Narodowy Bank Polski Departament Systemu Patniczego

Analiza funkcjonowania opaty interchange w transakcjach bezgotwkowych na rynku polskim

Warszawa, stycze 2012 r.

SPIS TRECI

Wprowadzenie ..................................................................................................................... 4 Rozdzia 1. Charakterystyka rynku kart patniczych ......................................................... 6 1.1. Rodzaje kart patniczych ......................................................................................... 6 1.2. Systemy kart patniczych ......................................................................................... 8 1.2.1. Rodzaje systemw i modele biznesowe ............................................................... 8 1.2.2. Przykady systemw ...........................................................................................10 1.3. Znaczenie rynku kart patniczych dla jego uczestnikw oraz rozwoju obrotu bezgotwkowego ...................................................................................................11 Rozdzia 2. Rozwj rynku kart patniczych w Polsce na tle innych krajw ....................17 2.1. Wybrane wskaniki rozwoju polskiego rynku kart patniczych .................................17 2.2. Wybrane wskaniki rozwoju rynku kart patniczych Polska na tle innych krajw UE ..............................................................................................................22 Rozdzia 3. Uwarunkowania rozwoju rynku kart patniczych w Polsce ..........................26 3.1. SEPA .....................................................................................................................26 3.2. Dyrektywa w sprawie usug patniczych ..................................................................29 3.3. Ustawa o usugach patniczych...............................................................................30 3.4. Organizacje kart patniczych w Polsce....................................................................31 3.4.1. Program Kart VISA zapacisz wszdzie ..........................................................31 3.4.2. Program Innovation for Poland .........................................................................32 3.5. Polityka Komisji Europejskiej i Europejskiego Banku Centralnego odnonie opaty interchange .................................................................................................32 3.5.1. Dziaania Komisji Europejskiej ............................................................................32 3.5.2. Dziaania Europejskiego Banku Centralnego ......................................................39 Rozdzia 4. Charakterystyka opaty interchange ..............................................................43 4.1. Definicja opaty interchange ...................................................................................43 4.2. Schemat opat na rynku kart patniczych ................................................................44 4.3. Uzasadnienie wprowadzenia opaty interchange z punktu widzenia organizacji patniczych .............................................................................................................47 4.4. Koncepcje ekonomiczne dotyczce rynku kart patniczych .....................................48 Rozdzia 5. Wysoko opat interchange i innych opat wystpujcych na rynku polskim ............................................................................................................50 5.1. Stawki opat interchange w ramach systemu Visa ..................................................50 5.1.1. Stawki transgraniczne .........................................................................................50 5.1.2. Stawki krajowe ....................................................................................................52 5.2. Stawki opat interchange w ramach systemu MasterCard.......................................55 5.2.1. Stawki transgraniczne .........................................................................................55 5.2.2. Stawki krajowe ....................................................................................................57 5.3. Porwnanie stawek opat interchange Visa i MasterCard na rynku europejskim .....60 5.4. Porwnanie stawek opat interchange Visa i MasterCard na rynku polskim ............62 5.5. Stawki opat akceptanta na rynku polskim ..............................................................65 5.6. Inne opaty determinujce wysoko opat akceptanta ...........................................66

Rozdzia 6. Problematyka opaty interchange w Polsce ..................................................68 6.1. Decyzja UOKiK ......................................................................................................68 6.2. Raport NBP o opacie interchange w 2007 r. ..........................................................70 6.3. Program rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2011-2013 ................72 6.4. Prace parlamentarne zwizane z ustaw o usugach patniczych ...........................75 6.5. Dziaania Rady ds. Systemu Patniczego przy NBP i powstanie Zespou Roboczego ds. Opaty Interchange ........................................................................82 Rozdzia 7. Przykady krajw, w ktrych dokonano zmian w zakresie wysokoci lub sposobu ustalania opaty interchange ....................................................83 7.1. Wgry.....................................................................................................................83 7.2. Hiszpania ...............................................................................................................85 7.3. Australia .................................................................................................................87 7.4. Stany Zjednoczone.................................................................................................91 Rozdzia 8. Scenariusze rozwoju rynku kart patniczych w Polsce w kontekcie obnienia stawek opat interchange ..............................................................94 8.1. Prognoza wzrostu wartoci transakcji bezgotwkowych w Polsce ..........................94 8.2. Przykadowa symulacja przychodw bankw przy zredukowanym poziomie opat interchange ...................................................................................................96 8.3. Obnienie opaty interchange analiza scenariuszowa ..........................................99 Podsumowanie .................................................................................................................104

Wprowadzenie
Rynek kart patniczych w Polsce rozwija si dynamicznie od kilkunastu lat. Konsumenci coraz czciej korzystaj z kart do dokonywania patnoci za towary i usugi, take tych niskokwotowych, w ktrych do tej pory dominowaa gotwka. Liczba sprzedawcw, akceptujcych karty patnicze na krajowym rynku, rwnie systematycznie wzrasta. Rozwj tego rynku zaley od wielu czynnikw. Jednym z nich s koszty akceptacji kart patniczych. Na rynku polskim zagadnienie to po raz pierwszy zostao wyranie zaakcentowane w postpowaniu Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw, na wniosek Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji, w sprawie zarzutu stosowania praktyk ograniczajcych konkurencj, polegajcych na zawarciu porozumie cenowych i wsplnym ustalaniu przez banki zrzeszone w stowarzyszeniach skupiajcych wydawcw kart Visa i MasterCard wysokoci opaty interchange, ktra stanowi zasadniczy element opaty akceptanta. W dniu 29 grudnia 2006 r. Prezes UOKiK podj decyzj, w ktrej uznano za ograniczajc konkurencj praktyk polegajc na uczestniczeniu przez banki w porozumieniu ograniczajcym konkurencj na rynku usug acquiringowych poprzez wsplne ustalanie wysokoci stawek opat interchange i wydano zakaz stosowania tej praktyki. Spr ten, po zoeniu odwoania przez banki i organizacje, do dzi nie zosta rozstrzygnity, jednak problem wysokich opat akceptanta pozosta. Niezadowolenie z tego powodu wrd akceptantw patnoci zaczo narasta, odkd organizacje patnicze maj obowizek publikowania stawek opat interchange. Znalazo ono rwnie oddwik podczas prac parlamentarnych nad ustaw o usugach patniczych. Due zrzeszenia sprzedawcw domagay si wprowadzenia do przedmiotowej ustawy zmian, ktre zdaniem NBP mogyby ograniczy rozwj obrotu bezgotwkowego w Polsce. Departament Systemu Patniczego, wypeniajc takie podstawowe funkcje Narodowego Banku Polskiego, jak organizowanie rozlicze pieninych (na podstawie art. 3 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim Dz. U. z 2005 r. Nr 1 poz. 2 z pn. zm.), nadzr nad systemami patnoci w Polsce (zgodnie z ustaw z dnia 24 sierpnia 2001 r. o ostatecznoci rozrachunku w systemach patnoci i systemach rozrachunku papierw wartociowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami Dz. U. Nr 123 poz. 1351 z pn. zm.) oraz nadzr nad prowadzonymi przez agentw rozliczeniowych niebdcych bankami systemami autoryzacji i rozlicze (zgodnie z ustaw z dnia 12 wrzenia 2002 r. o elektronicznych instrumentach patniczych Dz. U. Nr 169 poz. 4

1385 z pn. zm.), przygotowa raport zawierajcy analiz funkcjonowania opaty interchange dla transakcji bezgotwkowych na rynku kart patniczych w Polsce na tle innych krajw Unii Europejskiej. Wanym elementem raportu s wyniki dwch bada ankietowych przeprowadzonych wrd dwch grup podmiotw prowadzcych dziaalno na rynku polskim. Pierwsze z nich zostao skierowane do organizacji patniczych, natomiast drugie do siedmiu najwikszych agentw rozliczeniowych o 99% udziale w rynku kart patniczych pod wzgldem liczby i wartoci transakcji. Cae badanie (projekt, kwestionariusz ankietowy, zbieranie i analizowanie danych) zostao przygotowane przez NBP. Cz danych uzyskanych w badaniu zostaa objta klauzulami tajemnicy przedsibiorstwa. Dlatego te, mimo zebrania obszernego materiau statystycznego, raport zawiera jedynie analiz wybranych zagadnie. Gwnym celem raportu jest diagnoza rynku kart patniczych w Polsce w kontekcie zagadnie zwizanych z opat interchange, ze szczeglnym uwzgldnieniem roli i miejsca tej opaty w polskim systemie kart patniczych, stawek i wysokoci tej opaty w porwnaniu do innych krajw oraz wskazaniem moliwych kierunkw dziaa zmierzajcych do przyspieszenia rozwoju rynku kart patniczych w Polsce. Nie jest celem raportu proponowanie konkretnych rozwiza problemu opaty interchange w Polsce, gdy jest to zadaniem odrbnego Zespou Roboczego ds. Opaty Interchange, powoanego w padzierniku 2011 r. przy Radzie ds. Systemu Patniczego, organie opiniodawczo-doradczym przy Zarzdzie Prezesie NBP. Departament Systemu Patniczego NBP wyraa jednak nadziej, i raport ten przyczyni si do wprowadzenia takich zmian na rynku kart patniczych, ktre korzystnie wpyn na jego dalszy rozwj.

Rozdzia 1 Charakterystyka rynku kart patniczych

Karty patnicze ciesz si na wiecie du i cigle rosnc popularnoci. W okresie ich kilkudziesicioletniego funkcjonowania ulegy one znacznym przeobraeniom, od kart wydawanych w formie metalowych tabliczek z danymi klienta (na pocztku XX wieku) po obecnie oferowane wielofunkcyjne karty mikroprocesorowe bd karty wirtualne (bez formy materialnej, w postaci cigu cyfr uywanego w bankowych systemach teleinformatycznych). W niniejszym rozdziale zaprezentowano klasyfikacj kart, modele biznesowe oraz gwne systemy funkcjonujce na rynku kart a take znaczenie rynku kartowego dla jego uczestnikw oraz rozwoju obrotu bezgotwkowego. 1.1. Rodzaje kart patniczych Na rynku dostpnych jest obecnie wiele rodzajw kart patniczych, gwnie dziki dynamicznemu rozwojowi nowoczesnych technologii oraz rynku usug finansowych. Instrumenty te mona podzieli wg kilku kryteriw. Z punktu widzenia sposobu rozliczania transakcji karty patnicze mona podzieli na debetowe, obcieniowe oraz kredytowe. Karta debetowa jest instrumentem patniczym umoliwiajcym dokonywanie transakcji wycznie do wysokoci rodkw dostpnych na rachunku. Z kolei karta kredytowa pozwala na dokonywanie transakcji w ciar kredytu, ktry jest spacany zgodnie z warunkami uzgodnionymi z bankiem. Natomiast karta obcieniowa, zwana rwnie kart typu charge, oferuje odroczony termin patnoci, a powstae zobowizanie naley spaci w caoci na koniec okresu rozliczeniowego, zazwyczaj raz w miesicu. Dodatkowo mona jeszcze wyrni kart przedpacon (pre-paid), uycie ktrej wymaga wczeniejszego zasilenia rodkami pieninymi rachunku, do ktrego przypisana jest karta. Kolejnym kryterium podziau kart jest peniona przez nie funkcja. W tym kontekcie mona wyszczeglni karty bankomatowe, karty wycznie z funkcj patnicz oraz karty patnicze z funkcj wypaty gotwki z bankomatu. Obecnie na wiecie najpowszechniej stosowane s karty patnicze z funkcj wypaty gotwki. Natomiast karty wyposaone tylko w jedn z tych funkcji (karty bankomatowe, karty patnicze bez funkcji wypaty gotwki) odgrywaj marginaln rol. Biorc pod uwag technologi zapisu danych, karty patnicze mona pogrupowa na karty wyposaone w pasek magnetyczny, karty mikroprocesorowe, karty hybrydowe

(wyposaone zarwno w pasek magnetyczny, jak i mikroprocesor) a take karty wirtualne. Powszechna w ostatnich latach, szczeglnie w Europie, migracja kart na standard kart mikroprocesorowych EMV wynika z dostosowa sektora bankowego i usug patniczych do wymogw projektu SEPA (ang. Single Euro Payments Area). Elementem wspierajcym wskazany proces zmian technologicznych uczyniono zasad liability shift.1 Odnoszc si do sposobu kontaktu karty z czytnikiem, mona wymieni karty stykowe, karty bezstykowe (zblieniowe) oraz karty wyposaone w obie technologie. Naley przy tym wskaza, e instrumenty patnicze z funkcj jedynie bezstykow przyjmuj zazwyczaj alternatywn form kart patniczych. Mog to by przedmioty bd gadety wyposaone w chip i anten takie jak np. breloczki do kluczy, zegarki lub telefony z kart maych rozmiarw umieszczon pod obudow aparatu. Alternatywne formy kart patniczych z racji swoich nietypowych ksztatw lub rozmiarw: (1) mog obecnie suy jedynie do dokonywania patnoci w punktach wyposaonych w czytniki kart zblieniowych, co moe stanowi pewne ograniczenie dla uytkownikw, ze wzgldu na umiarkowan cho dynamicznie i systematycznie rosnc sie terminali z funkcj zblieniow; (2) nie mog by stosowane do wypat gotwki w bankomatach. Nie ma natomiast technicznych przeszkd, aby przy uyciu gadetw korzysta z usugi cash back. Organizacje patnicze testuj obecnie to rozwizanie. Innym kryterium podziau kart jest tryb funkcjonowania karty podczas dokonywania patnoci przez klienta. Mog by to karty dziaajce w trybie on-line oraz w trybie off-line. Pierwsze z rozwiza funkcjonuje na wiecie od wielu lat na szerok skal. Natomiast drugie z rozwiza jest znacznie mniej popularne. Moe by ono wykorzystywane w przypadku transakcji bezstykowych, niskokwotowych niewymagajcymi potwierdzenia transakcji kodem PIN2. Wydawane obecnie karty patnicze mog by wyposaone w wiele funkcji. Dla przykadu mona wymieni dostpne w ofercie bankw takie instrumenty patnicze jak: mikroprocesorowa bezstykowa karta kredytowa, karta przedpacona z paskiem magnetycznym czy, rzadziej spotykane, poczenie funkcji debetowej i kredytowej na jednej karcie. Dua rnorodno kart patniczych wiadczy o ich szybkim i cigym rozwoju.

SEPA Cards Framework, European Payment Council, 16 December 2009, s. 16-17; Szerzej w: M. Polasik, K. Maciejewski, Innowacyjne usugi patnicze w Polsce i na wiecie, Materiay i Studia, Nr 241, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009, s. 31. 2 W Polsce s to transakcje o wartoci poniej 50 z.

1.2.

Systemy kart patniczych

1.2.1. Rodzaje systemw i modele biznesowe Karty patnicze s wydawane w ramach systemw kart patniczych. Systemy te tworz rynek kart patniczych i stanowi podstawowy filar rynku usug patniczych w rozwinitych gospodarkach. Rynek kart patniczych, ze wzgldu na swoj specyfik polegajc na wykorzystywaniu i nieustannym rozwoju skomplikowanej infrastruktury teleinformatycznej, zalicza si do najbardziej innowacyjnych obszarw rynku usug patniczych3. Uczestnikami rynku kart patniczych s zazwyczaj: Konsumenci posiadacze kart dokonujcy patnoci kartami za towary lub usugi w okrelonych punktach handlowo-usugowych, Akceptanci sprzedawcy przyjmujcy zapat za towary lub usugi przy uyciu kart patniczych, Agenci rozliczeniowi centra rozliczeniowe (banki lub podmioty niebankowe), ktre maj podpisane umowy z akceptantami o przyjmowanie zapaty przy uyciu kart patniczych. Agent rozliczeniowy prowadzi take rozliczenie transakcji pomidzy wydawcami kart a akceptantami. Wydawcy kart patniczych podmioty (najczciej banki) wydajce posiadaczom karty patnicze, Organizacje kart patniczych skupiaj wok siebie wydawcw kart (np. jako czonkw lub klientw) wydajcych karty z logo organizacji, dostarczaj infrastruktur techniczn umoliwiajc byskawiczn autoryzacj transakcji, okrelaj zasady przyjmowania i rozliczania kart, opracowuj i rozwijaj standardy kart patniczych oraz usugi i produkty z nimi zwizane, wdraaj i rozwijaj technologie suce do wydawania kart patniczych, reklamuj i promuj mark swoich produktw wrd posiadaczy kart i akceptantw. Wyrnia si dwa gwne modele biznesowe dla kart patniczych: systemy trjstronne (zamknite) i systemy czterostronne (otwarte)4. Zostay one zaprezentowane na poniszym schemacie 1. Dodatkowo mona wymieni modele dwustronne, ktre jednak odgrywaj marginaln rol na rynku usug patniczych.
3 4

W. Chmielarz, Systemy elektronicznej bankowoci, Difin, Warszawa 2005, s. 104. T. Kokkola, The payment system, European Central Bank, 2010, s. 56.

Schemat 1. Modele biznesowe dla kart patniczych Model czterostronny

Organizacja patnicza

Model trjstronny
Organizacja patnicza / wydawca i agent rozliczeniowy

Bank wydawca

Agent rozliczeniowy

Klient / Posiadacz karty

Sklep / Akceptant

Klient / Posiadacz karty

Sklep / Akceptant

rdo: Opracowanie wasne.

Dwustronne systemy kart patniczych stanowi najprostsz form wsppracy podmiotw tworzcych system patnoci. Dziaanie takiego systemu polega na tym, e patnoci dokonywane przez konsumentw akceptowane s jedynie przez wydawc karty, ktrym jest np. sie sprzedawcw, takich jak sie hipermarketw wraz z podmiotami zalenymi, przy czym sie sprzedawcw zajmuje si take przetwarzaniem i rozliczaniem transakcji5. Trjstronny system kart patniczych odnosi si do wspzalenoci pomidzy trzema grupami podmiotw: konsumentami (posiadaczami kart), akceptantami oraz instytucj centraln (bankiem lub organizacj patnicz) penic jednoczenie dwie funkcje: wydawcy i agenta rozliczeniowego6. Ten ostatni podmiot, oprcz technicznych aspektw zwizanych z wydawaniem kart i obsug transakcji, okrela rwnie warunki wydawania i akceptacji kart. Przykadami systemw trjstronnych s m.in. systemy organizowane w wielu krajach przez Diners Club i American Express. Najbardziej rozwinite systemy kart patniczych funkcjonuj w ramach otwartego, czterostronnego modelu patnoci obejmujcego cztery grupy podmiotw: konsumentw, akceptantw, wydawcw kart patniczych oraz centra rozliczeniowe. W przypadku tego modelu funkcje wydawnicza i rozliczeniowa mog by wykonywane przez odrbne, niezalene od siebie podmioty (bank-wydawc i agenta rozliczeniowego). Form
5 6

Benefits of Open Payment Systems and the Role of Interchange, MasterCard, 2008, s. 2-4. Raport o opacie interchange, Narodowy Bank Polski, Warszawa, 2007, s. 9.

czterostronnych systemw kart patniczych przyjmuj systemy prowadzone w szczeglnoci przez organizacje VISA i MasterCard. Model czterostronny odrnia si od pozostaych modeli (dwu- i trjstronnych) rozdzieleniem funkcji wydawcy kart i agenta rozliczeniowego, a take wystpowaniem tzw. opaty interchange (ang. interchange fee). Ze wzgldu na zasig funkcjonowania mona rozrni trzy rodzaje systemw kart patniczych: lokalne, krajowe oraz midzynarodowe. Systemy o zasigu lokalnym funkcjonuj w ramach jednego lub kilku bankw na ograniczonym obszarze geograficznym, np. w niewielkiej sieci sklepw zlokalizowanych w jednym lub kilku miastach. Z kolei krajowy system kart patniczych reprezentuje bardziej rozwinit infrastruktur. Obejmuje on obsug transakcji dokonywanych na terenie danego pastwa, przy czym karty patnicze akceptowane przez punkty handlowe mog by wydawane w ramach zarwno krajowych, jak i midzynarodowych systemw patnoci. Natomiast midzynarodowe systemy kart patniczych obsuguj transakcje dokonywane na caym wiecie, niezalenie od pastwa, w ktrym zostay wydane karty. Z uwagi na fakt, e budowa infrastruktury i sieci akceptacji kart o zasigu globalnym jest procesem kosztownym i dugotrwaym, istnieje jedynie kilka systemw kart midzynarodowych.

1.2.2. Przykady systemw Na wiecie dziaa wiele systemw kart patniczych. Najbardziej znanymi systemami o zasigu midzynarodowym s: VISA, MasterCard, Amex (American Express), Diners Club, JCB (Japan Credit Bureau) oraz China UnionPay. Wszystkie wymienione systemy, oprcz JCB i China UnionPay, wywodz si z rynku amerykaskiego. Najwikszymi organizacjami kart patniczych na wiecie s VISA7 i MasterCard8. Organizacja VISA prowadzi swoj dziaalno w formie stowarzyszenia skupiajcego wydawcw kart. W ramach tej organizacji istniej struktury decyzyjne na poziomie krajowym w Polsce, tj. Visa Forum Polska. W skad Forum wchodz przedstawiciele bankw wydawcw i agentw rozliczeniowych, przy czym prawo gosu maj jedynie wydawcy kart, a liczba przypadajcych gosw uzaleniona jest od
7

Szerzej na temat historii organizacji Visa w: Visa Inc. Corporate Overview, http://corporate.visa.com/_media/visa-corporate-overview.pdf (grudzie 2011 r.); History of Visa, http://corporate.visa.com/about-visa/our-business/history-of-visa.shtml (grudzie 2011 r.). 8 Szerzej na temat historii organizacji MasterCard w: Corporate Overview, http://www.mastercard.com/us/company/en/docs/CorporateOverview_FINAL.pdf (grudzie 2011 r.); The MasterCard Story, http://www.mastercard.com/us/company/en/ourcompany/the_mastercard_story.html (grudzie 2011 r.).

10

liczby wydanych kart lub od wartoci transakcji kartami danego systemu. Z kolei MasterCard funkcjonuje obecnie jako spka akcyjna notowana na giedzie i skupia wok siebie wydawcw, ktrzy s jej akcjonariuszami i rwnoczenie klientami. Wszelkie decyzje dotyczce polskiego rynku s podejmowane wycznie przez MasterCard9. Organizacjami odgrywajcymi mniejsz rol na wiatowym rynku kart patniczych s Diners Club, Amex i JCB. Dziaaj one w formie klubw i wydaj gwnie karty typu T&E (Travel and Entertainment). rednia warto transakcji dokonywanych kartami tych organizacji jest wyranie wysza ni w przypadku kart VISA i MasterCard. Kartami Diners Club zajmuje si obecnie na rynku polskim podmiot Diners Club Polska, ktry jest czci Diners Club International. American Express jest spk notowan publicznie. W Polsce karty Amex s akceptowane w wikszoci punktw handlowo-usugowych wyposaonych w terminale patnicze. Organizacja JCB ma swoje korzenie w Japonii, gdzie od wielu lat posiada dominujc pozycj. Karty tej organizacji s wydawane i akceptowane rwnie na rynkach zagranicznych. Karty JCB na rynku polskim, podobnie jak w przypadku kart Amex, s szeroko akceptowane, natomiast ich wydawanie nie jest prowadzone. Natomiast z kart China UnionPay na rynku polskim mona korzysta w bankomatach Citibanku Handlowego. Istnieje wiele systemw kart patniczych o zasigu lokalnym. Do najbardziej znanych nale: Dankort (Dania), Carte Bleue i Cartes Bancaires (Francja), BankAxept (Norwegia), Geldkarte (Niemcy), Chipknip i PIN (Holandia).

