dr in. K. Fuzowski PGE Grnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. mgr N.

Szubska Wodarczyk Katedra Ekonomii Rozwoju U

2.1 Polityka ekologiczna i energetyczna Unii Europejskiej i Polski Wstp Nie ulega wtpliwoci, i polityka energetyczna i ekologiczna UE, a wraz z nimi zapewnienie bezpieczestwa energetycznego poszczeglnym krajom czonkowskim staj si priorytetowym kierunkiem rozwoju w XXI wieku. W europejskim sektorze elektroenergetycznym obserwuje si systematyczny wzrost zapotrzebowania na energi. UE jest drugim na wiecie konsumentem energii zuywajcym rocznie 15% globalnej produkcji energii pierwotnej. Szacuje si, i roczne zuycie energii pierwotnej w UE wzrasta o okoo 0,6%, przy spadku produkcji wasnej o 1,2%. Oznacza to, i w 2030 roku Wsplnota bdzie musiaa importowa okoo 70% konsumowanej energii (obecnie wskanik ten wynosi okoo 50%) 1. Skuteczne dziaania majce na celu ustanowienie wsplnej polityki energetycznej, a take dodatkowe wysiki na rzecz dywersyfikacji rde energii mog znaczco wpyn na zmniejszenie owego wskanika. Dodatkowo przeciwdziaanie zmianom klimatycznym przekada si bezporednio na polityk energetyczn. Czynnik ten stwarza potrzeb budowy wsplnego rynku energii, zwikszenia wydajnoci energetycznej i znaczenia odnawialnych rde energii, dywersyfikacji dostaw paliw i energii, zmniejszenia uciliwoci energetyki na rodowisko. Biorc pod uwag wszystkie wymienione aspekty, UE stoi przed koniecznoci wdroenia kompleksowej, wsplnej, sprawiedliwej, dugofalowej i korzystnej dla wszystkich pastw czonkowskich polityki energetycznej i ekologicznej. Polityka energetyczna Unii Europejskiej Ustanowienie Europejskiej Wsplnoty Wgla i Stali oraz podpisanie Traktatu o Europejskiej Wsplnocie Energii Atomowej na pocztku lat 50 zainicjowao proces integracji europejskiej. Wytyczne nie odnosiy si bezporednio do uregulowania kwestii energetycznych. Wgiel zapewnia bowiem wtedy 90% potrzeb energetycznych. Natomiast noniki energii takie jak ropa naftowa czy gaz ziemny nie odgryway jeszcze znaczcej roli w gospodarce.

Eurostat Pocketbook Energy, transport and environmental indicators, 2009 edition

Idea wsplnej polityki energetycznej zrodzia si w 1964 roku. Czonkowie EWG podpisali protok dotyczcy podjcia dziaa w celu wypracowania podstawowych zasad polityki energetycznej. Jednake dopiero kryzys naftowy w 1973 roku faktycznie zainicjowa podjcie wsplnych i sprawniejszych dziaa dotyczcych opracowania polityki energetycznej 2. W ramach kreacji wytycznych wsplnotowych opracowano szereg dokumentw rnej rangi majcych na celu wzrost bezpieczestwa energetycznego krajw czonkowskich. Dokumenty te najczciej miay charakter oglnikowy. Nie uwzgldniono rwnie kompleksowego ujcia polityki energetycznej UE. Ten stan rzeczy uchwycono w tzw. Zielonej Ksidze - Ku europejskiej strategii bezpieczestwa energetycznego z 2000 roku, w ktrej podkrelono, i przez 40 lat pastwom czonkowskim nie udao si wypracowa spjnej polityki energetycznej. Rozszerzenia UE od 2004 roku przyczyniy si do przywrcenia debaty na temat nowej polityki energetycznej. Nowi czonkowie czsto zaleni s od importu surowcw energetycznych od Rosji. Relacja ta stanowi zagroenie dla bezpieczestwa energetycznego UE. Idea polityki zrodzia si dopiero w 2006 roku na skutek styczniowego kryzysu gazowego, ktry dotkn wikszo krajw czonkowskich. Najbardziej sytuacje t odczuy Wgry (otrzymay jedynie 60% cakowitych dostaw gazu z Rosji), Austria, Chorwacja, Sowacja, Sowenia (otrzymay 67%), Francja (75%), Wochy (76%) oraz Polska (86%). W marcu 2006 roku przedstawiono dokument Zielona Ksiga Europejska strategia na rzecz zrwnowaonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii 3, ktrego gwnym celem byo rozpoczcie dyskusji o przyszoci sektora energetycznego. Kolejna wana dat by 10 stycznia 2007 roku, wtedy te przedstawiono Komunikat do Rady Unii Europejskiej i Parlamentu Europejskiego tzw. Europejsk Polityk Energetyczn 4. Gwne wyzwanie stanowio zapewnienie trwaych, bezpiecznych i konkurencyjnych dostaw energii. Zmagania dotyczce zmian klimatycznych oraz ch stania si liderem w stosowaniu proekologicznych rozwiza i ochrony rodowiska Europy przyczyniy si do prby poczenia celw polityki energetycznej oraz ekologicznej. Rok po kryzysie gazowym przedstawiono pakiet energetyczno klimatyczny 3x20%+10%. Dokument obejmuje szereg dokumentw dotyczcych handlu emisjami (EU ETS), redukcje emisji poza systemem
2

