Istota zobowizania. Przepisy prawa zobowiza zawarte s w ksidze trzeciej KC zatytuowanej Zobowizania.

Ksiga ta dzieli si na dwie czci : Ogln- art. 353-534- zobowizania w ogle

Szczegln- art. 535-931-unormowania dotyczce poszczeglnych stosunkw zobowizaniowych, zwaszcza umw nazwanych. Ustawodawca zdefiniowa zobowizanie w art. 353 Zobowizanie polega na tym, e wierzyciel moe da od dunika wiadczenia, a dunik powinien wiadczenie speni

1. 2.

to zdanie odzwierciedla konstrukcj prawn stosunku zobowizaniowego.

Funkcje prawa zobowiza (cele). 1. Konstrukcja zobowiza suy regulacji obrotu, wymiany dbr i usug (chodzi tu na przykad o sprzeda rzeczy, wiadczenie usug), to podstawowa f-cja. 2. Funkcja kompensacyjna (ochronna). Problematyka szkody szkoda powstaa w sposb naturalny obcia poszkodowanego to on ponosi jej ciar. Mechanizmy prawne pozwalaj jednak rozway czy nie przenie ciaru szkody na inn osob zagadnienie odp. cyw. Przepisy dotyczce zobowiza chroni wic okrelone dobra osobiste i majtkowe podmiotw prawa przed ingerencj, przede wszystkim przed szkod. Pojawia si tu pojcie odpowiedzialnoci cywilnej (odszkodowawczej) - oznacza to, e kto zostaje zobowizany do naprawienia szkody. Tym zobowizanym moe by sprawca szkody, cho nie musi by nim zawsze. Powstaje zobowizanie. Poszkodowanym jest wierzyciel, ktry da od dunika, wiadczenia jakim jest naprawienie szkody, a dunik powinien zrealizowa to wiadczenie czyli naprawi szkod. Dlatego w PC mona odpowiada za cudze czyny, w przeciwiestwie do prawa karnego. Funkcja restytucyjna. W pewnych sytuacjach moe nastpi przesunicie majtkowe midzy podmiotami prawa bez podstawy prawnej. Prawo ma przywrci zachwian rwnowag majtkow Problem dotyczy tej sytuacji czy wzbogacony ma zatrzyma wzbogacenie i uzyska korzy kosztem zuboonego, czy ma obowizek zwrotu - restytucji. Wzbogacony staje si dunikiem, ma obowizek zwrotu a zuboony jest wierzycielem i ma prawo da zwrotu korzyci.

3.

Najwaniejsz jest funkcja pierwsza, ktra dotyczy wymiany dbr i usug, a wic zawieranych na co dzie umw, ktre s rdem stosunku obligacyjnego. Pozostae funkcje s realizowane na podstawie przepisw ustawy. W prawie rzymskim zobowizanie okrelano jako vinculum iuris czyli wze prawny czcy dwie strony. Stosunek zobowizania powstaje z mocy prawa - ex lege lub rdem zobowiza mog by umowy a szerzej czynnoci prawne, bo rdem zobowizania mog by te czynnoci prawne jednostronne. W zobowizaniu s trzy elementy:

1. 2. 3.

1. 2. 3.

podmioty wierzyciel i dunik; przedmiot wiadczenie. tre zobowizania prawa wierzyciela to wierzytelno a obowizki dunika to dug.

Ad.1 W tym stosunku mamy dwie strony (ale podmiotw moe by > ni 2) wierzyciela i dunika, pomidzy ktrymi powstaje wi prawna tego rodzaju, e wierzyciel moe da od dunika wiadczenia czyli ma roszczenie, a dunik powinien wiadczenie speni czyli ma obowizek spenienia wiadczenia. W zobowizaniu mamy wic dwie strony - podmioty stosunku zobowizaniowego - wierzyciel i dunik. Ad.2 Przedmiot stosunku zobowizaniowego to wiadczenie zachowanie dunika okrelone w treci zob., majce na celu zaspokojenie interesu wierzyciela. Interes rwnie wynika z treci zob. najczciej bdzie mia charakter majtkowy, czasami niemajtkowy, zawsze jednak zasugujcy na ochron. Przedmiotem zobowizania jest zatem zawsze zachowanie dunika, nie za np. konkretna rzecz. W umowie sprzeday np., ksika jest przedmiotem wiadczenia (wydanie rzeczy), a nie przedmiotem samego zob. Wierz. jest upr. do okrelonego zachowania (konkretnego) dunika. wiadczenie okrelone jest w art. 353 2. wiadczenie moe polega na dziaaniu albo na zaniechaniu. Jest to jaka czynno, czyn. Zachowanie moe polega na :

dare- danie facere- czynienie non facere- nie czynienie, powstrzymanie

pati znoszenie czyjego dziaania Model okrelony w art. 353 jest standardem i moe ulec modyfikacji, obie strony mog by na przykad wierzycielem i dunikiem wzgldem siebie w jednym stosunku zobowizaniowym. Ad.3 Tre zobowizania tworz wierzytelno - prawa wierzyciela (roszczenie o spenienie wiadczenia) - oraz dug - obowizek dunika spenienia wiadczenia. Prawa wierzyciela to wierzytelno. WIERZYTELNO to - prawo wierzyciela do dania spenienia wiadczenia. To jego prawo podmiotowe, na ktre skada si przede wszystkim roszczenie mono dania od drugiej strony, dunika, okrelonego wiadczenia. Rzadko w tej wizce bdzie wystpowao tylko jedno roszcz. (np. kupujcy ma roszczenie o przeniesienie wasnoci i o wydanie rzeczy). Tych roszcze moe by wiele w jednym zobowizaniu obok roszcz. gwnych mog np. wystpowa roszczenia poboczne majce zabezpieczy interes wierzyciela np. obowizek poinformowania o wadach rzeczy). Nieraz oprcz roszcze mog wystpowa funkcjonalnie z nimi zwizane prawa ksztatujce np. prawo odstpienia od umowy. Wierzytelno to funkcjonalna wizka rnego rodzaju praw przede wszystkim roszcze a take funkcjonalnie zwizanych praw ksztatujcych. WIERZYTELNO to prawo podmiotowe wzgldne skuteczne inter partes czyli midzy stronami wierz. i d. powinni by zatem w stos. zob. oznaczeni. Wierzyciel moe kierowa skuteczne prawnie danie tylko wobec d. Dawniej podkrelano, e jest to stosunek osobisty. Obecnie dopuszczono obrt wierzytelnociami osobisty charakter zob. ulega zatarciu (moe doj do zmiany d. lub wierz.). Ponadto s syt, w ktrych porzdek prawny w drodze wyjtku przyznaje prawom wierzyciela rozszerzon skuteczno (np. 690). Uprawnienia wierzyciela s powizane funkcjonalnie i okrelane jako wierzytelno. S to uprawnienia o charakterze prawnym i podlegaj ochronie prawnej. Jeeli wierzyciel nie zostanie zaspokojony dobrowolnie przez dunika, to wierzyciel ma prawo wystpi o ochron prawn i moe zwrci si do sdu, dajc by sd zasdzi nalene wiadczenie, ktrego dunik dobrowolnie nie speni. Jeeli sd wyda prawomocne orzeczenie zasdzajce spenienie wiadczenia z klauzul wykonalnoci to mona wszcz egzekucj. Pojawia si komornik i ciga t naleno przeprowadza egzekucj z majtku dunika. Problem dotyczy sytuacji gdy dunik jest niewypacalny (bankrut) lub ukry rzecz. Jest to ryzyko wierzyciela. Trudno jest wyegzekwowa rzecz, chyba e jest to nieruchomo, a take okrelon czynno. Mona zastosowa tylko przymus poredni. Jeli wiadczenie ma czysto osobisty charakter (dokonanie jakiej czynnoci) to nikt nie zmusi do tego dunika. Prawa wierzyciela mog si okaza do zudne w praktyce. DUG to powinno, odpowiadajcy wierzytelnoci obowizek dunika spenienia wiadczenia. Ciy tylko na duniku i tylko wobec wierzyciela. Zesp zachowa majcy doprowadzi do zaspokojenia interesw wierzyciela. Dunik ma obowizek wiadczenie speni. wiadcze moe by wicej ni jedno np. sprzeda to wydanie rzeczy i przeniesienie wasnoci, (obowizki gwne) poinformowanie kupujcego o cechach rzeczy, zagroeniach (obow. poboczne). Tym obowizkom odpowiadaj roszczenia wierzyciela. Obowizki dunika naley odrni od powinnoci powszechnych te skoro ci na wszystkich nie obciaj majtkowo dunika. Powinnoci te okrelone s oglnie, konkretyzuj sie w poszczeglnych przypadkach (np. obowizek jazdy praw stron). Ponadto naley odrni vinculum iuris od zobowiza grzecznociowych, moralnych nie s to zob. w sensie prawnym brak tu bowiem intencji stron zwizania si w paszczynie prawnej. Zesp funkcjonalnie powizanych obow. to dug, to co innego ni odpowiedzialno d. za dug. Dug to powinno spenienia wiadczenia a odpowiedzialno dunika za dug to podlego jego majtku egzekucji jak wierzyciel moe prowadzi aby uzyska spenienie wiadczenia (moliwo prawnego i skutecznego wyegzekwowania wiadczenia). Dunik odpowiada majtkiem za dug. Majtek dunika jest gotowy pod poddanie go egzekucji. Odpowiedzialno za dug moe by:

Osobista - w czasach rzymskich dunik odpowiada swoim ciaem. Obecnie cay majtek dunika odpowiada za dug. Wierzyciel moe egzekwowa powinno z caego majtku dunika.

Pojcie majtku opiera si na osobie. Wierzyciel moe swobodnie wybra, ktrej czci majtku ma dotyczy egzekucja. Ta odpowiedzialno moe by ograniczona :

ograniczenie do cyfrowo oznaczonej wartoci (pro viribus patrimonii). D. nadal odpowiada caym majtkiem tzn. wierzyciel moe dochodzi zaspokojenia z caego majtku wszystkich jego skadnikw, ale tylko do okrelonej cyfrowo kwoty, stanowicej puap odpowiedzialnoci np. przyjcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. ograniczenie odpowiedzialnoci do czci majtku (cum viribus patrimonii) d. odpowiada tylko czci majtku, wyodrbnia si pewn mas majtkow. Wierzyciel moe dochodzi zaspokojenia z dowolnego przedm. majtkowego ale tylko wchodzcego w skad tej masy. np. odpowiedzialno za dugi spadkowe od momentu otwarcia spadku do przyjcia spadku - spadkobierca dopki nie owiadczy czy spadek przyjmuje, czy odrzuca odpowiada za dugi spadkowe wzgldem wierzycieli zmarego tylko ze spadku, ktry stanowi wyodrbnion mas maj. w majtku spadkobiercy.

Rzeczowa w razie ustanowienia zastawu lub hipoteki waciciel rzeczy obcionej odpowiada z tej rzeczy obcionej (ruchomo lub nieruchomo), odpowiadajc za dug. Wierzyciel hipoteczny lub zastawny uzyskuje prawo zaspokojenia si z tej rzeczy obcionej hipotek lub zastawem z pierwszestwem przed osobistymi wierzycielami waciciela rzeczy. To prawo jest skuteczne erga omnes, bez wzgldu na zmian waciciela rzeczy. Waciciel rzeczy obcionej ma obowizek wzgldem wierzyciela zastawnego wiadczenia w postaci (pati) znoszenia - podczas prowadzenia egzekucji. Waciciel rzeczy nawet nie musi by dunikiem.

Najczciej dug i odp. wystpuj razem, ale s syt., gdy dug istnieje bez odpowiedzialnoci. Mamy wtedy do czynienia z zob. niezupenymi (obligatio naturalis) to zobowizanie gdzie odpada odpowiedzialno a pozosta dug. Zobowizanie istnieje ale brak jest przymusu. Jeeli dunik speni dobrowolnie wiadczenie to jest ono nalene i wierzyciel moe je zatrzyma jako zgodne z podstaw prawn. Jeeli wiadczenie jest spenione z nieistniejcego dugu (kto mylnie uwaa e jest dunikiem) to jest to wiadczenie nienalene i trzeba je odda.

zob. niezupene od pocztku: np. tzw. dugi honorowe przegrane w karty lub z tytuu zakadw prawo przyjmuje, e powstaje zob., ale wycza moliwo przymusowego wyegzekwowania. Mwi o tym art. 413. Kto spenia wiadczenie z gry lub zakadu nie moe da zwrotu, chyba e gra lub zakad byy zakazane albo nierzetelne. Jeeli gra lub zakad byy zakazane lub nierzetelne to zobowizanie jest w ogle niewane i mona da zwrotu nienalenego wiadczenia. W art. 413 2 ustawodawca stwierdza e Roszcze z gry lub zakadw mona dochodzi tylko wtedy, gdy gra lub zakad byy prowadzone na podstawie zezwolenia waciwego organu pastwowego. A wic zakady i gry publiczne, dopuszczone do obrotu publicznego rodz zobowizania zupene. zob. przedawnione (pocz. bdce zupenym). Rnica polega na tym, i w przeciwiestwie do w/w strony mog przywrci zob. przedawnionemu pena skuteczno prawn.

WIADCZENIE TRE i RODZAJE. wiadczenie to dziaanie lub zaniechanie dunika. Musi by oznaczone (moe to wynika z treci przepisu prawa lub z treci umowy) lub przy najmniej oznaczalne tj. takie, o ktrym wiadomo w momencie powstania zobowizania, e da si okreli w przyszoci. Koniecznym warunkiem jest aby wiadczenie byo moliwe do spenienia. W myl paremii: impossibilium nulla obligatio wiadczenie niemoliwe nie rodzi zobowizania. Jeli w chwili powstania zobowizania wiadczenie jest niemoliwe, wtedy jest to niemoliwo wiadczenia pierwotna taka umowa nie rodzi zobowizania. Jeli pniej wiadczenie jest niemoliwe to zobowizanie wygasa. Problem co naley rozumie przez niemoliwo wiadczenia. Czy gdy tylko dunik nie jest w stanie wykona wiadczenia (skradziono mu samochd- niemoliwo subiektywna), czy gdy kady nie jest w stanie wykona wiadczenia

(obiektywnie). Chodzi o obiektywn niemono spenienia wiadczenia. (niem. subiektywna moe by czasami rwnoznaczna z obiektywn np. gdy ucito malarzowi rce i nie dokoczy obrazu.) wiadczenie to takie zachowanie dunika, ktre ma zaspokoi okrelony interes wierzyciela. Problem dotyczy niewykonania zobowizania czy jest ono niewykonane wtedy, gdy dunik nie speni wiadczenia, czy gdy wierzyciel nie uzyskuje zaspokojenia np. dunik zapaci pienidze pod wskazany adres i osobie, ktra nazywa si tak samo jak wierzyciel, ale wierzycielem nie jest. Problem czy wiadczenie jest spenione? eby nastpio spenienie wiadczenia: - musi uzyska zaspokojenie okrelonego interesu wierzyciela. Zobowizanie nie jest wykonane przez samo tylko naleyte zachowanie dunika, ale dopiero gdy ponadto wierzyciel zostanie zaspokojony. Interes wierzyciela moe mie charakter :

- dunik musi zrealizowa wynikajce z treci zob. zachowanie oraz

majtkowy i

niemajtkowy. Interes musi by godny ochrony prawnej, gdy nie jest jej godny to zobowizanie nie powstanie. Umowa nie bdzie wana np. uzyskanie wiadczenia aby poniy inn osob, czy z poczucia zemsty. Interes wierzyciela musi istnie przez cay czas trwania stosunku zobowizaniowego. Jeeli w pewnym momencie interes wierzyciela odpada, wierzyciel zostaje zaspokojony przez osob trzeci lub zbieg okolicznoci to zobowizanie traci sens, nie istnieje. Rodzaje wiadcze

I.

I. Podzia wiadcze ze wzgldu na kryterium czasu: w cigu ktrego wiadczenie ma by spenione oraz ze wzgldu na fakt czy upyw czasu ma wpyw na ksztat, rozmiar i wielko wiadczenia.

1.

1. wiadczenia jednorazowe zachowanie dunika da si speni jedn czynnoci (jednym zachowaniem). Sam upyw czasu nie oddziaywuje na rozmiar wiadczenia Jeeli wiadczenie jest podzielne i d. spenia je na raty, to nie odbiera to jednorazowego charakteru. Chodzi o to, e mona je speni jednorazowo, nieistotny jest faktyczny sposb spenienia wiadczenia. Dotyczy to gwnie wiadcze polegajcych na zapacie bd wydaniu rzeczy. 2. wiadczenia cige spenienie wiadczenia wymaga zachowania si dunika przez okrelony czas, chodzi tu o stae zachowanie si przez czas trwania caego stosunku np. zaniechanie, wiadczenie przechowawcy, wynajmujcego - przez umow najmu wynajmujcy zobowizuje si odda najemcy rzecz do uywania przez czas oznaczony lub nieoznaczony, wynajmujcy powinien wyda najemcy rzecz w stanie przydatnym do odpowiedniego uytku (w. jednorazowe) i utrzymywa rzecz w stanie przydatnym do umwionego uytku przez czas trwania najmu (w. cige). Dla zob., w ktrych przedmiotem jest w. cige charakterystyczna jest problematyka zakoczenia stosunku:

2.

albo jest to stosunek na czas oznaczony zakoczeniem jest tu upyw terminu.

albo na czas nieoznaczony wwczas sposobem zakoczenia stosunku jest tzw. wypowiedzenie. Prawo pozwala kadej ze stron stosunku trwaego przez jednostronne owiadczenie zakoczy stosunek cigy (3651). Mog by wprowadzone pewne modyfikacje od ktrych zaley skuteczno wypowiedzenia.

3.

3. wiadczenia okresowe s to wiadczenia, ktre maj do zoon pojciowo kategori. To wiadczenia, ktre maj si powtarza jednorazowo, w (regularnych) odstpach czasu, przy czym maj by realizowane na podstawie i przez czas trwania jednego stosunku obligacyjnego, np. czynsz, alimenty, odsetki. W ramach takich zobowiza naley odrni oglne prawo wierzyciela do powtarzajcych si wiadcze (wynajmujcy ma prawo da czynszu) od uprawnienia do poszczeglnych wiadcze okresowych (prawo do poszczeglnych rat czynszu). To ostatnie, w przeciwiestwie do prawa oglnego, ulega przedawnieniu (termin 3-letni) Poszczeglne wiadczenia okresowe s wzgldem siebie samoistne nie sumuj si w jedn z gry okrelon cao, bo jej nie znamy, tym rni si to wiadczenie od wiadczenia jednorazowego spenianego w ratach. Nawet jeeli um. najmu zawarta jest na czs oznaczony, to poszczeglne raty czynszu nie skadaj si na jedna z gry okrelon cao, gdy nie mamy pewnoci, czy stos. ten faktycznie zostanie zakoczony we wskazanym

terminie nadal jest to wiadczenia okresowe. Polegaj najczciej na wiadczeniu rzeczy zamiennych, na ogl w jednakowym, powtarzajcym si rozmiarze.

II. 1. 2.

II. Kryterium podziau jest waciwo przedmiotu wiadczenia, czy da si speni wiadczenie w czciach nie zmieniajc wartoci przedmiotu wiadczenia. 1. wiadczenia podzielne zapata sumy pieninej,

2. wiadczenia niepodzielne wydanie pary butw lub rkawiczek. Ten podzia jest wzgldny i zaley od woli stron. W myl zasady swobody umw strony mog przewidzie, e wiadczenie podzielne w ich stosunku bdzie niepodzielnym i na odwrt. Jeeli przedmiotem wiadczenia bdzie przeniesienie prawa (oprcz rzeczy), wtedy natura wiadczenia bdzie zalee od natury prawa np. prawo wasnoci moe by podzielone. S te prawa niepodzielne. Jeeli prawo jest podzielne to i wiadczenie bdzie podzielne i na odwrt. Zakwalifikowanie wiadczenia do jednej z tych grup rzutuje na uksztatowanie treci zob. Art.450 : Wierzyciel nie moe odmwi przyjcia wiadczenia czciowego, chociaby caa wierzytelno bya ju wymagalna, chyba e przyjcie takiego wiadczenia narusza jego uzasadniony interes. Jeeli wiadczenie jest podzielne to trzeba zaakceptowa czciowe wykonanie. Jeeli wiadczenie jest niepodzielne to wierzyciel moe nie przyj wiadczenia w czci. Podzia ten ma rwnie znaczenie, gdy po jednej stronie stos. oblig. wystepuje wielo podmiotw. Art.379 : Jeeli jest kilku dunikw lub kilku wierzycieli a wiadczenie jest podzielne, zarwno dug, jak i wierzytelno dziel si na tyle niezalenych od siebie czci, ilu jest dunikw albo wierzycieli. Czci te s rwne jeeli z okolicznoci nie wynika nic innego. Podzielno wiadcze powoduje w razie wieloci podmiotw podzia zobowizania. Od tej reguy s wyjtki np. zobowizania solidarne.

I.

III.

Podzia ze wzgldu na sposb oznaczenia przedmiotu, ktrego dotyczy wiadczenie.

1.1.wiadczenia

indywidualne oznaczone co do tosamoci. Przedmiot wiadczenia jest od pocztku okrelony przez wskazanie cech indywidualnych waciwych jednej okrelonej rzeczy np. obraz okrelonego malarza o okrelonym tytule; wydanie przedmiotu wskazanego przez strony bez wskazywania cech.

2.2.wiadczenia

rodzajowe oznaczone co do gatunku. Chodzi o rzeczy oznaczone przez cechy przynalene wikszej grupie. Rzeczy oznaczone liczb, miar, wag. Tutaj strony wyznaczaj charakter wiadczenia. Mog rzecz oznaczon co do gatunku potraktowa jako rzecz oznaczon co do tosamoci np. poprzez wskazanie tego worka mki, ziemniakw. Problem w tym, e rzeczy ozn. co do gatunku z momentem spenienia wiadczenia zostaj zindywidualizowane konkretyzacja wiadczenia (dokonuje si najczciej z chwil spenienia wiadczenia, ale strony mog tego dokona wczeniej, zdarza si to jednak rzadko). Od chwili konkretyzacji zmienia si reim prawny zob., m.in. ryzyko przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy przechodzi na wierzyciela. (species perit ei cui debetur), zmienia si tez zakres obowizku dunika. Gdy rzecz jest ju przeznaczona dla nabywcy dunik ma j przechowywa z zachowaniem naleytej starannoci. Gdy obowizku tego nie dopeni to on ponosi za to odpowiedzialno odszkodowawcz. Dopki konkretyzacji rzeczy nie ma ryzyko obcia dunika, majcym dug gatunkowy (genus perire non censetur). Na wczeniejsz konkretyzacj rzeczy oznaczonej co do gatunku musz wyrazi zgod dwie strony, konkretyzacja jednej strony nie wie drugiej strony. Jednostronna wczeniejsza konkretyzacja nie jest dopuszczalna. Jeeli wiadczenie dotyczy rzeczy oznaczonych co do gatunku to istnieje problem jakiej jakoci maj by wydane rzeczy. Za PRL uwaano, e dunik powinien wyda rzeczy najlepszej jakoci. Jako to pojcie wzgldne i wierzyciel moe nie by zainteresowany takim rozwizaniem gdy moe okaza si, e s to rzeczy za drogie bd nieprzydatne. Obecnie ustawodawca stwierdza, e powinny to by rzeczy o redniej jakoci art.357 : Jeeli dunik jest zobowizany do wiadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jako rzeczy nie jest oznaczona przez waciwe

przepisy lub przez czynno prawn ani nie wynika z okolicznoci, dunik powinien wiadczy rzeczy redniej jakoci. S jeszcze wiadczenia rodzajowe ograniczone ze wzgldu na rdo, z ktrego przedmiot wiadczenia ma pochodzi. Np. strony umwi si o dostaw 1 tony truskawek, ale z gospodarstwa okrelonego rolnika. Jest to wane, bo jeeli rok by nieurodzajny i rolnik wyprodukowa 0,5 tony, to jeli jest to wiadczenie rodzajowe nieograniczone to rolnik musi dokupi 0,5 tony truskawek. Nie ma niemoliwoci wiadczenia. Jeeli wiadczenie rodzajowe jest ograniczone to moe wystpi niemoliwo wiadczenia w postaci braku 0,5 tony truskawek. Rolnik nie jest zobowizany do spenienia caego wiadczenia.

WIADCZENIA

P I E N I N E najoglniej polegaj na zapacie okrelonej sumy jednostek pieninych; maj due znaczenie w obrocie cywilno prawnym, zwaszcza gospodarczym. Pienidz :

jest rodkiem zapaty za dobra i usugi; jest przedmiotem umw cywilno prawnych, chodzi o stosunki kredytowe, poyczki; pozwala zaspokoi okrelone interesy np. odszkodowawcze, alimentacyjne.

S zobowizania, w ktrych od pocztku chodzi o wiadczenie pienine zob. pienine sensu stricto. W takim zobowizaniu nie chodzi o znaki pienine (banknoty, monety), lecz chodzi o zapat okrelonej sumy jednostek pieninych, a jakimi znakami zapacono to jest bez rnicy. Nie jest zobowizaniem pieninym zobowizanie do wydania okrelonych znakw pieninych (np. numizmatw). wiadczenie od pocztku opiewa na zapat okrelonej sumy jednostek pieninych. Czym innym jest zobowizanie niepienine ze wiadczeniem pieninym od pocztku chodzi o co innego ni pienidze np. wiadczenie alimentacyjne chodzi o dostarczenie rodkw utrzymania; wiadczenie odszkodowawcze chodzi o naprawienie szkody. Wyrniamy dwie postacie pienidza :

1) 2)

1) pienidz gotwkowy dotyczy to wydania i przeniesienia na wierzyciela wasnoci okrelonej sumy jednostek pieninych ucielenionej w odpowiedniej iloci znakw pieninych i w ten sposb nastpuje zapata. 2) pienidz bankowy (bezgotwkowy) pienidz wyraa si w zapisach na kontach bankowych, ksigach. Ten zapis moe by zapisem na papierze, w komputerze. Zapata nastpuje poprzez dokonanie przelewu i uznanie rachunku wierzyciela (wpyw pienidzy na rachunek wierzyciela to data spenienia wiadczenia). Mam w banku 100z., tzn. e mam wierzytelno do banku o wypat 100 z. zapata nastpuje poprzez polecenie przelewu okrelonej sumy na t osob i nastpuj odpowiednie zapisy.

Zajmiemy si zob. pieninymi sensu stricto, kodeks przewiduje zasady wykonanie takich zob.

I.

I. ZASADA NOMINALIZMU art. 358 1. Jeeli przedmiotem zobowizania od chwili jego powstania jest suma pienina, spenienie wiadczenia nastpuje przez zapat sumy nominalnej, chyba e przepisy szczeglne stanowi inaczej.

Zasada ta odnosi si tylko do zobowiza pieninych sensu stricto, nie dziaa w odniesieniu do zobowiza niepieninych ze wiadczeniem pieninym. Suma nominalna to suma, na ktr opiewao wiadczenie w chwili powstania zob. Zasada nominalizmu nie uwzgldnia zatem zmian siy nabywczej pienidza. Jednostka pienina ma bowiem rne wartoci kursowe (wzgldem innych walut) oraz rn w czasie warto nabywcz ilo dbr i usug, ktre mona naby za jednostk pienin. Pki rnice w wartoci jedn.pien. z chwili powstania zob. i spenienia w. s niewielkie mona je pomin. Jeeli wystpuj jednak gwatowne procesy inflacyjne lub deflacyjne, zasada nominalizmu jest sprzeczna z poczuciem sprawiedliwoci.

Likwidacji tych skutkw suy waloryzacja zobowiza pieninych, bdca wyjtkiem od zasady nominalizmu. Waloryzacja polega na odpowiednim przeliczeniu sumy jednostek pieninych (wiadczenia pieninego) wedug okrelonego kryterium. Ustawodawca dopuszcza waloryzacj w dwch postaciach: 1. 1. waloryzacja umowna art. 358 2 Strony mog zastrzec w umowie, e wysoko wiadczenia pieninego zostanie ustalona wedug innego ni pienidz miernika wartoci. Strony, zakadajc e pewien miernik bdzie mia bardziej stabiln warto od pienidza, wprowadzaj do umowy postanowienie, e zapata nastpi po przeliczeniu wiadczenia. W zalenoci jaki miernik wartoci zosta przyjty za kryterium przeliczenia mwimy o odpowiedniej klauzuli waloryzacyjnej: a) a) klauzula towarowa gdy zwrot nastpuje po przeliczeniu wg wartoci towaru (np. zboe); b) b) klauzula walutowa odnosi si do wartoci waluty obcej lub koszyka walut. Zastrzeenia w doktrynie, czy klauzula ta jest dopuszczalna ze wzgldu na zasad walutowoci, jest to pogld wtpliwy, bo czym innym jest wyraenie zobowiza pieninych, a czym innym ustalenie wskanika waloryzacji; c) c) klauzula zota - warto zota; d) d) klauzule indeksowe odnosz si do wskanika kosztw (wynagrodzenia, m mieszkania, kosztw utrzymania itp.).
waloryzacja sdowa 358 3 W razie istotnej zmiany siy nabywczej pienidza, po powstaniu zobowizania, sd moe po rozwaeniu interesu stron, zgodnie z zasadami wspycia spoecznego, zmieni wysoko lub sposb spenienia wiadczenia pieninego, chociaby byy ustalone w orzeczeniu lub umowie. Przepis ten daje zatem sdowi ius modificandi kompetencje, do zmiany treci zobowizania, na wniosek jednej ze stron (jest to wyjtek od cywilnoprawnej zasady, e strony zwizane s tym co ustaliy w umowie). Waloryzacja sdowa ma charakter jednorazowy, jeeli jest kolejna zmiana siy nabywczej pienidza to musi by kolejna waloryzacja tego samego.

2.

2.

Przesanki : a) a) istotna zmiana siy nabywczej pienidza (zwyka, nieistotna nie daje sdowi prawa); sd decyduje czy sprawa bya istotna; b) b) zmiana ta musi nastpi podczas trwania zobowizania po powstaniu i przed wyganiciem. Niedopuszczalna jest walor. zob. wykonanych i wygasych. Pojawia si problem czy przyjcie wiadczenia pieninego przez wierz. w wysokoci zaproponowanej przez d. zawsze wycza moliwo dania walor. Przyjmuje si, e jeeli wierz. przyjmuje sum z zastrzeeniem, e nie uznaje tego za spenienie caego w. i da waloryzacji, to nie powoduje to wyganicia zobowizania (bo 3562 i 450). c) c) wniosek strony co to za danie? Nie jest to roszczenie, bo nie jest skierowane do 2 strony, jest raczej blisze p.p.ksztatujcemu (Szpunar) 1str. czynno prawna zmierzajca do zmiany treci stosunku prawnego, z tym zastrzeeniem, e ostatecznie waloryzacji dokonuje sd Sd moe zmieni wysoko wiadczenia lub sposb jego spenienia (np. dokona tylko rozoenia na raty), spjnik lub wskazuje, e moe dokona jednego i drugiego. Ma przy tym uwzgldni interesy stron i zasady wspycia spoecznego moe obciy 7

skutkami inflacji obie strony. Powinien bowiem uwzgldni indywidualn sytuacj kadej ze stron. Zgodnie przyjmuje si, e wiadczenie zasdzone wyrokiem sdowym moe ulec (ponownej) waloryzacji, jeeli d. opnia si w spenieniu w.
Ustawodawca wprowadza zastrzeenie art. 358 4 Z daniem zmiany wysokoci lub sposobu spenienia wiadczenia pieninego nie moe wystpi strona prowadzca przedsibiorstwo, jeeli wiadczenie pozostaje w zwizku z prowadzeniem tego przedsibiorstwa.

II.

II. ZASADA WALUTOWOCI w art. 358: Z zastrzeeniem wyjtkw w ustawie przewidzianych, zobowizania pienine na obszarze RP mog by wyraone tylko w pienidzu polskim. Oznacza to, e zobowizania pienine na obszarze RP nie mog opiewa na inne waluty i nie mog by w nich wykonywane sankcj jest niewano (art. 58). Jest wiele wyjtkw przewidzianych w ustawie, przede wszystkim w prawie dewizowym. W praktyce wartoci wiadcze s czsto wyraane nie w walucie polskiej lecz w walucie obcej np. oferty lokali mieszkalnych, nieruchomoci, samochodw patno wyraona w walucie obcej. Te ogoszenia mona w drodze przychylnej interpretacji uwaa za (jedynie zaproszenia do rokowa to nie czynn.pr. albo) oferty zawierajce klauzule walutowe, podobnie umowy wtedy mona przyj, e umowa jest wana. Jeeli jednak dojdzie ju do zapaty w dewizach, to trudniej uchyli si od skutkw niewanoci, bo strony potwierdzaj, e ich zamiarem byo ustalenie w umowie patnoci w walucie obcej. Taka umowa byaby niewana, chyba eby potraktowa t zapat w dewizach jako datio in solutum czyli tzw. wiadczenie w miejsce wypenienia. Wtedy zapata w dewizach bdzie niewana, ale mona uratowa wano samej umowy, ktra w zasadzie opiewaaby na wiadczenie w walucie polskiej, a zapata w dewizach byaby tylko czynnoci dodatkow, ktr strony uzgadniaj ju przy wykonaniu, moc ktrej wierzyciel zgadza si na przyjcie innego wiadczenia w miejsce zastrzeonego pierwotnie. Wtedy to zobowizanie do wiadczenia w dewizach byoby niewane i wpata w dewizach podlegaaby zwrotowi jako wiadczenie nienalene. Natomiast wierzyciel mgby nadal dochodzi zapaty o sum okrelon w zotwkach przy zaoeniu, e pierwotna umowa dotyczya patnoci w walucie polskiej i nie jest dotknita sankcj niewanoci. Pojawiay si w doktrynie polskiej pogldy, e korzystanie z klauzuli walutowej jest w wietle zasady walutowoci niedopuszczalne. Poniewa zobowizanie ma by wyraone w walucie polskiej, a w art.3582 jest odwoanie do innego ni pienidz miernika wartoci, a wic powstaje pytanie czy waluta obca to te pienidz. Praktyka przemawia za tym, e klauzula walutowa jest dopuszczalna. Orzecznictwo do tej pory nie wypowiadao si w tej sprawie nie ma wic podstaw do zakazu odwoywania si do klauzul walutowych. W art.3582 trzeba doda, e chodzi o inny ni pienidz polski miernik wartoci. Problem jeeli jest dopuszczalna zapata w dewizach, to czy tego rodzaju wiadczenie jest wiadczeniem pieninym? Jeli waluta obca moe by przedmiotem legalnego obiegu w Polsce to w tym zakresie peni ona funkcje pienidza. Doktryna i orzecznictwo przyjmuje, e taka naleno wyraona w walucie obcej jest wiadczeniem pieninym. Uchwaa SN z 82 roku: wiadczenie wyraone w dewizach jest zobowizaniem pieninym i odsetki za opnienie w spenieniu takiego wiadczenia rwnie nale si w dewizach. Kolejny rodzaj wiadcze zwizany ze wiadczeniami pieninymi to odsetki . Odsetki s wiadczeniem ubocznym, zwizanym ze wiadczeniem gwnym i stanowicym wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitau. Ich wysoko jest ustalana wedug stopy procentowej przemnoonej przez czas korzystania ze wiadczenia gwnego czyli z tego kapitau. W obrocie przewanie mamy do czynienia z odsetkami ze wiadcze pieninych. Mog by te zastrzeone przy wiadczeniach gatunkowych np. kto ma wykorzysta ton wgla a pniej ma j zwrci i jeszcze 100 kg. tytuem odsetek. Jeeli wiadczenie gwne byo wyraone w walucie obcej to rwnie odsetki powinny by w walucie obcej. wiadczenie odsetek to wiadczenie uboczne, ale zachowuje te pewn samodzielno. Zwizek wiadczenia odsetek ze wiadczeniem gwnym jest cisy, ale maj one pewn samodzielno np. inaczej okrela si termin przedawnienia. wiadczenie odsetek jest zawsze wiadczeniem okresowym tzn. nale si one okrelonych odstpach czasu i s zwizane z upywem czasu, od ktrego zaley rozmiar wiadczenia odsetek. Na og s nalene w regularnych odstpach czasu ale czasem moe by tak, e s zastrzeone i patne jednorazowo za cay okres korzystania z cudzego kapitau. Wtedy jest wtpliwo czy s wiadczeniem okresowym czy jednorazowym.

Wedug Radwaskiego odsetki zawsze s wiadczeniem okresowym nawet jeeli maj by zapacone jednorazowo, a Dybowski w takiej sytuacji kwestionuje okresowy charakter odsetek, uwaa e wtedy jest to wiadczenie jednorazowe. Trzeba przyj, e racj ma Radwaski. Funkcje odsetek. wynagrodzenie za korzystanie z kapitau. mog si te pojawi funkcja odszkodowawcza w przypadku opnienia w spenieniu wiadczenia gwnego (481). Odsetki maj te funkcj waloryzacyjn tzn. jeli jest inflacja a wierzyciel ma zastrzeone odsetki to spadek siy nabywczej pienidza jest w pewnym stopniu kompensowany przez naleno z tytuu odsetek, zwaszcza jeli odsetki s zastrzegane wedle stopy bliskiej stopie przewidywanej inflacji. (Sd dokonujc waloryzacji powinien uwzgldni czy od w. byy przewidziane odsetki) Mog mie te peni funkcj quasi represyjn ze wzgldu na wysoko w naszym kraju. rda odsetek. Nie ma oglnej zasady, e odsetki nale si za korzystanie z cudzego kapitau obowizek ten musi mie wyranie oznaczone rdo Art. 359 1. Odsetki od sumy pieninej nale si tylko wtedy, gdy to wynika z czynnoci prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sdu lub z decyzji innego waciwego organu. A contrario jeeli obowizek pacenia odsetek nie wynika z w/w to nie ma obowizku pacenia odsetek. Sam fakt korzystania z czyjego kapitau sam w sobie nie rodzi obowizku pacenia odsetek i nie daje drugiej stronie prawa dania odsetek. Jednostronne owiadczenie nie rodzi obowizku zapaty odsetek, chyba e to wynika z ustawy. Banki czsto zmieniaj stop procentow odsetek poprzez jednostronne owiadczenie woli, ale ma to swoj podstaw prawn jak jest regulamin bankowy, ktry staje si czci umowy stron. Jednym z przepisw przewidujcych ustawowy obowizek zapaty odsetek jest art. 481 Wysoko odsetek. [nowelizacja z 7.VII.2005 nie uwzgldniona!] Jeeli wynikaj z czynn.pr. to okrela j tre tej czynn. (dawniej max. odsetki umowne: 12% w skali rocznej). Zbyt wygrowane odsetki mog by uznane za sprzeczne z z.w.s. Art. 359. 2. Jeeli wysoko odsetek nie jest w inny sposb okrelona, nale si odsetki ustawowe. 3. Rada Ministrw okrela w drodze rozporzdzenia, wysoko odsetek ustawowych, kierujc si koniecznoci zapewnienia dyscypliny patniczej i sprawnego przeprowadzania rozlicze pieninych, biorc pod uwag wysoko rynkowych stp procentowych oraz stp procentowych Narodowego Banku Polskiego. Problem anatocyzmu (odsetki od osdetek). Co do zasady jest to zakazane ustawodawca przewiduje jednak wyjtki art. 482

Art. 482. 1. Od zalegych odsetek mona da odsetek za opnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powdztwa, chyba e po powstaniu zalegoci strony zgodziy si na doliczenie zalegych odsetek do dunej sumy. 2. Przepis paragrafu poprzedzajcego nie dotyczy poyczek dugoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe.
Moliwe jest zatem, eby strony ju po powstaniu zalegoci (ale nie ju w umowie) zgodziy si na doliczenie zalegych odsetek do dunej sumy czyli zgodziy si dokona tzw. kapitalizacji odsetek (wczenie odsetek do sumy kapitau.) Przy czym 2 zastrzega, e nie dotyczy to poyczek dugoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe. Terminy patnoci odsetek

Art. 360. W braku odmiennego zastrzeenia co do terminu patnoci odsetek s one patne co roku z dou, a jeeli termin patnoci sumy pieninej jest krtszy ni rok - jednoczenie z zapat tej sumy.
Przedawnienie roszczenia odsetek Odsetki s wiadczeniami okresowymi wic przedawniaj si w terminie 3letnim. Roszczenie o odsetki jest samodzielne i nie zaley od roszczenia gwnego. Pocztek biegu terminu roszczenia odsetek od dnia wymagalnoci. Przy opnieniu termin przedawnienia zaczyna biec za kady dzie osobno.

WIADCZENIA ODSZKODOWAWCZE
(w. polegajce naprawieniu szkody) KC rezygnuje z legalnej definicji szkody i opiera si na potocznym rozumieniu szkody to uszczerbek doznany przez poszkodowanego w dobrach i interesach prawnie chronionych wbrew swej woli. Naruszone dobra prawne mog mie charakter dbr osobistych lub majtkowych, wobec czego moemy wyrni szkod majtkow (szkoda sensu stricto) i szkod niemajtkow (krzywd). Szkoda majtkowa to uszczerbek w dobrach i interesach, ktre maj warto ekonomiczn i daj si wyrazi w pienidzu. Polega zatem na, dajcym si oszacowa w pienidzu, uszczupleniu majtku poszkodowanego. Wynika najczciej z naruszenia praw majtkowych poszkodowanego lub jego stanu posiadania, ale moe take by konsekwencj naruszenia dbr osobistych (szkoda na osobie). Szkoda niemajtkowa polega na ujemnych konsekwencjach jakie wynikaj z naruszenia ciaa, rozstroju zdrowia, naruszenia dbr osobistych dla poszkodowanego w sferze niemajtkowej, osobistej i wyraaj si w blu i cierpieniach psychicznych i fizycznych. Szkoda niemajtkowa zwana jest inaczej krzywd. Przy szkodzie na osobie moemy mie z jednej strony konsekwencje majtkowe (szkoda majtkowa), z drugiej strony konsekwencj naruszenia dbr osobistych jest cierpienie, krzywda. Naprawienie szkody, jako e, odbywa si poprzez rodki majtkowe dotyczy gwnie szkody majtkowej. Wynagrodzenie krzywdy za pomoc rodkw majtkowych budzi bowiem wtpliwoci czy cierpienia da si przeliczy na pienidze? Systemy prawne w rnych krajach odmiennie normuj ten problem s kraje gdzie przewaa pogld, e mona da zadouczynienia pieninego za kad doznan krzywd, cierpienia moralne, psychiczne (Francja, Anglia). W prawie niemieckim uwaa si natomiast, e naprawienie szkody niemajtkowej moe nastpi za pomoc rodkw majtkowych tylko w przypadkach wskazanych w ustawie, a wic zasad jest zakaz dania pienidzy z tytuu cierpie. Prawo polskie blisze jest tradycji niemieckiej, ale sytuacja jest do niejasna bo nowelizacja art. 448 spowodowaa, e trudno jest wskaza jakie stanowisko zajmuje ustawodawca polski w tej kwestii. Szkoda majtkowa moe mie dwa aspekty:

strata poniesiona damnum emergens

utracone korzyci lucrum cessans Mwi o tym art. 361 2 (...) naprawienie szkody obejmuje straty, ktre poszkodowany ponis, oraz korzyci, ktre mgby osign, gdyby mu szkody nie wyrzdzono. Nie podlega natomiast naprawieniu tzw. szkoda ewentualna utrata pewnej szansy na co co np. na przysze zyski. Granice s jednak pynne. Naprawienie szkody to wiadczenie odszkodowawcze. Mamy trzy rda obowizku naprawienia szkody:

1.

1. Czyn niedozwolony (odpowiedzialno ex delicto) Czyn niedozwolony to termin techniczno-prawny, szerszy od potocznego rozumienia. Zdarzenie bdce takim rdem zob. nie musi w ogle by czynem czowieka. Chodzi nie tylko o czyny zabronione przez prawo, ale o wszystkie przypadki, gdy ustawa czy z wyrzdzeniem szkody powstanie stosunku zobowizaniowego sam fakt wyrzdzenia szkody jest zatem samodzielnym rdem obowizku odszkodowawczego, ktry powstaje niezalenie od istniejcego wczeniej midzy stronami stosunku prawnego. Ustawa przewiduje, e razie wyrzdzenie szkody w pewnych okolicznociach, z ktrymi ustawa wie obowizek jej naprawienia mwimy o odpowiedzialnoci z tytuu czynu niedozwolonego. Mog to by sytuacje, ktre nie maj nic wsplnego ani z czynem (zachowaniem ludzkim) ani z zakazami prawnymi np. jeli nastpi oberwanie balkonu, ktry spadaj wyrzdzi szkod, to ta sytuacja nie jest zachowaniem ludzkim i nie jest zakazana bo jest to zdarzenie faktyczne, ale prawo czy z nim obowizek naprawienia szkody. Sam fakt wyrzdzenia szkody powoduje, e pomidzy stronami zawizuje si stosunek zobowizaniowy polegajcy na obowizku naprawienia szkody, wiadczenie odszkodowawcze jest tu wiadczeniem pierwotnym (jest od pocztku wiadczeniem gwnym); 2. Istniejce uprzednio zobowizanie (odpowiedzialno ex contractu) midzy stronami a wic poszkodowanym a sprawc szkody istnia uprzednio stosunek zobowizaniowy i szkoda pojawia si w zwizku z tym, e dunik nie wykonuje swojego zobowizania albo wykonuje je nienaleycie. Szkoda wynika z naruszenia istniejcego ju midzy stronami zobowizania. wiadczenie odszkodowawcze jest tu zawsze wiadczeniem wtrnym, ktre moe zastpi wiadczenie pierwotne (np. w przypadku zniszczenia obrazu) lub obciy dunika obok w.pierwotnego. Nazwa odpowiedzialno kontraktowa jest niecisa, bo uprzednie zobowizanie mogo wynika nie tylko z umowy, ale rwnie 1str. czynn.pr lub przepisu ustawy. Uprzednie zobowizanie nigdy nie bdzie rdem odpowiedzialnoci za szkod niemajtkow.

2.

3.

3. Stosunek ubezpieczeniowy, umowa ubezpieczeniowa (gwarancyjna). Strony s zwizane uprzednio istniejcym stosunkiem szczeglnego rodzaju. Jedna ze stron tej umowy (ubezpieczyciel) z gry zobowizuje si naprawi dany rodzaj szkody jeli tak powstanie u drugiej strony. Ubezpieczyciel nie jest zobowizany do zapobieenia wystpienia tej szkody, a obowizek jej naprawienia pojawia si nie jako nastpstwo naruszenia umowy lub jej niewykonania, lecz jeli zici si warunek okrelony w umowie. Warunek ten jest warunkiem losowym strony nie mog wic w momencie zawarcia umowy przewidzie czy to zdarzenie szkodzce wystpi czy nie, czy szkoda bdzie czy nie. Podobnie jak przy odp. deliktowej wiadczenie odszkodowawcze ma tu charakter pierwotny, jego rdem jest jednak nie przepis ustawy, a umowa stron co wskazuje z kolei na podobiestwo do odpowiedzialnoci kontraktowej. Rnica polega jednak na tym, i w tym wypadku strony w umowie od pocztku ustaj naprawienie szkody jako wiadczenie gwne (pierwotne). O odpowiedzialnoci cywilnej mwimy gdy jest to odpowiedzialno ex delicto lub ex contractu (2 reimy odpowiedzialnoci cywilnej). Odpowiedzialno ubezpieczeniowa to szczeglny rodzaj odpowiedzialnoci. PRZESANKI ODPOWIEDZIALNOCI CYWILNEJ.

1) 2) 3)

1)

musi powsta szkoda w prawie cywilnym nie ma odpowiedzialnoci za usiowanie, etc.

2) szkoda ta musi nastpi w okolicznociach z ktrymi prawo czy odpowiedzialno (powstanie obowizku naprawienia szkody), nie kada szkoda rodzi obowizek jej naprawienia. 3) musi zachodzi zwizek przyczynowy midzy wystpieniem szkody a zdarzeniem z ktrym ustawa czy odpowiedzialno szkoda musi by nastpstwem w/w okolicznoci i tylko taka szkoda podlega naprawieniu.

PODSTAWY ODPOWIEDZIALNOCI CYWILNEJ. Zasada winy. Jest zasada tradycyjn, podstawow. Dlatego kto odpowiada za szkod, bo szkod t przez swoje naganne zachowanie spowodowa. Art. 415

Art. 415. Kto z winy swej wyrzdzi drugiemu szkod, obowizany jest do jej naprawienia.
Historycznie nie bya to pierwsza zasada, dawniej wszystko byo bardziej kazuistyczne w okrelonych prawem warunkach zawsze powstawaa odpowiedzialno cywilna. Ogln klauzul odpowiedzialnoci na zasadzie winy zawiera dopiero Kodeks Napoleona (art. 1382) by to wynik pewnego rozwoju. Pocztkowo jest to zasada gwna i wyczna. W XIXw. pojawia si konieczno stworzenia innych podstaw odpowiedzialnoci, nie opartych na winie

Zasada ryzyka. Rozwj techniki, przemysu a w szczeglnoci komunikacji spowodowa, e czsto szkoda powstawaa w sposb niezawiniony lub trudno byo ustali win, dochodzio do wypadku a nikt konkretny winy nie ponosi. Problem dotyczy sytuacji poszkodowanego. Ustawodawca doszed do wniosku, e zasada winy nie wystarcza i trzeba przyj odpowiedzialno niezalen od winy. Ryzyko wypadku trzeba przenie na inn, okrelon osob uywajc pojazdu, eksploatujc dane urzdzenie. Wprowadzono odpowiedzialno na zasadzie ryzyka okrelone osoby ponosz odpowiedzialno za ryzyko przedsibrania pewnych aktywnoci, stwarzajcych zwikszone prawdopodobiestwo wystpienia szkody. Pocztkowo bya wyjtkiem, od zasady winy, obecnie s to zasady rwnorzdne. Art. 435.

Art. 435. 1. Prowadzcy na wasny rachunek przedsibiorstwo lub zakad wprawiany w ruch za pomoc si przyrody (pary, gazu, elektrycznoci, paliw pynnych itp.) ponosi odpowiedzialno za szkod na osobie lub mieniu, wyrzdzon komukolwiek przez ruch przedsibiorstwa lub zakadu, chyba e szkoda nastpia wskutek siy wyszej albo wycznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za ktr nie ponosi odpowiedzialnoci. 2. Przepis powyszy stosuje si odpowiednio do przedsibiorstw lub zakadw wytwarzajcych rodki wybuchowe albo posugujcych si takimi rodkami.
Zasada susznoci. S to sytuacje wyjtkowe wymienione w przepisach kodeksu. Ustawodawca mwi, e sd moe zasdzi odszkodowanie jeli uzna, e odpowiada to zasadom wspycia spoecznego/ zasadom susznoci. Zazwyczaj gdy dwie pierwsze zasady nie wchodz w gr to dla zapewnienia poszkodowanemu by nie pozosta bez pomocy, ochrony, sd na zasadzie wspycia spoecznego moe zasdzi odszkodowanie i przyj odpowiedzialno danej osoby. To czy odpowiedzialno powstanie zaley od sdu, zasada ta ma charakter subsydiarny. Art. 419. [problem w tym, e ju uchylony:)]

Art. 419. W wypadku gdy Skarb Pastwa nie ponosi wedug przepisw niniejszego tytuu odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez funkcjonariusza pastwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynnoci, poszkodowany moe da cakowitego lub czciowego naprawienia szkody przez Skarb Pastwa, jeeli dozna uszkodzenia ciaa lub rozstroju zdrowia albo utraci ywiciela, a z okolicznoci, zwaszcza ze wzgldu na niezdolno poszkodowanego do pracy albo ze wzgldu na jego cikie pooenie materialne, wynika, e wymagaj tego zasady wspycia spoecznego.

FUNKCJE ODPOWIEDZIALNOCI CYWILNEJ.

1) 2) 3)

1) 2) 3)

Funkcja kompensacyjna Funkcja wychowawczo prewencyjna Funkcja represyjna

4) 4) Funkcja repartycyjna Ad.1) Polega na naprawieniu uszczerbku, na przywrceniu stanu poprzedniego. Chodzi tu o ochron poszkodowanego jego dbr i interesw. Krg dbr i interesw, ktre podlegaj ochronie, stale si rozszerza. W Rzymie delikty dotyczyy szkd majtkowych i chodzio o fizyczne oddziaywanie (uszkodzenie ciaa, zniszczenie rzeczy). Nastpnie obowizek naprawienia szkody majtkowej obj szkody, ktrych nie wida np. utracone korzyci. Pniej odpowiedzialno cywilna obja szkody niemajtkowe bl, cierpienie psychiczne i fizyczne zwizane naruszeniem integralnoci fizycznej osoby. W kocu wprowadzono zasad penego odszkodowania szkoda ma by naprawiona w penej wysokoci, chodzi o cakowite wyrwnanie wszelkich uszczerbkw jakich dozna. Rozwj zakresu zdarze za co si odpowiada z punktu widzenia sprawcy. W Rzymie byy sformuowania bardzo kazuistyczne (jak PK). Aby ponie odpowiedzialno trzeba byo si zachowa dokadnie tak jak w przepisie. Przetrwao to do dzisiaj w systemie anglosaskim jako TORTS delikty w prawie angielskim, kazuistycznie okrelone przypadki. Gdy danego zachowania nie da si podcign pod tors, to nie ma odpowiedzialnoci. Obecnie Anglicy tworz oglne reguy, chcc rozszerzy odpowiedzialno. Prawo kontynentalne od pocztku od przypadkw szczeglnych dochodzi si do zasad oglnych zwaszcza odpowiedzialnoci opartej na zasadzie winy, duy wpyw wywaro prawo kanoniczne. W kodeksie francuskim z 1804 roku sformuowano art.1382, e w kadym wypadku, w ktrym dochodzi do wyrzdzenia szkody z winy sprawcy, sprawca powinien szkod naprawi. Klauzula oglna odpowiedzialnoci, bez wskazywania o jak szkod chodzi. W drugiej poowie XIX wieku i XX wieku rozwj odpowiedzialnoci oderwanej od winy. Chodzio o wyrzdzenie szkody przez typy zada, ktre wprowadzaj zwikszone niebezpieczestwo wyrzdzenia szkody w spoeczestwie. Waciciel przedsibiorstwa bdzie odpowiada za przedsibiorstwo bez wzgldu na win zasada ryzyka. Przy tej zasadzie s sytuacje egzoneracyjne, ktre pozwalaj si zwolni od odpowiedzialnoci. S te przypadki gdy nie mona zwolni si od odpowiedzialnoci tzw. odpowiedzialno absolutna (np. za szkody jdrowe). Ad.2) Jest to funkcja kontrowersyjna. Z jednej strony przez niektrych autorw podkrelana bo zapewnia ochron oglnego interesu publicznego. Przepisy OC maja zapobiega szkodzie i wychowywa wic jest to dziaanie w interesie oglnym, chodzi o minimalizacj ryzyk. Jednak kada szkoda to uszczerbek bez moliwoci penego naprawienia bo ten co naprawi szkod sam doznaje uszczerbku i ponosi ciar. Z drugiej strony ta funkcja nie daje si zmierzy. Na ile istnienie i stosowanie przepisw PC spowodowao nie wystpienie szkd. Ta sia oddziaywania jest bardzo saba. Odpowiedzialno cywilna czsto oparta jest na zasadzie ryzyka i oddziaywanie prewencyjne sabnie poniewa odpowiedzialno spada na osob z gry wskazan, bez wzgldu na win. Odpowiedzialno na zasadzie ryzyka podlega ubezpieczeniu i mona przenie odpowiedzialno cywiln na zakad ubezpiecze. Nawet gdy przedsibiorca si nie ubezpieczy to poniesie odpowiedzialno i zapaci odszkodowanie, ale wliczy to w koszta i przerzuci odpowiedzialno na swoich klientw (wliczy w cen towarw, usug). Ad.3) Przepisy PC nie maj na celu represji, jakiej dolegliwoci. S to wyjtkowe przypadki np. kara umowna wysoko kary umownej naley si bez wzgldu na wysoko szkody. Szkoda moe by wiksza i wtedy bdzie dolegliwoci (szkod). Ad.4) Ta funkcja nabiera co raz istotniejszego znaczenia. Dotyczy ona interesu oglnego, chodzi o prawidowe rozoenie ciaru szkody. Przenosi si ciar szkody z poszkodowanego na inn osob (odpowiedzialn). Problem dotyczy tego by ciar szkody by racjonalny, sprawiedliwy. Przy zasadzie winy uzasadnione jest przerzucenie ciaru winy na sprawc, gdy sprawca mgby szkody unikn gdyby zachowa si prawidowo z naleyt starannoci. Jest tu odpowiedzialno indywidualna za popenion win. Przy zasadzie ryzyka sprawa jest zoona bo nastpuje przerzucenie ciaru szkody na z gry okrelon osob bez wzgldu czy ponosi win czy nie, czy moga szkody unikn czy nie. Przerzucono bo ta osoba czerpie z tego korzyci wic trzeba obciy j ciarami - oprcz kosztw wewntrznych surowce, energia, take ciar strat widocznych na zewntrz w otoczeniu (rodowisko naturalne). Przerzuca si ciar szkody na t osob, ktra czerpie korzyci, a stworzya wzmoone niebezpieczestwo dla otoczenia i ktra moga si ubezpieczy od odpowiedzialnoci. Przenosi si ciar szkody na ca zbiorowo, bo dla jednostki ciar szkody moe by rujnujcy a dla zbiorowoci nie (wikszej grupy osb). Jest to kolektywizacja szkody uczynienie jej bardziej znon. Skupienie odpowiedzialnoci (kanalizacja) ustawodawca skupia odpowiedzialno za jaki typ zdarze na jednej osobie, chocia mona odpowiedzialno rozoy teoretycznie na kilku osobach. Ta jedna osoba musi ubezpieczy si od odpowiedzialnoci. Odpowiedzialno cywilna gotowo prawna do ponoszenia ujemnych konsekwencji dziaa, nie tylko tych co nastpiy ale te przyszych.
SZKODA MAJTKOWA

A.

A. STWIERDZENIE ISTNIENIA SZKODY. Chodzi o stwierdzenie, e nastpi uszczerbek w majtku poszkodowanego wbrew jego woli. Nie jest szkod zuycie rzeczy, ani wyzbycie si prawa zgodnie z wol osoby. Szkod s natomiast wydatki na leczenie.

B. 1.

B. USTALENIE WYSOKOCI (ROZMIARU) SZKODY. 1. Metoda poszczeglnego dobra (dbr). Metoda ta polega na identyfikowaniu dbr naruszonych i odpowiednim ustaleniu kadej ze szkd z osobna np. wypadek drogowy i ustalamy szkod jak jest uszkodzony pojazd (poszczeglne czci) oraz przewoone rzeczy itd. Ta metoda dotknita jest niedogodnoci, bo moe nie da penego obrazu szkody. Gdy bierzemy pod uwag uszczerbek w poszczeglnych dobrach to nie dostrzeemy szkody w dobru jako caoci np. moe peni funkcj gospodarcz albo wyrzdzenie szkody w jednym elemencie moe w drodze rykoszetu dokona uszczerbku w innym elemencie.

2.

2. Metoda rnicy. Polega na ustaleniu rnicy midzy stanem majtku w momencie dokonywania oceny a stanem ktry by istnia gdyby zdarzenie szkodzce nie nastpio. To pozwala nam uchwyci cao szkody, take te elementy ktre pojawiaj si midzy poszczeglnymi naruszonymi dobrami. Objte jest t metod zarwno damnum emergens i lucrum cessans. DE moe polega na zmniejszeniu aktyww w majtku bd na zwikszeniu pasyww. LC moe polega na nie zwikszaniu si aktyww, ktre normalnie by nastpiy gdyby nie zdarzenie szkodzce bd na nie zmniejszeniu si pasyww. Ta metoda pozwala na zidentyfikowanie szkody, ktrej nie da si zidentyfikowa metod pierwsz np. zniszczenie kolekcji. Gdy ustalimy rozmiar szkody to trzeba ustali warto szkody.

C.

C. USTALENIE WARTOCI SZKODY t warto na og trzeba wyrazi w pienidzu, bo najczstszym sposobem naprawienia szkody jest odszkodowanie pienine. Teoretycznie w celu ustalenia wartoci szkody mona posuy si 3 kryteriami:

wedug cen powszechnych, przyjmowanych na rynku (pretium commune) warto dla wszystkich; wedug wartoci jak przedstawia dane dobro w majtku poszkodowanego (pretium singulare) chodzi o warto jak dany przedmiot mia w majtku poszkodowanego np. w zwizku z dekompletacj jakiej caoci (kolekcji); wedug wartoci uczuciowej, szczeglnego upodobania (pretium affectionis) np. zniszczenie pamitkowego zdjcia. Nie da si obiektywnie okreli wartoci szczeglnego upodobania. Tego kryterium nie moemy bra pod uwag niemoliwe jest obiektywne ustalenie, nie mona ponadto do oceny wcza elementw nie majtkowych.

Art. 363. 2. Jeeli naprawienie szkody ma nastpi w pienidzu, wysoko odszkodowania powinna by ustalona wedug cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba e szczeglne okolicznoci wymagaj przyjcia za podstaw cen istniejcych w innej chwili.
Zdaniem Czachrskiego na gruncie 363 chodzi o ceny rynkowe, a zatem postulowa on stosowa kryterium pretium commune. Szpunar natomiat uwaa, e takie rozwizanie jest sprzeczne z zasad penego odszkodowania trzeba uwzgldnia pretium singulare. Obecnie w zasadzie przyjmuje si, e naley uwzgldnia p.s., lecz punktem wyjcia dla ustalenia wartoci szkody powinny by ceny rynkowe jako pewna warto obiektywna. Problem co gdy szkoda ma dla poszkodowanego nisz warto np. gdy uszkodzono samochd w wypadku samochodowym a waciciel posiada warsztat samochodowy. Naprawa wyniesie go mniej ni cena rynkowa. Jednak przyjto, e poszkodowanemu naley si co najmniej warto wynikajca z cen rynkowych. Z jakiej chwili? Ustawodawca stanowi, e wysoko odszkodowania powinna by ustalona wedug cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba e szczeglne okolicznoci wymagaj przyjcia za podstaw cen istniejcych w innej chwili. (Art. 363. 2. ) - co do zasady bierze si zatem pod uwag ceny z chwili orzekania a nie z chwili wyrzdzenia szkody. Tym samym 363. 2 chroni poszkodowanego przed skutkami inflacji. Nie jest to wyom od zasady nominalizmu, bo wiadczenie polegajce na naprawieniu szkody nie jest wiadczeniem pieninym to zobowizanie niepienine ze wiadczeniem pieninym jego celem jest wyrwnanie uszczerbku, ktre moe nastpi w dowolny sposb (zasada nominalizmu nie ma tu zastosowania).

Wprowadzono te moliwo odstpienia przez sd od zasady z 363. 2 ...chyba e.... Sd moe uwzgldniajc szczeglne okolicznoci sprawy przyj za podstaw ceny istniejce w innej chwili np. gdy poszkodowany odkupi sobie rzecz od razu, nie czekajc na proces. Co do szkody na osobie s szczeglne reguy jej naprawienia. Jest to szkoda trudno uchwytna, trudna do obiektywnego ustalenia. Sd musi rozpatrzy indywidualny przypadek poszkodowanego, musi bra pod uwag widoki na przyszo. W prawie deliktowym s szczeglne reguy naprawienia szkody na osobie art. 444 i nastpne.

D.

