy prawne i doktrynalne.............................................................15 1.3. System kierowania.................................................................................22 1.4. Struktura si zbrojnych...........................................................................25 1.5. Wydatki obronne....................................................................................28 Wojska Ldowe.................................................................................................31 2.1. Struktura................................................................................................31 2.2. Potencja bojowy i funkcjonowanie.........................................................44 2.3. Modernizacja..........................................................................................55 Siy Powietrzne.................................................................................................61 3.1. Struktura...............................................................................................61 3.2. Potencja bojowy i funkcjonowanie.........................................................65 3.3. Modernizacja..........................................................................................71 Marynarka Wojenna..........................................................................................76 4.1. Struktura................................................................................................76 4.2. Potencja Bojowy i funkcjonowanie.........................................................83 4.3. Modernizacja..........................................................................................93 Siy specjalne....................................................................................................96 5.1. Wojska powietrznodesantowe................................................................97 5.2. Specnaz................................................................................................103 5.3. Jednostki antyterrorystyczne................................................................109 Zakoczenie...................................................................................................116 Wykaz rde..................................................................................................120 3

Wstp Zagadnienie si zbrojnych Federacji Rosyjskiej wywouje w Polsce duo emocji i dyskusji. Jest stale obecne rwnie w dyskursie politycznym, poniewa postrzegane jest jako zagroenie dla bezpieczestwa naszego pastwa. Pomimo duego znaczenia temat ten wydaje si by nieco zaniedbany w rodowisku naukowym. Brak nam cigej i kompleksowej analizy stanu i potencjau rosyjskiej armii. Dostpnym w naszym kraju opracowaniom brakuje te niestety holistycznego podejcia do tego zagadnienia. Cz autorw zajmuje si jedynie historyczn analiz transformacji Armii Czerwonej i podstawami instytucjonalno4

doktrynalnymi nowej, narodowej struktury, ktra na jej bazie powstaa. Za spraw takiego podejcia nie uzyskujemy adnych istotnych informacji dotyczcych potencjau jakim dysponuj rosyjskie siy zbrojne. Z drugiej strony inni badacze przeprowadzaj tylko szczegow analiz obecnego stanu poszczeglnych elementw rosyjskich struktur wojskowych. Moe to skutkowa brakiem zrozumienia zachodzcych w nich procesw oraz nieprofesjonaln ich ocen. Wszystkie problemy, z ktrymi boryka si rosyjska armia ma podoe historyczne i by je zrozumie potrzebne jest cofnicie si do pocztku lat 90-tych, a czasami nawet do okresu zimnej wojny. Jednym z celi niniejszej pracy jest prba poczenia tych dwch podej. Przedstawiony zosta tutaj zarwno proces przeksztacenia Si Zbrojnych ZSRR w Siy Zbrojne Federacji Rosyjskiej, podstawy instytucjonalno-prawne jak te moliwie najbardziej aktualne informacje i oceny dotyczce funkcjonowania rosyjskich si zbrojnych. W rezultacie, gwnym celem pracy jest dokonanie kompleksowej analizy faktycznego stanu rosyjskiej armii. Struktura pracy w peni wyczerpuje zagadnienie, dziki czemu moliwa jest przynajmniej czciowa odpowied na pytania i lki politykw i polskiego spoeczestwa. Gwn hipotez zawart w tej pracy jest stwierdzenie, e rosyjskie siy zbrojne przeywaj gboki kryzys, ktry trwa od pocztku lat 90-tych XX wieku. Ma on przede wszystkim podstawy ekonomiczne, ale istnieje rwnie szereg barier o charakterze niematerialnym, ktre uniemoliwiay przeprowadzenie gbokich reform. Problemy jakie dotykaj rosyjsk armi w znaczcy sposb ograniczaj jej potencja bojowy oraz presti we wasnym spoeczestwie i w rodowisku midzynarodowym. Najwaniejszym skutkiem kryzysu jest ograniczona moliwo realizacji przez Federacj Rosyjsk wasnej polityki zagranicznej oraz zapewniania bezpieczestwa wewntrznego pastwa. Najlepszym tego przykadem jest konflikt w Czeczenii, ktry obnay nie tylko sabo rosyjskiej armii, ale take caego pastwa. Drug hipotez jest teza autora, e procesu degradacji moliwoci bojowych nie zahamowa program reformy i modernizacji rosyjskiej armii. Zaoenia tego planu byy suszne i mogy doprowadzi do znacznej jakociowej poprawy, ale w obliczu ograniczonych moliwoci finansowych reformy nie
5

zaspokajay nawet absolutnego minimum potrzeb si zbrojnych. Pomimo zwikszonego budetu obronnego w cigu kilku ostatnich lat, zalegoci prawdopodobnie nie zostan nadrobione w najbliszej dekadzie. Autor wprowadzi ograniczenia merytoryczne i czasowe przy analizie tego zagadnienia. W pracy zosta omwiony jedynie konwencjonalny komponent rosyjskich si zbrojnych. Powodem takiego zabiegu jest ograniczony charakter i pojemno pracy magisterskiej. Po drugie, autor pomin komponent jdrowy, poniewa moliwoci jego wykorzystania s obecnie minimalne. O ile konflikt atomowy pomidzy mocarstwami militarnymi jest prawie niemoliwy, to bardzo prawdopodobne s wybuchy lokalnych konfliktw z pastwem o sabszym potencjale albo walka z przeciwnikiem asymetrycznych, np. ugrupowaniami terrorystycznymi. Dlatego obecnie to potencja konwencjonalny stanowi o sile militarnej pastwa i moliwociach realizacji wasnych interesw narzdziami wojskowymi. Zakres czasowy pracy zawiera si w okresie od powstania Federacji Rosyjskiej do chwili ukoczenia tej pracy, czyli kwietnia 2010 roku. Jednake, aby wytumaczy pewne procesy, autor nawizuje chwilami rwnie do okresu ZSRR. Praca zostaa napisana w oparciu o rda o rnorodnym charakterze. Materiay dostpne w jzyku polskim mona podzieli na trzy kategorie. Pierwsza z nich to rozbudowane monografie, ktre w sposb caociowy opisuj proces tworzenia i funkcjonowania si zbrojnych. Najwaniejszym opracowaniem tego typu jest praca Roberta migielskiego, Osierocona armia: zaoenia polityki obronnej oraz Siy Zbrojne Federacji Rosyjskiej w latach 1992-20041. Wrd prac o podobnym charakterze wykorzystane zostay opracowania K. Malaka2, I. Topolskiego3 oraz B. Potyray i H. Szczegy4. Drugi typ rde to monografie

R. migielski, Osierocona armia: zaoenia polityki obronnej oraz Siy Zbrojne Federacji Rosyjskiej w latach 1992-2004, Warszawa 2006. 2 K. Malak, Czynnik wojskowy w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej (1991-2000), Warszawa 2001. 3 I. Topolski, Sia militarna w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej, Lublin 2004. 4 B. Potyraa, H. Szczega, Armia Rosyjska po upadku ZSRR (1992-2000), Zielona Gra 2000.

skoncentrowane na jednym z elementw rosyjskiej armii koncepcjach i doktrynach obronnych albo konkretnym rodzaju si zbrojnych, np. siach specjalnych5. Pozostae rda to artykuy pochodzce ze specjalistycznych czasopism wojskowych i serwisw internetowych. Mimo ograniczonego charakteru byy one bezcennym rdem najnowszych informacji i ocen odnoszcych si do rosyjskich si zbrojnych. W pracy wykorzystano rwnie du ilo rde anglojzycznych. Konieczna bya ich selekcja, poniewa amerykaskie i brytyjskie rodowiska naukowe i wojskowe powicaj temu zagadnieniu znaczn ilo opracowa i artykuw naukowych, a charakter tej pracy uniemoliwia odniesienie si do wszystkich. Spord oryginalnych rde w jzyku rosyjskim autor wykorzysta dokumenty prawne i doktrynalne regulujce funkcjonowanie si zbrojnych pochodzce z serwisw internetowych Ministerstwa Obrony6 i Rady Bezpieczestwa Federacji Rosyjskiej7. Biece informacje o funkcjonowaniu armii pochodz z rosyjskich serwisw militarnych8. Autor wykorzysta take jeden artyku naukowy w jzyku czeskim9. W niniejszej pracy wykorzystane zostay rne metody badawcze w zalenoci od charakteru danego rozdziau. W pierwszym rozdziale wykorzystano metod instytucjonalno-prawn, dziki ktrej omwione zostay podstawy prawne i koncepcje dziaania si zbrojnych. Zarwno w pierwszym, jak i w pozostaych rozdziaach autor wykorzysta jeszcze inne metody badawcze. Analiza systemowa umoliwia postrzeganie si zbrojnych jako caoci i poprzez omawianie poszczeglnych jej elementw i czcych je powiza mona zrozumie holistyczn struktur armii rosyjskiej. Analiza statystyczna stosowana bya na pocztku kadego rozdziau w celu zobrazowania potencjau ilociowego, szczeglnie w odniesieniu do posiadanego uzbrojenia i iloci onierzy. Metod t wykorzystano rwnie w podrozdziale dotyczcym budetu obronnego. eby
5 6

H. Herman, Dziaania specjalne : wczoraj, dzi, jutro, Toru 2001. http://mil.ru. 7 http://www.scrf.gov.ru/index.html. 8 http://nvo.ng.ru. 9 L. Visingr, Zarazowani nove vojenske techniky do ozbrojenych sil ruske federacje, http://www.defenceandstrategy.eu/cs/aktualni-cislo-2-2007/clanky/zarazovani-novevojenske-techniky-do-ozbrojenych-sil-ruske-federace.html, 12.1.2008.

urealni opis procesw zachodzcych w rosyjskiej armii i odnie je do midzynarodowych trendw i potencjau armii innych pastw, autor wykorzysta take metod porwnawcz. Praca zostaa podzielona na pi rozdziaw, co spowodowane jest chci oddzielnego opisu poszczeglnych rodzajw si zbrojnych. Pierwszy rozdzia dostarcza oglnych informacji dotyczcych si zbrojnych. W pierwszej kolejnoci przedstawiony jest historyczny proces ewolucji i reform dokonujcych si w ramach radzieckich, a nastpnie rosyjskich si zbrojnych. Nastpnie omwione zostay wszystkie najwaniejsze akty prawne oraz dokumenty o charakterze doktrynalno-koncepcyjnym, ktre reguluj rne aspekty funkcjonowania si zbrojnych oraz realizacji polityki bezpieczestwa przez organy pastwowe. Analiza tych rde dostarczya take informacji niezbdnych do stworzenia podrozdziau analizujcego zadania i prerogatywy najwaniejszych organw politycznych i wojskowych w dziedzinie obronnoci. Czwarty podrozdzia stanowi szczegowy opis aktualnej struktury si zbrojnych i zawiera informacje dotyczce osb sprawujcych najwaniejsze funkcje w rosyjskiej armii. Ostatni podrozdzia przedstawia ekonomiczny aspekt funkcjonowania si zbrojnych. Umoliwia on zrozumienie podstawowych problemw ich dotyczcych oraz tendencji rozwojowych budetu obronnego. Cay rozdzia ma charakter teoretyczny i wprowadza podstawy potrzebne do zrozumienia nastpujcego w dalszej czci dokadnego opisu poszczeglnych czci rosyjskiej armii. Drugi rozdzia zawiera szczegow analiz najwikszego z rodzajw si zbrojnych, czyli Wojsk Ldowych. W pierwszej czci zawarty jest rozbudowany opis procesu odzyskiwania potencjau materialnego i osobowego pozostawionego na terenie pastw Ukadu Warszawskiego oraz republik zwizkowych, ktre uzyskay niepodlego. Stanowi to wprowadzenie do waciwego opisu formowania si struktury armii stricte rosyjskiej. Nastpujca potem analiza ilociowego potencjau Wojsk Ldowych odbywa si na poziomie caego kraju oraz poszczeglnych Okrgw Wojskowych. Drugi podrozdzia zawiera szereg informacji dotyczcych potencjau bojowego Wojsk Ldowych na przestrzeni dwch ostatnich dekad. Zawarte tutaj oceny odnosz si do takich problemw jak
8

wiek i stan uzbrojenia, czstotliwo i charakter wicze wojskowych, poziom wyszkolenia i morale onierzy. Najwaniejsze wnioski wycignite zostay na podstawie konfliktw zbrojnych w ktrych armia rosyjska uczestniczya. Ostatni podrozdzia zawiera spis priorytetw programu reformy tego rodzaju si zbrojnych oraz ocen przebiegu tego procesu do chwili obecnej. Trzeci rozdzia skonstruowany jest wedug podobnego schematu. Pierwszy podrozdzia wyrnia si tym, e opis struktury przebiega wedug podziau przedmiotowego a nie terytorialnego jak to miao miejsce w rozdziale pierwszym. Podobne s te elementy na jakie autor zwraca uwag analizujc potencja bojowy Si Powietrznych oraz przebieg programu modernizacji. Struktura rozdziau czwartego powiela schemat dwch poprzednich rozdziaw. Jego wyrnikiem jest to, e analiza odbywa si na poziomie poszczeglnych Flot i Flotylli, ktre funkcjonuj w separacji, ze wzgldu na dystans je dzielcy i charakter zada na poszczeglnych akwenach. Ostatni rozdzia jest autorskim pomysem twrcy tej pracy. W tym rozdziale zebrano i omwiono poszczeglne formacje, uznawane przez ekspertw za elitarne w rosyjskich strukturach siowych. Poszczeglne jednostki rni wielko, umiejscowienie w strukturach bezpieczestwa i charakter zada przed nimi stawianych. czy je wysoki profesjonalizm i skuteczno, reputacja w kraju i za granic, rygorystyczny nabr i charakter suby oraz tajemniczo jaka je otacza. W strukturach si zbrojnych pastw czonkowskich NATO powszechna jest praktyka czenia elitarnych formacji w jedn struktur, pod dowdztwem najlepiej wyszkolonych oficerw. W Federacji Rosyjskiej taki zabieg si nie uda, ale autor uwaa za uzasadnione by zestawi w jednym rozdziale najbardziej znane rosyjskie jednostki specjalne.

Rozdzia 1 Siy zbrojne Federacji Rosyjskiej

1.1. Ewolucja po upadku ZSRR Siy zbrojne Federacji Rosyjskiej naley uznawa za kontynuacj si zbrojnych ZSRR. Pierwszym argumentem za takim podejciem jest fakt, e Federacja Rosyjska przeja zobowizania polityczne i prawne imperium sowieckiego, na ktrego gruzach powstaa. Po drugie, armia rosyjska przeja gwny trzon struktury armii radzieckiej, wikszo jej zasobw ludzkich i materialnych oraz tradycj. Powstanie armii narodowych nie odbyo si bezbolenie. Z jednej strony dowdcy wyszego szczebla majcy pochodzenie rosyjskie nie chcieli si pogodzi z faktem, e bdzie musiaa powsta armia stricte rosyjska. Nagy upadek mocarstwowoci militarnej by dla nich nie do zaakceptowania, wobec czego do koca wierzyli, e nawet w obliczu usamodzielnienia politycznego dawne republiki zwizkowe pozostan czci wielkiej armii. Jednoczenie, tendencje odrodkowe byy tak silne, e nie udao si zahamowa utraty caych oddziaw, obiektw wojskowych i duej iloci sprztu ruchomego, ktre posuyy jako podstawa dla tworzcych si armii nowych pastw na obszarze poradzieckim. Prby agodzenia rodzcych si napi i punktw zapalnych poprzez interwencje elitarnych oddziaw radzieckich przynioso efekt odwrotny od zamierzonego rosa determinacja i poczucie susznoci podjtego przez republiki radzieckie kierunku niepodlegociowego. Ksztatujce si samodzielne pastwo rosyjskie nie mogo sobie pozwoli na utrat caego potencjau militarnego pozostawionego poza jej granicami, dlatego podjto szereg dziaa majcych na celu jego odzyskanie. Operacja ta przebiegaa w rnym tempie w zalenoci od miejsca w ktrym stacjonowaa wczeniej armia radziecka. Najmniejszych strat doznano w wyniku ewakuacji oddziaw ulokowanych w pastwach czonkowskich Ukadu Warszawskiego, tworzcych na ich terenach Grupy Wojsk Radzieckich, a potem Rosyjskich. Pastwa te nie rociy
10

sobie praw do sprztu i onierzy Armii Czerwonej. Od samego pocztku przyjy prozachodni kierunek rozwoju, wobec czego 1 lipca 1991 r. podpisano protok o likwidacji Ukadu Warszawskiego. Podobnie wygldaa sytuacja w republikach batyckich, ktre chciay si jak najszybciej uniezaleni od Rosji. Trudniej byo Moskwie odzyska struktury, ktre mieciy si na terenie mniejszych republik zwizkowych ZSRR, bowiem w tamtejszych oddziaach wikszo na og stanowili miejscowi obywatele. Nowo powstajce byty pastwowe potrzeboway tych oddziaw by usankcjonowa swj niepodlegy status. Najwikszych kopotw dostarczy Federacji Rosyjskiej proces podziau si znajdujcych si na terenie Ukrainy, ktra posiadaa najwikszy potencja ekonomiczny i militarny oraz najwiksze ambicje polityczne spord dawnych republik radzieckich. Podzia Floty Czarnomorskiej zakoczy si dopiero w roku 1997. Warto te zauway, e wspomniane dziaania byy wspierane przez pastwa NATO, szczeglnie USA, ktre uwaay Federacj Rosyjsk za jedyny podmiot posiadajcy prawo i moliwoci do zabezpieczenia komponentu strategicznego radzieckich si zbrojnych. Proces rozkadu ZSRR zapocztkowany w latach 80-tych, zakoczy si w grudniu 1991 roku. Poprzedzony zosta przez nieudany pucz z dnia 19 sierpnia 1991 roku, kierowany przez wiceprezydenta ZSRR Giennadija Janajewa. Owa prba utrzymania starego systemu wywoaa szeroki sprzeciw narodu rosyjskiego wobec interwencji wasnych wojsk. W obliczu kryzysu gospodarczego zaczto postrzega armi jako zbyt kosztowny i skoncentrowany tylko na sobie podmiot w strukturze wadz pastwa rosyjskiego10. Przed powanym dylematem moralnym stanli sami onierze, ktrzy w wikszoci popierali proces reform, ale jednoczenie nie mogli otwarcie odmwi wykonywania rozkazw ministra obrony marszaka Dmitrija Jazowa, jednego z przywdcw puczu. Doszo do rozamu armii na dwie frakcje, bardziej skuteczna okazaa si jednak obstrukcyjna postawa przeciwnikw Janajewa. Zadecydowao to o upadku puczu i w rezultacie zniechcio konstytuujce si mode pastwa do utrzymania bliskich zwizkw pastwowych z pozostaociami Zwizku Radzieckiego. W cigu nastpnego roku, w samej armii
10

M. Orr, The Russian armed forces as a factor in regional stability, Sandhurst 1998, s.

1.

11

doszo do rozlicze. Obrocy prezydenta Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, Borysa Jelcyna - marszaek Jewgienij Szaposznikw i gen. Pawe Graczow zostali odpowiednio ministrem i wiceministrem Obrony, natomiast 300 generaw i 65 tys. oficerw-zwolennikw Janajewa poegnao si ze sub11. W obliczu braku zgody wikszej liczby pastw na gbok integracj, zdecydowano o utworzeniu luniejszej formy wsppracy. 8 grudnia 1991 r. przywdcy Rosji, Ukrainy i Biaorusi zdecydowali o utworzeniu Wsplnoty Niepodlegych Pastw. W cigu dwch tygodni do organizacji przyczyy si te pozostae republiki oprcz Gruzji i pastw batyckich. 25 grudnia z funkcji prezydenta ZSRR ustpi Michai Gorbaczow, co traktowane jest rwnowanie z zakoczeniem historii tego pastwa. Militarn podstaw WNP by ukad o zbiorowym bezpieczestwie, podpisany w Taszkiencie 15 maja 1992 roku i powoujcy Organizacj Ukadu o Bezpieczestwie Zbiorowym. Pastwa sygnatariusze zobowizay si do udzielania sobie pomocy wojskowej w przypadku ataku ze strony pastwa trzeciego oraz wyrzekay si chci uczestnictwa w innych sojuszach militarnych. Rosjanie planowali za porednictwem zdominowanego przez siebie sztabu WNP kontrolowa armie pozostaych pastw Wsplnoty. Dlatego pozostali czonkowie organizacji nierzadko pozostawali krytyczni wobec dziaalnoci tych struktur. Nastpne lata wykazay brak skutecznoci tej struktury, udao si jedynie utworzy wsplny system obrony przeciwlotniczej12. W ostatnim czasie podjto prb jej oywienia poprzez powoanie wsplnych si szybkiego reagowania na wzr si Sojuszu Pnocnoatlantyckiego. Maj powsta na bazie 98. gwardyjskiej dywizji wojsk powietrzno-desantowych z Iwanowa i 31. gwardyjskiej brygady szturmowej wojsk powietrzno-desantowych z Uljanowska, jednej kazachskiej brygady desantowo-szturmowej oraz batalionw biaoruskiego, ormiaskiego, tadyckiego i kirgiskiego13. Tymczasow struktur pozosta po Armii Czerwonej okrelano jako Zjednoczone Siy Zbrojne, a ich gwnodowodzcym pozostawa marszaek
11

R. migielski, Osierocona, s. 29.

12

S. J. Main, The Brain of the Russian Army - The Centre for Military-Strategic Research, General Staff 1985-2000, Camberley 2000, s. 3. 13 Siy proradzieckiego ODKB bd nie gorsze od si NATO, http://www.rp.pl/artykul/29,258718.html, 04.02.2009.

12

Szaposznikow. Z powodu problemw jakie pojawiay si w zwizku z finansowaniem i zarzdzaniem armi, prezydent Jelcyn zdecydowa si 16 marca 1991 roku podpisa dekret o utworzeniu Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej i wyodrbnieniu Si Zbrojnych Federacji Rosyjskiej. W ich skad weszy wtedy Wojska Ldowe, Wojska Rakietowe Specjalnego Przeznaczenia, Wojskowa Flota Morska, Wojskowe Siy Powietrzne i wojska Przeciwlotniczej Obrony Kraju 14. Na skutek konfliktu Jelcyna i Szaposznikowa15, prace nad przebudow armii trway jeszcze kilka miesicy. Dopiero od 7 maja zaczy funkcjonowa rosyjskie siy zbrojne, natomiast ministrem obrony zosta mody genera Wojsk Powietrznodesantowych, wspomniany wczeniej gen. Pawe Graczow. Na ksztat formujcych si Si Zbrojnych Federacji Rosyjskiej wpyw miaa nie tylko sytuacja polityczna na obszarze poradzieckim, ale rwnie sytuacja midzynarodowa. Nastpi upadek dwubiegunowego systemu stosunkw midzynarodowych i zakoczenie rywalizacji pomidzy Ukadem Warszawskim a NATO, a wobec tego zmniejszyo si prawdopodobiestwo regularnej wojny z pastwem bd sojuszem militarnym o podobnym potencjale. Zaistniaa wtedy potrzeba powszechnego ograniczenia zbroje. Ze wzgldu na temat tej pracy szczeglnie istotny jest proces rozbrojenia konwencjonalnego. Dziki porozumieniu obu nieprzyjaznych sobie do tej pory blokw militarnych, 19 listopada 1990 r. przedstawiciele 22 pastw podpisali w Paryu Traktat o konwencjonalnych siach zbrojnych w Europie (ang. Treaty on Conventional Armed Forces in Europe, CFE). Gwnym jego zaoeniem byo wprowadzenie limitw ilociowych rnych typw uzbrojenia konwencjonalnego, rozmieszczonego wewntrz cile okrelonej strefy stosowania porozumienia16.
14

Rosja 2005. Raport z transformacji, materiay I Forum Europa Rosja w Krynicy Zdrj, 14-16 kwietnia 2005, Warszawa 2006, s. 190. 15 Jelcyn po podpisaniu dekretu sam tymczasowo obj urzd ministra, co osabio legitymacj marszaka do przewodzenia zjednoczonej armii. 16 Strefa stosowania obejmuje cae ldowe terytorium Pastw-Stron w Europie od Oceanu Atlantyckiego do Uralu, ktre obejmuje take wszystkie europejskie terytoria wysp Pastw-Stron, w tym Wyspy Owcze nalece do Krlestwa Danii, Svalbard, z Wysp Niedwiedzi wcznie, nalece do Krlestwa Norwegii, Wyspy Azorskie i Mader nalece do Republiki Portugalskiej, Wyspy Kanaryjskie nalece do Krlestwa Hiszpanii oraz Ziemi Franciszka Jzefa i Now Ziemi nalece do Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich. W przypadku Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich strefa stosowania obejmuje cae terytorium lece na zachd od rzeki Ural i Morza Kaspijskiego. W przypadku Republiki Tureckiej strefa stosowania

13

Maksymalny poziom przewidziany dla uzbrojenia ZSRR umiejscowionego wewntrz tej strefy wynosi 13150 czogw, 20000 wozw opancerzonych, 13175 systemw artyleryjskich o kalibrze powyej 100mm, 5150 samolotw bojowych i 1500 migowcw uderzeniowych17. Traktat regulowa take maksymaln ilo onierzy jak mogo posiada kade z pastw-sygnatariuszy. Rozmieszczenie armii regulowane byo rwnie przez stworzenie systemu koncentrycznych rejonw (rodkowego, rodkowego poszerzonego i rozszerzonego) oraz strefy flankowej18. Miao to na celu zapobiegnicie nadmiernej koncentracji wojsk w strategicznych obszarach. W obliczu powstania nowych pastw na obszarze dawnego ZSRR, konieczne byo sformuowanie dodatkowego dokumentu wprowadzajcego limity dla tych pastw. Sta si nim Akt zamykajcy rokowania w sprawie stanu osobowego konwencjonalnych si zbrojnych w Europie, podpisany 10 lipca 1992 roku w Helsinkach. Po wycofaniu si z procesu tworzenia nowego traktatu trzech pastw batyckich oraz rozpadzie Czechosowacji, jego stronami zostao ostatecznie 30 pastw. Przez trzy nastpne lata trwa okres najbardziej intensywnej utylizacji i przeksztacania uzbrojenia. Do roku 2001 wycofano ze suby ponad 59 tys. sztuk uzbrojenia konwencjonalnego19. W cigu kilku nastpnych lat zmienia si te struktura rodowiska midzynarodowego oraz wzajemne podejcie dwch do tej pory wrogich sobie mocarstw. W miejsce rwnowagi si i rywalizacji prbowano wprowadzi w ycie koncepcje wsppracy oraz stworzenia jednej wsplnoty bezpieczestwa. Dlatego 19 listopada 1999 roku podpisano w Stambule Porozumienie o Adaptacji Traktatu o konwencjonalnych siach zbrojnych w Europie i Akt Kocowy Konferencji pastw-stron Traktat o konwencjonalnych siach zbrojnych w Europie. Na skutek braku realizacji przez Rosj wszystkich
obejmuje terytorium Republiki Tureckiej na pnoc i na zachd od linii cigncej si od punktu przecicia si granicy tureckiej z 39 rwnolenikiem do Muradiye, Patnos, Karayazi, Tekman, Kemaliye, Feke, Ceyhan, Dogankent, Gozne i dalej do morza. Traktat o konwencjonalnych siach zbrojnych w Europie, http://www.vilp.de/Plpdf/p123.pdf, Pary 19.11.1991. 17 M. Mrz, Traktat o konwencjonalnych siach zbrojnych w Europie (CFE), Raport Biura Studiw i Ekspertyz Kancelarii Sejmu nr 74, s. 10. 18 Z. Lachowski, Kontrola Zbroje konwencjonalnych w Europie, [w:] Rodfeld A.D. (red.), Kontrola zbroje. Rozbrojenie u progu XXI wieku, Warszawa 2002, s. 21. 19 Tame, s. 22.

14

zaoonych wczeniej zobowiza, porozumienie dotd nie weszo w ycie20. Ostateczne puapy uzbrojenia jakie ustalono dla europejskiej czci Federacji Rosyjskiej wynosiy: 6350 czogw, 11280 bojowych wozw opancerzonych, 6315 zestaww artyleryjskich o kalibrze ponad 100 mm, 3416 samolotw bojowych i 855 migowcw bojowych. 26 kwietnia 2007 roku prezydent W. Putin czasowo zawiesi wykonywanie traktatu. Bya to decyzja o charakterze politycznym i zwizana bya z decyzj USA o rozmieszczeniu fragmentw obrony przeciwrakietowej w Polsce i Czechach21. Mimo, e traktat wprowadza znaczne ograniczenia dla liczebnoci armii rosyjskiej, szybko okazao si, e w sytuacji kryzysu finansowego Federacji Rosyjskiej, wyznaczone puapy s zbyt wysokie w porwnaniu do moliwoci budetowych pastwa rosyjskiego. Rozpocz si tym samym proces redukcji, ktry mia trwa przez cae lata 90-te. W roku 1991, przed rozpadem pastwa radzieckiego, Armi Czerwon tworzyo wg rnych danych od 3,75 do 4 mln onierzy. Rok pniej liczebno si zbrojnych Federacji Rosyjskie wynosia 2,73 mln22. Redukcje trway do roku 1999, kiedy to liczba onierzy ustabilizowaa si na poziomie 1 miliona23. Jeeli chodzi o ograniczenia liczebnoci uzbrojenia to pozostawiono Federacji Rosyjskiej moliwo wycofania ponadliczbowego sprztu na terytorium za Uralem. W praktyce mimo, i stan ilociowy rosyjskiej armii nie uleg drastycznemu ograniczeniu, bo wikszo sprztu przetransportowano poza obszar objty dziaaniem Traktatu, nie udao si zahamowa jego faktycznej degradacji. Obszar azjatycki Federacji Rosyjskiej sta si w efekcie tego wielk skadnic poradzieckiego zomu.

1.2. Podstawy prawne i doktrynalne

20

M. Madej, Traktat o Siach Konwencjonalnych w Europie geneza, istota, perspektywy, Biuletyn PISM 2007 nr 25, s. 1. 21 N. Fiorenza, Russia suspends CFE compliance, Janes Defence Weekly 2007 nr 2007, s. 9. 22 D.V. Trenin, Gold Eagle, Red Star, [w:] S. Miller, D.V. Trenin (red.), The Russian Military: Power and Policy, Cambridge 2004, s. 220. 23 Zobacz szerzej: I. Topolski, Militarna pozycja Federacji Rosyjskiej, [w:] Czarnocki A., Topolski I., Federacja Rosyjska w stosunkach midzynarodowych, Lublin 2006, s. 91.

15

Status i formy wykorzystania si zbrojnych jest regulowany przez szereg dokumentw wydanych przez wadze Federacji Rosyjskiej. Najwaniejszym aktem prawnym odnoszcym si do tego zagadnienia, jest Konstytucja Federacji Rosyjskiej z 1993 roku. Zawiera ona zasady mwice o tym, e Prezydent Federacji Rosyjskiej jest Najwyszym Zwierzchnikiem Si Zbrojnych Federacji Rosyjskiej.24(artyku 87) oraz, e mianuje i odwouje najwysze dowdztwo si zbrojnych (artyku 83). Bardziej szczegowo istot bezpieczestwa narodowego okrelaj ustawy federalne. Ustawa O bezpieczestwie z dnia 5 marca 1992 r. definiuje bezpieczestwo jako stan zapewniajcy ochron ywotnych interesw jednostek, spoeczestwa i pastwa przed wewntrznymi i zewntrznymi zagroeniami. Przy czym tylko pastwo jest podmiotem, ktry moe o nie zabiega czynic to rnymi, odpowiednimi do zagroe rodkami. Ustawa wymienia te instytucje odpowiedzialne za zapewnianie bezpieczestwa. Wrd nich, oprcz organw wadzy wykonawczej ustawa wymienia i powouje do ycia Rad Bezpieczestwa Federacji Bezpieczestwa. Ustawa O obronie z dnia 31 maja 1996 r., znowelizowana 30 padziernika 2009 r. okrela co naley rozumie pod pojciem obrony pastwa. S to wszelkie rodki ekonomiczne, polityczne, wojskowe, spoeczne i prawne konieczne do zapewnienia moliwoci zbrojnej obrony terytorialnej integralnoci Federacji Rosyjskiej. Ustawa czyni siy zbrojne25 odpowiedzialne za obron kraju oraz nakada na obywateli obowizek suby wojskowej. Szczeglne zobowizania w ramach szeroko pojtej obronnoci naoone s rwnie na wywiad wojskowy (GRU) oraz sub bezpieczestwa (FSB). Zunifikowane dziaania na rzecz obronnoci skadaj si m.in. z przewidywania i oceny zagroe, okrelania strategicznych kierunkw rozwoju struktur wojskowych i rozwijania doktryny wojskowej, utrzymywania potencjau bojowego si zbrojnych, wiczenia procedur wprowadzanych w ycie na czas wojny, gromadzenia rezerw materiaowych i osobistych na wypadek mobilizacji i szeregu innych zada. W dalszej czci ustawa
24 25

Konstytucja Federacji Rosyjskiej, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/rosja.html. Ustawa wymienia tutaj zarwno armi, jak te wojska wewntrzne oraz inne formacje, w tym obrony cywilnej.

16

szczegowo wymienia zadania poszczeglnych organw Federacji Rosyjskiej w dziedzinie obronnoci, a take w sposb oglny nakrela obowizki wszystkich przedstawicieli i obywateli pastwa. Czwarta cz ustawy reguluje status i zadania szeroko rozumianych si zbrojnych. Gwnym celem uzasadniajcym ich istnienie jest powstrzymywanie agresji wymierzonej w Federacj Rosyjsk oraz obrona jej bezpieczestwa i integralnoci. Wedug litery ustawy caa aktywno armii rosyjskiej ma podstawy w spjnym systemie prawnym skadajcym si z Konstytucji, ustaw federalnych, dokumentw i regulacji wydawanych przez prezydenta oraz wszystkich innych aktw prawnych wydawanych przez organy Federacji Rosyjskiej. Z ostatniej czci moemy za uzyska informacje na temat stanu wojny, stanu wojennego, mobilizacji, obrony terytorialnej i obrony cywilnej. Przyjta w roku 2009 nowelizacja ustawy precyzuje i poszerza zakres moliwoci wykorzystania si zbrojnych poza granicami kraju oraz zwiksza kompetencje prezydenta odnonie podejmowania decyzji o ich uyciu w sytuacji kryzysowej. Kolejny akt prawny tego typu nosi nazw O zamwieniach na rzecz obrony pastwa i zatwierdzony zosta 27 grudnia 1995 roku. Ustawa omawia sposoby finansowania zakupw publicznych uzbrojenia wojskowego, procedury i programy takich zakupw. Wypunktowane rwnie zostay zadania i wymagania jakie musi speni pastwo i przedsibiorstwo, ktre sprzedaje produkt. Jasno sprecyzowana zostaa take moliwo wspierania finansowego takich podmiotw poprzez dostarczanie im nowych technologii, sprztu oraz rodkw finansowych potrzebnych do sprawnego funkcjonowania. Zagadnienie w mniejszym stopniu zwizane z bezpieczestwem, a bardziej dotyczce handlu uzbrojeniem omwione jest w ustawie federalnej O wsppracy wojskowo-technicznej Federacji Rosyjskiej z innymi pastwami z 19 lipca 1998 roku. Ustanowione s w niej regulacje prawne, ktrych celem jest zapewnienie bezpieczestwa pastwa, ochrony praw autorskich oraz monopolu pastwa w sferze zbrojeniowej. Celami zasadniczymi polityki wsppracy i wymiany jest wzmocnienie militarnej i politycznej pozycji pastwa rosyjskiego, rozwj i ochrona interesw wasnego przemysu zbrojeniowego oraz uzyskiwanie dochodw z handlu uzbrojeniem by finansowa realizacj potrzeb pastwa. Aby zrealizowa te
17

zadania Federacja Rosyjska moe zawiera rnego rodzaju umowy i porozumienia midzynarodowe albo powoywa komisje bilateralnej lub multilateralnej wsppracy wojskowo-technologicznej. Zastrzega sobie rwnie prawo do nadzorowania transakcji przeprowadzanych pomidzy przedsibiorstwami. Najwikszym rdem informacji o teoretycznych podstawach funkcjonowania rosyjskich si zbrojnych s rozmaite doktryny i koncepcje. W Federacji Rosyjskiej powsta szereg koncepcji odnoszcych si do bezpieczestwa pastwa, zarwno oglnych jak i odnoszcych si do specyficznych dziedzin zwizanych z obronnoci. Wrd tych pierwszych naley wymieni Koncepcje polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej, wydawane w latach 1993, 2000 i 2008. Przewartociowywano w nich cele polityki pastwowej oraz zagroenia. Po zmieniajcej si retoryce mona byo take stwierdzi wzrost pewnoci siebie i wasnej siy w stosunkach midzynarodowych26. Pierwsza z tych koncepcji kada nacisk na niestabiln sytuacj w pastwach graniczcych z Federacj Rosyjsk i niebezpieczestwa z tego wynikajce oraz ochron praw i interesw Rosjan przebywajcych w tych pastwach. Nastpna wersja dodawaa do tego konieczno podejmowania dziaa zwikszajcych autorytet i znaczenie Federacji Rosyjskiej w rodowisku midzynarodowym. Jednym ze strategicznych narzdzi mogcych to umoliwi jest udzia w rnych multilateralnych organizacjach i nieformalnych porozumieniach, poniewa to wanie multilateralny ukad si w polityce midzynarodowej umoliwi zwikszenie midzynarodowej pozycji Rosji27. Wana staa si te promocja wasnej kultury i dobrych relacji z wpywowymi uczestnikami stosunkw midzynarodowych. Przy okazji miao to te skutkowa wzrostem moliwoci rozwojowych pastwa, jego potencjau ekonomicznego i dobrobytu spoecznego. Podobn seri dokumentw s Koncepcje bezpieczestwa narodowego z lat 1997 i 2009. Oprcz opisu i wasnej interpretacji aktualnego stanu stosunkw midzynarodowych,
26

zawarte

nich

priorytety

obrony

narodowej

D. Jankowski, Nowa strategia bezpieczestwa narodowego Federacji Rosyjskiej, Policy Papers Fundacji Amicus Europae 2009 nr 35, s. 5. 27 M. Ra, Doktrynalne uwarunkowania polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej, [w:] M. Czajkowski, E. Cziomer (red.), Polityka Federacji Rosyjskiej wobec pastw czonkowskich WNP, Krakw 2006, s. 27.

