Pe, socjobiologia i gender studies [1] Autor tekstu: Mariusz Agnosiewicz

pis treci: I. Socjobiologia Definicja Ojciec socjobiologii Emocje i kontrowersje Socjobiologiczna reinterpretacja ewolucji Ingerencja genw II. Gender Studies Definicja Emocje i kontrowersje Feministyczno-postmodernistyczna reinterpretacja nauki Ingerencja w pe III. O pci bez uprzedze Stereotypy pci Mit kulturowego konstruktu pci Kibucowy eksperyment izraelski Niereprodukcyjny aspekt seksu * Przedmiotem niniejszego opracowania-eseju jest kwestia, w ktrej nie mog si zgodzi z autorem Obrony Postmodernizmu" (zamieszczonej w Racjonalicie, str. 2525), mianowicie ocena gender studies, wspomnianych w pozytywnym aspekcie nowego powiewu, jaki przynis nam Postmodernizm, oraz socjobiologii, wspomnianej w kontekcie krytyki E. O. Wilsona (krytyka Postmodernizmu, str. 2510), z radykalnie odmienn ocen: "jedna z najbardziej prymitywnych konstrukcji, ktrej zreszt bardzo dua ilo orodkw akademickich zupenie nie traktuje serio, ze wzgldu na to, e wicej jest w niej interpretacji dawno opisanych faktw ni porzdnej empirycznej roboty". Chciabym omwi te dwie dziedziny refleksji teoretycznej cznie nie tylko z uwagi na tak kontrastujce oceny, ale i dlatego, e obie odnosz si do pci (socjobiologia w tle szerszych rozwaa). Przy czym moja ocena tych nauk jest odpowiednio przeciwstawna. Gender to pojcie pci kulturowej. Gender studies w kulturze widzi zakotwiczenie dla wzorcw i stereotypw dotyczcych pci. Socjobiologia wyjania pe odwoujc si do biologii, jako podstawy. Biologia tumaczy rwnie kulturowe i spoeczne korelaty pci. Zupenie przeciwstawne jest te zaplecze ideologiczne obu nauk. Gender studies okrelibym mianem naukowego feminizmu". Socjobiologia za bya oskarana o propagowanie seksizmu, co samo w sobie ma wydwik obelgi, moim zdaniem nonsensownej. W pewnym sensie gender studies s tak sprzeczne z socjobiologi jak naukowy kreacjonizm" z nauk o ewolucji. Jeli gender studies przyporzdkujemy do Postmodernizmu, socjobiologi przypisz do Owiecenia.

I. Socjobiologia
"Sowa prawdziwe nie s pikne Pikne sowa nie s prawdziwe."

Lao-tse

Definicja
Socjobiologia jest nauk zajmujc si badaniem biologicznych podstaw zachowa socjalnych. W wyjanieniach ewolucji zachowa odwouje si do dorobku genetyki populacyjnej: zachowania osobnikw d do rozprzestrzeniania wasnych genw w populacji (denie do ekspansji indywidualnego genotypu jako kryterium doboru naturalnego). Wbrew deformujcym interpretacjom socjobiologia nie zakada, e wszelkie formy zachowania s zdeterminowane genetycznie (10% dla racjonalizmu!), wprowadza jednak pojcie genw samolubnych" [ 1 ]. Podwaliny socjobiologii pooy nowozelandzki biolog W.D. Hamilton, jednak za jej ojca" uwaa si amerykaskiego entomologa E.O. Wilsona. Za dat narodzin socjobiologii uwaa si rok 1975, kiedy zostaa wydana ksika Wilsona: Socjobiology. The New Synthesis. Wanym przedmiotem bada socjobiologii jest altruizm i dobr krewniaczy.

Ojciec socjobiologii
"Kiedy Edward O. Wilson ma nowy pomys, ludzie suchaj, a pniej zaczynaj bitw." Los Angeles Times E.O. Wilson przedstawiony jako napuszony, bekoczcy, zalepiony, naiwny i szorstki twrca najbardziej prymitywnej konstrukcji" naukowej, zosta przez mojego Drogiego Koleg ukazany niesprawiedliwie. Wilson jest z pewnoci jednym z naukowcw wzbudzajcym najwiksze emocje w XX w., ale i jest te jednym z najwybitniejszych naukowcw, co przyznaj nawet jego krytycy (np. Antoni Hoffman pisa w 1983 r. we wstpie do krytyki socjobiologii: niewtpliwie jeden z najwybitniejszych biologw naszych czasw"). Jest laureatem nagrody Puliztera. Magazyn Time uzna go za jednego z 25 najbardziej wpywowych ludzi Ameryki XX w. Jego publikacje i ksiki wzbudzay zawsze wiele emocji i debat, nie tylko w wiecie nauki, ale i wrd szerokich rzesz laikw. Ostatnia z ksiek: Konsiliencja (1998), znw wywoaa kolejn fal dyskusji. Jednak oglna sytuacja Wilsona jest dzi diametralnie rna. "W zawierajcej okoo 400 stron Socjobiologii Wilsona problemom ludzkich zachowa powiconych byo zaledwie 29 stron. To ten wanie krtki rozdzia sta si przyczyn kontrowersji i ostrych protestw politycznych ze strony marksistw, feministek, politycznych radykaw z obu kracw ideologicznej sceny a take niektrych uczonych. (...) W swej niedawno wydanej nowej gonej ksice zatytuowanej Consilience powtarza on, niczym nie zraony, swe dawne najbardziej radykalne pogldy na temat przyszoci nauki. Tym razem zamiast krytyki i wrogich demonstracji spotykaj go respekt i podziw." (Krzysztof Szymborski, Psychologia ewolucyjna").

