You are on page 1of 26

O8323.02.2011r. Ziembiski Podstawy nauki o moralnoci Jest przed termin. Dwa pytania.

Podstawowe pojcia analizy moralnej.


Ocena i wypowied oceniajca Wyraz ocena funkcjonuje w dwch znaczeniach: 1. W pierwszym oznacza szczeglnego rodzaju przeycie psychiczne aprobaty lub dezaprobaty 2. W drugim oznacza wypowied wysawiajc aprobat czy dezaprobat (inaczej wypowied oceniajca). Przedmiotem oceny s stany rzeczy, czy rzecz. Przy czym w przypadku niektrych ocen (np. moralnych) przedmiotem moe by tylko ludzkie postpowanie. Ocena jako przeycie i w konsekwencji ocena jako wypowied oceniajca s zasadniczo czyimi ocenami, czyli maj charakter subiektywny. Niektrzy uwaaj jednak, e oprcz czyich ocen, ocen poszczeglnych ludzi, wskaza mona take oceny obiektywne (obiektywizm aksjologiczny). Rodzaje ocen Wyrni mona kilka typologii ocen w zalenoci od kryterium wyrnienia. Z punktu widzenia kryterium oceniania mamy: oceny moralne, dotyczce tego co dobre czy ze, oceny estetyczne, dotyczce tego co pikne czy brzydkie oceny utylitarne, dotyczce tego co poyteczne czy szkodliwe oceny hedonistyczne, dotyczce tego co przyjemne czy przykre Sowo ocena funkcjonuje w rnych znaczeniach. Z jednej strony dla oznaczenia ocen zasadniczych, z drugiej dla oznaczenia ocen instrumentalnych. 1. Oceny instrumentalne dotycz tego, czy co jest dobre czy ze, w sensie skuteczne dla osignicia pewnego stanu rzeczy bez aprobaty czy dezaprobaty tego stanu rzeczy. 2. Oceny zasadnicze dotycz aprobaty czy dezaprobaty, przy czym w rd nich wyrniamy: oceny zasadnicze samoistne, dotyczce tego co dobre czy ze samo przez si oceny zasadnicze podbudowane instrumentalnie, dotyczce tego, co dobre czy ze jako rodek do osignicia celu, czyli stanu rzeczy, ktry jest przedmiotem aprobaty czy dezaprobaty. Zrelatywizowane s do czyjej wiedzy o zwizku pomidzy moim dziaaniem a skutkiem. Ze wzgldu na aspekty oceniania wyrniamy oceny: jednoaspektowe wieloaspektowe, w szczeglnoci globalne, czyli dotyczce oceny cznej, biorcej pod uwag wszystkie istotne aspekty. Szczeglnym przypadkiem

takich ocen s oceny ambiwalentne, dotyczce sytuacji, gdy pozytywne i negatywne aspekty nie daj jednoznacznego wyniku. Wyrniamy oceny: Podstawowe - dotyczce tego co dobre czy ze Preferencyjne - dotyczce tego, co lepsze czy gorsze

Aspekty indywidualne i spoeczne pojmowania moralnoci


Moralno moe by rozpatrywana w aspekcie: indywidualnym, jako czyja moralno (indywidualna) w aspekcie spoecznym, jako zesp ocen i norm powszechnie akceptowana w danej spoecznoci (spoeczna). Wyrniamy: Moralno deklarowan, jako zesp ocen i norm, deklarowan przez dan jednostk, czy czonkw danej spoecznoci Moralno ywiona, jako zesp ocen i norm faktycznie akceptowanych przez jednostk czy czonkw spoecznoci Moralno faktycznie realizowan

Sposoby pojmowania etyki


Termin etyka ma kilka znacze: 1. Jest synonimem moralnoci. 2. Oznacza tzw. etyk normatywn, czyli doktryn moraln. Etyka normatywna to uporzdkowany i uargumentowany zesp ocen i norm przypisywanych okrelonemu (faktycznemu bd mitycznemu) autorowi, czy autorom. Etyka normatywna rni si od moralnoci tym, e: a) ma charakter systemu, czyli zbioru uporzdkowanego ocen i norm wraz z argumentacj, ktra ma nas skoni do ich akceptacji b) wskaza mona dla niej autora bd autorw. Nie jest przy tym istotne, czy twrca etyki normatywnej faktycznie istnia. Niezalenie od tego, e moralno i etyka normatywna (doktryna moralna) to inne pojcia, zachodz midzy nimi oddziaywania. Z jednej strony moralno oddziauje na etyk stanowic dla niej punkt wyjcia apologetyczny (pochwalajcy) albo krytyczny. Z drugiej strony etyka oddziauje na moralno jako zjawisko spoeczne. Systemy etyczne s jednym z najwaniejszych wyznacznikw faktycznej moralnoci. 3. Etyka jako nauka o moralnoci- to zespl twierdze o moralnoci i zjawiskach z ni zwizanych, rozpatrywanych w rnych aspektach. O ile etyka normatywna jest zespoem ocen i norm, mwi jak si powinno postpowa, o tyle etyka opisowa jest zespoem twierdze dotyczcych tego, jak ludzie sdz, e powinni postpowa, co uwaaj za suszne. Idea etyki opisowej zrodzia si dopiero w XIX w. czy wrcz na przeomie XIX i XX w. Terminu etyki opisowej pierwszy uy Edvard Westermarck, a rozwina Maria Ossowska.

W ramach etyki opisowej wyrnia si: a) Metaetyk, ktra z jednej strony przeprowadza analiz aparatury pojciowej, refleksji etycznej, z drugiej odtwarza filozoficzne zaoenia koncepcji etycznych b) Socjologi moralnoci c) Psychologi moralnoci d) Histori doktryn moralnych e) Inne dzialy Granica pomidzy etyk opisow a etyk normatywn jest jednak kwestionowana i wydaje si by nieostra.

Perswazyjny charakter definicji moralnoci


W przypadku terminw aktywnych emocjonalnie, a takim terminem jest m.in. moralno, powstaje pytanie czy poprawna definicja sprawozdawcza tego terminu charakteryzowa ma jego znaczenie poprzez podanie wycznie cech opisowych, czy take odzwierciedlenie skojarze emocjonalnych zwizanych z tym terminem. Mog one by pozytywne albo negatywne. Problem ten zauway amerykaski filozof jzyka Charles Stevenson. W przypadku tego rodzaju terminw stajemy wobec tzw. definicji perswazyjnych, ktre maj dwie funkcje: Z jednej strony definicja taka ma informowa o znaczeniu danego wyraenia, z drugiej odnosi si do postaw emocjonalnych z nim zwizanych, utrwalajc je, bd przeksztacajc. W przypadku definicji moralnoci powstaje pytanie: Czy formuujc definicj sprawozdawcz tego terminu naley wyrni moralno jako zesp ocen i norm szczeglnego rodzaju ze wzgldu na okrelone cechy opisowe i uywa tego terminu dla oznaczenia kadego zespou ocen i norm, ktre takie cechy posiada, czy poniewa termin moralno budzi pozytywne skojarzenia emocjonalne naley posugiwa si nim tylko dla oznaczenia takich zespow ocen i norm, ktre posiadaj wyrnione cechy definicyjne, a ponadto zasuguj na nasz aprobat, czy co najmniej tolerancj. Jeeli przyjmiemy, e definicja ma uwzgldnia tylko aspekt opisowy, to bdziemy musieli uzna za moralno take moralno z, np. moralno mordercw. Jeeli natomiast uznamy, e definicja tego terminu oddawa powinna pozytywne skojarzenia emocjonalne, bdziemy skonni odmwi nazwy moralno tym zespoom ocen i norm speniajcych wskazane kryteria opisowe, ktre zasuguj na dezaprobat. To drugie stanowisko skrajnej wersji prowadzi do fundamentalizmu moralnego i takiego zawenia sposobu uycia terminu moralno, e posugujemy si nim dla oznaczenia jednego wyrnionego treciowo systemu ocen i norm.

Historyczne nurty pojmowania moralnoci


Historycznie rzecz biorc mona wyrni 3 podstawowe nurty pojmowania moralnoci 1. W nurcie pierwszym nazwanym przez Ossowsk felicytologicznym, moralno bya pojmowana jako zesp wskaza jak naley postpowa, aby mie szczliwe ycie. Nurt ten dominowa w Staroytnoci, zwaszcza w staroytnej Grecji. W zalenoci od sposobu pojmowania szczcia w ramach tego nurtu wyrni mona wiele odmian. Jedni utosamiali szczcie z przyjemnoci (hedonizm), inni ze zbawieniem, jeszcze inni z

harmoni wewntrzn (Arystoteles i eudajmonizm), bd z harmoni w stosunkach midzyludzkich. 2. W drugim nurcie nazwanym perfekcjonistycznym moralno ujmowana jest jako zesp wskaza jak naley postpowa, aby najpeniej zrealizowa okrelony wzorzec osobowy- jak naley y, eby by doskonaym chrzecijaninem, rycerzem, mieszczaninem, krlem itd. Nurt ten dominowa w redniowieczu. Wzorzec osobowy, do ktrego realizacji mamy dy by inny dla rnych kategorii spoecznych i zmienny historycznie. Cech charakterystyczna tego nurtu jest to, e ocena moralna dotyczy relacji mojego postpowania do owego wzorca. Saboci tego wzorca jest to, e inni ludzie traktowani s jako rodek realizacji wzorca. Nie jest jasne, jakie s kryteria wyrnienia doskonaoci moralnej w tym ujciu, od innych rodzajw doskonaoci. 3. Polega na ujciu moralnoci jako zespou wskaza jak naley postpowa, aby innym z nami oraz nam z innymi yo si dobrze. (Ossowska nazwaa ten nurt solidarystycznym). Cech szczegln tego nurtu jest to, e oceny moralne dotycz tylko zachowa spoecznych, tzn. odniesionych do innego czowieka. Nurt ten wyksztaci si w okresie Odrodzenia i wydaje si dominujcy do chwili obecnej, cho mona zaobserwowa w refleksji etycznej pewien powrt do nurtu fenicytologicznego (tzw. etyka cnt). Faktyczne koncepcje moralnoci mog w wikszym lub mniejszym stopniu uwzgldnia wtki waciwe dla rnych nurtw.

Kryteria oceny moralnej


Modelowo wyrni mona 4 kryteria oceny moralnej 1. Kryterium wartoci czynu samego przez si. Koncepcja ta zakada, e kady ludzki czyn ma swoj wewntrzn, immanentn warto. Jest dobry albo zy. Warto ta jest niezalena od okolicznoci, np. kamstwo jest zem. Klasycznym przedstawicielem tej koncepcji by Sokrates. Zwolennicy tej koncepcji dostrzegaj, e niekiedy wykonanie danego zego czynu jest konieczne, by unikn wikszego za. 2. Kryterium intencji, czyli zamiaru uznaje, e kryterium oceny moralnej jest zamiarem, intencj dziaajcego. Klasycznym przedstawicielem jest w. Augustyn. 3. Kryterium skutku, czyli konsekwencji- Klasyczny przedstawiciel to Jeremy Bentham. Utylitaryzm przyjmuje, e kryterium moralne oceny czynu jest jego skutkiem. Czyn nie jest dobry ani zy sam przez si, ale ze wzgldu na swoje skutki i suma skutkw decyduje o jego wartoci. Ta koncepcja zakada, e warto czynu zaley od okolicznoci. Jeden i ten sam czyn moe by w jednej sytuacji dobry, w drugiej zy, bo wywouje rone skutki. 4. Kryterium zasugi moralnej- Sformuowa je Immanuel Kant. W tej koncepcji kryterium dobra i za jest zasuga moralna, mierzona wielkoci wysiku, ktry trzeba podj, aby przezwyciy niezawinione skonnoci o za. Oczywist jest rzecz, e w faktycznie formuowanych ocenach moralnych odwoujemy si do wszystkich wskazanych kryteriw.