D. SPOSOBY NAPRAWIENIA SZKODY Art. 363. 1.

Art. 363. 1. Naprawienie szkody powinno nastpi, wedug wyboru poszkodowanego, bd przez przywrcenie stanu poprzedniego, bd przez zapat odpowiedniej sumy pieninej. Jednake gdyby przywrcenie stanu poprzedniego byo niemoliwe albo gdyby pocigao za sob dla zobowizanego nadmierne trudnoci lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza si do wiadczenia w pienidzu. S zatem dwa sposoby naprawienia szkody:

1. 2.

1. Przywrcenie stanu poprzedniego (restitutio in integrum) wysunite na pierwszy plan, ale nie zawsze jest moliwe np. uszkodzenie ciaa, zniszczenie rzeczy.

2. Zapata odpowiedniej sumy pieninej. Pienidze naprawiaj dzisiaj kad szkod. 363 wymieniajc 2 sposoby naprawienia szkody czyni ze zobowizania odszkodowawczego zob.przemienne. Przepisy o zobowizaniach przemiennych (365) przewiduj, i przy braku innych wskaza, o wyborze wiadczenia decyduje dunik, a art. 363 wprowadza wyjtek od tej zasady, bo wybr przysuguje tu wierzycielowi poszkodowanemu ( wedug wyboru poszkodowanego). Wybr ten jest jednak ograniczony, szczeglnie jeli chodzi o restitutio in integrum zdanie 2. art. 363 1. Po pierwsze moliwo wyboru moe by od pocztku wyczona - gdy restytucja jest niemoliwa, po drugie moe si okaza, e bdzie pocigaa za sob nadmierne trudnoci lub koszty dla zobowizanego, co w razie sporu musi by kontrolowane przez sd (dalsze ograniczenie swobody). ZAKRES ODPOWIEDZIALNOCI. Podstawow zasad wyznaczajc zakres obowizku naprawienia szkody jest zasada penego odszkodowania odszkodowanie powinno w caoci pokry szkod. Ta zasada wynika z caoksztatu regulacji kwestii odpowiedzialnoci (art. 361 zblia si do wypowiedzenia tej zasady.). W wielu przypadkach ta zasada doznaje jednak wyjtkw:

1. 2.

1. ograniczenie ze wzgldu na rdo z ktrego wynikaj (formalne) : ograniczenie wynikajce z przepisu ustawy ograniczenie wynikajce z woli stron (umowy) odpowiedzialno kontraktowa, strony mog wprowadzi pewien puap odszkodowania. ograniczenie wynikajce z orzeczenia sdowego (decyzji organu orzekajcego). Ta decyzja podejmowana jest na podstawie przepisu ustawy 2. ograniczenia zwizane z ustaleniem przesanek odpowiedzialnoci (merytoryczne). np. art. 891 wycza odpowiedzialno za zwyke niedbalstwo pewne postacie winy nie wystarczaj do powstania odp., wymagane jest co najmniej race niedbalstwo w umowie strony mog okreli, e dunik bdzie odpowiada za pewne typy zachowa, za inne nie odpowiada. Moe to by wskazane w ustawie np. prawo przewozowe czesto zwalnia przewonika od odpowiedzialnoci za opnienie. ograniczenie zakresu szkody podlegajcej naprawieniu np. art.438 (przewiduje jedynie odp. za szkody poniesine, a nie take za utracone korzyci), s przepisy ograniczajce odszkodowanie tylko do tzw.

ujemnego interesu umownego np. 387, prawo przewozowe zawiera ograniczenia odp. do zwykej wartoci przesyki.; przykady s liczne.

ograniczenie oglne wynikajce z ustawy art. 361. 1. Zobowizany do odszkodowania ponosi odpowiedzialno tylko za normalne nastpstwa dziaania lub zaniechania, z ktrego szkoda wynika. T formu stosuje si do wszelkich przypadkw odpowiedzialnoci (s wyjtki casus mixtus).

PROBLEMATYKA ZWIZKU PRZYCZYNOWEGO. Zwizek przyczynowy:

1. 2.

1. 2.

stanowi ogln i podstawow przesank odpowiedzialnoci cywilnej. wyznacza granice tej odpowiedzialnoci (przesanka ograniczajca odpowiedzialno).

Ad. 1) Zwizek przyczynowy to obiektywna zaleno midzy pewnym stanem rzeczy (przyczyna) a powstaniem szkody, ktry ma by skutkiem tej przyczyny. Zaleno ta polega na tym, e w razie wyeliminowania przyczyny powstaje obiektywne prawdopodobiestwo, e szkoda nie wystpi. Od strony pozytywnej wystpienie przyczyny obiektywnie (a wic niezalenie od stanu wiedzy stron) zwiksza prawdopodobiestwo wystpienia skutku. Przyczyna jest warunkiem sine qua non, tj. takim bez ktrego szkoda by nie powstaa. Zwizek ten moe, ale nie musi si sprowadza do zwizku o charakterze fizycznym (np. rzut kamieniem przyczyn wybicia szyby), moe by zwizkiem o charakterze bardziej subtelnym np. moe uwzgldnia pewne przeycia psychiczne osb uczestniczcych w zdarzeniu (np. dziecko pozostawione bez opieki wyrzdza sobie szkod to brak tej opieki by okolicznoci warunkujc, umoliwiajc powstanie tego rodzaju szkody; brak owietlenia klatki schodowej sprzyja powstaniu szkody w postaci uszkodzenia ciaa osoby, ktra spadnie ze schodw). Moe to by powizanie o charakterze normatywnym np. jeeli radca prawny spni si z wniesieniem apelacji to wyrok niekorzystny uprawomocni si i szkoda bdzie wynika nie tylko z fizycznych zachowa ale te z faktu, e prawo przewiduje w takim ukadzie okrelone skutki prawne. Pierwszy test jaki trzeba przeprowadzi, aby ustali czy ma miejsce zwizek przyczynowy, to test sine qua non - pytamy czy w konkretnej sytuacji nie wystpienie tego co okrelamy jako przyczyn wyczaoby powstanie szkody. Jeeli odpowiedz jest pozytywna tj. szkoda nie miaaby miejsca, gdyby wyeliminowa dan przyczyn tzn. e zwizek przyczynowy zachodzi (np. brak rzutu kamieniem w szyb szyba nie wybita; klatka schodowa naleycie owietlona prawdopodobiestwo upadku ze schodw znacznie ograniczone; dziecko naleycie pilnowane ryzyko wyrzdzenia sobie szkody znacznie mniejsze). Ustalenie istnienia powizania sine qua non odpowiada ujciu zwizku przyczynowego w teorii rwnowartoci warunkw tzn. przyczyn danego skutku jest kady czynnik bez ktrego ten skutek by si nie pojawi. Przyjcie tej formuy pozwala wyznaczy najrozleglejsze granice zwizku przyczynowego jako powizania obiektywnego np. teoria ta jest przyjmowana w pr. karnym, gdzie konsekwencje szerokiego ujcia zwizku przyczynowego, s ograniczane przez pozostae przesanki odpowiedzialnoci karnej g. win sprawcy. Tymczasem w prawie cywilnym odpowiedzialno jest czsto oderwana od winy. Przy odpowiedzialno cywilnej trzeba zatem na paszczynie zwizku przyczynowego dokona pierwszej selekcji. Gdyby opiera si na teorii rwnowartoci warunkw to mielibymy odpowiedzialno za to e np. kto poszed do lasu i zapali papierosa i rzuci ponc zapak na cik, od ciki zapaliy si drzewa, las i silny wiatr przenis ogie na wie, spony zabudowania a w nich czowiek nieostrony rzut zapaki to jedna z przyczyn mierci czowieka w poarze. W prawie karnym ten, kto rzuci zapak nie odpowiada za mier czowieka, bo nie ponosi winy. Przy odpowiedzialnoci cywilnej na zasadzie ryzyka tego dodatkowego kryterium selekcji nie mamy. Jeli na polowaniu jeden z myliwych zosta postrzelony przez drugiego, nastpnie usiad pod drzewem i czeka na pomoc a w tym czasie wybucha burza i piorun uderzy w drzewo zabijajc myliwego to mona powiedzie, e gdyby czowiek nie zosta postrzelony to nie siedziaby pod drzewem i nie nastpiaby mier. Std ju na paszczynie zwizku przyczynowego trzeba wprowadzi pewne kryterium selekcji szkodliwych nastpstw pojawia si teoria adekwatnego zwizku przyczynowego (von Kries). Na gruncie pr.cywilnego badamy dodatkowo, czy skutek stanowi normalne nastpstwo przyczyny. Znaczenie ma zatem jedynie zwizek przyczynowy w granicach normalnoci, typowoci, zwykoci nastpstw przyczyna ma stanowi okoliczno oglnie sprzyjajc powstaniu danego skutku w postaci szkody. Nastpstwa anormalne, atypowe mog by pominite. Na gruncie teorii adekwtnego zwizku przyczynowego stoi art. 361 1.

Art. 361. 1. Zobowizany do odszkodowania ponosi odpowiedzial-no tylko za normalne nastpstwa dziaania lub zaniechania, z ktrego szkoda wynika.

Na podstawie jakich kryteriw ocenia normalno, typowo nastpstw? Odrzucamy kryterium subiektywne, w myl ktrego normalne jest to, czego sprawca mg si domyle, co mg przewidzie. Nie zgadza si to z zaoeniami wstpnymi, e powizanie przyczynowe ma by oceniane obiektywnie (zwizek przyczynowy jest kategori obiektywn). Nie moe to by powizanie zalene od subiektywnej zdolnoci przewidywania sprawcy. Subiektywna zdolno przewidywania sprawcy to kategoria ustale winy. Przyjmujemy zatem kryterium obiektywne nastpstwo normalne to takie, ktrego prawdopodobiestwo wystpienia zwiksza si kadorazowo przez wystpienie przyczyny danego rodzaju (np. nieowietlenie klatki schodowej czy upadek ze schodw to normalne nastpstwo nieowietlenia klatki schodowej, czy nieowietlona klatka schodowa kadorazowo zwiksza niebezpieczestwo upadku ze schodw. Raczej tak.). Musimy okreli samo zdarzenie (przyczyn) i jego cechy w ujciu typowym i tak samo bada szkod (skutek) odnie je do pewnych zdarze typowych. Trzeba uwzgldni obiektywne kryterium wiedzy i dowiadczenia i to wedug stanu sprzed powstania szkody prognoza ex ante. Chodzi o takie okolicznoci, ktrych ustalenie byo obiektywnie moliwe w momencie wystpienia zdarzenia bdcego przyczyn. np. robotnicy przerzucali towar na statku, jedna ze skrzy miaa napis nie rzuca przedmioty szklane, robotnik rzuci skrzyni i nastpia eksplozja, bo w tej skrzyni by adunek wybuchowy. Czy w tej sytuacji mamy normalno zwizku przyczynowego, czy szkody wynike z eksplozji to normalne nastpstwo nieostronego postpowania ze skrzyni skrzyni? Zadajemy pytanie kauzalne biorc pod uwag wszystkie okolicznoci, ktrych ustalenie byo obiektywnie moliwe w chwili czynu. Sprawca nie mg przewidzie, e wewntrz skrzyni jest adunek wybuchowy, ale jest to nie istotne, moliwe bowiem byo obiektywne ustalenie tego faktu wystarczyo otworzy skrzyni. Skoro dany fakt mona byo obiektywnie ustali to nie mona go pomin w pytaniu kauzalnym brzmi ono: czy normalnym (typowym) nastpstwem rzucenia skrzyni wypenionej adunkiem wybuchowym jest wybuch (szkoda)? Odpowied jest twierdzca zachodzi adekwatny zwizek przyczynowy midzy szkoda a zaniedbaniem robotnika. Aczkolwiek nie mona byo obciy robotnika skutkami wybuchu, przy zaoeniu, e odpowiedzialno jest na zasadzie winy, bo nie mona mu przypisa winy. Normalnym nastpstwem rzucenia zapaki na such cik jest poar lasu, nie jest natomiast normalnym nastpstwem tego czynu sponicie zabudowa w oddalonej wsi, jakie nastpio na skutek rozprzestrzenienia si ognia przez nagy silny podmuch wiatru. Przy ustalaniu przyczyny trzeba j generalizowa (uoglnia), jako pewien typ zdarze, a nie konkretna okoliczno tzn. umieszczamy te okolicznoci, ktre s znane lub mogy by znane w wietle oglnych regu wiedzy i dowiadczenia przed zdarzeniem np. kierowca ciarwki spowodowa wypadek wpad na drzewo i w tym wypadku ponioso szkod dziecko, ktre si uczepio z tyu ciarwki. Kierowca nie by w stanie stwierdzi, e kiedy zatrzyma si na czerwonym wietle jakie dziecko czepio si ciarwki. Kierowca nie mia moliwoci sprawdzenia czy jest z tyu samochodu jakie dziecko, ale to nie bya okoliczno, ktrej nie moglibymy stwierdzi jeszcze przed wypadkiem. Przyczyna jak jest nieostrona jazda kierowcy jest w normalnym zwizku przyczynowym ze skutkiem jakim jest uszkodzenie ciaa dziecka, ktre jechao z tyu ciarwki. Fakt, e dziecko jechao z tyu mona obiektywnie stwierdzi, ale kierowcy nie postawimy zarzutu, bo on nie by w stanie stwierdzi tego faktu (?) Na og zwizek przyczynowy nie jest bezporedni, a jedynie poredni tzn. midzy zdarzeniem szkodzcym a szkod poszkodowanego jest powizanie wielo ogniwowe. Typowe jest powizanie: przesanka odpowiedzialnoci to ruch pojazdu mechanicznego wypadek drogowy jako zdarzenie nage, w ktrym realizuje si moc szkodzca okrelonej przesanki. Tu jest zwizek bezporedni. Z wypadku wynikaj konsekwencje ujemne dla poszkodowanego, uszkodzenie ciaa rozstrj zdrowia, a dopiero z tego uszkodzenia poszkodowanego wynikn koszta leczenia czyli skutki majtkowe w postaci szkody majtkowej. Na og wic jest powizanie wielo stopniowe, wielo ogniwowe. Dla ustalenia, e zachodzi zwizek przyczynowy midzy zdarzeniem szkodzcym a szkod musimy ustali, e pomidzy poszczeglnym ogniwami zachodzi zwizek normalny, adekwatny. Jeeli w ten acuch przyczynowy wczy si okoliczno, ktra przerwie normalno powizania, to wtedy te nastpne powizania nie bd pozostaway normalnym zwizku ze zdarzeniem, o ktre nam chodzi np. ruch pojazdu wypadek uszkodzenie ciaa. Poszkodowany trafia do szpitala i jest poddany operacji, podczas ktrej w skutek zaniedba personelu dochodzi do pozostawienia narzdzi w ciele. Choroba wynika z zaniedba personelu, a nie z wypadku to nie jest normalne nastpstwo ruchu pojazdu i wypadku. Bd w sztuce nie powoduje odpowiedzialnoci kierowcy i przerwano normalno nastpstw, bo normalnym nastpstwem wypadku jest leczenie, choroba i drobne dolegliwoci. Cz szkody bdzie objta odpowiedzialnoci nowego sprawcy.

WSPPRZYCZYNOWO adna szkoda nie jest nastpstwem jednego czynnika, zawsze jest wiele przyczyn. Wspprzyczynowo dotyczy sytuacji gdy szkoda jest wynikiem co najmniej dwch zdarze, z ktrymi ustawa czy odpowiedzialno np. dwch sprawcw pobio 1 ofiar dziaanie kadego z nich jest wspprzyczynowe w stosunku do szkody uszkodzenia ciaa. Moemy mwi o: a) a) przyczynowoci kumulatywnej wsplne wystpienie kilku czynnikw powoduje powstanie szkody, podczas gdy wystpienie poszczeglnego czynnika nie powodowaoby szkody, np. zanieczyszczenie rodowiska przez kilka zakadw emitujcych szkodliwe subs. odpowiedzialno ponosz wszyscy wspsprawcy, wtedy gdy kade z zachowa jest niezbdne do powstania szkody; b) b) przyczynowo alternatywna wystpuje kilka czynnikw, ale do powstania szkody wystarczyoby wystpienie jednego z nich, np. kilka osb strzela do zwierzyny, a ofiar pada czowiek (dziaa kilka osb, ale do wystpienia skutku miertelnego wystarczyo dziaanie jednej z nich). Moe pojawi si problem z ustaleniem, ktre z dziaa pozostaje w zwizku ze skutkiem pr. niemieckie przewiduje tu odpowiedzialno solidarn. c) c) przyczyna rezerwowa midzy zdarzeniem a szkod by zwizek przyczynowy, ale szkoda i tak by nastpia (np. kto rzuci kamieniem w okno i wybi szyb, a pniej nastpi wybuch i wszystkie szyby i tak zostay potuczone). Problem czy mona uwolni si od zarzutu wybicia szyby powoujc si na przyczyn rezerwow, bo i tak te szyby zostayby potuczone. Przyczyna rezerwowa nie zwalnia sprawcy od odpowiedzialnoci (sprawca zapaci za stuczon szyb). Jeeli kto naruszy oparcie budynku o fatalnym stanie technicznym, ktry i tak by si niedugo zawali, to nie jest zwolniony od odpowiedzialnoci, cho stan budynku bdzie mia oczywicie wpyw na wielko odszkodowania. Upyw czasu moe zaciera powizania przyczynowe i powodowa, e trudno jest udowodni istnienie normalnego powizania. W innych sytuacjach moe by wtpliwo dowodowa tzn. nie da si wykaza z cakowit pewnoci, e midzy jakimi zdarzeniami zachodzi zwizek przyczynowy. To odnosi si do szkd lekarskich, wywoanych przy leczeniu np. kto zasab na ulicy, pogotowie ratunkowe spnia si i czowiek umiera. Problem czy osoba, ktra spowodowaa spnienie karetki poniesie odpowiedzialno. Wedug orzecznictwa w takich sytuacjach wystarczy dowd wysokiego prawdopodobiestwa midzy szkod a dziaaniem tych osb (czsto procesy lekarskie korzystne jest to dla poszkodowanego).

ZAKRES OBOWIZKU NAPRAWINIA SZKODY, WYSOKO ODSZKODOWANIA. W myl zasady penego odszkodowania, wysoko odszkodowania powinna odpowiada wysokoci szkody. Zasada ta doznaje jednak wyjtkw. 1) 1) IUS MODERANDI miarkowanie odszkodowania.
Art. 440. W stosunkach midzy osobami fizycznymi zakres obowizku naprawienia szkody moe by stosownie do okolicznoci ograniczony, jeeli ze wzgldu na stan majtkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkod wymagaj takiego ograniczenia zasady wspycia spoecznego.

Ten przepis pozostawia sdowi margines swobody oceny wysokoci nalenego odszkodowania i pozwala sdowi miarkowa odszkodowanie tzn. obniy odszkodowanie poniej wartoci szkody jeeli wynika to z zasady susznoci , z.w.s., itp. Ten wyjtek jest ograniczony:

a) a) przedmiotowo umiejscowienie art. 440 miarkowanie jest dopuszczalne tylko przy odpowiedzialnoci z tytuu czynu niedozwolonego, stosuje sie je tylko do odp. deliktowej, nie wchodzi w gr przy odpowiedzialnoci ex contractu; b) b) podmiotowo miarkowanie moe mie miejsce tylko w stosunkach midzy osobami fizycznymi, jest wyczone, jeeli poszkodowanym lub sprawc jest osoba prawna; c) c) oraz przez kryteria miarkowania: (1)stan majtkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkod, (2) zasady wspycia spoecznego. W wietle zasad wspycia naley przede wszystkim ocenia stan majtkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkod. Trzeba te porwnywa stan majtkowy stron. 2) 2) PRZYCZYNIENIE POSZKODOWANEGO (362) Art. 362. Jeeli poszkodowany przyczyni si do powstania lub zwikszenia szkody, obowizek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okolicznoci, a zwaszcza do stopnia winy obu stron.
Zachowanie poszkodowanego moe by wspprzyczyn wystpienia szkody (mwimy wtedy o przyczynieniu do powstania szkody) lub powodowa zwikszenie szkody ju powstaej (przyczynienie do zwikszenia szkody). Co naley rozumie przez przyczynienie si? Jeszcze na gruncie k.z. wyksztaciy si 4 pogldy.

Longchamps de Berier (koncepcja najstarsza) - przyczyni si to znaczy by przyczyn. Gwn przyczyn wystpienia szkody jest zachowanie sprawcy, lecz jeli jakiekolwiek zachowanie poszkodowanego rwnie pozostaje w zwizku przyczynowym ze szkod, to wystarczy to dla przyjcia przyczynienia. Dla przyjcia przyczynienia nie jest potrzebna culpa concurrens, lecz wystarczy causa concurrens. Jest to ujcie o najszerszym zakresie, co jest niekorzystne dla poszkodowanego (wystarczajcy jest kady oboczny zwizek). Inne pogldy postuluj ograniczenie do sytuacji, kiedy zmniejszenie odszkodowania bdzie rzeczywicie uzasadnione. Dybowski pomidzy zachowaniem poszkodowanego ma zachodzi zwizek normalny. Szpunar to krytykowa, bo gdy w aptece kto zamwi lek a nastpnie odebra. Ten lek zay a okazao si, e ten lek zrobiono nieprawidowo i to by rodek szkodliwy. Apteka odpowiada za szkod, ale przyjcie leku to te przyczynienie si, bo gdyby go nie przyj to nie byoby szkody. Ten zwizek jest normalny, bo czy to by rodek szkodliwy mona byo przy zastosowaniu wiedzy i dowiadczenia sprawdzi przed zdarzeniem. Zaycie leku le spreparowanego powoduje, e normalnym nastpstwem bdzie rozstrj zdrowia; Czachrski, towska (koncepcja kompromisowa) sam zwizek przyczynowy to za mao szkoda ma by nastpstwem zachowania poszkodowanego ale naley jeszcze przyj, e zachowanie to byo co najmniej obiektywnie nieprawidowe i w ten sposb poszkodowany wpyn na powstanie lub zwikszenie szkody; Ohanowicz, Petrykowska o przyczynieniu, dajcym moliwo obnienia odszkodowania, mwimy tylko gdy poszkodowanemu mona postawi zarzut winy (causa concurrens + culpa concurrens). Wina poszkodowanego jest inna ni wina sprawcy (tu zachowanie musi by bezprawne) nie jest wymagana bezprawno poszkodowanemu wolno nie dba o swoje interesy, moe naraa je na szkod, jeeli jednak narusza oglnie

pojmowan staranno to mona mu postawi zarzut winy. Warunkiem jest jednak poczytalno poszkodowanego. Krtko mwic rnica od teorii Czachrskiego polega na wyczeniu przyczynienia dzieci i wariatw(co by nie zrobiy dostan pene odszkodowanie). Winy nie mona bowiem przypisa osobie: - - ktra nie ukoczya lat 13 (granica formalna art.426); - - ktra z powodu choroby psychicznej lub innych zaburze nie moe kierowa swym postpowaniem (granica materialna art.425) Jest to ujcie najkorzystniejsze dla poszkodowanego zakada najwsze granice przyczynienia. Szpunar wychodzi z odmiennego zaoenia w przeciwiestwie do w/w uwaa, e nie mona dla wszystkich przypadkw odpowiedzialnoci sformuowa 1 reguy konieczne jest uwzgldnienie podstawy odpowiedzialnoci sprawcy. - - jeeli sprawca odpowiada na zasadzie winy, to aby przyj przyczynienie naley zarzut winy postawi rwnie poszkodowanemu. Innymi sowy: odpowiedzialno na zasadzie winy moe jedynie ograniczy wina poszkodowanego (culpa concurrens +causa concurrens). - - gdy podstaw odpowiedzialnoci jest zasada ryzyka (odpowiedzialno niezalena od winy), reim odpowiedzialnoci sprawcy jest zaostrzony tak te naley traktowa poszkodowanego, a wic ju przyjmowa przyczynienie ju w przypadku obiektywnej nieprawidowoci postpowania (bez koniecznoci przypisania mu winy) Zarzuty: - - przyjcie i jeli sprawca odpowiada na bardziej niekorzystnych zasadach, to tak te naley traktowa poszkodowanego, podwaa zaoenia samej idei odpowiedzialnoci na zasadzie ryzyka poszkodowany powinien by wrcz bardziej chroniony skoro jest naraony na zwikszone prawdopodobiestwo wystpienia szkody - - ani kodeks zobowiza , ani KC nie rozrniaj dwch postaci przyczynienia si, - - przy przyjciu tej koncepcji identyczne zachowanie konkretnej osoby raz moe by rozumiane jako przyczynienie si, raz jako nie przyczynienie si, zaley to od podstawy odpowiedzialnoci sprawcy. Niezalenie od krytyki jest to jedyna teoria, ktra zwraca uwag, e kwestia przyczynienia poszkodowanego jest zwizana z sam odpowiedzialnoci sprawcy i trzeba bada podstawy i zasady tej ostatniej. Na gruncie art. 362 nie da si utrzyma pogldu pierwszego. Sd moe zmniejszy odszkodowanie stosownie do okolicznoci, zwaszcza winy obu stron. Stanowiska 3 i 4 wydaj si by najblisze temu ujciu. *Stanowisko SN. Nie wypowiedzia si w sposb generalny. SN posuguje si rnymi koncepcjami, oglna tendencja jest zbiena z pogldem Czachrskiego. przyczyni si mona tylko dziaaniem lub zaniechaniem wiadomym. Nie moe to by zachowanie odruchowe; zachowanie podyktowane pobudkami altruistycznymi nie moe by traktowane jako przyczynienie si; pasaer jadc z osob, ktra prowadzi pojazd w stanie nietrzewoci przyczynia si; Przyczynienie do zwikszenia szkody. Przy rozstroju zdrowia poszkodowany powinien podda si leczeniu, jeeli tego nie czyni, jego zachowanie odpowiada zawinieniu lub co 2

najmniej obiektywnej nieprawidowoci. Jak daleko mog i oczekiwania wobec poszkodowanego? Czy moemy wymaga by podda si operacji pod znieczuleniem oglnym? Wynik takiej operacji nigdy nie jest do koca pewny, poza tym moe wiza si z blem, cierpieniami nie wymagamy tego. 3) COMPENSATIO LUCRI CUM DAMNO odszkodowania. zaliczenie korzyci na poczet

Chodzi o sytuacj, gdy zdarzenie szkodzce jest jednoczenie rdem pewnych korzyci dla poszkodowanego. Powstaje wtedy problem czy te korzyci, ktre poszkodowany uzyska wskutek zdarzenia szkodzcego, naley mu zaliczy na poczet odszkodowania i odpowiednio zmniejszy samo odszkodowanie, czy te kumulowa (korzyci + pene odszkodowanie).

Zwaszcza teoria rnicy przemawia za moliwoci zaliczenia korzyci na poczet odszkodowania. Zaliczenie nie moe by jednak zasad ogln, gdy godzio by to w interes poszkodowanego pozwany Z drugiej strony chodzi o to, e odszkodowanie nie moe by rdem nieuzasadnionego gospodarczo wzbogacenia. W doktrynie sformuowano zatem warunki zaliczenia: a) a) podstawowym warunkiem jest tosamo zdarzenia - to samo zdarzenie ma by jednoczenie rdem uszczerbku (szkody) oraz rdem korzyci, zysku. b) b) ponadto trzeba rozpatrzy inne okolicznoci: - - czy ta korzy zaspokaja te same interesy poszkodowanego co odszkodowanie, czy miaa suy naprawieniu szkody czy te miaa inne cele; - - czy jeli poszkodowanemu wiadczy osoba trzecia to czy bdzie jej przysugiwa regres do sprawcy; - - jeli podstawa prawna uzyskania korzyci jest wyranie odrbna, to bdzie to przemawiao przeciwko zaliczaniu a raczej za kumulacj. Poszczeglne sytuacje, w ktrych mamy do czynienie z uzyskaniem korzyci przez poszkodowanego. ulega zniszczeniu samochd lub dom, ale poszkodowany uzyskuje korzyci ze sprzeday materiaw uzyskanych przy rozbirce czy wraku. Warto nalenego odszkodowania naley pomniejszy o te korzyci; korzy uzyskana od sprawcy szkody jeeli sprawca wpaca zaliczk na poczet odszkodowania, to ulega ona zaliczeniu (jeeli poszkodowany j oddaje, zaliczenie jest wyczone). Problem co jeli sprawca udziela jakiej korzyci nie precyzujc, e chodzi o zaliczk na poczet odszkodowania i zaspokaja tym samym inny interes ni odszkodowawczy (np. zakad pracy udzieli poszkodowanemu mieszkanie subowe) taka korzy nie podlega zaliczeniu; wiadczenia z ubezpiecze osobowych (na ycie, od nastpstw nieszczliwych wypadkw)nie podlegaj zaliczeniu, niemoliwe jest dokadne wyliczenie szkody na osobie wobec czego nie pojawia si problem, e w przypadku kumulacji poszkodowany bdzie bezzasadnie wzbogacony kumulacja nie jest tu sprzeczna z poczuciem sprawiedliwoci, ponadto nie po to poszkodowany uiszcza skadki, aby zmniejszy odpowiedzialno sprawcy. Poza tym ubezpieczyciel nie ma regresu wobec sprawcy szkody; zdarza si, e zakady pracy ubezpieczaj zbiorowo pracownikw od nastpstw nieszczliwych wypadkw. To take nie zalicza si na poczet odszkodowania; wiadczenia z ubezpiecze majtkowych podlegaj najczciej zaliczeniu na poczet odszkodowania

zakad ubezpiecze ma bowiem regres wstpuje wwczas w prawa poszkodowanego wzgldem sprawcy 828: Art. 828. 1. Jeeli nie umwiono si inaczej, z dniem zapaty odszkodowania przez zakad ubezpiecze roszczenie ubezpieczajcego przeciwko osobie trzeciej odpowiedzialnej za szkod przechodzi z mocy prawa na zakad ubezpiecze do wysokoci zapaconego odszkodowania. Jeeli zakad pokry tylko cz szkody, ubezpieczajcemu przysuguje co do pozostaej czci pierwszestwo zaspokojenia przed roszczeniem zakadu ubezpiecze. Sprawca byby w przeciwnym wypadku dwukrotnie obciony t sam szkod (roszczenie poszkodowanego + roszczenie ubezpieczyciela). Po stronie poszkodowanego natomiast rozmiar szkody moe by precyzyjnie okrelony w przypadku kumulacji mogo by zatem doj do sytuacji, e odszkodowanie przekroczyoby warto szkody. zdarza si, sama osoba odpowiedzialna za szkod, naprawia t szkod dobrowolnie nim dojdzie do ustalenia szkody i zasdzenia odszkodowania. Zalicza si to dziaanie, wiadczenie na poczet odszkodowania; nie zalicza si wiadcze spenionych dobrowolnie przez osoby trzecie, bliskie, poruszone szkod nie maj one zamiaru ograniczy odp. sprawcy, chodzi o wyraenie wspczucia. Problem kolejnoci rozlicze: warto szkody 100, korzy 20 a sd ustali przyczynienie na 50 % . Jeli najpierw uwzgldnimy przyczynienie poszkodowanego to od 100 odejmiemy 50% czyli zostanie 50 i od tego odejmiemy warto korzyci 20 to zostaje 30. Jeli najpierw zaliczenie korzyci i od 100 odejmiemy 20 to zostanie 80 i to 50% to wyjdzie nam 40. Korzystniej jest dla poszkodowanego gdy najpierw potrcimy (odliczymy korzyci), a pniej udzia procentowy, najpierw CLCD a pniej pomniejszenie o przyczynienie si poszkodowanego. Tak przyjmuje SN. Najpierw szacuje si rzeczywist szkod a pniej dopiero rozdzielenie sfer odpowiedzialnoci.

W I E L O P O D M I O T W Z O B O W I Z A N I A. Po jednej lub obu stronach zobowizania moe wystpi kilka podmiotw sytuacja ta moe: - istnie od chwili powstania zobowizania (maeski kredyt na mieszkanie, wspwaciciele nieruchomoci zawieraj umow o roboty budowlane),

- powsta w trakcie trwania zobowizania (dotychczasowa strona zobowizania umiera a jej miejsce wchodzi kilku spadkobiercw). Art. 379. 1. Jeeli jest kilku dunikw albo kilku wierzycieli, a wiadczenie jest podzielne, zarwno dug, jak i wierzytelno dziel si na tyle niezalenych od siebie czci, ilu jest dunikw albo wierzycieli. Czci te s rwne, jeeli z okolicznoci nie wynika nic innego. 2. wiadczenie jest podzielne, jeeli moe by spenione czciowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartoci.
Art. 379 zawiera zasad podziau zobowizania, w przypadkach gdy ma ona zastosowanie powstaje kilka niezalenych zobowiza aby stosunki prawne powrciy do modelu najprostszego. Jest to zasada o stosunkowo wskim zastosowaniu. Po pierwsze nie znajduje zastosowania, gdy wiadczenia jest niepodzielne a contrario z 1 to wyjtek wynikajcy z przepisu ustawy. Drugi wyjtek moe wynika albo ustawy albo czynn.pr. chodzi o przypadek zobowizania solidarnego. SOLIDARNO polega na wprowadzeniu wza prawnego zapobiegajcego podziaowi zobowizania. Najoglniej mwic cae wiadczenie naley si od kadego z dunikw kademu z wierzycieli. Solidarno moe istnie po stronie dunikw lub po stronie wierzycieli. SOLIDARNO DUNIKW (bierna) art. 366

Art. 366. 1. Kilku dunikw moe by zobowizanych w ten sposb, e wierzyciel moe da caoci lub czci wiadczenia od wszystkich dunikw cznie, od kilku z nich lub od kadego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez ktregokolwiek z dunikw zwalnia pozostaych (solidarno dunikw). 2. A do zupenego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dunicy solidarni pozostaj zobowizani. Solidarno dunikw jest czsto wprowadzana przepisem ustawy (aden przepis nie wprowadza ex lege solid. wierzycieli), gdy tylko ta forma ma okrelony cel gospodarczy suy ochronie wierzyciela przed niewypacalnoci poszczeglnych dunikw. Ryzyko niewypacalnoci jednego z dunikw spada na pozostaych dunikw. SOLIDARNO WIERZYCIELI (czynna) Art. 367. 1. Kilku wierzycieli moe by uprawnionych w ten sposb, e dunik moe speni cae wiadczenie do rk jednego z nich, a przez zaspokojenie ktregokolwiek z wierzycieli dug wygasa wzgldem wszystkich (solidarno wierzycieli). 2. Dunik moe speni wiadczenie, wedug swego wyboru, do rk ktregokolwiek z wierzycieli solidarnych. Jednake w razie wytoczenia powdztwa przez jednego z wierzycieli dunik powinien speni wiadczenie do jego rk. Dunikowi przysuguje swobodny wybr, ktremu wierzycielowi bdzie wiadczy. Swoboda trwa do czasu wytoczenia powdztwa przez 1 z wierz. d. ma odtd obowizek speni wiadczenie temu, ktry wytoczy powdztwo (koncentracja zobowizania solidarnego). 2

Art. 369. Zobowizanie jest solidarne, jeeli to wynika z ustawy lub z czynnoci prawnej.
Solidarnoci si nie domniemywa. Gdy nie wynika to wyranie z czynnoci prawnej lub przepisu ustawy to solidarnoci nie ma i dziaa zasada podziau zobowizania. Przykady przepisw wprowadzajcych solidarno (dotyczy tylko solidarnoci biernej, solidarnoci wierzycieli kodeks nie przewiduje):

Art. 370. Jeeli kilka osb zacigno zobowizanie dotyczce ich wsplnego mienia, s one zobowizane solidarnie, chyba e umwiono si inaczej. Art. 441. 1. Jeeli kilka osb ponosi odpowiedzialno za szkod wyrzdzon czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialno jest solidarna. Art. 864. Za zobowizania odpowiedzialni s solidarnie. spki wsplnicy

Art. 1034. 1. Do chwili dziau spadku spadkobiercy ponosz solidarn odpowiedzialno za dugi spadkowe. Moe by jednak tak, i mimo braku podstaw dla przyjcia solidarnoci dana sytuacja uksztatuje si tak jakby zachodzia solidarno bierna. Bdzie tak np. gdy kilka osb bdzie odpowiadao za t sam szkod, ale kada na innej podstawie kady bdzie zobowizany do naprawienia caej szkody, ale nie bdzie midzy nimi zachodzia solidarno (nie znajdzie zastosowania 441. 1.). Jeeli jedna z tych osb naprawi szkod to zwolni od obowizku pozostae, ale nie dlatego e zachodzia solidarno, ale dlatego e interes wierzyciela zostanie zaspokojony. Taki przypadek odpowiedzialnoci okrela si mianem odpowiedzialnoci in solidum lub solidarnoci nieprawidowej. np.: Kasjer ma pilnowa pienidzy, to s jego obowizki. Zaniedba to i nie zamkn kasy. Zodziej skorzysta i ukrad pienidze. Kasjer poniesie odpowiedzialno kontraktow, bo nie dopeni cicego na nim obowizku. Zodziej odpowie ex delicto. Poszkodowany ma roszczenie do zodzieja i kasjera, gdy jeden z nich zapaci to interes wierzyciela jest zaspokojony, zobowizanie wygasa, a wic druga osoba jest zwolniona z obowizku naprawienia szkody. Wierzyciel moe dochodzi naprawienia szkody od ktregokolwiek z dunikw i to zwalnia drugiego. Stosujc tu przez analogi przepisy o solidarnoci naley by ostronym. Zwaszcza w kwestii regresu. Gdy szkoda zostaa naprawiona przez kasjera to ma on regres do zodzieja, a gdy zodziej naprawi szkod to oczywicie nie ma on regresu do kasjera. *S rne koncepcje na istot solidarnoci:

1.

1. Wierzyciel jedna linia i rozdziela si na kocu na trzech dunikw jedno zobowizanie, jedna wi obligacyjna, stosunek z rozdzieleniem na trzy podmioty. cisa wi solidarna.

2. 2. Jeden wierzyciel i trzech dunikw i s trzy linie od kadego z dunikw do wierzyciela. S trzy stosunki samodzielne poczone klamr solidarnoci. Sytuacja kadego z dunikw wzgldem wierzyciela jest niezalena. Nie ma tosamoci. U nas przyjmuje si konstrukcj zobowizania solidarnego lunego. Istnieje kilka wzgldnie niezalenych stosunkw zobowiza spitych klamr solidarnoci (wsplna wi solidarnoci). Wynika to porednio m.in. z art. 368 (nie musi zachodzi tosamo wiadczenia).

Art. 368. Zobowizanie moe by solidarne, chociaby kady z dunikw by zobowizany w sposb odmienny albo chociaby wsplny dunik by zobowizany w sposb odmienny wzgldem kadego z wierzycieli. ZAKRES WIZI WSPLNEJ: Ju z definicji wynika, e gdy choby jeden z dunikw speni wiadczenie to zwalnia pozostaych (w caoci lub czci). Zaspokojenie wierzyciela moe nastpi take przez surogaty spenienia wiadczenia, a wic : datio in solutum (dunik spenia inne wiadczenie); potrcenie (dunik moe przeciwstawi wierzycielowi swoj wierzytelno i dokona potrcenia); wane zoenie do depozytu sdowego;

odnowienie dokonane midzy wierzycielem a jednym z dunikw solidarnych (jest to umowa)

Art. 374. 1. Odnowienie dokonane midzy wierzycielem a jednym z dunikw solidarnych zwalnia wspdunikw, chyba e wierzyciel zastrzeg, i zachowuje przeciwko nim swe prawa.

Ogln zasad jest, e dunik solidarny nie moe pogorszy sytuacji prawnej pozostaych d. wgldem wierzyciela wyraa to 371: Art. 371. Dziaania i zaniechania jednego z dunikw solidarnych nie mog szkodzi wspdunikom. np: gdy jeden z dunikw popada w zwok wobec wierzyciela to konsekwencje zwoki dotkn tylko tego dunika, a nie pozostaych; 3 d. solidarnych byo zobowizanych do wydania rzeczy oznaczonej co do tosamoci, a jeden z dunikw solidarnych ze swojej winy spowodowa zniszczenie przedmiotu (niemono spenienia wiadczenia) to dunik ten zobowizany jest do naprawienia szkody wierzyciela. Z 371 wynika, e skutki winy jednego dunika nie obciaj pozostaych Czy pozostali bd zwolnieni? Trzeba dokona rozgraniczenia w ramach roszczenia odszkodowawczego chodzi o: po pierwsze strat jak ponis wierzyciel na skutek niemoliwoci wiadczenia (warto przedmiotu wiadczenia); po drugie utracone korzyci, jakie wierzyciel odnisby gdyby przedmiot wiadczenia stania. Wszyscy dunicy bd odpowiada solidarnie za poniesion strat (do wartoci zniszczonego przedmiotu), natomiast za warto utraconych korzyci odpowie wycznie d., ktry spowodowa niemoliwo wiadczenia. Art. 372. Przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia w stosunku do jednego z dunikw solidarnych nie ma skutku wzgldem wspdunikw. A zatem np. uznanie dugu przez jednego z d. skutkuje wycznie na linii ten dunik wierzyciel. Co z czynnociami na korzy dunika? Nie ma w tym wypadku ekwiwalentnego przepisu do 371, wyraajcego oglna zasad, z postanowie szczegowych, m.in. 373 wynika, e jeeli wierzyciel wykonuje gesty na korzy jednego z d., to nie maj one skutku wzgldem wspdunikw. 2

Art. 373. Zwolnienie z dugu lub zrzeczenie si solidarnoci przez wierzyciela wzgldem jednego z dunikw solidarnych nie ma skutku wzgldem wspdunikw. Dunicy A, B, C maj wiadczy solidarnie 300z, wierzyciel zwalnia z dugu A to zwolnienie A nie wycza dochodzenia caej kwoty od pozostaych, zamy, e B zapaci 300z i tym samym zwolni z dugu siebie i C, ma on teraz regres nie tylko do C ale take do A, gdy z 373 nie wynika, e A zosta zwolniony take z obowizku zaspokojenia roszcze regresowych (zwolnienie z dugu nie ma skutku wzgldem wspdunikw). S 2 wyjtki, kiedy czynno korzystna dla dunika bdzie skutkowaa oglnie (take wzgldem wspod.): 1) 1) zwoka wierzyciela art.3742: Art. 374. 2. Zwoka wierzyciela wzgldem jednego z dunikw solidarnych ma skutek take wzgldem wspdunikw. Chodzi o sytuacj, gdy wierzyciel bez uzasadnionego powodu odmawia przyjcia prawidowo zaoferowanego wiadczenia. 2) 2) wyrok uwzgldniajcy zarzuty wsplne art. 375 2 : Art. 375. 1. Dunik solidarny moe si broni zarzutami, ktre przysuguj mu osobicie wzgldem wierzyciela, jak rwnie tymi, ktre ze wzgldu na sposb powstania lub tre zobowizania s wsplne wszystkim dunikom. 2. Wyrok zapady na korzy jednego z dunikw solidarnych zwalnia wspdunikw, jeeli uwzgldnia zarzuty, ktre s im wszystkim wsplne. * zarzuty wsplne ( art.3751 )- mog by wsplne ze wzgldu na : - sposb powstania zobowizania np. niewano umowy z powodu niezachowanie wymaganej prawem formy, art. 58 - tre zobowizania zobowizanie zostao wykonane, jeden z dunikw speni wiadczenie to zwalnia pozostaych. * zarzuty osobiste kady d. moe podnosi przeciw wierzycielowi zarzuty osobiste, ale ich uwzgldnienie nie skutkuje wzgldem pozostaych wspdunikw. S to zarzuty: - przysugujce tylko konkretnemu dunikowi np. dotyczce osoby tego jednego dunika wynikajce z wad owiadcze woli, braku z.d.c.p. - ktre opieraj si na jego stosunku osobistym z wierzycielem np. spata na raty, odroczenie terminu spaty (zarzutem osobistym jest take potrcenie!) Problem ugody to umowa, w ktrej strony czyni wzajemne ustpstwa, moe zatem okaza si korzystna dla dunika (np. wierzyciel rezygnuje z czci wiadczenia). Czy pozostali mog si na ni powoa? Przepisy nie daj odpowiedzi. Jeeli przyjmiemy zasad, e korzystne zdarzenia dla 1 z d. nie dziaaj oglnie, to bdzie to wykluczone. Wydaje si, aby decydowa o skutecznoci ugody w stosunku solidarnoci, naley bada tre, znaczenie ugody i okolicznoci jej zawarcia
SOLIDARNO CZYNNA. Kady z kilku wierzycieli moe da od dunika spenienia wiadczenia w caoci, a dunik moe speni wiadczenie do rk tego, ktrego wybierze, dopki ktry z nich nie wytoczy przeciwko dunikowi powdztwa.

Spenienie wiadczenia na rzecz jednego z wierzycieli zwalnia dunika z obowizku wiadczenia na rzecz pozostaych, maj oni regres do zaspokojonego wierzyciela. Przyjmuje si i, analogicznie jak przy solidarnoci czynnej, pogorszenie sytuacji prawnej 1 z wierzycieli wzgldem dunika nie skutkuje wobec wspwierzycieli np. rozoenie na raty, odroczenie terminu patnoci np. jest trzech wierzycieli solidarnych i dunik ma speni wiadczenie 300z. Gdy A zwalnia z dugu dunika to nie wywouje to skutku w stosunkach dunik a wspwierzyciele B i C. Problem dotyczy stosunkw wewntrznych midzy wspwierzycielami. Sytuacja jest inna ni przy dunikach - ten wierzyciel zrzeka si swojej czci wiadczenia jaka by mu przypadaa w stosunku do pozostaych wspwierzycieli. Ci inni wierzyciele mog da spenienia wiadczenia mniejszego o cz wierzyciela A, ktry zwolni dunika z czci wiadczenia mu przysugujcego. B i C mog dochodzi 200z. od dunika.

W ograniczonym zakresie zachodzi natomiast wzajemna reprezentacja wierzycieli polepszenie sytuacji 1 z wierzycieli wobec duznika polepsza sytuacj wspwierzycieli w 2 wypadkach: Art. 377. Zwoka dunika, jak rwnie przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia wzgldem jednego z wierzycieli solidarnych ma skutek take wzgldem wspwierzycieli.
REGRES

Problem dotyczy repartycji ciaru dugu lub korzyci wiadczenia. Podstaw roszcze midzy wspdunikami lub wspwierzycielami jest fakt uzyskania korzyci lub spenienia wiadczenia.

wspdunicy :

Art. 376. 1. Jeeli jeden z dunikw solidarnych speni wiadczenie, tre istniejcego midzy wspdunikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich czciach moe on da zwrotu od wspdunikw. Jeeli z treci tego stosunku nie wynika nic innego, dunik, ktry wiadczenie speni, moe da zwrotu w czciach rwnych. 2. Cz przypadajca na dunika niewypacalnego rozkada si midzy wspdunikw. W ramach regresu dunik, ktry zapaci moe dochodzi: najwyej tego co zapaci, ale nie wicej ni to co obejmowa dug solidarny albo to co przypada na tego wspdunika solidarnego. Jeeli dunik zapaci wicej to moe dochodzi tego od wierzyciela jako nienalene wiadczenie, ale nie moe obcia wspdunikw.

wspwierzyciele :

Art. 378. Jeeli jeden z wierzycieli solidarnych przyj wiadczenie, tre istniejcego midzy wspwierzycielami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich czciach jest on odpowiedzialny wzgldem wspwierzycieli. Jeeli z treci tego stosunku nie wynika nic innego, wierzyciel, ktry przyj wiadczenie, jest odpowiedzialny w czciach rwnych.

Art. 380 383 odnosz si do zobowiza niepodzielnych odwoujc si do przepisw o solidarnoci. Stosujemy przepisy o solidarnoci dunikw, ale ci dunicy zobowizani do wiadczenia niepodzielnego nie s dunikami solidarnymi.

Art. 380. 1. Dunicy zobowizani do wiadczenia niepodzielnego s odpowiedzialni za spenienie wiadczenia jak dunicy solidarni. 2. W braku odmiennej umowy dunicy zobowizani do wiadczenia podzielnego s odpowiedzialni za jego spenienie solidarnie, jeeli wzajemne wiadczenie wierzyciela jest niepodzielne. 3. Dunik, ktry speni wiadczenie niepodzielne, moe da od pozostaych dunikw zwrotu wartoci wiadczenia wedug tych samych zasad co dunik solidarny. Art. 381. 1. Jeeli jest kilku wierzycieli uprawnionych do wiadczenia niepodzielnego, kady z nich moe da spenienia caego wiadczenia. 2. Jednake w razie sprzeciwu chociaby jednego z wierzycieli, dunik obowizany jest wiadczy wszystkim wierzycielom cznie albo zoy przedmiot wiadczenia do depozytu sdowego. Art. 382. 1. Zwolnienie dunika z dugu przez jednego z wierzycieli uprawnionych do wiadczenia niepodzielnego nie ma skutku wzgldem pozostaych wierzycieli. 2. Zwoka dunika, jak rwnie przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia wzgldem jednego z wierzycieli uprawnionych do wiadczenia niepodzielnego ma skutek wzgldem pozostaych wierzycieli. Art. 383. Jeeli jeden z wierzycieli uprawnionych do wiadczenia niepodzielnego przyj wiadczenie, jest on odpowiedzialny wzgldem pozostaych wierzycieli wedug tych samych zasad co wierzyciel solidarny.

RDA ZOBOWIZA 1. Czynno prawna: A) umowa obligacyjna, zobowizujca ( najczciej ) Zasad podstawow jest swoboda umw. B) jednostronna czynno prawna Problem czy prawo polskie przewiduje swobod kreowania zobowiza w drodze 1str czyn.pr.? W doktrynie przyjmuje si, e raczej nie przypadki te musz by przewidziane w ustawie np. zobowizanie przyrzeczenia publicznego, przyjcie przekazu. 2. Przepis ustawy: A) czyny niedozwolone, B) bezpodstawne wzbogacenie, C) prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia (negotiorum gestio) Jest jeszcze cay szereg innych przepisw ustawowych, take poza zobowizaniami np. prawo spadkowe (przepisy o zachowku); prawo rodzinne (zobowizania alimentacyjne).
UMOWA OBLIGACYJNA JAKO RDO Z O B O W I Z A N I A.

Umowa to zgodna wola stron. Jest czsto utosamiana z samym zobowizaniem, lecz jako czynn.pr. jest ona jedynie jednym ze rde zobowizania, ktre jest konsekwencj zawarcia czynn.pr. Ponadto umowa wystpuje nie tylko w sferze pr. zobowiza np. przeniesienie wasnoci nie rodzi zobowizania. Umowa obligacyjna jest podstawowym rdem zobowiza i jest podstawowym typem umowy regulowana jest w czci oglnej k.c., a niektre rodzaj umw take w czci szczeglnej. Umowa tworzy zobowizanie, jest jego rdem, ksztatuje jego tre ma charakter stanowicy, w tym sensie, e stanowi prawo midzy stronami (lex contractus). W uksztatowaniu treci stosunku obligacyjnego umowa, jako zgodna wola stron, nie ma jednak wycznego charakteru. To co strony postanowi w umowie jest korygowane i uzupeniane przez przepisy ustaw, zasady wspycia spoecznego i ustalone zwyczaje (art. 56). ZASADA SWOBODY UMW.

Jest zasad podstawow. Polega ona na tym, e porzdek prawny respektuje autonomi woli stron, umoliwia uoenie stosunku prawnego, jego treci w sposb swobodny. Przejaw autonomii woli stron to te swoboda testowania. Zastanawiano si czy swoboda umw jest prawem podmiotowym. Spr raczej akademicki. Radwaski uwaa, e to raczej kompetencja, a nie prawo do czegokolwiek (prawo podmiotowe moe wystpowa w ramach ju istniejcego stosunku prawnego, a tutaj chodzi o powoanie takiego stosunku) Art.353. Strony zawierajce umow mog uoy stosunek prawny wedug swego uznania, byleby jego tre lub cel nie sprzeciwiay si waciwoci (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom wspycia spoecznego. Tego artykuu nie byo w 1964 roku, wprowadzono go w sierpniu 1990 roku, ale nie oznacza to, e nie byo tej zasady. Bya, ale bya ograniczana obrotem uspoecznionym Zasada ta przekada si na nastpujce swobody: a) a) zawarcia umowy (czy w ogle zawrze umow) b) b) wyboru kontrahenta (z kim zawrze umow) c) c) uksztatowania treci stosunku prawnego (jak tre nada umowie) d) d) zmian i rozwizania umowy (stosunku zobowizaniowego) chodzi o zgodn wol stron (actus contrarius) Zasada swobody umw dotyczy tylko umw obligacyjnych wynika to z umiejscowienia przepisu, nie ma zastosowania do stos. rzeczowych, rodzinnych, nie obejmuje te czynnoci jednostronnych. Oznacza, e strony nie musz si trzyma umw nazwanych, typowych, uregulowanych w kodeksie. Mog je modyfikowa, tworzy umowy mieszane lub zawiera umowy nienazwane. S 3 granice ograniczajce zasad swobody umw : 1. 1. postanowienia ustawy; 2. 2. zasady wspycia spoecznego; 3. 3. natura zobowizania. Badajc czy nie zachodzi sprzeczno musimy wzi pod uwag nie tylko tre umowy ale take jej cel tj. stan rzeczy ktry bdzie istnia po wykonaniu zob., cel znany, zamierzony przez strony (nie chodzi o cel spoeczno-gospodarczy). Zarwno tre jak i cel umowy nie mog by sprzeczne z przepisami itd. Swoboda umw jest jednak zasad, a jaj ograniczenia wyjtkiem (naley je interpretowa wsko) Ad.1) chodzi o ocen z punktu widzenia przepisw rangi ustawowej (nie chodzi o przepisy wykonawcze, instrukcyjne one nie mog ogranicza zasady swobody umw). Chodzi o sprzeczno z przepisami iuris cogentis i semiimperatywnymi od ustanowionego w nich standardu mona odej tylko w jedn stron (np. przy umowach konsumenckich). Chodzi o sprzeczno nie tylko z wyranymi postanowieniami przepisu, ale take z treci implicite wynikajc z wykadni np. zasada kauzalnoci przysporze, cho powszechnie przyjmowana nie jest nigdzie zapisana expresis verbis. Zasad swobody umw ograniczaj take postanowienia ustaw karnych, administracyjnych, konstytucja (przepisy, zasady w niej ustanowione stosujemy bezporednio). Skutki sprzecznoci umowy z ustaw okrela art.58: Art. 58. 1. Czynno prawna sprzeczna z ustaw albo majca na celu obejcie ustawy jest niewana, chyba e 3

waciwy przepis przewiduje inny skutek, w szczeglnoci ten, i na miejsce niewanych postanowie czynnoci prawnej wchodz odpowiednie przepisy ustawy. 2. Niewana jest czynno prawna sprzeczna z zasadami wspycia spoecznego. 3. Jeeli niewanoci jest dotknita tylko cz czynnoci prawnej, czynno pozostaje w mocy co do pozostaych czci, chyba e z okolicznoci wynika, i bez postanowie dotknitych niewanoci czynno nie zostaaby dokonana. Ad.2) pewne postanowienia mog bowiem okaza si zgodne z ustaw ale bd sprzeczne z zasadami wspycia spoecznego, wie si z tym pojcie susznoci, sprawiedliwoci kontraktowej (odwouje si do tej konstrukcji SN). Pojawia si problem stosunku do art. 5. Gdy umowa jest zawierana, to ma dopiero stworzy dug okrelone prawa maj dopiero powsta, jeli umowa bdzie wana. Ocena z 353 1 dokonywana jest zatem na etapie wczeniejszym i to pod ktem zgodnoci treci i celu umowy z z.w.s. Gdy umowa zostanie uznana za sprzeczn z tymi zasadami to bdzie niewana i nie powstan prawa podmiotowe, ktrych strona mogaby naduy. Z drugiej strony wana umowa uznana za zgodn z klauzulami z 353 1, rodzi prawa, a dopiero ich wykonywanie w dany sposb moe okaza si sprzeczne z z.w.s. (art. 5.) Ad.3) sprzeczno z waciwoci (natur) stosunku zobowizaniowego jest klauzul dodan w 1990, nieznan k.z. chodzi tu o cechy samego stosunku obligacyjnego: to stosunek skuteczny inter partes - umowy wi tylko strony, tote umowa wica osob trzeci byaby sprzeczna z waciwoci stosunku zobowizaniowego; ma on charakter dwustronny, opiera si na zgodnej woli stron, przyznanie zbyt szerokich kompetencji tylko jednaj ze stron (np. szerokiej moliwoci jednostronnej zmiany treci stosunku) moe by uznane za sprzeczne z waciwoci stosunku umownego (SN91 jednostronne zmiany oprocentowania dokonywane przez bank musz mie za podstaw z gry okrelone kryteria ograniczajce dowolno); sprzeczne byoby uksztatowanie stosunku zob. jako nierozwizywalnego np. poprzez rozwizanie, wypowiedzenie (k.z. nie zawiera generalnej klauzuli dotyczcej zakoczenia stosunkw bezterminowych w k.c. jest to 3651) mog wchodzi w gr waciwoci szczeglne poszczeglnych typw zobowiza np. przy gwarancjach bankowych - abstrakcyjny charakter zobowizania, nieskuteczne byoby te np. postanowienie, e zleceniobiorca osignie pewien skutek(?) Oprcz oglnych ogranicze zawartych w 3531 zasada swobody umw doznaje ogranicze wynikajcych z przepisw szczeglnych: 1. 1. ustawodawca czasami wprowadza obowizek zawarcia umowy z reguy gdy wystpuj monopolici wiadczcy powszechne usugi np. obowizek zawarcia umowy OC, ktry obcia kadego posiadacza pojazdu mechanicznego; 2. 2. czasami wprowadzane s ograniczenia okrelajce z kim mona zawiera umow np. art. 5 i 4 prawa bankowego stron czynnoci bankowych moe by tylko bank, podobnie umowy ubezpieczeniowe. W tych wypadkach chodzi o ochron osb korzystajcych z pewnych usug. 3. 3. ograniczenia swobody ksztatowania treci umowy wynikajce z przepisw iuris cogentis np. nie mona w sposb skuteczny wyczy, wzgldem osb trzecich, odpowiedzialnoci niektrych wsplnikw za dugi spki.

WZORCE UMOWNE Ograniczenia zasady swobody umw pojawiaj si take w zwizku s ze stosowaniem przez przedsibiorcw tzw. wzorcw umownych problematyka tzw. umw adhezyjnych, gdzie stosunek zobowizaniowy zostaje zawizany przez przystpienie (contract dadhesion). Chodzi tu o z gry przygotowane wzory umw, umowy typowe, formularze, oglne warunki umw, regulaminy, umowy taryfikacyjne. Tre zawieranej umowy jest wczeniej w caoci przygotowana przez jedn ze stron w regulaminie, formularzu itp., a druga jedynie do niej przystpuje swoboda tego kontrahenta jest zatem ograniczona jedynie do tego czy zawrze umow czy nie, nie ma natomiast wpywu na jej tre. Ustawodawca zdaje sobie spraw, e jest to konieczno gospodarcza wzorce obniaj koszta, uatwiaj zawarcie umowy, przyspieszaj jej zawarcie. Konieczna jest jednak ochrona strony sabszej, tote przepisy okrelaj warunki, jakie musz by spenione by kontrahent proponenta by zwizany wzorcem art. 384 i nast.. Pojcie wzorca umownego jest pojciem nadrzdnym (art. 384. 1. w szczeglnoci) wzorzec moe wic dotyczy caej umowy lub towarzyszy umowie uzgadnianej indywidualnie uzupenia j. Sporny jest charakter prawny wzorca umownego czy jest to cz umowy czy rodzaj aktu normatywnego? Racj wydaj si mie autorzy opowiadajcy si za teori umown: wzorzec jest czci umowy; jest on do niej wczany tak jak wikszo jej elementw tj. przez konsens; zawarcie umowy po dorczeniu wzorca uznawane jest za rwnoznaczne z jego zaakceptowaniem; wzorzec wie zatem drug stron, bo ta po dorczeniu zgodzia si z jego treci, przyja go. Nie jest to akt normatywny nawet, gdy posuguje si nim podmiot upowaniony do wydawania wzorcw przez przepisy prawa np. banki.. S jednak autorzy, ktrzy przyznaj wzorcom cechy aktu normatywnego twierdzc, e obowizywanie wzorca wynika z ustawy art. 56. Ustawa jednak przewiduje jedynie warunki zwizania wzorcem, ale nie nadaje mu charakteru aktu normatywnego. Pierwsze regulacje dotyczce wzorcw pojawiy si ju w k.z. (art.71 i 72), k.c. w pierwotnym brzmieniu regulowa to zagadnienie bardzo oglnikowo w 384385. Od 1990 nowa wersja tych przepisw: art. 384385. Ustawa z 2.III.2000 o ochronie niektrych praw konsumentw oraz o odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez produkt niebezpieczny implementujca unijn dyrektyw z 1993r. o nieuczciwych postanowieniach umownych ustalia obecny standard ochrony. W ramach szeroko rozumianej kontroli wzorcw umownych moemy mwi o 2 jej aspektach. A) kontrola formalna chodzi o ustalenie czy wzorzec umowy sta si w ogle elementem umowy czy obowizuje w danym stos.pr., wie strony i jeli tak to jakim zakresie. Na tym etapie nie badamy w ogle treci wzorca. B) kontrola materialna, treciowa czy tre wzorca jest dozwolona, czy nie jest krzywdzca. K.c. zawiera przepisy dotyczce kontroli formalnej ju w tekcie pierwotnym, implementacja dyrektywy93 wprowadzia gwnie kontrol materialn. 1. Kontrola formalna. 1. 1. Kiedy wzorzec obowizuje (kiedy wie drug stron). Art. 384. 1. Ustalony przez jedn ze stron wzorzec umowy, w szczeglnoci oglne warunki umw, wzory umw, regulaminy wi drug stron, jeeli zostay jej dorczone przy zawarciu umowy.

 2. W razie gdy posugiwanie si wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjte, wie on take wtedy, gdy druga strona moga si z atwoci dowiedzie o jego treci. Nie dotyczy to jednak umw zawieranych z udziaem konsumentw, z wyjtkiem umw powszechnie zawieranych w drobnych, biecych sprawach ycia codziennego. 3. (uchylony). 4. Jeeli jedna ze stron posuguje si wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostpni go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposb, aby moga ona wzorzec ten przechowywa i odtwarza w zwykym toku czynnoci. 5. W przypadku umowy ubezpieczenia przepisy niniejszego tytuu stosuje si do stron umowy, take gdy ubezpieczajcy nie jest konsumentem.