Raport Komisji z 5 kwietnia 1974r. "Ku nowej strategii polityki energetycznej dla Wsplnot", zaaprobowany przez Rad Ministrw 17 wrzenia 1974r. 3 Zielona Ksiga Europejska strategia na rzecz zrwnowaonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii COM (2006) 105, 8 marca 2006r. 4 Komunikat Komisji Europejskiej do RUE i PE - Europejska Polityka Energetyczna, COM (2007) 1, 10 stycze 2007r.

EU ETS (non ETS), rozwoju odnawialnych rde energii oraz wychwytywania i skadowania dwutlenku wgla (CCS). Dodatkowo polityka energetyczna Unii Europejskiej regulowana jest dyrektywami rodowiskowymi, ktrych gwnym celem jest ograniczenie emisji zanieczyszcze do rodowiska. Jedn z ostatnich Dyrektyw rodowiskowych jest opublikowana 24 listopada 2010 roku Dyrektywa IED w sprawie emisji przemysowych. Dokument ma na celu poprawienie, uproszczenie i zracjonalizowanie prawodawstwa obowizujcego dotychczas. Moliwe to bdzie poprzez poczenie Dyrektyw LCP, IPPC i innych, wyjanienie dotychczasowych przepisw, zmniejszenie niepotrzebnych obcie administracyjnych, zapewnienie zintegrowanego podejcia do ochrony wszystkich elementw przyrodniczych, a take dalsze ograniczenie emisji w stosunku do poprzedniej dyrektywy IPPC 5. Polityka energetyczna Polski Po wejciu w struktury Unii Europejskiej, polski sektor energetyczny stan przed powanymi wyzwaniami. Polsk energetyk cechuje: wysokie zapotrzebowanie na energi finaln; energetyka oparta gwnie na wglu kamiennym i brunatnym (90% mocy); znaczce wyeksploatowanie mocy wytwrczych i przesyowych; brak energetyki atomowej; uzalenienie od zewntrznych dostaw gazu ziemnego (68%) i ropy naftowej (94%); brak jednolitego prawa energetyczno klimatycznego. Dodatkowo konieczne jest tworzenie rygorystycznych wymogw rodowiskowych poprzez implementacj dyrektyw rodowiskowych EU. Wymaga to nowego podejcia do prowadzenia te realizowane polskiej polityki energetycznej przez i rodowiskowej. Dotychczas polityki prawnych byy szereg instrumentw

i ekonomicznych oddziaujcych na przedsibiorstwa energetyczne oraz uytkownikw energii. Instrumenty te zawarte s w gwnej mierze w nastpujcych aktach prawnych: Ustawa Prawo Energetyczne wraz z rozporzdzeniami; Ustawa Prawo Ochrony rodowiska wraz z rozporzdzeniami;

Dyrektywa Parlamentu europejskiego i Rady 2010/75/UE w sprawie emisji przemysowych (Dyrektywa IED) z dnia 24 listopada 2010r.

cyklicznie opracowywanej Polityki Energetycznej Polski (do 2020, 2025, 2030roku).