Metaetyczna charakterystyka podstawowych stanowisk etycznych


Najoglniej wyrnia si dwa podstawowe typy stanowisk etycznych: 1. Obiektywizm etyczny 2. Subiektywizm etyczny Typy te scharakteryzowa naley w paszczynie ontologicznej, epistemologicznej i metodologicznej. W paszczynie ontologicznej chodzi o to, jak istnieje dobro i powinno. Czy maj one charakter obiektywny, niezaleny od czyjej aprobaty czy dezaprobaty, czy s pochodn czyjego stosunku emocjonalnego do danego stanu rzeczy, postpowania. 1. Stanowisko przyjmujce, e dobro i zo jest obiektywne w tym sensie, e niezalene od czyjej aprobaty czy dezaprobaty, to obiektywizm etyczny 2. Subiektywizm uznaje, e dobro i zo nie s adn jakoci ,czy cech obiektywn, ale wyrazem naszej postawy emocjonalnej. Status ontologiczny dobra i za przedstawia si rnie, w rnych odmianach obiektywizmu. Dobro ujmowane jest jako pewien byt idealny (skrajny idealizm Platona), jako pewna cecha pozanaturalna naszych zachowa (intuicjonizm Johna Edwarda Moorea), bd jako cecha naturalna (naturalizm, np. przyjemno). Subiektywizm, twierdzc, e dobro nie istnieje obiektywnie, prowadzi do relatywizmu etycznego i uznania wszystkich sposobw oceniania za rwnie uprawnione. Umiarkowani subiektywici szukaj kryteriw wyodrbnienia okrelonych systemw ocen i norm, jako waciwych, np. w fakcie ich rozpowszechnienia (konsensualizm etyczny). W paszczynie epistemologicznej chodzi o to, czy i ewentualnie jak, dobro jest poznawane. 1. W tym aspekcie obiektywici nazywani s kognitywistami. W ramach kognitywizmu niektrzy przyjmuj, e rdem poznania dobra i za jest objawienie, inni e wadze poznawcze czowieka. Niektrzy wskazuj tutaj na tak czy inaczej pojty rozum (tzw. rozum praktyczny), sumienie, intuicj, inni na wadze zmysowe czowieka. 2. Subiektywizm w aspekcie epistemologicznym nazywany jest akognitywizmem. Poniewa dobro nie istnieje obiektywnie, to nie moe by przedmiotem poznania. Czowiek poprzez swoja postaw emocjonaln decyduje co jest dobre, a co ze. W paszczynie metodologicznej: 1. Obiektywizm przyjmuje, e sdy etyczne s zdaniami w sensie logicznym. Przysuguje im warto logiczna, s prawdziwe albo faszywe. 2. Subiektywizm etyczny uznaje, e sdy etyczne, czyli wypowiedzi oceniajce nie s ani prawdziwe ani faszywe. Umiarkowane warianty subiektywizmu przyjmujc, e sdy etyczne nie s ani prawdziwe, ani faszywe przyznaj, e mona w nich wskaza elementy opisowe, ktre s prawdziwe albo faszywe, bd argumenty za przyjciem okrelonych sdw, ktre s kwalifikowane jako prawdziwe albo faszywe.

Historia etyki
Chocia za ojca etyki uwaa si Sokratesa, refleksje etyczn znajdziemy ju w pracach sofistw (VI-V w. p.n.e.)- najwaniejszy z nich to Protagoras. Sofici przyjmowali i zakadali konwencjonalny charakter kultury i wartoci, a w konsekwencji konwencjonalno instytucji pastwowych. Sokrates (V w. p.n.e.) by zaoycielem historycznej filozofii, zwaszcza filozofii antropologicznej (filozofii czowieka). Jako pierwszy wyrni dobra moralne, i to jako dobra najwaniejsze (moralizm). Najwyszym dobrem wg Sokratesa jest cnota, a nie dobra materialne, wadza, czy rozgos i sawa. Ma ona charakter bezwzgldny, niezaleny od sytuacji. Cnota daje prawdziwe szczcie i niesie prawdziwy poytek. Przejawia si w sprawiedliwoci, opanowaniu, odwadze, odpowiedzialnoci. Ludzie nie pragn cnoty, bo jej nie znaj. Cnota, czyli dobro, jest przedmiotem poznania (intelektualizm etyczny). Swoist cech etyki Sokratesa jest twierdzenie, e niektrzy ludzie postpuj le, poniewa obraz dobra jest w ich duszy zaciemniony. Maj oni jak mglist wizj dobra, ktre nosz w sobie, ale trzeba im umoliwi poznanie tego dobra. Sokrates zakada, e w kadym czowieku jest zamglona wiedza o dobru i zu, a rol filozofa, czy autorytetu, mdrca jest pomc danej osobie samemu doj do prawdy o tym dobru. Dlatego stosowa swoiste metody nauczania; metod: elenktyczna (ex absurdum) majorktyczna (ex contesso) Cynicy (V- IV w. p.n.e.) czyli metod Sokratesa z ideami sofistw. Najwaniejsi przedstawiciele to Antystenes i Diogenes z Synopy. Wedug cynikw za Sokratesem jedyn wartoci jest cnota. Tylko ona jest naturalna, inne wartoci maja charakter konwencjonalny. Zatem inne dobra czy wartoci naley ignorowa, czy na nie zobojtnie. Wbrew Sokratesowi cynicy uwaali, e nie jest wartoci wiedza. Szczcie wg cynikw daje obojtno wobec dbr pozornych. Ona daje take niezaleno . W konsekwencji cynicy pogardzaj wartociami kulturowymi, jako konwencjonalnymi, pogardzali porzdkiem spoecznym. Uznajc za warto jedynie cnot, cynicy byli prekursorami idei rwnouprawnienia wszystkich ludzi (kosmopolityzm). Cyrenaizm (V-IV w. p.n.e.) Najwaniejszy przedstawiciel Arystyp z Cyreny. Cho pocztkowo pod wpywem Sokratesa, wyranie nawiza do koncepcji Protagorasa. Wedug nich jedynym dobrem jest przyjemno (hedonizm etyczny). Przyjemno pojmowali cielenie. Przyjemno ma charakter przelotny, jest pozytywna w tym sensie, e nie sprowadza si do braku cierpienia. Przyjemnoci s identyczne co do jakoci, rni si tylko intensywnoci. Epikureizm (IV-III w. p.n.e.) Najwaniejszy przedstawiciel Epikur z Samos Wg Epikura jedynym dobrem i celem ludzkiego ycia jest szczcie, ktre sprowadza do przyjemnoci, ale przyjemnoci charakteryzowanej inaczej ni przez cyrenaikw. Po pierwsze, przyjemnoci SA rone co do jakoci, wysze duchowe i nisze cielesne. Przyjemnoci cielesne czowieka, duchowe z jego wntrza i dlatego duchowe s wysze, e waniejsze jest to, co spotyka czowieka od wewntrz. Std nauczy si trzeba umiejtnoci szczliwego ycia, zwaszcza

opanowania niezaspokojonych pragnie, aby nie cierpie z ich powodu. Cnota jest rodkiem dla osignicia przyjemnoci duchowych, szczcia czy spokoju. Przyjemnoci jest ju sam brak cierpie, konfliktw. Epikur by ojcem tzw. wiatego egoizmu. Dbanie o cudze dobro i cudze szczcie nie jest samo przez si wartoci, ale poprzez rozadownia konfliktw rodkiem do zapewnienia wasnego szczcia. Stoicyzm (III w. p.n.e.- III w. n.e.) Najwaniejsi przedstawiciele to Zenon z Kition, Chryzyp, Marek Aureliusz, Seneka, Cycero Stoicyzm by kontynuacj cynicyzmu. Filozoficzn podstaw ich pogldw etycznych stanowiy: materializm zaoenie racjonalnoci czowieka i wiata niezmienno praw rzdzcych wiatem Materialny wiat przeniknity jest racjonalnym logosem. Celem czowieka jest szczcie osigane przez cnot, ale poniewa nie mona zmieni wiata i jego praw trzeba si od nich uniezaleni. Trzeba opanowa namitnoci i pogodzi si z natur (stan apateji). Jedynym dobrem jest cnota, a reszta, inne dobra powinny by nam obojtne myl cynikw. Szczcie osiga si yjc zgodnie z natur czowieka i wiata, ktra stanowi jedno. Cnota jest niepodzielna. Obojtno wobec wiata nie bya u stoikw obojtnoci wobec innych ludzi. Namitnoci maj charakter egoistyczny, naley je powciga, traktowa innych tak jak siebie. U stoikw zrodzia si w nawizaniu do cynicyzmu ide krgw. Najbliszym krgiem czowieka jest rodzina, dalszym spoeczestwo w ktrym yjemy (polis), a najdalszym- wszyscy ludzie. Std stoicy jeszcze wyraniej ni cynicy akcentowali rwno wszystkich ludzi, w szczeglnoci odrzucali niewolnictwo. Platon (427 347 p.n.e.) Prawdziwe imi: Arystokles Z punktu widzenia filozoficznego, Platon by skrajnym idealist. Uwaa, e oprcz wiata realnego, materialnego, istnieje wiat idealny. Co wicej, ten idealny wiat jest waniejszy, pierwotny, a wiat realny, materialny jest tylko odblaskiem wiata idei. Platon wyrnia zatem byty realne i duchowe. Te ostatnie zdecydowanie wysze. Dobrem realnym jest ludzkie ciao, dobrami duchowymi ludzkie czyny. Ponad ludzkimi dobrymi czynami istnieje jeszcze idea dobra. Dusza ludzka ma t rol, e od dbr realnych siga do idei dobra. Tak jak wiat idei konstytuuje wiat realny, tak idea dobra konstytuuje wiat ludzkich czynw. Wiedza i cnota nie czyni jeszcze ycia ludzkiego doskonaym i penym. Potrzebna jest rado pynca z poznania idei dobra. W ramach cnoty odpowiednio do trzech czci duszy (rozum, wola, podanie) wyrni mona trzy rodzaje cnt: mdro kierujca rozumem mstwo kierujce wol opanowanie kierujce podaniem A ponadto cnot sprawiedliwoci kierujc trzema wskazanymi cnotami. Dla swojej wydawaoby si filozofii etyki, Platon formuowa istotne konsekwencje praktyczne. Jeeli prawdziwym dobrem jest wiat idei, to jeli ludzie nie chc do tego dobra dy, pastwo ma obowizek przymusi ich do tego. Pastwo ma by narzdziem moralizacji spoeczestwa. Odmiennie ni za etyk Sokratesa, za etyk Platona staa pesymistyczna wizja czowieka, jako istoty ktr trzeba zmusza do dobra i ta idea pastwa, jako narzdzia moralizacji spoeczestwa, bya tym elementem myli Platona, do ktrego nawizyway mniej lub bardziej wiadomie wszystkie totalitaryzmy.

