Professional Documents
Culture Documents
Spis Treci
JAN RACHO ANNA MISISKA EMILIA BOROWSKA
DYREKTYWA UE ATEX 100A. PRZECIWWYBUCHOWE URZDZENIA NIEELEKTRYCZNE I NORMY ZHARMONIZOWANE RWNIE DO ZASTOSOWANIA W OBIEKTACH OWIATOWYCH .............................................................................................8
PROF. DR HAB.IN. JERZY BK
O OWIETLENIU W SZKOLE.......................................................................................................................... 17
DR IN. ZBIGNIEW TURLEJ
Jan Racho (IV rok Politechnika Warszawska Wydzia Elektryczny, specjalno elektroenergetyka) Anna Misiska (IV rok Politechnika Warszawska Wydzia elektryczny, specjalno elektrotechnika stosowana) Emilia Borowska (II rok Politechnika Warszawska Wydzia Elektryczny) BEZPIECZESTWO INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH W OBIEKTACH OWIATOWYCH.
Wstp
Bezpieczestwo uytkowania instalacji elektrycznych jest tematem, o ktrym nie mwi si czsto. Stan ten jest spowodowany zapewne tym, i, na co dzie widzimy jej tylko koce, praktycznie caa instalacja jest ukryta w cianach. Drugim powodem tej sytuacji jest niezrozumienie ich dziaania oraz brak moliwoci zaobserwowania prdu samego w sobie w normalnym stanie pracy instalacji. Zagadnienie to jest jednak bardzo istotne, poniewa bdne wykonanie lub eksploatowanie tych instalacji moe doprowadzi do tragicznych skutkw takich jak poary czy poraenia. Referat ten ma na celu przybliy czytelnikowi zagadnienia zwizane z wpywem prdu na czowieka (rozdz. 0). (rozdzia ten ma na celu przybliy czytelnikowi powag zagadnienia), zapozna go wstpnie z podstawowymi zabezpieczeniami wystpujcymi w instalacjach (rozdz. 0), przedstawi nietypowe wymagania dotyczce instalacji w obiektach owiatowych(rozdz. 0) oraz scharakteryzowa sytuacj prawn zwizan z potrzeb wymiany instalacji starego typu(TN-C) na now(TN-S) (rozdz. 0). Naley tu zaznaczy i jest to tylko maa cz zagadnie wymagajcych poruszenia podczas omawiania bezpieczestwa instalacji, lecz niestety z powodu obszernoci tematu wybrano tylko zagadnienia, ktre autorzy uwaali za najistotniejsze.
Skutki oddziaywania prdu elektrycznego na czowieka
Efekt powstajcy podczas przepywu znacznego prdu elektrycznego przez tkanki organizmw ywych nazywamy poraeniem prdem elektrycznym. Stopie obrae wywoanych poraeniem jest zaleny od takich czynnikw jak: Typ rda prdu: Wiksze niebezpieczestwo dla zdrowia czowieka wywouj prdy przemienne (powoduj Skurcze mini oraz wiksze wydzielanie ciepa w organizmie). Czas przepywu prdu przez organizm: im wikszy tym wiksze uszkodzenia Rozmiar powierzchni styku ze rdem napicia oraz sia nacisku na przewodnik: im wiksze tym wiksze uszkodzenia. Wilgotno skry: Sucha skra czowieka do znacznie podnosi warto opornoci, nawet do kilku M co zmniejsza ewentualne obraenia. Dugo drogi przepywu prdu przez organizm czowieka: Im dusza droga, tym wiksza cz organizmu zostaje poraona. Najbardziej niebezpieczna jest droga przez serce i orodki nerwowe, a wic przypadki drogi: rka rka lub rka nogi. Temperatura otoczenia: Im wysza temperatura, tym lepsza przewodno i nisza rezystancja co pociga za sob wiksze obraenia. W zalenoci od czasu i wartoci prdu przepywajcego przez organizm czowieka moemy wyrni odpowiednie strefy reakcji organizmu czowieka przy poraeniu prdem elektrycznym.
Krzywe graniczne reakcji organizmu czowieka przy poraeniu prdem elektrycznym o czstotliwoci 50 Hz na drodze lewa do - stopy, wg IEC 479-1
Jan Racho - Anna Misiska - Emilia Borowska BEZPIECZESTWO INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH W OBIEKTACH OWIATOWYCH
1 zwykle nie ma reakcji organizmu(ograniczona lini a) 2 zwykle nie ma adnych skutkw fizjologicznych 3 zwykle nie ma uszkodze organizmu. Wystpuje za prawdopodobiestwo pojawienia si skurczw mini, trudnoci w oddychaniu, odwracalnych zakce powstawania i przewodzenia impulsw w sercu wcznie z migotaniem przedsionkw i przejciow blokad pracy serca bez wystpowania migotania komr, granic strefy 3 jest krzywa c1 4 wystpuj skutki jak w strefie 3 oraz prawdopodobiestwo pojawienia si migotania komr, moe rwnie wystpi zatrzymanie pracy serca i oddychania oraz cikie poparzenie. W celu zdania sobie sprawy z wielkoci tych prdw naley zaznaczy e prd pobierany przez 2kW czajnik elektryczny w czasie normalnej pracy wynosi okoo 8500mA. Przepyw prdu elektrycznego wywouje zmiany praktycznie we wszystkich czciach organizmu ludzkiego. Dla poszczeglnych ukadw wyrniamy nastpujce efekty:
Ukad krenia: Nawet bardzo niewielka cz prdu raeniowego docierajca do serca moe doprowadzi do mierci. W przypadku poraenia prdem przemiennym o czstotliwoci 50Hz (sieciowej) dochodzi do tzw. migotania komr serca. Z dotychczasowych bada wynika, e przy poraeniach prdem elektrycznym migotanie komr serca jest gwn przyczyn mierci. Na podstawie wartoci prdw wywoujcych migotanie komr serca przyjto graniczny prd niebezpieczny nieprzekraczajcy 30mA dla prdu przemiennego. Ukad oddechowy: Poraenie elektryczne powoduje zaburzenia oddychania, bezporednio oddziaujc na mzg. Orodek mzgu odpowiedzialny za proces oddychania jest zaburzony, a niejednokrotnie zablokowany. Moe to doprowadzi do zahamowania funkcji oddychania, a co za sob idzie - do uduszenia. Ukad nerwowy: zostaje najpierw pobudzony a nastpnie poraony. To z kolei moe wywoa nag utrat przytomnoci czowieka. Innymi skutkami s: parali, zaburzenie zmysw, np. rwnowagi. Sam prd przepywajcy przez czaszk moe wywoa nadmierne wydzielanie ciepa, co powoduje nieodwracalne zmiany w mzgu Ukad miniowy skra i koci: Przy przepywie prdu przemiennego nastpuje nadmierne wydzielanie ciepa. W zwizku z tym wystpuj przede wszystkim zmiany na skrze: rnego rodzaju poparzenia. W miejscach gdzie kontakt z przewodnikiem by bezporedni, czyli tam gdzie nastpio zetknicie si ciaa czowieka z materiaem przewodzcym prd, moe pojawi si zaczerwienienie, powstanie pcherzy oparzeniowych, a w skrajnych przypadkach zwglenie i martwica skry. Tego typu oparzenia mog prowadzi do rozkadu tkanek, co moe prowadzi nawet do mierci. Przy gbszych poraeniach, gdy prd dociera do mini i koci, moe doj do zmiany lub zerwania wkien miniowych. Poredni wpyw prdu na czowieka: W przypadku pojawienia si np. uku elektrycznego moe doj do zapalenia si odziey, wosw itp. co powoduje dodatkowe poparzenia. Sam uk elektryczny moe doprowadzi do licznych ran. Dodatkowo na uszkodzenie jest naraony narzd wzroku (wskutek cieplnego i wietlnego oddziaywania uku). uk moe take doprowadzi do rozpadu urzdzenia, ktrego odamki mog rani czowieka. Take te odamki mog zosta podgrzane do wysokich temperatur, przez co mog doprowadzi do dalszych poparze. Bibliografia: Instalacje elektryczne S. Niestpski, M. Parol, J. Pasternakiewicz, T. Winiewski Norma: IEC 479-1
Jan Racho - Anna Misiska - Emilia Borowska BEZPIECZESTWO INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH W OBIEKTACH OWIATOWYCH
Obiektom owiatowym stawia si szczeglne wymagania jeli chodzi o jako owietlenia. Poniej zamieszczono zbiorcze zestawienie parametrw i ich wartoci ktre musz by spenione dla poszczeglnych typw pomieszcze. Rodzaj pomieszczenia E [lx] UGR Ra Przedszkola, wietlice: pokj zabaw, obek, pokj prac rcznych Pomieszczenia szkolne: sale lekcyjne a), pokoje nauczycielskie, pokoje zaj 300 19 80 muzycznych, pokoje do zaj komputerowych d) (obsuga komputera), laboratoria jzykowe, sekretariaty (segregowanie, kopiowanie) Pomieszczenia szkolne: sale lekcyjne zaj wieczornych a), sale lekcyjne dla dorosych a), sale wykadowe a), tablice b), miejsca prezentacji c), pracownie artystyczne, pracownie zaj praktycznych, sale laboratoryjne, sale prac 500 19 80 rcznych, warsztaty dydaktyczne, Biura: stanowiska komputerowe CAD a), pisanie rczne, obsugiwanie klawiatury d), czytanie d), przetwarzanie danych d) Pracownie artystyczne szk artystycznych e) 750 19 90 Pomieszczenia szkolne: pracownie rysunku technicznego 750 16 80 Krelarnie a) Zaleca si sterowanie owietleniem. b) Naley ogranicza odbicia kierunkowe. c) W salach wykadowych w miejscach prezentacji naley zapewni poziom natenia owietlenia 750 lx. d) Naley uwzgldni wymagania dotyczce wntrz ze stanowiskami komputerowymi. e) Naley stosowa rda wiata o temperaturze barwowej najbliszej co najmniej 5000K. E [lx] uyteczne rednie natenie owietlenia, (czyli natenie owietlenia, ktrego warto nie moe spada poniej normy przez cay okres uytkowania). UGR ujednolicony wskanik olnienia okrelajcy, czy zastosowane do owietlenia oprawy nie wywouj olnienia przykrego u uytkownika pomieszczenia (zjawisko olepienia wywoujce przykro) Ra wskanik oddawania barw (max 100) jako odwzorowania barw przy owietleniu danym rdem wiata. Wpyw tego parametru na jako owietlenia moemy zauway poprzez porwnanie Ra dla klasycznej arwki (Ra 80-85) oraz dla lampy sodowej (latarnie uliczne wiecce na kolor pomaraczowy) ktra posiada Ra 20. Poniej zamieszczona zostaa tabela przedstawiajca wskaniki oddawania barw dla poszczeglnych typw rde wiata. W tym miejscu naley przypomnie e w pracowniach artystycznych szk artystycznych mog wystpowa tylko rda o Ra wikszym lub rwnym 90.
rdo wiata klasyczna arwka halogenowa liniowa wietlwka kompaktowa lampa sodowa (latarnie uliczne) standardowa kwarcowa lampa metalohalogenkowa ceramiczna
Bibliografia: Laboratorium fotometrii i kolorymetrii D. Czyewski, S. Zalewski EN 12464-1 wiato i owietlenie. Owietlenie miejsc pracy.
Zabezpieczenia
W celu zrozumienia zasad ochrony przeciwporaeniowej w obiektach budowlanych konieczne jest zapoznanie si, chocia z podstawowymi typami zabezpiecze, ktre mona spotka w rozdzielni praktycznie kadego obiektu. W referacie tym omwione zostan tylko te najbardziej fundamentalne czyli: zabezpieczenie rnicowoprdowe (rozdz. 0), oraz przecieniowe ktre najczciej poczone jest w jednym urzdzeniu z zabezpieczeniem nadmiarowo-prdowym (rozdz. 0).
Jan Racho - Anna Misiska - Emilia Borowska BEZPIECZESTWO INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH W OBIEKTACH OWIATOWYCH
Zabezpieczenie rnicowoprdowe
Zadaniem tego zabezpieczenia jest wycznie zasilania podczas upywu prdu poza dany obwd. Urzdzenie realizujce ten typ zabezpiecze nazywamy wycznikiem rnicowoprdowym. Schemat budowy takiego urzdzenia znajduje si na poniszym rysunku.
Budowa zabezpieczenia rnicowoprdowego. a) zasada budowy; b) sposb przyczenia do sieci : 1 przekadnik sumujcy Ferrantiego, 2 przekanik (wyzwalacz) rnicowoprdowy, 3 zamek wyzwalacza, PK przycisk kontrolny , Rd rezystor ograniczajcy, K odbiornik.
Jest to zabezpieczenie, ktre chroni czowieka przed poraeniami, osiga ono bardzo wysok czuo (standardowy wycznik tego typu reaguje ju przy prdzie upywajcym z instalacji o wartoci 30mA). Wyczniki tego typu nie mog by uywane w instalacjach typu TN-C (instalacja dwuprzewodowa lub dla sieci trjfazowej czteroprzewodowa). Urzdzenie to dziaa na zasadzie porwnywania prdu pyncego w przewodzie (przewodach) fazowym oraz przewodzie neutralnym (dokonuje tego poprzez analiz pola magnetycznego dookoa tych przewodw). Jeli rnica w tych prdach jest wiksza ni znamionowy prd rnicowy zabezpieczenia nastpuje wyczenie obwodu. W tym miejscu warto przypomnie e 30mA to graniczna warto prdu przy ktrej nie powinno jeszcze nastpi migotanie komr serca. Bardziej obrazowo mona to przedstawi nastpujco: Dotykamy przewodu fazowego, przez nasze ciao nastpuje upyw prdu, zauwaa to wycznik rnicowoprdowy i wycza obwd. W ten sposb gdy dobrany by odpowiednio czuy wycznik (o prdzie znamionowym rnicowym 30mA lub mniej) i instalacja bya wykonana poprawnie nic nam si nie stao, wystarczy zaczy wycznik i obwd moe pracowa dalej.
Jan Racho - Anna Misiska - Emilia Borowska BEZPIECZESTWO INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH W OBIEKTACH OWIATOWYCH
Zabezpieczenie przecieniowe: dziaa gdy przez dugi czas obwd jest przeciany w nieznacznym stopniu (np. wiele czajnikw podczonych do jednego gniazdka) co moe powodowa nadmierne nagrzewanie przewodw. Zabezpieczenie nadmiarowo-prdowe: dziaa gdy warto prdu przepywajcego przez dany obwd jest wielokrotnoci prdu znamionowego zabezpieczenia. Dziaa ono w wyniku wystpienia zwarcia w instalacji. W tym miejscu naley zaznaczy e podstawowym zadaniem obu typw wyej wymienionych zabezpiecze jest ochrona instalacji elektrycznej oraz odbiornikw a nie samego czowieka. Zapewniaj one tylko tzw. Ochron dodatkow przy wsppracy z przewodami ochronnymi nie dopuszczaj do wystpienia napi dotykowych na obudowach urzdze ktre s niebezpieczne dla czowieka. Zabezpieczenie przewodu lub urzdzenia powinno by zlokalizowane przed urzdzeniem (patrzc od strony zasilania), a w przypadku przewodu na jego pocztku. Te typy zabezpiecze najczciej realizowane s przez wyczniki nadmiarowo-prdowe (potocznie zwane Skami), oraz bezpieczniki topikowe.
Bezpiecznik topikowy, potocznie nazwany korkiem suy jako zabezpieczenie instalacji elektrycznej przed skutkami zwarcia oraz przecieniami. We wntrzu wkadki s umieszczone dwa druciki, przebiegajce miedzy stykami bezpiecznika. S to tzw. topiki , ktre topi si w skutek dziaania prdu o wyszym nateniu ni ich wytrzymaoci. Jako pierwszy stopi si topik gwny, pniej wskanikowy zwalniajcy oczko wskanikowe, ktre jest do niego przymocowane. Odskakuje oczko przez dziaanie sprynki i zatrzymuje si na szybce wziernikowej. Wtedy bezpiecznik jest przepalony, stopienie si topikw powoduje przerwanie dopywu prdu. Tzw. Watowanie bezpiecznikw (zastpienie topiku gwnego przez inny element) jest niedopuszczalne, takie dziaanie skutkuje nie zadziaaniem urzdzenia podczas wystpienia zakce (bezpiecznik przestaje by jakimkolwiek zabezpieczeniem, staje si tylko czci przewodu). Wycznik instalacyjny nadmiarowo-prdowy: Urzdzenie to wyposaone jest w dwa rodzaje wyzwalaczy. Pierwszy, wyzwalacz termiczny chroni przed skutkami przecie i wycza nawet w przypadku niewielkiego, ale dugotrwaego przetenia. Drugi wyzwalacz elektromagnetyczny wycza natychmiast po przekroczeniu wartoci jego prdu zadziaania. Najczciej spotykanymi rozwizaniami s wyczniki jednobiegunowe dla instalacji jednofazowych oraz trjbiegunowe dla instalacji trjfazowych o charakterystykach B lub C: o charakterystyka B pozwala na ochron przewodw przed skutkami przete w instalacjach oglnego przeznaczenia (np. w obwodach owietleniowych, obwodach gniazd wtyczkowych). o charakterystyka C moe by wykorzystana do ochrony przewodw w instalacjach zasilajcych silniki elektryczne lub inne urzdzenia o duym prdzie rozruchowym. Wyczniki instalacyjne posiadaj du zalet w stosunku do bezpiecznikw topikowych. Gdy bezpiecznik si przepali konieczna jest jego wymiana, w przypadku wycznika instalacyjnego wystarczy ponownie zaczy obwd poprzez przeczenie odpowiedniej dwigni.
Jan Racho - Anna Misiska - Emilia Borowska BEZPIECZESTWO INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH W OBIEKTACH OWIATOWYCH
Rozwizania ochrony przeciwporaeniowej wykonane na podstawie starych przepisw mog by nadal utrzymane, a do czasu ich modernizacji. Postanowienia normy PN-IEC-60364 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych dotycz projektowania i montau instalacji elektrycznych. W przypadku rozbudowy lub zmiany instalacji naley sprawdzi, czy ta rozbudowa lub zmiana jest zgodna z postanowieniami powyszej normy. Powysze ustalenia wystpuj rwnie w rozporzdzeniu Ministra Infrastruktury z dn. 12.04.2002r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie. Wobec tego norma PN-IEC-60364 nie obowizuje dla instalacji ju eksploatowanych. Wymagania obowizuj przy budowie, przebudowie i modernizacji. W praktyce najczciej o terminie przystosowania instalacji do nowych wymaga (o modernizacji) bdzie decydowa negatywny wynik okresowego badania instalacji.