1.3.

Znaczenie rynku kart patniczych dla jego uczestnikw oraz rozwoju obrotu bezgotwkowego Karty patnicze oferuj wiele korzyci uczestnikom rynku usug patniczych 10.

Konkuruj one nie tylko z gotwk, ale rwnie z innymi instrumentami patniczymi, takimi jak polecenie przelewu, polecenie zapaty oraz czeki. Korzyci dla konsumentw (uytkownikw kart patniczych)11: Uytkownicy kart patniczych maj cigy i bardzo szeroki dostp do rodkw pieninych, zarwno w kraju, jak i za granic. Za pomoc karty mona dokonywa
9

Do 2008 r. istniao Forum Bankw Czonkowskich MasterCard, ktre byo struktur decyzyjn dla Polski, ale wraz ze zmian charakteru MasterCard na spk giedow ulego ono rozwizaniu. 10 Szerzej na temat rnych korzyci dla poszczeglnych stron systemu kart patniczych w: T. J. Zywicki, The economics of Payment Card Interchange Fees and the Limits of Regulation, International Center for Law and Economics, ICLE Financial Regulatory Program White Paper Series, June 2010. 11 R. J. Keating, Credit Cards and Small Business: The Benefits, Opportunities and Policy Debate, The Small Business & Entrepreneurship Councils Small Business Policy Series, Analysis 34, March 2009, s. 9-10.

11

zakupw w punktach handlowo-usugowych wyposaonych w terminale POS (niezalenie od kwoty posiadanej gotwki), a take pozyskiwa gotwk w bankomatach w kadym miejscu na wiecie, gdzie honorowane s karty danej organizacji, w ramach ktrej wydano kart. Wan zalet kart patniczych jest moliwo dokonywania przy ich uyciu zakupw przez Internet (w kraju i za granic), ktre od kilku lat ciesz si coraz wiksz popularnoci. Uytkownik karty moe zrealizowa zakup na odlego, bez wychodzenia z domu. Organizacje patnicze i banki wydawcy stworzyy dla klientw indywidualnych atrakcyjne finansowo warunki korzystania z kart patniczych. Posiadacze kart nie ponosz z reguy adnych opat z tytuu dokonywania transakcji bezgotwkowych12. Mog oni jednak ponosi stae opaty zwizane z wydaniem bd posiadaniem karty. Na rynku polskim coraz wicej bankw oferuje systemy nagrd lub programy lojalnociowe dla posiadaczy kart, zachcajc ich do dokonywania duej liczby transakcji kartami w punktach handlowo-usugowych. Klienci poprzez uczestnictwo w tego typu inicjatywach mog, oprcz zwolnie z opat za posiadanie karty, liczy na zwrot czci wydatkw za zakupy dokonane kart13 lub rabaty u wybranych sprzedawcw (np. Payback). Karty patnicze zapewniaj wikszy poziom bezpieczestwa ni gotwka. Podczas kradziey portfela z gotwk zodziej bez adnych przeszkd moe wej w jej posiadanie, natomiast dostp do gotwki za porednictwem karty patniczej poza jej posiadaniem wymaga jednak znajomoci kodu PIN. Przewaga kart patniczych nad gotwk i przelewami bankowymi w zakresie bezpieczestwa realizacji transakcji uwidacznia si take w przypadku obcienia zwrotnego (ang. chargeback) stosowanego w midzynarodowych systemach kart patniczych. Dziaanie tego mechanizmu polega na refundowaniu klientom patnoci

12

Na wiecie wystpuje wprawdzie zjawisko pobierania opat dodatkowych (ang. surcharge) polegajce na tym, e akceptant pobiera od klienta prowizj od transakcji dokonanej kart, jednak nie jest ono stosowane na szerok skal. Szerzej na temat wpywu opat surcharge na zachowania konsumentw na rynku krajowym na przykadzie Holandii w: W. Bolt, N. Jonker, C. Van Renselaar, Incentives at the Counte: An empirical analysis of surcharging card payments and payment behaviour in the Netherlands, DNB Working Paper No. 196, December 2008. 13 Nawet do 5% wartoci transakcji, tj. na poziomie przewyszajcym warto opaty interchange; szerzej: R. Grzyb, Na konto nie wrci wicej ni 2 proc., Dziennik Gazeta Prawna, 23-08-2011.

12

kartowych w ramach procesu reklamacji, w przypadku gdy nie dochodzi do zakupu towaru lub usugi14. Dokonywanie patnoci przy uyciu karty patniczej jest atwiejsze. Oznacza to wyszy poziom wygody dla uytkownika tego instrumentu. Nie ma potrzeby szukania i odliczania gotwki (banknotw, monet). Proces ten po stronie klienta sprowadza si do podania karty sprzedawcy i wprowadzenia kodu PIN na terminalu patniczych lub zoenia podpisu na wydruku z terminala, a w przypadku zastosowania karty zblieniowej proces jest jeszcze bardziej wygodny i szybszy, gdy wystarczy jedynie przyoy kart do czytnika na kilkucentymetrow odlego i transakcja jest dokonana, bez koniecznoci podawania karty sprzedawcy, bez koniecznoci wprowadzania kodu PIN15, w cigu zaledwie kilku sekund16. Korzystanie z kart patniczych zapewnia wiksz kontrol nad poniesionymi wydatkami. Konsumenci mog nie tylko sprawdza i analizowa swoje transakcje na podstawie drukowanych rachunkw otrzymywanych przy kasie, ale take na rachunku bankowym (przypisanym do karty).

Korzyci dla sprzedawcw (akceptantw kart patniczych): Dziki akceptacji kart patniczych sprzedawcy mog osiga wysze obroty z kilku powodw. Dostp klientw do dodatkowych rodkw pieninych (szczeglnie w przypadku uytkownikw kart kredytowych) sprzyja wzrostowi cznych wydatkw klientw. Ponadto dziki akceptacji kart sprzedawcy maj moliwo uczestnictwa w programach lojalnociowych czy projektach co-brandowych i przez to poszerzenia oraz uatrakcyjnienia oferty dla klientw. Akceptowanie przez sprzedawcw wygodnych dla klientw metod patnoci, jakimi s karty patnicze, wpywa na wzrost zadowolenia klientw. Wpywa to na wzmocnienie relacji klienta ze sprzedawc, postrzeganie sprzedawcy jako firmy nowoczesnej, dbajcej o dobro klienta, a w rezultacie na wzrost przychodw sprzedawcy.

14

Szerzej w: M. Polasik, K. Maciejewski, Innowacyjne usugi patnicze w Polsce i na wiecie, Materiay i Studia, Nr 241, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009, s. 55. 15 Dla transakcji niskokwotowych, w Polsce do kwoty 50 z. 16 W przypadku gdy transakcja jest realizowana w trybie off-line, tj. bez koniecznoci czenia si z centrum autoryzacyjnym.

13

Wzrost akceptacji kart patniczych ogranicza take przypadki transakcji oszukaczych dokonywanych faszywymi banknotami. Poprawno transakcji realizowanych za pomoc kart patniczych jest gwarantowana przez agenta rozliczeniowego, kontrolowanego przez instytucje nadzorcze (np. bank centralny).

W przypadku dokonywania patnoci kart zblieniow krtszy czas realizacji transakcji ni w przypadku pacenia gotwk lub innym rodzajem karty patniczej jest korzyci nie tylko dla konsumenta, ale i akceptanta, ktry moe przez to efektywniej zarzdza lini kasow i ogranicza kolejki (terminale POS akceptujce karty zblieniowe mog generowa o okoo 10% wicej transakcji od innych terminali17).

Korzyci dla wydawcw kart: Wydawanie klientom kart patniczych umoliwia bankom wzrost przychodw z wielu rde, np. z tytuu opaty interchange (od kadej transakcji wypacanej przez agenta rozliczeniowego) jak i opat za wydanie karty (jednorazowa opata pobierana od klienta) lub za uytkowanie karty (opata pobierana od klienta cyklicznie, z reguy co miesic). Dziki takiej konstrukcji przychodw w obszarze kart patniczych wzrost wykorzystania przez klientw kart patniczych powoduje wysze przychody dla bankw. Ponadto banki mog zwiksza swoje przychody poprzez sprzeda wizan posiadaczom kart kredytowych innych produktw i usug. Banki mog take wzmacnia swj wizerunek i pozycj poprzez uczestnictwo w nowych segmentach rynku, np. promowanie korzystania z kart patniczych w obszarach gospodarki, w ktrych do tej pory dominowaa gotwka (transport publiczny, imprezy masowe), poprzez wydawanie kart zblieniowych. Dziaania takie wpywaj rwnie na wzrost przychodw bankw wydawcw. Zaoferowanie klientom kart patniczych ogranicza kolejki i koszty obsugi klientw w oddziaach bankw. Dziki udostpnieniu klientom bankomatw zmniejszya si liczba operacji gotwkowych w kasach i pracownicy placwek bankowych mog wykonywa bardziej dochodowe dla banku czynnoci ni wypata gotwki (np. udzielanie kredytw, doradztwo).

17

M. Polasik, E. Starogarska, Polski rynek patnoci zblieniowych rok 2011, Wydawnictwo Transakcyjno Innowacje, Polasik Research, Toru 2011.

14

Korzyci dla agentw rozliczeniowych: Najwaniejsz korzyci dla agentw rozliczeniowych jest generowanie przychodw, poniewa podmioty te prowadz dziaalno nastawion na zysk z tytuu obsugi transakcji dokonywanych przy uyciu kart patniczych. Agent rozliczeniowy uzyskuje przychody z opat za dzieraw terminala, a take z tytuu prowizji od transakcji. Z uwagi na coraz wiksz konkurencj w obszarze akceptacji kart patniczych, agenci rozliczeniowi obniajc si mar rekompensuj sobie poprzez intensywny rozwj sieci akceptacji, co umoliwia im wzrost przychodw lub przynajmniej utrzymanie ich na dotychczasowym poziomie.

Korzyci dla sektora publicznego i gospodarki: Rozwj obrotu bezgotwkowego, zwizany z rozwojem kart patniczych, niesie ze sob znaczce korzyci dla pastwa. Przyczynia si on do obnienia kosztw emisji i obsugi pienidza gotwkowego. Bezgotwkowe formy pienidza, w przeciwiestwie do gotwki, nie ulegaj zniszczeniu, nie wymagaj produkcji, transportu, przeliczania i fizycznego przechowywania. Koszty emisji i obsugi gotwki s znaczne. Wedug dotychczasowych szacunkw mog one ksztatowa si w Polsce na poziomie nawet do ok. 1% PKB18. Wiksze rozpowszechnienie patnoci elektronicznych w danym kraju sprzyja wzrostowi gospodarczemu w takim kraju19. Jednym z gwnych celw promocji obrotu bezgotwkowego przez sektor publiczny jest denie do ograniczenia szarej strefy w gospodarce oraz walki z procederem prania brudnych pienidzy 20. Wyniki analiz wykazay, e rozwj patnoci elektronicznych w znacznym stopniu przyczynia si do obniania rozmiarw szarej strefy21. Szara strefa w Polsce osigna w 2005 r. poziom 29% PKB, natomiast w 2009 r. wynosia 26% PKB. W ujciu wartociowym gospodarka nieoficjalna w naszym kraju osigna w 2005 r. warto 70,1 mld euro (przy PKB o wartoci 244 mld euro), a w 2009 r. warto 80 mld euro (przy

18 19

Obrt bezgotwkowy. Zalety i wady wynikajce z jego upowszechnienia, NBP, Warszawa 2008, s. 17. The Virtuous Circle: Electronic Payments and Economic Growth, Visa International, Global Insight Inc., s. 4-5; M. Zandi, V. Singh, The Impact of Electronic Payments on Economic Growth, Moody's Analytics, March 2010, s. 7. 20 H. Brits, C. Winder, Payments are no free lunch, Occasional Studies, Vol. 3, Nr 2, 2005, De Nederlandsche Bank, s. 32-33. 21 AT Kearney and F. Schneider, The shadow economy in Europe. Using electronic payment systems to combat the shadow economy, Visa Europe, 2009, s. 8; AT Kearney and F. Schneider, The Shadow Economy in Europe, 2010. Using electronic payment systems to combat the shadow economy, Visa Europe 2011, s. 7-8.

15

PKB o wartoci 310 mld euro). W zwizku z powyszym nawet czciowe ograniczenie szarej strefy ma bardzo due znaczenie dla wpyww budetowych pastwa. Obrt bezgotwkowy umoliwia take obnianie kosztw dziaalnoci sektora publicznego. Przykadem korzyci osiganych przez sektor publiczny dziki upowszechnieniu obrotu bezgotwkowego jest np. zmniejszenie wysokich kosztw wypaty wiadcze emerytalno-rentowych w gotwce poprzez zwikszenie zakresu wypat przez ZUS rnego rodzaju wiadcze na rachunki bankowe beneficjentw czy dystrybucji wiadcze w ramach pomocy spoecznej w formie kart22. Naley take mie na uwadze, e rozpowszechnienie transakcji bezgotwkowych, szczeglnie w handlu detalicznym, moe przyczyni si do obnienia kosztw wejcia Polski do strefy euro zwizanych z produkcj banknotw i monet oraz kosztw do poniesienia przez sektor prywatny. Korzystnie z kart patniczych przynosi uczestnikom jednak nie tylko korzyci, ale rwnie i koszty, przy czym w wielu przypadkach koszty jednej grupy uczestnikw systemu kart patniczych stanowi jednoczenie korzyci dla innej grupy uczestnikw tego systemu. Wybrane zagadnienia z zakresu kosztw zostay poruszone w dalszej czci niniejszego opracowania. Mimo e w wielu gospodarkach na wiecie dominuj transakcje gotwkowe, to karty patnicze od wielu lat stanowi alternatyw dla banknotw i monet, gwnie w transakcjach realizowanych w punktach handlowo-usugowych. Znaczenie kart patniczych systematycznie wzrasta. Wrd bezgotwkowych metod patnoci stay si one najczciej stosowanym instrumentem patniczym w Unii Europejskiej. W 2006 r. kartami patniczymi dokonano 34,4% transakcji bezgotwkowych na terenie Wsplnoty (polecenie przelewu 30%, polecenie zapaty 25,2%, czeki 9,2%, pienidz elektroniczny i pozostae instrumenty 1,3%), a w 2010 r. transakcje kartowe stanowiy ju 39,2% cznej liczby transakcji bezgotwkowych w UE (polecenie przelewu 27,8%, polecenie zapaty 25,5%, czeki 5,8%, pienidz elektroniczny i pozostae instrumenty 1,6%)23. Naley sdzi, i znaczenie kart patniczych na wiecie bdzie nadal wzrasta.
22 23

Obrt bezgotwkowy. Zalety i wady wynikajce z jego upowszechnienia, NBP, Warszawa 2008, s. 20-23. Statistical Data Warehouse, European Central Bank, http://sdw.ecb.europa.eu, (wrzesie 2011 r.).

16

Rozdzia 2 Rozwj rynku kart patniczych w Polsce na tle innych krajw

Koncepcja karty patniczej powstaa w Stanach Zjednoczonych na pocztku XX wieku. Karty z tego okresu byy wykonane zazwyczaj z metalu i zawieray dane klienta suce do potwierdzenia uprawnie do odbioru towaru i obcienia rachunku kredytowego klienta. Jeszcze przed wybuchem II wojny wiatowej karty typu charge, umoliwiajce zapat za towar w pniejszym terminie, byy wydawane przez wiksze sieci sklepw oraz stacji benzynowych, jednak akceptowane tylko w punktach handlowych wystawcw 24. Firm, ktra jako pierwsza odniosa sukces na rynku kart patniczych, by Diners Club. Wkrtce na rynku pojawiy si podmioty konkurujce takie jak American Express, ktry zaoferowa pierwsz na wiecie kart plastikow, czy Bank of America, ktry wyda w Kalifornii pierwsz na wiecie kart kredytow25. Polski rynek kart patniczych jest rynkiem stosunkowo modym. Wprawdzie karty patnicze pojawiy si w Polsce ju pod koniec lat 60. XX w., byy to jednak karty wydawane przez banki zagraniczne, za pomoc ktrych turyci mogli regulowa swoje patnoci w niewielu punktach (gwnie w placwkach zwizanych z biurem podry Orbis, ekskluzywnych hotelach i restauracjach). Krajowy rynek kart patniczych zacz rozwija si w Polsce dopiero w latach 90. ubiegego wieku26. Wizao si to gwnie z przeprowadzonymi w naszym kraju po 1989 r. reformami, ktre wpyny rwnie na ksztat krajowego sektora bankowego. Rzutoway one take bezporednio na przeksztacanie bankowoci detalicznej. Banki zaczy wwczas oferowa klientom nowego rodzaju produkty i usugi, wrd ktrych pojawiy si rwnie karty patnicze27.

2.1.

Wybrane wskaniki rozwoju polskiego rynku kart patniczych Rozwj rynku kart patniczych mona scharakteryzowa na podstawie analizy kilku

kluczowych obszarw, takich jak: liczba i struktura wydanych kart patniczych,

24

R. Janowicz, Rynek kart patniczych w Polsce na tle rozwinitych rynkw w krajach Unii Europejskiej. Stan obecny i perspektywy rozwoju, Materiay i Studia, nr 116, NBP, Warszawa 2001, s. 9. 25 K. wiruk, Historia kart patniczych na wiecie, http://kartyonline.pl, 7 lipca 2003. 26 Szerzej w: R. Janowicz, Rynek kart patniczych w Polsce na tle rozwinitych rynkw w krajach Unii Europejskiej. Stan obecny i perspektywy rozwoju, Materiay i Studia, nr 116, NBP, Warszawa 2001, s. 12. 27 Rynek kart patniczych w Polsce, NBP, Warszawa 2003, s. 6.

17

 warto transakcji dokonanych kartami patniczymi, sie akceptacji mierzona liczb terminali POS, punktw handlowo-usugowych wyposaonych w terminale POS lub akceptantw. Na wykresie 1 przedstawiono liczb kart patniczych wydanych przez banki w Polsce od 2000 do 2011 r. W analizowanym okresie liczba tych instrumentw patniczych wzrosa blisko 3-krotnie. Zmianie ulega take struktura kart patniczych. W 2000 r. karty kredytowe stanowiy 3,3% wszystkich wydanych kart (w ujciu ilociowym 0,4 mln sztuk), natomiast w III kwartale 2011 r. ju 22,4% (w ujciu ilociowym 7,14 mln sztuk).
Wykres 1. Liczba kart patniczych wydanych w Polsce w latach 2000-2011 (w mln sztuk)
karty debetowe karty obcieniowe karty kredytowe
33,2 30,3
26,5

35
30 25
20,4 23,8

32,0

31,9

20
16,9 16,9 15,1

15
11,3

14,4

10 5 0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

rdo: Dane NBP. Dane za lata 2000-2010 dotycz stanu na koniec roku, a dane za 2011 r. stanu na koniec wrzenia.

Bardzo dynamiczny by rwnie wzrost liczby transakcji bezgotwkowych dokonywanych kartami patniczymi, co zaprezentowano na wykresie 2. Na przestrzeni siedmiu lat, od 2004 do 2010 r. liczba kartowych transakcji bezgotwkowych wzrosa ponad 4-krotnie, podczas gdy liczba wydanych kart w tym okresie (2004-2010 por. wykres 1) niespena dwukrotnie. wiadczy to o coraz czstszym wykorzystywaniu kart przez ich posiadaczy do dokonywania zakupw. Warto podkreli, i w 2009 r. po raz pierwszy w historii polskiego rynku kart liczba transakcji bezgotwkowych bya wysza ni gotwkowych, a w III kwartale 2011 r. osigna poziom 58% wszystkich transakcji dokonanych polskimi kartami.

18

Wykres 2. Liczba transakcji bezgotwkowych dokonanych kartami patniczymi w latach 2004-2010 (w mln)
transakcje krajowe 900 800 700 600 500 transakcje zagraniczne

844 704

577
462 354 264

400 300 200

100 0 2004 2005

198

2006

2007

2008

2009

2010

rdo: Dane NBP.

W latach 2004-2010 systematycznie wzrastaa take warto transakcji (wykres 3). W 2004 r. konsumenci przy uyciu kart wydanych w Polsce dokonali transakcji o cznej wartoci 25 mld z, w tym 1,6 mld z stanowiy patnoci dokonane za granic. Natomiast w 2010 r. czna warto transakcji zrealizowanych kartami wynosia niespena 90 mld z, a transakcje zagraniczne stanowiy 6,6% tej kwoty, tj. 6 mld z.
Wykres 3. Warto transakcji bezgotwkowych dokonanych kartami patniczymi w latach 2004-2010 (w mld z)
transakcje krajowe 100 90 80 70 transakcje zagraniczne

90 78

68
55 42 25 33

60 50
40 30 20 10 0 2004 2005 2006

2007

2008

2009

2010

rdo: Dane NBP.

19

W Polsce obserwowany jest cigy rozwj sieci akceptacji kart patniczych. Jak zaprezentowano na wykresie 4., najszybciej wzrastaa liczba urzdze akceptujcych karty patnicze (gwnie terminale oraz w nieznacznej liczbie imprintery), a nieco wolniej przybywao punktw handlowo-usugowych wyposaonych w urzdzenia suce do akceptacji kart. Najwolniej rosa liczba akceptantw: z 60 tys. w 2003 r. do 110 tys. w III kwartale 2011 r. Oznacza to, e terminale s czciej instalowane w placwkach handlowych ju wczeniej akceptujcych karty, jako kolejne urzdzenia do akceptacji kart, ni u nowych sprzedawcw.
Wykres 4. Liczba terminali POS w Polsce oraz punktw handlowo-usugowych (PHU) wyposaonych w terminale POS w latach 2000-2011
Akceptanci PHU Urzdzenia

300 253 250 258 206 231 189 176

212 200
150 101 100 60 69 133 143 119 166 134 76 136 78

176
135

186

153
93

104

110

70

82

50
0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

rdo: Dane NBP. Dane za lata 2003-2010 dotycz stanu na koniec roku, a dane za 2011 r. stanu na koniec wrzenia.

Naley zauway, e dynamika wzrostu sieci akceptacji w Polsce jest znacznie nisza ni dynamika liczby kart patniczych oraz liczby i wartoci transakcji dokonywanych przy uyciu kart, co przedstawiono na wykresie 5. Mona oceni, i znacznie wolniej rozwijajca si sie akceptacji kart patniczych ni liczba kart patniczych lub liczba transakcji stanowi coraz wiksz barier dla dalszego szybszego wzrostu patnoci kartowych. Warto take zwrci uwag na poziom nasycenia sieci akceptacji. Z danych GUS wynika, e w 2009 r. byo w Polsce 371.839 sklepw i 9.738 stacji paliw, tj. cznie 381.577 takich podmiotw28. Wydaje si jednak, e w Polsce funkcjonuje znacznie wicej potencjalnych punktw handlowo-usugowych, ktre mogyby

28

Rynek wewntrzny w 2009 r., Gwny Urzd Statystyczny, Departament Handlu i Usug, Warszawa 2010.