Emocje i kontrowersje
"Rozum ludzki nie odznacza si trzewym spojrzeniem, lecz podlega wpywom woli i uczu; tak powstaj nauki budowane wedle upodoba czowieka. Albowiem czowiek atwiej wierzy w to co wolaby, aby byo prawdziwe. Std to pochodzi, e dorzuca: rzeczy trudne, gdy brak mu cierpliwoci w prowadzeniu bada; rzeczy trzewe, poniewa ograniczaj nadziej; gbi przyrody z powodu przesdw; (...) pogldy przeciwne pospolitemu mniemaniu ze wzgldu

na opini gminu. Niezliczone s wreszcie, a niekiedy nieuchwytne sposoby, ktrymi uczucia zabarwiaj i zaraaj rozum." Francis Bacon, Novum Organum, 1620 Na pocztku chciabym odrzuci argument dyskredytujcy socjobiologi dlatego, e nie wszdzie jest wykadana. Nie jest to adne kryterium oceny nauki (notabene, gender studies wykadane jest tylko w Warszawie i Krakowie, czy wic mamy stosowa ten sam klucz?). W wiecie biologii Wilson dokona przewrotu i jest dzi powaany, a to e przedstawiciele nauk spoecznych broni si rkami i nogami przed socjobiologi akurat nie powinno nas specjalnie dziwi. Opr ten maleje na og wprost proporcjonalnie do przezwyciania przez tyche uczonych ich biofobii", jak okrela si czasami ten syndrom zwizany z niechci do hard sciences. O znaczeniu socjobiologii dla tych ostatnich profesor antropologii na Uniwersytecie Harvarda pisa kilka lat temu: "w latach siedemdziesitych... powstaa nowa teoria ewolucyjna, teoria samolubnego genu w doborze naturalnym, rnie nazywana: teori dostosowania wcznego, socjobiologi lub szerzej ekologi behawioraln. Wdrujc przez sale uniwersytecie zrewolucjonizowaa darwinowskie mylenie, uparcie dowodzc, e ostateczne wyjanienie zachowa jednostki bierze pod uwag tylko to, w jaki sposb zachowanie przyczynia si do zmaksymalizowania sukcesu genetycznego: przekazania genw danego osobnika nastpnym pokoleniom. Ta nowa teoria, elegancko spopularyzowana w Samolubnym genie Richarda Dawkinsa, jest teraz powszechnie przyjt wiedz w naukach biologicznych, poniewa tak dobrze wyjania zachowanie zwierzt. Tumaczy z atwoci egoizm, nawet zabijanie. A w kocu zaczto stosowa j coraz mielej do wyjaniania ludzkiego zachowania, chocia nadal toczy si gorcy spr, wci nierozstrzygnity." [ 2 ] Gwn barier akceptacji socjobiologicznego punktu widzenia bya bariera psychologiczna i emocje z tym zwizane. Socjobiologia jest nauk bardzo nieprzyjemn", bowiem sprowadza wiele naszych zachowa, nawet te uznawane za najbardziej wzniose, do uwarunkowa biologicznych, do genw, ogranicza nam tak upragnion woln wol. Jest uznawana za sprzeczn z wieloma ideologiami (a to moe by zabjcze). Po zapocztkowaniu tej nowej perspektywy badawczej, jej twrc w brutalny i niewybredny sposb zaatakowano zarwno na gruncie nauki, jak i ideologii. Studenci i doktoranci Wilsona, aktywnie zreszt wspomagani przez jego kolegw, a czsto niedawnych przyjaci, profesorw Uniwersytetu Harvarda, obrzucili go zgniymi jajami i puszkami po piwie i coca-coli" [ 3 ]. Opublikowany wkrtce list kilkudziesiciu biologw, psychologw i socjologw (m.in. R. Lewontin, R. Levins, S. Gould, L. Kamin) oskara Wilsona i jego nauk o rne zbrodnie", czyli rzekome propagowanie seksizmu, eutanazji i ideologii ultraprawicowej ocierajcej si wrcz o nazizm. Krzysztof Szymborski zauwaa: "Pewne twierdzenia Wilsona byy rzeczywicie do miae i ich nieprzychylne przyjcie w wielu krgach nie powinno zbytnio dziwi. Przewidywa on, na przykad, e socjobiologia wchonie w przyszoci i zastpi psychologi (co nie mogo by w smak wielu psychologom), a take utrzymywa, i proponowane przez niego podejcie pozwoli w sposb naukowy wytumaczy takie zjawiska, jak kultura, religia, etyka czy estetyka. Gwatowna reakcja na Socjobiologi bya jednak w gwnej mierze skutkiem braku zrozumienia koncepcji Wilsona przez wielu jego krytykw, w szczeglnoci wywodzcych si z grona humanistw. Niektrzy z nich twierdzili niezgodnie z prawd, e Wilson utrzymuje, i wszelkie ludzkie zachowania s genetycznie zdeterminowane; i ewolucyjnie uksztatowane cechy i skonnoci s oporne na jakiekolwiek zmiany; i socjobiologiczna koncepcja czowieka wymaga od naszego mzgu nieprawdopodobnych zdolnoci rozwizywania problemw matematycznych; i wreszcie, i jedyn motywacj ludzkiego dziaania jest maksymalne rozprzestrzenienie wasnych genw." Bya to bitwa, ktr porwnywano z tym fermentem jaki w XIX w. wywoao dzieo O powstaniu gatunkw Darwina. Wbrew formuowanym wwczas zarzutom, e jego teoria nie wnosi waciwie niczego nowego, przeciwnik socjobiologii

