Remigiusz Mazur

Psiubaba i parodie w drugim dniu wesela

W pitek zadzwonia wieo upieczona ona, moja stryjeczna siostra z zaproszeniem na "Psi Bab". Pierwszy raz sysz o czym takim. Suchaam jej przez suchawk i zastanawiaam si, co to takiego. To jaki stary zwyczaj kolejnych poprawin po lubie. Nikt jednak nie wiedzia z czym to si je, kiedy, u kogo i dlaczego. Ot nawet internetowe wyszukiwarki nie maj pojcia co to takiego, bo prbowaam dowiedzie si wicej co to za tajemnicze party. Zostaam z niczym. Ale to i tak dobra okazja, by mc ponownie spotka si w gronie rodzinnym i troch pogada i znowu pooddycha w ogrodzie wieym powietrzem. sobota, 30 wrzesie 2006 r. (z internetowego bloga)

Psiu-baba to mazowiecka wersja dosy rozpowszechnionego niegdy zwyczaju koczcego obrzd weselny, dla ktrego Henryk Biegeleisen1 stosuje okrelenie (z Krakowskiego) przebabiny. Poprzedza je wywd z paniestwa, dokonujcy si u stopni otarza kocielnego (bogosawiestwo i pokropek). Po wywodzie w Radomskiem moda sza do karczmy na przebab, czyli na okupienie si do grona kobiet, jak ju prawdziwa matka.2 Istot wszystkich przywoywanych przez Biegeleisena przykadw z rnych czci ziem polskich jest obrzdowy wykup czy wkupiny moducha wkupuje si w grono matek poczstunkiem: wdk (Kutnowskie), piwem (Zamojskie), korowalem (Bigorajskie) czy po prostu kiesk z pienidzmi (Czerskie). Sowo przebabiny wskazuje na transgresj, przejciowy status moduchy, ktra znajduje si w fazie liminalnej, wedug terminologii van Gennepa, na marginesie spoecznoci, ju wyczona z grona panien, a jeszcze nie wczona do matek. Faza ta trwa najczciej tydzie. Co ciekawe rwnie i w dzisiejszej potocznej mowie okrelenie przebaba zachowao, jak si wydaje, podobny odcie znaczeniowy. Pobieny przegld forw internetowych (zwaszcza kobiecych), jakiego dokonaem na uytek tej pracy, potwierdza jego stosowanie, chocia czciej w znaczeniu ju uksztatowanej mocnej osobowoci. Przebab okrelana jest wic ta matka, ktra udowadnia swoj siln kobieco, jest dzielna przy porodzie, dobrze radzi sobie w pierwszych miesicach maestwa z dzieckiem, ale take nie daje sobie w kasz dmucha, podporzdkowa si mowi, zachowuje pewn niezaleno, hart ducha, jest skuteczna w staraniach o rwnorzdny status w zwizku, potrafi zaimponowa si lub wiedz, a zatem wykazuje si opanowaniem i wykorzystywaniem cech uwaanych potocznie za przynalene raczej mczyznom. Zwaszcza jeli maestwo i urodzenie dziecka godzi z osiganiem swoich zawodowych celw, sukcesw (np. artystycznych czy sportowych), a jeeli jeszcze nie wysza za m czy yje w zwizku nieformalnym, to jest pozytywnie wa-