384 wyraa zasad dorczenia wzorzec ma by dorczony przy zawarciu umowy tj. przed zoeniem owiadczenia woli, przez podpisaniem umowy. Dorczenie powinno mie charakter rzeczywisty dokonane tak, aby kontrahent mg zapozna si z treci wzorca. Nie mona w umowie zawrze odesania do wzorca, chodzi o dostarczenie tekstu wzorca. Nie istotne jest ju natomiast czy kontrahent tekst ten przeczyta i zrozumie jeeli wzorzec otrzyma i mg si z nim zapozna to przesanka dorczenia jest speniona. 384. 2. zawiera wyjtek od zasady dorczenia dotyczy on: wszystkich umw niekonsumenckich i umw z udziaem konsumenta ale tylko zawieranych w drobnych biecych sprawach ycia codziennego (np. przewz, komunikacja). W zakresie tych umw wzorzec bdzie wiza stron mimo braku dorczenia jeeli spenione s dwie przesanki: (1) posugiwanie si wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjte oraz (2) strona moga si z atwoci dowiedzie o jego treci. Art. 3841. Wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze cigym wie drug stron, jeeli zostay zachowane wymagania okrelone w art. 384, a strona nie wypowiedziaa umowy w najbliszym terminie wypowiedzenia. Art. 3841. dotyczy wzorca wydanego w czasie trwania stosunku prawnego np. umowy rachunku bankowego, chodzi zarwno o pierwszy wzorzec lub o wzorzec zmieniony wie on wwczas gdy spenione s przesanki z art. 384. (zasadniczo dorczenie lub wyjtkowo brak przy zaistnieniu przesanek z 2.) oraz po dorczeniu/powiadomieniu strona nie wypowiedziaa umowy w najbliszym terminie wypowiedzenia. Kontrahent musi wic pozosta w umowie aby wzorzec by wicy. 1. 2. W jakim zakresie wzorzec obowizuje zakres zwizania wzorcem (art.. 385.). Art. 385. 1. W razie sprzecznoci treci wzorcem umowy strony s zwizane umow. umowy z

 2. Wzorzec umowy powinien by sformuowany jednoznacznie i w sposb zrozumiay. Postanowienia niejednoznaczne tumaczy si na korzy konsumenta. Art. 385. 1. dotyczy stosunku wzorca do postanowie indywidualnie uzgodnionych przez strony (umowa w art. 385.), przyznajc pierwszestwo tym postanowieniom. Jeeli zatem dochodzi do sprzecznoci umowy (np. uzupenionych pismem rcznym fragmentw, dopiskw) z wzorcem (drukowane elementy formularza) wice dla strony bd postanowienia uzgodnione indywidualnie wzorzec w tym zakresie obowizywa nie bdzie. 2. zawiera postulat uzupeniony regu interpretacyjn: in dubio contra proferente (zd. 2.). Wzorzec powinien by zatem sformuowany jasno, twrcy wzorcw czsto jednak celowo formuuj je w sposb nie jednoznaczny, niejasny. W razie wtpliwoci wzorzec ma by zatem w myl reguy interpretowany na niekorzy strony, ktra si tym wzorcem posuguje, a na korzy klienta. Cho przepis ogranicza t zasad jedynie do stosunkw konsumenckich, przyjmuje si e nie ma przeszkd aby wyprowadzajc j z przepisw oglnych (art. 65.) rozcign j take na stosunki niekonsumenckie. Chodzi o to by miaa ona charakter oglny. Problem bitwy formularzy (art. Art. 3854.) dotyczy tylko obrotu profesjonalnego. Art. 3854. 1. Umowa midzy przedsibiorcami stosujcymi rne wzorce umw nie obejmuje tych postanowie wzorcw, ktre s ze sob sprzeczne. 2. Umowa nie jest zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona niezwocznie zawiadomi, e nie zamierza zawiera umowy na warunkach przewidzianych w 1. Moliwe s trzy zasadnicze rozwizania tego problemu: (1) koncepcja pierwszego sowa gdy umowa zostaje zawarta na warunkach pierwotnego oferenta (2) koncepcja ostatniego sowa analogicznie (3) koncepcja neutralizacji warunki dwch wzorcw wzajemnie si wykluczajce neutralizuj si niestosuje si ich. To ostatnie rozwizanie zostao przyjte w art. 3854. 1. cho z komplikacjami wynikajcymi ze stosunku tego art. do art. art. 681. 1., ktry wskazuje na koncepcj ostatniego sowa. Pogodzenie tych dwch przepisw wymaga analizy konkretnego przypadku (...?) Art. 681. 1. W stosunkach midzy przedsibiorcami odpowied na ofert z zastrzeeniem zmian lub uzupenie niezmieniajcych istotnie treci oferty poczytuje si za jej przyjcie. W takim wypadku strony wie umowa o treci okrelonej w ofercie, z uwzgldnieniem zastrzee zawartych w odpowiedzi na ni. Kontrola materialna, treciowa. Znaczne rozszerzenie tej kontroli przyniosa implementacja dyrektywy 93/13, cho jej elementy istniay ju wczeniej art. 3851. + art. 58. Zakres tej kontroli ogranicza si stosunkw konsumenckich i dotyczy jedynie postanowie nie uzgodnionych indywidualnie z konsumentem.

Pojcie konsumenta. Do IX.2003r. zdefiniowane w art. 384. 3. (Za konsumenta uwaa si osob, ktra zawiera umow z przedsibiorc w celu bezporednio nie zwizanym z dziaalnoci gospodarcz), obecnie w art. 221. Art. 221. Za konsumenta uwaa si osob fizyczn dokonujc czynnoci prawnej niezwizanej bezporednio z jej dziaalnoci gospodarcz lub zawodow. Poprzednio za konsumenta moga wic by take uznana osoba prawna. Osoba fizyczna ma dokonywa czynnoci prawnej najczciej bdzie na jej podstawie nabywaa prawa i usugi o charakterze konsumenckim. Czynno ta ma by niezwizana bezporednio z jej dziaalnoci gospodarcz lub zawodow chodzi wic o nabycie tych praw lub usug na uytek osobisty. Co w przypadku nabycia o charakterze mieszanym? Np. nabycie auta w tygodniu wykorzystywanego do kontaktu z klientami, poza czasem pracy do celw osobistych. Przyjmuje si, e konsumencki charakter czynnoci wycza jedynie bezporedni zwizek z dziaalnoci, tu za zwizek ma charakter jedynie poredni. Art. 221. pomija w stosunku do poprzedniej regulacji to, z kim konsument zawiera umow. Obecna regulacja jest przez to jakby niekompletna bezsensowna jest wzmoona ochrona dla umw midzykonsumenckich. Art. 3851. 1. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wi go, jeeli ksztatuj jego prawa i obowizki w sposb sprzeczny z dobrymi obyczajami, raco naruszajc jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowie okrelajcych gwne wiadczenia stron, w tym cen lub wynagrodzenie, jeeli zostay sformuowane w sposb jednoznaczny. 2. Jeeli postanowienie umowy zgodnie z 1 nie wie konsumenta, strony s zwizane umow w pozostaym zakresie. 3. Nie uzgodnione indywidualnie s te postanowienia umowy, na ktrych tre konsument nie mia rzeczywistego wpywu. W szczeglnoci odnosi si to do postanowie umowy przejtych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. 4. Ciar dowodu, e postanowienie zostao uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto si na to powouje. Kontrol objte s tylko postanowienia nie uzgodnione indywidualnie def. - 3. Chodzi o ocen konkretnego postanowienia, a nie czynnoci w ogle: to e umowa zostaa zawarta na wzorcu nie wyklucza tego, e niektre postanowienia zostay indywidualnie uzgodnione i na odwrt to e niektre podlegay negocjacjom nie wycza faktu, e na pozostae konsument nie mia wpywu. Ustawodawca przerzuca jednak ciar dowodu na przedsibiorc ( 4.) to on bdzie musia dowie, e dane postanowienie zostao indywidualnie uzgodnione i w konsekwencji wie konsumenta. Spod kontroli wyczone s postanowienia okrelajce gwne wiadczenia stron, w tym cen i wynagrodzenie, jeeli zostay sformuowane w sposb jednoznaczny ( 1. zd.2.) , a zatem essentialia czynnoci. Wynika to z zaoenia, e konsument moe nie rozumie niektrych szczegowych postanowie, ale wie jak umow zawiera (na co si godzi co do istoty). Kontrola dotyczy wic postanowie nie uzgodnionych indywidualnie, innych ni okrelajce gwne wiadczenia stron chodzi o postanowienia poboczne, dodatkowe, cho

o wanym dla danego stosunku prawnego znaczeniu. W praktyce niekiedy ciko oddzieli jedne od drugich. Art. 3851. 1. zawiera przesanki uznania postanowienia za niedozwolone (test materialny). Postanowieniem niedozwolonym (termin ustawowy) jest nie uzgodnione indywidualnie postanowienie umowy, ktre: 1. 1. ksztatuje prawa i obowizki konsumenta 2. 2. w sposb sprzeczny z dobrymi obyczajami 3. 3. raco naruszajc jego interesy. Sprzeczno z dobrymi obyczajami (powrt do terminologii z k.z.) ma si zatem wyraa w sposobie uksztatowania praw i obowizkw konsumenta, ktre w racy sposb narusza interes konsumenta. Podnosi si tu zarzut nieprawidowej implementacji dyrektywy, ktra mwi o stworzeniu znacznej nierwnowagi stron, co jest pojciem szerszym ni race naruszenie interesw. K.c. zapewnia wic potencjalnie niszy standard ochrony ni dyrektywa, zaley to jednak od sposobu stosowania tego przepisu w praktyce. Art. 3852. podpowiada z jakiej chwili i wedug jakich kryteriw naley dokonywa oceny. Art. 3852. Oceny zgodnoci postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje si wedug stanu z chwili zawarcia umowy, biorc pod uwag jej tre, okolicznoci zawarcia oraz uwzgldniajc umowy pozostajce w zwizku z umow obejmujc postanowienie bdce przedmiotem oceny. Kryteria oceny s okrelone w sposb oglny. Ponadto ustawodawca wylicza za dyrektyw 23 postanowienia, ktre w razie wtpliwoci uwaa si za postanowienia niedozwolone art. 3853. Jest to wyliczenie przykadowe, nie zamknite. To jedynie wskazwka interpretacyjna, tzw. szara lista nie wprowadza domniemania niedozwolonego charakteru tych postanowie, moe by tak, e postanowienie odpowiadajce konkretnemu przykadowi z art. 3853. zostanie w konkretnym wypadku uznane za dozwolone.
Art. 3853. W razie wtpliwoci uwaa si, e niedozwolonymi postanowieniami umownymi s te, ktre w szczeglnoci: 1) wyczaj lub ograniczaj odpowiedzialno wzgldem konsumenta za szkody na osobie, 2) wyczaj lub istotnie ograniczaj odpowiedzialno wzgldem konsumenta za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie zobowizania, 3) wyczaj lub istotnie ograniczaj potrcenie wierzytelnoci konsumenta z wierzytelnoci drugiej strony, 4) przewiduj postanowienia, z ktrymi konsument nie mia moliwoci zapozna si przed zawarciem umowy, 5) zezwalaj kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowizkw wynikajcych z umowy bez zgody konsumenta, 6) uzaleniaj zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszoci dalszych umw podobnego rodzaju, 7) uzaleniaj zawarcie, tre lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, nie majcej bezporedniego zwizku z umow zawierajc oceniane postanowienie, 8) uzaleniaj spenienie wiadczenia od okolicznoci zalenych tylko od woli kontrahenta konsumenta, 9) przyznaj kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wicej interpretacji umowy, 10) uprawniaj kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez wanej przyczyny wskazanej w tej umowie, 11) przyznaj tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodnoci wiadczenia z umow, 12) wyczaj obowizek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapaty za wiadczenie nie spenione w caoci lub czci, jeeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania, 13) przewiduj utrat prawa dania zwrotu wiadczenia konsumenta spenionego wczeniej ni wiadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadaj, rozwizuj lub odstpuj od umowy, 14) pozbawiaj wycznie konsumenta uprawnienia do rozwizania umowy, odstpienia od niej lub jej wypowiedzenia, 15) zastrzegaj dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania wanych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia, 16) nakadaj wycznie na konsumenta obowizek zapaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy, 17) nakadaj na konsumenta, ktry nie wykona zobowizania lub odstpi od umowy, obowizek zapaty raco wygrowanej kary umownej lub odstpnego, 18) stanowi, e umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedueniu, o ile konsument, dla ktrego zastrzeono raco krtki termin, nie zoy przeciwnego owiadczenia, 19) przewiduj wycznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez wanych przyczyn, istotnych cech wiadczenia, 20) przewiduj uprawnienie kontrahenta konsumenta do okrelenia lub podwyszenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstpienia od umowy,

21) uzaleniaj odpowiedzialno kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiza przez osoby, za porednictwem ktrych kontrahent konsumenta zawiera umow lub przy ktrych pomocy wykonuje swoje zobowizanie, albo uzaleniaj t odpowiedzialno od spenienia przez konsumenta nadmiernie uciliwych formalnoci, 22) przewiduj obowizek wykonania zobowizania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienaleytego wykonania zobowizania przez jego kontrahenta, 23) wyczaj jurysdykcj sdw polskich lub poddaj spraw pod rozstrzygnicie sdu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a take narzucaj rozpoznanie sprawy przez sd, ktry wedle ustawy nie jest miejscowo waciwy.

Zastanawiano si czy w ogle zamieszcza to wyliczenie w k.c. (dyrektywa zawiera je w zaczniku). Podnoszono, e powinno znale si w rozporzdzeniu, by unikn kazuistyki w k.c. i ze wzgldu na wiksz moliwo zmiany tego katalogu. Zadecydowano jednak, e dla uatwienia sprawy konsumentowi znajdzie si ono w k.c. (ustawodawca odszed od zasady, e prawo rzdzi, a nie uczy). Skutkiem uznania klauzuli za niedozwolon, jest to e postanowienie takie nie wie konsumenta (art. 3851. 1.), czyli nie moe by podstaw roszcze przedsibiorcy. Orzeczenie sdu ma charakter deklaratywny, postanowienia nie wie od pocztku. Umowa pozostaje wica w pozostaym zakresie ( 2.), a w miejsce bezskutecznego postanowienia mog wej przepisy ustawy. Art. 3851. 3853. dotycz sytuacji indywidualnego konsumenta w konkretnej sprawie, problem pojawi si wic w konkretnych sporach. Dyrektywa uznaa, e taka ochrona jest nie wystarczajce (przedsibiorcy zakadaj, e i tak nie wszyscy pjd do sdu i dalej stosuj niedozwolone postanowienia.) Tote dyrektywa wymaga stworzenia systemu kontroli abstrakcyjnej, majcej charakter prewencyjny. W Polsce to specjalne postpowanie, rodzaj postpowania w sprawach gospodarczych przepisy art. 47936. 47945. k.p.c.
Rozdzia 3. Postpowanie w sprawach o uznanie postanowie wzorca umowy za niedozwolone Art. 47936. Sprawy o uznanie postanowie wzorca umowy za niedozwolone nale do waciwoci Sdu Okrgowego w Warszawie - sdu ochrony konkurencji i konsumentw. Art. 47937. W sprawach rozpoznawanych wedug przepisw niniejszego rozdziau art. 47912 i art. 47913 nie stosuje si. Art. 47938. 1. Powdztwo w sprawach rozpoznawanych wedug przepisw niniejszego rozdziau moe wytoczy kady, kto wedug oferty pozwanego mgby zawrze z nim umow zawierajc postanowienie, ktrego uznania za niedozwolone da si pozwem. Powdztwo moe wytoczy take organizacja spoeczna, do ktrej zada statutowych naley ochrona interesw konsumentw, powiatowy (miejski) rzecznik konsumentw oraz Prezes Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw. 2. Powdztwo moe ponadto wytoczy zagraniczna organizacja wpisana na list organizacji uprawnionych w pastwach Unii Europejskiej do wszczcia postpowania o uznanie postanowie wzorca umowy za niedozwolone, opublikowan w Dzienniku Urzdowym Wsplnot Europejskich, jeeli cel jej dziaania uzasadnia wystpienie przez ni z takim daniem dotyczcym wzorcw umw stosowanych w Polsce, zagraajcych interesom konsumentw w pastwie czonkowskim, w ktrym organizacja ta ma swoj siedzib. Art. 47939. Z daniem uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone mona wystpi rwnie wtedy, gdy pozwany zaniecha jego stosowania, jeeli od tego zaniechania nie mino sze miesicy. Art. 47940. Zaniechanie przez pozwanego, po wytoczeniu powdztwa, stosowania zaskaronego postanowienia wzorca umownego nie ma wpywu na bieg postpowania. Art. 47941. W sprawach o uznanie postanowie wzorca umowy za niedozwolone sd nie moe wyda wyroku tylko na podstawie uznania powdztwa. Niedopuszczalne jest te zawarcie ugody. Art. 47942. 1. W razie uwzgldnienia powdztwa sd w sentencji wyroku przytacza tre postanowie wzorca umowy uznanych za niedozwolone i zakazuje ich wykorzystywania. 2. Od wyroku sdu drugiej instancji przysuguje kasacja do Sdu Najwyszego. Art. 47943. Wyrok prawomocny ma skutek wobec osb trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, o ktrym mowa w art. 47945 2. Art. 47944. 1. Sd zarzdza publikacj prawomocnego wyroku w Monitorze Sdowym i Gospodarczym. 2. Koszty opublikowania wyroku, o ktrym mowa w 1, s zaliczane do kosztw procesu. Art. 47945. 1. Odpis prawomocnego wyroku uwzgldniajcego powdztwo sd przesya Prezesowi Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw. 2. Prezes Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw prowadzi, na podstawie wyrokw, o ktrych mowa w 1, rejestr postanowie wzorcw umowy uznanych za niedozwolone. 3. Rejestr, o ktrym mowa w 2, jest jawny. 4. Rada Ministrw okreli, w drodze rozporzdzenia, wzr rejestru postanowie wzorcw umowy uznanych za niedozwolone.

Orzeczenie opublikowane, przez zarejestrowanie nabywa rozszerzonej skutecznoci erga omnes. Klauzule w ten sposb zarejestrowane s bezwzgldnie niewane to tzw. czarna lista.

UMOWY OBLIGACYJNE ODNOSZACE SIE DO OSOB TRZECICH

A. A. umowa o wiadczenie na rzecz osoby trzeciej (pactum in favore terti) B. B. umowa o wiadczenie przez osob trzeci C. C. umowa o zwolnienie dunika od obowizku wiadczenia. Ad A.) UMOWA O WIADCZENIE NA RZECZ OSOBY TRZECIEJ (PACTUM IN FAVORE TERTI) Zasad jest, e umowa jest skuteczna tylko midzy jej stronami. Historycznie wyjtki od tej zasady nie istniay, z czasem (g. w wyniku rozwoju przewozu i ubezpiecze) pojawia si jednak potrzeba stworzenia konstrukcji prawnej, w ktrej wiadczenia moe da osoba nie bdca stron umowy. Przez umieszczenie odpowiedniego zastrzeenia, umowa moe przybra charakter umowy na rzecz osoby trzeciej nie jest to odrbny typ umowy zastrzeenie to moe by wprowadzone do rnego rodzaju umw.

Art. 393. 1. Jeeli w umowie zastrzeono, e dunik speni wiadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, moe da bezporednio od dunika spenienia zastrzeonego wiadczenia. 2. Zastrzeenie co do obowizku wiadczenia na rzecz osoby trzeciej nie moe by odwoane ani zmienione, jeeli osoba trzecia owiadczya ktrejkolwiek ze stron, e chce z zastrzeenia skorzysta. 3. Dunik moe podnie zarzuty z umowy take przeciwko osobie trzeciej. Zatem dunik zobowizany jest wiadczy na rzecz os.3., ale ponadto osoba ta zyskuje roszczenie o spenienie wiadczenia wzgldem dunika, mimo e nie jest ona stron umowy. Jest to wic wyjtek od zasady wzgldnego charakteru zobowiza ale to wyjtek na korzy osoby 3. nie jest ona w aden sposb obciona. T sytuacj naley odrni od upowanienia osoby 3. do odbioru wiadczenia wwczas nie powstaje po stronie os.3. roszczenie o spenienie wiadczenia np.: 100z., ktre jeste mi winien wpa do banku; kto zamawia dostaw bukietu kwiatw do solenizantki bank i solenizantka to osoby trzecie, ktre s uprawnione przyj wiadczenie, nie maj jednak o nie roszczenia. Poniewa w obrocie zdarzaj si zastrzeenia niejasne, 393 zawiera wskazwk interpretacyjn na rzecz waciwej umowy na rzecz osoby 3. w razie wtpliwoci osoba 3. ma roszczenie o spenienie wiadczenia. Jeeli chodzi o sposb wskazania osoby 3. w umowie to osoba ta moe by wskazana imiennie lub porednio np. okaziciel, zarwno w chwili zawarcie umowy jak i po jej zawarciu. Zastrzeenie wiadczenia na rzecz os.3. moe by ponadto opatrzone warunkiem lub terminem.
SYTUACJA PRAWNA OSOBY TRZECIEJ

Osoba 3. nabywa wasne roszczenie do dunika, ale nie staje si stron umowy. Podstaw dla tego roszczenia jest zastrzeenie w umowie (teoria kreacyjna). Ale poniewa nikogo nie mona uszczliwia na si, nabycie ma pocztkowo charakter prowizoryczny, dopiero gdy os.3. owiadczy (dowolnej ze stron), e chce z zastrzeenia skorzysta, jej uprawnienie staje si definitywne (393 2.) Do momentu owiadczenia osoby trzeciej strony mog to zastrzeenie zmieni, odwoa. Co do zmiany zasadniczo musi by zgoda wierzyciela i dunika, w okrelonych wypadkach tylko wierzyciela lub tylko dunika (cho jest to wtpliwe). Gdy osoba trzecia odrzuca moliwo przyjcia przysporzenia z umowy, to zastrzeenie upada - dunik spenia wiadczenie do rk wierzyciela. W konsekwencji powstaj 3 stosunki prawne: a) a) stosunek pokrycia (wierzyciel dunik) to stosunek samej umowy, okrela podstaw zobowizania dunika na rzecz osoby 3. zawiera causae tego przysporzenia (na og causa solvendi), w tym stosunku dunik uzyskuje pokrycie swojego wiadczenia na rzecz os.3. Wierzyciel nie moe da spenienia wiadczenia do rk wasnych nie ma wic do czynienia z solidarnoci wierzycieli. b) b) stosunek zapaty (dunik osoba.3) to zobowizanie, ktrego causa mieci si w stos. pokrycia, ustawodawca chroni dunika, aby jego sytuacja nie bya gorsza ni w normalnym ukadzie w stosunku zapaty dunik moe powoa si na 2 rodzaje zarzutw: 1. 1.zarzuty osobiste wzgldem osoby 3. (np. moe potrci wasn wierzytelno) 3

2. 2.393 3. dunik moe podnie przeciwko osobie 3. take zarzuty z umowy, (normalnie byyby to zarzuty podnoszone przeciwko wierzycielowi) np. wierzyciel nie speni wiadczenia wzajemnego. Roszczenie osoby 3. nie moe bowiem i dalej (by silniejsze) ni roszczenie wierzyciela. Dunik nie moe, wzgldem osoby trzeciej, powoywa si na zarzuty ze stosunku waluty (midzy wierzycielem a osob trzeci). c) c) stosunek waluty (wierzyciel osoba 3.) wyjania gospodarczy sens wiadczenia na rzecz os.3. dlaczego wierzyciel zastrzeg wiadczenie na rzecz tej osoby trzeciej, najczciej jest ona wierzycielem tego wierzyciela
np. os.3. jest kupujcym (zob. z umowy sprzeday to stos. waluty) zapaci i czeka na towar, sprzedawca zawiera umow z przewonikiem (stosunek pokrycia), przewonik jest dunikiem ma on dostarczy towar kupujcemu. Co jeli okae si e umowa sprzeday jest niewana? Czy przewonik moe podnie ten zarzut wzgldem os.3. i odmwi wydania wiadczenia? Nie. Dunik nie moe wzgldem os.3. podnosi zarzutw ze stosunku waluty. Przewonik(dunik) musi wyda towar kupujcemu(os.3.), sprzedawca(wierzyciel) bdzie mia jednak roszczenie o zwrot nienalenego wiadczenia wobec kupujcego.

wiadczenia umarza zatem 2 zobowizania cho gospodarczo pochodzi od wierzyciela, jest zarachowywane na 2 stosunki.
Ad B.) UMOWA O WIADCZENIE PRZEZ OSOB TRZECI

Nie ma wyjtku od zasady wzgldnego charakteru zobowiza. Strony umawiaj si, e osoba trzecia zachowa si w okrelony sposb. Dunik przyrzeka wierzycielowi, e osoba trzecia zachowa si w okrelony sposb wzgldem wierzyciela, umowa ta wywouje skutki tylko midzy stronami, nie rodzi adnego obowizku dla osoby 3. Jakie s skutki tego, e os.3. nie zachowaa si jak przewidziano w umowie. Konsekwencje zale od treci umowy w gr wchodz 2 wypadki: Dunik moe zobowiza si wobec wierzyciela, e bdzie jedynie nakania osob 3. do okrelonego zachowania (zawarcia umowy, spenienia wiadczenia) np. biuro podry zobowizuje si wobec klienta, e poszuka miejsca pobytu tam gdzie klient wyjeda. Ta umowa podlega oglnym reguom. Gdy dunikowi udao si to OK, ale gdy zawid to odpowiada na zasadach oglnych gdy biuro podry nie dooyo naleytej starannoci, powstaa szkoda 471. Gdy biuro podry uczynio wszystko, a osoba trzecia odmawia zawarcia umowy z klientem to biuro podry nie ponosi odpowiedzialnoci; zobowizanie dalej idce: dunik przyrzeka, e osoba trzecia zachowa si w okrelony sposb dunik udziela gwarancji zagwarantowuje zachowanie osoby 3. Art. 391. Jeeli w umowie zastrzeono, e osoba trzecia zacignie okrelone zobowizanie albo speni okrelone wiadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczyni, odpowiedzialny jest za szkod, ktr druga strona ponosi przez to, e osoba trzecia odmawia zacignicia zobowizania albo nie spenia wiadczenia. Moe jednak zwolni si od obowizku naprawienia szkody speniajc przyrzeczone wiadczenie, chyba e sprzeciwia si to umowie lub waciwoci wiadczenia. W takim wypadku odpowiedzialno idzie znacznie dalej, dunik odpowiada wobec wierzyciela bez wzgldu na okolicznoci, przyjmuje na siebie ryzyko. Niektrzy mwi, e treci takiego zobowizania jest od razu naprawienie szkody, o ile osoba 3. nie zachowa si w okrelony sposb (zblione do um. ubezpieczenia lub porczenia)

Zakres odpowiedzialnoci zaley od treci zobowizania dunika: - jeeli os.3. miaa zacign zobowizanie wzgldem wierzyciela, dunik odpowie w ramach tzw. ujemnego interesu umownego (interesu zaufania) za strat jak ponis wierzyciel na skutek tego e umowa nie zostaa zawarta (nie moe da tego co by mia gdyby umowa zostaa wanie zawarta i wykonana) - jeeli os.3. miaa speni wiadczenie na rzecz wierzyciela odszkodowanie obejmie pena szkod tj. warto wiadczenia oraz korzyci, ktre wierzyciel uzyskaby gdyby dysponowa przedmiotem wiadczenia, ktre nie zostao spenione
Ad C.) UMOWA O ZWOLNIENIE DUNIKA Z OBOWIZKU WIADCZENIA.

Art. 392. Jeeli osoba trzecia zobowizaa si przez umow z dunikiem zwolni go od obowizku wiadczenia, jest ona odpowiedzialna wzgldem dunika za to, e wierzyciel nie bdzie od niego da spenienia wiadczenia. Jest zobowizanie midzy wierzycielem a dunikiem. Os.3. trzecia w umowie z dunikiem zobowizuje si zwolni go z obowizku wiadczenia. Os.3. jest odpowiedzialna wzgldem dunika za to, e wierzyciel nie bdzie da od niego spenienia wiadczenia. Wszystko zaley zatem od zachowania wierzyciela i jeeli nie wystpi on do dunika o spenienie wiadczenia to odpowiedzialno os.3. nie powstanie choby nie podja adnych stara, a wierzyciel po prostu zapomnia o swojej wierzytelnoci. Najczciej os.3. zaofiaruje wierzycielowi umwione wiadczenie, czym zaspokoi wierzyciela i jednoczenie zwolni dunika z dugu (art. 356. 2. wierzyciel nie moe odmwi przyjcia wymagalnej wierzytelnoci pieninej od os.3.), os.3 moe odwie wierzyciela od zamiaru dochodzenia wierzytelnoci od dunika. Jeeli jednak wierzyciel zada wiadczenia od dunika, to wwczas os.3. odpowiada i to niezalenie od swoich stara odpowiedzialno ma charakter obiektywny, gdy jest to umowa gwarancyjna os.3. udziela dunikowi gwarancji, e przejmie na siebie ciar dugu. Os.3. przejmuje ryzyko. Szkoda obejmuje warto wiadczenia dunika wobec wierzyciela plus wydatki i utracone korzyci. Tego rodzaju umowa nie wywiera adnego skutku wzgldem wierzyciela. Wierzyciel na jej podstawie nie uzyskuje dodatkowego dunika w osobie trzeciej, moe on dochodzi swego prawa tylko od dunika. Tym rni si od umowy przejcia dugu, ktra wymaga zgody wierzyciela, a w wyniku ktrej dunik zostaje zwolniony z zob. Omawiana umowa ta moe si pojawi jako wynik nieudanego, niewanego przejcia dugu, z powodu braku zgody wierzyciela.. Konwersj tak przewiduje art. 521. 2. Art. 521. 2. Jeeli skuteczno umowy o przejcie dugu zaley od zgody wierzyciela, a wierzyciel zgody odmwi, strona, ktra wg umowy miaa przej dug jest odpowiedzialna wzgldem dunika za to, e wierzyciel nie bdzie od niego da spenienia wiadczenia. Jeeli os.3 sama spaci wierzyciela moe jej przysugiwa roszczenie zwrotne do dunika uzyska on przysporzenie. Zakres i podstaw regresu moe okreli sama umowa z art.392. Gdy nie jest to wskazane w umowie to roszczenie moe powsta z tytuu bezpodstawnego wzbogacenia (jest ono sabsze). Konieczna jest analiza konkretnego przypadku.

Dla zobowizania si os.3, e zwolni z dugu dunika przez zaspokojenie wierzyciela wymagana jest zgoda dunika wyraona na pimie (ad solemnitatem ) wtedy spenione s warunki surogacji ustawowej art. 518. 1. p.3.

B E Z P O D S T A W N E W Z B O G A C E N I E.

Celem tej instytucji jest przywrcenie rwnowagi majtkowej, ktra zostaje zachwiana na skutek nieusprawiedliwionego przesunicia majtkowego. W tym celu, przy spenieniu obiektywnych przesanek, przepis kreuje powstajce z mocy prawa roszczenie zuboonego przeciwko wzbogaconemu o zwrot bezpodstawnie uzyskanej korzyci w naturze albo zwrot jej rwnowartoci. Art. 405. Kto bez podstawy prawnej uzyska korzy majtkow kosztem innej osoby, obowizany jest do wydania korzyci w naturze, a gdyby to nie byo moliwe, do zwrotu jej wartoci.
PRZESANKI:

1) musi nastpi przesunicie majtkowe midzy majtkami dwch osb, na ktre skada si w 3 elem.: a) a) wzbogacenie jednej osoby, b) b) zuboenie drugiej osoby. c) midzy wzbogaceniem a zuboeniem musi zachodzi odpowiedni zwizek wzbogacenie ma nastpi kosztem innej osoby 2) brak (dostatecznej) podstawy prawnej. Ad.1a) Chodzi o transfer korzyci majtkowej wartoci dajcej si wyrazi w pienidzu. Moe polega na: nabyciu jakiego prawa majcego warto majtkow np. prawo wasnoci; uzyskaniu posiadania (problematyczne, jest stanem faktycznym nie jest prawem podmiotowym, Ohanowicz twierdzi, e posiadanie jest korzyci majtkow dla posiadacza np. moliwo pobierania poytkw); zaoszczdzeniu wydatkw (kto mia zapaci dug, a dug zosta zapacony przez osob trzeci, wic zmniejsza si jego warto pasyww); unikniciu straty zuboony przyjmuje na siebie strat wzgldem wzbogaconego; skorzystaniu z usug drugiej osoby usug majcych warto majtkow, ktre zostay wiadczone nie bezinteresownie. Wtpliwe jest czy za wzbogacenie mona uzna skorzystanie z cudzej usugi, ktra nie ma wartoci majtkowej, jeeli usug t wiadczono w sposb nie bezinteresowny? Czy przysuguje wwczas roszczenie o zwrot korzyci? Problem dotyczy np. tzw. dochowacw w stosunkach wiejskich. S to osoby wychowywane w rodzinie, do ktrej formalnie nie nale (bez adopcji). Gospodarze wychowuj ich w zamian za wiadczon prac, pomoc. Problem czy s to usugi wiadczone bezinteresownie (brak jest wizi rodzinnych). Dochowaniec czsto oczekiwa na spadek, nie otrzymujc go. Wg orzecznictwa to nie jest wiadczenie usug bezinteresownych. Kierowano roszczenia przeciwko spadkobiercom gospodarzy. Warto roszczenia to rnica midzy wydatkami poniesionymi na rzecz dochowaca, a usugami wiadczonymi przez niego. Wzbogacenie jest do pewnego stopnia odwrotnoci szkody to: lucrum emergens (wystpia korzy, zwikszenie aktyww) albo damnum cessans (zaoszczdzone wydatki, zmniejszenie pasyww). Wzbogacenie moe nastpi wskutek (przyczyny przesunicia majtkowego): a) a) dziaania samego zuboonego np. stawia budynek ze swoich materiaw na cudzym gruncie, czynnoci faktyczne. Jeeli jednak dziaanie zuboonego przyjmuje posta spenienia wiadczenia to przypadki te traktuje si oddzielnie (nienalene wiadczenie art. 410); b) b) dziaania wzbogaconego umylnego (np. zodziej) albo nieumylnego (np. pomykowe uycie cudzej rzeczy); c) c) dziaania osoby trzeciej np. pomyka banku; d) d) dziaania si przyrody np. pomieszanie, przymulenie. Wzbogacenie powinno da si wyodrbni w majtku wzbogaconego, stanowi w nim osobn pozycj. Nie s w tym sensie wzbogaceniem korzyci koniunkturalne np. wzrost wartoci nieruchomoci na skutek bliskoci autostrady, wzrost wartoci akcji.: Ad b) Obok wzbogacenia jednej, musi wystpi zuboenie drugiej osoby np. zawadnicie rzeczy niczyjej nie jest bezpodstawnym wzbogaceniem. Zuboenie rwnie musi mie charakter majtkowy nie jest zuboeniem uszczerbek niemajtkowy. Zuboenie nie musi by jednak co do charakteru ani wysokoci tosame ze wzbogaceniem.

np. osoba A wynaja samochd osobie B, a osoba B sprzedaa go C (osoba C jest nabywca w dobrej wierze, chroni go art. 169), A jest zuboonym o samochd, B wzbogaconym o cen sprzeday warto samochodu moe si jednak nie zgadza z uzyskan cen, wzbogacenie osoby B moe by nisze ni zuboenie osoby A.

Ad c) Midzy wzbogaceniem a zuboeniem ma zachodzi zwizek. Zwizek polega na jednoci przyczyny (zdarzenia) i wystpieniu dwch skutkw dziaania tej jednej przyczyny. Nie jest to zwizek przyczynowy. Dodatkowo transfer majtkowy musi by bezporedni. Korzy uzyskana przez wzbogaconego musi pochodzi bezporednio z majtku zuboonego (kosztem innej osoby). Jeeli korzy przesza przez majtek os.3. wymg bezporednioci nie jest speniony. Czasami jednak mona przyj, w konkretnych sytuacjach, e transfer korzyci by bezporedni.
np. pracownik bez wiedzy pracodawcy pobra surowiec od dostawcy i uy go w przedsibiorstwie pracodawcy, przyjmujemy, e korzy nie wesza do majtku pracownika dostawca bdzie mg dochodzi zwrotu od pracodawcy bo to si wzbogaci. Inaczej jednak jeli os.A. zabudowaa teren pastwowy, a nastpnie ustanowiono uytkowanie wieczyste na rzecz B, to nie mona przyj, e B wzbogaci si kosztem A korzy wesza wczeniej do majtku Skarbu Pastwa.

Ad 2.) Brak podstawy prawnej (k.z. mwi o niesusznym wzbogaceniu, co wywoywao wtpliwoci czy wystarczajca jest naganna ocena moralna). Podstaw prawn jest przyczyna, ktra uzasadnia przesunicie majtkowe causa przysporzenia. Z reguy bdzie miaa swoje rdo w czynnoci prawnej lub przepisie ustawy (orzeczenia sdu, dec. adm). Nie zawsze czynno prawna bdzie wystarczajc podstaw pr. wzbogacenia, stanowic jedynie tytu prawny przesunicia majtkowego. W przypadku czynnoci kauzalnych przyczyna tkwi w wanej czynnoci, istniej jednak czynn. abstrakcyjne, stanowice wany tytu prawny dla przesunicia majtkowego, mimo braku istnienia podstawy prawnej. (?).Samo istnienie wanej czynnoci abstrakcyjnej moe by wic niewystarczajce dla usprawiedliwienia przesunicia majtkowego. Wikszo czynnoci prawnych w obrocie jest kauzalna wic problem pojawia si rzadko. Podobnie nie kady przepis ustawy obowizujcy i stosowany bdzie stanowi wystarczajc podstaw prawn przesunicia. S bowiem przepisy, ktrych celem jest uporzdkowanie stosunkw majtkowych przesdzaj jedynie tytu prawny nie usprawiedliwiajc definitywnego przesunicia korzyci np. zasada superficies solo cedit (suy uporzdkowaniu stanu prawnego nieruchomoci, nie przesdza jednak o definitywnym gospodarczo nabyciu korzyci w postaci budynku, nie przesdza o wzajemnych rozrachunkach samo to, e wasno budynku przechodzi na waciciela gruntu nie znaczy, e nie bdzie on zob. do wydania korzyci w postaci wartoci budynku art. 191, 194). Inny charakter maj przepisy o przedawnieniu podniesienie zarzutu przedawnienia przez dunika uniemoliwia wyegzekwowanie wierzytelnoci wierzyciel bdzie zuboay, ale nie daje mu to prawa wysuwania roszcze upartych na bezpodstawnym wzbogaceniu, gdy przepisy te zawieraj podstaw uzasadniajc definitywne przesunicie korzyci. W pr. wekslowym przedawnienie r. z weksla nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu r. na zasadach oglnych, czyli m.in. 405 jest to jednak wyjtek. Przesanki maj charakter obiektywny, gdy s spenione powstaje obowizek zwrotu korzyci zuboonemu przysuguje roszczenie o zwrot korzyci. ZAKRES PODMIOTOWY OBOWIZKU ZWROTU KORZYCI. Zuboony moe da zwrotu od wzbogaconego oraz jego nastpcw prawnych pod tytuem oglnym. Nastpca pod tytuem szczeglnym nie bdzie z reguy zobowizany do zwrotu 4

korzyci, gdy roszczenie to nie poda za korzyci zasad jest wic wzgldny charakter roszczenia w ramach stosunku midzy zuboonym a wzbogaconym (stosunek midzy osob zuboon a nastpc wzbogaconego pod tytuem szczeglnym nie wypenia przesanek bezpodstawnego wzbogacenia brak koniecznego zwizku, poza tym osoba ta bdzie miaa zazwyczaj wana podstaw uzyskania korzyci np. w postaci umowy sprzeday). Wyjtkiem od tej zasady jest art. 407. Art. 407. Jeeli ten, kto bez podstawy prawnej uzyska korzy majtkow kosztem innej osoby, rozporzdzi korzyci na rzecz osoby trzeciej bezpatnie, obowizek wydania korzyci przechodzi na t osob trzeci. Nadal jest to roszczenie obligacyjne tj. skuteczne inter partes tym rni si od roszczenia windykacyjnego. Wtpliwoci budzi kwestia co z pierwotnie wzbogaconym? Wedug literalnej wykadni art. 407 jest on cakowicie zwolniony z obowizku, ktry przechodzi na os.3. S jednak autorzy, ktrzy twierdz, e pierwotnie wzbogacony nie jest cakowicie zwolniony osob 3. obcia obowizek zwrotu korzyci w naturze, a od pierwotnie wzbogaconego nadal mona skutecznie da zwrotu wartoci korzyci. Ten pogld lepiej chroni wierzyciela. PRZEDMIOTOWY ZAKRES ROSZCZENIA. Art. 405. mwi, e wzbogacony ma wyda korzy w naturze (restytucja naturalna) bd jej surogaty (art. 406.). Dopiero gdy zwrot korzyci w naturze jest niemoliwy, wzbogacony ma obowizek zwrotu wartoci korzyci jest to zobowizanie niepienine ze wiadczeniem pieninym. Zasad surogacji realnej zawiera art. 406. zuboony moe da caego surogatu, choby np. suma wypaconego ubezpieczenie by wysza od wartoci ubezpieczonego przedmiotu bdcego przedmiotem wzbogacenia (wzbogacenie ulego tu przeksztaceniu mona da wszystkiego, nie dotyczy to sytuacji, gdy od pocztku zuboenie i wzbogacenie nie s rwne). Art. 406. Obowizek wydania korzyci obejmuje nie tylko korzy bezporednio uzyskan, lecz take wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostao uzyskane w zamian tej korzyci albo jako naprawienie szkody. Co jeli warto zuboenia i wzbogacenia od pocztku nie pokrywa si? Zuboony moe da zawsze tylko kwoty niszej.
Poprzedni przykad z samochodem: A zuboony o 100: jakiej kwoty moe dochodzi? gdy: - B sprzeda samochd za 80 A bdzie mg dochodzi jedynie 80, caej wartoci pojazdu mgby da na podstawie przepisw o czynach niedozwolonych, jeli zachodziyby okrelone tam przesanki. - B sprzeda samochd za 120, A ma roszczenie jedynie o 100, bo o tyle zosta zuboony, pozostaa 20 to ju lucrum negotiationis korzy uzyskana od C.

Art. 409 dodatkowo osabia ochron zuboaego. Art. 409. Obowizek wydania korzyci lub zwrotu jej wartoci wygasa, jeeli ten, kto korzy uzyska, zuy j lub utraci w taki sposb, e nie jest ju wzbogacony, chyba e wyzbywajc si korzyci lub zuywajc j powinien by liczy si z obowizkiem zwrotu. Chodzi o takie zuycie lub utrat, e korzy nie znajduje si ju w majtku wzbogaconego i nie zostaa zastpiona jakim surogatem (nie jest on ju wzbogacony). Art. 409. zachca do

konsumpcyjnego zuycia uzyskanej korzyci, z zastrzeeniem, e nie moe to by zuycie (wyzbycie si) dokonane w zej wierze gdy naleao liczy si z obowizkiem zwrotu zwrotu. Wwczas zuboony ma roszczenie o zwrot wartoci korzyci w penym zakresie. Rozliczenie odnonie nakadw dokonuje si ju z uwzgldnieniem elementw subiektywnych. Art. 408. 1. Zobowizany do wydania korzyci moe da zwrotu nakadw koniecznych o tyle, o ile nie znalazy pokrycia w uytku, ktry z nich osign. Zwrotu innych nakadw moe da o tyle, o ile zwikszaj warto korzyci w chwili jej wydania; moe jednak zabra te nakady, przywracajc stan poprzedni. 2. Kto czynic nakady wiedzia, e korzy mu si nie naley, ten moe da zwrotu nakadw tylko o tyle, o ile zwikszaj warto korzyci w chwili jej wydania. 3. Jeeli dajcy wydania korzyci jest zobowizany do zwrotu nakadw, sd moe zamiast wydania korzyci w naturze nakaza zwrot jej wartoci w pienidzu z odliczeniem wartoci nakadw, ktre dajcy byby obowizany zwrci. Roszczenie z bezpodst. wzbog. moe powsta w rnych sytuacjach i najczciej nie jest jedyne. Czsto dochodzi do zbiegu (np. dziaanie wzbogaconego moe by czynem niedozwolonym, albo chodzi o naruszenie posiadania). Czy powd ma wwczas swobod wyboru, czy te inne roszczenia maj pierwszestwo? W pr. francuskim roszczenie z bezpodst. wzbog. ma charakter subsydiarny pojawia si gdy nie ma innych roszcze. W Polsce przewaa pogld, e roszczenie to ma charakter samoistny powd moe korzysta z niego nawet jeli przysuguj mu inne roszczenia. Czciowo rozstrzyga to art. 414. Art. 414. Przepisy niniejszego tytuu nie uchybiaj przepisom o obowizku naprawienia szkody. Roszczenie z bezpodstawnego wzbogacenia jest jednak roszczeniem sabym, wystpujcym rzadko. Nie ma tu szczeglnej ochrony dla zuboonego, wic warto zastanowi si czy nie przysuguje mu inne roszczenie np. windykacyjne, odszkodowawcze, z kontraktu, itp. Siga si niekiedy do niego, w sytuacji gdy inne roszczenia ulegy przedawnieniu przedawnia si ono z upywem terminu oglnego: 10 lat.

ROSZCZENIE O ZWROT NIENALENEGO WIADCZENIA.

To szczeglna posta bezpodstawnego wzb., do ktrego dochodzi przez dziaanie samego zuboonego, ktre przybiera posta spenienia wiadczenia, przy jednoczesnym braku podstawy prawnej dla spenienia tego wiadczenia. Art. 410. 1. przez odesanie przyznaje roszczenie o zwrot tzw. kondykcja (condictio) Art. 410. 1. Przepisy artykuw poprzedzajcych stosuje si w szczeglnoci do wiadczenia nienalenego. 2. wiadczenie jest nienalene, jeeli ten, kto je speni, nie by w ogle zobowizany lub nie by zobowizany wzgldem osoby, ktrej wiadczy, albo jeeli podstawa wiadczenia odpada lub zamierzony cel wiadczenia nie zosta osignity, albo jeeli czynno prawna zobowizujca do wiadczenia bya niewana i nie staa si wana po spenieniu wiadczenia.
Wyrnia si 4 przypadki, gdy powstaje obowizek zwrotu nienalenego wiadczenia 410. 2.

1) 1) condictio indebiti: ten kto wiadczenie speni, nie by w ogle zobowizany lub nie by zobowizany wzgldem osoby, ktrej wiadczy a zatem gdy zob. w ogle nie istniao (dunik spenia w. nie temu wierzycielowi co trzeba), albo istniao ale ju wygaso (powtrna zapata), kto dziaa z mylnym wyobraeniem, e zobowizanie istnieje. 2) 2) condictio causa finita: jeeli podstawa wiadczenia odpada w chwili spenienia wiadczenia istniaa jego podstawa prawna, potem jednak odpada np. kto, po tym jak speni wiadczenie z umowy, uchyli si od skutkw owiadczenia zoonego pod wpywem groby; strona umowy uprawniona do odstpienia, odstpia od niej. wiadczenie nalene stao si nienalene. 3) 3) condictio causa data causa non secuta: jeeli zamierzony cel wiadczenia nie zosta osignity, mimo e causa istniaa np. darowizna na poczet przyszego maestwa, a do zawarcia maestwa nie dochodzi; kto wystpi z ofert i od razu spenia wiadczenie, a adresat oferty odmawia zawarcia umowy, to wiadczenie od oferenta jest nienalene bo jest w okrelonym celu (data), ale do umowy nie dochodzi (non secuta) i cel nie osignity; zamierzony cel musi by uzgodniony przez obie strony. 4) 4) condictio sine causa: jeeli czynno prawna zobowizujca do wiadczenia bya niewana i nie staa si wana po spenieniu wiadczenia nie byo podstawy, bo nie powstao zobowizanie. Druga cz zdania wie si z tym, e niektre umowy mog by konwalidowane przez wykonanie. Roszczenie nie powstanie zatem, jeeli nastpia konwalidacja niewanej czynnoci. Jeeli wiadczenie zostao spenione w takich okolicznociach powstaje roszczenie o zwrot wiadczenia. Wyjtki art. 411 pkt. 1): Art. 411. Nie mona da zwrotu wiadczenia: 1) jeeli speniajcy wiadczenie wiedzia, e nie by do wiadczenia zobowizany, chyba e spenienie wiadczenia nastpio z zastrzeeniem zwrotu albo w celu uniknicia przymusu lub w wykonaniu niewanej czynnoci prawnej; 2) jeeli spenienie wiadczenia czyni zado zasadom wspycia spoecznego;

3) jeeli wiadczenie zostao spenione w celu zadouczynienia przedawnionemu roszczeniu; 4) jeeli wiadczenie zostao spenione, zanim wierzytelno staa si wymagalna. Roszczenie nie przysuguje jeli speniajcy wiadczenie wiedzia, e nie by do wiadczenia zobowizany. Std wynika, e spenienie w. musi by pomykowe - od tego s 3 wyjtki tj. jeeli wiadczcy wie o tym e wiadczenie si nie naley, to moe mimo to dochodzi zwrotu: gdy spenienie wiadczenia nastpio z zastrzeeniem zwrotu np. umowa opiewa na okrelone wiadczenie, a druga strona w momencie spenienia wiadczenia mwi, e nie speni wiadczenia gdy tamta strona nie dopaci, strona dopaca, chcc aby kontrahent wykona swoje wiadczenia, ale zastrzega sobie zwrot dopaty (dopata do wycieczki na lotnisku). gdy wiadczenie spenione w celu uniknicia przymusu np. dyrektor szpitala uzalenia przyjcie pacjenta od apwki wiemy, e to wiadczenie nienalene ale dajemy bo chcemy dosta si do szpitala. jeli wiadczenie zostao spenione w wykonaniu niewanej czynnoci prawnej np. umowa niewana z powodu braku formy aktu notarialnego przy sprzeday nieruchomoci. Strony wiadczenia speniy i wiedz e to wiadczenie nienalene ale mog da zwrotu wzajemnych wiadcze. Z tego wyjtku wynika rnica midzy condictio indebiti a condictio sine causa. Pozostae przypadki wymienione w art. 411 pkt. 2-4 nie dotycz wiadczenia nienalenego, ale innych sytuacji. Chodzi o niemono dania zwrotu w. ale nie dlatego e byo to w. nienalene, szczeglnie wida to w pkt. 3 i 4. WIADCZENIE NIEGODZIWE condictio ob turpem vel iniustam causam art.412 Chodzi o wiadczenie spenione z podejrzanych moralnie lub prawnie przyczyn. To szczeglny przypadek condictio sine causa: czynno sprzeczna z prawem, z ktrej wynika wiadczenia jest niewana brak podstawy wiadczenie jest nienalene normalnie jednak nie jest istotne z jakich przyczyn czynno jest niewana (czy braku formy, zgody, wad, etc.) Czy speniajcy wiadczenie niegodziwe ma mie roszczenie o jego zwrot? Np. kto da apwk czy moe da od apwkobiorcy [nie wiem czy jest takie sowo] zwrotu w. jeeli ten nie zrealizowa obietnicy? Niektre sys. wyczaj tak moliwo (Niemcy, Szwajcaria), bo zama on prawo. Chodzi o ochron powagi prawa i sdu nie mona chroni przestpcy, potrzeba jego ukarania wymaga odmowy zwrotu. To jedno podejcie, przyjmowa je k.z. odmawia roszczenie o zwrot. Obecnie jednak coraz czciej nie chodzi o czyny niegodziwe coraz wicej zakazw i ogranicze kontraktowania powoduje, e problem dotyczy nie tylko kwestii niegodziwoci, ale denia do realizacji celw gospodarczych, etc. Np. obrt dewizowy sam w sobie nie jest niegodziwy, ale s kraje, gdzie nie jest on dopuszczalny. Ponadto co jeli obie strony dziaaj niegodziwie np. dlaczego wspomniany apwkobiorca ma zatrzyma wiadczenie (skoro odmawiamy roszczenia o jego zwrot). K.c. wprowadzi nowe rozwizanie w pierwotnej wersji art. 412 przewidywa, e wiadczenie niegodziwe przepada z mocy samego prawa na rzecz Skarbu Pastwa z chwil spenienia wiadczenia. Przepadek by automatyczny, orzeczenie sdu miao charakter deklaratywny. Przepis mwi o wiadczeniu sprzecznym z prawem lub z z.w.s. Przy tak oglnie okrelonych przesankach przepadku i zachcaniu do czstego stosowania tego przepisu, instytucja ta bya naduywana. Naruszao to pewno prawa, bo do czasu orzeczenia sdu istnia stan niepewnoci. Byo to mocno krytykowane. SN uznajc, e naley ograniczy stosowanie art. 412 wyda wytyczne wymiaru sprawiedliwoci 19.XII.72r. Jednak zmiana przepisu nastpia dopiero w 1990 roku. Instytucja pozostaa, ale nadano jej prawidowy charakter przepadek 4

nastpuje na podstawie konstytutywnego orzeczenia sdu. Tylko sd moe orzec przepadek wiadczenia. Art. 412. Sd moe orzec przepadek wiadczenia na rzecz Skarbu Pastwa, jeeli wiadczenie to zostao wiadomie spenione w zamian za dokonanie czynu zabronionego przez ustaw lub w celu niegodziwym. Jeeli przedmiot wiadczenia zosta zuyty lub utracony, przepadkowi moe ulec jego warto. Przesanki orzeczenia przepadku (cz wytycznych72 pozostaje aktualna): 1. 1. wiadczenie zostao spenione w zamian za dokonanie czynu zabronionego przez ustaw; 2. 2. wiadczenia zostao spenione w celu niegodziwym; W wytycznych SN stwierdzi, e chodzi o czyn zabroniony przez ustaw karn. Radwaski rozrnia 2 przesanki, twierdzc, e dla zastosowania art. 412. wystarczy spenienie jedna z nich (lub). .Jednake traktowanie sprzecznoci czynu z ustaw jako przesanki samodzielnej zastosowania art. 412 budzi wtpliwoci, bo jest to sformuowanie zbyt oglne chodzi o to aby 412 nie mia zbyt szerokiego zastosowania np. w przypadku sprzecznoci z przepisami o charakterze porzdkowym czy organizacyjnym. SN stoi na stanowisku, e w kadym przypadku trzeba ustali, e mamy do czynienia ze wiadczeniem niegodziwym czyli musz by spenione wszystkie przesanki. W wytycznych wiadczenie niegodziwe to wiadczenie zasugujce na powszechne potpienie z uwagi na naganne motywy (na naruszenie powszechnie akceptowanych norm moralnych lub porzdku spoecznego). Wyczone spod zakresu niegodziwego wiadczenia s zatem czynnoci pozostajce w sprzecznoci z prawem, ale ktrych cel nie jest niski moralnie, spoecznie szkodliwy. Pajor uwaa, e nie kada transakcja sprzeczna z prawem jest niegodziwa. Klasycznym przykadem bya sprzeda spod lady naruszao to zasady obrotu towarowego, byo wic sprzeczne z prawem, ale nie miao celu niegodziwego, dlatego te sankcja z art. 412. nie bya uzasadniona (i nie jest nadal). Dzi przykadem moe by sprzeda biletu przez konika. Przesanki z art. 412 powinno si traktowa jako cao. 3. 3. wiadczenie zostao spenione w tym celu wiadomie (i dobrowolnie). Przesanka subiektywna. wiadomo niegodziwoci musi wystpowa po obu stronach. Ponadto chodzi tylko o dobrowolny udzia w deniu do celu niegodziwego. Nie jest zatem moliwe orzeczenie przepadku, jeeli jedna ze stron nie dziaaa dobrowolnie np. dyrektor szpitala wymusza apwk za przyjcie pacjenta (ten dziaa wic pod przymusem). Nawet gdy spenione s wszystkie te warunki to sd jedynie moe (ale nie musi) orzec przepadek. Moe si okaza, e wiadczcemu bdzie przysugiwao roszczenie o zwrot wiadczenia, wtedy nie mona nie zastosowa przepadku. W danej sytuacji najwaciwsze moe si take okaza pozostawienie wiadczenia w rkach odbiorcy (np. wynagrodzenie za prac na czarno). Sd moe orzec przepadek wiadczenia wiadczenie to zachowanie dunika, jest to sformuowanie niedokadne. Przepada przedmiot wiadczenia. Jeeli bya to rzecz oznaczona co do tosamoci, to przepada ta rzecz. Jeeli byy to rzeczy oznaczone co do gatunku albo usugi, przepadkowi ulega ich warto. Skarb Pastwa staje si wwczas wierzycielem sumy pieninej, dunikiem jest strona, ktra przyja wiadczenie. Jeeli osoba ta przedmiot wiadczenia zbya, zuya lub utracia, to ma obowizek zapaci jego warto. Jeeli umowa

bya wzajemna (oba wiadczenia maj charakter niegodziwy) to przepadaj oba wiadczenia lub ich warto. Skarb Pastwa nie jest nastpc prawnym nabycie na mocy przepadku ma charakter pierwotny.

C Z Y N Y N I E D O Z W O L O N E.
Czyn niedozwolony to termin technicznoprawny, odbiega to od znaczenia potocznego. Chodzi o przypadki gdy z wyrzdzeniem szkody w okrelonych prawem okolicznociach, ustawa wie obowizek jej naprawienia. Fakt wyrzdzenia szkody w okrelonych okol. jest samoistnym rdem zobowizania odszkodowawczego, niezalenie od tego czy midzy poszkodowanym a zobowizanym istnia wczeniej stosunek prawny. Obowizek naprawienia szkody powstaje z mocy ustawy. Pojcie czynu niedozwolonego jest wic szerokie i obejmuje nie tylko zachowania czowieka. Szkoda moe wynika z dziaa nie zwizanych bezporednio z zachowaniem osoby np. zawalenie si budowli, szkoda wyrzdzona przez zwierzta. Czyn wcale nie musi by niedozwolony np. pies pogryz kogo, pies nie jest adresatem norm prawnych, nie odnosz si do niego nakazy czy zakazy.

Odpowiedzialno za czyny niedozwolone jest bardzo rozpowszechniona na wiecie i wzrasta jej znaczenie wraz z rozwojem gospodarczym (komunikacji, techniki, przemysu, uycia si przyrody, energii atomowej). Coraz wicej jest przypadkw, gdy ustawa z danym zdarzeniem wie odpowiedzialno odszkodowawcz. Zwizane jest to zwaszcza z rozwojem ubezpiecze. Na wiecie nastpi bowiem rozwj wypadkw, szkd na osobie, a w konsekwencji take rozwj ubezpiecze, ktre czy bardzo silny zwizek z odpowiedzialnoci cywiln (prawo cywilne okrela kto odpowiada, system ubezpiecze powoduje rozkad ryzyk). Trzy zasady odpowiedzialnoci cywilnej : 1) 1) zasada winy rdem szkody jest zawiniony czyn sprawcy, ma on j naprawi, bo zachowa si w sposb sprzeczny z prawem; 2) 2) zasada ryzyka ciar szkody przeniesiony jest na okrelon osob, ktra ponosi ryzyko wystpienia szkd danego rodzaju; 3) 3) zasada susznoci wymaga oceny caoksztatu sytuacji z pkt. widzenia zasad susznoci, gdy poprzednie zasady nie dziaaj. System odpowiedzialnoci za czyn niedozwolony obejmuje: 1) 1) odpowiedzialno za czyn wasny; 2) 2) odpowiedzialno za cudze czyny; 3) 3) odpowiedzialno Skarbu Pastwa / j.s.t. / innej osoby prawnej za szkody wyrzdzone przy wyk. w.publ. (szczeglny przypadek odpowiedzialnoci za czyn cudzy); 4) 4) odpowiedzialno za zwierzta i rzeczy, 5) 5) odpowiedzialno za uycie si przyrody.
ODPOWIEDZIALNO ZA CZYN WASNY.