18

bezpieczestwa publicznego, co upodabnia je do Koncepcji polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej. Mona powiedzie, e stanowi wykadni oficjalnych celw strategii pastwa w dziedzinie zapewniania spoeczestwu i pastwu ochrony przed zagroeniami wewntrznymi i zewntrznymi28. Rnice s bardziej widoczne w dalszej czci tekstu, gdzie obrona narodowa utosamiana jest ju z siami zbrojnymi, czego nie podkrelono w poprzednim, bardziej oglnym dokumencie. Tutaj natomiast zarysowano konkretne idee takie jak strategiczne odstraszanie, misje pokojowe a take nie-militarne sposoby rozwizywania konfliktw. W celu zabezpieczenia interesw strategicznych Federacja Rosyjska musi rozwija swoje zdolnoci militarne poprzez ulepszanie technologii wojskowych i infrastruktury obronnej oraz przemysu zbrojeniowego. Kluczowe dla bezpieczestwa narodowego Rosji pozostaj siy jdrowe, ktre naley stale konserwowa i modernizowa. Uwagi dotyczce si konwencjonalnych odnosz si gwnie do idei powstania i rozwoju si szybkiego reagowania. Poprawie powinien ulec cay system zarzdzania siami zbrojnymi oraz ich oglny stan, poziom wyszkolenia i zgrania oddziaw, a take naley zwikszy presti suby wojskowej. Za zagroenia o charakterze militarnym uwaa si m.in. ch uzyskania supremacji w tej dziedzinie przez ktre z pastw, rozwj precyzyjnych technologii, plany budowy unilateralnego systemu obrony przeciwrakietowej, militaryzacj kosmosu, proliferacj broni masowego raenia i poszerzenie NATO o pastwa Europy rodkowo-Wschodniej29. Nie sposb tutaj unikn postawienia ostrej oceny, e cz z tych elementw nie przeszkadzaa moskiewskiemu centrum decyzyjnemu dopki samo zajmowao pozycj supermocarstwa. Teraz gdy utracio znaczc pozycj w dziedzinie nowoczesnych technologii i obrony powietrznej, stara si przekona inne pastwa, e taka sytuacja stwarza zagroenie dla powszechnego bezpieczestwa. O ile wymienione wyej dokumenty traktuj kwestie militarne jako jedn z dziedzin bezpieczestwa pastwa, pord czynnikw politycznych, ekonomicznych
28

K Malak, Koncepcja bezpieczestwa narodowego Federacji Rosyjskiej, [w:] S. Biele, W.M. Gralski (red.), Nowa tosamo Niemiec i Rosji w stosunkach midzynarodowych, Warszawa 1999, s. 119. 29 A. Eberhardt, Polityka Obronna Federacji Rosyjskiej, Biuletyn PISM 2003 nr 4, s. 724.

19

czy kulturowych, doktryny wojenne odnosz si tylko do interesujcego nas zagadnienia. Do tej pory prezydent Federacji Rosyjskiej zatwierdzi koncepcj wojskow dla caych si zbrojnych oraz doktryn dla jednego z ich rodzajw si morskich. Nie mona wykluczy, e w przyszoci powstan doktryny szczegowe zaprojektowane rwnie dla innych rodzajw si zbrojnych. W przypadku Doktryny wojennej Federacji Rosyjskiej interesujcy jest fakt, e na pierwszym miejscu wrd zagroe militarnych wymieniane jest NATO. Z dokumentw mona te odczyta tez, e NATO jest prowodyrem kolejnych zagroe, takich jak rozwj separatyzmw narodowych30. W nastpnej kolejnoci jako zagroenie traktowane jest rozmieszczanie zewntrznych si w krajach ssiednich, co mona rozumie jako rozwinicie zagroenia widzianego ze strony Sojuszu Pnocnoatlatyckiego. W dalszej czci Doktryna powtarza zagadnienia pojawiajce si we wczeniej omwionych dokumentach. Wan tez dajc fundament do dalszych rozwaa jest stwierdzenie, e rodkiem zapobiegania konfliktom i zagroeniom jest utrzymywanie cigej gotowoci bojowej si zbrojnych Federacji Rosyjskiej i jej sojusznikw. Rosja uwaa za zgodne z prawem uycie ich do odparcia ataku skierowanego na swoje terytorium albo swojego sojusznika, a take w obronie swoich obywateli poza granicami kraju. Jako sojusznicy rozumiane s tutaj pastwa nalece do Wsplnoty Niepodlegych Pastw/Organizacji Ukadu o Bezpieczestwie Zbiorowym. Ponadto, Federacja Rosyjska zastrzega sobie prawo do uycia broni jdrowej w odpowiedzi na agresj, ktra zagraa egzystencji pastwa. Uruchamiane s wtedy rwnie okrelone plany obronne, w tym plan powszechnej mobilizacji. Gdy dojdzie do konfrontacji, armia rosyjska musi odeprze atak, a nastpnie pokona wojska przeciwnika i zmusi go do zawarcia korzystnego dla Federacji Rosyjskiej porozumienia pokojowego. W momencie narastania zagroenia dla pastwa, siy zbrojne musz podj szereg dziaa majcych na celu obnienie poziomu zagroenia i podniesienie gotowoci bojowej oraz ewentualnie branie udziau we wprowadzaniu w ycie stanu wojennego.. Do zada si zbrojnych na czas pokoju naley m.in.:
30

S. J. Blank, The New Turn in Russian Defence Policy: Russias Defence Doctrine and National Security Concept, [w:] S. J. Cimbala, The Russian military into the twenty-first century, Londyn 2001, s. 60.

20

ochrona suwerennoci i integralnoci terytorium; strategiczne odstraszanie i zapobieganie konfliktom; wysyanie swoich oddziaw w ramach misji pokojowych dziaajcych z mandatu ONZ lub WNP; utrzymywanie zdolnoci bojowych i sprawnoci infrastruktury obronnej; ochrona Rosjan przebywajcych poza granicami kraju ; walka z terroryzmem, piractwem i zapewnianie bezpieczestwa eglugi; zapewnianie porzdku publicznego i bezpieczestwa obywateli; pomoc w likwidacji klsk ywioowych.

Doktryna Wojenna zawiera rwnie szereg bardzo szczegowych zasad odnoszcych si do funkcjonowania struktur armii oraz celw i zada wsppracy wojskowo-politycznej i technicznej z innymi pastwami. Jest w pewnym sensie kierunkowskazem dla rozwoju polityki obronnej i reformy organizacji militarnej pastwa rosyjskiego31. Bardziej szczegowa Doktryna Morska Federacji Rosyjskiej do roku 2020 stawia sobie za cel nakrelenie celw i zasad narodowej polityki morskiej. W zasadzie mona postawi tez, e dokument ten powtarza elementy Doktryny Wojennej, ale jedynie w odniesieniu do morskich interesw Rosji. Dlatego mona tu przeczyta o ochronie suwerennoci obszarw morskich, ich bezpieczestwa i wolnoci eglugi, handlu i pooww oraz utrzymaniu jurysdykcji nad nimi. Rosyjska marynarka wojenna oraz Federalna Suba Graniczna odgrywaj kluczow rol w ich zapewnieniu. Zagadnienie dotyczce podstaw prawnych i doktrynalnych regulujcych funkcjonowanie si zbrojnych to temat bardzo obszerny, moliwy do wyczerpania jedynie w przypadku oddzielnej pracy jemu powiconej. Dlatego zawarto tutaj jedynie krtki przegld najwaniejszych dokumentw, bowiem bardziej obszerny ich opis rozmijaby si z zaoeniami tej pracy.

31

R. migielski, Doktryna wojenna Federacji Rosyjskiej, Sprawy Wschodnie 2004 nr 2-3, s. 190.

21

1.3. System kierowania Analiza dokumentw przedstawionych w poprzednim podrozdziale

umoliwia te wycignicie wnioskw dotyczcych sposobu kierowania siami zbrojnymi. Do najwaniejszych organw pastwowych o charakterze politycznym, odpowiedzialnych za struktury siowe zalicza si Prezydenta, Zgromadzenie Federalne (Dum Pastwow i Rad Federacji) oraz Rzd. Prezydent Federacji Rosyjskiej w dziedzinie obronnoci, oprcz powszechnej na wiecie roli zwierzchnika si zbrojnych, posiada wiksze kompetencje ni gowy innych pastw europejskich. Wynika to ze specyfiki systemu politycznego Federacji Rosyjskiej, w ktrym wzmocniona zostaa pozycja prezydenta kosztem rzdu i czciowo take parlamentu. Do najwaniejszych decyzji jakie moe podj naley32:

wyznaczanie kierunkw rozwoju si zbrojnych oraz strategii ich uycia i zatwierdzanie doktryn obronnych; obsadzanie stanowisk ministra i wiceministrw obrony, szefa Sztabu Generalnego i jego zastpcy, dowdcw rodzajw si zbrojnych i innych wanych stanowisk;

zatwierdzenie struktury i liczebnoci armii oraz struktur paramilitarnych;

zatwierdzanie planw uycia. mobilizacji i modernizacji si zbrojnych; decydowanie o bezporednim wykorzystaniu struktur militarnych i przeprowadzeniu ataku jdrowego; podejmowanie polityki wsppracy z innymi pastwami w dziedzinie wojskowej, w tym zawieranie umw i porozumie midzynarodowych. Wanym organem pomocniczym, na ktrego czele stoi prezydent jest Rada Bezpieczestwa. Jej skad jest zmienny, ale najczciej oprcz gowy pastwa uczestnicz w niej Premier, Sekretarz Rady Bezpieczestwa33, przewodniczcy
32

K. Malak, Polityka bezpieczestwa narodowego Federacji Rosyjskiej, Warszawa 1997, s. 41, 42. 33 Koordynuje dziaania Rady. Pochodzi z nominacji politycznej i jest mianowany na czas nieokrelony. Od 12 maja 2008 funkcj t sprawuje Mikoaj Patruszew. S. Biele, Polityka zagraniczna Rosji, [w:] J. Adamowski, A. Skrzypek (red.), Federacja Rosyjska 1991-2001, Warszawa 2002, s. 286.

22

Dumy

Pastwowej,

przewodniczcy

Rady

Federacji,

ministrowie

spraw

zagranicznych/obrony/spraw wewntrznych, szef administracji prezydenta oraz szefowie Federalnej Suby Granicznej i Federalnej Stray Bezpieczestwa i czasem pierwszy wicepremier34. Do jej gwnych zada naley przedkadanie prezydentowi informacji o stanie bezpieczestwa w pastwie oraz propozycji rozwizania zwizanych z tym problemw. Rekomendacje dotycz kierunkw rozwoju polityki zewntrznej i wewntrznej pastwa, wprowadzania stanw nadzwyczajnych, reform sub pastwowych lub ulepszania ich dziaalnoci. Rada Bezpieczestwa moe przygotowywa dla prezydenta gotowe projekty dekretw35. Funkcjonuje rwnie 7 instytucji roboczych, zajmujcych si przygotowywaniem zalece i analiz dla Rady Bezpieczestwa. S to m.in. Midzyresortowa Komisja ds. Bezpieczestwa Wojskowego czy te Midzyresortowa Komisja ds. Planowania Strategicznego36. Rzd Federacji Rosyjskiej mimo, e ma ograniczone kompetencje i w praktyce pozostaje pod wpywem prezydenta, ponosi odpowiedzialno za bezpieczestwo i obronno pastwa. Do jej zada naley przede wszystkim dostarczanie rodkw finansowych potrzebnych do utrzymania i rozwoju si zbrojnych, wojsk wewntrznych i innych struktur siowych. Poprzez podlege mu organy sprawuje cywiln kontrol nad siami zbrojnymi, oraz polityk wsppracy wojskowo-technicznej, produkcji i sprzeday uzbrojenia. Przygotowuje akty prawne regulujce funkcjonowanie si zbrojnych w czasie pokoju oraz mobilizacyjnoobronne dziaania pastwa w czasie wojny. Szczegln rol w ramach struktury rzdowej spenia Ministerstwo Obrony, mimo i naley do grupy resortw siowych, na ktrych dziaanie znaczny wpyw ma prezydent. Ministerstwo dba o to by siy zbrojne utrzymyway wysoki poziom gotowoci i potencjau bojowego, koordynuje wspprac z innymi formacjami siowymi w celu zwikszenia bezpieczestwa pastwa. Resort zajmuje si zarwno przygotowywaniem planw koncepcyjnych okrelajcych ogln wizj funkcjonowania armii, jak te dba o szczegowe sprawy jej dotyczce, takie jak
34 35 36

R. migielski, Osierocona, s. 58. I. Topolski, Sia, s. 43. R. migielski, Osierocona, s. 61.

23

bezpieczestwo socjalne onierzy czy stae uzupenianie uzbrojenia. Oprcz mianowanego politycznie ministra wany wpyw na prac ministerstwa maj jego zastpcy, ktrymi jest szef Sztabu Generalnego oraz szefowie rnych rodzajw si zbrojnych37. Obecnie funkcj ministra peni Anatolij Sierdiukow. Sztab Generalny jest centralnym organem administracji wojskowej, okrelanym czasami jako mzg armii. Jego szef jest pierwszym wiceministrem obrony, wobec czego podlega on zarwno ministrowi obrony jak i prezydentowi. Odpowiedzialny jest nie tylko za dowodzenie armi, ale take za koordynacj jej dziaa z jednostkami Federalnej Stray Granicznej, wojsk wewntrznych MSW, wojsk kolejowych, Federalnej Suby Bezpieczestwa i innych struktur siowych38. Instytucja ta uzyskaa czciow autonomi dziaania po roku 1992. Wczeniej bya bowiem cile podporzdkowana decyzjom partii komunistycznej i musiaa realizowa polityczno-propagandowe zaoenia stawiane siom zbrojnym39. Wrd zada szczegowych Sztabu Generalnego wylicza si40: planowanie strategiczne dotyczce uycia si zbrojnych i wojsk wewntrznych; przeprowadzanie permanentnego szkolenia w celu utrzymania wysokiej sprawnoci bojowej pojedynczych onierzy i caych oddziaw; bezporednie

nadzorowanie

funkcjonowania

jednostek

bojowych

administracyjnych rosyjskiej armii; monitorowanie dziaa wynikajcych z powszechnego obowizku suby wojskowej i przeprowadzenie mobilizacji w czasie wojny; koordynowanie wszelkich dziaa zbrojnych w trakcie toczonego konfliktu; pozyskiwanie informacji wanych dla bezpieczestwa pastwa za spraw dziaalnoci wywiadu wojskowego; przedkadanie resortowi obrony potrzeb si zbrojnych i zmian koniecznych do ulepszania ich dziaalnoci.
37

C. V. Pallin, Russian Military Reform: Failed exercise in defense decision making, Abingdon 2009, s. 22. 38 R. migielski, Osierocona, s. 71. 39 R. Bonds, Ilustrowany Przewodnik po Uzbrojeniu Radzieckich Wojsk Ldowych. Gwne rodzaje uzbrojenia byej Armii Radzieckiej, Warszawa 1999, s. 6. 40 I. Topolski, Sia, s. 47.

24

Sztab Generalny posiada rozbudowan struktur, zoon gwnie z zarzdw. Do najwaniejszych spord nich nale: Gwny Zarzd Operacyjny, Gwny Zarzd Wywiadowczy, Gwny Zarzd Organizacyjno-Mobilizacyjny, Gwny Zarzd Pracy Wychowawczej, Gwny Zarzd Szkolenia Bojowego i Gwny Zarzd Kadr41. Funkcje szefa Sztabu Generalnego Federacji Rosyjskiej sprawowali: Wiktor Samsonow (grudzie 1991-maj 1992 i padziernik 1996-maj 1997), Wiktor Dubynin (czerwiec 1992-padziernik 1992), Mikoaj Kolesnikow (grudzie 1992padziernik 1996), Anatolij Kwasznin (maj 1997-lipiec 2004), Jurij Baujewski (lipiec 2004- czerwiec 2008). Obecnie stanowisko to zajmuje genera armii Mikoaj Makarow. Najmniejszym zakresem dziaa w dziedzinie obronnoci charakteryzuje si rosyjski parlament. Do zada Dumy pastwowej naley przyjmowanie ustaw dotyczcych problematyki wojskowej oraz zatwierdzanie budetu zawierajcego wydatki obronne. Rada Federacji zatwierdza decyzje o uyciu si zbrojnych poza granicami pastwa, akty prawne dotyczce obronnoci oraz dekrety prezydenckie wprowadzajce stany nadzwyczajne.

1.4. Struktura si zbrojnych Po zakoczeniu przeksztace instytucjonalnych pod koniec lat 90-tych, ustabilizowaa si dosy klarowna struktura rosyjskiej armii. Nie mona jednak okreli dokadnej liczebnoci caych si zbrojnych, poniewa oficjalne rda rzdowe nie podaj takiej liczby. Europejskie orodki badawcze przedstawiaj rne szacunki. Z ich obserwacji i bada wynika, e rosyjskie siy zbroje posiadaj nieco ponad 1 milion onierzy. Najpopularniejszy orodek, londyski International Institute for Strategic Studies podaje liczb 1,027 mln onierzy42. S oni uformowani w 3 gwne rodzaje si zbrojnych43:

41 42

R. migielski, Osierocona, s. 73. The Military Balance 2009, s. 217. 43 Struktura si zbrojnych i Ministerstwa Obrony, http://www.mil.ru/848/1045/index.shtml.

25

Wojska Ldowe 360 tys. onierzy, dowdc jest genera pukownik Aleksander Postnikow; Siy Powietrzne 160 tys. onierzy, obecnie dowodzi nimi genera pukownik Aleksander Zelin; Marynark Wojenn 142 tys. onierzy, przewodzi niej admira Wadimir Wysocki.

Ponadto wyodrbnione zostay 3 mniejsze, ale rwnie samodzielne rodzaje wojsk:

Wojska Powietrznodesantowe 35 tys. onierzy, ich dowdc jest genera porucznik Wadimir Szamanow; Wojska Rakietowe Strategicznego Przeznaczenia wraz z Wojskami Kosmicznymi oraz jednostkami morskimi i powietrznymi strategicznego przeznaczenia tworz tzw. Siy Strategicznego Odstraszania, liczce 80 tys. onierzy, dowdc tego rodzaju wojsk jest genera porucznik Andriej Szwajczenko;

Wojska Kosmiczne 40 tys. onierzy, ktrym przewodzi genera major Oleg Ostapenko;

Dodatkow struktur jest Suba Tyw44 rosyjskiej armii, w ktrej suy okoo 250 tys. onierzy. Jest to struktura logistyki i wsparcia, ktra zapewnia podstawy funkcjonowania caoci si zbrojnych. Na czele tej suby stoi genera pukownik Dmitrij Bugakow. The Military Balance sugeruje, e okoo 170 tys. onierzy naley do jednostek staej gotowoci bojowej, czyli jednostek mobilnych, mogcych reagowa w bardzo krtkim czasie. Wydaje si to jednak niemoliwe, uwzgldniajc faktyczny potencja tych jednostek. W dalszej czci pracy zostanie wykazane, e takie oddziay nie mog by porwnywane z jednostkami szybkiego reagowania pastw NATO, jest to jedynie pewien odnonik w porwnaniu do pozostaych jednostek armii rosyjskiej. Cz jednostek rosyjskiej armii rozlokowana jest poza granicami Federacji Rosyjskiej. Znajduje si tam 25 baz45 o rnym charakterze46, gwnie na terenie dawnego obszaru Zwizku Radzieckiego (Azerbejdan, Armenia, Biaoru,
44 45

Okrelana jest te czasami w polskiej literaturze jako Wojska Tyowe. M. ukin, Bez celu do celu, Forum 2007 nr 30, s. 12.

26

Gruzja, Kazachstan, Kirgizja, Modawia, Tadykistan i Ukraina). Najwiksze skupiska baz to obszar Kaukazu i Azji Centralnej. Oprcz tego cz wojsk, dziaajcych gwnie w misjach pokojowych znajduje si na terenie Boni i Hercegowiny, Czadu, Liberii, Republiki rodkowoafrykaskiej, Serbii, Sierra Leone, Sudanu, Syrii, Wybrzea Koci Soniowej i Zachodniej Sahary. Rosyjskie okrty bior take udzia w patrolach antypirackich na wodach Morza Czerwonego i Oceanu Indyjskiego. czna liczba onierzy przebywajcych za granic jest zmienna i uzaleniona od aktualnej sytuacji geopolitycznej i intensywnoci konfliktw na wiecie. W roku 2000 wynosia 22,2 tys. onierzy. Nie jest to wielka liczba jeli porwnamy j z kilkuset tysicami Amerykanw przebywajcych w okoo 800 bazach na caym wiecie. W dodatku, obecno wielu pododdziaw rosyjskich ma gwnie wymiar polityczny, nie bior oni bowiem udziau w dziaaniach zbrojnych. Rzadko dochodzio do kontaktu bojowego z ich udziaem, tak jak w czerwcu 1999 roku, gdy wysano 200-osobowy oddzia w celu zajcia lotniska w kosowskiej Prisztinie47. Specyfik rosyjskich struktur bezpieczestwa jest istnienie bardzo licznych si paramilitarnych. The Military Balance48 ocenia je na 449 tys. funkcjonariuszy, w tym: Wojska Wewntrzne 200 tys. Federalna Stra Graniczna 160 tys. Federalna Agencja Komunikacji i Informacji (FAPSI) i Wojska Kolejowe 55 tys. Federalna Suba Ochrony 10-30 tys. Federalna Suba Bezpieczestwa na stanowiskach bojowych znajduje si okoo 4 tys. funkcjonariuszy;

46

S to bazy wojsk ldowych, bazy lotnicze i migowcowe, bazy marynarki wojennej, bazy logistyczne, kosmodrom, stacje radarowe/cznoci/sejsmiczne/wczesnego ostrzegania oraz poligony i bazy prb torpedowych. Tame, s. 13. 47 D. Marczak, Rosja jako mediator w konfliktach regionalnych na wiecie oraz na obszarze byego ZSRR, [w:] A. Dziewulska (red.), Wspczesna Wojna: Odsony, Warszawa 2006., s. 115. 48 The Military Balance 2009, s. 226.

27

S to formacje o bardzo zrnicowanym charakterze, przeznaczeniu i uzbrojeniu. Federalna Stra Graniczna wyposaona jest w znaczn ilo artylerii, okrtw, samolotw i migowcw. Wojska wewntrzne maj do swojej dyspozycji take wozy bojowe, natomiast pozostae jednostki dysponuj gwnie broni rczn. Praktyka wykazaa, e siy paramilitarne wczane byy niejednokrotnie do operacji o charakterze wojskowym i wspieray dziaania regularnej armii i si specjalnych. Funkcjonariusze jednostek specjalnych Federalnej Suby Bezpieczestwa zasynli z bardzo trudnych misji o charakterze antyterrorystycznym, natomiast Wojska Kolejowe bray udzia w misjach pokojowych na Kaukazie.

1.5. Wydatki obronne Przyczyn wielkiego kryzysu jaki dotkn armi rosyjsk na pocztku lat 90tych byo drastyczne ograniczenie rodkw finansowych przeznaczonych na obronno, w sytuacji gdy przejto wikszo potencjau materialnego i osobowego Armii Czerwonej. W latach 80-tych poziom wydatkw militarnych Zwizku Radzieckiego wynosi prawdopodobnie okoo 12-14% PKB, co przy potencjale ekonomicznym caego pastwa zwizkowego oznaczao sum co najmniej 120 mld dolarw49. Niektrzy eksperci sugerowali liczb przekraczajc 300 mld, ale wydaje si to mao prawdopodobne. Takim budetem mg si pochwali jedynie Pentagon, a wiadomo powszechnie, e pastwo radzieckie nie byo w stanie dotrzyma tempa wycigu zbroje narzuconego przez USA. Dla Federacji Rosyjskiej takie proporcje wydatkw w budecie pastwowym byy nie do zaakceptowania. W roku 1992 obniono poziom wydatkw poniej 6% PKB50, co przy saboci gospodarczej oznaczao moliwo pokrycia jedynie niewielkiej czci kosztw utrzymania wielkiej armii51. W roku 1995 doszo do dalszych ogranicze w budecie obronnym, ktry stanowi wtedy okoo 4%. Bya to
49

R. migielski, Osierocona, s. 196, 197. SIPRI Yearbook: world armaments and disarmament 2001, s. 288. 51 Naley pamita o tym, e potencja gospodarki Federacji Rosyjskiej byo mniejszy ni poowa potencjau ekonomicznego ZSRR. S. Meyer, The Devolution of Russian Military Power, Cambridge 1995, s. 3.
50

28

bardzo niefortunna decyzja ze strony rosyjskiego rzdu, bowiem wtedy wanie rozpocza si pierwsza wojna w Czeczenii, ktra kosztowaa co najmniej 5 mld dolarw52. Okres najtrudniejszej prby dla rosyjskich si zbrojnych nadszed wraz z kryzysem ekonomicznym w roku 1998. Wtedy wydatki obronne spady do 3,3% jak podaje Sztokholmski Midzynarodowy Instytut Bada nad Pokojem (SIPRI) 53, a nawet 2,6% w roku nastpnym54. Dopiero od roku 2001 rozpoczto zwikszanie poziomu wydatkw, ktre zaczy zblia si do poziomu 4%. Przy analizie dostpnych rde podajcych informacje o kwotach pieninych jakie zasilay budet Ministerstwa Obrony pojawia si bardzo duo kontrowersji. Rni eksperci i orodki badawcze podaj liczby rnice si od siebie 3- lub 4-krotnie, co wprowadza due zamieszanie w interpretacji dostpnych nam danych szacunkowych. Problemy te wynikaj m.in. z rnych przelicznikw midzy dolarem a rublem, denominacji rubla do ktrej doszo po kryzysie ekonomicznym z roku 1998 oraz z powodu rnych sposobw obliczania PKB 55. Autor tej pracy przychyla si do najbardziej realistycznej wersji przedstawionej przez R. migielskiego, ktry opiera si na danych pochodzcych ze rde rosyjskich. Wedug niego w czasie najwikszego kryzysu budet obronny wynosi poniej 10 mld dolarw, czyli troch wicej ni wydawaa rocznie Polska w cigu ostatnich lat. Znajduje to potwierdzenie w najnowszych danych instytutu SIPRI56. Naley te zaznaczy, e wielokrotnie zdarzao si, e zadeklarowane sumy przeznaczone w budecie nie pokryway si z realnymi rodkami, ktrymi dysponowao Ministerstwo Obrony57. Dopiero poprawa sytuacji finansowej na pocztku nastpnej dekady oraz znaczne zwikszenie dochodw do budetu za spraw duego wzrostu cen ropy naftowej na wiatowych rynkach, pozwoliy na kilkukrotne powikszenie budetu obronnego. Dziki temu udao si przeznacza na wydatki wojskowe ponad 40 mld dolarw, mimo nowego kryzysu finansowego,
52 53

R. migielski, Osierocona, s. 198. SIPRI Yearbook: world armaments and disarmament 2006, s. 348. 54 R. migielski, Osierocona, s. 199. 55 Jeeli PKB naliczany jest wedug parytetu siy nabywczej to osiga warto prawie dwukrotnie wiksz ni PKB nominalne. 56 Zobacz Szerzej: SIPRI Yearbook: world armaments and disarmament 2006, s. 341. 57 L. Porbski, Militarne aspekty wiatowego ukadu si, [w:] R. Borkowski (red.), Konflikty wspczesnego wiata, Krakw 2001, s. 7.

29

ktrego wpyw silnie odczua take Federacja Rosyjska. Wedug danych CIA, w roku 2008 wydano na obronno ponad 43 mld dolarw58. Tak znaczca poprawa sytuacji finansowej zaowocowaa zwikszeniem intensywnoci wicze i manewrw wojskowych, zwikszeniem nalotu wrd jednostek Si Powietrznych oraz czstotliwoci rejsw wykonywanych przez Marynark Wojenn. Wczeniej sytuacja finansowa bya na tyle za, e wikszo sprztu nie moga zosta uyta z powodu brakw paliwa. Wszyscy zgadzaj si jednak, e rosyjska armia nie czerpaa w peni korzyci pyncych z wikszych moliwoci budetowych. Wci istotnym problemem pozostaje korupcja i marnotrawstwo, do ktrych dochodzi na kadym szczeblu dowodzenia w rosyjskiej armii. Brakuje przejrzystoci i cywilnego zarzdzania wydatkami, ktre mogoby zwikszy oszczdno i efektywno finansow struktur wojskowych59. Z drugiej strony, w obliczu tak wysoce niewystarczajcych rodkw potrzebnych na pokrycie podstawowych wydatkw poszczeglni dowdcy prbowali zdobywa pienidze na wasn rk. Organizowali np. kursy okrtami podwodnymi dla bogatych biznesmenw, strzelanie z artylerii i czogw na poligonach. Zdarzao im si te wynajmowa onierzy z poboru do prac polowych60. Najwikszy problem dotyczy nielegalnego handlu armijnym uzbrojeniem, ktre trafiao do grup przestpcw i terrorystw. Oczywistym staje si fakt, e dopiero gdy pastwo rosyjskie upora si z tymi patologiami, mona bdzie zwikszy tempo wymiany sprztu i zapewni rosyjskim onierzom satysfakcjonujce pensje i warunki socjalne. W tej chwili mimo podniesienia wydatkw s to wci gwne bolczki rosyjskiej armii.

58 59

http://www.globalfirepower.com/defense-spending-budget.asp. F. Umbach, Future Military Reform: Russias Nuclear & Conventional Forces, Camberley 2002, s. 28. 60 Z. Czarnotta, Zapolowa na biae niedwiedzie, onierz Polski 1997 nr 10, s. 46.

30

Rozdzia 2 Wojska Ldowe

2.1. Struktura Wojska ldowe (Suchoputnyje Wojska) zawsze odgryway kluczow rol w radzieckich i rosyjskich siach zbrojnych. Ta tendencja bya szczeglnie widoczna w okresie ZSRR, kiedy to wielkie zwizki operacyjne o przewadze oddziaw pancernych i zmechanizowanych miay prowadzi dziaania ofensywne na zmasowan skal celem przeamania obrony pastw NATO na wszystkich kontynentalnych Teatrach Dziaa Wojennych. Jako najliczniejszemu i najbardziej rnorodnemu komponentowi si zbrojnych stawiano za zadanie zajcie i utrzymanie zajtych terenw61. Podczas gdy pastwa NATO posiaday przewag w lotnictwie i marynarce wojennej, wojska ldowe pastw Ukadu Warszawskiego, w szczeglnoci Zwizku Radzieckiego, byy znacznie liczniejsze zarwno jeli chodzi o ilo onierzy jak i ilo sprztu. W ramach si ldowych wyrni mona byo oddziay pancerne, zmotoryzowane, rakietowo-artyleryjskie, obrony powietrznej, lotnictwo si ldowych, a w pewnych okresach take Wojska Powietrzno-Desantowe (WDW)62. Do tego doda naley rwnie suby znajdujce si w ramach si ldowych, m.in. sub inynieryjn, cznoci, chemiczn63, samochodow, medyczn oraz kwatermistrzostwo i andarmeri wojskow64. W niektrych okresach w skad wojsk ldowych wliczano te wojska powietrznodesantowe, ale te zostan omwione oddzielnie w dalszej czci pracy. Przy analizie struktury radzieckich/rosyjskich wojsk ldowych zwyko si uywa podziau na Okrgi Wojskowe oraz rwnowane im Grupy Wojsk, ktre
61 62

K. Malak, Czynnik, s. 68. Podlego WDW ulegaa czstym zmianom o czym mowa bdzie w dalszej czci pracy. 63 B. Potyraa, H. Szczega, s. 101. 64 B. Potyraa, W. Szlufik, Struktura terytorialna si ldowych Zwizku Radzieckiego w latach 1945-1991, Czstochowa 2003, s.12.

31

byy zgrupowaniami wojsk znajdujcymi si poza granicami ZSRR. Jeszcze w schykowym okresie istnienia ZSRR i Ukadu Warszawskiego uywano take podziau na Teatry Dziaa Wojennych65. Spord znajdujcych si w europejskiej czci ZSRR, Zachodni Teatr Dziaa Wojennych obejmowa Batycki, Biaoruski i Karpacki Okrg Wojskowy, a take wojska stacjonujce na terenie Polski, Czechosowacji i NRD. W skad Poudniowo-Zachodniego Teatru Dziaa Wojennych wchodziy Kijowski i Odeski Okrg Wojskowy oraz wojska zlokalizowane w Rumunii, Bugarii i na Bakanach. Poudniowy Teatr Dziaa Wojennych obejmowa obszar Kaukazu, Centralny serce ZSRR, czyli m.in. Moskiewski Okrg Wojskowy, natomiast Pnocny Teatr Dziaa Wojennych Leningradzki Okrg Wojskowy oraz inne tereny pooone nad Morzem Biaym i Morzem Barentsa. Po upadku Zwizku Radzieckiego zrezygnowano z wyodrbniania tego szczebla struktury wojsk. Historia Grup Wojsk koczy si wraz z wycofaniem ostatnich oddziaw z byych pastw satelickich ZSRR. Byy to zwizki o najwikszej sile bojowej wysokim ukompletowaniu oddziaw, bardzo dobrym wyszkoleniu oraz wyposaeniu w najlepszy sprzt. To one byy wojskami pierwszego rzutu w razie ofensywy skierowanej na pastwa NATO. Po niewielkim uzupenieniu mogy przybra charakterystyczn dla okresu wojennego posta Frontu. Wg J. Zieliskiego posiaday one du samodzielno operacyjn, solidne zabezpieczenie logistyczne i wsparcie artyleryjskie66. Dziki temu byy przygotowane do rozbijania duych zgrupowa wojsk nieprzyjaciela na wielkiej przestrzeni67. Najliczniejszym tego typu zgrupowaniem bya Zachodnia Grupa Wojsk68, stacjonujca na terenie wczesnej NRD. Liczya ona 364 tys. onierzy, ponad 4300 czogw, gwnie najnowoczeniejszych w tym czasie T-80, 7500 Bojowych
65

Zachodni, Poudniowo-Zachodni, Poudniowy, Dalekowschodni, Pnocny i Centralny. J. Zieliski, Siy zbrojne ssiadw Polski, Warszawa 1993, s. 54. 66 J. Zieliski wymienia tu m.in. dywizje artylerii, brygady rakiet i rakiet przeciwlotniczych, brygady inynieryjno-saperskie, puki rozpoznania, puki migowcw bojowych i transportowych, puki cznoci, bazy materiaowe i jednostki remontowe, a take szpitale polowe. 67 Tame, s.63,64. 68 Nazwa ta obowizywaa od 1989 roku, wczeniej mwiono o Grupie Wojsk Radzieckich w NRD.

32

Wozw Piechoty (BWP)69, 5200 zestaww artyleryjskich o kalibrze wikszym ni 100mm, 170 wyrzutni rakiet redniego zasigu mogcych przenosi bro jdrow, 250 migowcw bojowych i 724 samoloty70. Strukturalnie w skad Zachodniej Grupy Wojsk wchodzio 5 armii71, w tym 3 oglnowojskowe72, 9 dywizji pancernych, 8 zmechanizowanych, dywizja artylerii i 5 dywizji lotnictwa bojowego (16. Armia Lotnicza)73. Jeszcze w roku 1992, w trakcie wycofywania z obszaru Niemiec, grupa stanowio potn si uderzeniow. Na jej stanie znajdowao si ok. 177 tys. onierzy, 2600 czogw, 2900 BWP i 900 transporterw opancerzonych, 2000 zestaww artyleryjskich, 99 wyrzutni rakiet Scud oraz SS-21 i 240 migowcw bojowych74. Jak wida bya to struktura o sile dorwnujcej, jeli nie przekraczajcej siy caych armii najwikszych pastw na kontynencie europejskim. Proces jej wycofywania i rozformowywania trwa w latach 1991-1994 i zakoczy si 31 sierpnia 1994 roku. Nastpn Grup Wojsk, interesujc z naszego punktu widzenia gdy stacjonujc w Polsce, bya Pnocna Grupa Wojsk. Przed rozpoczciem procesu wycofywania jej z obszaru Rzeczpospolitej Polski, liczebno onierzy radzieckich wahaa si pomidzy 50 a 60 tys. Na jej uzbrojeniu znajdowao si prawie 600 czogw, gwnie T-80, 700 BWP, 390 zestaww artyleryjskich o kalibrze powyej 100 mm oraz niemal 520 samolotw75. W roku 1992 stan Pnocnej Grupy Wojsk wynosi jeszcze ok. 20 tys. onierzy, 220 czogw i 600 pojazdw opancerzonych76. W jej skad wchodziy 2 dywizje wojsk ldowych: 20. Pancern (aga) i 6. Zmechanizowan Gwardii (Borne-Sulimowo) oraz 2 dywizje lotnicze w ramach najpierw 37. a potem 4. Armii Lotniczej77. W roku 1991 rozpoczto
69 70

W jzyku rosyjskim BMP - Bojewaja Maszina Piechoty. Tame, s.58. 71 Byy to: 1. Armia Pancerna Gwardii (Drezno), 2. Armia Pancerna Gwardii (Neubrandenburg), 3. Armia Uderzeniowa (Magdeburg), 8. Armia Gwardii (WeirnerNohra) i 20. Armia Gwardii (Eberswalde). B. Potyraa, W. Szlufik, s.17. 72 J. Zieliski, s.63. 73 Tame, s. 58. 74 I. Topolski, Sia, s.107. 75 J. Zieliski, s. 58. 76 I. Topolski, Sia, s.107. 77 B. Potyraa, W. Szlufik, s. 17,18.