Arystoteles (384 322 p.n.e.) By uczniem Platona, ale w pewnym momencie rozwin wasn filozofi. Pogldy filozoficzne Arystotelesa wyznaczyo kilka idei: 1. po pierwsze synteza empiryzmu i aprioryzmu (dualizm) 2. po drugie odrnienie materii i formy (hylemorfizm) 3. po trzecie odrnienie aktu i potencji, czyli moliwoci bd skonnoci 4. idea zotego rodka Arystoteles dy do unikania skrajnoci. Etyka Arystotelesa bya etyk empiryczn ufundowan na obserwacji, a nie jak etyka platoska przyjt a priori (z zaoenia). Wedug Arystotelesa nie ma innych dbr, ni realne, ale s rne dobra realne i powstaje pytanie, ktre s najwaniejsze? Arystoteles wywid z obserwacji, e najwaniejszym dobrem czowieka jest i jego szczciem jest osignicie harmonii wewntrznej eudaimonia. Eudaimonia jest najwiksz miar dbr dostpna czowiekowi. Harmoni czowieka jest ycie zgodne z jego natur, a najwaniejszym rysem czowieczestwa jest rozumno, std harmonia polega na yciu zgodnym z rozumem, na poznawaniu i kontemplacji prawdy, ale zgodnie z zasad zotego rodka Arystoteles dostrzega, e czowiek to nie tylko rozum, lecz take inne wadze. Harmonia, jako cel czowieka polega na rozwoju wszystkich wadz czowieka, w szczeglnoci rozumu. Arystoteles by twrc oryginalnej koncepcji sprawiedliwoci, ktra staa si podstaw dyskusji nad sprawiedliwoci przez ponad 2000 lat. Koncepcje etyczne w. Augustyna (IV V w n.e.) Augustyn nawizywa z jednej strony do rodzcej si filozofii chrzecijaskiej, z drugiej do koncepcji Platona, ktrych jednak nie zna (neoplatonizm). Punktem wyjcia koncepcji Augustyna bya cakowita zaleno wiata od Boga. Bg nie tylko tworzy wiat, ale go podtrzymuje w kadej chwili w swoim istnieniu (egzemplaryzm). Czowiek, jako istota grzeszna jest niezdolny do poznania zarwno w sferze intelektualnej, jak i w sferze etycznej. To, e czowiek moe pozna wiat, w szczeglnoci dobra, zawdzicza owieceniu przez Boga (doktryna illuminacji). Dobro nie jest rdem poznania, tylko **** nie wystarczy zna dobra, trzeba je pokocha. Cae dobro pochodzi od Boga, a zo jest rezultatem odwrcenia si czowieka od Boga. Zo sprowadza si do braku dobra. Na pytanie, czy Bg dopuszcza zo, Augustyn zwraca uwag, e Bg nie pragnie za, nie tworzy, a jest ono zawsze konsekwencj dziaania czowieka, dopuszczon by dobro bardziej zajaniao. Kryterium dobra i za jest wg Augustyna, wola boa, **** nakaza je Bg, a inne ze dlatego, e Bg ich nie chcia (heteronomiczno etyki, inaczej dekretalizm etyki) Mimo, e czowiek jest prochem wobec majestatu Boga, Bg przede wszystkim go kocha. Nigdy nie narzuca, jak ma postpowa, zostawia mu wolno wyboru. Wolno czowieka jest odblaskiem wszechmocy Boga, std idee w. Augustyna stay si pniej poywk dla personalizmu etycznego

Koncepcja wg w. Tomasza (XIII w.) Najwaniejsza praca: summa teologiczna, Summa filozoficzna. w. Tomasz w swoich koncepcjach filozoficznych dokona syntezy filozofii Arystotelesa oraz wiatopogldu religii chrzecijaskiej. Przej od Arystotelesa zwaszcza zasad

zotego rodka, hierarchi bytw i wartoci, a take intelektualny charakter poznania etycznego. Wbrew Augustynowi, a za Arystotelesem uznawa warto wszystkich dbr, zarwno materialnych, jak i duchowych. Mnogo dbr jest wedug niego zhierarchizowana, stosownie do naturalnych skonnoci czowieka. czc ide Arystotelesa z ideami chrzecijaskimi uzna, e najwyszym dobrem jest poznanie prawdy o Bogu. Rozwijajc arystotelesowskie rozrnienie aktu i potencji, Tomasz uzna wskazania etyczne za odzwierciedlajce naturalne skonnoci, czy majce charakter habitualny. Na podstawie rozbudowanej koncepcji natury sformuowa systematyczn koncepcj prawa naturalnego jako zespou wskaza o charakterze moralnym odzwierciedlajce naturalne skonnoci i poznawanych za pomoc rozumu praktycznego, czyli sumienia. Koncepcje etyczne Tomasza Hobbesa (1588- 1679) Najwaniejsza praca Lewiatan. Z punktu widzenia filozoficznego Hobbes by materialista, cho ze wzgldw oportunistycznych skrywa to. Podstaw etycznych koncepcji Hobbesa bya negacja arystotelesowskiej tezy, e czowiek jest z natury istot spoeczn. Hobbes odrzuca take wywodzc si od Sokratesa wizj czowieka jako istoty z natury dobrej, altruistycznej. Czowiek zatem nie jest z natury spoeczny, a na dodatek jest z natury zy, chciwy, egoistyczny, popdliwy, mciwy. Taka wizja czowieka prowadzia Hobbesa do wizji stanu naturalnego jako stanu wojny wszystkich przeciw wszystkim. Stan ten by jednak nie do zniesienia dla ludzi i wyjciem z niego jest koncepcja umowy spoecznej Hobbesa. Moc tej umowy ludzie przelali cz swoich praw na suwerena, w szczeglnoci ograniczyli swoj wolno, a w zamian za to suweren zobowiza si do zagwarantowania bezpieczestwa i porzdku. Umow spoeczn widzia Hobbes nie w kategorii formalnego aktu, lecz pewnego sposobu ycia czonkw spoeczestwa i wyonionej wadzy. Niezalenie od tego jak wadca doszed do wadzy zawarcie umowy polegao na tym, e ludzie zaczli tak y, jakby uwaali e s zwizani umow z wadc. Umowa spoeczna bya przede wszystkim sposobem wyonienia si pastwa jako organizacji spoeczestwa. Specyfik stanowiska Hobbesa byo to, e umowa spoeczna konstytuowaa take kryterium dobra i za moralnego. W ujciu Hobbesa kryterium dobra i za moralnego jest wola wadcy (woluntaryzm wiecki). Z jednej strony zatem mamy do czynienia z subiektywizmem spoecznym, bo czowiek a nie Bg decyduje co dobre i ze, z drugiej strony jest to subiektywizm swoisty, bo nie chodzi o jakiegokolwiek czowieka, ale tylko jednego wadc, suwerena. wiecka koncepcja Davida Humea Punktem wyjcia Humea byo zaoenie, e etyka powinna mie charakter etyczny. Ustalanie sdw etycznych nie ma by wynikiem filozoficznej, a poznania w szczeglnoci ludzkiej psychiki. Hume zakada przy tym, e sdy etyczne nie nale do sfery rozumu, ale do sfery uczu (emocjonalizm etyczny). Wbrew Hobbesowi, Hume uwaa e naturalnym i powszechnym ludzkim uczuciem jest sympatia. Sympatia, jako uczucie do innych ludzi jest waciwym czowiekowi wyrazem cechujcej kady gatunek zwierzt solidarnoci gatunkowej. Postawy agresywne, wrogie s postawami nie naturalnymi, a nabytymi wytumaczalnymi indywidualnymi losami danej jednostki. Obok sympatii jest postpujca jest postpujca komplikacja stosunkw midzyludzkich wynikajca w szczeglnoci z podziau pracy i konieczno kooperacji. Zdaniem Humea podstawowym nakazem etycznym jest nakaz sympatii. Sympatia jest jednoczenie faktem naturalnym (naturalizm etyczny). W aspekcie metodologicznym Hume jako pierwszy sformuowa, a waciwie zarysowa stanowisko, i sdy etyczne jako wypowied co dobre czy powinne nie s wypowiedziami opisowymi, a w konsekwencji nie przysuguje im warto

prawdziwoci ani faszywoci. Nie mona zatem wedle Humea z adnego zbioru sdw o tym jak jest wyprowadzi sdu jak by powinno. Ten pogld Humea by przez dugie wieki fundamentem metodologii caej humanistyki (widy Humea). Anthony Shaftesbury Syntezy idei Humea i Hobbesa dokona Anthony Shaftesbury Uzna on, e ani Hobbes ani Hume nie maj cakowicie racji. Natura czowieka nie jest ani egoistyczna ani altruistyczna. W czowieku istniej zarwno skonnoci egoistyczne jak i altruistyczne. Chocia kryterium dobra jest zgodno z natur, nie przesdza ona czy czowiek powinien postpowa egoistycznie, czy altruistycznie. Zasug Shaftesburyego jest to, e wprowadzi do etyki kategori zmysu moralnego rozumianego jako rdo poznania dobra i za. Adrien Helvetius (XVIII w.) Punktem wyjcia Helvetiusa by skrajny naturalizm i sensualizm. Wbrew Hobbesowi Helwetiusz uwaa, e czowiek nie jest wcale z natury zy, a wbrew Humeowi, e nie jest wcale z natury dobry. Czowiek z natury jest tabula rasa, nie tylko w aspekcie swojej wiedzy, ale rwnie w aspekcie emocjonalnym. Wszystkie denia ludzkie maj charakter nabyty, s aspektem ycia w okrelonym rodowisku spoecznym, a naladowanie innych sprawia, e ksztatuje si przekonanie o powszechnoci, czy wrcz naturalnoci pewnych de. Z drugiej strony Helwetiusz niekonsekwentnie przyjmowa, e czowiek nie ma innych de ni interesowne. Nawet gdy dymy do dobra i sprawiedliwoci mamy na wzgldzie wasny interes. Helwetiusz propagowa etyk hedonistyczna. ****** Poniewa czowiek jest cakowicie plastyczny etycznie naley tak ksztatowa ludzi, by nie szkodzili innym. Czyni to moe zarwno spoeczestwo, w tym systemy edukacyjne, szkoa jak i prawodawstwo. Zasug Helwetiusza jest zwrcenie uwagi na donioso oddziaywania rodowiska spoecznego i pastwa na postawy moralne. Jan Jakub Rousseau By Szwajcarem. Pogldy filozoficzne i etyczne jego byy wysoce asystematyczne. Punktem wyjcia jest potpienie cywilizacji, ktra wypacza ludzi i zachwyt nad pierwotnym stanem natury. Pierwotny stan natury pojmowa Rousseau indywidualistycznie. Istot stanu natury jest wolno i rwno wszystkich ludzi, kadego czowieka z osobna. Rousseau nie do koca wyranie deklarowa czy widzi stany natury jako kategori historyczn, czy jako stan pierwotny logicznie. Po raz pierwszy stan natury skoczy si, kiedy czowiek chwyci za maczug, by zmusi innego do okrelonego postpowania, gdy czowiek po raz pierwszy odgrodzi ziemi i powiedzia to moje!. Inaczej mwic, stan natury skoczy si, gdy pojawia si wadza i wasno. Dlatego wadza i wasno jest za, bo jest niezgodna z natur. Zy te jest podzia pracy, bo prowadzi do nierwnoci spoecznych. By w tym aspekcie prekursorem ruchw anarchistycznych. W swojej wizji czowieka by gwatownie antyintelektualny. Kierowanie si rozumem jest ze. Naley si kierowa uczuciem ,sercem. Czowiek moe zbudowa naturalna etyk, ale musi j oprze na oczywistym gosie sumienia. W skali spoecznej ostateczna instancj wyborw zarwno moralnych jak i politycznych jest wola powszechna bezwzgldnie rozstrzygajca co jest dobre czy ze dla spoecznoci. Przy czym, musi by ona wyraana bezporednio. Rousseau by wrogiem demokracji przedstawicielskiej, ktra zawsze prowadzi bdzie do alienacji wadzy. Istotnym elementem dorobku Rousseau s jego pogldy pedagogiczne. Poniewa nieskaona pierwotna natura czowieka jest dobra, rwnie wychowanie powinno by naturalne- powinno rozwija to, co ley w