1 2

Henryk Biegeleisen, Wesele, Lww 1928, s 278 i nast H. Biegeleisen, ibidem

loryzowana jako potencjalna tzw. dobra partia.3 Zazwyczaj ma konotacj pozytywn, z racji tego jednak, e mocny charakter potrafi rnie si objawia mona znale te przykady odniesienia sowa przebaba do takich cech jak zdradliwo, hipokryzja czy skpstwo.4 Z kolei psia baba ma w jzyku potocznym konotacj raczej zdecydowanie lekcewaca i oznacza kobiet podejrzanego autoramentu.5 Psia baba Jak si okazuje obrzd ten jest wci na Mazowszu praktykowany. Przynajmniej w Kobielskiem (gdzie w latach 2002-03 przeprowadziem kilkanacie rozmw na ten temat) i to poczwszy ju od wsi Mldz, ktra znajduje si ledwie 30 kilometrw od centrum Warszawy i od wielu lat stanowi rodzaj przysika Otwocka o chopo-robotniczym charakterze. Przy czym dzisiaj tylko kilka osb zajmuje si tam gospodark w penym wymiarze (uprawa ziemi i hodowla zwierzt). Zarwno w Mldzu, jak i we wsiach pooonych dalej na wschd i poudniowy wschd, w kierunku Kobieli uywany jest termin psiubaba, ktry silniej jak si wydaje ni przebaba zaznacza status modej jako przejciowo obcej. Zwyczaj zawiadczony jest w XIX wieku w tej czci Mazowsza, Kolberg odnotowuje go jedynie zdawkowo w opisie wesela z okolic Radzymina i nie przypisuje mu adnej nazwy:
Czstokro a w drug dopiero Niedziel wyprawiaj j do ma ze piewem i graniem, i daj wiano (...) Wtenczas id te na Wywd do kocioa (...).6

Wspomina te poprawiny par dni po lubie u modego w Sokole k/Garwolina, gdzie piewaj pie o znamiennym tekcie, w ktrym matka moduchy akceptuje jej nowy status poddanej woli ma:
O Boe, Boe co mnie m bije, przyjd przyjd matuleku, serce moje, ty poaujesz. Matula idzie w te nowe wrota, bij j ziciu dobrze, niech si skra odrze, z pann bya.7
3

np.: Serdecznie gratuluj wystpu na Top Trendy, rewelacja! Gaba, jeste przebaba! [chodzi o wokalistk Gab Kulk]; Ogldam wanie o babie co urodzia szecioraczki! przebaba:) ; Gochna - masz w 100 % racje, nie ma na nas mocnych, co cie nie zabije to cie wzmocni - to prawda... Gochna - jeste przebaba!!! ; Ciekawie i poruszajco opowiedzie takie banay te jest sztuk. Przebaba z niej. ; Zastpuje ca encyklopedi. Przebaba to jest ;) ; Woszka [siatkarka] hehe przebaba! hehe bym si jej baa! hehe w sumie w kobiecie sia jakby si upar :)))) ; Po cichu tak to ci zazdroszcz takiej siostry, z tak przebab :) mona na koniec wiata pj! 4 Boe, powiem Ci, e trafia na czowieka z masakryczn osobowoci! (...) sama popatrz - to ona Ciebie zdradzia, nie chcia si do tego przyzna, wrcz to przed Tob ukrywa, do tego zachowywaa si jakby nic si nie stao, (...) jakby chciaa w Tobie wzbudzi poczucie winy! No przebaba z niej jest! ; Wiesz, ze jak mj m zaproponowa, ebym sie wymienia z koleank (czerenie na karpia) to usyszelismy, e ona ma czerenie tylko dla rodziny? no przebaba z niej!! 5 Jak si cieszy to pewnikiem widzisz to ty i cay wiat :) Wierny - za inn bab nie pjdzie (a jak pjdzie za psi bab to i tam na pewno wrci :) ) 6 Oskar Kolberg, Mazowsze cz III, t. 26, s.127 7 ibidem, s.169

Nazw obrzdu przytacza Ulanowska w swoich materiaach z ukwca k/Parysewa:

Na chmielu koczy si wesele i p. moda od oczepin a do nastpnej niedzieli nazywa si psi bab. Najczciej bawi jeszcze u rodzicw swoich. Dopiero w pierwsz niedziel po lubie, wszyscy gocie weselni schodz si do matki p. modego, ktra musi sprawi tak zwane psie- baby czyli poprawiny, wszystkich ugoci i poczstowa, aby synow wykupi. Wtedy p. moda zostaje ju w chaupie ma i odtd uwaana jest jako naprawd ju naleca do grona kobiet.8