20

akceptowa karty patnicze. Wedug szacunkw ekspertw moe to by liczba od 500 tys. do 1 mln takich placwek. Oznacza to, e stopie nasycenia rynku w Polsce punktami handlowousugowymi, ktre akceptuj karty patnicze, wynosi od 19% do 38%, a wic jest stosunkowo niewielki. Ze wzgldu na to, e nasycenie polskiego spoeczestwa kartami patniczymi jest duo wiksze (wedug badania NBP z 2009 r. udzia Polakw posiadajcych karty patnicze wynis 70%), ten niewysoki udzia akceptantw kart patniczych w oglnej liczbie punktw handlowo-usugowych w Polsce sprawia, e coraz wiksza grupa Polakw posiadajcych karty bdzie je wykorzystywa praktycznie tylko u tej samej grupy akceptantw co obecnie. Posiadacze kart coraz trudniej bd mogli wykorzystywa je do pacenia w nowych punktach handlowo-usugowych, gdy napotykaj na barier braku akceptacji.
Wykres 5. Dynamika wzrostu sieci akceptacji oraz liczby kart i transakcji bezgotwkowych w latach 2003-2010

rdo: Dane NBP.

Naley ponadto zaznaczy, e sie terminali POS w Polsce jest nierwnomiernie rozwinita terytorialnie, nie tylko pod wzgldem geograficznym (wiksze nasycenie terminali POS na liczb mieszkacw jest generalnie w zachodniej ni we wschodniej czci Polski), ale i w ramach poszczeglnych wojewdztw (znacznie gstsza sie akceptacji w duych i rednich miastach ni w maych miastach i na terenach wiejskich). Powysze sprawia, e stosunkowo szeroki brak moliwoci wykorzystania kart do dokonywania patnoci w punktach handlowo-usugowych ma wpyw rwnolegle na utrzymywanie si wykluczenia finansowego w Polsce, liczonego odsetkiem osb posiadajcych rachunek bankowy, na do wysokim, w porwnaniu z innymi krajami Unii Europejskiej, poziomie. Osoby mieszkajce w

21

miejscowociach, gdzie nie ma sklepw przyjmujcych karty patnicze, nie bd zainteresowane otwarciem rachunku bankowego i otrzymaniem karty patniczej, ktrej nie bd mogy praktycznie wykorzysta. Saby rozwj sieci akceptacji w Polsce jest wic jedn z najwaniejszych barier ograniczania wykluczenia finansowego i rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce. Analiza czynnikw wpywajcych na akceptacj kart patniczych bya przedmiotem badania akceptantw przeprowadzonego w 2008 r. na zlecenie NBP29. Wrd czynnikw decydujcych o rozpoczciu akceptowania danej metody patnoci decydujce znaczenie dla kierownictwa sklepw wielkopowierzchniowych miay czynniki kosztowe (cznie 57% wagi, w tym warto prowizji naliczanej od wartoci akceptowanych transakcji 14,9% oraz koszty stae akceptowania danej metody patnoci 37,4%). Natomiast w przypadku dodatkowo dobranych podmiotw czynniki kosztowe stanowiy 35,1% wagi, w tym wysoko prowizji od wartoci transakcji 18% (by to najwaniejszy czynnik dla tej grupy podmiotw objtych badaniem), a koszty stae akceptowania danej metody patnoci 17,1%. Wyniki tego badania wskazuj na zasadnicze znaczenie poziomu opat akceptanta jako czynnika decydujcego o tym, czy sprzedawca zdecyduje si na akceptowanie kart patniczych czy nie.

2.2.

Wybrane wskaniki rozwoju rynku kart patniczych Polska na tle innych krajw UE Prezentowane w tej czci raportu wskaniki bazuj na danych statystycznych

publikowanych cyklicznie przez Europejski Bank Centralny w hurtowni danych statystycznych (ang. Statistical Data Warehouse) oraz w formie raportw, tzw. Blue Book, ktre obejmuj 27 pastw czonkowskich Unii Europejskiej. Dane statystyczne zostay przedstawione w formie wykresw wskanikw opisujcych i porwnujcych poziom wykorzystania kart patniczych per capita w krajach Unii Europejskiej. Na wykresie 6 przedstawiono liczb kart patniczych przypadajcych na 1 mieszkaca w Polsce oraz innych pastwach UE w 2010 r. Grup siedmiu pastw o najniszym w Unii Europejskiej wskaniku liczby kart patniczych per capita tworzyy postsocjalistyczne kraje Europy rodkowej i Wschodniej. Niestety nawet na tle tych pastw Polska prezentowaa si bardzo sabo i ze wskanikiem zaledwie 0,84 karty patniczej per capita przewyszaa jedynie Rumuni (0,59 karty per capita). Najwyszy poziom nasycenia rynku kart patniczych
29

M. Polasik, K. Maciejewski, Innowacyjne usugi patnicze w Polsce i na wiecie, Materiay i Studia, Nr 241, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009, s. 124-125.

22

wystpowa w Luksemburgu, gdzie przecitnie przypadao 2,64 kart patniczych na 1 mieszkaca, a take w Wielkiej Brytanii (2,37 kart per capita) i Szwecji (2,15 kart per capita). W najwikszej europejskiej gospodarce w Niemczech wskanik ten wynosi 1,56 kart per capita. W krajach UE przecitnie na 1 mieszkaca przypadao 1,45 kart.
Wykres 6. Liczba kart patniczych per capita wydanych w Polsce i innych krajach UE w 2010 r.
3

2,5

1,5

rednia UE 1,45
1

0,5

Hiszpania

Finlandia

Holandia

Sowenia

Bugaria

Malta

Estonia

Dania

Austria

Litwa

Francja

Grecja

Belgia

Irlandia

Niemcy

Szwecja

Wochy

Wgry

Cypr

Wielka Brytania

Sowacja

Portugalia

Luksemburg

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Statistical Data Warehouse, European Central Bank, http://sdw.ecb.europa.eu, (wrzesie 2011 r.).

Najwyszy wskanik liczby patnoci zrealizowanych przy uyciu kart w przeliczeniu na 1 mieszkaca zaobserwowano w Szwecji i Danii (197 transakcji), co zaprezentowano na wykresie 7. W UE redni poziom wykorzystania kart patniczych by znacznie niszy i wynosi 68 transakcji bezgotwkowych per capita. Natomiast w Polsce liczba transakcji bezgotwkowych z wykorzystaniem tego instrumentu bya 3-krotnie nisza w stosunku do redniej wartoci UE. Rzadziej ni w Polsce korzystali z kart do patnoci za zakupy jedynie mieszkacy takich pastw jak Wgry (21), Czechy (20), Grecja (7), Rumunia (5) oraz Bugaria (3).

23

Rumunia

Czechy

otwa

Polska

Wykres 7. Liczba transakcji bezgotwkowych dokonanych przy uyciu kart patniczych per capita wydanych w Polsce i innych krajach UE w 2010 r.
200 180 160 140

120
100 80 60 40 20 0

rednia UE 68

Belgia

Austria

Finlandia

Estonia

Dania

Sowenia

Malta

Wgry

Litwa

Hiszpania

Sowacja

Szwecja

Grecja

Holandia

Wielka Brytania

Portugalia

Luksemburg

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Statistical Data Warehouse, European Central Bank, http://sdw.ecb.europa.eu, (wrzesie 2011 r.).

Pod wzgldem infrastruktury patniczej dla kart Polska na tle innych pastw UE rwnie prezentowaa si bardzo sabo (wykres 8). W naszym kraju przypadao zaledwie 6,6 terminali POS na tysic mieszkacw. Niszy wskanik odnotowano jedynie w Rumunii (5,0). Najwicej terminali w stosunku do liczby mieszkacw funkcjonowao w Finlandii (37,5 terminali na 1 tys. mieszkacw). Warto zaznaczy, i w tym kraju nastpi bardzo dynamiczny przyrost urzdze akceptujcych karty patnicze. Jeszcze w 2006 r. wskanik ten wynosi 19,9, wic w cigu 5 lat przybyo a 18 terminali na 1 tys. mieszkacw, podczas gdy w Polsce w 2006 r. byo 4,6 terminala na 1 tys. mieszkacw i do 2010 r. stan ten powikszy si o 2 terminale na 1 tys. mieszkacw. Wysoko w tym zestawieniu znalazy si: Grecja i Hiszpania (odpowiednio 36,5 i 30,1 urzdze na tysic mieszkacw), a wic kraje nastawione na obsug ruchu turystycznego. Wrd dziesiciu krajw o najniszym poziomie dostpnoci do terminali znalazo si osiem krajw postsocjalistycznych oraz Niemcy i Austria. Warto nadmieni, e powstanie w naszym kraju sieci terminali POS o gstoci na obecnym poziomie UE (17,56) wymagaoby 2,7-krotnego wzrostu liczby takich urzdze, z 251,8 tys. do ok. 670 tys.

24

Rumunia

Bugaria

Francja

Irlandia

Niemcy

Wochy

Cypr

Czechy

otwa

Polska

Wykres 8. Liczba terminali POS przypadajcych na 1 tys. mieszkacw w Polsce i innych krajach UE w 2010 r.
40,0 35,0

30,0

25,0

20,0

rednia UE 17,56

15,0

10,0

5,0

0,0
Dania Estonia Finlandia Hiszpania Sowenia Szwecja Austria Malta Belgia Cypr* Grecja Litwa Holandia Bugaria Francja Irlandia Wochy Niemcy Wgry Sowacja

otwa

Wielka Brytania

Portugalia

Luksemburg

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Statistical Data Warehouse, European Central Bank, http://sdw.ecb.europa.eu, (wrzesie 2011 r.). * Dane dla Cypru za 2008 r.

Na podstawie powyszej analizy mona stwierdzi, i wewntrzunijny rynek kart patniczych charakteryzuje si duym zrnicowaniem. Wskaniki rozwoju rynku kart patniczych w Polsce s niskie w porwnaniu do wikszoci pastw UE. We wszystkich prezentowanych zestawieniach Polska naley do najsabiej rozwinitych rynkw kart patniczych w UE. wiadczy to z jednej strony o duym zapnieniu Polski w stosunku do wikszoci pastw europejskich, a z drugiej o ogromnym potencjale rozwoju patnoci elektronicznych w naszym kraju.

25

Rumunia

Czechy

Polska

Rozdzia 3 Uwarunkowania rozwoju rynku kart patniczych w Polsce

Uwarunkowania rozwoju rynku kart patniczych w Polsce mona rozpatrywa na rnych paszczyznach. Mona wyrni uwarunkowania zewntrzne i wewntrzne. Mog one przybiera charakter krajowy, lokalny, wynikajcy ze specyfiki naszej gospodarki, jak i charakter midzynarodowy. Uwarunkowania rozwoju rynku kart patniczych mog rwnie odnosi si do zagadnie biznesowych, regulacyjnych, prawnych i technicznych. Poniej przedstawiono najwaniejsze z nich w postaci caociowych przedsiwzi podejmowanych na rynku usug patniczych.

3.1.

SEPA W ostatnich latach pojawio si szereg inicjatyw majcych na celu zarwno rozwj,

jak i regulacj rynku usug patniczych. Na europejskim rynku prowadzone s obecnie ogromne projekty ukierunkowane na integracj rynku patnoci detalicznych 30. W zwizku z integracj Polski z Uni Europejsk zasadniczym wyzwaniem dla sektora bankowego oraz regulatorw rynku stao si wewntrzunijne zrnicowanie rynkw usug patniczych (pod wzgldem struktury, zasad funkcjonowania a take rodowiska prawnego i instytucjonalnego), co w szczeglnoci utrudnia dokonywanie patnoci transgranicznych. Jednym z najwaniejszych przedsiwzi z tym zwizanych jest budowa Jednolitego Obszaru Patnoci w Euro, ktra bya poprzedzona dugim okresem przygotowa prowadzonych przez wiele podmiotw i instytucji zwizanych z europejskim sektorem patnoci. Zgodnie z wizj inicjatorw tego projektu, tj. Komisji Europejskiej, Europejskiego Banku Centralnego oraz Europejskiej Rady ds. Patnoci (ang. European Payment Council EPC), SEPA ma stanowi obszar, w ktrym konsumenci, przedsibiorcy i inni uczestnicy ycia gospodarczego bd mogli dokonywa i otrzymywa zarwno krajowe, jak i transgraniczne patnoci w euro, na obszarze Europy, wedug takich samych, prostych zasad, regulacji prawych i obowizkw, bez wzgldu na miejsce dokonywania operacji 31. Projekt SEPA, ktrego uruchomienie nastpio w dniu 28 stycznia 2008 roku, stanowi kolejny etap integracji europejskiego rynku finansowego, po wprowadzaniu wsplnej waluty
30 31

A. Borcuch, Globalny system pieniny, CeDeWu, Warszawa, 2009, s. 105-111. Jednolity Obszar Patnoci w Euro (SEPA). Zintegrowany rynek patnoci detalicznych, Europejski Bank Centralny, 2006, s. 7.

26

euro oraz uruchomieniu patnoci wysokokwotowych TARGET. Swym zasigiem obejmuje on gwnie pastwa strefy euro, ale dotyczy take pozostaych pastw UE oraz 4 pastw nalecych do Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (ang. European Free Trade Association EFTA), tj. Islandii, Norwegii, Lichtensteinu i Szwajcarii. cznie zakres SEPA obejmuje zatem 31 pastw Europy. Naley przy tym podkreli, e projekt SEPA w zaoeniu mia mie charakter samoregulacji, co oznacza, e jego wdroenie miao przebiega bez formalnych nakazw bd zakazw ze strony wadz unijnych lub krajowych32. Projekt SEPA skada si z kilku komponentw, takich jak: wsplna waluta euro, jednolity zestaw instrumentw patniczych, efektywna infrastruktura patnoci w euro, wsplne normy techniczne, wsplne praktyki biznesowe, ujednolicone podstawy prawne, a take cigy rozwj usug ukierunkowany na klienta. Podstawowym skadnikiem Jednolitego Obszaru Patnoci w Euro jest zestaw nowych instrumentw patniczych SEPA: polecenie przelewu SEPA, polecenie zapaty SEPA oraz patnoci dokonywane przy uyciu kart SEPA. S to instrumenty bezgotwkowe oferowane klientom wedug jednolitych standardw i zasad. Od momentu oficjalnego uruchomienia projektu do koca 2010 roku obowizywa tzw. okres przejciowy, w ramach ktrego instrumenty SEPA miay by wprowadzane stopniowo i wspistnie z dotychczas stosowanymi krajowymi rozwizaniami. Wedug zaoe programowych od 2011 roku powinna nastpi pena migracja na standardy SEPA33. Przystosowanie kart patniczych do wymogw SEPA realizowane jest zgodnie z zasadami zawartymi w tzw. Ramach Funkcjonowania Kart Patniczych w SEPA (ang. SEPA Cards Framework SCF). Najwaniejszym celem utworzenia zasad SCF jest budowa rodowiska bez barier technicznych, prawnych i handlowych w zakresie wydawania kart patniczych oraz przetwarzania, akceptowania i dokonywania transakcji kartowych. Zgodnie z SCF, od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2010 r., a wic w tzw. okresie przejciowym, powinna nastpowa stopniowa migracja do standardu EMV, polegajca na zastpowaniu kart z paskiem magnetycznym kartami opartymi na technologii mikroprocesorowej oraz przystosowywaniu infrastruktury terminali POS i bankomatw do obsugi kart w standardzie EMV. W tym samym okresie przejciowym rwnie wszystkie terminale patnicze i bankomaty miay zosta przystosowane do akceptowania kart w standardzie EMV. Po tym okresie, tj. od 1 stycznia 2011 r., wszystkie karty patnicze oglnego zastosowania w obrocie i

32

D. Duziak, R. Kaszubski, Nowe regulacje europejskiego rynku usug patniczych to korzy dla polskich klientw, Gazeta Prawna z 12 czerwca 2008, http://biznes.gazetaprawna.pl. 33 Zwizek Bankw Polskich, Serwis SEPA Polska, http://sepapolska.pl (grudzie 2009 r.).

27

wydane przez banki SEPA powinny by zgodne z SEPA Cards Framework. Oznacza to, e karty z paskiem magnetycznym wydane na terenie SEPA powinny by wycofane z obiegu34. Wedug Komisji Europejskiej w IV kwartale 2010 roku w krajach Unii Europejskiej w mikroprocesor zgodny ze standardem EMV wyposaonych byo cznie 81% kart patniczych, 96% bankomatw oraz 90% terminali POS35. W Polsce proces dostosowywania infrastruktury terminali POS do standardu EMV postpuje rwnie do sprawnie (80% terminali), natomiast migracja bankomatw to tych standardw postpuje znacznie szybciej (98% urzdze). Z kolei proces wyposaania kart patniczych w mikroprocesor by do 2010 r. wolniejszy ni przecitnie w UE, gdy odsetek kart zgodnych ze standardem EMV na koniec 2010 r. wynosi 49,6%, cho wzrs on znacznie do czerwca 2011 r. do poziomu 61%. Transakcja kart patnicz zgodna z zasadami SEPA to transakcja dokonana kart patnicz oglnego zastosowania (kart debetow, kredytow lub obcieniow) wydan w jednym z pastw SEPA, na terenie objtym SEPA oraz z udziaem banku SEPA. Moe by to transakcja patnicza (w punkcie handlowo-usugowym albo transakcja zdalna) lub wypata gotwki w bankomacie, jednak zawsze z zastosowaniem technologii EMV (poza transakcjami zdalnymi) i rozliczana w walucie euro (rachunek moe by prowadzony w dowolnej walucie). Patnoci dokonywane bd jedn kart w caej strefie SEPA, chocia placwki handlowe bd mogy wprowadzi ograniczenia co do akceptowania poszczeglnych marek kart. Warto zaznaczy, e wytyczne SCF nie obejmuj pienidza elektronicznego oraz kart przedpaconych, co stwarza moliwoci dla rozwoju takich rozwiza niszowych jak: patnoci lokalne, opaty w komunikacji miejskiej czy karty podarunkowe. Polska, podobnie jak inne kraje Unii Europejskiej spoza strefy euro oraz kraje EFTA, moe rwnie uczestniczy i uczestniczy w SEPA w ramach patnoci w euro oraz bdzie moga przyj standardy SEPA dla instrumentw patniczych w walucie krajowej. Wanym elementem projektu SEPA jest zawarcie w SCF zapisw dotyczcych zakazu ustanawiania rnic w traktowaniu cenowym usug krajowych i transgranicznych. Co wicej, kady system powinien posiada transparentn i jednolit dla caego obszaru SEPA struktur cenow, ktra bdzie umoliwia uczestnictwo w systemie jak najwikszej liczby podmiotw. W konsekwencji oznacza to zakaz geograficznego (np. w zalenoci od kraju) zrnicowania

34

R. Kaszubski, D. Duziak (red.), Jednolity Obszar Patnoci w Euro SEPA. Wpyw zmian na rynku patnoci na podmioty prowadzce dziaalno gospodarcz, Zwizek Bankw Polskich, 2008, s. 19, http://www.sepapolska.pl (padziernik 2008 r.). 35 rd 3 progress report on the state of SEPA migration, European Commission, DG Internal Market and Services, Brussels, 17 May 2011, http://ec.europa.eu/internal_market/payments/docs/sepa/progress_report_2010_en.pdf (sierpie 2011 r.).

28

opat ustalanych przez systemy kart (ang. scheme fees)36. Narzucenie systemom kartowym takiego ksztatu polityki cenowej oznacza dla nich konieczno zmiany dotychczasowego korzystnego modelu biznesowego, gwnie ze wzgldu na swobod w ustalaniu stawek opat za uczestnictwo w systemie. W zwizku z tym mona przypuszcza, e organizacje bd podejmoway prby omijania narzuconych im wymogw37. Naley jednak wskaza na zapis, zgodnie z ktrym kady system kart patniczych odpowiada za wasn opat interchange, co oznacza jednak brak regulacji dotyczcych opaty interchange przez SCF oraz e ustalanie opaty interchange, tak jak dotychczas, pozostaje w gestii danego systemu skupiajcego wydawcw kart.38 Podejcie takie argumentuje si rol opaty interchange, ktr jest rekompensowanie kosztw obsugi tego systemu, a ponadto tym, e jest to opata wyznaczana w sposb multilateralny, a wic odnosi si do wszystkich podmiotw zrzeszonych w sieci. Z kolei w opinii Europejskiego Banku Centralnego dugookresowe utrzymywanie zrnicowanych geograficznie stawek stoi w sprzecznoci z pro-integracyjn koncepcj SEPA39.

3.2.

Dyrektywa w sprawie usug patniczych Drugie, obok SEPA, przedsiwzicie na rzecz utworzenia zintegrowanego rynku

usug patniczych stanowi Dyrektywa w sprawie usug patniczych (ang. Payment Services Directive - PSD). Dyrektywa zostaa przyjta przez Parlament Europejski i Rad Unii Europejskiej w 2007 roku, a pastwa czonkowskie zostay zobowizane do implementacji regulacji do dnia 1 listopada 2009 roku. Jednak nie wszystkie pastwa, w tym Polska, dotrzymay wyznaczonego terminu40. Dokument ten wyznacza wsplne ramy prawne dla wiadczenia usug patniczych na obszarze Unii Europejskiej, ktre dotychczas podlegay regulacjom odrbnych systemw prawnych pastw czonkowskich. Do najwaniejszych obszarw podlegajcych regulacjom PSD zalicza si41: prawo publicznego wiadczenia usug patniczych, oznaczajce harmonizacj warunkw wejcia na rynek, jakie musz speni podmioty niebankowe chcce wiadczy usugi patnicze. Ma to umoliwi stworzenie rwnych warunkw dla
36 37

SEPA Cards Framework, European Payment Council, 16 December 2009, s. 14. J. Chaplin, SEPA changing the game for cards, First Data International, 2007, http:\\\www.firstdata.com. 38 SEPA Cards Framework, European Payment Council, 16 December 2009, s. 16. 39 5th Progress Report (July 2007), SEPA - from concept to reality, European Central Bank, s 13. 40 Polska jako ostatni kraj w Unii Europejskiej wdroya zapisy dyrektywy do prawa krajowego dopiero z dniem 24 padziernika 2011 r., tj. wraz z wejciem w ycie ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usugach patniczych. 41 Jednolity Obszar Patnoci w Euro (SEPA), European Central Bank, http://www.ecb.int/pub/pdf/other/sepa_brochure_2009pl.pdf (luty 2010).

29

wszystkich

uczestnikw

rynku

oraz

pobudzi

wzrost

innowacyjnoci

konkurencyjnoci rynkw krajowych; wymagania dotyczce przejrzystoci informacji okrelajce zestaw zharmonizowanych wymaga informacyjnych, ktre bd musiay prezentowa wszystkie podmioty wiadczce usugi patnicze; prawa i obowizki uytkownikw i dostawcw usug patniczych, ktre s w dyrektywie szczegowo i ostatecznie wyjanione. Cele dyrektywy, ktre obejmuj wspieranie prawa konsumentw i integracj systemw krajowych, a take promowanie przejrzystoci i konkurencji na rynku usug patniczych, w znacznym stopniu wspieraj tworzenie Jednolitego Obszaru Patnoci w Euro42. W ramach dyrektywy nie zamieszczono wymogw odnonie okrelania poziomu opat interchange. Wrd opcji narodowych dopuszczalne s jedynie dziaania w zakresie wprowadzenia opaty typu surcharge.