Bibliografia:
Instalacje elektryczne S. Niestpski, M. Parol, J. Pasternakiewicz, T. Winiewski. Oficyna Ochrona od porae w instalacjach elektrycznych obiektw budowlanych (poradnik) Alojzy
wydawnicza Politechniki Warszawskiej. Warszawa 2005. Rogo. Centralny orodek Szkolenia i Wydawnictw SEP. Warszawa 2005. Norma PN-IEC-60364 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie. Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7.04.2004 zmieniajce rozporzdzenie w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie.
Jan Racho - Anna Misiska - Emilia Borowska BEZPIECZESTWO INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH W OBIEKTACH OWIATOWYCH
Mgr In. Micha wierewski DYREKTYWA UE ATEX 100A. PRZECIWWYBUCHOWE URZDZENIA NIEELEKTRYCZNE I NORMY ZHARMONIZOWANE RWNIE DO ZASTOSOWANIA W OBIEKTACH OWIATOWYCH
Wprowadzenie
W obiektach owiatowych, zwaszcza w szkolnictwie zawodowym i na wyszych uczelniach technicznych mog wystpowa przestrzenie, w ktrych, wprawdzie okazjonalnie, ale moe pojawi si zagroenie poarem lub wybuchem, np. w stolarniach, w magazynach gazw technicznych, w kanaach wentylacyjnych digestoriw, w magazynach paliw, w reduktorowniach gazw, czy w pompowniach paliw pynnych. Niewtpliwie takich miejsc mona by wymieni znacznie wicej. Dlatego wydaje si stosowne podanie informacji o moliwociach wykorzystania elektrycznych urzdze w wykonaniu przeciwwybuchowym i wsppracujcych z nimi przeciwwybuchowych urzdzeniach nieelektrycznych, np. wentylatorw, pomp, sprarek, eby unikn sytuacji, w ktrych w przestrzeniach zagroonych wybuchem instaluje si obok urzdze i instalacji elektrycznych w wykonaniu przeciwwybuchowym urzdzenia mechaniczne, czy inne stwarzajce powane zagroenie wybuchem. Urzdzenia elektryczne i nieelektryczne instalowane w przestrzeniach zagroonych wybuchem powinny by wytwarzane w zgodzie z postanowieniami dyrektywy Unii Europejskiej Atex 100a i norm przedmiotowych. Trzeba zwrci uwag, e urzdzenia elektryczne i nieelektryczne w wykonaniu przeciwwybuchowym powinny by badane przez jednostki notyfikowane. Urzdzenia elektryczne i nieelektryczne przeznaczone do montau w strefach zagroonych wybuchem powinny by zaopatrzone w deklaracj zgodnoci lub w wiadectwo zgodnoci wystawione przez producenta. Bez tych dokumentw urzdzenia nie mog by montowane na miejscu uytkowania.
Dyrektywa Atex 100a
Jedn z dyrektyw nowego podejcia i najwaniejsz w zakresie urzdze i systemw ochronnych przeznaczonych do przestrzeni zagroonych wybuchem mieszanin gazw palnych, par cieczy palnych, aerozoli, mgie oraz pyw i wkien z powietrzem jest dyrektywa Wsplnot Europejskich 94/9/EC z dnia 23 marca 1994r. nazywana dyrektyw ATEX 100A. Dyrektywa ta zostaa wprowadzona do polskiego systemu prawnego rozporzdzeniem Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005r. w sprawie zasadniczych wymaga dla urzdze i systemw ochronnych przeznaczonych do uytku w przestrzeniach zagroonych wybuchem (Dz.U. nr 263/2005, poz. 2203) W krajach Unii Europejskiej dyrektywa ATEX 100a wprowadzana bya od marca 1996r. na zasadach dobrowolnoci, przy rwnolegle obowizujcych dotychczasowych dyrektywach, np. (79/196/EEC). Od 1 lipca 2003r. dyrektywa ATEX 100a jest obligatoryjna. W dyrektywie, a zatem i w rozporzdzeniu Ministra Gospodarki sformuowane s zasady integralnego bezpieczestwa przeciwwybuchowego i dotyczy ona ujednolicenia (harmonizacji) przepisw prawnych pastw czonkowskich Unii Europejskiej w zakresie urzdze , systemw ochronnych , czci i podzespow przeznaczonych do stosowania w przestrzeniach zagroonych wybuchem w grnictwie i poza grnictwem. Dyrektywa ta dotyczy projektowania oraz wytwarzania urzdze i systemw ochronnych zarwno elektrycznych, jak i mechanicznych. Dyrektywa ta bya opublikowana w OJEC nr L 100/1 z dnia 19 kwietnia 1994r ( w Dzienniku Urzdowym Wsplnoty Europejskiej - Official Journal of the European Communities). Dyrektywa ATEX 100a, podobnie jak kada dyrektywa nowego podejcia zawiera podstawowe elementy: okrelenie wyrobw, ktrych dotyczy, wyszczeglnienie wyrobw wyczonych z jej zakresu dziaania, podstawowe wymagania bezpieczestwa i ochrony zdrowia, okrelenie procedur oceny zgodnoci, okrelenie roli norm zharmonizowanych oraz jednostek notyfikowanych w procesie oceny zgodnoci, wprowadzenie wymagania oznakowania wyrobw symbolem zgodnoci CE Rozporzdzenie Ministra Gospodarki wprowadzajce dyrektyw weszo w ycie z dniem 1 stycznia 2006r. W treci rozporzdzenia s uwzgldnione poprawki do dyrektywy publikowane w dziennikach ustaw Unii Europejskiej. Rozporzdzenie jest dosownym tumaczeniem dyrektywy 94/9/EC..
Micha wierewski DYREKTYWA UE ATEX 100A. PRZECIWWYBUCHOWE URZDZENIA NIEELEKTRYCZNE I NORMY ZHARMONIZOWANE RWNIE DO ZASTOSOWANIA W OBIEKTACH OWIATOWYCH
Niniejsze rozporzdzanie byo poprzedzone rozporzdzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 28 lipca 2003r. w tej samej sprawie i o identycznym tytule, obowizywao od 1 maja 2004r. tzn. od daty wstpienia Polski do Unii Europejskiej.. Przepisy rozporzdzenia maj rwnie zastosowanie do aparatury zabezpieczajcej, sterujcej i regulacyjnej przeznaczonej do instalowania na zewntrz przestrzeni (stref) zagroonych wybuchem, ale ktra jest wymagana lub przyczynia si do bezpiecznego funkcjonowania urzdze i systemw ochronnych zainstalowanych wewntrz stref zagroonych wybuchem.
Podzia urzdze i systemw ochronnych
W rozporzdzeniu ustalono nastpujce grupy urzdze i systemw ochronnych (nie tylko elektrycznych) identycznie, jak w normie PN EN 60079-0: 2006) Urzdzenia elektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Wymagania oglne. 1) grup I stanowic urzdzenia i systemy ochronne przeznaczone do uytku zakadach grniczych, w ktrych wystpuje zagroenie metanowe lub zagroenie wybuchem pyu wglowego, 2) grup II stanowic urzdzenia i systemy ochronne przeznaczone do uytku w innych ni zakady grnicze miejscach zagroonych wybuchem W obrbie tych grup wydzielono kategorie urzdze. W grupie I, dotyczcej urzdze w wykonaniu przeciwwybuchowym przeznaczonych do pracy w grnictwie metanowym, wydzielono kategorie urzdze M1 i M2. W grupie II, dotyczcej urzdze w wykonaniu przeciwwybuchowym przeznaczonych do pracy w przestrzeniach zagroonych wybuchem innych ni kopalnie metanowe, wydzielono kategorie urzdze 1, 2 i 3. Grupy te i kategorie dotycz zarwno urzdze elektrycznych, jak i innych urzdze i systemw ochronnych, np. mechanicznych, przewidzianych do instalowania w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Ze wzgldu na to, e obiekty owiatowe, z wyjtkiem szczeglnych przypadkw szkolnictwa grniczego, nie obejmuj wyrobisk podziemnych bd scharakteryzowane tylko urzdzenia grupy II przeznaczone do stref zagroonych wybuchem poza grnictwem metanowym.
Urzdzenia grupy II
kategorii 1 obejmuj urzdzenia zaprojektowane i wykonane w taki sposb, e mog funkcjonowa zgodnie z parametrami ruchowymi ustalonymi przez producenta, zapewniajc bardzo wysoki poziom zabezpieczenia. Urzdzenia tej kategorii: s przeznaczone do uytku w miejscach, w ktrych mieszaniny wybuchowe s obecne stale lub czsto w dugich okresach, czyli w strefach zagroenia wybuchem 0; 2. kategorii 2 obejmuj urzdzenia zaprojektowane i wykonane w taki sposb, e mog funkcjonowa zgodnie z parametrami ruchowymi ustalonymi przez producenta, zapewniajc wysoki poziom zabezpieczenia. Urzdzenia tej kategorii s przeznaczone do uytkowania w miejscach, w ktrych wystpowanie mieszanin wybuchowych jest prawdopodobne czyli w strefach zagroenia wybuchem 1 e mog 3. kategorii 3 obejmuj urzdzenia zaprojektowane i wykonane w taki sposb, funkcjonowa zgodnie z parametrami ustalonymi przez producenta, zapewniajc normalny stopie zabezpieczenia. Urzdzenia tej kategorii: s przeznaczone do uytku w miejscach, w ktrych wystpienie mieszanin wybuchowych jest mao prawdopodobne, a jeeli wystpi, to rzadko w krtkim okresie, czyli w strefach zagroenia wybuchem 2, Urzdzenia wymienionych kategorii powinny spenia zasadnicze wymagania okrelone w rozporzdzeniu (w dyrektywie)
1.
Urzdzenia i systemy ochronne odpowiadajce wymaganiom okrelonym w rozporzdzeniu (dyrektywie) oznaczane s w sposb czytelny i trway. Oznaczenie powinno zawiera co najmniej: 1) nazw i adres producenta, 2) oznaczenie CE, 3) seri lub typ urzdzenia lub systemu ochronnego, 4) numer fabryczny (jeeli stosowane s numery fabryczne), 5) rok produkcji urzdze lub systemu ochronnego, 6) specjalne oznaczenie zabezpieczenia przeciwwybuchowego (znak) Ex w ramce szecioktnej wraz z symbolami grupy i kategorii urzdze, 7) w przypadku urzdze zaliczonych do grupy II za symbolami grupy i kategorii urzdze umieszcza si liter G, co oznacza, e urzdzenie jest przeznaczone do pracy w obecnoci mieszanin wybuchowych
Micha wierewski DYREKTYWA UE ATEX 100A. PRZECIWWYBUCHOWE URZDZENIA NIEELEKTRYCZNE I NORMY ZHARMONIZOWANE RWNIE DO ZASTOSOWANIA W OBIEKTACH OWIATOWYCH
gazw lub par z powietrzem, albo liter D, co oznacza, e urzdzenie jest przeznaczone do pracy w obecnoci mieszanin wybuchowych pyw z powietrzem. Tam, gdzie to jest niezbdne, na urzdzeniach i systemach ochronnych (np. na urzdzeniach elektrycznych i mechanicznych) umieszcza si oznaczenia zawierajce informacje istotne ze wzgldu na bezpieczestwo ich uytkowania. Z prawej strony znaku CE umieszcza si numer identyfikacyjny jednostki notyfikowanej, ktra uczestniczya w fazie kontroli produkcji urzdze i systemw ochronnych. W przypadku gdy do urzdze i systemw ochronnych maj zastosowanie odrbne przepisy , ktre przewiduj umieszczenie oznakowania CE, np. dyrektywa niskonapiciowa lub dyrektywa maszynowa, oznakowanie to moe by umieszczone, jednak pod warunkiem, e urzdzenie i system ochronny speniaj wymagania tych przepisw. Jeeli cho jeden z odrbnych przepisw pozwala producentowi na wybr innych przepisw, to oznakowanie CE powinno wskazywa zgodno urzdze i systemw ochronnych z przepisami, ktre zastosowa producent. W takim przypadku producent podaje szczegowe dane o zastosowanych przepisach w doczonych do urzdze i systemw ochronnych dokumentach, ostrzeeniach lub instrukcjach, wymaganych przez te przepisy.
Normy zharmonizowane
Zakada si, e urzdzenia i systemy ochronne speniaj wymagania rozporzdzenia (dyrektywy), jeeli s zaprojektowane, wykonane i zbadane zgodnie z normami technicznymi, ktre dyrektywa akceptuje w nastpujce kolejnoci: 1) normy europejskie (EN) lub dokumenty harmonizacyjne (HD) uwaane za zharmonizowane z dyrektyw (rozporzdzeniem), jeeli s ustanowione przez europejsk organizacj normalizacyjn CENELEC z ktr kooperuj kraje czonkowskie Unii Europejskiej. Normy europejskie (EN) i dokumenty harmonizacyjne (HD) s publikowane w wersjach oryginalnych (francuskiej, angielskiej i niemieckiej). Kraje czonkowskie CENELEC s obowizane do wprowadzenia norm europejskich do krajowych systemw normalizacyjnych , 2) jeeli normy europejskie (EN) nie zostay jeszcze ustanowione i opublikowane, wwczas normami tymi mog by dokumenty standaryzacyjne (normy) IEC (International Electrotechnical Commission), 3) jeeli normy europejskie (EN) nie zostay jeszcze ustanowione i nie ma dokumentw standaryzacyjnych IEC wwczas normami tymi mog by normy krajowe obowizujce w kraju producenta, jednak pod warunkiem, e urzdzenia i systemy ochronne zgodne z wymaganiami tych norm, zapewni poziom zabezpieczenia rwny temu, ktry obowizuje w pastwie, na ktrego rynku ma by on umieszczony. Zakada si rwnie, e powyej okrelone normy, ktrych stosowanie jest dobrowolne, s waciwe w odniesieniu do urzdze i systemw ochronnych wyprodukowanych zgodnie z ich postanowieniami. Norma EN lub dokument harmonizacyjny HD nabiera statusu normy zharmonizowanej w rozumieniu dyrektywy, po opublikowaniu jej numeru w Dzienniku Urzdowym WE w komunikacie Komisji o normach zharmonizowanych zwizanych z dan dyrektyw i gdy chocia jedno pastwo czonkowskie przyjmie j jako swoj norm krajow. W przypadku braku norm krajowych transponujcych postanowienia odnonych zharmonizowanych norm europejskich (EN) mona si posugiwa normami europejskimi opublikowanymi w trzech jzykach oficjalnych lub normami kraju, ktry te normy zharmonizowane ju przyj. Korzystajc z norm zharmonizowanych producent powinien nie tylko zapewni ogln zgodno wyrobu z norm, ale rwnie szczegowo udokumentowa t zgodno Korzystajc z przywileju domniemania zgodnoci, trzeba zwraca szczegln uwag na wymaganie, aby zastosowane normy pokryway wszystkie zasadnicze wymagania bezpieczestwa zawarte w dyrektywie. Zastosowanie norm zharmonizowanych nie zwalnia producenta z obowizku realizacji procedur oceny zgodnoci okrelonych w dyrektywie (w rozporzdzeniu).
10
Micha wierewski DYREKTYWA UE ATEX 100A. PRZECIWWYBUCHOWE URZDZENIA NIEELEKTRYCZNE I NORMY ZHARMONIZOWANE RWNIE DO ZASTOSOWANIA W OBIEKTACH OWIATOWYCH
Tablica 1. Normy przedmiotowe oraz charakterystyki poszczeglnych rodzajw budowy elektrycznych urzdze przeciwwybuchowych i przykady ich zastosowa.
Normy przedmiotowe budowy elektrycznych urzdze przeciwwybuchowych i symbole rodzaju wykonania Urzdzenia elektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Wymagania oglne PN-EN 60079-0: 2006 Urzdzenia elektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem Cz 1. Osony ognioszczelne d PN-EN 60079-1:2004(U)/ AC:2006(U) Urzdzenia elektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Cz 2. Obudowy cinieniowe p PN-EN 60079-2:2005(U) Urzdzenia elektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem Osona olejowa o PN-EN 50015: 2003 Urzdzenia elektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem Osona piaskowa q PN-EN 50017:2003 Urzdzenia elektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem Cz 7 Stopie ochrony e PN-EN 60079-7: 2004(U) Atmosfery wybuchowe Cz 11. Urzdzenia przeciwwybuchowe iskrobezpiecznei PN-EN 60079-11: 2007(U) Urzdzenia elektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Cz 15 Budowa, badania i znakowanie urzdze elektrycznych w wykonaniu n PN-EN 60079-15: 2006(U) Urzdzenia elektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem Wykonanie, badania i znakowanie urzdze z ochron hermetyzowan typu m PN-EN 60079-18:2006
Oglna charakterystyka urzdze w wykonaniu przeciwwybuchowym Wymagania oglne w stosunku do wszystkich urzdze elektrycznych w wykonaniu przeciwwybuchowym. Czci mogce zainicjowa wybuch mieszaniny wybuchowej umieszczone s w osonie ognioszczelnej zapobiegajcej przeniesieniu si wybuchu powstaego wewntrz osony do otaczajcej atmosfery Przedostawaniu si mieszaniny wybuchowej do wntrza obudowy zapobiega stae nadcinienie gazu ochronnego w stosunku do otaczajcej atmosfery. Moe to by przewietrzanie lub nadcinienie statyczne Czci urzdze, ktre mog iskrzy lub nagrzewa si s zanurzone w cieczy ochr. Pozostae czci maj inne wykonanie przeciwwybuchowe Czci iskrzce i nagrzewajce si urzdzenia elektrycznego umieszczone s w obudowie wypenionej piaskiem lub kulkami szklanymi Zastosowane s rodki bezpieczestwa, zapobiegajce m.in. podniesieniu si temperatury, powstaniu iskier i uku elektrycznego. Urzdzenia te zawieraj wycznie obwody iskrobezpieczne. Urzdzenie (obwd) jest iskrobezpieczne, jeeli nie powstaj w nim iskry i efekty termiczne podczas normalnej eksploatacji i w czasie prawdopodobnych uszkodze. Urzdzenia elektryczne niezdolne do zapalenia mieszaniny wybuchowej w normalnych warunkach pracy i w zdefiniowanych nienormalnych warunkach pracy. Czci, ktre mog iskrzy lub nagrzewa si, s zalane mas izolacyjn uniemoliwiajc zapalenie mieszaniny wybuchowej.