psychice czowieka. Poniewa kady czowiek jest indywidualnoci wychowanie nie moe by schematyczne, powinno rozwija indywidualno. Immanuel Kant Najwaniejsze prace: Krytyka rozumu praktycznego, Teoretyczna krytyka czystego rozumu. Koncepcje etyczne Kanta nadbudowane s nad jego niebywale oryginalnymi koncepcjami oglno filozoficznym, zwaszcza krytyk metafizyki i krytyczna teori poznania. Punktem wyjcia w filozofii Kanta jest odrzucenie przyjmowanego przez ca dotychczasowa filozofi zaoenia, e w procesie poznania podmiot poznajcy dostosowuje si do przedmiotu poznania. Znaniem Kanta jest odwrotnie. To przedmiot poznania dostosowuje si do podmiotu poznajcego. Analizujc proces poznania Kant doszed do wniosku, e wskaza mona pewne konieczne aprioryczne kategorie poznawcze, np. czas, przestrze. Nie s one aspektem poznawanej rzeczywistoci, ale funkcja wadz poznawczych czowieka. W konsekwencji uznawa, e czowiek poznaje jedynie dany przez pryzmat tych kategorii obraz rzeczywistoci (wiat fenomenw), natomiast nic nie moe powiedzie o wiecie rzeczy samych w sobie (wiat noumenw). Tego typu rozumowanie odnosi Kant take do filozofii praktycznej, czyli etyki. Kant zdecydowanie przeciwstawia si waciwym dla etyki empirycznej prbom wyprowadzenia powinnoci z obserwacji. Z drugiej strony przeciwstawi sie take wszystkim dotychczasowym prbom budowy etyki heteronomicznej, czyli takiej w ktrej rdem etyki autor zewntrzny wobec czowieka. Za jedyn warto moraln uznawa Kant dobr wol. eby odnale naczelne wskazania moralne Kant nie odwoywa si do autorytetw zewntrznych, lecz pyta jakie reguy moralne dyktuje czowiekowi jego czysty rozum. Jedynym rdem powinnoci moralnych ma by zatem rozum czowieka (etyka autonomiczna). Rozum dyktuje czowiekowi tylko jedn regu moraln o charakterze formalnym, ktr nazwa Kant imperatywem kategorycznym. Oprcz tego dodawa Kant tzw. imperatyw hipotetyczny- Postpuj zawsze tak, by czowieczestwa w innym nie traktowa wycznie jako rodka, ale zawsze take jako celu. **** Miaa charakter uniwersalistyczny. Wskazania moralne byy identyczne dla wszystkich. Przeciwstawiaa si indywidualizmowi. Kant z jednej strony krytykowa dotychczasowe dowody istnienia Boga, z drugiej strony uznawa, e etyka musi znale ugruntowanie w zaoeniu wolnoci czowieka, niemiertelnoci jego jestestwa i istnienia Boga, chocia rozum teoretyczny kwestii tych nie przesdza. Inaczej mwic istnienie Boga byo dla niego postulatem rozumu praktycznego. Utylitaryzm XVIII i XIX w. Przedstawiciele Jeremy Bentham i John Stuart Mill Bentham by skrajnym empirykiem i sensualist, tzn. uwaa, e caa ludzka wiedza pochodzi z poznania zmysowego. Usiowa zbudowa etyk empiryczn wychodzc od tego, jakie uczucia ludzie rzeczywicie ywi. W rezultacie sprowadza etyk do psychologii. Przyjmowa bez dowodu, jako oczywiste, e ludzie pragn tylko przyjemnoci i tylko denie do przyjemnoci jest motywem ich dziaa (hedonizm psychologiczny). W rezultacie jedynie przyjemno jest dobrem (hedonizm etyczny). Cech charakterystyczn hedonizmu Benthama jest dostrzeenie, e dobrem jest nie tylko moja przyjemno, ale rwnie przyjemno innych ludzi. Nie by to zatem hedonizm typu cyrenajskiego. Mia charakter nie-egoistyczny. Bentham mia przy tym dusz kupca: kierujc si przyjemnociami trzeba wybra to, co daje najwiksze przyjemnoci, trzeba kalkulowa (tzw. rachunek przyjemnoci). Przyjemno jest tym lepsza, im: 1. intensywniejsza

2. duej trwajca 3. pewniejsza 4. szybciej nastpujca 5. wspwystpujca z innymi przyjemnociami 6. niewspwystpujca z przykrociami 7. im bardziej powszechna Czyn dobry to taki, ktrego rachunek przyjemnoci daje najwiksz nadwyk przyjemnoci nad przykrociami. Podstawow zasad postpowania moralnego jest zasada utylitaryzmu, dc do tego eby osign jak najwicej przyjemnoci dla jak najwikszej iloci ludzi. Bentham wierzy, ze przyjemnoci s porwnywalne, e mona je kalkulowa, rachowa i ten sposb istnienia jest obecny. Za Benthamem uwaa, e etyka musi mie charakter empiryczny, bazowa na tym, czego ludzie rzeczywicie pragn. O ile Bentham zakada hedonizm etyczny bez dowodu, o tyle Mill prbowa go dowie. Wszyscy ludzie pragn przyjemnoci- jego rozumowanie. To czego wszyscy pragn jest przez nich podane, a jeli co jest przez wszystkich podane, to jest godne podania, czyli dobre. By klasycznym przedstawicielem (Mill) naturalizmu etycznego sprowadzajcego cech bycia dobrym do jakich cech empirycznych (w tym przypadku bycia podanym). Jeszcze silniej ni Bentham akcentowa, e dobrem s nie tyle moje przyjemnoci, ale rwnie przyjemnoci innych i przyjemnoci wszystkich ludzi s rwnie cenne. Std by piewc wartoci wolnoci. O ile Bentham zakada, e przyjemnoci s co do jakoci jednakowe, nie ma przyjemnoci niszych i wyszych, o tyle Mill odrnia przyjemnoci nisze i wysze. (nawizanie do Epikura). Etyka ewolucjonistyczna Najwaniejsze nazwisko: Herbert Spencer Herbert Spencer nawizywa w swojej filozofii do pogldw Darwina, w szczeglnoci jego idei ewolucji i powszechnej jakoby walki o byt. Nawizujc do darwinowskiej idei walki o byt jako walki prowadzcej do eliminacji sabszych i przetrwania silniejszych, a w rezultacie rozwoju i wzmocnienia gatunku uznaj za kryterium dobra moralnego- dobre jest to co prowadzi do rozwoju gatunku ludzkiego, ze wzgldu na mechanizm powszechnej walki o byt. Fryderyk Nietzsche 1844-1900, Niemiec pochodzenia polskiego Podstawowe prace: Ponad dobrem i zem, Punktem wyjcia Nietzschego by relatywizm poznawczy i relatywizm aksjologiczny. Poznanie faszuje rzeczywisto z zasady, poniewa rzeczywisto jest zmienna, nie ma w niej adnych regu czy prawidowoci, a poznajc zatrzymujemy rzeczywisto (usiujemy j zatrzyma), odszuka prawidowoci czy tendencje. W aspekcie aksjologicznym uwaa, e nie ma adnych ocen obiektywnych, wszystkie oceny s subiektywne, zalene od podmiotu oceniajcego. Ocenianie jest uwarunkowane biologicznie. Inaczej oceniaj ludzie sabi, a inaczej silni. Nietsche wyrnia moralno niewolnikw oraz moralno panw. Ci pierwsi ceni lito, agodno, mio, yczliwo. Ci drudzy ceni sprawiedliwo, opanowanie, bezwzgldno. Nietsche uzna, e lepsz moralnoci jest moralno panw. Nietzsche postawi sobie za cel przeksztacenie caej dotychczasowej moralnoci, ktra w jego mniemaniu zdominowana bya moralnoci niewolnikw. Tak widzia wanie idee etyczne Judeo-chrzecijastwa. Dotychczasowa moralno, zdaniem Nietzschego, bazuje na trzech podstawowych, a bdnych zaoeniach: 1. Zaoeniu bezwzgldnoci dobra moralnego 2. Zaoeniu rwnoci powszechnej

3. Zaoeniu powszechnej wolnoci Jego zdaniem ludzie nie s w wielu istotnych aspektach rwni (zdolnoci, umiejtnoci, charakteru) std wolno nie moe przysugiwa wszystkim, a jedynie tym, ktrzy nie potrafi jej broni. Gosi przewartociowanie. Nietzsche naszkicowa prb nowej moralnoci bazujcej na zaoeniach wartoci, peni ycia, woli silniejszego i nierwnoci. Warto moralna przysuguje tylko wybitnym jednostkom, one s ponad dobrem i zem (nadludzie). Podstawow cech, wartoci ludzkiego postpowania jest wola mocy. Etyka emotywizmu i etyka analityczna W latach 30 XX w. pojawi si w etyce prd nawizujcy do filozofii neopozytywizmu. Neopozytywici bazowali z jednej strony na skrajnym empiryzmie, a z drugiej na analizie logicznej. Najwaniejsze nazwisko filozofii neopozytywistycznej Rudolf Carnap. Filozofia neopozytywizmu wytyczya tzw. minimalistyczny program filozofii uznajc klasyczne zagadnienia ontologiczny i epistemologiczne za nierozwizywalne. Neopozytywizm ograniczy zadanie filozofii do logicznej analizy jzyka. (Koo wiedeskie). Z punktu widzenia zagadnie etycznych neopozytywizm przejawi si w formie emotywizmu. Jego najwaniejszymi przedstawicielami byli: Alfred Jules Ayer oraz Charles Leslie Stevenson. Emotywizm wyraa w sposb skrajny idee, ktre zainicjowa David Hume. Zdanie emotywistw wypowiedzi oceniajce niczego nie opisuj ani nie stwierdzaj, jedyn ich funkcja jest wyraanie ludzkich emocji- nie s zatem prawdziwe ani faszywe. Ludzkie stanowiska etyczne s skrajnie subiektywne i nie ma adnych sposobw by uwaa jedne oceny za lepsze, a inne za gorsze. Co wicej w argumentacji etycznej nie ma miejsca na adne racjonalne argumenty. Rozpowszechnianie si pewnych sposobw oceniania jest jedynie kwestia naladownictwa. Etyka nie jest zatem i by nie moe dyscyplin naukow. Skrajno stanowiska Ayera zagodzi Stevenson. Wskazywa, e w wypowiedziach oceniajcych da si wyodrbni komponent opisowy, ktry jest prawdziwy bd faszywy. Co do swojej podstawowej roli jednak uwaa, e wypowiedzi oceniajce nie s ani prawdziwe, ani faszywe. Za najwaniejsza rol wypowiedzi oceniajcych czyli sdw etycznych uwaaa Stevenson rol wokatywn. One nawouj nas do okrelonego postpowania. Stevenson wbrew Ayerowi uwaa, e w dyskursie etycznym maja miejsce procesy argumentacyjne. Racje za okrelonymi stanowiskami etycznymi nie s jednak z konkluzjami powizane merytorycznie, czy treciowo, ale w ten sposb, e dobre s takie argumenty, ktre przekonaj kogo skutecznie do przyjcia okrelonego sdu etycznego. Etyka analityczna z jednej strony nawizywaa do pewnej idei emotywizmu, a drugiej w istotnych aspektach modyfikowaa emotywizm. Filozoficzn podstaw etyki analitycznej bya tzw. filozofia jzyka potocznego, ktry podstawowe idee ufundowali Ludwig Wittgenstein oraz John Austin. Najwaniejsze nazwisko Richard Marvyn Hare. Analitycy dziedziczyli od emotywistw przekonanie, e sdy etyczne w swojej podstawowej funkcji nie s prawdziwe ani faszywe. Rnili si jednak od emotywistw tym, e uznawali i zwizek pomidzy argumentami na rzecz okrelonego sdu etycznego, a owym s etycznym nie ma charakteru argumentacyjnego, lecz charakter merytoryczny, a ponadto i rol dobrych relewantnych argumentw mog peni wypowiedzi opisowe dotyczce opisowych cech danej osoby, czy danego postpowania. Odwoali si w swoich koncepcjach do wprowadzonej przez Petera Strawsona idei presupozycji. Presupozycj jakiej wypowiedzi jest inna wypowied q, ktr uznaje za prawdziw bd faszyw, jeeli na serio formuuje wypowied q. Zdanie stwierdzajce posiadanie przez kogo okrelonych cech opisowych s presupozycj sdw etycznych dotyczcych tej osoby. W skrajnych przypadkach