33

wycofywanie wojsk radzieckich, natomiast ostatni onierz opuci Polsk 18 wrzenia 1993 roku78. Centralna Grupa Wojsk ulokowana bya w Czechosowacji, a jej trzon stanowia 4. Armia Oglnowojskowa Gwardii z siedzib w miejscowoci Milovice. Natomiast Poudniowa Grupa Wojsk (9. Armia Oglnowojskowa) stacjonujca na Wgrzech miaa swoj siedzib w Budapeszcie79. Obie grupy opuciy te pastwa odpowiednio w roku 1991 i 1992. Odrbne Grupy Wojsk stanowiy take wojska radzieckie na Kubie (stacjonujce tam w latach 1962-1992) oraz kontyngent w Mongolii80. Najmodsz z zewntrznych struktur bya Pnocno-Zachodnia Grupa Wojsk. Powstaa ona w rezultacie uzyskania niepodlegoci przez pastwa nadbatyckie. Wczeniej, jako na integralnej czci terytorium ZSRR, rozlokowane byy tam wojska w ramach Nadbatyckiego Okrgu Wojskowego. W jego miejsce utworzono 15.11.1991 roku Pnocno-Zachodni Grup Wojsk z gwn kwater w Adae na otwie81. Obejmowaa ona obszar niepodlegej Litwy, otwy i Estonii. Natomiast niektrzy badacze uwaaj te e mona do byo wczy wojska stacjonujce na terenie Okrgu Kaliningradzkiego, co wydaje si jednak dosy problematyczne82. Jeszcze w roku 1992 byo to bardzo due zgrupowanie wojsk. W jego obrbie, na terenie Litwy znajdowao si 43 tys. onierzy, 180 czogw, 780 BWP, 800 transporterw opancerzonych, 260 zestaww artyleryjskich i 4 wyrzutnie rakiet FROG/SS-21. Na otwie ulokowanych byo 40 tys. onierzy, 130 czogw, 80 BWP, 80 zestaww artyleryjskich i 24 migowce uderzeniowe. W Estonii byo natomiast najmniej wojska ok. 23 tys. onierzy, 190 czogw, 160 BWP, 130 transporterw opancerzonych, 20 zestaww artyleryjskich i 16 wyrzutni rakiet Scud i FROG/SS-2183. Po wycofaniu tych oddziaw z pastw ociennych doszo do przewartociowania
78

koncepcji

obrony

regionalno-strategicznej.

Struktury

znajdujce si dotd na terenie Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki

Zobacz Szerzej: Maja Narbutt, Ogni Moskwy nie ma ju w Polsce, Rzeczpospolita, http://www.rp.pl/artykul/153227,192416.html, 18.09.2008. 79 B. Potyraa, W. Szlufik, s. 17. 80 39. Armia, przeniesiona w roku 1991 do Zabajkalskiego Okrgu Wojskowego. 81 Tame, s. 14. 82 J. Zieliski, s. 52. 83 I. Topolski, Sia, s.107,108.

34

Radzieckiej i posiadajce rezerwowe wojska drugiego rzutu stay si nagle rejonami granicznymi. Konieczne stao si zwikszenie ich ukompletowania i uzbrojenia by mogy podoa roli wojsk pierwszego rzutu, przyjmujcych gwne natarcie przeciwnika i prowadzcych szeroko zakrojon kontrofensyw84. Najwiksz ewolucj przeszy Okrgi Wojskowe. Poza lokalizacj wewntrz kraju ta struktura rnia si od Grup Wojsk przede wszystkim tym, e zawieraa mniej ukompletowane i przygotowane do wojny jednostki. Byy to czsto zalki do bojowego rozwinicia po mobilizacji na czas wojny. Poza tym byy jednostkami terenowej administracji wojskowej85. W rkach dowdcw OW spoczywaa dua wadza i presti. W okresie nastpujcym po II wojnie wiatowej funkcje te penili bohaterowie wojenni, dawni dowdcy frontw i armii. W zakres ich obowizkw wchodzi pobr, szkolenie, zaopatrywanie wojsk, organizacja systemu dowodzenia w czasie pokoju oraz mobilizacja, operacyjne rozwinicie wojsk, przegrupowywanie, zaopatrywanie i uzupenianie w okresie wojny. Organizacyjnie i operacyjnie podlegali gwnodowodzcemu wojsk ldowych, natomiast im podporzdkowane byy jednostki si powietrznych i obrony powietrznej86, a take jednostki tyowe, medyczne i inne suby logistyczne pozostaych resortw siowych87. Europejskie okrgi mog by wykorzystane jako podstawa do tworzenia regionalnych dowdztw operacyjno-strategicznych, majcych na celu lokalizacj konfliktw oraz wzicia na siebie ciaru obrony w przypadku agresji z zewntrz, w pierwszym okresie wojny. Natomiast na bazie okrgw znajdujcych si w azjatyckiej czci Federacji Rosyjskiej mona utworzy dowdztwa operacyjno-terytorialne, ktrych zadaniem byaby mobilizacja rezerw88. Uwzgldniajc okres wojny i powojenny mona wyodrbni a 40 rnych Okrgw Wojskowych, natomiast w roku 1946, po przeprowadzeniu demobilizacji, armi radzieck podzielono na 21 okrgw89. Przez cay okres zimnej wojny liczba
84

K. Malak, Koncepcja obrony regionalno-strategicznej Federacji Rosyjskiej [w:] NATO a Europa Wschodnia: rozszerzenie NATO na Wschd - ostatnie wyzwanie europejskie XX wieku: materiay midzynarodowej konferencji naukowej, Warszawa 27-28 czerwca 1997 r., Warszawa 1998, s. 148. 85 J. Zieliski, s. 59. 86 B. Potyraa, W. Szlufik, s. 12. 87 K. Malak, Czynnik, s.68. 88 Tame, s. 69. 89 B. Potyraa, W. Szlufik, s. 12.

35

ta si zmieniaa, by ostatecznie ustabilizowa si w latach 1969-89 na poziomie 1690. Naley pamita o tym, e poszczeglne okrgi rniy si wielkoci, iloci podporzdkowanego W roku mu wojska, uzbrojeniem, czy przygotowaniem do prowadzenia dziaa bojowych91. 1989 nastpiy kolejne zmiany. W lipcu zlikwidowano rodkowoazjatycki Okrg Wojskowy, wczajc jednoczenie jego obszar do okrgu Turkiestaskiego. W sierpniu za doszo do fuzji okrgw Nadwoaskiego i Uralskiego, efektem czego powsta Nadwoasko-Uralski Okrg Wojskowy. Pniej jednak doszo do chwilowego ich rozdziau. W listopadzie 1991 roku doszo do wspomnianych ju przemian w republikach nadbatyckich i zmiany Nadbatyckiego Okrgu Wojskowego w Pnocno-Zachodni Grup Wojsk. Po tych zmianach, liczba okrgw zostaa ograniczona do 13 i z tak struktur armia radziecka wesza w okres transformacji. Proces rozpadu Zwizku Radzieckiego, a co za tym idzie, podziau armii radzieckiej pomidzy jego rne czci skadowe, doprowadzi w roku 1992 do pozostania przy Federacji Rosyjskiej 8 okrgw: Moskiewskiego, Leningradzkiego, Pnocnokaukaskiego, Nadwoaskiego, Uralskiego, Dalekowschodniego, Syberyjskiego i Zabajkalskiego92. Kiedy doszo do rozwizania Pnocno-Zachodniej Grupy Wojsk, sformalizowa si status wojsk w Obwodzie Kaliningradzkim, w ktrym utworzono Kaliningradzki Rejon Specjalny, bdcy odpowiednikiem Okrgu Wojskowego, jednake o specyficznym charakterze ze wzgldu na dominujc na tym terenie rol Floty Batyckiej. Dowdca Wojsk Ldowych nie zaprzecza te, e w przyszoci moliwe jest poczenie okrgw Moskiewskiego i Leningradzkiego93.

90

Byy to okrgi: Moskiewski, Leningradzki, Kijowski, Biaoruski, Nadbatycki, Przykarpacki, Odeski, Pnocnokaukaski, Zakaukaski, Nadwoaski, Uralski, Turkiestaski, rodkowoazjatycki, Syberyjski, Zabajkalski i Dalekowschodni. Tame, s. 14. 91 Wielkoci dominoway okrgi znajdujce si w azjatyckiej czci imperium, natomiast najwikszym potencjaem bojowym odznaczay si okrgi ulokowane w europejskiej czci, w pobliu zachodniej granicy. 92 Niedugo potem doszo do wczenia tego ostatniego do Syberyjskiego OW, a take do ponownego poczenia okrgw nadwoaskiego i uralskiego. 93 J. Estinko, , http://nvo.ng.ru/realty/2010-0305/1_commanders.html? mthree=1, 05.03.2010.

36

Redukcj mona te byo zaobserwowa na podstawie zmieniajcej si liczby armii. W latach 1992-93 w Wojskach Ldowych byo ich 19, w latach 199596 ju 14, natomiast w 1997 roku tylko dziewi94. Naturalnie, restrukturyzacja dotkna rwnie jednostki wojskowe niszego szczebla korpusy, dywizje i brygady oraz puki i bataliony. Przy opisie ilociowym dotyczcym liczebnoci onierzy oraz uzbrojenia naley uwzgldni moliwo bdw w informacjacj podawanych przez zagraniczne rda. Wynika to z faktu, e oficjalne rda rosyjskie takie jak np. Ministerstwo Obrony, nie podaj danych ilociowych dotyczcych armii rosyjskiej. Dane podawane przez takie orodki jak brytyjski International Institute for Strategic Studies (IISS) s wic danymi szacunkowymi i trzeba do nich podchodzi z pewn rezerw. Jeeli jednak zawierzy ich danym to w roku 2009 liczebno Wojsk Ldowych w skali caego kraju wynosia ok. 360 tys. onierzy, czyli 35% caej armii rosyjskiej95. Jeli dodamy do tego wojska powietrznodesantowe to liczba ta powikszy si do 395 tys. (w tym 190 tys. z poboru). Stosunek procentowy do oglnej sumy onierzy na pierwszy rzut oka obala tez o dominujcej roli wojsk ldowych, poniewa w pastwach NATO proporcja ta jest wysza. Trzeba jednak pamita, e bardzo dua ilo osb noszcych mundur suy w wojskach strategicznych, kosmicznych i jednostkach wsparcia, co wyrnia armi rosyjsk od armii pastw zachodnich. Jeli jednak porwnamy to ze stanem ilociowym si powietrznych (160 tys.) i marynarki wojennej (142 tys.) to uzyskamy waciw miar potencjau tego rodzaju si zbrojnych. W roku 2010 rosyjska armia podzielona bya na 6 Okrgw Wojskowych i 1 Rejon Specjalny, 8 armii i 1 korpus armijny96 oraz posiadaa 7 centrw treningowych97. Stan uzbrojenia rosyjskich Wojsk Ldowych szacowany jest na 23000 czogi podstawowe98, w tym 250-300 T-90, 4500 T-80/T-80UD/T-80UM/T-80U, 9500 T72L/T-72M, 3000 T-72, 4000 T-64A/T-64B, 150 T-62, 1200 T-55. Czogw lekkich-pywajcych pozostao obecnie 150 sztuk modelu PT-76. Stan wozw
94 95 96 97 98

B. Potyraa, H. Szczega, s. 104. The Military Balance 2009, s. 217, 218. A w ich ramach m.in. 3 dywizje pancerne, 16 zmechanizowanych. Po jednym na kady Okrg Wojskowy, z wyjtkiem Pnocnokaukaskiego. W jzyku angielskim MBT - Main Battle Tank.

37

rozpoznawczych wynosi co najmniej 2000 BRDM-2, natomiast wozw bojowych jest co najmniej 15140, w tym ponad 1500 BMD-1/BMD-2/BMD-3, 8100 BMP-1, 4600 BMP-2, 240 BMP-3 i 700 BRM-1K. Ilo transporterw opancerzonych szacuje si na co najmniej 9900, w tym 700 BTR-D, 3300 MT-LB, 1000 BTR 50, 4900 BTR-60/BTR-70/BTR-80/BTR-90. Systemw artyleryjskich wikszego kalibru doliczono si co najmniej 26121. Rozkada si to na 6010 dzia samobienych, w tym 2780 sztuk 2S1 - kalibru 122mm, 550 2S19, 1600 2S3 i 950 2S5 - kalibru 152mm oraz 130 2S7 kalibru 203mm. Nastpn grup tworz dziaa cignione, ktrych w subie jest 12765 egzemplarzy. Pord nich znajduje si 4600 D-30, 3750 M-30 M-1938 - kalibru 122mm, 650 M-46 kalibru 130mm, 1100 2A36, 750 2A65, 1075 D-20, 700 M1943 i 100 ML-20 M-1937 kalibru 152mm oraz 40 B-4M kalibru 203mm. Poza tym Rosjanie dysponuj co najmniej 820 dziaami-modzierzami, w tym 30 2S23 NONA-SVK, 790 2S9 NONA-S, czyli samobienymi kalibru 120mm oraz nieokrelon iloci cignionych 2B16 NONA-K kalibru 120mm. Doda do tego naley te 2550 klasycznych modzierzy, w tym 430 sztuk 2S4 samobienych kalibru 240mm oraz 920 2S12 i 900 PM-38 cignionych modzierzy kalibru 120mm. Do najciszych zalicza si za 300 cignionych modzierzy M-160 o kalibrze 160mm. Najbardziej rozpoznawalnym elementem rosyjskiej artylerii s wieloprowadnicowe wyrzutnie rakietowe, ktrych na stanie znajduje si co najmniej 3976. Wrd nich 2500 to modele BM-21, reszt stanowi 50 BM-16, 420 9P138 kalibru 122mm, nieokrelona ilo BM-13 kalibru 132mm, nieokrelona ilo BM-14 kalibru 140mm, 900 9P140 kalibru 220mm i 106 9A52 kalibru 300mm99. Pojedynczy onierze do obrony przeciwpancernej wykorzystuj przeciwpancerne pociski kierowane AT-2 3K11, AT-3 9K11, AT-4 9K111, AT-5 9K113, AT-6 9K114, AT-7 9K115, AT-9 9M114M1 i AT-10 9K116. T sam rol speniaj dziaa bezodrzutowe kalibru 73mm typu SPG-9 oraz kalibru 82mm typu B-10. Reszt wyposaenia osobistego stanowi rczne granatniki przeciwpancerne
99

Znanych take jako BM-30 Smiercz.

38

RPG-18 kalibru 64mm, RPG-7/RPG-16/RPG-22/RPG-26 kalibru 73mm i RPG27/RPG-29 kalibru 105mm. Do dyspozycji pozostaje te co najmniej 526 dzia przeciwpancernych, w tym samobiene ASU-57 kalibru 57mm, samobiene ASU85 i D-44/SD-44 kalibru 85mm oraz 526 cignionych dzia kalibru 100mm typw T-12A/M-55 i T-12. Obron przeciwlotnicz zapewnia co najmniej 2465 zestaww ziemiapowietrze. Wrd nich s zarwno systemy samobiene, w tym 220 SA-4, 225 SA6, 550 SA-8, 350 SA-11, 800 SA-9/SA-13, 200 SA-12A/SA-12B, 120 SA-15 oraz nieokrelone iloci SA-19, SA-20 i SA-21100, jak rwnie przenone przeciwlotnicze zestawy rakietowe SA-7/SA-14/SA-16/SA-18. Bardziej tradycyjn ochron przed rodkami napadu powietrznego zapewniaj dziaa przeciwlotnicze. Wyliczy pord nich naley samobiene dziaka kalibru 23mm typu ZSU-23-4, samobiene 2S6 kalibru 30mm, samobiene ZSU-57-2 kalibru 57mm oraz cignione ZU-23 kalibru 23mm, cignione S-60 kalibru 57mm, cignione M-1939 KS-12 kalibru 85mm, cignione KS-19 kalibru 100mm i cignione KS-30 o kalibrze 130mm. Poza klasycznym dla armii ldowej uzbrojeniem, Wojska Ldowe dysponuj take niewielk iloci bezzaogowych statkw powietrznych (BSP) rakietowej podporzdkowana jest siom strategicznego
101

BLA-06, na

BLA-07, Tu-134, Tu-243, Tu-300, Pchela-1, Pchela-2. Mimo, e wikszo broni odstraszania, wyposaeniu Wojsk Ldowych pozostaj wyrzutnie pociskw balistycznych ziemia-ziemia, w tym 200 SS-21, nieokrelone iloci SS-26102 oraz przechowywane w magazynach przestarzae wyrzutnie rakiet FROG i Scud. Rozmieszczenie oddziaw najlepiej poszczeglnych Okrgw Wojskowych103. obrbie analizowa w obrbie Leningradzkiemu Okrgowi

Wojskowemu, ktrego sztab znajduje si w Sankt Petersburgu, operacyjnie podporzdkowanych byo 28,7 tys. onierzy104 oraz 1,3 tys. onierzy piechoty
100

Te dwa ostatnie znane bardziej jako S-400 Triumf, czyli najnowsze systemy obrony przeciwlotniczej. 101 W jzyku angielskim UAV - Unmanned Aerial Vehicle. 102 Znane bardziej pod rosyjsk nazw Iskander. 103 The Military Balance 2009, s. 223-225. 104 IISS do liczebnoci wojsk ldowych wlicza te jednostki powietrznodesantowe oraz Specnazu GRU.

39

morskiej105, 300 czogw rednich, 2350 pojazdw opancerzonych rnego typu i 690 zestaww artyleryjskich. Podlege okrgowi jednostki to dywizja powietrznodesantowa (76. Czernichowska w Pskowie), 2 samodzielne brygady zmechanizowane (200. w Pieczendze i 138. w Kamience), brygada piechoty morskiej, brygada Specnazu (2. Samodzielna Brygada Specnazu w Promierzycach106), 2 brygady wyrzutni rakiet taktycznych ziemia-powietrze, brygada wyrzutni rakiet ziemia-ziemia, brygada i puk artylerii oraz puk artylerii przeciwpancernej. Ponadto w okrgu znajduje si centrum szkoleniowe w Siertoowie. Moskiewskiemu Okrgowi Wojskowemu podlegao 86,2 tys. onierzy, 2500 czogw rednich, 3100 pojazdw opancerzonych oraz 1300 zestaww artyleryjskich. Podporzdkowane mu zgrupowania to 2 armie (22. Armia ze sztabem w Ninym Nowogrodzie oraz 20. Armia Pancerna ze sztabem w Woroneu), a w tym 2 dywizje pancerne (4. Kantemirowska w Naro-Formisku i 10. Uralsko-Lwowska w Boguczarze), 2 dywizje zmechanizowane (2. Tamaska w Aabinie i 3. Sormowska w Mulinie) i jedn samodzieln brygad (27. Sewastopolska w Moskwie), 2 dywizje powietrznodesantowe (98. w Iwanowie i 106. Tulska w Tule, Riazaniu, Naro-Formisku i Jefriemowie), dywizja artylerii (34. Dywizja Artylerii w Mulinie) oraz 2 brygady i 2 puki artylerii107, brygada Specnazu (16. Samodzielna Brygada Specnazu w Tambowie108) i puk rozpoznania powietrznodesantowego, 2 brygady wyrzutni rakiet ziemiaziemia oraz 3 brygady wyrzutni rakiet ziemia-powietrze oraz jedno centrum szkoleniowe. Okrgowi temu podlega take Grupa Wojsk Rosyjskich w Naddniestrzu, ulokowana w jego stolicy -Tyraspolu. Nadwoasko-Uralski Okrg Wojskowy, z dowdztwem w Jekaterynburgu, ma pod swoj zwierzchnoci 55 tys. onierzy, 3000 czogw rednich, 2300 pojazdw opancerzonych i 2700 zestaww artyleryjskich. W skad oddziaw wchodzi dowdztwo 2 Armii, 2 dywizje zmechanizowane (34. w Jekaterynburgu i
105

Ktra bezporednio podlega Marynarce Wojennej. R. migielski, Osierocona, s. 348. 107 W tym puk artylerii przeciwpancernej i puk wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych. 108 Tame, s. 348.
106

40

27. w Tockim), 1 Baza Wojskowa o strukturze dywizji w Tadykistanie, 1 samodzielna brygada mirotworcw109, (31. Samodzielna 2 brygady Specnazu, brygada w powietrznodesantowa Brygada Powietrznodesantowa

Uljanowsku), 2 brygady piechoty (w Permie i w Tockim110), jeden puk artylerii, a take po 2 brygady wyrzutni rakiet ziemia-ziemia i ziemia-powietrze. Pnocnokaukaski Okrg Wojskowy, ktrego dowdztwo znajduje si w Rostowie nad Donem, kontroluje 58. Armi ze sztabem we Wadykaukazie i Grup Wojsk Rosyjskich na Zakaukaziu, stacjonujc w Abchazji i Osetii Poudniowej. Jest to silny okrg, znajduje si bowiem w bardzo zapalnym punkcie Federacji Rosyjskiej. Oddziay tego okrgu stanowiy zdecydowan wikszo spord biorcych udzia w wojnie z Gruzj w 2008 roku, a wczeniej w konflikcie czeczeskim. Jego siy oblicza si na okoo 88,6 tys. onierzy wojsk ldowych i powietrznodesantowych oraz okoo 1400 onierzy piechoty morskiej111, 800 czogw podstawowych, 2000 pojazdw opancerzonych oraz 900 zestaww artyleryjskich. Podlege okrgowi oddziay to 3 dywizje zmechanizowane (19. we Wadykaukazie, 20. w Wogogradzie oraz 42. stacjonujca w Czeczenii), dywizja powietrznodesantowa (7. w Noworosyjsku112), baza wojskowa wielkoci dywizji, 2 samodzielne brygady, 2 brygady Specnazu, 3 brygady i 1 puk artylerii, batalion chemiczny113 oraz po 2 brygady rakiet ziemia-ziemia i ziemia-powietrze. Podlege okrgowi centrum szkoleniowe znajduje si w Kamszlowie. Syberyjski Okrg Wojskowy, z dowdztwem ulokowanym w Czicie, kontroluje 2 armie 36. i 41. Suy w nich 52 tys. onierzy oraz znaczna ilo uzbrojenia 4000 czogw podstawowych, 6300 pojazdw opancerzonych oraz 2600 zestaww artyleryjskich. Jak nietrudno si domyli, jest to okrg ulokowany poza stref obowizywania CFE. Gwne oddziay w nim ulokowane to dywizja pancerna (5. Doska stacjonujca w Buriacji), 3 dywizje zmechanizowane (85., 122., 131.) i samodzielna brygada. Ponadto, dywizja artylerii (12. Praska w
109

Mirotworczeskije sily - rosyjskie okrelenie oddziaw wysyanych za granic na misje pokojowe, od ang. peacemaking/peacekeeping. 110 Tame, s. 349. 111 Podlegych Flocie Czarnomorskiej. 112 Tame, s. 349. 113 Uzbrojony w miotacze ognia.

41

pobliu Irkucka114), 2 brygady Specnazu, brygada powietrznodesantowa, brygada wyrzutni rakiet ziemia-ziemia oraz 2 brygady rakiet ziemia-powietrze. Centrum szkoleniowe znajduje si w Peszance. Dalekowschodniemu Okrgowi Wojskowemu, ze sztabem ulokowanym w Chabarowsku, podlegaj 2 armie 5. w Ussuryjsku i 35. W Bieogorsku. Ich stan oblicza si na 72,5 tys. onierzy wojsk ldowych i powietrznodesantowych oraz 2,5 tys. onierzy piechoty morskiej115, 3000 czogw podstawowych, 6000 pojazdw opancerzonych oraz 4100 zestaww artyleryjskich. Ilo znajdujcych si tam oddziaw jest znaczna 11 dywizji zmechanizowanych rnego typu o znacznym nasyceniu broni pancernej116, ale o niskim ukompletowaniu osobowym czy wrcz fikcyjnych117, brygada Specnazu (67. Samodzielna Brygada Specnazu w Bierdsku), brygada powietrznodesantowa (87. w Ussuryjsku118), 8 brygad artylerii, 2 brygady wyrzutni rakiet ziemia-ziemia i 3 ziemia-powietrze. Centrum szkoleniowe ulokowane jest w Chabarowsku. Specjalny Rejon Kaliningradzki jest co prawda podporzdkowany dowdcy Floty Batyckiej, a co za tym idzie dowdcy Marynarki Wojennej a nie Wojsk Ldowych, ale posiada wyodrbnione od innych Okrgw Wojskowych struktury wojsk ldowych119. Zalicza si do nich 10,5 tys. onierzy wojsk ldowych i powietrznodesantowych oraz 1,1 tys. piechoty morskiej, 811 czogw podstawowych, 1239 pojazdw opancerzonych oraz 345 zestaww artyleryjskich. Samodzielne oddziay ldowe to dywizja, brygada i puk zmechanizowany, puk artylerii, puk migowcw oraz brygada rakiet ziemia-ziemia i puk rakiet ziemiapowietrze. Gwne bazy znajduj si w Batyjsku i Kronsztadzie. Mapa nr 1. Struktura terytorialna Wojsk Ldowych Federacji Rosyjskiej

114 115

Tame, s. 349, 350. Podlegych dowdztwu Floty Oceanu Spokojnego. 116 Cz z nich powstaa na bazie dawnych dywizji pancernych. 117 Tame, s. 350. 118 Tame. 119 Do grudnia 1997 roku funkcjonowa jako Kaliningradzki Okrg Wojskowy, a jego trzon stanowia 11. Armia Gwardii, przeksztacona wtedy w ldowy komponent obrony brzegowej Floty Batyckiej.

42

Kolor fioletowy - Specjalny Rejon Kaliningradzki, kolor brzowy Pnocnokaukaski Okrg Wojskowy, kolor czerwony Moskiewski Okrg Wojskowy, kolor niebieski Leningradzki Okrg Wojskowy, kolor ty Nadwoasko-Uralski Okrg Wojskowy, kolor zielony Syberyjski Okrg Wojskowy, kolor bkitny - Dalekowschodni Okrg Wojskowy. rdo: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Autonomous_districts_of_Russia.svg.

W ramach wojsk ldowych proponowany jest czasami nastpujcy podzia120:

Zwizki taktyczne i oddziay (dywizje, brygady, puki) staej gotowoci bojowej, posiadajce co najmniej 80% stanu osobowego i 100% uzbrojenia. Mog wej do walki w cigu jednej doby. Stanowi zdecydowan mniejszo wrd ogu oddziaw121.

Zwizku taktyczne i oddziay o zmniejszonej gotowoci bojowej, ktrych ukompletowanie waha si w granicach 50-75%. Stanowi one

120

K. Malak, Siy Zbrojne Federacji Rosyjskiej (prba charakterystyki) cz.2 , Zeszyty Naukowe 2001 nr 2, s. 117. 121 Wg R. migielskiego w 2000 roku mona byo do tej grupy zaliczy tylko 4 dywizje i 4 brygady. R. migielski, Osierocona s. 351.

43

podstaw do rozwinicia mobilizacyjnego w razie wojny oraz zapewniaj utrzymanie sprawnoci sprztu wojskowego.

Rezerwy strategiczne122.

2.2. Potencja bojowy i funkcjonowanie

Wojska ldowe, podobnie jak pozostae rodzaje si zbrojnych Federacji Rosyjskiej, cierpi na chroniczne niedofinansowanie od czasu upadku ZSRR. W takiej sytuacji gwnym problemem pozostawao utrzymanie wysokiej sprawnoci bojowej sprztu oraz wymiana uzbrojenia, na ktre skoczyy si ju resursy. Nie jest tajemnic fakt, e wikszo uzbrojenia pochodzi jeszcze z czasw ZSRR i stanowi o potencjale armii rosyjskiej jedynie na papierze, speniajc bardziej rol odstraszajc ni faktyczn si bojow. Mimo e ilo sprztu z okresu zimnej wojny zostaa zmniejszona trzy- albo czterokrotnie w zalenoci od typu uzbrojenia123, to wydaje si, e wyliczone w poprzednim podrozdziale iloci znacznie przekraczaj zarwno potrzeby jak i moliwoci finansowe Federacji Rosyjskiej. Ryzyko konfliktu z przeciwnikiem o podobnym potencjale jest niewielkie, za to wojny w Czeczenii i w Gruzji pokazay, e istnieje moliwo konfliktu z przeciwnikiem duo sabszym albo wrcz o charakterze niepastwowym. Dlatego rozsdniejsze wydawaoby si posiadanie mniejszej iloci czogw i pojazdw opancerzonych rnego typu, za to nowszych i bardziej mobilnych. Gdyby jednak doszo do wojny z innym mocarstwem to rnica w iloci sprztu jest znaczna. Federacja Rosyjska posiada przewag w kadej kategorii uzbrojenia ldowego objtej traktatem CFE. Wg wylicze I. Topolskiego, w roku 2003 Rosja posiadaa 30020 sztuk czogw a nastpna armia ChRL tylko 8680, Rosja dysponowaa

122

Szacowane przez IISS ma okoo 20 milionw. The Military Balance 2009, s. 217. 123 Porwnaj: J. S. Skelton, Russian Military Reform Since the Collapse of the Soviet Union: How Effective is the Russian Military as a Fighting Force, Boston 2000, s. 13.

44

27975 pojazdami opancerzonymi a USA 21715 oraz 20746 zestawami artyleryjskimi w porwnaniu do 14000 posiadanych przez armi USA124. Naley jednak wtpi w sprawno i mobilno oraz zaawansowanie technologiczne rosyjskiego sprztu. Wg danych oficjalnych tylko niewielka cze uzbrojenia znajduje si w magazynach, ale prawdopodobnie niesprawna jest ich wikszo125. Wg raportu gen. Liebiedia, w poowie lat 90-tych okoo 70% sprztu bya przestarzaa, a w wojskach ldowych a 90%, przy czym np. 80% czogw okrelono jako bezuyteczne126. Do nowoczesnego uzbrojenia porwnywalnego z uzbrojeniem pastw NATO zalicza si m.in. czogi T-90, bojowe wozy piechoty BMP-3, wozy bojowe przeznaczone dla wojsk powietrznodesantowych BMD-3 i BMD-4, wozy opancerzone BTR-90. Stanowi one zdecydowan mniejszo, a ich zakup i wymiana w miejsce starszych modeli idzie bardzo powoli. Problemem stawao si nawet uzupeniane strat ponoszonych w wyniku konfliktw i nieodpowiedniej eksploatacji. Najnowszy sprzt wojskowy produkowany w Rosji czciej trafia na eksport. Czogami, wozami bojowymi czy najnowsz i najpotniejsz wersj synnych katiusz - BM-30 Smiercz, a take samolotami i migowcami zainteresowane s takie pastwa jak Wenezuela, Grecja, Cypr, Malezja, Indonezja, Wietnam, Algieria, Iran, Indie, ChRL127. Nie wida te na razie efektw prac nad czogiem nowej generacji. Wg R. migielskiego128, eby osign potencja bojowy129 pozwalajcy rosyjskim wojskom ldowym konkurowa z najlepszymi armiami, na ich stanie powinno si znajdowa m.in. ok. 1000 czogw T-90 i T-80U/UD, ponad 4000 BMP-3 oraz BMD-3 i BMD-4, 1600 BTR-90, 1900 samobienych haubic 2S17 oraz okoo 1 tys. zestaww przeciwlotniczych 2S6 i Tor. Plany takie funkcjonuj
124 125

Porwnaj: I. Topolski, Militarna, s. 97. Szczeglnie w czci azjatyckiej, jest tam bowiem ulokowana znaczna cz najstarszego sprztu, pochodzcego z lat 50-tych i 60-tych. 126 I. Witkowski, Papierowa armia, Nowa Technika Wojskowa 1996 nr 12, s. 11. 127 http://gospodarka.gazeta.pl/gospodarka/1,33182,3867053.html, 22.01.2007. 128 R. migielski, Osierocona, s. 354. 129 Za elementy budujce potencja bojowy autor przyjmuje czynniki materialne warto bojow, moliwoci ogniowe i moliwoci manewrowe oraz niematerialne poziom wyszkolenia wojsk, stopie gotowoci bojowej, struktur organizacyjn, dyscyplin i umiejtnoci wykorzystania rodowiska walki. Porwnaj: J. Woejszo, Sposoby obliczania potencjau bojowego pododdziau, oddziau i zwizku taktycznego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2000, s. 4.

45

jednak ju od dawna, a cz z wymienionych modeli zdya si w midzyczasie zestarze i nie jest ju sprztem konkurencyjnym wobec standardw uzbrojenia najbogatszych pastw NATO. Due nasycenie oddziaw ldowych sprztem pancernym i artyleri pokazuje jak daleka od wspczesnych koncepcji walki zbrojnej jest armia rosyjska. Mimo rosncego zainteresowania nowinkami technologicznymi oraz zmianami koncepcyjnymi, rosyjskie wojsk ldowe przygotowane s wci do prowadzenia dziaa na wielkich, otwartych przestrzeniach z duymi zgrupowaniami wojsk nieprzyjaciela z wykorzystaniem swojego cikiego uzbrojenia. Nie s natomiast przystosowane do wspczesnych konfliktw i walki z przeciwnikiem asymetrycznym. Zinformatyzowane i sieciocentryczne130 pole walki, walka

radioelektroniczna, wykorzystanie BSP czy broni inteligentnej131 pozostaje wci raczej koncepcj i yczeniem rosyjskich dowdcw132. R. migielski zwraca uwag na brak formacji lekkiej piechoty, przeszkolonej do dziaania w grach czy w terenie zurbanizowanym133. Dowdztwo Wojsk Ldowym dostrzega te braki i planuje zwikszy ilo i mobilno lekkich brygad piechoty134. Ukompletowanie i wyszkolenie wojsk ldowych rwnie pozostawia bardzo wiele do yczenia. Ze wzgldu na fakt, i wikszo oddziaw nie jest w peni uzupeniona, a duy odsetek stanowi w nich onierze z poboru, wystawienie jednostek gotowych do walki w Czeczenii wymagao czenia pododdziaw nalecych nie tylko z rnych dywizji czy armii, ale nawet z innych czci

130

Sieciocentryczno to koncepcja wedug ktrej centra dowdcze poczone s jedn struktur i maj peen dostp do biecych informacji o polu walki, przeciwniku i wasnych siach za pomoc rnych rodkw rozpoznania. Dziki temu mog sprawnie i racjonalnie wykorzystywa swoje siy oraz dziki dobrej komunikacji koordynowa dziaania wszystkich swoich struktur. K. Rokiciski, Moliwoci zastosowania koncepcji sieciocentrycznoci na obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej, Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej 2007 nr 3, s. 76. 131 Jest to grupa broni, ktra dziki najnowszym osigniciom w dziedzinie elektroniki uzyskaa ulepszone wartoci bojowe. Jest to przede wszystkim bro precyzyjna, pozwalajca minimalizowa straty wrd ludnoci cywilnej i innych celw ni zamierzone w momencie przeprowadzania ataku. 132 K. Malak, Siy Zbrojne Federacji Rosyjskiej (prba charakterystyki) cz.2, s.118. 133 R. migielski, Osierocona, s. 352. 134 J. Estinko,

46

Federacji Rosyjskiej135. Wtedy te pojawia si powtarzana pniej przez lata opinia, e ponad milionowa armia rosyjska nie jest w stanie zebra 50 tys. dobrze wyszkolonych, uzbrojonych i zorganizowanych onierzy136. Powszechn praktyk byo transportowanie elitarnych jednostek Specnazu i powietrznodesantowych z innych Okrgw Wojskowych, gwnie Moskiewskiego, po to by ratowa sytuacj spowodowan przez nieudolne dziaania prowadzone przez regularne wojska ldowe137. Problemw organizacyjnych dostarcza zbyt dua ilo oddziaw i zwizkw taktycznych, ktrych nie da si wykorzysta w caoci, mona jedynie wykorzystywa pojedyncze pododdziay im podlege. Innym powodem takiej sytuacji byy problemy z przeprowadzaniem mobilizacji i zwikszaniem ukompletowania oddziaw, a nastpnie zgrywaniem pododdziaw. Nietrudno si domyli, e skoro takie problemy wystpoway w wojnie z Czeczeni, to mobilizacja do wojny z mocarstwem wojskowym wprowadziaby totalny chaos. Niski poziom wyszkolenia i morale onierzy spowodowany jest gwnie niedofinansowaniem i znaczcych odsetkiem onierzy z poboru. Pierwszy element sprawia, e nie mona odbywa szkole, manewrw z tak intensywnoci jak w czasach ZSRR. W roku 1997 na szkolenie bojowe wydano tylko 1% budetu obronnego138. Brak pienidzy na pynne uzupenianie zapasw w czasie wojny w Czeczenii doprowadza do tak tragicznych sytuacji jak konieczno zdobywania ywnoci przez onierzy na wasn rk, m.in. przez kradzie albo nawet zabijanie zwierzt domowych czy te sprowadzania podstawowego wyposaenia onierzy z innych Okrgw Wojskowych139. Bardzo niskie pensje wpywaj niekorzystnie na morale onierzy, powoduj te odchodzenie ze suby duej iloci modych oficerw. Fakt, e okoo poowa onierzy to zasadnicza suba wojskowa wprowadza oczywiste implikacje. onierz z poboru jest zawsze gorzej wyszkolony od
135 136

R. migielski, Osierocona, s. 365. Rosja 2007. Raport z transformacji, materiay III Forum Europa Rosja w Wiedniu, 23 - 24 kwietnia 2007, Warszawa 2008, s. 224. 137 M. Gawda, Wojska rosyjskie w wojnie z Gruzj, Nowa Technika Wojskowa 2008 nr 10, s. 48. 138 C. Rudziski, Reforma armii rosyjskiej, Polska Zbrojna 1997 nr 37, s. 31. 139 I. Witkowski, s. 11.