Potwierdzaj ten opis w mniej lub bardziej podobnych wariantach pniejsze rda i relacje, take moje sprzed kilku lat. W regionie latowickim [Latowicz] np. Tydzie pniej odbyway si poprawiny, czyli psia baba. Zapraszano na nie ju tylko najblisz rodzin, a by to poczstunek ju bez muzyki.9 Chocia Biegeleisen porwnuje psiubab z rozmaitymi zwyczajami sowiaskimi i nie tylko, wspczeni etnografowie bugarscy na przykad widz j (pod tak nazw) jako obrzd charakterystyczny wanie dla Mazowsza:
, psia baba ( // , 2001;73). 10

Dlaczego i czy susznie? Aby sprbowa poszuka odpowiedzi na te pytania chciaem skupi si wanie najpierw na samej nazwie, a pniej na przebiegu psiubaby i jej koligacji z innymi zwyczajami weselnymi, zwaszcza drugiego dnia obrzdu. W odrnieniu od przebabin okrelenie psia-baba odwouje si w sposb oczywisty do psa, jako zwierzcia gorszego, podejrzanego, nieczystego, liminalnego, kursujcego midzy wiatem a antywiatem. Psia baba podobnie jak wyraenia psia krew, psi syn, psia ma, pieskie (sobacze) nasienie, psia dusza oznacza przynaleno modej do wiata chaosu (gdzie psy dupami szczekaj, i pies z kulaw noga nie zaglda). Panna moda jest na ten czas zepsowana czyli w gorsze przemieniona. Z kolei takie idiomy jak zdech pies (wszystko przepado) czy a to pies? (to te ma znaczenie, sens), tu jest pies pogrzebany (tu jest istota sprawy) wskazuj na zwizek z porzdkiem, ze wiatem sensu i adu, ze wiatem ludzkim.11 Status moduchy ma wic w peni graniczny, podwjny charakter. Notabene jest te poszlaka wskazujca na podobny zwizek terminu przebaba. Ot Linde w swoim sowniku odnotowuje pod tym hasem nastpujcy cytat: Naszymby zdaniem da winowaycom mieysce do

Stefanija Ulanowska, Niektre materyjay etnograficzne we wsi ukwcu (mazowieckim), [w] Zbir wiadomoci do antropologii krajowej, t. VIII, 1884 9 Zygmunt Gajowniczek, Historia regionu latowickiego - dziedzictwo kulturowe w regionie Program nauczania w klasach I-III gimnazjum, http://edukacjaregionalna.republika.pl/54.htm 10 . . , . . , *ljut , "Balkan Rusistics" (wersja internetowa) 11 ibidem, s.7