Przykady zastosowa Wszystkie urzdzenia elektryczne w wykonaniu przeciwwybuchowym Aparatura czeniowa, skrzynki rozdzielcze, silniki, transformatory, oprawy owietleniowe
Aparatura czeniowa, analizatory, due silniki, szafy rozdzielcze, pulpity Sterownicze, pomieszczenia rozdzielni, sterowni Transformatory, rozruszniki oporowe, czniki
Transformatory, kondensatory, grzejniki, skrzynki zaciskowe przewodw grzejnych Silniki zwarte, oprawy owietleniowe, skrzynki przyczeniowe i czeniowe, skrzynki do instalowania elementw Ex Urzdzenia pomiarw i automatyki, czujniki, urzdzenia teletechniczne, oscyloskopy
Micha wierewski DYREKTYWA UE ATEX 100A. PRZECIWWYBUCHOWE URZDZENIA NIEELEKTRYCZNE I NORMY ZHARMONIZOWANE RWNIE DO ZASTOSOWANIA W OBIEKTACH OWIATOWYCH
11
Urzdzenia elektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem Cz 25. Systemy iskrobezpiecznei PN-EN 60079-25:2004(U)/ AC:2006(U) Urzdzenia elektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Cz 27 Idea magistrali iskrobezpiecznej i idea magistrali niezapalajcej PN-EN 60079-27:2006(U) Urzdzenia elektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Cz 10 Klasyfikacja przestrzeni zagroonych wybuchem PN-EN 60079-10:2003(U) Atmosfery wybuchowe. Zapobieganie wybuchowi i ochrona przed wybuchem PN-EN 1127-1: 2001 Urzdzenia elektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Cz 14. Instalacje elektryczne w obszarach ryzyka (innych ni zakady grnicze PN-EN 60079-14:2004(U) Urzdzenia elektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Cz 17. Kontrola i konserwacja instalacji elektrycznych w przestrzeniach zagroonych wybuchem (innych ni w kopalniach PN-EN 60079-17:2003(U) Urzdzenia elektryczne do stosowania w obecnoci pyu palnego Cz 0 Wymagania oglne PN-EN 61241 -0:20077 (U) Urzdzenia elektryczne do stosowania w obecnoci pyu palnego. Cz 1 Ochrona za pomoc obudowy tD PN-EN 61241-1:2005/ AC2007 (U) Urzdzenia elektryczne do stosowania w obecnoci pyu palnego. Cz 11 Urzdzenia w wykonaniu iskrobezpiecznym iD PN-EN 61241-11:2007 (U) Urzdzenia elektryczne do stosowania w obecnoci pyu palnego. Cz 10 Klasyfikacja obszarw, w ktrych mog by obecne pyy palne PN-EN 61241-10:2005 (U)
Klasyfikacja przestrzeni zagroonych wybuchem mieszanin gazw i par z powietrzem do stref 0,1 i 2 zagroenia wybuchem Pojcia podstawowe i metododologia Wykonanie instalacji elektrycznych w przestrzeniach zagroonych wybuchem
Przestrzenie zagroone wybuchem mieszanin gazowych i pyowych Dobr urzdze elektrycznych, prowadzenie przewodw, zabezpieczenia
Klasyfikacja przestrzeni zagroonych wybuchem mieszanin pyw palnych z powietrzem do stref 20, 21 i 22
12
Micha wierewski DYREKTYWA UE ATEX 100A. PRZECIWWYBUCHOWE URZDZENIA NIEELEKTRYCZNE I NORMY ZHARMONIZOWANE RWNIE DO ZASTOSOWANIA W OBIEKTACH OWIATOWYCH
Urzdzenia elektryczne do stosowania w obecnoci pyu palnego. Cz 14 Dobr i instalacja PN-EN 61241-14:2005 (U) Urzdzenia elektryczne do stosowania w obecnoci pyu palnego. Cz 17 Kontrola i konserwacja Instalacji elektrycznych w niebezpiecznych obszarach (innych ni kopalnie) PN-EN 61241-17:2005 (U) Urzdzenia elektryczne do stosowania w obecnoci pyu palnego. Cz 18 Ochrona za pomoc Obudowy hermetyzowanej mD PN-EN 61241-18:2005 (U Urzdzenia nieelektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Cz1 Podstawowe zaoenia i wymagania PN-EN 13463-1:2006 Urzdzenia nieelektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Cz 2 Ochrona za pomoc obudowy ograniczonym przepywem PN-EN 13463 - 2 Urzdzenia nieelektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Cz 3 Ochrona za pomoc osony ognioszczelnej PN-EN 13463 - 3 Urzdzenia nieelektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Cz 5 Ochrona przez zabezpieczenie konstrukcyjne PN EN 13463 - 5 Urzdzenia nieelektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Cz 6 Ochrona przez kontrol rda zaponu PN EN 13463 - 6 Urzdzenia nieelektryczne w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Cz 8 Ochrona przez cieczow Immersj PN EN 13463 - 8
Wykonanie instalacji Elektrycznych w strefach zagroonych wybuchem pyw palnych Zasady eksploatacji urzdze i instalacji w strefach zagroonych wybuchem mieszanin pyw palnych
Przestrzenie zagroone wybuchem mieszanin pyw palnych z powietrzem, innych ni w grnictwie Przestrzenie zagroone wybuchem mieszanin pyw palnych z powietrzem, innych ni w grnictwie
Przestrzenie zagroone wybuchem mieszanin gazw palnych, par cieczy palnych i pyw z powietrzem
Szczegowe wymagania w zakresie Przestrzenie zagroone wybuchem konstrukcji i bada mieszanin gazw palnych, par cieczy palnych i pyw z powietrzem
Przestrzenie zagroone wybuchem mieszanin gazw palnych, par cieczy palnych i pyw z powietrzem
Przestrzenie zagroone wybuchem mieszanin gazw palnych, par cieczy palnych i pyw z powietrzem
Przestrzenie zagroone wybuchem mieszanin gazw palnych, par cieczy palnych i pyw z powietrzem
Przestrzenie zagroone wybuchem mieszanin gazw palnych, par cieczy palnych i pyw z powietrzem
Normy z liter (U) umieszczon za rokiem wydania s publikowane w jzyku angielskim ze stron tytuow w jzyku polskim.
Micha wierewski DYREKTYWA UE ATEX 100A. PRZECIWWYBUCHOWE URZDZENIA NIEELEKTRYCZNE I NORMY ZHARMONIZOWANE RWNIE DO ZASTOSOWANIA W OBIEKTACH OWIATOWYCH
13
Obok urzdze, systemw ochronnych, czci i podzespow elektrycznych w wykonaniu przeciwwybuchowym wymagania okrelone w dyrektywie ATEX 100a dotycz rwnie urzdze, systemw ochronnych, czci i podzespow nieelektrycznych przeznaczonych do stosowania w strefach zagroonych wybuchem. Przez urzdzenia nieelektryczne w wykonaniu przeciwwybuchowym rozumie si urzdzenia, ktre mog realizowa przypisane im funkcje bez wykorzystywania energii elektrycznej, np. urzdzenia mechaniczne, cinieniowe, pneumatyczne. Urzdzenia nieelektryczne mog pracowa jako urzdzenia autonomiczne bez napdu lub z napdem rcznym lub wsppracowa z napdzajcymi je silnikami elektrycznymi lub spalinowymi, czy siownikami pneumatycznymi. W kadym przypadku, jeeli s przeznaczone do pracy w przestrzeniach zagroonych wybuchem powinny odpowiada wymaganiom okrelonym w dyrektywie ATEX (w rozporzdzeniu M.G.) i powinny by zaprojektowane i wykonane zgodnie z powoanymi normami oraz poddane procedurom oceny zgodnoci. Urzdzenia pracujce w zespole z jednostkami napdowymi (z porednictwem sprzga lub bez) mog przej procedury oceny zgodnoci indywidualnie lub wraz z jednostk napdow. Certyfikat, a zatem i deklaracja zgodnoci, moe by wystawiany na cay zesp wsppracujcych urzdze z uwzgldnieniem jego czci skadowych, np. silnika napdowego i napdzanego urzdzenia nieelektrycznego lub indywidualnie na kade ze wsppracujcych urzdze oddzielnie. Kade urzdzenie powinno by oznakowane zgodnie z zasadami znakowania urzdze w wykonaniu przeciwwybuchowym. Trzeba zwraca uwag na to aby w przestrzeniach zagroonych wybuchem zaklasyfikowanych do odpowiednich stref zagroenia byy instalowane tylko urzdzenia zarwno elektryczne, jak i nieelektryczne w odpowiednim wykonaniu przeciwwybuchowym odpowiednio oznakowane. Naley unika sytuacji, ktre czsto zdarzaj si w praktyce, e w strefach zagroonych wybuchem instalowane s silniki elektryczne w wykonaniu przeciwwybuchowym, ktre napdzaj pompy, wentylatory i inne urzdzenia nieelektryczne w wykonaniu nieprzeciwwybuchowym ( niecertyfikowane i nie oznakowane). Urzdzenia nieelektryczne przeznaczone do instalowania w przestrzeniach zagroonych wybuchem powinny speni wymagania konstrukcyjne okrelone w normie oraz w normach przedmiotowych dotyczcych poszczeglnych rodzajw ochron przeciwwybuchowych, ponadto powinny by zaprojektowane i zbudowane zgodnie z dobr praktyk inyniersk w zakresie bezpieczestwa. W urzdzeniach nieelektrycznych mog wystpowa potencjalne rda zapalenia (zaponu) atmosfer wybuchowych (mieszanin wybuchowych) oraz efektywne rda zapalenia tzn. takie, ktre s zdolne do zapalenia atmosfery wybuchowej. W wyniku okrelonych zdarze lub zjawisk fizycznych potencjalne rda zapalenia mog sta si efektywnymi rdami zapalenia. Potencjalnymi lub efektywnymi rdami zapalenia mog by min. nagrzane powierzchnie, iskry wytwarzane mechanicznie, otwarty pomie, sprenia adiabatyczne, fale uderzeniowe, egzotermiczne reakcje chemiczne, reakcje termitowe, samozapalenie pyu, elektryczno statyczna.
14
Micha wierewski DYREKTYWA UE ATEX 100A. PRZECIWWYBUCHOWE URZDZENIA NIEELEKTRYCZNE I NORMY ZHARMONIZOWANE RWNIE DO ZASTOSOWANIA W OBIEKTACH OWIATOWYCH
obudowy nie przekracza dolnej granicy wybuchowoci. Ten sposb ochrony stosuje si do urzdze grupy II kategorii 3. Obudowa jest stosowana do ochrony urzdze, ktre mog zawiera rda zapalenia w czasie normalnego dziaania Ochrona przez zabezpieczenie konstrukcyjne Ochrona za pomoc zabezpieczenia konstrukcyjnego jest to rodzaj ochrony przed zapaleniem mieszaniny wybuchowej, polegajcej na zastosowaniu rozwiza konstrukcyjnych urzdzenia, uniemoliwiajcych zapalenie mieszaniny wybuchowej przez gorce powierzchnie, iskry, sprenia adiabatyczne wytwarzane przez poruszajce si czci Ochrona przez kontrol rda zapalenia (zaponu) Ochrona przez kontrol rda zapalenia polega na zastosowaniu czujnikw zintegrowanych z urzdzeniem w celu wykrycia zjawisk, mogcych spowodowa zapalenie otaczajcej mieszaniny wybuchowej oraz elementw sterowania automatycznego lub rcznego w celu zapobieenia sytuacji, w ktrej potencjalne rdo zapalenia staje si efektywnym rdem zapalenia. Ochrona przez cieczow immersj Jest to rodzaj ochrony polegajcej na tym, e potencjalne rdo zapalenia jest nieefektywne lub jest oddzielone od otaczajcej mieszaniny wybuchowej, albo przez cakowite zanurzenie w cieczy ochronnej, albo przez zanurzenie czciowe i cige pokrywanie aktywnych powierzchni urzdzenia stanowicych rdo zapalenia, ciecz ochronn w ten sposb, e atmosfera wybuchowa, mogca wystpowa ponad ciecz lub na zewntrz obudowy urzdzenia nie moe by zapalona. Ochrona przez oson ognioszczeln Ochrona przez oson ognioszczeln polega na umieszczeniu wszystkich czci urzdzenia, mogcych by potencjalnymi rdami otaczajcej mieszaniny wybuchowej, w osonie ognioszczelnej tzn. takiej dziki zastosowanym szczelinom gaszcym nie dopuszcza do przeniesienia wybuchu z wntrza osony do otaczajcej mieszaniny wybuchowej i wytrzymuje cinienie wewntrznego wybuchu. Oznakowanie nieelektrycznych urzdze w wykonaniu przeciwwybuchowym Oznakowanie urzdze nieelektrycznych w wykonaniu przeciwwybuchowym powinno by umieszczone na gwnej czci urzdzenia w miejscu widocznym. Oznakowanie powinno by czytelne, trwae i zabezpieczone przed korozj chemiczn. Konstrukcja oznakowania nieelektrycznych urzdze przeciwwybuchowych jest zbliona do znanego oznakowania urzdze elektrycznych w wykonaniu przeciwwybuchowym. Oznakowanie urzdze powinno zawiera: 1. Nazw i adres producenta, 2. Okrelenie typu nadane przez producenta, 3. Rok produkcji urzdzenia, 4. Symbole grupy i kategorii urzdzenia w przypadku urzdze grupy II II1; II2; lub II3, albo zamiast II odpowiednio IIA, IIB, IIC, 5. Dodatkowo w przypadku urzdze grupy II litery G (gaz), D (py) lub G/D, 6. Symbol kadego rodzaju ochrony przed zaponem, wskazujcy, e urzdzenie odpowiada jednemu lub wikszej liczbie rodzajw ochrony przed zaponem. Nastpujce symbole odpowiadaj poszczeglnym rodzajom zabezpiecze przed zaponem: fr ochronie za pomoc obudowy z ograniczonym przepywem , d ochronie za pomoc osony ognioszczelnej c ochronie przez zabezpieczenie konstrukcyjne b ochronie przez kontrol rda zaponu p osonie cinieniowej, k ochronie przez cieczow immersj , g bezpieczestwu wewntrznemu Normy dotyczce osony cinieniowej i bezpieczestwa wewntrznego s w opracowaniu. 7. W przypadku, gdy urzdzenie jest przeznaczone do pracy w atmosferze okrelonego gazu, to po symbolu II powinien by umieszczony wzr chemiczny tego gazu lub jego nazwa, 8. Po symbolu rodzaju zabezpieczenia przed zaponem symbol klasy temperaturowej od T1 do T6 lub maksymalna temperatura powierzchni np. T2 lub 350 o C lub 350 o C (T2). Urzdzenia grupy II o maksymalnej dopuszczalnej temperaturze powierzchni przekraczajcej 450 o C powinny mie wycznie oznaczenie
Micha wierewski DYREKTYWA UE ATEX 100A. PRZECIWWYBUCHOWE URZDZENIA NIEELEKTRYCZNE I NORMY ZHARMONIZOWANE RWNIE DO ZASTOSOWANIA W OBIEKTACH OWIATOWYCH
15
temperatury. Jeeli temperatura powierzchni urzdzenia nie zaley od jego charakteru, lecz wycznie od warunkw pracy, np. temperatura powierzchni pompy zaley od temperatury pompowanej cieczy, to temperatura powierzchni urzdzenia nie moe by okrelona przez producenta Odpowiednie odniesienie do takiej sytuacji powinno by zaznaczone w oznakowaniu, a odpowiednia informacja umieszczona w instrukcji uytkowania. 9. Jeeli urzdzenie przeznaczone jest do pracy w temperaturze otoczenia w granicach 20 o C do 40 o C, to nie umieszcza si tej informacji w oznakowaniu, jednak gdy urzdzenie przeznaczone jest do pracy w innym zakresie temperatur, np. 0 o C do 40 o C, to w oznakowaniu umieszcza si symbol Ta lub Tamb, np. 0 o C Ta 40 o C, albo znak X, 10. Nr fabryczny z wyjtkiem osprztu i urzdze o b. maych wymiarach, 11. Gdy urzdzenie uzyskao certyfikat, to naley poda: nazw lub znak jednostki badawczej, ostatnie dwie cyfry roku wydania certyfikatu i dalej koleiny nr certyfikatu wydanego w tym roku. Gdy nie wydano certyfikatu numer nadany przez producenta do dokumentacji technicznej. 12. Jeeli maj zastosowanie specjalne warunki bezpieczestwa uytkowania, to za nr certyfikatu lub dokumentacji technicznej umieszcza si symbol X lub alternatywnie mona uy oznakowania ostrzegawczego zawierajcego odpowiednie instrukcje wyjanione w instrukcji uytkowania. Zastosowanie w obiektach owiatowych, w strefach potencjalnie zagroonych wybuchem, atestowanych urzdze elektrycznych i nieelektrycznych w stosownym wykonaniu przeciwwybuchowym zapewni wysoki stopie bezpieczestwa przeciwwybuchowego i przeciwpoarowego personelowi naukowemu i pomocniczemu, a przede wszystkim uczcej si modziey.
16
Micha wierewski DYREKTYWA UE ATEX 100A. PRZECIWWYBUCHOWE URZDZENIA NIEELEKTRYCZNE I NORMY ZHARMONIZOWANE RWNIE DO ZASTOSOWANIA W OBIEKTACH OWIATOWYCH
Owietlenie o odpowiednio dobranych cechach zapewnia wystpienie stanu widzenia zwanego wygod widzenia. Stan taki oznacza pen zdolno rozrniania szczegw, sprawne spostrzeganie, bez nadmiernego zmczenia, poczone z pewn przyjemnoci. Poza tym, wiato i jego barwa tworz - w powizaniu z wntrzem i jego wyposaeniem - otoczenie wietlne, tj. rodowisko oddziaywujce na czowieka fizjologicznie i psychologicznie, wpywajce na nasze samopoczucie, nastrj. Oddziaywania mog by rne, m.in. mog uatwia koncentracj, pobudza do aktywnoci a take sprzyja odpreniu. Wystpienie wygody widzenia, przy odczytywaniu treci podawanych na tablicy a take przy odrabianiu wicze (zada), powoduje zwykle niezbdn koncentracj i twrcze podejcie ucznia do przyswajania wiedzy. Zapewnia w duym stopniu dobre wyniki nauczania. Odpowiednio dobrane otoczenie wietlne moe tworzy atmosfer motywujc i pobudzajc do dziaania, sprawiajc, e uczenie si i nauczanie moe by przyjemne. Pewne oddziaywania otoczenia wietlnego mog te agodzi konflikty, wynikajce ze stosunkowo dugiego przebywania duej grupy uczniw o rnym charakterze, nawykach i obyczajowoci. Znany jest wpyw owietlenia na szybko i dokadno czynnoci, na zmczenie, na zdrowie. Trudno przeceni rol dobrego owietlenia w szkole. Jest to rola kompleksowa, wynikajca z dostosowania owietlenia do naturalnych potrzeb czowieka i jego sposobw reagowania na wiato. Mona zatem i trzeba oczekiwa w szkole dobrego owietlenia, zapewniajcego wygod widzenia i podane oddziaywania wiata i barw. Takie owietlenie moe i powinno by owietleniem wydajnym energetycznie, tj. owietleniem dziaajcym przy zminimalizowanym zuyciu energii elektrycznej, bez uszczerbku dla wymaganych ilociowych i jakociowych cech owietlenia.