47

zawodowego, szczeglnie w uyciu nowoczesnego i skomplikowanego uzbrojenia oraz czciej doprowadza do jego niszczenia przez nieodpowiedni eksploatacj i konserwacj. Ponadto przymusowo wcielony do wojska ma ma motywacj do ponoszenia ryzyka oraz nisk odporno na stres i umiejtno odnalezienia si na polu walki. Dlatego wykorzystywanie ich w dziaaniach bojowych przeciwko Czeczenom powodowao powszechn niech modych mczyzn do armii oraz koczyo si duymi stratami wasnymi. W roku 2000 na skutek dziaa bojowych zgino ponad 2500 onierzy rosyjskich, a 8000 zostao rannych140. Niestety dla rosyjskiej armii, niskie morale, brak woli walki, niewykonywanie rozkazw, czste dezercje i szybkie oddawanie si caych pododdziaw do niewoli oraz zachowania kryminogenne dotyczyy take onierzy kontraktowych141. Jednake cz ekspertw jest przekonana, e od czasu pierwszej wojny w Czeczenii wzrs poziom wyszkolenia indywidualnego onierzy oraz na szczeblu pododdziau. Poprawio si te dowodzenie na rnych szczeblach, wzrosa elastyczno w podejmowaniu decyzji oraz skuteczno wykorzystania wsparcia lotniczego i artyleryjskiego.142 Z poborem wi si te inne problemy. Poniewa bardzo wielu modych Rosjan robio wszystko by nie trafi do wojska, a pomaga im w tym korupcjogenny system w ktrym istniej 24 kategori zwolnie i odrocze suby143, to ju w latach 90-tych da si odczu powany problem zwizany z zapenieniem wymaganej liczby etatw. Czasami pobr dostarcza tylko 50-70% wymaganych onierzy, efektem czego dochodzio do przypadkw, e oficerowie musieli patrolowa jednostki niczym szeregowcy144. Poniewa od 1 stycznia 2008 roku suba

140

B. Watson, The Requirement for a Modern and Relevant Russian Strategic Nuclear Capability, http://www.cfc.forces.gc.ca/papers/csc/csc30/mds/watson.htm#_Toc71001746. 141 K. Pitkowski, Rosyjskie wojska ldowe 1995, cz. II, Nowa Technika Wojskowa 1996 nr 2, s. 13. 142 K. Malak, Siy Zbrojne Federacji Rosyjskiej (prba charakterystyki) cz.2, s. 126. 143 B. Musiaowicz, Reforma pod ministra, Polska Zbrojna 2004 nr 51, s. 33. 144 B. Watson, The Requirement

48

zasadnicza zostaa skrcona z 1,5 do 1 roku145, moliwe s jeszcze wiksze braki kadrowe, co bdzie wymusza nasilenie tempa uzawodowienia rosyjskiej armii. Odrbny problem stanowio funkcjonowanie Lotnictwa Wojsk Ldowych. Ich podlego zmieniaa si, chwilowo przechodzc pod nadzr Si Powietrznych. Sytuacj dodatkowo komplikowa fakt, e pierwsi dowdcy pododdziaw migowcw pochodzili z Lotnictwa Si Powietrznych i wedug tamtejszych zasad i taktyk byli szkoleni powodowa, e ciko byo wypracowa koncepcje wsppracy z pododdziaami ldowymi i lotnictwem taktycznym, nie mwic ju o ich dziaaniu w praktyce, np. w Afganistanie146. Nie trzeba oczywicie dodawa, e Wojskom Ldowym brakuje najnowszych migowcw takich jak szturmowe Ka50 i Ka-52, a wiele wysuonych Mili moe spa w kadej chwili albo nie jest w ogle w stanie wznie si w powietrze. Znaczny kopot stanowi w armii rosyjskiej korupcja. W roku 2008 rosyjska prokuratura wojskowa skazaa m.in. kilku generaw, a czna suma zdefraudowanych pienidzy signa 3 miliardw rubli. Obliczono, e za t kwot mona byo kupi np. 50-55 czogw T-90, 3-4 samoloty wielozadaniowe Su-30 lub MiG-35 albo jedn korwet. Pienidze przechodziy na konta oficerw gwnie w trakcie zakupu mieszka dla wojskowych rodzin albo przy kontraktach remontowych147. Ten pierwszy proceder jest kluczowym problemem socjalnym i niestety dochodzi przy nim do wielu naduy. W roku 2007 bez mieszka pozostawao okoo 122 tysice onierzy i ich rodzin148. Ich pensje s bardzo niskie, wobec czego zdarzay si przypadki zamieszkiwania modych oficerw i ich rodzin w namiotach czy budynkach szk149. Ciko w tych warunkach zadba o dobr edukacj dla dzieci, opiek zdrowotn czy dostp do rozwinitej sieci usugowej.
145

W czasach Zwizku Radzieckiego suba zasadnicza trwaa 24 miesice w Wojskach Ldowych i Siach Powietrznych oraz 36 miesicy w Marynarce Wojennej. Dekretem Borysa Jelcyna z 28.09.1992 skrcono ten okres do 18 miesicy. M. Jdrzejko, Armie w dobie przemian. Kalendarium najwaniejszych wydarze w armiach Europy rodkowo-Wschodniej w latach 1989-1997, Warszawa 1997, s. 138. 146 B. Potyraa, H. Szczega, s. 114. 147 Zobacz szerzej: V. Litovkin, , http://nvo.ng.ru/realty/2010-02-05/ 1_corruption.html, 05.02.2010. 148 T. Hypki, Rosyjskie siy zbrojne 16 lat kryzysu, Raport: Wojsko, Technika, Obronno 2008 nr 6, s. 24. 149 J.S. Skelton, s. 25.

49

Powszechnym zjawiskiem by te handel broni pochodzc z jednostek wojskowych, a procederem tym zajmowali si zarwno oficerowie jak i szeregowcy150. W Czeczenii dochodzio do sprzeday miejscowym broni rcznej i przeciwpancernej po bardzo niskiej cenie, np. rwnowartoci 35 z lub nawet za butelk wdki151. Pniej z tej samej broni Czeczecy niszczyli sprzt i si yw rosyjskiego przeciwnika. Bardzo powany problem wci stanowi fala (diedowszczina). W wojsku rosyjskim przybieraa ona wyjtkowo brutaln form i masow skal. W roku 1992 opublikowano raport, ktry mwi e tylko w I proczu tego roku mier w armii rosyjskiej ponioso 1615 onierzy152, wikszo z nich wanie na skutek fali albo popenionych samobjstw. Wg oficjalnych danych153 w roku 2007, 471 onierzy zgino w trakcie odbywania suby, przy czym ponad poowa ofiar to samobjstwa i ofiary fali. Tysice onierzy boryka si co roku z problemami psychicznymi. Wypadki takie czsto s tuszowane, dlatego powstao wiele organizacji takich jak Komitet Matek onierzy czy Obywatel i armia", ktre walcz o elementarne prawa czowieka w rosyjskiej armii, przynajmniej naganiajc powaniejsze wypadki. Powody agresywnego zachowania starszych onierzy mog by rne przestpczo, alkoholizm, narkomania wrd onierzy, a take niski poziom wyksztacenia i dua agresja wrd dowdcw najniszego szczebla. Najlepsz podstaw do analizy potencjau bojowego wojsk ldowych s obserwacje pynce z konfliktw w ktrych armia rosyjska uczestniczya. Najwicej wnioskw dostarczaa wojna w Czeczenii. Atak na republik nie zosta odpowiednio przygotowany, brakowao dokadnych map, poruszano si i odpoczywano amic podstawowe zasady bezpieczestwa, a sprzt w trakcie poruszania si w gb republiki psu si bardzo szybko154. Szturm na Grozne w noc sylwestrow 1994/95 pokaza nieroztropno dowdcw ze wzgldu na brak przeprowadzonego rozpoznania i brak osony czogw ze strony piechoty. Efektem
150 151

V. Litovkin I. Witkowski, s. 12. 152 M. Jdrzejko, s. 140. 153 http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80708,6817745,Rosja__Matki_Zolnierzy_ oskarzaja_ armie_o_wyjatkowo.html. 154 M. Kuleba, Czeczeski specnaz: taktyka dziaa specjalnych, Warszawa 2001, s. 34.

50

byo wpadnicie w zasadzk i zniszczenie wielu czogw granatami i butelkami z benzyn155. Przy okazji wysza na jaw niska odporno czogw nawet na bro przeciwpancern sabej jakoci156, szczeglnym problemem okazay si wady konstrukcyjne powodujce czste wybuchy amunicji i mier caej zaogi. Podobne wnioski dotyczyy bojowych wozw piechoty i samobienej artylerii157. W pniejszej czci kampanii na krytyczn ocen zasuyy mao finezyjne ataki piechoty na miasto, brak umiejtnoci walki w terenie zurbanizowanym i przestawienia mentalnoci i taktyki w kierunku walki antypartyzanckiej, niedostateczne wykorzystanie migowcw i broni precyzyjnej, a z drugiej strony uycie dugiego ostrzau artyleryjskiego poprzedzajcego szturm piechoty, ktry jednoczenie powodowa ruin miasta i due straty wrd cywili158. Przy czym stwierdzono, e ogie by czsto prowadzony dosy nieprecyzyjnie oraz wykorzystywano zbyt due iloci amunicji. Nieliczne byy tak udane operacje jak atak na kwater Czeczecw w miejscowoci Wiedieno, gdzie dobrze rozpoznano teren oraz przeprowadzono rajd powietrzno-ldowy z zaskoczenia, skutecznie wykorzystujc du ilo migowcw159. Rwnie niekorzystne wnioski pyny z udziau 201 Dywizji Zmechanizowanej w wojnie domowej w Tadykistanie160, gdy pododdziay wyposaone w sprzt pancerny i opancerzony miay problemy w poruszaniu si w terenie grskim, a piechota nie bya wyszkolona do wykonywania nietypowych zada bojowych. Nieco korzystniej przedstawia si ocena udziau wojsk rosyjskich w czasie wojny z Gruzj w sierpniu 2008 roku. Ciar dowodzenia spad na dowdc Pnocnokaukaskiego Okrgu Wojskowego, a w kampanii wziy udzia gwnie wojska mu podporzdkowane. Rosjanie byli dobrze przygotowani na wypadek agresji gruziskiej na teren Osetii Poudniowej albo Abchazji, poniewa w pobliu znajdoway si oddziay biorce miesic wczeniej udzia w manewrach Kaukaz
155 156

K. Pitkowski, s. 11. Np. powszechnie uywane na wiecie granatniki RPG-7. 157 Tame, s. 12. 158 D. Capezza, Translating Russias Military Reform, http://smallwarsjournal.com/blog/journal/docs-temp/224-capezza.pdf, 17.04.2009. 159 K. Pitkowski, s. 13. 160 Penicej rol si pokojowych i ochraniajcych granic.

51

2008. Wobec czego 8 sierpnia po wkroczeniu wojsk gruziskich do Osetii Poudniowej, rozpoczo si zdecydowane, szybkie i dosy sprawne przemieszczanie wojsk ldowych w rejon dziaa zbrojnych i rozwinicie ich po przekroczeniu strategicznego tunelu Roki161. wiadczy to o tym, e Rosjanie mieli gotowy plan operacji przeciwko Gruzji i czekali tylko na odpowiedni moment, prowokacj ze strony przeciwnika. Dopiero po dotarciu do Cchinwali pojawiy si problemy z brakiem koordynacji, poniewa pododdziay rosyjskie wchodziy do walki w rnym czasie, czasem bez odpowiedniego rozpoznania i zabezpieczenia skrzyde162. Pocztkowo obrona Gruzinw wsparta ostrzaem artylerii odpieraa ich ataki doprowadzajc do cikich strat po stronie rosyjskiej, ale wobec zwikszajcej si przewagi liczebnej Rosjan, doszo do wyparcia obrocw. Odwrt, ktry szybko zmieni si w paniczn ucieczk, umoliwi Rosjanom osignicie wszystkich celw operacji, a nawet wkroczenie na integraln cz terytorium gruziskiego, zniszczenie ich infrastruktury wojskowej oraz przejcie porzuconego sprztu. Nie zmienia to jednak faktu, e powtrzyy si wnioski odnonie nieefektywnoci przestarzaego uzbrojenia pancernego163 i duy chaos komunikacyjny. Zobrazowaniem tego problemu jest fakt, e dowdca 58. Armii chwilami kontaktowa si ze swoimi pododdziaami za pomoc poyczonego od dziennikarza telefonu satelitarnego164. Moe si to wydawa mieszne, ale efektem tego byo zwikszenie strat wrd onierzy rosyjskich spowodowanych przez wasny ostrza. Zawiodo zabezpieczenie medyczne i oglnie pojmowana logistyka. Wiele dziaa byo improwizowanych i tylko sabo przeciwnika nie doprowadzia do wikszych strat po stronie rosyjskiej. W ostatnim czasie nastpio te zwikszenie intensywnoci wielkich manewrw. Ju w roku 2006 doszo do duych manewrw Bajka 06 i Tarcza
161

Tunel ten jest gwn drog czc Oseti Pnocn i Poudniow. Gdyby Gruzinom udao si go zaj i skutecznie zablokowa, to Rosjanie mieliby znacznie utrudnion przepraw w kierunku stolicy Osetii Pd. Cchinwali. 162 K. Kubiak, Wojna Gruziska (2), Komandos 2009 nr 1, s. 23. 163 W czasie wojny uyto gwnie przestarzaych czogw T-72 I T-62 oraz wozw BMP-1 I BMD-1. 164 R. McDermott, Russias Armed Forces: The Power of Illusion, Russie.Nei.Visions 2009 nr 37, s. 17.

52

Zwizku, w ktrych wzio udzia odpowiednio 10 tys. i 8,8 tys. onierzy165. W tych drugich wzili te udzia Biaorusini. Byy to symboliczne wiczenia bowiem zaniechano podkrelanego wczeniej antyterrorystycznego charakteru dziaa, za przeciwnika obierajc sobie siy zbrojne wrogiego pastwa166. Latem 2009 roku przeprowadzono wiczenia Kaukaz 2009, adoga 2009 oraz wsplnie z biaoruskim wojskiem Zachd 2009. Ostatnie z nich przeprowadzono na du skal, wzio w nich bowiem udzia okoo 6 tys. onierzy, 63 samoloty, 40 migowcw, 470 pojazdw opancerzonych, 228 czogw, 234 samobiene dziaa i modzierze167. Manewry odbyway si w wielu miejscach, poniewa wiczono tak rne elementy jak obrona przeciwlotnicza, desant piechoty morskiej i powietrznodesantowy168, tumienie zamieszek spowodowanych przez mniejszo narodow, zajmowanie terenw wroga przez wojska pancerne oraz wedug niepotwierdzonych informacji odpalanie rakiet z gowicami jdrowymi na nasz kraj. Nie wiadomo dokadnie jak z militarnego punktu widzenia oceniono te manewry, ale wywoay one protesty ze strony pastw NATO, szczeglnie Polski i Litwy, ktre byy domylnymi ofiarami interwencji wojsk rosyjskich i biaoruskich. Zwraca jednak uwag fakt, e operowano samodzielnymi brygadami a nie dywizjami169, co jest czci wikszego planu zmian strukturalnych zwizanych z przejciem z systemu dywizyjnego na brygadowy i krokiem w kierunku zwikszenia mobilnoci, elastycznoci i skutecznoci oddziaw piechoty. Wrd niedocigni ponownie dostrzeono problemy z zaopatrzeniem oraz opnienia w przemieszczaniu si wojsk rosyjskich. Powtarzaj si te zarysowane ju wczeniej a odnoszce si do zacofania koncepcyjnego i technologicznego wojsk rosyjskich oraz wymogw sieciocentrycznoci prowadzonej walki. Przede wszystkim pojawiy si due problemy z cznoci pomidzy pododdziaami i sabym rozpoznaniem pola walki z powietrza170, prowadzonym w dodatku przez
165

The Military Balance 2007, s. 404. Rosja 2006. Raport z transformacji, materiay II Forum Europa Rosja w Wilnie, 23 24 marca 2006,Warszawa 2007, s. 175. 167 M. Jastrzbski, Na Zachd patrz!, Polska Zbrojna 2009 nr 49, s. 48. 168 Oba desanty udao si przeprowadzi tylko czci pierwotnie przeznaczonych do tego jednostek. 169 A. Goawski, T. Wrbel, Manifestacja siy, Polska Zbrojna 2009 nr 49, s. 52. 170 M.in. przez znikome uycie BSP.
166

53

samoloty TU-22MR bdce pod komend lotnictwa strategicznego171. Manewry maj si odbywa cyklicznie rwnie w nastpnych latach. Nie mniej spektakularnie przebiegy wiczenia Kaukaz 2009. Wg danych oficjalnych prowadzi je sam szef sztabu generalnego gen. Mikoaj Makarow. Odbyway si na obszarze Abchazji, Osetii Poudniowej oraz ssiednich rejonw Federacji Rosyjskiej. W manewrach wzio udzia 8,5 tys. onierzy, ok. 200 czogw, 450 transporterw opancerzonych i 250 dzia, samoloty i migowce, jak rwnie jednostki wchodzce w skad Floty Czarnomorskiej i Flotylli Kaspijskiej172 a nawet funkcjonariusze wewntrznych struktur siowych. Do zada wiczcych wojsk naleao utrzymanie pozycji przez zaatakowane oddziay rosyjskie stacjonujcych w Abchazji i Osetii Poudniowej, mobilizacja i transport oraz wczenie si do walki oddziaw z terenu Federacji Rosyjskiej, a nastpnie pokonanie nieprzyjaciela na jego wasnym terytorium. W tym roku planowane s dodatkowo manewry Wschd-2010, w ktrych wezm udzia zwizki taktyczne z Dalekowschodniego, Syberyjskiego i Nadwoasko-Uralskiego Okrgu Wojskowego173. wiadczy to o rosncej wiadomoci w Sztabie Generalnym i Ministerstwie Obrony jak wane jest podtrzymywanie zdolnoci bojowych onierzy walczcych w duych zgrupowaniach. Wci mona mie jednak zastrzeenia co do adekwatnoci charakteru tych wicze, odpowiadajcych zagroeniom zimnej wojny, a nie czasw wspczesnych174. Charakter tej pracy nie pozwala na gbsz analiz przedstawionych wnioskw oraz wszystkich problemw drczcych rosyjskie wojska ldowe. S one jedynie wskazaniem oglnych tendencji i obszarw wymagajcych poprawy. Gdy podsumujemy te wnioski, to otrzymamy negatywn ocen sytuacji panujcej w rosyjskich Wojskach Ldowych. Jest jeszcze daleko do wyjcia z zapaci w jak popady w latach 90-tych. Katastrofalnie przeprowadzona pierwsza wojna w
171 172

K. Kubiak, Wojna Gruziska (2), s. 28. P. ochowski, Antyzachodni wymiar rosyjskich wicze wojskowych, Tydzie na Wschodzie 2009 nr 24, Biuletyn Orodka Studiw Wschodnich, s. 4, 5. 173 J. Estinko, , http://nvo.ng.ru/news/2010-02-26/100_okrug.html, 26.02.2010. 174 I. Facon, The Modernisation of the Russian Military: The Ambitions & Ambiguities of Vladimir Putin, Camberley 2005, s. 3.

54

Czeczenii nie tylko negatywnie wpyna na zewntrzne postrzeganie rosyjskiej armii, ale te efektywnoci caego pastwa i jego organw175. Zwikszenie tempa wymiany sprztu, intensyfikacja szkolenia i wielkich wicze wojskowych oraz udzia w realnych konfliktach to wymogi potrzebne do zwikszenia potencjau bojowego Wojsk Ldowych by mogy konkurowa z najwikszymi armiami pastw Europy Zachodniej. Porwnania z armi USA wydaj si natomiast bezcelowe. Konceptualnie Rosjanie wci tkwi w XX wieku, dziaania bojowe prowadz prostymi manewrami duej iloci piechoty, wspieranej przez ciki sprzt, brak im natomiast pomysu na uycie nowoczesnych technologii i si specjalnych w sposb tak mobilny jak robi to wojska pastw NATO w Afganistanie, a wczeniej w Iraku.

2.3. Modernizacja Problem modernizacji zosta ju czciowo zarysowany w poprzednim podrozdziale. Jest to temat, ktry pojawia si od samego pocztku funkcjonowania si zbrojnych Federacji Rosyjskiej, wywoujc wiele emocji, spekulacji, temat nieomale ju zmitologizowany. W czasach ZSRR mia nieco inny wymiar. Wtedy pojcie modernizacji utosamiano z wprowadzaniem nowych technologii w uzbrojeniu majcych zapewni przewag nad NATO176. Obecnie rozumiana jest jako wymiana przestarzaego sprztu oraz zwikszenie iloci onierzy zawodowych w miejsce poborowych. Trudno jest przeledzi wszystkie plany modernizacyjne jakie pojawiay si na przestrzeni dwch dekad. Proponowano w nich rne rodki finansowe, zalenie od wczesnego budetu obronnego, ale wsplne byy dla nich wnioski odnonie sprztu jaki musi zosta nabyty. Spord pojawiajcych si w cigu ostatnich kilku lat mona zatem wypunktowa m.in. nastpujce potrzeby:
175

J. Kipp, The Russian Armed Forces, the Draft Military Doctrine, and the Revolution in Military Affairs: The Oracle of Delphi and Cassandra Revisited [w:] M. H. Crutcher, The Russian Armed Forces at the dawn of the millennium, Carlisle Barracks 2000, s. 331. 176 E. J. Felker, Oz Revisited: Russian Military Doctrinal Reform in Light of Their Analisys of Desert Storm, Maxwell Air Force Base 1994, s. 36.

55

Zakup czogw T-90 oraz wprowadzenie czogu nowej generacji177 oraz modernizacja T-72 i T-80 do nowszych standardw. Wprowadzanie bojowych wozw piechoty BMP-3 i BMD-3/BMD-4 oraz transporterw opancerzonych BTR-90 i modernizacja starszych wersji.

Zwikszenie iloci samobienych wieloprowadnicowych wyrzutni rakiet BM-27 i BM-30, samobienych niszczycieli czogw 2S25 i haubicy 2S9, jak rwnie modernizacja haubic 2S1, 2S3 i 2S19.

Wprowadzanie najnowszych systemw obrony przeciwlotniczej

177

Nie wiadomo do tej pory czy bdzie to czog opracowywany ju od duszego czasu T-95 czy zupenie nowa konstrukcja. Pojawiay si te spekulacje na temat projektu czogu bezzaogowego.

56

S-400 oraz dalsze prace rozwojowe nad systemem S-500178. Zakup zmodernizowanych wersji samobienych przeciwlotniczych wyrzutni rakiet SA-8 i SA-11.

Wymiana taktycznych rakiet krtkiego zasigu starego typu na rakiety Iskander-M. Prace nad nowymi przeciwpancernymi pociskami kierowanymi oraz amunicj samonaprowadzajc.

Plany personalne dotycz zmniejszenia iloci oficerw i generaw oraz zwikszenia iloci onierzy kontraktowych wrd podoficerw i szeregowych179. Drugi postulat nie budzi wielkich emocji, wiadomo jednak, e nie dojdzie w najbliszym czasie do cakowitej rezygnacji z powszechnej suby wojskowej. Mimo wielu osb krytykujcych sytuacj rekrutw, pobr wci uwaany jest za rodek wychowania patriotycznego i moralnego modych Rosjan, co podkrelane jest zarwno przez zwykych Rosjan, jak te przez oficjalne koncepcje bezpieczestwa180. Wprowadzane s ju w ycie prby ulepszania tego systemu, ograniczenia patologii i podnoszenia morale onierzy, m.in. przez przywrcenie posugi kapelanw wojskowych181. Armii z poboru na nie suy kryzys demograficzny. Za jego spraw, co roku spada liczba potencjalnych poborowych182. Zdecydowanie wicej kontrowersji i protestw budzi plan ograniczenia iloci dowdcw o najwyszych stopniach. 14 padziernika 2008 roku ogoszono plan
178

System ten ma mie szerokie zastosowanie. Bdzie mg przechwytywa zarwno mae samoloty bezzaogowe lecce nisko nad ziemi, jak te rakiety wyposaone w gowice jdrowe lecce z prdkoci 5. kilometrw na sekund. S-500 bd mogy jednoczenie namierza i niszczy 10 celw. Rosja pracuje nad jednolit obron przeciwlotnicz i przeciwrakietow, http://www.psz.pl/tekst-25993/ Rosja-pracuje-nad-jednolita-obrona-przeciwlotnicza-i-przeciwrakietowa, 17.12.2009. 179 Nabr onierzy do suby kontraktowej rozpoczto oficjalnie 1 grudnia 1992 roku. M. Jdrzejko, s. 146. 180 A. Pawow, Ewolucja radzieckiej I rosyjskiej doktryny wojskowej, [w:] D. Bobrow, E. Haliak, R. Ziba, Bezpieczestwo narodowe I midzynarodowe u schyku XX wieku, Warszawa 1997, s. 224.
181

K. Giles, Military Service in Russia No New Model Army, Conflict Studies Research Centre. Russian Series 2007 nr 18, s. 12. 182 K. D. Beasley, Russian Military Reform from Perestroika to Putin: Implications for U. S. Policy, Maxwell Air Force Base 2004., s. 68.

57

wedug ktrego z 25,7 tys. obecnie sucych pukownikw pozostanie tylko 9 tysicy, a z 99,5 tys. majorw tylko 25 tysicy. Zwikszy si natomiast liczba porucznikw - ma ich by 60 tysicy, o 10 tysicy wicej ni teraz 183. Obecny minister obrony Anatolij Sierdiukow jest pogardliwie okrelany przez generalicj mianem sprzedawcy mebli184, ktremu czsto zarzucaj niekompetencj w sprawach wojskowych. Krytyka pyna te ze strony czci mediw oraz Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej, ktra zawsze bya przeciwna zmniejszaniu armii. Niemniej jednak, jego propozycje dotyczce zmniejszenia kadry dowdczej s suszne, a protesty wynikaj gwnie z obaw o utrat wasnych stanowisk i wpyww w wojsku albo braku udziau w procesie uwaszczania majtku si zbrojnych185, dlatego minister ma pene poparcie premiera W. Putina. Konflikt midzy cywilami a onierzami zakoczy si nawet dymisj poprzedniego szefa Sztabu Generalnego, gen. Jurija Baujewskiego186. Opr generalicji przeciw reformom i redukcji armii prowadzony jest ju od roku 1992, poniewa wielu dowdcw wyszego szczebla wci oczekiwao na otwarty konflikt z Zachodem187. Natomiast za kadencji poprzedniego ministra obrony Siergieja Iwanowa podjto dziaania zmierzajce do ograniczenia roli Sztabu Generalnego i zwikszenia cywilnej kontroli nad wojskiem188. Inne pomysy Sierdiukowa odnonie oficerw dotycz podniesienia ich sprawnoci fizycznej. Testy sprawnociowe przeprowadzone w roku 2008 pokazay, e z najprostszymi wiczeniami nie moe sobie poradzi oficerw189, mog oni te mie problem ze zmieszczeniem si w mundury nowego wzoru i kroju. Projektem ministra obrony jest te nowy kodeks oficerski. Ma on suy
183

P. Butowski, Siy Powietrzne Rosji znowu si reorganizuj, Lotnictwo 2009 nr 1, http://www.magnum-x.pl/index.php? option=com_content&view=article&id=321&catid=1&Itemid=11. 184 Peni on wczeniej rne funkcje urzdnicze i przemysowe. Pracowa m.in. jako dyrektor generalny spki meblowej. 185 P. ochowski, Kolejny etap reformy Si Zbrojnych FR wzbudza opr generalicji, Tydzie na Wschodzie 2008 nr 41, s. 2. 186 Russia - Evolving into an Independent Strategic Player, East Asian Strategic Review 2009, s. 190. 187 A. C. Aldis, R. N. McDermott, Russian Military Reform 1992-2002, Abingdon 2003, s. 90. 188 A. Liaropoulos, The Russian Defense Reform and its Limitations, Caucasian Review of International Affairs 2008 nr 2, s. 5. 189 A. abuszewska, Armia szyta na miar, Polska Zbrojna 2008 nr 20, s. 53.

58

poprawieniu wizerunku i morale armii. Do 1 lutego zbierano sugestie onierzy z caej Rosji. Uroczyste przyjcie dokumentu ma nastpi w listopadzie. Wci jednak brak konkretnych wiadomoci na temat jego zawartoci. Wiadomo jednak, e kodeks jest odpowiedzi na wzrost przestpczoci w armii oraz upadek etosu onierskiego190. Zakada si, e wprowadzenie w ycie jego zasad moe te poskutkowa podniesieniem spoecznego zaufania do armii, ktre zostao nadszarpnite ju za spraw wojny w Afganistanie191. Wrd potrzeb odnonie zmian strukturalnych i funkcjonalnych mwi si o koniecznoci zmniejszenia i uelastycznienia sztabw redniego i wyszego szczebla, ograniczeniu wpywania na decyzje na niszych szczeblach przez starych dowdcw penicych najwysze funkcje oraz zbyt sformalizowanych sposobw zatwierdzania decyzji swoich podwadnych czy te o usprawnieniu zbiurokratyzowanych metod opracowywania dokumentw bojowych192. Odrbnym pomysem na rozwizanie problemw rosyjskiej armii jest powoanie legii cudzoziemskiej. Pomys ten zaprezentowa minister obrony Siergiej Iwanow w roku 2003. Wedug tej koncepcji, obywatele pastw Wsplnoty Niepodlegych Pastw mogliby wstpi do takiej formacji, w zamian otrzymujc, bardzo kuszce w niektrych obszarach postsowieckich, dochody wynoszce okoo 150 dolarw miesicznie oraz perspektyw uzyskania rosyjskiego obywatelstwa po kilku latach suby. Wg ministra, tacy onierze mieliby prezentowa wiksz dyscyplin i wol do suenia w armii rosyjskiej ni mieszkacy Federacji Rosyjskiej193. Pomys spotka si z oywion dyskusj oraz siln krytyk nawet wrd liberalnej opozycji. Od pocztku lat 90-tych tematem dyurnym pozostaj te prby utworzenia si szybkiego reagowania. 18 grudnia 1992 gen. Graczow zaakceptowa koncepcj Mobilnych Si Rosji194. W najwczeniejszym i najbardziej optymistycznym wariancie w ich skad miao wchodzi 3-5 korpusw armijnych (o charakterze
190

J. Prus, Zbir zasad moralnych http://www.rp.pl/artykul/25,421762_Zbior_zasad_ moralnych__dla_rosyjskiej_armii.html, 19.01.2010.

191

dla

rosyjskiej

armii,

M. Ra, Denie Rosji do zachowania pozycji mocarstwowej w aspekcie militarnym, wiat i Polityka 2003 nr 1-2, s. 3. 192 J. Zieliski, s. 103. 193 G. Gromadzki, Rosyjska Legia Cudzoziemska, Polska Zbrojna 2003 nr 16, s. 32.

59

zmechanizowanym i pancernym), 5 brygad artylerii, zwizki operacyjne lotnictwa bojowego i migowcw, jednostki cznoci i walki radioelektronicznej. Jeszcze bardziej mobiln struktur miay by siy natychmiastowego reagowania, ktre tworzyoby 5 dywizji i 8 brygad powietrznodesantowych, 6 brygad zmechanizowanych, 3 brygady obrony przeciwlotniczej, 6 samodzielnych batalionw piechoty morskiej, brygada Specnazu oraz jednostki migowcw, samolotw bojowych i transportowych195. Plan by zupenie oderwany od rzeczywistoci, wobec czego pniej ograniczano jego zaoenia. W chwili obecnej w jednostkach mobilnych powinno znajdowa si 170 tys. onierzy, ale po analizie dowiadcze wojny w Gruzji wydaje si to mao prawdopodobne. Aby zrealizowa najbardziej ambitne plany, Federacja Rosyjska musiaaby w cigu najbliszych lat wyda setki miliardw dolarw na modernizacj swojej armii. Jednake w obecnej sytuacji, gdy pastwo przeywa kryzys gospodarczy i uzyskuje mniejsze dochody za spraw niskiej ceny ropy, jest to jeszcze mniej realne ni w czasie najlepszej koniunktury. Mimo wszystko, w najbliszych latach budet obronny bdzie si prawdopodobnie utrzymywa na do wysokim poziomie, wobec czego nowego sprztu w rosyjskiej armii bdzie si pojawia coraz wicej.

194

S. J. Zaloga, Berety z gwiazdami. Radzieckie wojska powietrznodesantowe, Warszawa 2003, s. 238.

195

K. Malak, Siy Zbrojne Federacji Rosyjskiej, Warszawa 1997, s. 199, 200.

60

Rozdzia 3 Siy Powietrzne 3.1. Struktura

Potga Si Powietrznych (Wojenno-Wozdusznyje Siy) ZSRR, a potem Federacji Rosyjskiej kojarzona bya gwnie z lotnictwem strategicznym (lotnictwem dalekiego zasigu), ktre stanowio cz atomowej triady i wany element mocarstwowoci caego pastwa. Ale do tego rodzaju si zbrojnych zalicza si rwnie lotnictwo bombowe, myliwskie, szturmowe, transportowe, rozpoznawcze, specjalne196, obrony powietrznej197 oraz rnego rodzaju suby pomocnicze. Przy czym struktury obrony powietrznej cz w sobie zarwno systemy naziemne suce do ochrony przeciwlotniczej jak rwnie jednostki lotnictwa myliwskiego zajmujce si przechwytywaniem wrogich samolotw, helikopterw czy pociskw balistycznych. Siy Powietrzne stanowi cz caociowego systemu obrony powietrzno-kosmicznej198. Nakada to na nie nastpujce zobowizania:
Wczesne wykrywanie napadu powietrznego i rakietowego, a take obron

przemysowych, administracyjnych, energetycznych i innych wanych orodkw i obiektw na terenie kraju, obron zgrupowa si zbrojnych, rozpoznawanie i niszczenie kosmicznych rodkw o przeznaczeniu militarnym znajdujcych si na orbicie.
Prowadzenie walki o panowanie w powietrzu, niszczenie obiektw o duym

znaczeniu militarnym i ekonomicznym dla przeciwnika, dezorganizacj jego systemu dowodzenia i rzdzenia pastwem, prowadzenia dziaa zbrojnych
196

Zalicza si do niego wczesne ostrzeganie, systemy naprowadzajce, tankowanie powietrzne, walk elektroniczn, ochron przed broni radiologiczn/chemiczn/biologiczn, komunikacj, logistyk, meteorologi oraz zespoy ratownicze i ewakuacyjne. 197 Struktura Si Zbrojnych i Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej, http://mil.ru/848/1045/1273/1278/ index.shtml. 198 K. Malak, Siy Zbrojne Federacji Rosyjskiej (prba charakterystyki) cz. 2, s. 119.

61

wraz z innymi rodzajami si zbrojnych przeciwko zgrupowaniom wojsk przeciwnika zarwno na kontynentalnych i powietrznych jak i morskich Teatrach Dziaa Wojennych, a take wspieranie dziaa bojowych prowadzonych przez Wojska Ldowe i Marynark Wojenn199. Po upadku ZSRR, Siy Powietrzne poniosy znaczne straty w sprzcie, tak ruchomym jak i nieruchomym200. Na terytorium Federacji Rosyjskiej znalazo si okoo 65% sowieckiego uzbrojenia i wyposaenia wojsk ochrony powietrznej oraz okoo 62% samolotw201 i tylko 40% lotnisk202. Poza tym doszo do dezintegracji istniejcych do tej pory zgrupowa bojowych, systemw bazowania i kierowania oraz zaplecza techniczno-materiaowego203. W momencie rozpadu ZSRR poza granicami FR znalazy si, podobnie jak w przypadku si ldowych, znaczne zgrupowania lotnicze. Na terenie NRD i Polski znajdoway si dwie armie lotnicze204. Poza tym na terenie pastw nadbatyckich stacjonowaa 15. Armia Lotnicza205. W latach 90-tych Siy Powietrzne przechodziy reorganizacje, z ktrych najwiksza miaa miejsce w roku 1997. Dekretem B. Jelcyna z dnia 16 lipca 1997, ktry wszed w ycie marcu 1998 r., poczono Siy Powietrzne i Obron Powietrzn w jeden rodzaj si zbrojnych206. Natomiast 1 lipca 1997 r. wyczono spod ich kontroli 3 Armi Rakietowo-Kosmicznej Obrony, bdc trzonem obrony rakietowo-kosmicznej i przekazano j pod wpyw strategicznych si rakietowych207.

199 200

K. Malak, Czynnik, s. 70. Szczeglnie dotkliwa bya utrata systemw radarowych i wczesnego ostrzegania, ktra wedug ekspertw sprawia, e zachodnia i poudniowa granica FR przestaa by chroniona. 201 I. Topolski, Militarna, s. 100, 101. 202 R. migielski, Osierocona, s. 366. 203 Tame. 204 W Niemczech stacjonowaa 16. Armia Lotnicza, posiadajca w swoim skadzie 5 dywizji 3 myliwskie i 2 myliwsko-bombowe, a w Polsce 4. Armia Lotnicza, zoona z dywizji lotnictwa bombowego i dywizji myliwsko-bombowej. J. Zieliski, s. 67. 205 B. Potyraa, H. Szlufik, s.18. 206 B. Potyraa, H. Szczega, s. 142. 207 Tame, s. 141.

62

Na skutek sprzeciwu Marynarki Wojennej nie udao si wczy do Si Powietrznych komponentu lotniczego wspierajcego i ochraniajcego siy morskie. Na podstawie The Military Balance208 moemy wywnioskowa, e obecnie w Siach Powietrznych suy 160 tys. onierzy, ale liczba ta ma zosta zredukowana do 148 tys. Oglna ilo samolotw podporzdkowanych temu rodzajowi si zbrojnych wynosi co najmniej 4000. Potencja ten stanowi cz wsplnego systemu obrony powietrznej pastw WNP209. Struktura lotnictwa zorganizowana jest w sposb funkcjonalny. Za najistotniejszy element uznawane jest Lotnictwo Dalekiego Zasigu. Zorganizowane jest ono w ramach 37. Armii Lotniczej. W jej skad wchodz 2 dywizje cikich bombowcw, 4 puki cikich bombowcw okrelone jako strategiczne i 4 puki cikich bombowcw nie zaliczane do strategicznych. cznie na ich stanie znajduje si 116 bombowcw Tu-22M-3 i Tu-22MR. W ramach 37. Armii funkcjonuje te baza tankowcw210, wyposaona w 20 samolotw I-78 i I78M oraz centrum treningowe cikich bombowcw, majce na wyposaeniu 30 maszyn typu Tu-134. Najbardziej rozbudowane jest lotnictwo taktyczne, ktre tworz bombowce i samoloty szturmowe, cznie 7 pukw wyposaonych w 241 sztuk Su-25A/SM, 1 puk wyposaony w 16 Su-34P i 13 pukw ze 550 szturmowymi Su-24/Su-24M2. Myliwce rozmieszczone s w 9 pukach majcych na stanie 188 samolotw MiG31, 9 pukw posiadajcych 226 sztuk MiG-29, 6 pukw wyposaonych w 281 Su27211 oraz w jednostkach treningowych wiczcych modych pilotw na 30 samolotach MiG-25. Samoloty zwiadowcze umieszczono w 4 pukach posiadajcych na swoim stanie 40 samolotw MiG-25R oraz w 5 pukach, ktre uywaj 79 Su-24MR. Lotnictwo taktyczne posiada rwnie baz z 20 samolotami wczesnego ostrzegania A-50 i A-50U. Walk elektroniczn prowadzi kilka eskadr wyposaonych w 60 helikopterw Mi-8 w wersji Hip J. Modzi piloci szkol swoje umiejtnoci w 2 centrach treningowych, posiadajcych 40 MiG-29, 21 Su-27, 15
208 209

The Military Balance 2009, s. 222, 223. Systemem tym objte s rwnie Armenia, Biaoru, Kazachstan, Kirgistan, Tadykistan, Turkmenistan, Ukraina i Uzbekistan. 210 Okrelanych te jako latajce cysterny. 211 W tym 40 sztuk w najnowszej wersji Su-27SMK.