Odnosi si do wszystkich podmiotw prawa, nie obejmuje szkody wyrzdzonej sobie samemu. Zasad odpowiedzialnoci jest zasada winy. Art. 415. Kto z winy swej wyrzdzi drugiemu szkod, obowizany jest do jej naprawienia. Art. 416. Osoba prawna jest obowizana do naprawienia szkody wyrzdzonej z winy jej organu. Tak oglnie ujta formua odpowiedzialnoci pochodzi od prawa francuskiego. W prawie polskim znalaza si po raz pierwszy w k.z. (art.134), nastpnie przyjto j w k.c. W prawie niemieckim oglna klauzula nie wystpuje w jej miejsce mamy precyzyjne wskazanie przesanek - 823. kod. niem. Kto dziaajc umylnie lub niedbale naruszy w sposb bezprawny ycie, zdrowie, nietykalno cielesn, wasno lub inne szczeglne prawo drugiego, zobowizany jest do naprawienia szkody ust. 2: Odpowiedzialno za szkod ponosi take osoba, ktra naruszya ustaw zmierzajc do ochrony drugiego. Ujcie ujmuje 5

win i bezprawno jako oddzielne przesanki. Bezprawno polega zatem albo na naruszeniu prawa podmiotowego bezwzgldnego albo przepisw szczeglnej ustawy chronicej drugiego. Takie rozwizanie miao uatwi sdom prac, a efekt okaza si przeciwny orzecznictwo zaczo rozszerza ustawowy katalog (konstrukcja jednolitego prawa osobowoci obejmujcego np. ycie prywatne). System generalnej klauzuli jest wic korzystniejszy, cho pojawiaj si problemy z granicami odpowiedzialnoci. Inne rozwizanie przyjy systemy common law tu lady rozwiza rzymskich poszczeglne rodzaje deliktw (torts) ujte s kazuistycznie. Naley bada czy dany przypadek odpowiada jednemu z precedensowo uksztatowanych torts. jeeli szkod wyrzdzono w okolicznociach, ktrych nie dao si podcign pod aden z torts, to w zasadzie odpowiedzialno nie powinna powsta. Wiele nowych przypadkw nie znajdowao odpowiednikw, tote w latach 30. wprowadzono konstrukcj negligence bdcej podstaw odp., gdy kto naruszy obowizek naleytej starannoci wzgldem innej osoby i wynika z tego szkoda (quasi formua oglna). PRZESANKI ODPOWIEDZIALNOCI. A) A) musi wystpi szkoda (omwione wczeniej); B) B) wina osoby (zachowanie osoby, ktra j wyrzdzia musi by zawinione), C) C) midzy zawinionym zachowaniem a wystpieniem szkody musi zachodzi zwizek przyczynowy (adekwatny omwione wczeniej). Zgodnie z art. 6. ciar udowodnienia faktu spoczywa na osobie ktra z faktu tego wywodzi skutki prawne PRZESANKA WINY. W zasadzie pojcie winy w prawie cywilnym i pr. karnym jest tosame, podkrela si jednak odmienne funkcje i pewne szczegowe rnice. Wina nie jest pojciem zdefiniowanym ustawowo. Dwie rne koncepcje winy: - koncepcja psychologiczna: wina to ujemne nastawienie psychiczne sprawcy do czynu, przy zaoeniu wiadomo i woli dziaania; - koncepcja normatywna (przewaajca w pr. cywilnym): wina to osobisty zarzut kierowany do sprawcy, ujemna ocena jego postpowania z powodu zachowania nieprawidowego, sprzecznego z porzdkiem prawnym (nie chodzi o ujemne przeycie psychiczne). Pojawia si obiektywne kryterium bezprawnoci. Przepis art. 415 nie rozrnia winy i bezprawnoci, mwi po prostu o winie. Doktryna przyjmuje, e pojcie winy na gruncie art. 415 jest zoone i obejmuje: 1) 1) element obiektywny bezprawno czyli ujemn ocen caoksztatu postpowania sprawcy ze wzgldu na sprzeczno z porzdkiem prawnym; 2) 2) element subiektywny okolicznoci podmiotowe w postaci umylnoci lub niedooenia naleytej starannoci(niedbalstwo); Oba te elementy skadaj si na tre zarzutu stawianemu sprawcy, przy zaoeniu jego poczytalnoci. Zarzut winy mona bowiem kierowa do sprawcy, ktry w danej sytuacji mg zachowa si inaczej, lecz nie zrobi tego. Moliwo taka ma wynika ze stanu psychofizycznego chodzi o to czy mg w stopniu dostatecznym rozezna swoje zachowanie i kierowa swoim postpowaniem. Poczytalno to warunek postawienia zarzutu, a nie tre zarzutu. Prawo polskie ujmuje wic przesank winy w sposb mieszany tj. z jednaj strony wg.. kryteriw obiektywnych, z drugiej za subiektywnych. Tak rozumiana wina to ujemna ocena caoksztatu zachowania sprawcy sformuowana w zwizku ze sprzecznoci tego

zachowania z porzdkiem prawnym (element bezprawnoci) w oparciu o elementy podmiotowe (niedooenie nal. starannoci) oraz w oparciu o stan psychiczny sprawcy (poczytalno). Przesanki przypisania winy: I. BEZPRAWNO ZACHOWANIA SPRAWCY. to negatywna ocena danego zachowania z punktu widzenia caoksztatu porzdku prawnego obowizujcego w danym czasie, na ktry skadaj si take zasady pozaprawne np. zasady wspycia spoecznego. Ujcie bezprawnoci w pr. cywilnym jest wic szerokie. Porzdek prawny tworz przepisy prawa, z.w.s., dobra wiara, skuteczne erga omnes prawa podmiotowe. Brak jest listy czynw bezprawnych, za kadym razem gdy badamy bezprawno bierzemy pod uwag caoksztat porzdku prawnego. W kategoriach bezprawnoci moe by oceniany tylko czyn ludzki tj. dziaanie lub zaniechanie czowieka, kierowane wol. Odruch nie jest czynem i nie jest oceniany z punktu widzenia porzdku prawnego. Ocenie tej nie poddaje si zdarze poza ludzkich sam fakt powstania szkody jest neutralny, dopiero jeli jest on skutkiem czynu czowieka pozwala to na rozwaenie kwestii bezprawnoci. Ocenie podlega czyn wraz z jego nastpstwami (skutkami), ktre wystpiy lub mogy wystpi, gdy bezprawne moe by ju samo stworzenie stanu zagroenia. Ocena z pkt.widz. bezprawnoci ma charakter obiektywny tzn. czyn czowieka oceniamy tak, jak si przedstawia na zewntrz, subiektywne elementy czynu s bez znaczenia. Wynika to std, e oceny dokonujemy z punktu widzenia porzdku prawnego oglnych norm nakazujcych lub zakazujcych formuowanych in abstracto. Jeli dane zachowanie jest naruszeniem praw podmiotowych innej osoby, to ju samo to przesdza o bezprawnoci zachowania. S to czyny eo ipso bezprawne, a czy zachowanie sprawcy w danym przypadku uzasadnia przypisanie mu winy, to ju kwestia elementu subiektywnego. Jeli dane zachowanie nie ma skutku naruszenia ycia, zdrowia, wasnoci (dobra bezwzgldnie chronione erga omnes), ale np. szkoda jest czysto gospodarcza umniejszenie majtku, dochodw to o bezprawnoci tego zachowania przesdzi sprzeczno zachowania z pewnymi normami postpowania. Porzdek prawny zna jednak sytuacj, gdy bezprawno zachowania jest wyczona okolicznoci wyczajce bezprawno (kontratypy): 1) 1) dziaanie w ramach porzdku prawnego, w tym dziaanie na podstawie szczeglnego upowanienia ustawowego: obrona konieczna art.423.; stan wyszej koniecznoci art. 424.; dozwolona samopomoc art. 343. (ochrona posiadania); dziaanie w ramach szczeglnego upowanienia np. policjant dokonuje zatrzymania podejrzanego, uywa broni w okrelonych okolicznociach dokonujc naruszenia narzdu ciaa; komornik dokonuje procedury egzekucyjnej; 2) 2) zgoda poszkodowanego polega na przejawie woli zblionej do wiadczenia woli, wyraajcym przyzwolenie na pewne uszczerbki, mona stosowa tu pewne przepisy o owiadczeniu woli np. wady owiadczenia woli, nie zawsze zgoda bdzie uchylaa bezprawno wsko jest dopuszczalna w odniesieniu do sfery niemajtkowej (dobra osobiste) np. a) szkody medyczne dziaanie lekarza opiera si na zgodzie pacjenta, gdy brak jest zgody mimo celu leczniczego dziaanie jest bezprawne (poza wyjtkami), pacjent musi by poinformowany o charakterze zabiegu i grocych mu ujemnych nastpstwach (zgoda owiecona), zgoda na pozbawienie ycia lub cikie uszkodzenie ciaa nie wycza bezprawnoci

b) gry sportowe tutaj zgoda wycza bezprawno naruszenia nietykalnoci osobistej, rozstrj zdrowia, ale to ma by w granicach regu gry; 3) 3) dozwolone prowadzenie cudzej sprawy zachowanie w granicach negotiorum gestio (dziaanie zgodnie z prawdopodobn wol zainteresowanego), przy spenieniu odpowiednich przesanek nie jest bezprawne cho narusza jakie zasady prawne, dziaanie z domnieman zgod. 4) 4) wykonywanie wasnego prawa podmiotowego, ale nie naduywanie go!
II. UMYLNO / NIEDBALSTWO. Wina to zarzut osobisty, sama bezprawno jest elementem koniecznym, ale nie wystarczajcym naley ustali element subiektywny w postaci: winy umylnej lub niedbalstwa. Ten element przesanki winy decyduje o wadze zarzutu. W prawie cywilnym nieistotne jest odrnienie winy umylnej i nieumylnej wystarcza choby najlejsza wina (culpa levissima) by powstaa odpowiedzialno cywilna sprawcy.

1. -

1. Wina umylna. - gdy sprawca chce postpi w sposb sprzeczny z prawem zamiar bezporedni,

- gdy sprawca przewiduje moliwo naruszenia prawa swym zachowaniem i godzi si na to zamiar ewentualny. Musi zatem zachodzi wiadomo bezprawnoci zachowania po stronie sprawcy. Bd co do bezprawnoci wycza moliwo przypisania winy umylnej, ale moliwa jest odpowiedzialno z winy nieumylnej. 2. Wina nieumylna niedbalstwo.

2.

Przypadki znacznie czstsze w prawie cywilnym. Moemy mwi o: - - niedbalstwie wiadomym gdy sprawca przewidywa moliwo naruszenia swoich obowizkw, ale bezpodstawnie przypuszcza, e tego uniknie (bezpodstawnie, bo nie by dostatecznie staranny); - - niedbalstwo niewiadome gdy sprawca nie przewidywa moliwoci bezprawnego zachowania, cho gdyby dooy naleytej starannoci to mgby to przewidzie. W obu przypadkach chodzi wic o zarzut niedooenia naleytej starannoci. Staranno to pewien sposb postpowania w deniu do okrelonego celu. Naleyta staranno za to sposb postpowania, jaki w danych okolicznociach byby waciwy w celu uniknicia bezprawnego wyrzdzenia szkody. Naley sformuowa model naleytej starannoci dla okolicznoci, w ktrych sprawca dziaa oraz dokona porwnania postpowania sprawcy z tym ustalonym modelem. Jeeli wynik takiego porwnania jest negatywny, sprawcy mona przypisa niedbalstwo. Model taki jest okrelony prawnie w art. 355. 1. w odniesieniu do dunika, lecz stosuje si go jako miar starannoci take do stosunkw deliktowych (tu zobowizanie ma dopiero powsta). Art. 355. 1. Dunik obowizany jest do starannoci oglnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (naleyta staranno). Model ten jest zobiektywizowany punktem wyjcia jest staranno oglnie wymagana, a zatem przecitna staranno wymagana od wszystkich, a nie od konkretnego sprawcy z uwzgldnieniem jego indywidualnych cech, kwalifikacji i to staranno wymagana, a nie statystycznie dochowywana w stosunkach danego rodzaju. Model jest zobiektywizowany, a nie zindywidualizowany, bo w pr. cywilnym chodzi o naprawienie szkody, a nie ukaranie sprawcy. Chodzi o ochron obrotu, jego zaufanie, aby kady zachowa oglnie wymagan staranno. Nie bez znaczenia s trudnoci dowodowe w ustalaniu starannoci. Model ten czsto jest personalizowany przez odwoanie do wzorca osobowego np. reasonable man w common law; dobrego ojca 5

rodziny (bonus pater familias). Przepisy prawa polskiego nie odwouje si do wzorca osobowego lecz oglnie do naleytej starannoci. W praktyce siga si do wzorca osobowego np. dobry kierowca, dobry architekt, dobry nauczyciel w-fu. Ten zobiektywizowany model jest te zrnicowany dostosowany do stosunkw danego rodzaju. Nie ma zatem jednego wzorca starannoci dla wszystkich stosunkw trzeba uwzgldni rodzaj i warto dbr prawnych, ktre mog by naruszone (np. ycie, wasno w odniesieniu do dbr szczeglnej wartoci, staranno musi by szczeglnie wysoka), stopie ich zagroenia, prawdopodobiestwo i rozmiar szkody jaka moe wynikn z danego zachowania. Aby dokona porwnania zachowania sprawcy z modelem i w konsekwencji ustali czy oznaczony sprawca w danych okolicznociach dooy naleytej starannoci trzeba skonkretyzowa model przez umieszczenie go w warunkach, w jakich dziaa sprawca. Konkretyzacja nastpuje ju przy uyciu wzorca osobowego (dobrego kierowcy, lekarza, etc.). Zobiektywizowany wzorzec hipotetycznie umieszczony w tych samych okolicznociach, w jakich miao miejsce zdarzenie wyrzdzajce szkod, staje si wanie miernikiem postpowania sprawcy. Zadajemy pytanie jak zachowaby si np. dobry kierowca w znanych nam okolicznociach wyrzdzenia szkody. Uwzgldniamy jedynie okolicznoci obiektywne, zewntrzne, nie bierzemy za pod uwag subiektywnych okolicznoci dotyczcych sprawcy to oznaczaoby indywidualizacj. Nie dokonuje si indywidualizacji in minus tj. okrelenia starannoci na niekorzy sprawcy. Wyjtkiem jest dziaanie sprawcy o bardzo wysokich kwalifikacjach, wwczas moemy dokona indywidualizacji na niekorzy sprawcy od wysokiej klasy specjalisty w danej dziedzinie mona oczekiwa wicej ni przecitnej starannoci (poprzeczka przy okrelaniu wzorca bdzie wyej, to jedyny przypadek, gdy indywidualna miara starannoci wchodzi w gr). 355 2 ! Jeeli porwnanie wypada na niekorzy sprawcy, oznacza to, e nie dooy naleytej starannoci. Szczeglna kategoria niedbalstwa to culpa lata race niedbalstwo. To wyjtkowy przypadek, gdy pr. cywilne czy pewne skutki prawne z okrelonym stopniem winy: - - moe chodzi o ograniczenie odpowiedzialnoci - czasami ustawa albo strony w umowie ograniczaj odp. tylko do racego niedbalstwa (+ winy umylnej oczywicie) np. 757 - - sytuacja odwrotna pierwotne ograniczenie odpowiedzialnoci moe by wyczone, jeli sprawca dziaa w sposb raco niedbay lub umylnie np. 788, 791. Czym jest race niedbalstwo? a. a. Teoria psychologiczna chodzi o subiektywne przeycia sprawcy, raczej odrzucana w prawie cywilnym m.in. ze wzgldu na trudnoci dowodowe. b. b. Decyduje sposb naruszenia danego dobra i rodzaj naruszonych regu postpowania moe to dotyczy niedbalstwa wiadomego i niewiadomego, wrd regu postpowania s bowiem reguy podstawowe, zasadnicze jeeli sprawca narusza te oczywiste reguy, powszechnie akceptowane i przestrzegane, mona przypisa mu race niedbalstwo. W prawie rzymskim mwiono, e chodzi o naruszenie regu, ktre nawet idiota zna i przestrzega. Race niedbalstwo cechuje szczeglna naganno zbliona do winy umylnej, tote ustawodawca zrwnuje je w skutkach w myl zasady culpa lata dolo aequiparatur.

Problematyczne jest gdy pewne skutki prawne uzalenione s w przepisie tylko od winy umylnej, czy wystarczajc przesank jest wwczas race niedbalstwo np. art. 473. 2. 2. Niewane jest zastrzeenie, i dunik nie bdzie odpowiedzialny za szkod, ktr moe wyrzdzi wierzycielowi umylnie. III. POCZYTALNO. W/w punkty skadaj si na tre zarzutu stawianego sprawcy, poczyt. jest natomiast warunkiem umoliwiajcym postawienie tego zarzutu konkretnej osobie. Sprawca jest poczytalny, jeli w chwili czynu ma dostateczny stopie rozeznania oraz dostateczn swobod kierowania swoim postpowaniem. S to osobiste cechy psychofizyczne sprawcy o charakterze faktycznym, nie ocennym. Jeeli z przyczyn dotyczcych samego sprawcy wynika, e nie mia on dostatecznego rozeznania lub moliwoci kierowania swoim postp. to nie mona mu postawi zarzutu winy. Kwestii poczytalnoci dotycz art. 425. i 426. Art. 425. 1. Osoba, ktra z jakichkolwiek powodw znajduje si w stanie wyczajcym wiadome albo swobodne powzicie decyzji i wyraenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkod w tym stanie wyrzdzon. 2. Jednake kto uleg zakceniu czynnoci psychicznych wskutek uycia napojw odurzajcych albo innych podobnych rodkw, ten obowizany jest do naprawienia szkody, chyba e stan zakcenia zosta wywoany bez jego winy. Przepis art.425 jest le sformuowany, doktryna i orzecznictwa przyjmuje nastpujce ustalenia : 1) 1) ustawodawca mwi nie o dostatecznym stopniu rozeznania i monoci kierowania swoim postpowaniem, lecz o stanie wyczajcym wiadome albo swobodne powzicie decyzji i wyraenie woli s to formuy dobre przy ustalaniu wad owiadczenia woli, tu za chodzi o naprawienie wyrzdzonej szkody, a nie o wyraenie woli; 2) 2) przepis mwi z jakichkolwiek powodw, tymczasem poczytalno zaley wycznie od stanw wewntrznych, psychofizycznych sprawcy, a nie od przyczyn zewntrznych (przymus nie wycza poczytalnoci sprawca zmuszany dziaa ze wiadomoci i wol); 3) 3) przepis mwi o stanie wyczajcym wiadome..., tymczasem osoba niepoczytalna to taka, ktre nie osiga pewnego minimum poczytalnoci, nie chodzi natomiast o cakowite wyczenie wiadomoci i woli w takich sytuacjach zachodzi oczywicie niepoczytalno, ale np. mae dziecko ma wiadomo i wol, nie osigno jednak pewnego minimum rozeznania. 4) 4) nie jest odpowiedzialna za szkod w tym stanie wyrzdzon nie jest odpowiedzialna, ale na zasadzie winy, niepoczytalny moe jednak odpowiada na zasadzie ryzyka lub susznoci, sformuowanie jest wic zbyt szerokie. W pr. cywilnym brak jest stanw porednich jak poczytalno ograniczona, moliwe s zatem tylko 2 stany: poczytalny lub nie. Art. 425. 2. (actio libera in causa z pr. karnego) zawinione wprawienie si w stan niepoczytalnoci ustawodawca traktuje jako swoisty rodzaj

winy. ...Chyba e stan zakcenia zosta wywoany bez jego winy upojenie patologiczne wycza zarzut winy. Podstaw uznania niepoczytalnoci jest rwnie wiek:. Art. 426. Maoletni, ktry nie ukoczy lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialnoci za wyrzdzon szkod. Znw chodzi jedynie o brak odpowiedzialnoci na zasadzie winy. Przyjmuje si domniemanie faktyczne, e osoba po ukoczeniu 18 roku ycia jest poczytalna domniemanie moe by oczywicie obalone. Co jednak z maoletnimi w wieku 13-18 lat? S rne pogldy w doktrynie jak ich traktowa. Czy traktowa je jak osoby poczytalne (obejmowa je domniemaniem poczytalnoci) czy naley im udowadnia poczytalno? POMOCNICTWO I PODRZEGANIE SAMI

ODPOWIEDZIALNO ZA CZYN CUDZY. Ustawa czyni niekiedy odpowiedzialnym osob, ktra w ogle nie jest sprawc albo nie moe by uznana za sprawc bezporedniego. Wynika to z tego, e pr. cywilne nie ma charakteru represyjnego, a gwn funkcj jest f-cja kompensacyjna. Moe si bowiem okaza, e bezporedni sprawca z jaki przyczyn w ogle nie odpowiada, albo odpowiada, ale nie daje dostatecznych gwarancji zaspokojenia. S to rne stany faktyczne, czy je to, e szkoda wyrzdzona jest przez inn osob ni ta ktra ponosi odpowiedzialno. 1) 1) odpowiedzialno za osoby, ktrym winy przypisa nie mona art. 427; 2) 2) odpowiedzialno za podwadnego art.430; 3) 3) odpowiedzialno za osoby, ktrymi si posuono, powierzono wykonanie czynnoci (a nie s podwadnymi) art. 429.

Szczeglnym przypadkiem jest odpowiedzialno SP lub jednostek samorzdu terytorialnego, za dziaalno funkcjonariuszy pastwowych lub komunalnych. SCHEMAT OMAWIANIA PRZYPADKW ODPOWIEDZIALNCI: I. I. OKRELENIE SZKODY (za jak szkod, jak i przez kogo wyrzdzon podmiot odpowiada); II. II. KTO ODPOWIADA; III. III. NA JAKIEJ ZASADZIE ODPOWIADA (przy zas. winy czy wina domniemana / wymag. dowodu); IV. IV. CZY S I JAKIE OKOLICZNOCI ZWALNIAJCE.

ODPOWIEDZIALNOC ZA OSOBY, KTRYM NIE MONA PRZYPISA WINY art. 427. Art. 427. Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowizany do nadzoru nad osob, ktrej z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczyta nie mona, ten obowizany jest do naprawienia szkody wyrzdzonej przez t osob, chyba e uczyni zado obowizkowi nadzoru albo e szkoda byaby powstaa take przy starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje si rwnie do osb wykonywajcych bez obowizku ustawowego ani umownego sta piecz nad osob, ktrej z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczyta nie mona. I. Chodzi o odpowiedzialno za szkod wyrzdzon przez osob niepoczytaln. Szkoda ma by wyrzdzona osobie 3. przepis nie dotyczy szkody wyrzdzonej przez osob niepoczytaln samej sobie ani zobowizanemu do nadzoru. Niewypowiedzian przesank, wynikajc z caoksztatu przepisw jest aby szkoda bya wyrzdzona w sposb bezprawny, cho niezawiniony, bo niepoczytalny. Jeeli zatem wariat zabije kogo w obronie koniecznej nikt nie poniesie odpowiedzialnoci, bo nie dziaa bezprawnie. Przepis wymienia przyczyny niepoczytalnoci a) a) wiek do 13 lat; b) b) stan psychiczny np. choroba psychiczna, niedorozwj umysowy, inne zaburzenia trwae lub przemijajce; c) c) stan cielesny np. inwalidztwo, guchota, lepota, podeszy wiek. II. Odpowiedzialno za szkod ponosi ten, kto by zobowizany do nadzoru nad niepoczytalnym bezporednim sprawc szkody. Wedug przepisu obowizek nadzoru moe wynika z: - - ustawy rodzice w stosunku do dzieci, opiekun, kurator; - - umowy niania w stosunku do dziecka, wychowawca na koloniach; - - podjcia staej pieczy faktycznej obowizek nie wynika ani z ustawy ani z umowy, osoba ta przyjmuje dobrowolnie na siebie ten obowizek (chodzi o piecz faktyczn, dobrowoln i sta).

III. Odpowiedzialno oparta na domniemaniu winy w nadzorze (culpa in custodiendo). Zobowizany do nadzoru odpowiedzialny jest za szkod, chyba e uczyni zado obowizkowi nadzoru jest to formua domniemania winy w nadzorze (sformuowanie chyba e oznacza, e ustawodawca zakada stan przeciwny, ciar dowodu jest wic przerzucony na pozwanego). Odpowiada zatem za czyn cudzy, ale i za czyn wasny tj. niedopenienie nadzoru nie jest jednak bezporednim sprawc szkody. Dla przypisania odpowiedzialnoci wystarcza sam fakt wyrzdzenia szkody przez osob niepoczytaln w poczeniu z tym, e na odpowiedzialnym ciy obowizek nadzoru (przesanki, ktre dowodzi powd). Ustawodawca z gry zakada zatem zaniedbanie nadzoru tzn. e wina w nadzorze jest domniemana. Jest to domniemanie prawne wzruszalne nadzorujcy moe zwolni si od odpowiedzialnoci dowodzc, e dopeni swojego obowizku. Domniemanie winy oznacza zaostrzenie odpowiedzialnoci pozwanego obejmuje sytuacje, w ktrych nadzorujcy zawini, ale take te, gdy nie zawini, lecz nie udao mu si wykaza braku winy. Zakres nadzoru. Zobowizany do nadzoru tzn. do czego? W przypadku osb niepoczytalnych z powodu stanu psychicznego, cielesnego chodzi o biec ochron podopiecznego i kontrol jego poczyna. Bardziej problematyczne jest to w stosunku do dziecka czy nadzr obejmuje ponadto nauk, wpajanie zasad prawidowego zachowania? Czy jeeli rodzic nadzorowa prawidowo dziecko, a nie dopeni obowizkw wychowawczych, to powinien on odpowiada? Przyjcie rozszerzonego ujcia obowizku nadzoru powoduje, e rodzice niemal nigdy nie bd w stanie przeprowadzi dowodu braku winy w nadzorze. Odpowiedzialno rodzicw przybraaby charakteru obiektywnego odpowiadaliby niczym na zasadzie ryzyka. Stosowanie takiego podejcia naley ograniczy do skrajnych przypadkw. Przyjmujemy ujcie wsze chodzi o bieca kontrola poczyna dziecka. IV. Okolicznoci zwalniajce - - dowd braku winy w nadzorze udowodnienie, e pozwany uczyni zado obowizkowi nadzoru obala domniemanie; - - dowd, e szkoda byaby powstaa take przy starannym wykonywaniu nadzoru dowd braku zwizku przyczynowego midzy ewentualnymi zaniedbaniami nadzorujcego a powstaniem szkody. Przeprowadzanie obu tych dowodw jest trudne.

Niekiedy odpowiedzialno z art. 427. nie wchodzi w gr nikt nie sprawowa nadzoru nad niepoczytalnym lub osoba zob. do nadzoru zwolnia si od odpowiedzialnoci. Osoba odpowiedzialna moe te okaza si niewypacalna. W takich sytuacjach w art. 428. przewidziano posikow odpowiedzialno sprawcy szkody na zasadzie susznoci. Art. 428. Gdy sprawca z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego nie jest odpowiedzialny za szkod, a brak jest osb zobowizanych do nadzoru albo gdy nie mona od nich uzyska naprawienia szkody, poszkodowany moe da cakowitego lub czciowego naprawienia szkody od samego sprawcy, jeeli z okolicznoci, a zwaszcza z porwnania stanu majtkowego poszkodowanego i sprawcy, wynika, e wymagaj tego zasady wspycia spoecznego. Odpowiedzialno wchodzi w gr gdy

a) a)

sprawca nie jest odpowiedzialny za szkod (czasami mgby odpowiada na zas. ryzyka); b) b) brak jest osb zobowizanych do nadzoru albo nie mona od osb zobowizanych do nadzoru uzyska naprawienia szkody (tzn. s osoby zob. do nadzoru ale zwolniy si z odp., albo nie mona od nich faktycznie uzyska odszkod.); c) c) z okolicznoci a zwaszcza z porwnania stanu majtkowego poszkodowanego i sprawcy wynika, e wymagaj tego zasady wspycia spoecznego. Gdy spenione s wyej wymienione warunki to: poszkodowany moe da cakowitego lub czciowego naprawienia szkody od samego sprawcy. Nie ma zastosowania zasada penego odszkodowania sd ocenia zakres obowizku naprawienia szkody (w caoci lub w czci). Sd musi zbada szkod i sprawdzi czy spenione s wszystkie przesanki oprcz poczytalnoci. Jeeli np. sprawca szkody nie odpowiada z art. 415., bo dziaa w okolicznociach wyczajcych bezprawno, to tym bardziej nie odpowie w oparciu o zasad susznoci.

ODPOWIEDZIALNO ZA PODWADNEGO art. 430. Art. 430. Kto na wasny rachunek powierza wykonanie czynnoci osobie, ktra przy wykonywaniu tej czynnoci podlega jego kierownictwu i ma obowizek stosowa si do jego wskazwek, ten jest odpowiedzialny za szkod wyrzdzon z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynnoci. I. 1. SZKODA MUSI BY WYRZDZONA PRZEZ PODWADNEGO. Odpowiedzialno z art. 430. obejmuje naprawienie szkody wyrzdzonej przez podwadnego tj. osob, ktra przy wykonywaniu powierzonej jej czynnoci podlega kierownictwu i ma obowizek stosowa si do wskazwek przeoonego. Jest to szerokie ujcie podwadnego. Podstawa prawna stosunku podwadnoci nie jest istotna (np. stosunek pracy; hierarchii subowej wojskowa, policyjna), moe to by stosunek czysto faktyczny (np. ojciec prowadzi przedsibiorstwo i pomagaj mu synowie cho nie s formalnie zatrudnieni s ojcu faktycznie podporzdkowani). Problematyczna jest kwestia pracownika wysoko wykwalifikowanego np. lekarz zatrudniony w ZOZ, wykonujc czynnoci stricte lecznicze nie jest podwadnym dyrektora zakadu, moe by podwadnym w zakresie czynnoci czysto technicznych, organizacyjnych, ale w leczeniu brak jest podporzdkowania. Dyrektor nie odpowiada za lekarza jak za podwadnego.

2.PODWADNY MA WYRZDZI SZKOD PRZY WYKONYWANIU POWIERZONEJ MU CZYNNOI. Zakrela to granice odpowiedzialnoci za szkody wyrzdzone w zakresie swoich spraw osobistych (np. bjka) przeoony nie odpowiada. Midzy szkod a powierzonym zakresem czynnoci musi zachodzi pewien zwizek (czasowy, miejscowy, funkcjonalny). Chodzi o odrnienie szkd powstaych przy wykonywaniu powierzonych czynnoci od tych powstaych przy okazji wykonywania tych czynnoci te nie obciaj przeoonego. np. nieprawidowe wykonanie naprawy hydraulicznej przez hydraulika ze spdzielni, wskutek ktrej dochodzi do zalania mieszkania to szkoda przy wyk. powierz. czynn, a wic obciy przeoonego. Co jeli ten sam hydraulik nieostronie poruszajc si stucze cenn waz? Co jeli ukradnie obraz? Przyjmuje si, e jeeli podwadny dziaa w zakresie interesu osobistego, to tu przebiega granica odpowiedzialnoci przeoonego gdy wchodzi w gr motyw wasny (hydraulik wda si w bjk z klientem) jest to raczej szkoda powstaa przy okazji wyk. czynn. Jeeli jednak szkoda wyrzdzona jest w zwizku funkcjonalnym z powierzon czynnoci choby nawet nie bezporednio odpowiada przeoony. Przypadek z waz do obowizkw pracownika byo dooenie naleytej starannoci, zatem mona uzna to za szkod przy wykonywaniu powierz. czynn.. 3. SZKODA MUSI BY WYRZDZONA Z WINY PODWADNEGO. wina jest przesank odp., a nie podstaw odp. przeoony odp. na zas. ryzyka. II. Odpowiada przeoony os. fizyczna lub prawna, w zalenoci kto powierzy podwadnemu wykonywanie czynn. na wasny rachunek (i kto moe podwadnym kierowa i wydawa mu polecenia jest to jednak kwestia drugorzdna). W zoonej strukturze organizacyjnej trudno jest niekiedy ustali waciwego przeoonego, czasami sprawca podlega de facto wicej ni jednej osobie. Na gruncie art. 430 mona mie tylko 1 przeoonego, a decydujce dla przypisania odp. jest wanie kryterium powierzenia czyn. na wasny rachunek, nie chodzi za o czysto techniczne rozumienie przeoonego. Powierzenie na wasny rachunek wie si z ustaleniem w czyim interesie dziaa podwadny na czyj korzy w sensie gospodarczym, ekonomicznym. Przeoonym dla zwykego pracownika bdzie nie majster czy kierownik, ale waciciel przedsibiorstwa (dzierawca, spka akcyjna, etc). III. Przeoony odpowiada na zasadzie ryzyka, czyli niezalenie od winy wasnej, cho nie wykluczone, e w konkretnych przypadkach bdzie ponosi win np. brak nadzoru, zatrudnienie alkoholika, ze poinstruowanie nie ma to jednak znaczenia na gruncie art. 430. Jest to odpowiedzialno surowa. Przeoony osiga korzyci z pracy podwadnych, jest wic obciony ryzykiem ich dziaa, ponadto uzasadnia to fakt, e ma moliwo kierowania ich dziaaniem. Kto kto posuguje si wielkimi ilociami podwadnych stanowi sam w sobie rdo niebezpieczestwa. Z tak konstrukcja przemawiaj te wzgldy ochrony poszkodowanego musi mie realne moliwoci wyegzekwowania odszkodowania, a przeoony daje temu wiksze gwarancje. Nie jest to jednak odp. obiektywna w czystej postaci zaley od winy bezporedniego sprawcy tj. podwadnego. IV. Brak jest okolicznoci zwalniajcych. Przeoony moe jedynie podway ktr z przesanek odpowiedzialnoci. ODPOWIEDZIALNO ZA OSOBY KTRYMI SI POSUONO art. 429.

Art. 429. Kto powierza wykonanie czynnoci drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkod wyrzdzon przez sprawc przy wykonywaniu powierzonej mu czynnoci, chyba e nie ponosi winy w wyborze albo e wykonanie czynnoci powierzy osobie, przedsibiorstwu lub zakadowi, ktre w zakresie swej dziaalnoci zawodowej trudni si wykonywaniem takich czynnoci. Odpowiedzialno ta w praktyce ma stosunkowo rzadkie zastosowanie. I. (1) Chodzi o szkod wyrzdzon przez osob, ktrej powierzono wykonanie czynnoci a contrario do art. 430 nie bdca podwadnym. Osoba ta pozostaje zatem samodzielnym, nie podlegajcym kierownictwu, wykonawc czynnoci np. z umowy o dzieo, zlecenia. (2) Ta szkoda musi by wyrzdzona przy wykonywaniu powierzonej czynnoci (str. 50). Nie jest tu konieczne wykazanie, e osoba wykonujca czynno ponosi win. II. Gdy dwa wyej wymienione warunki s spenione, to za szkod odpowiada ten kto powierzy wykonanie czynnoci drugiemu. Chodzi tu o osob, ktra jest stron umowy o dzieo, umowy zlecenia, powierza wykonanie czynnoci. Nie musi temu towarzyszy aden konkretny stosunek prawny. Nie badamy te czy powierzenia nastpio na wasny rachunek, czy nie. III. Powierzajcy odpowiada na zasadzie domniemanej winy w wyborze culpa in eligendo. IV. Z odpowiedzialnoci powierzajcy wyk. czynnoci moe si zwolni jeeli: przeprowadzi dowd braku winy w wyborze udowodni, e dooy naleytej starannoci przy wyborze chodzi o wykazanie, e wybra staranie osob o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych, odpowiednim stanie psychicznym, fizycznym; udowodni, e wykonanie czynnoci powierzy profesjonalicie (osobie, przedsibiorstwu lub zakadowi, ktre w zakresie swej dziaalnoci zawodowej trudni si wykonywaniem takich czynnoci). Nie bada si wwczas nawet winy w wyborze. Ta okoliczno zwalniajca powoduje, e przepis jest rzadko wykorzystywany w praktyce, gdy z reguy powierzamy wykonanie czynnoci , osobom, ktre si tym trudni. Art. 429 dotyczy sytuacji, gdy kto powierza zadanie amatorowi.

Czasami pojawia si problem konkurencji odpowiedzialnoci z art. 429 i odp. kontraktowej z art. 474 ta ostatnia jest dalej idca i surowsza.

ODPOWIEDZIALNO SKARBU PASTWA ZA FUNKCJONARIUSZY. Konstrukcja jest taka sama, ale ze wzgldu na szczeglny rodzaj podmiotu odpowiadajcego jest to nieco odrbna problematyka - bardzo wana z punku widzenia gwarancji praw obywatelskich. Historia. Po II wojnie wiatowej do roku 1956 przewidziana bya odpowiedzialno SP, gdy szkoda powstaa przy wykonywaniu czynnoci gospodarczych, a wic za szkody wyrzdzone przez swych funkcjonariuszy w zakresie dziaalnoci gospodarczej pastwa (dominium). Za czynnoci wadcze (imperium) pastwo w zasadzie nie odpowiadao. Orzecznictwo starao si jednak moliwie szeroko ujmowa dziaalno gosp. pastwa (za tak uznano np. prowadzenie prochowni wojskowej) Ustawa z 15 listopada 1956 o odpowiedzialnoci pastwa za szkody wyrzdzone przez funkcjonariuszy pastwowych wprowadzia formu odpowiedzialnoci za funkcjonariusza p-wego. Przewidywaa pen odpowiedzialno SP za dziaalno f-szy zrywajc z podziaem na sfer dominium i imperium. Art.1. stanowi: Pastwo odpowiada za szkod wyrzdzon przez funkcjonariusza pastwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynnoci. - peny zakres odp. Art. 3: Do odpowiedzialnoci Pastwa stosuje si przepisy prawa cywilnego. Podstawy odp. miay by zatem oceniane zgodnie z kodeksem zobowiza i zawartych w nim przesanek. Zatem gdy wchodzia w gr odp. SP za funkcjonariuszy moliwe byo przyjcie 3 podstaw odp. SP odpowiada za f.: jak za organ dzi 416 jak za podwadnego dzi 430 jak za osob, ktrej powierzono wykonanie czynnoci dzi art. 429 Zawsze trzeba byo ustali jak funkcjonariusz dziaa. W tych wypadkach przepisy zakaday, e funkcjonariusz musia ponosi win odp. SP uzaleniona bya zatem przez te przepisy od winy f-sza. Problemem, ktry si pojawia bya odpowiedzialno SP za lekarza publicznej suby zdrowia nie wystarczaa kwalifikacja lekarza jako f-sza pastwowego, trzeba byo ponadto wykaza, e wykonywa czynnoci lecznicze jako podwadny SP, w ramach czynn. leczniczych nie podlega on przecie kierownictwu. Prbowano te za podstaw odp. uzna art. 429, ale wwczas SP mg si atwo zwolni wykazujc, e przecie poleci wykonanie czynn. profesjonalicie lekarzowi. Pierwotne projekty k.c. nie zawieray przepisw dot. odp. SP. Tu przed uchwaleniem wczono jednak do projektu przepisy ustawy z 1956, wskazujc na istotn rol tej problematyki, ch nadania tym przepisom wyszej rangi. Pominito oczywicie odesanie do prawa cywilnego, przeoczono jednak wynikajce z tak skonstruowanej regulacji problemy. Nastpi problem ze zrozumieniem art. 417. dawnego art. 1. W ustawie z 1956 art. 1. by 6

oglna deklaracj odpowiedzialnoci SP za wszelk dziaalno f-szy (rozszerza odp.), lecz nie stanowi samodzielnej podstawy odpowiedzialnoci, bo art. 3. odsya do zasad okrelonych w pr. cywilnym. Wobec trudnoci interpretacyjnych zwizanych z odpowiedzialnoci lekarzy SN uzna art. 417. za samodzieln podstaw odpowiedzialnoci zawiera przesanki, jest podstaw roszcze (417: lekarz to f-usz nie trzeba szuka dodatkowych podstaw odp.). Problem w tym, e w przepisie tym nie ma sowa o winie (bo w ustawie z 1956 odpowiedni przepis by tylko deklaracj odpowiedzialnoci, a przesanek naleao szuka w k.z.). Wyczenie winy z przesanek odp. SP szo jednak za daleko SP odpowiadaby jak zakad ubezpiecze w kadym przypadku wyrzdzenia szkody przez f-sza wykonujcego powierzone mu czynnoci i to niezalenie od winy f-sza. Tote SN w wytycznych z 1971 (15. II) przyj e niewypowiedzian w 417 przesank winy naley wyprowadzi z oglnych przepisw o odp. cywilnej. Dodano j do 417 posugujc si wykadni systemow (po 415zas. winy, a przed 418wina kwalifikowana i 419odp. w przypadku jak przyjto braku winy). W drodze orzeczniczej zostao wic ustalone, e szkoda musi zosta wyrzdzona z winy f-sza ponad przesanki wymienione w 417. SN stara si jednak uatwi poszkodowanemu dowd winy f-sza, przez przyjcie tzw. koncepcji winy anonimowej nie jest konieczny zindywidualizowany dowd winy tj. udowodnienie winy konkretnego f-sza, lecz wystarczy wykazanie, e poszkodowany dozna szkody na skutek nieprawidowego f-wania suby, instytucji, ktra zaatwiaa jego spraw. Ten stan prawny obowizywa do 1997r, kiedy w ycie wesza Konstytucja stanowica w art. 77. ust. 1. Kady ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka zostaa mu wyrzdzona przez niezgodne z prawem dziaanie organu wadzy publicznej.. Wynika z niego, e przesank odp. ma by dziaanie niezgodne z prawem, a nie wina. Cz doktryny twierdzia, e art. 77. powinien sta si samodzieln podst. odp. przez art. 8. ust. 2. Przeciwny temu by m.in. Szpunar twierdzi, e 77 nie zawiera penej normy, nie daje odpowiedzi na to kto odpowiada, czy take za zaniechanie, czy chodzi tylko o niezgodno z prawem obowizujcym czy cywilistycznie ujmowana bezprawno. Powstao pytanie czy art. 417 w dotychczasowej interpretacji jest zgodny z Konst. TK wyrokiem z dnia 4.XII.2001 orzek: Art. 417 rozumiany w ten sposb, e Skarb Pastwa ponosi odpowiedzialno za szkod wyrzdzon przez niezgodne z prawem dziaanie funkcjonariusza pastwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynnoci, jest zgodny z art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. A zatem tylko jeli rozumie si go tak, e odp. SP jest uzaleniona od bezprawnoci dziaania f-sza, a nie od jego winy. Zamano tym samym dotychczasow, utrwalon lini orzecznictwa, cho praktyczna rnica nie jest znaczna biorc pod uwag stosowan koncepcj winy anonimowej (dowd tej winy by niejako zbieny z dowodem bezprawnoci). Art. 77 mwi o organie wadzy publicznej, a zatem odnosi si na pewno do sfery imperium, ale czy take do dziaa gospodarskich? Czy orz. TK odnosi si do caej problematyki odp. SP czy tylko do sytuacji, gdy f-sz wyrzdzi szkod wykonujc czynnoci wadcze? Jeeli przyjmiemy to drugie rozumienie to wracamy do podziau sprzed 1956 na sfer imperium (i tu przesank jest bezprawno) oraz dominium (wina, chyba anonimowa). Nie powinno si tego tak rozumie SP powinien odpowiada wobec obywatela na jednolitych podstawach, bez wzgldu na sfer dziaa, z ktr wizao si wyrzdzenie szkody. (U: naley odnosi 417 do imperium i dominium z tak sam interpretacj) ODOPWIEDZIALNOC NA PODSTAWIE ART. 417. Art. 417. 1. Skarb Pastwa ponosi odpowiedzialno za szkod wyrzdzon przez funkcjonariusza pastwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynnoci. 6

 2. Funkcjonariuszami pastwowymi w rozumieniu niniejszego tytuu s pracownicy organw wadzy, administracji lub gospodarki pastwowej. Za funkcjonariuszy pastwowych uwaa si rwnie osoby dziaajce na zlecenie tych organw, osoby powoane z wyboru, sdziw i prokuratorw oraz onierzy si zbrojnych. I. (1) Szkoda ma by wyrzdzona przez funkcjonariusza pastwowego - kto nim jest mwi 2. 1) 1) pierwsza grupa to pracownicy organw wadzy, administracji lub gospodarki pastwowej dotyczy to kadej osoby zatrudnionej na podstawie umowy o prac (stosunek pracy wony w ministerstwie). Tylko oni s f-szami p-wymi, pozostae grupy uwaa si za takich i stosuje si do nich przep.; 2) 2) osoby dziaajce na zlecenie tych organw nie chodzi tylko o zlecenie w rozumieniu k.c. take zlecenie faktyczne, powierzenie; 3) 3) osoby powoane z wyboru (posowie, senatorowie); 4) 4) sdziowie i prokuratorzy; 5) 5) onierze si zbrojnych. (2) Przy wykonywaniu powierzonych mu czynnoci szeroka interpretacja (rozrnienie od pojcia przy okazji wyk.) Trzeba ustali zakres czynnoci subowych f-sza oraz zwizek midzy szkod a powierzonymi czynnociami (miejscowy, czasowy, funkcjonalny). np. - f-sz policji po subie znajduje si na zabawie, wybuch bjka, podejmuje interwencj, zadziaa intensywnie powstaa szkoda. jest zw. funkcjonalny midzy zadaniami mu powierzonymi jako policjantowi a wyrzdzon szkod. - policjant zawaszczy oddane pienidze w czasie przeszukania, dziaa w interesie wasnym, ale umoliwio mu to penienie przez niego tej funkcji istniej zwizek (fsze czsto maj pewien zakres wadztwa i mog stosowa rodki przymusu wobec obywateli jeeli szkoda jest wyrzdzona w zwizku z wykonywaniem przysugujcych f-szowi uprawnie, a poszkodowany nie mg si temu sprzeciwi, to jest ona wyrzdzona przy wykonywaniu czynn. i nie wycza tego nawet dziaanie z motywu cile osobistego). (3) Prze niezgodne z prawem zachowanie. II. Odpowiada SP, a jeeli szkod wyrzdzi f-sz pastwowej os. prawnej, to odp. ta osoba art. 420. Art. 420. Jeeli szkoda zostaa wyrzdzona przez funkcjonariusza pastwowej osoby prawnej, odpowiedzialno za szkod ponosi zamiast Skarbu Pastwa ta osoba prawna. III. Zasad odp. jest zasada ryzyka (na tej zasadzie odpowiada te przed 2001, ale jedna z przesanek odp. bya wina f-sza by to jednak przesanka, a nie podstawa odp.) IV. Brak jest okolicznoci zwalniajcych (mona jedynie dowodzi, e nie zostaa speniona ktra z przesanek). 6

Art. 418 przewidywa odp. SP za szkod wyrzdzon przez f-sza na skutek wydania orzeczenia lub zarzdzenia chodzio najczciej o dec. adm. SP odpowiada, gdy przy wydaniu orzeczenia lub zarzdzenia nastpio naruszenie prawa cigane w trybie postpowania karnego lub dyscyplinarnego, a wina sprawcy szkody zostaa stwierdzona wyrokiem karnym lub orzeczeniem dyscyplinarnym albo uznana przez organ przeoony nad sprawc szkody. Chodzio wic o win podwjnie kwalifikowan (szczeglny rodzaj naruszenia i szczeglnie stwierdzony). Obywatel musia uzyska najpierw ten prejudykat. Moc orzeczenia TK z 4.XII.2001 art. 418 utraci moc. Cho problem ze szkodami powstaymi na skutek orzecze i dec. pozosta w tej materii konieczna jest odrbna regulacja ustawowa.

ROZSZERZONA ODPOWIEDZIALNO ART. 419. Art. 419. W wypadku gdy Skarb Pastwa nie ponosi wedug przepisw niniejszego tytuu odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez funkcjonariusza pastwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynnoci, poszkodowany moe da cakowitego lub czciowego naprawienia szkody przez Skarb Pastwa, jeeli dozna uszkodzenia ciaa lub rozstroju zdrowia albo utraci ywiciela, a z okolicznoci, zwaszcza ze wzgldu na niezdolno poszkodowanego do pracy albo ze wzgldu na jego cikie pooenie materialne, wynika, e wymagaj tego zasady wspycia spoecznego. Jest to odpowiedzialno na zasadzie susznoci, wchodzi w gr gdy spenione s nastpujce przesanki: 1. 1. szkoda jest wyrzdzona przez f-sza pastwowego; 2. 2. przy wykonywaniu powierzonej mu czynnoci; 3. 3. musi to by jedna z wymienionych rodzajw szkd na osobie (nie dotyczy szkody na mieniu): - - uszkodzenie ciaa - - rozstrj zdrowia - - utrata ywiciela 4. 4. szkoda jest wyrzdzon w sytuacji gdy SP nie ponosi odp. na podstawie przepisw o odp. = dziaanie nie byo sprzeczne z prawem. 5. 5. z okolicznoci, zwaszcza ze wzgldu na niezdolno poszkodowanego do pracy albo ze wzgldu na jego cikie pooenie materialne, wynika, e przyznania odszkodowania wymagaj zasady wspycia spoecznego. Orzecznictwo precyzuje te sytuacja, aby SP nie sta si instytucj ubezpieczeniow. Z.w.s bd przemawiay za zasdzeniem odszkodowania, jeeli dziaanie f-sza podjte byo w interesie oglnym (kazus obowizkowych szczepie i wyjtkowej reakcji organizmu dziecka). Jeeli dziaanie byo podjte tylko w interesie poszkodowanego nie naley przypisywa SP odpowiedzialnoci.

ODPOWIEDZIALNO JEDNOSTEK SAMORZDU TERYTORIALNEGO ART. 420. Do 1990 roku administracja pastwowa bya jednolita od szczebla centralnego do gminnego i caa odpowiedzialno SP opieraa si na art..417. Gdy powoano gminy jako jednostki ST jako odrbne osoby prawne od SP, pojawi si problem jak odpowiadaj j.s.t. Do noweli z 1996 roku byy wtpliwo na jakiej podstawie maj odpowiada j.s.t. za dziaania ich f-szy. W doktrynie wyraano dwa pogldy: - w drodze analogii trzeba stosowa przepisy art.417, 418 i 419. Gmina powinna odpowiada tak jak SP gminy to reprezentacja administracji pastwowej na szczeblu samorzdowym (Radwaski). - wg Czachrskiego brak byo regulacji prawnej (odesania do tych przepisw) i trzeba byo stosowa oglne przepisy o odpowiedzialnoci cywilnej osb prawnych (art.416, 430, 429 itd.) to rozwizanie wprowadzao nierwne traktowanie jednostek speniajcych te same funkcje w pastwie funkcje administracji i zarzdzania. Nowela z 23 sierpnia 1996 roku (grudzie 1996) przyja system pierwszy art.420 i art.420. Wyrniono 2 kategorie dziaa: - wykonywanie zada wasnych art. 420, - wykonywanie zada zleconych albo powierzonych art.420. Art. 4201. 1. Jeeli szkoda zostaa wyrzdzona przez funkcjonariusza jednostki samorzdu terytorialnego przy wykonywaniu powierzonej mu czynnoci, odpowiedzialno za szkod ponosi ta jednostka samorzdu terytorialnego, w ktrej imieniu czynno bya wykonywana. Przepisy art. 418, 419 i 420 stosuje si odpowiednio. 2. Funkcjonariuszami jednostek samorzdu terytorialnego w rozumieniu niniejszego tytuu s pracownicy samorzdowi, radni, wjtowie (burmistrzowie, prezydenci miast), czonkowie zarzdw powiatw i wojewdztw, a take inne osoby, do ktrych stosuje si przepisy o pracownikach samorzdowych. Za 6

funkcjonariuszy jednostek samorzdu terytorialnego uwaa si take osoby dziaajce na zlecenie organw jednostek samorzdu terytorialnego oraz ich zwizkw. Art. 4202. Jeeli jednak szkoda zostaa wyrzdzona przez funkcjonariusza jednostki samorzdu terytorialnego przy wykonywaniu okrelonych ustawami zada z zakresu administracji rzdowej lub zleconych przez ustawy albo powierzonych, odpowiedzialno za szkod ponosz Skarb Pastwa i jednostka samorzdu terytorialnego solidarnie. Do 1996 roku odpowiedzialno za szkody wyrzdzone przy wykonaniu zada zleconych ponosi wycznie SP (zgodnie z art. 417. 2. funkcjonariusz gminny, ktry wykonywa te zadania, by traktowany jak funkcjonariusz pastwowy, bo dziaa na zlecenie organw pastwa). Nowela wprowadzia odpowiedzialno solidarn j.s.t. i SP. Podyktowane jest to ochron poszkodowanego. Niekiedy trudno jest poszkodowanemu ustali czy chodzi o zadania wasne czy zlecone. Nie musi tego ustala powdztwo wytaczane jest przeciwko obu podmiotom. Rozwizanie to odpowiada oglnym zasadom z art. 441. Art. 421. Przepisw powyszych o odpowiedzialnoci Skarbu Pastwa albo jednostki samorzdu terytorialnego za szkod wyrzdzon przez funkcjonariusza nie stosuje si, jeeli odpowiedzialno ta jest uregulowana w przepisach szczeglnych.

ODPOWIEDZIALNO ZA ZWIERZTA art. 431. Art. 431. 1. Kto zwierz chowa albo si nim posuguje, obowizany jest do naprawienia wyrzdzonej przez nie szkody niezalenie od tego, czy byo pod jego nadzorem, czy te zabkao si lub ucieko, chyba e ani on, ani osoba, za ktr ponosi odpowiedzialno, nie ponosz winy. I. Chodzi o szkod wyrzdzon z wasnego popdu przez zwierzta chowane, albo takie ktrymi si czowiek posuguje (oswojone). S to zatem zwierzaki, nad ktrych zachowaniami czowiek sprawuje biec kontrol. Mog to by zatem zwierzta gospodarskie ale i domowe, cyrkowe i w zoo. Zwierztom chowanym przeciwstawia si zwierzta yjce w stanie wolnym (nie dzikie lew w zoo te jest dziki). Czy moliwa jest odpowiedzialno za szkod wyrzdzon przez zwierzta yjce w stanie wolnym? Zastanawiano si czy zwierzta w rejonach owieckich mog by

traktowane jako chowane prze te rejony, uznano jednak, e jest to zwizek zbyt luny. Moe najwyej wchodzi w gr odpowiedzialno cywilna oglna. Gdy te zwierzta stanowi jakie zagroenie to odpowiedzialno ponosi j.s.t. za zaniedbanie swych f-szy, albo SP gdy s to tereny powszechnie uywane. Ustawa Prawo owieckie z 1995r. okrela przypadki odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez zwierzta w stanie wolnym: Dzierawca lub zarzdca obwodu owieckiego odpowiada za szkody wyrzdzone przez dziki, osie, jelenie, daniele i sarny w uprawach i podach rolnych. Jest to odp. administracyjna. Art.50 przewiduje, e SP odpowiada za szkody wyrzdzone przez zwierzta owne objte caoroczn ochron, odpowiada take za szkod wyrzdzon przez wilki wrd zwierzt gospodarskich z wyczeniem atakw na drb. Zwierz chowane musi wyrzdzi szkod z wasnego popdu gdy jest narzdziem w rku czowieka stosuje si art. 415. (np. szczucie kogo psem) II. Za tak powsta szkod odpowiada ten kto zwierze chowa albo si nim posuguje. Jest to kryterium faktyczne.- nie badamy kto jest wacicielem (te role mog by rozdzielone np. waciciel stadniny konia chowa, ale wypoyczajcy si nim posuguje) III. Jest to odpowiedzialno na zasadzie domniemanej winy w nadzorze (culpa in custodiendo). Odp. ta jest zoona. Obowizek nadzoru obejmuje powinno zapewnienia takich warunkw, by zwierze nie ucieko. Jeeli ucieko, nie wyczy to odp. wina polega na dopuszczeniu do ucieczki. Zakres odp. jest szerszy co wida po analizie okolicznoci zwalniajcych. IV. Okolicznoci zwalniajce. Od odp. moe uwolni si jeeli udowodni, e ani on (chowajcy, ,posugujcy si), ani osoba, za ktr ponosi odpowiedzialno, nie ponosz winy. Dowd braku winy wasnej nie wystarcza np. dziecko na spacerze z psem (mg nawet uciec ten pies:), ktry wyrzdza szkod odpowiada bdzie chowajcy zwierz (nie dziecko:) tj. rodzic. Dowd zwalniajcy musiaby obj brak winy rodzica i dziecka. Czyli jest to z jednaj strony odp. za czyn wasny (na zas. winy), z drugiej za za czyn cudzy (na zas. ryzyka!). Jest to przypadek odpowiedzialnoci mieszanej. Moe si okaza, e udao si przeprowadzi dowd zwalniajcy, ale i wtedy poszkodowany moe da naprawienia szkody w caoci lub w czci art.431. 2. przewiduje bowiem odpowiedzialno na zasadzie susznoci. 2. Chociaby osoba, ktra zwierz chowa lub si nim posuguje, nie bya odpowiedzialna wedug przepisw paragrafu poprzedzajcego, poszkodowany moe od niej da cakowitego lub czciowego naprawienia szkody, jeeli z okolicznoci, a zwaszcza z porwnania stanu majtkowego poszkodowanego i tej osoby, wynika, e wymagaj tego zasady wspycia spoecznego. Nie dziaa tu zas. penego odszkodowania sd ma moliwo miarkowania. Bierze pod uwag wszystkie okolicznoci sprawy, w szczeglnoci porwnuje stan majtkowy. W tym przypadku w gr wchodz trzy zasady odpowiedzialnoci(!).

ODPOWIEDZIALNO ZA RZECZY art. 433. i 434. 1. ZA SZKOD POWSTA PRZEZ WYRZYCENIE, WYLANIE LUB PSDNICIE PRZEDMIOTU Z POMIESZCZENIA art. 433. Art. 433. Za szkod wyrzdzon wyrzuceniem, wylaniem lub spadniciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia jest odpowiedzialny ten, kto pomieszczenie zajmuje, chyba e szkoda nastpia wskutek siy wyszej albo wycznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za ktr zajmujcy pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialnoci i ktrej dziaaniu nie mg zapobiec. To odpowiedzialno wywodzca si z prawa rzymskiego (actio defusis vel delictis), rzadko wystpujca w praktyce. I. Szkoda powstaje przez wyrzucenie, wylanie lub spadnicie przedmiotu z pomieszczenia doniczki, butelki itd. Co z przeciekami wody? W przypadku zalania, jeli uznamy to za wylanie wody i zastosowanie znajdzie art. 433. to odp. jest surowa na zas. ryzyka, w przeciwnym razie przyjmiemy odp. z art. 415. Stanowisko SN byo zmienne. Pocztkowo stwierdzono, e mieci si to w ramach wylania z pomieszczenia, potem od tego odstpiono art. 415. Doktryna nie bardzo si z tym zgadzaa wylanie z pomieszczenia to nie tylko wylanie przez okno, ale take z pomieszczenie do pomieszczenia. Pajor twierdzi, e art. 433. obejmuje zalanie. Co jeli kto wyrzuca przed,. z okna by w kogo trafi? Odp. z 433 nie wchodzi w gr wyrzucenie to tylko sposb dziaania. Umylne wyrzdzenie szkody przez wylanie lub wyrzucenie to odpowiedzialno za win umyln z art. 415. Problem spadajcego z dachu niegu, sopli? Te nie jest to sytuacja objta 433 ( nie ma tu ju w ogle pomieszczenia), odpowiada ten, kto mia dba o budynek: zarzdca, administrator na zas. winy. II. Opowiada ten kto pomieszczenie zajmuje. Nie chodzi o kryterium formalne czy jest wacicielem, najemc, etc to nie ma znaczenia. Wymagana jest sytuacja czysto faktyczna - moe by to dziki lokator. Pytanie tylko co znaczy kto zajmuje pomieszczenie? Chodzi osob, ktra faktyczne i wyczne wada tym pomieszczeniem, kontrolujc dostp do niego (sam ma nieograniczony). W ten sposb zajmowa pomieszczenie moe jednoczenie kilka osb, wtedy odpowiadaj oni solidarnie za szkod art. 441. Jeeli chodzi o klatki schodowe, strychy, itp. naley bada kto takie pom. zajmuje. III. Odpowiedzialno oparta na zasadzie ryzyka. Nie jest to odpowiedzialno typu sprawczego odpowiada ten kto zajmuje pomieszczenie, chociaby sam nie mia nic wsplnego z wypadniciem, mg si nawet nie znajdowa w pomieszczeniu w chwili zdarzenia. IV. Moe zwolni si od odp. przez wykazanie okolicznoci egzoneracyjnych: a) jeeli wykae, e szkoda nastpia w skutek siy wyszej (zwyky silny wiatr nie jest si wysz)

b) jeeli wyka, e szkoda powstaa wycznie z winy poszkodowanego np. jeli sam cign na siebie szkod c) jeeli wykae, e szkoda powstaa wycznie z winy osoby trzeciej, za ktr zajmujcy pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialnoci i ktrej dziaaniu nie mg zapobiec osob trzeci nie jest poszkodowany, ani wspzajmujcy pomieszczenie, ani zaproszony przez zajmujcego (na zachowanie goci zajmujcy ma wpyw). Chodzi o przypadki, gdy do pomieszczenia kto si wama albo nawet zosta wpuszczony, ale dziaajc samodzielnie sta si intruzem (dziaa przemoc).

2. ZA SZKOD WYRZDZON PRZEZ ZAWALENIE SI BUDOWLI LUB ODERWANIE SI JEJ CZCI. art. 434 Art. 434. Za szkod wyrzdzon przez zawalenie si budowli lub oderwanie si jej czci odpowiedzialny jest samoistny posiadacz budowli, chyba e zawalenie si budowli lub oderwanie si jej czci nie wyniko ani z braku utrzymania budowli w naleytym stanie, ani z wady w budowie. Budowla rozumiana szeroko (pojcie szersze ni budynek). Chodzi o kad konstrukcj wytworzon rk czowieka, trwale zwizan z gruntem. To pojcie obejmuje nie tylko budynki, ale i wiee, konstrukcje przemysowe, wiadukty, konstrukcje podziemne, kanay, tunele, take konstrukcje w trakcie powstawania, ruiny, mosty, mury graniczne, itp., itd. Zawalenie si jest oczywiste. Oderwanie si czci chodzi o oderwanie balkonu, fragmentw tynku, gzymsw, ale take urwanie si windy, przewrcenie si ciany dziaowej. Pknicie rury jest take kwalifikowane jako oderwanie si fragmentu jeli trwale stanowi cz budowli. Spadnicie szyldu nie jest tak traktowane, gdy nie jest to cz budowli. Jest to przymocowane nietrwale, chyba e s to tablice kamienne wmurowane w fasad. Za szkody odpowiada samoistny posiadacz budowli. Osoba, ktra faktycznie wada jak waciciel (i waciciel te). Czsto budynek jest pod nadzorem administratora, lecz on nie jest samoistnym posiadaczem, bo nie wada rzecz dla siebie. Administrator jest dzierycielem moe odpowiada na zasadzie winy, jeeli tolerowa jaki niebezpieczny stan, ale nie z atr.434. Odpowiada na zasadzie ryzyka, niezalenie od winy, chyba e wykae jedn z dwch okolicznoci egzoneracyjnych: 1. 1. zawalenie budowli lub oderwanie nie wynikao z wady w budowie ani 2. 2. z braku utrzymania budowli w naleytym stanie. Musi zatem wskaza inn przyczyn zawalenia \ oderwania i wykaza, e nie jest ona wynikiem braku utrzymania budowli w naleytym stanie lub jej wad. Moe to by 7

zdarzenie zewntrzne np. huragan, tpnicie musi wykaza, e bya to przyczyna wyczna i e nie byo wspprzyczynienia adnej z wymienionych okolicznoci Konstrukcyjnie surowsza jest odpowiedzialno z art. 433. zajmujcy w razie spadnicia odpowiada za wszystkie przyczyny z wyjtkiem trzech, tu za konstrukcja jest odwrotna: posiadacz odpowiada za 2 kategorie przyczyn (chyba e nie wyniko...). W praktyce ryzyko (ciar finansowy) jest wiksze przy art. 434. Dwie kategorie przyczyn z art. 434. sugerowayby win posiadacza, ale wina nie wchodzi tu w gr. Odpowiedzialno bez wzgldu na win, odpowiedzialno na zasadzie ryzyka.

ODPOWIEDZIALNO ZA KORZYSTANIE Z SI PRZYRODY art. 435. i 436. Odpowiedzialno to jest surowa oparta na zasadzie ryzyka. Motywem takiego (surowego) jej uksztatowania jest fakt wykorzystywania si przyrody, natury, nad czowiek nie jest w stanie cakowicie zapanowa. Osoby, ktre z nich korzystaj stwarzaj wzmoone niebezpieczestwo dla otoczenia, powinny by zatem obcione moliwymi konsekwencji. poniewa siy przyrody nie do koca daj si opanowa i moe doj do wyrzdzenia szkody. Jest to dziaanie dozwolone lecz niebezpieczne, dlatego niewystarczajca jest odpowiedzialno na zasadach oglnych, a owo wzmoone niebezpieczestwo jest podstaw zaostrzonej odpowiedzialnoci. Odp. t rnie okrela si w rnych systemach prawnych w systemach common law mwi si o dziaalnoci szczeglnie niebezpiecznej. Polska formua korzystania z si przyrody jest rozwizaniem oryginalnym. Pierwszy raz zastosowany w k.z. ODPOWIEDZIALNO SIAMI PRZYR. ZA RUCH PRZEDSIBIORSTWA PORUSZANEGO

Art. 435. 1. Prowadzcy na wasny rachunek przedsibiorstwo lub zakad wprawiany w ruch za pomoc si przyrody (pary, gazu, elektrycznoci, paliw pynnych itp.) ponosi odpowiedzialno za szkod na osobie lub 7

mieniu, wyrzdzon komukolwiek przez ruch przedsibiorstwa lub zakadu, chyba e szkoda nastpia wskutek siy wyszej albo wycznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za ktr nie ponosi odpowiedzialnoci. 2. Przepis powyszy stosuje si odpowiednio do przedsibiorstw lub zakadw wytwarzajcych rodki wybuchowe albo posugujcych si takimi rodkami. I. Szkoda ma by wyrzdzona przez ruch przedsibiorstwa (lub zakadu) pojcie pb. bywa za rnie rozumiane: 1. 1. w znaczeniu podmiotowym to typ osoby prawnej, typ podmiotu gospodarczego pb. pastwowe; 2. 2. w znaczeniu przedmiotowym przedsibiorstwo to zorganizowany zesp skadnikw niematerial-nych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej(...) art.551 3. 3. w znaczeniu funkcjonalnym rodzaj prowadzenia dziaalnoci gospodarczej s sposb stay, zorganizowany, zawodowy. Art. 435. nie odwouje si do okrelonego znaczenia, cho najblisze jest znaczenie przedmiotowe w wskim, materialnym ujciu maszyny, urzdzenia, budowle suce prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej. Tak rozumiane przedsibiorstwo ma by poruszane siami przyrody. Wyliczenie w przepisie jest przykadowe chodzi rwnie o si wiatru, wody, energi jdrow (tu na og jednak wchodzi w gr odpowiedzialno na podstawi ustawy prawo atomowe jest to odp. absolutna). Konieczne jest tu rozrnienie pb., ktre s poruszane siami przyrody od tych pb., ktre jedynie z tych si korzystaj nie wi si one jednak z istot funkcjonowania danego pb. Np. uycie elektrycznoci jest oczywiste dla kadego nowoczesnego pb. nie oznacza to jednak aby art. 435. dotyczy pb. handlowego jakim jest osiedlowy sklepik (siy przyrody wykorzystuje jedyni pomocniczo). Longchamps twierdzi, e poruszane siami przyrody jest takie przedsibiorstwo, na ktrym siy te wywieraj swe pitno warunkuj jego funkcjonowanie. Przepis stosuje si take do pb. wytwarzajcych rodki wybuchowe albo posugujcych si takimi rodkami, choby nie byy to przedsibiorstwa i zakady poruszane siami przyrody np. kamienioomy czy kopalnie. Szkoda ma by wyrzdzona przez ruch takiego pb. (nie chodzi o ruch si przyrody, one tylko poruszaj pb.). W wskim ujciu ruch oznacza przemieszczanie si elementw w przestrzeni. Na gruncie art. 435. ruch naley rozumie w szerokim funkcjonalnym znaczeniu, jako funkcjonowanie caoci przedsibiorstwa tj. zespou maszyn i urzdze. Odpowiedzialno dotyczy bowiem szkd wynikych nie tylko z przemieszczania si pewnych elementw, ale wanie z funkcjonowania caego pb. Szkoda nie musi pojawi si na terenie pb. np. gdy emisje pyw, gazw zniszcz uprawy, to jest to szkoda wynika z ruchu pb. II. Za szkod odpowiada osoba (fizyczna lub prawna) prowadzca przedsibiorstwo na wasny rachunek. Osoba ta nie musi by wacicielem pb. chodzi o czerpicego korzyci z ruchu pb. np. dzierawca. Fakt odnoszenia korzyci tumaczy konieczno ponoszenia ryzyka.