3.3.

Ustawa o usugach patniczych Ustawa o usugach patniczych stanowi w Polsce implementacj dyrektywy o usugach

patniczych. Tekst ustawy zosta ustalony ostatecznie przez Sejm po rozpatrzeniu poprawek Senatu w dniu 19 sierpnia 2011 r.43 Ustawa o usugach patniczych zostaa opublikowana w Dzienniku Ustaw w dniu 23 wrzenia 2011 r., co oznacza, e jej podstawowe uregulowania weszy w ycie z dniem 24 padziernika 2011 r. Warto rwnie zaznaczy, e wdroenie Dyrektywy o usugach patniczych w naszym kraju trwao bardzo dugo. Polska jest ostatnim krajem Unii Europejskiej, ktry implementowa przedmiotow dyrektyw do prawa krajowego. Opnienia te wynikay z bardzo dugiego procesu konsultacji i znacznej liczby zgoszonych uwag i poprawek na rnych etapach prac nad ustaw. Przepisy ustawy dotycz rynku, ktry do tej pory w duym stopniu (poza regulacjami dotyczcymi m.in. systemw patnoci, agentw rozliczeniowych oraz systemw autoryzacji i rozlicze) nie podlega regulacjom. Przyjte przez ustaw rozwizania w zakresie usug patniczych jak i dziaalnoci

42

(1) Making SEPA a Reality. Implementing the Single Euro Payments Area, European Payment Council, Doc: EPC066-06, Brussels, 28 June 2006, (2) Wsplne owiadczenie Europejskiego Banku Centralnego i Komisji Europejskiej dotyczce przyjcia przez Parlament Europejski dyrektywy w sprawie usug patniczych, Europejski Bank Centralny, 24 kwietnia 2007 r., http://www.ecb.int/press/pr/date/2007/html/pr070424.pl.html (sierpie 2011 r.). 43 Sejm RP, Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usugach patniczych, tekst ustawy ustalony ostatecznie po rozpatrzeniu poprawek Senatu, http://orka.sejm.gov.pl/opinie6.nsf/nazwa/4217_u/$file/4217_u.pdf

30

polegajcej na wiadczeniu tych usug nie bd ju wiadczone, jak dotychczas, jako swobodna dziaalno gospodarcza i zostan objte nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego. Ustawa okrela warunki wiadczenia usug patniczych, w szczeglnoci w zakresie przejrzystoci postanowie umownych i wymogw dotyczcych informowania o usugach patniczych; prawa i obowizki stron wynikajce z umw o wiadczenie usug patniczych, a take zakres odpowiedzialnoci dostawcw z tytuu wykonywania usug patniczych oraz zasady prowadzenia dziaalnoci przez instytucje patnicze i biura usug patniczych, w tym za porednictwem agentw tych podmiotw, oraz zasady sprawowania nadzoru nad tymi podmiotami. W ramach prac parlamentarnych nad t ustaw jednym z elementw dyskusji by problem opat surcharge oraz opat interchange, co zostao szerzej opisane w punkcie 6.3.

3.4.

Organizacje kart patniczych w Polsce Ustalane przez VISA i MasterCard regulacje i standardy, do przestrzegania ktrych w

ramach umw cywilno-prawnych zobowizane s: (i) banki wydajce karty patnicze z logo tych organizacji, (ii) agenci rozliczeniowi oraz (iii) sprzedawcy akceptujcy te karty, stanowi de facto jeden z gwnych czynnikw, ktry wpyn na rozwj tego rynku. Regulacje tych organizacji determinuj model biznesowy funkcjonujcy w oparciu o czterostronny system patnoci, wymagajcy zaangaowania wyspecjalizowanych podmiotw dziaajcych zgodnie ze cile okrelonymi zasadami. W Polsce nie istnieje konkurencyjny krajowy system patnoci kartowych, dlatego te polski rynek kart patniczych jest silnie zaleny od regulacji midzynarodowych organizacji patniczych.

3.4.1. Program Kart VISA zapacisz wszdzie Jednym z ostatnich wanych przedsiwzi organizacji Visa jest uruchomiony na pocztku 2010 r. program rozwoju sieci akceptacji kart patniczych nazwany Kart VISA zapacisz wszdzie. Program ten ma na celu podwojenie liczby terminali POS w Polsce, tj. z okoo 200 tys. do 400 tys. terminali w 2015 r. Wprowadzenie programu byo poprzedzone konsultacjami rynkowymi, zarwno z bankami wydajcymi karty VISA, jak rwnie z agentami rozliczeniowymi. Program, ktry jest finansowany przez banki wydajce karty, koncentruje si na pozyskiwaniu punktw handlowo-usugowych, ktre do tej pory nie akceptoway kart patniczych. rodki s przekazywane agentom rozliczeniowym w formie

31

dofinansowania instalacji nowych terminali. W ramach tego programu banki czonkowskie Visa w Polsce przeznacz w cigu 5 lat ponad 200 mln z na wsparcie rozwoju akceptacji kart. Do koca wrzenia 2011 r. zainstalowano ok. 56 tys. nowych terminali POS u blisko 38 tys. akceptantw, ktrzy nie przyjmowali wczeniej kart patniczych.

3.4.2. Program Innovation for Poland Z kolei organizacja MasterCard uruchomia program Innovation for Poland, ktrego celem jest wspieranie bankw wydajcych karty patnicze z logo MasterCard, zamierzajcych wprowadza innowacyjne produkty takie jak: karty zblieniowe, patnoci mobilne NFC, karty z wywietlaczem czy karty multiaplikacyjne. Podstaw uzyskania dofinansowania konkretnego projektu jest zoenie przez bank wniosku do organizacji MasterCard. Decyzje o przyznaniu dofinansowania podejmuje grupa ekspertw MasterCard, tj. przedstawicieli rynku lokalnego reprezentujcych biuro MasterCard w Warszawie oraz ekspertw europejskich odpowiedzialnych za innowacyjne produkty. Program zosta wprowadzony w dniu 1 stycznia 2011 r. decyzj organizacji MasterCard. W ramach programu ma powsta fundusz finansowany przez agentw rozliczeniowych, na ktrych zostaa naoona dodatkowa opata w wysokoci 0,025% od wartoci transakcji dokonywanych kartami patniczymi. Szacuje si, e w 2011 r. agenci rozliczeniowi odprowadz na fundusz kwot ok. 5 mln euro.

3.5.

Polityka Komisji Europejskiej i Europejskiego Banku Centralnego odnonie opaty interchange

3.5.1. Dziaania Komisji Europejskiej Zagadnienie opaty interchange jest od wielu lat przedmiotem analiz Komisji Europejskiej. Pierwsza skarga, w ktrej zarzucano podmiotom Visa i Europay International, e ograniczaj konkurencj poprzez okrelone ustalenia dotyczce opat interchange pobieranych za transakcje transgraniczne, zostaa zoona przez British Retail Consortium w 1992 r. Druga skarga, dotyczca m.in. uzgadnianych wielostronnie opat interchange w systemach Visa i MasterCard, wpyna w 1997 r. z inicjatywy stowarzyszenia EuroCommerce reprezentujcego sprzedawcw detalicznych, hurtowych i midzynarodowych w Unii Europejskiej.

32

Pierwszym znaczcym wydarzeniem bya decyzja z dnia 24 lipca 2002 r. w sprawie midzyregionalnej opaty interchange ustalanej wielostronnie w ramach stowarzyszenia Visa Europe. W decyzji tej Komisja zaakceptowaa, na zasadzie wyczenia spod regu konkurencji (art. 81 ust. 3 Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk), stosowanie przez Visa opat interchange dla transakcji transgranicznych, pod warunkiem przyjcia przez Visa nowych zasad, ktre dotyczyy: obnienia opaty interchange; dla kart debetowych opaty interchange bdzie zmniejszana stopniowo w cigu piciu lat, redukcja ta wyniesie ponad 50%; dla kart kredytowych redukcja opaty interchange bdzie take nastpowaa stopniowo, tak aby w 2007 r. osign poziom 0,7%; przychody bankw z tytuu pobierania tej opaty zmniejsz si stopniowo do okoo 20% w stosunku do dochodw, jakie osignyby one bez wprowadzania ww. modyfikacji, obiektywnoci, czyli stosowania przy ustalaniu opaty interchange trzech kategorii kosztw: kosztw przetwarzania transakcji, kosztw zapewnienia klientom odroczonego terminu obciania rachunku karty (free funding period), kosztw tzw. gwarancji patnoci, transparentnoci; banki czonkowie Visa na danie wacicieli punkw handlowousugowych bd zobowizane do ujawnienia im stawek opat interchange i procentowego udziau w jej wysokoci ww. trzech kategorii kosztw, ustalenia oddzielnej opaty interchange dla transakcji zawieranych drog pocztow lub telefoniczn, ze wzgldu na rnice kosztowe w stosunku do transakcji zawieranych za porednictwem POS44. Przedmiotowe wyczenie wygaso w dniu 31 grudnia 2007 r. Do tego terminu powinno zakoczy si dostosowanie systemu Visa do regu prawa konkurencji. W marcu 2008 r. Komisja wszcza postpowanie przeciwko Visa Europe majce na celu sprawdzenie sposobu ustalania opaty interchange dla transakcji transgranicznych oraz niektrych krajowych45. W kwietniu 2010 r. osignito porozumienie, zgodnie z ktrym Visa zgodzia
44

Commission exempts multilateral interchange fees for cross-border Visa card payments, IP/02/1138, European Commission, Brussels, 24 July 2002, http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/02/1138&format=HTML&aged=1&language=EN& guiLanguage=en (wrzesie 2011 r.), 45 Antitrust: Commission initiates formal proceedings against Visa Europe Limited, MEMO/08/170, European Commission, Brussels, 26 March 2008, http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/08/170&format=HTML&aged=0&language= EN&guiLanguage=en (wrzesie 2011 r.),

33

si na obnienie stawek opat interchange dla kart debetowych w transakcjach transgranicznych (ang. cross-border immediate debit card transactions) rednio do poziomu 0,2% wartoci transakcji46. Zadowolenie z decyzji Visa wyrazia Komisja Europejska, podkrelajc, e przyniesie ona przede wszystkim korzyci dla konsumentw, ktrzy nie bd paci zawyonych cen za towary i usugi. Warto zaznaczy, e uzgodniony z Komisj Europejsk maksymalny poziom stawek interchange ma zastosowanie rwnie do krajowych transakcji debetowych w krajach, w ktrych opaty interchange ustala Visa Europe. Do grona tych krajw nale: Islandia, Malta, Szwecja, Wgry a take Holandia, Luksemburg i Belgia, przy czym w Holandii i Luksemburgu stawki te odnosz si do kart przedpaconych, gdy karty debetowe Visa nie s wydawane, a w Belgii nie s wydawane karty debetowe jak i przedpacone47. Przedmiotem analiz Komisji Europejskiej jest take dziaalno organizacji patniczej MasterCard. W decyzji z dnia 19 grudnia 2007 r. Komisja uznaa, e naliczane przez MasterCard wielostronne opaty interchange od transakcji transgranicznych (na obszarze Europejskiego Obszaru Gospodarczego) dla kart debetowych i kredytowych MasterCard i Maestro naruszaj postanowienia art. 81 Traktatu WE i jednoczenie nie speniaj one warunkw wyczenia spod regu konkurencji zawartych w art. 81 ust 3 Traktatu. W przypadku warunku dotyczcego przyczyniania si do postpu technicznego lub gospodarczego MasterCard nie wykaza zwizku przyczynowo-skutkowego pomidzy opat interchange a mierzon obiektywnie efektywnoci. Wskaza jedynie na rol opaty interchange polegajc na uatwianiu optymalnego dziaania systemu i rwnowaeniu oczekiwa posiadaczy kart i sprzedawcw. Nie przedstawi jednak danych empirycznych potwierdzajcych ten argument jak rwnie danych wskazujcych na pozytywne skutki omawianej opaty dla funkcjonowania systemu oraz zwizanych z tym korzyci. Komisja podkrelia take, e ustalana przez MasterCard opata interchange bazuje na stworzonym przez Williama Baxtera w 1983 r. modelu, ktry posiada powane ograniczenia i jest oparty na nierealistycznych zaoeniach48. Zgodnie z drugim warunkiem zawartym w art. 81 ust. 3 Traktatu, MasterCard nie dostarczy dostatecznych dowodw na to, e konsumenci
46 47

Annual Report 2010. Making money flow, Visa Europe, s 12, (wrzesie 2011 r.). Interchange fees, Visa Europe, http://www.visaeurope.com/en/about_us/what_we_do/fees_and_interchange/interchange_fees.aspx (wrzesie 2011 r). 48 Gwne zaoenia tego modelu to: (a) popyt ze strony konsumentw i sprzedawcw jest stay, poniewa adna z tych grup nie podejmuje strategicznych dziaa w odpowiedzi na dziaania drugiej strony, (b) nie ma zrnicowania w zakresie korzyci, ktre sprzedawcy czerpi z akceptowania kart patniczych, (c) istnienia idealnych warunkw konkurencji w sektorze bankowym.

34

(sprzedawcy oraz klienci) osigaj znaczce korzyci wynikajce z wystpowania opaty interchange. Odnonie trzeciego warunku MasterCard nie dowid, e opata interchange w obecnym ksztacie stanowi niezbdny element optymalizacji dziaania systemu. Komisja zaznaczya, e nie podwaa istnienia opaty interchange. Musi ona jednak by zgodna z przepisami UE. Komisja stwierdzia ponadto, e opaty interchange, ktre naliczane s w przypadku braku odrbnej umowy dwustronnej midzy bankiem, ktry wyda kart, a bankiem przyjmujcym patno, przyczyniaj si do nadmiernego zwikszania kosztw akceptacji kart ponoszonych przez sprzedawcw. Komisja nakazaa, jako rodek zaradczy, znie w cigu szeciu miesicy opaty interchange dla transakcji transgranicznych. W przeciwnym razie na MasterCard zostan naoone tymczasowe kary pienine w wysokoci 3,5 % dziennego, cznego, wiatowego obrotu MasterCard Incorporated w poprzednim roku obrotowym49. W dniu 1 marca 2008 r. MasterCard Europe zoy w Trybunale Sprawiedliwoci Unii Europejskiej wniosek o uniewanienie decyzji Komisji Europejskiej50. MasterCard, nie mogc znale alternatywy dla dotychczasowego sposobu naliczania opaty, ktra nie naruszaaby ww. przepisw wsplnotowych, z dniem 21 czerwca 2008 roku odstpi od pobierania opaty interchange dla transakcji transgranicznych, dostosowujc si tym samym do decyzji Komisji z dnia 19 grudnia 2007 r.51 Jednak w padzierniku 2008 r. MasterCard wprowadzi podwyk opat za uczestnictwo w systemie (dla bankw wydawcw, dla centrw autoryzacyjnych) i uchyli istniejce zwolnienia z tych prowizji. Po interwencji Komisji, MasterCard zgodzi si na anulowanie podwyek tych opat w lipcu 2009 r. Ponadto od lipca 2009 r. MasterCard zobowiza si: wprowadzi nowe kalkulacje dla wielostronnych opat interchange od transakcji transgranicznych, dziki czemu rednia waona tych opat ulegnie znaczcemu

49

Summary of Commission Decision of 19 December 2007 relating to a proceeding under Article 81 of the EC Treaty and Article 53 of the EEA Agreement (Case COMP/34.579 MasterCard, Case COMP/36.518 EuroCommerce, Case COMP/38.580 Commercial Cards), European Commission, Official Journal of the European Union, 6.11.2009. 50 Antitrust: Commissioner Kroes notes MasterCard's decision to cut cross-border Multilateral Interchange Fees (MIFs) and to repeal recent scheme fee increases frequently asked questions, MEMO/09/143, 01/04/2009, European Commission, http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/09/143&type=HTML (wrzesie 2011 r.). 51 Antitrust: Commission notes MasterCard's decision to temporarily repeal its cross-border Multilateral Interchange Fees within the EEA, MEMO/08/397, European Commission, Brussels, 12 June 2008, http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/08/397&format=HTML&aged=1&language= EN&guiLanguage=en (wrzesie 2011 r.).

35

obnieniu do 0,3% w przypadku konsumenckich kart kredytowych oraz do 0,2% w przypadku konsumenckich kart debetowych52, dokona modyfikacji, ktre przyczyni si do przejrzystoci i konkurencji na rynku kart patniczych, w tym m.in. zaoferowa handlowcom tzw. stawki nieskonsolidowane, tj. zrnicowane stawki, ktrymi bd obciani zalenie od rodzaju uytej karty, publikowa na swojej stronie internetowej wszystkie stawki opat interchange dla transakcji transgranicznych oraz dla transakcji krajowych. Komisja Europejska zapowiedziaa, e bdzie dokadnie monitorowa wdraanie

uzgodnionych zmian w systemie MasterCard. W dniu 8 lipca 2011 r. odbyo si przesuchanie w Sdzie Unii Europejskiej dotyczce odwoania MasterCard od decyzji Komisji Europejskiej z 2007 r. MasterCard Europe reprezentowa Prezes Javier Perez, ktry wrd najwaniejszych tez i argumentw wskaza, e stawk w tej sprawie jest przyszo patnoci elektronicznych i e Komisja Europejska prbuje naprawi to, co nie jest zepsute. Wyrazi on take swoje obawy, e interwencja rzdowa moe zagrozi staemu rozwojowi rynku patnoci w UE i doprowadzi do sytuacji, w ktrej konsumenci i akceptanci zostan pozbawieni dostpu do bardziej wygodnych, bezpiecznych i zaawansowanych opcji patniczych, ktre uatwiyby ycie konsumentom, a detalistom przyniosyby wicej korzyci. Prezes MasterCard Europe podkreli rwnie, e od momentu podjcia si przez Komisj przeanalizowania opaty interchange rynek usug patniczych zmieni si znaczco, czego przejawem s: wzrost konkurencyjnoci na rynku, wdroenie patnoci bezstykowych i patnoci mobilnych, pojawienie si nowych graczy z innych sektorw gospodarki, np. telekomunikacyjnego. W rezultacie w ostatnich latach odnotowano ogromny postp technologiczny a take znaczcy wzrost liczby transakcji elektronicznych i akceptacj wielu form patnoci. Odnoszc si bezporednio do opaty intercharge, argumentowa, e jest to najbardziej przejrzysty i skuteczny sposb na zapewnienie rwnowagi pomidzy wszystkimi uczestnikami otwartego, czterostronnego systemu, a dziaania MasterCard skupiaj si na stworzeniu zaawansowanego i dobrze funkcjonujcego wewntrznego rynku patnoci w Europie53.

52

Dla porwnania, w 2007 r. wielostronne opaty interchange dla kart MasterCard wahay si w zalenoci od karty od 0,80 % do 1,90 %, natomiast wielostronne opaty interchange od transakcji transgranicznych wynosiy od ponad 0,40 % do ponad 0,75 % wartoci transakcji. 53 Dont Try To Fix What Isnt Broken Declares MasterCard Europe President, MasterCard, Waterloo, Belgium, 8 July 2011, http://newsroom.mastercard.com/press-releases/%e2%80%98don%e2%80%99t-try-tofix-what-isn%e2%80%99t-broken%e2%80%99-declares-mastercard-europe-president/ (wrzesie 2011 r.).

36

Komisja Europejska opracowaa rwnie raport dotyczcy sektora bankowoci detalicznej w krajach Unii Europejskiej, ktry zosta opublikowany w styczniu 2007 r.54 Raport ten zawiera stanowisko Komisji odnonie opaty interchange stosowanej w poszczeglnych krajach UE. Wyniki badania Komisji wskazuj, e opata interchange nie jest nieodzownym elementem dziaania systemw kart patniczych. Niektre systemy krajowe dziaaj jednak bez tego mechanizmu, co przekada si na nisze opaty pobierane od akceptantw. Wyniki badania ujawniy znaczne zrnicowanie redniej waonej opaty interchange w systemach midzynarodowych Visa i MasterCard dla karty kredytowej w obrocie krajowym w poszczeglnych pastwach czonkowskich UE. W 2004 r. poziom najwyszej opaty (ponad 1,5% wartoci transakcji) by 2,5 razy wyszy od poziomu redniej waonej najniszych opat. W przypadku kart debetowych Visa i MasterCard najwysze opaty byy obserwowane w niektrych nowych pastwach czonkowskich UE. Cz obserwacji moe wskazywa na fakt, i ustalenie poziomu opaty interchange w niektrych Pastwach Czonkowskich odbywa si poprzez wykorzystanie siy rynkowej bankw, co wynika z dugotrwaego utrzymywania si wysokich wskanikw zysku bankw na rynkach relatywnie wysoko rozwinitych oraz stosowania przez nie barier wejcia55. W opinii Komisji opata interchange moe by czynnikiem zwikszajcym zysk wydawcw kart. Na podstawie wynikw bada stwierdzono, e 62% bankw biorcych w nich udzia nadal osigaoby zyski z wydawania kart kredytowych, nawet gdyby nie uzyskiwali adnych przychodw z tytuu opaty. W 23 krajach UE przynajmniej jeden bank biorcy udzia w badaniu by w stanie osiga zyski z wydawania kart kredytowych bez uwzgldniania opaty interchange. Badanie to wydaje si czciowo podwaa wyjanienia przedstawiane przez sektor bankowy, i dziaanie caego systemu byoby utrudnione, gdyby nie subsydiowanie usug wydawania kart poprzez transfer przychodw od agentw rozliczeniowych. Celem Komisji w tym badaniu nie byo jednak optowanie na rzecz zerowej opaty interchange we wszystkich systemach, jednake, w wietle uzyskanych wynikw, zasadnym jest kwestionowanie biecej wysokoci opat interchange w niektrych krajach56.
54

Raport z badania sektora bankowoci detalicznej, Komisja Europejska, Dyrektoriat Generalny ds. Konkurencji, Bruksela, 2007. 55 Raport z badania sektora bankowoci detalicznej, Komisja Europejska, Dyrektoriat Generalny ds. Konkurencji, Bruksela, 2007, s. 137. Zgodnie z badaniami Komisji, wydawanie kart kredytowych jest wysoce dochodow dziaalnoci. W skali Unii Europejskiej wydawcy kart kredytowych osignli redni waony wskanik zysku do kosztu w wysokoci 65 % w 2004 r., za wydawcy kart debetowych 47%. W wikszoci pastw czonkowskich UE, rednia waona wskanikw zysku pozostawaa na stabilnym poziomie w latach 2000 2004. 56 Sector Inquiry under Article 17 of Regulation (EC) No 1/2003 on retail banking (Final Report), COM(2007) 33 final, Brussels, European Commission, 31.1.2007, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2007:0033:FIN:EN:PDF (wrzesie 2011 r.).