63

Su-25 i 16 Su-24. Naziemna obrona przeciwlotnicza prowadzona jest za pomoc samobienych zestaww przeciwlotniczych. Wyposaonych w ni jest a 35 pukw posiadajcych co najmniej 1900 zestaww S-300 oraz 1 batalion operacyjny wyposaony w najnowsze zestawy S-400, ulokowany w okolicach Moskwy. Najnowsze nabytki lotnictwa taktycznego to BSP, a wrd nich modele Pchela-1T, Albatross i Expert. Lotnictwo Transportowe oparte jest o 61. Armi Lotnicz. cznie posiada co najmniej 293 samoloty, w tym m.in. 50 sztuk An-12, 12 An-124, 21 An-22 i 210 I-76. Dzieli si na lotnictwo wojskowe, ktre zoone jest z 9 pukw212 i flot cywiln zorganizowan w kilka eskadr samolotw redniego i dugiego zasigu. migowce podlege Siom Powietrznym tworz dwa czony. Maszyny szturmowe lataj w 20 pukach i eskadrach wyposaonych. cznie jest to 8 migowcw Ka-50, 7 Mi-28 oraz okoo 620 Mi-24. migowce transportowe i walki elektronicznej tworz mieszane puki posiadajce w sumie 35 sztuk Mi-26, 8 Mi-6 oraz okoo 600 Mi-17/Mi-8MT Hip H i Mi-8 Hip wsparcia. Szkoy lotnicze zorganizowane s w 5 eskadr/pukw wiczcych na co najmniej 980 sztukach samolotw Mig-29, Su-27, MiG-23 (myliwce), Su-25 (szturmowe), Tu-134 (transportowe) i L-39 (treningowe). Oprcz tego wiele jednostek znajduje si poza dowdztwem SP. Jest to np. cz 37. Armii Lotniczej podporzdkowana Siom Strategicznego Odstraszania i przeznaczona do przenoszenia adunkw jdrowych. Do zada tych przeznaczone jest 16 samolotw Tu-160, 32 Tu-95MS6 i 32 Tu-95 w wersji MS16 oraz po 5 sztuk Tu-95 i Tu-160 oznaczonych jako samoloty testowe. Ponadto wasnym lotnictwem dysponuje te Federalna Suba Graniczna. Do jej dyspozycji pozostaje okoo 86 samolotw transportowych rnego typu An-24, An-26, An-72, I-76, Tu-134, Yak-40 i SM-92 oraz okoo 200 migowcw Ka-28/Ka-27, ASW, Mi-24, Mi-26 i Mi-8. Na niekorzy Si Powietrznych wiadczy dodatkowo fakt, e znaczna cz wymienionych wczeniej jednostek podlega operacyjnie dowdcom Okrgw Wojskowych, czyli na og onierzom Wojsk Ldowych. Bez wchodzenia w
212

W tym 5 pukw samodzielnych.

64

gbsz analiz odnonie rozmieszczenia terytorialnego sprztu lotniczego trzeba nadmieni,

poszczeglne

jednostki

podporzdkowane

operacyjnie

nastpujcym Okrgom Wojskowym: Leningradzkiemu 6. Armia Lotnicza i Obrony Powietrznej. Moskiewskiemu korpus lotniczy i obrony powietrznej oraz specjalny puk obrony powietrznej wyposaony w najnowsze systemy S-400.

Nadwoasko-Uralskiemu 5. Armia Lotnicza i Obrony Powietrznej. Pnocnokaukaskiemu - 4. Armia Lotnicza i Obrony Powietrznej. Syberyjskiemu 14. Armia Lotnicza i Obrony Powietrznej. Dalekowschodniemu 11. Armia Lotnicza i Obrony Powietrznej. Pnocnokaukaskim, gdzie stacjonuj

Najwiksz si uderzeniow posiadaj jednostki ulokowane w europejskiej czci kraju, szczeglnie w Leningradzkim i dywizje bombowcw.

3.2. Potencja bojowy i funkcjonowanie Przedstawiona w poprzednim podrozdziale struktura pokazuje, e sprzt lotniczy dostpny jest nie tylko Siom Powietrznym, ale te innym rodzajom si zbrojnych, co jest spowodowane specyfik rosyjskich si zbrojnych. Nie zmienia to jednak faktu, e to pod kierownictwem dowdcy Si Powietrznych znajduje si duy potencja uderzeniowy, ktry mona wykorzysta na kadym rodzaju Teatrw Dziaa Wojennych. Pojawia si wic pytanie na ile rosyjskie lotnictwo jest w stanie wykorzysta ten uniwersalny potencja, ktry moe by wykorzystany w tak rnych celach jak atak jdrowy, niszczenie obiektw nalecych do przeciwnika, jego jednostek kadego typu oraz wspieranie dziaa wasnych si ldowych. Nie jest atwo odpowiedzie na to pytanie, poniewa po upadku ZSRR lotnictwo wykorzystywane byo jeszcze rzadziej ni wojska operujce na ldzie. Wiele wnioskw odnoszcych si do dziaania Wojsk Ldowych pozostaje wsplnych rwnie dla Si Powietrznych. Problemy ze starzejcym si sprztem, niedostateczna ilo paliwa, korupcja, brak rodkw finansowych na prowadzenie
65

intensywnego szkolenia na poziomie pojedynczych pododdziaw oraz na regularne manewry oddziaw i zwizkw taktycznych. Najpowaniejszym problemem zdaje si by starzejcy si sprzt. Stwarza on bardziej niebezpieczn sytuacj ni starzejcy si sprzt ldowy. Jeli 40-letni czog nie bdzie w stanie ruszy z miejsca, powoduje to tylko utrat zdolnoci bojowych przez jednostk w ktrej si znajduje. Natomiast niesprawny samolot czy migowiec stanowi zagroenie ycia i zdrowia dla ich zag, personelu naziemnego oraz infrastruktury jednostki. Ponadto moe zagraa cywilom i budynkom znajdujcym si poza jednostkami, bo nigdy nie wiadomo gdzie wadliwy sprzt moe spa, a nie zawsze da si przeprowadzi udane ldowanie awaryjne. Dlatego wikszo sprztu lotniczego nie wykonuje lotw wiczebnych ani bojowych ze wzgldu na zagroenie jakie stwarza. Jeszcze w latach 90-tych, wczesny dowdca Si Powietrznych, gen. Piotr Dejniekin twierdzi, e rosyjskie samoloty wysok gotowo bojow powinny utrzyma do roku 2005. Ale ju pod koniec ubiegego wieku te zapewnienia wydaway si przesadzone. Wtedy bowiem szacowano, e nowoczesne maszyny stanowi tylko okoo 21% ogu, natomiast sprawno samolotw i migowcw waha si pomidzy 55 a 81%213. Poniewa w midzyczasie wymiana sprztu sza bardzo nieefektywnie, a najnowsze Migi i Suchoje trafiay gwnie na eksport, a nie do wasnych jednostek, to w cigu ostatnich 2 lat zaczy by widoczne efekty. Dochodzio bowiem do wypadkw lotniczych z udziaem chluby rosyjskich si lotniczych samolotw Su-27 i starszych, ale te niegdy bardzo cenionych Mig29. W nastpstwie tych wydarze doszo do zawieszenia lotw wykonywanych na tych modelach samolotw, a nastpnie przeprowadzano ledztwo, w wyniku ktrego okazao si, e 90 MiG-w-29 jest niesprawnych i nie nadaje si do latania214. Po innym wypadku MiG-a ze 120. puku lotnictwa myliwskiego z bazy Domna, pojawiy si informacje, e w caej jednostce sprawnych jest tylko kilka jednostek215. Warto w tym miejscu doda, e s to mimo wszystko jedne z
213 214

K. Malak, Siy Zbrojne Federacji Rosyjskiej (prba charakterystyki) cz. 2., s. 120. Rosyjskie Migi uziemione, http://www.tvn24.pl/12691,1590634,0,1,rosyjskie-migiuziemione,wiadomosc.html, 13.03.2009. 215 Katastrofa MiG-29 z bazy Domna, http://www.altair.com.pl/start-2184>.

66

nowszych modeli znajdujcych si na wyposaeniu rosyjskiej armii, pytanie wic zachodzi w jakim stanie s jeszcze starsze samoloty. Jeli do oceny jakociowej dooymy jeszcze porwnanie ilociowe z lotnictwem NATO, ktre zawsze wypadao niekorzystnie dla ZSRR/FR i w roku 2000 wynosio 1:4216, to bdziemy mieli obraz potencjau rosyjskiego lotnictwa wojskowego. W zym stanie znajduje si rwnie flota migowcw, ktre byy bardzo mocno eksploatowane w czasie wojny w Czeczenii. Stracono duo sprawnych jednostek, natomiast ze wzgldu na trudn sytuacj finansow nie tylko nie doszo do zastpienia ich nowymi jednostkami, ale rwnie zanotowano bardzo due problemy ze sprowadzeniem czci zamiennych, amunicji i paliwa. Obecnie za sprawne uwaa si oficjalnie okoo 40% migowcw, a zaogi wylatuj okoo 50 godzin rocznie217. Jest prawie pewne, e s to zawyone liczby. Na razie nie pojawiaj si informacje o zym stanie rosyjskiego lotnictwa strategicznego, ale po fakcie, e ostatnie bombowce strategiczne zostay wyprodukowane w roku 1994218 mona sdzi, e ju niedugo i one odmwi posuszestwa. Pojawiaj si te gosy, e w obliczu zmian w rodowisku midzynarodowym i pojawieniu si innego typu zagroe mona zrezygnowa z posiadania lotnictwa dalekiego zasigu, co niewtpliwie przyniosoby znaczne oszczdnoci, bo s to jedne z najwikszych maszyn w rosyjskich siach zbrojnych i jedne z najbardziej kosztownych. Wydaje si jednak, e ze wzgldu na ch podtrzymania prestiu i iluzji o wasnej supermocarstwowoci militarnej nie dojdzie do takich redukcji. Wida to choby po fakcie, e w roku 2008 podjto decyzj o wznowieniu produkcji Tu-160, ale nie wiadomo w jakiej iloci. Porwnujc stan w Wojskach Ldowych, warto odnotowa pozytywne dane dotyczce stanu osobowego. Zwraca si bowiem uwag, e Siy Powietrzne s ukompletowane w 100%. W dodatku w ostatnim czasie wzrosa ilo komponentw bojowych w ramach tej struktury i stanowi ponad poow wszystkich onierzy w niej sucych.
216 217

K. Malak, Siy Zbrojne Federacji Rosyjskiej (prba charakterystyki) cz. 2, s. 120. T. Hypki, s. 10. 218 K. Malak, Siy Zbrojne Federacji Rosyjskiej (prba charakterystyki, cz. 1, Zeszyty Naukowe AON 2001 nr 1, s. 99.

67

Analizujc sytuacj kadrow nie sposb jednak nie wskaza na problem z utrzymaniem w subie najbardziej wartociowych lotnikw i inynierw. Wpywa on znaczco na obnienie sprawnoci sprztu. Ponadto niewystarczajca ilo najlepiej wykwalifikowanego personelu naziemnego i pilotw uniemoliwia maksymalne wykorzystanie moliwoci najnowszych technologii lotniczych i obrony przeciwlotniczej. Brak paliwa jest powanym czynnikiem hamujcym szkolenie i utrzymywanie gotowoci bojowej lotnictwa. Otrzymywane w latach 90-tych zasoby w granicach 30-50%219 podanego stanu uniemoliwiay utrzymywanie wysokiego stopnia wyszkolenia pilotw. Na przeomie lat 90-tych i nowego wieku ilo wylatanych godzin rocznie sigaa 25-30, co w porwnaniu do redniej w armiach NATO wynoszcej co najmniej 120-130 godzin220, a jak podaj inne rda nawet 200 godzin rocznie, wyglda bardzo niekorzystnie. Jedynie kadeci szk lotniczych mogli si pochwali duym nalotem rednio 220 godzin w roku 2004221. Skutkuje to nie tylko obnieniem potencjau bojowego rosyjskich jednostek lotniczych, ale te grozi wypadkami powodowanymi w czasie przez lotw sabo w wyszkolonych i niedowiadczonych pilotw trudnych warunkach

atmosferycznych i przy ograniczonej widocznoci. Mimo ograniczonych rodkw finansowych rosyjskie Siy Powietrzne bray udzia w rnego rodzaju manewrach, nawet w czasach najwikszego kryzysu. Do takich wicze mona zaliczy np. Zachd-94, ktre odbyy si w kwietniu 1994 roku oraz Reduta 97 przeprowadzone w listopadzie 3 lata pniej, w ktrych wzio udzia lotnictwo transportowe. Podczas wicze Zachd-99 w czerwcu 1999 roku, bombowce strategiczne Tu-160 wykonay loty w pobliu Islandii i Norwegii, a we wrzeniu tego roku Tu-95MS doleciay do wybrzey Kanady222. W drodze powrotnej bombowce wystrzeliway rakiety do celw znajdujcych si na poligonach ju na terenie Federacji Rosyjskiej.

219 220 221 222

J. S. Skelton, s. 26. J. S. Skelton, s. 28. R. Bock, Sokoy Putina, Wirae 2005 nr 19, s. 21. B. Potyraa, H. Szczega, s. 128, 132.

68

W roku 2007 ponownie doszo do nasilenia lotw na dalekie odlegoci nad Pacyfikiem, Atlantykiem i Arktyk. Oprcz Tu-95 i Tu-160 uyto te Tu-142MK223, ktre zostay przechwycone przez angielskie myliwce u wybrzey Szkocji. Najwiksze wiczenia odbyy si 17 sierpnia 2007 roku, a uczestniczyo w nich ponad 20 samolotw, w tym cztery rednie bombowce Tu-22M3 i cztery zbiornikowce I-78224. Lotom towarzyszyy wypowiedzi politykw i dowdcw rosyjskich o przywrceniu regularnych patroli dalekiego zasigu, ale wydaje si, e byy to tylko puste deklaracje o charakterze propagandowym. Jednym z powodw do takich dziaa jest ch zaznaczenia obecnoci wojskowej na Arktyce, gdzie zacza si rywalizacja o ukryte zoa surowcw energetycznych225. Jednake dziki lotom patrolowym udao si zwikszy redni nalot roczny pilotw w roku 2008 do 100-120 godzin226. Lotnictwo transportowe wiczyo w ostatnich latach przeprowadzanie desantw onierzy jednostek powietrznodesantowych oraz wozw bojowych BMD. Znaczce wiczenia tego typu miay miejsce w marcu 2008 roku. Moliwo wykonywania desantw pojawia si nastpnie dziki przeprowadzanym wielkim manewrom Zachd 2009 podczas ktrych zrzucono z samolotw I-76 batalion nalecy do 98 Dywizji Powietrznodesantowej. W manewrach wziy te udzia 63 samoloty Su-27, Su-24, Su-34, Tu-95, Tu-160 i Tu-22M3, 40 migowcw Mi-27 oraz Mi-24 i Mi-28 i BSP Dozor-5227. Wpyno to jednak tylko czciowo na zwikszenie redniego nalotu do okoo 60 godzin rocznie 228. Najgorzej jest w lotnictwie taktycznym, gdzie rednia nie przekracza 40 godzin229. Negatywnie daj si odczu braki trenaerw i symulatorw lotu najnowszej generacji. Wie si to z szerszymi problemami wojskowych szk lotniczych oraz centrw i jednostek treningowych. Na ich wyposaeniu znajduj si gwnie starsze modele, m.in. starsza wersja czeskiego L-39, ktre nie przygotowuj bezporednio do latania w najnowoczeniejszych samolotach wielozadaniowych.
223 224 225 226 227 228 229

Bdcych morsk wersj Tu-95. P. Butowski, Budzenie z letargu, Polska Zbrojna 2008 nr 4, s. 53. R. McDermott, s. 13. P. Butowski, Budzenie, s. 54. A. Goawski, T. Wrbel, s. 53. The Military Balance 2009, s. 223. P. Butowski, Budzenie, s. 55.

69

Duo uwag krytycznych pod adresem Si Powietrznych230 pojawio si po wojnie z Gruzj w roku 2008. Trzon si lotniczych stanowiy jednostki 4. Armii Lotniczej wsparte samolotami wczesnego wykrywania A-50, bombowcami Tu22M3 oraz rozpoznawczymi Tu-22MR231. Prezentowane po wojnie krytyczne opinie stawiaj tez, e pomimo zdominowania przestrzeni powietrznej Gruzji, straty zadane lotnictwu gruziskiemu wydaj si niewspmiernie mae do strat lotnictwa rosyjskiego, jeli uwzgldni si rnic w potencjale ilociowym232. Ponadto zwraca si uwag na do ma skuteczno uderze lotniczych, wynikajc prawdopodobnie z braku doposaenia pukw myliwsko-bombowych i bombowych w nowe samoloty, a lotnictwa wojsk Ldowych w nowe migowce. Innym powodem takiego stanu mogo by uycie bomb konwencjonalnych i pociskw rakietowych starszej generacji przy zbyt rzadkim wykorzystaniu bomb lotniczych i pociskw kierowanych nowszej generacji233. W bardzo nieskoordynowany sposb przeprowadzano misje ratunkowe, efektem czego do niewoli gruziskiej trafio kilku pilotw. Powodem tego bya nieudolno dowdcw oraz braki w wyszkoleniu pilotw234. Dao si te odczu brak roztropnoci235 i niedocenienie si przeciwnika, co stwarzao zagroenie dla pilotw. Wspomniane ju wczeniej problemy z komunikacj wpyny negatywnie na otrzymywanie biecych informacji o rozmieszczeniu gruziskiej obrony przeciwlotniczej. Czynnikiem utrudniajcym wykonywanie zada i zwikszajcym ryzyko strat byo uksztatowanie terenu oraz nieprzystosowanie wszystkich maszyn do walki i obrony w takim rodowisku. W takich warunkach wikszy nacisk naleao pooy na zaguszanie radarw przeciwnika oraz inne dziaania z wykorzystaniem rodkw walki elektronicznej. Szczeglne zagroenie powodoway mobilne zestawy rakietowe Buk-M1 i Osa-AK.
230

A szczeglnie dominujcego zgrupowania, czyli znajdujcej si w Pnocnokaukaskim Okrgu Wojskowym 4. Armii Lotniczej. 231 K. Kubiak, Wojna Gruziska (1), Komandos 2008 nr 12, s. 50. 232 A. Radomyski, Konfrontacja gruzisko-rosyjska, Kwartalnik Bellona, 2009 nr 2, s. 104. 233 Tame, s. 106. 234 R. McDermott, s. 17. 235 Np. latanie na zbyt niskich wysokociach i z niewielk prdkoci co uatwiao celowanie zestawom przeciwlotniczym Gruzinw.

70

Z tych niedocigni, ktrych efektem bya utrata w pierwszym dniu 2 maszyn a drugiego dnia 2-4 maszyn236 wycignito wnioski doprowadzajc do zmniejszenia strat wasnych. Osignito to m.in. przez zwikszenie prdkoci przelotowych i puapw z ktrych prowadzono dziaania, skrcenie czasu przebywania w atakowanym rejonie, wykorzystanie puapek termicznych, zason dymnych i rodkw walki elektronicznej w celu uniknicia namierzenia przez obron powietrzn przeciwnika237. Ostateczne straty po stronie rosyjskiej pozostaj niejawne i bardzo rni si w wypowiedziach obu stron konfliktu. Mwi si wic o stracie od 4 do a 19 maszyn rnego rodzaju, poczwszy od migowcw Mi-24 po bombowce Tu-22M3. Podobnie jak w przypadku dziaa zbrojnych w Czeczenii niezbyt pomylnie wypadaa wsppraca z pododdziaami ldowymi. Wsparcie z powietrza byo zbyt sabo skoordynowane z ich dziaaniami. Dobrze natomiast wykorzystano bombowce Tu-22M3, ktre z duej wysokoci atakoway obiekty na terytorium gruziskim oraz zgrupowania ich wojsk, szczeglnie w wwozie Kodori prowadzcym do Abchazji, pomimo nadmiernej eksploatacji i pewnych brakw w koordynacji ich dziaa.

3.3. Modernizacja Jedyn nadziej na odbudowanie potencjau bojowego rosyjskiego lotnictwa stanowi zakup najnowszych maszyn skonstruowanych na terenie Federacji Rosyjskiej. Swoich technologii w tej dziedzinie Rosjanie nie musz si bowiem wstydzi, chocia ustpuje ono technologiom dostpnym w pastwach NATO. Niemniej jednak, ich samoloty i migowce ciesz si zainteresowaniem wielu armii na caym wiecie. Jak ju wczeniej wspomniano, nowsze modele nie wchodziy dotd do suby w rosyjskim lotnictwie w duych ilociach. Aby zatem rosyjskie Siy Powietrzne mogy odzyska cz potencjau jakim dysponoway w czasach ZSRR oraz by zapewni racjonalizacj wykorzystania
236 237

A. Radomyski, s. 105. Tame, s. 108.

71

rodkw finansowych naley przedsiwzi dug list dziaa. Powinno doj do zakupw wielozadaniowych samolotw Su-35238 oraz bombardujcych Su-34 w miejsce starszych modeli. Wymienianie musz podlega myliwce przechwytujce (przewagi powietrznej), szczeglnie starsze modele samolotw MiG, na maszyny typu MiG-35239, a docelowo na samolot nowej generacji. Przeprowadzona na szerok skal modernizacja samolotw rnego typu poczona z przedueniem ich resursw umoliwi pozostanie w subie czci maszyn. Oficjalnie mwi si m.in. o unowoczenieniu samolotw szturmowych Su-24M i Su-25T, co doprowadzioby do kilkukrotnej poprawy ich osigw w celnoci i zasigu wystrzeliwanych pociskw240. W szerszym stopniu ni do tej pory wprowadzone do suby maj zosta migowce szturmowe Mi-28 oraz nowsze, jednomiejscowe Ka-50 i dwumiejscowe Ka-52. Zastpi one stare i wysuone Mi-24, ktre docelowo musz zosta wycofane albo zmodernizowane. Wymieni naley flot duych migowcw transportowych na maszyny typu Ka-60 i Mi-38, nieco cisze Mi-26 i Mi-46, unowoczenione wersje Mi-8 i Mi-17 oraz na najcisze Mi-6 i Mi-10 241. Z drugiej strony konieczne s zakupy maych migowcw, ktre potrzebne s do wykonywania innych zada ni transport wikszej iloci osb czy, albo atakowania celw naziemnych. Naley zastanowi si nad przyszoci bombowcw strategicznych. Moliwe rozwizania to ograniczenie ich iloci bd cakowite usunicie ze suby Ten drugi wariant wydaje si mniej prawdopodobny, pojawiaj si natomiast plany redukcji floty bombowcw przenoszcych adunki atomowe, np. do 50 samolotw242. Konieczna wobec tego bdzie produkcja nowych maszyn Tu-160.

238 239

Wprowadzajcych rne modyfikacje do modelu na ktrym bazuj, czyli Su-27. Jest to najnowsza wersja myliwca MiG-29, ale posiadajca tylko cz wyposaenia V generacji. M. Kamyk, Powrt do gry, Przegld Si Powietrznych 2009 nr 9., s. 43. 240 H. Suchar, Kulejca Modernizacja, Polska Zbrojna 2002 nr 48, s. 31. 241 J. Garstka, Rosyjskie migowce transportowe, Przegld Si Powietrznych 2008 nr 6, s. 45, 46. 242 T. Wrbel, Sen o potdze, Polska Zbrojna 2007 nr 11, s.57.

72

Inny wariant zakada uzbrojenie bombowcw strategicznych w bro precyzyjnego raenia tak by mogy by bardziej uyteczne w konfliktach konwencjonalnych243. Modernizacja samolotw transportowych I-76 oraz wielkich An-124 i zakup zmodernizowanych wersji I-76MF oraz I-112W, Tu-204 i An-70 w miejsce An24 i An-26, to plany unowoczenienia lotnictwa transportowego. Zwikszenie iloci zbiornikowcw/tankowcw wyduyoby zasig oddziaywania samolotw rosyjskich i czas, w ktrym mog pozostawa w powietrzu i realizowa swoje zadania. Eksploatacja latajcych cystern naley jednak to bardzo kosztownych. Duym skokiem technologicznym byoby opracowanie nowych typw uzbrojenia, zwikszenie iloci broni precyzyjnej i inteligentnej kosztem konwencjonalnych i anachronicznych bomb i rakiet. To samo dotyczy szerszego zastosowanie nowych systemw nawigacji oraz ochrony przed wykrywaniem radarw244. Prawdziwa rewolucja dokona si, gdy wikszy nacisk pooy si na produkcj i szersze wykorzystanie BSP. Wrd nowych projektw due nadzieje wie si m.in. z bezzaogowym samolotem Skat. Dowdca Si Powietrznych zaznaczy, e potrzebne s uniwersalne maszyny mogce wykonywa takie zadania jak zwiad, atak, przechwytywanie sygnaw radiowych oraz wskazywanie celw dla pododdziaw piechoty albo lotnictwa245 Dosy kosztownym i bardzo ambitnym, jest plan stworzenia kosmicznego teatru dziaa wojennych. Wie si on ze zwikszeniem zagospodarowania przestrzeni kosmicznej przez inne pastwa oraz planami stworzenia tarczy antyrakietowej przez Stany Zjednoczone. Jako odpowied na te tendencje Rosjanie opracowuj teoretyczne i praktyczne podstawy obrony powietrzno-kosmicznej przed rakietami oraz przyszociowymi statkami kosmicznymi246. Kluczowym zadaniem jest jednak prowadzenie dalszych prac nad samolotem V generacji. Prace trwaj od dawna, a ich zamierzeniem byo stworzenie myliwca przewagi powietrznej nowej generacji, w domyle mogcego konkurowa z
243

M. Michalec, Perspektywy Rozwoju WWS Federacji Rosyjskiej, Przegld Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej 2002 nr 3, s. 15. 244 L. Visingr 245 Russia to build fifth-generation fighter prototype soon, http://en.rian.ru/russia/20070808/70574505.html, 08.08.2007. 246 M. Michalec, Tendencje rozwoju sztuki operacyjnej Si Powietrznych Federacji Rosyjskiej, Przegld Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej 2002 nr 11, s. 7.

73

amerykaskim F-22 Raptor. Wczeniejsze projekty uwzgldniajce takie modele jak Mig 1.44 czy Su-47 nie doczekay si finalizacji247. By moe inne bd losy samolotu okrelanego skrtem PAK-FA (Pierspiektiwnyj Awiacyonnyj Kompleks Frontowoj Awiacyi) lub T-50. Jest to pierwsza udana konstrukcja stworzona od nowa przez zakady Suchoja. Sylwetk przypomina amerykaskiego Raptora, wyposaony jest w technologi stealth248 oraz nowoczesne wyposaenie elektroniczne i awionik. Wydaje si jednak mao prawdopodobne by byy to konstrukcje o podobnej wartoci i nowoczesnoci, nawet uwzgldniajc fakt, ze Raptor suy ju w siach powietrznych USA od 2003 roku. W dodatku mimo, i lot prbny wykonany w lutym 2010 roku zakoczy si sukcesem, to wci nieznane s dokadne dane techniczne samolotu jak te termin wprowadzenia do produkcji i tym bardziej wejcia do suby249. W planach s te kolejne reformy strukturalne. Liczebno Si Powietrznych ma zosta ograniczona do 124 tys. onierzy. Armie Lotnicze miayby zosta przeksztacone w Dowdztwa. Bombowce strategiczne i cikie samoloty transportowe trafiy pod nadzr nowego Dowdztwa podporzdkowanego bezporednio Naczelnemu Dowdztwu. W miejsce szeciu obecnych armii zorganizowanych w ramach okrgw wojskowych pozostayby cztery Dowdztwa na czterech kierunkach strategicznych: Dalekowschodnim, Syberyjskim, Poudniowym i Pnocno-Zachodnim. Bazy Lotnicze zastpiyby dywizje i puki. Jednostki przeciwlotnicze maj za zosta przeksztacone w Brygady Obrony Powietrzno-Kosmicznej. Oglna liczba jednostek w Siach Powietrznych zmniejszy si z 340 do 180, czyli niemal do poowy250. Rosyjskie Siy Powietrzne zostay dotknite kryzysem w stopniu wikszym ni wojska ldowe. Szczeglnie lotnictwo taktyczne i myliwskie, tak istotne dla potencjau militarnego pastwa w wojnie konwencjonalnej, ulego znacznej
247

Program prac nad Su-47 zakoczy si skandalem, poniewa samolot ktry okrelany by jako cud technologiczny i ktry posiada unikaln konstrukcj skrzyde (skierowanych do przodu a nie do tyu), kosztowa bardzo duo i jak si potem okazao by wyposaony w przestarzae elementy. 248 Technologie sprawiajce, e obiekt/sprzt wojskowy ma bardzo nisk wykrywalno przez dostpne obecnie metody obserwacji. 249 Do suby mgby wej okoo roku 2015 pod nazw Su-50. 250 P. Butowski, Siy

74

degradacji od momentu upadku ZSRR. Zmniejszona ilo sprztu, z ktrego wikszo nie nadaje si do latania oraz spadek wyszkolenia zag to dwa gwne elementy, ktre wymagaj poprawy tak by Rosja moga konkurowa w tej dziedzinie wojskowoci z pastwami NATO. Potrzebne jest te dostosowanie do wspczesnych konfliktw asymetrycznych i walki z przeciwnikiem na ziemi, a nie z maszynami przeciwnika w przestrzeni powietrznej, zmiany koncepcyjne i wiksze wykorzystanie broni precyzyjnej i aparatw bezzaogowych.

75

Rozdzia 4 Marynarka Wojenna

4.1. Struktura Mimo zmian w sposobie prowadzenia wojen i realizacji interesw politycznych i ekonomicznych, Marynarka Wojenna (Wojenno-Morskoj Fot, WMF) Federacji Rosyjskiej teoretycznie wci pozostaje jednym z kluczowych rodkw ochrony uniwersalnych interesw pastwa. Jest to moliwe dziki temu, e oprcz specyficznych moliwoci walki nawodnej i podwodnej Marynarka Wojenna posiada rwnie rodki dostpne wszystkim pozostaym rodzajom rosyjskich si zbrojnych. W dodatku moe je wykorzystywa take w okresie wojny i pokoju na kadym Teatrze Dziaa Wojennych. Poza cile militarn rol wielka flota stanowi wane rdo autorytetu pastwa w rodowisku midzynarodowym. Podstawowymi celami utrzymywania Marynarki Wojennej jest251:

Moliwo ochrony strategicznych interesw Rosji na obszarach morskich i oceanicznych przez demonstracj siy, a take uczestnictwo w midzynarodowych operacjach pokojowych i humanitarnych.

Zabezpieczanie interesw ekonomicznych w wycznej strefie ekonomicznej i na wszelkich akwenach morskich, ochrona eglugi i dziaalnoci produkcyjnej i handlowej.

Odstraszanie potencjalnych przeciwnikw za pomoc potencjau jdrowego znajdujcego si na wyposaeniu wasnej floty oraz zdecydowanego wykorzystania jej potencjau konwencjonalnego.

Ochrona granicy pastwowej i rodowiska podwodnego, realizacja potrzeb pastwa w dziedzinie oceanografii, kartografii, hydrometeorologii i prowadzenie misji ratowniczych i poszukiwawczych.

251

K. Malak, Siy Zbrojne Federacji Rosyjskiej (prba charakterystyki) cz. 2, s. 121.

76

Bardziej szczegowe zadania MW w trakcie wojny to252:

Niszczenie infrastruktury militarnej i przemysowej przeciwnika oraz jego potencjau militarno-ekonomicznego. Likwidacja wrogich si morskich i zdobycie panowania na wszelkich akwenach wanych ze strategicznego punktu widzenia dla Federacji Rosyjskiej.

Dezorganizacja morskich przewozw wrogich stron przy jednoczesnej ochronie wasnej komunikacji i rejonw bazowania. Wspieranie dziaa Wojsk Ldowych i Si Powietrznych prowadzonych w obszarach nadmorskich. W wyniku rozpadu ZSRR Marynarka Wojenna poniosa mniejsze straty ni

Siy Powietrzne. W najwikszym stopniu ucierpiay Flota Batycka253 i Czarnomorska, ktre straciy znaczn cz swojej infrastruktury. Losy Floty Czarnomorskiej ze wzgldu na zoono problemu zostan szerzej omwione w dalszej czci rozdziau. Flotylla Kaspijska natomiast utracia moliwo stacjonowania w bazach zlokalizowanych w pobliu Baku oraz okoo 25% statkw na rzecz Azerbejdanu, a reszta zostaa podzielona midzy FR, Kazachstan i Turkmenistan254. W roku 1992 rozformowano Samodzieln rdziemnomorsk Eskadr Operacyjn. Zasadniczo, Marynarka Wojenna dzieli si na morskie siy atomowe oraz siy oglnego przeznaczenia (konwencjonalne). Funkcjonalnie naley wyrni siy podwodne, siy nawodne, obron brzegow255 i lotnictwo morskie256. Strukturalnie podzielona jest na 4 Floty i 1 samodzieln Flotyll, ktre tworz samodzielne zwizki strategiczne, posiadajce w swoim skadzie oprcz komponentu morskiego rwnie dywizje lotnicze, jednostki rozpoznawcze i piechot morsk257. Floty natomiast dziel si mniejsze struktury - flotylle i eskadry, w skad ktrych wchodz dywizje/brygady/dywizjony okrtw.
252 253 254 255 256 257

Tame. Utracono porty w winoujciu, Lipawie, Tallinie i Rydze. R. migielski, Osierocona, s. 394. A w jej ramach piechot morsk, artyleri I siy rakietowe ochrony wybrzea. B. Potyraa, H. Szczega, s. 152 R. migielski, Osierocona, s. 382.

77

Najsilniejszym zwizkiem operacyjnym jest Flota Pnocna. Jeszcze w 1992 roku wyposaona bya w 3 z 4 posiadanych przez siy zbrojne lotniskowcw. Od zakoczenia suby 3 najstarszych lotniskowcw, Flocie podlega ostatni z nich Admira Kuzniecow. Sztab Floty znajduje si w Siewieromorsku. Obszar na jakim realizuje swoje dziaania to przede wszystkim Atlantyk i Arktyka. Jej potencja tworz cznie 42 okrty podwodne (8 z nich znajduje si w rezerwie), w tym 12 strategicznych, 22 konwencjonalne i 8 wspierajcych. Potencja nawodny stanowi 3 krowniki (1 w rezerwie), 7 niszczycieli (1 w rezerwie), 8 fregat i 4 korwety, 10 niszczycieli min, 5 amfibii oraz co najmniej 130 statkw logistycznych i wsparcia. Lotnictwo morskie podlege Flocie Pnocnej to 38 bombowcw, 20 myliwcw, 10 samolotw szturmowych, 31 samolotw zwalczajcych okrty podwodne, 27 samolotw transportowych, 42 migowce zwalczajce okrty podwodne, 16 transportowych i desantowych oraz 15 migowcw wsparcia. Komponent ldowy tworzy puk piechoty morskiej, wyposaony w 74 czogi podstawowe, 209 pojazdw opancerzonych i 44 zestawy artyleryjskie oaz brygada obrony wybrzea, wyposaona w 360 lekkich uniwersalnych transporterw opancerzonych i 134 zestawy artyleryjskie oraz 1 puk artylerii rakietowej. Flota Oceanu Spokojnego to nastpne pod wzgldem potencjau zgrupowanie si morskich. Jej sztab ulokowany jest we Wadywostoku. W zasigu jej oddziaywania znajduj si akweny Pacyfiku i Oceanu Indyjskiego. Znaczenie i potencja tego zgrupowania spado po upadku ZSRR, wczeniej na rwni z Flot Pnocn posiadaa dwa lotniskowce258. Jej wyposaenie stanowi obecnie 23 okrty podwodne (11 pozostaje w rezerwie), w tym 4 strategiczne i 20 konwencjonalnych, 1 krownik, 5 niszczycieli (3 w rezerwie), 9 fregat i korwet, 16 statkw patrolowych, 9 niszczycieli min, 4 amfibie, 57 statkw logistycznych i wsparcia. Na wyposaeniu podlegego Flocie Oceanu Spokojnego lotnictwa morskiego pozostaje 14 bombowcw, 30 myliwcw, 36 samolotw zwalczajcych okrty podwodne i 10 samolotw transportowych oraz 31 migowcw zwalczajcych okrty podwodne, 6 transportowych i desantowych, 26 migowcw wsparcia. Tutaj znajduje si teoretycznie najsilniejsze zgrupowanie piechoty
258

G. Austin, A. D. Muraview, The Armed Forces of Russia in Asia, Londyn 2000, s. 206.

78

morskiej - 55. Dywizja, w ktrej skad wchodz batalion pancerny, batalion artylerii i 3 bataliony piechoty. Flota posiada rwnie wasn brygad obrony wybrzea. Flota Czarnomorska stacjonuje gwnie na Krymie, nalecym po upadku ZSRR do Ukrainy. Po 1991 roku stworzyo to kopotliw sytuacj, bowiem Rosjanie nie mieli do rozbudowanej infrastruktury na terytorium rosyjskim, by mc zrezygnowa z baz, ktre znalazy si poza granicami Federacji Rosyjskiej. Po kilku latach sporw o podzia Floty i ksztat porozumienia, ostatecznie udao si je podpisa 28 maja 1997 roku259. Na mocy tego ukadu Federacja Rosyjska uzyskaa prawo do dzierawienia bazy w Sewastopolu do roku 2017260, a w zamian musiaa uzna przynaleno Krymu do Ukrainy. Ponadto Rosja wesza w posiadanie 2 z 5 zatok, w ktrych mona byo cumowa statki oraz 81,7% okrtw261. Potencja tej dosy sabej Floty, stanowi 2 konwencjonalne okrty podwodne (1 w rezerwie), 2 krowniki, 1 niszczyciel, 8 fregat i korwet, 7 statkw patrolowych i 3 wodoloty patrolowe, 7 niszczycieli min, 7 amfibii i co najmniej 90 statkw logistycznych i wsparcia. Lotnictwo morskie Floty Czarnomorskiej posiada 18 samolotw szturmowych, 14 samolotw zwalczajcych okrty podwodne, 4 samoloty transportowe, 33 migowce zwalczajce okrty podwodne i 9 migowcw wsparcia. Puk piechoty morskiej, wyposaony w 59 pojazdw opancerzonych i 14 zestaww artyleryjskich; Flota Batycka jest najbardziej wysunit na Zachd forpoczt armii rosyjskiej. Jej dowdztwo znajduje si w Kaliningradzie, natomiast gwna baza ulokowana jest w Batijsku. Flocie podporzdkowane s 2 konwencjonalne okrty podwodne (1 w rezerwie), 2 niszczyciele i 3 fregaty, 10 fregat patrolowych i 12 statkw patrolowych innego typu, 11 niszczycieli min (1 w rezerwie), 4 amfibie oraz okoo 130 statkw logistycznych i wsparcia. Komponent lotniczy stanowi 23 myliwce, 26 samolotw szturmowych i 14 samolotw transportowych, 11
259 260

R. migielski, Osierocona, s. 391. Mimo sprzeciwu czci ukraiskich si politycznych 27 kwietnia 2010 roku Rada Najwysza ratyfikowaa umow o przedueniu stacjonowania rosyjskich okrtw na Krymie do roku 2042. Awantura w parlamencie, Rosyjska flota zostaje, http://www.tvn24.pl/12691,1653827,0,1,rada-mowi-tak-flocieczarnomorskiej,wiadomosc.html, 27.04.2010. 261 R. migielski, Osierocona, s. 392.