III. Zasada ryzyka. Uzasadnia to stwarzanie wzmoonego niebezpieczestwa. Odp. ta jest wic niezalena od winy odpowiedzialnego, nie jest to jednak odp. absolutna okolicznoci egzoneracyjne (IV) IV. Przepis przewiduje okolicznoci zwalniajce (okolicznoci egzoneracyjne): 1. 1. szkoda nastpia wskutek siy wyszej; 2. 2. szkoda nastpia wycznie z winy poszkodowanego; 3. 3. szkoda nastpia wycznie z winy osoby trzeciej, za ktr prowadzcy pb. nie ponosi odp. Ad.1) Pojcie siy wyszej (vis major) nie zostao zdefiniowane w prawie. Przyjmuje si wskie, surowsze ujcie siy wyszej odpowiadajce teorii Exnera: sia wysza to zdarzenie zewntrzne w stosunku do podmiotu odpowiedzialnego, nadzwyczajne, nieprzewidywalne i nieodparte. Zdarzenie musi by wic zewntrzne w stosunku do ruchu pb. w znaczeniu przedmiotowym, a wszelkie zdarzenia choby nieprzewidywalne i nieodparte, a majce swe rdo w samym pb. nie bd okolicznoci zwalniajc z odp. np. nie jest si wysz wybuch kota w pb. Ujcie Exnera jest ujciem obiektywnym. agodniejsze jest subiektywne ujcie Goldshmidta sia wysza to kade zdarzenie, ktrego przy dooeniu najwyszej starannoci nie mona przewidzie i odeprze ( nie musi zachodzi zewntrzno zdarzenia). Ad.2) Chodzi o sytuacje, gdy z jednej strony szkoda jest wynikiem ruchu pb. (inaczej art. 435. nie miaby w ogle zastosowania), ale z drugiej strony pozwany bdzie wykazywa, e przyczyn szkody jest zawinione dziaanie poszkodowanego. Pozwany musi wykaza istnienie wszystkich przesanek przypisania winy (naley pamita, e specyficznie widziana jest przesanka bezprawnoci (kady moe sobie dowolnie szkodzi, o ile nie szkodzi innym, nie ma nakazu dbania o swoje interesy). Jeeli szkod w zwizku z ruchem pb. wyrzdzia sobie osoba niepoczytalna, to w stosunku do takiej osoby prowadzcy pb. nie zdoa zwolni si od odp. (cho pewnie byaby ona ograniczona przez art. 362. ale nie cakowicie wyczona). Co oznacza, e szkoda nastpia wycznie z winy poszkodowanego? 1. 1. Warkao szkoda jest wycznie z winy poszkodowanego wtedy gdy wycznie jemu mona przypisa win w danym stanie faktycznym. Przy takim ujciu musielibymy bada czy wszystkie inne osoby, w tym prowadzcy pb. ponosz win i dopiero ustalenie, e wycznie poszkodowany j ponosi (tzn. inni nie) zwalniaoby pozwanego od odp. To za podwaaoby sam zasad odp. prowadzcego pb. przy odp. na zas. ryzyka nie badamy w ogle jego winy, gdy odpowiada niezalenie od niej nie mona wprowadza winy jako kryterium porwnawczego; 2. 2. SN, Petrykowska, Ohanowicz naley bada spraw na paszczynie zwizku przyczynowego: szkoda jest wyrzdzona wycznie z winy poszkodowanego, gdy zawinione zachowanie poszkodowanego jest wyczna przyczyn szkody. Oczywicie jedn z przyczyn bdzie zawsze ruch pb. (bo 435), ale zachowaniu poszkodowanego mona przypisa cechy przyczyny wycznej. Krytyka: zw. przyczynowy jest albo go nie ma nie mona wrd kilku zdarze pozostajcych w adekwatnym zwizku ze szkod wyrni przyczyny wycznej

 wwczas podwaalibymy zaoenia samego zw. przyczynowego. Kada przyczyna jest jednakowo wana. 3. 3. Szpunar nie naley bada wycznie na paszczynie winy albo wycznie na p. zw. przyczynowego. Trzeba rozway caoksztat okolicznoci sprawy. Przyjmuje, e szkoda nastpia wycznie z winy poszkodowanego, gdy ciar winy poszkodowanego jest tak znaczny, e absorbuje inne okolicznoci sprawy, a zwaszcza ruch przedsibiorstwa (stopie winy jest tak wysoki, e pochania inne ryzyka i niebezpieczestwa wynikajce z ruchu pb.). Pozwala to bada jedynie win poszkodowanego i ciar ryzyka jego zachowania a nastpnie porwna ryzyka. Decyduje wic stopie winy poszkodowanego. Koncepcja szeroko przyjmowana w doktrynie. Ad.3) Naley wykaza win os.3. (jest to ju wina normalna tj. wzgldem innej osoby, a nie samego siebie) oraz to, e szkoda wystpia wycznie z jej winy tu te same reguy co wyej. Problem kto jest osob trzeci wzgldem przedsibiorstwa? Nie moe to by osoba, ktra w jakikolwiek sposb wczona jest w ruch pb. Osobami trzecimi nie s: pracownik, dostawca, inspekcja, kontrola przedsibiorstwa, wycieczka szkolna zwiedzajca przedsibiorstwo, podwadni i osoby pozostajce pod nadzorem (osoby za ktre prowadzcy pb. ponosi odp. cywiln). Osobami trzecimi s osoby, ktre s na zewntrz i nie maj adnych zwizkw z pb. lub intruzi bez wiedzy i zgody prowadzcego. ODPOWIEDZIALNO ZA RUCH MECHANICZNEGO RODKA KOMUNIKACJI PORUSZANEGO ZA POMOC SI PRZYRODY art. 436 Art. 436. 1. Odpowiedzialno przewidzian w artykule poprzedzajcym ponosi rwnie samoistny posiadacz mechanicznego rodka komunikacji poruszanego za pomoc si przyrody. Jednake gdy posiadacz samoistny odda rodek komunikacji w posiadanie zalene, odpowiedzialno ponosi posiadacz zaleny. 2. W razie zderzenia si mechanicznych rodkw komunikacji poruszanych za pomoc si przyrody wymienione osoby mog wzajemnie da naprawienia poniesionych szkd tylko na zasadach oglnych. Rwnie tylko na zasadach oglnych osoby te s odpowiedzialne za szkody wyrzdzone tym, ktrych przewo z grzecznoci. I. Chodzi o rodek komunikacji (ldowej, wodnej, powietrznej) bdcy mechanizmem (nie apie si: wz konny, rower.). rodek komunikacji ma by poruszany siami przyrody paliwa, elektryczno jak w art. 435. Jest to ujcie szerokie oznacza samochody wszelkiej maci, motory, skutery, czogi, motorwki, traktory, aeroplany, awionetki (dalej: pojazd). Szkoda ma by wynikiem ruchu takiego pojazdu podobnie jak przy art. 435. ruch mona rozumie dwojako: (1) jako przemieszczanie si pojazdu wzgldem podoa (2) w ujciu funkcjonalnym jako szeroko rozumiane korzystanie z pojazdu. To szerokie ujcie przyjmowane jest na gruncie art. 436. pojazd jest zatem w ruchu od momentu uruchomienia silnika (a nawet prby) do momentu osignicia celu podry tj. do momentu odstawienia pojazdu (awarie i postoje to te ruch). Przepis dotyczy take szkd powstaych przy (z przepisw o ubezp. od OC:) wsiadaniu i wysiadaniu, zaadunku i

rozadunku oraz gdy pojazd porusza si ze zgaszonym silnikiem. Motywem zaostrzenia odpowiedzialnoci jest wzmoone niebezpieczestwo zwizane z korzystaniem z pojazdu. II. Zgodnie z art. 436. odpowiada posiadacz samoistny pojazdu albo posiadacz zaleny. Albo jeden albo drugi oddanie w posiadanie zalene wycza odpowiedzialno posiadacza samoistnego. Posiadaczem samoistnym jest ten, kto faktycznie wada pojazdem jak waciciel. Nie znaczy, to e musi by wacicielem z art. 436. odpowiada take zodziej. Wtpliwoci pojawiaj si przy furtum usus zabr w celu krtkotrwaego uycia wedug przepisw o posiadaniu przeszkody krtkotrwae (przemijajce) nie przerywaj posiadania, a posiadanie przywrcone poczytuje si za nie przerwane. Dla celw tej odpowiedzialnoci przyjmuje si jednak, e odpowiada osoba krtkotrwale zagarniajca pojazd. Nie wycza posiadania samoistnego oddanie pojazdu w dzierenie (np. oddanie samochodu do warsztatu), ani wydanie prekaryjne grzecznociowe uyczenie pojazdu innej osobie. Oddanie pojazdu w rce kierowcy rwnie nie wycza posiadania samoistnego, gdy kierowca jest tylko dzierycielem. Co jeli kierowca mija si z zaleceniami posiadacza pojazdu np. ma jecha do W-wy, jedzie, ale wraca przez oma, odwiedzajc znajom zmiana trasy nie powoduje jeszcze przerwania posiadania (nie zawadn pojazdem dla siebie), ale jeeli zagarnia auto i jedzie na narty do Zakopanego to przerywa posiadanie i sam staje si posiadaczem. Posiadacz zaleny to osoba, ktra wada faktycznie rzecz dla siebie ale w zakresie odpowiadajcym jakiemu prawu niewacicielskiemu (jako najemca dzierawca, etc.). Oddanie pojazdu w posiadanie zalene powoduje zatem przejcie odp. Jednak samo zawarcie odpowiedniej umowy nie zawsze bdzie oznaczao przejcie odp. np. orzecznictwo przyjo, e najem samochodu z kierowc reprezentujcym wynajmujcego nie wycza posiadania samoistnego nie przejdzie wic odp. Najemca, aby sta si posiadaczem zalenym musi obj wadztwo bezporednio i na wyczno. W kadym wypadku nie wyczy posiadania samoistnego samo zawarcie umowy konieczne jest wydanie rzeczy. III. Zasada odp. jest taka sama jak w art. 435.: zasada ryzyka. Art. 436. 2. zawiera wyczenia spod zas. ryzyka powrt do zasad oglnych. Przewiduje sytuacj, gdy posiadacz samochodu bdzie odpowiada na zasadzie winy s to dwa przypadki : w razie zderzenia dwch pojazdw aby nastpio zderzenie musz wystpi (1)co najmniej dwa pojazdy, musz one znajdowa si (2)w ruchu i (3)musi doj do ich zetknicia. Naley odrni zderzenia od najechania to ma miejsce, gdy jeden z pojazdw nie jest w ruchu (w szerokim znaczeniu) np. szkoda na parkingu. Najechanie nie powoduje odstpstwa od zas. ryzyka. Przyjcie, e obaj posiadacze pojazdw, w wypadku zderzenia, odpowiadaj na zas. ryzyka prowadzioby do paradoksalnych sytuacji gdy np. posiadacz maego samochodu osobowego, wjechaby z wasnej winy pod ciarwk, to posiadacz ciarwki, mimo e nie zachowa si nieprawidowo, zawsze paciby za ogromne szkody, gdy jego uszczerbek byby zawsze o wiele mniejszy i w rozliczeniu nie rwnoway by zniszcze w samochodzie osobowym. Naley wic wrci do zasad oglnych po prostu ustali stopie winy uczestniczcych w zderzeniu. Odp. zaostrzona znosi si niejako wzajemnie i z tego tytuu nastpuje powrt do zas. oglnych. Powrt do zasady winy odnosi si jednak tylko do stosunkw i rozlicze midzy posiadaczami pojazdw, ktre si zderzyy. Natomiast jeli na skutek zderzenia szkod

poniosa os.3., w stosunku do niej odp. nadal opiera si na zasadzie ryzyka. Wwczas obaj posiadacze odp. wobec niej solidarnie (art. 441.). w razie szkody wyrzdzonej osobom przewoonym z grzecznoci. Osoba przewoona z grzecznoci dochodzc odszykowania musi wic wykaza win posiadacza pojazdu. Przewz z grzecznoci musi by nieodpatny. Odpatno moe polega na tym, e strony dziel midzy siebie koszty paliwa nie jest to przewz z grzecznoci. Jednak to, e przewz jest nieodpatny nie wiadczy jeszcze o tym, e jest z grzecznoci np. posowie nie pac za przejazdy subowe, podobnie zakad pracy moe dowozi swoich pracownikw nieodpatnie, ale nie grzecznociowo. Musi to by take przewz bez obowizku oraz bezinteresowny po stronie przewonika (ojciec wiozcy lekarza do chorego dziecka nie dziaa bezinteresownie, lekarz nie paci, ale nie jest to przewz z grzecznoci; podobnie jazda prbna; podr na urlop jednym samochodem to porozumienie, wsplne przedsiwzicie). Moe tu chodzi o podwiezienie znajomego, zabranie autostopowicza. Jeli dojdzie do wypadku, poszkodowany moe dochodzi naprawienia szkody musi jednak udowodni posiadaczowi win. Bo skoro posiadacz pojazdu okazuje grzeczno to przewoony nie powinien odpaca si czarn wdzicznoci. Ponadto osoba, ktra wsiada godzi si na podjecie wsplnego ryzyka, co przemawia za zagodzeniem warunkw odp. posiadacza pojazdu. Jeeli nie odpowiada kierowca to nie odpowiada te zakad ubezpiecze, przepis dziaa wic raczej na korzy ubezpieczycieli. Nie bdzie odszkodowania jeli nie wykae si winy. Trzeba cile i wsko interpretowa sam przewz z grzecznoci. IV. Posiadacz ponosi odpowiedzialno przewidzian w artykule poprzedzajcym posiadacz pojazdu moe wic zwolni si od odp. dowodzc wystpienia jednej z okolicznoci egzoneracyjnych (awaria pojazdu nie jest si wysz; osob trzeci nie jest kierowca pojazdu, bo jest wczony w ruch to kto zewntrz, kierowca innego pojazdu, pieszy, take osoba odpowiedzialna za stan drogi). Za szkod powsta w wypadku odpowiada jeeli nie jest to ta sama osoba oprcz posiadacza pojazdu, take kierowca. Kady odpowiada z innego tytuu (kierowca na zas. winy wasnej-415, posiadacz z 435), lecz obaj solidarnie wobec poszkodowanego. Jeeli posiadacz pojazdu jest kierowc lepiej oprze roszczenia o art. 436. Mog wystpi sytuacje zbiegu odp. z art. 435. i art. 436. np. potrcenie przez tramwaj jest on czci przedsibiorstwa komunikacyjnego poruszanego siami przyrody i jest to szkoda wyrzdzona przez ruch pojazdu. Odpowiada jednak ten sam podmiot, cho to na jakiej podstawie opieramy roszczenia moe mie pewne znaczenie. Przyjmuje si, e powinno si to kwalifikowa raczej z art. 435., bo pozwala to uwzgldni szerszy kontekst wyrzdzenia szkody (np. mona uwzgldni usytuowanie przystanku a nie tylko ruch tramwaju). Art. 437. Nie mona wyczy ani ograniczy z gry odpowiedzialnoci okrelonej w dwch artykuach poprzedza-jcych. Odp. ta ma zatem charakter imperatywny (bezwzgldnie obowizujcy). Przepisy art. 435. i 436. stanowi standard minimalny. Jeli w umowie przewozu przewonik zawrze klauzule ograniczajce lub wyczajce odp. to s one nieskuteczne. Jeeli postanowienia umw zwikszayby odpowiedzialno to mog mie zastosowanie. Przepisy tych art. maj wic charakter norm semiimperatywnych. 7

ODPOWIEDZIALNO UBEZPIECZENIOWA. Odp. na zas. ryzyka czy si z caym sys. ubezpiecze. Ochrona poszkodowanego wymaga nie tylko surowej odp. posiadacza pojazdu, ale take stworzenia gwarancji zaspokojenia roszcze odszkodowawczych. Moe si bowiem okaza, e odpowiedzialny posiadacz nie ma rodkw na pokrycie szkody, wie si to te z tym, e czasami nie mona ustali kto jest odpowiedzialny (sprawca zbieg z miejsca wypadku). w 1958r. raz pierwszy wprowadzono w Polsce sys. obowizkowych ubezpiecze. Ubezp. miao charakter ustawowy, powstawao z mocy prawa z chwil rejestracji auta. Mogo to dziaa dopki by tylko jeden ubezpieczyciel (PZU). Ustawa z 1990 naoya na posiadaczy pojazdw obowizek zawarcie umowy ubezpieczeniowej z dowolnym ZU. Nowa ustawa o dziaalnoci ubezpieczeniowej z 22.05.2003 rwnie przewiduje obow. zawarcia umowy o ubezp. od odp. cywilnej (OC). Szczegowe regulacje przewiduje rozporzdzenie wykonawcze do tej ustawy. Zakres odp. ZU reguluje art. 34. odszkodowanie z ubezp. OC przysuguje, jeeli posiadacz lub kierujcy s zobow. do naprawienia szkody. Zak ubezp. odpowiada zatem akcesoryjnie najpierw naley ustali odp. posiadacza (art. 436.) lub kierujcego (art. 415.), a tak ustalona odp. objta jest ubezp. Odpowiedzialno ta musi si zamyka w granicach sumy gwarancyjnej, ktra nie moe by nisza ni 350 tys. euro na kadego poszkodowanego szkod na osobie i 200 tys. euro szkoda na mieniu. Art. 38. okrela wyczenia odp. zak. ubezp. na podstawie umowy: 1. 1. za szkod na mieniu wyrzdzon posiadaczowi przez kierowc (ale moe to obejmowa ubezp. AC) 2. 2. za szkod w przewoonych adunkach, przesykach, bagau chyba e odp. ponosi posiadacz innego pojazdu mech. ni pojazd przewocy wymienione przedmioty; 3. 3. za utrat gotwki, biuterii, pap. wart. i wszelkich dok., zbiorw filatel., numizmatycznych i podobnych 4. 4. za szkody powstae na skutek zanieczyszczenia rodowiska. Art. 19. poszkodowany w wypadku drogowym ma roszczenie bezporednio do zak. ubezp. Moe dochodzi roszczenia od posiadacza lub kierowcy wedle jego wyboru. Art. 43 zak. ubezp., ktry wypaci odszkodowanie moe mie regres do kierowcy, gdy ten wyrzdzi szkod umylnie, bdc pod wpywem alkoholu lub pod wpywem r. odurzajcych, jeli wszed w posiadanie pojazdu na skutek przestpstwa, nie mia uprawnie do prowadzenia danego pojazdu, zbieg z miejsca wypadku. Jeli okae si, e osb odp. nie da si zidentyfikowa, a okolicznoci wyrzdzenia szkody uzasadniaj tak odp., ten kto ponis szkod na osobie moe zgosi si do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, bdcego odrbn osoba prawn. UFG paci te zarwno za szkod na osobie jaki i na mieniu gdy okae si, e posiadacz pojazdu nie by ubezpieczony lub te gdy zbankrutowa zak. ubezp.

ODP. ZA SZKOD PONIESION W CUDZYM LUB WSPLNYM INTERESIE ART. 438. Znana ju w pr. rzymskim lex Rhodia de iactu, dotyczya wyrzucenia towaru za burt. Art. 438. Kto w celu odwrcenia grocej drugiemu szkody albo w celu odwrcenia wsplnego niebezpieczestwa przymusowo lub nawet dobrowolnie ponis szkod majtkow, moe da naprawienia poniesionych strat w odpowiednim stosunku od osb, ktre z tego odniosy korzy. Art. 438 reguluje naprawienie szkody poniesionej w celu odwrcenia szkody grocej drugiemu lub odwrcenia wsplnego niebezpieczestwa majtkowego lub osobistego. Bez znaczenia jest, czy poszkodowany ponis szkod dobrowolnie, czy te o tym nie wiedzia albo nawet si temu sprzeciwia moe on da naprawienia poniesionych strat w odpowiednim stosunku od osb, ktre z tego odniosy korzy (np. ci, ktrych adunek dopyn). Nastawienie poszkodowanego jest wic obojtne, jeli obiektywnie doszo do szkody, to powstaje roszczenie. Przewidziane roszczenie odszkodowawcze jest ograniczone mona da naprawienia tylko szkody majtkowej i to tylko w granicach poniesionej straty a zatem tylko damnum emergens nie podlega naprawieniu lucrum cessans. Przepis niezbyt czsto stosowany w praktyce. Zastanawiano si gdzie go umieci w k.c.. S tu elementy negotiorum gestio, ale czsto poszkodowany jest w centrum zdarzenia. Z drugiej strony mona by to traktowa jako przyp. bezpodstawnego wzbogacenia (kosztem 1 os. np.

adunek dociera do brzegu) tu jednak powstaj wtpliwoci co do zwizku tj. czy korzy powstaje kosztem takiego zuboenia. Zwizek raczej nie jest bezporedni. Ostatecznie zaliczono przepis do czynw niedozwolonych, jest to swoistego rodzaju odp. na zas. susznoci. ROSZCZENIE ZAPOBIEGAWCZE (PREWENCYJNE) ART. 439 Dotychczas bya mowa o syt., gdy szkoda ju powstaa, tu chodzi natomiast o konsekwencje prawne jakie moe rodzi samo stworzenie stanu zagroenia wyrzdzenia szkody. Ustawa w myl zasady lepiej zapobiega, ni naprawia daje pewne rodki osobie zagroonej s to p/w roszczenia o zaniechanie: art. 24, 347. W k.z. nie byo tak oglnego odpowiednika art. 439. byy jedynie szczegowe regulacje np. w przyp. zagroenia zawalenia si budowli, etc. Przepis ten nie jest wykorzystywany tak szeroko jak mgby by. Art. 439. Ten, komu wskutek zachowania si innej osoby, w szczeglnoci wskutek braku naleytego nadzoru nad ruchem kierowanego przez ni przedsibiorstwa lub zakadu albo nad stanem posiadanego przez ni budynku lub innego urzdzenia, zagraa bezporednio szkoda, moe da, aeby osoba ta przedsiwzia rodki niezbdne do odwrcenia grocego niebezpieczestwa, a w razie potrzeby take, by daa odpowiednie zabezpieczenie. ZAKRES ZASTOSOWANIA. Dotyczy szkody, ktra jeli powstaaby, rodziaby odp. z tytuu czynu niedozwolonego. Chodzi wic o stosunki pozaumowne(!). Roszczenie ma o tyle charakter samodzielny, e nie zaley od tego czy szkoda powstaa. PRZESANKI: 1. 1. musi powsta stan zagroenia szkod chodzi w zasadzie jedynie o szkod majtkow, w przyp. szkody niemajtkowej zastosowanie bdzie mia art. 24.; 2. 2. zagroenie musi mie charakter bezporedni = musi by skonkretyzowane co do okolicznoci w ktrej powstaje, co do rodzaju grocej szkody i osoby, ktra moe sta si poszkodowanym (konkretyzacja dotyczy zarwno okolicznoci stanu zagroenia, jak i rodzaju szkody i osoby, ktrej szkoda grozi); + musi zachodzi wysokie prawdopodobiestwo realizacji szkody (sama konkretyzacja nie wystarczy) Nie ma znaczenia co jest przyczyn zagroenia przep zawiera wyliczenie przykadowe (w szczeglnoci) Pojawia si problem czy samo powstanie stanu bezporedniego zagroenia spowodowanego dziaaniem okrelonej osoby ju wystarcza aby powstao roszczenie, czy musz by spenione inne przesanki?

1. 1.

OHANOWICZ nie potrzeba innych przesanek, wystarczy wykaza adekwatny zwizek przyczynowy midzy zachowaniem osoby, przeciwko ktrej kieruje si roszczenie a powstaym stanem zagroenia; 2. 2. CZACHRSKI, PETRYKOWSKA nie mona przyznac r. jeeli po stronie pozwanego nie ma dziaania bezprawnego, obiektywnie nagannego, istnieje zatem 8

dodatkowy wymg wykazania, e zachowanie pozwanego jest bezprawne. Art. 439. nie wspomina co prawda o tej przesance, ale autorzy twierdzili, e przyjcie pierwszego ujcie za bardzo ograniczaoby prowadzenie przernych dziaalnoci. To stanowisko przewaa. 3. 3. SZACHUOWICZ wymaga winy osoby, ktra spowodowaa stan zagroenia, w szczeglnoci winy w nadzorze opierajc si na sformuowaniu przepisu. Pogld, e stan bezporedniego zagroenia musi by wywoany w sposb zawiniony jest jednak za daleko idcy istotny jest tu stan zagroenia, a nie chodzi o badanie czy sprawca jest poczytalny, zdolny ponosi win, itd. Chodzi o uniknicie szkody. 4. 4. AGOPSZOWICZ poniewa chodzi o uniknicie szkody, trzeba oceni na jakiej podstawie odpowiadaby sprawca, gdyby szkoda powstaa i odpowiedni zasad przenie na grunt tego roszczenia jeli miaby odp. na zas. winy, to konieczne jest zawinione spowodowanie stanu zagroenia.. Raczej przyjmuje si koncepcj druga przesanka bezprawnoci wyprowadzona jest z oglnych zasad odp. Roszczenie mona zatem kierowa przeciwko zachowaniu sprzecznemu z prawem. Osob legitymowan czynnie jest kada osoba, ktrej dobra prawne s bezporednio zagroone (porednie zagroenie nie wystarcza nie jest to actio popularis). Legitymacj biern ma osoba, ktra stwarza stan zagroenia ewentualnie osoba, ktra cywilnie odpowiada za sprawc (np. przeoony). Tre roszczenia: powd moe da aby pozwany: (1) przedsiwzi rodki niezbdne do odwrcenia grocego niebezpieczestwa (konkretne czynnoci jakie ma podj pozwany wyznacza sd, oceniajc dane okolicznoci) (2)a w razie potrzeby by da odpowiednie zabezpieczenie np. zoenie odpowiedniej kwoty do depozytu.

WSPODPOWIEDZIALNO ZA SZKOD WYRZDZON CZYNEM NIEDOZW. ART. 441. Nie musi by tak, e za dan szkod na podstawie 1 czynu odpowiada 1 osoba moliwe s nastpujce sytuacje: A. A. wspsprawstwo np. kilka osb pobio poszkodowanego kady odpowiada z art. 415.; B. B. odpowiedzialno sprawcy i osoby z art. 422. (podegacz, pomocnik, paser wiadomy tylko wiadomy tj. osoba, ktra wiadomie skorzystaa z wyrzdzonej drugiemu szkody). Moe by tak, e sprawca nie bdzie odpowiada, bo np. bdzie maoletniwwczas zostanie tylko odp. tych osb; C. C. odpowiedzialno sprawcy za czyn wasny i osoby odp. za niego za czyn cudzy; D. D. gdy szkoda wyrzdzona jest przez pewien czynnik, z ktrym ustawa czy odp. a podmiot odpowiedzialny jest zwielokrotniony np. samochd bdcy wasnoci maonkw, odp. wsplnie zajmujcych pomieszczenie. Zgodnie z art. 441 1. wszystkie te osoby odpowiadaj wzgldem poszkodowanego solidarnie. A zatem poszkodowany moe da naprawienia szkody w caoci od kadej z nich. Jest to rozwizanie chronice poszkodowanego. Gdyby odp. tych osb nie bya solidarna, kada z nich moga by w procesie podnie zarzut, e odp. jedynie za cz szkody poszk. byby wwczas obciony dowodem podziau odp. (rozoenia szkody). W ten sposb, adna z wymienionych osb nie moe podnie, e s take inni odpowiedzialni. Dopiero gdy odp. zostanie zrealizowana poszk. zostanie zaspokojony, odpowiedzialni mog wzajemnie rozliczy si w ramach roszcze regresowych, ale to ju nie interesuje poszkodowanego. Zasady tych rozlicze zawieraj 2. i 3. kwestia rozoenia ciaru szkody. Art. 441. 1. Jeeli kilka osb ponosi odpowiedzialno za szkod wyrzdzon czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialno jest solidarna. 2. Jeeli szkoda bya wynikiem dziaania lub zaniechania kilku osb, ten, kto szkod naprawi, moe da od pozostaych zwrotu odpowiedniej czci zalenie od okolicznoci, a zwaszcza od winy danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczynia si do powstania szkody. 3. Ten, kto naprawi szkod, za ktr jest odpowiedzialny mimo braku winy, ma zwrotne roszczenie do sprawcy, jeeli szkoda powstaa z winy sprawcy. Znaczenie 2. i 3. nie jest rwne. Zasadnicze znaczenie ma 2., 3. wprowadza jedynie pewne modyfikacje. 2.: dziaanie lub zaniechania kilku osb naley to rozumie odpowiednio szerzej bd czynnika, za ktry te osoby odpowiadaj. Szkoda jest bowiem czsto wynikiem nie tylko zachowania samego odp., a zw. jest z ruchem pb., pojazdu, etc. 8

Mona da zwrotu odpowiedniej czci zalenie od okoliczno, a zwaszcza wyliczenie nie jest wyczerpujce: - - od (stopnia) winy danej osoby tam gdzie bdziemy mieli do czynienia z odp. na zas. winy. - - od stopnia przyczynienia bo przy odp. na zas. ryzyka moe by tak, e winy nikt nie ponosi (oczywicie jeeli jedna z osb odp. na zas. ryzyka win ponosi, to te naley j uwzgldni). S autorzy, ktrzy wskazuj, e nie mona stopniowa przyczynienia tzn. stawia jednych przyczyn nad drugimi, gdy przeczy to konstrukcji zw. przyczynowego albo jest albo go nie ma. Okolicznoci naley bada indywidualnie dla kadego ze wspodp. Jeeli nie przynosi to rozstrzygnicia, ciar szkody naley rozoy po rwno. 3. nakada si na powysze reguy, a dotyczy odp. osoby mimo braku jej winy (zas. ryzyka, susznoci). Zasad jest tu peny regres. Nie zawsze jednak ten, kto naprawi szkod bdzie mg da zwrotu w caoci: - - np. kierowca jecha prawidowo, os.3. wtargna na jezdni (zawinione zachowanie), kierowca musia gwatownie zjecha z jedni i wjecha na innego przechodnia. Poszkodowany przechodzie ma roszczenie przeciwko kierowcy i tej os.3. Szkod pokrywa kierowca jako posiadacz pojazdu (zak. ubezpiecze) nie bdzie mg jednak dochodzi od os.3. zwrotu caego odszk., bo jedn z przyczyn szkody by ruch pojazdu, co ju samo w sobie niesie ryzyko wystpienia szkody. Trzeba zatem najpierw stosowa 2. tj. ustali stopie przyczynienia obu czynnikw porwnujc niebezpieczestwo wynikajce z ruchu pojazdu z niebezpieczestwem, ktre wynika z zawinionego wtargnicia na jezdni os.3. i dopiero odpowiednio rozoy ciar szkody. Wyjdzie zapewne, e zasadniczej czci szkoda powinna obciy t os.3. - - ale np. w sytuacji, gdy przeoony (zmy, e sam dooy naleytej starannoci przy wyborze, poinformowaniu i nadzorze podwadnego) odpowie na zas. ryzyka za zawinione zachowanie swojego podwadnego to bdzie mg dochodzi od podwadnego caoci wypaconego odszkodowania. ** 3. moe zatem da pene roszczenie zwrotne tylko osobie, ktra odp. za cudzy czyn.

PRZEDAWNIENIE ROSZCZE Z TYTUU CZYNW NIEDOZWOLONYCH ART. 442. Art. 442. jest przepisem szczeglnym w stosunku do oglnych zasad, ustala odmiennie bieg przedawnienia. Konstrukcja opiera si na wspistnieniu dwch terminw: 3 i 10 lat. Termin 3-letni jest terminem ruchomym (liczonym od pewnych zdarze subiektywnych) i moe biec tylko w granicach terminu 10-letniego, ktry jest stay (liczony od faktu). Decyduje ten, ktry upynie pierwszy. Art. 442. 1. Roszczenie o naprawienie szkody wyrzdzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upywem lat trzech od dnia, w ktrym poszkodowany dowiedzia si o szkodzie i o osobie obowizanej do jej naprawienia. Jednake w kadym wypadku roszczenie

przedawnia si z upywem lat dziesiciu od dnia, w ktrym nastpio zdarzenie wyrzdzajce szkod. 2. Jeeli szkoda wynika ze zbrodni lub wystpku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upywem lat dziesiciu od dnia popenienia przestpstwa bez wzgldu na to, kiedy poszkodowany dowiedzia si o szkodzie i o osobie obowizanej do jej naprawienia. 1. CZYN NIEDOZWOLONY NIE BDCY PRZESPSTWEM - 1. Termin 3-letni jest wyjtkiem od zasad oglnych co do: dugoci terminu wg. zasad oglnych jest to 10 lat, od dnia w ktrym wiadczenie stao si wymagalne, przy szkodzie jest to dzie jej wyrzdzenia nie trzeba wzywa do naprawienia szkody (fur semper in mora est) pocztku biegu gdy poszkodowany dowiedzia si o szkodzie i osobie zob. do jej naprawienia co to znaczy? Chodzi o to, by do wiadomoci poszk. dotara wiadomo o szkodzie. Chodzi jedynie o uzyskanie wiadomoci powstania szkody, rozmiar szkody nie jest istotny moe by nieznany w chwili dowiedzenia si. Szkoda moe si te powiksza, a wskutek rozwoju szkody moe doj do zmiany jakociowej i powstania nowej szkody zwizanej a t pierwsz. Wwczas termin przedawnienia biegnie osobno od powzicia wiadom. o tej drugiej szkodzie. Granica midzy powikszaniem si szkody a now szkod moe by jednak trudno uchwytna. Poszkodowany musi ponadto dowiedzie si o osobie zobowizanej do naprawienia szkody chodzi o wejcie w posiadanie informacji niezbdnych do wytoczenia powdztwa. Moe chodzi nie tylko o inf. dotyczce samego sprawcy, ale ewentualnie osoby za niego odpowiedzialnej. Powzicie tych 2 informacji powoduje rozpoczcie 3-letniego terminu przedawnienia. Termin 10-letni to termin stay, liczony od dnia, w ktrym nastpio zdarzenie wyrzdzajce szkod (czyli np. dzie napromieniowania, a nie dzie, w ktrym ujawnia si szkoda). W ramach tego terminu moe pyn termin 3 letni (jeeli upynie, 3-letni nie rozpoczyna biegu) Moe si okaza, e szkoda wystpi dopiero po upywie wielu lat od zdarzenia szkodzcego (np. wskutek napromieniowania). Moe te by tak, e pewne szkody s z gry przewidywalne, ale wiadomo, e powstan dopiero po wielu latach (np. wypadek 2letniego dziecka brak zdolnoci do pracy). Orzecznictwo odrzucio w takich przyp. moliwo wystpienia do sdu o odszkodowanie za szkod, ktra ma dopiero powsta (renta z terminem patnoci od daty, w ktrej powinien uzyska zdolno do pracy) Tak uwaa Szpunar. Mona natomiast wystpi z powdztwem o ustalenie odp. danej osoby za szkody, ktre powstan w przyszoci.

2. CZYNY BDCE PRZESTPSTWEM - 2. Jeden termin 10 lat od dnia popenienia przestpstwa tj. od dnia zdarzenia, z ktrego szkoda wynika nie ma znaczenia moment dowiedzenia si przez poszkodowanego o szkodzie i osobie. Jeli sprawca nie zosta wykryty to roszczenie si przedawni.

Dla poszk. ma zatem znaczenie czy szkoda zostaa wyrzdzona czynem bdcym p-wem. Od tego ustalenia zaley zakres ochrony jego interesw (nie 3 lata tylko 10 lat). Sd cywilny jest zwizany co do faktu popenienia przestpstwa prawomocnym wyrokiem skazujcym zapadym w postpowaniu karnym (wynika to z art. 11. k.p.c.). A contrario jeli takiego orzeczenia karnego nie ma, wtedy sd cywilny ma swobod w orzekaniu o bycie przestpstwa. Nie wie go wyrok uniewinniajcy. Sd cywilny oceny dokonuje w wietle przepisw karnych, jednak decyzja wywouje skutki tylko na gruncie pr. cywilnego (nie bdzie podstaw odpowiedzialnoci karnej sprawcy) **Art. 442. odnosi si do wszystkich roszcze z tytuu czynw niedozwolonych. Wtpliwoci, czy do rwnie do roszcze regresowych z art. 441. Trzeba jednak przyj, e s to roszczenia z czynw niedozwolonych, wic tak.. .

SZKODA NA OSOBIE. Szkoda na osobie jest szczeglna postaci szkody. Szkoda na mieniu jest uszczerbkiem o dobrach o charakterze majtkowym zawsze da si wyrazi w pienidzu, zawsze jest szkod majtkow. W przypadku szkody na osobie chodzi tu o uszczerbek w dobrach osobistych o charakterze niemajtkowym. Nastpstwem naruszenia tych dbr osobistych moe by: a) a) szkoda majtkowa s to dajce si oszacowa w pienidzu konsekwencje uszkodzenia ciaa, rozstroju zdrowia, czy naruszenia innych dbr osobistych; b) b) ale take szkoda niemajtkowa polegajca na blu, cierpieniach psychicznych i fizycznych, na og zwizanych z uszkodzeniem ciaa, rozstrojem zdrowia. Art. 24. zawiera roszczenia o charakterze niemajtkowym (o zaniechanie, o usunicie skutkw naruszenia) nie s to roszcze4nia odszkodowawcze. Art. 444.449. zawiera natomiast regulacj sposobu naprawienia szkody na osobie, nie za jej podstawy. Podstawy odp. wynikaj z przepisw oglnych musimy ustali kto odpowiada (415, 430, 431, etc.)

SZKODA MAJTKOWA NA OSOBIE ART. 444.

Szkoda na osobie podlega wszystkim dotychczasowym reguom, przede wszystkim art. 361, 362, 363. Ta szkoda jednak ma pewne cechy szczeglne. Ustalenie rozmiaru tej szkody moe nastpi tylko w sposb przybliony i jest to trudne. Pytanie jak tak szkod naprawia, gdy ma ona charakter trway (np. niezdolno do pracy). Kolejny problem to, e oprcz os. bezporednio poszkodowanej, s te osoby poszkodowane porednio np. rodzina co z nimi? W kocu problem dziedziczenia i zbywania tych roszcze. Std istnieje konieczno wprowadzenia szczeglnych regu. Art. 444. 1. W razie uszkodzenia ciaa lub wywoania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynike z tego powodu koszty. Na danie poszkodowanego zobowizany do naprawienia szkody powinien wyoy z gry sum potrzebn na koszty leczenia, a jeeli poszkodowany sta si inwalid, take sum potrzebn na koszty przygotowania do innego zawodu. 2. Jeeli poszkodowany utraci cakowicie lub czciowo zdolno do pracy zarobkowej albo jeeli zwikszyy si jego potrzeby lub zmniejszyy widoki powodzenia na przyszo, moe on da od zobowizanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. 3. Jeeli w chwili wydania wyroku szkody nie da si dokadnie ustali, poszkodowanemu moe by przyznana renta tymczasowa. W myl art. 444. jeeli szkoda wynika z uszkodzenia ciaa lub wywoania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynike z tego powodu koszty jest to nawizanie do oglnych zasad do art. 361. poniesione straty i utracone korzyci. Chodzi o wszystkie koszty, ktre wi si z wyrzdzonym uszczerbkiem koszty leczenia, transportu chorego, aparaty, przejazdu osb bliskich, koszty przygotowania do nowego zawodu, opieki, rekonwalescencji. Utraconymi korzyciami, s p/w utracone zarobki w okresie choroby. Wszystkie koszty i utracone korzyci musz pozostawa w adekwatnym zwizku przyczynowym ze zdarzeniem szkodzcym. Koszty musz zosta poniesione, a nastpnie mona da ich zwrotu. Od tego s jednak 2 wyjtki ( 1. zd. 2.): - a jeeli poszkodowany sta si inwalid, take koszty przygotowania do innego zawodu W stosunku do tych kosztw poszkodowany moe da, aby osoba odpowiedzialna wyoya z gry sum potrzebn na ich pokrycie zanim wydatki te zostan dokonane (czyli jakby naprawienie szkd z wyprzedzeniem). Roszczenie o naprawienie tych szkd przysuguje wycznie bezporednio poszkodowanemu, cho czasami wydatki poniesie faktycznie inna osoba np. rodzice (porednio poszkodowani nie mog jednak w swoim imieniu dochodzi naprawienia szkody) 1. dotyczy gwnie szkody jednorazowej, mog jednak pojawi si szkody trwae tzn. przysze (bdce konsekwencj stanu aktualnego np. jeli kto staje si inwalid jego aktualny stan zdrowia sprawia, i bdzie mia ograniczon zdolno do pracy zarobkowej) i cige (stan ten bdzie trwa). Powstaje pytanie jak naprawi tak szkod? Moliwe s 2 podejcia:

- koszty leczenia;

1)

1) zasdzenie ryczatowej sumy jednorazowego odszk. o znacznej kwocie. Ma zrekompensowa znaczn szkod. Zalet tej metody jest, e poszkodowany otrzyma od razu znaczn kwot, ktr bdzie mg odpowiednio wykorzysta przekwalifikowa si, zreorganizowa sobie ycie. Ujemn stron takiego jednorazowego odszk. jest to, e poszk. moe te pienidze przetraci na nieprzemylane wydatki i w pewnym momencie zostanie rodkw na ycie i moliwoci pokrywania dalszych szkd. 2) renta skoro szkoda ma charakter trway, waciwym rodkiem naprawienia bd wiadczenia o charakterze okresowym, ktre w sposb rwnomierny i trway pozwol naprawia t szkod w miar upywu czasu. S to sumy mniejsze, ale wypacane regularnie.

2)

Prawo polskie przyznaje pierwszestwo rencie, ktra jest zasad w przypadku szkody trwaej, jednorazowe odszk. jest tu wyjtkiem. W art. 444. 2. ustawodawca wymienia sytuacje, w ktrych zasdzenie renty jest moliwe (alternatywnie):

1) 2) 3)

1) 2) 3)

cakowita lub czciowa utrata zdolnoci do pracy zarobkowej; zwikszenie si potrzeb; zmniejszenie widokw powodzenia na przyszo.

W tych 3 wypadkach poszkodowany moe da od zobowizanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. W danej sprawie mog wchodzi w gr wszystkie 3 rodzaje okolicznoci jednoczenie, ale wystarczy e pojawi si jedna z tych okolicznoci i poszkodowany moe da renty sd rozway okolicznoci i zasdzi jedn rent. Ad.1) Dotyczy tylko kogo kto mia zdolno do pracy. Chodzi o wyrwnanie tych korzyci, ktrych nie osignie z pracy. Kalkulacja nie powinna by zbyt mechaniczna, nie mona bra pod uwag procentowej utraty zdrowia ustalonej przez lekarza ( np. poszkodowany zarabia 2 tysice zotych, a utrata zdrowia wynosi 50%, to 1 tysic to szkoda podlegajca naprawieniu w formie renty). Nie mona te opiera orzeczenia wycznie na porwnaniu zarobkw przed i po wypadku. To porwnanie moe by mylce, bo przed wypadkiem poszkodowany mg nie pracowa, a po wypadku podejmie jak prac, mimo wypadku i okae si, e po wypadku wicej zarabia ni przed. Przyjmuje si w orzecznictwie, e nawet jeli poziom zarobkw poszkodowanego pozosta bez zmian mimo wypadku to nie oznacza to, e nie nastpio pogorszenia moliwoci zarobkowych bo poszkodowany moe uzyskiwa te same efekty zarobkowe ale wikszym nakadem pracy. Sd musi wic uwzgldni wszystkie aspekty sprawy, wzi pod uwag to wyliczenie stopnia utraty zdrowia abstrakcyjne, porwna to orzeczenie lekarskie z rzeczywistym stanem gospodarczym poszkodowanego przed wypadkiem i po wypadku. Sd bada cao moliwych do uzyskania zarobkw (wykazuje to poszkodowany): wynagrodzenie, premie, napiwki, zarobki z prac dorywczych, ktre mogy stanowi rdo dochodu, a ktre po wypadku nie bd dodatkowym rdem dochodw ze wzgldu na ograniczenia zdolnoci zarobkowej. Ad.2) Zwikszenie potrzeb bdzie si wyraao w kosztach dodatkowej opieki, wyjazdw sanatoryjnych, specjalnej diety, aparatw, rodkw ortopedycznych. Nawet jeli dodatkow opiek moe sprawowa nieodpatnie rodzina to nie wycza to renty. Ad.3) Jest to troch archaiczna formua. Chodzi o przypadki powodze yciowych np. lepszych zarobkw, wyszej pozycji zawodowej, awans zawodowy, yciowy, ksztacenia si itp. Dot. np. dzieci nie maj zdolnoci zarobkowania, ale w skutek zdarzenia szkodzcego jej nie nabd. Wszystkie te widoki musza by uzasadnione jest to kwestia udowodnienia szkody i naley do powoda. Sd zasdza rent biorc pod uwag wszystkie okolicznoci, ktre istniej na dzie wydania orzeczenia. Szkoda taka jest trudna do ustalenia, moe by dynamiczna moe zmienia si w czasie. Stan zdrowia moe si pogarsza lub polepszy, a w toku sprawy niewiadomo, czy stan zdrowia poszkodowanego jest stabilny na tyle by mc oprze orzeczenie. Tote 3. pozwala sdowi przyzna rent tymczasow Nawet gdy sd zasdzi rent ostateczn moe ona ulec zmianie. Art. 907. 2. swoist klauzul rebus sic stantibus dla renty (357 dot. tylko zob. umownych). Art. 907. 2. Jeeli obowizek pacenia renty wynika z ustawy, kada ze stron moe w razie zmiany stosunkw da zmiany wysokoci lub czasu trwania renty, chociaby wysoko renty i czas jej trwania byy ustalone w orzeczeniu sdowym lub w umowie. Cho gwnym rodkiem naprawienia szkody o charakterze trwaym jest renta, ustawodawca nie wycza moliwoci zastosowania jednorazowego odszkodowania mwi o tym art. 447. Art. 447. Z wanych powodw sd moe na danie poszko-dowanego przyzna mu zamiast renty lub jej czci odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w szczeglnoci wypadku, gdy poszkodowany sta si inwalid, a przyznanie jednorazowego odszkodowania uatwi mu wykonywanie nowego zawodu. Nie ma charakteru obligatoryjnego lecz fakultatywne. Przesanki jednorazowego odszkodowania : sd moe przyzna to jednorazowe odszkodowanie jeeli zachodz wane powody. Zd. 2. precyzuje o jakie wane powody moe chodzi: w szczeglnoci, gdy poszk. sta si inwalid, a przyznanie jednorazowego odszk. uatwi mu wykonywanie nowego zawodu; danie poszkodowanego. Moe to dotyczy tylko czci renty skapitalizowanie renty. Moe to dotyczy sytuacji, gdy odp. za szkod jest osoba prawna, ktrej grozi likwidacja, wwczas interes poszkodowanego lepiej chroni to jednorazowe odszk. W praktyce obnia si rent miesiczn i to odszkodowanie paci si za okres 10 lat (kapitalizacja renty za 10 lat). W okresie duej inflacji powsta problem sdowej waloryzacji rent. Pocztkowo dopuszczano tak waloryzacj. Byo to bdne nie chodzio tu o zob. pienine, a tylko o zob. niepienine ze wiadczeniem pieninym(?).

Mona jednak stosowa art. 907 2. (tak SN IV.1994). Czy mona to zastosowa do jednorazowego odszkodowania? Doktryna mwi, e nie. SZKODA NIEMAJTKOWA NA OSOBIE. Szkoda niemajtkowa, bl, cierpienia nazywana jest krzywd. S spory czy szkod niemajtkow mona naprawi za pomoc rodkw majtkowych, pienidzy. S rne stanowiska:

a) b)

a) nie mona naprawi szkody niemajtkowej za pomoc pienidzy. Nie da przeliczy ile jest wart bl, cierpienie. Budzi to wtpliwoci moralne, z punktu widz. doktryny socjalistycznej byo take niepoprawne ideologicznie;

b) stanowisko pragmatyczne jeli si nie da poszkodowanemu pienidzy za bl cierpienia to nic innego nie dostanie. Lepiej da te nieadekwatne pienidze ni nie da nic. Czsto z t szkod czy si szkoda majtkowa, ktra graniczy ze szkoda niemajtkow. To zadouczynienie pienine ma te obj pewne szkody majtkowe, ktre si nie da obliczy, uchwyci. Jest jeszcze problem natury technicznej jak wyliczy wysoko takiej rekompensaty pieninej. S systemy prawne, ktre w bardzo szerokim zakresie akceptuj zadouczynienie za krzywd jest to prawo amerykaskie i francuskie, oraz systemy, ktre dopuszczaj zadouczynienie ale w przypadkach cile okrelonych w ustawie prawo niemieckie. Tak te byo na gruncie k.z. zadouczynienie pienine naleao si w przypadkach okrelonych w ustawie (uszkodzenie ciaa, rozstrj zdrowia, pozbawienie wolnoci, kwalifikowane uwiedzenie kobiety a take sytuacj, kiedy doszo do utraty osoby najbliszej czyli bl i cierpienia po utracie osoby najbliszej). Po wojnie w latach 50. orzecznictwo SN wyczyo moliwo dochodzenia zadouczynienia za mier osoby najbliszej. Uznano, e to nie odpowiada zasadom moralnoci socjalistycznej, w pozostaych wypadkach z niechci i ograniczeniami to zadouczynienie przyznawano. K.c. pierwotnie przyj moliwo zasdzenia zadouczynienia pieninego za krzywd w przyp. wyranie przewidzianych. Art. 445. 1. W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzajcym sd moe przyzna poszkodowanemu odpowiedni sum tytuem zadouczynienia pieninego za doznan krzywd. 2. Przepis powyszy stosuje si rwnie w wypadku pozbawienia wolnoci oraz w wypadku skonienia za pomoc podstpu, gwatu lub naduycia stosunku zalenoci do poddania si czynowi nierzdnemu. 3. Roszczenie o zadouczynienie przechodzi na spadkobiercw tylko wtedy, gdy zostao uznane na pimie albo gdy powdztwo zostao wytoczone za ycia poszkodowanego. A zatem sd moe przyzna poszkodowanemu odpowiedni sum tytuem zdu. pieninego za doznan krzywd w 4 wypadkach:

1) 2) 4)

1)

uszkodzenia ciaa;

2) wywoania rozstroju zdrowia; 3) pozbawienia wolnoci; 4) oraz kwalifikowanego uwiedzenia (od 1996 zarwno kobiety jak i mczyzny).

K.z. przewidywa jeszcze jeden wypadek w razie mierci osoby bliskiej. Obecnie to pominito, cho granice mog by pynne, bo jeeli utrata osoby bliskiej spowodowaa szok, depresj, zaamanie, to jest to rozstrj zdrowia, za ktry mona da zdu. W tych 4 wypadkach mona zatem wystpi do sdu z daniem, a sd moe zasdzi zadouczynienie pienine. Zasdzeni zdu. jest wic fakultatywne i sd moe tego odmwi, nawet jeli zachodz ku temu przesanki. Fakultatywno nie oznacza oczywicie dowolno odmow sd musi oczywicie uzasadni i podlega to kontroli instancyjnej. Decydujc o zasdzeniu zdu. i ewentualnie o jego wysokoci sd powinien dokadnie rozway okolicznoci, w szczeglnoci: - intensywno cierpie i ich dugotrwao; - (nie)odwracalno skutkw; - wiek poszkodowanego; - win sprawcy; - jego zachowanie po zdarzeniu.

Jakie sumy powinny by zasdzane? Orz. SN i doktryna wskazuj, e powinny to by sumy utrzymane w rozsdnych granicach (wynikajcych z oglnego poziomu ycia spo.). W przeciwiestwie do prawa amerykaskiego i francuskiego, tradycj prawa polskiego bya dua wstrzemiliwo zasdzania zadouczynienia za krzywd. Aby dochodzi zdu. z art. 445. musi najpierw zosta ustalone e pozwany ponosi odp. za czyn niedozwolony podstawa odp. musi znajdowa si w reimie deliktowym, co wynika to z wykadni systemowej. Nie ma znaczenia czy zasad odp. jest zasada winy, ryzyka czy susznoci. Jeeli odp. ta jest uzasadniona i wystpia szkoda niemajtkowa w jednej z postaci wymienionych w 445, to poszkodowany moe dochodzi zdu. Odrbnym problemem jest czy mona dochodzi zdu. jeli odp. opiera si zasadach kontraktowych tzn. szkoda niemajtkowa wynika z niewykonania lub nienaleytego wykonania zobowizania. Przewaa pogld, e szkoda niemajtkowa nie podlega naprawieniu w ramach odp. kontraktowej. Jest to pogld tradycyjny, coraz silniej krytykowany.

Ta klarowna sytuacja zostaa zakcona przez wprowadzenie nowej wersji art. 448. Do nowelizacji z 1996 art.448 stanowi W razie umylnego naruszenia dbr osobistych poszkodowany moe da, niezalenie od innych rodkw potrzebnych do usunicia skutkw wyrzdzonej szkody, aeby sprawca uici odpowiedni sum pienin na rzecz Polskiego Czerwonego Krzya. By to rodzaj kary cywilnej, chodzio nie o naprawienie szkody tylko o dodatkow dolegliwo. Kumulacja roszcze z art. 445. i z art. 448. bya dopuszczalna: art.445 do kieszeni poszkodowanego (funkcja kompensacyjna), art.448 do PCK (funkcja represyjna).
Od 28.XII.1996 obowizuje zmieniony art. 448. Projekt nowelizacji ostronie rozszerza dawny 448 (naruszenie umylne lub w wyniku racego niedbalstwa, postulowano te rezygnacj z PCK). Projekt zmieniono w Sejmie i wyszo nieporozumienie. Nie wiadomo jak rozstrzygn stosunek 445 do 448. Art. 448. W razie naruszenia dobra osobistego sd moe przyzna temu, czyje dobro osobiste zostao naruszone, odpowiedni sum tytuem zadouczynienia pieninego za doznan krzywd lub na jego danie zasdzi odpowiedni sum pienin na wskazany przez niego cel spoeczny, niezalenie od innych rodkw potrzebnych do usunicia skutkw naruszenia. Przepis art. 445 3 stosuje si.

1)

1) Art. 448. nie da si rozumie literalnie kade naruszenie, kadego d.o. i w kadej sytuacji uzasadniaoby roszczenie o zdu. (kady prawomocnie skazany wizie mgby domaga si zdu. od SP). Tak interpretacje wyklucza art. 24., ktry ogranicza ochron d.o. do dziaa bezprawnych. 448 naley wic interpretowa zawajco w oparciu o kontekst systemowy; 2) Mona by przyj, e 448 dotyczy bezprawnych narusze wszelkich dbr osobistych dokonanych czynem niedozwolonym. Przy takiej interpretacji art.448 czyniby zbdnym art. 445., ktry wymienia 4 przypadki naruszenia uzasadniajce danie zdu. Gdyby ustawodawca, dy do takiego skutku uchyliby art. 445., a nie do e tego nie zrobi, to jeszcze nieznacznie go zmodyfikowa (dodano mczyzn do kwalifikowanego uwiedzenia), co wiadczy o tym, i chcia utrzyma go w mocy. 3) Wikszo autorw uwaa, e art. 448. stanowi podstaw zasdzenia zdu. w przypadku zawinionego naruszenia dobra osobistego. Wymg winy wyprowadza si tu z wykadni systemowej (i historycznej). Stosunek do art. 445. rozwizuje si wwczas nastpujco: 455 pozwala przyzna zdu. nie tylko w przypadku, gdy sprawca odpowiada na zas. winy, ale take na zas. ryzyka i susznoci. Wymienione tam 4 dobra osobiste s szczeglnie chronione bo ich naruszenie daje podstaw przyznania zdu. niezalenie od podstawy odp. sprawcy. Tymczasem 448 daje moliwo zasdzenia zdu. lub wiadczenia pieninego na cel spoeczny take w przypadku naruszenia innych dbr osobistych, tu jednak wymagana jest ju wina sprawcy. Art. 448. zawiera wic elementy kompensacji albo represji cywilnej. Zasdzenie sumy pieninej na cel spoeczny to rodzaj kary cywilnej ma w praktyce znaczenie szczeglnie w przypadku naruszenia czci, dobrego imienia, etc. Podobnie jak na gruncie 445, zasdzenie tych wiadcze jest fakultatywne i zaley od oceny sdu. Czy dopuszczalna jest kumulacja roszcze z art. 445 i 448? Wedug przewaajcego pogldu NIE. Nawet jeli z 448 da si tylko sumy na cel spoeczny, a na podstawie 445 zdu. Natomiast zastosowanie rodka z

2)

3)

448 nie stoi na przeszkodzie zastosowaniu innych rodkw potrzebnych do usunicia skutkw naruszenia art. 24. DZIEDZICZNO ROSZCZENIA O ZADOUCZYNIENIE ART. 445 3. Roszczenia z art. 445. i 448. co do zasady s ze wzgldu na swj osobisty charakter niedziedziczne (art. 445. 3.). Wyjtki r. o zdu. przechodzi na spadkobiercw tylko wtedy, gdy:

zostao uznane na pimie (konkretyzacja roszczenia)

albo gdy powdztwo zostao wytoczone za ycia poszkodowanego wytoczenie powdztwa stanowi sygna, e poszkodowany czu si poszkodowany i chce zadouczynienia za doznane krzywdy.

Poza k.c. mona da zdu. na podstawie ustaw szczeglnych: art. 78. prawa autorskiego w razie zawinionego naruszenia autorskich praw osobistych; art. 19. ust. o zoz w razie zawinionego naruszenia praw pacjenta; art. 552 k.p.k. moliwo przyznania oprcz odszkodowania zdu. za doznan krzywd z tytuu niesusznego skazania, tymczasowego aresztowania lub zatrzymanie

ROSZCZENIA OSB POREDNIO POSZKODOWANYCH ART 466. Co do zasady roszcze o naprawienie szkody na osobie moe dochodzi tylko bezporednio poszkodowany tzn. ten wobec, ktrego skierowane byo dziaanie (zaniechanie) lub zdarzenie szkodzce.
Jeeli kto ley w szpitalu i rodzina go odwiedza i poniosa koszty dojazdu to tylko ten bezporednio poszkodowany w wypadku, ktry nie ponis kosztw moe dochodzi odszkodowania w postaci pokrycia kosztw podry jego rodziny .

Ustawodawca wprowadza jednak pewne wyjtki w art. 446. 1 mwi o roszczeniach osb, ktre poniosy koszty leczenia lub pogrzebu zmarego poszkodowanego. Art. 446. 1. Jeeli wskutek uszkodzenia ciaa lub wywoania rozstroju zdrowia nastpia mier poszkodowanego, zobowizany do naprawienia szkody powinien zwrci koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je ponis. Roszczenia te maj charakter samoistny s to roszczenia tych osb, zmierzaj do naprawienia ich wasnej szkody, przysuguj im osobicie i powstaj niezalenie od tego czy osoby te s spadkobiercami zmarego poszkodowanego. Najczciej bd to oczywicie osoby mu najblisze, wic bd po nim dziedziczyy. Osoby te bd w takim wypadku mogy dochodzi (1)odziedziczonych roszcze bezporednio poszkodowanegospadkodawcy oraz (2)ich wasnych roszcze wynikajcych z art. 466. Te dwa rodzaje roszcze te naley rozrnia. Roszczenia z 466 maj charakter odszkodowawczy, a nie alimentacyjny (te korzystayby z pewnego uprzywilejowania k.p.c.) Samodzielno tych r. moe by jednak ograniczona, bo ich podstaw jest zdarzenie, ktre wywoao szkod u bezporednio poszkodowanego (zachodzi tosamo podstawy odp.). Wobec czego porednio poszkodowani nie mog by w lepszej syt. ni poszkodowany bezporednio. Jeeli np. przyczyni si on do wyrzdzenia szkody, to bierze si to pod uwag, oceniajc roszczenia tych osb. Jeeli odszkodowanie w ogle nie przysugiwaoby zmaremu, nie dostan go take porednio poszk. Czego i kiedy mona si domaga? Gdy mier nastpia wskutek uszkodzenia ciaa lub rozstroju zdrowia, mona dochodzi: - poniesionych kosztw leczenia. - poniesionych kosztw pogrzebu chodzi o koszty pochwku, ceremonii, ubrania i nagrobka zgodnie z typowymi zwyczajami miejscowymi. (poniesionych a zatem ju po wystawieniu nagrobka). Zwrotu tych kosztw moe domaga si osoba, ktra je faktycznie poniosa, nie ma tu znaczenia czy bya osob blisk zmaremu, ani czy bya do poniesienia tych kosztw zob. czy nie. 2 renta dla osb bliskich zmaremu: 2. Osoba, wzgldem ktrej ciy na zmarym ustawowy obowizek alimentacyjny, moe da od zobowizanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do moliwoci zarobkowych i majtkowych zmarego przez czas prawdopodobnego trwania obowizku alimentacyjnego. Takiej samej renty mog da inne osoby bliskie, ktrym zmary dobrowolnie i stale dostarcza rodkw utrzymania, jeeli z okolicznoci wynika, e wymagaj tego zasady wspycia spoecznego.