JAK MONA SCHARAKTERYZOWA DOBRE OWIETLENIE
Aby mona byo oczekiwa wygody widzenia i podanego oddziaywania otoczenia wietlnego owietlenie powinno mie waciwe cechy ilociowe i jakociowe. Cechy takie s wyraane wartociami odpowiednich wielkoci, wartociami dobieranymi w zalenoci od przeznaczenia i warunkw stosowania owietlenia. Przy owietlaniu wntrz zwykle bierze si pod uwag nastpujce wielkoci: - poziom natenia owietlenia na polach pracy i w ich otoczeniu - rwnomierno owietlenia na polach pracy i w ich otoczeniu (w przestrzeni i w czasie) - olnienie: gwnie przykre ale i przeszkadzajce ( bezporednie/porednie i odbiciowe ) - rozkad luminancji w otoczeniu, - barw postrzegan wiata, - oddawanie barw, - kierunkowo owietlenia, - modelowanie. Wszystkie te wielkoci powinny by uwzgldnione przy okrelaniu koniecznych/podanych cech owietlenia w szkole. Wartoci tyche wielkoci powinny by ustalane w trakcie projektowania, stosownie do normy [1] i zalece, przy uwzgldnieniu lokalnych warunkw, w jakich owietlenie ma by stosowane. W normie podane s tak wymagania/zalecenia owietleniowe jak i wymagania/zalecenia dotyczce podstawowych czynnoci projektowych. Podawane s take procedury weryfikacyjne, dotyczce projektu owietlenia, realizacji projektu oraz eksploatacji owietlenia. Przydatny te moe by komentarz do normy [2], zawierajcy take aktualne zalecenia. W uoglnionym ujciu opisowym, konieczne/podane cechy dobrego owietlenia w szkole mona scharakteryzowa poniej podanymi omwieniami. Poziomy natenia owietlenia powinny by odpowiednio wywaone, nie za niskie, ale i nie za wysokie. Powinny dotyczy tak paszczyzn poziomych jak i pionowych. Przy dowietlaniu sztucznym w porze dziennej (PSALI) powinny by przyjmowane ryczatowo, (bez wzgldu na rodzaj czynnoci). W otoczeniu pola pracy poziom moe by niszy o jeden stopie od poziomu na polu pracy. Ale gdy na polu pracy wymagane jest co najwyej 200 lx, to warto natenia owietlenia na polu bezporedniego otoczenia pola pracy powinna by taka sama jak na polu pracy. Rwnomierno owietlenia w przestrzeni powinna by stosunkowo dua. Moe by zrnicowana na polu pracy i w jego otoczeniu. Rwnomierno owietlenia w czasie
17
powinna by zapewniona po przez ograniczenie ttnienia strumienia wietlnego rde wiata oraz wykluczenie nadmiernych spadkw napicia w owietleniowej sieci zasilajcej. Olnienie przykre powinno by ograniczone do stopnia, przy ktrym niewygoda jest ledwo odczuwalna, w szczeglnoci naley dy do wyeliminowania olnienia odbiciowego, ewentualnie do jego istotnego zminimalizowania. Ograniczenie olnienia przeszkadzajcego, stosowane ostatnio mimo ograniczenia olnienia przykrego, gdy oprawy owietleniowe wystpuj w polu widzenia, powinno polega na zapewnieniu odpowiednich ktw ochrony opraw, w zalenoci od wartoci luminancji rde wiata w oprawach. S to podstawowe warunki wytworzenia dobrego owietlenia. Rozkad luminancji w otoczeniu powinien by stosunkowo wyrwnany. Oznacza to konieczno unikania zbyt ciemnego sufitu i zbyt ciemnych cian w stosunku do awek, stolikw. Oznacza to take eliminowanie nadmiernie jaskrawych pl w polu widzenia uczniw np. nadmiernie jaskrawego ta tablicy (grnego pasa ciany). Barwa postrzegana wiata powinna by do ciepa. Przy PSALI naley jednak wybiera barw do bia, tak aby w przyblieniu zharmonizowa barwy wiata dziennego i elektrycznego. Oddawanie barw powinno by co najmniej dobre, dc do bardzo dobrego, tak aby nie wystpiy zauwaalne zmiany w wygldzie obiektw ogldanych w wietle sztucznym, w stosunku do wygldu obiektw przy wietle dziennym. Jest to szczeglnie istotne przy stosowaniu PSALI. Kierunkowo owietlenia powinna by nie nadmierna, tak aby nie tworzyy si cienie obce na polach pracy, oraz nie wystpi klimat wietlny powodujcy odczucia napicia. Udzia rozproszonego strumienia wietlnego w owietleniu wntrza powinien by znaczcy. Przy stosowaniu PSALI podane jest aby kierunek padania wiata elektrycznego by zbliony do kierunku padania wiata dziennego. Zawsze naley - w miar moliwoci - eliminowa kierunki padania wiata , przy ktrych moe wystpi olnienie odbiciowe. Modelowanie powinno by umiarkowane, tak aby ksztaty obiektw (bry) byy wzgldnie dobrze postrzegane a wygld twarzy by przyjemny. W zalenoci od warunkw lokalnych poszczeglne cechy owietlenia, wynikajce z podanych uoglnionych omwie, mog mie rn wag. Przeoenie takiego uoglnionego opisu cech na wyraenie cech - w odniesieniu do zidentyfikowanego wntrza - po przez wartoci odpowiednich parametrw (wielkoci - wskanikw) jest spraw okrelenia tzw. wymaga owietleniowych w trakcie profesjonalnego projektowania owietlenia. Owietlenie charakteryzujce si spenieniem takich wymaga owietleniowych bdzie w szkole dobrym owietleniem ze wzgldu na jego oddziaywania. Za miar jego wydajnoci energetycznej przyjmuje si w uproszczeniu warto skorygowanej mocy jednostkowej, tj. mocy jednostkowej odniesionej do 100 lx realizowanego eksploatacyjnego poziomu natenia owietlenia. Ostatnio wprowadzono [3], dla okrelania energii zuywanej w budynku na owietlenie w okresie rocznym, wskanik LENI. Jest to energia jednostkowa odniesiona do roku. Podjto prb wprowadzenia, w charakterze informacyjnym, wartoci standardowych LENI, wiadczcych o stosowaniu owietlenia wydajnego energetycznie (energo-oszczdnego).
JAKIE S TYPOWE SPOSOBY DOBREGO OWIETLANIA
Sposb wprowadzenia wiata do wntrza powinien by wynikiem profesjonalnego projektowania. W ujciu oglnym mona jednak poda podstawowe wskazania dotyczce wyborw i zaoe najczciej stosowanych, wskazania dajce pewne wyobraenie o poprawnym stosowaniu wiata w warunkach szkolnych. Preferowanym rodzajem rde wiata s wietlwki w elektronicznych ukadach zaponowo stabilizacyjnych . Podana jest moliwo regulacji strumienia wietlnego. W warunkach staego rozmieszczenia awek/stolikw stosowane s z reguy wietlwki liniowe. W warunkach zmiennego rozmieszczenia awek/stolikw s te stosowane wietlwki kompaktowe. Przydatne s rne odmiany wietlwkowych opraw owietleniowych: wbudowywane w sufit, nasufitowe i do podwieszenia pod sufitem. Z reguy bryy fotometryczne opraw powinny by umiarkowanie ukierunkowane, o odpowiednio ograniczonej luminancji w tzw. strefie chronionej, w celu ograniczenia olnienia odbiciowego. Ostatnio preferuje si typy opraw o znaczcym wypromieniowaniu w p przestrze grn. W warunkach staego rozmieszczenia awek/stolikw oprawy s z reguy rozmieszczane w liniach wietlnych, rwnolegych do cian duszych (do dominujcego kierunku obserwacji tablicy). Linie s lokowane nad pasami midzy rzdami awek/stolikw w celu eliminowania olnienia odbiciowego (pionowa paszczyzna wzdunych osi opraw powinna by wystarczajco daleko odsunita od skrajnych awek/ stolikw w rzdzie). Czsto dowietlana jest tablica. Sposb dowietlenia powinien zapewni wystpienie odpowiedniego poziomu natenia owietlenia w rodkowej strefie tablicy ( wystpujcej w typowym polu obserwacji tablicy ) przy wykluczeniu nadmiernych jaskrawoci w grnym pasie tablicy i w przysufitowym pasie ciany.
18
W warunkach zmiennego rozmieszczenia awek/stolikw oprawy s z reguy rozmieszczane symetrycznie w stosunku do pomieszczenia (w tzw. ukadzie szachownicy). Istotne jest stosowanie wietlwek o obnionej luminancji (ze wzgldu na minimalizowanie olnienia odbiciowego). Podane jest stosunkowo wiksze wypromieniowanie opraw w p przestrze grn. Jeli przy zaoonym rozmieszczeniu oprawy owietleniowe bd wystpoway w typowym polu widzenia to ich wybr powinien by uzaleniony take od wymaganego minimalnego kta ochrony, ktry zaley od wartoci luminancji zastosowanych rde wiata. Przy owietlaniu stanowisk wyposaonych w sprzt wizualny oprawy owietleniowe powinny mie - w zalenoci od klasy ekranw odpowiednio ograniczon warto luminancji w p przestrzeni dolnej, w odpowiednich krytycznych kierunkach. Zawsze wskazane jest: stosowanie jasnego sufitu, jasnych cian i podogi oraz odpowiednie sekcjonowanie obwodw opraw, umoliwiajce - w czasie dnia - zmienne dowietlanie stref. Istotny jest postulat wyposaenia sal w awki/stoliki o nie lnicych blatach (matowych).Niespenienie tego postulatu bardzo komplikuje sposb owietlenia, zwykle jest powodem wystpienia nadmiernego olnienia odbiciowego, ktre dyskwalifikuje owietlenie. Stosowany sprzt owietleniowy powinien by sprztem nowej generacji, tj. o dobrych cechach owietleniowych i energetycznych. Jego uycie jest podstawowym - acz nie jedynym - warunkiem uzyskania owietlenia wydajnego energetycznie. Owietlenie o waciwych cechach moe i powinno by take owietleniem wydajnym energetycznie. Oglnie rzecz biorc, takie owietlenie wynika tak ze sposobu rozwizania urzdzenia owietleniowego jak i ze sposobu eksploatowania owietlenia.
ZALECANE TECHNIKI MINIMALIZOWANIA ZUYCIA ENERGII
Stosowanie rnych systemw kontroli owietlenia umoliwia uycie niektrych technik minimalizowania zuycia energii na owietlenie. Z normy [3] wynika potrzeba stosowania trzech takich technik (systemw) wymienionych poniej. System kontrolowanego staego poziomu natenia owietlenia polega na zmiennym, w okresie cyklu konserwacji owietlenia, wykorzystywaniu mocy instalowanej opraw owietleniowych, mocy przewymiarowanej stosownie do przyjtej w projekcie wartoci wspczynnika zapasu. System sterowania i regulacji owietlenia polega na minimalizowaniu czasu wykorzystywania penej mocy instalowanej opraw lub czci tej mocy, w zalenoci od obecnoci / nieobecnoci uytkownikw. Zwizane jest to z manualnym / automatycznym wczaniem / wyczaniem owietlenia i czasowym redukowaniem poziomu natenia owietlenia. System wykorzystywania wiata naturalnego, bez lub z kontrolowanym dowietlaniem elektrycznym w porze dziennej, polega w zalenoci od dostpnoci wiata dziennego na wycznym jego stosowaniu lub na jego wykorzystywaniu przy zmiennym dowietlaniu wiatem elektrycznym, na zasadzie utrzymywania staego poziomu natenia owietlenia. Efekty energetyczne, wynikajce ze stosowania wymienionych systemw, s szacowane (okrelane w sposb domylny) przy uyciu zestawu wspczynnikw stosowanych przy wyznaczaniu wartoci LENI, take wartoci standardowych.
JAK UTRZYMA W CZASIE DOBRE OWIETLENIE
Wytworzony poziom natenia owietlenia zawsze ulega obnieniu z biegiem czasu uytkowania urzdzenia owietleniowego. Dzieje si tak gwnie w wyniku brudzenia si pomieszcze i opraw owietleniowych oraz zmniejszania si skutecznoci wietlnej rde wiata i w kocu wygasania rde wiata. Rzecz jednak w tym aby owo obnienie si poziomu nie byo nadmierne, tj. nie byo wiksze od przewidywanego, ktre zostao uwzgldnione poprzez niezbdne przewymiarowanie urzdzenia (przyjcie w projekcie owietlenia odpowiedniej wartoci tzw. wspczynnika zapasu). Sposobem zaradczym jest okresowe: odnawianie pomieszczenia, czyszczenie opraw owietleniowych, wymienianie rde wiata. Okresy takich czynnoci powinny by tak dobrane aby w dowolnym czasie eksploatacji poziom natenia owietlenia by nie niszy od poziomu wymaganego. Takie okresy czynnoci eksploatacyjnych wyznaczaj tzw. system konserwacji owietlenia, ktry powinien by elementem projektu owietlenia. Bez uzasadnionego przyjcia systemu konserwacji projekt owietlenia jest nie peny. Brak stosowania odpowiednio dobranego systemu konserwacji sprawia, e dobre owietlenie przestaje by dobre po pewnym czasie uytkowania owietlenia.
19
Projektowanie owietlenia wykonywane jest czsto do mechanicznie i rutynowo a przy tym raczej fragmentarycznie. Przeceniana jest rola wspomagania komputerowego i adnego (graficznego) opakowania wynikw oblicze. Niedoceniane s wymagania dotyczce jakoci owietlenia. Zwykle uwzgldniane s tylko niektre wielkoci z penego zakresu wielkoci charakteryzujcych cechy owietlenia. Zaniana jest warto wspczynnika zapasu, aby projekt by inwestycyjnie taszy, przy jednoczesnej rezygnacji z doboru systemu konserwacji owietlenia. Dobr i rozmieszczenie opraw owietleniowych dokonywane s bez uwzgldnienia waciwoci i rozmieszczenia wyposaenia we wntrzu, co w wielu przypadkach sprawia, i wystpuje m. in. nadmierne olnienie odbiciowe, niewaciwy rozkad luminancji w otoczeniu. Takie grzechy projektowe niestety s do typowe. wiadomo ich wystpowania moe pomc w inwestorskiej ocenie proponowanego (zrealizowanego) owietlenia w szkole. Oczywicie, nie wszystkie projekty owietlenia s dotknite wymienionymi usterkami. Dostpny jest sprzt owietleniowy nowej generacji o wiatowej jakoci. S pene moliwoci dobrego owietlania, S realizacje dobrego owietlenia. I takie te mog i powinny by w szkole. Niestety, nader czsto wystpuj i realizacje zego owietlenia, i to pod hasem modernizacji owietlenia, prowadzcej do uzyskania nowoczesnego owietlenia, w domyle- dobrego owietlenia. Pozorowane jest profesjonalne dziaanie. Marnowane s skpe rodki finansowe szkoy. Pozostaj ze oddziaywania zego owietlenia. wiadomo wystpowania takich przypadkw moe uczuli Szko na tak z praktyk, a choby oglna wiedza o dobrym owietleniu moe pomc w egzekwowaniu realizacji dobrego owietlenia .
LITERATURA
[1] PN-EN-12464-1, wiato i owietlenie. Owietlenie miejsc pracy. Cz 1: Miejsca pracy we wntrzach, 2004. [2] Bk Jerzy, Komentarz do normy PN-EN-12464-1, Warszawa, COSIW 2006. [3] EN-15193, Energy performance of buildings- Energy requirements for lighting, September 2007.
20
Wprowadzenie
Niej opisano kryteria projektowania owietlenia miejsc pracy na zewntrz, podano przykady wymaga owietleniowych oraz zasady weryfikacji projektu owietlenia. Ujto rwnie zalecenia wynikajce z dobrej praktyki owietlania. Podstawowym rdem niniejszego opracowania jest EN 12464-2:2007 Lighting of work places Part 2:Outdoor work places. Informacje tutaj przedstawione nie mog zastpowa treci podawanych w stosownych normach EN.
Kryteria bezporednie i porednie projektowania owietlenia miejsc pracy na zewntrz
Kryteria projektowania owietlenia miejsc pracy na zewntrz mona podzieli na dwie grupy, stosownie do ich roli w ksztatowaniu rodowiska wietlnego, tj. kryteria bezporednie i porednie. Kryteria bezporednie to: rozkad luminancji, natenie owietlenia na polu zadania i w jego otoczeniu, rwnomierno i zrnicowanie natenia owietlenia, olnienie bezporednie, odbicia dekontrastujce i olnienie odbiciowe, wiato przeszkadzajce, owietlenie kierunkowe, modelowanie, wygld barwy i oddawanie barw, migotanie i efekty stroboskopowe oraz owietlenie awaryjne. Kryteria porednie projektowania nie ksztatuj bezporednio rodowiska wietlnego, jednake s niezbdne do stworzenia penej postaci projektu owietlenia. S to: siatka nate owietlenia, wspczynnik utrzymania, wzgldy energetyczne i utrzymywalno.
Rozkad luminancji
Rozkad luminancji w polu widzenia oddziaywuje na poziom adaptacji oczu, ktry wpywa na widzialno zdania. Waciwie dobrana (zrwnowaona) luminancja jest niezbdna, aby zapewni wzrost: ostroci widzenia, czuoci kontrastowej (rozrnianie maych wzgldnych rnic luminancji), sprawnoci funkcji ocznych (takich jak akomodacja, konwergencja, zwenie renic i ruchy oczu). Rozkad luminancji w polu widzenia wpywa rwnie na wygod widzenia. Aby j zapewni, zalecane jest unikanie nagych zmian luminancji w polu widzenia.