przebaby, gdy nie ze zoci przewinili na nim, nie adney zemsty zwiody ich powaby. 12 Posdzony ma tutaj szans przebaczenia winy, by moe przez odszczekanie pod aw. Psota u Lindego ma pierwszorzdny zwizek z cielesnoci, z dz, spronoci, porubstwem i jurnoci - psot z kim popeni cielesn, kurwi si. Tame jej synonimy to psi figiel, psia sztuka, psikus. 13 Zwracam na to uwag, bo aspekt psocenia wydaje si odgrywa w obrzdzie psiubaby wan rol. U Biegeleisena (i w innych dawnych rdach) nie przeczytamy na temat wiele. Wspomina on o przebierankach kobiet: o tacowaniu wok moduchy matek ubranych w wywrcone do gry wosiem kouchy, w wiecach z pokrzywami na gowie 14, o sadzaniu modej do cebra na saniach od puga, cignitych przez kobiety przebrane za gospodarzy, ktre piewajc, przybijaj do taktu w przetaki pene skorup i szka czy wreszcie o wizaniu przez starsze koleanki modej somianymi powrozami.15 Moi rozmwcy, opisujc psiubab w Kobielskiem wrcz podkrelali wanie ten parodystyczny jej wymiar. W II poowie XX wieku odbywaa si ona na drugi dzie (niedziela) wesela, w trzeci dzie jeli wesele byo dusze (poniedziaek) albo w tydzie po weselu w domu pana modego. Jeeli byo ciepo i uroczysto odbywaa si na dworze, zdarzao si, e muzykanci rano wchodzili z instrumentami na dach stodoy i budzili graniem nie do koca wytrzewiaych weselnikw. Rwnoczenie kto chodzi po chaupach i dawa zna gociom, picym dalej od domu weselnego, walc w bben albo tukc po potach kijami. Zwoanych w ten sposb na uczt czstowano zup chmielow (polewk) albo chrzanow (chrzanic). Pann mod wywoono do boru na przodku od woza, w zimie wywracano si dla zbytu w zasp. Mody musia wykupi mod, stawiajc wdk. Wtedy zbytnicy zakadali sobie przetaki na gow, dziury na oczy robili, na to worek trzy wierci, albo metrowy, jeden drugiego apa w p i tacowali po chaupie. Przy czym nie by to zwyczajny taniec: jeden trzyma mocno drugiego, a ten taczy, stpajc po cianach, czasem z welonem porwanym zza obrazu. piewano przypiewki np:
Leci winia drog, ogonem wywija A rzenik za ni jak za jak pani noem dobija.

Potem wszyscy wykonywali parodie liturgicznych pieni, piewali nieszpr:

Rzek Pan do gocia na osobnoci: Nie e si chopie nigdy z mioci. Bo na tym wiecie tak bywa mj Panie
12 13

Samuel Bogumi Linde, Sownik jzyka polskiego, t II, cz 2, Warszawa 1811 ibidem, s.1263-4 14 pokrzywa wydaje si by tutaj znaczcym atrybutem, por. s. 6 niniejszej pracy w opisie parodii lubu 15 H. Biegeleisen, op.cit., s.278-9

e mio przemija, a baba zostanie. Co na staro z tej mioci Kupa gnatw, gwna, no i koci.

A take godzinki:
Zacznijcie wargi nasze je jaglane kasze. Zacznijcie lama kasze zdt, bo z pieca wyjt. Zawitaj kromko chleba smalcem smarowana, Witaj kieliszku wdki czekany od rana. Witaj plitrweczko z czerwon karteczk Z czarnemi literami zmiuj si nad nami. Zawitaj ledziu z beki dobrze zesolony, Jeszcze nie namoczony, a jue zjedzony, Zawitaj ledziu z beki dobrze zesolony, Jeszcze nie obdarty, a jue zearty.16

Okolicznoci poprawin, charakterystyczne przebrania (za istoty nie z tego wiata, za duchy17), parodiowanie pieww kocielnych, wygaszanie mdroci maeskich i zamiana pci przywodz na myl obrzdowo zapustn. By moe jest to rodzaj kontaminacji ob-rzdowej, zwaszcza, e kiedy wikszo wesel na wsi odbywaa si w czasie karnawau i zapustw. Wskazywaoby to na zwizki psiubaby z parodiami weselnymi powszechnymi niegdy w Europie. Wyranie to wida na przykadzie parateatru drugiego dnia wesela, popularnego do dzi w niektrych regionach Polski, take we wschodnim Mazowszu, na Kurpiach Biaych, na Podhalu, a zwaszcza na Radomszczynie. Na Podhalu (Biay Dunajec) kobiety przebieray si za nieproszonych goci, taczyy z dziewkami i pieway sprone przypiewki. Na poudniowym Mazowszu (Rawskie) czy Radomszczynie (okolice Przytyka, Chlewisk) to przedstawienie nazywano dziadami weselnymi, a od lat 70-tych dziadem z Ameryki. Dziad z Ameryki Dziady weselne przedstawiano drugiego dnia rano. Zgarbionego dziada przyprowadzano na postronku, na nosie mia okulary z kartofla, narzucone mia na siebie jakie szmaty czy przecierado, a na plecy zarzucony worek. Czasem prowadzi go jako lepego inny mczyzna jako przewodnik.18 W worku dziad trzyma kota, ktry ciskany miaucza przeraliwie, a take rozmaite przedmioty: buty nie od pary, kalosze, gacie, krowi acuch, stare, zuyte sprzty gospodarstwa domowego jako prezenty, ktrymi obdarowywa mod. Do kadego podarunku by uoony wierszyk lub przypiewka, np. Masz tu panie mody kawaek cytryny, eby se nie lata na inne dziewczyny albo Masz tu pani moda kawaek bu16 17