79

migowcw szturmowych, 19 migowcw zwalczajcych okrty podwodne, 8 migowcw transportowych i desantowych oraz 17 migowcw wsparcia. Zalena od Floty brygada piechoty morskiej, wyposaona jest w 26 czogw podstawowych, 220 pojazdw opancerzonych i 52 wieloprowadnicowe wyrzutnie rakiet. Brygada obrony wybrzea zoona jest z 2 pukw artylerii wyposaonych w 133 zestawy artyleryjskie, puk artylerii rakietowej i puk obrony powietrznej wyposaony w 28 samolotw. Flotylla Kaspijska to najmniejsze, ale najstarsze zgrupowanie nalece do WMF. Jej dowdztwo ulokowane jest w Astrachaniu. Jest to poczona flotylla midzynarodowych si pod dowdztwem rosyjskim. W jej skad wchodzi 1 fregata, 3 statki patrolowe, 3 wodoloty, 9 niszczycieli min, 6 amfibii, oraz okoo 15 statkw logistycznych i wsparcia. Flotylli podlega rwnie brygada piechoty morskiej262. W Marynarce Wojennej suy cznie okoo 142 tysicy marynarzy i onierzy. Po podsumowaniu uzbrojenia poszczeglnych Flot, w skali caego kraju potencja morskiego komponentu tego rodzaju si zbrojnych mona podzieli na 3 gwne rodziny uzbrojenia: okrty podwodne, najwiksze okrty nawodne oraz pozostae okrty nawodne. Okrtw podwodnych jest w sumie 68, w tym263:

16 strategicznych, a wrd nich 6 okrtw Delta III, 6 Delta IV, 3 Typhoon (1 w rezerwie), 1 Yury Dolgoruky i 2 w trakcie budowy; 52 taktyczne (konwencjonalne), wrd ktrych mona wyodrbni:
o

7 okrtw podwodnych o napdzie atomowym przenoszcych pociski manewrujce typu Oscar II (1 w rezerwie); 17 okrtw podwodnych o napdzie atomowym, 2 typu Akula II, 8 Akula I (3 w rezerwie), 2 Sierra II (1 w rezerwie), 1 Sierra I przebywajcy w rezerwie oraz 4 Victor III;

o 20 okrtw o napdzie konwencjonalnym, w tym 19 typu Kilo (4 w rezerwie) i 1 typu Lada;

8 okrtw wsparcia, a wrd nich 1 Delta Stretch, 1 Losharik, 2 Paltus, 3 Uniform i 1 X-Ray;

262 263

The Military Balance 2009, s. 217-222. Nazwy modeli s angielskimi wersjami zapisu fonetycznego nazw rosyjskich.

80

Najwikszych okrtw nawodnych Federacja Rosyjska posiada 64 egzemplarze, w tym:

1 lotniskowiec Admira Kuzniecow; 5 krownikw, w tym 1 krownik o napdzie atomowym typu Kirov i 4 krowniki konwencjonalne (1 typu Kara i 3 typu Slava); 17 niszczycieli: 1 typu Kashin, 7 Sovremenny (2 w rezerwie), 8 Udaloy i 1 Udaloy II; 17 fregat, w tym 7 wyposaonych w pociski manewrujce, 1 typu Gepard, 3 Krivak, 2 Krivak II, 1 Neustrashimy oraz 10 klasycznych fregat typu Parchim II;

24 korwety, wrd nich 1 typu Steregushciy, 3 Grisha III, 19 Grisha V i 1 typu Scorpion; Pozosta cz Marynarki Wojennej tworz 73 okrty patrolowe i ochrony wybrzey, w tym 40 szybkich okrtw rakietowych, 6 patrolowych wodolotw rakietowych, 6 patrolowych wodolotw innego typu, 21 szybkich okrtw patrolowych i 37 niszczycieli min. Pozostae jednostki to co najmniej 45 statkw amfibijnych oraz co najmniej 370 okrtw logistycznych i wsparcia. Jak zostao ju wspomniane wczeniej, w skad Marynarki Wojennej wchodzi rwnie Lotnictwo Morskie, ktrego jednostki podporzdkowane s 4 Flotom. Na niszym szczeblu zorganizowane jest w postaci dywizji lotniczych, nastpnie pukw a te za dziel si na dywizjony. Suy w nim 35 tys. onierzy. Na jego stanie znajduje si264: 58 bombowcw Tu-22, 79 myliwcw (49 sztuk Su27 i 30 MiG-31), 68 samolotw szturmowych (10 Su-25 i 58 Su-24), 20 samolotw do zwalczania okrtw podwodnych typu Tu-142, 50 samolotw patrolowych (15 typu Be-12 i 35 sztuk I-38), 7 samolotw przeznaczonych do walki elektronicznej (2 I-20 i 5 An-12) oraz 37 samolotw transportowych typw An-12/An-24/An-26. Oprcz samolotw, potencja lotnictwa morskiego tworz te migowce. Wrd nich znajduje si 11 migowcw szturmowych Mi-24, 155 migowcw sucych do zwalczania okrtw podwodnych (85 sztuk Ka-27, 50 Ka-25, 20 Mi14), 8 migowcw walki elektronicznej Mi-8, 30 migowcw desantowych Ka-29,
264

Tame, s. 221

81

62 migowce ratunkowe (22 sztuki Ka-25/Ka-27 oraz 40 Mi-14), a take 36 migowcw wsparcia (26 Mi-8 i 10 Mi-6). cznie daje to liczb 319 samolotw i 302 migowce. Lotnictwo morskie posiada zatem znaczny potencja o uniwersalnym zastosowaniu. Mimo i nie jest to liczba porwnywalna z lotnictwem podlegym Siom Powietrznym, to znacznie przewysza oglny stan ilociowy si powietrznych wikszoci pastw na wiecie. Ostatnim komponentem rosyjskiej Marynarki Wojennej, oprcz morskiego i lotniczego jest piechota morska i obrony wybrzea. W piechocie morskiej suy 9,5 tys. onierzy, w wikszoci przedstawiajcych wysoki potencja bojowy. Formalnie struktur t tworzy 1 dywizja, 4 samodzielne brygady, 4 samodzielne puki i 3 samodzielne bataliony, jak rwnie 3 brygady si specjalnych (m.in. morskiego Specnazu). W rzeczywistoci wiele z tych jednostek nie funkcjonuje w okresie pokoju. Jednostkami o realnej sile bojowej s 55. Dywizja (Flota Oceanu Spokojnego), 61. Gwardyjska Brygada (Flota Pnocna), 336. Samodzielna Gwardyjska Brygada (Flota Batycka), 810. Samodzielny Puk (Flota Czarnomorska) i 77. Samodzielna Brygada (Flotylla Kaspijska). Piechota morska podporzdkowana Marynarce Wojennej posiada take znaczn ilo sprztu cikiego. Jego uzbrojenie stanowi265 160 czogw podstawowych T-55/T-72/T-80, 60 wozw rozpoznawczych BRDM-2, co najmniej 150 wozw bojowych BMP-2. BMP-3 i BRM-1K, co najmniej 750 transporterw opancerzonych MT-LB/BTR60/BTR-70/BTR-80, 367 zestaww artyleryjskich (113 samobienych, 45 cignionych, 113 modzierzy i 96 wieloprowadnicowych wyrzutni rakiet), 72 rakietowe zestawy przeciwpancerne i nieokrelon ilo dzia tego samego przeznaczenia oraz 320 rakietowych zestawowych przeciwlotniczych (250 rcznych i 70 samobienych) i 60 dzia przeciwlotniczych. Wojska obrony wybrzea to formacja posiadajca status rezerwowy, dlatego w tym momencie jej stan oblicza si jedynie na 2 tys. onierzy. Jednostki wchodzce w jej skad to 2 brygady piechoty, 2 puki artylerii, puk myliwcw wspomagajcych obron przeciwlotnicz oraz 2 puki rakietowe. Uzbrojenie tej formacji przedstawia si imponujco. Jeli jednak uwzgldni jej marginalne
265

Tame, s.222.

82

znaczenie w okresie pokoju i rezerwowy charakter to najprawdopodobniej zdecydowana wikszo opisanego poniej sprztu jest niesprawna. Do jej dyspozycji znajduje si bowiem a 350 czogw podstawowych, 450 wozw bojowych, 320 transporterw opancerzonych, 364 zestawy artyleryjskie, 28 myliwcw Su-27 i 50 rakietowych zestaww przeciwlotniczych.

4.2. Potencja Bojowy i funkcjonowanie Logicznie rozumujc, spord wszystkich konwencjonalnych komponentw rosyjskich si zbrojnych, Marynark Wojenn powinny dotkn najwiksze problemy. Koszt wyprowadzenia w morze okrtu wojennego jest znacznie wikszy ni przeprowadzenie wicze czogiem na poligonie czy lot samolotem. Opierajc si na informacjach jakie docieraj do midzynarodowej opinii publicznej teza ta si potwierdza. W sytuacji braku odpowiednich funduszy na utrzymanie i remont jednostek wyprodukowanych w czasach ZSRR, podtrzymanie sprawnoci bojowej okrtw i zag stao si zadaniem bardzo trudnym. W latach 1991-94 stopie gotowoci bojowej spad 10-12 razy266. Wynikao to gwnie z zakoczenia suby przez poow okrtw w latach 1990-95 i 2/3 jednostek lotnictwa morskiego267. Przez prawie dwie dekady z uytku wycofano 150 atomowych i 90 konwencjonalnych okrtw podwodnych oraz okoo 600 okrtw nawodnych268. W roku obecnym ma zosta zakoczona wielka operacja zomowania i utylizacji atomowego arsenau w postaci 94 okrtw podwodnych269. W nastpnej dekadzie niesprawnych bdzie ju wikszo, jeli nie wszystkie konstrukcje wyprodukowane w czasach ZSRR. Drugim powodem byo starzenie si utrzymanych w subie jednostek. Problemy pogbiay si wraz z upywem lat a ich kulminacj bya katastrofa okrtu podwodnego Kursk, ktra pokazaa, e rosyjska Marynarka Wojenna znajduje si w stanie krytycznym. Wydarzenie to nie tylko potwierdzio opinie o wadliwoci przestarzaego uzbrojenia, ale te wykazao
266 267 268 269

I. Witkowski, s. 11. T. Wrbel, Batyk bardziej strategiczny, Polska Zbrojna 2005 nr 39, s. 30. T. Hypki, s. 16. J. Bojko, Podwodna potga Rosji, Bandera 2006 nr 9, s. 27.

83

brak sprztu i moliwoci przeprowadzania dziaa ratunkowych w trudnych warunkach. O ile w innych rodzajach si zbrojnych w przecigu ostatnich dwch dekad przeprowadzono czciow wymian sprztu, tak w siach morskich produkcja nowych jednostek zostaa na dugi czas widocznie zahamowana. W cigu okoo 15 lat od roku 1991 weszo do suby jedynie kilkadziesit jednostek pywajcych, gwnie maych, sucych do patrolowania wybrzey, chocia udao si rwnie przeprowadzi kilka znaczcych inwestycji. Zaliczy do nich naley m.in. remont lotniskowca Admira Kuzniecow czy wcielenie do suby krownika rakietowego o napdzie atomowym Piotr Wielki, ktry sta si okrtem flagowym najsilniejszej Floty Pnocnej. Skonstruowano te kilka sztuk okrtw podwodnych i niszczycieli270. Wrd okrtw podwodnych du nadziej pokada si w okrtach typu Boriej, ktre do tej pory wchodziy do suby z pewnym opnieniem, ale planowana jest dalsza ich produkcja. To samo dotyczy testowanych wci pociskw balistycznych Buawa majcych stanowi nowy skuteczny rodek do przenoszenia adunkw jdrowych. Pomimo tych kilku inwestycji, prace koncepcyjne i rozwj technologiczny zosta znacznie spowolniony. Dlatego kilka lat temu, kiedy ministerstwo obrony zaczo dysponowa wikszymi funduszami, postanowiono podnie potencja bojowy i nadrobi braki technologiczne dziki zakupowi jednostek zagranicznych. Przykadem takiego okrtu jest francuski okrt desantowy typu Mistral. Moe on przenosi na swoim pokadzie np. 40 czogw, 450 onierzy i 16 cikich migowcw271. Brak takiej jednostki da si odczu w trakcie wojny z Gruzj, daby on bowiem moliwo desantowania swoich jednostek wraz z cikim sprztem bezporednio na terytorium Gruzji i umoliwi im natychmiastowe wejcie w kontakt bojowy z przeciwnikiem. W poprzednim roku pojawiy si te informacje o zainteresowaniu ze strony Rosjan nabyciem czterech okrtw amfibijnych projektu zblionego do holenderskiej konstrukcji Johan de Witt.
270

271

Rosja kupuje francuski okrt, Rzeczpospolita, http://www.rp.pl/artykul/32,431045.html, 08.02.2010.

84

Ciko jest oceni oglny stan sprawnoci technicznej rosyjskich statkw, poniewa do mediw docieraj jedynie czstkowe informacje na ten temat. Spord nich warto przedstawi analizy z roku 2005, dotyczce Floty Oceanu Spokojnego. Z zamieszczonych tam danych wynika, e z 10 niszczycieli i dozorowcw w morze wypywaa zaledwie poowa. Niemal 80% okrtw przekroczyo ju swoje okresy midzyremontowe, a 60% wymaga penego remontu stoczniowego. W przypadku 35% okrtw pojawiy si rnego rodzaju ograniczenia w eksploatacji, w tym zwizane z uyciem uzbrojenia i rodkw technicznych. Prawie kady okrt bojowy ma zuyte bd wycofane z eksploatacji systemy wpywajce na zdolnoci bojowe272. W tej sytuacji wznowienie regularnych patroli przez atomowe okrty podwodne, ktre cznie z patrolami bombowcw strategicznych odczytywano jako prb odzyskania pozycji mocarstwa wiatowego, bdzie bardzo trudne ze wzgldu na zbyt ma ilo sprawnych jednostek. W marynarce wojennej Stanw Zjednoczonych dyury bojowe jest w stanie peni poowa okrtw z pociskami jdrowymi na pokadzie, w Rosji ten odsetek jest zdecydowanie niszy. W roku 2007 liczba patroli zmniejszya si a o 20% wzgldem aktywnoci w roku poprzednim273. Rwnie we flocie niedostatki paliwa s powanym problemem uniemoliwiajcym wykonywanie zada przewidzianych dla tego rodzaju si zbrojnych. Szczeglnie dotyczy to najwikszych statkw, ktre zuywaj bardzo due iloci paliwa, wobec czego maksymalnie ograniczono ilo wyj na pene morze. W roku 1996 otrzymywano 60% zgaszanego zapotrzebowania na paliwo274. W dodatku wczesny stan osobowy sigajcy zaledwie 49% zapenionych etatw zag sprawia, e cz okrtw nawet w przypadku nieograniczonego dostpu do paliwa stacjonowaa w portach bez moliwoci wykonywania zada bojowych lub wiczebnych. Mniej kosztowne s wiczenia lotnictwa morskiego. Dlatego nawet, gdy lotniskowiec nie wychodzi z portu to mona byo na nim wiczy chociaby start i ldowanie samolotw Su-27K.
272
273 274

J. Bojko, Rosyjska Flota Oceanu Spokojnego, Przegld Morski 2007 nr 5, s. 44. T. Wrbel, Batyk, s. 31. I. Witkowski, s. 11.

85

Dziaalno operacyjn okrtom Marynarki Wojennej utrudnia pooenie ich baz. Flota Batycka i Flota Czarnomorska stacjonuj nad morzami zamknitymi, co wymusza uzyskiwanie zgody na przepywanie statkw przez cieniny znajdujce si na wodach terytorialnych innych pastw. W zwizku z tym, konieczne byo okrelenie lotniskowca jak krownik lotniczy, poniewa Turcja nie wyraa zgody na przepywanie lotniskowcw przez wasne cieniny. Nie zmienia to oczywicie faktu, e Admira Kuzniecow jest typowym lotniskowcem, a okrelenie krownik lotniczy ma sztuczny charakter. Aktywno Floty Oceanu Spokojnego krpowana jest do pewnego stopnia przez Sachalin, Japoni oraz Wyspy Kurylskie. W przypadku gdyby zostay one przekazane Japonii po zawarciu ukadu pokojowego, utrudnioby to flocie rosyjskiej przedostawanie si na otwarte przestrzenie Pacyfiku. Jedyna baza, ktra umoliwia swobodny dostp do oceanw to baza Floty Pnocnej. Mimo i, rwnie nie jest ulokowana w idealnym miejscu, poniewa jej porty s zamarznite przez du cz roku, to tam zdecydowano umiejscowi najwiksz cz rosyjskiej Floty i najwiksze okrty. Tam te, jak to zostao przedstawione w pierwszym podrozdziale, znajduje si bro jdrowa oraz okrty wykorzystujce napd atomowy. Flota Oceanu Spokojnego dysponuje mniejszym potencjaem, ale jest porwnywalna z najwikszym komponentem rosyjskiej marynarki za spraw swojego jdrowego charakteru. Pozostae Floty i Flotylla Kaspijska posiadaj znacznie sabsz si bojow oraz wycznie konwencjonalne uzbrojenie. Odrbnym problemem zwizanym z funkcjonowaniem Marynarki Wojennej jest skadowanie odpadw radioaktywnych oraz zomowanie starego sprztu. Dotyczy to przede wszystkim Floty Pnocnej i Floty Oceanu Spokojnego, ktrego od czasu rozwizania ZSRR wycofay ze suby najwiksze iloci starych okrtw. Tam te ulokowane byy i wci s okrty o napdzie atomowym, produkujce tak due iloci odpadw, e zagraa to rodowisku. W trosce o bezpieczestwo ekologiczne, USA i Japonia zdecydoway si przekaza Federacji Rosyjskiej pewn ilo sprztu do rozbirki kadubw i zabezpieczenia radioaktywnych pozostaoci.

86

Po upadku ZSRR aktywno rosyjskiej floty wojennej koncentrowaa si gwnie na operacjach pokojowych ONZ275 oraz prbie utrzymania wiarygodnoci i sprawnoci morskich jdrowych si powstrzymywania, ktre kontroloway okoo gowic jdrowych bdcych na wyposaeniu si zbrojnych276. W tej sytuacji nakady na konwencjonalne okrty podwodne zostay zmniejszone, zarwno jeli chodzi o budow nowych jednostek jak i remont starych. Jednak to wanie konwencjonalne okrty s dzisiaj najbardziej poyteczne. Jedyny konflikt w jakim uczestniczya rosyjska flota to wojna w Gruzji. Uyto w niej krownika Moskwa, niszczyciela Smietliwyj, korwet Mira, Suzdalec i Kasimow oraz okrty desantowe Cezar Kunikow i Saratow, ktre przetransportoway w rejon dziaa bojowych pododdziay 810. puku piechoty morskiej277. Wszystkie jednostki nale do Floty Czarnomorskiej, wic musiay pokona niewielk odlego by dosta si do wybrzey Gruzji. Po dotarciu w poblie Abchazji, rozpoczto patrolowanie jej wybrzey a nastpnie dokonano tam desantu okoo 500 rosyjskich marines. Nastpnie rozpoczto blokad morsk Gruzji. Nie miaa ona oficjalnego charakteru, poniewa byby to krok wyranie wskazujcy na agresywn postaw Federacji Rosyjskiej, ale fakt e do niej doszo jest raczej bezsporny. Dowodzi tego brak moliwoci wycofania si gruziskich okrtw stacjonujcych w porcie Poti do bezpieczniejszego portu w Suchumi. Statki te w porcie pozostay, a ich zaogi zeszy na ld. W konsekwencji Rosjanie zniszczyli w nastpnych dniach wikszo okrtw i infrastruktury wojskowej w Poti. Na podstawie tego krtkiego konfliktu ciko oceni potencja bojowy Floty Czarnomorskiej. Nie doszo do wymiany ognia pomidzy okrtami obu stron. Wiadomo jedynie, e co najmniej dwie mae jednostki gruziskie zostay zatopione
275

W ostatnim czasie, wraz z siami morskimi innych pastw, podjto walk z piractwem u wybrzey Afryki. Pocztkowo Federacj Rosyjsk reprezentowaa tam fregata Nieustraszymyj naleca do Floty Batyckiej. Okrt ten zosta zmieniony 11 stycznia 2009 roku przez niszczyciel Admira Tribuc wraz z jednostkami zaopatrzenia z Floty Oceanu Spokojnego, a po nim od 27 kwietnia ubiegego roku niszczyciel Admira Pantelejew z tej samej Floty. Obecnie dyur bojowy w tym rejonie peni zesp okrtw Floty Oceanu Spokojnego, na czele z gwardyjskim krownikiem rakietowym Warjag. M. Nacz, Kolejny zesp okrtw wyruszy na operacj antypirack, Przegld morski 2010 nr 1, s. 55. 276 A. Makowski, Siy morskie wspczesnego wiata, Gdynia 2000, s. 276. 277 K. Kubiak, Wojna gruziska (1), s. 50.

87

przez ostrza rakietowy floty rosyjskiej. Desant piechoty morskiej za odbywa si na terenie sojuszniczym, wic nie stwarza to moliwoci do analizy, jaka miayby miejsce w przypadku bezporedniego szturmu gruziskiego portu albo desantu na pobliskie wybrzee. Podobnie jak w przypadku pozostaych konwencjonalnych rodzajw si zbrojnych, dziki zwikszeniu budetu obronnego zintensyfikowano wiczenia wojskowe Marynarki Wojennej. Oprcz pomniejszych szkole i wicze wykonywanych przez zgrupowania albo nawet pojedyncze okrty poszczeglnych Flot, pojawia si szansa na doskonalenie umiejtnoci bojowych w ramach zakrojonych na du skal manewrw. Takim przykadem byy wiczenia adoga 2009, przeprowadzone pomidzy 10 sierpnia a 28 wrzenia 2009 roku. Uczestniczyy w nich pododdziay nalece do Leningradzkiego i Syberyjskiego Okrgu Wojskowego, Floty Pnocnej, Batyckiej i Czarnomorskiej oraz jednostki wojsk wewntrznych i suby granicznej278. cznie wykorzystano okoo 50 jednostek pywajcych i 7 tys. onierzy. Gwn czci manewrw by desant morski przeprowadzony na plaach obwodu Kaliningradzkiego a majcy prawdopodobnie odwzorowywa zajmowanie pla na wybrzeu Polski. Wczeniej przeprowadzono odpowiednie rozpoznanie oraz wiczono oczyszczanie wybrzea z min. Oson z powietrzna zapewniao okoo 30 samolotw i migowcw z 689. Puku Lotnictwa Myliwskiego Floty Batyckiej z Czkaowska, 159. Puku Lotnictwa Myliwskiego 6. Armii Lotniczej z Biesowca i 4. Puku Lotnictwa Szturmowego Floty Batyckiej z Czerniachowska. Klasyczny desant piechoty morskiej nie uda si z powodu zbyt duych fal, przeprowadzono jedynie desant z poduszkowcw. Nastpnie przeprowadzono blokad i izolacj atakowanych terenw od strony morza279. Manewry mimo, i przeprowadzone na du skal i czone z wiczeniami Zachd 2009, nie zostay notyfikowane organizacjom midzynarodowym.

278

Russia holds large-scale Ladoga-2009 military drills, http://en.rian.ru/mlitary_news/20090818/ 155844811.html, 18.08.2009. 279 A. Goawski, T. Wrbel, s. 52.

88

Oprcz tego odbywaj si wiczenia o bardziej ograniczonym charakterze. Krownik Piotr Wielki wraz z niszczycielem rakietowym Admira Czabanienko i dwiema pomocniczymi jednostkami pywajcymi zakoczy 10 marca 2009 roku proczny rejs po caym wiecie. Najpierw statki przebyway z wizytami w portach Libii, Turcji i Francji. Na przeomie listopada i grudnia 2008 roku zesp okrtw pod dowdztwem wiceadmiraa Korolewa wzi udzia w wiczeniach z siami morskimi Wenezueli na wodach Morza Karaibskiego. wiczono procedury ratownicze i przeciwdziaanie terroryzmowi morskiemu. Nastpnie grupa opyna Afryk i udaa si na Morze Arabskie, gdzie doczono do innych si midzynarodowych biorcych udzia w wiczeniach INDRA 2009. Pomidzy 26 stycznia a 1 lutego Piotr Wielki wsppracowa z indyjskim niszczycielem Delhi. Druga cz wicze odbywaa si w ramach misji antypirackiej w rejonie wybrzea Somalii. W lutym obrano kurs powrotny przez Kana Sueski, Morze rdziemne, pnocn cz Oceanu Atlantyckiego, a w marcu powrcono na Morze Barentsa i do bazy w Siewieromorsku280. Rosjanie, niejako dla rwnowagi, po manewrach przeprowadzonych z udziaem si morskich Indii wiczyli razem z armi chisk. W ramach Misji Pokojowej przeprowadzano w latach 2005 zarwno spektakularne dziaania wojsk ldowych, jak te wiczenia morskie. Ze wzgldu na zmasowany desant w jakim obie strony si szkoliy, pojawiy si obawy, e prowadzone dziaania udzco przypominaj scenariusz ataku na Tajwan. Byo to jeszcze bardziej widoczne, gdy Misj Pokojow powtrzono dwa lata pniej. Wymiar propagandowy podkrelany przy manewrach Zachd i adoga istotny jest zatem rwnie w przypadku manewrw w tym rejonie wiata. Wymiar praktyczny posiaday za wiczenia Black Sea Harmony, do ktrych Rosja oficjalnie przystpia 27 grudnia 2006 roku. Zostay one zainicjowane przez Turcj w 2004 r. w celu ochrony transportu morskiego na akwenie Morza Czarnego przed atakami terrorystycznymi. W obliczu poprawy relacji z Ukrain, pojawia si moliwo kooperacji jednostek nalecych niegdy do jednej Floty. Pierwsze od 7 lat wsplne wiczenia
280

M. Nacz, Okrt flagowy Floty Pnocnej wraca do bazy, Przegld Morski 2009 nr 6, s. 50.

89

morskie zostan przeprowadzone w dniach od 22 do 25 czerwca 2010 roku. Marynarze bd wiczy m.in. przeprowadzanie operacji ratunkowych w rejonach kryzysowych. Obecnie ciko jest porwnywa potencja rosyjskiej floty z dawnym przeciwnikiem z czasw zimnej wojny, czyli Stanami Zjednoczonymi. Ilociowo rosyjska flota wojenna znacznie ustpuje US Navy, a w dodatku wikszo jednostek amerykaskich jest sprawna. W rosyjskiej Marynarce Wojennej te proporcje s odwrotne. O sile amerykaskiej marynarki stanowi grupy lotniskowcw mogce podrowa po caym wiecie, przenoszc na pokadach cznie kilkaset samolotw i tysice onierzy gotowych do walki w kadym rejonie wiata. Amerykanie maj na stanie tuzin lotniskowcw. Rosjanie maj tylko jeden, w dodatku nie w peni sprawny. Kiedy w roku 1996 Admira Kuzniecow odby dusz podr po Atlantyku, w jej trakcie doszo do uszkodzenia okrtu. Nastpna prba nastpia 12 lat pniej, kiedy to do lotniskowca doczyy mniejsze jednostki i razem odbyy rejs dookoa kontynentu europejskiego. Przeprowadzono w tym czasie wsplne wiczenia z siami morskimi Woch. Okrty manewroway pod wsplnym radiow281. Dzi wiadomo, e kade dusze wyjcie lotniskowca w morze wie si z nowymi awariami oraz kosztami jakie trzeba ponie na ich napraw. Poza tym model Admira Kuzniecow nie jest w stanie przewozi na swoim pokadzie takiej iloci sprztu co amerykaskie lotniskowce. Okrtowi nie suy te przebywanie w arktycznych bazach Floty Pnocnej, dlatego co jaki czas pojawiaj si plany okresowego przebazowania go na Morze Czarne282. Podobnie wyglda sytuacja w przypadku rodzimych okrtw desantowych, ktre nie tylko swoj adownoci, ale przede wszystkim zakresem moliwoci ustpuj konstrukcjom zachodnim. dowdztwem, odpary atak szybkich jednostek nawodnych, przeprowadziy ostrza artyleryjski do celw nawodnych, a take wiczyy czno

281

M. Nacz, Rejs lotniskowcowej grupy uderzeniowej, Przegld Morski 2008 nr 6, s. 53. 282 R. migielski, Rola Floty Czarnomorskiej w polityce zagranicznej i bezpieczestwa Rosji, Biuletyn PISM 2008 nr 57, s. 2.

90

Uniemoliwia to realizacj zaoe Putina o uzyskaniu penej mobilnoci i samowystarczalnoci rosyjskich si zbrojnych283. Lotnictwo morskie posiada obecnie mniejsze znaczenie ni jednostki podporzdkowane Siom Powietrznym. Prawdopodobnie w niedugim czasie utraci ono reszt wartoci bojowej, poniewa nie ma w planie przeprowadzonej na du skal wymiany uzbrojenia. redni nalot roczny pilotw oceniany jest jedynie na okoo 40 godzin284. Pozytywnie ocenianym komponentem WMF jest piechota morska. Wysoce ukompletowana, dobrze wyposaona i wyszkolona zawsze uznawana bya za jedn z najbardziej elitarnych formacji w rosyjskiej armii. Z tego powodu wykorzystywano j nie tylko w wojnie z Gruzj, ale te w czasie wojen w Czeczenii, mimo i nie jest to teren do walki w ktrym marines zostali pierwotnie wyszkoleni. Ich gwne zadanie miao polega na przeprowadzaniu desantw taktycznych na obszarach pooonych w pobliu swoich granic, szczeglnie na zamknitych akwenach takich jak Morze Batyckie, Czarne czy Japoskie. Dlatego te rosyjska flota nie posiada wielkich okrtw desantowych tak jak armie najwikszych pastw czonkowskich NATO. Na wyposaeniu si rosyjskich znajdoway si natomiast szybkie poduszkowce suce do desantu maych oddziaw. W mniejszych stopniu planowano rwnie przeprowadzanie desantw ze migowcw. W Czeczenii postawiono przed piechot morsk bardzo cikie zadanie. Jednostki wiczce dotd gwnie desanty, walk na morzu i na plaach musiay teraz prowadzi dziaania zbrojne w terenie zurbanizowanym. W dodatku marines stali si czci grup szturmowych atakujcych frontalnie pozycj Czeczenw. Jednak ci elitarni onierze zdali ten nieoczekiwany test, czego dowodem byo zawinicie sztandaru z krzyem w. Andrzeja, czyli symbolem Marynarki Wojennej, nad ruinami paacu prezydenckiego w Groznym. Pniej morscy piechurzy walczyli jeszcze w Argunie, Szali, Gudermesie, Wiedeno, Agiszti, Dachu-Borzoj i Kirow-Jurt. W wojnach czeczeskich brali udzia onierze z tak
283

Z. D. Barany, Democratic breakdown and the decline of the Russian military, Princeton 2007, s. 164. 284 The Military Balance 2009, s. 221.

91

oddalonych od siebie jednostek jak 55. Dywizja, 61. Brygada, 336. Brygada, 103. Puk i 876. Batalionu Powietrzno-Desantowego. W drugiej wojnie czeczeskiej uczestniczyy 414. Batalion Desantowo-Szturmowy i ponownie 876. Batalion. Walki stoczono m.in. pod Wiedeno i Noaj-Jurt. Straty w tym konflikcie szacuje si na 172 onierzy oraz 564 rannych285. W roku 2008 piechota morska zostaa wykorzystana w bardziej przyjaznym dla niej rodowisku. Mimo, i nie przeprowadzono desantu na teren wroga, to przetransportowano drog morsk okoo p tysica morskich piechurw z 810. Puku stacjonujcego na Krymie do portu Oczamczira w Abchazji. Ze wzgldu na dynamik konfliktu, puk nie wzi udziau w walkach. Poza tym krtkim epizodem aktywno pododdziaw piechoty morskiej ogranicza si do udziau w wiczeniach. W ostatnich latach zaczy te regularnie stacjonowa na wikszych okrtach wyruszajcych w podr po obcych akwenach. Uzasadnia si to zagroeniem terrorystycznym i piractwem. Mimo to wiadomym jest, e utrzymywaniu wysokiego stopnia sprawnoci i gotowoci bojowej piechocie morskiej nie sprzyja brak pienidzy na przeprowadzanie desantw oraz niewystarczajca dla liczcej prawie 10 tys. onierzy formacji, ilo sprawnych okrtw i migowcw desantowych. By maksymalnie odwzorowa zadania bojowe wykonywane przez te jednostki, naleaoby rwnie wykorzysta wsparcie okrtw rakietowych znajdujcych si w pobliu oraz lotnictwa szturmowego i bombowego. Do tej pory takie manewry byy zdecydowanie zbyt kosztowne, nawet w czasie najlepszej koniunktury gospodarczej. Wane dla gotowoci bojowej rosyjskich marines jest podniesienie ukompletowania oddziaw286 oraz iloci onierzy kontraktowych. Ocena rosyjskiej floty jest negatywna nie tylko w porwnaniu z militarnym supermocarstwem. Jeliby porwna potencjalnych przeciwnikw poszczeglnych Flot rosyjskich, zobaczymy e trac one rwnie dominujc pozycj w regionach, w ktrych operuj. Flota Batycka ma ju mniejszy potencja ni flota Republiki Federalnej Niemiec, natomiast Flota Czarnomorska ustpuje flocie tureckiej. Gdyby
285

M. Gawda, Czarny beret i tielniaszka, Komandos 2009 nr 3, s. 12.

286

W roku 10. Tame, s. 1995 poziom ten wynosi 65%.

92

nie wyposaenie w gowice jdrowe, Flota Oceanu Spokojnego operujca na Dalekim Wschodzie przedstawiaaby mniejszy potencja bojowy ni floty Chiskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej i Japonii. Negatywna tendencja w najbliszym czasie nie ulegnie zmianie, brakuje bowiem moliwoci finansowych by nadrobi zalegoci dwch ostatnich dekad, a ju niedugo dua ilo statkw bdzie musiaa zosta wycofana ze suby z powodu przekroczenia resursw. Zarwno wadze rosyjskie jak i dowdztwo wojskowe s wiadome stanu w jakim znajduje si flota wojenna oraz znaczenia jakie posiada. Zaprezentowana powyej znaczca aktywno wskazuje na uniwersalno celw i moliwoci jakie stoj obecnie przed siami morskimi. W najwikszym stopniu spord wszystkich konwencjonalnych rodzajw si zbrojnych mog wspdziaa z innymi pastwami w ramach midzynarodowych inicjatyw. Jest to szczeglnie wane w obliczu wspczesnych zagroe terrorystycznych, wci uciliwego problemu piractwa morskiego oraz koniecznoci kontrolowania skupisk bogactw naturalnych i szlakw transportowych.

4.3. Modernizacja W odpowiedzi na mnoce si problemy dowdztwo rosyjskiej armii starao si przedstawi swoje propozycje poprawienia stanu rosyjskiej foty wojennej. W roku 1997 kontradmira Walery Aleksin zaproponowa by docelowo posiada 300320 nowoczesnych jednostek, w tym 2 lotniskowce, 10-12 krownikw rakietowych, 35-40 niszczycieli, 40-50 fregat, 30-40 okrtw desantowych, 70 niszczycieli min oraz 70 atomowych okrtw podwodnych287. Ju wtedy wiadomo byo, e s to wymagania niemoliwe do spenienia. W nastpnych projektach stopniowo zmniejszano zaoenia ilociowe, ale wci byy to plany przekraczajce moliwoci finansowe Federacji Rosyjskiej. Dlatego zrezygnowano ze stawiania puapw ilociowych dla kadego typu morskiego uzbrojenia i zaczto przedstawia oglne kierunki inwestycyjne oraz podkrela znaczenie jakoci okrtw kosztem ich iloci. Admiralicja nie zaniechaa jednak swoich futurystycznych wizji.
287

T. Wrbel, Batyk, s. 30.

93

Dowdca Marynarki Wojennej, admira Wadimir Wysocki na konferencji prasowej 4 kwietnia 2008 roku przedstawi plan odbudowywania potgi morskiej Rosji. Zgodnie z nim w okolicach poowy XXI wieku Rosjanie zbuduj pi lub sze lotniskowcowych grup uderzeniowych mogcych operowa w rnych miejscach na Ziemi288. Zgodnie z Doktryn Morsk Federacji Rosyjskiej na okres do 2020 r." morskie siy strategiczne pozostan wanym komponentem armii rosyjskiej. Planowane jest nawet zwikszenie ich znaczenia, poprzez przeniesienie wikszej liczny gowic jdrowych do si morskich oraz prace nad nowym uzbrojeniem. Bardzo kapitaochonnym i do tej pory zwizanym gwnie z wieloma komplikacjami, jest projekt wprowadzenia nowych midzykontynentalnych rakiet balistycznych Buawa. Prowadzone przez kilka ostatnich lat testy czsto koczyy si niepowodzeniem. Fundamentem morskich si strategicznych maj by atomowe okrty podwodne czwartej generacji klasy Boriej oraz wielozadaniowe okrty atomowe typu Jasen289. Trzeba przyzna, e postp tego planu jest widoczny, nastpne jednostki s obecnie w produkcji. Maj one jednak pewne wady. Nie mog swobodnie operowa na zamknitych, pytkich akwenach. Z tego powodu zaznacza si, e produkcja nowych okrtw konwencjonalnych rwnie nie moe zosta zmarginalizowana. Od niej zaley potencja bojowy Flot Batyckiej, Czarnomorskiej i Flotylli Kaspijskiej. Jeeli nie zostan przezbrojone w nowe jednostki o napdzie konwencjonalnym, stan si w niedugim czasie skadnic zomu. Ponadto w Doktrynie wspomina si o znaczeniu lotniskowcw i uniwersalnych okrtw nawodnych. Potrzebne s gwnie niszczyciele nowej generacji, jak rwnie nowe typy fregat i korwet rakietowych oraz okrty desantowe. Podsumowujc, armii rosyjskiej brakuje wszystkich typw wielkich okrtw. Z drugiej strony, obecna ilo maych okrtowych przybrzenych i patrolowych przekracza jej potrzeby. Fakt ten sprawia, e rosyjska Marynarka Wojenna moe zapewnia bezpieczestwo swoich wybrzey, ale nie jest w stanie realizowa strategicznych interesw w innych rejonach wiata. Brak moliwoci
288 289

M. Nacz, Ambitne plany budowy si morskich, Przegld Morski 2008 nr 8, s. 59. M. Nacz, Problemy z Buaw, Przegld Morski 2010 nr 3, s. 56.

