2

Program szkolenia Obsuga programw przestrzennej ArcGIS i Geomedia

Zagadnienie Wprowadzenie do programu GeoMedia
Charakterystyka systemu Tworzenie geoprzestrzeni Podczanie istniejcych baz danych Zmiana systemu wsprzdnych geoprzestrzeni Praca z klasami obiektw w oknie mapy i oknie tabeli Legenda mapy zmiana atrybutw wywietlania

systemu

informacji

Czas trwania 1 godzina

Tworzenie i edycja obiektw

Tworzenie nowej geohurtowni Kalibracja rastra Tworzenie klas obiektw Digitalizacja mapy w bazie wielodostpowej Kontrola poprawnoci topologicznej

3 godziny

Praca z zewntrzn baz danych atrybutowych. Tworzenie map tematycznych

Modu tworzenia map tematycznych w programie Tworzenie mapy tematycznej dla danych jakociowych Podczanie danych nieprzestrzennych z zewntrznych rde (np.GUS) Tworzenie mapy tematycznej metoda kartogramu Tworzenie kompozycji mapy w oknie rozkadu

3 godziny

Przegld wybranych narzdzi do zapytao przestrzennych

Atrybut funkcyjny Zapytanie atrybutowe Zapytanie przestrzenne

2 godziny

Przegld wybranych narzdzi do analiz przestrzennych

Iloczyn i rnica przestrzenna Strefa buforowa Scalenie analityczne Agregacja

3 godziny

Wprowadzenie do programu ArcGIS

Charakterystyka systemu Zakadanie projektu, tworzenie geobazy Praca w ArcCatalog Ustawienia systemu odniesienia. Praca z klasami obiektw i warstwami

1 godzina

Tworzenie i edycja obiektw

Tworzenie klas obiektw Praca z serwerami WMS Digitalizacja wybranych warstw tematycznych Edycja obiektw (geometria, atrybuty)

2,5 godziny

Tworzenie map tematycznych

Modu tworzenia map tematycznych w programie Przeksztacenie danych jakociowych (mapa zasigw) na dane w skali ilociowej Funkcja Join i aktualizacja atrybutw w bazie Tworzenie mapy tematycznej metoda kartogramu a metoda dazymetryczna Tworzenie kompozycji mapy w oknie rozkadu

2,5 godziny

Analizy przestrzenne - wektorowy model danych

Zapytania atrybutowe Proste analizy przestrzenne na modelu wektorowym danych

3 godziny

Analizy wektorowe realizowane przy pomocy geoprzetwarzania Proste analizy przestrzenne - rastrowy model danych Analizy rastrowe realizowane przy pomocy geoprzetwarzania
3 godziny

Spis treci
Skrypt 1. Systemy GIS jako systemy bazodanowe .......................................................................................... 9 1.1 Podstawowe pojcia z zakresu baz danych ................................................................................... 9 1.2 Relacyjne bazy danych................................................................................................................. 10 1.3 Integralnod danych .................................................................................................................... 13 1.4 Wyszukiwanie danych ................................................................................................................. 14 1.5 Praca wielodostpowa pojecie transakcji ................................................................................ 16 1.6 Architektura systemw GIS ......................................................................................................... 16 2. Metody wizualizacji danych w systemach GIS............................................................................... 18 2.1 Pojcie mapy. Klasyfikacja map................................................................................................... 18 2.2 Mapy rodowiska przyrodniczego w Polsce ................................................................................ 19 2.3 System odniesienia, odwzorowania i ukady wsprzdnych ..................................................... 20 2.4 Charakterystyka zjawisk przestrzennych ..................................................................................... 21 2.5 Symbolizacja danych: zmienne graficzne, znaki kartograficzne .................................................. 22 2.6 Modele danych w GIS. Model krajobrazowy a model kartograficzny ......................................... 23 2.7 Klasyfikacja danych...................................................................................................................... 24 2.8 Charakterystyka wybranych metod kartograficznych ................................................................. 25 3. Operatory i analizy przestrzenne................................................................................................... 28 3.1 Analiza danych wektorowych ...................................................................................................... 28 3.2 Operatory przestrzenne (na przykadzie ArcGIS) ........................................................................ 31 3.3 Narzdzia Analiz (na przykadzie ArcGIS) .................................................................................... 34 3.4 Analiza danych rastrowych.......................................................................................................... 37 3.5 Wybrane narzdzia analiz rastrowych ........................................................................................ 37 Dwiczenia praktyczne Dwiczenie 1: Wprowadzenie do programu GeoMedia ......................................................................... 43 1. 1 Oglna charakterystyka systemu ............................................................................................... 43 1.2 Integracja i zarzdzanie danymi .................................................................................................. 43 1.3 Tworzenie geoprzestrzeni ........................................................................................................... 43 1.4 Podczanie istniejcej bazy danych............................................................................................ 44 1.5 Praca z klasami obiektw w oknie mapy i tabeli. Rastry ............................................................. 45 1.6 Legenda mapy - zmiana atrybutw wywietlania ....................................................................... 47

1.7 Zmiana systemu wsprzdnych geoprzestrzeni......................................................................... 50 1.8 Filtry przestrzenne ....................................................................................................................... 52 Dwiczenie 2: Tworzenie i edycja obiektw ............................................................................................ 54 2.1 Tworzenie geohurtowni danych .................................................................................................. 54 2.2 Kalibracja rastra ........................................................................................................................... 55 2.3 Geokodowanie wsprzdnych ................................................................................................... 55 2.4 Rejestracja rastra......................................................................................................................... 58 2.5 Tworzenie klas obiektw ............................................................................................................. 61 2.6 Digitalizacja mapy w bazie wielodostpowej .............................................................................. 61 2.7 Kontrola poprawnoci topologicznej ........................................................................................... 62 Dwiczenie 3: Praca z zewntrzna baz danych atrybutowych. Tworzenie map tematycznych ............ 64 3.1 Modu tworzenia map tematycznych w programie GeoMedia .................................................. 64 3.2 Podczanie danych nieprzestrzennych z zewntrznych rde.................................................. 65 3.3 Tworzenie mapy tematycznej metod kartogramu .................................................................... 70 3.4 Tworzenie kompozycji mapy w oknie rozkadu........................................................................... 72 Dwiczenie 4: Przegld wybranych narzdzi do zapytao przestrzennych............................................... 76 4.1 Atrybut funkcyjny (Functional Atribute) ..................................................................................... 76 4.2 Zapytanie atrybutowe (Attribute Query) .................................................................................... 78 4.3 Zapytanie przestrzenne (Spatial Query) ...................................................................................... 80 Dwiczenie 5: Przegld wybranych narzdzi do analiz przestrzennych .................................................. 81 5.1 Strefa Buforowa (Buffer Zone) .................................................................................................... 81 5.2 Iloczyn i rnica przestrzenna (Spatial Intersection, Spatial Difference) .................................... 83 5.3 Scalanie analityczne (Analitical Merge) ....................................................................................... 84 5.4 Agregacja przestrzenna (Aggregation) ........................................................................................ 84 5.5 Zoone analizy przestrzenne dwiczenia praktyczne (opcjonalnie) .......................................... 86 Dwiczenie 6: Wprowadzenie do programu ArcGIS................................................................................ 87 6.1 Zapoznanie si z podstawowymi funkcjami w ArcCatalog .......................................................... 87 6.2 Tworzenie nowych elementw projektu w ArcCatalog .............................................................. 88 6.3 Import danych do formatw ArcGIS ........................................................................................... 89 6.4 Zapoznanie si z podstawowymi funkcjami w ArcMap............................................................... 92 6.5 Korzystanie z serwisw WMS w ArcGIS ...................................................................................... 95 Dwiczenie 7: Tworzenie i edycja danych ............................................................................................... 96 7.1 Tworzenie klas obiektw ............................................................................................................. 96 7.2 Wektoryzacja wybranych warstw tematycznych ........................................................................ 97

7.3 Edycja danych graficznych i opisowych ....................................................................................... 99 7.4 Eksport danych ............................................................................................................................ 99 Dwiczenie 8: Tworzenie map tematycznych........................................................................................ 100 8.1 Modu tworzenia map tematycznych ........................................................................................ 100 8.2 Przeksztacenie danych jakociowych (mapa zasigw) na dane ilociowe ............................. 102 8.3 Aktualizacja atrybutw w bazie Temkart .................................................................................. 104 8.4 Tworzenie mapy tematycznej metod kartogramu .................................................................. 105 8.5 Kompozycja mapy w oknie rozkadu ......................................................................................... 107 Dwiczenie 9: Analizy przestrzenne - wektorowy model danych ......................................................... 110 9.1 Zapytania atrybutowe ............................................................................................................... 110 9.2 Proste analizy przestrzenne na modelu wektorowym danych ................................................. 110 Dwiczenie 10: Analizy wektorowe realizowane przy pomocy geoprzetwarzania ............................... 110 Dwiczenie 11: Proste analizy przestrzenne - rastrowy model danych ................................................ 118 Dwiczenie 12: Analizy rastrowe realizowane przy pomocy geoprzetwarzania ................................... 118 Zalecana literatura Zalecana literatura .............................................................................................................................. 129

Skrypt

1. Systemy GIS jako systemy bazodanowe

Systemy informacji przestrzennej s zespoem rodkw technicznych, prawnych i organizacyjnych nastawionych na gromadzenie, przetwarzanie i udostpnianie danych o charakterze przestrzennym. Skupiajc si na aspektach technicznych systemw GIS najwaniejsz czci s tutaj bazy danych i systemy zarzdzania nimi. Zatem systemy GIS mog byd uwaane za technologi informatyczn integrujc dane o charakterze przestrzennym (chod czsto rwnie nieprzestrzennym) w bazach danych umoliwiajc ich wizualizacj, wyszukiwanie, czenie i analiz. Zatem znajomod podstaw funkcjonowania baz danych jest niezbdna kademu uytkownikowi systemw GIS. Jak wspomniano powyej systemy GIS zasilane s danymi majcymi odniesienie do przestrzeni geograficznej. Schematyczny podzia danych dla tych systemw zaprezentowano na poniszym rysunku.

Rys. 1. Podzia danych dla GIS

Rny charakter danych powoduje, e s one przechowywane w formie cyfrowej w rnych formatach i rnej postaci. Nie zmienia to jednak faktu, e wszystkie dane musz byd zarzdzane przez system bazodanowy, co jest warunkiem korzystania z nich w przypadku zoonych analiz przestrzennych wymagajcych integracji z innymi danymi.

1.1 Podstawowe pojcia z zakresu baz danych

Baza danych jest to wsplnie wykorzystywany zbir logicznie poczonych danych, umoliwiajcy spenianie potrzeb informacyjnych oraz reprezentujcy biecy stan obiektw poprzez ich umown reprezentacj. Zatem baza danych stanowi zbir danych i sama w sobie nie jest zintegrowana z narzdziami i aplikacjami tworzonymi do manipulacji danymi za jej porednictwem. Definiuje si zatem pojcie systemu zarzdzania baz danych, ktry stanowi zasoby jzykowe i aplikacyjne, przeznaczone do stworzenia oraz wsplnego wykorzystania danych przez wielu uytkownikw. Rozdzia tych zadao wynika z potrzeby uniwersalnoci dostpu do baz danych i czsto wskiej

specjalizacji i zmiennoci aplikacji z nich korzystajcych. Oczywicie istnieje wiele pomysw na organizacj danych w postaci bazy danych. Bazy danych mog byd oparte o nastpujce modele logiczne: a) dokumentalny, b) hierarchiczny, c) sieciowy, d) relacyjny (relacyjno-obiektowy), e) obiektowy. Pierwsze trzy maj obecnie charakter historyczny, a ostatni nie znajduje szerokich zastosowao w praktyce, dlatego nie zostan tu omwione. Natomiast model relacyjny zasuguje na szczegln uwag i jest omwiony poniej. Model relacyjno-obiektowy jest pochodn modelu relacyjnego i pozwala na manipulacj danymi jako zestawem obiektw (obiekty mog posiadad nie tylko atrybuty, ale rwnie zdefiniowane dla nich metody czyli funkcje i procedury), jako mechanizm wewntrzny bazy relacyjno-obiektowe dziaaj jednak w oparciu o model relacyjny.

1.2 Relacyjne bazy danych

Relacyjny model danych oparty jest o pojcie relacji, czyli dwuwymiarowej tabeli (rys. 2).

Rys. 2. Przykad relacji (tabeli) obiektw typu dziaka

Kada tabela stanowi reprezentacj zbioru obiektw jednego rodzaju (np. osb). Kada kolumna w tabeli zawiera zbir atrybutw obiektw jednakowego typu (np. nazwiska). Wane jest aby w pojedynczej kolumnie nie przechowywad atrybutw moliwych do podziau czyli np. adres zamieszkania naley rozbid na miasto, ulic, nr itd. i kady z tych atrybutw przechowywad w osobnej kolumnie. Podzia tabeli na kolumny wymaga zdefiniowania typu danych jaki kada kolumna ma przechowywad. Naley zatem znad podstawowe typy danych. Chod mog si one rnid szczegami w zalenoci od producenta systemu, to w wikszoci oparte s o typy informatyczne. Oto przykady:

10

Tabela 1. Przykadowe typy danych Typ char(n) varchar(n) text int Opis Cig znakw o dugoci n Cig znakw o zmiennej dugoci i okrelonej maksymalnej dugoci Cig znakw o nieokrelonej dugoci Liczba cakowita z - 2147483648 do 2147483647 Liczba rzeczywista z zakresu: single od ok. 1,5*10 -45 do 3,4*1038 Liczba rzeczywista z zakresu: double od ok. 5*10 -324 do 1,8*10308 data Dane binarne (np. obrazy) Dane logiczne 8 bajtw 4 bajty zakresu: 4 bajty Wielkod n bajtw

date binary yes/no

3 bajty jak dane 1 bit

Zbir wszystkich atrybutw obiektu (czyli wiersz) jest reprezentacj jednego konkretnego obiektu (czyli np. konkretnej osoby) i nazywany jest krotk. Poniewa w wikszoci baz danych przechowywane s informacje o rnych typach obiektw projektuje si dla kadego typu oddzieln tabel. Taka organizacja danych zapewnia intuicyjn transpozycj rzeczywistoci na reprezentacj informatyczn. Wymaga jednak zdefiniowania szybkich sposobw czenia danych. Takie poczenia zapewniaj identyfikatory obiektw czyli klucze gwne. Klucz gwny relacji (ang. primary key) jest to atrybut lub zbir minimalny atrybutw, ktrych wartoci jednoznacznie identyfikuj wszystkie krotki relacji. Klucz gwny oprcz warunku minimalnoci musi byd niepowtarzalny i nie moe byd pusty (musi zostad nadany kademu wierszowi). Istnienie klucza gwnego jako atrybutu sprawia, e nie istnieje koniecznod przestrzegania kolejnoci wierszy w relacji jest ona dowolna. Podsumowujc cechy tabeli w bazie danych to: musi mied jednoznaczna nazw, kada kolumna ma jednoznaczn nazw w obrbie jednej tabeli,

11

wszystkie wartoci w kolumnie s tego samego typu, w kadej tabeli jest przynajmniej jedna kolumna, nie s dozwolone powtrzenia caych wierszy w tabeli, relacja moe istnied bez wierszy, nie jest dozwolone przechowywanie zbioru wartoci na przeciciu kolumny i wiersza tabeli kady element danych musi byd nierozkadalny, nie jest istotny porzdek wierszy tabeli, do rozrnienia wierszy su klucze gwne, a nie kolejnod, nie jest istotny porzdek kolumn tabeli.