etyka analityczna doprowadzia do nawrotu tendencji naturalistycznych utosamienia bycia dobrym z pewnymi cechami opisowymi.

Sprawiedliwo
Chocia pewne idee dotyczce sprawiedliwoci znale mona ju u Platona, za fundamentaln uwaa si powszechnie koncepcj sprawiedliwoci Arystotelesa, ktra wyznaczya model dyskusji nad sprawiedliwoci na ponad 2000 lat. Arystoteles wyrni dwa rodzaje sprawiedliwoci: 1. Sprawiedliwo dystrybutywn, czyli rozdzielcz polega na tym, e podzia dbr jest sprawiedliwy, jeeli kady otrzyma tyle ile mu si naley. 2. Sprawiedliwo retrybutywn, czyli wyrwnawcz dotyczy tego, e kara jest sprawiedliwa wwczas, gdy jest adekwatna do wyrzdzonego za: ani za surowa, ani za agodna. Odpowiednio nagroda jest sprawiedliwa, gdy jest adekwatna do spowodowanego dobra. Twrczej reinterpretacji idei Arystotelesa dokona belgijski filozof i prawnik Chaim Perelman. Odwoujc si do koncepcji Arystotelesa Perelman wyrni blankietow formu sprawiedliwoci oraz formuy konkretne. Dla charakterystyki owych formu istotne jest pojcie cechy istotnej. Jest to ta cecha, ktr uwaamy za relewantn, dokonujc rozdziau. Perelman uwaa, e sprawiedliwo retrybutywn da si sprowadzi do sprawiedliwoci dystrybutywnej. Tzw. blankietowa formua sprawiedliwoci polega na tym, e kady powinien otrzyma tyle dbr ile mu si naley, odpowiednio do stopnia posiadania przez niego okrelonej cechy istotnej. Osoby legitymujce si dan cech istotn w tym samym stopniu powinny otrzyma tyle samo dbr, osoby majce t cech w wikszym stopniu- odpowiednio wicej, a majce t cech w niszym stopniu- odpowiednio mniej. Cecha istotna moe by wskazana rnie. Moe ni by praca, urodzenie, potrzeby, a nawet sam fakt bycia czowiekiem. Przez wybr okrelonej cechy istotnej otrzymujemy poszczeglne konkretne formuy sprawiedliwoci. Perelman wyrnia formuy egalitarna- kademu rwno oraz kademu wedug potrzeb, przy zaoeniu, e mamy mniej wicej rwne potrzeby, oraz formuy merytarne. Te pierwsze prowadziy do rwnego mniej wicej podziau dbr, te drugie do znacznego niekiedy zrnicowania przydzielonych dbr. W przypadku formuy kademu rwno zaoon cech istotn jest cecha bycia czowiekiem, ktra jest niestopniowalna, czyli przysuguje wszystkim w rwnym stopniu. Perelman stawia sobie za zadanie budow teorii sprawiedliwoci, a nie doktryny sprawiedliwoci. Rozbudowanie idei Perelmana poszo w nastpujcych kierunkach: 1. Zaczto zastanawia si jak okreli kryteria pomiaru cechy istotnej. Dotyczyo to przede wszystkim formuy kademu wedug pracy, ktra bez wskazania kryterium mierzenia pracy 9wysiek czy rezultat) oraz porwnywania jej (np. porwnywanie wysiku fizycznego i intelektualnego) okazywaa si niedostatecznie precyzyjna. 2. Rozwaono typy sporw o sprawiedliwo. Wskazano, ze spory o sprawiedliwo dotyczy mog: a) Wyboru okrelonej cechy istotnej b) Sposobu mierzenia i porwnywania stopnia natenia wybranej cechy c) Moliwoci ograniczenia maksymalnej bd minimalnej iloci dbr przyznanych wedle danej formuy.

d) Koniecznoci modyfikowania w stosunkach spoecznych rezultatw zastosowania jednej konkretnej formuy przez inne formuy konkretne. e) Czy praktyka dystrybucji dbr jest zgodna z przyjmowan konkretn formu sprawiedliwoci 3. Stosunek sprawiedliwoci do prawa. W ujciu perelmanowskim relacja prawa do sprawiedliwoci moe by ujmowana dwojako: a. Z jednej strony moe chodzi o to, e prawo jest sprawiedliwe wwczas, gdy w procesie dystrybucji dbr zabezpiecza czy realizuje w praktyce deklarowan formu sprawiedliwoci- tzw. materialna sprawiedliwo prawa b. Z drugiej strony chodzi moe o to, e prawo jako zesp norm generalnych jest z mocy definicji sprawiedliwe, bo realizuje rwn miar wobec osb majcych te same cechy rodzajowe (w przeciwiestwie do indywidualnych arbitralnych nakazw wadcy). Zagadnienie stosunku sprawiedliwoci do miosierdzia Opracowa je w etyce Kazimierz Ajdukiewicz. Na kanwie biblijnej wyrniamy dwa rodzaje sprawiedliwoci: 1. Sprawiedliwo cisa Polega na tym, eby kademu da dokadnie tyle, ile mu si naley wedle okrelonej cechy istotnej: ani mniej, ani wicej. 2. Sprawiedliwo miosierna Polega na tym, by kady otrzyma co najmniej tyle, ile mu si naley wedle okrelonej cechy istotnej, cho moe otrzyma wicej. Rozwaajc kwesti ktr formu sprawiedliwoci naley si kierowa w dystrybucji dbr ziemskich Ajdukiewicz formuuje tylko czstkowe rozwaania: 1. W przypadku dbr, ktrych ilo jest ograniczona trzeba kierowa si sprawiedliwoci cis, zwaszcza jeli potrzeby s wiksze, ni ilo dbr. W przypadku dbr nieograniczonych mona kierowa si sprawiedliwoci miosiern w przypadku dbr niematerialnych (np. miosierdzie) 2. Sprawiedliwoci miosiern moemy kierowa si w przypadku dystrybucji dbr wasnych. W przypadku dystrybucji dbr powierzonych przez spoeczestwo, trzeba kierowa si sprawiedliwoci cis. Koncepcja sprawiedliwoci Johna Rawlsa. Podstawowa praca Teoria sprawiedliwoci John Rawls wbrew tytuowi swojej pracy nie dy do budowy opisowej teorii sprawiedliwoci, lecz normatywnej doktryny sprawiedliwoci. Sprawiedliwo charakteryzowa Rawls nie tyle w kontekcie dystrybucji indywidualnych dbr, lecz w kontekcie dystrybucji dbr spoecznych. W konsekwencji ocenia jako sprawiedliwe, bd niesprawiedliwe okrelone struktury spoeczne, jeeli prowadz one, bd nie, do sprawiedliwej dystrybucji dbr spoecznych. Wedug Rawlsa rzeczywist formu sprawiedliwoci bdzie taka formua, na ktr zgodz si wszyscy ludzie dziaajc zza zasony niewiedzy, tzn. nie wiedzc jak bdzie wyglda ich sytuacja w yciu i w konsekwencji ile dbr otrzymaj. Z punktu widzenia wiatopogldowego sprawiedliwo dotyczya wedle niego przede wszystkim podstawowego dobra, jakim jest wolno, a innych dbr tylko niejako wtrnie. Zdanie Rawlsa dziaanie zza zasony niewiedzy dyktuje przyjcie dwch podstawowych zasad sprawiedliwoci oraz dwch regu preferencyjnych: 1. Kada osoba powinna posiada rwne prawa do najszerzej pojmowanej wolnoci podstawowej, w zakresie jakim wolno ta da si pogodzi z podobn wolnoci innych. 2. Nierwnoci spoeczne powinny by tak wyznaczone, aby mona byo rozsdnie oczekiwa, e zrnicowanie to bdzie suy dobru wszystkich i wizay si z pozycjami i urzdami na rwni z dostpnymi dla wszystkich.

Reguy preferencyjne: 1. Ograniczenia wolnoci s dopuszczalne jedynie wtedy, gdy przyczyniaj si do umocnienia caego systemu, gwarantujc jednostkom wolno i to w sposb moliwy do przyjcia przez tych, ktrych wolno zostaje najsilniej ograniczona (regua priorytetu wolnoci) 2. Nierwno w pozyskiwaniu korzyci musi sprzyja zwikszeniu korzyci tych jednostek, ktre znajduj si w sytuacji najgorszej, a nadwyka wolnoci musi suy dobru tych, ktrzy ponosz zwizane z jej powstaniem ciary (regua priorytetu wolnoci nad efektywnoci). Przedstawione zasady i reguy sprowadzaj si do pewnej zmodyfikowanej wizji sprawiedliwoci egalitarnej, w ktrej uzasadnieniem ewentualnych modyfikacji ma by wzgld na efektywno systemu. Oryginaln myl w koncepcji Rawlsa bya idea rwnoci szans. Rawlsowi zarzucano pomieszanie sprawiedliwoci z solidarnoci spoeczn. Koncepcja sprawiedliwoci Roberta Nozicka Z punktu widzenia oglno filozoficznego nalea do ruchu libertariaskiego, powizanego w ekonomii z tzw. szko chicagowsk Miltona Friedmana. Punktem wyjcia Nozicka byo zaoenie, e kada jednostka ma rwn wag moraln, a korzyci spoeczestwa nie mog usprawiedliwi naruszenia praw jednostki. Z zaoenia rwnowartoci moralnej kadej jednostki Nozick wyprowadza wniosek, e jednostki mog powici swoje dobro dla dobra wsplnego, czy innych jednostek, ale spoeczestwo, a zwaszcza pastwo nie moe ich do tego zmusza. Nozick nawizuje do imperatywu kategorycznego Kanta. W konsekwencji uwaa za niezgodn z ide sprawiedliwoci jakkolwiek przymusow dystrybucj dbr. Zdaniem Nozicka sprawiedliwym nabyciem dbr jest kade nabycie pierwotne, tzn. wytworzenie bd zawaszczenie dobra niczyjego, pod warunkiem, e nie prowadzi ono do pogorszenia sytuacji innych ludzi. Nabyciem sprawiedliwym jest take kade nabycie wtrne, czyli w drodze ekwiwalentnej wymiany, przy czym warunki ekwiwalentnoci (wymiany) danego dobra wyznaczane s przez aktualn sytuacj rynkow. W praktyce prowadzio to Nozicka do uznania za naturalnie sprawiedliwym mechanizmu dziaania wolnego rynku, w szczeglnoci wolnej konkurencji.