94

wysania na inny kontynent sprawnej i silnej grupy lotniskowcowej pokazuje, e rosyjska armia dawno ju utracia status supermocarstwa militarnego. Pozycja mocarstwa regionalnego, ktra jest bardziej osigalna dla pastwa rosyjskiego, wymaga bdzie raczej budowy nowoczesnych korwet i fregat, dziki czemu bdzie mona realizowa interesy pastwa w odlegoci okoo 500 km od brzegu. Tego typu mniej ambitne i bardziej realne zaoenia znalazy si w Planie rozwoju WMF na okres 20402050290. Rozbudowie powinna te podlega infrastruktura brzegowa oraz remontowa. Ale nawet dobrze rozwinita sie stoczni i miejsc serwisu, nie pomoe jeli utrzymane zostanie takie zrnicowanie modeli jak obecnie. Przy konstruowaniu okrtw jednej serii dochodzio dotd do rnicowania poszczeglnych jednostek jeli byy przeznaczone dla wasnej armii lub na eksport. Dokupywanie jednostek zagranicznych tylko zwikszy chaos w tej dziedzinie. Nowe inwestycje wymagane s te na poziomie maych jednostek. Statki o specjalnym przeznaczeniu, takim jak niszczenie min, patrolowanie, ratownictwo, walka radioelektroniczna czy wykrywanie obcych jednostek nawodnych i podwodnych, wymagaj wyposaenia w now elektronik, uzbrojenie oraz systemy kierowania ogniem. W planach jest te budowa atomowego lodoamacza III generacji. Zwizane jest to z topnieniem pokrywy lodowej na Arktyce i koniecznoci zapewnienia sobie kontroli nad ukrytymi tam zoami surowcw energetycznych. Szybkiej interwencji wymaga lotnictwo morskie. Jego starzenie si obnia moliwoci ochrony wasnych wybrzey, strefy ekonomicznej oraz poszukiwania nowych z surowcw strategicznych, m.in. na Arktyce. Due nadzieje zwizane s z planami wprowadzenia do suby nowego wielozadaniowego samolotu powstajcego Tu-142 i I-38. Potencja bojowy rosyjskiej Marynarki Wojennej co roku ulega regresji. Tendencji tej nie przerway ambitne plany modernizacyjne. W cigu kilku
290

na

bazie

gruntownie

zmodernizowanego

Su-33.

Lotnictwo

przeznaczone do zwalczania okrtw podwodnych czeka na wymian samolotw

J. Bojko, Tendencje rozwojowe si morskich Federacji Rosyjskiej, Przegld Morski 2007 nr 1, s. 39.

95

nastpnych lat, ostatnie jednostki wyprodukowane w czasach ZSRR nie bd w stanie wyj z portw. Jeeli bd dalej utrzymywane w subie bez gruntownych remontw, jedyn ich zdolnoci bojow moe by moliwo oddawania strzaw pociskami balistycznymi z portw, w ktrych si znajduj. Faktyczn warto przedstawia bd jednostki wyprodukowane ju w czasach Federacji Rosyjskiej, ktre s co prawda nowsze, ale nie mona ich zaliczy do najnowszych i najbardziej zaawansowanych konstrukcji. Doranym rozwizaniem tego problemu moe by chociaby import nowoczesnego uzbrojenia z pastw NATO. Nie zapewni to jednak dugofalowego rozwoju rosyjskich si morskich, potrzebny jest bowiem znaczny postp technologiczny w produkcjach rodzimego przemysu zbrojeniowego, m.in. szersze wykorzystanie technologii stealth. Rozdzia 5 Siy specjalne W obecnej strukturze si zbrojnych nie zosta wyodrbniony taki rodzaj wojska jak siy specjalne. Jednake po to by mie porwnanie z armiami pastw NATO, gdzie wyodrbnianie oddziaw specjalnych jest do powszechne, w tym rozdziale opisane zostan jednostki elitarne, zarwno podporzdkowane armii jak i innym strukturom siowym. Co prawda Wojska Powietrznodesantowe (WozdusznoDiesantnyje Wojska, WDW) i Specnaz GRU czciowo podporzdkowane byy lub wci s Wojskom Ldowym, ale ze wzgldu na swj charakter i potencja bojowy oraz wykonywane zadania zasuguj na wyodrbnienie i bardziej szczegowy opis. Natomiast Jednostki antyterrorystyczne, mimo e podlegaj Ministerstwu Spraw Wewntrznych, pojawiaj si w tym rozdziale poniewa wykazuj due podobiestwo do takich formacji jak amerykaski Delta Force, brytyjski SAS czy polski GROM, a te uwaane s za jednostki wojskowe. Naley te zaznaczy e okrelenie siy specjalne (wojska specjalne) bdzie tutaj rozumiane w sposb przyjty powszechnie na wiecie, czyli w odniesieniu do jednostek elitarnych. W armii rosyjskiej pojawia si bowiem okrelenie wojska specjalne, ale odnosi si ono
96

do rnego rodzaju sub i jednostek o charakterze pomocniczym lub wspierajcym pododdziay bojowe291. Swego czasu pojawi si pomys by WDW i Specnaz poczy i stworzy z nich pewien rodzaj Prezydenckiej Gwardii albo Specjalnej Rezerwy. Wyczone spod zwierzchnoci operacyjnej dowdcw Okrgw Wojskowych pozostawayby do dyspozycji gowy pastwa na wypadek sytuacji kryzysowej wymagajcej natychmiastowej reakcji292. Pomys ten jednak nie doczeka si realizacji, dlatego opisane poniej formacje nie s poczone ani umiejscowione w tym samym miejscu struktury si zbrojnych. czy je jednak kilka cech: wysoki poziom wyszkolenia bojowego i zdyscyplinowania, dobre uzbrojenie, moliwo szybkiej mobilizacji i wykorzystania w odlegych miejscach oraz na og ochotniczy charakter. Przysuguje im te chociaby przywilej noszenia synnego podkoszulka w biao-niebieskie paski (tielniaszki).

5.1. Wojska powietrznodesantowe Wojska Powietrznodesantowe, okrelane te czasami jako Powietrzne Siy Szturmowe, s najwiksz spord elitarnych formacji rosyjskiej armii. Ich pocztki sigaj poowy lat 30-tych XX wieku, kiedy to na wniosek marszaka ZSRR Michaia Tuchaczewskiego stworzono i bardzo szybko rozwinito ten pionierski rodzaj wojsk. By to czas kiedy wojska aeromobilne na wiecie dopiero powstaway, wobec tego wielki pokaz jaki urzdzono przed dowdcami z Wielkiej Brytanii i Francji wywar na nich bardzo due wraenie. W latach 30-tych ZSRR dominowa jeli chodzi o liczebno jednostek powietrznodesantowych w porwnaniu z innymi armiami. Formacja ta bya podporzdkowana w owym czasie gwnodowodzcemu Si Powietrznych i cile z lotnictwem wsppracowaa, gdy nie posiadaa swoich oddziaw lotnictwa transportowego. W latach 1956-64 spadochroniarze przeszli pod nadzr gwnodowodzcego Wojsk Ldowych. Po krtkich perturbacjach na pocztku lat 90-tych wojska zostay bezporednio
291 292

S to np. pododdziay chemiczne. S. J. Blank, Russias Armed Forces on the brink of reform, Carlisle 1998, s. 25.

97

podporzdkowane ministrowi obrony i szefowi sztabu generalnego jako samodzielny rodzaj si zbrojnych. Nastpnie planowano utworzy oddzieln struktur czc w sobie rnego rodzaju jednostki szybkiego reagowania, jednake reforma ta si nie udaa. Mimo licznych protestw w roku 1996 ponownie podporzdkowano diesantnikw Wojsk gwnodowodzcemu Ldowych i Wojsk Ldowych. Wojskom Sytuacja ta nie trwaa dugo, bowiem rok pniej ponownie rozwizano aparat gwnodowodzcego przywrcono Powietrznodesantowym autonomi293. W czasach ZSRR spadochroniarze odgrywali wan rol. Byli awangard armii radzieckiej, jako pierwsi walczyli w Afganistanie, a potem tumili zamieszki w republikach radzieckich. Redukcje przeprowadzone w latach 90-tych nie ominy oczywicie wojsk powietrznodesantowych. Jeszcze w roku 1990 tworzyo je a 8 dywizji, nie liczc samodzielnych brygad. W wyniku rozpadu ZSRR Biaoru przeja stacjonujc w Witebsku 103. Dywizj, 105. Dywizja z Fergany zostaa wczona do uzbeckich si zbrojnych, za 102. Dywizja z modawskiego Kiszyniowa zostaa podzielona midzy Rosj i Ukrain. Poza granicami Federacji Rosyjskiej pozostao 58% bazy szkoleniowej, a w tym a 19 poligonw 294. Pniej doszo rwnie do rozwizania czci jednostek znajdujcych si na terytorium rosyjskim, a liczba onierzy zostaa ograniczona prawie dwukrotnie, bowiem jeszcze w roku 1996 byo 64,3 tys. spadochroniarzy295. Obecnie rosyjskie siy aeromobilne licz 35 tys. onierzy i s uformowane w 4 dywizje (7. Gwardyjsk Czerkask w Noworosyjsku, 76. Gwardyjsk Czernichowsk w Pskowie, 98. Gwardyjsk Swirsk w Iwanowie oraz 106. Gwardyjsk w Tule), 3 niezalene brygady (11. w Uan-Ude, 31. w Uljanowsku oraz 83. w Ussuryjsku) oraz jeden orodek szkoleniowy o wielkoci brygady. Oznacza to, e na stanie kadego z okrgw wojskowych znajduj si tego typu jednostka. Kada z dywizji ma w swoim skadzie dowdztwo i sztab, 3 puki powietrznodesantowe, puk artylerii,

293 294 295

B. Potyraa, H. Szczega, s. 117-118. R. migielski, Osierocona, s. 405. T. Wrbel, Niebieskie berety, Polska Zbrojna 1998 nr 23, s. 33.

98

puk artylerii przeciwlotniczej, dywizjon artylerii przeciwpancernej, kilka batalionw wsparcia i batalion albo kompani rozpoznania296. Uzbrojenie jednostek powietrznodesantowych stanowi wozy bojowe BMD297, transportery opancerzone BTR-D, wozy rozpoznawcze BRDM-2, modzierze samobiene 2S9 Nona, haubice D-30, dziaa przeciwlotnicze ZSU23/3 oraz rczne zestawy wyrzutni rakiet przeciwlotniczych i przeciwpancernych.

296 297

R. migielski, Osierocona, s. 407. Specjalna wersja wozu BWP, ktra moe by desantowana z samolotu na spadochronie z zaog w rodku.

99

Do zada wojsk powietrznodesantowych w okresie wojny naley298: Przeprowadzanie desantw na terytorium przeciwnika, poza granicami frontu, w celu przejcia bd zniszczenia wanych dla atakowanej strony obiektw.

Desantowanie si i wprowadzanie chaosu na terytorium nieprzyjaciela, w celu uatwienia dziaa wasnej piechoty morskiej szturmujcej wybrzee nieprzyjaciela albo nacierajcych si ldowych.

Dezorganizacja dowodzenia, zaopatrzenia i cznoci przeciwnika. Wykorzystywanie manewrw okrenia i oskrzydlenia wojsk nieprzyjaciela aby umoliwi przeamanie frontu wasnym jednostkom ldowym.

Niszczenie desantw przeciwnika na wasnym terytorium. W okresie zagroenia wojn, spadochroniarze maj wzmacnia siy bronice granic, chroni wane dla obronnoci pastwa obiekty, niszczy uderzenia si specjalnych przeciwnika oraz zwalcza ataki terrorystw i grup przestpczych299. Rekrutacja do WDW umoliwia odpowiedni dobr najlepszych kandydatw. Na komisji lekarskiej wybiera si zdrowych i najbardziej sprawnych i wysportowanych modziecw-ochotnikw. Bada si rwnie inteligencj, wytrzymao psychiczn i lojalno. Po wcieleniu do wojska rekrut przechodzi cikie szkolenie bojowe, intensywne szkolenie strzeleckie i zajcia podnoszce wytrzymao i sprawno fizyczn oraz wiczce umiejtnoci walki wrcz. Duy nacisk oczywicie kadzie si na wykonywanie skokw spadochronowych, prowadzonych o rnych porach dnia i nocy oraz w rnych warunkach pogodowych300. Dyscyplina w czasie suby jest surowa, co spowodowane jest zadaniami do jakich s przeznaczeni spadochroniarze oraz warunkw dziaania na terenie nieprzyjaciela. Jak ju zostao wspomniane wczeniej, najbardziej wartociowe i mobilne pododdziay Wojsk Powietrznodesantowych byy wysyane do Czeczenii oraz
298

R. migielski, Rosyjskie Wojska Powietrznodesantowe, http://wschod.progrock.pl/index.php?section= article&id_article=26, 02.06.2005. 299 Ostatnie zadanie powinno by wykonywane we wsppracy z wewntrznymi strukturami bezpieczestwa pastwa rosyjskiego. 300 Ch. Mann, M. Ryan, A. Stilwell, Encyklopedia oddziaw specjalnych : taktyka, historia, strategia, uzbrojenie, Warszawa 2003, s. 211.

100

Gruzji, bez wzgldu na odlego wasnych baz od rejonw walki. Stanowiy rwnie gwny komponent rosyjskich si pokojowych wysyanych z mandatem ONZ i WNP na tereny byej Jugosawii oraz do Abchazji. Udzia w tych konfliktach pokaza, e mimo wysokiej sprawnoci bojowej, spadochroniarze rosyjscy nie s przystosowani do udziau we wspczesnych konfliktach i misjach pokojowych. Ich sprzt oraz wyszkolenie zakada prowadzenie dziaa ofensywnych w jeszcze wikszym stopniu ni Wojska Ldowe. Mimo lepszego wyposaenia i dyscypliny, spadochroniarze ponieli znaczne straty w trakcie walk w Czeczenii. Szacuje si je na 378 onierzy301. Formacja ta musi przej zmiany w sposobie dziaania, zmiany zarwno na poziomie koncepcyjnym jak i mentalnym samych onierzy. Mimo wszystko, wida pewne symptomy zmian w charakterze tej formacji. Wycofanie czci cikiego sprztu, m.in. wyrzutni rakiet kalibru 122 mm, moe wiadczy o deniu do przeksztacenia jej z oddziaw desantowo-szturmowych w lejsze a bardziej mobilne i szybciej reagujce jednostki. W trakcie wojny z Gruzj udzia w walkach bray m.in. pododdziay 10. Puku Powietrznodesantowego. Poniewa realizowali oni wczeniej misj pokojow w Abchazji to do walki weszli najszybciej. Pniej w rejon walk przerzucono jeszcze pododdziay 7., 76. i 98. Dywizji. Spadochroniarze rwnie tym razem nie mieli okazji do wykonywania zada do ktrych zostali przeszkoleni. Przetransportowano ich drog powietrzn do baz w na Kaukazie, a nastpnie uzbrojono w ciki sprzt i przyczono do oddziaw zmechanizowanych. W ten sposb mogo zosta przetransportowanych nawet 9 tys. onierzy 302. Wikszo desantnikw wspara siy abchaskie walczce przeciw Gruzinom. Po zajciu Wwozu Kodori spadochroniarze niszczyli infrastruktur portu w Poti. Bardzo pozytywnie oceniono dziaania 247. Puku z 7. Dywizji, ktry zaj baz w Senaki wraz ze znajdujcymi si tam gruziskimi czogami, wozami bojowymi, transporterami opancerzonymi oraz wyrzutniami rakiet przeciwlotniczych BUK-1. Na froncie osetyjskim walczy m.in. 104 puk nalecy do 76. Dywizji. Przeby on drog od Cchinwali przez Chetagurowo i Wariani, a do Gori na terytorium Gruzji. Pierwszy powany kontakt bojowy nastpi w Wariani, gdzie stoczono krtk i
301 302

T. Wrbel, Niebieskie, s. 33. M. Gawda, Specnaz w boju, Komandos 2009 nr 1, s. 16.

101

zwycisk walk oraz przejto sprzt nieprzyjaciela. Nastpnie zajto wzgrze w pobliu Gori skd prowadzono skuteczny ostrza wojsk gruziskich. Po zajciu miejscowoci ponownie udao si zabezpieczy i skonfiskowa gruziskie uzbrojenie. Poszczeglne dywizje i brygady nie reprezentuj rwnego potencjau bojowego. Rni si nawet stopie ich ukompletowania, podobnie jak ma to miejsce w Wojskach Ldowych. Wskanik ten waha si pomidzy 50-90%, cho zgodnie z zaoeniami powinien wynosi co najmniej 80%303. Poza tym Wojska Powietrznodesantowe dotykaj podobne problemy jak inne rodzaje si zbrojnych. onierze zarabiaj mao, maj problemy z otrzymaniem subowych mieszka, natomiast poborowi poddawani s diedowszczinie. Sprzt starzeje si, a wymiana na nowszy, np. wozy bojowe BMD-3 i BMD-4, postpuje zbyt powolnie. Wci jednak Wojska Powietrznodesantowe pozostaj jednym z najlepszych elementw rosyjskich si zbrojnych, ktry w pierwszej kolejnoci mona wysa zarwno jako komponent si pokojowych jak i do walki w konflikcie zbrojnym. Co wicej, planowane jest pena profesjonalizacja wojsk aeromobilnych, poczynajc od 76. Pskowskiej Dywizji304.

303 304

R. migielski, Osierocona, s. 405. P. K. Baev, The Trajectory of the Russian Military: Downsizing, Degeneration, and Defeat, [w:] S. Miller, D. V. Trenin (red.), The Russian Military: Power and Policy, Cambridge 2004, s. 68.

102

5.2. Specnaz Nazw Specnaz (specialnoje naznaczenije) okrela si rnego rodzaju jednostki komandosw przeznaczone, jak wskazuje nazwa, do wykonywania specjalnych zada bojowych. Formacja tego typu bya unikatowa w porwnaniu z jednostkami specjalnymi w armiach innych pastw. Unikatowa z tego powodu, e adnemu innemu pastwu, nawet Stanom Zjednoczonym nie udao si wyszkoli tak duej liczby komandosw. Specnaz GRU podzielony by bowiem na brygady. Jego szczeglny charakter wynika rwnie z tego, e czy w sobie jednostki specjalne, desantowe, rozpoznawcze i wywiadowcze. Ciko doszuka si waciwego odpowiednika w innych armiach, odpowiednika ktry charakteryzowaby si tak du wszechstronnoci i zakresem zada przed nim stawianych. Tylko czciowo do Specnazu GRU mona porwna polski 1 Puk Specjalny Komandosw z Lublica. Do niedawna jednostka ta mimo, e wyrniaa si poziomem wyszkolenia i przeznaczeniem, podlega bya Dowdztwu Wojsk Ldowych. Tak samo tworzya duy samodzielny oddzia onierzy specjalnego przeznaczenia, a jednoczenie uznawana bya za jeden z oddziaw piechoty. Brygady Specnazu GRU podlegaj operacyjnie Okrgom Wojskowym oraz ich dowdcom. Jednak bezporednio zawsze znajdoway si w strukturach wywiadu wojskowego (GRU), czyli w efekcie Sztabowi Generalnemu z pominiciem dowdztw rodzajw si zbrojnych. Dlatego przyjo si by nazywa ca formacj Specnazem GRU, poniewa niektre jednostki specjalne wojsk wewntrznych albo sub bezpieczestwa rwnie okrelane s jako Specnaz305. To nietypowe umiejscowienie w strukturze si bezpieczestwa wynika z zada jakie w okresie wojny albo zagroenia wojn maj wykonywa komandosi. Sukces ich dziaalnoci zaley w duym stopniu od bezporedniego dostpu do informacji wywiadowczych. Dodatkowo, w skad Specnazu wchodz nie tylko onierze, ale te szpiedzy 306.
305

Z tego powodu dla odrnienia podaje si rwnie skrt instytucji, ktrej podlega dana jednostka specjalnego przeznaczenia, np. Specnaz GRU, Specnaz FSB. 306 Szpiedzy Specnazu przenikaj rne rodowiska, czasami s to sportowcy albo obsuga kadry sportowej wyjedajca za granic, a czasami s to wrcz obywatele innych pastw szpiegujcy wasne rodowiska zawodowe i spoeczne.

103

Wszechstronnie wyszkoleni agenci mog nie tylko wyszukiwa cele i dostarcza wane informacje innym formacjom oraz przygotowywa ich atak, ale take samemu likwidowa cele, stanowic uderzeniowe formacje wywiadu wojskowego307. W czasie szkolenia duy nacisk kadzie si na rne sposoby pozyskiwania informacji, od podsuchu i obserwacji, a do kradziey dokumentw i przesuchiwania jecw. Poza tym Specnaz wykonuje m.in. nastpujce zadania bojowe i wspierajce308:

Prowadzenie

dywersji

sabotau

poprzez

niszczenie

obiektw

strategicznych i przemysowych, np. baz wyposaonych w bro jdrow. Udzielanie pomocy innym rodzajom si zbrojnych, np. naprowadzanie wasnych

si

powietrznych

na

cele

naziemne

przeciwnika

albo

przygotowanie miejsc do ldowania si aeromobilnych. W razie koniecznoci prowadzenie regularnych dziaa bojowych na froncie lub poza jego liniami, samodzielnie lub we wsppracy z pododdziaami zwiadowczymi jednostek ldowych, spadochroniarzami albo piechot morsk. Dziaalno antyterrorystyczna i kontrwywiadowcza, zwalczanie zbrojnych grup zagraajcych bezpieczestwu pastwa i ich baz. Dziaanie na rzecz bezpieczestwa wasnych obywateli i pastwa poza jego granicami, pomoc w ewakuacji, uwalnianie zakadnikw. Akcje poszukiwawcze i ratunkowe, odnajdywanie i ratowanie wasnych onierzy, pilotw poza granicami frontu.

Prowadzenie operacji psychologicznych majcych na celu obnienie moliwoci obronnych przeciwnika. Mona tego dokonywa przez demoralizacj onierzy i obywateli wrogiego pastwa, kreowanie pozytywnego wizerunku wasnego pastwa i przeciwdziaanie propagandzie dziaajcej na jego niekorzy.

Udzielanie pomocy i uzbrajanie si partyzanckich dziaajcych na terenie wrogiego pastwa.

307 308

W. Suworow, Specnaz. Historia sowieckich si specjalnych, Warszawa 1999, s. 15. R. migielski, Osierocona, s. 359.

104

Udzia w operacjach pokojowych, pomocy humanitarnej i likwidacji skutkw klsk ywioowych. Zmiany terytorialne, ktre nastpiy w roku 1991 doprowadziy do utraty

zwierzchnictwa Moskwy nad czci swoich si specjalnych. Biaoru przeja kontrol nad 5. Samodzieln Brygad Specjalnego Przeznaczenia, natomiast Uzbekistan od tej pory mg dysponowa 15. Brygad Specjalnego Przeznaczenia, 459. Batalionem i pukiem szkolnym. Najwiksz ilo Brygad Specnazu, bowiem a 3 przeja Ukraina. Obecnie Specnaz GRU dysponuje 9 brygadami. Podobnie jak dywizje i brygady powietrznodesantowe, s one rozmieszczone w kadym z Okrgw Wojskowych. Najbardziej znane jednostki to 2. Samodzielna Brygada w Peczorach koo Pskowa, 3. Samodzielna Brygada w Samarze, 12. Samodzielna Brygada w Asbiest koo Swierdowska, 14. Samodzielna Brygada w Ussyryjsku, 16. Samodzielna Brygada w Czuczkowie, 22. Gwardyjska Samodzielna Brygada w Aksaj i 24. Samodzielna Brygada w Bierdsku koo Nowosybirska. W skad brygady wchodz pododdziay specjalne (bojowe), dowdcze i operacyjne, cznoci, oficerskie309, saperskie, przeciwpancerne oraz administracyjne. Uzbrojenie stanowi karabinki szturmowe AK-74 i AN-94, pistolety z tumikiem, noe i granaty. Do kadej druyny przypisany jest te karabin snajperski, granatnik przeciwpancerny, rczna wyrzutnia rakiet przeciwlotniczych, radiostacja i zapas materiaw wybuchowych. Ze wzgldu na charakter wykonywanych zada, poszczeglne jednostki okrelane s jako razwiedzcziki (spadochroniarze i zwiad dalekiego zasigu), rejdowiki (zwiad krtszego zasigu, ale bardziej liczny) albo wysotniki310 (jednostki szturmowe i antyterrorystyczne). Specyficzna rekrutacja i szkolenie sprawiaj, e do Specnazu trafiaj jeszcze lepsi onierze ni do si wojsk aeromobilnych. Sprawni fizycznie, inteligentni i politycznie godni zaufania podpisuj dokument zobowizujcy do lojalnoci swojej formacji a do mierci. Nastpujce potem, ekstremalne przeszkolenie, przeszo ju do legendy i sprawio, e przez dekady wszyscy potencjalni i realni wrogowie ZSRR bardzo obawiali si Specnazu. Oprcz wyczerpujcych wicze
309

W jej skad wchodz weterani i dodatkowo przeszkoleni oficerowie i chory. Pododdzia taki mona wysa na misj o najwyszym stopniu trudnoci i ryzyka. 310 Ch. Mann, M. Ryan, A. Stilwell, s. 77.

105

fizycznych na torach przeszkd i w terenie, nowych komandosw szkolono do samodzielnego przeycia w najciszych klimatycznie rejonach ZSRR, a potem Federacji Rosyjskiej. Duy nacisk kadziono na umiejtno przetrwania w terenie (survival) i znajomo topografii. Czasami nie dostarczano im racji ywnociowych aby musieli zdoby j sami, nawet kosztem wasnej ludnoci. Ponadto wiczono elementy walki wrcz, cichego zabijania, desantw spadochronowych i z helikopterw, technik infiltracji, sabotau i dywersji, uycia adunkw wybuchowych311. Mimo e pocztki Specnazu GRU sigaj roku 1950, a w roku 1961 wczeniejsze kompanie i bataliony rozbudowano do poziomu brygad, to swj powaniejszy chrzest bojowy formacja przesza dopiero w czasie interwencji Ukadu Warszawskiego w Czechosowacji w roku 1968. Pododdziay Specnazu przeprowadziy brawurowe operacje przejcia lotniska w Pradze, a potem budynku Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Czechosowacji312. Pniej nastpiy dziaania w trakcie wojny w Afganistanie. Mimo ograniczonych informacji na ten temat wiadomo, e oprcz regularnych star z wrogiem, realizowano rwnie charakterystyczne dla formacji zadania, czyli zwiad, dywersja i walka psychologiczna. Najprawdopodobniej najwiksze nasilenie walk miao miejsce w latach 1984-86313. Trudniejsze zadanie postawiono przed jednostkami Specnazu w trakcie wojen w Czeczenii. W obliczu klsk ponoszonych przez regularne oddziay, zlecano komandosom prowadzenie typowych natar na najmocniej bronione pozycje przeciwnika, co byo niezgodne z przeznaczeniem formacji. Mimo poniesionych znacznych strat, uycie pododdziaw Specnazu GRU jako grup szturmowych przynosio lepsze rezultaty ni nawet najbardziej elitarnych pododdziaw jednostek zmechanizowanych czy pancernych. Konflikt w Czeczeni zweryfikowa bowiem, ktre jednostki zasuguj wci na miano elitarnych, a ktre dawno ju utraciy taki status. Z obawy przed ponown kompromitacj jednostek regularnych rosyjskiej armii, w czasie wojny z Gruzj Specnaz GRU ponownie przystosowano do zada i
311 312

Tame, s. 75. H. Herman, Dziaania specjalne w wojnach i konfliktach po II wojnie wiatowej, Warszawa 2000, s. 120. 313 C. Schofield, Komandosi rosyjscy, Warszawa 1996, s. 89.

106

charakteru piechoty zmechanizowanej. Wykorzystane jednostki zostay wyposaone w wozy bojowe i transportery opancerzone by mc toczy otwart walk z wojskami gruziskimi. Cz pododdziaw zostaa jednak przeznaczona do wykonywania specyficznych dla siebie zada. Najwicej informacji odnonie aktywnoci Specnazu dotyczy dwch batalionw Wostok i Zapad sformowanych z Czeczenw i Dagestaczykw lojalnych wobec Federacji Rosyjskiej, dowiadczonych w walkach z wasnymi rodakami. Naleay do 42. Dywizji Zmechanizowanej stacjonujcej podwczas na terenie Czeczenii. Byy to bardzo rozbudowane jednostki, liczce od 800 do nawet 1500 onierzy, czyli wielkoci przypominajce raczej puk lub nawet brygad314. Pododdziay Zapadu prawdopodobnie dokonay zwiadu, a nastpnie uczestniczyy w natarciu na pozycje Gruzinw bronicych si w Wwozie Kodori. By moe doszo te do desantu poza lini obrony przeciwnika. Nieprzyjaciel nie stawia duego oporu i do szybko si wycofa. Wostok bra w tym czasie udzia w walkach w Osetii Poudniowej. Korzystajc ze wsparcia przydzielonych komandosom wozw BMP-2 prowadzono natarcie na Cchinwali. Przydzielona do tego zadania kompanie Wostoku wykonaa zadanie nie ponoszc strat. Nastpnie doczono do duej zmechanizowanej kolumny wkraczajcej na terytorium waciwe Republiki Gruzji. W okolicy miejscowoci Zemo Nikozi kolumna zostaa ostrzelana przez artyleri gruzisk i rozpocza si walka o te tereny. Gruzini stawiali zacieky opr i dopiero po ostrzale rosyjskich czogw, artylerii i migowcw szturmowych oraz likwidacji obserwatora artyleryjskiego udao si przeama obron. Straty wrd Rosjan byy stosunkowo due315, bowiem wojska gruziskie nie zostay docenione i zaskoczyy swoj determinacj i organizacj. W walkach uczestniczyy take prawdopodobnie pododdziay 10. i 22. Samodzielnych Brygad Specnazu oraz 45. Samodzielnego Puku Specjalnego podlegego Wojskom Powietrznodesantowym. Brak jednak szczegowych danych dotyczcych ich aktywnoci. Z powodw politycznych po zakoczeniu wojny liczebno obu

314 315

M. Gawda, Specnaz, s. 12. Pododdzia Specnazu nie ponis strat, poniewa znajdowa si w tyle kolumny.

107

czeczeskich batalionw zostaa znacznie zmniejszona, a ich struktur ograniczono do poziomu kompanii316. Obecnie podkrela si oznaki ewolucji Specnazu w kierunku jednostek specjalnych w stylu SAS, mimo i konflikt w Gruzji wymusi uycie ich w cakiem odmiennym charakterze. Zmiany te wymuszone s nowym charakterem zagroe w rodowisku midzynarodowym. Wci jednak w doktrynie dziaania Specnazu dominuj zadania charakterystyczne dla wojny z przeciwnikiem pastwowym o podobnym potencjale i moliwych do wykonania w duszych ni 5 dni konfliktach. Jednostki specjalnego przeznaczenia znajduj si nie tylko w strukturach Wojsk Ldowych, ale rwnie w ramach Marynarki Wojennej. Wrd zwykych pododdziaw piechoty morskiej, s rwnie pododdziay morskich komandosw, wyrniajcych si na tle caoci marines. Ich pocztki sigaj drugiej poowy lat 50-tych317. Na Morsk Brygad Specnazu skadaj si trzy bataliony. S one w rnym stopniu ukompletowane, ale okrelenie brygada jest raczej nieadekwatne, poniewa na og taka jednostka liczy niespena 300 zawodowych marynarzy. S to wszechstronnie wyszkoleni onierze, potrafi wykonywa zadania powietrznodesantowe, wysokogrskie oraz podwodne. Do ich dyspozycji pozostawiono unikatowe uzbrojenie takie jak miniaturowe podwodne okrty i skutery, nowoczesn bro do strzelania pod wod, stacje hydroakustyczne oraz innego rodzaju sprzt pomocny w akcjach dywersyjno-rozpoznawczych typowych dla grup petwonurkw bojowych318. W czasach zimnej wojny obserwowano dziaalno tych oddziaw na obszarze Europy, w Libanie, w pobliu Japonii i Szwecji oraz przeciwko bazom USA na caym wiecie. Obecne nie dziaaj ju w tak oddalonych od Federacji Rosyjskiej obszarach. Ich dziaania zaczynaj upodabnia morski Specnaz to takich formacji jak amerykaski Navy SEALs, poniewa dawne zadania zakadajce przygotowywanie duych desantw zwykych jednostek piechoty morskiej na obszar innego pastwa wydaj si coraz mniej adekwatne do rzeczywistoci. Ze
316

Decyzja ta zwizana bya z walk o wpywy w Czeczenii pomidzy prezydentem Kadyrowem a dowdc batalionu Wostok. 317 H. Herman, Dziaania specjalne : wczoraj, s. 172 318 P. Kaliszewicz, Enklawa arsena, Przegld si zbrojnych 2007 nr 4, s. 105.

108

wzgldu na wietne wyszkolenie komandosw, mona stawia tej jednostce zadania do wykonywania w rodowisku morskim i nadmorskim o podwyszonym stopniu trudnoci. Docelowo morski Specnaz moe sta si odpowiednim narzdziem do wykonywania byskawicznych dziaa antyterrorystycznych w maych grupach, zachowujc jednoczenie umiejtnoci szkolone jeszcze w czasach ZSRR.

5.3. Jednostki antyterrorystyczne Ze wzgldu na liczebno wojsk wewntrznych oraz mnogo sub bezpieczestwa, w strukturach siowych znajduje si wiele elitarnych oddziaw antyterrorystycznych. Rzecz jasna, jeszcze wicej tajemniczych oddziaw specjalnych w strukturach bezpieczestwa pastwa funkcjonowao w czasach ZSRR. Nasilenie rozwoju tego typu jednostek nastpio po atakach terrorystycznych na olimpiadzie w Monachium, w roku 1972. Na rozkaz wczesnego szefa KGB Jurija Andropowa w roku 1974 utworzono w ramach 7 Dyrektoriatu Zarzd A319. Zadania bezporedniego sformowania, wyszkolenia i dowodzenia oddziaem podj si pukownik Witalij Bubienin. Pocztki byy skromne bowiem zaczto od maej 30-40 osobowej grupy, natomiast przed rozpadem bloku pastw komunistycznych struktura skadaa si z kilku pododdziaw ulokowanych w Kijowie, Misku, Krasnodarze, Jeketerynburgu i Ama-Acie liczcych w sumie okoo 500-600 funkcjonariuszy320. Po rozpadzie ZSRR na krtki okres wcielono Alf do Gwnego Zarzdu Ochrony Federacji Rosyjskiej. By to moment, w ktrym z tej jednostki odeszo wielu dowiadczonych funkcjonariuszy oraz utracono cz wypracowanego wczeniej potencjau i renomy. W roku 1995 Zarzd A zosta podporzdkowany Federalnej Subie Bezpieczestwa (FSB) i w tej strukturze pozosta do dzisiaj. W tym czasie stworzono te Centrum Antyterrorystyczne, przemianowane w roku 1998 na Centrum Specjalnego Przeznaczenia, w skad

319 320

Zamiennie uywa si te okrelenia Grupa A albo potocznie Alfa. M. Gawda, Specnaz KGB-FSB Alfa (1), Komandos 2009 nr 7-8, s. 24.