Ponadto w tabeli wyrnid mona rwnie klucz obcy (ang. foreign key) - to jest atrybut relacji, ktrego wartod jest wartoci klucza gwnego pewnej innej relacji. Dziki warunkowi minimalnoci doczenie identyfikatora obiektu z jednej relacji do atrybutw innej umoliwia utrwalenie zwizku pomidzy obiektami z rnych relacji. To w jaki sposb to poczenie jest realizowane zaley od typu zwizku midzy relacjami. Wyrnia si trzy typy zwizkw relacji: a) zwizek jeden-do-jednego (1:1) Wystpuje wtedy, kiedy obiekt z jednej tabeli jest powizany z co najwyej jednym obiektem z drugiej i odwrotnie. Przypadek taki rzadko wystpuje w rzeczywistoci i sprowadza si do tego, e dwie tabele mona przedstawid jako jedn tabel. Przykadowo, gdyby prawo pozwalao na posiadanie tylko jednej nieruchomoci gruntowej przykadowy wykaz wacicieli i posiadanych przez nich nieruchomoci mgby wygldad nastpujco:
Imi Jan Maria Stanisaw Nazwisko Nowak Nowak Kowalski Ulica NrD NrL widnicka 53 1 widnicka 53 1 Grunwaldzka 23 3 PESEL Nr Obrb NrKw Pow 61080301345 121/1 2345 123/98 450.45 65030202897 47020103786 123 2345 150/99 1200.23

b) zwizek jeden-do-wielu (1:n) Wystpuje w przypadku gdy jednemu obiektowi danego typu odpowiada zero lub wicej obiektw drugiego typu, ale obiektowi typu drugiego tylko jeden typu pierwszego. Przykadowo taka sytuacja miaa by miejsce gdyby prawo pozwalao na posiadanie wicej ni jednej nieruchomoci jednak niedozwolona by bya wspwasnod. Dane obu typw nie mogy by byd w tym przypadku przedstawione w jednej tabeli bez powtarzania wartoci wszystkich atrybutw. Poczenie realizuje si wstawiajc do tabeli obiektw drugiego typu identyfikatora (klucza) obiektu typu pierwszego. Waciciele: Dziaki:
Imi Jan Maria Stanisaw Nazwisko Nowak Nowak Kowalski Ulica NrD NrL widnicka 53 1 widnicka 53 1 Grunwaldzka 23 3 PESEL 61080301345 65030202897 47020103786 Nr Obrb NrKw Pow 121/1 2345 123/98 450.45 121/2 2345 124/98 449.67 123 2345 150/99 1200.23 PESEL 61080301345 61080301345 47020103786

12

c) zwizek wiele-do-wielu (n:m) Przypadek najbardziej oglny. Jednemu obiektowi pierwszego typu odpowiada dowolna ilod obiektw typu drugiego i odwrotnie. Tutaj aby zaznaczyd zwizek midzy obiektami niezbdne jest stworzenie dodatkowej tabeli, ktra bdzie przechowywaa pary kluczy gwnych z tabel ktre ma czyd. Dziki temu redundancja (nadmiarowod) informacji w bazie danych redukowana jest do powtrzeo identyfikatorw. Waciciele: Dziaki:
Imi Jan Maria Stanisaw Nazwisko Nowak Nowak Kowalski Ulica NrD NrL widnicka 53 1 widnicka 53 1 Grunwaldzka 23 3 PESEL 61080301345 65030202897 47020103786

Nr Obrb NrKw Pow 121/1 2345 123/98 450.45 121/2 2345 124/98 449.67 123 2345 150/99 1200.23

Wasnod:
PESEL NrDzialki Obrb 61080301345 121/1 2345 61080301345 123 2345 47020103786 123 2345

W przypadku posiadania nieruchomoci taka sytuacja jest w rzeczywistoci. Zwizek relacji przedstawid mona w postaci schematu:

1.3 Integralno danych

Dane w bazach danych w odrnieniu od danych przechowywanych w systemie plikw poza bazami s objte reguami i powizane ze sob w celu zapewnienia ich integralnoci, czyli ich spjnoci, kompletnoci i jednoznacznoci. Wizy te nazywane s wizami integralnoci. Np. integralnod dziedziny zapewnia ograniczenie typu danych w kolumnie. Baza moe nie pozwolid na pozostawienie pustej wartoci w danej kolumnie (wartod obligatoryjna), proponowad wartod domyln lub ograniczyd rozpitod przedziau wartoci dopuszczalnych (np. atrybut wzrost nie moe byd ujemny). W przypadku klas obiektw (tabel) powizanych ze sob za pomoc kluczy czsto definiuje si mechanizmy uniemoliwiajce wprowadzenie do tabeli podrzdnej wartoci klucza obcego, ktry nie istnieje w tabeli nadrzdnej (np. nie mona wprowadzid do kolumny PESEL w tabeli Wlasnosc na rysunku powyej wartoci ktrej nie ma w tabeli Wlasciciele w kolumnie PESEL). W podobny sposb mona wymusid kaskadow aktualizacj kluczy obcych w tabelach podrzdnych w przypadku zmiany lub usunicia klucza gwnego w tabeli nadrzdnej.

13

1.4 Wyszukiwanie danych

Podstawnym zadaniem systemw bazodanowych jest wspomaganie decyzji poprzez eksploracj i analiz zgromadzonych danych. Uniwersalnym sposobem komunikacji z wikszoci baz danych jest jzyk SQL. Jzyk ten jest nieproceduralnym jzykiem poleceo i w wikszoci przypadkw obsugiwany jest za pomoc interfejsu graficznego. W celu poczenia danych z rnych tabel i wywietlenia ich w formie jednej tabeli stosuje si polecenie: SELECT ktre_kolumny (* oznacza wszystkie) FROM z_ktrej_tabeli WHERE warunek; Przykadowo wybr kolumny Nazwisko z tabeli Wlasciciele wyglda nastpujco: SELECT Nazwisko FROM Waciciele W warunku mona definiowad kryteria selekcji. Np. wyszukanie osb o nazwisku Kowalski: SELECT Nazwisko FROM Wlasciciele WHERE Nazwisko = Kowalski W przypadku czenia tabel w warunku naley podad dodatkowo pary klucz gwny-klucz obcy tabel z ktrych dane pobieramy. Przykad dla wyszukania numerw dziaek posiadanych przez osoby o nazwisku Kowalski: SELECT Nazwisko, Nr_dzialki FROM Wlascicele, Wlasnosc WHERE Nazwisko = Kowalski AND Wlasciciele.PESEL = Wlasnosc.PESEL Dodatkowo wyszukiwane dane mona agregowad stosujc rne funkcje np. iloci (count), sumy (sum), redniej (avg), minimum (min), maksimum (max) itp. Przykad obliczenia liczby dziaek posiadanych przez osoby o nazwisku Kowalski: SELECT Nazwisko, count(Nr_dzialki) FROM Wlascicele, Wlasnosc WHERE Nazwisko = Kowalski AND Wlasciciele.PESEL = Wlasnosc.PESEL GROUP BY Nazwisko Poszczeglne elementy tego polecenia naley rwnie wskazad w przypadku zapytao za pomoc interfejsu graficznego np. zapytao atrybutowych w programie Geomedia czy wyszukiwania po atrybucie w programie ArcGIS:

14

W wielu systemach bazodanowych (w tym Geomadia, ArcGIS) podane jest przechowywanie informacji o zwizkach midzy tabelami a nie definiowanie ich przy kadym zapytaniu. Aby powizad ze sob tabele (klasy obiektw) w aplikacji ArcMap (ArcGIS) udostpnione jest narzdzie JOIN and RELATES a w systemie Geomedia narzdzie JOIN:

Opcja JOIN w obu przypadkach wykorzystywana jest dla zwizkw jeden-do-jednego i wiele-dojednego. Wynikiem jej dziaania jest jedna wsplna tabela danych zawierajca dane z obu czonych tabel. Istniej cztery podstawowe odmiany funkcji JOIN: a) Inner zwraca tylko te wiersze, ktre maj odpowiedniki (wsplny atrybut wicy) w obu tabelach.

15

b) Right zwraca wszystkie wiersze z pierwszej tabeli i odpowiedniki z drugiej jeeli istniej (jeeli nie istniej wstawia puste wartoci).

c) Left zwraca wszystkie wiersze z drugiej tabeli i odpowiedniki z pierwszej jeeli istniej (jeeli nie istniej wstawia puste wartoci).

d) Full zwraca wszystkie wartoci z obu tabel (jeeli nie istniej odpowiedniki wstawia puste wartoci). Narzdzie RELATES programu ArcMap w przeciwieostwie do JOIN nie czy tabel a definiuje jedynie informacj o zwizku. Stosowane jest do zwizkw wiele-do-wielu i jeden-do-wielu. Powizane tabele nie s wywietlane czenie, ale moliwy jest bezporedni dostp do atrybutw powizanych. Dodad naley, e czenie tabel w systemach GIS opierad si moe zarwno na atrybutach opisowych jak i na relacji przestrzennej midzy obiektami (np. ssiedztwie, odlegoci itp.).

1.5 Praca wielodostpowa pojecie transakcji

Przewag systemw bazodanowych nad prac w systemie plikw jest moliwod jednoczesnego korzystania z zasobw bazy przez wielu uytkownikw. Zapewnienie spjnoci danych w tym przypadku wymaga ograniczeo w dostpie do aktualnie modyfikowanych wartoci w bazie. Zapewnia to mechanizm transakcji. Ten sam mechanizm chroni baz na wypadek usterek lub przerw w zasilaniu. Oglnie rzecz biorc mechanizm transakcji zapewnia przeprowadzenie operacji edycji lub kwerendy modyfikujcej do bazy w obszarze tymczasowym i po pomylnym wykonaniu czynnoci w tym obszarze i zatwierdzeniu operacji - trwaego zapisu w bazie. Np. rozpoczcie edycji geometrii istniejcego obiektu typu budynek przez jednego z uytkownikw rozpoczyna transakcj a po pomylnym zakooczeniu edycji i zatwierdzeniu kooczy j co powoduje zapis w bazie i blokad dostpu do obiektu tylko na t chwil. Dziki izolacji transakcji jeeli jedno z poleceo skadowych transakcji si nie powiedzie caa transakcja jest wycofana i nie powoduje niespjnoci w bazie danych.

1.6 Architektura systemw GIS

Pod oglnym pojciem architektury systemu informatycznego rozumiemy sposb jego organizacji. W przeszoci najprostsz form organizacji byo rozwizanie typu desktop GIS, ktrego zastosowanie umoliwiao gromadzenie i przetwarzanie danych na dysku komputera wyposaonego w specjalistyczne oprogramowanie.

16

Dalszy rozwj spowodowa powstanie architektury dwuwarstwowej typu klient serwer (rys. 3). Stworzyo to moliwod jednoczesnego korzystania z usug systemu komputerowego przez wielu uytkownikw. Wielodostp umoliwi zasilanie bazy oraz edycj danych przez wielu operatorw systemw GIS rwnoczenie. Wraz z rozwojem Internetu pojawiy si architektury wielowarstwowe (rys. 4). Model wielowarstwowy wprowadza do architektury dwuwarstwowej dodatkowy serwer poredniczcy zwany serwerem aplikacji lub warstw poredni. Wydzielenie warstwy poredniej powoduje odcienie aplikacji bdcej klientem.

Rys. 3. Dwuwarstwowa architektura systemw GIS (Gotlib i inni, 2007)

Rys. 4. Wielowarstwowa architektura systemw GIS (Gotlib i inni, 2007)

Sposb organizacji Systemw informatycznych pozwalajcy rnym aplikacjom na wzajemne korzystanie ze swoich funkcji i wymian informacji jest nazywany architektur zorientowan na usugi sieciowe (Service-Oriented Architecture, SOA). Dobr oraz czenie funkcji zwane kompozycj moe prowadzid do powstania nowej usugi. Rozszerzenie usug o funkcje dotyczce informacji przestrzennej przez OGC (Open Geospatial Consortium) doprowadzio do powstania usug udostpniajcych dane on-line. Nale do nich m.in.: WMS (Web Map Service) serwis sucy do udostpniania danych przestrzennych w postaci map w formacie rastrowym w okrelonym ukadzie wsprzdnych i o zadanym rozmiarze. Pozwala na zoenie mapy zawierajcej rne warstwy tematyczne pochodzce z niezalenych serwerw od rnych dostawcw, WFS (Web Feature Service) serwis sucy do udostpniania danych w postaci wektorowej w formacie GML (Geography Markup Language). Poprzez serwis WFS klient ma moliwod selekcji danych wedug zaoonych kryteriw i zainteresowao, WCS (Web Coverage Service) stanowi rozszerzenie specyfikacji WMS. Odnosi si on do cigych danych przestrzennych posiadajcych okrelon wartod dla kadego piksela, np. dane o pokryciu terenu, dane o wysokociach terenu, itp.

17

2. Metody wizualizacji danych w systemach GIS

2.1 Pojcie mapy. Klasyfikacja map
Mapa (def.wg Midzynarodowej Asocjacji Kartograficznej, 1990 r.) - jest modelem wybranego aspektu rzeczywistoci geograficznej i zarazem narzdziem do przedstawiania informacji geograficznej w sposb, ktry moe byd wzrokowy, cyfrowy lub dotykowy. Wspczenie mapa powstaje najczciej jako kartograficzna wizualizacja treci bazy danych przestrzennych, std od poprawnego skonstruowania bazy danych (Rozdzia I) zaley w duej mierze moliwod opracowania mapy poprawnie prezentujcej dane zagadnienie *Olszewski, 2006+ Stosowane s rne kryteria klasyfikacji: tred, skala, przedstawiany obszar geograficzny, forma prezentacji, sposb wykorzystania. Do najwaniejszych i najczstszych kryteriw klasyfikacji nale: tred i skala *Pasawski, 2006+. Ze wzgldu na tred mapy dzieli si na: oglnogeograficzne i tematyczne. Mapy oglnogeograficzne, jak sama nazwa wskazuje, daj ogln charakterystyk obszaru prezentujc najwaniejsze elementy przestrzeni: uksztatowanie terenu, wody, pokrycie terenu, osiedla, linie komunikacyjne itp. Mapy tematyczne prezentuj wybrane zagadnienia przyrodnicze i spoeczno-gospodarcze. Tred podkadu map tematycznych stanowi czsto niektre elementy map oglnogeograficznych (np. uksztatowanie terenu, rzeki, wybrane miasta itp.) Stosujc kryterium skali mapy dzieli si na: mapy wielkoskalowe, mapy rednioskalowe, mapy maoskalowe. Te kryteria nie s uniwersalne (rne dla map tematycznych i topograficznych).

Rys. 5. Klasyfikacja map do celw gospodarczych (na podst. Instrukcji tech.K-3)

18

2.2 Mapy rodowiska przyrodniczego w Polsce

Mapy powicone rodowisku geograficznemu mona podzielid na siedem grup tematycznych *Pasawski, 2006+: Mapy geologiczne, Mapy glebowe, Mapy geomorfologiczne, Mapy hydrograficzne, Mapy rolinnoci, Mapy klimatyczne, Mapy sozologiczne, Mapy pokrycia terenu i uytkowania ziemi.

Tworzenie baz tematycznych oraz opracowanie na ich podstawie seryjnych map tematycznych w skali 1 : 50 000 jest realizowane przez trzy instytucje: Paostwowy Instytut Geologiczny, Gwny Urzd Geodezji i Kartografii oraz Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej [Olszewski R. i in.,2007]. Bazy (mapy) te obejm, lub ju obejmuj, powierzchni caego kraju, a s to: Mapa sozologiczna Polski (GUGiK), Mapa hydrograficzna Polski (GUGiK), Mapa geologicznogospodarcza Polski (PIG), Mapa georodowiskowa Polski (PIG), Mapa hydrogeologiczna Poslki (PIG), Mapa podziau hydrograficznego Polski (IMGW).

Mapa sozologiczna [Wytyczne techniczne GIS-4+ jest map tematyczn, przedstawiajc stan rodowiska przyrodniczego oraz przyczyny i skutki tak negatywnych, jak i pozytywnych przemian zachodzcych w rodowisku pod wpywem rnego rodzaju procesw, w tym przede wszystkim dziaalnoci czowieka, a take sposoby ochrony naturalnych wartoci tego rodowiska. Na tred tematyczn mapy skadaj si nastpujce grupy elementw, uszeregowane w kilku poziomach informacyjnych: 1. Formy ochrony rodowiska przyrodniczego, m.in.: grunty orne chronione i pozostae oraz ki i pastwiska chronione i pozostae, lasy ochronne i pozostae i inne, parki narodowe i parki krajobrazowe oraz ich otuliny, rezerwaty i pomniki przyrody oraz obszary chronionego krajobrazu.

2. Degradacja komponentw rodowiska przyrodniczego, m.in.: degradacja powierzchni terenu, typy gleb zdegradowanych,

19

czynniki i klasy uszkodzeo lasw, degradacja wd powierzchniowych, degradacja wd podziemnych, degradacja powietrza atmosferycznego. i

3. Przeciwdziaanie degradacji rodowiska przyrodniczego (urzdzenia odpylajce odsiarczajce, oczyszczalnie ciekw, pasy wiatrochronne, ekrany akustyczne i inne). 4. Rekultywacja rodowiska przyrodniczego (formy rekultywacji). 5. Nieuytki (typy nieuytkw).

2.3 System odniesienia, odwzorowania i ukady wsprzdnych

Jednym z warunkw poprawnego opracowania map jest stosowanie regu matematycznych, ktrych wyraz stanowi odwzorowanie kartograficzne, pozwalajce przedstawid powierzchni Ziemi na paszczynie. System odniesienia - okrela geometryczne i geofizyczne parametry Ziemi (m.in. dugod posi i spaszczenie ziemskie elipsoidy) Odwzorowanie kartograficzne umowny, okrelony matematycznie, sposb przyporzdkowania punktom powierzchni kuli (elipsoidy) punktw na paszczynie Ukad wsprzdnych pozwala na okrelenie pooenia dowolnego punktu na kuli (ukad wsprzdnych geograficznych/geodezyjnych) bd paszczynie (ukad wsprzdnych prostoktnych paskich). Obecnie w Polsce obowizuje system odniesieo przestrzennych wprowadzony do stosowania rozporzdzeniem Rady Ministrw z dnia 08.08.2000r. w sprawie paostwowego systemu odniesieo przestrzennych. System ten tworz: 1. geodezyjny ukad odniesienia EUREF-89 oparty o Geodezyjny System Odniesienia GRS 80 okrelajcy parametry geometryczne i fizyczne Ziemi 2. ukad wysokoci, w ktrym wyznacza si wysokoci punktw wzgldem redniego poziomu Morza Batyckiego w Zatoce Fioskiej, wyznaczonego dla mareografu w Kronsztadzie. 3. ukad wsprzdnych paskich prostoktnych, oznaczony symbolem "2000": stosowany w pracach geodezyjnych i kartograficznych zwizanych z opracowaniem mapy zasadniczej, rwnoktne odwzorowanie Gaussa-Krgera dla obszaru Polski wyodrbniono cztery trzystopniowe strefy poudnikowe o poudnikach osiowych, ktrych dugoci geograficzne wschodnie wynosz 15 , 18 , 21 i 24

20

dla kadej z tych stref wspczynnik zmiany skali w poudniku osiowym wynosi 0.999923. 4. ukad wsprzdnych paskich prostoktnych, oznaczony symbolem "1992": stosowany w mapach urzdowych o skali 1 : 10 000 lub mniejszej rwnoktne odwzorowanie Gaussa-Krgera dla obszaru Polski przyjto jedn stref o poudniku osiowym 19 E wspczynnik zmiany skali w tym poudniku wynoszcym 0.9993.