podali Piotr Makowski z Mldza i Franciszka Grzda z Glinianki ; rozmowy w archiwum prywatnym autora P. Makowski 18 opieram si tu na rozmowie z Janem Tarnowskim z Domaniowa, muzykantem, ktry chtnie odgrywa dziada

raka, aeby powia pierwszego chopaka itp. We wsi Glina za przewodnika przebrana bya kobieta, ktra trzymajc dziada na sznurku piewaa:
Mam dziadka mam, ale go nie sprzedam, Bo mi za dziadka jeden grosz daj, Nie chce ja groszy jeden, bo mj dziadek tylko jeden, Dziadka nie sprzedam.

Nastpnie odbywaa si piewana licytacja dziada a do groszy siedem.19 Od lat 70-tych, epoki gierkowskiej prosperity, zwyky dziad zamienia si coraz czciej w dziada z Ameryki lub ciotk z Ameryki krainy za siedmioma morzami, symbolizujcej dobrobyt. Odgrywali ciotk najczciej mczyni miesznie przebrani w kolorowe fataaszki, na mod zachodni, z pretensjonaln elegancj, przy czym wypiewywali swoje artobliwe kuplety ju do mikrofonu. Odgrywano te parodi lubu w obsadzie mskiej. Podobnie jak w Kobielskiem wywoono pann mod na przodku od wozu lub saniach za wie, do lasu czy na doy Panna moda ubrana w welon z firanki trzymaa bukiet lubny z pokrzyw i dawaa go wszystkim do powchania. Trzymaa na rku dziecko, mamy tu wic do czynienia ze lubem zawitki czyli panny z dzieckiem. Modzi odgrywaj sceny ktni maeskich, parodi wesela i sakramentu maeskiego. Poza wsi nastpuje podzia majtku, nastpnie weselnicy w chomtach zawo modych do sotysa, ktry ma zalegalizowa ten zwizek i umow o podziale majtku.20 Pewn analogi moe by tu zwyczaj publicznych oczepin panny z dzieckiem (lub pozbawionej wianka) praktykowany na pograniczu podkarpackim jeszcze w I po. XX wieku, a zwany wstyd lub kugiel.
Jak dziewczyna si przespaa, ksidz ogosi z cerkwi, e taka splamia wit wiar, cerkiew. Na drugi dzie ju od wjta szli. Wjt by taki Lepak Jakim. Pi razy wjtem by. Wjtem by, a pisa nie umia. Drugi by policjant, co nosi na sznurku wgierski rg. To bya taka informacja. Wjt jakie dyrektywy gosi, to on szo wiosk i trbi na tym. A jak ksidz ogosi o tej dziewczynie, to na drugi dzie ten policjant Baligrodzki przychodzi z log i u wjta by taki kloc jak u masarniach miso rba. Ta niewstydnica siadaa na ten kloc i cay urzd. I babka bya tak zwana, akuszerka, nie umiaa nic adnej medycyny, no, ale ona wizaa jej te kugiel, taki wstyd. Co to byo? Kugiel, takie wosy, ktre robiy j ju kobiet, a ta siedziaa na tym klocu i ten policjant trzy razy jej te wosy rozrzuca, a trzecim razem ju zakrci i ta babka zakrcia. Schodzia z tego kloca, ukonia si wszystkim, urzdowi i posza.21