Natenie owietlenia na polu zadania i w jego otoczeniu
Natenie owietlenia i jego rozkad na polu zadania i w jego otoczeniu maj wpyw na to, jak szybko, bezpiecznie i wygodnie osoba spostrzega i wykonuje zadanie wzrokowe. Wszystkie wymagane wartoci natenia owietlenia s eksploatacyjnymi wartociami natenia owietlenia, ktre zapewniaj wygod widzenia, potrzeby wydolnoci widzenia i bezpieczestwa. rednie natenie owietlenia w obrbie pola zadania, na paszczynie odniesienia, ktra moe by pozioma, pionowa lub pochya, powinno by nie mniejsze ni warto wymagana, niezalenie od wieku i stanu instalacji. Wartoci wymagane natenia owietlenia ustalono dla normalnych warunkw widzenia z uwzgldnieniem nastpujcych czynnikw: psychofizjologicznych aspektw, takich jak wygoda widzenia i dobre samopoczucie, wymaga dotyczcych zada wzrokowych, ergonomii widzenia, dowiadcze praktycznych, bezpieczestwa i ekonomii. Ustalona warto natenia owietlenia moe by dostosowana, ze zmian co najmniej o jeden stopie na skali stopniowania nate owietlenia (patrz niej), jeli warunki widzenia odbiegaj od normalne zakadanych. Okoo 1,5 krotna zmiana wartoci natenia owietlenia powoduje odczucie najmniejszej znaczcej zmiany w owietleniu. Zalecana skala stopniowania nate owietlenia jest nastpujca (w lx): 5101520305075100150200300500750100015002000 Wymagane eksploatacyjne natenie owietlenia powinno by zwikszone, gdy: praca wzrokowa jest krytyczna, zadanie wzrokowe lub pracownik s w ruchu, naprawa bdw jest kosztowna, due znaczenie ma dokadno lub wysoka wydajno pracy, zdolno wzrokowa pracownika jest poniej normy, szczegy zadania maja niezwykle mae wymiary lub may kontrast,
21
zadanie wykonywanie jest w niezwykle dugim czasie. Wymagane eksploatacyjne natenie owietlenia moe by zmniejszone, gdy: - szczegy zadania maj due wymiary lub duy kontrast, - zadanie wykonywanie jest w niezwykle krtkim czasie lub przy rzadkich okazjach. Natenie owietlenia na otaczajcym polu zadania powinno by odnoszone do natenia owietlenia na polu zadania i powinno zapewnia dobrze zrwnowaony rozkad luminancji w otoczeniu. Due przestrzenne zmiany w nateniach owietlenia wok pola zadania mog prowadzi do stresu wzrokowego i niewygody widzenia. Natenia owietlenia na polach otaczajcych mog by nisze ni na polu zadania, jednake nie mog by mniejsze od wartoci podanych w tab.1 niej.
Tab.1 Natenia owietlenia na polu zadania i na polu otaczajcym
Natenia owietlenia na polu zadania [ luks ] > 500 300 200 150 50 m 100 < 50
Rwnomierno i zrnicowanie natenia owietlenia
Pole zadania powinno by moliwie najrwnomierniej owietlone. Rwnomierno natenia owietlenia na polu zadania nie powinna by mniejsza od wartoci podanych dla danego pola zadania. Rwnomierno na polach otaczajcych nie powinna by mniejsza od 0,10. W pewnych przypadkach np. torach kolejowych, zrnicowanie natenia owietlenia moe by take wanym kryterium jakoci owietlenia.
Ocena olnienia bezporedniego
Olnienie jest doznaniem spowodowanym jaskrawymi powierzchniami w obrbie pola widzenia i moe by dowiadczane jako olnienie przykre lub przeszkadzajce. Wane jest ograniczanie olnienia, aby uytkownicy unikali bdw, zmczenia i wypadkw. Szczegln uwaga jest potrzebna, aby unika olnienia, gdy kierunek patrzenia jest powyej linii horyzontu. Olnienie bezporednie od opraw owietleniowych w zewntrznej instalacji owietleniowej powinno by okrelane przy pomocy metody oceny olnienia przyjtej wg. Midzynarodowej Organizacji Owietleniowej (CIE). Wszystkie zaoenia przyjte przy okrelaniu oceny olnienia powinny by podane w dokumentacji projektu. Warto oceny olnienia dla projektu instalacji owietleniowej nie powinna przekracza wartoci granicznej GRL podanej dla danego zadania wzrokowego.
Odbicia dekontrastujce i olnienie odbiciowe
Olnienie spowodowane odbiciami od byszczcych powierzchni jest zazwyczaj znane jako odbicia dekontrastujce i olnienie odbiciowe. Odbicia wiata o duej jaskrawoci na zadaniu wzrokowym mog zmieni widzialno zadania, zazwyczaj istotnie. Zjawiska te mona ograniczy lub zredukowa poprzez: odpowiednie usytuowanie opraw i miejsc pracy, wykoczenie powierzchni (np. powierzchnie matowe), ograniczenie luminancji opraw, wzrost wieccej powierzchni oprawy.
wiato przeszkadzajce
Aby ochrania i wzmacnia rodowisko pory nocnej konieczne staje si ograniczanie wiata przeszkadzajcego (znanego take jako wiato zanieczyszczajce), ktre moe stwarza fizjologiczne i ekologiczne problemy dla otoczenia i ludzi (zdj. 1). Granice przeszkadzajcego wiata od zewntrznej instalacji owietleniowej w celu zminimalizowania niewaciwych oddziaywa tego wiata na ludzi, roliny i zwierzta podano w stosownych tablicach omawianej normy.
22
Zdj. 1 Dom Studencki Riviera w Warszawie stwarza zagroenia dla zdrowia studentw. W dzie brakuje wiata naturalnego, natomiast noc wiato sztuczne z zewntrz zakca sen.
Owietlenie kierunkowe moe by uyte w celu intensywnego owietlenia obiektw, podkrelenia faktury i poprawienia wygldu ludzi. Takie owietlanie okrela si terminem modelowanie. Modelowanie jest uzyskiwaniem rwnowagi miedzy wiatem rozproszonym, a kierunkowym. Rwnowaga ta jest obowizujcym kryterium jakoci owietlenia niemal we wszystkich zastosowaniach. Osoby i obiekty powinny by owietlone w taki sposb, aby formy i faktury byy widoczne wyrazicie z odczuciem przyjemnoci. Dzieje si to wtedy, gdy wiato pada gwnie z jednego kierunku; wwczas cienie, istotne dla dobrego modelowania, s tworzone bez powodowania dezorientacji. Zaleca si, aby owietlenie nie byo nadmiernie kierunkowe, gdy wtedy powstaj zbyt ostre cienie. Owietlenie z okrelonego kierunku moe podkrela szczegy w obrbie zadania wzrokowego, zwikszajc ich widzialno, i moe uatwia wykonywanie zadania.
Aspekty barwy: wygld barwy i oddawanie barw
Jakoci barwy blisko biaego wiata lamp s okrelane dwiema cechami: wygldem barwy samych lamp oraz zdolnoci do oddawania barw, wpywajc na wygld barw obiektw i osb owietlonych przez lampy. Te dwie cechy naley rozwaa oddzielnie. Wygld barwy lamp odnosi si do widocznej barwy (chromatycznoci) wiata emitowanego. Jest on okrelany liczbowo przez temperatur barwow najblisz (TCP). Wygld ten opisano w sposb podany w tab. 2.
Tab.2 Wygld barwy lamp i temperatura barwowa najblisza
Temperatura barwowa najblisza, TCP [ K ] poniej 3300 od 3300 do 5300 Powyej 5300
Wybr wygldu barwy jest kwesti psychologii, estetyki i tego, co moe by rozwaane jako naturalno. Oprawy zewntrzne z rnobarwnymi rdami LED, oferuj szerszy zakres wygldu barwy, ni oprawy tradycyjne (zdj. 2).
23
4300 K
3200 K
Zdj. 2 Przykad opraw ze rdami wiata LED. Z lewej, oprawa CityWing (Philips) o zmiennej temperaturze barwowej (od 2700 K do 4300 K). Z prawej, oprawa Ecoled (Instytut Elektrotechniki).
2700 K
Dla wydolnoci wzrokowej, odczu wygody i dobrego samopoczucia wane jest, aby barwy w otoczeniu, barwy obiektw i ludzkiej skry byy oddawane naturalnie, waciwie i w taki sposb, ktry powoduje, e ludzie wygldaj atrakcyjnie i zdrowo. W celu obiektywnego okrelenia waciwoci oddawania barw rda wiata wprowadzono oglny wskanik oddawania barw Ra. Maksymalna warto Ra wynosi 100. Liczba ta maleje wraz ze spadkiem jakoci oddawania barw. Barwy bezpieczestwa powinny by zawsze rozpoznawalne jako takie i dlatego rda wiata powinny mie wskanik oddawania barw > 20.
Migotanie i efekty stroboskopowe
Migotanie powoduje dekoncentracj i moe wywoywa fizjologiczne skutki takie jak bl gowy. Efekty stroboskopowe mog wywoywa niebezpieczne sytuacje w wyniku zmian w postrzeganiu maszynowych ruchw obrotowych lub postpowo-zwrotnych. Systemy owietleniowe powinny by tak projektowane, aby unika migotania i efektw stroboskopowych. Zazwyczaj mona to osign przy pomocy rodkw technicznych poprzez wybr typu lampy (np. lampy wyadowcze, ktre dziaaj przy wysokich czstotliwociach).
Owietlenie awaryjne
Owietlenie awaryjne powinno by zapewnione, aby funkcjonowa w sytuacji uszkodzenia zasilania podstawowego systemu owietleniowego.
Siatka nate owietlenia
Na polach zadania i w otoczeniu naley tworzy system siatkowy w celu wskazania punktw, dla ktrych oblicza si wartoci nate owietlenia oraz przeprowadza si weryfikacj. Zaleca si m.in. tworzenie siatek zblionych do kwadratu o oczkach, w ktrych stosunek dugoci do szerokoci mieci si midzy 0,5 i 2.
24
Wspczynnik utrzymania
Zaleca si, aby projekt owietlenia by opracowany z uwzgldnieniem wspczynnika utrzymania o wartoci obliczonej dla wybranego sprztu owietleniowego, warunkw rodowiska i przyjtego planu konserwacji, jak okrelono w publikacji CIE 154:2003.Warto wspczynnika utrzymania zaley od charakterystyk eksploatacyjnych lamp i urzdze zasilajcych, opraw owietleniowych, rodowiska i planu konserwacji. Projektant powinien ustali wspczynnik utrzymania i poda wszystkie zaoenia uzasadniajce jego warto, okreli sprzt owietleniowy odpowiedni dla warunkw rodowiska, przygotowa wyczerpujcy plan konserwacji owietlenia zawierajcy czstotliwoci wymiany lamp i czyszczenia opraw oraz metod czyszczenia.
Wzgldy energetyczne
Zaleca si, aby instalacja owietleniowa speniaa wymagania owietleniowe dla danej strefy bez marnotrawienia energii. Jednake istotne jest, aby zuycie energii elektrycznej nie ogranicza kosztem obnienia wymaganych cech owietlenia. Std wynika konieczno rozwaania trafnoci systemu owietlenia, sprztu i sterowania. Niej na zdj. 3 i 4, 5, 6 i 7, przedstawiono przykady efektywnego owietlenia zewntrznego ze szczeglnym uwzgldnieniem owietlenia LED.
Zdj. 3 i 4 Asymetryczny projektor Troika (Thorn) jest efektywnym urzdzeniem do owietlania rozlegych terenw zewntrznych. Przystosowany jest do lamp wyadowczych 250W-600W, znajdujcych si na ruchomej oprawce, co umoliwia zmiany w rozkadzie wiata. Paski kosz ogranicza zanieczyszczenia wiatem.
25
Zdj. 5 Energy Research Institute B.V. z Holandii opracowuje systemy owietlenia LED dla ulic, konkurujce z owietleniem sodowym
Zdj. 6 i 7 Przykad efektywnego owietlenia promenady w Splicie (Chorwacja) przy pomocy innowacyjnych opraw LED Riva (Schreder)
Utrzymywalno
Konieczne jest rozwaenie utrzymywalnoci instalacji owietleniowej stosownie do warunkw rodowiska. Wybrany sprzt owietleniowy powinien uwzgldnia ten cel.
Weryfikacja projektu owietlenia
Weryfikacja instalacji owietleniowej powinna by wykonana poprzez pomiar, obliczenia lub sprawdzenie danych. Podstawowymi przedmiotami weryfikacji projektu s: natenie i rwnomierno owietlenia, ocena olnienia, wskanik oddawania barw i wiato przeszkadzajce.
26
Mgr in. Julian Wiatr WYSZE HARMONICZNE PRZYCZYN ZWIKSZONEGO ZAGROENIA POAROWEGO W INSTALACJACH ELEKTRYCZNYCH
Wojskowe Biuro Studiw Projektw Budowlanych I Lotniskowych W Warszawie Miesicznik elektro.info
Czsto spotykane w praktyce prdy zmienne nie maj przebiegu dokadnie sinusoidalnego i w wikszym lub w mniejszym stopniu odbiegaj od niego. Przyczyny tego mog tkwi zarwno w rdach prdu jak i w odbiornikach. W idealnym bez zakceniowym systemie zasilania, przebieg prdu oraz napicia zasilajcego posiada charakter sinusoidalny. W przypadku, gdy w systemie zasilania wystpuj odbiorniki nieliniowe, przebiegi czasowe prdu i napicia zostaj odksztacone od sinusoidy. Najprostszym przykadem moe by prostownik penookresowy z kondensatorem, ktry przedstawia
rysunek 1.
c)
W praktyce kade urzdzenie elektroniczne, energoelektroniczne lub energooszczdna oprawa owietleniowa powoduje przepyw prdu o ksztacie znacznie odbiegajcym od sinusoidy. Powszechno stosowania tych urzdze powoduje, e odbiorniki liniowe zostaj powoli wypierane z eksploatacji przez co problem przebiegw odksztaconych sta si zjawiskiem powszechnym. Zgodnie z elementarn teori Fouriera, kady okresowy przebieg niesinusoidalny mona przedstawi w postaci sumy skadowych wielkoci: jednej niezalenej od czasu A0, nazywanej rwnie skadow sta i szeregu skadowych sinusoid o rnych czstotliwociach wynoszcych cakowit krotno czstotliwoci wielkoci okresowej. Przebieg ten zwany szeregiem Fouriera mona zapisa w nastpujcy sposb:
Rysunek 1: schemat prostownika penookresowego i przebiegi czasowe prdu i napicia a) schemat prostownika bez kondensatora b) schemat prostownika z kondensatorem c) przebiegi czasowe prdu i napicia odpowiednio dla ukadu bez kondensatora i z kondensatorem
Mgr in. Julian Wiatr WYSZE HARMONICZNE PRZYCZYN ZWIKSZONEGO ZAGROENIA POAROWEGO W INSTALACJACH ELEKTRYCZNYCH
27
f (t ) = gdzie :
A0 + 2
n =1
( B k cos n t + C k sin n t )
= 2 f =
A0 = Bk = C = 2 T 2 T 2 T
T
2 pulsacja T
0 T
f ( t ) dt f ( t ) cos ( n t ) dt f ( t ) sin ( n t ) dt
0 T
okresowy
f czstotliwo A0 skadowa staa Bk; Ck- wspczynniki szeregu Fouriera Sinusoid skadow, ktrej okres jest rwny okresowi krzywej odksztaconej nazywamy sinusoid podstawow lub pierwsz harmoniczn. Nastpne sinusoidy skadowe nazywaj si harmonicznymi wyszymi, a wic harmoniczn drug, trzeci itd. Czstotliwoci sinusoid skadowych s pewn cakowit wielokrotnoci czstotliwoci podstawowej. Czstotliwoci skadowych harmonicznych tworz postp arytmetyczny np., jeeli czstotliwo danego urzdzenia wynosi 220kHz to harmonicznymi wyszymi s druga harmoniczna wynoszca 2 x 220kHz = 440kHz, trzecia harmoniczna 3 x 220kHz = 660kHz, czwarta harmoniczna 4 x 220kHz = 880kHz. W przypadku czstotliwoci sieci zasilajcej wynoszcej 50 Hz, wysze harmoniczne wynosz odpowiednio: 100 Hz; 150 Hz; 200 Hz; 250 Hz 300 Hz itd. Potwierdzenie powyszych zalenoci matematycznych zostanie przedstawione na prostym przebiegu prostoktnym przedstawionym na rysunku 2. Rozpatrzmy przykad przebiegu napicia o ksztacie fali prostoktnej przedstawionego na rysunku 2 a. Rozkad na szereg Fouriera naley wykona zgodnie z wczeniej podanymi wzorami:
+ ti
Ck =
2 U i sin (n t ) dt = 0 T i t
2
gdzie : K= ti T
28
Mgr in. Julian Wiatr WYSZE HARMONICZNE PRZYCZYN ZWIKSZONEGO ZAGROENIA POAROWEGO W INSTALACJACH ELEKTRYCZNYCH
Uo 0,5Ui UWAGA!
Um1 0,64Ui
Um2 0
Um3 -0,21Ui
Um4 0
Um5 0,13Ui
Um6 0
Um7 -0,0Ui
Um8 0
Um9 0,07Ui
Znak ujemny oznacza przesunicie o 1800 w stosunku o fazy pierwszej harmonicznej. Przebiegi czasowe pierwszych dziewiciu harmonicznych przedstawia rysunek 2b, natomiast na rysunku 2c przedstawiono sumowanie poszczeglnych harmonicznych. Suma zaledwie pierwszych dziewiciu harmonicznych pozwala okreli ksztat podstawowego przebiegu. Sumowanie nastpnych harmonicznych doprowadzi do pierwotnego ksztatu analizowanego przebiegu. Z przedstawionego przykadu wynika, e amplituda kadej nastpnej harmonicznej jest mniejsza jak poprzedniej, natomiast czstotliwo ronie wraz ze wzrostem numeru kadej kolejnej harmonicznej.
Przebieg prostoktny zosta przyjty ze wzgldu na prostot i dobre wartoci dydaktyczne. Uzyskane wartoci amplitud poszczeglnych skadowych szeregu pozwalaj wykreli widmo analizowanego przebiegu, w ktrym poszczeglne prki s przyporzdkowane okrelonej czstotliwoci stanowicej wielokrotno czstotliwoci przebiegu f(t) zwanej harmoniczn podstawow. Natomiast przedstawiona ma rysunku 2c geometryczna suma poszczeglnych sinusoid obrazujcych przebieg kolejnych harmonicznych stanowi potwierdzenie matematycznej teorii szeregu Fouriera. Widmo kadego niesinusoidalnego przebiegu posiada nieskoczenie wiele harmonicznych, w ktrych amplituda maleje wraz ze wzrostem numeru prka (czstotliwoci). Na rysunku 3 kady prek odpowiada amplitudzie okrelonej harmonicznej. Na osi odcitych prki zostay przyporzdkowane czstotliwoci waciwej dla danej harmonicznej. Obwiednia zostaa naniesiona w celach dydaktycznych dla przedstawienia funkcji, ktra opisuje zmienno amplitud poszczeglnych harmonicznych w zalenoci od czstotliwoci. Czsto w rnych opracowania poszczeglne prki przedstawia si jako dodatnie. Natomiast w niniejszym opracowani widmo zostao przedstawione z uwzgldnieniem znaku poszczeglnych harmonicznych, ktry w rzeczywistoci oznacza przesunicie w stosunku do pierwszej harmonicznej o kt 900.