w komunistycznej Polsce, A. Hoffman, pisa ju w roku 1983: ...ma Wilson cae rzesze zwolennikw, na caym wiecie powstaj orodki bada socjobiologicznych i niemal dla adnego biologaewolucjonisty nie ulega wtpliwoci, e rok 1975, data ukazania si wielkiej syntezy Wilsona, wyznacza kulminacyjny punkt zasadniczego przewrotu w myleniu o ewolucji". Obecnie ocenia si, e wyklinany dawniej Wilson ostatecznie zatriumfowa: Dzi, po 25 latach, powiedzie mona, e na dusz met z konfrontacji tej zwycisko wyszed Wilson, a nie jego krytycy" (Szymborski). Czy wic mona dzi zarzuca socjobiologii, e wicej w niej interpretacji dawno opisanych faktw ni porzdnej empirycznej roboty"? Zdaje mi si, e nie jest to uzasadnione, bowiem czasami reinterpretacja dawnych bdnych pogldw moe wnie znacznie wicej do nauki ni gromadzenie kolejnych obserwacji. A porzdna empiryczna robota" w istocie nabiera coraz wikszego rozpdu. Jak pisa w roku 2001 January Weiner, profesor w Instytucie Biologii rodowiskowej UJ: "Od 30 lat socjobiologia rozwija si nieprzerwanie, gromadzc coraz wicej przekonujcych argumentw, i cechy behawioralne, rwnie cechy prospoeczne, ewoluoway w drodze doboru. Co wicej, socjobiolodzy potrafi testowa swoje hipotezy w eksperymentach lub odpowiednio ukierunkowanych obserwacjach i dotyczy to rwnie cech gatunku Homo sapiens. Chocia na marginesie socjobiologii grasuj dyletanci, a dorobek tej dziedziny nigdy nie by wolny od bdw i mistyfikacji, to jednak jej rdze pozostaje na terenie cisych, hipotetyczno-dedukcyjnych nauk przyrodniczych, ktrych konkluzje trudno obali." [ 4 ]

Socjobiologiczna reinterpretacja ewolucji

"To wanie osoby, ktrych znajomo nauki jest niewielka, a nie te, ktre posiadaj o niej rozleg wiedz, s tak absolutnie przekonane o tym, e ten lub w problem nie zostanie nigdy rozwizany przez nauk." Karol Darwin, O pochodzeniu czowieka, 1871 Po sformuowaniu teorii ewolucji pojawio si pytanie o to, czy darwinowski dobr naturalny dziaa rwnie na poziomie cech spoecznych. Pierwsze teorie darwinizmu spoecznego, wykorzystywane w wypaczonej postaci przez nazistw dla podbudowy ideologii narodowego socjalizmu, gosiy, e dobr naturalny dziaa na poziomie caych grup. Dobr grupowy" zosta zakwestionowany dopiero ponad sto lat od ogoszenia O powstaniu gatunkw. Do tego czasu przyroda jawia si jako arena miertelnej walki wszystkich przeciwko wszystkim (to w istocie sowa z teorii spoecznej T. Hobbesa), przeywanie najlepiej dostosowanego rozumiano zwykle jako zwycistwo osobnikw najsilniejszych, najbardziej agresywnych i podstpnych. Przeomem byo wczenie w obrb doboru naturalnego i zracjonalizowanie" przez podanie ewolucyjnego wyjanienia z matematyczn cisoci" zachowa altruistycznych (W.D. Hamilton, 1964). Altruizm uzyska swj biologiczny sens dziki zmianie paradygmatu: to indywidualne geny a nie cae organizmy walcz" o swe przetrwanie i rozprzestrzenienie si w populacji, naley zatem mwi o doborze krewniaczym (opartym na wsplnocie genw) a nie grupowym. Teori Hamiltona spopularyzowa G.C. Williams [ 5 ], ktry jednoczenie zakwestionowa dobr grupowy. Zachowania, ktre nie mogy by wyjanione ani doborem indywidualnym, ani krewniaczym, wyjaniono w odwoaniu si do teorii gier (potwierdzonej obserwacyjnie). Systematyk nowych teorii, odniesionych rwnie do ludzi, ujt w now ga nauki poda Wilson (podtytu jego dziea: Nowa Synteza). Tak narodzia si socjobiologia. Ju Darwin twierdzi, e musi powsta psychologia odwoujca si do ewolucji. Powstaa ona gwnie za spraw Wilsona. Jego socjobiologia funkcjonuje dzi w ramach tzw. psychologii ewolucyjnej [ 6 ], ktra jest sposobem badania regu epigenetycznych dotyczcych ludzkich zachowa (czyli zdeterminowanych przez geny prawidowoci obserwowanych w postrzeganiu zmysowym i w