19 20

Na podstawie rozmowy autora z Helen Szczur i Ann Meto z Gliny (Rawskie) Andrzej Biekowski, Dziady weselne (tekst przygotowany do druku ostatecznie nie ukaza si) 21 Daniel Tyrpak, wie Chyrowa; rozmowa przeprowadzona przez autora w czasie bada terenowych w ramach laboratorium Multikuturowe Podkarpacie, 2008

Dzisiaj Jak wskazuje cytat otwierajcy niniejsz prac dzisiaj kiedy mwi si o przebabinach lub psiej babie w rodowiskach miejskich czy do nich aspirujcych (sowo psiubaba uywane jest wycznie na wsi), sycha echo tego starego zwyczaju, co dzwoni jak to mwi - ale nie wiadomo, w ktrym kociele. Po epoce, umownie rzecz biorc, amerykanizacji polskich zwyczajw weselnych w ostatnich latach wida tendencj powrotu do tradycji. Przy czym odwoania te pozbawione ywego kontekstu tradycyjnej kultury peni raczej funkcj znakw, niektywnych linkw. Nic dziwnego, e pozbawione mocy sybolizacyjnej, atwo trac oryginalny sens, zlewaj si ze sob, jak w poniszym cytacie z hasa oczepiny w wikipedii, co ma swoje znaczenie, gdy to haso cytuj jak autorytet, dziesitki internetowych stron dotyczcych lubu lub witryn muzycznych zespow weselnych:
Przebabiny, czepinie, czepiny oto jak inaczej nazywaj si oczepiny - dawny obrzd weselny znany u wikszoci ludw sowiaskich, podczas ktrego panna moda symbolicznie przechodzia ze stanu panieskiego w zamny. 22

Stosunkowo rzadko spotykamy odwoania do fachowej, etnograficznej literatury jak to jest na stronie slubnetrendy.pl, gdzie przebabiny skojarzone s z przenosinami w oparciu o prac Barbary Ogrodowskiej.
Przenosiny czyli przeprowadzka Inaczej nazywane zwoziny, oddawiny, przebabiny. Bya to uroczysta przeprowadzka panny modej i jej lubnej wyprawy na nowe gospodarstwo. Wyraay ostateczne wyczenie panny modej z jej dotychczasowej rodziny i grupy panien oraz wejcie nie tylko do nowej rodziny ma, ale przede wszystkim do nowej grupy spoecznej matek i otrzymanie statusu gospodyni. 23

Podsumowanie Na pocztku chciaem si odnie do geograficznego zasigu wesel urzdzanych jeszcze do niedawna z elementami tradycyjnych parodii psiu-baby i rnych odmian dziadw weselnych, a pniej (najczciej) ciotki z Ameryki. Ot s to tereny wiejskie pooone w pewnym oddaleniu od wikszych miast Mazowsze Kobielskie, cz Puszczy Biaej, interior radomski. S to okolice, w ktrych zaznacza si silniejsza wsplnotowo, cilejsze wizi lokalne i wydaje si naturalne, e wyraa si to w potrzebie parodii, generalnie miechu, ktry generowany jest za porednictwem oddolnie wprowadzanych form. Kultura miechu jest tym, co spaja lokalne spoecznoci scenki, kuplety, przebieranki s czciowo
22 23

np. http://www.zespol.weselny.com/oczepiny.html, czy http://zareczyny.pl, www.slubomania.pl www.slubnetrendy.pl ; Na podstawie: B. Ogrodowska, Zwyczaje, obrzdy i tradycje w Polsce, Warszawa 2001.