Mgr in. Julian Wiatr WYSZE HARMONICZNE PRZYCZYN ZWIKSZONEGO ZAGROENIA POAROWEGO W INSTALACJACH ELEKTRYCZNYCH
29
Rysunek 3: Widmo analizowanego przebiegu prostoktnego ( w dostpnych publikacjach widmo jest rysowane bez uwzgldniania znaku poszczeglnych harmonicznych Poszczeglne prki rysowane s jako dodatnie, na rysunku uwzgldniono znak harmonicznych dla celw dydaktycznych) A B C
Rysunek 4: Przykady przebiegw prdw odksztaconych: A-a) pojedyncza rura fluoroscencyjna A -b) rury w ukadzie antystroboskopowym A-c) lampa rtciowa; B-a) telewizor czarno-bay; B-b) telewizor kolorowy B-c) radioodbiornik; C) przebiegi prdw lampy arowej 150 W sterowanej tyrystorem przy rnych ktach wyzwalania: a) pobr mocy 151,8 W; b) pobr mocy 103,4 W; c) pobr mocy 55,0 W; d) pobr mocy 28,6 W
A=
Am 2
mona zatem warto skuteczna odnie do dowolnej harmonicznej i zapisa w postaci oglnego wyraenia:
An =
Amn 2
;gdzie: n =1; 2; 3 ..
A=
2 A02 + Amn n =1
Naley, zatem wnioskowa, e bdzie ona wiksza jak dla przebiegu sinusoidalnego.
30
Mgr in. Julian Wiatr WYSZE HARMONICZNE PRZYCZYN ZWIKSZONEGO ZAGROENIA POAROWEGO W INSTALACJACH ELEKTRYCZNYCH
Przyczyn powstawania znieksztace prdu w liniowych ukadach zasilania, ktre powoduj generowanie wyszych harmonicznych s odbiorniki nieliniowe. Prdy znieksztacone pyn od odbiornika do rda powoduj deformacj napicia zasilajcego. Stopie odksztacenia prdu lub napicia ocenia si na podstawie wspczynnika znieksztace: a) dla prdu
THDI % =
b) dla napicia
U
n=2
2 n
I1
100%
THDU % =
U
n=2
2 n
U1
100%
DI % =
In U 100% ; DU % = n 100% I1 U1
Gdzie: U1 pierwsza harmoniczna napicia I1 pierwsza harmoniczna prdu Un n-ta harmoniczna napicia In n-ta harmoniczna prdu h ostatni rzd harmonicznych przyjty do oblicze
Powyej okrelonego rzdu harmonicznych amplitudy poszczeglnych skadowych s bardzo mae, w skutek, czego do wyznaczania wspczynnikw THD wystarczy przyj wartoci amplitud znaczcych skadowych. W liniowych ukadach zasilania, zasilajcych nieliniowe odbiorniki moe doj do rezonansu na czstotliwoci okrelonej harmonicznej jeeli zostanie speniony nastpujcy warunek:
Uwaga!
n L =
1 n C
Gdzie: L indukcyjno obwodu rezonansowego w [H] C pojemno obwodu rezonansowego w [C] n nr harmonicznej przy ktrej zachodzi rezonans = 2 f - pulsacja f czstotliwo pierwszej harmonicznej (dla sieci f = 50 Hz) W przypadku rezonansu zachodzcego na czstotliwoci n-tej harmonicznej, prd pyncy ze rda jest ograniczony tylko rezystancj obwodu:
In =
Gdzie: U warto skuteczna napicia odksztaconego w [ V ] R rezystancja obwodu rezonansowego w []
U . R
Jego warto moe uzyskiwa znaczne wartoci na skutek dziaania wzmacniajcego obwodu rezonansowego. Sytuacja taka powoduje silne zagroenie dla instalacji w przypadku nieprawidowo dobranych przekrojw przewodw lub niekontrolowane dziaanie zabezpiecze. Jako przykad mona poda rezonans, jaki powstawa na jednej ze stacji pomp gdzie dochodzio do rezonansu na 41 harmonicznej i do ustalenia przyczyny nastpowao czste zadziaanie zabezpiecze. Zjawisko jest szczeglnie gronie, gdy w instalacji zasilajcej zastosowano kondensatory do kompensacji mocy biernej. Kondensatory z indukcyjnoci transformatora zasilajcego lub z indukcyjnoci przewodw mog tworzy obwd rezonansowy.
Mgr in. Julian Wiatr WYSZE HARMONICZNE PRZYCZYN ZWIKSZONEGO ZAGROENIA POAROWEGO W INSTALACJACH ELEKTRYCZNYCH
31
Zagroona jest rwnie izolacja przewodw oraz transformatorw i silnikw indukcyjnych. W przypadku przewodw zasilajcych, ktrych schemat zastpczy przedstawia rysunek 5, dla harmonicznych wyszych rzdw reaktancja pojemnoci Ci gwatownie maleje przez co zwiksza si warto prdw upywowych w instalacji. Wynika to ze wzoru na reaktancj pojemnociow:
X cn =
1 . 2 n f C
Wraz ze wzrostem numeru harmonicznej, przy staej wartoci pozostaych wartoci przedstawionych w mianowniku maleje warto Xcn. Natomiast w przypadku napi odksztaconych, ktrych deformacj powoduj prdy niesinusoidalne, rosnca warto napicia rda, przy staej wartoci konduktancji Gi powoduje rwnie zwikszenie prdu upywowego.
Rysunek 5: Schemat zastpczy elementarnego odcinka przewodu lub kabla i(t) okresowy prd odksztacony; iu prd upywowy iG prd upywu spowodowany wystpowaniem kondunktancji Gi ic prd upywu spowodowany wystpowaniem pojemnoci Ci Ri rezystancja jednostkowa; Li indukcyjno jednostkowa Ci pojemno jednostkowa; Gi kondunktancja jednostkowa X jednostkowy odcinek kabla lub przewodu
Przepywajcy prd odksztacony przez przewd lub kabel moe spowodowa nadmierne nagrzewanie zarwno samej yy przewodu a co za tym idzie - jego izolacji, (pomimo i speniony zosta warunek okrelony w normie). Przekroczenie temperatur dopuszczalnych dugotrwale podczas normalnej pracy moe spowodowa trwae uszkodzenie izolacji, utrat jej waciwoci, spowodowa znacznie szybsze zuycie oraz zwikszenie prdw upywowych, co w konsekwencji moe zwikszy zagroenie poarowe. Dzieje si tak, poniewa gwnym kryterium dopuszczalnego stanu cieplnego instalacji elektrycznej s akceptowalne wartoci temperatury poszczeglnych elementw wchodzcych w skad danej instalacji elektrycznej i dobr zabezpiecze. Dopuszczalne wartoci temperatury s zalene od wasnoci materiau, z jakiego wykonana jest instalacja, jak rwnie od wasnoci rodowiska w jego bezporednim ssiedztwie nie ma w przepisach i normach odniesienia do zjawiska wystpowania wyszych harmonicznych. Dowiadczenia wykazuj, e wraz ze wzrostem temperatury zmniejsza si wytrzymao mechaniczna materiaw przewodzcych. Zmniejszenie wytrzymaoci mechanicznej jest zalene od sposobu nagrzewania, przy nagrzewaniu krtkotrwaym wystpuje ono wyranie przy wyszych temperaturach. Umoliwia to dopuszczenie wyszych temperatur przy zwarciu ni przy obcieniu dugotrwaym. W silnikach indukcyjnych oraz transformatorach, przepyw niesinusoidalnego prdu okresowego powoduje w wyniku zjawiska histerezy magnetycznej straty energii przetwarzanej na ciepo, ktre dla transformatora mona wyrazi nastpujcym wzorem empirycznym:
Ph = h Bm M f n
i 1
Natomiast przepyw niesinusoidalnego prdu przemiennego w uzwojeniu wywouje w rdzeniu stalowym prdy wirowe powodujce powstawanie strat, ktre mona wyrazi nastpujcym wzorem empirycznym:
P = W Bm M f n W
2
i 1
Cakowite straty w silnikach transformatorach spowodowane prdami odksztaconymi s znacznie wiksze jak przy przepywie okresowych prdw sinusoidalnych i wyraaj si wzorem:
32
Mgr in. Julian Wiatr WYSZE HARMONICZNE PRZYCZYN ZWIKSZONEGO ZAGROENIA POAROWEGO W INSTALACJACH ELEKTRYCZNYCH
PFe = Ph + P = f n M ( h Bm + W Bm ) W
i 1
Gdzie:
Bm warto maksymalna indukcji w rdzeniu = 1,6 dla Bm 1T lub 2 dla Bm > 1T M masa rdzenia fn czstotliwo n-tej harmonicznej PFe cakowite straty w rdzeniu Pw straty mocy czynnej wywoane prdami wirowymi ( straty wirowe) Ph straty histerezowe Podobne zalenoci obowizuj dla silnikw indukcyjnych. Pojawienie si wyszych harmonicznych w uzwojeniach transformatorw i silnikw powoduje tak jak poprzednio nadmierne ich nagrzewanie, czsto poczone z pogorszeniem odprowadzenia ciepa. Przewody nawojowe uzwoje maszyn posiadaj izolacj, ktra pod wpywem wzrostu temperatury ulega stopniowemu nagrzewaniu, tracc przy tym swoje waciwoci, co w konsekwencji doprowadzi moe do powstania zwarcia, lub co jest rwnie niebezpieczne nadmiernego ich nagrzewania. Wysoka temperatura powierzchni maszyny moe w niekorzystnych warunkach doprowadzi do nagrzewania materiaw znajdujcych si w bezporednim jej otoczeniu. Powoduje to powstanie zarwno bezporedniego jak i poredniego zagroenia poarowego, a czsto moe te by przyczyn wybuchu mieszanin gazw lub par substancji znajdujcych si w otoczeniu maszyny. Przedstawione na rysunku 3 widmo harmonicznych pozwala rwnie na wyciagnicie wniosku, e niektre z harmonicznych maj przesunit faz (amplituda ze znakiem ujemnym). Przesunicie fazy o 1800 w stosunku do fazy pierwszej harmonicznej skutkuje zmian kierunku wirowania pola magnetycznego w silniku, w ktrym wytwarzane s te harmoniczne, co powoduje osabienie pola wypadkowego oraz drgania wirnika przenoszone na oyska. Drgania mechaniczne w oyskach powoduj szybsze ich zuywanie oraz wydzielanie temperatury to z kolei moe doprowadzi zarwno do uszkodze mechanicznych silnika, jak te doprowadzi do zatarcia oysk, unieruchomienia wirnika, nadmiernego wzrostu temperatury i przyczyni si do powstania poaru. Moc okresowych prdw niesinusoidalnych mona wyrazi nastpujcymi zalenociami:
P = U n I n cos n Q = U n I n sin n S =
n =0 n =0
U I
n =0 2 n n =0
2 n
Gdzie:
n = arctg
In warto skuteczna prdu n-tej harmonicznej Un warto skuteczna napicia n-tej harmonicznej P moc czynna Q moc bierna D moc deformacji
Cn Bn
Ponadto zachodzi rwno: , co oznacza e oprcz mocy czynnej i biernej pojawia si moc deformacji. Powoduje to, e cakowita moc zapotrzebowana przez odbiorniki nieliniowe jest wiksza jak przy zasilaniu odbiornikw liniowych o takiej samej mocy. Sytuacja ta powoduje rwnie przecienia transformatorw, ktre przy zasilania odbiornikw nieliniowych wymagaj przewymiarowania (w przypadku stosowania zespow prdotwrczych do zasilana awaryjnego moc niejednokrotnie naley zwikszy o (60 100)% w stosunku do potrzeb. Natomiast przyczanie odbiornikw nieliniowych do transformatorw znajdujcych si w eksploatacji moe powodowa dodatkowe ich przecienia mimo nie zwikszania mocy odbiornikw. Przecianie transformatora powoduje nadmierne nagrzewanie si uzwoje, co w konsekwencji moe doprowadzi do szybkiego zuycia si transformatora a nawet zaponu izolacji uzwoje oraz zaponu, a nawet wybuchu czynnika chodzcego, co zwiksza zagroenie rozprzestrzenienia si ognia.
P2 + Q2 + D2 = S 2
Mgr in. Julian Wiatr WYSZE HARMONICZNE PRZYCZYN ZWIKSZONEGO ZAGROENIA POAROWEGO W INSTALACJACH ELEKTRYCZNYCH
33
Jeeli izolacja (uzwoje silnika, transformatora) poddana jest napreniom elektrycznym bdcych skutkiem odksztaconego napicia o maksymalnej wartoci pochodnej napicia dU(t) wzgldem czasu, to przez t izolacj popynie impuls prdowy o wartoci:
dU (t ) I c = C max dt
gdzie:
Ic prd pyncy przez izolacj, C pojemno izolacji.
Z powyszych rozwaa wynika, e obwody elektryczne zasilane odksztaconym napiciem lub prdem, naraone mog by na dodatkowe przepicia i grzanie izolacji. Te zjawiska s znane jako przyczyna uszkodze silnikw i transformatorw. W przypadku zespow prdotwrczych moc deformacji moe powodowa zadziaanie automatyki zabezpieczeniowej i przerwanie dostaw energii do odbiornikw). W zasilajcych ukadach trjfazowych poczonych w gwiazd, wszystkie harmoniczne rzdu 3n ( 3;6;9;) pojawiaj si w przewodzie neutralnym, a pomidzy punktami neutralnymi odbiornika i generatora wystpuje napicie:
U 0 = U 3 + U 6 + U 9 + ..... + U 32n ,
natomiast prd w przewodzie neutralnym posiada warto wyraon oglnym wzorem:
I N = 3 I 3 + I 6 + I 9 + ..... + I 32n .
W przypadku poczenia w trjkt, harmoniczne, ktrych rzd jest podzielny przez 3, kr wzdu obwodu trjkta w skutek, czego w przewodach wystpuje prd o wartoci:
I = 3 I 1 + I 2 + I 4 + ..... .
Wszystkie harmoniczne, ktrych rzd jest podzielny przez 3 kr wzdu obwodu trjkta, nie wypywajc na zewntrz do przewodw doczonych do wierzchokw trjkta. Natomiast prdy fazowe w odbiornikach i transformatorach zasilajcych wyraaj si wzorem:
2 I f = I 1 + I 2 + I 3 + .I 4 .... . 2 2 2
Gdzie prdy w poszczeglnych wzorach stanowi warto skuteczna kadej z harmonicznych. W sieciach i instalacjach niskiego napicia stosuje si powszechnie zasilanie z transformatorw, w ktrych dolne uzwojenie nawinite jest w gwiazd. W przypadku zasilania odbiornikw niesymetrycznych, wszystkie prdy zamykaj si przewodem neutralnym, co w przypadku pojawiania si wyszych harmonicznych generowanych przez odbiorniki nieliniowe powoduje znaczny wzrost jego prdu w stosunku do wartoci w przewodach fazowych. Wysze harmoniczne wytwarzane przez odbiorniki nieliniowe s wprowadzane do instalacji odbiorczej, ktra dostarcza je do odbiornikw trjfazowych poczonych w trjkt. W odbiornikach tych trzecia harmoniczna kry wzdu uzwoje i powoduje pojawianie si dodatkowych strat, ktre powoduj grzanie si tych odbiornikw doprowadzajce do przedwczesnego ich zuycia oraz stwarzaj zwikszone zagroenie poarowe. Obrazuje to rysunek 6.
Rysunek 6: Zagroenie odbiornika trjfazowego przepywem harmonicznych generowanych przez odbiorniki teleinformatyczne
34
Mgr in. Julian Wiatr WYSZE HARMONICZNE PRZYCZYN ZWIKSZONEGO ZAGROENIA POAROWEGO W INSTALACJACH ELEKTRYCZNYCH
Wysze harmoniczne s szczeglnie niebezpieczne dla baterii kondensatorw statycznych stosowanych dla poprawy wspczynnika mocy biernej na skutek moliwoci zaistnienia rezonansu o czym wzmiankowalimy wczeniej. Zjawisko sumowania si trzeciej harmonicznej prdu oraz jej wielokrotnoci w przewodzie neutralnym wyjania rysunek 7.
Udzia trzeciej harmonicznej w przewodzie neutralnym dla wybranych przypadkw mona okreli nastpujco: a) owietlenie neonowe
IN > 0,8 IB
b) zasilacze elektroniczne
IN > 1,7 IB
W przypadku odbiornikw generujcych due prdy odksztacone stosuje si filtry wyszych harmonicznych. Filtry te mog by pasywne oraz aktywne. Filtry pasywne s znacznie tasze, przez co w niektrych przypadkach znajduj zastosowanie dla celw zmniejszenia oddziaywania na sie przez odbiorniki nieliniowe. Elementem skadowym tych filtrw s baterie kondensatorw takie same jak stosowane przy kompensacji mocy biernej. Przykad pasywnego filtra wyszych harmonicznych przedstawia rysunek 8.