37

Po wydaniu raportu Pani Neelie Kroes penica funkcj Komisarza UE ds. Konkurencji przedstawia nastpujce wnioski, dotyczce stosowania opat interchange na poziomie krajowym57: koszty opaty interchange wpywaj na ostateczne ceny towarw i usug, pacone przez konsumentw, ten skadnik kosztw nie jest transparentny i dlatego nie moe suy jak bodziec do wyboru najbardziej efektywnego rodka patnoci, wszyscy konsumenci, wcznie z niekorzystajcymi z kart patniczych, ponosz koszty opaty interchange, Komisja nie postuluje zniesienia opaty interchange, jednak zamierza zapewni ustanowienie jej na godziwym poziomie poprzez rozwj konkurencji oraz jej transparentno dla podmiotw rynkowych, nie ma ekonomicznych dowodw na twierdzenie, e zmniejszenie opaty interchange wpynie na zwikszenie innych opat dla posiadaczy kart patniczych. Dziaalno wikszoci wydawcw kart bdzie przynosi zyski, nawet w przypadku cakowitego zniesienia opaty interchange. brak konkurencji na poziomie detalicznym, gdzie pobierana jest jednolita opata interchange (niezalenie od rodzaju kary, wydawcy, systemu) jest powodem jej ustalania na tak wysokim poziomie. Komisja krytykuje t praktyk, ktra jest okrelana jako blending. z posiadanych przez Komisj danych wynika, e w niektrych nowych krajach czonkowskich UE opata interchange jest prawie cztery razy wysza ni w innych. Komisja ma powane zastrzeenia do poziomu ustalanej multilateralnie opaty interchange w tych krajach. Komisja nie uzyskaa wiarygodnych wyjanie, co jest powodem tak duych rnic. W ocenie Komisji jest to spowodowane brakiem konkurencji na rynkach, na ktrych opaty s najwysze. Redukcja poziomu opaty interchange bdzie korzystna dla konsumentw. Komisja z zadowoleniem przyjmuje zobowizania do redukcji opaty interchange z Austrii i Portugalii oraz do obnienia opaty za przystpienie do systemu z Irlandii. W komunikacie tym wskazano, e Komisja wsplnie z Europejskim Bankiem Centralnym wyraaj zaniepokojenie, i w wyniku wypierania z rynku krajowych systemw kart debetowych przez systemy Visa i MasterCard wzrosn koszty korzystania z kart patniczych
57

N. Kroes, Introductory Remarks on Final Report of Retail Banking Sector Inquiry, Speech/07/50, Press conference, Brussels, 31 January 2007.

38

dla podmiotw rynkowych i konsumentw oraz zostanie zagroone wprowadzenie projektu SEPA. Ponadto Komisja jest zdecydowana podj odpowiednie dziaania (na podstawie przepisw o ochronie konkurencji), jeeli dojdzie do podniesienia cen.

3.5.2. Dziaania Europejskiego Banku Centralnego Zagadnienie opaty interchange jest postrzegane przez Europejski Bank Centralny gwnie przez pryzmat projektu SEPA. W ramach tego projektu oczekuje si, e zostanie utworzony konkurencyjny, wiarygodny i efektywny kosztowo rynek kart patniczych, uwzgldniajc dostawcw infrastruktury i innych usug. EBC oczekuje, e oprcz systemw czterostronnych, take trjstronne systemy kart patniczych dostosuj si do standardw SEPA. Zgodnie z pogldami EBC, zasady i warunki akceptacji, ustalone dla tego samego rodzaju karty patniczej, nie mog rni si ze wzgldu na pooenie geograficzne. Naley podkreli, e jest to niezmiernie istotne dla zmiany obecnej sytuacji, poniewa wedug bada, opublikowanych przez fiski bank centralny, pooenie geograficzne jest jednym z najistotniejszych czynnikw wpywajcych na poziom opat interchange. W ocenie EBC, zgodny z SEPA system kart patniczych powinien spenia nastpujce warunki: oferowa takie same usugi dla akceptantw i posiadaczy kart na caym obszarze strefy Euro, zrnicowane usugi dodatkowe nie powinny powodowa zmniejszenia powszechnoci ich stosowania, posiada jednolite stawki opaty interchange (o ile opata taka jest stosowana) dla kart danej marki na caym obszarze Euro, zdefiniowa i publicznie ogosi zgodn z celami SEPA rednio- i dugoterminow strategi, upubliczni stawki opaty interchange i metodologi ich kalkulacji oraz przedoy je odpowiednim wadzom, by zgodnym z przyszym stanowiskiem Komisji Europejskiej w sprawie praktyk rynkowych agentw rozliczeniowych i akceptantw w celu zwikszenia konkurencyjnoci, efektywnie odseparowa zarzdzanie systemem kart od innych usug zwizanych z obsug kart (processing), tak aby uniemoliwi wzajemne subsydiowanie i inne praktyki, ktre faworyzowayby ich wiadczenie przez system kart,

39

uczestniczy w stworzeniu opartych na kompromisie standardw i wdroy je zgodnie z wyznaczonym terminem, uniemoliwi transfer niezagregowanych danych osobowych do krajw, ktre nie przestrzegaj zasad obowizujcych w dziedzinie ochrony tych praw w UE, wdroy strategi zapobiegania oszukaczym transakcjom, w szczeglnoci w operacjach transgranicznych. EBC postuluje take, aby Komisja Europejska jak najszybciej zdefiniowaa zasady pobierania opat interchange na caym obszarze Euro. Decyzje krajowych i europejskich instytucji, dotyczce opat interchange, powinny by w ocenie EBC zgodne i spjne ze sob. W opinii EBC opata interchange, ktra jest pacona przez agentw rozliczeniowych (a ostatecznie przez akceptantw) na rzecz bankw wydawcw kart, jest efektywnym instrumentem w zakresie promocji kart wrd konsumentw krajw UE. Jednak opata interchange moe by take barier dla konkurencyjnoci, poniewa redukuje ona moliwo negocjacji opaty, jak akceptanci pac agentom rozliczeniowym. Istniejca obecnie niepewno co do dalszych warunkw pobierania opat interchange powoduje opnianie przez banki decyzji zwizanych z realizacj programu SEPA i stanowi przeszkod dla finalizacji planw biznesowych. W opinii EBC, ostatni raport Komisji Europejskiej w sprawie sektora bankowoci detalicznej stwarza generalne wraenie, i rozwaana moe by moliwo zakazu pobierania opat interchange. Eurosystem zachca Komisj Europejsk do jak najszybszego sprecyzowania swojej polityki odnonie opat interchange. W przypadku, gdyby polityka ta bya znaczco rozbiena z obecn praktyk, EBC zachca Komisj do ustanowienia odpowiednio dugiego okresu przejciowego w celu uniknicia zakce na rynku kart patniczych. Decyzje Komisji Europejskiej i krajowych urzdw ochrony konkurencji powinny by w ocenie EBC ujednolicone, w szczeglnoci w zakresie ustanowienia spjnych zasad na obszarze Euro. Przyczyni si to w duym stopniu do uatwienia rozwoju nowych inicjatyw rynkowych. EBC promuje take wszelkie inicjatywy, ktre prowadz do zwikszenia konkurencji dla Visa i MasterCard na caym obszarze Unii Europejskiej. W szczeglnoci wskazuje si na utworzenie nowego systemu kart patniczych w Europie, stanowicego gwny czynnik sukcesu wdroenia projektu SEPA dla kart (opinie: Jean-Michel Godeffroy58 oraz Gertrude

58

New card schemes for Europe, Speech by Jean-Michel Godeffroy, Director General Payment Systems and Market Infrastructure, European Central Bank,, Tlcom-Paris, Paris, 26 October 2007, http://www.ecb.int/paym/sepa/pdf/telecom_jmg_071026.pdf. (wrzesie 2011 r.).

40

Tumpel-Gugerell59). Obecnie prowadzone s trzy inicjatywy zmierzajce do konsolidacji i utworzenia pan-europejskiego systemu kart patniczych60: Euro Alliance of Payment Schemes (EAPS), przedsiwzicie czce krajowe systemy kart patniczych z Woch, Niemiec, Hiszpanii, Portugalii i Wielkiej Brytanii, a take EUFISERV (midzybankowy system bankw oszczdnociowych). W ramach EAPS zintegrowano take wiele sieci bankomatowych, co umoliwia dokonywanie wypat kartami debetowymi za granic61. Monnet, projekt otwarty w 2008 r. przez najwiksze banki francuskie i niemieckie w celu wdroenia systemu opartego na przejrzystych zasadach ekonomicznych i cenowych62. PayFair, system obsugi patnoci elektronicznych, wspierany przez due europejskie sieci handlowe, ktry nie opiera si na mechanizmie opaty interchange, a jest zgodny z zasadami SEPA i PSD oraz wprowadza przejrzysty model opat (stawka staa od transakcji)63. Najbardziej aktualne stanowisko w sprawie opat interchange na rynku kart patniczych EBC zajmuje w raporcie z 2011 r. Interchange fee in card payments. W raporcie tym wskazuje si m.in., e: z ekonomicznego punktu widzenia wystpowanie opaty interchange w modelach czterostronnych jest zasadne; w celu tworzenia i rozwoju zaawansowanego detalicznego rynku patniczego konieczne jest, aby systemy kartowe charakteryzowaa przejrzysto. Dotyczy to take opaty interchange, co do ktrej wiedza bya dotychczas ograniczona i dlatego ECB, podobnie jak i inne banki, dokadniej monitoruje i analizuje rynek kart. wymagana jest dokadna analiza empiryczna stawek opat interchange, aby umoliwi zainteresowanym podmiotom podjcie strategicznej decyzji co do rozwoju nowej organizacji patniczej i nowych instrumentw patniczych; generalnie stanowisko Eurosystemu odnonie opat interchange jest neutralne. Jest to zagadnienie bdce w kompetencji Komisji Europejskiej, przy czym Eurosystem
59

The Paypers, ECB: New European card scheme is "piece still missing in the SEPA puzzle", 11 September 2011, http://www.thepaypers.com/news/cards/ecb-new-european-card-scheme-is-piece-still-missing-in-the-sepapuzzle-/739423-23 (wrzesie 2011 r.). 60 Word Payments Report 2010, Capgemini, s. 28, http://www.capgemini.com/insights-and-resources/bypublication/world-payments-report-2010/ (wrzesie 2011 r.). 61 Euro Alliance of Payment Schemes, http://www.card-alliance.eu/ (sierpie 2011 r.). 62 A New European Card: the Pan-European Project Monnet for a European Card Solution, efinancelab, 2008. 63 PayFair, http://www.payfair.eu/ (sierpie 2011 r.).

41

podziela pogld, e aby projekt SEPA odnis sukces, karty musz by wydawane, procesowane i uywane w caej strefie euro jednakowo, a opaty interchange powinny by (jeli w ogle powinny by) ustalone na efektywnym z ekonomicznego punku widzenia poziomie oraz w zgodzie z zasadami konkurencyjnoci.

42

Rozdzia 4 Charakterystyka opaty interchange

Opata interchange jest zagadnieniem wysoce zoonym. Wystpuje ona na rynku kart patniczych zarwno w przypadku transakcji bezgotwkowych (patnoci dokonywanych przy uyciu kart), jak i gotwkowych (wypat gotwki z bankomatach). Niniejsze opracowanie koncentruje si na analizie opaty interchange dla transakcji bezgotwkowych. 4.1. Definicja opaty interchange Opata interchange jest to prowizja wypacana przez agenta rozliczeniowego na rzecz banku wydawcy od kadej bezgotwkowej transakcji realizowanej przy uyciu karty patniczej64. Opata ta stanowi charakterystyczny element systemw czterostronnych (otwartych), w ramach ktrych wydawanie kart i rozliczanie transakcji moe by realizowane przez odrbne, niezalene od siebie podmioty, tj. wydawcw i agentw rozliczeniowych. Istniej take systemy kart patniczych, ktre funkcjonuj bez takich opat. Opaty interchange mog by ustalane przez czonkw organizacji kart patniczych (Visa) lub przez same organizacje (MasterCard) w formie zasad (Rules). Naley przy tym podkreli, e beneficjentami systemu opat interchange s banki wydawcy kart patniczych, natomiast organizacje patnicze akcentuj, i nie osigaj bezporednio adnych przychodw z tego tytuu65. Warto rwnie zaznaczy, e opata interchange jest zwykle przekazywana w przeciwnym kierunku do transferu rodkw za towar lub usug. Za kadym razem, kiedy nastpi patno kart, bank wydawca (dziaajcy w imieniu posiadacza karty) jest zobowizany do zapaty za towar lub usug na rzecz agenta rozliczeniowego (dziaajcego w imieniu sprzedawcy). Natomiast opata interchange jest transferowana od agenta rozliczeniowego do banku wydawcy. W tym kontekcie opata interchange stanowi mechanizm bilansowania, w ramach ktrego cz kosztw powstajcych po stronie banku wydawcy jest rekompensowana przez przychody generowane przez stron zajmujc si obsug akceptanta.

64

Jest to najczstszy kierunek transferu tej opaty, chocia moe by on odwrotny; za: Komisja Europejska, Raport z badania sektora bankowoci detalicznej, Dyrektoriat Generalny ds. Konkurencji, Bruksela, 2007, s. 91. 65 (1) Interchange. What it is. How it works. And why it is fundamental to the Visa payments system, Visa, s. 16, http://www.visa.ca/en/aboutcan/mediacentre/interchange/pdf/interchange_brochure.pdf, (sierpie 2011 r.); (2) Interchange Myths and Facts, MasterCard Worldwide, s. 5, http://www.mastercard.com/us/merchant/pdf/021208MythsFacts.pdf, (sierpie 2011 r.).

43

W ramach midzynarodowych systemw kart patniczych wyrnia si trzy typy opat interchange: krajowe, wewntrzregionalne i midzyregionalne. Krajowe opaty interchange maj zastosowanie do transakcji realizowanych w kraju, w ktrym wydano kart. Opaty wewntrzregionalne (zwane take transgranicznymi) odnosz si do transakcji

akceptowanych poza krajem wydania karty, ale w tym samym regionie geograficznym. Natomiast opaty midzyregionalne stosuje si dla transakcji, ktre s realizowane pomidzy Europ a Azj lub Stanami Zjednoczonymi. Stawki opat interchange s bardzo zrnicowane i zale m.in. od: organizacji patniczej, rodzaju uytej karty (karta debetowa, obcieniowa, kredytowa; karta dla klientw indywidualnych mikroprocesorem), sposobu dokonania autoryzacji (dla transakcji z uyciem kodu PIN, bez uycia kodu PIN), rodowiska, w ktrym dokonano transakcji (fizyczna obecno karty, brak fizycznej obecnoci karty), zwizku pomidzy krajem akceptanta a krajem wydania karty, kategorii akceptanta (sprzeda hurtowa, patnoci za rachunki, komunikacja miejska). Struktura opat interchange jest rwnie zrnicowana. Opata moe by okrelana jako: procentowa warto transakcji, warto staa, niezalenie od wartoci transakcji, opata dwuskadnikowa, tj. kombinacja stawki procentowej i staej. lub biznesowa; karta z paskiem magnetycznych lub

4.2.

Schemat opat na rynku kart patniczych Opata interchange jest tylko jedn z opat wystpujcych w modelu biznesowym

czterostronnego systemu kart patniczych. Model ten zosta zaprezentowany na schemacie 2. Poza opat interchange mona wyrni opaty akceptanta, opaty posiadacza karty oraz opaty systemowe.

44

Schemat 2. Model biznesowy czterostronnego systemu kart patniczych Opaty w tradycyjnej transakcji patniczej Opaty w ramach caego systemu

Opaty systemowe

Organizacja patnicza

Opaty systemowe

Opaty systemowe

Organizacja patnicza

Opaty systemowe

Bank wydawca

Opata interchange

Agent rozliczeniowy

Bank wydawca

Opata interchange

Agent rozliczeniowy
Opata akceptanta Opaty za terminal Opaty telekomukacyjne

Opata akceptanta

Nagrody

Opaty za wydanie lub/i uytkowanie karty

Klient / Posiadacz karty

Sklep / Akceptant

Klient / Posiadacz karty

surcharge

Sklep / Akceptant

rdo: Opracowanie wasne na podst. Raport z badania sektora bankowoci detalicznej, Komisja Europejska, 31 stycznia 2007 r., s. 117.

Opata akceptanta (ang. Merchant Service Charge MSC) jest opat pobieran przez agenta rozliczeniowego od sprzedawcy za kad zaakceptowan transakcj (dokonan kart). Nalicza si j z reguy jako procentow prowizj od wartoci transakcji66. W rezultacie akceptant nie otrzymuje od agenta rozliczeniowego kwoty rwnej cenie towaru/usugi lub te kwoty, jak uzyskaby, przyjmujc gotwk, poniewa jego naleno jest pomniejszona o prowizj pobieran przez agenta rozliczeniowego67. Naley zaznaczy, e opata akceptanta jest zazwyczaj uwzgldniana przy ustalaniu ceny towaru lub usugi przez akceptantw. Zasadniczym elementem opaty akceptanta jest opata interchange, a pozosta cz tej opaty stanowi mara agenta rozliczeniowego oraz opata ponoszona przez akceptanta, zwana Assessment Fee68. Dodatkowo akceptanci obciani s przez agentw rozliczeniowych opatami za dzieraw i obsug serwisow terminali patniczych POS, a take ponosz oni koszty autoryzacyjnego poczenia telekomunikacyjnego z serwerem agenta. Sprzedawcy, ponoszc koszty akceptacji kart na rzecz agentw rozliczeniowych, mog podnie ceny towarw i usug lub wprowadzi opaty dodatkowe dla klientw dokonujcych patnoci przy uyciu kart (surcharge), jeli zezwalaj na to zasady organizacji lub przepisy prawne. Z kolei

66

Wysoko opat akceptanta, w przeciwiestwie do opat interchange, jest ustalana w drodze negocjacji (pomidzy agentem rozliczeniowym a sprzedawc). Std te sprzedawcy dziaajcy nawet w tej samej brany mog mie rne stawki opat akceptanta. 67 Jednoczenie akceptant, przyjmujc patno kart, nie ponosi kosztw obsugi gotwki. 68 Assessment Fee stanowi skadnik opaty akceptanta (skadajcej si z trzech elementw: interchange fee + assessment fee + mara agenta rozliczeniowego) i jest opat przekazywan do organizacji patniczych.

45

posiadacze kart nie ponosz, z wyjtkiem sytuacji pobierania przez akceptanta opaty surcharge, adnych kosztw za transakcje bezgotwkowe dokonane kart. Mog by oni obciani jedynie niewielkimi staymi opatami za wydanie lub posiadanie karty, cho jak wskazano w rozdziale pierwszym s oni czsto zwalniani z tych opat, a ponadto mog by wynagradzani za czste korzystanie z kart do patnoci69. Dodatkowo agenci rozliczeniowi i wydawcy kart obciani s rnego rodzaju opatami z tytuu uczestnictwa w systemie kart patniczych, zwanymi rwnie opatami systemowymi. Opaty te stanowi przychd organizacji patniczych. W zwizku z tym mara agenta rozliczeniowego nie jest rwna jego wynagrodzeniu, gdy z niej s ponoszone opaty na rzecz organizacji patniczych. Na podstawie powyszej analizy przepywu opat w systemie czterostronnym (modelu biznesowym) mona stwierdzi, e gwnymi beneficjentami systemu s: (1) banki wydawcy i (2) agenci rozliczeniowi, ktrzy wprawdzie ponosz pewne koszty uczestnictwa w systemie, to jednak uzyskuj wynagrodzenie za swoj dziaalno, a take w niektrych przypadkach (3) posiadacze kart (zwalnianie z opat, zwrot czci wydanych rodkw). W rezultacie grup najbardziej obcion finansowo w systemie czterostronnym s sprzedawcy, ktrzy utrzymuj cay system. Naley rwnie zaznaczy, e znaczce przychody z tytuu organizacji i zarzdzania systemem czterostronnym uzyskuj organizacje patnicze, ktrych jednak nie zalicza si do uczestnikw systemu czterostronnego. Zgodnie ze stanowiskiem organizacji patniczych, mimo wystpowania rnego rodzaju opat, beneficjentami systemu czterostronnego s jego wszyscy uczestnicy, w tym take akceptanci, ktrzy osigaj korzyci w momencie gdy decyduj si akceptowa karty patnicze70. Warto zauway, e w ramach trjstronnych systemw kart patniczych opata interchange nie wystpuje (nie jest ona widoczna), poniewa funkcj wydawcy karty i agenta rozliczeniowego peni jeden podmiot instytucja centralna. Jednak bardzo interesujcy jest fakt, e opaty akceptanta w systemach trjstronnych s z reguy wysze ni w systemach czterostronnych, co moe po czci tumaczy ograniczon skal dziaalnoci systemw trjstronnych71.

69

Bank wydawca moe pobiera od klienta rwnie takie opaty jak: odsetki od salda zaduenia czy opaty za nieterminowe spaty kredytu zacignitego w ramach karty kredytowej. 70 Korzyci wynikajce z uczestnictwa w systemach kart patniczych przedstawiono szerzej w rozdziale pierwszym. 71 Competition and Efficient Usage of Payment Cards, Organisation for Economic Co-operation and Development, Competition Committee, 2006, s. 25.

46

4.3.

Uzasadnienie wprowadzenia opaty interchange z punktu widzenia organizacji patniczych Stosowanie opat interchange moe suy realizacji wielu zada. Organizacje patnicze wskazuj, e podstawow rol tej opaty jest ustalanie

rwnowagi pomidzy stron wydawnicz a agentami rozliczeniowymi, ktrzy obsuguj akceptantw. Specyfika funkcjonowania modelu czterostronnego polega na tym, e wikszo kosztw powstaje po stronie wydawcw kart patniczych (promowanie, produkcja, wydawanie i obsuga kart; certyfikacje; dostosowywanie kart i systemw bankowych do nowych technologii). Natomiast wikszo przychodw w systemie generowanych jest po stronie obsugujcej akceptantw (przetwarzanie i rejestracja transakcji, dzierawa i obsuga serwisowa terminali). Powstaje zatem konieczno zbilansowania tej nierwnowagi poprzez transfer rodkw od agenta obsugujcego akceptanta do wydawcy karty, ktr zostaa dokonana transakcja. Bez opaty interchange banki nie uzyskiwayby wystarczajcych dochodw z samego wydawnictwa kart, przez co wydajno caego systemu mogaby ulec zaamaniu. W tym kontekcie opata interchange stanowi wany mechanizm bilansowania (rekompensacyjny) umoliwiajcy utrzymanie rwnowagi pomidzy wspomnianymi stronami systemu. Opata interchange ma rwnie za zadanie zachca banki wydawcw do wydawania instrumentw patniczych z logo systemu. Stanowi ona narzdzie umoliwiajce bankom wydawcom inwestowanie w nowe rozwizania i technologie w celu (a) podniesienia poziomu bezpieczestwa i zapobiegania naduyciom, ktre pojawiaj si w systemie oraz (b) oferowania bardziej wydajnych i wygodnych instrumentw patniczych, co zachca zarwno nowych, jak i obecnych klientw do korzystania z produktw i usug systemu. Wobec podejmowania takich dziaa mona stwierdzi, e banki wydawcy przekazuj niejako cz przychodw z opaty interchange posiadaczom kart. Opata interchange jest take narzdziem umoliwiajcym organizacjom patniczym czenie sprzedawcw i konsumentw na caym wiecie, ktrzy chc zrealizowa transakcje. Ponadto stwarza ona moliwoci dla rozwoju caego systemu poprzez przyjmowanie nowych uczestnikw ,zgodnie z ide otwartoci tego systemu72. Jest to wic mechanizm

72

W opinii MasterCard systemy kart patniczych z zerow stawk opaty interchange s subsydiowane lub funkcjonuj, ponoszc straty; [za:] The role of interchange fees in providing secure, efficient and transparent card payments in Europe, s. 3, MasterCard Europe, http://www.mastercard.com/us/company/en/docs/IF_position.pdf (sierpie 2011 r.).