Aktualnie obowizujca Polityka Energetyczna Polski zostaa przyjta 10 listopada 2009 roku. Dokument okrela strategi pastwa uwzgldniajc najwaniejsze wyzwania stojce przed polsk energetyk uwarunkowane wdraaniem prawa unijnego. Dodatkowo odnosi si do wzrostu cen surowcw energetycznych i ich dostpnoci, rosncego zapotrzebowania na energi, powanych awarii systemw energetycznych i wzrastajcego zanieczyszczenia rodowiska. Znaczco wzrosa aktywno legislacyjna zwizana z dostosowaniem Polskiego prawodawstwa w obszarze elektroenergetycznym do prawodawstwa Unii Europejskiej. Opracowano i opublikowano szereg ustaw, tj.: Ustaw o efektywnoci energetycznej (z dnia 15 kwietnia 2011 roku), Ustaw o handlu uprawnieniami do emisji gazw cieplarnianych (z dnia 28 kwietnia 2011 roku), a take zatwierdzono i przesano do Komisji Europejskiej Krajowy plan dziaania w zakresie energii ze rde odnawialnych. W Parlamencie trwaj rwnie prace nad nowelizacj Prawa Atomowego, Prawa Energetycznego, Ustaw o odnawialnych rdach Energii oraz Projektem Rozporzdzenia Ministra Gospodarki w sprawie szczegowego zakresu obowizkw uzyskania i przedstawienia do umorzenia wiadectw pochodzenia Niezalenie od dziaa centralnych na szczeblach poszczeglnych wojewdztw tworzone s programy umoliwiajce dostosowania lokalne do europejskich i krajowych aktw prawnych z zakresu energetyki. Przykad stanowi rozpoczcie w 2009 roku prac nad jedn z szeciu polityk sektorowych wojewdztwa dzkiego polityki w obszarze energetyki i ochrony rodowiska. Wpyw zmian prawodawstwa europejskiego na polski i europejski sektor energetyczny Wzrost zapotrzebowania na energi w UE (rys 1.) przy rosncym uzalenieniu od dostaw surowcw energetycznych, a take cigle zaostrzane wymagania rodowiskowe w obszarze energetyki wymagaj zaangaowania wadz rzdowych, jak rwnie najwikszych europejskich koncernw energetycznych majcych zapewni bezpieczestwo energetyczne UE.

TWh
5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2015 2020 2025 2030

eurostat

prognoza

Rysunek 1: Zuycie energii elektrycznej w krajach Unii Europejskiej, wraz z prognozowanym zuyciem do roku 2030.
rdo: Eurostat, Eurelectric, TUA.

Przedstawiciele najwikszych europejskich koncernw energetycznych po serii spektakularnych fuzji i przej w latach 2000 - 2008 wraz z nastaniem kryzysu ekonomicznego w 2008 roku znaczco straciy na wartoci (rys 2). W wikszoci krajw europejskich udzia trzech najwikszych podmiotw w sektorze produkcji i sprzeday energii elektrycznej przekracza 70%.

Rysunek 2: Zmiany cen akcji najwikszych europejskich koncernw energetycznych. rdo: opracowanie wasne na podstawie serwisu uk.finance.yahoo.com

Zauwaa si, e po 2008 roku koncerny energetyczne wci trac na wartoci. Przyczyn jest nie tylko kryzys ekonomiczny, ale take niepewno dotyczca sektora energetycznego. Wymogi stawiane przez UE odnoszce si do zapewnienia bezpieczestwa energetycznego oraz ochrony rodowiska naturalnego tworz barier inwestycyjn zwizan z moliwoci instalacji nowych mocy wytwrczych. Naley przy tym podkreli, i wikszo mocy wytwrczych powstao w latach 1960 1990, ktre znacznie zostay zdekapitalizowane (rys 3) i wymagaj modernizacji oraz odtworze.
Wgiel kamienny (131 GW) Wgiel brunatny (60 GW) Gas/olej (131 GW) Atom (131 GW)