Filtr taki zestrojony jest na krelona harmoniczn (dla kilku harmonicznych stosuje si kilka filtrw zestrojonych osobno dla kadej z nich). Filtr dostrojony jest do czstotliwoci rezonansowej, co powoduje przepyw duych prdw, ktre mog nagrzewa elementy filtra. Niepoprawnie dobrane elementy filtra mog pod wpywem duego prdu ulec uszkodzeniu lub zaponowi, zagraajc tym samym bezpieczestwu poarowemu rozdzielnicy lub innego pomieszczenia, w ktrym zastay zainstalowane. Podobne problemy pojawiaj si przy stosowaniu baterii kondensatorw statycznych do poprawy wspczynnika mocy biernej. Stosowanie baterii kondensatorw przy rwnolegym poczeniu z indukcyjnoci transformatora moe grozi powstaniem rezonansu, ktry powoduje przepyw due prdu znacznie wiksza jak warto
Mgr in. Julian Wiatr WYSZE HARMONICZNE PRZYCZYN ZWIKSZONEGO ZAGROENIA POAROWEGO W INSTALACJACH ELEKTRYCZNYCH
35
dopuszczalna dla kondensatora. W takim przypadku nagrzewajcy si elektrolit doprowadzi szybko do eksplozji kondensatora. Eksplodujcy kondensator moe stanowi powane zagroenie poarowe jeeli dojdzie do zapalenia si wyposaenia rozdzielnicy, w ktrej jest on zainstalowany. W celu uniknicia tego zjawiska przed instalacj baterii kondensatorw naleaoby zbada zawarto harmonicznych w miejscu planowanej instalacji. Sprawdzenie moliwoci wystpienia rezonansu na okrelonej harmonicznej mona oceni na drodze rachunkowej:
n=
gdzie:
n numer harmonicznej, przy ktrej wystpi rezonans Qk - moc baterii kondensatorw, w [Mvar] SkQ moc zwarciowa w miejscu przyczania baterii, w [MVA]
S kQ Qk
W celu uniknicia moliwoci uniknicia rezonansu naley szeregowo z bateri kondensatorw wczy dawik, ktrego zadaniem jest wprowadzenie odstrojenia od czstotliwoci rezonansowej. Dawik ten naley wymiarowa na nominaln moc biern wynoszc 5%; 7% lub 11% mocy biernej kondensatora. Wielko t nazywa si rwnie wspczynnikiem odstrojenia. Podczas doboru dawika naley zadba o to by wspczynnik odstrojenia by nie spowodowa on rezonansu na innej czstotliwoci stanowicej wielokrotno harmonicznej, dla ktrej ma wprowadza odstrojenie. Wspczynnik odstrojenia naley dobiera tak by obwd dawik-kondensator mia charakter indukcyjny dla czstotliwoci rezonansu oraz dla czstotliwoci nieco wyszych o niej. Kolejnym problemem, jaki stwarzaj wysze harmoniczne jest zjawisko naskrkowoci (Kelvina), ktre objawia si wzrostem rezystancji powierzchniowej warstwy przewodu. Zjawisko te staje si zauwaalne przy czstotliwociach ju od 350 Hz. Powodem jest wypieranie prdu do grnych warstw przewodu co powoduje niepene wykorzystanie jego przekroju. Wzrastajca rezystancja powoduje zmian rezystancji a tym samym wzrost temperatury przewodu oraz temperatury izolacji. Wraz ze wzrostem temperatury izolacji znacznemu pogorszeniu ulegaj jej waciwoci przyczyniajc si do wzrostu wartoci prdw upywowych, ktre mog w okrelonych warunkach sta si przyczyn powstania poaru. Jest to szczeglnie niebezpieczne w przypadkach ukadania przewodw na podou palnym. Innym czynnikiem stwarzajcym zagroenie poarowe jest osiadajcy kurz i py, ktry gromadzc si na powierzchni przewodu utrudnia oddawanie ciepa do otoczenia a przy duym prdzie upywowym moe ulec zapaleniu i stanowi rdo poaru. Naley, zatem powiedzie, e w przypadku nieliniowych odbiornikw wrcz koniecznym staje si filtrowanie wyszych harmonicznych. Naley je instalowa przy odbiorniku a nie na pocztku instalacji. Instalacja filtrw wyszych harmonicznych na pocztku instalacji nie neutralizuje zagroenia pochodzcego od okresowych przebiegw niesinusoidalnych generowanych przez odbiorniki nieliniowe. Mona, zatem powiedzie, e wysze harmoniczne oraz niepoprawna ich filtracja moe powodowa: a) przecienie przewodu neutralnego b) przegrzewanie transformatorw i silnikw c) przecienia baterii kondensatorw d) osabienie izolacji przewodw w instalacji oraz izolacji uzwoje transformatorw i silnikw e) zjawisko naskrkowoci f) wzrost prdw upywowych w instalacji oraz urzdzeniach elektrycznych. Wszystkie te niekorzystne zjawiska przyczyniaj si do wzrostu temperatury przewodw oraz aparatw elektrycznych powodujc ich nieprawidowa prac oraz szybsze starzenie si izolacji w konsekwencji prowadzc do wzrostu zagroenia poarowego. Podczas projektowania instalacji odbiorczej naley wszystkie te zagroenia uwzgldni przy doborze przekroju przewodw napicia nominalnego izolacji oraz podczas doboru mocy urzdze zasilajcych (transformator, generator itp.) Jedynym poprawnym sposobem eliminacji wyszych harmonicznych z sieci lub instalacji zasilajcych wydaje si stosowane filtrw aktywnych. Uproszczony schemat wraz z wyjanieniem idei pracy przedstawia
rysunek 9.
36
Mgr in. Julian Wiatr WYSZE HARMONICZNE PRZYCZYN ZWIKSZONEGO ZAGROENIA POAROWEGO W INSTALACJACH ELEKTRYCZNYCH
Naley jednak pamita, e wysze harmoniczne generowane s przez odbiorniki nieliniowe i pyn od odbiornika do rda. Sytuacja ta powoduje, e naley je instalowa tu przy odbiorniku a nie na pocztku instalacji. W warunkach rzeczywistych spenienie tego warunku moe by trudne, szczeglnie przy duych mocach odbiornikw. Zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 roku w sprawie szczegowych warunkw funkcjonowania systemu elektroenergetycznego [Dz. U. 93/2007 poz. 623] dla podmiotw zaliczonych do grupy przyczeniowej III- V ustala si dopuszczalne wzgldne wartoci napicia wyraone w procentach skadowej podstawowej harmonicznej zgodnie z ponisz tabel:
Harmoniczne nieparzyste Nie bdce krotnoci 3 bdce krotnoci 3 Warto wzgldna Warto wzgldna napicia w napicia w Rzd Rzd procentach procentach harmonicznej harmonicznej skadowej skadowej (n) (n) podstawowej (DU%) podstawowej (U%) 1 2 3 4 5 6,0 % 3 5,0 % 7 5,0 % 9 1,5 % 11 3,5 % 15 0,5 % 13 3,0 % > 15 0,5 % 17 2,0 % 19 1,5 % 23 1,5 % 25 1,5 % Harmoniczne parzyste Rzd harmonicznej (n) 5 2 4 >4 Warto wzgldna napicia w procentach skadowej podstawowej (DU%) 6 2,0 % 1,0 % 0,5 %
Wspczynnik znieksztacenia harmonicznych napicia (THDU%) obliczony dla harmonicznych do rzdu 40 nie moe by wikszy jak 8 %. Poniewa powodem znieksztace napicia zasilajcego s prdy odksztacone, w celu niedopuszczenia przedostawania si wyszych harmonicznych prdu do systemu elektroenergetycznego oraz zmniejszenia zgorzenia poarowego naley stosowa aktywne filtry wyszych harmonicznych.
Mgr in. Julian Wiatr WYSZE HARMONICZNE PRZYCZYN ZWIKSZONEGO ZAGROENIA POAROWEGO W INSTALACJACH ELEKTRYCZNYCH
37
Wstp
Bezpieczestwo elektryczne polega przede wszystkim na zapobieganiu ewentualnemu poraeniu prdem elektrycznym. Rozmaite formy ochrony fizycznej, nauka odpowiednich zachowa, rodki ostronoci stanowi podstaw, pierwsz lini dziaa na rzecz bezpieczestwa elektrycznego. Warto jednak zastanowi si nad drug lini ochrony, ktra ma na celu ratowanie ycia i zdrowia poszkodowanego, kiedy pierwsza linia zawioda i doszo do poraenia prdem elektrycznym. Tradycyjne rozwizania w zakresu praktyki pierwszej pomocy nie s wystarczajce, z uwagi na fakt, e przy poraeniu prdem elektrycznym dochodzi najczciej do zmiany czynnoci elektrycznej serca. Zmiana ta oznacza najczciej nage zatrzymanie krenia u poszkodowanego, poniewa serce pracujce w mechanizmie migotania komr lub czstoskurczu komorowego bez ttna nie jest w stanie pompowa krwi do organizmu. W takiej sytuacji poszkodowany umiera w cigu 5-10 minut. Do przywrcenia prawidowej czynnoci elektrycznej serca nie wystarczy tradycyjny masa serca i sztuczne oddychanie. Zabiegi te pozwalaj przepompowa do mzgu poszkodowanego minimaln ilo krwi, ktra opni proces mierci mzgu o kilka minut. Efektywne przywrcenie prawidowego rytmu zatokowego serca jest moliwe przez ponowne przepuszczenie przez serce poszkodowanego impulsu elektrycznego.
Defibrylacja automatyczna
Pocztki rozwiza medycznych w tym zakresie sigaj lat 60-tych ubiegego wieku. Do szybko na rynku urzdze medycznych pojawiy si aparaty o nazwie defibrylator, ktre pocztkowo trafiy do wykwalifikowanych zespow karetek pogotowia i szpitalnych oddziaw reanimacyjnych. W cigu ostatnich kilkunastu lat stay si take dostpne defibrylatory automatyczne tzw. AED (ang. Automated External Defibrillator). Sposb dziaania tych urzdze polega na automatycznej, komputerowej ocenie rytmu pracy serca poszkodowanego poprzez samoprzylepne elektrody oraz na wyjtkowo prostej obsudze urzdzenia. Defibrylatory AED korzystaj z nowoczesnej, bezpiecznej dla zdrowia dwufazowej energii defibrylacji. Dziki impulsowi podzielonemu na dwie fazy, obnia si maksymaln warto natenia prdu, ktra moe by szkodliwa dla tkanek minia sercowego.
38
Producenci defibrylatorw AED realizuj na caym wiecie, gwnie w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodnie programy publicznego dostpu do defibrylacji, inaczej PAD (ang. Public Access Defibrillation). W Polsce producentem i promotorem AED jest lider wiatowego rynku medycznego, amerykaska firma Medtronic. Jej oddzia, Physio-Control realizuje w Polsce program LIFEPAK Ratunek dla Serca. W ramach programu zostao zainstalowanych ju przeszo 600 defibrylatorw AED w Polsce.
39
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21.
Porty lotnicze i samoloty Dworce kolejowe i pocigi ekspresowe Wizienia i izby wytrzewie Centra handlowe / Hipermarkety Stadiony / Hale sportowe Kluby fitness / Baseny Zakady przemysowe Pola golfowe Schroniska turystyczne Schroniska dla bezdomnych Przychodnie Domy opieki Restauracje Kina Teatry Muzea Szkoy Sdy Kocioy Hotele Cmentarze
Pogotowie w Polsce nie prowadzi dokadnych statystyk n.t. przyczyny zgonw. W raportach Pogotowia rejestrowana jest wprawdzie pierwotna i wtrna przyczyna zgonu, ale nie zawsze wymieniane jest wrd nich Nage Zatrzymanie Krenia. Nage Zatrzymanie Krenia moe nastpi w wyniku choroby ukadu sercowo-naczyniowego, takiej jak, choroba wiecowa, dusznica, choroba niedokrwienna serca, arytmia, nadcinienie ttnicze. Nage Zatrzymanie Krenia moe take wystpi w nagych przypadkach, takich jak zawa czy atak serca, wylew krwi do mzgu, czstoskurcz, migotanie przedsionkw, lub inne nage zaburzenia rytmu serca. Czasami Nage Zatrzymanie Krenia spowodowane zaburzeniem rytmu serca wystpuje u osb, ktre nigdy wczeniej nie uskaray si na jakiekolwiek dolegliwoci ukadu sercowo-naczyniowego. Do Nagego Zatrzymania Krenia moe doj take z przyczyn oddechowych: zadawienie, zakrztuszenie, podtopienie, utonicie oraz w przypadku omdlenia, zasabnicia, utraty przytomnoci. Zagroenie Nagym Zatrzymaniem Krenia wzrasta podczas prb wysikowych, w trakcie zabiegw ze znieczuleniem, przy zagroeniu poraenia prdem elektrycznym. Do pozostaych przyczyn Nagego Zatrzymania Krenia nale: urazy, zwaszcza silne uderzenia w klatk piersiow, przedawkowanie lekw, sepsa czy udar.
40
zamontowano Lifepaka powinien zosta odpowiednio oznaczony, np. poprzez naklejki na drzwiach wejciowych. Warto zadba o waciwe zamontowanie defibrylatora w widocznym miejscu i jego wyrane oznakowanie. Nawet, jeli defibrylator ma by uyty wycznie przez grup uprawnionych osb, nie naley chowa urzdzenia do szafy. Umieszczenie defibrylatora np. w podwietlanej gablocie w holu budynku zapewni natychmiastowy dostp oraz, dodatkowo bdzie penio wan funkcj edukacyjn. Obok defibrylatora zawsze powinien znajdowa si zestaw do udzielania pierwszej pomocy zawierajcy przynajmniej maseczk do sztucznego oddychania metoda usta-usta i noyczki ratownicze do rozcicia ubrania.
Naley zapewni, aby zawsze na terenie obiektu bya osoba przeszkolona z uycia defibrylatora oraz z wykonywania podstawowych czynnoci ratujcych ycie. Takie szkolenie trwa zazwyczaj od 4 do 5 godzin. Warto wyszkoli na terenie obiektu jak najwiksz ilo osb. Najlepiej, jeli szkolenie takie obowizkowo przejd wszyscy uytkownicy obiektu. Naley skorzysta z oferty szkolenia, ktry koczy si
41
uzyskaniem certyfikatu Amerykaskiego Towarzystwa Kardiologicznego (AHA) lub Europejskiej Rady Resuscytacji (ERC). Takie szkolenia prowadzone s dla kilkuosobowych grup, z wykorzystaniem symulatorw, manekinw i akcesoriw medycznych i umoliwiaj realne przewiczenie akcji reanimacyjnej. Po dwch latach naley przeprowadzi, np. w formie multimedialnej szkolenia przypominajce. W kadym defibrylatorze AED z czasem trac wano akcesoria zuywalne. W specjalnym pakiecie oferowanym razem z programem Lifepak Ratunek dla Serca zapewniona jest 5 letnia opieka techniczna, gwarancja oraz dostp do akcesoriw zuywalnych. Natychmiast po zawiadomieniu serwisu Medtronic o przeprowadzonej akcji reanimacyjnej wysyany jest kurier, ktry przywozi urzdzenie zastpcze. Uyty defibrylator jest drobiazgowo sprawdzany, testowany i wymieniane s wszystkie niezbdne akcesoria, takie jak bateria i elektrody. Nagrany i przechowany w Lifepaku przebieg akcji reanimacyjnej jest kopiowany do pamici komputera i zapisany w pliku PDF. System opieki technicznej przypomina o wanych datach: upywie gwarancji, wanoci baterii, wanoci elektrod, szkole przypominajcych.
Korzyci
Dla uczestnikw programw PAD najwiksz korzyci jest podniesienie poziomu bezpieczestwa zdrowia i ycia osb przybywajcych w ich lokalizacji. Nie mniej, realizacja idei wczesnej defibrylacji naley do dziaa z dziedziny tzw. spoecznej odpowiedzialnoci i moe by uyta do budowy pozytywnego wizerunku. Informacje o instalacji AED s chtnie i szczegowo opisywane przez media. Osoba, ktra przeya nage zatrzymanie serca i defibrylacj powinna zosta poddana troskliwej opiece medycznej. W ramach programu Lifepak Ratunek dla Serca zapewnione s specjalistyczne konsultacje zaistniaego przypadku w Klinice Zaburze Rytmu Serca Instytutu Kardiologii w Warszawie. Wykonana analiza posuy do zaprogramowania dalszego leczenia i profilaktyki. Prawdopodobiestwo ponownego wystpienia zatrzymania serca u tej samej osoby jest duo wiksze. Pomocy po akcji reanimacyjnej moe potrzebowa take ratownik, dla ktrego przeprowadzenie zabiegu bdzie bardzo intensywnym przeyciem i stresem. Ratownikom proponowany jest tzw. debriefing, czyli rozmowa z psychologiem, ktra pozwala rozadowa napicie. Przygotowujc si do wdroenia programu naley liczy si z wydatkiem rzdu ok. 10 tysicy zotych na pokrycie wszystkich kosztw wdroenia programu, przy instalacji jednego defibrylatora. Mona skorzysta z moliwoci odroczonej patnoci ratalnej, z rnych form leasingu lub z zewntrznego finansowania przedsiwzicia ze rodkw Unii Europejskiej, ktra chtnie dotuje podobne inicjatywy.
Polskie dowiadczenie
W Polsce defibrylatory AED staj si coraz bardziej popularne. Daleko nam wci do np. Stanw Zjednoczonych, gdzie w wielu stanach istnieje obowizek wyposaania w AED kadej szkoy. Niewiele tego typu placwek w Polsce moe pochwali si takim poziomem bezpieczestwa. Do wyjtkw naley Zesp Szk nr 22 w Bydgoszczy. 13.10.2006 w placwce tej doszo do tragicznego zdarzenia. Podczas spotkania z okazji Dnia Edukacji jedna Pani poczua si le i osuna si na podog. wiadkami zdarzenia byy dzieci. Pracownicy Szkoy podjli dziaania zgodne z algorytmem postpowania w przypadku Nagego Zatrzymania Krenia. Warto zaznaczy, e pedagodzy przechodzili szkolenie z zakresu podstawowych zabiegw ratowania ycia. Zesp ratunkowy Pogotowia dotar po okoo 25 minutach od momentu zdarzenia. Lekarz stwierdzi zgon. To zdarzenie spowodowao, e Dyrekcja szkoy i nauczyciele postanowili wyposay szko w defibrylator AED. Prawdopodobnie gdyby by on wwczas na wyposaeniu placwki emerytowan, by pani dyrektor szkoy udaoby si uratowa. Szkoa, korzystajc ze wsparcia Prezydenta Bydgoszczy zwrcia si z wnioskiem o dotacj do Fundacji ORLEN Dar Serca. Dziki niej od roku w Zespole Szk nr 22 w Bydgoszczy znajduje si defibrylator AED.
42
Mgr in. Andrzej Boczkowski PRZEGLD I KONTROLA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH I INSTALACJI (URZDZE) PIORUNOCHRONNYCH W BUDYNKU
Stowarzyszenie Elektrykw Polskich Sekcja Instalacji I Urzdze Elektrycznych
Do obowizkw waciciela lub zarzdcy budynku, w zakresie utrzymania stanu technicznego instalacji elektrycznych, naley:
uczestnictwo w odbiorze technicznym instalacji po jej wykonaniu, rozbudowie, remoncie lub naprawie uczestnictwo w kontroli okresowej, przy badaniu instalacji elektrycznych w zakresie stanu sprawnoci pocze, osprztu, zabezpiecze i rodkw ochrony od porae, rezystancji izolacji przewodw oraz uziemie instalacji i aparatw sporzdzanie planw kontroli okresowych, planw napraw i wymian, zamierze remontowych oraz zapewnienie penej realizacji tych planw, systematyczna kontrola jakoci prac eksploatacyjnych (robt konserwacyjnych), zapewnienie realizacji zalece pokontrolnych, wydawanych przez upowanione do kontroli organy nadzoru budowlanego, przeprowadzanie doranej kontroli stanu technicznego instalacji elektrycznych, w przypadku zaistnienia zagroenia ycia lub zdrowia uytkownikw lokali, bezpieczestwa mienia i rodowiska, udzia w pracach zwizanych z likwidacj skutkw awarii i zakce, prowadzenie dokumentacji eksploatacyjnych instalacji elektrycznych, biece dziaanie, zapewniajce bezpieczestwo uytkowania energii elektrycznej.
Do obowizkw uytkownika lokalu, w zakresie utrzymania stanu technicznego instalacji elektrycznych naley:
udostpnianie lokalu dla wykonywania obowizkw obciajcych waciciela lub zarzdc budynku, w przypadku stwierdzenia nieprawidowoci funkcjonowania instalacji elektrycznych, niezwoczne powiadamianie waciciela lub zarzdcy budynku o tym fakcie, utrzymywanie wymaganego stanu technicznego urzdze elektrycznych w lokalu i przestrzeganie zasad bezpiecznego uytkowania energii elektrycznej, realizacja zalece pokontrolnych, okrelonych podczas oceny stanu technicznego instalacji elektrycznych obciajcych uytkownika lokalu.