improwizowane, wyraaj si w nich lokalne konteksty, niezrozumiae dla przybysza, obcego. Speniaj funkcj integrujc poprzez zakrelenie krgu rozumiejcych, co zarazem pozwala okreli kto znajduje si poza tym krgiem. mia si moe tylko ten, kto zna dane stosunki na wylot, obcy generalnie niewiele z nich rozumie. Rola wiziotwrcza miechu weselnego spenia si te w tym, e funduje on niejako now wsplnot, zwizek dwch rodzin, modego i modej. Jest to take rodzaj prby jak silne to mog by wizi. Rzecz charakterystyczna dzisiaj, e take w miasteczkach i miastach, wszdzie, gdzie w obrzdzie weselnym uczestnicz szczeglnie silnie zintegrowane, zyte rodziny wielopokoleniowe czy nawet paczki znajomych, ktre cz mocne wizy bujnego ycia towarzyskiego (szczeglnie kawalerki), tam pojawia si wzmoone zapotrzebowanie na miech i rozmaite zabawy czasem zupenie ju nowe i wymylane na poczekaniu jak ta cytowana poniej, w ktrej o efekcie parodystycznym decyduje uycie przekrcanych wyrae z jzyka woskiego. Na miejscu bdzie przypomnie, e sytuacja ta wykorzystuje popularny w Polsce stereotyp Wochw jako narodu szczeglnie przywizanego do wartoci rodzinnych:
Nie kady wie, e Pan Mody przed lubem nalea do Klubu Starych Kawalerw. Cay klub przebywa teraz we Woszech i przesya telegram z yczeniami. eby udowodni, e naprawd przebywaj we Woszech bdziemy czyta w oryginale i tumaczy: Dzie dobry drogi Kamilu/Bongiorno Kamillo frajeri bardzo nas cieszy/Kontato schizofrenio e si oenie/Liberta kaput w tym uroczystym dla Ciebie dniu/Akademio kabaretto yczymy Ci wiele radoci i czczcia/La dyscyplina dyktatore poje pikn on/Paloma maszkarone po weselu rozpoczniesz normalne ycie/Katorga, galera, patoga wasz zwizek bdzie peen mioci/Finito amore potem moe przyjd dzieci/Cinquecento bambini zostaniesz ojcem/Padre Virgilius bdziesz si cieszy t perspektyw/Silencio mortale dbaj o teciow/Arszenikos cyjankare i o tecia/Piwencjo kuflozo a zostaniesz doceniony/Vizitato prokuratore yczymy Ci/Gratulacjone miej wsppracy/Non kolaboracjone duo pienidzy/Forsa finito adnego mieszkania/Apartamento sutereno dobrego samochodu/Karocze sireno udanych wakacji co roku/Prego ciao Italia Bongiorno ogrdek, sekator, dziaka Tego wszystkiego ycz Ci koledzy ze sonecznej Italii Cavalieros Sicilianos Italianos. Podpisano koledzy z Klubu Starych Kawalerw/Kumplos smutatos. P.S. Pozdrowienia dla goci weselnych/Bongiorno stonka inwazione. 24

24

http://www.na-wesele.com/oczepiny; nie zlokalizowaem miejsca pochodzenia tego tekstu, wic wyprowadzenie wniosku o nawizaniach do tradycji szlacheckiej i przynalenych jej makaronizmw wydaje si zbyt daleko idce.