~70% elektrowni w drugiej poowie swojego cyklu ycia

~60% elektrowni w drugiej poowie swojego cyklu ycia

~50% elektrowni w drugiej poowie swojego cyklu ycia

~70% elektrowni w drugiej poowie swojego cyklu ycia

Rysunek 3: Struktura wieku mocy zainstalowanych w energetyce. rdo: RWE

Natomiast

prowadzone

dziaania

prawne

zakresie

dekarbonizacji

oraz

zmniejszenia emisyjnoci europejskiej energetyki mog spowodowa, i odtworzenie mocy wytwrczych zgodnie z wymaganiami prawa rodowiskowego, bdzie bardzo trudne do zrealizowania oraz kosztowne. Zwaywszy dodatkowo na fakt, i w kolejnych krajach europejskich poruszony zosta temat o likwidacji europejskich elektrowni atomowych (decyzj o likwidacji elektrowni atomowych podjy ju np. Niemcy) jedyn alternatyw umoliwiajc odtworzenie mocy wytwrczych z uwzgldnieniem wymogw rodowiskowych wydaje si inwestowanie w energetyk opart na gazie ziemnym oraz rozwj odnawialnych rde energii. Inwestowanie w odnawialne rda energii wydaje si efektywnym rozwizaniem. Zauwaa si du oszczdno w czasie realizacji inwestycji. Cykl budowy farmy wiatrowej trwa okoo 2-3 lata podczas, gdy elektrowni konwencjonalnej okoo 4-6 lat,
6

z uwzgldnieniem idei dekarbonizacji gospodarki UE. Co wicej, moliwo uzyskania

wsparcia zarwno na etapie budowy (np.: fundusze, wsparcia, poyczki, preferencyjne kredyty), jak i eksploatacji (np.: system zielonych certyfikatw) powoduj, i inwestowanie w technologie produkcji energii ze rde odnawialnych jest opacalnym i intratnym przedsiwziciem. Obecnie zauwaa si rozwj mocy wytwrczych opartych na odnawialnych rdach energii (rys 4) poprzez spalanie/wspspalanie biomasy, energetyk wiatrow, ma energetyk wodn, a take energetyk solarn.

100,0% 98,0% 96,0% 94,0% 92,0% 90,0% 88,0% 86,0% 84,0%

35 820 MW
3,8%

35 854 MW

35 750 MW

35 950 MW

4,5%

5,1%

6,0%

3,7%

3,7%

3,7% 3,7%

92,5%

91,8%

91,2%

90,3%

2007 elektrownie cieplne

2008 2009 elektrownie szczytowo - pompowe

2010 rda odnawialne

Rysunek 4: Wzrost mocy w energetyce odnawialnej w Polsce w latach 2007 - 2010. rdo: opracowanie wasne na podstawie ARE S.A.

Wzrost udziau odnawialnych rde energii w oglne wytwarzanej energii finalnej powinien by nadal realizowany. Tym bardziej, i obserwuje si spadek mocy zainstalowanej w energetyce konwencjonalnej oraz niewystarczajce inwestycje. W ostatnich latach oddano zaledwie trzy due bloki energetyczne - w Ptnowie (464 MW) , agiszy (460) i Bechatowie (858 MW). Co wicej, Polski znaczce zaostrzenia rodowiskowe skutkujce dalszymi wyczeniami blokw konwencjonalnych, a take spenienie wymaga Polityki Energetycznej (zaoono, e w 2030 roku 18,8% energii stanowi bdzie OZE) potwierdzaj konieczno rozwoju tej gazi sektora energetycznego. (rys 5).

Rysunek 5: Prognozy produkcji energii z OZE . rdo: opracowanie wasne na podstawie Polityki Energetycznej Polski do 2030r.

Dodatkowo prognozy zapotrzebowania na energi elektryczn pokazuj, e ze wzgldu na unijne zaostrzenia rodowiskowe (Dyrektywy IED, CCS) i struktur wieku polskich elektrowni konwencjonalnych moe nastpi deficyt mocy ze wzgldu na wyczenia jednostek konwencjonalnych (rys 6).