rozwoju umysu, ktre pobudzaj i ukierunkowuj proces przyswajania kultury"), dziki poczeniu psychologii z perspektyw ewolucyjn. Nazwa uzasadniona przede wszystkim dawnym napadem na socjobiologi, ktra do dzi u wielu podnosi cinienie. Wilson, zapewne dla podkrelenia swego triumfu, wci domaga si nazwy socjobiologia". W Konsiliencji "radzi": Biorc wszake pod uwag stae postpy w poznawaniu mechanizmw koewolucji genetyczno-kulturowej, wydaje si, e najlepiej bdzie, jeli w interesie prostoty i jasnoci a czasem take intelektualnej odwagi w obliczu ideologicznej wrogoci nazwiemy psychologi ewolucyjn po prostu socjobiologi czowieka." Oczywicie psychologia ewolucyjna/socjobiologia czowieka wci ma krytykw. Buss wspomina o ruchu feministycznym. W protokole rozbienoci czytamy m.in.: Konkluzje feministek i ewolucjonistw s zbiene co do tego, e u podoa mskich skonnoci do monopolizowania zasobw ley pragnienie pozyskania kontroli nad seksualizmem kobiet. Mylenie ewolucjonistyczne wyjania przyczyny, dla ktrych tak wanie jest i dlaczego kontrola kobiecego seksualizmu jest centralnym problemem mczyzn. Wszyscy jestemy potomkami tych pradawnych mczyzn, ktrzy odnieli sukces w zazdrosnym strzeeniu dostpu seksualnego do swoich partnerek i prbach kontrolowania ich zachowa seksualnych, ktrzy potrafili take dostarczy im wystarczajco wiele zasobw, by mc je przy sobie utrzyma. Jestemy te potomkami pradawnych kobiet, ktre uyczay dostpu seksualnego jedynie takim wanie mczyznom. Podejcie feministyczne przedstawia czasami mczyzn jako istot sprzymierzon z wszystkimi innymi mczyznami celem poddania kobiet skutecznej opresji. Mylenie ewolucjonistyczne przekonuje jednak, e taki scenariusz wydarze jest mocno nierealistyczny, poniewa zarwno mczyni, jak i kobiety rywalizuj przede wszystkim z czonkami wasnej pci" (s. 250-251). Rnice sigaj jednak znacznie gbiej. Natalie Angier, autorka gonej (przywitanej hucznie rwnie na polskim podwrku) ksiki: Kobieta. Geografia intymna (Warszawa 2001), zwanej manifestem feministycznym", na zwalczanie psychologii ewolucyjnej powiecia kilkadziesit stron rozdziau Psychologia ewolucyjna na kozetce". Zaraz po tym, koczcy ksik rozdzia otrzyma tytu: Sceptyk w raju. Wezwanie do psychologii rewolucyjnej". Pani Angier, na co dzie dziennikarka popularnonaukowa New York Times'a, uznaje si za przedstawicielk tzw. biologii wyzwolenia (liberation biology). W tej niezwykle emocjonalnie i soczycie napisanej ksice [ 18 ], Natalie Angier, autorka ksiki o biologii i ludziach optanych pragnieniem wiedzy (Natural Obsessions), pilnie dbajc by nie pogry si w bagnie biologicznego determinizmu", ciska gromy w psychologw ewolucyjnych, ktrych obrzuca takimi epitetami jak ewo-psychole", wzywajc do rebelii przeciwko betonowi psychologii ewolucyjnej modzie, ktra na koktajlach zastpia freudyzm jako ulubion metod analizy postpkw nieznonych kochankw", gdy oni nie maj pojcia o wikszoci nas, dziewczynek, oraz e chcemy i zasugujemy na co wicej ni komiksowe stereotypy". Oczywicie tak krzykliwie uprawiana polemika, na dodatek bardzo poprawna politycznie, musi porywa serca i umysy" [ 7 ] Autorka, okrelajca si mianem eskiej szowinistycznej wini", polemizuje np. z tez o mskiej agresji i kobiecej agodnoci, twierdzc, e to nieprawda, bo kobiety te s agresywne. Po lekturze ksiki mona uzna konieczno zmiany paradygmatu: kobiety s zasadniczo agodniejsze od mczyzn, z wyjtkiem niektrych feministek.