2.4 Charakterystyka zjawisk przestrzennych

Dane przestrzenne s podstawowymi skadnikami, faktami dotyczcymi rodowiska przyrodniczego. Tym najmniejszym elementem jest pojedyncza dana, czca miejsce, czsto czas oraz jak opisywan cech (atrybut) *Longley P.A., Goodchild M.F. i in,2006+ Dane przedstawiane na mapie mog byd wyraone na rnych tzw. poziomach pomiarowych. Pojcie pomiaru - wprowadzone przez Stevensa oznacza przyporzdkowanie obiektom liczb (miar) zgodnie z reguami odzwierciedlajcymi relacje pomidzy tymi obiektami *Pasawski+. Wyrnia si cztery skale pomiaru danych: 1. nominalna: jedyne relacje pomidzy obiektami, jakie mona okrelid to relacje podobieostwa czy rnoci. Suy do identyfikacji lub odrniania obiektw. Przykad danych wyraonych w skali nominalnej: droga, typ gleby-czarnoziem; kategoria uytkowania gruntw: grunt orny, pastwisko etc. 2. porzdkowa: pozwala na uporzdkowanie danych. Na tym poziomie mona stwierdzid, e poszczeglne obiekty s mniejsze lub wiksze, bardziej lub mniej wane, ale nie mona okrelid ich konkretnych wartoci ani rnic pomidzy nimi. Przykad danych: klasy bonitacyjne, klasy czystoci rzek etc. 3. interwaowa: skala ilociowa, w ktrej dane mierzone s od zera wzgldnego. Mona okrelid o ile jeden obiekt jest wikszy/mniejszy od innego. 4. ilorazowa: skala ilociowa, w ktrej dane mierzone s od zera bezwzgldnego. W odrnieniu od skali interwaowej, mona tutaj okrelid stosunek liczbowy midzy obiektami (ile razy). Tabela 2. Skale pomiarowe zjawisk i ich waciwoci Skala pomiarowa Nominalna Porzdkowa Interwaowa Ilorazowa Dziaania matematyczne =, =, , <, > =, , <, >, +, =, , <, >, +, -, x, Najbardziej odpowiednia rednia moda mediana rednia arytmetyczna rednia arytmetyczna

21

A. Podzia ze wzgldu na wymiar: zerowymiarowe (punkt), np. miasto, drzewo, etc. (*) jednowymiarowe (linia), np. rzeki, drogi, etc. dwuwymiarowe (powierzchnia), np. uytkowanie terenu (lasy, grunty orne),wody stojce, zabudowa gsta wielorodzinna, etc. (*) przyporzdkowanie obiektu do danej kategorii zaley od skali mapy

B. Podzia ze wzgldu na sposb wystpowania w rzeczywistoci: zjawiska cige, np. wysokod n.p.m., zjawiska dyskretne, np. lotnisko, miasto, zjawiska czciowo-cige (liniowe, wyspowe), np. drogi, obszary chronione.

C. Podzia ze wzgldu na sposb ujcia: bezwzgldne s wynikiem pomiarw lub obserwacji bezporednich. Wyraone s w: tonach, ha, z, osobach, sztukach, dniach, wzgldne bdce wynikiem przeliczeo. S to np. rednie, relacje (przedstawiajce stosunki, takie jak proporcje, procenty), gstod, itp.

2.5 Symbolizacja danych: zmienne graficzne, znaki kartograficzne

Zmienne graficzne Zmienne graficzne, nazwane te wizualnymi, s swoistym alfabetem graficznym *Pasawski, 2006+. Umoliwiaj one przedstawienie, oprcz lokalizacji (wsprzdne x,y paszczyzny mapy), trzeciego wymiaru, ktry odpowiada graficznej prezentacji charakterystyki zjawiska (jakociowej, porzdkowej, ilociowej). Wyrnia si szed zmiennych wizualnych (wg Bertina): ksztat, wielkod, jasnod (walor), ziarnistod, kolor, orientacja. Znaki kartograficzne Podstawowym celem mapy jest dostarczanie informacji o obiektach i zjawiskach geograficznych. Te informacje przekazywane s za pomoc umownych znakw graficznych, nazywanych znakami kartograficznymi. Kady znak kartograficzny ma okrelon form graficzna i przedstawia tred, ktra odpowiada jego znaczeniu podanemu w legendzie mapy *Pasawski, 2006+. Znaki kartograficzne maj cisy zwizek z podziaem zjawisk ze wzgldu na wymiar i wyrnia si: znaki powierzchniowe (przede wszystkim zaznacza si obiekty i zjawiska wystpujce w sposb cigy lub wyspowy), znaki liniowe (przede wszystkim takie obiekty, jak drogi, koleje, rzeki),

22

znaki punktowe (przedstawia si obiekty, ktrych rozmiary nie pozwalaj na czytelne przedstawienie za pomoc linii konturu lub znaku powierzchniowego).

Rys. 6. Fragmenty mapy topograficznej w skali 1 : 10 000

2.6 Modele danych w GIS. Model krajobrazowy a model kartograficzny

Model danych jest uporzdkowanym cyfrowym opisem sucym do reprezentacji wybranych cech wiata rzeczywistego (Longely i in.2006). Dwa podstawowe sposoby modelowania przestrzeni geograficznej w systemach GIS to: model wektorowy waciwy dla danych o charakterze dyskretnym lub czciowo cigym, model rastrowy waciwy dla danych o charakterze cigym.

Model przestrzeni geograficznej, w zalenoci od sposobu i celu jego tworzenia, moe byd zapisany jako model [Olszewski, 2007]: model obrazowy, model krajobrazowy DLM (ang. Digital Landscape Model), model kartograficzny DCM (ang. Digital Cartographic Model). Model krajobrazowy DLM to model bazodanowy, ktry powstaje na podstawie wektoryzacji elementw modelu obrazowego (np. zdjd lotniczych) lub przez pomiar bezporedni w terenie. W modelu tym poszczeglne obiekty zachowuj cis georeferencj (odniesienia przestrzenne), ich pooenie i ksztat nie s modyfikowane podczas redakcji kartograficznej. Pozwala to na pene, precyzyjne zachowanie topologicznych wasnoci obiektw oraz tworzenie struktur danych, takich jak drzewa i sieci *Olszewski i in., 2007+. Model kartograficzny DCM powstaje poprzez redakcj modelu DLM: nadanie symboliki kartograficznej, wygadzanie linii, przesunicia obiektw, generowanie i obrbka rysunku warstwicowego. Model ten przekazuje informacje o obiektach za pomoc ustalonych konwencji graficznych opisanych wczeniej znakw kartograficznych *Olszewski i in., 2007+.

23

2.7 Klasyfikacja danych

Warunkiem prawidowego podziau danych na klasy jest minimalizowanie rnic wartoci w obrbie klas przy jednoczesnym maksymalizowaniu rnic midzy klasami. Skutkuje to tym, e granice klas widoczne na mapie bd zgodne z granicami w rzeczywistoci. Metody podziau danych na klasy (*) A. Klasy o jednakowej rozpitoci:
- wartoci (Rwne interway/Equal Interval), - liczby obserwacji (Kwantyle/Quantile), - odchylenia standardowego (Standard Deviation), - wg postpu arytmetycznego, - wg postpu geometrycznego (Geometrical Interval).

B. Klasy o nieregularnej rozpitoci:

- podzia na podstawie wykresu (odpowiednik Natural Breaks), - metoda rednich czciowych.

(*) w nawiasie podano nazwy stosowane w programach GISowych

Rys. 7. Przykadowe metody podziau danych na klasy zaimplementowane w programach ArcGIS (A) i GeoMedia (B) (Opracowanie wasne)

24

2.8 Charakterystyka wybranych metod kartograficznych

Prezentacje kartograficzne to zastosowanie na mapie odpowiednio dobranych znakw kartograficznych, ktrych cechy graficzne s cile skorelowane z cechami prezentowanych danych. Pozwala to przypisad znakom kartograficznym znaczenie nominalne lub ilociowe, za wzajemne ich rozmieszczenie na mapie oddaje relacje przestrzenne zachodzce pomidzy prezentowanymi obiektami i zjawiskami. Wyrniamy osiem metod prezentacji danych [Instrukcja techniczna K-3]: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Metoda sygnaturowa Metoda zasigw Metoda powierzchniowych jednostek odniesienia Metoda kartodiagramu Metoda kropkowa Metoda kartogramu Metoda izolinii Metoda dazymetryczna

Metody jakociowe

Metody ilociowe

Metody ilociowe: A. dla danych bezwzgldnych - metoda kartodiagramu - metoda kropkowa - metoda izolinii B. dla danych wzgldnych: - metoda kartodiagramu - metoda kartogramu - metoda dazymetryczna - metoda izolinii Poniej przyblione zostan wybrane metody, ktre bd wykorzystywane do opracowania map w trakcie dwiczeo. Bardziej szczegow charakterystyk wszystkich metod mona znaled w podanych pozycjach literatury. Metoda kartodiagramu Jest to metoda przedstawienia na mapie przestrzennego rozmieszczenia zjawisk w ujciu bezwzgldnym i wzgldnym, odniesionych do punktu, linii i powierzchni za pomoc wykresw, diagramw, ktrych rozmiary s proporcjonalne do wielkoci zjawiska lub wyraaj funkcj jego zmiennoci.

25

Rys. 8. Kartodiagram prosty w skali skokowej (Opracowanie wasne)

Rys. 9. Kartodiagram zoony w skali cigej (Opracowanie wasne)

Metoda kartogramu Metoda kartogramu pozwala na przestrzenn lokalizacj danych ilociowych wzgldnych, odniesionych do powierzchni, wyraonych w skali skokowej. Natenie zjawiska moe byd przedstawione przy uyciu zmiennej wizualnej walor (najodpowiedniejsza zmienna).

26

Rys. 10. Kartogram prosty (zmienna wizualna walor) (Opracowanie wasne)

Rys. 11. Kartogram odchylenia od redniej (Opracowanie wasne)

Metoda dazymetryczna posiada cechy kartogramu: relatywne ujcie danych, zgrupowanie ich w przedziay klasowe i powierzchniowe jednostki odniesienia, ktre w przypadku kartogramu s z gry zaoone, natomiast w mapie dazymetrycznej wynikaj ze zmiennoci samego zjawiska. Uwolnienie si od okrelonych jednostek odniesienia (zazwyczaj administracyjnych) sprawia, e rozmieszczenie natenia zjawiska jest zgodne z jego geograficznym, rzeczywistym rozmieszczeniem. Kartogram dazymetryczny cechuje wiksza szczegowod i mozaika pl.

27

Rys. 12. Mapa dazymetryczna (jednostka odniesienia sied pl o wymiarach 1kmx1km) (Opracowanie wasne)

Obecne na rynku oprogramowanie GISowe zapewnia szerokie moliwoci wizualizacji danych rnym metodami kartograficznymi, ktrych efektem bd poprawne merytorycznie i praktycznie uyteczne mapy tematyczne tylko wtedy, gdy uytkownik zna zasady tworzenia map wybranymi metodami. Musi posiadad on wiedz na temat skal, w jakich wyraone s zjawiska, charakteru obiektw, do ktrych dane mog byd odniesione, znad rodzaje zmiennych wizualnych, techniki podziau danych na klasy, a take moliwoci poczeo rnych metod w wyniku czego powstaj mapy dwu- lub wielozmienne.

3. Operatory i analizy przestrzenne

Dwa podstawowe modele danych przestrzennych, wektorowy i rastrowy, posiadaj swoje zestawy narzdzi do wykonywania analiz. Oczywicie w czasie wykonywania analiz mona wykorzystywad jednoczenie dane zapisane w obu modelach, wykorzystujc narzdzia konwersji z danych wektorowych na rastrowe i odwrotnie.

3.1 Analiza danych wektorowych

Najprostsze analizy danych wektorowych odnosz si do ich czci opisowej (atrybutowej). W celu wykonania zapytao naley wybrad z menu Selection opcj Select By Attributes (Selekcja atrybutowa). Naley okrelid z jakiej warstwy chcemy wybrad obiekty oraz wskazad metod. Dostpne s cztery metody: Create a new selection (Stwrz now selekcj) Add to current selection (Dodaj do istniejcej selekcji) Remove from current selection (Usuo z istniejcej selekcji) Select from current selection (Wybierz z isniejcej selekcji)

28

Nastpnie trzeba wskazad zestaw atrybutw i ich wartoci, ktre posu do selekcji. Przydatnym przyciskiem jest Get Unique Values (Pobierz unikalne wartoci), ktry pokazuje wszystkie dostpne wartoci wybranego atrybutu. Ponisze przykady pokazuj w jaki sposb mog byd konstruowane takie zapytania. "NAZ" = 'Aleksandrw' znajd miejscowod Aleksandrw "NAZ" LIKE 'M%' znajd wszystkie miejscowoci zaczynajce si na liter M "POP" IS NOT NULL znajd wszystkie miejscowoci, ktre maj podan liczb ludnoci (atrybut POP populacja nie jest pusty) "POP" >= 5000 znajd miejscowoci o populacji powyej 5000 osb "POP" / "AREA" <= 300 znajd miejscowoci o gstoci zaludnienia poniej 300 osb na jednostk powierzchni. "POP" > 1500 AND "AREA" > 3 znajd miejscowoci o populacji powyej 1500 osb i jednoczenie powierzchni powyej 3 (ustawionych jednostek np. km kw) "POP" > 1500 OR "AREA" > 3 znajd miejscowoci o populacji powyej 1500 osb lub powierzchni powyej 3 (ustawionych jednostek np. km kw) "NAZ" NOT IN (SELECT "NAZ" FROM miejsc_point WHERE "NAZ" LIKE 'W%') znajd miejscowoci ktrych nazwy nie zaczynaj si od litery W Drugim z podstawowych narzdzi analizy danych wektorowych jest Select By Location (selekcja przestrzenna, przez lokalizacj), ktry pozwala na definiowanie zalenoci przestrzennych midzy obiektami rnych warstw. W tym narzdziu mona wybrad obiekty wicej ni jednej warstwy w zalenoci od relacji przestrzennej do (wybranych lub wszystkich) obiektw zaznaczonej niej warstwy lub jej czci (nazwijmy te obiekty roboczo bazowymi). Z relacjami przestrzennymi czy si pojcie operatorw przestrzennych. W rnych systemach uywa si rnorodnego nazewnictwa (zestawienie poniej), jednak w ostatnich latach mona zauwayd daleko idce ujednolicenie pojd. Na poniszym rysunku przedstawiono sposb wyboru operatora przestrzennego.

29

Relacje przestrzenne w rnych systemach (na podstawie Makowski A. i in., 2005): Freeman: left of (na lewo), right of (na prawo), above (powyzej), below (poniej), near (w poblizu), far (daleko), touching (dotyka), between (pomidzy), inside (wewntrz), outside (na zewntrz), ATLAS: area adjacency (obszary przylege), line adjacency (odcinki Iinii przylege). boundary relationship (relacje midzy granicami), distance (odlegod) direction (kierunek), MAPQUERY: on (na), adjacent (przyleganie), within (wewntrz), KBGIS: containment (obejmuje) neighborhood (ssiaduje), near (w pobliu), far (daleko), north (pnoc), south (poudnie), east (wschd), west (zachd); distance (odlegod), overlay (pokrywa), adjacent (przylega), overlap (zachodzi na), PSQL: covering (przykrywa), covered by (przykrywane przez), overlapping (zachodzi na), disjoint (rozczne), nearest (blisko), furthest (najdalszy), within (wewntrz), outside (na zewntrz), on perimeter (na obwodzie), SQL extension: adjacent (przylega), contains (zawiera), contains point (zawiera punkt), enclosed by (zamknity), intersect (przecinanie), near (w pobliu). self intersect (przecinanie wzajemne), Spatial SQL: overlap (nakadanie), concur (zbiegad si), common bounds (wsplne granice), Georelational Algebra: equal (rwnod), not equal (nierwnod). inside (wewntrz). outside (na zewntrz), intersect (przecinanie).

