Kendimiz Yapalm

Yavuz Erol*

16 Stunlu Kayan Yaz

Bu yazda 8 satr, 16 stundan oluan LEDli kayan yaz projesi anlatlyor. Projenin en nemli zellii gerek donanm gerekse yazlm olarak basit olmas. ok az sayda donanm bileeni gerektirdiinden elektronik devrenin yapm olduka kolay. 8 satr, 16 stundan oluan gsterge iin 128 adet LED kullanlabilecei gibi hazr modller de kullanlabilir. Montaj kolayl salad iin bu projede 8x8 dot matrix display (nokta matris gsterge) tercih edildi. Her bir matris display ierisinde 64 adet LED bulunduundan 2 adet display kullanlarak 8 satr 16 stunlu gsterge kolayca oluturulabiliyor. Kayan yaz projesi iin gerekli malzemeler unlar: izimden grld gibi displayin 16 adet baca mevcut. Bunlardan 8 tanesi satr ucu, 8 tanesi ise stun ucu. Matris display zerindeki herhangi bir LEDi yakmann yolu, uygun satr ve stun ular zerinden akm geirmek. rnein, sol st kedeki LEDin k yayabilmesi iin 9 nolu bacaktan 13 nolu bacaa doru 5-20mA seviyesinde bir akmn gemesi gerekiyor. Bunu salayabilmek iin bu bacaklara uygulanan gerilimin, LEDin ileri yn geriliminden daha byk olmas gerekli. Ayn zamanda LED akmn snrlandrmak iin seri bir diren de kullanlmal. Display tr ortak katotlu olduu iin, her bir stundaki LEDlerin katot ular birbirine bal durumda. Bylece, hangi stun lojik 0a bal ise, o stundaki 8 LEDin biri ya da tamam k yayabilir. LEDlerin ka tanesinin k yayaca satr ularnn gerilim seviyesine gre belirlenir. rnein, btn satr ular birer diren zerinden +5Va balanrsa, seili olan stundaki LEDlerin tamam k yayar. jik 0 anlamnda. Aktif olan k ucunun lojik 0 seviyesinde olmas, ortak katotlu display srmede kolaylk salar.

Tablo: 74HC154n alma ekli

alma mant
Kayan yaz devresi, tarama (scanning) yntemine gre alr. Bu yntemde, gstergedeki LEDlerin tamam ayn anda k yaymaz. Bunun yerine, sadece seili olan stundaki LEDler k yayar. Stun seme ilemi yeteri kadar yksek hzda yapldnda gz, tarama olayn fark edemez. rnein, her bir stundaki LEDler 1ms sreyle k yayacak olursa, 16 stundan oluan gstergenin taranma sresi 16ms olur. Bu da saniyede 62 tekrar yapld anlamna gelir. Tekrarlama frekans gzn alglama snrnn zerinde olduu iin sanki btn LEDler ayn anda yanyormu izlenimi verir. Oysa, her bir stundaki LEDler 1ms sresince yank, 15ms sresince snk halde kalr.

Matris display
Elektronik sektrnde matris display kullanm olduka yaygn. Bu tr gstergelere genellikle reklam panolarnda, maaza vitrinlerinde ve asansr kabinlerinde rastlanyor (ekil 1). Montaj kolay, birim maliyeti dk olduu iin bilgilendirme amal grsel uygulamalarda tercih ediliyor.

Kayan yaz devresinde stun seme ve ilgili stuna ait satr verilerini gnderme ilemi iin bir mikro denetleyici gerekli. Piyasada ok eitli trde mikro denetleyiciler bulmak mmkn. Dahili osilatr kullanma frsat verdii iin bu projede PIC16F628A tercih edildi. Bylece, kristal ve kondansatr balants olmadan mikro denetleyici 4MHz frekansta altrlabiliyor. 16F628in fiyatnn 16F84e gre daha dk olmas ve program hafzasnn daha geni olmas da dier tercih nedenleri arasnda.

Karakter oluturma
Matris display zerinde harf, rakam ve dier karakterleri grntleyebilmek iin ncelikle bir karakter tablosu oluturmak gerekir. Bu tabloda, karakterin ka satrdan ve ka stundan oluaca, hangi LEDlerin k yayaca belirlenir. ekil 4de A harfi iin karakter oluturma mant grlyor. Krmz renkli noktalara 1, dierlerine 0 yazlarak karaktere ait satr verileri elde edilir. rnein, A harfi 6 stun, 8 satrdan oluur ve matris displayde bu karakteri grntleyebilmek iin srasyla FCh, 12h, 11h, 12h, FCh, 00h verilerinin satrlara iletilmesi gerekir. 16lk tabanda (hexadesimal) yazlm bu verileri matris displayin satrlarna iletmenin en uygun yolu bir mikro denetleyici kullanmak. Mikro denetleyicinin k portuna ait pinler, birer diren zerinden matris displayin satr ularna balanrsa, karakter tablosundaki hexadesimal deerlere gre LEDleri yakmak mmkn olur.

Stun src
ekil 1: Matris display eitleri

Piyasada satr ve stun says farkl pek ok matris display tr bulunmakta. Gerekletirilen uygulamaya gre istenen boyutta display semek de mmkn. Bu projede kullanlan 8x8 ortak katotlu matris displayin i yaps ekil 2de grlmekte.