1)

1) Renta obligatoryjna osoby, wzgldem ktrych ciy na zmarym ustawowy obowizek alimentacyjny. Chodzi o osoby uprawnione z ustawy do alimentw za ycia zmarego nie ma znaczenia czy paci czy nie, istotne jest, e osoby te trac roszczenie alimentacyjne od zmarego (bo jest to obowizek cile osobisty i wygasa z chwil mierci). Najczciej chodzi o maonka i dzieci dla kadej z tych osb zasdza si osobno rent, nawet jeli tworz wsplne gosp. domowe. Umowny obowizek alimentacyjny nie ma tutaj zastosowania. Jest to roszczenie odszkodowawcze w miejsce roszczenia alimentacyjnego. Jest to renta obligatoryjna, sd ma obowizek tak rent zasdzi. 2) Renta fakultatywna inne osoby bliskie, ktrym zmary dobrowolnie i stale dostarcza rodkw utrzymania, jeeli z okol. wynika e wymagaj tego z.w.s. S to dalsi krewni, wobec ktrych nie istnia obow. alimentacyjny, a zmary ich utrzymywa, ale take konkubent. Wystarczy, e dostarcza cz rodkw potrzebnych na utrzymanie. Osoby te nie musz znajdowa si w niedostatku. Sd moe ale nie musi zasdzi rent. Przesank jest, aby przemawiay za tym zasady wspycia spoecznego. To musi oceni sd. Dyskutowano na temat konkubinatu czy jest to zgodne z zasadami wspycia spoecznego. Byy tezy, e konkubinat to zawsze zwizek podejrzany moralnie i nigdy zasady wspycia nie bd przemawiay za tym eby zasdza w takiej sytuacji rent. Przyjmuje si jednak, e z.w.s. s w tym wzgldzie neutralne, a sd ma jedynie wnikliwie oceni okolicznoci. (SN: jeeli zwizek by dugotrway i istniejcy konkubinat nie krzywdzi rodziny)

2)

W obu wypadkach rent oblicza si stosownie do: (1)potrzeb poszkodowanego wiek, stan zdrowia; (2)moliwoci zarobkowych i majtkowych zmarego nie decyduj rzeczywiste zarobki, lecz jego moliwoci zarobkowe, z uwzgldnieniem moliwoci poprawy tych moliwoci:), w odniesieniu do czasu prawdopodobnego trwania obowizku alimentacyjnego w przypadku maoletnich dzieci do czasu osignicie samodzielnoci zarobkowej (nie jest to tosame z uzyskaniem penoletnioci) 3 roszczenie najbliszych czonkw rodziny zmarego o jednorazowe odszkodowanie. 3. Sd moe ponadto przyzna najbliszym czonkom rodziny zmarego stosowne odszkodowanie, jeeli wskutek jego mierci nastpio znaczne pogorszenie ich sytuacji yciowej. Roszczenie to przysuguje najbliszym czonkom rodziny o tym kto jest najbliszym cz. rodziny decyduj okolicznoci danego przypadku. Decyduje sd niekoniecznie musi tu chodzi o najbliszych krewnych (take macocha, wnuk). Najczciej to maonek i dzieci. Te osoby mog da stosownego odszkodowania jeli wskutek mierci bezporednio poszkodowanego nastpio znaczne pogorszenie ich sytuacji yciowej. Odszkodowanie to sd moe przyzna oprcz renty i zwrotu kosztw. Zastanawiano si czy jest to roszczenie o naprawienie szkody majtkowej czy niemajtkowej. Odpowiedni przepis k.z. przewidywa w tym wypadku zadouczynienie. Niektrzy uwaali, e jest to roszczenie mieszane, bo tu chodzi o szkody majtkowe ale take o szkody niemajtkowe zwizane ze mierci bezporednio poszkodowanego, najblisze osoby maj rne cierpienia zwizane z jego mierci i sd moe im przyzna stosowne odszkodowanie. Jednak wydaje si, e chodzi tu o szkod majtkow, ktra jest jedynie oglnikowo okrelona jako znaczne pogorszenie sytuacji yciowej, gdy skadaj si na ni trudno uchwytne elementy. Chodzi o szkod majtkow trudno uchwytn. To roszczenie ma charakter fakultatywny **Czy jest to roszczenie dziedziczne? SN w uchw. 7 sdziw z 26.X.1970 stwierdzi, e jest ono dziedziczne, bo ma charakter majtkowy. Nawet jeli osoba najblisza zmaremu nie wystpi z roszczeniem za ycia, spadkobiercy mog da odszkodowania, ale tylko za szkod powsta do chwili mierci ich spadkodawcy. A zatem najblisi czonkowie rodziny bd mogli dochodzi: zwrotu kosztw pogrzebu jeli je ponieli(1); renty jako wierzyciele alimentacyjni zmarego lub jako osoby przez niego uprzednio utrzymywane(2) oraz stosownego odszkodowania z tytuu znacznego pogorszenia sytuacji yciowej(3). Ale nadal to jest wyjtek od zasady, e osoby porednio poszkodowane nie mog dochodzi roszcze, wynikajcych ze szkody na osobie. Analogicznie do 445. powstaje pytanie czy r. z 446 wchodz w gr gdy w przypadku odp. kontraktowej? Znw przewaajce stanowisko doktryny mwi, e nie. Czasem jednak niewykonanie lub nienaleyte wyk. zob. moe

rodzi szkody objte hipotez tej normy. Wwczas osoby dochodzce r. powinny, w myl stanowiska doktryny, udowodni, e mier nastpi wskutek szkody bdcej nastpstwem czynu niedozwolonego. Czasami moe si to okaza niemoliwe.
SN 6.VII.1966: Biuro podry odpowiada za szkody na zdrowiu i utrat ycia wynike z niedostatecznego zorganizowania pomocy lekarskiej dla uczestnikw zagranicznej wycieczki. Odpowiedzialno ta posiada charakter kontraktowy.

ZBYWALNO ROSZCZE ART. 449 Art. 449. Roszczenia przewidziane w art. 444-448 nie mog by zbyte, chyba e s ju wymagalne i e zostay uznane na pimie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem. Roszczenia maj charakter osobisty, s to szkody na osobie. Co do zasady nie mog by zbyte 2 wyjtki: roszczenie jest wymagalne i zostao przyznane prawomocnym orz. sdowym Ustawodawca wprowadza takie ograniczenia bo chodzi tu o szkod trudn do uchwycenia, do obliczenia, w zwizku z tym jeli kto zbywa by roszczenia tego rodzaju bez uprzedniego ustalenia ich rozmiaru czy to na pimie czy w drodze orzeczenia to zbywaby roszczenie niedookrelone. Dopiero w tym momencie kiedy dochodzi do skonkretyzowania tej wysokoci, z t chwil ta wierzytelno staje si zbywalna.

roszczenie jest wymagalne i zostao uznane na pimie

Pominite zostao wykonanie z podrcznika.

ODPOWIEDZIALNO

KONTRAKTOWA 9

- odpowiedzialno strony za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie zobowizania, szerzej odpowiedzialno za naruszenie zobowizania. Niektre sys. prawne nie znaj podziau reimw odp. s to systemu monistyczne. Polskie prawo jest tworzy system dualistyczny moe doj do zbiegu roszcze z obu reimw odp., co pociga za sob okrelone konsekwencje. Odp. kontraktowa jest sformuowaniem nie cisym, bo pierwotnym stos.pr. moe by nie tylko stos. powstay z umowy, lecz kady stos.zob. nie zalenie od jego rda take z deliktu (wyrzdzenie szkody rodzi zob. do jej naprawienia, ktre moe by nastpnie nienaleycie wykonane). Odp. kontraktowa, cho najczciej utosamiana z odp. odszkodowawcz jest w rzeczywistoci pojciem szerszym. Z naruszeniem zob. ustawa wie ujemne konsekwencje dla dunika, nie tylko w postaci obowizku naprawienia szkody z tego wynikej. Podstawowym r. wierzyciela jest r. o spenienie wiadczenia wynika to z art. 353. niekiedy dopiero gdy jest to niemoliwe, wierzyciel moe da naprawienia szkody. Szeroko rozumiana odp. kontraktowa obejmuje cay zestaw sankcji kontraktowych, a obowizek napr. szkody jest tylko jedn z nich cho jest to sankcja gwna i najczciej wystpujca. Przy odp. deliktowej natomiast, naruszenie rodzi jedn konsekwencj obowizek naprawienia powstaej szkody, ewentualnie moe wchodzi w gr odp. prewencyjna tj. w celu zapobieenia szkodzie. Zestaw sankcji kontraktowych:

1.

1. zasadnicze uprawnienie wierzyciela polega na moliwo domagania si wiadczenia w naturze przy zastosowaniu przymusu pastwowego (roszczenie o wykonanie) w prawie polskim jest to podstawowe r. wierzyciela wynikajce z istoty zob. Wierzycielowi su tu rodki egzekucyjne, ktrych rodzaj zaley od rodzaju w. Tymczasem w prawie anglosaskim r. to (tzw. specific performance) jest wyjtkiem co do zasady wierzyciel moe jedynie dochodzi odszkodowania w pienidzu jako rekompensaty za niewykonanie zob. W wyniku rozwoju prawa equity w pewnych wypadkach wierzycielowi przyznano jednak r. o wykonanie gdy jego interes nie mgby by w rwnym stopniu zaspokojony w drodze spenienia wiadczenia odszkodowawczego; 2. wierzyciel moe dochodzi naprawienia szkody wynikej z naruszenia zob. (r. odszkodowawcze) nie kade naruszenie zobowizania pociga za sob automatycznie powstanie roszczenia odszkodowawczego po stronie wierzyciela i odpowiednio obowizek naprawienia szkody po stronie dunika. W pr. polskim r. odszkodowawcze moe powstawa:

2.

- albo zamiast r. o wykonanie w przyp. ostatecznego niewykonania. zob. (tj. w sytuacji niemoliwoci w. lub gdy co prawda w. jest moliwe do wykonania ale wierzyciel korzysta z przyznanego mu ustaw uprawnienia do przeksztacenia zwoki d. w stan definitywnego niewyk. zob). Cicy na d. obowizek sp. w. przemienia si wwczas w obowizek naprawienia szkody.

- albo obok r. o wykonanie, gdy spenienie w. wprawdzie nastpio ale nienaleycie lub gdy w ogle nie nastpio, a wierzyciel nie rezygnujc z dochodzenia wykonania wiadczenia, da nadto naprawienia szkody wynikej z opnienia. w pierwszym przypadku bdzie to r. o naprawienie szkody wynikej z niewykonania zob. w drugim przyp. r. o naprawienia szkody wynikej z opnienia. Zakres tych roszcze bdzie oczywicie odpowiednio rny.

3.

3. wierzyciel moe by uprawniony do odstpienia od umowy (jednostronne wycofanie si pod pewnymi warunkami), to pr. podm. ksztatujce moe wynika z zastrzeenia umownego, zwoki lub szczeglnego przepisu dot. konkretnego stosunku pr., na og czy si to z r. o odszkodowanie (co innego moliwo odmowy przyjcia wiadczenia i w to miejsce od razu danie odszk.); 4. wierzyciel moe mie prawo wstrzymania si od spenienia swojego wiadczenia przy umowach wzajemnych (exceptio non adimpleti contractus) 5. szczeglny charakter maj upr. wynikajce z, rkojmii za wady rzeczy przy umowie sprzeday oraz zwizane z niezgodnoci towaru z umow.

4. 5.

Na og jednak chodzi o odp. kontraktow odszkodowawcz (najwaniejsza, wysunita na czoo). Odp. kontraktowa rozumiana wsko to wanie odp. odszkodowawcza.

ODPOWIEDZIALNO ODSZKODOWAWCZA art. 471. 474.

Art. 471. Dunik obowizany jest do naprawienia szkody wynikej z niewykonania lub nienaleytego wykonania zobowizania, chyba e niewykonanie lub nienaleyte wykonanie jest nastpstwem okolicznoci, za ktre dunik odpowiedzialnoci nie ponosi. PRZESANKI ODPOWIEDZIALNOI.

1. 2. 3. 4. 5.

1. 2. 3. 4.

midzy stronami istniao wanego zobowizanie; wystpi fakt niewykonania lub nienaleytego wykonania tego zob. (- fakt naruszenia zob.); po stronie wierzyciela powstaa szkoda; midzy naruszeniem zob. a szkod zachodzi zwizek przyczynowy.

5. naruszenie zob. jest nastpstwem okolicznoci, za ktre dunik ponosi odp. ta przesanka objta jest domniemaniem, dunikowi zostaje moliwo przeprowadzenia dowodu przeciwnego.

1. WANE ZOBOWIAZANIE Chodzi o zobowizanie wynikajce nie tylko z umowy, cho jest to przypadek najczstszy. Moe to by take zob. wynikajce z 1str. czynn.pr., zapisu, z ustawy (delikt, negotiorum gestio, 405). Zob. musi powsta, istnie (by wane), musimy ustali jego przedmiot i obowizki stron. Zobowizanie to wie prawna, majca ramy czasowe pojawiaj si w zwizku z tym okrelone problemy:

co z sytuacjami prowadzcymi do zawarcia umowy w okresie rokowa, negocjacji moe dochodzi do rznego rodzaju narusze, prb oszustw. Odp. za culpa in contrahendo tj. za win w prowadzeniu rokowa jest co do zasady rozpatrywana w reimie deliktowym (bo nie ma pierwszej przesanki wanego zob.). Chyba e strony czy jaki stosunek prawny np. umowa przedwstpna, umowa o rokowania wtedy moe by stosowany art. 471. S to jednak sytuacje wyjtkowe i zawsze trzeba wykaza, e taka umowa zosta zawarta. Odp. za culpa post factum perfectum za win, ktr popenia strona wygasej ju umowy (gdy szkoda wyrzdzona jest po wyganiciu zobowizania np. po jego wykonaniu). Zasada jest ta sama, ale s pewne szczegowe obowizki, ktre mog przetrwa byt gwnego zob. np. zastrzeenie o zachowaniu tajemnicy handlowej naruszenie tych obowizkw bdzie naruszeniem kontraktowym. Ponadto z tym, e podmioty byy kiedy zwizane umow mog take czy si obowizki lojalnoci i dobrej wiary, wynikajce z zasad oglnych np. przesanie korespondencji na nowy adres byego najemcy jeli na skutek nie dochowania tych obowizkw powstaa szkoda, mona j rozpatrywa na gruncie odp. kontraktowej z tytuu istniejcego uprzednio stosunku najmu albo jeli przyjmiemy oglne naruszenie obowizkw lojalnoci art 415 (?). W duej mierze zaley to od interpretacji uprzednio istniejcej umowy.

2. NIEWYKONANIE LUB NIENALEYTE WYK. ZOBOWIAZANIA. Oglnie naruszenie zob. moe mie zatem posta:

1)

1) Niewykonania to stan gdy d. nie spenia w. i jako taki jest przeciwiestwem wykonania zob. wiadczenie to zachowanie d. zgodne z treci zob. i majce na celu zaspokojenie okrelonego interesu wierzyciela. Z treci zob. wynika zatem sposb w jaki d. powinien si zachowa oraz interes wierzyciela, ktry ma by przez to zaspokojony. Dla wykonania zob. nie wystarczy zatem tylko to, e d. zachowa si w okrelony w treci zob. sposb decydujcym elementem jest zaspokojenie interesu wierzyciela. Tote oceny czy zob. zostao wykonane dokonujemy z punktu widzenia wierzyciela. Niewykonanie zachodzi, gdy wierz. nie zosta zaspokojony i zachodz okolicznoci wyczajce jego pniejsze zaspokojenie (niewykonanie definitywne, do wykonania ju nie dojdzie) moe mie to miejsce w nastpujcych wypadkach:

a. b.

a. gdy zachodzi niemoliwo spenienia wiadczenia (trwaa i cakowita) b. gdy ustawodawca pozwala wierzycielowi na przeksztacenie zwoki w stan niewykonania (chodzi o sytuacje, gdy wiadczenie jest co prawda wci moliwe do spenienia, ale dunik nie spenia go w terminie, a wierzyciel korzysta z ustawowo przyznanych uprawnie zwizanych ze zwoka dunika). S to:

- prawo odmowy przyjcia wiadczenia i dania naprawienia szkody wynikej z niewyk. zob. (art. 477. 2.)

- prawo odstpienia od umowy wzajemnej w razie zwoki dunika (art. 491. 1. i 492.) w tym wypadku upada zobowizanie, nie bdziemy wic mieli do czynienia z jego wykonaniem. Art. 471. nie wspomina o zwoce, gdy jest to szczeglny przypadek naruszenia zobowizania, jest to zawsze stan przejciowy, ktry przejawia si w nienaleytym wykonaniu zob., moe jednak prowadzi do definitywnego niewykonania zob.

2)

2) Nienaleyte wykonanie gdy interes wierzyciela zostaje zaspokojony ale nieprawidowo. Chodzi rnic midzy modelowym zaspokojeniem interesu wierzyciela, a tym ktre nastpio w rzeczywistoci (rnica m-dzy wykonaniem waciwym, prawidowym, a tym co wierzyciel faktycznie uzyska). Jak ustalamy wzorcowy model wyk. zob? Art. 354. 1. zawiera uwzgldniane kryteria: Art. 354. 1. Dunik powinien wykona zobowizanie zgodnie z jego treci i w sposb odpowiadajcy jego celowi spoecznogospodarczemu oraz zasadom wspycia spoecznego, a jeeli istniej w tym zakresie ustalone zwyczaje - take w sposb odpowiadajcy tym zwyczajom. 2. W taki sam sposb powinien wspdziaa przy wykonaniu zobowizania wierzyciel.

d) zwyczaje okrelonego stosunku. Naley pamita, e samo zachowanie d. zgodne z modelowym spenieniem wiadczenie nie wystarczy, jak dugo nie prowadzi do zaspokojenia godnego ochrony interesu wierzyciela. A zatem dopiero zachowanie dunika (speniajce w/w kryteria) i prowadzce do zaspokojenia interesu wierzyciela stanowi naleyte wykonanie zob. W przyp. wykonania nienaleytego chodzi wic o jakiekolwiek odstpstwo od wzorcowego wyk. zob., ktre moe dotyczy kadego elem. zob.:

a) b) c) d)

a) tre zobowizania analizujemy umow; b) spoeczno-gospodarczy cel zobowizania; c) z.w.s.;

CZASU SPENIENIA W. prawidowe wyk. zob., wymaga aby w. nastpio we waciwym czasie (tu trudno od razu powiedzie, czy mamy do czynienia z niewykonaniem czy nienaleytym wyk. zob.) MIEJSCA W. prawidowe wyk. zob. wymaga, aby w. nastpio w naleytym miejscu. O miejscu w. decyduje naprzd jego oznaczenie (w ustawie lub w umowie) lub waciwo zob. W braku takich ustale decyduj zasady z art. 454. Art. 454. 1. Jeeli miejsce spenienia wiadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z waciwoci zobowizania, wiadczenie powinno by spenione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowizania dunik mia zamieszkanie lub siedzib. Jednake wiadczenie pienine powinno by spenione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spenienia wiadczenia; jeeli wierzyciel zmieni miejsce zamieszkania lub siedzib po powstaniu zobowizania, ponosi spowodowan przez t zmian nadwyk kosztw przesania. 2. Jeeli zobowizanie ma zwizek z przedsibiorstwem dunika lub wierzyciela, o miejscu spenienia wiadczenia rozstrzyga siedziba przedsibiorstwa. A zatem co do zasady dug ma w prawie polskim charakter odbiorczy (wierz. zgasza si u dunika celem odbioru przedmiotu w.), a w. pienine oddawczy (d. zob. jest dostarczy zapat wierzycielowi). Przyjcie w. spenianego w niewaciwym miejscu nie pozbawia wierzyciela roszczenia z tyt. nienal. wyk. zob. Natomiast wierzyciel moe odmwi przyjcia takiego wiadczenia gdyby

wskutek tego w. nie zostao spenione w miejscu waciwym w terminie, d. moe popa w zwok. SPOSOBU W. np. umwili si na gotwk, a d. wpaca przelewem na konto (ktre np. moe by zablokowane). JAKOCI PRZEDMIOTU W. art. 357. Art. 357. Jeeli dunik jest zobowizany do wiadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jako rzeczy nie jest oznaczona przez waciwe przepisy lub przez czynno prawn ani nie wynika z okolicznoci, dunik powinien wiadczy rzeczy redniej jakoci.

3. SZKODA (??)Chodzi tu wycznie o szkod majtkow. W rezultacie naruszenia zob. czsto wystpuje take szkoda niemajtkowa. Problem, czy szkoda niemajtkowa te podlega naprawieniu na podstawie regu odp. kontraktowej? Przewaa pogld, e nie mona dochodzi naprawienia szkody niemajtkowej na podstawie przepisw o odp. kontraktowej. Odpowiedzialno kontraktowa skupia si na naprawieniu szkody majtkowej. Jeli pojawi si natomiast szkoda niemajtkowa to wierzyciel chcc uzyska zadouczynienie musi znale podstaw roszcze w ramach przep. o odp. deliktowej. Dopuszczalny jest zbieg odp. gdy naruszenie zobowizania jest jednoczenie czynem niedozwolonym. Powoanie si na zbieg odpowiedzialnoci umoliwia wysuwanie roszcze z art.445. poszkodowany oprcz naruszenia zobowizania musi jednoczenie wykazywa, e to naruszenie jest jednoczenie czynem niedozwolonym (proste przy szkodzie na osobie, trudne przy szkodzie na mieniu). Pajor twierdzi, e jest to nieuzasadnione (nie mona powoywa si na umiejscowienie przepisw w kodeksie) poniewa szkoda niemajtkowa moe wystpi z niewykonania zobowizania, wic mona dochodzi roszcze za szkod niemajtkow przy odpowiedzialnoci kontraktowej jeli s to przypadki wskazane w ustawie art.445 i 448 (zmiana art.448 take przemawia za tym, e jest to dopuszczalne). Z drugiej strony jeli dopuci si zadouczynienie za krzywd to istnieje moliwo lawiny rozczarowania wierzyciela. Pajor twierdzi, e zakres powinien by taki sam jak przy deliktach z art.445. Dominujcy pogld jest inny trzeba wykaza podstaw deliktow. SN powoli prbuje to zmienia, ale niezbyt mu to wychodzi, istnieje potrzeba takiego rozszerzenia.(??) Odp. moe obejmowa szkod majtkow o rnym zakresie. Mog bowiem pojawi si umowne lub ustawowe ograniczenia zakresu szkody podlegajcej naprawieniu. Gdy brak jest szczeglnych ogranicze wierz. moe dochodzi napr. szkody w ramach tzw. pozytywnego interesu umowy tj. interesu wykonania skoro d. zobowizany by speni wiadczenie, to wierzyciel moe dochodzi wszystkiego, co miaby gdyby zobowizanie byo prawidowo wykonane. Na t szkod skada si zatem: warto samego wiadczenia lub rnica midzy wartoci wiadczenia nalenego i wiadczenia wykonanego. Jeli jednak wierzyciel odstpi od umowy wzajemnej moe zaoszczdzi swoje wiadczenie, co rodzi konieczno odliczenia wartoci tego wiadczenia od szkody wyrzdzonej niewykonaniem zobowizania przez dunika. Podstaw uwzgldnienia wiadczenia wasnego wierzyciela jest zasada compensatio lucri cum damno; utrata korzyci, ktre wierzyciel mgby osign uzyskujc wiadczenie (gdyby dysponowa przedmiotem wiadczenia); szkody nastpcze to szkody, ktre powstaj w rnych skadnikach majtku wierzyciela w nastpstwie naruszenia zobowizania np. poar wskutek nienaleytego wykonania instalacji; padnicie stada koni przez to e dunik nie poinformowa wierzyciela, e wydaje mu konia zaraonego. Tu te bdzie czsto zbieg odpowiedzialnoci. Ta szkoda nastpcza czsto przekracza warto caego wiadczenia. Jest to typowe przy odpowiedzialnoci deliktowej. D. moe jednak odp. jedynie w zakresie ujemnego interesu umownego interesu zaufania. Chodzi o szkody w postaci wydatkw na zawarcie umowy. Nakady poszkodowanego byy uzasadnione tak dugo jak miao doj do zawarcia umowy, staj si one nieuzasadnionym uszczerbkiem, gdy do tego zawarcia nie dochodzi jeeli nastpuje to z powodu okolicznoci, za ktre d. odpowiada, musi on naprawi tak powsta szkod. Zatem w takim wypadku naprawienie szkody obejmuje tylko wydatki zwizane z deniem do zawarcia umowy (przywrcenie sytuacji jaka byaby gdyby podmiot nie adowa si w transakcj), ale ju nie to co podmiot zyskaby jako strona umowy, gdyby dosza ona do skutku. Szkoda ta podlega najczciej

naprawieniu w ramach odp. deliktowej culpa in contrahendo. Czasami w gr wchodzi jednak odp. kontrktowa:

- art. 390. 1. gdy strony zawary umow przedwstpn, strona moe domaga si naprwienia szkody jak poniosa przez to, e liczya na zawarcie umowy przyrzeczonej; - art. 566. 1. odpowiedzialno za szkod wynik z wady fizycznej rzeczy (zdanie 2 z tytuu nienaleytego wykonania umowy). Art. 566. 1. Jeeli z powodu wady fizycznej rzeczy sprzedanej kupujcy odstpuje od umowy albo da obnienia ceny, moe on da naprawienia szkody poniesionej wskutek istnienia wady, chyba e szkoda jest nastpstwem okolicznoci, za ktre sprzedawca nie ponosi odpowiedzialnoci. W ostatnim wypadku kupujcy moe da tylko naprawienia szkody, ktr ponis przez to, e zawar umow, nie wiedzc o istnieniu wady; w szczeglnoci moe da zwrotu kosztw zawarcia umowy, kosztw odebrania, przewozu, przechowania i ubezpieczenia rzeczy oraz zwrotu dokonanych nakadw w takim zakresie, w jakim nie odnis korzyci z tych nakadw.

W ramach interesu zaufania istnieje problem, czy poszkodowany moe dochodzi utraconych korzyci. Na ten temat toczy si spr: Czachrski twierdzi, e nie; inni, e wyjtkowo moe to wchodzi w gr np. wtedy gdy ten liczcy na transakcj odrzuci oferty innych, bo dziaa w zaufaniu do tej transakcji. Pojawia si take pytanie o stosunek interesu zaufania do interesu wykonania? Moe si zdarzy, e jedna szkoda jest wysza od drugiej czy poszkodowany moe dochodzi tej wyszej szkody? Przewaa stanowisko, e nie moe uzyska wicej w ramach interesu zaufania ni w ramach interesu wykonania, bo wskazywaoby to na kiepski interes miaoby mniej korzyci ni kosztw i nakadw do poniesienia. 4. ZWIZEK PRZYCZYNOWY. Zwizek przyczynowy ujmowany klasycznie. art. 361. Art. 361. 1. Zobowizany do odszkodowania ponosi odpowiedzialno tylko za normalne nastpstwa dziaania lub zaniechania, z ktrego szkoda wynika. Zwizek przyczynowy wyznacza granice szkody d. odpowiada za inne, oprcz wartoci wiadczenia szkody, jeli pozostaj w adekwatnym zw.przycz. z niewyk. lub nienal. wyk zob. 5. NARUSZENIE ZOB. JEST NASTPSTWEM OKOLICZNOCI, KTRE OBCIAJ DUNIKA. Wykazanie w/w 4 przesanek naley do wierzyciela = poszkodowanego = powoda. Ta przesanka jest za objta domniemaniem. Ciar dowodu jest zatem przerzucony na d. musi on dowie, e przesanka ta nie zachodzi, by zwolni si od odp. Nie jest to domniemanie odp. dunika, odnosi si ono jedynie do przyczyn naruszenia zob., a nie caej odp. Sankcja odp. odszkodowawczej nie jest zatem automatycznym nastpstwem naruszenia zob. Przesanka ta opiera si na dwch zaoeniach (1)e s okolicznoci, za ktre d. ponosi odp. (2)e midzy tymi okolicznociami a faktem niewykonania lub nienaleytego wykonania zob. zachodzi zwizek przyczynowy (podczas gdy niewyk./nienal. wyk.zob. jest osobn przesanka odp. powizan zw. przyczynowym ze szkod). Gwnym problemem jest pytanie, co dunika obcia, a co nie? Ustawa nie moe w sposb konkretny okreli przyczyn naruszenia zob., za ktre d. odpowiada ze wzgldu na swobod umw strony mog okrela zakres odpowiedzialnoci, mog zawiera klauzule rozszerzajce, ograniczajce lub wyczajce odp (umownie odp. mona wycza do granic umylnoci). Najczciej to, za co odpowiada dunik wynika z umowy. Oprcz umw zakres odp. mog wyznacza szczeglne przepisy ustawy np. art. 478., 841., 739. Odp. d. moe by zatem bardzo rnie okrelona. Gdy jednak okae si, e ani z treci zobowizania ani z przepisw szczeglnych nic nie wynika, wtedy obowizuje standard z art. 472. 474. Art. 472. Jeeli ze szczeglnego przepisu ustawy albo z czynnoci prawnej nie wynika nic innego, dunik odpowiedzialny jest za niezachowanie naleytej starannoci.

A zatem co do zasady d. odpowiada za zawinione przez siebie przyczyny naruszenia zob. Jest to odp. na zasadzie winy wasnej domniemanej. Wprawdzie przepis nie mwi wyranie o winie, ale wskazuje na ni przez odwoanie si do niezachowania naleytej starannoci. Skoro d. odpowiada za niezachowanie nal. starannoci, to tym bardziej (a minori ad maius) za win umyln (wskazuje na to rwnie odwoanie si do winy umylnej w art. 473. 2.) Wina kontraktowa - stosuj si tutaj te same zasady co przy winie deliktowej z art. 415. takie same s przesanki przypisania zawinienia :

1) 2) 3)

1) 2) 3)

dziaalno dunika musi by bezprawna (element obiektywny); umylno lub niedooenie naleytej starannoci (element subiektywny); poczytalno dunika.

ad 1) Bezprawno to sprzeczno zachowania dunika z porzdkiem prawnym. W doktrynie pojawi si pogld, e naruszenie obowizku obligacyjnego jest innym rodzajem bezprawnoci ni ta wymagana na gruncie art. 415. Wg. tego pogldu mamy tu do czynienia jedynie z bezprawnoci wzgldn, gdy nie zostaje naruszona adna powinno powszechna a jedynie obowizek wzgldny skuteczny tylko midzy stronami. Pogld ten naley odrzuci. Zobowizanie jako stosunek pr. czcy strony jest przecie regulowany przepisami oglnymi. Porzdek prawny wymaga bowiem, by d. wykonywa swoje obowizki. Tote kade niewykonanie obowizku obligacyjnego to bezprawie nie tylko wzgldne, gdy narusza art. 354., a wic ogln regu porzdku prawnego. Dunik narusza tu porzdek prawny porednio. Przyjcie odmiennego pogldu podwaaoby sens okolicznoci wyczajcych bezprawno np. poczta ma dostarczy przesyk, jest to konkretne zobowizanie z umowy gdy poczta nie dostarcza przesyki to narusza umow i oglny porzdek prawny dziaa bezprawne, jeeli jednak przesyka zostaje, moc prawomocnego postanowienia prokuratora, oddana organom cigania celem kontroli, to dunik nie wykona zobowizania wzgldem wierzyciela, czyli naruszy zobowizanie, a mimo to nie bdzie to dziaanie bezprawne. ad 2) Niezachowanie naleytej starannoci ma charakter subiektywny, to zarzut stawiany konkretnej osobie ze wzgldu na jej postaw. Aby ustali t przesank naley porwna zachowanie d. z modelowym zachowaniem d. starannego jest to model zobiektywizowany i zrnicowany, bo odniesiony do stosunkw danego rodzaju tzn. tych, o jakie chodzi w danym zob. jakie ryzyka, dobra, ktre mog by naruszone, zakres grocej szkody, etc. Art. 355. 1. Dunik obowizany jest do starannoci oglnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (naleyta staranno). 2. Naleyt staranno dunika w zakresie prowadzonej przez niego dziaalnoci gospodarczej okrela si przy uwzgldnieniu zawodowego charakteru tej dziaalnoci. W 2. przewidziano model podwyszonej starannoci odnoszcy si do profesjonalisty. Takiej szczeglnej starannoci wymaga zatem od dunika prowadzcego dziaalno gospodarcz, uwzgldniajc jej zawodowy charakter. **Porwnuje si ten model starannego dunika do zachowania dunika w konkretnej sytuacji. Dopuszczalna jest pewna indywidualizacja wzorca starannoci, ale na og na niekorzy dunika bierze si pod uwag indywidualne cechy d, ale tylko te, ktre podnosz poziom wymaganej starannoci. Nie bierze si pod uwag tych cech, ktrych uwzgldnienie miaoby ten poziom obnia (np. niedowiadczenie nowicjusza, brak kwalifikacji) dunik ma bowiem wypenia co najmniej model oglnej starannoci. Uwzgldnienie tych drugich cech moe wchodzi w gr ale jedynie porednio nie na paszczynie winy, lecz na paszczynie ustalenia odszkodowania (np. wierzyciel zwie si z dunikiem cho wie, e to osoba niekompetentna, nowicjusz, alkoholik, tu mona mwi o przyczynieniu si poszkodowanego i zakres odp. dunika ulegnie zmniejszeniu). ad 3) Poczytalno rozwaamy na takich samych zasadach jak przy odp. deliktowej zastosowanie znajduj art. 425. i 426. Art. 471. cznie z art. 472. wprowadzaj zatem domniemanie winy. Pytanie jaki dowd musi przeprowadzi dunik by zwolni si od odp.?

1) Ujcie liberalne wystarczy dowd dooenia naleytej starannoci (wynika to z treci art. 472.). To stanowisko przyjmujemy jako zasad skoro odp. opiera si na zas. winy to dowd jej braku powinien zwolni od odp. Bd jednak przypadki, w ktrych dowd ten moe okaza si niewystarczajcy (nie przeamie domniemania, e naruszenie zob. nastpio z przyczyn przez d. zawinionych) bdzie tak, gdy przyczyna naruszenia bdzie nieznana. Kogo wwczas ma obcia ryzyko nie wyjanienia przyczyny? Naley przyj, e obcia ono dunika jak dugo nie znamy konkretnej przyczyny dziaa domniemanie winy. 2) Ujcie rygorystyczne - dunik musi wskaza konkretn przyczyn naruszenia zob. i jednoczenie wykaza, e jest to przyczyna za ktr nie odpowiada, przyczyna niezawiniona, ktrej nie mona byo unikn nawet przy dooeniu naleytej starannoci (prawo francuskie przypadek lub sia wysza). To stanowisko wyprowadza si z kolei z brzmienia art. 471. Na og d. moe skutecznie zasania si przed r. wierzyciela przez wykazanie, e naruszenie zob. nastpio z przyczyn, ktre obciaj wierzyciela. Jest to bowiem rwnoznaczne z wykazaniem okolicznoci, za ktre d. nie ponosi odp. Przy rozwaeniu ciaru dowodu podstawowe znaczenie ma zasada, wg. ktrej w danym przypadku odpowiada d. Stosownie do tego czy jest to zas. winy czy ryzyka (473 i 474) naley bowiem ocenia dopuszczalno i skuteczno ekskulpacji. ART. 473. MODYFIKACJA ODPOWIEDZIALNOCI DUNIKA. Art. 473. 1. Dunik moe przez umow przyj odpowiedzialno za niewykonanie lub za nienaleyte wykonanie zobowizania z powodu oznaczonych okolicznoci, za ktre na mocy ustawy odpowiedzialnoci nie ponosi. 2. Niewane jest zastrzeenie, i dunik nie bdzie odpowiedzialny za szkod, ktr moe wyrzdzi wierzycielowi umylnie. W myl 1. d. moe przyj na siebie odp. dalej idc za okolicznoci, za ktre na mocy ustawy nie ponosi odp., a do przyjcia odp. bezwzgldnej typu gwarancyjnego. Co do rozszerzania odp., granic nie ma w takich przypadkach d. odpowie na zasadzie ryzyka. Jak wynika z 2. strony mog te ograniczy odp. dunika. Tu jednak jest pewna granica nie mona wyczy odp. dunika za szkod wyrzdzona wierzycielowi umylnie. Jest to granica swobody umw. Rozszerzenie lub zawenie odp. dunika moe take dotyczy odp. za czyny cudze (art. 474.) Niedopuszczalne jest jednak umowne wyczenie odp. dunika za win umyln osb z art. 474. ODPOWIEDZIALNO Z ART. 474. Do tej pory chodzio o odp. dunika za czyn wasny na zasadzie winy. Jednak dunik odpowiada te za osoby, z ktrych pomocy korzysta, mimo e jemu samemu winy przypisa nie mona. Jest to odp. jak za czyn wasny, ale na zasadzie ryzyka art. 474. Ma ona due znaczenie praktyczne. We wspczesnym obrocie wykonywanie zobowiza osobicie przez d. jest coraz rzadsze. Dunicy czsto wykonuj zobowizania dziaajc przez inne osoby. * Art. 474. dot. sytuacji gdy osoba trzecia dziaa za zgod i wiedz dunika (d. angauje j do wykonania zobowizania), nie dotyczy za przypadku gdy do naruszenia zob. dochodzi wskutek dziaania osoby obcej, dziaajcej bez zgody i wiedzy dunika (np. dunik przechowuje przedmiot wiadczenia, a osoba trzecia wamuje si i niszczy ten przedmiot lub kradnie go, co powoduje niewykonanie zobowizania przez dunika). W takim wypadku d. odpowiada na oglnej zasadzie za niedooenie naleytej starannoci jeeli dooy takiej starannoci (np. odpowiednio zabezpieczy przedmiot), a mimo to doszo do wamania i w jego nastpstwie niewykonania zob., to jest to okoliczno niezawiniona za ktr d. nie ponosi odp. Art. 474. Dunik odpowiedzialny jest jak za wasne dziaanie lub zaniechanie za dziaania i zaniechania osb, z ktrych pomoc zobowizanie wykonywa, jak rwnie osb, ktrym wykonanie zobowizania powierza. Przepis powyszy stosuje si take w wypadku, gdy zobowizanie wykonywa przedstawiciel ustawowy dunika. Za takie osoby d. odpowiada jak za wasne dziaanie/zaniechanie nie moe si zasania tym, e to nie on sam, lecz inna osoba wykonywaa zobowizanie. D. bierze na siebie ryzyko ich dziaa. Teoretycznie za te kategorie

osb d. mgby odpowiada na zasadzie winy wasnej (winy w wyborze, nadzorze). Przepis ten przewiduje jednak surow odp. na zasadzie ryzyka. *Ratio legis:

1) 2) 3)

1) zaleno zysk ryzyko: d. czerpie korzyci z dziaa swoich ludzi i dlatego ryzyko ich nieprawidowych zachowa obcia jago, a nie na wierzyciela; 2) osoby za ktre d. odpowiada to jego ludzie, ze sfery kontrolowanej przez dunika, on nimi kieruje, zarzdza, nadzoruje, zaakceptowa je, wierzyciel nie ma natomiast wpywu na dobr tych osb; 3) ochrona wierzyciela jeli przyjmiemy, e d. odpowiada za ludzi na zasadzie swojej winy to ryzyko ponosiby wierzyciel, bo dunik mgby si atwo zwolni.

Krg osb za ktre dunik odpowiada :

1)

1) osoby z pomoc ktrych dunik zobowizanie wykonywa (pomocnicy). Chodzi o osoby, ktre dziaaj obok dunika (tzn. d. podejmuje dziaania sam, ale z pomoc). Moe to by podwadny ale te osoba niezalena, ktra pomaga dunikowi. Nie musi by czynnoci prawnej, stosunku prawnego wystarczy, e d. faktycznie korzysta z pomocy. Pomocnik nie musi te wiedzie, e wykonuje zob. dunika, ani e dziaa na korzy wierzyciela (wystarcza zatem nawet niewiadomy udzia w wyk. zob.). Musi to by jednak pomocnik zaakceptowany przez d., choby w sposb dorozumiany. Dunik odpowiada te za pomocnikw swoich pomocnikw. Orzecznictwo przyjo, e d. odpowiada take za suby publiczne jeli wysya towar poczt, to jest ona jego pomocnikiem. Powstaa wtpliwo co do podmiotw, ktre s monopolistami w wiadczeniu pewnych usug na rynku np. PKP, TPSA czy korzystanie z tych osb przez dunika jest objte t surow odpowiedzialnoci. Orzecznictwo przyjo, e tak. 2) osoby, ktrym dunik powierza wykonanie zobowizania (wykonawcy); To osoba, ktra sama podejmuje dziaania w miejsce dunika. Nie potrzeba tu umowy, wystarczy faktyczne powierzenie 3) przedstawiciele ustawowi dunika (np. gdy dunik jest maoletni). S to osoby, ktre peni swe funkcje z mocy ustawy. S tu wtpliwoci co do przedstawicieli, ktrzy w jakim stopniu wystpuj w imieniu wasnym np. wykonawcy testamentu, syndyk masy upadociowej.

2) 3)

Przesanki odpowiedzialnoci dunika nie zmieniaj si s okrelone w art. 471.:

1) 2)

1) szkoda musi wynika z naruszenia zobowizania przez osob wymienion w art.474. Chodzi o zobowizanie dunika; 2) czyn pomocnika czy wykonawcy uzasadnia odp. dunika jak za czyn wasny. Musimy si zastanowi czy gdyby tego czynu dopuci si sam dunik, to czy byby odpowiedzialny wedle regu odp. przyjtych w danym zobowizaniu. Art. 474. mwi e dunik odpowiada jak za wasne dziaanie lub zaniechanie. Musimy ocenia dziaanie i zaniechanie pomocnika i wykonawcy tak jakby dziaa sam dunik. Pytamy czy pomocnik i wykonawca dooy naleytej starannoci jakiej wymagamy od dunika, a nie takiej jakej wymagamy od tych osb. Jeli dunik to specjalista to wymg podwyszonej starannoci stosujemy do pomocnika i wykonawcy. W pewnych sytuacjach dziaajcy pomocnik bdzie si mieci w zakresie starannoci oglnie wymaganej, ale nie w granicach szczeglnej starannoci wymaganej od dunika specjalisty, wwczas pomocnikowi winy nie przypiszemy, ale dunik bdzie odpowiada. Jeeli wierzyciel dochodzi od dunika naprawienia szkody, domniemywa si, e przyczyny szkody s takie za jakie dunik odpowiada, co wynika z art. 471. Wierzyciel nie musi wic wykaza, e pomocnicy dopucili si zaniedba. To dunik musi przeprowadzi dowd zwalniajcy. Dunika moe jednak zwolni od odp. jedynie taki dowd, ktrego przeprowadzenie zwolnioby go z odp. gdyby sam wykonywa zob. np. sia wysza pomocnik nie przewiz towaru ze wzgldu na powd, z tych samych powodw nie mgby go dostarczy sam dunik.

A zatem odp. dunika ma w istocie charakter mieszany: na zas. winy za czyn wasny i na zas. ryzyka za zachowania innych osb. Stwierdzenie, e odp. d. w prawie polskim oparta jest na zas. winy jest pewnym skrtem, uproszczeniem.

POSZCZEGLNE PRZYPADKI NARUSZENIA ZOBOWIZANIA.

Art.471 mwi o naruszeniu zobowizania oglnie jest to uzupeniane przez przepisy szczegowe dotyczce nastpstw prawnych niemoliwoci wiadczenia, zwoki i opnienia. Z takim ujciem pr. polskie znajduje si midzy systemami, ktre posuguj si wycznie klauzul ogln i tymi, ktre operuj tylko przepisami szczeglnymi. NIEMOLIWO WIADCZENIA. Jako przyczyna naruszenia zob. oznacza, e wiadczenie nie jest moliwe do wykonania. Aby mwi o definitywnym niewykonaniu zob. niemoliwo musi by trwaa i cakowita. Gdy niemoliwo jest jedynie przejciowa co do zasady prowadzi jedynie do opnienia. Gdy jest czeciowa, zachodzi jedynie czciowe niewyk. zob. Niemoliwo w. jest pojciem pojemnym, ktre moe by klasyfikowane z rnych pkt.widz.:

1)

1) Jako niem. obiektywna i subiektywna.

obiektywna wynika z natury wiadczenia nikt nie jest w stanie go wykona; subiektywna (nazywana niemonoci) wynika z okolicznoci lecych po stronie d. tylko on nie moe speni wiadczenia, podczas gdy inne osoby mogyby to wiadczenie speni np. dunik, ktremu skradziono samochd i zodziej. Wyjtkowo niemoliwo subiektywna moe by traktowana jako obiektywna bdzie tak np. w przypadku wiadcze cile osobistych np. malarz mia malowa a obcili mu rce, to ten obraz nie namaluje on ani kto inny bo to byby inny obraz i innego malarza.

Podzia ten ma pewne znaczenie w pr. cywilnym, ale nie naley go przecenia, gdy co do zasady wiadczenie moe by spenione przez os.3. Co do zasady, bo strony mog to wyczy w umowie lub moe to wynika z waciwoci zob. (przykad malarza). W przypadku jednak zob. pieninych, nie do e nie mona skutecznie wyczy moliwoci sp. w. przez os.3. to wierzyciel nie moe wrcz odmwi przyjcia zapaty od os.3. 2) Niemoliwo ze wzgldu na charakter przeszkody:

a) b) c)

a) niemoliwo fizyczna wynika z natury zjawiska (np. wydanie zniszczonej rzeczy, zrobienie zdjcia z wczoraj); b) niemoliwo faktyczna wiadczenie teoretycznie, fizycznie jest moliwe do wykonania ale praktycznie nie da si tego zrobi np. iga w stogu siana (fizycznie moliwe, praktycznie bezsensu); c) niemoliwo prawna przeszkoda tkwi w porzdku prawnym, ktry zakazuje/nie przewiduje okrelonego zachowania np. podczas trwania stos.pr. zostaj wydane normy zakazujce importu okrelonych towarw / ustanowienie nieprzewidzianego prawem ogr.pr.rzeczowego. Gdy spenienie danego wiadczenia jest sprzeczne z prawem; d) niemoliwo gospodarcza w. jest fizycznie moliwe do wykonania, ale wizaoby si to z obcieniem jednej ze stron ryzykiem lub nakadami znacznie przewyszajcymi normalnie wystpujce. S to trudnoci, z ktrymi strona nie miaa obowizku si liczy zawierajc umow. np. wybucha wojna, ceny produktu wzrosy 10-krotnie.

d)

3) Niemoliwo ze wzgldu na to kiedy powstaje pierwotna i nastpcza.

niemoliwo pierwotna istnieje w momencie powstawania zobowizania; 1) niemoliwo pierwotna obiektywna, - w chwili zawierania umowy wiadczenie jest niemoliwe do spenienia dla kadego. Art. 387. 1. Umowa o wiadczenie niemoliwe jest niewana.

1)

 2. Strona, ktra w chwili zawarcia umowy wiedziaa o niemoliwoci wiadczenia, a drugiej strony z bdu nie wyprowadzia, obowizana jest do naprawienia szkody, ktr druga strona poniosa przez to, e zawara umow nie wiedzc o niemoliwoci wiadczenia. Zgodnie z art. 387. zob. w ogle nie powstaje (impossibillum nulla obligatio), nie wchodzi wic w gr odp. kontraktowa, co nie znaczy e nie moe powsta odp. deliktowa jednej ze stron culpa in contrahendo 2 (dotyczy to tylko zob. umownych!). Odp. ta ograniczona jest do ujemnego interesu umownego czyli to co strona stracia dc do zawarcia umowy np. poniesione nakady na negocjacj itp. Od zasady, e zobowizanie nie powstaje jest jednak wyjtek, w przypadku przelewu nieistniejcej wierzytelnoci. Ustawodawca podtrzymuje to zobowizanie, cho wierzytelno nie istnieje art. 516. mwi, e zbywca wierzytelnoci odpowiada wzgldem nabywcy za to, e wierzytelno mu przysuguje.

1)

2) niemoliwo pierwotna subiektywna w chwili powstania zobowizania dunik nie moe zobowizania wypeni z przyczyn, ktre jego dotycz ale kto inny mgby. Zobowizanie powstaje i wie dunika. Dunik albo pokona przeszkod i w terminie wykona wiadczenie albo nie pokona przeszkody i wtedy bdzie odpowiada za niewykonanie zobowizania (cakowite lub czsciowe). Jest to odp. na zas. winy d. w sposb lekkomylny zob. si do czego co go przerasta, nie powinien by podejmowa si tego w. Chodzi tu take o syt. obiektywne np. choroba (wina w podjciu si zobowizania do ktrego nie by przygotowany)

niemoliwo nastpcza pojawia si po powstaniu zobowizania, a przed jego wykonaniem.

Dalej zajmujemy si niemoliwoci nastpcz subiektywn i obiektywn - s w zasadzie jednakowo traktowane. Art. 475. 1. Jeeli wiadczenie stao si niemoliwe skutkiem okolicznoci, za ktre dunik odpowiedzialnoci nie ponosi, zobowizanie wygasa. 2. Jeeli rzecz bdca przedmiotem wiadczenia zostaa zbyta, utracona lub uszkodzona, dunik obowizany jest wyda wszystko, co uzyska w zamian za t rzecz albo jako naprawienie szkody. Stao si niemoliwe czyli chodzi o niemoliwo nastpcz, ktra nie istniaa w momencie powstania zobowizania. Skutki niemoliwoci zale od odpowiedzi na pytanie co byo jej przyczyn - s dwie moliwoci:

A.

A. Jeeli przyczyn s okolicznoci za ktre d. nie odpowiada to zob. wygasa. Domniemywa si jednak, e przyczyn s okolicznoci obciajce d. aby zob. wygaso d. musi obali to domniemanie. Gdy mu si to uda wygasa zobowizanie, ale z pewnymi zastrzeeniami:

1)

1) art. 475. 2. zasada surogacji realnej. Zob. upada, ale wierzyciel ma r. o wydanie surogatw wiadczenia niemoliwego musi on jednak wykaza, e d. te surogaty otrzyma. [Czachrski: Wydania surogatw wierz. moe da niezalenie od odszkodowania za niewyk. zob. niemniej szkoda zostanie wwczas zmniejszona od warto surogatw. Poniewa danie to jest prawem wierzyciela, d. nie moe zaliczy surogatw na poczet odszkodowania, gdy wierzyciel z roszczeniem tym nie wystpuje uwagi te s zasadne pod warunkiem, e przyjmiemy, e danie wydania surogatw powstaje a minori ad maius rwnie w przyp. niemoliw. w. za ktr d. odp.] 2) lojalny dunik powinien powiadomi niezwocznie wierzyciela o niemoliwoci wiadczenia. Jest to obowizek kontraktowy i gdy dunik go nie wypeni moe odpowiada w granicach adekwatnego zw. przyczynowego (nie bdzie odp. za niemoliwo w., ale za szkod, ktrej wierzyciel by nie dozna gdyby zosta na czas zosta powiadomiony).

2)

B.

B. Jeeli przyczyn niemoliwoci wiadczenia s okolicznoci za ktre dunik odpowiada (np. on sam spowodowa niemoliwo bo nie dba o przedmiot z naleyt starannoci) to powstaje odp. z art. 471. tj. odp. za niewykonanie zobowizania z przyczyn, za ktre dunik odpowiada. Obowizek w. przeksztaca si wwczas w obowizek naprawienia szkody. Odszkodowanie obejmuje w zasadzie pen

szkod w granicach pozytywnego int. umownego. Odnosi si to do niemoliwoci obiektywnej i subiektywnej przy niemoliwoci subiektywnej nastpczej trzeba zastrzec 2 rzeczy:

1)

1) jeli dunik ma wypeni wiadczenie polegajce na wydaniu rzeczy ozn. co do gatunku to dunik nie moe powoa si na to, e przedmioty tego gatunku stay si niedostpne. Pojcie niemoliwoci jest bardzo ograniczone bo genus perire non censetur czyli gatunek nie moe wygasn. Jeli powstaj trudnoci w wydaniu rzeczy oznaczonych co do gatunku i na danym rynku ten gatunek zanik ale na innych rynkach istnieje, to choby by trudno dostpny nie ma niemoliwoci wiadczenia. Trzeba tu odrni wiadczenia gatunkowe i ograniczone gatunkowo. Dunik moe si zwolni od odpowiedzialnoci, jeeli zacign zobowizanie gatunkowe ograniczone np. tona truskawek z wasnego gospodarstwa wyprodukowa 0,5 tony- moe powoa si na niemoliwo wiadczenia.

2) Kolejny problem to pienidze. Jeeli niemoliwo wynika z aktualnego braku rodkw finansowych to nigdy nie zwalnia to z zobowizania. Dunik przyjmujc na siebie zobowizanie jednoczenie udziela gwarancji, e ma rodki. Zob. istnieje nadal jako moliwe do spenienia, a d. odpowiada za dug caym swoim majtkiem teraniejszym i przyszym. SKUTKI NIEMOLIWOCI WIADCZENIA W ZOB. WZAJEMNYCH. Wikszo podstawowych umw w obrocie to umowy wzajemne. Ustawodawca nie mwi tu o wierzycielu i duniku tylko o stronach, gdy obie strony s jednoczenie dunikiem i wierzycielem. 1) GDY DNA ZE STRON NIE PONOSI ODP. ZA NIEMOLIWO WIADCZENIA ART. 495. Art. 495. 1. Jeeli jedno ze wiadcze wzajemnych stao si niemoliwe wskutek okolicznoci, za ktre adna ze stron odpowiedzialnoci nie ponosi, strona, ktra miaa to wiadczenie speni, nie moe da wiadczenia wzajemnego, a w wypadku, gdy je ju otrzymaa, obowizana jest do zwrotu wedug przepisw o bezpodstawnym wzbogaceniu. 2. Jeeli wiadczenie jednej ze stron stao si niemoliwe tylko czciowo, strona ta traci prawo do odpowiedniej czci wiadczenia wzajemnego. Jednake druga strona moe od umowy odstpi, jeeli wykonanie czciowe nie miaoby dla niej znaczenia ze wzgldu na waciwoci zobowizania albo ze wzgldu na zamierzony przez t stron cel umowy, wiadomy stronie, ktrej wiadczenie stao si czciowo niemoliwe. Rwnie w tym wypadku zob. wygasa (wygasaj oba zobowizania). Tutaj obowizki stron s ze sob cile powizane jeeli upada wiadczenie jednej strony to odpada podstawa prawna wiadczenia drugiej strony jest to konsekwencja wzajemnoci zob. Strona, ktra miaa speni w., ktre stao si niemoliwe nie moe da wiadczenia wzajemnego, a gdy je otrzymaa obowizana jest je zwrci przypadek condicito sine causa. 2. dotyczy niemoliwoci czciowej. 2) NIEMOLIWO Z PRZYCZYN ZA KTRE JEDNA ZE STRON ODPOWIADA ART. 493. Art. 493. 1. Jeeli jedno ze wiadcze wzajemnych stao si niemoliwe wskutek okolicznoci, za ktre ponosi odpowiedzialno strona zobowizana, druga strona moe, wedug swego wyboru, albo da naprawienia szkody wynikej z niewykonania zobowizania, albo od umowy odstpi. 2. W razie czciowej niemoliwoci wiadczenia jednej ze stron druga strona moe od umowy odstpi, jeeli wykonanie czciowe nie miaoby dla niej znaczenia ze wzgldu na waciwoci zobowizania albo ze wzgldu na zamierzony przez t stron cel umowy, wiadomy stronie, ktrej wiadczenie stao si czciowo niemoliwe. Chodzi o sytuacje, gdy strona zobowizana do wiadczenia, ktre stao si niemoliwe, nie zdoaa zwolni si od odp. tzn. nie obalia domniemania, e wiadczenie stao si niemoliwe z przyczyn, za ktre (dunik) odpowiada. W takim wypadku strona uprawniona (wierzyciel) ma wybr:

2)

- moe albo utrzyma zob. w mocy i da odszkodowania na podstawie art.471 wwczas wierzyciel musi speni swoje wiadczenie, a miejsce niemoliwego w. dunika pojawi si wtrny obowizek odszkodowawczy - albo moe doprowadzi do upadku zob. przez odstpienie od umowy ustawa przyznaje stronie prawo podm. ksztatujce. Jeeli odstpi od umowy art. 494. Art. 494. Strona, ktra odstpuje od umowy wzajemnej, obowizana jest zwrci drugiej stronie wszystko, co otrzymaa od niej na mocy umowy; moe da nie tylko zwrotu tego, co wiadczya, lecz rwnie naprawienia szkody wynikej z niewykonania zobowizania. A zatem wierzyciel, ktry odstpuje od umowy wzajemnej:

1)

1) obowizany jest zwrci drugiej stronie wszystko co otrzyma od niej na mocy umowy to przypadek codictio causa finita: w momencie wiadczenia kauza istniaa, nastpnie upada w skutek odstpienia od umowy. Brak jest tu odesania do przepisw o bezpodstawnym wzbogaceniu. Artyku ten stanowic, e odstpujcy od umowy zobowizany jest zwrci wszystko co otrzyma, modyfikuje system wiadczenia nienalenego z art. 410. Nie bdzie bowiem dziaa zasad, e naley si zwrot tylko w granicach aktualnie istniejcego wzbogacenia (poprzez sowo wszystko wyczono dziaanie art. 409.). 2) jeeli speni ju wasne wiadczeni moe da od dunika zwrotu tego co sam wiadczy (i to raczej nie na podstawie przepisw o bezpodstawnym wzbogaceniu, lecz wszystkiego co powinien otrzyma z powrotem); 3) moe rwnie da naprawienia szkody wynikej z niewykonania zobowizania.

2) 3)

Wierzyciel ma wic opcje do wyboru - w obu przypadkach moe da od dunika odszk. za niewykonanie zob.. Jeeli od umowy nie odstpuje to musi speni swoje wiadczenie i moe nastpnie da od dunika odszkodowania w penej wysokoci (caa warto wiadczenia niemoliwego i wysoko szkd nastpczych jeli si takie pojawiy). Jeeli natomiast wierzyciel odstpuje od umowy to te moe da odszkodowania za niewykonanie, ale zaoszczdza swoje wiadczenie, ktrego nie musi w tym wypadku spenia. Jeli ju je speni to moe da od dunika zwrotu wszystkiego co wiadczy. To, e wierzyciel zaoszczdza warto swojego wiadczenia jest pewn korzyci i jeli teraz dochodzi odszkodowania obejmujcego warto wiadczenia, ktre dunik mia speni, to naley dokona zaliczenia tej korzyci (compensatio lucri cum damnum). Wierzyciel bdzie si mg domaga odszkodowania ale tylko do wysokoci rnicy wartoci midzy wiadczeniem wasnym, ktre zaoszczdzi, a tym, ktre mia dosta a stao si niemoliwe (o ile taka rnica oczywicie wystpuje). OPNIENIE ART. 476 i nastpne. Opnienie lub zwoka to przyczyny naruszenia zobowizania, ktre maj charakter przejciowy. dunik nie spenia wiadczenia w terminie. Jeeli d. nie spenia w. w czasie waciwym, a nie jest to nastpstwem niemoliwoci wiadczenia, powstaje stan opnienia sensu largo. Jako stan przejciowy moe przeksztaci si w niewykonanie zob., a w kadym razie spowoduje, e nawet jeli nastpnie wykonanie nastpio, bdzie ono wykonaniem nienaleytym z wietle art. 354. jeeli wic wskutek opnienia dojdzie do niewykonania, dunik wiadczenia nie speni stan ten doprowadzi do definitywnego niewykonania zob.. S wiadczenia, przy ktrych uchybienie terminowi jest rwnoznaczne z niemoliwoci wiadczenia np. wykonanie zdj ze lubu. jeeli wiadczenie nadal jest moliwe do wykonania i zostanie ostatecznie wykonane przez dunika stan opnienia zakoczy si nienaleytym wykonaniem. W gr moe wchodzi odszkodowanie za opnienie. W ramach szeroko rozumianego opnienia mwimy o: Opnieniu (zwykym), ktre zachodzi, gdy wiadczenie nie jest spenione w terminie z powodu okolicznoci, za ktre d. nie odpowiada; Zwoce to opnienie kwalifikowane, bdce nastpstwem okolicznoci obciajcych dunika. Jeeli w. nie jest spenione w terminie domniemywa si, e zachodzi zwoka wynika to a art. 471, a dodatkowo potwierdza to art. 476. SKUTKI OPNIENIA tj. stanu, gdy dunik wykae, e mamy do czynienia w opnieniem zwykym, bo nie jest ono nastpstwem okolicznoci, za ktre ponosi odp.:

1. aktualizuje si roszczenie wierzyciela o wykonanie (to r. przysuguje bez wzgldu na przyczyn niewykonania, w common law r. to jest wyjtkiem specific performance) 2. na og zaczyna biec termin przedawnienia; 3. powstaje dopuszczalno potrcenia; 4. w przypadku porczenia powstaje obowizek zawiadomienia porczyciela, e dunik nie speni wiadczenia w terminie. 5. w przyp. wiadcze pieninych wierzyciel moe dochodzi odsetek za opnienie w wysokoci umownej jeeli odsetki zastrzeono lub ustawowej art. 481 Art. 481. 1. Jeeli dunik opnia si ze spenieniem wiadczenia pieninego, wierzyciel moe da odsetek za czas opnienia, chociaby nie ponis adnej szkody i chociaby opnienie byo nastpstwem okolicznoci, za ktre dunik odpowiedzialnoci nie ponosi. 2. Jeeli stopa odsetek za opnienie nie bya z gry oznaczona, nale si odsetki ustawowe. Jednake gdy wierzytelno jest oprocentowana wedug stopy wyszej ni stopa ustawowa, wierzyciel moe da odsetek za opnienie wedug tej wyszej stopy. 3. W razie zwoki dunika wierzyciel moe nadto da naprawienia szkody na zasadach oglnych. Roszczenie o odsetki naley si za sam fakt opnienia, chociaby wierzyciel nie ponis adnej szkody majtkowej (kade opnienie powoduje szkod) i bez wzgldu na przyczyny (nawet gdy nie obciaj dunika). Odsetki za opnienie nie maj charakteru odszkodowawczego chociaby nie ponis adnej szkody (co najwyej quasi-odszkodowawczy). Naley odrni odsetki kapitaowe (za korzystanie z kapitau np. przy umowie poyczki) od odsetek ustawowych. 2. zd. 2. dotyczy sytuacji, gdy w gr wchodz zarwno odsetki kapitaowe jak i ustawowe jeeli strony w umowie zastrzegy odsetki kapitaowe, ktre s wysze od stopy ustawowej, to w razie opnienia odsetki za opnienie nale si wg tej wyszej stopy.
np. obecnie odsetki ustawowe wynosz 12,25% w stosunku rocznym (rozp. z 18.IX.2003), jeeli zawarto umow poyczki oprocentowan 20% w skali rocznej to irracjonalne byoby przyjcie, e gdy d. wywizuje si terminowo z zob. odsetki s wiksze, ni gdy zachodzi opnienie w spenieniu wiadczenia.

Art. 482. problem anatocyzmu w zasadzie jest zakazany, ale art. 482 stanowi wyjtek mona, ale dopiero od wytoczenia powdztwa: Art. 482. 1. Od zalegych odsetek mona da odsetek za opnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powdztwa, chyba e po powstaniu zalegoci strony zgodziy si na doliczenie zalegych odsetek do dunej sumy. 2. Przepis paragrafu poprzedzajcego nie dotyczy poyczek dugoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe.

ZWOKA Ma charakter opnienia kwalifikowanego przez przyczyn. To opnienie w wykonaniu zob. wynike z okolicznoci za ktre d. ponosi odpowiedzialno. Ju art. 471. wynika, e w razie zaistnienia stanu opnienia domniemywa si, e mamy do czynienia ze zwok. Domniemanie zwoki potwierdza tre art. 476. Art. 476. Dunik dopuszcza si zwoki, gdy nie spenia wiadczenia w terminie, a jeeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spenia wiadczenia niezwocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opnienie w spenieniu wiadczenia jest nastpstwem okolicznoci, za ktre dunik odpowiedzialnoci nie ponosi. PRZESANKI POPADNICIA W ZWOK: 1.. wiadczenie stao si wymagalne. Wymagalno to cecha zob., polegajca na tym, e wierz. uzyskuje mono dania zaspokojenia. Zobowizanie staje si wymagalne z chwil nadejcia terminu spenienia wiadczenia lub na skutek wezwania dunika do wykonania reguluje to art. 455.

Art. 455. Jeeli termin spenienia wiadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z waciwoci zobowizania, wiadczenie powinno by spenione niezwocznie po wezwaniu dunika do wykonania.

termin moe by oznaczony w umowie (dat lub innym zdarzeniem pewnym) moe wynika z waciwoci zobowizania np. dostarczenie sprztu na jednorazow uroczysto;

jeli termin spenienia w. nie wynika z w/w, to dunik nie musi wiadczy z wasnej inicjatywy. wiadczenie powinno by spenione dopiero niezwocznie po wezwaniu dunika do wykonania a zatem wiadczenie staje si wymagalne z chwil wezwania. Niezwocznie nie oznacza natychmiast, jest to pojcie relatywne = bez nieuzasadnionej zwoki. Pytanie czy wierzyciel moe wyduy ten okres (niezwoczno)? Pajor: wydaje si, e jeeli wiadczenie jest bezterminowe, to moe wierzyciel wyznaczy dunikowi termin duny. Czy samo wysanie faktury do dunika, ju oznacza, e zosta on wezwany? SN stwierdzi, e nie (sama faktura przygotowuje, mobilizuje dunika), chyba e w fakturze jest wzmianka o wezwaniu. Pajor wezwanie jest owiadczeniem woli, nie wymaga szczeglnej formy moe by zoone ustnie. Niekiedy, mimo e wiadczenie jest bezterminowe, wezwanie nie jest konieczne, a wiadczenie staje si wymagalne w chwili powstania zobowizania (np. w przypadku wyrzdzenia szkody fur est semper in mora).