109

ktrego wchodz te inne oddziay specjalne Wympie321, Witia322 i Zenit. Cz z tych jednostek okrelana jest rwnie zbiorczym mianem Specnazu FSB. W roku 1998 zorganizowano w ramach Alfy i Wympiea piony logistyczny i zabezpieczenia, co wizao si z chci poprawy cznoci oraz uwzgldnieniem takich osb jak snajperzy. Po wrzeniu 2004 r. Grupa A stanowi rwnie cz Suby Ochrony adu Konstytucyjnego323. W poprzedniej dekadzie liczebno Zarzdu A szacowano na okoo 250 osb, stacjonujcych w Moskwie, Chabarowsku, Jekaterynburgu i Krasnodarze. Do zada jednostek specjalnych tego typu naleaa od samego pocztku likwidacja grup terrorystycznych i gronych przestpcw, ochrona najwaniejszych przedstawicieli pastwa rosyjskiego oraz innego rodzaju operacje specjalne majce na celu zapewnienie bezpieczestwa pastwowego. Ich charakter zalea od aktualnych wydarze wewntrz granic Zwizku Radzieckiego i Federacji Rosyjskiej oraz w jej otoczeniu. Na pocztku lat 90-tych prowadzono dziaalno o

321

Nastpna elitarna jednostka KGB, utworzona w roku 1981 przez gen. Jurija Drozdowa. Znana te jako Grupa/Zarzad W. Pierwotnie miaa realizowa dziaania poza granicami pastwa takie jak dywersja, sabota, daleki zwiad i rozpoznanie oraz precyzyjna likwidacja maych grup nieprzyjaciela. Po podporzdkowaniu FSB realizowaa ju gwnie zadania na terenie kraju, stajc si nieomale bliniacz jednostk wzgldem Alfy. Obie jednostki czsto podejmoway wsplne dziaania, cho Wympie nigdy nie sta si tak sawny. Dzi w jednostce suy moe nawet 400 szturmowcw, specjalistw od dywersji, pirotechnikw, snajperw oraz mistrzw znajcy walki wrcz. Dwie trzecie z nich posiada wysze wyksztacenie. S. Popowski, Alfa, Wympie i inne, http://newarch.rp.pl/artykul/358061_Alfa_Wympiel_i_inne.html, 19.10.2001. 322 Jednostka antyterrorystyczna utworzona w roku 1978 przez pk. Siergieja Lysjuka, znajdujca si obecnie w strukturach rosyjskich wojsk wewntrznych i podporzdkowana Ministerstwu Spraw Wewntrznych. Wykonywaa podobne zadania jak Alfa i Wympie. Stacjonowaa na terenie Moskwy. Po 1 wrzenia 2008 roku przesza reorganizacj w ramach Ministerstwa. Synne stao si jej szkolenie, ktre zakoczone jest egzaminem wytrzymaociowym uprawniajcym do noszenia bordowego beretu symbolu jednostki. Na test skada si 12-kilometrowy marszobieg przerywany co jaki czas wyczerpujcymi wiczeniami fizycznymi, nastpnie wielokrotne wspinanie si na wzgrze, pokonywanie torw przeszkd. Wszystko z penym obcieniem osobistym onierza, pord krzykw dowdcw, strzaw karabinw maszynowych oraz dymw poncego napalmu. Na koniec uczestnicy musz stoczy kilkunastominutow walk o przetrwanie na ringu. Sprawdzian udaje si ukoczy jedynie niewielkiej czci kandydatw. A. Rawski, Pieko na wasne yczenie, Polska Zbrojna 2003 nr 44, s. 21-23.
323

M. Gawda, Specnaz KGB-FSB Alfa (1), s. 24.

110

charakterze

politycznym

wywiadowczym

oraz

skierowanym

przeciwko

tendencjom separatystycznym poszczeglnych republik radzieckich. Rekrutacja do elitarnych sub antyterrorystycznych odbywaa si na bazie najlepszych funkcjonariuszy KGB, a potem FSB, Ministerstwa Spraw Wewntrznych i onierzy zawodowych. Na 10-miesiczne szkolenie podstawowe kierowano najbardziej sprawnych fizycznie i odpornych psychicznie, znajcych jzyki obce, sztuki walki, posiadajcych umiejtnoci spadochronowe i pywackie. Szkolenie obejmowao precyzyjne strzelanie, walk wrcz, desant z samolotw i migowcw, prowadzenie pojazdw, zwiad, rne techniki zdobywania informacji i jzyki obce. Na podstawie posiadanych umiejtnoci i predyspozycji trenowano ich pod ktem funkcji operatora-szturmowca, sapera, snajpera, analityka, psychologa lub negocjatora. Wymagano rwnie penej dyspozycyjnoci o kadej porze, poniewa jednostki szybkiego reagowania takie jak Alfa mogy by zmobilizowane w przecigu godziny i przetransportowane w kady rejon pastwa. Wszechstronno funkcjonariuszy oraz mnogo zagroe dla bezpieczestwa pastwa radzieckiego, a potem rosyjskiego sprawiy, e rosyjscy antyterroryci brali udzia w najwikszej liczbie akcji spord wszystkich sub specjalnych na wiecie. Nie sposb jest opisa kad z nich, ich liczba bowiem moe dochodzi do tysica, ale warto jest chronologicznie przedstawi cz z nich po to by zrozumie jak uniwersalni i wietnie wyszkoleni s komandosi FSB. Pierwsze zadania Alfy miay charakter niebojowy. W roku powstania jednostka uczestniczya w wymianie dysydenta Wadimira Bukowskiego na komunistycznego dziaacza z Chile Luisa Corvalana. Pniej rozpoczto przydzielanie funkcjonariuszy do ochrony radzieckich placwek i osobistoci poza granicami kraju. Chrzest bojowy nastpi w marcu 1979 r., gdy unieszkodliwiono byego onierza radzieckiego, ukrywajcego si amerykaskiej ambasadzie324. Legenda Alfy rozpocza si wraz z wojn w Afganistanie. 27 grudnia 1979 roku zajto brawurowym szturmem paac prezydenta Hafizullaha Amina. W pniejszych fazach wojny chroniono nowy aparat wadzy w Kabulu, osaniano te gazocig, urzdzano zasadzki i przeprowadzano precyzyjne ataki na terenie wroga.
324

A. Rawski, Spec Alfa, Polska Zbrojna 2002 nr 44, s. 31.

111

W latach 80-tych likwidowano rwnie terrorystw-porywaczy, m.in. dwch onierzy, ktrzy porwali 25 uczniw i nauczycieli w miejscowoci Sarapu w roku 1981 oraz 7 terrorystw w porwanym przez nich samolocie Tu-134 w Tbilisi w roku 1983. Podobne zdarzenie miao miejsce 3 lata pniej w Ufie. W maju 1989 w Saratowie odby si pierwszy szturm na budynek w ktrym wiziono zakadnikw. W tym samym i w nastpnym roku doszo jeszcze do nastpnych udanych akcji przeciwko przestpcom. Od stycznia 1990 roku Specnaz KGB rozpocz operacje w republikach radzieckich. Ochraniano tam komunistycznych urzdnikw wysokiego szczebla oraz realizowano rnego rodzaju operacje specjalne majce na celu zaagodzi napicia w rozmaitych punktach zapalnych, w szczeglnoci na Kaukazie. W styczniu 1991 roku przeprowadzono niechlubny atak na centrum telewizyjne i inne strategiczne obiekty w Wilnie. Podczas puczu Janajewa dowdcy Alfy postanowili nie wykona rozkazu dotyczcego zajcia gmachu parlamentu. Gen. Wiktor Karpuchin zosta za to ukarany utrat dowdztwa. Podobna sytuacja miaa miejsce w padzierniku 1993 kiedy doszo do kolejnego buntu przeciwko prezydentowi Jelcynowi. Tym razem sprowokowani strzaem komandosi zajli parlament dziaajc ju na rzecz, a nie przeciwko prezydentowi. Ten okres oceniany jest dosy negatywnie w historii Zarzdu A, cho sama jednostka nie bya temu winna. Po unormowaniu si sytuacji politycznej wewntrz Federacji Rosyjskiej powrcono do dziaa skierowanych przeciwko terrorystom i grupom przestpczym. W grudniu 1993 roku bez rozlewu krwi uwolniono zakadnikw przetrzymywanych w szkole w Rostowie nad Donem. Nowy okres w historii oddziaw antyterrorystycznych rozpocz si wraz z pierwsz wojn w Czeczenii. Podobnie jak elitarne jednostki znajdujce si w strukturze armii rosyjskiej, tak i Specnaz FSB zmuszony zosta do wykonywania zada bojowych o charakterze szturmowym. Przeomowym wydarzeniem, ktre nadszarpno opini o rosyjskich siach specjalnych, byo zajcie szpitala w Budionowsku przez oddzia Szamila Basajewa, jednego z najwaniejszych bojownikw czeczeskich. Przy prbie odbicia wietnie bronionego obiektu i uwolnienia zakadnikw doszo do wielu bdw w koordynacji rozmaitych sub.
112

Ostatecznie, oddzia Czeczenw liczcy prawdopodobnie ponad 200 weteranw uzbrojonych w cik bro, zosta zaatakowany jedynie przez cze komandosw. Pozbawieni wsparcia i przygwodeni cikim ostrzaem ponieli znaczne straty i nakazano im odwrt. Wedug relacji samych funkcjonariuszy byo to najcisze dowiadczenie w caej historii jednostki325. Wina ley jednak nie po stronie samej Alfy, ale sub koordynujcych akcj. Do nieudanych rwnie naley zaliczy prb odbicia osady Pierwomajskoje w styczniu 1996 roku, gdzie otoczono oddziay Samana Radujewa. Szturm Alfy i Witiazia nie powid si, a Czeczecy postanowili przerwa piercie oblenia, likwidujc po drodze osaniajce dany odcinek rosyjskie siy bezpieczestwa. Przez kilka nastpnych lat Czeczecy nie przeprowadzili rwnie spektakularnych akcji wobec czego aktywno Alfy zostaa skierowana na rzecz odbijania porwanych samolotw. Gdy w roku 1999 rozpoczto drug wojn w Czeczenii, operatorzy Specnazu FSB zostali wykorzystani w trakcie walk o Grozne, do likwidacji oddziaw i poszczeglnych liderw czeczeskich oraz zabezpieczania pobytu funkcjonariuszy pastwowych. W lipcu 2001 roku odbito autobus i uwolniono 45 zakadnikw w miejscowoci Mineralne Wody326. Nastpnym wanym wydarzeniem byo zajcie przez czeczeskich terrorystw teatru moskiewskiego na Dubrowce i uwizienie okoo 800 zakadnikw. Operacja Alfy w tym obiekcie wywoaa lawin komentarzy na caym wiecie. Do tej pory eksperci nie mog uzgodni jednolitej oceny tej akcji. W trakcie szturmu w wyniku uycia przez antyterrorystw gazu bojowego zgino bowiem okoo 100 zakadnikw. Zwraca si jednak uwag na kilka bezspornych faktw. Po pierwsze operacja bya bardzo ryzykowna i trudna, bo w rodku znajdowao si kilkudziesiciu terrorystw wyposaonych w materiay wybuchowe, a zagszczenie zakadnikw utrudniao rozpoznanie nieprzyjaciela i uniknicie ofiar wrd cywili. Po drugie unieszkodliwiono wszystkich terrorystw, nie dopuszczajc do detonacji adunkw wybuchowych oraz zastrzelenia ktregokolwiek z zakadnikw bd antyterrorystw. Po trzecie Alfa nie ponosi odpowiedzialnoci za skutki uboczne dziaania wykorzystanego w akcji gazu, a jego due stenie byo
325

A. Rawski, Przepustka do Alfy, onierz Polski 2002 nr 11, s. 23. M. Gawda, Specnaz KGB-FSB Alfa (2), Komandos 2009 nr 9, s. 28. 113

326

konieczne aby zaskoczy i unieszkodliwi terrorystw. Wobec tego wielu ekspertw wskazuje na wzorcowe czy wrcz genialne przeprowadzenie akcji327. Praktycznie ca odpowiedzialno za ofiary wrd zakadnikw ponosz suby zabezpieczajce akcj, winne m.in. nieudolnej ewakuacji rannych zakadnikw. Cakiem inny by przebieg nastpnego tragicznego ataku terrorystw, czyli zajcia szkoy w Biesanie w 2004 roku. W momencie gdy funkcjonariusze Alfy i Wympiea wiczyli schemat akcji odbijania szkoy w odlegoci 30 km od Biesanu, kto zacz strzela w stron szkoy. To zapocztkowao prby ucieczki przez zakadnikw i skonio terrorystw do rozpoczcia systematycznej ich likwidacji. W olbrzymim chaosie jaki zapanowa, obecne w pobliu siy bezpieczestwa staray si zrobi wszystko by uratowa jak najwicej cywili. Mino okoo p godziny zanim sprowadzono jednostki Specnazu FSB i wczono je do walki z terrorystami. 10 funkcjonariuszy zgino, a 30 zostao rannych 328, przede wszystkim w wyniku heroicznych prb osaniania uciekajcych zakadnikw i ewakuacji rannych wasnymi ciaami. W wyniku dezinformacji, do czci mediw przenikna wiadomo, e 330 zakadnikw329 zgino w wyniku szturmu komandosw, co stao si bardzo krzywdzc opini wymierzon w rosyjskich antyterrorystw. Ostatnia dua akcja miaa miejsce w Chasawjurcie w listopadzie 2006 roku, gdzie po zacitej walce zlikwidowano 4 gronych mudahedinw. Ciga aktywno owocowaa doskonaleniem umiejtnoci caej jednostki oraz poprawianiem schematw postpowania. Dziki staym moliwociom utrzymywania potencjau bojowego Specnaz FSB uwaany jest za jeden z najbardziej elitarnych oddziaw na wiecie, a by moe nawet za najlepszy. Amerykaska Delta Force zanotowaa w swojej historii gwnie niepowodzenia, a brytyjski SAS przez ponad 20 lat nie mia moliwoci podejmowania znaczcych dziaa bojowych330. Na korzy Rosjan wiadczy te ich uniwersalno. Podczas gdy antyterroryci z pastw NATO szkoleni s gwnie do operacji w rodowisku miejskich z uyciem broni krtkiej broni automatycznej, Specnaz FSB wykorzystuje w swoich dziaaniach cik bro maszynow, bro rakietow czy
327 328 329 330

Porwnaj: T. Wrbel, Brak wizji, Polska Zbrojna 2002 nr 44, s. 32. I. Chloupek, Alfa i Wympie Winowajcy?, onierz Polski 2004 nr 10, s. 33. Z czego okoo poowy stanowiy dzieci. M. Kossek, J. Rybak, Uczmy si od Rosjan, Polska Zbrojna 2003 nr 13, s. 18.

114

pojazdy opancerzone. Byo to spowodowane faktem, e Rosjanie przez ostatnie dwie dekady musieli sobie radzi z duo bardziej wymagajcymi przeciwnikami. Przedstawione w tym rozdziale formacje rni si zadaniami, struktur i potencjaem. czy ich elitarno wzgldem pozostaych jednostek rosyjskich si zbrojnych i si bezpieczestwa przejawiajca si w lepszym wyszkoleniu, morale i dyscyplinie. Trafiaj tam najlepsi kandydaci, ktrym udao si ukoczy bardzo wymagajc rekrutacj i szkolenie. Wojska Powietrznodesantowe oraz armijny Specnaz znajduj si w sytuacji niepewnoci odnonie kierunku w jakim powinny ewoluowa. Z jednej strony rosyjscy dowdcy i politycy mwi o potrzebie ich modernizacji i dostosowania zada i uzbrojenia do wspczesnych zagroe. Z drugiej strony dokonuj regresu konceptualnego ich uycia. Przykadem tego byy wojny w Czeczenii i niedawny konflikt w Gruzji, kiedy uyto ich niezgodnie z przeznaczeniem i moliwociami. Po uzbrojeniu w sprzt pancerny musiay wykonywa zadania typowych oddziaw piechoty zmechanizowanej. Najwikszy powd do dumy dostarczaj Federacji Rosyjskiej oddziay antyterrorystyczne, ktre wielokrotnie udowodniy swj profesjonalizm radzc sobie w bardzo trudnych sytuacjach. Pomimo braku zgodnoci w ocenach ich operacji skierowanych przeciwko czeczeskim terrorystom, najczciej pojawiaj si wyrazy uznania dla profesjonalizmu i uniwersalnoci funkcjonariuszy w nich sucych. Poza tym, naley pamita o tym, e funkcjonowanie tego typu jednostek objte jest tajemnic pastwow i do opinii publicznej dociera jedynie cz informacji. Nie moemy ustali dokadnej ich liczebnoci, obserwowa procesu szkolenia i analizowa wikszoci akcji bojowych.

115

Zakoczenie Szczegowa analiza aktualnego stanu si zbrojnych Federacji Rosyjskiej potwierdza hipotezy przedstawione we wstpie tej pracy. Zwyciska wojna w Gruzji, wznowienie patroli bombowcw strategicznych nad oceanami i morzami, dalekie ekspedycje floty wojennej czy te wielkie defilady z ostatnich lat, nawizujce do wzorcw z czasw ZSRR to wszystko symboliczne i kosztowne iluzje, ktre mog tylko prbowa zasoni prawdziwy stan rosyjskiej armii. W rzeczywistoci przeywaj one gboki kryzys spowodowany przez dysproporcj pomidzy potrzebami finansowymi a moliwociami budetowymi ich zaspokojenia. Opr grupy dowdcw oraz niektrych rodowisk politycznych i spoecznych przeciwko znacznemu zmniejszeniu i modernizacji armii uniemoliwi dostosowanie si zbrojnych do potrzeb wspczesnych konfliktw. Zamiast maej, ale dobrze wyszkolonej i nowoczenie wyposaonej armii utrzymano przy yciu nadto rozbudowan struktur nieadekwatn do wspczesnych zagroe. Nie do, e armia posiada potencja ilociowy przekraczajcy moliwoci finansowe pastwa rosyjskiego, to jeszcze jest siedliskiem rozmaitych patologii. Gbsza analiza kadego z konwencjonalnych rodzajw si zbrojnych wie si z podobnymi wnioskami. W Wojskach Ldowych, Siach Powietrznych i Marynarce Wojennej najwikszym problemem jest starzejcy si i traccy warto bojow sprzt, brak pienidzy na zakup znaczcej iloci nowego uzbrojenia oraz zbyt niska intensywno wicze wojskowych na kadym poziomie dowodzenia. Poprawy wymagaj warunki socjalne onierzy i zarzdzanie dostpnymi rodkami finansowymi. Potrzebna jest rewolucja na poziomie koncepcyjnym odnonie wykorzystania si zbrojnych na wspczesnym polu walki i zmiana mentalnoci onierzy w kontekcie etosu suby wojskowej. Najmniej zastrzee dotyczy jednostek elitarnych. Mimo, i cz z nich ustpuje swoim odpowiednikom w armiach pastw NATO, to na tle jednostek rosyjskich prezentuj si zdecydowanie korzystniej. Wydaje si, e najbardziej wartociowe w rosyjskich strukturach siowych s jednostki Specnazu, zarwno podporzdkowane GRU jak i FSB.
116

Rozpoczty na pocztku lat 90-tych XX wieku proces reformy i modernizacji si zbrojnych przebiega do tej pory bardzo opornie. Przyspieszony w cigu kilku ostatnich lat proces modernizacji zosta spowolniony przez wiatowy kryzys ekonomiczny i spadek dochodw ze sprzeday ropy naftowej. Spowodowao to chwilowe zatrzymanie tendencji wzrostowej w iloci rodkw przeznaczanych na obronno. Mona si jednak domyla, e taka sytuacja nie bdzie trwaa dugo i za kilka lat Federacja Rosyjska bdzie przeznacza na zbrojenia wicej ni Japonia, Wielka Brytania, Francja czy Niemcy, ustpujc jedynie USA i ChRL. Dopiero wtedy moliwe bdzie odzyskanie przez Rosj statusu mocarstwa. Prezydent i rzd musz sobie jednak postawi pytanie, jaki charakter ma przybra ta mocarstwowo. Odpowied na nie uzyskamy, gdy ustalony zostanie spjny i kompletny program zakupu nowego uzbrojenia. Pierwsz z moliwoci jest kontynuacja wymiany cikiego sprztu, w oparciu o nowe maszyny, ale bdce gwnie rozwiniciem i modernizacj konstrukcji pochodzcych z czasw ZSRR. Druga koncepcja zakada wprowadzenie do suby cakowicie nowej jakoci uzbrojenia, wzorem pastw Sojuszu Pnocnoatlantyckiego. Przezbrojenie jednostek w aparaty bezzaogowe zarwno powietrzne jak ldowe, szybkie wozy patrolowe, transportery opancerzone i wozy bojowe, samoloty wielozadaniowe pionowego startu czy szybkie i niewidoczne dla radarw okrty nawodne, mogoby doprowadzi do rewolucji technologicznej i dostosowania do wspczesnych zagroe. W roku poprzednim pojawiy si opinie rosyjskich ekspertw w dziedzinie obronnoci, ktrzy twierdzili, e Federacja Rosyjska nie tylko nie moe by porwnywana z USA, ale nawet nie daaby rady podbi Polski i Turcji, czyli redniej wielkoci czonkw Sojuszu Pnocnoatlantyckiego. Trudno zweryfikowa t ocen, by moe jest ona nieco przesadzona. Wojsko Polskie przechodzi obecnie gbok transformacj, zakadajc oprcz modernizacji technologicznej m.in. ograniczenie iloci etatw nie-bojowych i maksymalne wykorzystanie potencjau zmniejszonej liczebnie armii. Proces jest dugotrway i jest jeszcze daleko do uzyskania stanu, gdy wikszo spord 100 tysicy osb noszcych polski mundur bdzie profesjonalnymi i w peni mobilnymi onierzami. Niemniej jednak, wojny
117

w Czeczenii wykazay, e Rosjanie nie potrafi sformowa na danym obszarze 100 tysicy zdatnych do walki onierzy, ktrzy mogliby wykonywa podstawowe zadania bojowe. Wojna w Gruzji potwierdzia te same bdy, a oglna ocena bya jedynie nieco lepsza od poprzedniego konfliktu. Stao si to pomimo znacznie zwikszonego w ostatnim czasie budetu obronnego i kontynuowanego programu reform. Przede wszystkim trzeba jednak powiedzie, e w interesie Federacji Rosyjskiej nie leaoby prowadzenie konfliktu zbrojnego z czonkiem Unii Europejskiej albo NATO. Wszystkie dziaania odbierane przez nas jako wrogie, tzn. zapowiedzi wzmocnienia komponentu morskiego i rakietowego Floty Batyckiej czy przeprowadzanie duych manewrw wojskowych w pobliu granicy z Polsk, wydaj si mie gwnie charakter propagandowy. Nie mona oczywicie pokada penej ufnoci w oceny, ktre s w zdecydowanej wikszoci krytyczne. Federacja Rosyjska nie miaa do tej pory potrzeby wykorzystania caego potencjau milionowej armii, a tym bardziej mobilizacji rezerw strategicznych. Brak jest informacji na temat potencjau i gotowoci bojowej wielu jednostek gwardyjskich oraz dywizji zmechanizowanych i pancernych uznawanych za najbardziej mobilne. Jednostki takie, znajduj si np. w Moskiewskim Okrgu Wojskowym. Posiadaj nowszy sprzt i wikszy procent onierzy zawodowych ni jednostki znajdujce si w Pnocnokaukaskim Okrgu Wojskowym, ktre jak do tej pory ponosiy gwny ciar walk z Czeczenami i Gruzinami. Dodatkowa mobilizacja moliwa jest jedynie na wypadek otwartego konfliktu z duym pastwem, co wydaje si bardzo mao prawdopodobne. W najbliszej przyszoci prawdopodobne jest raczej jedynie powtrzenie sytuacji, gdy Rosja zaangauje si w lokalny konflikt, w ktrym uczestniczy bd siy jednego z Okrgw Wojskowych, wspierane przez elitarne formacje przetransportowane z bardziej odlegych czci Federacji Rosyjskiej. Osoby kierujce siami zbrojnymi zdaj sobie spraw, e przeprowadzenie mobilizacji rezerwistw, a nawet wykorzystywanie onierzy zasadniczej suby wojskowej mija si z celem. Wykazay to nie tylko walki w Czeczenii, ale take obserwacja zachowa onierzy gruziskich. Zmobilizowani rezerwici w obliczu
118

wspczesnego, dynamicznego pola walki, nasyconego nowoczesnym uzbrojeniem wpadaj w popoch i s czynnikiem destabilizujcym dla caej armii. Zamiast wspiera si bojow danej armii, bd obnia morale i wol walki nawet najbardziej elitarnych onierzy zawodowych. Z drugiej strony dowdztwo rosyjskie nie chce zrezygnowa z armii z poboru, bowiem armia zawodowa byaby znacznie drosza co uniemoliwioby zapenienie wszystkich etatw osobowych i utrzymanie sprawnoci bojowej posiadanego sprztu wojskowego. Efektem takiego podejcia jest brak moliwoci gruntownej przebudowy i modernizacji rosyjskich si zbrojnych.

119

Wykaz rde 1. Akty prawne Konstytucja Federacji Rosyjskiej z 12 grudnia 1993, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/ txt/konst/rosja.html Traktat o konwencjonalnych siach zbrojnych w Europie z 19 listopada 1990 r., http://www.vilp.de/Plpdf/p123.pdf Ustawa Federalna O obronie z dnia 31 maja 1996 roku, http://www.mchs.gov. ru/law/index.php?ID=4430&sphrase_id=2399 Ustawa Federalna O bezpieczestwie z dnia 5 marca 1992 roku,http://www.scrf. gov.ru/documents/20.html Ustawa Federalna O wsppracy wojskowo-technicznej Federacji Rosyjskiej z innymi pastwami z dnia 19 lipca 1998 roku, http://www.scrf.gov.ru/documents/ 35.html Ustawa Federalna O zamwieniach na rzecz obrony pastwa z dnia 27 grudnia 1995 roku, http://www.scrf.gov.ru/documents/36.html 2. Dokumenty

Doktryna Morska Federacji Rosyjskiej do roku 2020, http://www.scrf.gov.ru/ Documents/34.html Doktryna wojenna Federacji Rosyjskiej z roku 2009, http://www.scrf.gov.ru/ documents/33.html Koncepcja bezpieczestwa narodowego Federacji Rosyjskiej z roku 1997, http://www.scrf.gov.ru/documents/1.html Strategia bezpieczestwa narodowego Federacji Rosyjskiej do roku 2020, http://www.scrf.gov.ru/documents/99.html Koncepcja polityki zagranicznej Federacji http://www.scrf.gov.ru/documents/25.html Rosyjskiej z roku 2000,

120

Malak K., Koncepcja obrony regionalno-strategicznej Federacji Rosyjskiej [w:] NATO a Europa Wschodnia: rozszerzenie NATO na Wschd - ostatnie wyzwanie europejskie XX wieku: materiay midzynarodowej konferencji naukowej, Warszawa 27-28 czerwca 1997 r., Warszawa 1998. Rosja 2005. Raport z transformacji, materiay I Forum Europa Rosja w Krynicy Zdrj, 14-16 kwietnia 2005, Warszawa 2006. Rosja 2006. Raport z transformacji, materiay II Forum Europa Rosja w Wilnie, 23 - 24 marca 2006, Warszawa 2007. Rosja 2007. Raport z transformacji, materiay III Forum Europa Rosja w Wiedniu, 23 - 24 kwietnia 2007, Warszawa 2008. 3. Strony internetowe Strona internetowa Agencji Lotniczej Altair - www.altair.com.pl Strona internetowa Canadian Forces College - www.cfc.forces.gc.ca/221-eng.html Strona internetowa blogu Small Wars Journal www.smallwarsjournal.com Strona internetowa gazety Gazeta Wyborcza www.gazeta.pl Strona internetowa gazety Niezawisimoje Wojennoje Obozrenije www.nvo. ng.ru Strona internetowa gazety RIA-Novosti - www.en.rian.ru Strona internetowa gazety Rzeczpospolita www.rp.pl Strona internetowa Ministerstwa www.mil.ru/848/1045/index.shtml Obrony Federacji Rosyjskiej -

Strona internetowa Portalu Spraw Zagranicznych www.psz.pl Strona internetowa serwisu Global Fire Power - www.globalfirepower.com Strona internetowa telewizji Tvn 24 - www.tvn24.pl Strona internetowa Uniwersytetu Obrony w Brnie www.defenceandstrategy.eu Strona internetowa wydawnictwa Magnum-X - www.magnum-x.pl
121

4. Biuletyny i periodyki naukowe Bock R., Sokoy Putina, Wirae 2005 nr 19. Bojko J., Podwodna potga Rosji, Bandera 2006 nr 9. Bojko, Rosyjska Flota Oceanu Spokojnego, Przegld Morski 2007 nr 5. Bojko J., Tendencje rozwojowe si morskich Federacji Rosyjskiej, Przegld Morski 2007 nr 1. Butowski P., Budzenie z letargu, Polska Zbrojna 2008 nr 4. Butowski P., Siy Powietrzne Rosji znowu si reorganizuj, Lotnictwo 2009 nr 1. Chloupek I., Alfa i Wympie Winowajcy?, onierz Polski 2004 nr 10. Czarnotta Z., Zapolowa na biae niedwiedzie, onierz Polski 1997 nr 10. Eberhardt A., Polityka Obronna Federacji Rosyjskiej [w:] Biuletyn PISM 2003 nr 4. Fiorenza N., Russia suspends CFE compliance, Janes Defence Weekly 2007 nr 44. Garstka J., Rosyjskie migowce transportowe, Przegld Si Powietrznych 2008 nr 6. Gawda M., Czarny beret i tielniaszka, Komandos 2009 nr 3. Gawda M., Specnaz KGB-FSB Alfa (1), Komandos 2009 nr 7-8. Gawda M., Specnaz KGB-FSB Alfa (2), Komandos 2009 nr 9. Gawda M., Specnaz w boju, Komandos 2009 nr 1. Gawda M., Wojska rosyjskie w wojnie z Gruzj, Nowa Technika Wojskowa 2008 nr 10. Giles K., Military Service in Russia No New Model Army, Conflict Studies Research Centre. Russian Series 2007 nr 18. Goawski A., Wrbel T., Manifestacja siy, Polska Zbrojna 2009 nr 49.
122

Gromadzki G., Rosyjska legia cudzoziemska, Polska Zbrojna 2003 nr 16. Hypki T., Rosyjskie siy zbrojne 16 lat kryzysu, Raport: Wojsko, Technika, Obronno 2008 nr 6. Jankowski D., Nowa strategia bezpieczestwa narodowego Federacji Rosyjskiej, Policy Papers Fundacji Amicus Europae 2009 nr 35. Jastrzbski M., Na Zachd patrz!, Polska Zbrojna 2009 nr 49. Kaliszewicz P., Enklawa arsena, Przegld si zbrojnych 2007 nr 4. Kamyk M., Powrt do gry, Przegld Si Powietrznych 2009 nr 9. Kossek M., J. Rybak, Uczmy si od Rosjan, Polska Zbrojna 2003 nr 13. Kubiak K., Wojna Gruziska (1), Komandos 2008 nr 12. Kubiak K., Wojna Gruziska (2), Komandos 2009 nr 1. Liaropoulos A., The Russian Defense Reform and its Limitations, Caucasian Review of International Affairs 2008 nr 2. abuszewska A., Armia szyta na miar, Polska Zbrojna 2008 nr 20. ukin M., Bez celu do celu, Forum 2007 nr 30. Madej M., Traktat o Siach Konwencjonalnych w Europie geneza, istota, perspektywy, Biuletyn PISM 2007 nr 25. Malak K., Siy Zbrojne Federacji Rosyjskiej (prba charakterystyki) cz.1, Zeszyty Naukowe AON 2001 nr 1. Malak K., Siy Zbrojne Federacji Rosyjskiej (prba charakterystyki) cz.2, Zeszyty Naukowe AON 2001 nr 2. McDermott R., Russias Armed Russie.Nei.Visions 2009 nr 37. Forces: The Power of Illusion,

Michalec M., Perspektywy Rozwoju WWS Federacji Rosyjskiej, Przegld Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej 2002 nr 3. Michalec M., Tendencje rozwoju sztuki operacyjnej Si Powietrznych Federacji Rosyjskiej, Przegld Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej 2002 nr 11.

123

Mrz M., Traktat o konwencjonalnych siach zbrojnych w Europie (CFE), Raport Biura Studiw i Ekspertyz Kancelarii Sejmu 2005 nr 74. Musiaowicz B., Reforma pod ministra, Polska Zbrojna 2004 nr 51. Nacz M., Ambitne plany budowy si morskich, Przegld Morski 2008 nr 8. Nacz M., Kolejny zesp okrtw wyruszy na operacj antypirack, Przegld morski 2010 nr 1. Nacz M., Okrt flagowy Floty Pnocnej wraca do bazy, Przegld Morski 2009 nr 6. Nacz M., Problemy z Buaw, Przegld Morski 2010 nr 3. Nacz M., Rejs lotniskowcowej grupy uderzeniowej, Przegld Morski 2008 nr 6. Pitkowski K., Rosyjskie wojska ldowe 1995, cz. II, Nowa Technika Wojskowa 1996 nr 2. Radomyski A., Konfrontacja gruzisko-rosyjska, Kwartalnik Bellona 2009 nr 2. Ra M., Denie Rosji do zachowania pozycji mocarstwowej w aspekcie militarnym, wiat i Polityka 2003 nr 1-2. Rawski A., Pieko na wasne yczenie, Polska Zbrojna 2003 nr 44. Rawski A., Przepustka do Alfy, onierz Polski 2002 nr 11. Rawski A., Spec Alfa, Polska Zbrojna 2002 nr 44. Rokiciski K., Moliwoci zastosowania koncepcji sieciocentrycznoci na obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej, Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej 2007 nr 3. Rudziski C., Reforma armii rosyjskiej, Polska Zbrojna 1997 nr 37. Russia - Evolving into an Independent Strategic Player, East Asian Strategic Review 2009. SIPRI Yearbook: world armaments and disarmament 2001. SIPRI Yearbook: world armaments and disarmament 2006. Suchar H., Kulejca Modernizacja, Polska Zbrojna 2002 nr 48.
124

migielski R., Doktryna wojenna Federacji Rosyjskiej, Sprawy Wschodnie 2004 nr 2-3. migielski R., Rola Floty Czarnomorskiej w polityce zagranicznej i bezpieczestwa Rosji, Biuletyn PISM 2008 nr 57. The Military Balance 2007. The Military Balance 2009. Witkowski I., Papierowa armia, Nowa Technika Wojskowa 1996 nr 12. Wrbel T., Batyk bardziej strategiczny, Polska Zbrojna 2005 nr 39. Wrbel T., Brak wizji, Polska Zbrojna 2002 nr 44. Wrbel T., Niebieskie berety, Polska Zbrojna 1998 nr 23. Wrbel T., Sen o potdze, Polska Zbrojna 2007 nr 11. ochowski P., Antyzachodni wymiar rosyjskich wicze wojskowych, Tydzie na Wschodzie 2009 nr 24. ochowski P., Kolejny etap reformy Si Zbrojnych FR wzbudza opr generalicji, Tydzie na Wschodzie 2008 nr 41. 5. Monografie, opracowania, artykuy naukowe Aldis A.C., McDermott R.N., Russian Military Reform 1992-2002, Abingdon 2003. Austin G., Muraview A. D., The Armed Forces of Russia in Asia, Londyn 2000. Baev P.K., The Trajectory of the Russian Military: Downsizing, Degeneration, and Defeat, [w:] Miller S., Trenin D.V (red.), The Russian Military: Power and Policy, Cambridge 2004. Barany Z.D., Democratic breakdown and the decline of the Russian military, Princeton 2007. Beasley K.D., Russian Military Reform from Perestroika to Putin: Implications for U. S. Policy, Maxwell Air Force Base 2004. Biele S., Polityka zagraniczna Rosji, [w:] Adamowski J., Skrzypek A.(red.), Federacja Rosyjska 1991-2001, Warszawa 2002.
125

Blank S.J., Russias Armed Forces on the brink of reform, Carlisle 1998. Blank S.J., The New Turn in Russian Defence Policy: Russias Defence Doctrine and National Security Concept, [w:] Cimbala, S.J., The Russian military into the twenty-first century, Londyn 2001. Bonds R., Ilustrowany Przewodnik po Uzbrojeniu Radzieckich Wojsk Ldowych. Gwne rodzaje uzbrojenia byej Armii Radzieckiej, Warszawa 1999. Facon I., The Modernisation of the Russian Military: The Ambitions & Ambiguities of Vladimir Putin, Camberley 2005. Felker E.J., Oz Revisited: Russian Military Doctrinal Reform in Light of Their Analisys of Desert Storm, Maxwell Air Force Base 1994. Herman H., Dziaania specjalne w wojnach i konfliktach po II wojnie wiatowej, Warszawa 2000. Herman H., Dziaania specjalne : wczoraj, dzi, jutro, Toru 2001. Jdrzejko M., Armie w dobie przemian. Kalendarium najwaniejszych wydarze w armiach Europy rodkowo-Wschodniej w latach 1989-1997, Warszawa 1997. Kipp J., The Russian Armed Forces, the Draft Military Doctrine, and the Revolution in Military Affairs: The Oracle of Delphi and Cassandra Revisited, [w:] Crutcher M.H., The Russian Armed Forces at the dawn of the millennium, Carlisle Barracks 2000. Kuleba M., Czeczeski specnaz: taktyka dziaa specjalnych, Warszawa 2001. Lachowski Z., Kontrola Zbroje konwencjonalnych w Europie, [w:] Rodfeld A.D. (red.), Kontrola zbroje. Rozbrojenie u progu XXI wieku, Warszawa 2002. Main S.J., The Brain of the Russian Army - The Centre for Military-Strategic Research, General Staff 1985-2000, Camberley 2000. Makowski A., Siy morskie wspczesnego wiata, Gdynia 2000. Malak K., Czynnik wojskowy w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej (19912000), Warszawa 2001. Malak K., Koncepcja bezpieczestwa narodowego Federacji Rosyjskiej, [w:] Biele S., Gralski W.M.(red.), Nowa tosamo Niemiec i Rosji w stosunkach midzynarodowych, Warszawa 1999.
126

Malak K., Polityka bezpieczestwa narodowego Federacji Rosyjskiej, Warszawa 1997. Malak K., Siy Zbrojne Federacji Rosyjskiej, Warszawa 1997. Mann Ch., Ryan M., Stilwell A., Encyklopedia oddziaw specjalnych: taktyka, historia, strategia, uzbrojenie, Warszawa 2003. Marczak D., Rosja jako mediator w konfliktach regionalnych na wiecie oraz na obszarze byego ZSRR, [w:] Dziewulska A.(red.), Wspczesna Wojna: Odsony, Warszawa 2006. Meyer S., The Devolution of Russian Military Power, Cambridge 1995. Orr M., The Russian armed forces as a factor in regional stability, Sandhurst 1998. Pallin C.V., Russian Military Reform: Failed exercise in defense decision making, Abingdon 2009. Pawow A., Ewolucja radzieckiej i rosyjskiej doktryny wojskowej, [w:] Bobrow D., Haliak E., Ziba R., Bezpieczestwo narodowe I midzynarodowe u schyku XX wieku, Warszawa 1997. Porbski L., Militarne aspekty wiatowego ukadu si, [w:] Borkowski R., Konflikty wspczesnego wiata, Krakw 2001. Potyraa B., Szczega H., Armia rosyjska po upadku ZSRR (1992 2000), Zielona Gra 2000. Potyraa B., Szlufik W., Struktura terytorialna si ldowych Zwizku Radzieckiego w latach 1945-1991, Czstochowa 2003. Ra M., Doktrynalne uwarunkowania polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej, [w:] M. Czajkowski, E. Cziomer (red.), Polityka Federacji Rosyjskiej wobec pastw czonkowskich WNP, Krakw 2006. Schofield C., Komandosi rosyjscy, Warszawa 1996. Skelton J.S., Russian Military Reform Since the Collapse of the Soviet Union: How Effective is the Russian Military as a Fighting Force, Boston 2000. Suworow W., Specnaz. Historia sowieckich si specjalnych, Warszawa 1999. migielski R., Osierocona armia: zaoenia polityki obronnej oraz Siy Zbrojne Federacji Rosyjskiej w latach 1992-2004, Warszawa 2006.
127

Topolski I., Militarna pozycja Federacji Rosyjskiej, [w:] Czarnocki A., Topolski I., Federacja Rosyjska w stosunkach midzynarodowych, Lublin 2006. Topolski I., Sia militarna w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej, Lublin 2004. Trenin D.V., Gold Eagle, Red Star, [w:] Miller S., Trenin D., The Russian Military: Power and Policy, Cambridge 2004. Umbach F., Future Military Reform: Russias Nuclear & Conventional Forces, Camberley 2002. Woejszo J., Sposoby obliczania potencjau bojowego pododdziau, oddziau i zwizku taktycznego, Warszawa 2000. Zaloga S.J., Berety z gwiazdami. Radzieckie wojska powietrznodesantowe, Warszawa 2003. Zieliski J., Siy zbrojne ssiadw Polski, Warszawa 1993.

128