47

umoliwiajcy zarzdzanie systemem o globalnym zasigu, ktry skada si z tysicy instytucji finansowych, milionw sprzedawcw i milionw konsumentw73.

4.4.

Koncepcje ekonomiczne dotyczce rynku kart patniczych W literaturze wskazuje si na kilka koncepcji ekonomicznych wyjaniajcych

funkcjonowanie rynku kart patniczych. Mona do nich zaliczy: efekt sieci oraz zagadnienie rynkw dwustronnych. Charakterystycznym zjawiskiem wystpujcym na rynku kart patniczych jest efekt sieci, zgodnie z ktrym kady nowy uczestnik systemu (klient lub sprzedawca) zwiksza warto systemu dla wszystkich jego uczestnikw. W zwizku z tym warto karty patniczej dla jej posiadacza jest tym wiksza, im wiksza jest sie jej akceptacji. Rwnie dla akceptantw wczenie si do systemu przynosi wiksze korzyci wraz ze wzrostem liczby klientw korzystajcych z kart. Naley rwnie zauway, e rynek kart patniczych jest typowym przykadem rynku dwustronnego. Rynki dwustronne to rynki obsugujce dwie rne grupy uytkownikw, pomidzy ktrymi nastpuje interakcja. Im wicej uytkownikw rynku znajduje si po jednej stronie, tym wiksze korzyci odnosi druga strona rynku 74. Ponadto obie strony rynku cechuj si odmienn elastycznoci popytu. W przypadku rynku kart patniczych systemy oferuj swoje produkty i usugi do dwch rnych grup uytkownikw, tj. do (1) posiadaczy kart oraz do (2) sprzedawcw, ktrzy umoliwiaj swoim klientom patnoci przy uyciu karty. Obie te grupy uytkownikw systemu stanowi dwie rne strony rynku kart patniczych. W ramach systemw kart patniczych ustalane s ceny (opaty) z uwzgldnieniem popytu sprzedawcw i popytu posiadaczy kart oraz maksymalizacji cznych przychodw dla uczestnikw systemu. Jednym z kluczowych elementw funkcjonowania rynku dwustronnego jest take struktura cenowa obejmujca obie strony rynku. Moe mie ona znaczcy wpyw na sukces komercyjny i stabilno danego systemu. Opaty dla uczestnikw systemu mog przyjmowa rn struktur. Jedna ze stron moe ponosi znacznie wiksz cze kosztw ni druga strona. Wspomniana nierwnowaga w zakresie alokacji kosztw i przychodw na rynku kart moe wynika z rnej elastycznoci cenowej obu stron rynku. Naley przypuszcza, e sprzedawcw charakteryzuje nisza elastyczno cenowa. S oni mniej wraliwi na cen
73

Interchange. What it is. How it works. And why it is fundamental to the Visa payments system, Visa, s. 15, http://www.visa.ca/en/aboutcan/mediacentre/interchange/pdf/interchange_brochure.pdf (sierpie 2011 r.). 74 J.Ch. Rochet, J. Tirole, Two-sided Markets: An Overview, 2004, http://faculty.haas.berkeley.edu/hermalin/rochet_tirole.pdf (sierpie 2011 r).

48

uczestnictwa w systemie (opaty) ni klienci (posiadacze kart). Nisza elastyczno cenowa sprzedawcw na rynku kart moe wynika z faktu, e w wielu branach takich jak: np. hotele, restauracje, stacje benzynowe czy supermarkety akceptowanie kart stao si koniecznoci. Rnica pomidzy elastycznoci cenow akceptantw a posiadaczy kart stanowi kluczowy element rozwaa nad wysokoci opaty interchange. Zagadnienie elastycznoci cenowej sprzedawcw i klientw na rynku patniczych moe stanowi bardzo interesujcy obszar dla bada naukowych, szczeglnie e dotychczas nie zostao ono jeszcze dokadnie przeanalizowane75. Jedn z ciekawszych z ekonomicznego punktu widzenia koncepcji zwizanych z rynkiem kart patniczych, stworzonych na podstawie dowiadcze z amerykaskiego rynku kart kredytowych, jest tzw. hipoteza subsydiowania konsumentw bogatszych przez konsumentw uboszych (reverse-Robin-Hood-cross subsidy) zakadajca, e konsumenci ubosi, pacc gotwk, s zmuszeni faktycznie paci wicej, bo tyle samo, za te same produkty co konsumenci bogatsi, paccy kartami kredytowymi, gdy wysza cena produktu, wsplna dla paccych gotwk i kartami, ujmuje koszty akceptacji karty kredytowej, a wic de facto ubosi finansuj w cenach powysze koszty generowane na rzecz osb bogatszych76.

75

A. Brestam, H. Schmiedel, Interchange fees in card payments, Occacional Paper Series, No 131, European Central Bank, September 2011, s. 12. 76 Szerzej m.in. w: S. Semeraro, The Reverse-Robin-Hood-Cross-Subsidy Hypothesis: Do Credit Card Systems Effectively Tax the Poor and Reward the Rich?, TJSJ Legal Studies Research Paper, No. 1265871, September 2008.

49

Rozdzia 5 Wysoko opat interchange i innych opat wystpujcych na rynku polskim

Jak wspomniano we wczeniejszej czci raportu, stawki opat interchange s bardzo zrnicowane i zale od wielu zmiennych takich jak: rodzaj uytej karty, sposb autoryzacji, rodowisko dokonania transakcji, zwizek pomidzy krajem akceptanta a krajem wydania karty czy kategoria akceptanta. Organizacje patnicze, prowadzc swoje polityki cenowe, ustalaj opaty interchange jako: procentow warto transakcji, warto sta (tzw. flat fee) lub kombinacj tych dwch stawek. Dlatego te w celu porwnania i ustalenia dokadnej wysokoci tych opat, szczeglnie w przypadku stawek dwuskadnikowych (stawka wyraona jako % wartoci transakcji + warto staa wyraona w walucie), dokonano oblicze na podstawie redniej wartoci transakcji bezgotwkowej w Polsce. W II kwartale 2011 r. rednia warto transakcji bezgotwkowej w Polsce77 wynosia 97,70 z, natomiast redni kurs EURO w NBP w tym okresie wynis 3,9598 z, a funta szterlinga 4,4836 z. Do analizy wykorzystano podstawowe stawki tych opat dla transakcji w standardzie EMV, zgodnym z wymaganiami projektu SEPA. Zwrcono uwag take na inne wybrane rodzaje transakcji.

5.1.

Stawki opat interchange w ramach systemu Visa Opaty interchange dla transakcji dokonywanych kartami Visa na terenie Europy s

ustalane przez przedstawicieli bankw w ramach stowarzyszenia Visa Europe. Stawki opat interchange zarwno transgraniczne, jak i krajowe s publikowane na stronie internetowej Visa Europe pod adresem:
http://www.visaeurope.com/en/about_us/what_we_do/fees_and_interchange/interchange_fees.aspx

5.1.1. Stawki transgraniczne Poniej przedstawiono stawki dla wewntrzregionalnych opat interchange

obowizujce w ramach systemu Visa na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego (ang. European Economic Area - EEA).

77

Transakcje krajowe dokonane przy uyciu karty wydanej w Polsce.

50

Tabela 1. Stawki opat interchange w transakcjach transgranicznych karty Visa dla klientw indywidualnych
Payment type Contactless Low Value Payment EMV Chip Electronic Authorised (EA) Electronic Data Capture (EDC) Secure Electronic Commerce Card Not Present: CVV2 Recurring Transaction Card Not Present (CNP) Standard / Non-Electronic Airline Credit & deferred debit 0.50% 0.50% 0.60% 0.70% 0.50% 0.60% 0.60% 0.70% 0.75% 0.75% Immediate debit 0.15% + 0.025 0.15% + 0.015 0.17% + 0.015 0.19% + 0.015 0.15% + 0.015 0.16% + 0.015 0.15% + 0.015 0.19% + 0.015 0.19% + 0.015 n/a

rdo: Visa Europe (wrzesie 2011 r.). Tabela 2. Stawki opat interchange w transakcjach transgranicznych karty Visa typu commercial
Payment type Business: EMV Chip Business: Electronic Authorised (EA) Business: Standard Corporate / Purchasing: EMV Chip Corporate / Purchasing: Electronic Authorised (EA) Corporate / Purchasing: Standard Credit & deferred debit 1.30% 1.40% 1.45% 1.35% 1.45% 1.50% Immediate debit 0.60 0.60 0.60 n/a n/a n/a

rdo: Visa Europe (wrzesie 2011 r.). Wykres 9. Stawki opat interchange w transakcjach transgranicznych typu EMV Chip (ujcie procentowe) wybrane typy kart Visa
0 0,005 0,01 0,015 0,02 0,025 0,03

consumer debit card

0,21% 0,50%

consumer credit card commercial debit card

commercial credit card

2,43% 1,30%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Visa Europe (wrzesie 2011 r.).

W przypadku transakcji transgranicznych znaczco nisze, w stosunku do pozostaych kategorii, s jedynie stawki opat interchange dla kart debetowych wydawanych klientom indywidualnym (transakcje typu: EMV Chip oraz bezstykowe niskokwotowe), co jest take zgodne z postanowieniami zawartymi pomidzy Komisj Europejsk a Visa Europe w kwietniu 2010 r. Na wykresie 9. zestawiono wysoko opat interchange w ujciu 51

procentowych dla przecitnej wartoci transakcji realizowanej w Polsce w II kwartale 2011 r. Przy tych zaoeniach opata interchange stanowi 0,21% wartoci transakcji dla patnoci kartami debetowymi typu consumer. Natomiast opata interchange dla kart debetowych typu commercial stanowiaby a 2,43%, co wynika ze stawki staej na poziomie 0,60 euro dla tej wartoci transakcji. Warto zaznaczy, e opaty interchange dla transakcji transgranicznych s rnicowane ze wzgldu na rodzaj karty i rodowisko dokonania transakcji.

5.1.2. Stawki krajowe Przeanalizowano take krajowe stawki opat interchange (ang. Domestic Interchange Reimbursement Fees) dla kart Visa obowizujce w krajach Unii Europejskiej. Na wykresie 10. przedstawiono stawki opat interchange dla transakcji typu EMV Chip dokonywanych przez klientw indywidualnych najbardziej popularnymi w Polsce kartami debetowymi.
Wykres 10. Stawki opat interchange w ujciu procentowym dla transakcji typu EMV Chip karty debetowe Visa wydawane dla klientw indywidualnych
Finlandia Szwecja Malta Wgry Belgia Holandia Luksemburg Dania Wielka Brytania Bugaria Irlandia otwa Francja Wochy Sowacja UE Portugal Litwa Rumunia Estonia Czechy Austria Grecja Sowenia Hiszpania Cypr Niemcy Polska

0,19% 0,21% 0,21% 0,21% 0,21% 0,25% 0,25% 0,30% 0,37% 0,40% 0,41% 0,55% 0,63% 0,66% 0,70% 0,72% 0,90% 0,90% 1,00% 1,00% 1,00% 1,00% 1,05% 1,10% 1,42% 1,50% 1,58% 1,60%

0,00%

0,20%

0,40%

0,60%

0,80%

1,00%

1,20%

1,40%

1,60%

1,80%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Visa Europe (wrzesie 2011 r.).

52

Okazuje si, e warto tych opat jest bardzo zrnicowana na terenie Unii Europejskiej. Najwysze spord krajw europejskich stawki dla tego rodzaju opat funkcjonuj na rynku polskim (1,6% wartoci transakcji). Warto ta jest ponad dwukrotnie wysza w stosunku do wartoci redniej arytmetycznej stawek obowizujcych we wszystkich pastwach Unii Europejskiej (0,72%). Wysoki poziom opat odnotowano jeszcze w Niemczech (1,58%), na Cyprze (1,5%) oraz w Hiszpanii (1,42%). Najniszy poziom opat obowizuje w Finlandii (0,19% omiokrotnie niszy ni w Polsce), a tylko nieznacznie wyszy (0,21%) jest on w Szwecji i Belgii, a take na Malcie i Wgrzech, tj. w krajach, w ktrych stawki dla krajowych transakcji debetowych ustalane s w ramach Visa Europe (na bazie stawek transgranicznych). Warto wskaza, e poziom tych opat jest rwnie stosunkowo niski w Bugarii (0,4% czterokrotnie niszy ni w Polsce), na otwie (0,55%) oraz Sowacji (0,7%). W innych krajach Europy rodkowo-Wschodniej: w Rumunii, Estonii i Czechach opata ta jest take znaczco nisza (1%) ni w Polsce.
Wykres 11. Stawki opat interchange w ujciu procentowym dla transakcji typu EMV Chip karty kredytowe i obcieniowe Visa wydawane dla klientw indywidualnych
Bugaria Szwecja Holandia Malta Luksemburg Wochy Irlandia Wgry Finlandia Belgia Francja Sowacja Dania Wielka Brytania UE otwa Grecja Hiszpania Litwa Rumunia Estonia Czechy Austria Sowenia Polska Portugal Cypr Niemcy

0,40% 0,55% 0,55% 0,55% 0,55% 0,55% 0,55% 0,55% 0,55% 0,55% 0,63% 0,70% 0,75% 0,77% 0,84% 0,85% 0,85% 0,88% 0,90% 1,00% 1,00% 1,00% 1,00% 1,10% 1,45% 1,50% 1,50% 1,58% 0,20% 0,40% 0,60% 0,80% 1,00% 1,20% 1,40% 1,60% 1,80%

0,00%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Visa Europe (wrzesie 2011 r.).

53

Znaczne rnice w krajowych opatach interchange wystpuj take dla transakcji dokonywanych kartami kredytowymi Visa przez klientw indywidualnych (wykres 11). Rwnie w tej kategorii poziom opat w Polsce (1,45%) naley do najwyszych w Unii Europejskiej. Nieznacznie wysze opaty obowizuj tylko w Niemczech (1,58%) oraz w Portugalii i na Cyprze (1,5%). rednia warto stawek opat interchange dla prezentowanych w zestawieniu krajw wynosi 0,84% i jest nisza od stawki w Polsce o 0,61 punktu procentowego. Jest ona take nieco wysza od opat dla kart debetowych Visa (0,72%). Najniszy poziom opat interchange dla konsumenckich kart kredytowych Visa obowizuje w Bugarii (0,4%). Poziom ten jest take stosunkowo niski (0,55%) w grupie dziewiciu krajw: Finlandia, Szwecja, Holandia, Belgia, Luksemburg, Irlandia, Wochy, Malta, Wgry. Natomiast w kilkunastu krajach poziom opat jest bliski wartoci redniej dla UE. Podobnie w przypadku biznesowych kart kredytowych Visa poziom opat interchange w Polsce (1,6%) jest jednym z najwyszych wrd krajw UE (wykres 12)78. Najnisza stawka wystpuje w Bugarii (0,4%). Natomiast najczciej obowizujc stawk tych opat jest warto 1,3% wartoci transakcji (9 krajw).
Wykres 12. Stawki opat interchange w ujciu procentowym dla transakcji typu EMV Chip biznesowe karty kredytowe Visa
Bugaria Finlandia Dania Austria UE Szwecja Holandia Malta Luksemburg Wochy Irlandia Wgry Francja Belgia Wielka Brytania Grecja Portugal Polska Niemcy 0,00% 0,40% 0,75% 0,75% 1,00% 1,24% 1,30% 1,30% 1,30% 1,30% 1,30% 1,30% 1,30% 1,30% 1,30% 1,40% 1,40% 1,50% 1,60% 1,75% 0,50% 1,00% 1,50% 2,00%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Visa Europe (wrzesie 2011 r.).

78

W przypadku kredytowych kart biznesowych Visa brak jest stawek dla dziewiciu krajw UE: Cypru, Czech, Estonii, otwy, Litwy, Rumunii, Sowacji, Sowenii, Hiszpanii.

54

W ramach systemu Visa zdefiniowane s take specjalne kategorie sprzedawcw, dla ktrych ustalone s odrbne, zazwyczaj nisze stawki opat interchange. Do najczciej wyrnianych kategorii sprzedawcw nale: linie lotnicze (odrbne stawki w 24 krajach w przedziale: 0,75% 1,5% wartoci transakcji), stacje paliw (w 9 krajach, stawki w przedziale: 0,45% 0,9% wartoci transakcji), supermarkety (w 6 krajach, stawki w przedziale: 0,2% 1,2% wartoci transakcji). W Polsce dla kart Visa wprowadzono dwie specjalne kategorie stawek dla: patnoci za rachunki oraz handlu hurtowego.

5.2.

Stawki opat interchange w ramach systemu MasterCard W przypadku transakcji dokonywanych kartami MasterCard i Maestro na terenie

Europy stawki opat interchange okrela arbitralnie spka MasterCard Europe, ktra nie funkcjonuje ju na zasadzie stowarzyszenia bankw wsplnie ustalajcych stawki opat interchange, a skupia wok siebie wydawcw bdcych jednoczenie jej akcjonariuszami i klientami. MasterCard, podobnie jak w przypadku organizacji Visa, zamieszcza stawki opat interchange zarwno transgraniczne, jak i krajowe na swojej stronie internetowej pod adresami: (1) http://www.mastercard.com/us/company/en/whatwedo/interchange/Intra-EEA.html (2) http://www.mastercard.com/us/company/en/whatwedo/interchange/Country.html

5.2.1. Stawki transgraniczne Stawki MasterCard dla transgranicznych opat interchange obowizujce na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego (ang. European Economic Area - EEA) zaprezentowano w poniszych tabelach.
Tabela 3. Stawki opat interchange dla transakcji transgranicznych dokonanych kartami MasterCard dla klientw indywidualnych
MasterCard Consumer, Fee Tier MasterCard Electronic, MasterCard Prepaid Consumer P ayP as s C hip E nhanc ed E lec tronic M erc hant U C A F Full U C A F Bas e 0 .1 8 % + 0 .0 3 0 .1 4 % + 0 .0 5 0 .1 6 % + 0 .0 5 0 .1 6 % + 0 .0 5 0 .1 7 % + 0 .0 5 0 .1 8 % + 0 .0 5 MasterCard World MasterCard World Signia Debit MasterCard 0 .1 4 % + 0 .0 3 0 .1 0 % + 0 .0 5 0 .1 1 % + 0 .0 5 0 .1 1 % + 0 .0 5 0 .1 2 % + 0 .0 5 0 .1 3 % + 0 .0 5

0 .1 8 % + 0 .0 3 0 .1 8 % + 0 .0 3 0 .9 3 % 0 .9 6 % 0 .9 8 % 1 .0 0 % 1 .0 2 % 1 .1 3 % 1 .1 6 % 1 .1 8 % 1 .2 0 % 1 .2 2 %

rdo: MasterCard (wrzesie 2011 r.).

55

Tabela 4. Stawki opat interchange dla transakcji transgranicznych dokonanych kartami MasterCard typu commercial
MasterCard BusinessCard, MasterCard Fee Tier Corporate, MasterCard MasterCard Electronic BusinessCard, MasterCard MasterCard Prof essional Card, Commercial FleetCard MasterCard Purchasing Card

Electronic Corporate MasterCard Prepaid

C hip Enhanced Electronic Merchant UC AF Full UC AF Base Large Ticket Level 1 Large Ticket Level 2 Incentive

1.50% 1.60% 1.60% 1.75% 1.90% N.A. N.A. -0.30%

1.25% 1.35% 1.35% 1.50% 1.65% N.A. N.A. -0.30%

1.25% 1.35% 1.35% 1.50% 1.65%

1.25% 1.35% 1.35% 1.50% 1.65%

1.00% + 20.00 1.00% + 20.00 0.75% + 45.00 0.75% + 45.00 -0.30% 0.50

rdo: MasterCard (wrzesie 2011 r.). Tabela 5. Stawki opat interchange dla transakcji transgranicznych dokonanych kartami Maestro
Fee Tier C hip PIN-verified Signature verified Secure E-C ommerce Mail Order/ Telephone order PayPass Maestro, Maestro Maestro Prepaid Prepaid Consumer Commercial 0.10% + 0.05 0.11% + 0.05 0.12% + 0.05 0.13% + 0.05 0.13% + 0.05 0.14% + 0.03 0.40% + 0.05 0.75% + 0.05 0.50% + 0.05 0.75% + 0.05 1.05% + 0.05 1.05% + 0.05 0.45% + 0.03

C hip - Late Presentment 0.12% + 0.05

rdo: MasterCard (wrzesie 2011 r.).

W ramach systemu MasterCard opaty interchange dla transakcji transgranicznych rwnie s zrnicowane, a ich najniszy poziom odnosi si do kart debetowych MasterCard i Maestro. Z uwagi na fakt, e niektre stawki opat interchange s dwuskadnikowe (stawka procentowa i staa) w celach porwnawczych dokonano, podobnie jak dla porwnania opat interchange w ramach systemu Visa, zestawienia wysokoci opat interchange w ujciu procentowych dla przecitnej wartoci transakcji realizowanej w Polsce w II kwartale 2011 r. (wykres 13). Dla tych zaoe opata interchange dla patnoci kart MasterCard Consumer wynosi 0,34% wartoci transakcji, a dla kart Debit MasterCard oraz Maestro 0,3%. Najwysze opaty ustalone s dla kart MasterCard Corporate (1,5%).

56

Wykres 13. Stawki MasterCard opat interchange dla transakcji typu Chip dokonywanych wybranymi typami kart ujcie procentowe
0 0,002 0,004 0,006 0,008 0,01 0,012 0,014 0,016

MasterCard Consumer Debit MasterCard

0,34%

0,30%
0,30%

Maestro
MasterCard Corporate

1,50%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie MasterCard (wrzesie 2011 r.).

5.2.2. Stawki krajowe Analizie poddano take krajowe stawki opat interchange dla kart MasterCard i Maestro obowizujce w krajach Unii Europejskiej. MasterCard zamieszcza na stronie internetowej tabele z krajowymi stawkami opat interchange (ang. Intra-Country Interchange Fees) obowizujcymi jedynie w czci krajw UE. W przypadku 8 krajw (Austria, Bugaria, Cypr, Dania, Portugalia, Rumunia, Sowacja, Hiszpania) nie s publikowane adne stawki. MasterCard informuje, i w tych krajach stawki krajowe dla kart MasterCard i Maestro s ustalane przez lokalne banki. Z kolei z tego samego powodu w Finlandii, Niemczech i na Litwie brak jest danych dotyczcych krajowych stawek dla kart MasterCard, a w Estonii dla kart Maestro.
Wykres 14. Stawki opat interchange dla kart Debit MasterCard klienci indywidualni
Finlandia Szwecja Wielka Brytania Irlandia otwa Grecja UE Litwa Estonia Czechy Wgry Polska 0,00% 0,23% 0,36% 0,37% 0,41% 0,60% 0,75% 0,77% 0,85% 1,05% 1,10% 1,16% 1,64% 0,50% 1,00% 1,50% 2,00%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie MasterCard (wrzesie 2011 r.).