Wymagalno wynika zatem albo z nadejcia terminu spenienia wiadczenia albo z wezwania dunika do wykonania. Gdy jest termin oznaczony prawo polskie nie wymaga wezwania. Prawo francuskie wymaga si, by dunik zosta postawiony w zwok poprzez wezwanie, nawet gdy wiadczenie jest terminowe, ale istnieje szereg odstpstw od tej zasady. Prawo anglosaskie jeli wiadczenie jest bezterminowe dunik powinien je speni w czasie rozsdnym. 2. wiadczenie nie zostao spenione i dunikowi nie przysuguje zarzut hamujcy (brak jest okolicznoci wyczajcych wymagalno). Zarzuty hamujce daj dunikowi, ze wzgldu na okrelone okolicznoci, prawo powstrzymania si od spenienia wiadczenia mimo, i nadszed ju termin wiadczenia s to:

a)

a) art. 461. ius retentionis prawo zatrzymania Art. 461. 1. Zobowizany do wydania cudzej rzeczy moe j zatrzyma a do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia przysugujcych mu roszcze o zwrot nakadw na rzecz oraz roszcze o naprawienie szkody przez rzecz wyrzdzonej (prawo zatrzymania). 2. Przepisu powyszego nie stosuje si, gdy obowizek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwolonego albo gdy chodzi o zwrot rzeczy wynajtych, wydzierawionych lub uyczonych.

b) art. 463. gdy wierzyciel odmawia wydania pokwitowania Art. 463. Jeeli wierzyciel odmawia pokwitowania, dunik moe powstrzyma si ze spenieniem wiadczenia albo zoy przedmiot wiadczenia do depozytu sdowego. c) art. 488. 2. przy zobowizaniach wzajemnych tzw. zarzut exceptio non adimpleti contractus 2. Jeeli wiadczenia wzajemne powinny by spenione jednoczenie, kada ze stron moe powstrzyma si ze spenieniem wiadczenia, dopki druga strona nie zaofiaruje wiadczenia wzajemnego. Pytanie czy jeli d. dysponuje takim zarzutem to czy wycza to wymagalno (a zatem i opnienie), czy wymagalno zachodzi, bo nadszed ju termin spenienia wiadczenia lub d. zosta wezwany, a zarzuty te wyczaj jedynie odp. dunika za opnienie? Zdaniem Pajora wiadczenie jest wymagalne, a dunik nie ponosi jedynie konsekwencji odszkodowawczych opnienia, bo przyczyna opnienia ley po stronie wierzyciela. 3. Opnienie ma swe przyczyny w okolicznociach, ktre obciaj dunika. Ta przesanka jest domniemana. Domniemanie zwoki wynika z art. 471., a dodatkowo potwierdza je tre 476. A zatem jeli zachodz poprzednie przesanki domniemywa si, e mamy co czynienia ze zwok. W konsekwencji ciar dowodu co do okolicznoci, od ktrych zaley zakwalifikowanie opnienia jako zwoki, nie ciy na wierzycielu. Przeciwnie to d. powinien wykaza, e nie speni wiadczenia w terminie z powodu okolicznoci, za ktre nie ponosi odp.

SKUTKI ZWOKI:

1)

1) ZOB. PROSTE.

1.1)

1.1) OGLNE UPRAWNIENIA POWSTAJCE W ZWIZKU ZE ZWOK ART. 477. Art. 477. 1. W razie zwoki dunika wierzyciel moe da, niezalenie od wykonania zobowizania, naprawienia szkody wynikej ze zwoki. 2. Jednake gdy wskutek zwoki dunika wiadczenie utracio dla wierzyciela cakowicie lub w przewaajcym stopniu znaczenie, wierzyciel moe wiadczenia nie przyj i da naprawienia szkody wynikej z niewykonania zobowizania.

wierzyciel ma roszczenie o wykonanie moe ponadto dochodzi odszkodowania za zwok r. odszkodowawcze nie zastpuje tu r. o wykonanie lecz pojawia si dodatkowo obok niego. Okrelajc szkoda wynik ze zwoki uwzgldnia si:

(a) (a)

to, e samo w. po terminie moe by mniej warte np. owoce wwczas chodzi o rnic wartoci wiadczenia, a wart. jakie miaoby ono gdyby zostao spenione w terminie; szkod poniesion przez to, e nie otrzyma wiadczenia na czas np. nie wydanie magazynu na czas, powoduje konieczno zapaty za przechowywanie towaru gdzie indziej, moe te chodzi o utracone korzyci;

(b) (b) (c) (c)

szkody nastpcze, jeli wystpiy. Wierzyciel nie moe zatem co do zasady doprowadzi do unicestwienia wza obligacyjnego, co jest przejawem ochrony dunika. Wyjtek stanowi 2 wierzyciel moe wiadczenia nie przyj i da naprawienia szkody wynikej z niewykonania zobowizania, jeeli wskutek zwoki w. stracio dla niego znaczenie cakowicie lub w przewaajcym stopniu, Jeeli wierzyciel z tego prawa skorzysta i odmwi przyjcia wiadczenia to przeksztaca dotychczasowy stan zwoki w stan definitywnego niewykonania i w miejsce wiadczenia moe da odszkodowania za niewykonanie zob. Wierz. musi jednak udowodni, e wiadczenie utracio dla niego sens wskutek zwoki, a nie jakiej innej przyczyny. Jeli wierzyciel nie jest w stanie przedstawi takiego dowodu to ma czeka. Ustawodawca daje dunikowi dodatkowy czas do wykonania, a wierzyciel jest zablokowany. Jak dugo ma czeka? Ustawodawca wprowadza mechanizmy konkretne, ale tylko dla zobowiza wzajemnych, ktre dominuj w obrocie gospodarczym art. 491 i 492.

1.2)

1.2) UPRAWNIENIA SZCZEGLNE 1.2.1) danie wykonania zastpczego polega na tym, e wierzyciel moe wasnym dziaaniem lub przez osob trzeci uzyska zaspokojenie na koszt dunika, jest to surogat wykonania, forma samopomocy (czyli dochodzenia swoich praw wasnym dziaaniem). Moliwe s 2 sytuacje :

- gdy przedmiotem wiadczenia s rzeczy oznaczone co do gatunku art. 479: w gr wchodzi (1)zakup na pokrycie (2)danie zapaty wartoci w obu przypadkach wierzyciel zachowuje r. odszkodowawcze. Art. 479. Jeeli przedmiotem wiadczenia jest okrelona ilo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, wierzyciel moe w razie zwoki dunika naby na jego koszt tak sam ilo rzeczy tego samego gatunku albo da od dunika zapaty ich wartoci, zachowujc w obu wypadkach roszczenie o naprawienie szkody wynikej ze zwoki.

- gdy przedmiotem wiadczenia jest czynienie bd zaniechanie jest nieco inaczej, bo przy rzeczach gatunkowych na og jest jaka cena rynkowa, za przy wiadczeniach polegajcych na wiadczeniu usugi ustalenie wartoci tej usugi jest o wiele trudniejsze, dlatego w tym wypadku niezbdna jest kontrola sdu art. 480. Art. 480. 1. W razie zwoki dunika w wykonaniu zobowizania czynienia, wierzyciel moe, zachowujc roszczenie o naprawienie

szkody, da upowanienia przez sd do wykonania czynnoci na koszt dunika. 2. Jeeli wiadczenie polega na zaniechaniu, wierzyciel moe, zachowujc roszczenie o naprawienie szkody, da upowanienia przez sd do usunicia na koszt dunika wszystkiego, co dunik wbrew zobowizaniu uczyni. 3. W wypadkach nagych wierzyciel moe, zachowujc roszczenie o naprawienie szkody, wykona bez upowanienia sdu czynno na koszt dunika lub usun na jego koszt to, co dunik wbrew zobowizaniu uczyni. W warunkach okrelonych w 3. wierzyciel dziaa wwczas na wasne ryzyko, jeli dunik zakwestionuje wysoko kosztw i sd to przyklepie, moe si okaza, e wierzyciel nie uzyska wszystkich kosztw wykonania zastpczego. Poza tymi przypadkami wykonanie zastpcze jest niedopuszczalne. 1.2.2) zaostrzona odp. dunika, gdy przedmiotem wiadczenia jest rzecz oznaczona co do tosamoci art. 478. Art. 478. Jeeli przedmiotem wiadczenia jest rzecz oznaczona co do tosamoci, dunik bdcy w zwoce odpowiedzialny jest za utrat lub uszkodzenie przedmiotu wiadczenia, chyba e utrata lub uszkodzenie nastpioby take wtedy, gdyby wiadczenie zostao spenione w czasie waciwym. W tym wypadku dochodzi do znacznego zaostrzenia odp. nastpuje zmiana reimu odp. na casus mixtus. D. odpowiada nawet za przypadkow utrat lub uszkodzenie przedmiotu wiadczenia i nie zwolni si wykazujc brak winy. Moe si jedynie zwolni dowodzc, e przedmiot w. i tak uleg by uszkodzeniu gdyby speni je na czas. Jest to jest dowd braku zwizku przyczynowego midzy zwok a zniszczeniem rzeczy.
np. mia wyda krow do ssiedniego gospodarstwa, a wskutek poaru, spowodowanego uderzeniem pioruna spona caa wie.

Gdy dunik tego dowodu nie przeprowadzi, odpowiada za wszelkie nastpstwa swej zwoki nawet anormalne. Ta odpowiedzialno wychodzi poza granice normalnego zwizku przyczynowego odp. take za konsekwencje anormalne swojej zwoki. Skd nazwa odp. za przypadek mieszany (casus mixtus)? Miesza si tu zas. winy i zas. ryzyka d. odpowiada za przypadek, bo zawini u rda zwoki.

2)

2) ZOBOWIANIA WZAJEMNE. Art. 491. 1. Jeeli jedna ze stron dopuszcza si zwoki w wykonaniu zobowizania z umowy wzajemnej, druga strona moe wyznaczy jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagroeniem, i w razie bezskutecznego upywu wyznaczonego terminu bdzie uprawniona do odstpienia od umowy. Moe rwnie bd bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bd te po jego bezskutecznym upywie da wykonania zobowizania i naprawienia szkody wynikej ze zwoki. 2. Jeeli wiadczenia obu stron s podzielne, a jedna ze stron dopuszcza si zwoki tylko co do czci wiadczenia, uprawnienie do odstpienia od umowy przysugujce drugiej stronie ogranicza si, wedug jej wyboru, albo do tej czci, albo do caej reszty nie spenionego wiadczenia. Strona ta moe odstpi od umowy w caoci, jeeli wykonanie czciowe nie miaoby dla niej znaczenia ze wzgldu na waciwoci zobowizania albo ze wzgldu na zamierzony przez ni cel umowy, wiadomy stronie bdcej w zwoce. Art. 491. modyfikuje uprawnienia oglne wyraone w art. 477. Wierzyciel z umowy wzajemnej w przypadku zwoki d. moe:

a)

a) da wykonania zob. i naprawienia szkody wynikej ze zwoki bez wyznaczania d. dodatkowego terminu do wykonania;

b)

b) moe wyznaczy dunikowi odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagroeniem, e w razie bezskutecznego upywu tego terminu, wierzyciel bdzie mg odstpi od umowy. Odpowiedni termin tzn. zaleny od typu transakcji, interesw stron, charakteru wiadczenia itp. Samo odstpienie od umowy wymaga osobnego owiadczenia woli. Jeeli wierzyciel taki termin wyznaczy i upyn on bezskutecznie, to:

moe nadal jedynie dochodzi wykonania zob. i naprawienia szkody wynikej ze zwoki; ale moe take skutecznie odstpi od umowy, co powoduje, e umowa upada.

Jednake wierzyciel moe odstpi od umowy nie wyznaczajc uprzednio dodatkowego terminu w wypadkach przewidzianych w art. 492.: Art. 492. Jeeli uprawnienie do odstpienia od umowy wzajemnej zostao zastrzeone na wypadek niewykonania zobowizania w terminie cile okrelonym, strona uprawniona moe w razie zwoki drugiej strony odstpi od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego. To samo dotyczy wypadku, gdy wykonanie zobowizania przez jedn ze stron po terminie nie miaoby dla drugiej strony znaczenia ze wzgldu na waciwoci zobowizania albo ze wzgldu na zamierzony przez ni cel umowy, wiadomy stronie bdcej w zwoce. A zatem odstpienie bdzie skuteczne bez wyznaczania dodatkowego terminu, jeli: - gdy uprawnienie do odstpienia zostao zastrzeone w umowie na wypadek niewykonania w terminie cile oznaczonym klauzula legis commissorie. - wykonanie zobowizania przez dunika po terminie nie miaoby ju dla wierzyciela znaczenia, ze wzgldu na waciwoci zobowizania lub ze wzgldu na zaoony przez wierzyciela, a wiadomy dunikowi cel. W tym wypadku termin nie musi by okrelony w umowie, lecz moe wynika wanie w waciwoci zob. Przykadem takiej sytuacji jest zob. do wykonania zdj na lubie, czy uszycia garnituru na lub. Jeli wierzyciel odstpi od umowy art. 494. Art. 494. Strona, ktra odstpuje od umowy wzajemnej, obowizana jest zwrci drugiej stronie wszystko, co otrzymaa od niej na mocy umowy; moe da nie tylko zwrotu tego, co wiadczya, lecz rwnie naprawienia szkody wynikej z niewykonania zobowizania.

wierzyciel ma zwrci wszystko co otrzyma od dunika na mocy umowy Brak jest tu odesania do przepisw o bezpodstawnym wzbogaceniu. Ponadto artyku ten stanowic, e odstpujcy od umowy zobowizany jest zwrci wszystko co otrzyma, modyfikuje system wiadczenia nienalenego z art. 410. Nie bd bowiem dziaa zasady, e naley si zwrot tylko w granicach aktualnie istniejcego wzbogacenia (poprzez sowo wszystko wyczono dziaanie art. 409.). moe da tego, co ju wiadczy oraz naprawienia szkody wynikej z niewykonania zobowizania.

KARA UMOWNA ART. 483485. To zastrzeenie umowne, moc ktrego strony ustalaj, e naprawienie szkody wynikej z niewykonania lub nienaleytego wykonania zob. nastpi przez zapat okrelonej sumy pieninej. Art. 483. 1. Mona zastrzec w umowie, e naprawienie szkody wynikej z niewykonania lub nienaleytego wykonania zobowizania niepieninego nastpi przez zapat okrelonej sumy (kara umowna). 2. Dunik nie moe bez zgody wierzyciela zwolni si z zobowizania przez zapat kary umownej. To przykad skadnika podmiotowo istotnego. Dotyczy tylko zobowiza niepieninych. Nie moe by zastrzeona na wypadek naruszenia zob. pieninych ustawodawca chcia unikn obchodzenia przepisw o lichwie. Wynikajcy z zastrzeenia obowizek zapaty kary umownej ma charakter:

1. 2. 3.

1. warunkowy jest uzaleniony od naruszenia zobowizania (niewykonania lub nienaleytego wykonania); 2. uboczny (wtrny) gwnym obowizkiem dunika jest nadal spenienie wiadczenia niepieninego i nie moe si on bez zgody wierzyciela z niego zwolni pacc kar umown. Zastrzeenie to nie tworzy dla d. zobowizania przemiennego; 3. akcesoryjny dzieli losy zobowizania gwnego. Jeli z jaki przyczyn upadnie zobowizanie gwne, to tym samym nieaktualny staje si obowizek zapaty kary.

Funkcje kary umownej:

a) b) c)

a) b)

daje wierzycielowi pewne zabezpieczenie, dyscyplinuje dunika; uatwia dochodzenie odszkodowania nie musi dowodzi szkody i jej wysokoci;

c) ma charakter represyjny moe przewysza warto szkody. Peni f-cje zryczatowanego odszkodowania.

Przesanki dochodzenia kary umownej :

1. 2.

1. musi istnie wane zastrzeenie umowne. (w systemie gospodarki uspoecznionej istniay kary umowne zastrzegane przez sam ustaw i byy bardzo rozpowszechnione, przepisy czsto zobowizyway wierzycieli do dochodzenia tych kar bez wzgldu czy on chcia czy nie); 2. musi doj do takiego naruszenia zob., na wypadek ktrego kar zastrzeono,

3.

3. musz by spenione przesanki odpowiedzialnoci odszkodowawczej dunika wg. zasad oglnych Kara umowna jest bowiem sposobem naprawienia szkody, a nie wprowadzeniem odp. gwarancyjnej. Oczywicie strony w umowie mog zastrzec kar umown i jednoczenie rozszerzy odp. dunika, ktra bdzie niezalena od winy (473), ale musz to wyranie powiedzie. Samo zastrzeenie kary umownej nie ma tego znaczenia i nie moe by interpretowane jako wprowadzenie zaostrzonej odp.

A zatem wierzyciel bdzie musia udowodni wszystkie przesanki odp. kontraktowej wg. zasad oglnych z jednym wyjtkiem nie musi dowodzi szkody. Zapata kary jest niezalena od poniesienia szkody. Samo naruszenie zobowizania jest ju szkod dla wierzyciela. S jednak autorzy, ktrzy uwaaj e wierzyciel musi wykaza poniesion szkod, uwolniony jest jedynie z wykazywania jej wysokoci. Art. 484. 1. W razie niewykonania lub nienaleytego wykonania zobowizania kara umowna naley si wierzycielowi w zastrzeonej na ten wypadek wysokoci bez wzgldu na wysoko poniesionej szkody. danie odszkodowania przenoszcego wysoko zastrzeonej kary nie jest dopuszczalne, chyba e strony inaczej postanowiy. 2. Jeeli zobowizanie zostao w znacznej czci wykonane, dunik moe da zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest raco wygrowana. Miarkowanie kary umownej. Poza okolicznociami, ktre dunik moe podnosi celem zwolnienia si od odpowiedzialnoci, dunik ma pewne szczeglne zarzuty, ktre moe podnosi. Art. 484. 2. daje moliwo dochodzenia zmniejszenia (miarkowania) kary umownej w 2 sytuacjach: jeeli zobowizanie zostao w znacznej czci wykonane np. mia dostarczy ton wgla a dostarczy 900 kg; jeeli kara jest raco wygrowana po pierwsze w odniesieniu do wartoci caej transakcji, wartoci wiadczenia; po drugie wielkoci doznanej przez wierzyciela szkody w sytuacji, gdy szkoda jest niewielka a kara umowna wysoka i wierzyciel wzbogaciby si nadmiernie. Modyfikacji kary umownej moe da tylko d. Wierzyciel nie moe da zwikszenia kary, gdy szkoda jak ponis jest od niej znacznie wysza. Wierzyciel zawierajc umow bierze na siebie ryzyko takiego naprawienia szkody. Wie si to z problemem stosunku roszczenia o kar umown do roszczenia o odszkodowawczego na zasadach oglnych (z art. 471.) teoretycznie moliwe s 4 sytuacje:

1. 2. 3. 4.

1.

kara ma charakter wyczny wierzyciel traci roszczenie o naprawienie szkody;

2. kara jest tylko zaliczalna wierzyciel moe dochodzi kary, a w pozostaym zakresie (niepokrytej szkody) moe dochodzi odszkodowania na zasadach oglnych; 3. kara jest zastrzeona jako alternatywna wierzyciel ma opcj albo dochodzi kary, albo dochodzi odszkodowania (nie moe obu na raz); 4. kara zastrzeona kumulatywnie charakter podwjnie karny obok i niezalenie od odszkodowania.

Kara umowna ma co do zasady charakter wyczny art. 484. 1. Zasadniczo wycza wic moliwo dania przez wierzyciela odszkodowania uzupeniajcego na zas. oglnych. Jest to jednak zasada dyspozytywna strony mog przez odmienne postanowienie nada karze umownej charakter zaliczalny. Pytanie czy swoboda umw pozwala na wprowadzenie kary umownej kumulatywnej? Wg. przewaajcego pogldu jest to niedopuszczalne rodek ten nie moe mie charakteru czysto represyjnego.

Zwoka wierzyciela podrcznik. KLAUZULA REBUS SIC STANTIBUS Zasad podstawow jest pacta sunt servanda. Jeli strony zobowizay si w umowie do okrelonych wiadcze to powinny je speni, chyba e zachodzi niemoliwo wiadczenia. Pki wiadczenie jest moliwe do wykonania to dunik jest zobowizany, choby po zawarciu umowy doszo do istotnej zmiany stosunkw. S natomiast sytuacje, w ktrych zmiany stosunkw s tak znaczne, e rujnuj ca rwnowag umowy. Problem czy wtedy dunik nadal jest zobowizany do spenienia wiadczenia. Jeli zostaniemy przy zasadzie pacta sunt servanda, to konflikt, powinien by rozwizany na korzy wierzyciela. to jest zasadniczo podstawa bezpiecznego i pewnego obrotu. Jednak ju w redniowieczu powoywano si na to, e strony zawieraj dane zobowizanie z zaoeniem, e okolicznoci w jakich si znajduj nie ulegn drastycznej zmianie. Jest to klauzula rebus sic stantibus. Jeli przyjmiemy, e strony zawieraj umow z takim zastrzeeniem lub wprowadzajc je choby milczco w sposb dorozumiany, to umowa taka wie jak dugo rzeczy tak samo stoj w przeciwnym razie zob. wygasa. Jeeli sd uzna, e umowa zawiera tak dorozumian klauzul, to mgby dokona odpowiedniej modyfikacj treci zobowizania, w razie nadzwyczajnej zmiany okolicznoci. Jednak pozostawienie tej kwestii jedynie orzecznictwu daje ma przewidywalno i rozchwianie rozstrzygni. Klasyczne kodyfikacje nie zawieraj takich klauzul np. w prawie francuskim zawsze podkrelano zasad pacta sunt servanda, ktra nie dopuszcza interwencji sdowej w istniejce zobowizanie stron. Ustawodawcy obawiali si takich klauzul. W okresach kryzysw, szczeglnie podczas I i II wojny wiatowej bardzo wzrs nacisk praktyki na to by znale podstawy do modyfikacji zobowizania w razie zmiany stosunkw. Pojawiy si w doktrynie rnych pastwa rne koncepcje, przewanie stanowice wariant klauzuli rebus sic stantibus. Byy tez pogldy, e wiadczenie stao si nadmiernie utrudnione i naley to traktowa jako niemoliwo gospodarcz (mimo, e moliwe wykonanie ale bardzo utrudnione wic niemoliwe gospodarczo) zobowizanie wygasao. W okresach powojennych pojawiy si koncepcje aby w sposb oglny sformuowa tak klauzul, ktra by dawaa sdowi moliwo modyfikacji umowy. W kodeksach na og bywaj rne klauzule szczegowe dotyczce poszczeglnych rodzajw umw np. umowa o dzieo, renta. Te rozwizania nie wystarczaj i ustawodawcy zdecydowali si wprowadzi rozwizania oglne. Takim prekursorem by polski ustawodawca, ktry w 1934 roku w art. 269. k.z. przewidywa, e w razie nadzwyczajnej zmiany stosunkw (wojny, katastrofy) sd moe na danie jednej ze stron zmodyfikowa tre zobowizania. W k.c. w jego pierwotnym brzmieniu nie byo tego rozwizania, zakadano, e w gospodarce socjalistycznej nie ma nadzwyczajnych zmian stosunkw, wszystko rozwija si jak najlepiej. To zaoenie odbiegao od rzeczywistoci, zwaszcza na przeomie lat 70 i 80. Zaczto wykorzystywa instytucj niemoliwoci gospodarczej, ktra nie jest wprost wyraona w KC, przyjmowano j jako interpretacj art.475 (pod pewnymi warunkami). Miao to minusy: uznawano, e zobowizanie jest w peni wymagalne albo wygaso, nie bya moliwa modyfikacja zobowizania. Dopiero nowelizacja 1990 przynosi przepis art. art. 357 - zwany regu rebus sic stantibus: Art. 3571. Jeeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunkw spenienie wiadczenia byoby poczone z nadmiernymi

trudnociami albo grozioby jednej ze stron rac strat, czego strony nie przewidyway przy zawarciu umowy, sd moe po rozwaeniu interesw stron, zgodnie z zasadami wspycia spoecznego, oznaczy sposb wykonania zobowizania, wysoko wiadczenia lub nawet orzec o rozwizaniu umowy. Rozwizujc umow sd moe w miar potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierujc si zasadami okrelonymi w zdaniu poprzedzajcym. Ta konstrukcja pozwala sdowi na modyfikacj zobowizania musi dokona analizy przesanek w wietle okrelonych kryteriw, by zastosowa okrelone rozwizania. Przesanka procesowa: 0. strona musi wystpi do sdu z daniem uruchomienia klauzuli z art. 357 Przesanki materialne: 1. musi nastpi nadzwyczajna zmiana stosunkw - art. 269 k.z. zawiera przykadowe wyliczenie: klski ywioowe, zarazy, wojny itp. Chodzi o zmian stosunkw o charakterze generalnym, powszechnym, obiektywnym nie moe by zwizana tylko z osob d. Jeeli chodzi o kryzys gospodarczy orzecznictwo prezentowao stanowiska rozbiene. Pajor kryzysy gospodarcze o gwatownym przebiegu mog by brane pod uwag przy interwencji sdu. 2. ta nadzwyczajna zmiana musi spowodowa zasadnicze zachwianie rwnowagi w zobowizaniu, ktre moe polega na tym, e (alternatywnie):

a) b)

a) spenienie wiadczenia byoby poczone z nadmiernymi trudnociami nadmierne utrudnienie dotyczy dunika. Mog to by trudnoci majtkowe np. drastyczny wzrost cen, galopujca inflacja, lub osobiste np. ze wzgldw bezpieczestwa (np. udanie si na teren objty wojn)

b) spenienie wiadczenia grozioby jednej ze stron rac strat moe to dotyczy samego dunika (poprzednie przykady), a take wierzyciela, wynika std, e na art. 357. moe powoa si kada ze stron; 3. owej nadzwyczajnej zmiany strony nie przewidyway przy zawarciu umowy.

- wynika stad, e przepis dotyczy wycznie zob. umownych; - chodzi o zmian, ktra nastpia po zawarciu umowy a nie np. w toku jej zawierania (czasami moe by jednak tak, e strony zawierajc umow nie wiedz o czym co ju si wydarzyo); - chodzi o zmian, ktrej strony nie przewidyway wydaje si, e naley to zobiektywizowa: nie mogy przewidzie nawet przy dooeniu najwyszej starannoci. W przypadku sporu wierzyciel moe powiedzie, e on przewidywa, a d, e nie przewidywa sd bdzie wwczas zmuszony oceni, czy strony mogy tak zmian przewidzie. (std rozwizanie w k.z. byo chyba bardziej prawidowe kodeks mwi o zmianie, ktrej strony nie mogy przewidzie);

Dwie ostatnie przesanki nie s wypowiedziane w przepisie, lecz wynikaj z oglnych zasad odp. duznika. 4. strona dajca modyfikacji nie moga nadzwyczajnej zmianie stosunkw zapobiec gdyby moga zapobiec, odpowiada na podstawie oglnych przepisw odpowiedzialnoci kontraktowej; 5. nadzwyczajna zmiana nie moe si mieci w ryzyku kontraktowym strony dajcej modyfikacji d. nie moe si powoa na okolicznoci, za ktre w wietle umowy odpowiada Gdy te warunki s spenione sd moe:

A. B. C.

A. oznaczy sposb wykonania (zmieni sposb wykonania), B. oznaczy wysoko wiadczenia (zmodyfikowa rozmiar wiadczenia), moe czy oba te rodki(!) C. a nawet (=w ostatecznoci) moe orzec o rozwizaniu umowy i orzec w miar potrzeby o rozliczeniach stron.

Wedug jakich kryteriw sd decyduje? Modyfikujc zobowizanie sd musi kierowa si: interesami stron zasadami wspycia spoecznego.

Sd ma by stranikiem rwnowagi kontraktowej stron, ma bra pod uwag rozkad ryzyk, interesw w danej umowie. Jeeli umowa bya niekorzystna dla jednej ze stron, to sd dokonujc modyfikacji musi utrzyma te sytuacj tj. niekorzystn dla jednej ze stron. Sd ma tylko dostosowa umow do zmienionych okolicznoci.

Nie moe posugujc si t klauzul naprawia postanowie stanowicych istot porozumienia czy przeocze stron. Orzeczenie sdu ma charakter konstytutywny z chwil uprawomocnienia si orzeczenia dochodzi do przeksztacenia treci istniejcego stosunku prawnego lub jego rozwizania.

ZBIEG ODPOWIEDZIALNOCI DELIKTOWEJ I KONTRAKTOWEJ - ART. 443. S dwa reimy odp. za szkod. Ustawodawca te 2 reimy uksztatowa i przewidzia rnic midzy nimi.

1) 2) 3) 4)

1) S rnice dotyczce ustalenia winy: przy odpowiedzialnoci deliktowej wina musi by udowodniona sprawcy, przy odpowiedzialnoci kontraktowej wina jest domniemana. 2) S rnice co do zakresu odpowiedzialnoci odszkodowawczej przyjmuje si, e naprawienie szkody niemajtkowej moe nastpi tylko w ramach reimu deliktowego. 3) S rne zakresy dopuszczalnych ogranicze odpowiedzialnoci,

4) S odmiennoci w odpowiedzialnoci za cudze czyny. Jednoczenie ustawodawca nie wycza sytuacji, w ktrej jeden i ten sam fakt wyrzdzenia szkody, midzy tymi samymi osobami, bdzie stanowi zarwno czyn niedozwolony jak i naruszenie istniejcego zobowizania umownego np. kasjer ma obowizek pilnowa kasy, a j kradnie :). Z jednej strony popenia delikt bo nikomu nie wolno zawaszcza czyjej wasnoci, z drugiej strony jest to zamy pracownik, amicy swj obowizek umowny; sprzedawca dostarcza samochd z niesprawnymi hamulcami i tego rodzaju wada to bezporednie niebezpieczestwo dla ycia i zdrowia. Prawo niemieckie przewiduje w takich wypadkach konkurencj roszcze. Powstaj roszczenia zarwno z tytuu czynw niedozwolonych i naruszenia umowy, przy zaoeniu, e poszkodowany nie moe korzysta z obu roszcze na raz.. Jest to korzystne dla poszkodowanego bo ma moliwo wyboru midzy dwoma r. Prawo francuskie nie ma tutaj zbiegu. Gdy wystpi sytuacja, e zdarzenie jest czynem niedozwolonym i jednoczenie naruszeniem umowy to Francuzi uwaaj, e nie ma zbiegu, a jest odp. kontraktowa. Pr. franc. przyznaje wic prymat odp. kontraktowej. Roszczenie kontraktowe wycza roszczenie deliktowe. Jest to niezbyt korzystne dla poszkodowanego, ale skoro strony czy umowa wic sprawy midzy nimi rozliczamy na podstawie tej umowy. Nie mona siga do reimu deliktowego aby obej postanowienia umowne. Teoretycznie moliwe jest roszczenie mieszane z dwu podstaw deliktowej i kontraktowej ale si tego nie przyjmuje bo to naruszaoby zaoenie ustawodawcy, ktry przewiduje istnienie 2 rnych reimw odpowiedzialnoci. Zbieg odpowiedzialnoci nie by rozstrzygnity w KZ. W latach 50-tych pojawi si w tzw. procesach o manko tj. niedobory. Problem dotyczy tego czy zakad pracy moe dochodzi odszkodowania na zasadach kontraktowych, czy te jako delikt. Orzecznictwo uznao, e zbieg jest dopuszczalny i zakad pracy moe powoywa si na roszczenie kontraktowe i deliktowe. Rozwizanie takie zostao wprowadzone do k.c. w art. 443. Art. 443. Okoliczno, e dziaanie lub zaniechanie, z ktrego szkoda wynika, stanowio niewykonanie lub nienaleyte wykonanie

istniejcego uprzednio zobowizania, nie wycza roszczenia o naprawienie szkody z tytuu czynu niedozwolonego, chyba e z treci istniejcego uprzednio zobowizania wynika co innego. Chodzi tu o 2 rne roszczenia z 2 rnych podstaw. Poszkodowany moe wybra, ktre roszczenie podnosi. Jeli wybierze jedno to nie moe skorzysta z drugiego. Szkoda moe by naprawiona tylko raz. Jeli poszkodowany otrzyma odszkodowanie jego interes zostanie zaspokojony i upada te to drugie roszczenie, ktrego nie dochodzi. Wybr jednej z drg ma znaczenie, ze wzgldu na wskazane wyej rnice midzy reimami. Teoretycznie wybiera poszkodowany kierujc si kryterium korzyci. W praktyce wyglda to nieco inaczej. W postpowaniu sdowym powd powinien przedstawi fakty, a ocena naley do sdu. Poszkodowany przedstawia, e dozna szkody, przedstawia rozmiar, okolicznoci itp. a sd rozstrzyga czy jest zbieg, a jeli tak, to ktre roszczenie przyj za podstaw odszkodowania. Sd powinien kierowa si interesem poszkodowanego. Gdy poszkodowany nie sformuowa konkretnego roszczenia np. deliktowego (- nie wskaza podstawy prawnej), to sd moe przyzna odszkodowanie z tytuu czynu niedozwolonego, jeeli uzna to za korzystniejsze od roszczenia kontraktowego. Jeli jednak w warunkach zbiegu poszkodowany wyranie opar danie na jednej z podstaw, to sd powinien przychyli si do wyboru poszkodowanego i nie zmienia podstawy nie uszczliwia strony na si. S jednak pewne wyjtki, gdy zbieg roszcze jest wykluczony i poszkodowany nie ma wyboru:

1)

1) Zbieg jest dopuszczalny, o ile co innego nie wynika z treci zobowizania art. 443 in fine: chyba e z treci istniejcego uprzednio zobowizania wynika co innego Np. umowa stron moe wycza moliwo powoywania si na odpowiedzialno deliktow. Wynika to z zasady swobody umw. Strony mog si umwi co do zakresu odp. w okrelonej sytuacji. Mog przewidzie odpowiednie ograniczenie tej odp. Problem w jakim zakresie jest to dopuszczalne. Skuteczno tych umw w odniesieniu do reimu deliktowego jest do mocno ograniczona. Nie bd skuteczne umowne wyczenia odpowiedzialnoci deliktowej :

a) b) c)

a) przy winie umylnej kontraktowej odp. za win umyln wyczy nie mona, to tym bardziej trzeba to odnie do odpowiedzialnoci deliktowej; b) za czyn niedozwolony, ktry byby przestpstwem; c) w bardzo wskim zakresie jest dopuszczalne ograniczenie odp. deliktowej za szkod na osobie (rozstrj zdrowia, uszkodzenie ciaa czy te mier). Z tego wynika, e dopuszczalne i skuteczne s ograniczenia odpowiedzialnoci deliktowej z tytuu szkody na mieniu np. wwczas gdy strony wskazuj w umowie, e ta odp. umowna bdzie ograniczona do oznaczonego stopnia winy - race niedbalstwo i wina umylna. Strony tym samym wyczaj odp. za lejsze postacie winy, co odnosi si take do odpowiedzialnoci deliktowej. Mona te ograniczy odpowiedzialno umown za pewne rodzaje szkd, mona ustali grn granic odszkodowania umownego.

2)

2) S te pewne ograniczenia z mocy samego prawa, gdy zbieg jest wyczony przez przepis szczeglny. Ograniczenie moe wynika z przepisw, ktre przyznaj pierwszestwo jednemu z reimw odp. np. art. 437. nie wolno z gry wyczy ani ograniczy odp. prowadzcego przedsibiorstwo poruszane siami przyrody i odp. posiadacza pojazdu za szkody wynike z ruchu tego pb. lub pojazdu tego minimum nie mona umownie ograniczy np. dochodzi do wypadku drogowego i jest umowa przewozu midzy przewoonym a przewonikiem. Jeli nastpuje wypadek bo kierowca prowadzi nieostronie pojazd to mamy naruszenie obowizku umownego starannego przewozu pasaera i odp. za szkod wynik z ruchu pojazdu. Nawet gdyby umowa przewozu przewidywaa pewne ograniczenia odpowiedzialnoci, to nie mogyby one dotyczy odpowiedzialnoci przewidzianej w art. 435 i 436. Art. 437 wycza zbieg zakadajc pierwszestwo reimu deliktowego. Nie jest to pierwszestwo absolutne, bo ma dziaa na korzy poszkodowanego. Jeli strony umowy rozszerzyy odp. przewidzian w art. 435 czy 436 to wwczas poszkodowany ma roszczenie kontraktowe i mgby oprze swe dania na umowie. Niektrzy autorzy twierdza, e w tym wypadku nastpuje wyczenie zbiegu i jest przewidziany prymat odpowiedzialnoci deliktowej ma to wynika z uycia sowa komukolwiek uytego w art.435 odpowiedzialny ponosi odpowiedzialno za szkod wyrzdzon komukolwiek. To oznacza, e bez wzgldu na to czy istnieje midzy stronami stosunek umowny ta odpowiedzialno deliktowa wchodzi w gr, co nie oznacza, e ma to wycza ewentualny zbieg odpowiedzialnoci kontraktowej pod warunkiem, e byaby ona korzystniejsza dla poszkodowanego. Uycie tego sowa znaczy tyle, e roszczenie

deliktowe nie moe by uchylone odrbn umow, co nie oznacza, e uchylono moliwo rozszerzenia odpowiedzialnoci kontraktowej. Ustawowe ograniczenia odpowiedzialnoci kontraktowej wynikajce z mocy prawa take porednio wyczaj odpowiedzialno deliktow np. art.777 mwi, e za baga, ktry podrnik przewozi ze sob przewonik ponosi odpowiedzialno tylko wtedy, gdy szkoda wynika z winy umylnej lub racego niedbalstwa. Rwnie w tym zakresie jest wyczona za zwyka win odpowiedzialno deliktowa bo inaczej to wyczenie nie miaoby skutku. Wwczas nie dochodzi do zbiegu.

WYGANICIE ZOBOWIZANIA
Zob. wygasa p/w wskutek wykonania do tego zmierza zob. w swej istocie. Wykonanie nastpuje wraz z zaspokojeniem prawnie chronionego interesu wierzyciela na skutek spenienia przyrzeczonego wiadczenia zgodne z treci zob. i w sposb odpowiadajcy jego celowi spoecznogospodarczemu, zasadom wspycia spoecznego oraz jeeli takie istniej ustalonym w danych stosunkach zwyczajom. Jeeli nie ma wykonania zob., drug zasadnicz przyczyn wyganicia jest zapata odszkodowania za niewykonanie zob. (moe te by tak, e w. zostanie spenione, ale nienaleycie, wwczas zob. nie wyganie, a ponad nienaleycie spenione wiadczenie powstanie obowizek odszkodowawczy za nienaleyte wyk.). Pogldy na temat prawnego charakteru wykonania:

a) b) c)

a) to czynno czysto faktyczna rodzca konsekw. w postaci wyganicia zob., wola stron nie odgrywa tu adnego znaczenia; b) to czynno prawna d. oferuje wykonanie, a wierzyciel to przyjmuje. Taka czynno prawna wykonawcza skutkuje wyg. zob. Jeeli jednak nie ma zgodnoci woli stron, np. brak jest odpowiedniej intencji po jednej ze stron, zob. nie wygasa. c) stanowisko kompromisowe: samo w. jest bardzo rnorodne s wiadczenie polegajce na dokonaniu czynn.pr. np. przeniesienie wasnoci, zawarcie umowy przyrzeczonej w umowie przedwstpnej wwczas wyk. rzeczywicie przyjmuje posta czynnoci prawnej. Czasami jednak wiadczenie polega jedynie czynnoci faktycznej (np. wiadczenie polegajce na zaniechaniu) i tak te naley ocenia wykonanie.

Przyczyny wyg. zob. mona podzieli na 2 grupy: I GRUPA surogaty wykonania to przyczyny, ktre prowadz do wyganicia zob. przez zaspokojenie wierzyciela: 1) datio in solutum; 2) potrcenie; 3) odnowienie; 4) zoenie do depozytu sdowego. II GRUPA to przypadki, gdy zob. wygasa bez zaspokojenia wierzyciela: 5) zwolnienie z dugu; 6) rozwizanie stosunku prawnego; 7) umorzenie zob. z powodu nadzwyczajnej zmiany okol. 8) niemoliwo w. z przyczyn, za ktre d. nie ponosi odp. art. 475. *9) take odstpienie, z tym e tu wygasa pierwotne zob., ale najczciej pojawia si konieczno pewnych rozlicze SZCZEGLNE WYPADKI WYGANICIA ZOB. - konfuzja skupienie dugu i wierzytelnoci w jednej osobie; - w pewnych wypadkach mier (pr. obligacyjne osobiste) - warunek rozwizujcy, termin kocowy DATIO IN SOLUTUM WIADCZENIE W MIEJSCE WYPENIENIA ART. 453. Art. 453. Jeeli dunik w celu zwolnienia si z zobowizania spenia za zgod wierzyciela inne wiadczenie, zobowizanie wygasa. Jednake gdy przedmiot wiadczenia ma wady, dunik obowizany jest do rkojmi wedug przepisw o rkojmi przy sprzeday. Mamy zob. do wiadczenia X jego wyganicie moe by spowodowane tym, e strony zawr umow, w ktrej d. zaproponuje w miejsce dotychczasowego wiadczenia swiadczenie Y i dojdze do rzeczywistego spenienia tego w.
np. dunik ma zapaci 1000z., nie ma jednak tych pienidzy i w zamian wydaje wierzycielowi zoty zegarek wartoci ok.1000z. (czyli w zamin spenia, za zgod wierzyciela, inne wiadczenie).

Wymagana jest:

1)

1) umowa stron, w ktrej dunik oferuje inne wiadczenie, a wierzyciel to inne wiadczenie przyjmuje. Dla wierzyciela jest to umowa rozporzdzajca (wierzyciel rezygnuje z pewnego aktywu w jego majtku, jakim jest prawo domagania si pierwotnego wiadczenia), ale rozporzdzenie to nastpuje odpatnie (bo za walor majtkowy, ktry traci zyskuje inny konkretny walor majtkowy inne wiadczenie);

2)

2) to nowe wiadczenie musi by przez dunika rzeczywicie wykonane bez wykonania sama umowa byaby co najwyej nowacj (czyli umowa ta ma dla swej skutecznoci charakter realny).

W razie spenienia tych przesanek zob. wygasa i nie odywa, nawet gdyby si okazao, e to nowe wiadczenie jest wadliwe (wynika to z odesania do rkojmii). Jeeli dunik proponuje wierzycielowi, e zamiast pienidzy wyda mu weksel, to samo wystawienie weksla nie stanowi datio in solutum, bo nie ma tu spenienia wiadczenia. Polepsza to jedynie sytuacj wierzyciela daje mu dodatkow gwarancj. Z zastrzeeniem moe by to co najwyej traktowane jako odnowienie. ODNOWIENIE (NOWACJA) ART. 506. Art. 506. 1. Jeeli w celu umorzenia zobowizania dunik zobowizuje si za zgod wierzyciela speni inne wiadczenie albo nawet to samo wiadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, zobowizanie dotychczasowe wygasa (odnowienie). 2. W razie wtpliwoci poczytuje si, e zmiana treci dotychczasowego zobowizania nie stanowi odnowienia. Dotyczy to w szczeglnoci wypadku, gdy wierzyciel otrzymuje od dunika weksel lub czek. Jest to umowa, w ktrej dunik zobowizuje si w celu umorzenia istniejcego dotychczas zobowizania, speni inne wiadczenie albo to samo wiadczenie, ale z innej podstawy prawnej. Tu zamiast w. dunik zaciga nowe zob. interes wierzyciela nadal nie jest zaspokojony.
np. umawiamy si, e cena sprzeday bdzie zapacona jako zwrot poyczki (ma to istotne znaczenie ze wzgldu na rne reimy rnych umw)

Z pkt. widzenia wierzyciela umowa ta ma charakter rozporzdzajcy (j.w.) oraz odpatny ale tu zyskuje now wierzytelno, a nie wiadczenie. Z punktu widzenia d. ma charakter zobowizujcy(!). Przesanki : musi istnie dotychczasowe zobowizanie jeeli nie istnieje nowe nie powstaje, bo strony nie osigaj celu w postaci umorzenia dotychczasowego zob. jest to wic umowa kauzalna; musi by zacignite nowe zobowizanie. 2. zawiera regu interpretacyjn w razie wtpliwoci zmiany w dotychcz. zob. nie poczytuje si za odnowienie. Oczywicie strony mog nada nawet kosmetycznym zmianom charakter odnowienia, ale musi to wynika z umowy. W szczeglnoci dot. to, sytuacji gdy d. wystawia weksel to moe by odnowienie, ale strony musz tak wyranie postanowi. Jeeli tego nie zrobi, nie mamy do czynienia z podmienieniem zobowiza, lecz z wzmocnieniem istniejcego zob. (wierzyciel ma odtd roszczenie o zapat z 2 tytuw); strony musz kierowa si zamiarem umorzenia dotychczasowego zob. animus novandi zamiaru tego si nie domniemywa ( 2.!), ale jeeli si go wykae, mona obali regu interpretacyjn. Jeeli w/w przesanki s spenione stare zob. wygasa a powstaje nowe. To wyganicie i powstanie s cile ze sob powizane. Jeli z jaki powodw dane zobowizanie nie powstao, to pierwotne zobowizanie nie wygaso i odwrotnie jeli dawne zobowizanie nie istniao to, to nowe zobowizanie take nie powstaje. Odnowienie skutkuje ex nunc od chwili zawarcia umowy, oczywicie strony mog przewidzie inn dat. Strony nie mog jednak odnowieniem naruszy praw osb 3. Wraz z wyganiciem dotychczasowego zob. wygasaj prawa uboczne i zarzuty suce stronom. Zasad jest te, e w razie odnowienia zabezpieczenia osb trzecich upadaj. Art. 507. Jeeli wierzytelno bya zabezpieczona porczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym przez osob trzeci, porczenie lub ograniczone prawo rzeczowe wygasa z chwil odnowienia, chyba e porczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgod na dalsze trwanie zabezpieczenia. Odnowienie moe take prowadzi do zmiany strony w zobowizaniu. Gdy nastpuje midzy wierzycielem a os.3., zmieni si osoba dunika os.3. zaciga wwczas wasne zob. w celu umorzenia zob. dunika (bo skoro moe zwolni d. pacc to tym bardziej moe za zgod wierzyciela zacign zob.) Przez b. dugi czas tylko ta

forma moga doprowadzi do przeksztacenia podmiotowego po stronie d. (cho cile rzecz biorc nie jest to przeksztacenie podmiotowe, co powstanie w miejsce jednego zob, drugiego z nowym d.) Dopiero w XIX, XX wieku prawo zaczo dopuszcza zmian dunika co sprawio, e nowacja staa si mniej istotna. POTRCENIE COMPENSATIO ART. 498 I NAST. Potrcenie moe nastpi, gdy dwie osoby s jednoczenie wzgldem siebie wierzycielami i dunikami. Potrcenie polega na umorzeniu obu wierzytelnoci do wysokoci wierzytelnoci niszej. Potr. upraszcza obrt, potania go, bo eliminuje konieczno wiadczenia w dwie strony. Funkcje potrcenia: zapaty ten kto przedstawia swoj wierzytelno do potrcenia paci swj dug swoj wasn wierzytelnoci, jego wierzyciel zostaje zaspokojony, chocia nie byo realnego wiadczenia; egzekucyjn spojrzenie z drugiej strony: potr. umoliwia wyegzekwowanie wasnej nalenoci nawet wbrew woli dunika; gwarancyjna ten ktry zgasza swoj wierzytelno do potrcenia zaspokaja si z tego co sam by winien drugiej stronie choby dunik by niewypacalny (bankrut) wic on si zawsze moe zaspokoi. S 2 rodzaje potr. ze wzgldu na rdo:

1. 2.

1. potrcenie umowne strony w drodze umowy dokonuj potrcenia, jest to umowa wzajemna nie uregulowana w kodeksie, opiera si na zasadzie swobody umw, moe dotyczy rnych wierzytelnoci. 2. potrcenie ustawowe k.c. reguluje tylko ten rodzaj, bo o ile w przypadku potr. umownego obie strony godz si na wzajemne zniesienie wierzyt., o tyle tu prawo przyznaje jednej ze stron prawo jednostronnego dokonania potrcenia, nawet wbrew woli drugiej strony. Przez to te jest uzalznione od cile okrelonych przesanek. Art. 498. 1. Gdy dwie osoby s jednoczenie wzgldem siebie dunikami i wierzycielami, kada z nich moe potrci swoj wierzytelno z wierzytelnoci drugiej strony, jeeli przedmiotem obu wierzytelnoci s pienidze lub rzeczy tej samej jakoci oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelnoci s wymagalne i mog by dochodzone przed sdem lub przed innym organem pastwowym.

Pozytywne przesanki potrcenia ustawowego art. 498.:

1)

1) tosamo stron dwch zobowiza musz istnie 2 wierzytelnoci, obie midzy tymi samymi dwiema osobami, ktre s wzgldem siebie jednoczenie wierzycielami i dunikami. Chodzi o 2 odrbne zob. na tej samej linii (nie chodzi wic o umow wzajemn), strony musz wystpowa w odmiennej roli w kadym z nich. Zasad jest wic, e nie mona przedstawi do potrcenia ani wierzytelnoci cudzej ani wasnej ale sucej wzgldem innej osoby. Od zasady tosamoci s jednak 2 wyjtki:

a) b)

a) art. 883. 1. porczyciel moe przedstawi do potrcenia wierzytelno suc dunikowi gwnemu przeciwko wierzycielowi.

b) art. 513. 2. przy przelewie, dunik moe take przeciwko nabywcy wierzytelnoci przedstawi do potrcenia wierzytelno suc mu przeciwko zbywcy, pod pewnymi warunkami; 2) 2) obie wierzytelnoci musz by jednorodzajowe co do przedmiotu wiadczenia: pienidze lub rzeczy tej samej jakoci oznaczone co do gatunku. (umownie mona potrci wiadro kartofli z pomalowaniem potu), ale jednorodno nie dotyczy innych elementw art. 500. Art. 500. Jeeli przedmiotem potrcenia s wierzytelnoci, ktrych miejsca spenienia wiadcze s rne, strona korzystajca z monoci potrcenia obowizana jest uici drugiej stronie sum potrzebn do pokrycia wynikajcego dla niej uszczerbku.

3)

3) wierzytelnoci musz by wymagalne, czyli termin spenienia tej wierzytelnoci, oznaczony w treci zob. lub wynikajcy z jego waciwoci ju nadszed albo wierzyciel wezwa dunika. Przepis mwi, e obie wierzytelnoci musz by wymagalne, tymczasem komentatorzy wskazuj, e wystarczy aby wymagalna bya wierzytelno potrcajcego (to co jemu si naley), bo jeeli jego wasny dug nie jest jeszcze wymagalny, to po prostu dokonujc potrcenia paci go wczeniej, co jest zasadniczo

dopuszczalne art. 457. (termin wiadczenia jest co do zasady zastrzeony na korzy d.). Od tej przesanki wyjtek przewiduje art. 501.: Art. 501. Odroczenie wykonania zobowizania udzielone przez sd albo bezpatnie przez wierzyciela nie wycza potrcenia. Nawet gdy wierzytelno przedstawiana do potrcenia nie jest jeszcze wymagalna wskutek tego, e nastpio odroczenie przez sd lub bezpatnie przez wierzyciela, to potrcenie moe nastpi. 4) 4) wierzytelnoci musz by zaskaralne czyli mog by dochodzone przed sdem lub innym organem pastwowym. Przepis znw mwi o obu wierzyt., lecz w praktyce wystarczy, e zaskaralna jest jedynie wierzytelno przedstawiana do potrcenia (wierzytelno potrcajcego). Gdy moe on w ten sposb doprowadzi do umorzenia niezaskaralnej wierzytelnoci wzgldem siebie. Skoro chce si zwolni z niepewnego zobow. pacc pewn wierzytelnoci to naley mu to umoliwi. Niezaskaralna jest wierzytelno przedawniona, ale niekiedy mona tak wierzytelno przedstawi do potrcenia art. 502: Art. 502. Wierzytelno przedawniona moe by potrcona, jeeli w chwili, gdy potrcenie stao si moliwe, przedawnienie jeszcze nie nastpio. Istotna dla oceny tej przesanki w przypadku przedawnienia jest zatem nie chwila zoenia owiadczenia woli, a chwila powstania stanu potrcalnoci. Stan ten powstaje z chwil, gdy wszystkie przesanki potr. zostaj spenione tak raz powstaej moliwoci potr. nie niweczy zatem upyw terminu przedawnienia. Przesanki negatywne art. 509. tj. sytuacje, kiedy ustawodawca wyczy moliwo potrcenia ustawowego mimo istnienia wszystkich przesanek. Ma to na celu ochron wierzyciela lub osb trzecich. Te wierzytelnoci musz by zaspokajane w naturze Art. 505. Nie mog by umorzone przez potrcenie: 1) wierzytelnoci nie ulegajce zajciu; 2) wierzytelnoci o dostarczenie rodkw utrzymania; 3) wierzytelnoci wynikajce z czynw niedozwolonych; 4) wierzytelnoci, co do ktrych potrcenie jest wyczone przez przepisy szczeglne.

wierzytelnoci nie ulegajce zajciu (przepisy o egzekucji nie mog by w ten sposb obchodzone),

wierzytelnoci o dostarczenie rodkw utrzymania np. alimenty, renty, doywocia. Wierzyciel takiej wierzytelnoci powinien dosta rodki utrzymania do rki, bo chodzi o to eby si utrzyma. Jeli przylemy mu list o potrceniu to on z tego listu nie kupi chleba, wierzytelnoci wynikajce z czynw niedozwolonych (podwaono by funkcje naprawienia szkody, kompensacyjne) problem moe by gdy roszczenie odpowiedzialnoci poszkodowanego oparte jest na kilku tytuach (zbieg roszcze), dopki jest moliwo dochodzenia roszczenia odszkodowawczego jako roszczenia deliktowego tak dugo zakaz potrcenia jest aktualny. Dopiero od momentu uprawomocnienia si orzeczenia o przyznaniu odszkodowania na podstawie kontraktowej to ten zakaz przestaje by aktualny, wierzytelnoci, co do ktrych potrcenie jest wyczone przez przepisy szczeglne np. wynagrodzenie za prac prawo pracy. Art. 504 wycza potrcenie, gdy wierzytelno zajta przez osob trzeci (w 2 wypadkach).

Jeeli s spenione przesanki dopuszczalnoci potrcenia i jednoczenie nie ma wycze to mamy stan potrcalnoci. Samo potrcenie dokonuje si natomiast przez zoenie owiadczenia woli w stanie potrcalnoci. Jeeli dunik mimo stanu potrcalnoci spenia swoje wiadczenia, to nie moe si domaga zwrotu wiadczenia, bo speni wiadczenie nalene. Jest to jednostronna czynn.pr. owiadczenie o charakterze prawnoksztatujcym nie moe by zoone pod warunkiem lub z zastrzeeniem terminu i nie moe by odwoane, bez zgody drugiej strony. Jest to ow. skierowane do adresata jest zatem skuteczne, gdy dojdzie do adresata w taki sposb, e mg on si zapozna z jego treci. Potrcenie moe by zoone take jako zarzut w procesie i o ile w obrocie pozasdowym, w pkt. widzenia materialnoprawnego nie moe to by ow. warunkowe, o tyle jako zarzut procesowy moe by zarzutem ewentualnym (pozwany kwestionuje p/w sam wierzytelno powoda, , ale rwnoczenie z ostronoci procesowej wnosi zarzut potr., na wypadek gdyby sd nie uzna jego argumentacji). Potrcenie zgoszone po wydaniu orzeczenia moe stanowi podstaw do powdztwa przeciwegzekucyjnego.

Skutek wiadczenia. Art. 499. Potrcenia dokonywa si przez owiadczenie zoone drugiej stronie. Owiadczenie ma moc wsteczn od chwili, kiedy potrcenie stao si moliwe. Owiadczenie to ma moc wsteczn, od chwili gdy potrcenie stao si moliwe od kiedy powsta stan potrcalnoci.. Oznacza to, e usuwa si w ten sposb ewentualne skutki opnienia lub zwoki dunika .Jeli odsetki za opnienie zostay ju wyegzekwowane, to staj si one wiadczeniem nienalenym i podlegaj zwrotowi, na podstawie przepisw o bezpodstawnym wzbogaceniu condictio causa finita. Art. 503. Przepisy o zaliczeniu zapaty stosuje si odpowiednio do potrcenia. Jeeli jest kilka wierzytelnoci, ktre mog ulec potrceniu, mog by umorzone przez potrcenie to wwczas trzeba odpowiednio stosowa przepisy o zaliczeniu zapaty. ZOENIE DO DEPOZYTU SDOWEGO ART. 467. I N. Art. 467. Poza wypadkami przewidzianymi w innych przepisach dunik moe zoy przedmiot wiadczenia do depozytu sdowego: 1) jeeli wskutek okolicznoci, za ktre nie ponosi odpowiedzialnoci, nie wie, kto jest wierzycielem, albo nie zna miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela; 2) jeeli wierzyciel nie ma penej zdolnoci do czynnoci prawnych ani przedstawiciela uprawnionego do przyjcia wiadczenia; 3) jeeli powsta spr, kto jest wierzycielem; 4) jeeli z powodu innych okolicznoci dotyczcych osoby wierzyciela wiadczenie nie moe by spenione. 467 odsya do przepisw szczeglnych: 486.1.zwoka wierzyciela; 463odmowa wydania pokwitowania; 465.3.odmowa zwrotu dokumentu; 381.3.wiadczenie niepodzielne w razie sprzeciwu jednego z wierzycieli. D. musi wszcz postp. sdowe - musi uzyska zgod sdu. Jest to postpowanie nieprocesowe (692-694 k.p.c.). Sd nie bada co byo przedmiotem zob. i czy wiadczenie jest prawidowe bada jedynie przesanki zoenia do dep. Art. 468. 1. O zoeniu przedmiotu wiadczenia do depozytu sdowego dunik powinien niezwocznie zawiadomi wierzyciela, chyba e zawiadomienie napotyka trudne do przezwycienia przeszkody. Zawiadomienie powinno nastpi na pimie. 2. W razie niewykonania powyszego obowizku dunik jest odpowiedzialny za wynik std szkod. Art. 470. Wane zoenie do depozytu sdowego ma takie same skutki jak spenienie wiadczenia i zobowizuje wierzyciela do zwrotu dunikowi kosztw zoenia. Jest to skutek warunkowy, bo 469: Art. 469. 1. Dopki wierzyciel nie zada wydania przedmiotu wiadczenia z depozytu sdowego, dunik moe przedmiot zoony odebra. 2. Jeeli dunik odbierze przedmiot wiadczenia z depozytu sdowego, zoenie do depozytu uwaa si za niebye. Jeeli d. chciaby si definitywnie zwolni z zob., przyjmuje si, e moe wytoczy powdztwo o ustalenie, e prawidowo zwolni si z zob. Tu sd ju bada wszystko. Jak sd to ustali to d. ju nie moe odebra przedmiotu wiadczenia.

ZWOLNIENIE Z DUGU Art. 508. Zobowizanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dunika z dugu, a dunik zwolnienie przyjmuje. Wierzyciel moe po prostu nie realizowa swej wierzytelnoci. Jednak zwolnienie z dugu prowadzce do wyganicia zob. nie moe by uzalenione wycznie od woli wierzyciela, bo jest to zdarzenie prawne powodujce istotne konsekwencje, ktre nie mog by narzucone d. Oczywicie w wikszoci przypadkw, bdzie to korzystne dla d. mog by jednak syt., w ktrych bdzie mu zaleao na utrzymaniu swojej pozycji d. Tote w pr. polskim zwolnienie z d. nie jest czynn. jednostronn, lecz umow. D. moe przyj zwolnienie milczco per facta concludentia. Wierzyciel moe si zrzec swojej wierzytelnoci (swego prawa) : wierzyciel musi mie pen dyspozycj prawn swojej wierzytelnoci np. nie ma jej przy wierzytelnoci alimentacyjnej; midzy wierzycielem a dunikiem musi by zawarta umowa o zwolnieniu z dugu art.508 umowa dwustronna [tak jakby umowa moga by jednostronna]. Jest to umowa rozporzdzajca wierzyciel wyzbywa si prawa. Dla dunika jest to czynno przysparzajca. Jest to umowa kauzalna. Umowa moe by nieodpatna (causa donandi), jak i odpatna (sposb zapaty wzajemnej wierzytelnoci). Zwolnienie moe by pod warunkiem lub z zastrzeeniem terminu. Skutkiem zwolnienia jest wyganicie zobowizania w zasadzie ex nunc, ale strony mog przewidzie inny termin, take wsteczny, nie moe to jednak narusza praw osb 3. Wygasaj take prawa uboczne.

ZMIANA PODMIOTW W ZOBOWIZANIU.

Chodzi o sytuacje, gdy przy zachowaniu tosamoci zobowizania, nastpuje zmiana po jednej ze stron tego stosunku prawnego. Moe by to zmiana w ramach nastpstwa oglnego sukcesji uniwersalnej (np. w przypadku spadkobrania, fuzji) lub te pod tytuem szczeglnym sukcesja singularna (np. przelew wierzytelnoci). W prawie rzymskim zmiana podmiotowa nie bya moliwa, bo wi obligacyjna miaa charakter osobisty. Zmiana podmiotu zobowizanego moga nastpi tylko w drodze nowacji, lecz w istocie powstawao wwczas inne, nowe zobowizanie. Wspczenie nastpia obiektywizacja wizi zobowizaniowej zacza by traktowana przedmiotowo (wierzytelno i dug stay si przedmiotem obrotu). Zmiana po stronie wierzyciela na og nie ma wikszego znaczenia dla dunika bya to wic konstrukcja atwiejsza do zaakceptowania. Zupenie inaczej jest przy zmianie dunika, bo wane jest to kto ma speni wiadczenie, jakie daje temu gwarancje, tote nie moe ona nastpi bez zgody wierzyciela. W k.c. nie ma unormowa oglnych, ktre dotyczyoby cznego przejcia praw i obowizkw z umowy wzajemnej mona tego dokona za pomoc dwch osobnych czynnoci: umowy o przelew wierzytelnoci i umowy o przejcie dugu (nie ma jednej czynnoci!). Tylko wyjtkowo, dla szczeglnych rodzajw umw k.c. przewiduje moliwo takiej zmiany (np. art. 678. wstpienie nabywcy przedmiotu najmu w stosunek najmu; art. 823. wstpienie w stosunek ubezpieczenia nieruchomoci; art. 625. w stosunek kontraktacji.) Zmiana wierzyciela moe nastpi w drodze umowy przelew wierzytelnoci lub z mocy ustawy subrogacja ustawowa. Podobnie zmiana dunika w drodze przejcia dugu lub z mocy ustawy, gdy za pewne dugi bd odp. okrelone osoby. Przejcie dugu naley odrni od przystpienia do dugu w tym wypadku os. 3. staje si wspdunikiem obok ju zobowizanego. PRZELEW WIERZYTELNOCI. Podstawowym rodkiem zmiany wierzyciela jest przelew wierzytelnoci cesja. Jest to przejcie wierzytelnoci na podstawie umowy m-dzy wierzycielem a os.3. (jest to termin techniczno prawny). Jest to zatem umowa, moc ktrej dotychczasowy wierzyciel (cedent, zbywca wierzytelnoci) przenosi sw wierzytelno na os.3. nabywc wierzytelnoci, cesjonariusza. Przejcie wierzytelnoci nastpuje co do zasady solo consensu.. Art. 509. 1. Wierzyciel moe bez zgody dunika przenie wierzytelno na osob trzeci (przelew), chyba e sprzeciwiaoby si to ustawie, zastrzeeniu umownemu albo waciwoci zobowizania. 2. Wraz z wierzytelnoci przechodz na nabywc wszelkie zwizane z ni prawa, w szczeglnoci roszczenie o zalege odsetki. Zgodnie z art. 509. przeniesienie wierzytelnoci moe nastpi bez zgody dunika, nie jest nawet wymagana jego wiedza o przelewie. Art. 510. 1. Umowa sprzeday, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowizujca do przeniesienia wierzytelnoci przenosi wierzytelno na nabywc, chyba e przepis szczeglny stanowi inaczej albo e strony inaczej postanowiy. 2. Jeeli zawarcie umowy przelewu nastpuje w wykonaniu zobowizania wynikajcego z uprzednio zawartej umowy zobowizujcej do przeniesienia wierzytelnoci, z zapisu, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, wano umowy przelewu zaley od istnienia tego zobowizania. Umowa przelewu zawierana jest co do zasady jako umowa o podwjnym skutku tj. zobowizujco rozporzdzajcym (podobne do przeniesienia wasnoci). Jeeli dotychczasowy wierzyciel sprzedaje swoj wierzytelno, to umowa sprzeday, co do zasady, od razu przenosi wierzytelno na nabywc, a wic wywouje skutek rozporzdzajcy. Podobnie zamiana i darowizna wierzytelno zostaje przeniesiona na nabywc, moc tej samej umowy, ktra rodzi zobowizanie do jej przeniesienia. Wyraona w art. 510 zasada ma charakter dyspozytywny tzn. obowizuje o ile strony inaczej nie postanowiy lub przepis szczeglny inaczej nie stanowi. Strony mog przeprowadzi transakcj w dwch umowach, wwczas umow przelewu wierzytelnoci bdzie wycznie ta druga umowa rozporzdzajca zawarta w wykonaniu wczeniejszej umowy obligacyjnej.