30

3.2 Operatory przestrzenne (na przykadzie ArcGIS)

Rysunki w tym podrozdziale stanowi opracowanie wasne autora. Obiekty bazowe, w stosunku do ktrych wykonuje si wyszukiwanie oznaczone s kolorem czerwonym, natomiast wyniki dziaania operatora kolorem jasnoniebieskim. Intersect (Przecicie) operator majcy najszersze dziaanie. Znajduje obiekty, ktre stykaj si przynajmniej jednym punktem.

Are within a distance of (w odlegoci) - operator wyszukujcy wszystkich obiektw lecych w podanej odlegoci od obiektw bazowych. Wystarczy jeden punkt, lecy w odpowiedniej odlegoci, aby cay obiekt zosta zwrcony w odpowiedzi.

Completely operator zawieraj punkcie

contain wewntrz

(cakowicie siebie obiektw

zawiera)

wyszukuje obiekty, ktre cakowicie obiekty bazowe.

Oznacza to, e obiekty bazowe nie mog w adnym dotykad wyszukiwanych. dwie warstwy: Przykadowo: posiadamy

Wojewdztwa i Paostwa, obiektem bazowym jest wojewdztwo dzkie. W odpowiedzi otrzymamy obiekt Polska z warstwy Paostwa. Jeeli natomiast obiektem bazowym bdzie wojewdztwo podlaskie odpowiedzi bdzie zbir pusty, dlatego, e obiekt ten dotyka granic z warstwy Paostwa.

31

Contain (zawiera) -

operator

wyszukuje

obiekty, ktre zawieraj wewntrz siebie obiekty bazowe. Rnica w stosunku do poprzedniego operatora przestrzennego jest taka, e obiekty bazowe mog si stykad jednym lub wicej punktami, ale tylko od wewntrz.

Contain (Clementini) (Zawiera - Clementini) Operator zwraca podobne wyniki jak Contain. Jedyna rnica polega na tym, e jeli istnieje obiekt bazowy, ktry ley tylko na granicy obiektu szukanego, i nie ma adnej swojej czci wewntrz, powoduje odrzucenie takiego obiektu szukanego.

Are completely within (jest cakowicie zawarty) w tym przypadku nastpuje zmiana perspektywy i szukane s obiekty cakowicie zawarte w obiektach bazowych.

Are within - (jest zawarty) operator wyszukuje obiekty zawarte w obiektach bazowych. Mog one od wewntrz si z nimi stykad w jednym lub wicej punktw.

32

Are Within (Clementini) (jest zawarty - Clmentini) operator dziaa podobnie jak Are within. Rnica jest taka, e obiekt lecy jedynie na granicy obiektu bazowego nie jest zwracany w wyniku.

Have their centroid in (ma centroid wewntrz) operator zwraca obiekty, ktre posiadaj swj centroid wewntrz lub na granicy obiektw bazowych.

Share a line segment with (wspdzieli segment linii) operator znajduje obiekty majce wsplne co najmniej dwa ssiadujce werteksy (werteksy to punkty charakterystyczne zaamania granicy obiektu powierzchniowego lub linii, kooce linii, rodki odcinkw). Dotyczy to tylko obiektw liniowych i powierzchniowych.
{

Touch the boundary of (Dotyka granicy) - operator jest przeznaczony jedynie dla obiektw liniowych i powierzchniowych. Aby obiekt znalaz si wrd wynikowych, musi speniad nastpujce warunki: przecicie granicy badanych obiektw musi byd niepuste, a jednoczenie przecicie ich wntrz musi byd puste. Jest jednak wyjtek: obiekt zostanie zwrcony jeli jest zawarty (operator within) w obiekcie bazowym i ma przynajmniej jeden punkt wsplny z jego granic.

33

Are identical to (jest identyczny z) operator zwraca obiekty, ktre s identyczne pod wzgldem ksztatu i pooenia. Oznacza to, e porwnywad mona jedynie obiekty tego samego typu geometrycznego. Dziaa na obiektach powierzchniowych liniowych i punktowych.

Are crossed by the outline of (Przecina granic) aby operator zwrci w wyniku obiekty musz mied wsplny przynajmniej jeden werteks, jeden punkt przecicia si granic lub jeden punkt koocowy ale jednoczenie nie mog mied wsplnej krawdzi. Operator dziaa na obiektach liniowych i powierzchniowych.

3.3 Narzdzia Analiz (na przykadzie ArcGIS)

W narzdziach Toolbox-a znajduje si zastaw pod nazw Analysis Tools (Narzdzia Analiz). Poniej przedstawiono wszystkie narzdzia z tego zestawu, waciwe dla licencji ArcView. Extract Tools (Narzdzia ekstrakcji) Clip (Wycicie) Obiekt Clip wycina z klasy obiektw wejciowych (Input) obiekty i ich czci, ktre si z nim pokrywaj.

klasa ob. wejciowych obiekt wycinajcy

rezultat

34

Select (Selekcja) Polecenie, ktre za pomoc zapytania atrybutowego (skadnia SQL) wybiera obiekty ze wskazanej klasy obiektw i umieszcza je w nowej klasie obiektw. Table select (Selekcja tabelaryczna) Selekcjonuje rekordy za pomoc zapytania atrybutowego z wybranej tabeli i umieszcza je w nowej tabeli

Overlay Tools (Narzdzia nakadania)

Intersect (Przecicie) Polecenie przecicia znajduje wspln czd z dwu warstw i zapisuje wynik w nowej klasie obiektw. W wyniku czone s te atrybuty opisowe warstw wejciowych.

obiekty rdowe

wynik

Spatial Join (Zczenie przestrzenne) Narzdzie pozwalajce na przestrzenne czenie obiektw oraz ich atrybutw. Przykadowo posiadamy obiekty punktowe i chcemy uzyskad informacj o tym w jakich jednostkach administracyjnych one le, narzdzie Spatial Join pozwoli przypisad tym obiektom atrybuty odpowiednich jednostek.

35

Union (Unia - Scalenie) Narzdzie, ktre tworzy kombinacj wszystkich wejciowych warstw pod wzgldem geometrycznym oraz atrybutowym. Wynik zapisywany jest w nowej klasie obiektw.

obiekty rdowe

wynik

Proximity (Narzdzia analiz bliskoci )

Buffer (Bufor)

Tworzy stref buforow z granic na zadanej odlegoci od obiektw. Wewntrzna czd obiektu take naley do bufora.

Multiple Ring Buffer (Bufor wielopiercieniowy)

Tworzy wiele buforw na zadanych przez uytkownika odlegociach.

36

Statistics (Statystyki)
Summary Statistics (Gwne statystyki) Podaje podstawowe statystyki dla danych atrybutowych zawartych w tabelach.

3.4 Analiza danych rastrowych

Rastrowy model danych pozwala na analiz zjawisk wystpujcych w sposb cigy. Przykadami mog byd: gbokod wd podziemnych, wysokod terenu n.p.m., zawartod zanieczyszczeo w glebie, temperatura itd. Kada komrka w modelu rastrowym ma przypisan wartod. Dla numerycznego modelu ternu bdzie to wysokod, dla zanieczyszczeo wielkod fizyczna wyinterpolowana z wykonanych prbek. W komrkach mona te zapisywad inne wartoci, takie jak odlegod od wybranych obiektw. Charakter tego typu modelowania powoduje, e kad zaprojektowan analiz mona potraktowad jako nowe narzdzie. W rozszerzeniu Spatial Analyst zdefiniowanych jest kilkadziesit najczciej stosowanych narzdzi analizy modelu rastrowego. Mog one suyd do budowy bardziej zoonych analiz. W kolejnym podrozdziale przedstawiono wybrane narzdzia.

3.5 Wybrane narzdzia analiz rastrowych

Con (warunkowanie) Con(RASTER1 > 5, 100, 50) Jeli warunek polegajcy na tym, e wartod komrki (w RASTER1) jest wiksza ni 5 jest speniony to w rastrze wynikowym w tej komrce wpisana zostanie wartod 100; jeli ten warunek nie jest speniony, wartod wpisana bdzie wynosia 50. Con(RASTER1 > 5, RASTER1, 50) Jeli warunek polegajcy na tym, e wartod komrki (w RASTER1) jest wiksza ni 5 jest speniony to w rastrze wynikowym w tej komrce zostanie przepisana dokadnie taka sama wartod jak poprzednio; jeli ten warunek nie jest speniony, wpisana bdzie wartod 50. Reclassify (reklasyfikacja), funkcja ktrej dziaanie polega na przypisaniu nowych wartoci w miejsce podzielonych na przedziay danych wejciowych.

37

Zasada dziaania funkcji reklasyfikacji

Rysunek zosta pobrany ze strony http://ocean.ug.edu.pl/~oceju/giswbp.htm i uyty za uprzejm zgod jego twrcy, prof. Jacka Urbaskiego, autora ksiki GIS w badaniach przyrodniczych.

Map Algebra (Algebra mapy), pozwala na wykonywanie operacji algebraicznych pomidzy rastrami. W poniszym przykadzie w punkcie a) nastpio przemnoenie rastra reprezentujcego gbokod jeziora przez 4 (przyjta powierzchnia komrki). W ten sposb uzyskany zosta raster objtoci jeziora (tutaj nazwany jako nowy_raster). W punkcie b) raster gbokoci zosta przemnoony przez raster stenia hipotetycznego zanieczyszczenia. W ten sposb otrzymano raster z oszacowan wielkoci zanieczyszczeo. Jest to oczywicie bardzo uproszczony model, ale doskonale oddaje on zasad wykorzystania algebry mapy.

Przykad zastosowania algebry mapy.

Rysunek zosta pobrany ze strony http://ocean.ug.edu.pl/~oceju/giswbp.htm i uyty za uprzejm zgod jego twrcy, prof. Jacka Urbaskiego, autora ksiki GIS w badaniach przyrodniczych.

38

Euclidean distance (odlegod euklidesowa) wyznaczana jest dla kadej komrki rastra osobno w stosunku do wskazanych przez uytkownika obiektw.

Dziaanie funkcji odlegoci euklidesowej (Opracowanie wasne).

Slope (Nachylenia) narzdzie obliczania nachylenia stokw. Wartoci mog byd otrzymywane w stopniach lub procentach.

Mapa nachyleo(Opracowanie wasne).

Aspect (Ekspozycja) - narzdzie pokazujce skierowanie poszczeglnych zboczy wedug ston wiata. Mona samodzielnie definiowad przedziay ktowe do przedstawienia na mapie.

39

Mapa ekspozycji (Opracowanie wasne).

Flow accumulation (akumulacja spywu) wykonywany jest na podstawie okrelonych kierunkw spywu.

Mapa akumulacji spywu (Opracowanie wasne).

Geoprocessing (Geoprzetwarzanie). W systemie ArcGIS dostpne jest narzdzie ModelBuilder, ktre suy do budowania zoonych modeli analitycznych. Nastuje to przez zestawienie poczonych ze sob narzdzi analitycznych i podanie na wejcie danych do przetworzenia. Pojcie model oznacza, e po zdefiniowaniu caego procesu, mona zmieniad parametry wejciowe modelu i sprawdzad, jaki to ma wpyw na uzyskiwane wyniki. W modelu mona stosowad narzdzia analiz wektorowych, rastrowych, narzdzia zarzdzania danymi oraz inne dostpne w ArcGIS.

40

Przykadowy model wykonany w ModelBuilderze (Opracowanie wasne).

41

wiczenia praktyczne

42

wiczenie 1: Wprowadzenie do programu GeoMedia

1. 1 Oglna charakterystyka systemu
GeoMedia, produkt firmy INTERGRAPH wprowadzony na rynek w 1997 r., stanowi otwarty, standardowy pakiet oprogramowania dla specjalistw z dziedziny GIS, umoliwiajcy integracj danych geograficznych z wielu rde, tworzc platform dostpu i analiz do danych przestrzennych i opisowych. Zawiera on wiele zaawansowanych funkcji midzy innymi do tworzenia baz danych, do pozyskiwania i weryfikacji danych GIS, analiz, generowania map tematycznych i prezentacji. Dostpny jest rwnie w wersji GeoMedia Professional rozszerzajcej funkcjonalnod GeoMediw o funkcje do pozyskiwania, weryfikacji topologicznej, zarzdzania i aktualizacji danych geograficznych. Funkcjonalnod GeoMedia pozwala na integracj danych rozproszonych i pochodzcych z rnych rde oraz daje moliwod atwego ich udostpniania .

1.2 Integracja i zarzdzanie danymi

GeoMedia pozwalaj wizualizowad i analizowad dane z wielu baz w jednym rodowisku bez koniecznoci ich importu. Technologia serwerw danych pozwala na bezporedni dostp do takich standardw, jak : MGE, MicroStation, AutoCad, ArcView, ArcInfo, MapInfo, FRAMME, Oracle9i, Microsoft SQL Server, Microsoft Access, IBM DB2, GML a take serwer plikw danych tekstowych i ODBC. Oprogramowanie pozwala na stworzenie wasnego projektu, ktrego dane graficzne i opisowe mog byd zapisywane w bazie MS Access, Oracle (w modelu relacyjnym lub obiektowym), MS SQL Server lub IBM DB2. Dane przestrzenne z rnych projektw s doczane do wsplnej przestrzeni geograficznej GeoPrzestrzeni i tam mog byd wsplnie wywietlane i analizowane. Dowolne informacje zapisane w pliku tekstowym, arkuszu kalkulacyjnym, zewntrznych bazach danych oraz innych danych tabelarycznych ODBC, mog byd poczone z danymi graficznymi i wykorzystywane do analiz przestrzennych i atrybutowych. GeoMedia pozwalaj na wykorzystywanie danych rastrowych (zdjcia lotnicze, satelitarne, skanowane mapy). Akceptowane s wszystkie formaty Intergraph (rle, cit, cot, rgb), TIFF,TIFF, JPG, hrf, CADRG i inne.

1.3 Tworzenie geoprzestrzeni

Geoprzestrzeo (ang. Geoworkspace) jest to przestrzeo robocza programu utosamiana z projektem. Zapisywana jest jako plik o rozszerzeniu *.gws Kada GeoPrzestrzeo posiada okrelone odwzorowanie i ukad wsprzdnych. Zawiera midzy innymi informacje o rdach danych i ich lokalizacji, stanie pracy, aktualnym widoku na dane, definicji i wynikw zapytao oraz atrybutw wywietlania obiektw. Geoprzestrzeo nie zawiera danych te znajduj si w geohurtowniach. Uruchamiajc program musimy wskazad robocz geoprzestrzeo. Moe to byd istniejca geoprzestrzeo zapisana na dysku lub nowa. Now geoprzestrzeo mona tworzyd opcjonalne z pewnymi ustalonymi wczeniej ustawieniami zapisanymi w tzw. szablonie.

43

Aby utworzyd pust geoprzestrzeo po uruchomieniu programu wybieramy opcj pusta geoprzesztrzeo w oknie wyboru:

Spowoduje to uruchomienie programu z pustym oknem mapy.