Stosunek prawa do moralnoci


Stosunek prawa do moralnoci moe by rozpatrywany w kilku aspektach: 1. W aspekcie pojciowo-zakresowym

2. W aspekcie funkcjonalnym 3. W aspekcie walidacyjnym (dotyczce obowizywania) W aspekcie pojciowo-zakresowym Chodzi o to, jak si maja do siebie pojcia prawo i moralno- zarwno co do treci tych poj, jak i co do zakresu. Stosunek ten naley scharakteryzowa rnie, jeeli bierzemy pod uwag nazwy norma prawna i norma moralna, albo odpowiednio system prawny, moralno. Midzy zakresami nazw norma prawna a norma moralna zachodzi stosunek krzyowania. W aspekcie porwnania treci rnica polega na tym, e normy moralne obowizuj z uzasadnienia aksjologicznego, a normy prawne z uzasadnienia tetycznego. Normy prawne s znacznie bardziej sformalizowane i zinstytucjonalizowane ni normy moralne. Dotyczy to zarwno ksztatowania si tych norm, jak i ich oddziaywania na adresatw. Odmienno sankcji, ktra jest przejawem rnego stopnia formalizacji i instytucjonalizacji sankcja za nieprzestrzeganie norm prawnych ma charakter sformalizowany i zinstytucjonalizowany, tzn. istnieje formalna procedura wymierzenia sankcji i sformalizowany, zwykle zamknity katalog sankcji prawnych, natomiast w przypadku norm moralnych brak takiej procedury i takiego katalogu, a ponadto dla prawa istniej organ upowaniony do wymierzania sankcji. W przypadku norm moralnych sankcje wymierzane s przez cae spoeczestwo. Normy prawne i moralne rni si stopniem precyzji. Zakres podmiotowy norm prawnych i norm moralnych. Normy prawne wyznaczaj obowizki prawne nie tylko ludziom, ale take innym podmiotom prawa, normy moralne- tylko ludziom. Obowizki moralne zawsze dotycz jednostek, chocia mog wynika z faktu przynalenoci jednostki do okrelonej spoecznoci. Zakres przedmiotowy Prawo reguluje w zasadzie tylko zachowania zewntrzne, a moralno zarwno zachowania zewntrzne, jak i wewntrzne, czyli stany psychiczne. Chocia prawo nie reguluje zachowa wewntrznych, to uwzgldnia ono stany psychiczne, jako determinanty sposobu regulacji zachowa zewntrznych. Tradycyjnie przyjmuje si, e tym co rni moralno od prawa jest take to, e na danym terytorium i w danej spoecznoci pastwowej *** wiele moralnoci (pluralizm moralny), a tylko jeden system prawny. Wspczenie wizja jednego systemu prawnego obowizujcego w danym pastwie ulega skomplikowaniu ze wzgldu na fakt rwnolegego obowizywania na terytorium tego pastwa aktw wydanych przez organy owego pastwa oraz aktw wydanych przez inne organy i podmioty. Jeeli chodzi o stosunek zakresu nazw prawo (jako system) oraz moralno (jako zesp), to wspczenie mona powiedzie, e nie ma takiego systemu prawnego, ktry pokrywaby si z okrelon moralnoci. Z drugiej strony przyzna trzeba, e co do treci systemy prawne w znacznym stopniu pokrywaj si z systemami moralnymi funkcjonujcymi w danych spoeczestwach. Na tej podstawie uznaje si czasami, e prawo stanowi tzw. minimum moralnoci (G. Jelinek).

W aspekcie walidacyjnym chodzi o to, czy prawo obowizuje niezalenie od swojego stosunku do moralnoci. Z tego tylko tytuu, e zostao ustanowione przez wadze. Czy odwrotnie: prawo obowizuje wtedy tylko, gdy pozostaje w okrelonym stosunku treciowym do moralnoci. W szczeglnoci, czy zabezpiecza ono, chroni podstawowe wartoci. Odpowied na to pytanie ukada si rnie w zalenoci od przyjtej koncepcji filozoficznoprawnej. W ujciu pozytywizmu prawniczego, kryterium obowizywania prawa jest fakt jego ustanowienia przez prawodawc. Jego ocena moralna nie ma adnych doniosoci dla obowizywania, czyli ze prawo pozostaje obowizujcym prawem. W ujciu prawno-naturalnym normy ustanowione przez prawodawc, ktre nie chroni podstawowych ujmowanych obiektywnie wartoci, nie obowizuj, a w konsekwencji przestaj by prawem. Po dominacji stanowiska pozytywistycznego, wspczenie coraz powszechniej przyjmuje si, e ukrytym kryterium obowizywania prawa jest to, by nie naruszao ono pewnych powszechnie akceptowanych wartoci, w szczeglnoci godnoci czowieka oraz naturalnych praw czowieka i obywatela.

Powizania funkcjonalne pomidzy prawem a moralnoci


Dotycz tego, jak z jednej strony prawo oddziauje na moralno, a z drugiej moralno na prawo. Oddziaywania pomidzy prawem, a moralnoci rozpatrywa mona w rnych paszczyznach: 1. W paszczynie tworzenia i przestrzegania prawa Ksztat prawa wyznacza z jednej strony moralno faktycznych prawodawcw, tzn. tej czci spoeczestwa, ktra ma w danym momencie wadz polityczn, a z drugiej moralno spoeczestwa adresatw norm prawnych, jako e normy prawne skrajnie niezgodne z moralnoci spoeczn pozostan nieefektywne. 2. W paszczynie wykadni prawa Moralno oddziauje na prawo w ten sposb, e oceny moralne bierzemy pod uwag w procesie odtworzenia norm prawnych z przepisw w ramach wykadni pozajzykowej. Wskaza tutaj mona wykadni rozszerzajc i zwajc, wykadni z podobiestwa i z przeciwiestwa, a take wnioskowania prawnicze odwoujce si do zaoenia konsekwencji ocen prawodawcy (a fortiori z silniejszego, czy wnioskowania z analogii). 3. W paszczynie stosowania prawa Odwoanie do ocen moralnych wystpuje przede wszystkim w procesie czynienia uytku z przyznanych przez normy prawne luzw decyzji na etapie ustalania konsekwencji prawnych danego stanu rzeczy. Wskaza tu mona nieprzekraczalne granice rozstrzygnicia, tzw. klauzule generalne oraz zwroty niedookrelone zabarwione ocen. Z drugiej strony naley podkreli, e prawo oddziaywa moe na moralno, w szczeglnoci powoywa przeksztacenia zastanej moralnoci. Adekwatna represja prawna moe wzmocni dezaprobat moraln. Brak represji prawnej

doprowadza do osabienia dezaprobaty moralnej, jednake nadmierna represja prawna moe na zasadzie wspczucia zmniejszy dezaprobat moraln. / Tomasz Wietrzykowski(?) Wyznania moralne. Etyczne problemy prawa / Aborcja 1. Aborcja a prawo W czasach staroytnych, zarwno greckich jak i rzymskich przerywanie ciy w zasadzie traktowane byo, jako sprawa prywatna. Pd nie by traktowany, jako dziecko nienarodzone i nie obejmowaa go ochrona prawna. Z drugiej strony, w przysidze Hipokratesa, jako czyn zakazany przez etyk lekarsk traktowane byo podanie kobiecie rodka poronnego. Dla pogldw niewspczesnych na problematyk aborcji istotne byo i jest stanowisko Arystotelesa. Uzna on, e w pewnym momencie rozwoju prenatalnego w pd wstpuje czucie i ycie. Dzieje si to okoo 40tego dnia ciy. Odrni zatem pd nieoywiony od oywionego, traktujc tylko ten drugi, jako czowieka. Wraz z pojawieniem si chrzecijastwa, ktre moralnie dezaprobowao aborcj w kadym etapie ciy prawna reakcja na aborcj bya coraz wyraniej i coraz powszechniej zaostrzana zarwno w redniowieczu, jak i okresie nowoytnym, a **** przypada na okres wielkich kodyfikacji karnych. W pierwszej poowie XIX wieku pojawiaj si ustawodawstwa legalizujce przerywanie ciy. W 1920 zniesiono karalno aborcji w Rosji Radzieckiej. W latach 50 dokonano dekryminalizacji aborcji w republikach blokw sowieckiego (m.in. w Polsce w 1956). Rwnolegle rozpoczy si procesy legalizacji aborcji na zachodzie Europy i w USA. Jako pierwsza wprowadzia moliwo aborcji Islandia. W latach 60 i 70 w wikszym czy mniejszym zakresie dopuszczaj aborcj pastwa skandynawskie, Francja, Wlk. Brytania, Austria, Wochy. Dla losw regulacji aborcji istotne znaczenie maj ustawodawstwo i orzeczenia sdowe najwyszych organw Niemiec i USA. Dla ustalenia wspczesnej sytuacji prawnej istotn donioso miay orzeczenie Federalnego Trybunau Sprawiedliwoci Republiki Federalnej Niemiec z 1975r. oraz orzeczenie Sdu Najwyszego USA z 1973r. *** zataro w zwizku z tzw. 5 nowelizacj kodeksu karnego RFN z 1974r., ktra dopuszczaa aborcj na yczenie w pierwszych 12 tygodniach ciy. Nowelizacja ta zaskarona do Trybunau zostaa przeze uznana za niezgodn z konstytucj federaln. Trybuna uzna bowiem, e konstytucyjna ochrona ycia dotyczy take nasciturusa. Trybuna uzna, e decyzja kobiety o przerwaniu ciy nie moe by traktowana jako wycznie prywatna, co w konsekwencji uniemoliwia cakowite powicenie dobra nasciturusa na rzecz niczym nieskrpowanej swobody decyzji matki. Nie znaczy to jednak, zdaniem trybunau, e w kadym przypadku przerwania ciy wystpi musza sankcje karne. W rezultacie uznania wskazanej nowelizacji za niekonstytucyjn doszo do uchwalenia w 1976r. ustawy legalizujcej aborcj jedynie w okrelonych przypadkach (wskaza zdrowotnych, uszkodzenia podu, przestpstwa), ktra to ustawa obowizywaa do zjednoczenia Niemiec. Z momentem zjednoczenia Niemiec wesza w ycie ustawa dopuszczajca, oprcz dotychczasowych przypadkw legalizacji aborcji, aborcj na danie, jednake tylko w cigu pierwszych 12 tygodni ciy oraz pod warunkiem, odbycia przez kobiet obowizkowych konsultacji lekarskich sucych ochronie ycia nienarodzonego, ktre suy miay uwiadomieniu, e nienarodzony w kadym stadium ma wasne prawo do ycia. Ustawa ta obowizuje do dnia dzisiejszego.