57

Na wykresie 14 zestawiono stawki opat interchange obowizujce w 11 krajach UE dla kart debetowych MasterCard wydawanych klientom indywidualnym. Najwysza stawka obowizuje w Polsce (1,64%) i jest ponad 2-krotnie wysza od wartoci redniej dla UE. Najnisze opaty wystpuj w Finlandii (0,23%). Dane dotyczce stawek opat interchange dla kart Maestro publikowane s dla 17 krajw UE. W przypadku transakcji dokonywanych tymi kartami (wykres 15) najwysze opaty wystpuj w Wielkiej Brytanii (2,74% wartoci transakcji), a na drugim miejscu znajduje si Polska. Naley zaznaczy, e w Wielkiej Brytanii ustalono dla kart Maestro stawk o staej wartoci 0,6 funta szterlinga. Opata interchange w ujciu procentowym bdzie zatem spada wraz ze wzrostem kwoty transakcji. Przy kwocie transakcji na poziomie ok. 172 z najwysza warto opaty interchange dla transakcji dokonywanych kartami Maestro bdzie w Polsce.
Wykres 15. Stawki opat interchange dla kart Maestro klienci indywidualni
Holandia Belgia Irlandia Luksemburg otwa Wochy Szwecja Sowenia Malta Litwa Grecja Francja Finlandia Wgry UE Czechy Polska Wielka Brytania 0,00% 0,14% 0,23% 0,28% 0,30% 0,50% 0,55% 0,60% 0,60% 0,60% 0,60% 0,60% 0,60% 0,60% 0,68% 0,73%

1,10%
1,64% 2,74% 0,50% 1,00% 1,50% 2,00% 2,50% 3,00%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie MasterCard (wrzesie 2011 r.).

Dla kart MasterCard Consumer wydawanych klientom indywidualnym (wykres 16) najwysze opaty interchange wystpuj rwnie w Polsce (1,5%). W 9 krajach UE poziom tych opat ksztatuje si na poziomie 0,8% wartoci transakcji, natomiast warto rednia dla UE wynosi 0,89%.

58

Wykres 16. Stawki opat interchange dla kart MasterCard Consumer klienci indywidualni
Francja Wochy otwa Wielka Brytania Szwecja Sowenia Holandia Malta Luksemburg Irlandia Estonia Belgia UE Czechy Wgry Grecja Polska 0,67% 0,70% 0,73% 0,80% 0,80% 0,80% 0,80% 0,80% 0,80% 0,80% 0,80% 0,80% 0,89%

1,10% 1,16% 1,20%

1,50%

0,00% 0,20% 0,40% 0,60% 0,80% 1,00% 1,20% 1,40% 1,60%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie MasterCard (wrzesie 2011 r.).

Obecnie najwysze opaty interchange dla kart MasterCard Corporate (wykres 17) wystpuj w Polsce (2%). Natomiast w wikszoci krajw opaty te osigaj poziom 1,5% wartoci transakcji.
Wykres 17. Stawki opat interchange dla kart MasterCard Corporate
Grecja otwa Belgia Czechy Francja Holandia Irlandia Luksemburg Malta Sowenia Szwecja Wielka Brytania Wochy UE Wgry Polska 0,00% 0,50% 1,00% 1,40% 1,43% 1,50% 1,50% 1,50% 1,50% 1,50% 1,50% 1,50% 1,50% 1,50% 1,50% 1,50% 1,54% 1,76% 2,00% 1,50% 2,00% 2,50%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie MasterCard (wrzesie 2011 r.).

59

Naley wskaza, i na rynku polskim wystpuj rodzaje kart, dla ktrych poziom interchange jest jeszcze wyszy ni prezentowany powyej. S to karty wydawane klientom indywidualnym typu: MasterCard World (2%) oraz MasterCard World Signia (2,2%). W ramach systemu MasterCard ustanowiono specjalne kategorie sprzedawcw oraz przyporzdkowane im opaty interchange. Do kategorii zaimplementowanych w najwikszej liczbie krajw (18) nale doadowania telefonw w bankomatach oraz patnoci za rachunki. Stacje paliw oraz supermarkety s odrbnymi kategoriami sprzedawcw odpowiednio w 4 i 3 krajach. Warto zaznaczy, e jedynie w Polsce wystpuj takie kategorie jak: media, usugi transportowe i telekomunikacyjne (ang. Utilities & Transportation & Telecom); handel hurtowy (ang. Wholesale), usugi pocztowe (ang. Post Office) oraz parkowanie i automaty samoobsugowe (ang. Parking & Vending).

5.3.

Porwnanie stawek opat interchange Visa i MasterCard na rynku europejskim Powysza analiza wykazaa przede wszystkim, e krajowe stawki opat interchange w

naszym kraju zarwno w ramach systemu Visa, jak i MasterCard nale do najwyszych w Unii Europejskiej. Ponadto poziom opat w transakcjach krajowym jest zazwyczaj znacznie wyszy ni w transakcjach trangranicznych. Innym interesujcym spostrzeeniem jest zauwaalna rnica pomidzy opatami dla kart debetowych i kredytowych w krajowych transakcjach dokonywanych przez klientw indywidualnych. W ramach dwch systemw mona wyszczeglni 3 grupy krajw o nastpujcej charakterystyce: transakcje kartami debetowymi s tasze ni kredytowymi, transakcje kartami debetowymi s na takim samym poziomie opaty jak transakcje kartami kredytowymi, transakcje kartami debetowymi s drosze ni kredytowymi. Na wykresach 18 i 19 zestawiono transakcje kartami debetowymi i kredytowymi odpowiednio w systemie Visa i MasterCard.

60

Wykres. 18. Opaty interchange dla kart debetowych i kredytowych Visa klienci indywidualni
Immediate debit Credit & deferred debit

Finlandia Szwecja Malta Wgry Belgia Holandia Luksemburg Dania Wielka Brytania Irlandia otwa UE Portugalia Bugaria Francja Sowacja Litwa Rumunia Estonia Czechy Austria Sowenia Cypr Niemcy Wochy Grecja Hiszpania Polska 0,00% 0,50% 1,00% 1,50% 2,00%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Visa (wrzesie 2011 r.). Wykres. 19. Opaty interchange dla kart MasterCard Consumer i Maestro klienci indywidualni
Maestro MasterCard Consumer

Holandia Belgia Irlandia Luksemburg otwa Wochy Francja Szwecja Sowenia Malta Grecja Wgry UE Czechy Polska Wielka Brytania
0,00% 0,50% 1,00% 1,50% 2,00% 2,50% 3,00%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie MasterCard (wrzesie 2011 r.).

61

Opaty interchange dla transakcji kartami debetowymi s nisze ni dla transakcji kartami kredytowymi dla 44% krajw w systemie Visa i 80% krajw w systemie MasterCard. W drugiej grupie (opaty interchange dla kart debetowych s jednakowe dla pozostaych rodzajw kart) znalazo si 40% krajw objtych systemem Visa oraz jedynie 7% krajw objtych systemem MasterCard. Trzeci grup (opaty interchange dla kart debetowych s wysze ni dla pozostaych kart) tworzy w ramach systemu Visa 15% krajw, a w ramach systemu MasterCard 13% krajw, w tym take Polska.

5.4.

Porwnanie stawek opat interchange Visa i MasterCard na rynku polskim Polski rynek kart patniczych jest najdroszy w Unii Europejskiej i trudno znale

uzasadnienie dla tak wysokich stawek opat interchange. Organizacje patnicze stosuj na naszym rynku odmienne konstrukcje dla tych stawek. W przypadku kart debetowych wydawanych klientom indywidualnym system Visa stosuje jednoskadnikow i wyraon procentowo stawk opat, natomiast w ramach systemu MasterCard stawka jest dwuskadnikowa i dodatkowo uzaleniona od wartoci transakcji. Wyszczeglniono dwa progi kwotowe, po przekroczeniu ktrych nastpuje zmiana wartoci skadnikw sucych do naliczania opat. Szczegowy model biznesowy dla kart Visa i MasterCard zaprezentowano w poniszej tabeli 6.
Tabela 6. Opaty interchange dla kart debetowych model Visa i MasterCard
Organizacja patnicza Visa MasterCard kwota transakcji od do 0,00 z 20,01 z 40,01 z 20,00 z 40,00 z opata interchange 1,60% 0,50% + 0,80% + 1,45% + 0,09 z 0,14 z 0,19 z

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Visa Europe i MasterCard (wrzesie 2011 r.).

Dodatkowo na wykresie 20. zaprezentowano ksztatowanie si opat interchange w zalenoci od kwoty transakcji.

62

Wykres 20. Opaty interchange dla kart debetowych Visa i MasterCard ujcie procentowe dla kwot od 1z do 50 z
MasterCard 10,00% VISA

9,00%
8,00% 7,00% 6,00% 5,00%

4,00%
3,00% 2,00% 1,00% 0,00% 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Visa Europe i MasterCard (wrzesie 2011 r.).

Szczegowa analiza wykazaa, i opaty interchange w ramach MasterCard s nisze w stosunku do Visa w przedziale kwotowym transakcji od 8 z do 40 z, jednak w przedziaach: od 0 z do 8 z oraz od 40 z do 125 z s wysze. Przykadowe kwoty transakcji wraz z opatami interchange zaprezentowano w poniszej tabeli 7.
Tabela 7. Opaty interchange dla kart debetowych Visa i MasterCard w zalenoci od kwoty transakcji
Kwota MasterCard transakcji 1 z 5 z 10 z 15 z 20 z 21 z 30 z 40 z 41 z 50 z 100 z 125 z 150 z 9,50% 2,30% 1,40% 1,10% 0,95% 1,47% 1,27% 1,15% 1,91% 1,83% 1,64% 1,60% 1,58% Visa 1,60% 1,60% 1,60% 1,60% 1,60% 1,60% 1,60% 1,60% 1,60% 1,60% 1,60% 1,60% 1,60%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Visa Europe i MasterCard (wrzesie 2011 r.).

63

W przypadku transakcji o bardzo niskiej kwocie (np. 5 z) opaty interchange w systemie MasterCard s znaczco wysze (2,3%) ni w systemie Visa (1,6%). Z kolei znaczco nisze opaty interchange w stosunku do konkurencji oferuje system MasterCard przy kwotach transakcji 20 z (MasterCard 0,95% Visa 1,6%) i 40 z (MasterCard 1,15% Visa 1,6%). Naley take zauway, i najnisza stawka w systemie MasterCard (0.95%, ale jedynie dla kwoty transakcji 20 z) nie zmienia zasadniczo pozycji Polski w porwnaniu z krajami UE. Stawka ta jest jedynie korzystniejsza od stawki obowizujcej w Czechach (1,1% dla wszystkich transakcji, niezalenie od kwoty). Natomiast przy kwocie 41 z opata interchange w ramach systemu MasterCard wynosi 1,91%, a w ramach systemu Visa niezmiennie 1,6% wartoci transakcji. Zastosowanie takiej konstrukcji modelu biznesowego umoliwia sprzedawcom z jednej strony osignicie oszczdnoci finansowych przy okrelonych kwotach zakupw, z drugiej strony natomiast moe doprowadzi do znacznego wzrostu kosztw akceptacji przy okrelonych przedziaach kwot transakcji. Szczeglnie niekorzystne dla sprzedawcw s przedziay kwotowe: (i) od 0 z do 8 z, oraz (ii) od 40 z do 125 z. Opacalno modelu MasterCard zaley od specyfiki dziaalnoci firmy i przedziaw cenowych dla najczciej kupowanych produktw lub usug. Innym interesujcym zagadnieniem jest dynamika wzrostu rynku kart patniczych w Polsce. Jak wskazano we wczeniejszej czci raportu, polski rynek jest rynkiem modym, ale do duym i charakteryzujcym si wysok dynamik wzrostu. Na wykresie 21. zaprezentowano dynamik wzrostu wartoci transakcji oraz przychodw bankw z tytuu opat interchange.
Wykres 21. Dynamika wzrostu wartoci transakcji w Polsce oraz przychodw bankw z tytuu opat interchange w latach 2005-2010.
dynamika transakcji 350% 300% 250% 200% dynamika opaty interchange

316%
274%

150%
100% 50% 0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010

rdo: Opracowanie wasne na podst. danych NBP oraz wynikw badania ankietowego.

64

Wan obserwacj jest fakt, e warto opat interchange ronie od 2007 r. szybciej ni rynek kart patniczych pod wzgldem wartoci transakcji. Mimo utworzenia przez organizacje nowych kategorii merchantw z niszymi stawkami opat interchange czna warto opat bardzo dynamicznie wzrastaa w ostatnich latach. 5.5. Stawki opat akceptanta na rynku polskim W celu uzyskania peniejszego obrazu czterostronnego systemu kart patniczych Narodowy Bank Polski przeprowadzi badanie ankietowe wrd agentw rozliczeniowych prowadzcych dziaalno na polskim rynku. Kwestionariusz tego badania zosta skierowany do nastpujcych siedmiu podmiotw: Bank BPH S.A.; Bank Polska Kasa Opieki S.A.; eCard S.A.; EFG Eurobank Ergasias S.A., Oddzia w Polsce; Elavon Financial Services Ltd. (Sp.z o.o.), Oddzia w Polsce; eService S.A., First Data Polska S.A. Biorcy udzia w badaniu agenci rozliczeniowi stanowili ponad 99% udziau w polskim rynku kart patniczych pod wzgldem wartoci oraz liczby przetworzonych transakcji. Analiza zgromadzonych danych wykazaa, i na polskim rynku wystpuje zrnicowany poziom opat akceptanta. Zaley on przede wszystkim od brany (sektora), w ktrej dziaa akceptant. Agenci rozliczeniowi rnicuj stawki opat akceptanta take wzgldem: organizacji patniczej, stawek opat interchange (np. Micro-payments, Low-value payments) oraz rodzajw kart patniczych (karty debetowe, karty kredytowe, karty obcieniowe). W kilku przypadkach stosowane s take inne podejcia, takie jak: staa opata dla mikropatnoci czy model interchange fee plus. Najnisze prowizje zaobserwowano wrd stacji paliw i supermarketw, natomiast najwysze w biurach podry a take brany hotelarskiej i gastronomicznej. Warto take zaznaczy, i transakcje w handlu internetowym charakteryzuj si, w porwnaniu z transakcjami realizowanymi w fizycznych punktach sprzeday, nieco wyszym poziomem opat akceptanta. W tabeli 8. zaprezentowano procentowy przedzia opat akceptanta w transakcjach realizowanych w fizycznych punktach sprzeday na rynku polskim w latach 2004-2011. Podane wartoci nie obejmuj opat w handlu internetowym.
Tabela 8. Poziom opat akceptanta w Polsce w latach 2004-2011 w transakcjach terminalowych przedziay w ujciu procentowym

2004
1,63% - 2,21%

2006
1,53% - 1,87%

2008
1,59% - 1,85%

2010
1,56% - 1,93%

2011
1,55% - 1,89%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie badania ankietowego agentw rozliczeniowych.

65

W 2004 roku poziom opat akceptanta by nieco wyszy ni w latach kolejnych. Od 2006 roku wartoci przedziaw opat akceptanta nie ulegay zasadniczej zmianie. Wyniki badania umoliwiy rwnie ustalenie udziau opaty interchange w opacie akceptanta w przypadku transakcji przetwarzanych przez agentw rozliczeniowych w Polsce w latach 2008-2010 w fizycznych punktach sprzeday (bez uwzgldnienia transakcji internetowych), co przedstawiono w tabeli 9.
Tabela 9. Udzia opaty interchange w opacie akceptanta w transakcjach terminalowych w Polsce w latach 2008-2010

2008 79,0%

2009 80,7%

2010 84,9%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie badania ankietowego agentw rozliczeniowych.

Na podstawie zaprezentowanych danych mona wskaza, i na polskim rynku w ostatnich latach opata interchange stanowi coraz wikszy udzia w opatach akceptanta. W latach 2008-2010 wzrs on o blisko 6 punktw procentowych, z 79% do 84,9% opaty akceptanta. Uwzgldniajc fakt, e na rynku polskim w ostatnich latach opaty akceptanta utrzymyway si na staym poziomie, naley stwierdzi, i redni poziom opat interchange wzrasta. Zwikszajcy si udzia opaty interchange w opacie akceptanta wiadczy take o intensywnej konkurencji wrd agentw rozliczeniowych, w ramach ktrej podmioty te rywalizuj midzy sob o pozyskanie nowych lub utrzymanie swoich klientw, tj. akceptantw kart patniczych. W ramach przeprowadzonego wrd agentw rozliczeniowych badania ankietowego wskazywano rwnie, i rozwaane jest w niedugim czasie wprowadzenie innych, dodatkowych stawek opat akceptanta dla kart MasterCard, w zwizku z uruchomieniem przez MasterCard programu Innovation for Poland.

5.6.

Inne opaty determinujce wysoko opat akceptanta Wyniki przeprowadzonego badania ankietowego potwierdziy, i opata interchange

jest jedyn opat ponoszon przez agentw rozliczeniowych na rzecz bankw wydawcw. Natomiast agenci rozliczeniowi ponosz szereg dodatkowych opat na rzecz organizacji patniczych. W tym zakresie wyszczeglniono 3 grupy opat ponoszonych przez agentw rozliczeniowych na rzecz organizacji patniczych:

66

opaty marketingowe, opaty processingowe (zwizane z przetwarzaniem transakcji), opaty licencyjne. Naley zauway, i lista opat dodatkowych ponoszonych przez agentw rozliczeniowych zawiera wiele pozycji kosztowych (od kilku do kilkunastu rodzajw opat, w zalenoci od organizacji patniczej i agenta rozliczeniowego). Wedug wstpnych szacunkw NBP przeprowadzonych na podstawie badania ankietowego poziom tych opat ksztatowa si w przedziale od 0,08% do 0,16% wartoci transakcji. Opaty dodatkowe s doliczane przez agentw rozliczeniowych do opaty akceptanta, ktra skada si z: opaty interchange, opat dodatkowych oraz mary agenta rozliczeniowego. Wysoko opat dodatkowych w stosunku do wysokoci opat interchange jest okoo 10-krotnie nisza, jednak w dziaalnoci opierajcej si na niskich marach handlowych jest to warto zauwaalna. Ponadto z informacji przekazanych przez POHiD wynika, i w najbliszych miesicach planowane s podwyki opat dodatkowych, co oznacza dla handlowcw wzrost i tak ju wysokich kosztw akceptacji kart patniczych. Naley zatem podkreli, i monitorowanie rynku opat zwizanych z akceptacj kart patniczych w Polsce powinno dotyczy nie tylko poziomu opat interchange, ale wartoci wszystkich opat ponoszonych przez agentw rozliczeniowych na rzecz organizacji patniczych. Moe bowiem doj do sytuacji, w ktrej obniony zostanie poziom opat interchange przy jednoczesnym wzrocie opat dodatkowych, co w rezultacie nie wpynie na obnienie opat ponoszonych przez agentw rozliczeniowych oraz opat akceptantw.

67

Rozdzia 6 Problematyka opaty interchange w Polsce

6.1. Decyzja UOKiK Zagadnienie opaty interchange na rynku polskim zostao poddane szczegowej analizie przez instytucje rzdowe w 2001 r. Od dnia 20 kwietnia 2001 r. toczyo si przed Urzdem Ochrony Konkurencji i Konsumentw (UOKiK) postpowanie antymonopolowe dotyczce opaty interchange, na wniosek Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji (POHiD). Postpowanie to dotyczyo zarzutu stosowania praktyk ograniczajcych konkurencj, polegajcych na zawarciu porozumie cenowych i wsplnym ustalaniu wysokoci opaty interchange przez banki zrzeszone w Forum Visa Polska (pniej Organizacja Krajowa Visa Polska) i Forum Europay/MasterCard Polska. POHiD wskazywaa na zbyt due, jej zdaniem, koszty ponoszone przez akceptantw w zwizku z kad przyjt transakcj kart patnicz, co z ich punktu widzenia oznaczao pomniejszenie zysku z tytuu sprzeday towaru lub usugi. Wysoko prowizji, paconej przez akceptantw za kad transakcj zrealizowan kart, ksztatowaa si w Polsce jeszcze kilka lat temu przecitnie w przedziale od 1,7% do nawet 4,5% wartoci kadej transakcji, w zalenoci od rodzaju akceptanta (tylko najwiksze sieci hipermarketw mogy liczy na najnisze prowizje). Prowizja skadaa si z dwch elementw: czci nalenej agentowi rozliczeniowemu (ustalanej, w wyniku intensywnej konkurencji pomidzy dziaajcymi na rynku agentami rozliczeniowymi, na poziomie umoliwiajcym w wikszoci przypadkw jedynie zwrot kosztw) oraz opaty interchange. Problemem bya druga cz opat akceptanta, ustalana wsplnie przez banki zrzeszone w Forum Visa Polska i Forum Europay/MasterCard Polska79. Postpowanie toczyo si przeciwko 20 bankom, organizacjom Visa International, Visa Europe i MasterCard Europe oraz Zwizkowi Bankw Polskich. UOKiK postawi bankom zarzut ograniczenia konkurencji w drodze wsplnego ustalania stawek opaty interchange w systemie VISA oraz w systemie MasterCard, natomiast oddzielnie bankom, Visa Europe, Visa International, MasterCard Europe oraz Zwizkowi Bankw Polskich postawiony zosta zarzut koordynacji dziaa w celu ograniczenia podmiotom trzecim dostpu do rynku. W dniu 29 grudnia 2006 r. UOKiK podj decyzj w tej sprawie i ogosi j do wiadomoci publicznej, w ramach ktrej:

79

Od 2008 r. Forum Bankw Czonkowskich MasterCard nie istnieje. Od tej pory (2008 r.) MasterCard jednostronnie, tj. niezalenie od bankw, podejmuje decyzje o wysokoci opaty interchange dla swoich kart.

68

uznano za ograniczajc konkurencj praktyk polegajc na uczestniczeniu przez banki w porozumieniu ograniczajcym konkurencj na rynku usug acquiringowych poprzez wsplne ustalanie wysokoci stawek opat interchange i wydano nakaz zaniechania stosowania tej praktyki, nie stwierdzono stosowania przez organizacje Visa i MasterCard oraz Zwizek Bankw Polskich praktyki ograniczajcej konkurencj, polegajcej na koordynacji dziaa w celu ograniczenia dostpu przedsibiorcw, niebdcych czonkami porozumie emitentw, do rynku usug acquiringowych, naoono kary pienine na 20 bankw, o cznej wysokoci 164 mln z, nadano punktowi pierwszemu decyzji (nakaz zaniechania stosowania przedmiotowych praktyk) rygor natychmiastowej wykonalnoci.