1.4 Podczanie istniejcej bazy danych

W celu nawizania poczenia z serwerem (plikiem) zawierajcym dane naley wybrad opcj WarehouseNew Connection:

W oknie kreatora poczeo naley wskazad standard danych. W przypadku bazu danych BDO jest to standard Access. Nastpnie wskazujemy lokalizacj pliku danych na dysku (Browse):

44

Wykonanie powyszych czynnoci umoliwi dostp do danych we wskazanych lokalizacjach. Lista wszystkich poczeo do geoprzestrzeni znajduje si w poleceniu WarehouseConnections. Narzdzie to pozwala zmienid tryb dostpu do danych oraz wykonad koleje poczenia:

1.5 Praca z klasami obiektw w oknie mapy i tabeli. Rastry

Aby wywietlid w oknie mapy wybran klas obiektw naley wybrad opcj LegendAdd Legent Entries:

45

A nastpnie wskazad dane klasy obiektw z wybranego poczenia:

Spowoduje to wywietlenie w oknie mapy danych z uyciem domylnych atrybutw wywietlania:

Do nawigacji (powikszania, pomniejszania, przesuwania czy dopasowywania ekranu su przyciski na pasku narzdzi kolejno:

46

1.6 Legenda mapy - zmiana atrybutw wywietlania

Zmian atrybutw wywietlania mona wykonad za pomoc okna legendy w menu kontekstowym (prawy przycisk myszy). Kolejnod klas obiektw w oknie legendy determinuje kolejnod nakadania si ich na mapie. Dla kadej klasy mona wyczyd wywietlanie, lokalizowalnod a take za pomoc opcji Legend Entry Properties zmienid atrybuty wywietlania:

Przykadowo zmiana wypenienia obiektw klasy powiaty (admin_region_teryt_pow) i przesunicie ich na szczyt legendy:

47

Dostp do atrybutw opisowych obiektw mona wykonad klikajc dwukrotnie na wybrany obiekt za pomoc myszy (narzdzie )

Ca tabel atrybutw opisowych dla danej klasy obiektw wywietlid mona dziki opcji WindowNew Data Window:

48

Zaznaczenie obiektu na mapie powoduje zaznaczenie odpowiedniego wiersza w tabeli i odwrotnie:

Lokalizacj plikw rastrowych wskazan w bazie danych mona zmienid (aktualizowad) dziki opcji WarehouseImages:

49

Wymaga to trybu dostpu do poczenia Odczyt/Zapis. W przypadku zmiany lokalizacji danych geohurtowni na dysku niezbdne jest jej wskazanie, aby mc wywietlid rastry:

1.7 Zmiana systemu wsprzdnych geoprzestrzeni

GeoMedia umoliwiaj wywietlanie danych w rnych ukadach wsprzdnych, niezalenych od odwzorowania danych rdowych. Istnieje moliwod zmiany odwzorowania podczas pracy z projektem, a wszystkie dane z podczonych projektw s przeliczane do nowego ukadu odniesienia w czasie rzeczywistym. Uytkownika nie interesuje faktyczne odwzorowanie kadego

50

z projektw - bdzie ono bowiem automatycznie rozpoznane, a dane geometryczne zostan przeliczone do zdefiniowanego dla GeoPrzestrzeni ukadu wsprzdnych. GeoMedia poprawnie obsuguj i przeliczaj wszystkie Paostwowe Ukady Odniesienia takie jak: Ukad 2000, Ukad 1992, Ukad 1965 i Ukad 1942, itd. W celu zmiany lub redefinicji systemu wsprzdnych geoprzestrzeni wybieramy opcj ViewGeoworkspace Coordinate System:

Definicj systemu wsprzdnych mona wykonad rcznie dziki opcjom w zakadkach lub wczytad z pliku (*.csf). Przykadowa zmiana przestrzeni i parametrw odwzorowania:

Geodezyjny ukad odniesienia i parametry elipsoidy definiujemy w zakadce Geographic Space:

51

Jednostki i formaty:

1.8 Filtry przestrzenne

Filtry przestrzenne pozwalaj na ograniczenie dostpu do danych (klas obiektw) ze wzgldu na lokalizacj przestrzenn. W przypadku pracy na niewielkim obszarze dostpnego zasobu wygodnie jest wyeliminowad obiekty poza obszarem zainteresowania. Mamy do dyspozycji trzy sposoby definicji filtru przestrzennego: wg widoku (dostpne zostan obiekty aktualnie widoczne w oknie mapy), wg konturu (pozwala na zaznaczenie za pomoc myszy danego obszaru) oraz wg powierzchni (definicja obszaru zapisana za pomoc obiektu w bazie danych) Przykadowo aby pozostawid w widoku jedynie poudniowo-zachodni czd kraju mona ustawid dany zakres mapy na ekranie i wybrad opcj Active Map Window Extend z paska Spatial Filter wczanego poleceniem menu Warehouse:

52

Filtrujc dane do dyspozycji s cztery operatory przestrzenne: Coarse Overlap, Entirely Inside, Overlap (polecenie Spatial Filter Options):

53

Aby przywrcid widok wszystkich danych naley wybrad opcj:

wiczenie 2: Tworzenie i edycja obiektw

2.1 Tworzenie geohurtowni danych
Aby mc pracowad na wasne bazie danych niezbdne jest jej utworzenie. Do tworzenia nowej geohurtowni danych suy polecenie WarehouseNew Warehouse:

Natywnym formatem bazy danych dla Geomediw jest format ACCESS. W pierwszym kroku naley wskazad szablon na podstawie ktrego tworzymy now baz. Domylnie jest to szablon normal. Czstym bdem jest wskazywanie w oknie wyboru szablonu docelowej lokalizacji bazy danych. Standardowo ten krok nie wymaga wikszej interwencji uytkownika, poza klikniciem przycisku New:

54

Dopiero w kolejnym kroku naley wskazad docelow lokalizacj tworzonego pliku bazy danych:

Po wskazaniu docelowego folderu oraz nazwy pliku oraz klikniciu Zapisz nowy plik bazy danych w formacie Geomedia ACCESS zostanie utworzony i automatycznie zostanie otwarte poczenie do niego w trybie Odczyt/Zapis. Baza jest gotowa do pracy. Status (tryb) poczenia zmieniad mona korzystajc z opcji Warehouse Connections.

2.2 Kalibracja rastra

GeoMedia Professional zawieraj szereg narzdzi do pracy z rastrami w dziedzinie pozyskiwania danych oraz ich edycji i umoliwiaj precyzyjne wstawienie podkadu rastrowego przez jego transformacje do wsprzdnych ukadu wektorowego. Program pozwala na prac z rastrami zarwno binarnymi jak i obrazami w odcieniach szaroci czy kolorowymi obrazami indeksowanymi oraz zapisanymi modelem RGB. Raster nie jest trwale modyfikowany, informacja o miejscu wstawienia zapisywana jest w geohurtowni, zatem aby wykonad procedur rejestracji niezbdne jest utworzenie nowej geohurtowni danych. Kolejnym etapem jest geokodowanie wsprzdnych punktw dostosowania i waciwa rejestracja rastra. Po jej wykonaniu mona przystpid do pracy z rastrem np. do jego digitalizacji.

2.3 Geokodowanie wsprzdnych

Procedura transformacji wymaga listy punktw dostosowania punktw o wsprzdnych znanych w ukadzie rdowym i docelowym. O ile uytkownik nie musi znad wartoci wsprzdnych ukadu rdowego (ukadem rdowym jest ukad wsprzdnych pikseli na rastrze i podanie wsprzdnej polega na wskazaniu punktu rdowego na rastrze za pomoc myszy), to w przypadku ukadu docelowego takie wsprzdne musz byd dostarczone w formie listy. List wsprzdnych mona przygotowad w wielu formatach (np. txt, xls). Zanim jednak doczony zostanie plik wsprzdnych do bazy danych niezbdne jest okrelenie systemu wsprzdnych dla geoprzestrzeni. System ustawid

55

mona korzystajc z zakadek opcji (Omwione w bloku 1) lub wczytad z pliku *.csf:

W przypadku kalibracji skanw map najprostsze do wykorzystania s punkty siatki krzyy. Wsprzdne skrajne ramki sekcyjnej mona wyznaczyd na podstawie goda mapy (np. programem Godo.exe). List wsprzdnych przygotowad mona w pliku programu Excel, pamitajc aby w pierwszym wierszu opisad osie:

Przygotowany w formacie Excel 97/2000/XP plik naley podczyd do nowej bazy danych w GeoMediach za pomoc polecenia Warehouse Feature Class Definition i opcji Attach. Naley wskazad format danych, lokalizacj pliku i w przypadku Excela arkusz z danymi:

56

Po wykonaniu arkusz zostanie doczony do bazy danych. Waciw procedur geokodowania, a wic wywietlenia punktw w postaci wektorowej na podstawie wsprzdnych wykonujemy za pomoc opcji AnalysisGeokode Coordinates:

W oknie narzdzia naley wskazad obiekt rdowy zawierajcy wsprzdne (arkusz w bazie), wczytad lub ustawid system wsprzdnych dla rda (zazwyczaj taki sam jak dla geoprzestrzeni), osie ukadu oraz atrybuty wywietlania punktw:

57

Po klikniciu OK punkty zostan zgeokodowane czyli wywietlone na mapie:

2.4 Rejestracja rastra

Aby wykonad transformacj naley raster wstawid do bazy. Mona to zrobid korzystajc z funkcji InsertInteractive Image:

Po wybraniu pliku z rastrem i nadaniu mu unikalnej nazwy w bazie, naley wskazad obszar na ekranie w ktry chcemy wstawid raster:

58

Atrybuty wywietlania rastra zmienid mona w Legend Entries Properties:

Waciwa rejestracja wykonywana jest za pomoc opcji Tools Image registration New Add Points i polega na wskazaniu punktu rdowego i docelowego. Uruchomienie procedury musi byd poprzedzone wskazaniem rastra za pomoc myszy (klikniciem w celu jego zaznaczenia):

59

Punkt rdowy to punkt na rastrze a docelowy to punkt geokodowany. Wektory transformacji s zapisywane i mog byd wykorzystane w dowolnym momencie dla dowolnej powierzchni rastrowej. Aby edytowad poczenia, sprawdzid residua lub bd RMS naley kliknd dwukrotnie poza obszarem rastra. Po wskazaniu par punktw rejestracj kooczymy wybierajc opcj Register:

Raster powinien zostad przetransformowany:

60

2.5 Tworzenie klas obiektw

Tworzenie klas obiektw (tabel) wykonuje si wybierajc znane ju polecenie Warehouse Feature Class Definition New. W kolejnym oknie wskazujemy typ geometrii i struktur tabeli. Wskazujemy klucz gwny oraz typy danych. Przykad definicji klasy Budynki. Tu take naley wczytad system wsprzdnych (jak dla geoprzestrzeni):

2.6 Digitalizacja mapy w bazie wielodostpowej

Digitalizacja mapy (wektoryzacja) polega na przerysowaniu treci rastrowej. Dziki tej czynnoci uzyskuje si funkcjonalnod grafiki wektorowej i podzia treci na klasy obiektw i obiekty. Suy do tego polecenie Insert Feature. Wybranie opcji spowoduje pojawienie si nowego paska narzdzi w ktrym naley wskazad klas obiektw do digitalizacji:

Teraz mona przystpid do waciwej czynnoci digitalizacji. Tworzenie obiektu kooczymy opcj End Feature w menu kontekstowym (prawy przycisk myszy). Po zakooczeniu tworzenia geometrii naley wpisad atrybuty opisowe obiektu:

61

Digitalizujc pamitad naley o poprawnoci topologicznej. Narzdziem wspomagajcym zachowanie poprawnoci topologicznej s narzdzia snapowania (pasek SmartSnap):

Na uwag zasuguje rwnie modu snapowania do elementw rastra, ktry uatwia prac:

2.7 Kontrola poprawnoci topologicznej

GeoMedia Professional umoliwiaj kontrol poprawnoci topologicznej oraz analiz poprawnoci oraz cznoci geometrii. Wykrywane s bdne elementy geometryczne, ktre mog powodowad problemy w innych procesach (takich jak zapytania). Mona znaled nastpujce bdy geometrii: powielone (zdublowane) punkty, ptle, nie zamknite powierzchnie, nie uwzgldnione powierzchnie w powierzchni ("obszary wyspowe"), nakadajce si "dziury", bdne i nieznane typy geometryczne, puste zbiory geometrii, zbyt maa liczba linii. Aby wykonad sprawdzenie poprawnod wybieramy opcj Tools Validate Geometry:

62

Przykadowy wynik sprawdzenia poprawnoci klasy Budynki zawierajcej bdy pokazano na poniszym rysunku: narzdzia:

Narzdzie do sprawdzania cznoci pomidzy klasami obiektw to Tools Validate Connectivity. W oknie wskazujemy par klas obiektw do sprawdzenia oraz poszukiwane bdy cznoci. Przykadowa analiza cznoci pomidzy budynkami:

63

Wikszod bdw moe zostad naprawiona automatycznie dziki narzdziom: Tools Fix Geometry i Tools Fix Connectivity.

wiczenie 3: Praca z zewntrzna baz danych atrybutowych. Tworzenie map tematycznych

3.1 Modu tworzenia map tematycznych w programie GeoMedia
W programie GeoMedia zawartod i projekt okna mapy s definiowane z poziomu legendy. Dlatego rwnie proces tworzenia mapy tematycznej rozpoczyna si komend Add Thematic Legend Entry z menu Legend, ktra wywouje okno dialogowe Add Thematic Legend Entry

64

Dostpne s trzy formy prezentacji kartograficznej: Standard (odpowiada standardowej zmianie stylu wywietlania), Unique Value Thematic i Range Thematic. Terminologia uyta w programie nie pokrywa si z okreleniami stosowanymi w kartografii i ostatnie dwa rodzaje przedstawieo tematycznych obejmuj swych zakresem kilka metod kartograficznych: Unique Value Thematic odpowiada metodzie powierzchniowych jednostek naturalnych, zasigw i sygnaturowej (zalenie od jednostki odniesienia) Range Thematic odpowiada metodzie kartogramu (w przypadku danych ilociowych), metodzie sygnaturowej (w przypadku danych jakociowych) W grnej czci okna z listy rozwijalnej wybieramy klas obiektw (Input features), dla ktrej bdziemy tworzyd map.

3.2 Podczanie danych nieprzestrzennych z zewntrznych rde

Czsto dane, ktre chcemy przedstawid na mapie s przechowywane w zewntrznych bazach (np. dane statystyczne z GUS-u, dane gromadzone w bazach tematycznych, branowych). GeoMedia umoliwiaj podczenie danych nieprzestrzennych do danych w postaci wektorowej w celu ich wizualizacji. W zasobach GUS (www.stat.gov.pl/bdr ) znajd interesujce Ci informacje z zakresu ochrony rodowiska dotyczce powiatw. Zapisz w postaci pliku .xls. Nastpnie podcz je do istniejcej bazy klasy obiektw powiaty.

65

1.

Pierwszy krok to przygotowanie pliku .xls do wczytania w programie GeoMedia.

2.

Wczytanie pliku .xls wymaga stworzenia nowej geohurtowni, a nastpnie podczenia danych ze wskazanego pliku. Uwaga: Plik ten bdzie plikiem tylko do odczytu! Z menu Warehouse wybierz New warehouse. Na podstawie szablonu normal.mdt stwrz geohurtowni nadajc jej nazw. W celu doczenia danych w menu Warehouse wybierz Feature Class Definition. Przycisk Attach umoliwia podczanie danych do geohurtowni.

66

Aby edytowad dane (np. dodad nowe atrybuty) konieczne jest wyprowadzenie tego pliku do nowej klasy obiektw: Warehouse > Output to Feature Classes:

3. Bazy musz posiadad atrybut, na podstawie ktrego zostan poczone (patrz skrypt). W tym przypadku bdzie to numer TERYT i kod. Porwnaj te atrybuty w obu bazach.

Widad, e atrybut KOD zawiera w sobie atrybut TERYT (2,3 i 6,7 znak z cigu znakw). W celu ujednolicenia atrybutw naley uyd funkcji (MID oraz CONCATENATE) do wykonania operacji na danych tekstowych. Funkcja MID zwraca aocuch (String) zawierajcy okrelon liczb znakw z aocucha. Skadnia funkcji: Mid(aocuch, Pocztek ,Dugod)

67

np. MID(Kowalski,2,3) - otrzymamy tekst: owa

Funkcja CONCATENATE wykonuje zczenie dwch aocuchw znakw. Naley dodad atrybut do bazy podczonej z Excela, ktry bdzie przechowywa numer TERYT odpowiadajcy temu z bazy wektorowej: Warehouse > Feature Class Definition > Edit

Aktualizacja atrybutu:
Menu Edit > Attributes > Update Attributes: W oknie dialogowym Expression zbuduj wyraenie uywajc funkcji Mid i Concatenate.

68

Wynik:

4.

czenie tabel z uyciem funkcji JOIN. Menu Analysis > Join

69

Wynik:

3.3 Tworzenie mapy tematycznej metod kartogramu

Metoda kartogramu wymaga danych wzgldnych (patrz skrypt) Jeli dane, ktre chcemy przedstawid w formie kartogramu s danymi bezwzgldnymi (tj. wyraone np. w ha, z, osobach, km ), w prosty sposb mona je przeksztacid na dane wzgldne. W GeoMediach istniej dwa sposoby wykonania obliczeo korzystajc z atrybutw w bazie: Aktualizacja nowostworzonego atrybutu, Atrybut funkcyjny (zostanie umwione przy analizach przestrzennych).
2

Korzystajc z powyszego przykadu, po podczeniu danych z GUS-u mamy w bazie (dla powiatw) powierzchni gruntw chronionych w hektarach (dana bezwzgldna). Wykonaj map metod kartogramu prezentujc procentowy udzia gruntw chronionych w powiatach. 1. Tworzymy nowy atrybut: Proc_obsz_chron

Stworzenie nowego atrybutu jest moliwe tylko w Klasie Obiektu (nie w Zapytaniu).

70

2.

Dodanie nowego atrybutu: Warehouse > Feature Class Definition

Pamitaj o odpowiednim typie danych dla nowego atrybutu. 3. Aktualizacja nowostworzonego atrybutu: Edit > Update attributes

Zwrd uwag na rne jednostki powierzchni (Pow.powiatu km2, pow obszarw chronionych ha). Std wyraenie: (Input.Obszary_chron_ha/(Input.POLE_KM2*100))*100 4. Tworzenie kartogramu: Legend > Add Thematic Legend Entry

71

Wybierz klas obiektu I atrybut, dla ktrego bdzie tworzony kartogram. Ustal liczbe klas i metod podziau danych na klasy oraz wartod pocztkow (min.0.1% obszarw chron.) Nastpnie dobierz zmienna graficzn. Wynik wywietl na tle pozostaych powiatw, w ktrych procentowy udzia powierzchni obszarw chronionych wynosi 0.

3.4 Tworzenie kompozycji mapy w oknie rozkadu

Okno rozkadu (Layout Window) umoliwia stworzenie kompozycji mapy (np.do wydruku) wraz z elementami dodatkowymi tj. legend, strzak pnocy, tytuem, tabel itp.

72

Menu Window > Show Layout Window Wszystkie elementy dodajemy do okna rozkadu poleceniem Insert. Po dodaniu mapy uaktywniaj si pozostae elementy (legenda, strzaka pnocy itp.) Edycja legendy: Insert > Legend > Properties

Edycja wygldu legendy: zaznczyd pozycje Legend > Properties

73

Edycja pozycji w legendzie: zaznaczyd dan pozycj > Properties. Mona usuwad i dodawad pozycje w legendzie. Edytowad ich rozmiar, style wywietlania i opisy. Zmieniad kolejnod wywietlania (przyciski Up/Down).