Sd Najwyszy USA wyda w 1973r. w ramach tzw. judicial review w ramach badania zgodnoci ustawodawstwa stanowego z konstytucj federaln synny wyrok kto kontra kto, w ktrym uzna, e pewne przepisy obowizujce w stanie Teksas penalizujce aborcj w kadej sytuacji s niezgodne z amerykaska konstytucj, jako naruszajce prawo do prywatnoci. Wyrok zapad niejednomylnie i stal si przedmiotem ostrych polemik. Sd Najwyszy nawiza w uzasadnieniu swojego orzeczenia do pogldw wywodzcych si jeszcze od Arystotelesa i podzieli okres ciy na trzy trymestry: 1. W pierwszym okresie, e uzna prawo do prywatnoci matki uzasadnia swobodne przerwanie ciy na yczenie kobiety. 2. W drugim prawo do przerwania ciy jest dopuszczalne jedynie w uzasadnionych przypadkach 3. W trzecim aborcja jest niedopuszczalna, poniewa prawo do prywatnoci ustpi musi prawu do ycia nasciturusa. W wyroku z 1992r. Casey US Sd Najwyszy uzna da dopuszczalne wprowadzenie przez ustawodawstwo stanowe okrelonych procedur wymaganych do przerwania ciy. Odmiennie ni niemiecki Trybuna Konstytucyjny, Sd Najwyszy USA uzna, e sprawa, czy nasciturus jest czowiekiem nie jest rozstrzygnita przez nauk, w szczeglnoci pozytywnie. Wobec tego przyj, cho niekonsekwentnie, e nie mona mu przypisa czowieczestwa. Wspczenie wyrni mona 4 podstawowe modele dopuszczalnoci przerywania ciy: 1. Model penej swobody- Obowizuje dzisiaj np. w Chinach, na Biaorusi, Kubie 2. Model cakowitego zakazu przerywania ciy- Chile, Pakistan, Malta, Nikaragua 3. Model terminu dopuszcza przerywanie ciy do okrelonego momentu 4. Model przesanek- dopuszcza przerywanie ciy, jeli dopuszczone s okrelone przesanki. Model 3 i 4 bywaj czsto czone, przy czym model przesanek moe by okrelony mniej lub bardziej rygorystyczny. Model 4 zblia si do modelu zakazu. W Polsce legalizacja aborcji nastpia w 1956r. ustawa o warunkach przerywania ciy, ktra w praktyce umoliwiaa przerywanie ciy na danie bez ogranicze czasowych. W roku 1993 uchwalono ustaw o planowaniu rodziny, o ochronie podu ludzkiego i warunkach przerywania ciy, popularnie zwana ustaw antyaborcyjn. Oparta bya na zaoeniu, e kada istota ludzka od chwili poczcia ma przyrodzone prawo do ycia. Dopucia ona moliwo aborcji opart na tzw. modelu przesanek ograniczajc dopuszczalno aborcji do 3 sytuacji: 1. Cia stanowi zagroenie dla ycia lub powane zagroenie zdrowia matki 2. Badania prenatalne wskazuj na powane i nieodwracalne uszkodzenie podu 3. Zachodzi uzasadnione podejrzenie, e cia jest wynikiem czynu zabronionego Ustawa dopuszczaa take sytuacj, e mier dziecka wystpi w konsekwencji dziaa podjtych dla ratowania ycia matki. Ustawa w przepisach przejciowych nowelizowaa kodeks cywilny przyznajc

nasciturusowi warunkow zdolno prawn w sferze prawa prywatnego, chyba e urodzi si martwy. W 1996r. ustawa zostaa radykalnie znowelizowana, m.in. w ten sposb, e zmieniono ca terminologi. Nowelizacja dopucia dokonywanie aborcji na yczenie kobiety w okresie pierwszych 12 tygodni ciy, po warunkiem obowizkowej konsultacji lekarskiej. Nowelizacja zostaa zaskarona do TK, ktry wyrokiem z 1997r. wydanym w penym skadzie orzek, e nowelizacja jest niezgodna z Konstytucj, jako e narusza zagwarantowane Konstytucj prawo do ycia kadego. W rezultacie do dnia dzisiejszego utrzymuje si stan prawny wprowadzony ustaw z 1993r. W ostatnim okresie odnotowa mona prby zmiany tego stanu rzeczy. Zarwno przez zwolennikw cakowitej legalizacji, jak i jej liberalizacji. Spr o dopuszczalno aborcji rozpatrywa mona w aspekcie moralnym oraz prawnym. W pierwszym aspekcie chodzi o to, czy aborcja zawsze jest zem tak duym, e nigdy nie jest moralnie dopuszczalna, w ogle nie jest zem moralnym, czy jest zem moralnym ale niekiedy usprawiedliwionym i dopuszczalnym, jako mniejsze zo. W drugim aspekcie przedmiotem oceny nie jest sama aborcja, ale jej prawna regulacja, zakaz i penalizacja. Spr dotyczy wwczas tego, czy prawny zakaz aborcji jest moralnie usprawiedliwiony (ocena moralna penalizacji) oraz tego, czy jest on efektywny. Podstaw dyskusji nad prawn **** jest rozumowanie zwane sylogizmem antyaborcyjnym, ktrego przesankami s stwierdzenia, e: 1. Zabicie czowieka jest czynem zym 2. Nasciturus jest czowiekiem, a wnioskiem stwierdzenie, e zabicie Nasciturus jest czynem zym W literaturze, zwaszcza wrd zwolennikw dopuszczalnoci aborcji, zwrcono uwag, e owo zo aborcji moe by pojmowane dwojako: 1. Polega moe na pogwaceniu przysugujcego kademu czowiekowi prawa do ycia. Przy takim rozumieniu za sylogizm antyaborcyjny sprowadza si do przesanki: kady czowiek ma prawo do ycia, Nasciturus jest czowiekiem, wniosek- Nasciturus ma moralne prawo do ycia. Przy taki rozumieniu owego sylogizmu przyjmuje si zwykle, ze prawo do ycia ma charakter bezwzgldny, tzn. nie moe by ograniczone czy wykluczone przez prawa innych osb. Zdaniem niektrych filozofw moralnoci taka interpretacja sylogizmu jest wadliwa, jako e zakada ona, i w kadym przypadku naruszenia wartoci jak jest ludzkie ycie, dochodzi take do naruszenia czyjego prawa do ycia. W interpretacji tej zatem, sylogizm antyaborcyjny przybraby posta: przesanki- ycie ludzkie jest bezwzgldna wartoci, ycie ludzkie trwa od chwili poczcia , wniosek- ycie ludzkie od chwili poczcia jest bezwzgldna wartoci. Jakiekolwiek uzasadnienie dopuszczalnoci aborcji wymaga zakwestionowania ktrej z przesanek sylogizmu antyaborcyjnego. Dyskusja nad przesank nasciturus jest czowiekiem Tomasz Pietrzykowski Wyzwania moralne. Etyczne problemy prawa.- ogarn na egzamin in vitro i eutanazj

Ocena aborcji

W problematyce dopuszczalnoci aborcji odrni naley problem oceny moralnej samej aborcji oraz oceny penalizacji aborcji. To s jednak dwie rne rzeczy, przy czym, w tym drugim przypadku chodzi moe o ocen moraln penalizacji aborcji oraz ocen penalizacji aborcji z punktu widzenia skutecznoci. W dyskusjach nad moraln ocena aborcji osi dyskusji jest rozumowanie, ktre nazywa si w literaturze sylogizmem antyaborcyjnym. Kady czowiek ma moralne prawo do ycia, nasciturus jest czowiekiem i wniosek, nasciturus ma moralne prawo do ycia. atwo zauway, e centralnym problemem dla prawomocnoci sylogizmu antyaborcyjnego jest przesanka faktyczna nasciturus jest czowiekiem. Zwolennicy tej przesanki (do nich oczywicie naley m.in. Koci katolicki), uwaaj, e jest ona nie tylko oczywista ze wzgldu na pewne wskazania sumienia, ale take potwierdzona w coraz wikszym stopniu wspczesnymi badaniami naukowymi. Nie da si w szczeglnoci niearbitralnie wskaza jakiego innego punktu od ktrego zaczynaby si czowiek, a w szczeglnoci nie jest nim moment urodzin. Nie jest nim take moment uzyskania przez pd zdolnoci do samodzielnego ycia. W rezultacie nasciturus jest czowiekiem i pozostaje nim od momentu poczcia, niezalenie od tego, e nie mona go dostrzec goym okiem. Przeciwnicy tego rozumowania zarzucaj sylogizmowi antyaborcyjnemu tzw. bd czwartego terminu, polegajcy na tym, e sowo czowiek ma inne znaczenie w pierwszej i drugiej przesance sylogizmu. W pierwszej przesance kady czowiek ma prawo do ycia sowo czowiek oznacza osob w znaczeniu moralnym. Natomiast w drugiej nasciturus jest czowiekiem osob w znaczeniu biologicznym. Termin czowiek w znaczeniu moralnym oznacza wg Mary Ann Warren jednostk wyposaon w wiadomo, zdolno do mylenia, woln wol i moliwo bycia podmiotem obowizkw i uprawnie moralnych. Czowiek w znaczeniu biologicznym to natomiast egzemplarz danego gatunku, posiadajcy biologiczne cechy odrniajce go od innych zwierz. Dla uzasadnienia takiego stanowiska Warren wskazuje, e istoty, ktre wykazywayby wszystkie cechy osobowoci czowieka, cho niemajce jego cech biologicznych, naleaoby, z punktu widzenia moralnoci, traktowa jak ludzi. Przesdza to jej zdaniem o tym, e nasciturus, ktry nie ma wskazanych cech osobowociowych, nie jest czowiekiem w sensie moralnym. Przeciwnicy argumentacji Warren wskazuj, e ma ona racje dajc traktowania hipotetycznych istot, ktre miayby osobowociowe cechy czowieka, nie majc jego cech fizycznych, tak jak ludzi. Wbrew Warren, nie uzasadnia to jednak odrzucenia konkluzji, e nasciturus ma prawo do ycia. Jasne jest bowiem, e cechy skadajce si na osobowo czowieka i tym samym przyznajce mu status podmiotu moralnego, s nabywane stopniowo, przy czym ich rozwj nie ogranicza si do okresu prenatalnego. Bardzo trudno okreli moment, w ktrym egzemplarz gatunku ludzkiego staje si podmiotem moralnym. Skoro przymiotu osoby, a co za tym uprawnie z ni zwizanych nie ma nasciturus, to dlaczego miaby je mie noworodek. Argumentacja Warren prowadzi zatem do wniosku, e nie jest moralnie naganne zabicie jednostki ludzkiej w sensie biologicznym, ktra nie posiada wskazanych cech osobowociowych, a co najmniej jest mniej naganne moralnie ni zabicie czowieka, osoby w sensie moralnym. Zo moralne zwizane z zabiciem czowieka wynika z zadania mu cierpie, ktrych jest on wiadomy, a czego takiego nie ma w przypadku nasciturus. Przeciwnicy aborcji podkrelaj, e rdem bdu w jej rozumowaniu jest przeoczenie, e chocia nasciturus nie ma peni cech osoby ludzkiej, to jest potencjalnym czowiekiem, osob ludzk in potentia. Zdaniem przeciwnika Warren, Marqusa zo moralne wynikajce z aborcji polega na zabiciu