Kada sytuacja, w ktrej podlegamy jakiej caociowej zmianie prowokuje momentalnie odruch weryfikacji. Chwile niepewnoci i zagubienia mobilizuj nas do podjcia adaptacyjnych gier i rytuaw. Nawet kiedy przymierzamy przed lustrem now czapk, ukadamy j w rnych pozycjach, wyapujc intuicyjnie te, w ktrych nam, jak sdzimy, do twarzy, a zaraz potem zsuwamy czapk na bakier (bo nie jestemy jeszcze pewni, wtpimy), na czubek gowy, miejc si zaczynamy stroi miny, aby w ten sposb zapa dystans i ostatecznie zdefiniowa i zatwierdzi nasz zasadniczy odtd styl noszenia czapki. Ju w trakcie obrzdu weselnego, kiedy maestwo wci si dokonuje, proces jego zawierania trwa, pojawia si we wsplnotach tradycyjnych spodziewany, a na wspczesnych weselach posttradycyjnych raczej niespodziewany (chocia podany) bazen, ktry kry wrd weselnikw, podstawiajc im zwierciado, zwaszcza gwnym bohaterom. Gdyby zajrze do wczeniejszych momentw obrzdu weselnego, okae si, e porzdek opaczny jest ju w nim obecny wczeniej obok porzdku oficjalnego (dzisiaj s to np. tzw. bramy), a momenty, na ktrych skupiam uwag w niniejszym tekcie jawi si jako fina tej gry czy zmaga. Chocia nie s to zmagania dwch rwnoprawnych, przeciwnych sobie wiatw. Zgadzam si tu z Schindlerem. Formy i sposoby przejawiania si wiata na opak w swojej negacji wiata oficjalnego potrafi by radykalne, porywajco ekspresyjne, udzco alternatywne (lustrzane odbicie). Wyraaj jednak nie tyle jakie albo-albo, ile sceptyczne tak-ale., nie s nieporzdkiem przeciwstawionym porzdkowi normalnego ycia, ale dopiero razem z nim stanowi cay porzdek. Ukazuj drug stron wszystkich rzeczy, definiujcych si przez jej wyeliminowanie25 Radykalne przekroczenia, np. parodiowanie lubu kocielnego, przeklestwa na melodi liturgiczn itp. nie wiadcz o buncie, nie d do ustanowienia nowego adu, stanowi co w rodzaju podszewki, memento. Jeli w chwili mierci czowiek oglda film z caego swojego ycia, to w czasie wesela panna, ktra symbolicznie umara, jest wiadkiem (w rozumieniu Jerzego Grotowskiego, a wic widzem-uczestnikiem o specjalnym statusie) inscenizacji jej przyszoci.
Nie wolno wam si jeszcze okamywa, jeszcze nie jestecie maestwem. [...] Od tej chwili jestecie maestwem a do Twojego znudzenia, a do jego znudzenia. 26

To pragmatyczne memento, zdroworozsdkowa wiadomo marnoci i wzgldnoci, wyzbyta zudze trzewo tego i wyej cytowanych w pracy tekstw kae przypuszcza, e parodie weselne s okazj do krytyki instytucji maestwa, a moe te kryj w sobie mo-

25 26

Norbert Schindler, Ludzie proci, ludzie niepokorni, 2002, s. 331 ibidem, przykad z Wgier, s. 332

ment niepokornoci27, s zdawionym i wypartym dowiadczeniem, by moe niegdy o potencjale zmiany i buntu. O czym jeszcze mwi komiczne przedstawianie lubu panny z dzieckiem? Czy jest to tylko parodia obrzdku kocielnego, ktry przecie nie jest obyczajem pradawnym, bo dopiero po soborze trydenckim zacz by powszechnie wprowadzany w ycie i egzekwowany? Skoro jak wiadomo maska niczego nie skrywa, tylko wydobywa na wiato dzienne, to co zostao ukryte, maska demaskuje? 28 Zatem moe i pozostajce poza oficjaln norm zwizki przedlubne, a powszechnie na wsi praktykowane, w ten sposb uzyskuj jaki udzia w oficjalnej sankcji, wiecc jej wiatem odbitym? Maska je odkrywa, a konwencja parodii odwraca uwag, ukrywa. Fikcyjne wesela zapustne znane s ju od XVII w Niemczech, rozpowszechniay si jednak od wieku XVIII, za spraw dworskich maskarad, zwanych chopskimi weselami (rodzaj buntu przeciwko etykiecie dworskiej). Wydaje si, e tpione przez koci mogy znale wanie azyl w drugim dniu obrzdu weselnego.

27 28

ibidem, s.195 ibidem

10