Ingerencja genw
Wedug Wilsona program genetyczny wyznacza pewne uniwersalia, jak to nazywa, ktre nakadaj ograniczenie kulturze i wpywaj na jej rozwj. Z drugiej strony rwnie kultura oddziaywuje na geny, modyfikujc program. Oczywicie jest to tylko pojciowe przedstawienie tego co Wilson okrela mianem koewolucji genetyczno-kulturowej", ktrej rozsupywanie stanowi wielkie zamierzenie wyjanienia jego hasa: od genw do kultury". Nazbyt powszechne byo i jest deformowanie tej koncepcji, np. przez ukazywanie jej w postaci zalenoci cile deterministycznej. Wilson wyjania:

Ten prosty opis koewolucji genetyczno-kulturowej nie oznacza jednak, e zamierzam naduywa metafory samolubnego genu aby minimalizowa znaczenie twrczych si umysu." Geny nie wyznaczaj konkretnych form kultury: Geny nie przesdzaj o ksztacie zoonych konwencji, takich jak totemizm, rady starszych czy ceremonie religijne i, o ile mi wiadomo, aden powany biolog ani humanista nigdy nie wysuwa takiej hipotezy". Wrd uniwersaliw znajduj si m.in. niezrytualizowana agresywno wewntrzgatunkowa [ 8 ], psychologiczna odmienno pci [ 9 ], pewne normy obyczajowe i etyczne, potrzeba transcendencji. O tym jak gboka jest ingerencja genw w czowieka w wymiarze indywidualnym, psychologicznym, wiadcz (do wyrywkowo) choby badania nad parami blinit jednojajowych. Kiedy Thomas Bouchard i jego wsppracownicy po raz pierwszy zobaczyli czterdziestoletnie angielskie bliniaczki od malekoci wychowywane oddzielnie, w rodzinach o zupenie odmiennym statusie spoecznym, osupieli podobnie zreszt jak nie znajce si dotychczas kobiety na widok ich rk ozdobionych dokadnie tak sam liczb piercionkw i bransoletek. A zdumienie ich wzroso jeszcze bardziej, gdy si okazao, e obie siostry nie tylko bardzo s do siebie podobne psychicznie (jeli wierzy standardowym testom psychologicznym), ale rwnie maj predylekcj do tych samych imion dzieci jednej nazywaj si Richard Andrew i Catherine Louise, a drugiej Andrew Richard i Karen Louise. Z kolei obaj amerykascy bliniacy zaadoptowani we wczesnym dziecistwie przez dwie rodziny robotnicze w Ohio lubili w szkole matematyk i mieli kopoty z ortografi, potem pracowali w policji, jedzili gwnie chevroletami i spdzali wakacje na Florydzie. Obaj lubi stolark i obgryzaj do krwi paznokcie. Jeden i drugi oeni si i rozwid z kobiet imieniem Linda, a pniej oeni si po raz drugi z Betty. Jeden i drugi nazwa syna James Allan, a psa Toy. Uderzajce podobiestwa ujawniy si take u blisko pidziesicioletnich bliniakw, z ktrych jednego matka zabraa zaraz po urodzeniu do Berlina i wychowaa tam na katolika, niemieckiego nacjonalist i nazist, a drugiego wychowa ojciec na amerykaskiego yda. Obydwaj lubi mianowicie ostre potrawy i sodkie likiery, obaj s roztargnieni, zasypiaj zwykle przed telewizorem, spukuj misk klozetow przed uyciem, nosz gumki apteczne na przegubie rki, przegldaj tygodniki od tyu do przodu, zanurzaj posmarowane masem grzanki w kawie, lubi si bka w tumie nieznajomych i odczuwaj potrzeb dominacji nad kobietami." [ 10 ] Socjobiologia, ktra dla wielu niesie raczej ponure skojarzenia, pozwolia jednak inaczej spojrze na Natur, w znacznej mierze stpia jej zby i ky". Brytyjski biolog Matt Ridley przekonuje wic w swoich popularyzatorskich publikacjach, i cechy osobnikw poyteczne dla utrzymania wizi w grupie (cnoty") s wynikiem ewolucji. To pozwala mu optymistycznie patrze na przyszo gatunku ludzkiego. [ 11 ]

II. Gender Studies

"Idea, wyraona w zastpieniu sex przez gender, jest zasadnicza dla feministycznego przedsiwzicia zlikwidowania wszelkich rnic midzy mczyznami i kobietami w rolach jakie odgrywaj w spoeczestwie. Jeli z natury pewne talenty s przewaajco mskie a inne przewaajco kobiece, wwczas w projekt jest nieporozumieniem. Std feministki upieraj si, e zrnicowanie rl pci nie ma nic wsplnego z biologi. Co jest tworem spoecznej kultury, to moe by zmienione. Kultura to wszystko i Kultura moe by zmieniona, wic wszystkie msko-kobiece rnice, inne ni ich

organy rozrodcze, znikn." Melford E. Spiro, Gender and Culture...

Definicja
Gender studies, jako interdyscyplinarna refleksja nad socjo-kulturowymi uwarunkowaniami pci", opiera si za zaoeniu, ktre funkcjonujce pojcie i zesp stereotypw zwizanych z pci, przypisuje zasadniczo do wytworw kultury, determinanty biologiczne traktujc do swobodnie, na og ich wskazywanie spotyka si z wrogoci, std te niektry uwaaj, e s to kierunki na ktrych si indoktrynuje nowe pokolenie polskich humanistw". Jeli jednak koncepcje socjobiologiczne s prawdziwe, wwczas koncepcja gender moe by zasadniczo zdyskwalifikowana. Rozrnienie midzy pci biologiczn (sex) a kulturow (gender) miao u swych podstaw bdne twierdzenie Simone de Beauvoir, e czowiek staje si kobiet", w ksice Druga pe (1949), ktra otwiera feminizm kulturowy [ 12 ], czyli drug fal feminizmu", przekonywaa, e tzw. kobieco to kulturowy konstrukt. Wedle tych koncepcji pe biologiczna zasadza si na rnicach cech organw pciowych i innych atrybutw anatomicznych, chromosomw i hormonw pciowych. Twierdzenia nauki mwice np. o rnicach psychicznych, spoecznych jako o gbszych determinantach biologicznych traktowane byy czsto z niechci lub wrogoci. Zasadnicze atrybuty, postawy, role i zachowania przypisywane pciom wedle tych koncepcji przynale do tworu czysto kulturowego.