16 adet stunu srasyla semek iin en uygun yntem 16 ka sahip 74HC154 entegresini kullanmak. 4den 16ya kod zc olarak alan bu entegre, ekil 3den grld gibi 24 bacakl.

ekil 3: Stun src entegresi

ekil 2: Matris displayin i yaps

Entegrenin 4 adet seme ucu ve 16 adet k ucu bulunmakta. 18 ve 19 nolu bacaklar lojik 0 seviyesinde tutulduunda, ABCD girilerinin ikili (binary) durumuna gre, istenen k ucunu aktif etmek mmkn. Tablodan grld gibi ABCD girilerinin lojik durumuna gre, 16 adet ktan sadece bir tanesi lojik 0 seviyesinde. Burada, H lojik 1; L lo-

ekil 4: A harfine ait satr verileri

BLM ve TEKNK 86 Haziran 2006

Kendimiz Yapalm
Devre emas
ekil 5de kayan yaz devresi grlyor. Devre emasndan grld gibi stun seme ilemini 74HC154 entegresi yrtyor. Entegrenin ABCD seme girileri mikro denetleyicinin PORTA ularna bal. Satr verileri ise PORTB ularndan gnderiliyor. LED akmn snrlandrmak iin 560 ohmluk direnler bulunmakta. Devrenin doru olarak alabilmesi iin matris displaylerin ayn numaral satr ular birbirine balanmal. Yani, her bir displayin 9, 14, 8, 12, 1, 7, 2 ve 5 nolu ular birbirine bal olmal. Katalog verilerine gre, 74HC154n k lojik 0 seviyesinde iken topraa akabilecek akm 25mA civarnda. Pratikte, akm deeri 35mA seviyesine kadar kabiliyor. Bu akm, toplam LED akmna eit olduu iin tasarmda dikkate alnmas gerekiyor. Matris displayin bir stunundaki toplam LED akmnn 35mA olmas, her bir LEDden yaklak 5mA akm gemesi anlamna geliyor. Bu tasarm ekli ile LED akmn daha yksek tutmak mmkn deil. Fakat, pnp transistrler kullanarak stun akm, dolaysyla LED akm kolayca arttrlabilir. Montaj kolayl salad iin bu projede sadece 74HC154 entegresi kullanld. ekil 6da elektronik devrenin tamamlanm hali grlyor. Bu devre ile eitli uygulamalar yaplabilir. Matris display zerinde sabit bir mesaj grntlenebilecei gibi animasyon eklinde hareketli grntler de oluturulabilir. Uzun bir metni grntlemenin yolu ise kayan yaz mantn uygulamak. Bu manta gre, yazya ait karakterler soldan saa doru belirli bir hzda gei yapar. Bylece, ok uzun bir metnin gsterilmesi mmkn olur. Aada PIC C program ile yazlm eitli uygulama rnekleri bulunuyor. lk iki program, matris displayde sabit grnt oluturuyor. Son program ise kayan yaz uygulamasna ait.

ekil 6: Devrenin tamamlanm hali

gun bir programlama kart ve ICPROG yazlm yardmyla mikro denetleyiciye yklenirse matris displayde istenen grnt ortaya kar.

rnek 2
Displayde otomobil resmi oluturmak iin rnek 1deki programda kk bir deiiklik yapmak gerekir. 16 elemanl dizi, aadaki gibi deitirilirse matris displayde ekil 8deki gibi otomobil resmi grlr.
ekil 8: Otomobil

ekil 7: Yukar-aa oklar

rnek 1
ekil 7deki yukar-aa oklar matris displayde oluturmak iin aadaki C programn yazmak gerekiyor. Program yazm iin PICC Lite program kullanlmal. PICC Lite programnda derleme esnasnda PIC16F628A mikro denetleyicisi yerine PIC16F627 de seilebilir. Derleme ileminin ayrntlar piyasadaki PIC C ile ilgili kitaplardan renilebilir. Derleme ilemi sonucunda elde edilen hex uzantl dosya uy-

rnek 1e ait C kodlar

rnek 2ye ait C kodu

Matris displayde hareketli animasyon oluturmak iin verileri belirli aralklarla gncellemek gerekir. rnein, hareket eden otomobil grnts elde etmek iin, otomobilin anlk durumuna ait satr verileri, ayr dizilere yklenir ve srayla dizi elemanlar porta iletilir. Bylece basit animasyonlar oluturulabilir.

rnek 3
Uzun bir metnin matris displayde gsterilmesi iin ekil 9daki gibi kayan yaz mant kullanlr. ekillerden grld gibi her bir kaydrma ilemi sonrasnda displaydeki grnt bir kez sola telenir. Bu esnada en sadaki stundan metnin devamna ait veriler giri yapar.
Haziran 2006 87 BLM ve TEKNK

ekil 5: Devre emas

Kendimiz Yapalm

ekil 12

ekil 13 ekil 9: Kayan yaz mant rnek 3e ait C kodlar

Kayan yaz uygulamasna ait C program aada grlyor. Harici osilatr devresi olmadan mikro denetleyiciyi altrabilmek iin ICPROG programnda konfigrasyon ayarlar ekil 10daki gibi yaplmal. Osilatr olarak IntRC I/O seildiinde dahili osilatrn 4MHz frekansta almas salanm olur.

Gnmzde matris display ieren pek ok yeni cihaz ve aksesuar tasarlanmakta. ekil 11-16da bunlardan birka grlyor. Kol saatleri, kolyeler, kemer tokalar ve yaka kartlar ilgin rnler arasnda. Bu yazda verilen dk maliyetli ve esnek tasarm, benzer projeleri gelitirmekte kullanlabilir.

ekil 14

ekil 15

ekil 16 *Frat niv. Elek-Elektronik Mh. Blm ekil 10: ICPROG ayarlar
BLM ve TEKNK 88 Haziran 2006

ekil 11

yerol@firat.edu.tr