Opcja: Convert to Graphic - legenda nie jest ju interaktywna (zmiana na mapie nie jest odzwierciedlona w legendzie. Wstawianie kierunku pnocy: Insert > North Arrow (aktywne, gdy zaznaczona mapa)

Do wyboru jest kilkanacie stylw strzaki pnocy. We waciwociach mona zmieniad rozmiar strzaki pnocy oraz zdefiniowad kierunek.

74

Wstawianie podziaki: Insert > Scale bar (aktywne, gdy zaznaczona ramka mapy)

Do wyboru kilka stylw podziaki. Moliwod edycji praktycznie wszystkich elementw podziaki (jednostki, interwa, wysokod, kolor itd.) Wynik:

Dwiczenie praktyczne (opcjonalnie) Korzystajc z klasy obiektw Wojewdztwa stwrz kartogram przedstawiajcy gstod zaludnienia w Polsce.

75

wiczenie 4: Przegld wybranych narzdzi do zapyta przestrzennych

GeoMedia zawieraj pakiet analiz takich jak midzy innymi: zapytania atrybutowe i przestrzenne, strefy buforowe, operacje logiczne midzy warstwami, mapy tematyczne, iloczyn i rnica przestrzenna, scalanie analityczne, atrybuty funkcyjne, agregacja przestrzenna obiektw, geokodowanie punktw i adresw. Dziki technologii serwerw danych moliwe jest wykonywanie tych samych analiz na wielu rnych bazach danych. Wszystkie zapytania i mapy tematyczne odnosz si do danych rdowych co oznacza, e jeli zmieniona zostanie wartod atrybutu to wszystkie zapytania i mapy tematyczne odnoszce si do tego obiektu zastan odwieone. Ta sama regua dziaa w przypadku analizy skadajcej si z kilku zapytao - zmiana parametrw ktregokolwiek zapytania powoduje automatyczn zmian koocowego wyniku analizy. Moliwod budowania dynamicznych zapytao w powizaniu z wynikami innych zapytao pozwala na prowadzenie analiz typu co jeli?. Zbir narzdzi do analiz przestrzennych w programie Geomedia znajduje si w menu Analysis.

4.1 Atrybut funkcyjny (Functional Atribute)

Zgodnie z teori relacyjnych baz danych niepodane jest przechowywanie w tabeli (klasie obiektw) bazy danych atrybutw, ktre mona bezporednio uzyskad na podstawie innych atrybutw w tej tabeli. Analizy takie jak np. omawiana wczeniej Mapa tematyczna wymagaj czsto wykonania obliczenia miar wynikajcych z rnych atrybutw. Przykadem moe byd obliczenie gstoci zaludnienia (osb/km2) dla powiatw. W tabeli powiaty (baza BDO) posiadamy informacj o populacji powiatu oraz powierzchni powiatu (inna sprawa, e powierzchnia rwnie moe byd obliczona na podstawie geometrii a wic danych w bazie. Dopuszcza si jednak tego typu redundancj ze wzgldu na niejawny charakter geometrii w stosunku do atrybutw opisowych obiektw). Aby obliczyd wskanik gstoci zaludnienia posuymy si narzdziem Analysis Functional Attributes:

76

Przykad: Obliczyd gstod zaludnienia powiatw w Polsce.

Wynik:

Dwiczenie praktyczne (opcjonalnie)

Obliczyd odsetek ludnoci zamieszkujcej obszary wiejskie dla wojewdztw. Wykonad map

77

tematyczn. Edycja zapytao (Queries) Wszystkie zdefiniowane przez uytkownika zapytania mona edytowad lub ponownie wywietlad ich wynik dziki opcji Analysis Queries:

4.2 Zapytanie atrybutowe (Attribute Query)

Narzdzie to pozwala na wybr podzbioru obiektw z danej klasy obiektw na podstawie wartoci atrybutw opisowych, a wic ograniczenie tabeli w bazie danych do wierszy speniajcych zadany warunek wzgldem jednego lub wielu atrybutw. Zdefiniowanie zapytania atrybutowego jest moliwe poprzez wykonanie polecenia z Menu gwnego Analysis Attribute Query. W ujciu bazodanowym jest to kreator konstrukcji klasycznego zapytania SELECT w stosunku do jednej tabeli wskazanej klasy obiektw (moliwe jest odwoanie do atrybutw innej tabeli jednak w sposb mao elastyczny). Definicja warunku zapytania moliwa jest bezporednio lub za pomoc okna Filter. Wynik zapytania mona wizualizowad na mapie lub przedstawid w formie klasycznej w tabeli.

78

Przykad: Wskazad wszystkie odcinki rzeki Odry w Polsce.

Wynik:

Uyteczn opcj jest Show Values, ktra pozwala na podgld wszystkich wartoci atrybutu wystpujcych w tabeli. Do wynikw zapytao lub klas obiektw w bazie mona wykonad etykiety tekstowe. Suy do tego celu polecenie Insert Label:

79

Dwiczenie praktyczne (opcjonalnie)

Wskazad wszystkie miejscowoci, ktrych populacja jest wiksza od redniej populacji miejscowoci w Polsce. Wstawid etykiety ich nazw.

4.3 Zapytanie przestrzenne (Spatial Query)

Zapytanie przestrzenne pozwala wybrad obiekty z danej klasy obiektw na podstawie ich relacji przestrzennych pomidzy obiektami z innej klasy. Zdefiniowanie zapytania przestrzennego jest moliwe dziki opcji Analysis Spatial Query. W oknie definicji zapytania przestrzennego naley wskazad klas obiektw do selekcji (grne okno wyboru klasy obiektw) oraz klas obiektw w stosunku do ktrej rozpatrujemy relacj przestrzenn (dolne okno wyboru klasy obiektw) a take operator przestrzenny. Moliwe jest zastosowanie kryterium Filtru (zapytanie atrybutowe) do obu powyszych klas obiektw bezporednio z okna narzdzia zapytania przestrzennego. Podobnie jak w przypadku zapytania atrybutowego mona nadad wasn nazw tworzonego zapytania, dodad krtki opis, zdefiniowad styl wyselekcjonowanym obiektom oraz wskazad czy wybrane obiekty maj byd wywietlone w Oknie Mapy lub/i w Oknie Danych.

80

Przykad: Wskazad wszystkie miejscowoci pooone do 20 km od rzeki Odry w Polsce. Wynik:

Dwiczenie praktyczne (opcjonalnie)

Wskazad wszystkie jeziora w woj. warmiosko-mazurskim o powierzchni wikszej od 400 ha i mniejszej od 600 ha.

wiczenie 5: Przegld wybranych narzdzi do analiz przestrzennych

5.1 Strefa Buforowa (Buffer Zone)
Opcja pozwala na okrelenie obszaru dookoa obiektw o wskazanym (staym lub zmiennym) promieniu. Stworzenie bufora wok obiektu uatwia wyszukiwanie innych obiektw znajdujcych si w jego zasigu. a. Promieo stay

W przypadku kiedy promieo ma sta wartod dla wszystkich obiektw dla ktrych tworzymy stref buforow wystarczy go zdefiniowad w oknie narzdzia. Istnieje moliwod scalenia w jeden obiekt stref stykajcych si ze sob.

81

Przykad: Wskazad obszar dookoa rzeki Odry o promieniu 20 km. Rozwizanie:

b.

Promieo zmienny

Aby mc zastosowad zmienny promieo (zdefiniowany oddzielnie dla kadego z analizowanych obiektw) naley dysponowad w tabeli obiektu kolumn wartoci tego promienia. Mona uyd istniejcego atrybutu lub go zdefiniowad np. atrybutem funkcyjnym. Dwiczenie praktyczne (opcjonalnie) Przy zaoeniu, e TYP lotniska determinuje promieo jego oddziaywania w nastpujcy sposb: typ 150 km, typ 2 -30 km, typ 3-20 km, typ 4 10 km, pozostae 5km wska strefy oddziaywania lotnisk w Polsce. Wynik:

82

5.2 Iloczyn i rnica przestrzenna (Spatial Intersection, Spatial Difference)

Opcje pozwalaj na wybr czci wsplnej lub rnicy przestrzennej dwch klas obiektw. W tym przypadku w przeciwieostwie do pozostaych analiz mamy do czynienia z generowaniem wyniku w postaci czci geometrii obiektw z bazy. Obiekty wynikowe zapytania dziedzicz atrybuty z obiektw analizowanych. Przykad: Wskazad czci powiatw lece w strefie 20km dookoa rzeki Odry. W rozwizaniu mona wykorzystad stref buforow. Rozwizanie:

Dwiczenie praktyczne (opcjonalnie) Wskazad mosty kolejowe w Polsce. (Zaoenie kade przecicie odcinka kolei z ciekiem to most) Wskazad obszary dookoa Parkw Narodowych w Polsce o promieniu 10 km dookoa Parku (klasa obchr_region_np).

83

5.3 Scalanie analityczne (Analitical Merge)

Opcja pozwala scalid w jeden obiekt wszystkie obiekty z danej tabeli lub speniajce zadany warunek atrybutowy lub przestrzenny. Przykad: Scalid wszystkie odcinki rzeki Odry. Rozwizanie: Mona wykorzystad zapytanie atrybutowe o rzek Odr i scalid wszystkie obiekty uzyskane dziki niemu. W celu scalenia w jeden obiekt odcinkw wszystkich ciekw naley wybrad klase cieki w pierwszym oknie oraz opcj Merge criteria All:

5.4 Agregacja przestrzenna (Aggregation)

Opcja pozwala na wykonanie obliczeo (atrybut funkcyjny) dla obiektw z jednej klasy (detail), ktre s w relacji przestrzenne z obiektami innej klasy (input). Przykad: Obliczyd powierzchni strefy 20 km dookoa rzeki Odry w Polsce. Rozwizanie. Mona wykonad agregacj z czci powiatw znajdujcych si w strefie buforowej dookoa Odry (zadania poprzednie) do podsumowania w tej strefie:

84

Dwiczenie praktyczne (opcjonalnie) Obliczyd powierzchni czci powiatw znajdujcych si w strefie 20 km dookoa Odry w rozbiciu na wojewdztwa.

85

5.5 Zoone analizy przestrzenne wiczenia praktyczne (opcjonalnie)

1. Obliczyd liczb miast znajdujcych si w strefie oddziaywania lotnisk wg kryteriw: lotniska typu 1 i 2 strefa o promieniu 30 km, pozostae 15 km i znajdujcych si w bezporednim ssiedztwie parkw narodowych tj do 10 km od ich granicy. 2. Obliczyd dugod niebezpiecznych odcinkw drg w rozbiciu na wojewdztwa przy zaoeniach, e najwicej wypadkw jest na drogach kategorii I, II i III, efektywny dojazd sprztu ratunkowego, ktry znajduje si wycznie w miastach o populacji wikszej od 100000 mieszkaocw wynosi 50 km. 3. Wskazad potencjalne miejscowoci wypoczynkowe dla Wrocawia. Zaoenia: maksymalna odlegod od Wrocawia to 100 km, miejscowod wypoczynkowa powinna mied populacj do 5000 mieszkaocw i znajdowad si nie dalej ni kilometr od lasu, ale co najmniej 10 km od drg KAT I, II i III.

86

wiczenie 6: Wprowadzenie do programu ArcGIS

6.1 Zapoznanie si z podstawowymi funkcjami w ArcCatalog
W celu rozpoczcia pracy z menu Start naley wybrad polecenia w kolejnoci: Wszystkie programy, ArcGIS, ArcCatalog, a nastnie zaznaczyd wybran partycj dysku oraz wybrany katalog, w ktrym bdzie tworzony projekt. Wskazanie folderu projektowego jest rwnie moliwe przez wybr polecenia pocz z folderem (Connect To Folder) i wskazanie wybranego katalogu. ArcCatalog zawiera trzy zakadki: zawartod (contents) umoiwiajca przegldanie elementw projektu, podgld danych (preview) zawierajca opcje umoliwiajce przegldanie geometrii obiektw (geography) lub przegldanie atrybutw w tabeli (table), metadane (metadata) umoliwiajca przegld metadanych.

Po wskazaniu folderu zostanie zapisana cieka dostpu w widoku zawierajcym drzewo katalogw (Catalog Tree).

Connect To Folder Pocz z folderem

87

6.2 Tworzenie nowych elementw projektu w ArcCatalog

W celu utworzenia elementw projektu naley z menu Plik (File) wybrad polecenie Nowy (New) lub nacisnd prawy przycisk myszy i rozwind list poleceo Nowy (New).

88

Do podstawowych elementw projektu tworzonych w ArcCatalogu nale m.in.: nowe foldery, bazy plikowe z rozszerzeniem *.gdb (File Geodatabase) format stworzony przez firm ESRI zapewniajcy optymalizacj zapisu danych, bazy danych w formacie Microsoft Access (Personal Geodatabase), warstwy tematyczne (Layer), grupy warstw tematycznych, pliki typu shapefile (*.shp) zawierajce wraz z towarzyszcymi im plikami indeksujcymi i plikami typu dBase(*.dbf) dane graficzne i opisowe. tabele relacyjnej bazy danych (dBase Table).

6.3 Import danych do formatw ArcGIS

Do importu danych z innych formatw danych suy narzdzie Data Interoperability Tools znajdujce si w ArcToolbox (ArcCatalog>Windows>ArcToolbox).

Aby wykonad import naley zdefiniowad format importowanych danych, ciek dostpu do zbioru danych oraz ciek dostpu do zbioru wyjciowego.

Elementy zaimportowanej bazy danych s dostpne w oknie ArcCatalogu w zakadce zawartod (Contents). W celu podgldu danych graficznych i opisowych naley przejd do zakadki Podgld

89

Danych (Preview) oraz wybrad opcj wywietlania danych geometrycznych (Geometry) lub danych opisowych (Table).

W celu przegldu waciwoci klas obiektw wybiera si zakadk Zawartod (Contents), zaznacza si wybran nazw, a nastpnie prawym przyciskiem myszy otwiera zakadk Waciwoci (Properties).

90

W oknie waciwoci mona odczytad informacje o wskazanym obiekcie. Do najwaniejszych nale: oglne waciwoci obiektu (General), ukad wsprzdnych (XY Coordinate System), atrybuty opisowe klasy obiektu oraz typy danych.

91

6.4 Zapoznanie si z podstawowymi funkcjami w ArcMap

W celu rozpoczcia pracy z menu Start naley wybrad polecenia w kolejnoci: Wszystkie programy, ArcGIS, ArcMap. Na pocztku pojawia si okno powitalne, w ktrym jest moliwod wyboru opcji wyboru dokumentu mapy lub szablonu.

Opcje wyboru mapy lub szablonu

Po wybraniu odpowiedniej opcji otwiera si okno aplikacji ArcMap zawierajce pusty lub istniejcy dokument mapy w zalenoci od opcji. Otwarcie istniejcego dokumentu mapy powoduje wywietlenie wszystkich zapisanych wczeniej warstw tematycznych.

Lista wprowadzonych do dokumentu mapy warstw Obiekty graficzne

92

W celu wywietlenia atrybutw opisowych klasy obiektw reprezentowanych przez warstw (layer) naley j wskazad, a nastpnie kliknd prawym przyciskiem myszy i wybrad opcj Otwrz Tabel Atrybutw (Open Attribute Table).

Wybierajc opcj Waciwoci (Properties) mona uzyskad informacje o wybranej warstwie tematycznej. Do najwaniejszych nale: typ geometrii klasy obiektw, ukad wsprzdnych, w ktrym zapisana jest geometria klasy obiektw, aktywne opcje wizualizacji warstwy, wykaz atrybutw opisowych oraz typ danych, aktywne opcje wywietlania etykiet.

Odwzorowanie oraz ukad wsprzdnych stosowane w dokumencie mapy moe si rnid od odwzorowania oraz ukadu wsprzdnych, w ktrych zapisana zostaa geometria klasy obiektw. W celu uzyskania informacji o odwzorowaniu oraz ukadzie wsprzdnych stosowanym w dokumencie mapy naley zaznaczyd obiekt nadrzdny do warstw (Data Frame) oraz w menu

93

edycyjnym wybrad opcj Waciwoci (Properties)

Tworzc nowy dokument mapy wybieramy w oknie powitalnym pusty dokument (A new empty map), a nastpnie zapisujemy pod zadan nazw poprzez wybranie polecenia Zapisz jako (Save as) w menu Plik (File). Konieczne jest, aby w nowym dokumencie mapy ustawid odwzorowanie oraz ukad wsprzdnych w oknie Waciwoci porzez jedn z opcji: wskazanie jednego z czsto stosowanych ukadw wsprzdnych (Favorites), wybr z istniejcego pliku definicji ukadu wsprzdnych (Predefined), wskazanie ukadu wsprzdnych zastosowanego dla wprowadzonej do okna mapy warstwy (Layers), skopiowania ukadu wsprzdnych z klasy obiektw w innym projekcie (Funkcja Import).