Emocje i kontrowersje
"Przyznabym chtnie, e kobiety nas przewyszaj, gdyby to mogo im wyperswadowa myl, e s nam rwne." Sacha Guitry, Toutes reflexions faites, 1947 Oczywicie obecno gender studies na uniwersytetach rwnie wzbudza kontrowersje i krytyki i bynajmniej nie jest to mska krytyka kobiecego kierunku". Agnieszka Koakowska [ 13 ], Paryanka i pogromczyni politycznej poprawnoci, powicia gender studies cay swj artyku w Rzeczpospolitej. Czytamy tam: "Dotara do mnie z Polski przygnbiajca wiadomo. Okazuje si mianowicie, e na Uniwersytecie Warszawskim istnieje wydzia o nazwie Gender Studies. (...) Smutna to rzecz i niepokojca; wiadczy bowiem o tym, e po Polsce kry grona amerykaska choroba, z trudem uleczalna, zwana polityczn poprawnoci. Choroba ta atakuje mzg, powodujc cakowit i definitywn utrat zdrowego rozsdku, zdolnoci do racjonalnego mylenia i co moe najsmutniejsze poczucia humoru. U pani Umiskiej objawia si ona w formie feminizmu. W Stanach Zjednoczonych, po blisko dwudziestu latach szalestwa, zjawisko politycznej poprawnoci, od dawna wymiewane, zaczyna ju wymiera; w Polsce za, gdzie modne ideologie zachodnie docieraj z opnieniem, dopiero od niedawna si rozwija. (...) S pewne oznaki, e feminizm, przynajmniej w swoich najbardziej radykalnych formach, zaczyna umiera naturaln mierci. Powodem moe by fakt, e, zatoczywszy pene koo, doprowadzi do tezy sprzecznej z t, od ktrej zacz. Zacz od denia do rwnoci i oburzenia mizoginistycznym 'utosamieniem kobiety z jej funkcjami rozrodczymi': sprowadzaniem jej do 'biologicznych i kulturowych cech pci'. Koczy na twierdzeniu, e kobieta jest wysza od mczyzny, poniewa tymi wanie cechami jest uwarunkowana. (...) Radykalny feminizm wymiera nie tylko dlatego, e wszystkich ju doszcztnie zanudzi; wymiera take dlatego, e zosta doprowadzony do reductio ad absurdum, i niektre feministki zday sobie z tego spraw. W Polsce jednak dopiero si zaczyna; przygotujmy si zatem na dwadziecia lat nudnego absurdu a take rozszerzajcego si stopniowo psychologicznego terroru i cenzury. Zakusy politycznej poprawnoci s silne; jej najwiksz ambicj jest utrwalenie si w prawie. (...) ideologiczna indoktrynacja moe by bezkarnie uprawiana, pod nazw nauczania, na

uniwersytetach. Chodzi o to, e uniwersytet, ktry symbolizuje rozum i racjonaln dyskusj, pozwala na podwaanie swoich podstawowych wartoci. Tutaj wanie odbywa si prawdziwe 'obnianie poprzeczki'. Nie w jzyku i zachowaniach, nad ktrymi pani Umiska ubolewa, i ktre chciaaby kontrolowa i manipulowa, lecz na uniwersytetach, ktre ulegy presji poprawnoci politycznej i zdradzaj swoich studentw. Nie ma bowiem innego sowa: to jest zdrada. Nie tylko zdrada intelektualna wobec siebie samego - zdrada rozumu, rodzaj trahison des clercs, ze strony tych, ktrzy polityczn poprawno wyznaj" [ 14 ].