Rysunek 6: Prognozy zapotrzebowania na energi w Polsce do roku 2020. rdo: opracowanie PGE S.A.

Inwestowanie w odnawialne rda energii oraz zwikszenie efektywnoci energetycznej s jedynymi moliwymi rozwizaniami zgodnymi z aktualnym kierunkiem polityki energetycznej UE, ktre umoliwi zapewnienie stabilizacji funkcjonowania sektora energetycznego. Podsumowanie Dotychczasowe dziaania organw UE i Polski w zakresie energetyki charakteryzoway si powstawaniem licznej dokumentacji bez uwzgldnienia realizacji dziaa. Istnieje potrzeba ustanowienia jednej kompleksowej, dugofalowej, wsplnej i solidarnej polityki energetycznej na poziomie EU oraz przeoeniu jej celw na poszczeglne kraje czonkowskie i regiony. Niezwykle wanym i trudnym dziaaniem w opracowywaniu polityki energetycznej bdzie uwzgldnienie celw, priorytetw oraz rnorodnoci polityk energetycznych poszczeglnych pastw czonkowskich, ktre dotychczas uniemoliwiay wypracowanie wsplnego stanowiska w kwestii energetyki i ochrony rodowiska. Kraje Europy Zachodniej skupiaj si gwnie na aspektach klimatycznych, podczas gdy dla krajw Europy Wschodniej gwny priorytet stanowi dziaania zwizane z bezpieczestwem i dywersyfikacj dostaw surowcw energetycznych. Naley podkreli, i dla proekologicznego rozwoju krajowego sektora energetycznego niezbdna jest regulacja oraz stworzenie odpowiednich ram prawnych i procedur administracyjnych. Istnieje potrzeba opracowania realnego planu dziaania i kreacji mechanizmw zapewniajcych bezpieczestwo energetyczne i ekologiczne pastwa z wykorzystaniem potencjau oraz moliwoci poszczeglnych regionw.
Bibliografia Biaa Ksiga Polityka energetyczna Unii Europejskiej, COM (95) 628, grudzie 1995r.; Dyrektywa Parlamentu europejskiego i Rady 2010/75/UE w sprawie emisji przemysowych (Dyrektywa IED) z dnia 24 listopada 2010r.; Eurostat Pocketbook Energy, transport and environmental indicators, 2009 edition; Komunikat Komisji Europejskiej do RUE i PE - Europejska Polityka Energetyczna, COM (2007) 1, 10 stycze 2007r.; Pakiet Klimatyczno Energetyczny 20 20 by 2020. Europe's climate change opportunity, COM(2008) 30, 23 stycze 2008r.; Polityka energetyczna Polski do 2030r, Monitor Polski z dnia 14 stycznia 2010r., nr 2 poz. 11; Polityka energetyczna Unii Europejskiej, COM (95) 682 z dnia 13 grudnia 1995r.; Portal internetowy Wojewdztwa dzkiego, www.lodzkie.pl;

Raport Komisji z 5 kwietnia 1974r. "Ku nowej strategii polityki energetycznej zaaprobowany przez Rad Ministrw 17 wrzenia 1974r.; Traktat Akcesyjny, Dz. U. z 2004r. nr 90 poz. 864;

dla Wsplnot",

Traktat Karty Energetycznej oraz Protok Karty Energetycznej dotyczcej efektywnoci energetycznej i odnonych aspektw ochrony rodowiska z dnia 17 grudnia 1994r., Dz. U. z 2003r. nr 105 poz. 985; Ustawa Prawo energetyczne, Dz. U. z 1997r. nr 54 poz. 348 z pn. zmianami; Ustawa Prawo ochrony rodowiska, Dz. U. z 2001r. nr 62 poz. 627 z pn. zmianami; Zielona Ksiga Europejska strategia na rzecz zrwnowaonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii COM (2006) 105, 8 marca 2006r.; Zielona Ksiga Ku europejskiej strategii bezpieczestwa energetycznego, COM (2000)769, 27 listopad 2000r.; Zielona Ksiga Ku polityce energetycznej Unii Europejskiej, COM (94) 659, stycze 1995r.;

10