94

6.5 Korzystanie z serwisw WMS w ArcGIS

Chcc korzystad z zewntrznych baz danych naley uzyskad dostp do serwera WMS z poziomu ArcCatalog wybierajc polecenie Dodaj Serwer WMS (Add WMS Server).

W oknie konfiguracji poczenia z serwerem WMS naley podad adres URL serwera, a nastpnie wybrad polecenie Pobierz Warstwy (Get Layers). Wybierajc w aplikacji ArcMap polecenie Dodaj Dane wskazujemy zakadk GIS Servers,

95

a nastpnie dany serwer WMS.

W oknie mapy pojawi si warstwy tematyczne udostpniane przez serwer WMS. Warstwy tematyczne udostpniane przez serwer WMS Generalnej Dyrekcji Ochrony rodowiska (http://wms.gdos.gov.pl/geoserver/wms?):

wiczenie 7: Tworzenie i edycja danych

7.1 Tworzenie klas obiektw
Tworzenie klas obiektw odbywa si z pozycji aplikacji ArcCatalog. W tym celu naley wybrad polecenie Nowy (New), a nastpnie Klasa Obiektw (Feature Class).

96

Polecenie to wywoa okno dialogowe, w ktrym definiuje si nazw, alias oraz typ geometrii nowych obiektw. W kolejnym kroku wybieramy ukad wsprzdnych prostoktnych, w ktrym zapisywane bd wsprzdne tworzonych obiektw.

7.2 Wektoryzacja wybranych warstw tematycznych

Tworzenie obiektw wektorowych odbywa si z uyciem narzdzia Edytor (Editor) dostpnego w menu Widok (View), Paski Narzdziowe (Toolbars). Przed rozpoczciem digitalizacji naley dan klas obiektw uruchomid w trybie edycji pleceniem Start Edycji (Start Editing). W oknie Zadanie (Task) wybieramy polecenie tworzenia nowych obiektw, natomiast w oknie Cel (Target) wybieramy warstw do edycji.

97

Digitalizacj wykonujemy wskazujc punkty zaamania obiektu przy uyciu narzdzia Sketch Tool oznaczonego symbolem owka. Utworzenie obiektu nastpuje po wskazaniu punktw zaamao oraz naciniciu klawisza funkcyjnego F2. Po wektoryzacji obiektw naley uzupenid atrybuty opisowe obiektw.

Pewne atrybuty charakteryzujce geometri obiektu, takie jak obwd i pole powierzchni mona obliczyd przy pomocy funkcji obliczeniowej (Calculate Geometry), wywoywanej poprzez zaznaczenie aktualizowanego atrybutu, przycinicie prawego przycisku myszy oraz wybranie opcji obliczenia wybranych wartoci. Wymagane jest wskazanie ukadu wsprzdnych oraz jednostek, w ktrym zadane wielkoci maj byd obliczone.

Po zakooczeniu digitalizacji konieczne jest zapisanie wprowadzonych obiektw poprzez polecenie Zapisz Edycj (Save Edits) oraz zakooczenie edycji poleceniem Zakoocz Edycj (Stop Editing).

98

7.3 Edycja danych graficznych i opisowych

W celu podstawowej edycji istniejcych obiektw uywamy rwnie narzdzia Edytor (Editor) przedstawionego powyej. Edycja obiektw wektorowych polega najczciej na dodaniu, usuniciu lub przesuniciu jego wierzchokw. Wymaga to wprowadzeniu warstwy w stan edycji, a nastpnie wskazaniu edytowanego obiektu w oknie mapy narzdziem edycji (Edit Tool). Dwukrotne kliknicie w obrysie obiektu uaktywni edytowane wierzchoki. W celu usunicia lub dodania punktu obrysu naley wybrad odpowiednie polecenie (Insert Vertex wstawienie, Delete Vertex usunicie).

Edycja atrybutw opisowych odbywa si poprzez wpisanie nowych wartoci w tabeli atrybutw. Po zakooczeniu edycji zmiany naley zapisad i zamknd tryb edycji.

7.4 Eksport danych

Utworzone poprzez digitalizacje dane mona eksportowad do innych formatw stosowanych przez wiodce programy GIS. Eksport danych odbywa si przy uyciu narzdzia Data Interoperability Tools oraz opcji eksportu (Quick Export).

Funkcja Quick Export wywouje okno dialogowe, w ktrym naley zdefiniowad eksportowane

99

warstwy, docelowy format oraz ukad wsprzdnych.

wiczenie 8: Tworzenie map tematycznych

8.1 Modu tworzenia map tematycznych
ArcGIS zawiera rozbudowany modu tworzenia map tematycznych znajdujcy si w oknie Layer Properties w zakadce Symbology. Cay proces opracowania mapy - od wyboru metody prezentacji, atrybutu, do okrelenia zmiennej graficznej - odbywa si w tym oknie.

Fragment mapy

przykadowej Krtki opis metody prezentacji danych

100

Dostpne sposoby prezentacji danych, wywietlone w czci Show podzielone s na grupy: Features, Categories, Quantities, Charts, Multiple Attributes, a te zawieraj rne typy. Wyrnienie takich grup nie jest przypadkowe, lecz zwizane ze skal pomiarow zjawisk: metody jakociowe s w grupie Categories , a w grupie Quantities s metody dotyczce danych liczbowych. W programie ArcGIS moliwe jest opracowanie mapy szecioma metodami kartograficznymi: Metoda kartodiagramu: o Graduated symbols z grupy Quantities to kartodiagram prosty w skokowej wyraony dowolnym symbolem o Proportional symbols z grupy Quantities to kartodiagram prosty w skali cigej wyraony dowolnym symbolem o o o Pie z grupy Charts to kartodiagram koowy strukturalny w skali cigej Bar/column z grupy Charts to kartodiagram supkowy zoony w skali cigej Stacked z grupy Charts to kartodiagram supkowy sumaryczny strukturalny

Metoda kartogramu: o Graduated colors z grupy Quantities

Metoda kropkowa: o Dot density z grupy Quantities

Metoda sygnaturowa: o o Single symbol z grupy Features Unique values z grupy Categories dla danych odniesionych do punktw lub linii

Metoda zasigw o Unique values z grupy Categories dla danych odniesionych do powierzchni

Metoda powierzchniowych jednostek naturalnych o Unique values z grupy Categories dla danych odniesionych do powierzchni

Metody kartogramu i dazymetryczna pozwalaj wzgldnych odniesionych do powierzchni (patrz jednostki odniesienia s z gry zaoone (zwykle dazymetrycznej wynikaj ze zmiennoci samego przyrodniczego jest to szczeglnie wane.

na przestrzenn lokalizacj danych ilociowych skrypt - Rozdzia II). W przypadku kartogramu jednostki administracyjne), natomiast na mapie zjawiska. W badaniach dotyczcych rodowiska

Wykonaj map dazymetryczn przedstawiajc procentowy udzia gruntw ornych chronionych na terenie woj. dolnolskiego. W celu stworzenia mapy wykorzystamy warstw mapy sozologicznej: Grunty orne chronione

101

(Grunty_ch). Natomiast jednostkami odniesienia bd pola regularnej siatki systemu Temkart (oczko siatki o wymiarach 1km x 1km). Dane wejciowe: - siatka Temkart pokrywajca obszar woj.dolnolskiego (Temkart_1km_DS) - zasig wystpowania gruntw ornych chronionych (Grunty_ch)

8.2 Przeksztacenie danych jakociowych (mapa zasigw) na dane ilociowe

Proces ten obejmuje kilka krokw: 1. Analiza przestrzenna Clip (Wytnij) Naley wydzielid w obrbie kadego pola odniesienia powierzchni gruntw chronionych. Posuy do tego narzdzie Clip (Wytnij): Analysis Tools > Extract > Clip

Efekt:

Input feature

Clip feature

Output feature

2. Obliczenie powierzchni wycitych fragmentw gruntw chronionych. Dodaj nowy atrybut (np. Pow_gr_chron), ktry bdzie zawiera informacj o powierzchni gruntw chronionych w obrbie jednostki odniesienia: W oknie tabeli przycisk Options > Add field Nastpnie oblicz t powierzchni:

102

3. Przygotowanie bazy Temkart do obliczenia procentowych udziaw gr.chronionych. Dodaj dwa atrybuty Options > Add field : - Pow_gr_chron_m2 (atrybut przechowujcy powierzchni gr. chronionych), - Proc_gr_chron (atrybut przechowujcy procentowy udzia powierzchni gr. ornych chronionych w pow.jednostki odniesienia) Nadaj odpowiednie typy danych tym atrybutom. 4. Operacja JOIN Aby obliczyd procentowy udzia gr.chronionych w jednostce odniesienia, dane dotyczce powierzchni gruntw chronionych musz zostad dodane do bazy Temkart. Poczenia dwch (lub wicej) tabel (=klas obiektw) wykonuj si przy uyciu funkcji JOIN.

103

8.3 Aktualizacja atrybutw w bazie Temkart

Do obliczania wartoci atrybutw (na podstawie atrybutw tej samej tabeli oraz tabel przyczonych) suy funkcja Field Calculator

Nowostworzonemu atrybutowi Powierzchnia gruntw chronionych m2 przypiszemy wartoci z tabeli przyczonej, ktra przechowuje informacje o powierzchni tych gruntw:

Dane zostay zaktualizowane, wic mona usund podczon tabel:

104

Atrybut Procentowy udzia gruntw ornych chronionych naley zaktualizowad posugujc si t sama funkcj wpisad wyraenie: [Pow_gr_chron_m2] / [POWIERZCHNIA]*100 Kooczy to proces przejcia z danych jakociowych (zasig wystpowania gruntw ornych chronionych) na ilociowe (procentowy udzia tych gruntw w jednostce odniesienia). Mona teraz przystpid do wizualizacji.

8.4 Tworzenie mapy tematycznej metod kartogramu

Uwaga: Przy wyborze typu mapy tematycznej Graduated colors moe pojawid si ostrzeenie:

Wynika to z faktu, e domylna liczba jednostek odniesienia, ktre mona przedstawiad w formie map tematycznych wynosi 10 000. Natomiast w bazie Temkart takich jednostek jest ponad 20 000. Naley wic zmienid t liczb: przycisk Classify > Sampling

105

W oknie tworzenia/edycji mapy tematycznej naley wskazad atrybut, dla ktrego bdzie tworzona mapa. Dobiera si tu rwnie zmienn wizualn (skal barw). Najodpowiedniejsz zmienn dla mapy dozymetrycznej (kartogramu) jest walor.

Przycisk Classify otwiera nowe okno dialogowe klasyfikacji danych:

Okrelamy tu liczb przedziaw klasowych, metod podziau (do wyboru 7 metod) oraz mamy moliwod wyczenia pewnych danych z obliczeo (Exclusion). Wskazane jest oddzielnie potraktowad pola, w ktrych procentowy udzia gruntw ornych chronionych wynosi 0. (warunek: Proc_gr_chron < 0.1)

106

Jako metod podziau danych na klasy wybierz: Natural Breaks (Jenks) jest to podzia iteracyjny; granice przedziaw s wyznaczone metod Jenksa. Wynik:

8.5 Kompozycja mapy w oknie rozkadu

Okno rozkadu (Layout View) umoliwia stworzenie kompozycji mapy (np.do wydruku) wraz z elementami dodatkowymi tj. legend, strzak pnocy, tytuem, tabel itp. View > Layout View 1. Wszystkie elementy dodawane s z poziomu menu Insert

107

2. Wstawianie legendy. Kreator Legendy w kilku krokach, w ktrych szczegowo okrelamy: elementy legendy, nazw, obramowanie, rozmiary pozycji w legendzie, odstpy pomidzy nimi itp., pozwala na stworzenie legendy wedug wymagao uytkownika.

W kadej chwili mona edytowad wygld legendy dwukrotnie klikajc na legend otwiera si okno dialogowe Legend Properties, w ktrym mona edytowad praktycznie kady element legendy:

3. Wstawianie kierunku pnocy: Insert > North Arrow

Do wyboru jest ogromna liczba stylw strzaki pnocy. We waciwociach mona

108

zmieniad rozmiar strzaki pnocy, kolor, czcionk oraz zdefiniowad kierunek. 4. Wstawianie podziaki: Insert > Scale bar

Podobnie jak ze strzak pnocy, do wyboru jest bardzo dua liczba stylw podziaki, a we waciwociach mona edytowad praktycznie kady element podziaki. 5. Opcja: Convert to Graphic - legenda nie jest ju interaktywna (zmiana na mapie nie jest odzwierciedlona w legendzie. 6. Wynik:

109

wiczenie 9: Analizy przestrzenne - wektorowy model danych

9.1 Zapytania atrybutowe
Pocz si ze wskazanym przez prowadzcego zajcia serwisem i pobierz baz z danymi . Zmieo nazw na Wektor1.gdb. Wykonaj zapytania atrybutowe zdefiniowane w skrypcie:

9.2 Proste analizy przestrzenne na modelu wektorowym danych

Dysponujc geobaz o nazwie Wektor1.gdb wykonaj proste analizy przestrzenne wykorzystujc operatory przestrzenne zdefiniowane w skrypcie.;

wiczenie 10: Analizy geoprzetwarzania

wektorowe

realizowane

przy

pomocy

Dane do dwiczenia: geobaza plikowa Wektor2.gdb w ktrej znajduj si klasy obiektw RZEKI, ZLEWNIA obrazuje granice zlewni, NACHYLENIE w atrybucie Przedzialy ma zdefiniowane trzy poligony oznaczone liczbowo 1,2,3, ktre reprezentuja odpowiednio: nachylenia od 0 do 5 stopni, od 5 do 15 stopni i od 15 stopni wzwy , UZYTKOWANIE poszczeglne pokrycia terenu, w tym grunty orne.. W dwiczeniu naley znaled tereny, ktre stanowi potencjalne zagroenie dla jakoci wody w podanej zlewni, przy zaoeniach: - najwiksze zagroenie pochodzi od gruntw ornych ze wzgldu na chemizacj rolnictwa, - wraz ze wzrostem nachylenia terenu ronie zagroenie spukania zanieczyszczeo (od nachyleo 5 stopni w gr), - przyjmujemy, e zasig gruntw ornych, ktre mog zanieczyszczad rzek wynosi 250 metrw od jej nurtu; Poniej przedstawiono kolejne kroki konieczne dla wykonania dwiczenia:
1. Uruchom program ArcMap. 2. Dodaj do projektu wymienione warstwy; dobierz symbolizacj.

110

3. Czerwonym przyciskiem z ikon skrzynki narzdziowej wcz okno ArcToolbox; kliknij prawym przyciskiem myszy na nagwek tego okna i za nowy Toolbox nadajc mu nazw Moje Analizy. 4. Kliknij prawym przyciskiem myszy na Moje Analizy za nowy model; pojawi si okno, w ktrym model bdzie budowany; w menu Model->Model Properties wpisz nazw i etykiet OchronaZlewni. 5. W gwnym menu programu rozwio Tools-> Options i wybierz zakadk Geoprocessing i wybierz przycisk Environment. W polu Current Workspace podaj ciek do geobazy Wektor2.gdb;nastepnie w polu Scratch Workspace skopiuj t sam ciek do geobazy, ale zmieo jej nazw na Temp.gdb. 6. W skrzynce narzdziowej ArcToolbox rozwio grup Analysis Tools i dalej podgrup Extract; przecignij narzdzie Clip do okna modelu; prostokt reprezentuje narzdzie Clip (wycicie) i dwukrotnie kliknicie na niego otwiera okno narzdzia, owal reprezentuje dane wynikowe; kiedy wszystkie ustawienia s wykonane prawidowo elementy te uzyskuj kolory: prostokt staje si pomaraoczowy, owal z wynikami zielony, a dane wejciowe niebieskie; jako Input Features ustaw NACHYLENIA, Clip Features ZLEWNIA, a wynik (Output Feature Class) nazwij Nachylenia_Zlewnia; za pomoc tego narzdzia zyskujemy pewnod, e dalsza praca z nachyleniami odbywad si bdzie jedynie w obrbie zlewni.

111

7. W ArcToolbox-ie rozwio grup Data Management Tools->Layers and Table Views i przecignij do modelu Make Feature Layer; jako dane wejsciowe wybierz Nachylenia_Zlewnia a w Expression skonstruuj wyraenie Przedzialy = 2 or Przedzialy = 3, wynik nazwij Wieksze_Nachylenia. 8. Raz jeszcze przecignij do modelu narzdzie Make Feature Layer; warstwa wejciow jest UZYTKOWANIE, Expression ma postad: "NAZWA" = 'Grunty_orne'.