Feministyczno-postmodernistyczna reinterpretacja nauki

"Broni bdziemy naszych praw w wiecie nauki; krlestwo rozumu zazna teraz panowania kobiet." Sara Egerton, The Emulation "Nie wiem dokadnie, jakie zajcia odbywaj si na warszawskim wydziale Gender Studies pisze Koakowska; na wszystkich jednak wydziaach o tej nazwie, jakie znam, polegaj one, po pierwsze, na penym oburzenia oskaraniu kultury zachodniej, w tym nauk cisych, o systematyczne, zakodowane nawet w jzyku, jakim si posugujemy, ponianie, wykluczanie, zniewalanie, lekcewaenie i przeladowanie kobiet; po drugie, na prbach zmieniania jzyka przez fiat, by dopasowa go do ideologii 'nowego owiecenia'; po trzecie, na wykadaniu postmodernistycznej feministycznej teorii literackiej, ktra z kolei polega na reinterpretacji ludzkich dziaa wedug tezy, e pe tumaczy wszystko." Autor Obrony Postmodernizmu" wspomnia jako jeden z interesujcych rysw gender studies, podwaanie oczywistoci, akcentowanie zagadnie dotd zupenie nieobecnych, jak np. relacja: polityka-pe". W nawizaniu do tego i do Koakowskiej, chciabym pokrtce omwi jedn z najbardziej interesujcych nas kwestii, czyli akcentowanie relacji" nauka-pe. Na og sprowadza si do poszukiwania urojonych zwizkw przyczynowych, np. argumentacja, e dzisiejsza matematyka stanowi wymys biaych mczyzn sucy panowaniu nad kobietami. Ma to swj aspekt postmodernistyczny w tym znaczeniu, e pe ma by innym wariantem relatywizacji naszych, zdawaoby si nawet bezpciowych (czy ponadpciowych) prawd: paradygmat postmodernizujcych feministek, ktre wszdzie doszukuj si inklinacji fallocentryczno-mizoginiczno-szowinistycznoseksistowskich, ktre tropi i tpi niczym redniowieczny Koci herezje. Przykadowo, Luce Irigaray, powaana (nie myli z: powana) mylicielka feministyczna, przekonuje, e posta teorii naukowej jest zdeterminowana przez pe naukowca. Gosi wic, e E=mc2 jest rwnaniem typowo mskim", gdy uprzywilejowuje ono prdko wiata (c) nad wszystkimi innymi prdkociami, ktre s dla nas rwnie wane" (sic!). Wyjania" te dlaczego mechanika bry sztywnych jest lepiej przebadanym obszarem fizyki ni mechanika pynw hydrodynamika. Oczywicie naiwnoci jest twierdzenie, e powodem tego jest stopie trudnoci (rwnania ruchu bryy sztywnej i rwnania ruchu cieczy). Mylicielka wyjawia, e rzecz w tym, i mechanika bryy sztywnej jest ewidentnie mska, a fizycy s na og facetami. Dlaczego mska? No bo mski narzd pciowy bywa sztywny Na dyskredytowaniu mskiej" nauki nie poprzestaje i sama tworzy pseudonaukowe teorie, w ktrych doszukuje si zalenoci midzy zoonoci mylenia i odczuwania a zoonoci budowy genitaliw eskich. Jeszcze lepszej dekonstrukcji" dokonaa inna gwiazda postmodernistycznego feminizmu, dr Sandra Harding [ 15 ], ktra za przedmiot ataku obraa sobie m.in. mechanik Newtona: "Straszliwe metafory mechaniki Newtona zagraaj kobietom dramatyzuje w ksice The Science Question in Feminism Badania przyrody za model maj gwat i tortury brutalny, mizoginiczny stosunek mczyzn do kobiet ten wanie model wiadczy ma o wartoci nauki. (...) Skoro natur zaczyna si traktowa

raczej jak kobiet, ktr naley gwaci i torturowa, a nie jak karmic matk, to czy gwat i tortury nie staj si tym samym naturalnym stosunkiem mczyzn do kobiet. Uczciwiej byoby mwi o prawach Newtona nie jako o mechanice, lecz jako o newtonowskim podrczniku gwatu." [ 16 ] Jako odtrutk na tego typu ideologiczne dewiacje, postuluj owieceniowego racjonalist E.O. Wilsona: Prawa fizyki s w istocie tak precyzyjne, e przekraczaj wszelkie rnice kulturowe. Sprowadzaj si do matematycznych rwna, ktrym nie mona nada chiskich, etiopskich czy azteckich niuansw. Nie dopuszczaj take adnych feministycznych czy maskulinistycznych odcieni."

Ingerencja w pe
"Kobieta bez mczyzny jest jak ryba bez roweru." Gloria Steinem, amerykaska feministka Mczyzna silny, racjonalny, gniewny, szorstki; kobieta saba, uczuciowa, histeryczna, delikatna. Te stereotypy gender kojarzy z kultur. Ideologia feministyczno-genderowa przyjmuje, e stereotypy s ze. Std obecne np. w mediach propagowanie jakiego nowego typu mskoci, goszcego, e mczyzna powinien wicej paka, by bardziej mikkim, etc. (niedawno suchaem tego typu audycji radiowej). Nie przez wszystkich jest to kojarzone z t ideologi. Uwaam, e gender studies przedstawiane jako studium nad pci" jest pewnym zafaszowaniem. Trafniej byoby uzna, i jest to feministyczno-postmodernistyczny punkt widzenia pci. W orodku krakowskim na 18 osb prowadzcych zajcia, jest jedynie trzech mczyzn, czy wic jest to miarodajne studium nad msk pci? Obawiam si, e zbyt czsto moe przeradza si w deformacj, np. przegldajc witryn dotyczc gender studies [ 17 ] zauwayem, e eksponuje si przede wszystkim takie ujcia kobiet, ktre stereotypowo zwizane s z mskoci (np. Tomb Raider), a z drugiej strony eksponuje si do aosne, moim zdaniem, wizerunki mczyzny. W niezwykle skromnym dziale dotyczcym mczyzny, w do intrygujco brzmicej sekcji Nowa msko" spotykamy takie tytuy: Jak Ricky Martin zmieni moje ycie". Ricky Martin zdaje si wic by bardzo podanym wzorcem Nowej Mskoci: powiedzia o sobie, e jest wraliwym chopcem, e czsto pacze na smutnych filmach Poza tym mam kobiec natur. Kiedy nie rozmawiam z mam albo nie ogldam jakiego wyciskacza ez to siedz w kuchni i co gotuj". New Man, pojcie z filozofii nietzscheaskiej, adaptowane przez feministki, szerzy propagand mskoci niemskiej. Mczyzna moe by wraliwy z natury. New Man powinien by wraliwy z kulturowego postanowienia", byby ideaem gdyby zechcia peni rol househusband... Bardzo dobr odpowiedzi na te wypaczenia jest ksika brytyjskiego antropologa spoecznego Geoffa Dencha: Pocaunek krlewny. Problem mczyzn. Dench swoje badania prowadzi pod kierownictwem Ernesta Gellnera (1925-1995), filozofa i antropologa spoecznego, jednego z wybitniejszych wspczesnych owieceniowych racjonalistw".
Przypisy:

[ 1 ] Zob. R. Dawkins, Samolubny gen, Warszawa 1996. [ 2 ] R. Wrangham, D. Peterson, Demoniczne samce, Warszawa 1999, s.32. [ 3 ] A. Hoffman, Wok ewolucji, Warszawa 1983, s.8. [ 4 ] J. Weiner, "Etyka po Darwinie", Znak, kwiecie 2001. [ 5 ] Rwnie pisa o pci z ewolucyjnego punktu widzenia, zob. np. G.C. Williams, "Poytki z pci", "Pe i rozmnaanie w dziejach czowieka", [w:] tego, wiateko mydliczki. O planie i celowoci w przyrodzie, Warszawa 1997, s. 99-142. [ 6 ] Gwni propagatorzy: L. Cosmides, J. Tooby, M. Daly, M. Wilson, Pinker, N.W. i R. Thornhill, D. Symons, D. M. Buss. Zob. te: L. Cosmides, J. Tooby, "Evolutionary Psychology: A Primer", Center

For Evolutionary Psychology University of California Santa Barbara, 1997, www.psych.ucsb.edu/research/cep/primer.html. [ 18 ] Dla porwnania wzmianka o petwalu bkitnym w ksice Angier i Carla Sagana i Ann Druyan Cienie zapomnianych przodkw - w kontekcie seksu. Sagan i Druyan w rozdziale "Seks i mier" pisz: "Petwal bkitny bka si w gbinach oceanu, wydajc paczliwe dwiki, ktrych inny samotny olbrzym sucha z uwag i zrozumieniem setki tysicy kilometrw dalej". Angier natomiast ujmuje petwala w takim obrazku: "przecitne prcie liczy okoo 10 centymetrw dugoci w stanie spoczynku i okoo 15 centymetrw we wzwodzie. To troch wicej ni u goryla z jego siedmiocentymetrow erekcj, ale istnieje te petwal bkitny, najwikszy ssak na ziemi, ktry ma tak! - trzymetrow pa". [ 7 ] W Polityce zachwycia si ni Ewa Nowakowska: "Zanim echtaczka zapiewa", nr 23/2001. [ 8 ] Zob. M. P. Ghiglieri, Ciemna strona czowieka. W poszukiwaniu rde mskiej agresji, Warszawa 2001; R. Wrangham, D. Peterson, Demoniczne samce. Mapy czekoksztatne i rda ludzkiej przemocy, Warszawa 1999. [ 9 ] Zob. D. M. Buss, Ewolucja podania, Gdask 2000. [ 10 ] Hoffman, op.cit., s.13-14. [ 11 ] M. Ridley, O pochodzeniu cnoty, Pozna 2000. [ 12 ] Zawarta w niniejszym opracowaniu krytyka ideologii feministycznej dotyczy zasadniczo odamu radykalnego i zwizanego z postmodernizmem. Nie dotyczy feminizmu liberalnego, ktrego korzenie sigaj Owiecenia na czele ze znakomit postaci tego ruchu - Mary Wollstonecraft (1759-97). Nie dotyczy zatem feministek-racjonalistek. [ 13 ] Agnieszka Koakowska (ur. 1960) - pisarka i tumaczka. Studiowaa filozofi i filologi klasyczn na uniwersytetach w Ameryce (Yale, Columbia) i w Anglii (Cambridge). Mieszka w Paryu. [ 14 ] A. Koakowska, "Brygady politycznej poprawnoci", Rzeczpospolita, 29 I 2000 r. [ 15 ] Sandra Harding - dyrektor Center for the Study of Women na University of California w Los Angeles, specjalizujca si m.in. w filozofii nauki. Autorka wielu ksiek, m.in. Is Science Multicultural? Postcolonialism, Feminism and Epistemologies (1998), Whose Science? Whose Knowledge? Thinking From Women's Lives (1991), The Science Question in Feminism (1986). [ 16 ] za: S. Amsterdamski, "Nauka. Technika. Etyka", [w:] Idee a urzdzenie wiata spoecznego, Warszawa 1999, s.32. [ 17 ] Zob. genderstudies.w.interia.pl; www.gender.uni.wroc.pl.

http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2548