W kadym przypadku jest to umowa kauzalna, czyli zaley od istnienia wanej przyczyny, kauzy art. 510. 2. wyraa t kauzalno expresis verbis. Jeli umowa wywiera podwjny skutek to kauza przeniesienia tkwi w samej umowie. Zachodzi wic dalekie podobiestwo do przeniesienia wasnoci. Umowa przelewu moe by zawarta pod warunkiem lub z zastrzeeniem terminu. Przelew moe by dokonany w dowolnej formie rwnie w sposb konkludentny, jeeli moliwo przyjcia, e taka umowa zostaa zawarta wynika z okolicznoci. Jedyny kodeksowy wyjtek dotyczcy formy przelewu zawiera art. 511. Art. 511. Jeeli wierzytelno jest stwierdzona pismem, przelew tej wierzytelnoci powinien by rwnie pismem stwierdzony. Pismo zastrzeone ad probationem, przepisy szczeglne mog przewidywa inne wyjtki (pr. bankowe, etc.). DOPUSZCZALNO PRZELEWU. Zasad jest, e kada wierzytelno jest zbywalna, moe by zatem przedmiotem przelewu (wynika to z art. 509 1. zd. 1.) Dotyczy to kadego rodzaju wierzytelnoci take wierzytelnoci przyszej, terminowej i warunkowej. wierzyt. warunkowa pod warunkiem zawieszajcym to wierzytelno, ktra ma dopiero powsta, do czasu ziszczenia si warunku jeszcze nie istnieje. W takim wypadku umowa przelewu jest rwnie umow warunkow, a ziszczenie si warunku oddziaywuje zarwno na czynno powoujc do ycia wierzytelno, jak i na umow przelewu; wierzyt. terminowa sama wierzytelno ju istnieje, a jedynie nie jest jeszcze wymagalna;

*wierzyt. przysza nie wiadomo czy i kiedy, i na jakich warunkach powstanie np. przysza umowa sprzeday. Ta wierzytelno moe by przedmiotem przelewu jeeli jest dostatecznie okrelona (albo na podstawie samej umowy albo na podstawie okolicznoci, dziki ktrym mona pniej j okreli). Musi by podany stosunek prawny, z ktrego wierzytelno ma powsta albo zakres pewnej dziaalnoci tego przyszego wierzyciela, z ktrej wierzytelnoci maj by przeniesione na nabywc. S autorzy ktrzy mwi, e w tym przypadku przedmiotem przelewu jest ekspektatywa czyli prawo podmiotowe szczeglne, e okrelona osoba czeka na nabycie prawa to odrzucamy. Przedmiotem jest wierzytelno przysza o ile powstanie. przedm. przelewu moe by take wierzytelno z zob. niezupenego, naturalnego.

Art. 509. 1. zawiera te 3 wyjtki od wspomnianej zasady, wskazujc na 3 rda zakazu. Wierzyciel moe przela wierzytelno, chyba e sprzeciwiao by si to (a)przepisom ustawy, (b)zastrzeeniu umownemu lub (c)waciwoci zob.

a)

a) Niezbywalno zastrzeona w ustawie moe polega na tym, e dana wierzyt. albo w ogle nie moe by zbyta (art.912.prawo doywocia, art.602.pierwokupu, art.595. odkupu) albo moe by zbyta, ale pod pewnymi warunkami (art.449.r. o naprawienie szkody na osobie) b) Niezbywalno wynikajca z umowy tej, ktra powoaa do ycia wierzyt. (m-dzy pierwotnym wierzycielem a d.). Tzw. pactum de non cedendo jest z jednej strony wyjtkiem od wzgldnej skutecznoci umw (gdy powoduj, e ewentualna umowa przelewu z os.3. bdzie niewana), z drugiej strony jest to take wyjtek od zas. wyraonej w art. 57. Art. 57. 1. Nie mona przez czynno prawn wyczy ani ograniczy uprawnienia do przeniesienia, obcienia, zmiany lub zniesienia prawa, jeeli wedug ustawy prawo to jest zbywalne. Poniewa w przypadku obrotu wierzyt. nie ma ochrony nabywcy w dobrej wierze, takie umowne zastrzeenie moe by dla nabywcy wierzytelnoci bardzo grone. Od surowych skutkw nabywc chroni w pewnym stopniu art. 514. Art. 514. Jeeli wierzytelno jest stwierdzona pismem, zastrzeenie umowne, i przelew nie moe nastpi bez zgody dunika, jest skuteczne wzgldem nabywcy tylko wtedy, gdy pismo zawiera wzmiank o tym zastrzeeniu, chyba e nabywca w chwili przelewu o zastrzeeniu wiedzia.

b)

A zatem jeeli nabywca wiedzia, e zastrzeenia dokonano, to nie bdzie si mg powoa na to, e nie byo go w pimie stwierdzajcym wierzyt.

c)

c) Niezbywalno wynikajca z waciwoci zobowizania dotyczy wierzytelnoci przysugujcych tylko cile okrelonym osobom, co moe wynika z umowy (np. bilet imienny) lub cech, sytuacji wierzyciela i celu wiadczenia (np. wierzytelno alimentacyjna). Dotyczy to ponadto wierzytelnoci akcesoryjnych (np. wierzytelno z porczenia nie moe by zbyta bez wierzt. z dugu gwnego).

Gdy dojdzie do przelewu wierzytelnoci, co do ktrej istnieje zakaz, to przelew jest niewany. Niewano umowy przelewu nie oznacza jednak niewanoci umowy obligacyjnej, w wykonaniu ktrej mia nastpi przelew. Samo zobowizanie powstaje i jest wane, ale nie bdzie wykonane zbywca moe wic odpowiada za niewykonanie zob. Dotyczy to rwnie umw o podwjnym skutku. SKUTKI PRZELEWU. S do zoone naley je ocenia w 2 paszczyznach (1)midzy cedentem a cesjonariuszem oraz (2)wzgldem dunika. Ad. 1) Przejcie wierzytelnoci na nabywc nastpuje w penym zakresie tzn. ze wszystkimi uprawnieniami (zabezpieczeniami, p.p.ksztatujcymi, roszczeniami o zalege odsetki) ale te ze wszystkimi ograniczeniami (brakami wierzyt.) jeeli wierzyt. bya przedawniona, to przelew nic tu nie zmienia, podobnie jeli bya niezaskaralna, niewymagalna. Cesjonariusz nabywa wierzytelno w takim ksztacie, w jakim przysugiwaa zbywcy. Prawo polskie nie przewiduje ochrony nabywcy wierzytelnoci w dobrej wierze (jest to obrt niebezpieczny). Element takiej ochrony zawiera art. 516. Art. 516. Zbywca wierzytelnoci ponosi wzgldem nabywcy odpowiedzialno za to, e wierzytelno mu przysuguje. Za wypacalno dunika w chwili przelewu ponosi odpowiedzialno tylko o tyle, o ile t odpowiedzialno na siebie przyj. Skoro wierzytelno nie przysugiwaa zbywcy, nabywca nie mg jej naby (inaczej ni np. w przyp. art. 169.) Zbywca nie wykona jednak zob. i jest za to odp. Jest to odpowiedzialno zaostrzona obiektywna, bez moliwoci egzoneracji. Zbywca nie moe si od niej zwolni wykazujc, e wynika to z okolicznoci, za ktre nie ponosi odp. Cho umowa taka dotyczy w zasadzie wiadczenia niemoliwego (skoro wierzytelno nie istnieje), nie dziaa tu regua wyraona w art. 387., e umowa taka jest niewana ot umowa ta jest wana, a w gr wchodzi zaostrzona odp. za niewykonanie zob. Zbywca nie odpowiada za wypacalno dunika, chyba e przyj na siebie tak odpowiedzialno w umowie przelewu. Zbywca moe powiedzie gwarantuje, e d. jest wypacalny wwczas jeeli d okae si niewypacalny, zbywca paci za niego. ***Jeeli to jest sprzeda wierzytelnoci to powstaje jeszcze odpowiedzialno zbywcy jako sprzedawcy za tzw. wady prawne prawa sprzedanego. Stosuje si przepisy o rkojmi za wady prawne. Jeli przelew wynika z darowizny to odpowiedzialno zbywcy jako darczycy podlega pewnym ograniczeniom wynikajcym z umowy darowizny art. 891 i 892. W tym wypadku art.516 zostaje wyczony przez odmienn tre umowy. Ad. 2) Poniewa dla skutecznoci przelewu nie wymaga si nawet wiedzy dunika, moe on by przez to naraony na pewne ryzyka, przed ktrymi powinien by chroniony. Pierwszym zaoeniem ustawodawcy jest w tym wypadku to, e syt. dunika nie moe ulec pogorszeniu wskutek przelewu. Art. 513. 1. Dunikowi przysuguj przeciwko nabywcy wierzytelnoci wszelkie zarzuty, ktre mia przeciwko zbywcy w chwili powzicia wiadomoci o przelewie. 2. Dunik moe z przelanej wierzytelnoci potrci wierzytelno, ktra mu przysuguje wzgldem zbywcy, chociaby staa si wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dunika zawiadomienia o przelewie. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy wierzytelno przysugujca wzgldem zbywcy staa si wymagalna pniej ni wierzytelno bdca przedmiotem przelewu. Dunik moe podnie przeciwko cesjonariuszowi 3 rodzaje zarzutw:

1)

1) zarzuty, ktre przysugiway mu wzgldem cedenta w chwili powzicia wiadom. o przelewie, w tym zarzut potrcenia ( 2.)

2) 3)

2) zarzuty osobiste, jakie przysuguj mu wzgldem nabywcy wierzytelnoci, a ktrych nie mia wobec cedenta (nowe zarzuty) np. moe wobec niego potrci swoj wierzyt. 3) zarzuty dotyczce niewanoci umowy przelewu np. z pactum de non cedendo lub ustawowego zakazu przelewu maj skuteczno erga omnes.

Art. 513. nie jest przepisem bezwzgldnie obowizujcym d. moe w umowie z wierzycielem z gry wyczy w razie przelewu moliwo podnoszenia zarzutw przysugujcych mu wzgldem zbywcy. Np. w ustawie o kredycie konsumenckim chroni si konsumentw przed skutecznoci wyraenia takiej zgody (potwierdza to dyspozytywny charakter art. 513.) Drugim zaoeniem jest konieczno ochrony d. przed pewnymi ryzykami, jakie mog si pojawi w zwizku z tym, e moe nawet nie wiedzie o dokonanym przelewie. Moliwe s 2 sytuacje:

1.

1. Dunik nie wiedzc o przelewie spenia wiadczenie do rk dotychczasowego wierzyciela, albo dokonuje jakiej czynnoci majcej wpyw na wiadczenie. Taka zapata nieuprawnionemu zasadniczo byaby nieskuteczna, d. nie zwolniby si z zob., a cesjonariusz nadal mgby od niego dochodzi zapaty. D. jest tu jednak chroniony przez art. 512. Art. 512. Dopki zbywca nie zawiadomi dunika o przelewie, spenienie wiadczenia do rk poprzedniego wierzyciela ma skutek wzgldem nabywcy, chyba e w chwili spenienia wiadczenia dunik wiedzia o przelewie. Przepis ten stosuje si odpowiednio do innych czynnoci prawnych dokonanych midzy dunikiem a poprzednim wierzycielem. D. moe zatem skutecznie powoa si wzgldem nabywcy na to, e ju zapaci, ale musi by w dobrej wierze. Liczy si ocena dobrej wiary z chwili spenienia wiadczenia, a d. pozostaje w niej dopki wg. przepisu zbywca nie zawiadomi go o przelewie. Pytanie czy wiadomo pochodzca od innej osoby ni zbywca rwnie wycza dobr wiar (moe przecie pochodzi od oszusta)? W takim wypadku naley oceni czy inf. o przelewie moga by uznana za wystarczajco wiarygodn i precyzyjn. Jeeli nie jest to inf. wystarczajco pewna nie wyczy dobrej wiary. Jeeli zatem d. by w dobrej wierze nabywca wierzytelnoci moe by poszkodowany, gdy jego wierzytelno upada. W tej sytuacji cesjonariuszowi przysuguje roszczenie o bezpodstawne wzbogacenie przeciwko zbycy wierzytelnoci (a nawet r. odszkodowawcze, gdy cedent pomimo przelewu celowo da od d. spenienia wiadczenia). Dlatego w interesie nabywcy wierzytelnoci jest by o przelewie jak najszybciej zawiadomi dunika i to w sposb moliwie wiarygodny i pewny.

2.

2. Dunik wiedzc o przelewie, zapaci nabywcy, a przelew okaza si niewany. Paci zatem nieuprawnionemu (uprawnionym nie przesta by dotychczasowy wierzyciel). Art. 515. Jeeli dunik, ktry otrzyma o przelewie pisemne zawiadomienie pochodzce od zbywcy, speni wiadczenie do rk nabywcy wierzytelnoci, zbywca moe powoa si wobec dunika na niewano przelewu albo na zarzuty wynikajce z jego podstawy prawnej tylko wtedy, gdy w chwili spenienia wiadczenia byy one dunikowi wiadome. Przepis ten stosuje si odpowiednio do innych czynnoci prawnych dokonanych midzy dunikiem a nabywc wierzytelnoci. Art.515 stwierdza, e ochronie podlega tylko dunik, ktry: nie wiedzia o wadliwoci przelewu w chwili wiadczenia, czy dokonania czynnoci. Taki dunik moe si na to powoa i zwalnia si z zobowizania, cho speni wiadczenie do rk osoby nieuprawnionej. D. powinien zatem zada od zbywcy pisemnego zawiadomienia o przelewie i paci dopiero po otrzymaniu tego zawiadomienia, inaczej moe si okaza, e zapata na rce cesjonariusza nie zwolnia go z zob. Gdy dunik ma wtpliwoci co do przejcia wierzytelnoci to powinien wstrzyma si z zapat albo jeli nie chce popa w opnienie to powinien speni wiadczenie do depozytu sdowego art. 467.

otrzyma pisemne zawiadomienie o przelewie od zbywcy i

Art. 517. 1. Przepisw o przelewie nie stosuje si do wierzytelnoci zwizanych z dokumentem na okaziciela lub z dokumentem zbywalnym przez indos. 2. Przeniesienie wierzytelnoci z dokumentu na okaziciela nastpuje przez przeniesienie wasnoci dokumentu. Do przeniesienia wasnoci dokumentu potrzebne jest jego wydanie. Nie stosuje si przepisw o przelewie, bo obrt papierami wartociowymi uregulowany jest odrbnie. Obrt ten ma by atwy i pewny. Regulacja przelewu temu nie odpowiada jest do skomplikowany, jest czynnoci kauzaln i nie daje ochrony nabywcy wierzytelnoci. Tymczasem nabywca np. weksla nie moe by pozbawiony ochrony, gdy obrot pap. wart. traci by sens. Dokumentem zbywanym przez indos jest np. weksel. Indos to szczeglna czynno prawna, ktra wymaga pisemnego owiadczenia zbywcy (indosanta) zamieszczonego na samym dokumencie, stwierdzajce przeniesienie prawa wynikajcego z dokumentu na nabywc (indosatariusza). Indosatariusz nabywa to prawo w rozmiarze wynikajcym z treci dokumentu. Wprowadzona jest ochrona dobrej wiary nabywcy. Ten dokument moe by puszczony w obieg i nie ma ryzyka dla nabywcy, bo jest w dobrej wierze. Wierzytelno w dokumencie na okaziciela tutaj przeniesienie wierzytelnoci ma charakter prawnorzeczowy(!) konieczna jest umowa o przeniesienie wasnoci dokumentu. Natomiast do przeniesienia wasnoci dokumentu niezbdne jest jego wydanie. Jest to czynno realna. Aby wykona prawo z papieru to dunik musi tym prawem dysponowa, mie w rku papier. Czasami jednak prawa, na ktre opiewaj pap. wartociowe mog by przeniesione przez przelew. SUBROGACJA USTAWOWA art. 518. Kolejny sposb zmiany wierzyciela to wstpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela subrogacja (podstawienie). Chodzi o sytuacj, gdy wierzyciel zosta zaspokojony przez osob trzeci a nie przez d. Pr. zobowiza nie wyklucza takiej sytuacji. Co do zasady w wypadku zaspokojenia wierzyciela zobowizanie powinno wygasn a dunik powinien zosta zwolniony z dugu. Pytanie co z t os.3.? Roszczenia zwrotne tej os. w stosunku do d. mog wynika ze szczeglnego stosunku prawnego czcego te podmioty np. z umowy zlecenia. Gdy takiego szczeglnego stosunku nie byo os.3. bdzie miaa roszczenie z bezpodstawnego wzbogacenia lub ewentualnie mona by t sytuacj podcign pod negotiorum gestio. S to jednak roszczenia sabe. Poniewa jednak zaspokojenie wierzyciela jest zjawiskiem podanym, ustawodawca tworzy konstrukcj majc w takich wypadkach wzmocni pozycj os.3. Konstrukcja ta podwaa pierwsze zaoenie e d. jest zwolniony z dugu i przyznaje os.3. r. zwrotne do d. na takich samych zasadach, na jakich suyo wierzycielowi korzysta z wszelkich gwarancji, zabezpiecze, porcze. Jest to ta sama wierzytelno. Art. 518. 1. Osoba trzecia, ktra spaca wierzyciela, nabywa spacon wierzytelno do wysokoci dokonanej zapaty: 1) jeeli paci cudzy dug, za ktry jest odpowiedzialna osobicie albo pewnymi przedmiotami majtkowymi; 2) jeeli przysuguje jej prawo, przed ktrym spacona wierzytelno ma pierwszestwo zaspokojenia; 3) jeeli dziaa za zgod dunika w celu wstpienia w prawa wierzyciela; zgoda dunika powinna by pod niewanoci wyraona na pimie; 4) jeeli to przewiduj przepisy szczeglne. 2. W wypadkach powyszych wierzyciel nie moe odmwi przyjcia wiadczenia, ktre jest ju wymagalne. 3. Jeeli wierzyciel zosta spacony przez osob trzeci tylko w czci, przysuguje mu co do pozostaej czci pierwszestwo zaspokojenia przed wierzytelnoci, ktra przesza na osob trzeci wskutek zapaty czciowej. A zatem subrogacja polega na tym, e spacona przez os.3. wierzytelno nie wygasa, (dunik nie zostaje zwolniony z zob.), a osoba trzecia wstpuje w prawa wierzyciela do wysokoci dokonanej zapaty. Skutek ten nastpuje z mocy samego prawa w okrelonych sytuacjach: ad 1) jeli os.3. paci cudzy dug, za ktry jest odpowiedzialna osobicie (np. porczyciel, ale naley pamita, e porczyciel zaciga wasne zob. wzgldem wierzyciela jeeli paci to wykonuje jednoczenie wasne zob. i zob. dunika gwnego), bd za ktry odpowiada pewnymi przedmiotami majtkowymi (np. waciciel rzeczy zastawionej, waciciel nieruchomoci obcionej hipotek, ktry sam

nie jest dunikiem osobistym). Punkt ten nie dotyczy dunika solidarnego, gdy paci on dug wasny a ponadto ma roszczenie regresowe; ad 2) np. wierzyciel tego samego dunika, ktrego wierzytelno zabezpieczona jest pniejsz hipotek, spaca wczeniejszego wierzyciela hipotecznego, by uzyska pierwszestwo daje to m.in. wpyw na egzekucj; ad 3) t umow nazywa si niekiedy konwersj d moe w ten sposb zorganizowa sobie wierzyciela, jeeli dotychczasowy by np. deczko upierdliwy, os.3. musi dziaa w celu wstpienia w prawa wierzyciela, pismo ad solemnitatem;

ad 4) np. art. 828. jeeli nie umwiono si inaczej, z dniem zapaty odszkodowania przez zak. ubezp. roszczenie ubezpieczajcego przeciwko os. odpowiedzialnej przechodzi z mocy prawa na zakad ubezpiecze do wysokoci zapaconego odszkodowania.
We wszystkich tych wypadkach wierzyciel nie moe odmwi przyjcia wiadczenia jeeli wiadczenie jest ju wymagalne jeeli odmwi popada w zwok. Cech odrniajca subrogacj od przelewu jest to, i w przyp. sprzeday wierzyt. cena moe by tylko czci wartoci nominalnej wierzytelnoci, a cesjonariusz uzyskuje i tak ca wierzytelno. W przyp. subrogacji os.3. nabywa wierzytelno jedynie do wysokoci dokonanej zapaty, w pozostaej czci wierzycielem jest nadal dotychczasowy uprawniony i zgodnie z 3. ma on pierwsestwo(!) Art. 518. 3. wyraa zasad nemo subrogat contra se.
np. dunik ma 50, wierzyciel ma roszczenie o 100, os.3. paci za d. 50 wierzycielowi wierzyciel ma nadal roszczenie o 50, a os.3. (nowy wierzyciel) ma roszczenie o pozostae 50, jednak z tego 50, ktre ma dunik pierwszestwo zaspokojenia przysuguje dotychczasowemu wierzycielowi.

CZY MOE BY SUBROGACJA UMOWNA? Czy wierzyciel z os.3. mog przewidzie taki efekt zapaty w sytuacji innej ni jedna z wymienionych w przepisie? W doktrynie zdania s podzielone. Ci, ktrzy mwi, e jest to moliwe ze wzgldu na swobod umw, wskazuj, e umowa ta powinna by zawarta najpniej w chwili zapaty, aby zablokowa wyganicie zob. Zgoda dunika nie jest potrzebna, jego pozycja nie ulega zmianie. Mao potrzebne, ale moliwe. Drugi pogld gosi, e jest to niedopuszczalne. ZMIANA DUNIKA. Nie ma tu symetrii ze zmian wierzyciela, bo zmiana dunika ma kapitalne znaczenie dla wierzyciela. Warto wierzytelnoci zaley od tego kto jest dunikiem, od jego cech osobistych a p/w majtku (zmienia si substrat odpowiedzialnoci). Bardzo dugo moliwo zmiany dunika bya niemoliwa (dopuszczano jedynie nowacj). Moliwo zmiany dunika pojawia si w poowie XIX w. Jako teoretyczna konstrukcja w prawie niemieckim. W 1900r. wprowadzono j do BGB. W wielu ustawodawstwach nie jest ona uregulowana, ale przyjto j na zasadzie swobody umw. T konstrukcj przyjto w Polsce w k.z. i k.c. ZWALNIAJCE PRZEJCIE DUGU. Ta umowa o przejcie dugu uregulowana jest w art.519. moe wystpi w 2 wariantach podmiotowych: Art. 519. 1. Osoba trzecia moe wstpi na miejsce dunika, ktry zostaje z dugu zwolniony (przejcie dugu). 2. Przejcie dugu moe nastpi: 1) przez umow midzy wierzycielem a osob trzeci za zgod dunika; owiadczenie dunika moe by zoone ktrejkolwiek ze stron; 2) przez umow midzy dunikiem a osob trzeci za zgod wierzyciela; owiadczenie wierzyciela moe by zoone ktrejkolwiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeeli wierzyciel nie wiedzia, e osoba przejmujca dug jest niewypacalna.

b) midzy dunikiem, a os.3. za zgod wierzyciela (przewaa w praktyce). W obu wypadkach konieczna jest wic zgoda drugiego podmiotu zobowizania. Zrozumiay jest wymg zgody wierzyciela w drugim wariancie. Co do zgody d. oczywicie najczciej zwolnienie z dugu bdzie dla niego

a) b)

a)

midzy wierzycielem a os.3. (przejemc) za zgod dunika;

korzyci i bdzie leao w jego interesie. Czasami jednak d. moe mie tak uksztatowane interesy, e pozostanie d. bdzie miao dla niego znaczenie. Poza tym jest to konsekwentne, skoro przy zwolnieniu z dugu wymagana jest zgodna wola d. Ma on by panem swojej sytuacji prawnej. Art. 522. Umowa o przejcie dugu powinna by pod niewanoci zawarta na pimie. To samo dotyczy zgody wierzyciela na przejcie dugu. Skuteczno umowy wymaga zgody drugiego podmiotu (jest to ustawowa przesanka). Brak zgody powoduje zasadniczo, e przejcie dugu nie nastpuje. Rnie jednak traktuje si zgod d. i wierz.: Art. 521. 1. Jeeli skuteczno umowy o przejcie dugu zaley od zgody dunika, a dunik zgody odmwi, umow uwaa si za nie zawart. 2. Jeeli skuteczno umowy o przejcie dugu zaley od zgody wierzyciela, a wierzyciel zgody odmwi, strona, ktra wedug umowy miaa przej dug, jest odpowiedzialna wzgldem dunika za to, e wierzyciel nie bdzie od niego da spenienia wiadczenia.

brak zgody dunika umow uwaa si za niezawart (negotium non existens), to sankcja idca b.daleko co wicej ni niewano, umow uwaa si za nieby; brak zgody wierzyciela mamy do czynienia z konwersj. Taka umowa nie wywouje skutkw przejcia dugu, ale zostaje przeksztacona w umow o zwolnienie d. z obow. wiadczenia (392). Zamierzona umowa jest wic nie wana, ale zostaje utrzymana przez ustawodawc w mocy jako inna skuteczna umowa. Bdzie to umowa skuteczna wzgldem dunika i osoby trzeciej. 2. odsya wic do art. 392. Niedoszy przejemca nie staje si dunikiem wzgldem wierzyciela, lecz dunikiem dunika ma stworzy tak syt., by wierzyciel nie dochodzi w. od dunika, wobec ktrego ma on nadal skuteczne roszczenie. Niedoszy przejemca bdzie przewanie zmierza do zaspokojenia wierzyciela czyni to jednak jako osoba trzecia. Zaoenie jest takie, e skoro niedoszy przejemca chcia wicej chcia by d., to mona go obarczy obow. z 392. Konwersja ta ma charakter dyspozytywny. Strony mog zastrzec, e jeli wierzyciel nie wyrazi zgody to umowa upada i do konwersji nie dojdzie umowa nie wywoa wwczas w ogle adnych skutkw.

W obu wypadkach zgoda moe by wyraona ktrejkolwiek ze stron umowy. Art. 520. Kada ze stron, ktre zawary umow o przejcie dugu, moe wyznaczy osobie, ktrej zgoda jest potrzebna do skutecznoci przejcia, odpowiedni termin do wyraenia zgody; bezskuteczny upyw wyznaczonego terminu jest jednoznaczny z odmwieniem zgody. Forma zgody jest uregulowana tylko dla zgody wierzyciela pismo ad solemnitatem. Ustawodawca idzie jednak jeszcze dalej w ochronie wierzyciela art. 519. 2. in fine: jzeli wierzyciel zgod wyraa, ale w chwili w ktrej j wyrazi nie wiedzia, e przejemca jest niewypacalny to taka zgoda jest bezskuteczna (w braku odmiennego zastrzeenia nastpi skutki konwersji). Oczywicie jeeli wyraajc zgod wierzyciel wiedzia, e przejemca jest niewypacalny zgoda jest skuteczna. Ochrona wierzyciela przejawia si zatem w: (1)wymogu zgody, (2)na pimie, (3)z powyszym zastrzeeniem Forma zgody dunika: Art. 522 mwi o formie zgody wierzyciela na temat formy zgody dunika ustawodawca milczy. S rne stanowiska : Czachrski a contrario dla zgody dunika nie wymaga si adnej specjalnej formy;

towska jest art. 63. 2: Jeeli do wanoci czynnoci prawnej wymagana jest forma szczeglna, owiadczenie obejmujce zgod osoby trzeciej powinno by zoone w tej samej formie a zatem forma refleksowa pismo ad solemnitatem musimy wwczas zaoy, e ustawodawca zapomnia o istnieniu 63. 2. a art. 522 zd. 2. to superfluum ustawowe; Pajor art. 522. to przepis szczeglny w stosunku do art. 63 2. i skoro zastrzega form tylko dla zgody wierzyciela, to a contrario nie ma takiego wymogu dla zgody d. Zgoda d. moe by zatem wyraona w sposb dowolny, take per facta concludentia, bo dunik przewanie bdzie zadowolony.

Umowa o przejcie dugu ma charakter konsensualny wywouje skutki przez samo zoenie ow. woli + wyraenie zgody. Jest te przysporzeniem dla dotychczasowego dunika (zwalnia go z zobowizania), a skoro tak to pytamy o kauzalno w tym wypadku mamy do czynienia z czciowym oderwaniem. W granicach w jakich wymaga tego ochrona wierzyciela jest to bowiem czynno abstrakcyjna. SKUTKI PRZEJCIA DUGU. Dug przechodzi na przejemc, to przejcie dotyczy caoksztatu sytuacji prawnej dunika w danym stosunku obligacyjnym. Dunik zostaje zwolniony z zob. przejcie zwalniajce. Art. 524. 1. Przejmujcemu dug przysuguj przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, ktre mia dotychczasowy dunik, z wyjtkiem zarzutu potrcenia z wierzytelnoci dotychczasowego dunika. 2. Przejmujcy dug nie moe powoywa si wzgldem wierzyciela na zarzuty wynikajce z istniejcego midzy przejmujcym dug a dotychczasowym dunikiem stosunku prawnego, bdcego podstaw prawn przejcia dugu; nie dotyczy to jednak zarzutw, o ktrych wierzyciel wiedzia. Zarzuty przysugujce przejemcy wzgldem wierzyciela: Wszelkie zarzuty wynikajce z przejtego dugu oprcz zarzutu potrcenia wierzytelnoci dotychczasowego dunika wzgldem wierzyciela (nie zachodzi tu wyjtek od przesanki tosamoci stron przy potrceniu); Zarzuty osobiste przejemcy np. jego wierzytelno do potrcenia;

Zarzuty z umowy przejcia dugu np. moe kwestionowa skuteczno przejcia dugu (forma);

Przejemca nie moe jednak podnosi zarzutw ze stosunku bdcego podstaw przejcia dugu. Przejcie dugu jest bowiem najczciej wykonaniem uprzednio istniejcego zob. mog to by rne umowy obligacyjne np. sprzeda (kupujcym jest przejemca, ktry zamiast paci dunikowi w $ przejmuje jego dug). Ta sprzeda jest stosunkiem czcym przejemc z dotychczasowym d. (przejemca dziaa w tym wypadku solvendi causa), jeeli byaby ona niewana, to nieskuteczne byoby take przejcie dugu, std ochrona w 524. 2. Przejemca nie moe si w tym wypadku powoa wzgldem wierzyciela na to e sprzeda upada. Nie dotyczy to jednak zarzutw, o ktrych wierzyciel wiedzia (np. wierzyciel wiedzia, e przejcie nastpuje na podstawie umowy sprzeday i wiedzia, e ta umowa sprzeday jest niewana). Zatem w zakresie jakim wierzyciel w dobrej wierze jest chroniony przed zarzutami przejemcy (524. 2.) przejcie dugu jest czynnoci abstrakcyjn wobec wierzyciela. Przejcie bdzie wane, choby nie byo kauzy lub choby kauza odpada. Art. 525. Jeeli wierzytelno bya zabezpieczona porczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym przez osob trzeci, porczenie lub ograniczone prawo rzeczowe wygasa z chwil przejcia dugu, chyba e porczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgod na dalsze trwanie zabezpieczenia. Wskutek zmiany dunika wygasaj zabezpieczenia wierzyciela ustanowione przez osob trzeci, a contrario nie wygasaj zabezpieczenia ustanowione przez samego dunika. Ratio legis osoba trzecia udzielia porczenia za dunika to teraz ta osoba trzecia nie moe rczy za kolejn osob, ktrej nie zna, czy jej nie ufa, chyba e godzi si na dalsze trwanie zabezpieczenia. Zmiana dunika z mocy ustawy. Wystpuje przy kontraktacji art.625, umowie doywocia art.912, umowie najmu art.691, zmiana strony przy umowach wzajemnych. W KC nie ma sytuacji gdzie przejcie dugu jest oglnie unormowane jako z mocy prawa. Do trudna jest sytuacja zmiany pozycji stron w umowach wzajemnych. Jeli chce si zmieni osob w pozycji strony to trzeba osobno przenie prawa w drodze umowy przelewu (zgoda nie jest potrzebna) ale jeli strony chc te dokona przeniesienia obowizkw na drug stron to konieczne jest przejcie dugu i zgoda drugiej strony. Musz to by wtedy 2 czynnoci prawne, niemoliwe jest dokonanie poprzez 1 czynno prawn. Jest pytanie czy w umowie wzajemnej moe doj do czciowej zmiany np. przelewu wierzytelnoci (najemca przelewa wierzytelno do korzystania z rzeczy zgoda nie jest potrzebna, gdyby chcia przela zobowizanie do pacenia czynszu to potrzebna jest zgoda wynajmujcego). Pytanie czy mona przenie same prawa. Najemca ma obowizek pacenia czynszu a osoba trzecia ma prawo korzystania z mieszkania ale tylko ona. Jest to moliwe bo nie jest to zabronione, wytworzyby si stosunek trjstronny. Jeeli strony dokonayby 2

czynnoci bez zgody wynajmujcego to osoba trzecia musiaaby (konwersja) zwolni dunika od pacenia czynszu. Osoba trzecia byaby zobowizana wzgldem dunika aby wynajmujcy nie niepokoi dunika. PRZYSTPIENIE DO DUGU KUMULATYWNE PRZEJCIE DUGU. Osoba trzecia dochodzi obok dotychczasowego dunika do dugu i staje si wspdunikiem solidarnym. Dotychczasowy dunik nie zostaje zwolniony. Przystpujcy do dugu odpowiada za dug wasny, jego odp. nie jest akcesoryjna (obaj dunicy, s w rwnym stopniu gwni) to go rni od porczyciela. To przystpienie moe nastpi :

a) b)

a) b)

z umowy (nie jest uregulowane ustawowo, wynika ze swobody umw), z mocy prawa.

Ad. a) Jest podobne do przejcia dugu wic stosujemy przepisy poprzez analogi. Mog by 2 warianty podm.: umowa midzy wierzycielem a osob trzeci za zgod dunika,

umowa midzy dunikiem a osoba trzeci za zgod wierzyciela. Pytanie czy wymagana jest zgoda wierzyciela. Skoro wierzyciel nie jest poszkodowany a przeciwnie dostaje nowego dunika. Nie moe nic straci a tylko zyska wic zgoda jest niepotrzebna. Czachrski twierdzi, e zgoda wierzyciela jest wymagana. Zmiana podmiotowa po stronie dugu nie jest bez znaczenia dla wierzyciela. Moe on nie tylko zyska ale np. przystpujcy do dugu moe dysponowa wierzytelnoci wobec wierzyciela i moe j potrci a wierzyciel by zainteresowany spenieniem wiadczenia w naturze, ktrego ju nie uzyska i zadowoli si potrceniem. Nikogo nie wolno uszczliwia na si.

OCHRONA WIERZYCIELA W RAZIE NIEWYPACALNOCI DUNIKA ART. 527 I N. Wierzyciel moe skutecznie egzekwowa nalene mu wiadczenie z aktualnego majtku dunika. Jest ryzyko, e w momencie powstania zobowizania dunik ma majtek duy i wystarczy dla zaspokojenia wierzyciela ale gdy dochodzi do egzekucji to majtku brak. To zacignicie zobowizania nie nakada na dunika ogranicze w rozporzdzaniu swoim majtkiem i zaciganiem nowych zobowiza. Dunik moe wic pogorszy stan swojego majtku i pozbawi wierzyciela zaspokojenia w przyszoci. Prawo daje wierzycielowi pewne zabezpieczenie pod pewnymi warunkami przepisy pozwalaj wierzycielowi da uznania czynnoci dokonanej przez dunika za bezskuteczn wzgldem wierzyciela. Jest to bezskuteczno wzgldna, bo ta czynno jest wana midzy stronami, a bezskuteczna tylko wzgldem wierzyciela. Oznacza to, e wierzyciel bdzie mg dochodzi zaspokojenia z przedmiotw majtkowych przeniesionych na osob trzeci tak jakby byy wci w majtku dunika. Moemy powiedzie, e wierzytelno wierzyciela nabywa rozszerzonej skutecznoci prawnej (take na przedmioty nalece do osoby trzeciej). Jest to wyjtek od zasady, e wierzytelno jest prawem wzgldnym. W Rzymie bya to akcja pauliaska. U nas art. 59. actio in rem ochrona wierzyciela w razie ryzyka niemoliwoci spenienia wiadczenia; art.916 umowa doywocia; art.1024 przy prawie spadkowym. Art. 527. 1. Gdy wskutek czynnoci prawnej dunika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskaa korzy majtkow, kady z wierzycieli moe da uznania tej czynnoci za bezskuteczn w stosunku do niego, jeeli dunik dziaa ze wiadomoci pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziaa lub przy zachowaniu naleytej starannoci moga si dowiedzie. 2. Czynno prawna dunika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeeli wskutek tej czynnoci dunik sta si niewypacalny albo sta si niewypacalny w wyszym stopniu, ni by przed dokonaniem czynnoci. PRZESANKI OCHRONY PAULIASKIEJ:

A.

A. Przesanki obiektywne.

1. 2.

1.wierzytelno musi ju istnie w chwili dania ochrony, cho nie musi by wymagalna (nie musi nadej termin). Wyjtkowo art.530 chroni przyszego wierzyciela; 2.przedmiot zaskarenia: d. musi dokona czynnoci prawnej. Wierzyciel nie zaskary czynn. faktycznej. Gdy jest kilku dunikw solidarnych wystarczy czynno jednego z wspdunikw solidarnych. Take gdy jest dunik gwny i porczyciel to wystarczy czynno dokonana przez porczyciela; 3.czynno musi by dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli tzn. e w wyniku dokonania czynn. dunik sta si niewypacalny w ogle lub w wyszym stopniu ni by dotychczas. Niewypacalno to stan, w ktrym majtek d. nie starcza na pokrycie wierzytelnoci. Dowd obcia wierzyciela to on musi wykaza, e czynno zwikszya ryzyko niezaspokojenia wierzytelnoci (musi wykaza zwizek przyczynowy), 4.czynno ma przynie korzy majtkow osobie trzeciej ma ona naby prawo lub zosta zwolniona z zob.

3.

4.

B. Przesanki subiektywne (s trudne do wykazania, trudnoci te s jednak agodzone przez 2 domniemania, a w przypadku czynnoci po d tytuem darmym ostatnia przesanka w ogle odpada): 5. dunik dokonujc czynnoci dziaa ze wiadomoci pokrzywdzenia wierzycieli. Nie chodzi o wiadomo (a tym bardziej zamiar) pokrzywdzenia konkretnego wierzyciela tego, ktry ada ochrony. Wystarczy e dunik ma wiadomo, e oglnie dziaa z pokrzywdzeniem wierzycieli. Zasadniczo t przesank powinien wykaza wierzyciel. Jest to b.trudne, dlatego art. 529. wprowadza domniemanie. Art. 529. Jeeli w chwili darowizny dunik by niewypacalny, domniemywa si, i dziaa ze wiadomoci pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dunik sta si niewypacalny wskutek dokonania darowizny.

Jeeli zatem d. dokona (1)darowizny i (2a)by ju niewypacalny w chwili jej dokonania lub (2b)sta si niewypacalny wskutek jej dokonania, domniemywa si, e dziaa ze wiadomoci pokrzywdzenia wierzycieli (przesanka obowizuje, ale jest domniemana). 6. osoba trzecia, ktra uzyskaa korzy majtkow wiedziaa lub przy zachowaniu naleytej starannoci moga si dowiedzie, e dunik dziaa ze wiadomoci pokrzywdzenia wierzycieli . Chodzi zatem o swoisty spisek miedzy os.3. a dunikiem. Rwnie ten dowd obcia wierzyciela i take tu mamy do czynienia z domniemaniem art. 527 3. i 4. 3. Jeeli wskutek czynnoci prawnej dunika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskaa korzy majtkow osoba bdca w bliskim z nim stosunku, domniemywa si, e osoba ta wiedziaa, i dunik dziaa ze wiadomoci pokrzywdzenia wierzycieli. 4. Jeeli wskutek czynnoci prawnej dunika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzy majtkow uzyska przedsibiorca pozostajcy z dunikiem w staych stosunkach gospodarczych, domniemywa si, e byo mu wiadome, i dunik dziaa ze wiadomoci pokrzywdzenia wierzycieli. W 3. Chodzi tu o blisko w znaczeniu faktycznym (nie rodzinnym). Moe to by blisko midzy osobami prawnymi, ktre musz by jako powizane np. kapitaowo, osobowo. Ta przesanka nie musi by speniona jeli osoba trzecia uzyskaa przysporzenie nieodpatnie np. darowizna, tutaj przesanka ta w ogle odpada. Jest to sabsza ochrona czynnoci pod tytuem darmym- art. 528. Art. 528. Jeeli wskutek czynnoci prawnej dokonanej przez dunika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskaa korzy majtkow bezpatnie, wierzyciel moe da uznania czynnoci za bezskuteczn, chociaby osoba ta nie wiedziaa i nawet przy zachowaniu naleytej starannoci nie moga si dowiedzie, e dunik dziaa ze wiadomoci pokrzywdzenia wierzycieli. OCHRONA WIERZYCIELI PRZYSZYCH ART. 530. To wyjtek od zasady, e wierzytelno powinna ju istnie w chwili dania ochrony. Art. 530 zaostrza przesanki subiektywne. Przesanki ochrony przyszych wierzycieli:

1) 2)

1)

spenione musz by wszystkie przesanki obiektywne;

2) przyszy dunik musia dziaa w zamiarze pokrzywdzenia przyszych wierzycieli. Nie wystarczy wiadomo, tutaj jest wymagany zamiar pokrzywdzenia (- trzeba wykaza umylno). Jeli czynno dokonana przez dunika bya nieodpatna to wykazanie zamiaru pokrzywdzenia wystarcza do ochrony wierzyciela. Jeeli korzy zostaa przez osob trzeci uzyskana odpatnie to dodatkowo: 3) os.3. musiaa wiedzie o zamiarze dunika chodzi o pozytywn wiadomo, nie wystarczy, e os.3. moga si dowiedzie. (tej przesanki nie ma w przyp. czynnoci nieodpatnych zaostrzenie przesanek ochrony dot. wic tylko czynnoci odpatnych).

3)

RODKI OCHRONY PAULIASKIEJ. Wierzyciel moe da uznania za bezskuteczn wzgldem niego. Art. 531. 1. Uznanie za bezskuteczn czynnoci prawnej dunika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli nastpuje w drodze powdztwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, ktra wskutek tej czynnoci uzyskaa korzy majtkow. 2. W wypadku gdy osoba trzecia rozporzdzia uzyskan korzyci, wierzyciel moe wystpi bezporednio przeciwko osobie, na ktrej rzecz rozporzdzenie nastpio, jeeli osoba ta wiedziaa o okolicznociach uzasadniajcych uznanie czynnoci dunika za bezskuteczn albo jeeli rozporzdzenie byo nieodpatne. Uruchomienie ochrony pauliaskiej moe nastpi :

w odrbnym powdztwie przeciwko dunikowi i ewentualnie osobie trzeciej treci powdztwa jest uksztatowanie stos.pr; w formie zarzutu przeciwko osobie trzeciej zarzut wierzyciela pojawi si najczciej w procesie ekscydencyjnym zmierzajcym do zwolnienia rzeczy spod egzekucji. Art. 532. Wierzyciel, wzgldem ktrego czynno prawna dunika zostaa uznana za bezskuteczn, moe z pierwszestwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzi zaspokojenia z przedmiotw majtkowych, ktre wskutek czynnoci uznanej za bezskuteczn wyszy z majtku dunika albo do niego nie weszy.

W razie tego uznania wierzyciel moe dochodzi zaspokojenia z majtku os.3. z pierwszestwem przed jej wierzycielami osobistymi. Uznanie czynnoci za bezskuteczna w stosunku do wierz. nie narusza jej skutecznoci w pozostaym zakresie bdzie ona nadal skuteczna inter partes i dla wszelkich innych osb, a bezskuteczna jest tylko dla wierzyciela. Wierzyciel powinien uzyska tytu wykonawczy wydany przeciwko dunikowi by mc realizowa egzekucj take wzgldem przedmiotw znajdujcych si w majtku osb trzecich. Jest to moliwe w przypadku rzeczy oznaczonych co do tosamoci, jeeli jednak przedmiot ktry wyszed z majtku dunika uleg zniszczeniu lub nie mona go zidentyfikowa akcja pauliaska nie dziaa. Osoba trzecia moe jednak odpowiada deliktowo, jeeli wiedziaa e jej dziaanie byo sprzeczne z przynajmniej zasadami wspycia spoecznego. Art. 533. Osoba trzecia, ktra uzyskaa korzy majtkow wskutek czynnoci prawnej dunika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, moe zwolni si od zadouczynienia roszczeniu wierzyciela dajcego uznania czynnoci za bezskuteczn, jeeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskae mu wystarczajce do jego zaspokojenia mienie dunika. Art. 534. Uznania czynnoci prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczn nie mona da po upywie lat piciu od daty tej czynnoci. Charakter prawny ochrony pauliaskiej :

1. 2.

1. teoria deliktowa to przypadek ochrony deliktowej, istnieje zaoenie, e midzy osob trzeci a dunikiem popeniono delikt na niekorzy wierzyciela. Ta konstrukcja nie daje si uzasadni na tle prawa polskiego, bo osoba trzecia nie musi wcale uczestniczy w spisku czy zmowie przeciwko wierzycielowi; 2. wierzyciel uzyskuje uprawnienia o charakterze rzeczowym do przedmiotw majtkowych np. jak zastawnik, wierzyciel hipoteczny. Ma prawo rzeczowe skuteczne erga omnes, wic take wzgldem osoby trzeciej. Idzie to zbyt daleko, gdy jest numerus clausus praw rzeczowych. Te przepisy wprowadzaj rozszerzenie skutecznoci wierzytelnoci, ktra w zasadzie jest prawem wzgldnym; 3. jest to instytucja prawa obligacyjnego szczeglny stos. obligacyjny powstajcy z mocy prawa powstaje midzy wierz. a os..3., wiadczeniem jest pati znoszenie egzekucji prowadzonej przez wierzyciela. Osoba trzecia ma ten obowizek pod pewnymi warunkami. To zobowizanie ustawowe powstaje z chwil uprawomocnienia si wyroku o bezskutecznoci tej czynnoci wzgldem wierzyciela. Pajor teoria najlepsza; 4. teoria egzekucyjna te przepisy s szczeglnym przypadkiem rodka egzekucyjnego i okrelaj przeciwko komu moe realizowa swe uprawnienia wierzyciel. KC rozszerza moliwo prowadzenia egzekucji na majtek osoby trzeciej.

3.

4.

CZ SZCZEGLNA. UMOWA SPRZEDAY. Jest to jedna z najpowaniejszych umw i jest uregulowana w art.535 sprzedawca zobowizuje si przenie na kupujcego wasno rzeczy i wyda rzecz a kupujcy zobowizuje si rzecz odebra i zapaci sprzedawcy cen. Po kadej ze stron s 2 podstawowe obowizki:

1) 2)

1) 2)

po stronie kupujcego; obowizek odbioru rzeczy, obowizek wydania rzeczy. po stronie sprzedawcy; obowizek przeniesienia wasnoci rzeczy, obowizek wydania rzeczy.

Ta umowa sprzeday jest : umow konsensualn (solo consensu). Nie musi by wydania rzeczy, czy zapaty ceny by zawrze umow, umowa zobowizujca ale w pewnym zakresie jest rozporzdzajca,

umow kauzaln, zobowizanie kadej ze stron ma swoj podstaw w zobowizaniu drugiej strony causa obligandi vel acquirendi (sprzedawca zobowizuje si wzgldem kupujcego po to, eby uzyska od niego roszczenie o zapat ceny i odpowiedni kupujcy zobowizuje si zapaci cen by otrzyma rzecz sprzedan czyli uzyska prawo wasnoci rzeczy), umow wzajemn. Umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowizuj si w taki sposb, e wiadczenie jednej z nich ma by odpowiednikiem wiadczenia drugiej. wiadczenie jednej z nich (1) ma by (ustawa nie mwi, e jest)(2) odpowiednikiem (ekwiwalentem). Zachodzi tu zwizek, e ja daj aby od ciebie uzyska wzajemne wiadczenie, jaki odpowiednik. Jest powizanie tych 2 wiadcze, gdy jedno jest niemoliwe to zobowizanie do spenienia drugiego upada. To powizanie odpowiednikw jest subiektywne (rne ceny, bez rwnowagi) i wola stron ustalajca odpowiednio wiadcze mieci si musi w granicach w jakich nie moe by podwaona przez przepisy o wadach owiadczenia woli np. wyzysk. Wyrniamy umowy wzajemne, ktre zawsze bd wzajemne np. umowa sprzeday, zamiany, o dzieo, najmu, dzierawy oraz umowy, ktre mog by okrelane jako odpatne lub nieodpatne. Jeeli moe by umow nieodpatn to nie jest to umowa wzajemna np. zlecenie, poyczka.

Przedmiot umowy sprzeday.

Zasad jest, e przedmiotem umowy sprzeday jest RZECZ (przedmiot materialny ruchomo i nieruchomo). Mog to by oprcz rzeczy istniejcych take rzeczy przysze (spodziewane emptio rei sperate), wwczas umowa sprzeday jest zawarta pod warunkiem zawieszajcym, e rzecz powstanie. Mog to te by poytki z rzeczy np. plony ze zb, rzeczy majce by wytworzone. Czym innym jest sprzeda nadziei (emptio spei) np. los na loterii. Nabywamy szans na wygran, prawo do zrealizowania czego. Jest to umowa bezwarunkowa ale i losowa. Kto kupuje rebi, ktrego jeszcze nie ma, a klacz ma si orebi, rebi si nie orebio bo klacz nie bya rebna. Jeeli ryzyko obcia kupujcego to jest to sprzeda nadziei. Jeeli ryzyko jest podzielone lub nie obcia kupujcego to jest sprzeda rzeczy przyszej. Przy sprzeday nadziei sama nadzieja musi istnie bo inaczej jest to pierwotna niemono wiadczenia Rzecz moe by rzecz cudz jeeli jest to umowa obligacyjna to skutki prawne w postaci powstania zobowizania do przeniesienia wasnoci i wydania mog powsta po stronie sprzedawcy, ktry nie jest wacicielem. On zakada, e zanim termin tego wiadczenia nadejdzie to on t wasno uzyska. Do wykonania konieczne jest eby sprzedawca uzyska wasno. Przedmiotem sprzeday mog by take energia i prawa. Przepisy o sprzeday rzeczy stosuje si wtedy odpowiednio. Energia to opanowane przez czowieka siy przyrody (elektryczno, para, gaz). Jest to sprzeda prawa do korzystania z okrelonej iloci energii. Prawa majtkowe mog by sprzedawane tylko gdy s zbywalne. Przedmiotem sprzeday mog by zespoy praw np. przedsibiorstwo i gospodarstwo rolne. Art. 55 (2) czynno prawna majca za przedmiot przedsibiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skad przedsibiorstwa, chyba e co innego wynika z treci czynnoci prawnej albo z przepisw szczeglnych. Art.1051 rwnie moe nastpi zbycie spadku (zbir praw i obowizkw). Oglnie przedmiotem sprzeday s zbywalne prawa majtkowe. Obowizek sprzedawcy.

1)

1) obowizek przeniesienia wasnoci rzeczy. Umowa zobowizujca do przeniesienia wasnoci rzeczy oznaczonej co do tosamoci t wasno na nabywc przenosi, chyba e strony co innego stanowi lub co innego wynika z przepisw szczeglnych. Jeli chodzi o rzeczy oznaczone co do gatunku to do przeniesienia wasnoci konieczne jest ich wydanie, gdy musi by konkretyzacja przedmiotw a to przeniesienie posiadania powoduje konkretyzacj. Nie ma skutku rozporzdzajcego jeli chodzi o rzeczy przysze lub cudze. 2) wydanie rzeczy. Z punktu widzenia gospodarczego jest to najistotniejszy obowizek sprzedawcy gdy umoliwia kupujcemu korzystanie z rzeczy. Rzecz powinna by wydana w odpowiedni miejscu i czasie. Miejsce wydania jest okrelone w art.454 1 miejscem wykonania wiadczenia jest miejsce zamieszkania lub siedziba dunika (wiadczenie niepienine wiadczenie sprzedawcy) z chwili zawarcia umowy. Sprzedawca powinien przygotowa rzecz i czeka a kupujcy rzecz odbierze. Dug ma charakter odbiorczy. Jeli trzeba przenie rzecz na kupujcego to ryzyko transportu obcia sprzedawc. Dug ma charakter oddawczy. Moe by sytuacja porednia miejscem wydania rzeczy jest siedziba sprzedawcy ale umowa zobowizuje sprzedawc do przesania rzeczy na miejsce wskazane przez kupujcego. Wtedy jest to sprzeda wysykowa i reguluje to art.544 jeli rzecz sprzedana ma by przesana przez sprzedawc do miejsca, ktre nie jest miejscem spenieniem wiadczenia, poczytuje si w razie wtpliwoci (regua interpretacyjna), e wydanie zostao dokonane z chwil, gdy w celu dostarczenia rzeczy na miejsce przeznaczenia sprzedawca powierzy j przewonikowi trudnicemu si przewozem rzeczy tego rodzaju. Wydanie nastpuje wtedy gdy sprzedawca wydaje rzecz przewonikowi : to wydanie musi nastpi w celu dostarczenia rzeczy na to miejsce przeznaczenia,

2)

sprzedawca musi powierzy rzecz przewonikowi, ktry trudni si przewozem rzeczy tego rodzaju (zawodowy przewonik). Cay przewz jest na ryzyko kupujcego. Chwila wydania rzeczy jest wana dla stron umowy bo art.548 z chwil wydania rzeczy, przechodz na kupujcego korzyci i ciary zwizane z rzecz oraz niebezpieczestwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy. Sprzedawca ponosi w szczeglnoci koszty wydania, zmierzenia lub zwaenia rzeczy, opakowania, ubezpieczenia za czas przewozu i koszty przesania rzeczy.

Jeli chodzi o sprzeda wysykow koszty ubezpieczenia i przesania ponosi kupujcy. Koszty odebrania rzeczy ponosi kupujcy. Przed wydaniem odpowiada sprzedawca, a po wydaniu kupujcy. Czas wydania rzeczy. Jest to termin wynikajcy z porozumienia stron, z okolicznoci np. towar ma charakter sezonowy. Jeli termin nie wynika z umowy czy z okolicznoci to wydanie rzeczy powinno nastpi niezwocznie po wezwaniu przez kupujcego. Obowizki kupujcego. Podstawowe obowizki kupujcego to:

1) 2)

1) 2)

zapata ceny, odebranie rzeczy.

Ad.1) Cena to suma pienidzy. Cen strony powinny oznaczy w umowie, jeeli nie ustal ceny i jej wysokoci (essentialia negoti) to nie wiadomo czy mamy do czynienia z umow sprzeday. Nie trzeba konkretyzowa ceny, wystarczy e strony ustal, e cena bdzie ustalona wedug pewnych podstaw jej ustalenia. Strony mog zaoy, e bdzie zapata ceny przyjta w stosunkach danego rodzaju. Art.536 2 mwi, e w razie wtpliwoci naley traktowa i poczytywa, e chodzio o cen w miejscu i czasie, w ktrym rzecz miaa by kupujcemu wydana (cena rynkowa). Cen ustalaj strony w umowie. W PRL organy pastwa wspwyznaczay a czasem dyktoway ceny na poszczeglne produkty (ceny reglamentowane) np. ceny sztywne (zarwno maksymalne i minimalne) oraz wynikowe art.537 i nastpne odwouje si do tych rodzajw cen. Dzisiaj to nie ma znaczenia. cena wynikowa ustala si w jaki sposb sprzedawca ma obliczy cen za rzecz danego gatunku. Cena wynikowa te moe mie charakter sztywny. Dzisiaj przepisy nie przewiduj cen sztywnych. Dzisiaj ustawa z 82 roku o cenach przewiduje tzw. ceny urzdowe ustalane przez Ministra Finansw np. na energi, produkty naftowe, wgiel. Ta ustawa przewiduje 3 rodzaje cen : urzdowe ustala organ administracji na podstawie wykazu towarw i usug, uchwalonego przez sejm na wniosek Rady Ministrw. Ta ustawa mwi o cenach towarw i usug (za usugi jest tylko wynagrodzenie nie ma ceny). Przewidywane s te ceny na leki, na usugi wiadczone prze publiczn sub zdrowia, na spirytus luksusowy w butelkach litrowych. Maj charakter maksymalny wedug ustawy o cenach. Wyjtek rynek rolny - na produkty rolne mog by ustalane ceny minimalne, chroni si producenta. regulowane ustalane przez sprzedawcw lub zrzeszenia sprzedawcw na podstawie odpowiednich przepisw administracyjnych, maj charakter wynikowy. Maj charakter maksymalny wedug ustawy o cenach. Umowne. Cen strony ustalaj w umowie w drodze negocjacji. W tych negocjacjach kupujcy moe da przedstawienia mu podstawy kalkulacji ceny i sprzedawca ma obowizek przedstawi tak kalkulacj. Nie dotyczy to sprzeday detalicznej. Jeli zapacono cen wysz ni maksymalna to sprzedawca ma zwrci nadwyk i zwrot nadwyki wedug tej ustawy. Przepisy o nienaleytym wiadczeniu nie stosuje si. Jeli strony naruszyyby ceny regulowane to, to postanowienie o cenie, ktre naruszyo ustaw zostaj zastpione przez przepisy ustawy. Jeli doszo ju do spenienia wiadczenia to odpowiednio strony s zobowizane do nadwyki Miejsce i czas zapaty. Miejsce zapaty jest w art.454 jeli chodzi o wiadczenie pienine to siedziba sprzedawcy jest miejscem spenienia wiadczenia. Dug ma charakter oddawczy. Art.488 mwi, e wiadczenia z umowy wzajemnej maj by spenione jednoczenie wic zapata ma by w momencie wydania rzeczy. Odstpstwa s przy sprzeday wysykowej wydanie nastpuje z chwil wrczenia rzeczy sprzedanej przewonikowi. Kupujcy zobowizany jest zapaci cen dopiero po nadejciu rzeczy do miejsca przeznaczenia (nie wtedy kiedy otrzyma) i po umoliwieniu mu zbadania rzeczy. Czsto wydanie rzeczy uwarunkowane jest od tego e mamy kwit, e zapaciem. Problem dotyczy sytuacji gdy towar nie dotrze na miejsce przeznaczenia. Ulegnie przepadkowi, zniszczeniu a nikt nie odpowiada ani sprzedawca, kupujcy, przewonik. Gdy rzecz wyda przewonik to sprzedawca naby roszczenie o zapat kupujcy zobowiza si do zapaty, p2 art.544 to tylko techniczny termin, moment wymagalnoci wiadczenia. Kupujcy ma obowizek zapaci cen mimo, e towar nie nadszed, zagin tego wymaga wzajemno umowy. Kupujcy moe mie wtedy roszczenie do przewonika, do

zakadu ubezpiecze itd. Art. 548 p2 - jeeli strony zastrzegy inn chwil przejcia korzyci i ciarw, poczytuje si w razie wtpliwoci, e niebezpieczestwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy przechodzi na kupujcego z t sam chwil. Ad.2) Kupujcy zobowizuje si rzecz odebra. Jest to jego prawo, on ma roszczenie do sprzedawcy o wydanie rzeczy. To prawo kupujcego odbioru rzeczy ale to rwnie obowizek wzgldem sprzedawcy. Tumaczy si to od strony gospodarczej tym, e sprzedawca nie moe przetrzymywa rzecz dla kupujcego w nieskoczono. Jeeli nadszed termin wydania a kupujcy si nie zgasza (niewypenienie wiadczenia w terminie) to sprzedawca nadal posiada rzecz i powinien j przechowywa z naleyt starannoci musi j pilnowa, konserwowa, skadowa. Nieodebranie rzeczy w terminie przez kupujcego to jest dodatkowe rdo kopotw dla sprzedawcy. Wniosek z tego, e odbir rzeczy to obowizek kupujcego. Jeeli kupujcy nie odbiera rzeczy w terminie to popada w zwok nie tylko jako wierzyciel ale te w zwok jako dunik. Dochodzi wic do zbiegu przepisw o zwoce wierzyciela i zwoce dunika. Te przepisy o zwoce wierzyciela s skonsumowane przez przepisy o zwoce dunika bo one id o wiele dalej. Kupujcy bdzie odpowiada jak dunik bdcy w zwoce. Do tego dochodz przepisy szczeglne, ktre przewiduj dla sprzedawcy szczeglne rodki ochronne: art.551 sprzedawca moe w razie zwoki odda rzecz na przechowanie na koszt (najpierw koszt poniesie sprzedawca) i niebezpieczestwo kupujcego (pozbywa si ciaru e rzecz ulegnie przypadkowemu zniszczeniu), art.551 2 sprzedawca moe nawet rzecz sprzeda na rachunek kupujcego. Powinien jednak uprzednio wyznaczy kupujcemu dodatkowy termin do odbioru, chyba e wyznaczenie terminu nie jest moliwe albo e rzecz jest naraona na zepsuciu, albo e z innych wzgldw groziaby szkoda. O takiej sprzeday sprzedawca powinien niezwocznie zawiadomi kupujcego. Inne obowizki sprzedawcy art.546: obowizek poinformowania kupujcego o stosunkach prawnych i faktycznych czcych si z rzecz, obowizek wydania dokumentw dotyczcych rzeczy,

obowizek poinstruowania kupujcego o sposobie korzystania z rzeczy jeli jest to potrzebne do naleytego z niej korzystania (np. w formie instrukcji), obowizek udzielenia informacji o niebezpieczestwie korzystania z rzeczy.