9. Z narzdzi Analysis Tools->Overlay przecignij do modelu Intersect (przecicie); jako warstwy wejciowe wybierz Grunty_orne i Wieksze_Nachylenia; warstw wynikow nazwij Grunty_nachylenia. 10. Z narzdzi Analysis Tools->Proximityprzecignij do modelu Buffer (bufor); jako warstw wejciow ustaw RZEKI, warstw wynikowa nazwij Bufor, i wpisz wielkod bufora 250 metrw. 11. Ponownie przecignij narzdzie Intersect; warstwy wejciowe: Bufor oraz Grunty_Nachylenie, Warstw wynikow nazwij Wynij_analizy. 12. Kliknij na warstw wejciow NACHYLENIA prawym przyciskiem myszy i wybierz Model Parameter; spowoduje to pojawienie si litery P obok symbolu na modelu; podobnie zrb z innymi warstwami wejciowymi oraz z warstw wynikow; ustawienie elementu jako atrybutu Modelu powoduje, e bdzie on widoczny w modelu, gdy bdzie on otwierany jako osobne okno oraz bdzie moliwa jego zmiana; kliknij w symbol warstwy wynikowej prawym przyciskiem myszy i wybierz Add to Display, aby wynik automatycznie by pokazywany na biecej mapie; kliknij prawym przyciskiem myszy na symbol narzdzia Buffer i wybierz Make Variable->From Parameter->Distance; pojawi si jasny niebieski owal reprezentujcy szerokod bufora; ustaw go jako parametr modelu; Zapisz model i zamknij jego okno.

112

13. Uruchom nowo powstae narzdzie OchronaZlewni; otwiera si okno; w ktrym widoczne s wszystkie elementy zdefiniowane jako parametry modelu; W kadej chwili mona wrcid do modelu i go dopracowad poprzez wybranie modelu prawym przyciskiem myszy do edycji; Jednym z moliwych ulepszeo jest zmiana nazw warstw wejciowych wywietlanych na ich symbolach w modelu; nazwy te s widoczne w oknie jako tytuy pl i nie maj wpywu na zasadnicze nazwy warstw, ktrych s reprezentantami.

113

14. Wyprbuj dziaanie analizy dla innych wielkoci bufora ni 250 metrw; w oknie zgaszane jest ostrzeenie przed bdem, dlatego, e przy kolejnych uruchomieniach analizy warstwa wynikowa ju istnieje, jednake w ustawieniach systemowych mona zaznaczyd w menu Tools->Options->Geoprocessing nadpisywanie wynikw analizy Overwrite the outputs of geoprocessing operations; poniej wyniki uruchomienia analizy dla zaoonych 250 metrw oraz dla 1000 m.

114

115

116

15. Ustaw jako parametry modelu take inne waciwoci; np. wyraenie wybierajce przedziay nachyleo teren. 16. Powysza analiza ma wycznie uzmysowid zakres moliwoci jakie mona uzyskad przez uycie modeli. Rzeczywista analiza zagroeo dla jakoci wd wymagaaby zdecydowanie wikszej liczby danych i udziau ekspertw w okreleniu parametrw zgodnie z najnowsz wiedz. Poyteczne te byoby zastosowanie danych w modelu rastrowym, ktry omwiony jest w kolejnym punkcie.

Dwiczenie praktyczne (opcjonalnie) Dysponujc geobaz Dane.gdb wykonaj model, w ktrym wyszukuje si miejscowoci pooone w parkach krajobrazowych lub ich bezporednim ssiedztwie (do 2 km), lece nie dalej ni 100 km od miejsca wyjazdu i posiadajce populacj poniej 5 tysicy ludzi. Ustaw wybr miejsca wyjazdu jako parametr modelu.

117

wiczenie 11: Proste analizy przestrzenne - rastrowy model danych

Pocz si z serwisem SRTM (http://srtm.csi.cgiar.org/SELECTION/inputCoord.asp). Jest to serwis udostpniajcy za darmo dane wysokociowe dla caego wiata. Mona je wykorzystywad dla niekomercyjnych zastosowao (Users are prohibited from any commercial, non-free resale, or redistribution without explicit written permission from CIAT. Users should acknowledge CIAT as the source used in the creation of any reports, publications, new data sets, derived products, or services resulting from the use of this data set. CIAT also request reprints of any publications and notification of any redistributing efforts.). rdo danych to: Jarvis A., H.I. Reuter, A. Nelson, E. Guevara, 2008, Hole-filled seamless SRTM data V4, International Centre for Tropical Agriculture (CIAT), available from http://srtm.csi.cgiar.org. Zaaduj na dysk lokalny raster z danymi wysokociowymi dla obszaru Polski. Za nowy projekt w ArcMap, nadaj ramce danych ukad wsprzdnych 1992. Nastpnie wczytaj raster do projektu. Kliknij prawym przyciskiem myszy na nazw rastra i wybierz Data->Export Data. W opcji Spatial reference wybierz Data Frame (current). Zapisz w dowolnym folderze w formacie grid. Nastepnie wytnij obszar na ktrym bdzie wykonywana dalsza praca. W tym celu w ArcToolbox wybierz Data Management Tools -> Raster -> Raster Processing -> Clip. Jako obiekt wycinajacy Clip Wska obszar z geobazy AnalizyRastrowe1.gdb. Wynik zapisz jako warstw o nazwie NMT w teje reobazie. Skopiuj t warstw do geobazy AnalizyRastrowe2.gdb. Wykorzystujc tak przygotowane dane wykonaj proste analizy rastrowe opisane w skrypcie.

wiczenie 12: Analizy geoprzetwarzania

rastrowe

realizowane

przy

pomocy

Dane do dwiczenia: geobaza plikowa AnalizyRastrowe2.gdb w ktrej znajduje si klasa obiektw Drogi oraz dwie warstwy rastrowe, NMT z numerycznym modelem terenu oraz Uzytkowanie w ktrej znajduj si klasy pokrycia terenu. W dwiczeniu naley znaled potencjalne tereny po inwestycj, przy zaoeniach: - teren nie powinien si znajdowad dalej ni 1 km od drg, aby uniknd kosztu wybudowania drogi dojazdowej, - wraz ze wzrostem nachylenia terenu ronie koszt inwestycji, w zwizku z koniecznoci wykonania prac ziemnych, - inwestycja moe byd zlokalizowana na obszarach, ktrym nadaje si wagi wskazujce na przydatnod i niszy koszt wykonania. Bd to grunty orne (8 pkt.), uprawy (6 pkt.) s to zoone uprawy wraz z dziakami, lasy (3 pkt.), ki (5 pkt.). Tereny zabudowane, wody, tereny przemysowe i odkrywkowe s wyczone z wyszukiwania. S to oczywicie sztuczne zaoenia, majce na celu zapoznanie z moliwociami modelowania

118

rastrowego. W rzeczywistych przypadkach okrelenie wpywu poszczeglnych czynnikw na wynik analizy zaley od przepisw prawnych, wiedzy ekspertw na dany temat, wiarygodnoci danych itd. Poniej przedstawiono kolejne kroki konieczne dla wykonania dwiczenia:
1. Uruchom program ArcMap, 2. Dodaj do projektu warstw rastrow NMT; dobierz symbolizacj,

3. Klikajc prawym przyciskiem myszy na puste, szare pole obok menu programowego, wcz okno rozszerzenia Spatial Analyst; rozwio list poleceo i wybierz Surface Analysis->Hillshade; otrzymasz cieniowany model przestrzenny terenu.

119

4. Dodaj do projektu warstw rastrow Uytkowanie; dobierz symbolizacj. 5. Dodaj do projektu klas obiektw Drogi.

6. Kliknij prawym przyciskiem myszy na warstw Uytkowanie i wybierz Properties (waciwoci), w zakadce Display wpisz wartod 40% do komrki Transparency (Przezroczystod).

120

7. Czerwonym przyciskiem z ikon skrzynki narzdziowej wcz okno ArcToolbox; kliknij prawym przyciskiem myszy na nagwek tego okna i za nowy Toolbox nadajc mu nazw Moje Analizy. 8. Kliknij prawym przyciskiem myszy na Moje Analizy za nowy model; pojawi si okno, w ktrym model bdzie budowany; w menu Model->Model Properties wpisz nazw i etykiet Inwestycja. 9. W zakadce Environments rozwio General Settings i zaznacz Current Workspace, Extent, Scratch Wokspace; rozwio te Raster Analysis i zaznacz Cell Size; nastpnie wcinij przycisk Values; W obu ustawieniach Workspace wskazuje si ciek dostpu folderu, ktry peni rol przestrzeni roboczej; dziki temu nie trzeba w wykonywanej analizie za kadym razem podawad caej cieki zapisu wyniku, wystarczy zmienid jego domyln nazw; w polu Extent (zasig) naley rozwind list i wskazad NMT, aby mied pewnod, e wyniki analiz bd tego samego rozmiaru co warstwa NMT. W opcji Cell Size naley wskazad NMT, dziki czemu wynikowe analizy bd miay t sam rozdzielczod co warstwa rdowa. 10. Rozwio zestaw Spatial Analyst w oknie Toolbox; nastpnie rozwio wewntrz Spatial Analyst grup Surface, wska narzdzie Slope (nachylenia) i przecignij wskanikiem myszy na okno modelu; W oknie modelu pokazay si dwa symbole, prostokt reprezentuje narzdzie Slope i dwukrotnie kliknicie na niego otwiera okno narzdzia, owal reprezentuje dane wynikowe; kiedy wszystkie ustawienia s wykonane prawidowo elementy te uzyskuj kolory: prostokt staje si pomaraoczowy, owal z wynikami zielony, a dane wejciowe niebieskie; kliknij podwjnie na prostokt i wybierz wartoci: Input raster (raster wejciowy) -> NMT, Output Raster (raster wynikowy) -> Nachylenie (wpisuj si tylko nazw pozostawiajc pozosta czd cieki dostpu; kliknij prawym przyciskiem myszy na Nachylenia i zaznacz Add to Display (wywietlenie wyniku w biecej ramce danych); nastpnie kliknij prawym przyciskiem na prostokt Slope i wybierz Run

121

(Uruchom);

dziki

temu

mona

na

bieco

kontrolowad

wyniki

czstkowe

w modelu.

11. Spatial Analyst Tools rozwio grup Distance i przecignij do modelu Euclidean Distace (Odlegod Euklidesow); uruchom narzdzie i ustaw: Input -> Drogi, Output-> Odleglosc; ustaw Odleglosc jako widoczn (Add to Display) a nastpnie kliknij prawym przyciskiem narzdzie i uruchom. Uzyskana w ten sposb mapa reprezentuje odlegoci od kadej komrki rastra do najbliszej drogi.

122

12. Rozwio grup Reclass i przecignij na model narzdzie Reclassify (Reklasyfikacja); Input raster wybierz Nachylenia; kliknij na Classify i zmieo metod na Equal Interval, zamknij a nastpnie kliknij Reverse new values; dziki tym operacjom nachylenia zostay podzielone na dziesid rwnych przedziaw i najniszym nachyleniom przypisano najwysze wartoci. W polu Output raster podaj nazw RecNach; zamknij okno; ustaw RecNach jako Add to Display; Uruchom narzdzie. 13. Przecignij ponownie Reclassify na model; Input raster->Odleglosc; kliknij Classify, wybierz metod Equal inteval, ustaw istnienie dwch przedziaw, nastpnie znw zmieo metod na Manual i rcznie zmieo nisz z dwch wartoci po prawej stronie okna na 1000; zamknij okno; jako Output raster wpisz nazw Rec_Odl; zamknij okno; ustaw ja jako Add to display i uruchom narzdzie; dziki tym dziaaniom podzielilimy odlegoci na dwie grupy: do 1000 metrw i powyej tej wartoci.

123

14. Rozwio w Toolbox-ie grup Overlay (nakadanie) i przecignij do modelu Weighted Overlay (Nakadanie Wagowane); uruchom narzdzie; za pomoc czarnego plusa w grnej czci okna dodaje si kolejne rastry do analizy; dodaj Rec_Nach, na dole w polach wpisz wartoci From 1, To 10, By 1; dziki temu rozszerzona zostaa skala do dziesiciu przedziaw ktre mamy w zdefiniowane w Rec_Nach; dopilnuj aby w tabeli wartoci w kolumnie Scale Values byy prawidowe kolejne liczby; dla wartoci wejciowych 1,2,3 czyli najmniej korzystnych zmieo wartod na Restricted, co oznacza, e nie bd one bray udziau w dalszej analizie; Czarnym plusem dodaj kolejn warstw Rec_Odl, dla wartoci 1 wybierz 10 punktw, dla wartoci 2 wybierz Restricted, tym sposobem eliminujemy komrki dalsze ni 1 km od drg; Dodaj kolejn warstw Uzytkowanie; tym razem jako Input field wybierz NAZWA; przypisz podane na pocztku dwiczenia wartoci poszczeglnym zmiennym : grunty orne (8 pkt.), uprawy (6 pkt.), lasy (3 pkt.), ki (5 pkt.), tereny zabudowane, wody, tereny przemysowe i odkrywkowe jako Restricted; kliknij przycisk Set Equal Influence, aby ustawid rwnorzdny wpyw poszczeglnych warstw na analiz; nazwij wynik jako

124

Wagowany; zamknij okno; ustaw jako Add to Display i uruchom narzdzie; nastpnie dobierz symbolizacj.

125

15. Rozwio grup Conditional w Toolboxie i przecignij do modelu narzdzie Con; Jako Input conditional raster wybierz Wagowany; w polu Expression wybierz VALUE = 9; jako Input true raster wska ponownie Wagowany; pole Input False Raster pozostaw puste; Jako nazw wpisz Najlepsze; zamknij okno; ustaw Add to Display i uruchom narzdzie; W tej opcji dokonuje si wycicie najkorzystniejszych pl z punktu widzenia analizy.; poniewa najwysza w wartod z poprzedniego etapu wynosi 9 wyraenie (expression) sprawdza kad komrk i jeli wystpuje ta wartod, jest ona ponawiana, a jeli nie wystpuje powstaje miejsce puste (NO DATA); w ten sposb otrzymujemy szukane zgodnie z zaoeniami miejsca pod inwestycje.

126

16. Mona dokonad zamiany wyniku na postad wektorow; w tym celu w Toolbox-ie rozwio Conversion Tools>From Raster->Raster to Polygon i przecignij t funkcj do modelu; Jako input raster wybierz Najlepsze, jako Output raster wpisz Wynik.

127

Zapisz model oraz projekt; jeeli czas pozawala poeksperymentuj z modelem; Jak zostao wspomniane na pocztku dwiczenia, w zalenoci od konkretnego przypadku mona w tego typu analizach wykorzystywad inne dane; jeli przykadowo inwestycj miaby byd obiekt przemysowy naleaoby wzid pod uwag obszary chronione i i ich strefy ochronne, warunki hydrologiczne, glebowe, struktur wasnoci i wiele innych wynikajcych z przepisw prawa.

Dwiczenie praktyczne (opcjonalnie) Dysponujc warstwami jak w powyszym dwiczeniu NMT, wykonaj analiz (uproszczon oczywicie) znalezienia miejsca pod zaoenie winnicy. Warunki do spenienia: nachylenie zboczy od 10 do 40 stopni, ekspozycja w stosunku do stron wiata (Aspect) poudnie, poudniowy zachd i zachd, na gruntach ornych i nie dalej ni 1500 metrw od drogi.

W niektrych zadaniach analizy rastrowej i wektorowej uyto danych CLC. Dane te udostpniane s na stronach European Environment Agency za zasadach: EEA standard re-use policy: unless otherwise indicated, re-use of content on the EEA website for commercial or non-commercial purposes is permitted free of charge, provided that the source is acknowledged (http://www.eea.europa.eu/legal/copyright). Copyright holder: European Environment Agency. Jarvis A., H.I. Reuter, A. Nelson, E. Guevara, 2008, Hole-filled seamless SRTM data V4, International Centre for Tropical Agriculture (CIAT), available from http://srtm.csi.cgiar.org.

128

Zalecana literatura

129

Zalecana literatura
Gadzicki J., Kompedium Infrastruktur Danych Przestrzennych streszczenie ksiki Douglasa N. Neberta, The SDI Cookbook, Geodeta - magazyn geoinformacyjny nr 2,3,4,5/2003. Gadzicki J., Spoeczeostwo obywatelskie, informacyjne, geoinformacyjne, Geodeta magazyn geoinformacyjny, 1/2004. Gotlib D., Iwaniak A., Olszewski R., GIS Obszary zastosowao, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007 Kraak M.J., Ormeling F., Kartografia wizualizacja danych przestrzennych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998. Litwin L., Myrda G., Systemy Informacji Geograficznych zarzdzanie danymi przestrzennymi w GIS, SIP, SIT, LIS, Wydawnictwo Helion, 2005. Longley P.A., Goodchild M.F., Maguire D.J., Rhind .D.W. GIS Teoria i praktyka, PWN, 2008. Magnuszewski A. GIS w geografii fizycznej. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999. Makowski A. i in. System informacji topograficznej kraju. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2005, Warszawa. Materiay oglnopolskich Konferencji Kartograficznych Kartografia tematyczna w ksztatowaniu rodowiska geograficznego. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2004. Olszewski R. wykad zamieszczony na www.geoforum.pl, 2006 Pasawski J. i in. Wprowadzenie do kartografii i topografii. Nowa Era, 2006.Wrocaw Pfaff R.M., Glennon J.A. Building a Groundwater Protection Model ArcUser July-September 2004 Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 8 sierpnia 2000r. w sprawie paostwowego systemu odniesieo przestrzennych. Saliszczew K.A., Kartografia oglna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998. Urbaoski J., GIS w badaniach przyrodniczych, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaoskiego. 2008

Autorzy opracowania: Katarzyna Galant, Piotr Grzempowski, Adam Michalski, Przemysaw Tymkw

130