potencjalnego czowieka, a poniewa nie ma adnych powodw by wybra moment, w ktrym egzemplarz gatunku ludzkiego staje si czowiekiem w sensie moralnym, naley traktowa go tak, jakby by czowiekiem od poczcia. Marqus dodaje, e moralny aspekt zabjstwa czowieka nie polega na zadaniu mu cierpie, w szczeglnoci cierpie uzasadnionych, ale na tym, e pozbawia si go ycia, przyszoci. Zatem zabicie nasciturus jest wikszym zem, ni zabicia osoby w okrelonym wieku. Prowadzi to do wniosku, e aborcja jest wikszym zem, ni zwyke zabjstwo. Przeciwnicy Marqusa wskazuj, e zem jest tylko pozbawienie czowieka przyszoci, ktra obejmowa swoja wiadomoci, na ktra mia nadzieje. Z kolei przeciwnicy aborcji argumentuj, ze w tym momencie, naleaoby uzna, e zabjstwo nowo narodzonego dziecka nie jest ze. W aspekcie moralnej oceny penalizacji aborcji podstawowe argumenty wysuna J.J. Thompson. Thompson zakada, e moralnie usprawiedliwiony jest przymus prawny, wymuszajcy zachowania na poziomie przyzwoitoci moralnej. Moralnie ze natomiast jest wymuszanie przez prawo wymuszanie doskonaoci moralnej. Na przykadzie paradoksu wirtuoza skrzypiec Thompson wskazuje, e nawet gdyby byo uzasadnione moralnie powicenie dla uratowania ycia czowieka, 9 miesicy swojego ycia, to z pewnoci taka powinno moralna nie powinna by wymuszana prawem. Prawo nie moe wymaga bycia dobrym samarytaninem. Prawo zatem moe wymaga jedynie zachowa przyzwoitych nakazami prawnymi, egzekwowa mona minimalnie moliwy do zaakceptowania poziom powicenia, na rzecz innego czowieka, a nie perfekcjonistyczny idea samo wyrzeczenia si na rzecz innego. Argumenty przeciw: Krytycy rozumowania Thompson wskazuj, e relacja matki do dziecka nie jest identyczna, czy analogiczna do relacji obcej osoby poczonej analogicznie z wirtuozem skrzypiec. Co wicej mona uzna, e podobiestwo zachodzi pomidzy sytuacj wirtuoza skrzypiec a ciy w wyniku gwatu. Gdyby przy tym zagroenie ycia wirtuoza spowodowane byo przez osob, ktra moe nastpnie uleczy j przez 9-miesieczne przyczenie j do swojego organizmu, moralna ocena odmowy przyczenia byaby negatywna. Ponadto wskazuje si, e odmiennie ni w przypadku wirtuoza nasciturus nie jest osob obc. W normalnych sytuacjach jest traktowany przez matk, jako kto do kogo mamy wikszy obowizek, ni do kogo obcego. W przypadku wirtuoza mamy do czynienia z obc osob, ktra sztucznie zostaa poczona, natomiast w przypadku nasciturus z zyciem rozwijajcym si w organizmie danej osoby. Eutanazja Pojcie eutanazji ma bardzo dug, sigajc jeszcze antyku, histori, w zblionym do wspczesnego znaczeniu zaczo funkcjonowa w XIX w. Eutanazja w ujciu szerokim (sformuowana przez Johna Keowna) oznacza, e chodzi o zachowania (w tym take zaniechania) skutkujce skceniem ycia pacjenta, podejmowane w kontekcie opieki medycznej nad pacjentem oraz odwoujce si do oceny, e w sytuacji, w jakiej si znalaz, mier stanowi dla niego lepsze rozwizanie ni dalsze zmaganie si z chorob.

Rodzaje eutanazji

1. Bierna 2. Czynna 3. Tzw. wspomagane samobjstwo Spord powyszych rodzajw moemy wyrni dodatkowo: a. Dobrowoln b. Niedobrowoln c. Przymusow Ad.1 Eutanazj biern jest przedwczesne zaniechanie dalszego leczenia, tj. zaprzestanie stosowania zwykych rodkw terapeutycznych przed wyczerpaniem wszelkich rozsdnych moliwoci uzyskania efektw leczniczych. Eutanazja bierna jest dobrowolna wwczas, gdy dochodzi do niej na skutek woli, czy dania samego pacjenta. Wola taka moe by oczywicie wyraana jedynie przez pacjentw wiadomych i zdolnych do komunikacji. Z eutanazj biern niedobrowoln mamy do czynienia wwczas, gdy sam pacjent adnej woli nie wyrazi lub nie mg wyrazi. Z pierwszym przypadkiem mamy do czynienia, gdy pacjent znalaz si w stanie niewiaodmoci na skutek wypadku lub innego nagego zdarzenia. Druga za dotyczy noworodkw oraz osb gboko upoledzonych, ktre nigdy nie byy zdolne do wyraania wasnej woli dotyczcej stosowania wobec nich terapii mogcych przeduy ich ycie za cen znacznych cierpie. Eutanazja bierna przymusowa rni si od niedobrowolnej tym, e dokonywana jest nie w sytuacji, w ktrej wola samego pacjenta jest nieznana, ale wbrew wyranie wyraonej przez niego woli, co do kontynuowania leczenia. Ad.2 Eutanazja czyna polega na aktywnym spowodowaniu lub przyspieszeniu mierci pacjenta przez lekarza. Istotne znaczenie przypisywane jest rnicy midzy eutanazj czynn bezporedni a poredni. Z poredni mamy do czynienia wwczas, gdy pacjentowi s podawane rodki przeciwblowe tego rodzaju lub w takiej iloci, e prowadz do jego wczeniejszego zgonu. Celem dziaania lekarza jest tu jednak przyniesienie ulgi doznajcemu cierpie pacjentowi, a nieuniknionym efektem ubocznym spowodowanie lub przyspieszenie jego mierci. Dopuszczalno moralna takiej eutanazji usprawiedliwiona jest zastosowaniem tzw. teorii dziaa o podwjnym skutku. Sprawca (lekarz) nie podejmuje swoich dziaa po to, aby spowodowa mier pacjenta, lecz po to, aby zagodzi jego cierpienie, zdajc sobie jednoczenie spraw, e prawdopodobmym czy nawet nieuniknionym skutkiem ubocznym udzielania niezbdnej pomocy bdzie jego przyspieszenie zgonu. Przez eutanazj bezporedni rozumiany jest natomiast czyn lekarza polegajcy na wiadomym umierceniu (czy te przyspieszeniu mierci) pacjenta. W praktyce najczciej bedzie chodzi o przypadki podania lub iniekcji pacjentowi w stanie terminalnym rodkw powodujcych szybk i bezbolesn mier.

Eutanazja czynna dobrowolna wystpuje wwczas, gdy spowodowanie mierci pacjenta stanowi bdzie wynik wyraenia przez niego wiadomego yczenia uzyskania od lekarza pomocy w zakoczeniu ycia. Z oczywistych przyczyn za cakowicie wykluczon uznaje si eutanazj czynn przymusow, ktra z etycznego i prawnego punktu widzenia stanowi zabjstwo czowieka, cho niejednokrotnie dokonane z litoci czy wspczucia wobec jego cierpie. Ad.3 Wspomagane samobjstwo jest udzieleniem przez lekarza pomocy pacjentowi w popenieniu samobjstwia. W tym przypadku zarwno sam pacjent podejmuje, jak i realizuje decyzj o zakoczeniu ycia. Status prawny eutanazji w Polsce i na wiecie Eutanazja bierna: Eutanazja bierna dobrowolna tj. przerwanie leczenia lub podtrzymywania przy yciu pacjenta na jego wyrane danie uznaje si za legaln i nie budzc szczeglnych kontrowersji prawnych, ani moralnych. Legalno takiej formy eutanazji stanowi bezporedni konsekwencj oglnie akceptowanej zasady jakiejkolwiek dopuszczalnoci interwencji medycznej wycznie za zgod pacjenta. Tego rodzaju dziaania s przyjmowane midzy innymi w prawie niemieckim, angielskim, hiszpaskim, duskim czy kanadyjskim. Eutanazja bierna niedobrowolna co do zasady przyjmuje si, e lekarz ma obowizek prowadzenia terapii tak dugo, jak jest to uzasadnione wzgldami wiedzy medycznej, celowoci i dobra pacjenta. Z drugiej strony, powszechnie akceptowanne jest ograniczenie obowizku terapii jedynie do zastosowania zwykych dostpnych rodkw terapeutycznych , z wyczeniem terapii zaciekej. Spenienie tego obowizku we wskazanych wyej granicach uwalnia lekarza od zarzutu nie udzielenia pomocy pacjentowi, znajdujcemu si w stanie zagroenia ycia. Majc na wzgldzie zachowanie prawa pacjenta do decydowania o podejmowanych wobec niego interwencjach medycznych take w wypadkach, gdy nie bdzie w stanie wyrazi swojej woli, w wielu kraja s prowadzone dyskusje nad statusem tzw. testamentw ycia, tj. spisanej przez pacjenta woli dotyczcej postpowania z nim w razie trwaej utraty wiadomoci. Instytucje tego typu wprowadzone zostay w wielu stanach amerykaskich oraz pastwach (Australia, Kanada, Wielka Brytania, Dania, Wgry). Aby zapobiec ewentualnym naduyciom, w szeregu krajw wymaga si zachowania szczeglnych rygorw formalnych (forma aktu notarialnego, obecno odpowiedniej liczby wiadkw, zarejestrowanie w okrelonej instytucji itp.). Koncepcja ta jest odrzucona np. we Francji. Zblion do testamentu ycia instytucj prawn jest funkcja penomocnika do spraw zdrowia (ma zaufania). Chodzi tu o osob, ktrej pecjent powierza decyzj, co do ewentualnego przerwania jego dalszej terapii lub utrzymywania przy yciu w okresie, w ktrym nie

bdzie ju w stanie wyrazi wasnej woli. Tego rodzaju postanowienia przewiduja niemal wszystkie stany USA oraz Kanada.

Eutanazja czynna: W zdecydowanej wikszoci krajw eutanazja czynna pozostaje przestpstwem. Cz ustawodastw karnych traktuja j jako zwyke zabjstwo, nie wprowadzajc adnych przywilejw wynikajcych ze szczeglnych motyww sprawcy. Tego rodzaju rozwizane przyjte jest m.in. we Francji, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Szwecji, Izraelu czy Czechach. W kodeksach karnych szeregu pastw zabjstwo pod wpywem litoci lub na danie ofiary stanowi uprzywilejowany typ zabjstwa, zagroony niszym wymiarem kary, ni zabjstwo zwyke. Do krajw takich zaliczaj si m.in. Niemcy, Austria, Dania, Wochy, Grecja czy Szwajcaria. Eutanazj czynn zalegalizowano spenienie okrelonych wymogw). w Belgi i Holandi (wymagane

W Polsce stosowanie eutanazji stanowi przestpstwo podlegajce odpowiedzialnoci karnej. Na gruncie kodeksu karnego dokonanie eutanazji stanowi moe bd to przestpstwa zwykego zabjstwa, bd te jego uprzywilejowanego typu. Zgodnie z tym ostatnim przepisem, kto zabija czowieka na jego danie i pod wpywem wspczucia dla niego, podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do 5 lat. Ponadto, sd, w wyjtkowych sytuacjach, moe dokona nadzwyczajnego zagodzenia kary a nawet odstpi od jej wymierzenia. Eutanazja bierna dobrowolna jest legalna. Eutanazja bierna niedodobrowolna jest traktowana jako przestpstwo zwykego zabjstwa przez zaniechanie. Pomoc w samobjstwa jest rwnie zakazana.

You might also like