Obowizek zapewnienia wymaganego stanu technicznego instalacji (urzdze) piorunochronnych w budynku, zgodnie z wymaganiami Polskiej Normy PN/E-05003, PN-IEC 61024 oraz PN-IEC 61312, obcia waciciela lub zarzdc budynku. Obowizkiem naoonym na waciciela lub zarzdc budynku, wynikajcym z ustawy Prawo Budowlane, jest uytkowanie budynku zgodnie z jego przeznaczeniem i wymaganiami ochrony rodowiska oraz utrzymywanie go w naleytym stanie technicznym i estetycznym, a take oddawanie, w czasie jego uytkowania, okresowym kontrolom, polegajcym na sprawdzeniu stanu sprawnoci technicznej i wartoci uytkowej caego budynku, estetyki budynku oraz jego otoczenia.
Mgr in. Andrzej Boczkowski PRZEGLD I KONTROLA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH I INSTALACJI (URZDZE) PIORUNOCHRONNYCH W BUDYNKU
43
Kontrole w zakresie dotyczcym instalacji elektrycznych i piorunochronnych powinny by przeprowadzane okresowo: co najmniej raz w roku, polegajce na sprawdzeniu stanu technicznej sprawnoci instalacji naraonych na szkodliwe wpywy atmosferyczne lub niszczce dziaania czynnikw wystpujcych podczas uytkowania budynku, co najmniej raz na 5 lat, polegajce na badaniu instalacji elektrycznych i piorunochronnych, w zakresie stanu sprawnoci pocze, osprztu, zabezpiecze i rodkw ochrony od porae, rezystancji izolacji przewodw oraz uziemie instalacji i aparatw. Kontrol stanu technicznego instalacji elektrycznych i piorunochronnych powinny przeprowadza osoby posiadajce kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacj odpowiednich instalacji i urzdze elektrycznych.
Kada instalacja elektryczna, podczas montau i/lub po jej wykonaniu, po kadej rozbudowie, remoncie, naprawie lub modernizacji i przebudowie, a przed przekazaniem do eksploatacji oraz okresowo w czasie jej eksploatacji, powinna by poddana badaniom, czyli ogldzinom, pomiarom i prbom. Zakres bada zosta okrelony w Polskiej Normie PN-IEC 60364-6-61.
Ogldziny naley wykona przed przystpieniem do pomiarw i prb oraz po odczeniu zasilania instalacji. W zalenoci od potrzeb naley sprawdzi, co najmniej: ochron przed poraeniem prdem elektrycznym, cznie z pomiarami odstpw, na przykad w przypadku stosowania ochrony z uyciem przegrd lub obudw, barier lub umieszczenia instalacji poza zasigiem rki. obecno przegrd ogniowych i innych rodkw zapobiegajcych rozprzestrzenianiu poaru i ochrony przed skutkami dziaania ciepa, dobr przewodw do obcialnoci prdowej i spadku napicia, dobr i nastawienie urzdze zabezpieczajcych i sygnalizacyjnych, istnienie i prawidowe umieszczenie odpowiednich urzdze odczajcych i czcych, dobr urzdze i rodkw ochrony w zalenoci od wpyww zewntrznych, oznaczenia przewodw ochronnych i neutralnych oraz ochronno-neutralnych, umieszczenie schematw, tablic ostrzegawczych lub innych podobnych informacji, oznaczenia obwodw, bezpiecznikw, cznikw, zaciskw itp., poprawno pocze przewodw, dostp do urzdze, umoliwiajcy wygod ich obsugi, identyfikacj i konserwacj. W zalenoci od potrzeb naley przeprowadzi, w miar moliwoci w nastpujcej kolejnoci, wymienione niej pomiary i prby: pomiar cigoci przewodw ochronnych, w tym gwnych i dodatkowych (miejscowych) pocze wyrwnawczych oraz pomiar rezystancji przewodw ochronnych pomiar rezystancji izolacji instalacji elektrycznej pomiar rezystancji izolacji podg i cian pomiar rezystancji uziomu sprawdzenie skutecznoci ochrony przed dotykiem porednim (ochrony przy uszkodzeniu) przez samoczynne wyczenie zasilania, sprawdzenie dziaania urzdze ochronnych rnicowoprdowych.
Kade badanie odbiorcze lub okresowe instalacji elektrycznych powinno by zakoczone protokem z przeprowadzonych bada (ogldzin, pomiarw i prb). Protok z pomiarw i prb powinien zawiera: nazw, miejsce zainstalowania oraz dane znamionowe badanych instalacji, obwodw, urzdze i aparatw, rodzaj pomiarw i prb, nazwisko osoby wykonujcej pomiary i prby, dat wykonania pomiarw i prb, spis uytych przyrzdw i ich numery,
44
Mgr in. Andrzej Boczkowski PRZEGLD I KONTROLA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH I INSTALACJI (URZDZE) PIORUNOCHRONNYCH W BUDYNKU
szkice rozmieszczenia badanych instalacji, obwodw, urzdze i aparatw, tabelaryczne zestawienie wynikw pomiarw i prb oraz ich ocen, dane o warunkach przeprowadzenia pomiarw i prb (szczeglnie wane przy pomiarach uziemie), wnioski i zalecenia wynikajce z pomiarw i prb. Obowizki kierownika (wykonawcy) robt elektrycznych w zakresie przygotowania instalacji elektrycznych i instalacji (urzdze) piorunochronnych do odbioru. Kierownik robt elektrycznych w budynku zobowizany jest do: zgaszania inwestorowi do sprawdzenia lub dokonania odbioru wykonanych robt ulegajcych w dalszym etapie zakryciu, zapewnienia dokonania bada instalacji elektrycznych i piorunochronnych w budynku przed zgoszeniem ich do odbioru, przygotowania dokumentacji powykonawczej instalacji elektrycznych i piorunochronnych w budynku, uzupenionych o wszelkie pniejsze zmiany, jakie zostay wniesione w trakcie budowy, zgoszenia do odbioru kocowego instalacji elektrycznych i piorunochronnych w budynku. Zgoszenie to powinno by dokonane odpowiednim wpisem do dziennika budowy: uczestniczenia w czynnociach odbioru, przekazania inwestorowi owiadczenia o zgodnoci wykonania instalacji elektrycznych i piorunochronnych z projektem technicznym, warunkami przyczenia do sieci elektroenergetycznej, przepisami techniczno-budowlanymi oraz zasadami wiedzy technicznej, usunicia stwierdzonych przez komisj wad i usterek.
Mgr in. Andrzej Boczkowski PRZEGLD I KONTROLA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH I INSTALACJI (URZDZE) PIORUNOCHRONNYCH W BUDYNKU
45
Wzory protokw z przeprowadzonych bada instalacji elektrycznych PROTOK BADA ODBIORCZYCH INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH
1. OBIEKT BADANY (nazwa, adres) ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ 2. CZONKOWIE KOMISJI (imi, nazwisko, stanowisko) 1.1. ............................................................................................................................ 1.2. ............................................................................................................................ 1.3. ............................................................................................................................ 1.4. ............................................................................................................................ 1.5. ............................................................................................................................ 3. 4. BADANIA ODBIORCZE WYKONANO W OKRESIE od ................. do .................... OCENA BADA ODBIORCZYCH: 4.1. Ogldziny wedug tablicy I oglny wynik: DODATNI/UJEMNY 4.2. Pomiary i prby wedug tablicy II oglny wynik: DODATNI/UJEMNY 4.3. Badania odbiorcze oglny wynik: DODATNI/UJEMNY 5. 6. DECYZJA. Poniewa oglny wynik bada odbiorczych jest: UWAGI.......................................................................................................................... DODATNI/UJEMNY, obiekt MONA/NIE MONA przekaza do eksploatacji. ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... 7. PODPISY CZONKW KOMISJI 1. .......... 2. 3. 4. 5. ........................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... Data:...........................................
Miejscowo:..................................................
Tablica I
46
Mgr in. Andrzej Boczkowski PRZEGLD I KONTROLA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH I INSTALACJI (URZDZE) PIORUNOCHRONNYCH W BUDYNKU
PN-IEC 60364-4-45:1999 PN-IEC 60364-4-43:1999 PN-IEC 60364-4-473:1999 PN-IEC 60364-5-51:2000 PN-IEC 60364-5-53:2000 PN-IEC 60364-5-537:1999 PN-IEC 60364-4-46:1999 PN-IEC 60364-5-537:1999 PN-EN 61293:2000 PN-IEC 60364-3:2000 PN-IEC 60364-4-443:1999 PN-IEC 60364-5-51:2000 PN-IEC 60364-5-54:1999 PN-EN 60445:2002 PN-EN 60446:2004 PN-HD 308 S2:2007 PN-92/N-01256-02 PN-88/E-08501 PN-IEC 60364-5-51:2000 PN-IEC 60038:1999 PN-EN 60617-6:2002(U) PN-EN 60617-7:2002(U) PN-EN-60617-11:2002(U) PN-IEC 60364-5-51:2000 PN-EN 60617-6:2002(U) PN-EN 60617-7:2002(U) PN-EN 60617-11:2002(U) PN-EN PN-EN PN-EN PN-EN PN-EN 60998-1:2001 60998-2-1:2001 60998-2-2:1999 60999-1:2002 61210:2000
5.
6. 7.
8.
9.
Sprawdzenie prawidowego i wymaganego umieszczania schematw, tablic ostrzegawczych lub innych podobnych informacji
DODATNIA UJEMNA
10.
DODATNIA UJEMNA
11.
12.
Oglny wynik ogldzin: DODATNI/UJEMNY Podpisy czonkw Komisji: 1. 2. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ......................................................................................................................... Miejscowo:..................................
Tablica II
3.
Data:
Mgr in. Andrzej Boczkowski PRZEGLD I KONTROLA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH I INSTALACJI (URZDZE) PIORUNOCHRONNYCH W BUDYNKU
47
1.
PN-IEC 60364-6-61,p.612.3 PN-IEC 60364-6-61,p.612.4 PN-IEC 60364-6-61,p.612.3 PN-IEC 60364-6-61,p.612.6.2 PN-IEC 60364-6-61,p.612.6.3 PN-IEC 60364-6-61,p.612.5 PN-IEC 60364-4-41,p.413.3 PN-IEC 60364-6-61,p.612.6 PN-IEC 60364-6-61,p.612.7 PN-IEC 60364 6-61,p.612.8 PN-E-04700:1998/Az1:2000 PN-IEC 60364-6-61,p.612.9 PN-IEC 60364-4-42:1999 PN-IEC 60364-4-45:1999
Oglny wynik pomiarw i prb: DODATNI/UJEMNY Podpisy czonkw Komisji: 1.2..3. Miejscowo:.. Data:.
Tablica III
48
Mgr in. Andrzej Boczkowski PRZEGLD I KONTROLA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH I INSTALACJI (URZDZE) PIORUNOCHRONNYCH W BUDYNKU
Lp
Typ zabezpiecze
In [A]
Ia [A]
ZS pom []
ZS dop []
gdzie: Uo napicie fazowe sieci UL napicie dotykowe dopuszczalne dugotrwae ta maksymalny czas wyczenia In prd znamionowy urzdzenia zabezpieczajcego Ia prd zapewniajcy samoczynne wyczenie ZS pom. impedancja ptli zwarciowej pomierzona ZS dop. impedancja ptli zwarciowej dopuszczalna, wynikajca z zastosowanego zabezpieczenia Przyrzdy pomiarowe: Lp. Nazwa przyrzdu 1 2 3 4
Producent
Typ
Nr fabr.
Uwagi ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ Wnioski .................................................................................................................................. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ Pomiary przeprowadzi: .................................... Protok sprawdzi: ............................................... Protok otrzyma: ..........................................
Tablica IV
Mgr in. Andrzej Boczkowski PRZEGLD I KONTROLA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH I INSTALACJI (URZDZE) PIORUNOCHRONNYCH W BUDYNKU
49
Producent
Typ
Nr fabr.
Uwagi:................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Wnioski: ...................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Pomiary przeprowadzi: Protok sprawdzi: ....................................... .................................................. Protok otrzyma: ............................................
Tablica V
50
Mgr in. Andrzej Boczkowski PRZEGLD I KONTROLA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH I INSTALACJI (URZDZE) PIORUNOCHRONNYCH W BUDYNKU
Szkic rozmieszczenia badanych obwodw i urzdze elektrycznych przedstawiono na rys.: lub zastosowano symbole zgodne z dokumentacj, jednoznacznie identyfikujce obiekty.
Rezystancja w [M]
Lp.
L1L2
L1L3
L2L3
L1-N
L2-N
L3-N
L1PE/ PEN
L2PE/ PEN
L3PE/ PEN
N-PE
Uwagi: ................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Wnioski: ................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Pomiary przeprowadzi: ....................................... Protok sprawdzi: .................................................. Protok otrzyma: ............................................
Tablica VI
Mgr in. Andrzej Boczkowski PRZEGLD I KONTROLA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH I INSTALACJI (URZDZE) PIORUNOCHRONNYCH W BUDYNKU
51
PROTOK NR ........... Z POMIARW REZYSTANCJI UZIOMW (Nazwa firmy wykonujcej pomiary) Z DNIA.................................. R. Zleceniodawca: Obiekt:. Warunki pomiaru: Data pomiaru: Metoda pomiaru:.. Przyrzdy pomiarowe: Pogoda w dniu pomiaru: W dniach poprzednich: Uziomy:.. Rodzaj gruntu: Stan wilgotnoci gruntu: Rodzaj uziomw:
Szkic rozmieszczenia badanych uziomw przedstawiono na rys:... lub zastosowano symbole zgodne z dokumentacj, jednoznacznie identyfikujce obiekty. Lp. Rodzaj uziomu Spenione wymagania Rezystancja uziomw w [] oraz symbol przepisw zmierzona dopuszczalna zgodny z tak/nie dokumentacj 1 2 3 4 Uwagi: Wnioski:. Pomiary przeprowadzi: ....................................... Protok sprawdzi: .................................................. Protok otrzyma: ............................................
Tablica VII
52
Mgr in. Andrzej Boczkowski PRZEGLD I KONTROLA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH I INSTALACJI (URZDZE) PIORUNOCHRONNYCH W BUDYNKU
BADANIA TECHNICZNE I POMIARY KONTROLNE URZDZENIA PIORUNOCHRONNEGO Rozrnia si trzy rodzaje bada kontrolnych: midzyoperacyjne (w czasie budowy obiektu), odbiorcze, eksploatacyjne (okresowe). W zalenoci od rodzaju i przeznaczenia urzdzenia piorunochronnego badania powinny obejmowa: ogldziny zbrojenia fundamentw lub sztucznych uziomw fundamentowych przed zalaniem betonem, ogldziny czci nadziemnej, sprawdzenie cigoci galwanicznej, pomiary rezystancji uziemienia, ogldziny elementw uziemienia (po ich odkopaniu lub przed zasypaniem), ogldziny elementw ochrony wewntrznej, sprawdzenie stanu technicznego ogranicznikw przepi, sprawdzenie cigoci pocze wyrwnawczych, sprawdzenie odstpw izolacyjnych. Ogldziny dotycz sprawdzania: zgodnoci rozmieszczenia poszczeglnych elementw urzdzenia piorunochronnego, wymiarw uytych materiaw, rodzajw pocze. Sprawdzanie cigoci galwanicznej powinno by wykonane przy uyciu omomierza przyczonego z jednej strony do zwodw, a z drugiej do wybranych przewodw urzdzenia piorunochronnego. Pomiary rezystancji uziemienia powinny by wykonywane przy zastosowaniu metody technicznej. Ogldziny elementw uziemienia powinny by wykonywane dla 10% uziomw oraz ich przewodw uziemiajcych; wyboru badanych uziomw naley dokona losowo. W przypadku, gdy stopie korozji nie przekracza 40% przekroju jakiegokolwiek elementu, mona te elementy pokry farbami tlenkowymi przewodzcymi lub pprzewodzcymi, w celu umoliwienia dalszego ich uytkowania, zgodnie z obowizujcymi przepisami. W przypadku stwierdzenia stopnia korozji, przekraczajcego 40% przekroju jakiegokolwiek elementu, naley ten element wymieni na nowy. Kady obiekt budowlany, podlegajcy ochronie odgromowej powinien posiada metryk urzdzenia piorunochronnego.
Mgr in. Andrzej Boczkowski PRZEGLD I KONTROLA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH I INSTALACJI (URZDZE) PIORUNOCHRONNYCH W BUDYNKU
53
Tablica VIII
54
Mgr in. Andrzej Boczkowski PRZEGLD I KONTROLA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH I INSTALACJI (URZDZE) PIORUNOCHRONNYCH W BUDYNKU
Badania urzdzenia piorunochronnego powinny by wykonane nie rzadziej ni to przewiduj przepisy dla danego rodzaju obiektw. Badania te powinny obejmowa czynnoci wyszczeglnione w protokle bada urzdzenia piorunochronnego. PROTOK BADA URZDZENIA PIORUNOCHRONNEGO
1. Obiekt budowlany (miejsce pooenia, adres i ewentualnie nazwa): .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 2. Czonkowie komisji (nazwisko, imi, adres):
.................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 3. Badanie ochrony zewntrznej: ............................................................................................ 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 4. Ogldziny elementw ochrony zewntrznej: .......................................................... Sprawdzenie wymiarw: ......................................................................................... Sprawdzenie cigoci pocze: ............................................................................. Sprawdzenie stanu uziomw: .................................................................................. Pomiar rezystancji uziemienia: ................................................................................
Badanie ochrony wewntrznej: ............................................................................................. 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. Ogldziny elementw ochrony wewntrznej: ........................................................... Sprawdzenie stanu technicznego urzdze ochrony przeciwprzepiciowej (ogranicznikw przepi): ................................................................................................ Sprawdzenie cigoci pocze wyrwnawczych: ................................................... Sprawdzenie odstpw izolacyjnych: ....................................................................... Uzna urzdzenie piorunochronne za zgodne z obowizujcymi przepisami
5.
.................................................................................................................................................... 5.2. Uzna urzdzenie piorunochronne za nie zgodne z obowizujcymi z nastpujcych powodw: .................................................................................................................................................... 5.3. Zaleca si wykona nastpujce prace naprawcze: .................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... Data:.......................................... Podpisy czonkw komisji
przepisami,
Tablica IX
Mgr in. Andrzej Boczkowski PRZEGLD I KONTROLA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH I INSTALACJI (URZDZE) PIORUNOCHRONNYCH W BUDYNKU
55
certyfikaty lub deklaracje zgodnoci, wydane dla wyrobw stosowanych w urzdzeniach piorunochronnych.
56
Mgr in. Andrzej Boczkowski PRZEGLD I KONTROLA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH I INSTALACJI (URZDZE) PIORUNOCHRONNYCH W BUDYNKU
57