Na podstawie art. 78 ustawy o ochronie konkurencji i konsumenta wszystkie banki majce status strony procesowej w postpowaniu przed Prezesem UOKiK (a take MasterCard Europe) wniosy odwoanie od decyzji Prezesa, a take zaalenie na rygor natychmiastowej wykonalnoci. Sd Ochrony Konkurencji i Konsumentw (SOKiK), w swoim orzeczeniu z dnia 12 listopada 2008 r., uzna, e przedmiotowe porozumienia nie naruszay zakazu porozumie antykonkurencyjnych, gdy opata interchange nie jest zwizana z rynkiem usug acquiringowych, wobec czego nie moe ogranicza na nim konkurencji. Prezes UOKiK, nie godzc si z wyrokiem SOKiK, zoy apelacj. W dniu 22 kwietnia 2010 r. Sd Apelacyjny uchyli decyzj sdu pierwszej instancji, podzielajc tym samym argumenty UOKiK. W opinii Sdu Apelacyjnego rynek waciwy zosta prawidowo zdefiniowany przez Prezesa UOKiK, a analiza mechanizmw rozlicze pomidzy poszczeglnymi uczestnikami transakcji wykazaa, e o cenach za obsug transakcji decyduje zasadniczo porozumienie bankw, nie za wolna konkurencja. Sd zgodzi si rwnie z argumentacj Komisji Europejskiej, zawart w decyzjach dotyczcych transgranicznych opat interchange w systemach Visa i MasterCard, na ktr powoywa si Prezes UOKiK. Sd Apelacyjny przekaza spraw do ponownego rozpatrzenia przez sd pierwszej instancji. Termin rozprawy zosta wyznaczony na 20 grudnia 2011 r. Dodatkowo naley podkreli, i w opinii UOKiK argument, jakoby banki nie mogy obniy opaty interchange z uwagi na toczce si postpowanie sdowe, jest bezzasadny. Gdyby banki rzeczywicie obawiay si odpowiedzialnoci za dziaania niezgodne z prawem konkurencji, wwczas zrezygnowayby z ustalania opaty interchange. W rezultacie, zgodnie

69

z reguami Visa, zastosowanie miaaby stawka opat transgranicznych, ktra jest wielokrotnie nisza od stosowanych obecnie stawek krajowych (por. rozdzia 5.). Przykadem przyjcia takiego rozwizania jest reakcja bankw wgierskich na wszczcie postpowania przez wgierski urzd ochrony konkurencji.

6.2.

Raport NBP o opacie interchange w 2007 r. Po podjciu decyzji przez Prezesa UOKiK w dniu 29 grudnia 2006 r. problematyka

opat interchange staa si rwnie przedmiotem zainteresowania NBP w 2007 r. Z perspektywy Narodowego Banku Polskiego, ktrego zadaniem w zakresie systemu patniczego jest, zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim, m.in. organizowanie rozlicze pieninych oraz ksztatowanie warunkw niezbdnych dla rozwoju systemu bankowego, due znaczenie miao rozpoznanie wpywu tej decyzji i toczcego si wwczas procesu odwoawczego w sprawie opaty interchange na rynek kart patniczych i rozwj obrotu bezgotwkowego w Polsce. W dniu 22 kwietnia 2007 r. na posiedzeniu Rady ds. Systemu Patniczego podjto dyskusj na temat oceny skutkw zmiany ustalania lub obniania opaty interchange dla funkcjonowania rynku kart patniczych w Polsce. Przedstawiciele rodowiska bankowego wyrazili na tym posiedzeniu opini, i decyzja Prezesa UOKiK moe mie szereg negatywnych konsekwencji dla rozwoju rynku kart patniczych w Polsce oraz dla poszczeglnych jego uczestnikw i posiadaczy kart. Podczas dyskusji zaproponowano utworzenie grupy roboczej powiconej tematyce opaty interchange, co zostao zaakceptowane przez Rad. W skad Grupy Roboczej ds. Opaty Interchange weszli przedstawiciele Narodowego Banku Polskiego oraz przedstawiciele Zwizku Bankw Polskich. Jako podstawowy cel prac Grupy ustalono stworzenie raportu zawierajcego kompleksow analiz dotyczc opaty interchange, Realizujc powyszy cel, NBP uzyska od organizacji kartowych i agentw rozliczeniowych wiele szczegowych danych dotyczcych opat interchange, a przedstawiciele Grupy odbyli szereg spotka z uczestnikami rynku kart patniczych w Polsce, w tym m.in. z ekspertami zwizanymi z agentami rozliczeniowymi, bankami, UOKiK, POHiD, MasterCard International i Visa Europe. W wyniku uzyskania ww. danych i informacji oraz przeprowadzonych analiz i spotka, powsta Raport o opacie interchange, ktry zosta przedstawiony najpierw (w dniu 1 padziernika 2007 r.) Radzie ds. Systemu Patniczego (w wersji niezawierajcej przedstawionych przez organizacje kartowe i agentw

70

rozliczeniowych poufnych danych), a nastpnie (w dniu 29 listopada 2007 r.) Zarzdowi NBP (w wersji penej). Raport kompleksowo przedstawi zagadnienia zwizane z opat interchange, zwaszcza ukaza rol i miejsce opaty interchange w polskim systemie kart patniczych. Pierwsza jego cz miaa charakter teoretyczno-midzynarodowy i obejmowaa opis istniejcych systemw kart patniczych z punktu widzenia opaty interchange, zilustrowany przykadami pochodzcymi z kilku krajw UE, a take przedstawiaa pogldy Komisji Europejskiej i EBC na kwesti tej opaty. Druga cz raportu powicona bya krajowemu rynkowi kart patniczych, w szczeglnoci przedstawiaa aktualne wwczas dane nt. wysokoci opaty interchange w Polsce, wynoszce od 1,35% do 1,9% wartoci transakcji. Pomimo dwukrotnych obniek tej opaty w cigu poprzednich dwch lat, jej poziom w Polsce by uznany za jeden z najwyszych w krajach UE, co wynikao z porwnania z odpowiednimi danymi, dotyczcymi 2004 r., zawartymi w raporcie Komisji Europejskiej ze stycznia 2007 r. W dalszej czci raportu omwiono wyniki rozmw z ekspertami z UOKiK, zgodnie z ktrymi Urzd nie kwestionowa wysokoci opaty interchange, a jedyn kwestionowan spraw by sposb ustalania tej opaty, oraz wnioski ze spotka z bankami, POHID oraz z organizacjami VISA i MasterCard. Na koniec raportu zostay przedstawione wnioski z prac Grupy, do ktrych naleay m.in. nastpujce: kwestia opaty interchange jest skomplikowana i nie naley oczekiwa prostych rozwiza, moliwe sposoby postpowania zale od czynnikw wewntrznych, gwnie od rezultatw odwoania bankw od decyzji Prezesa UOKiK, oraz zewntrznych, w tym w szczeglnoci od decyzji Komisji Europejskiej w sprawie dotyczcej MasterCard oraz od przygotowania rodowiska bankowego UE do wdroenia SEPA Card Framework, opata interchange jest integralnym elementem czterostronnych systemw kart patniczych i trudno byoby wyobrazi sobie funkcjonowanie i dalszy rozwj tych systemw bez niej. Zmiana tego systemu na inny, tj. trjstronny lub oparty na umowach bilateralnych, byaby bardzo trudna. Niezalenie od tego, ww. rozwizania maj szereg wad, co wida wyranie na przykadach z innych krajw. rwnie ocena wysokoci stosowanej w Polsce opaty interchange nie bya jednoznaczna. Biorc pod uwag stan rozwoju polskiego rynku, w porwnaniu do rozwinitych rynkw w Unii Europejskiej, w wielu elementach polski rynek wypada

71

bardzo sabo i znajdowa si cigle w pocztkowej fazie rozwoju. Dotyczyo to zarwno liczby kart patniczych, jak i powszechnoci uycia kart patniczych w transakcjach bezgotwkowych, ktre to wskaniki w przeliczeniu na 1 mieszkaca umiejscawiay Polsk na ostatnich miejscach w Unii Europejskiej. Z jednej strony podnoszone byy argumenty, e obnienie opaty interchange mogoby si przyczyni do powszechniejszego uywania kart patniczych, a z drugiej strony mogoby tu wystpowa sprzenie zwrotne i, zdaniem wielu ekspertw, dopiero dalszy rozwj rynku moe pocign za sob obnienie stawek opaty interchange. Generaln konkluzj prac Grupy byo to, i naley zachowa czterostronny charakter systemw kart patniczych w Polsce i w jego ramach prbowa znale sposoby ustalania opaty interchange i jej wysokoci. Mimo wskazanych niewiadomych, zdaniem Grupy Roboczej ds. Opaty Interchange, istniaa potencjalna moliwo dalszego obniania poziomu opaty interchange w Polsce, majc na uwadze m.in. jej poziom w niektrych krajach Unii Europejskiej. Jednak niezbdna do tego powinna by pewno prawna i jasne reguy funkcjonowania, aby uczestnicy rynku mieli jasno, jaki sposb ustalania opaty interchange jest zgodny z prawem konkurencji. Autorzy raportu wyrazili nadziej na znalezienie takiego rozwizania, ktre z jednej strony bdzie respektowao decyzj UOKiK, z drugiej za strony umoliwi zachowanie czterostronnego charakteru systemw kart patniczych w Polsce. Rada ds. Systemu Patniczego na posiedzeniu w dniu 1 padziernika 2007 r. przyja Raport w sprawie opaty Interchange i rekomendowaa przekazanie go Zarzdowi NBP, ktry rozpatrzy i przyj go w dniu 29 listopada 2007 r. Raport zosta przekazany oficjalnie do UOKiK w dniu 10 grudnia 2007 r.

6.3.

Program rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2011-2013 Problematyka opat interchange znalaza take swoje miejsce w Dziaaniu nr 10

projektu Programu rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2011-201380. Poprzednikiem tego dokumentu by projekt Strategii rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2009-2013. Projekt Strategii zosta opracowany w latach 2008-2009 z inicjatywy Narodowego Banku Polskiego przy wspudziale Zwizku Bankw Polskich, sektora bankowego, innych podmiotw dziaajcych na rynku usug patniczych, w tym take
80

Ministerstwo Finansw RP, Program rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2010-2013 (projekt), grudzie 2010, s. 143-145, http://www.mofnet.gov.pl/_files_/instytucje_finansowe/uslugi_platnicze/program_rozwoju_obrotu_bezgotowko wego_w_polsce_na_lata_2010-2013.pdf (wrzesie 2011 r.).

72

organizacji patniczych Visa i MasterCard oraz Ministerstwa Finansw. W 2008 r. Strategia bya przedmiotem obrad Rady ds. Systemu Patniczego, w styczniu i lutym 2009 r. zostaa zaakceptowana odpowiednio przez Zarzd ZBP i Zarzd NBP, a w marcu 2009 r. trafia do Ministerstwa Finansw. Na bazie ww. strategii powsta projekt Programu rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2010-2013. W ramach Dziaania nr 10 Programu: Zmiana struktury opat interchange dla szczeglnych rodzajw akceptantw i patnoci dokonywanych kartami patniczymi oraz dostosowanie tych opat docelowo do poziomu redniego w Unii Europejskiej zdefiniowano jego cel, opis, harmonogram realizacji oraz wskaniki monitorowania. Jako cel przedmiotowego dziaania okrelono optymalne dostosowanie wysokoci stawek opaty interchange do struktury i specyfiki rnych grup akceptantw oraz rnych rodzajw patnoci kartami. Oczekiwanym skutkiem tego dziaania jest wzrost liczby transakcji wrd akceptantw, w tym rwnie tych podmiotw, ktre wczeniej nie byy zainteresowane akceptacj kart, a take stymulowanie rozwoju mikropatnoci i patnoci o niskiej wartoci. Ponadto prowizje agentw rozliczeniowych oraz opata za dzieraw terminala powinny rwnie ulega odpowiednim zmianom wraz ze spadkiem opat interchange. W uzasadnieniu wskazano, e rynek kart patniczych w Polsce znajduje si w fazie rozwoju, a mniejsza liczba kart i liczba transakcji w przeliczeniu na jednego mieszkaca w porwnaniu do redniej w UE sugeruje podjcie koniecznych dziaa, takich jak: zmiana struktury opat dla niektrych rodzajw akceptantw i patnoci dokonywanych kartami patniczymi oraz stopniowe dostosowanie tych opat docelowo do poziomu redniej unijnej. W harmonogramie dziaa okrelono, e za zmian struktury opat interchange (rne stawki w zalenoci od wartoci transakcji, zastpowanie w niektrych operacjach opaty procentowej - opat kwotow) odpowiedzialne bd banki i organizacje patnicze. Natomiast termin wprowadzenia tych zmian nie zosta zdefiniowany na tym etapie ustale. Naley jednak sdzi, i proces ten powinien zakoczy si przez kocem 2013 r. Wskaniki monitorowania dziaa przedstawiono w poniszej tabeli 10.

73

Tabela 10. Wskaniki monitorowania dziaa

* Podany przedzia wysokoci opaty interchange dotyczy wszystkich akceptantw, opata zrnicowana jest w zalenoci od rodzaju karty, zastosowanej technologii, sposobu uwierzytelniania transakcji etc.

Projekt Programu zosta przekazany w grudniu 2010 r. przez Ministerstwo pod obrady Rady Ministrw, ktra na posiedzeniu w styczniu 2011 r. nie przyja tego Programu, ale wniosa o jego uaktualnienie (zamiast na lata 2010-2013 program mia obowizywa na lata 2011-2013), co przeprowadzono do czerwca 2011 r. Niestety, z uwagi na rne czynniki, w tym inne pilne prace ministerialne i rzdowe w zwizku z Polsk Prezydencj oraz kocowym okresem pracy Parlamentu jak rwnie podniesienie w czasie prac parlamentarnych nad ustaw o usugach patniczych problemu wysokich opat interchange ponoszonych przez akceptantw z tytuu bezgotwkowych patnoci kartowych, projekt Programu nie zosta ponownie przedstawiony. Przyjcie przez Rad Ministrw programu nadaoby mu status programu rzdowego, co pozwolioby na skuteczniejsz realizacj wszystkich dziaa w nim przewidzianych. Niektre dziaania Programu, nieuwarunkowane decyzjami instytucji rzdowych, s jednak ju obecnie podejmowane przez sektor bankowy i NBP. Do takiej kategorii mogyby nalee te dziaania na rzecz zmiany struktury opat interchange oraz jej obnienia. Naley zatem sdzi, e wskutek dziaa rynkowych, wspieranych w przyszoci polityk Rzdu, wysoko opat interchange mogaby i powinna ulec w najbliszych latach obnieniu, a w konsekwencji zmniejszyyby si take koszty akceptacji kart patniczych w naszym kraju. Naley take doda, i postulat zmiany struktury opat interchange dla poszczeglnych rodzajw akceptantw i patnoci oraz dostosowania tych opat docelowo do redniego poziomu w Unii Europejskiej, pochodzcy z Programu, znalaz si w przygotowanym i przedstawionym na konferencji prasowej w dniu 21 wrzenia 2011 r. przez Zwizek Bankw Polskich dokumencie pt. Zwizek Bankw Polskich w sprawie gwnych 74

kierunkw wspierajcych rozwj gospodarczy kraju, przygotowanym jako zbir kluczowych spraw dla kraju i spoeczestwa w zwizku z wyborami parlamentarnymi w padzierniku 2011 r.81

6.4.

Prace parlamentarne zwizane z ustaw o usugach patniczych Opata interchange bya rwnie wanym zagadnieniem podejmowanym podczas prac

parlamentarnych w 2011 r. Bya ona przedmiotem interpelacji poselskiej a take prac sejmowych i senackich komisji zajmujcych si projektem ustawy o usugach patniczych. Uwagi i propozycje do projektu ustawy zgaszay due zrzeszenia akceptantw kart, ktre za porednictwem mediw oraz wnioskw kierowanych do parlamentarzystw wyraay swoje niezadowolenie z wysokiego poziomu opat interchange w naszym kraju. W dniu 20 kwietnia 2011 r. Pose Pawe Poncyljusz zoy interpelacj nr 22608 do ministra finansw w sprawie wygrowanych opat za uytkowanie kart patniczych 82. Pose w interpelacji zwrci uwag na bardzo niepokojce zjawisko zawyonych opat za przyjmowanie patnoci za pomoc kart patniczych oraz podkreli, e problem ten dotyczy przedsibiorcw, ktrzy za umoliwienie klientom patnoci kart s obciani kosztami na poziomie 1,5% kwoty transakcji. Pose, powoujc si na dane NBP dotyczce wartoci transakcji dokonywanych przy uyciu kart w Polsce na poziomie 80 mld z rocznie, wyliczy, e roczne przychody bankw z tytuu interchange wynosz 1,2 mld z. Stwierdzi on, e pewna cz tej kwoty mogaby zosta po stronie przedsibiorcw i wskaza jednoczenie, e opaty interchange w Polsce s najwysze w Europie (dla porwnania w Czechach 1%, a w Bugarii 0,4%). Doda on rwnie, e zdaniem organizacji patniczych wysoko stawek tych opat wynika z warunkw rynkowych, natomiast w opinii bankw ustalanie wyszych lub niszych opat jest niemoliwe do momentu zakoczenia postpowania UOKiK z 2006 r. Zdaniem posa, spraw mogoby rozwiza implementowanie unijnej dyrektywy dotyczcej usug patniczych, co Polska powinna zrobi ju w 2009 r., jednak odpowiedni projekt ustawy nie zosta jeszcze przekazany przez Ministerstwo Finansw. Pose podkreli, e wszystkie bdy i niedopatrzenia w tej sprawie s najbardziej odczuwalne przez przedsibiorcw. W zwizku z powyszym pose skierowa do Ministra Finansw nastpujce pytania: czy Minister Finansw zdawa sobie spraw z przedstawionego problemu?

81

Zwizek Bankw Polskich w sprawie gwnych kierunkw wspierajcych rozwj gospodarczy kraju, Zwizek Bankw Polskich, http://www.zbp.pl (wrzesie 2011 r.). 82 Sejm RP, Interpelacja nr 22608, http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/31DE6CCA (wrzesie 2011 r.).

75

dlaczego Ministerstwo Finansw nie poczynio adnych krokw w celu implementacji unijnej dyrektywy regulujcej wskazanego obszar? czy Ministerstwo Finansw dysponuje instrumentami umoliwiajcymi regulowanie wskazanego obszaru? Ministerstwo Finansw udzielio odpowiedzi Posowi w dniu 6.09.2011 r. Odnoszc si do wiadomoci problemu wysokoci w Polsce opat interchange, Ministerstwo Finansw wskazao m.in., i zagadnienie to jest przedmiotem jego szczeglnej uwagi w zwizku z konsekwencjami, jakie rodzi dla funkcjonowania caego rynku handlowo-usugowego oraz w wietle potrzeby rozwoju obrotu bezgotwkowego. Kwestia wysokoci opat interchange na rynku polskim bya ju analizowana przez Ministerstwo Finansw podczas prac nad projektem ustawy o usugach patniczych, a ponadto w toku prac nad opracowaniem Raport o opacie interchange przygotowanym przez NBP i ZBP w 2007 r., w ramach Strategii rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2009-2013, opracowanej przez NBP, Ministerstwo Finansw, ZBP, sektor bankowy oraz inne podmioty rynkowe, oraz w ramach projektu Programu rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2011-2013, ktry powsta na bazie ww. Strategii. Ministerstwo wskazao, e szczegowy raport porwnujcy stawki w Polsce z pozostaymi krajami UE ma zosta opracowany i przedstawiony przez NBP jeszcze w padzierniku 2011 r. Ministerstwo wyrazio opini, i ewentualne obnienie opaty interchange, ktra stanowi przewaajcy czynnik opaty akceptanta, powinno spowodowa obnienie kosztu dziaalnoci akceptanta oferujcego swoim klientom bezgotwkowy sposb patnoci. W przeciwnym razie koszt korzystania z patnoci bezgotwkowych zmieniby jedynie beneficjenta. Zdaniem Ministerstwa, gwnym celem obnienia opaty interchange powinno by zmniejszenie kosztw obrotu bezgotwkowego, co w rezultacie powinno suy pobudzeniu konsumpcji, a zatem osiganiu wikszych korzyci przez handlowcw w zwizku z akceptacj kart patniczych. W odpowiedzi podkrelono, e rynek obrotu bezgotwkowego w Polsce znajduje si wci w fazie rozwoju, a budowa sieci akceptacji i obsuga patnoci generuj pewne koszty. Niemniej jednak problem najwyszego w UE poziomu opaty interchange w Polsce jest dostrzegalny. Ministerstwo Finansw odnioso si take do przebiegu przedmiotowego postpowania UOKiK i decyzji z grudnia z 2006 r. i zasygnalizowao, e czas trwania sporu oraz liczba odwoa od wyrokw pokazuj, e postpowanie to ma niezwykle skomplikowany charakter, a sposb dziaania bankw jak do tej pory nie zosta przesdzony wyrokiem sdu. W zakresie pyta zawartych w interpelacji, ktre dotyczyy implementacji dyrektywy 2007/64/WE oraz instrumentw regulacji wysokoci opaty interchange przez Ministerstwo 76

Finansw, resort odpowiedzia, i przedmiotowa dyrektywa nie wprowadza bezporednich narzdzi regulacji cenowej (m.in. dla opaty interchange) oraz nie odnosi si w aden sposb do kwestii jej regulacji przez wadze pastw czonkowskich. Podkrelona zostaa rwnie kwestia jednej z opcji dyrektywy, tj. moliwo wyboru przez pastwa czonkowskie dozwolenia albo zakazu pobierania przez przedsibiorcw umoliwiajcych korzystanie z terminali POS pojedynczych opat od klientw za pojedyncz patno kart, a wic opaty typu surcharge. Celem wprowadzenia tej opaty jest pokrycie kosztw opaty akceptanta, co powinno doprowadzi do obnienia oglnych cen produktw, skoro koszty patnoci miaby ponosi bezporednio patnik. Natomiast przedsibiorcy mog odnosi korzy w postaci zwikszenia konkurencyjnoci cenowej. Ministerstwo Finansw zwrcio w odpowiedzi uwag, na fakt, e po wejciu w ycie ustawy o usugach patniczych regulator oraz nadzorcy tego rynku (Ministerstwo Finansw, NBP, KNF) uzyskaj szerszy ni obecnie dostp do danych dotyczcych funkcjonowania dotychczas nieregulowanego rynku, co powinno stworzy moliwoci dla prowadzenia dokadniejszych analiz struktury kosztw i faktycznych cen instrumentw patniczych. Zasygnalizowao ono take, e rozwaa moliwe instrumentarium, ktre w wietle wynikw tej analizy mogoby zosta uyte przez regulatora w sytuacji braku obnienia opaty interchange przez sektor bankowy w formie samoregulacji. W przypadku zaistnienia koniecznoci zastosowania narzdzia legislacyjnego zostanie to poddane stosownym uzgodnieniom, w tym z UOKiK, w celu osignicia najlepszego efektu ochrony konsumentw, jak i ochrony konkurencji, przy jednoczesnym zapewnieniu rozwoju obrotu bezgotwkowego.83 Z kolei cztery due zrzeszenia przedsibiorcw, tj.: Polska Organizacja Handlu i Dystrybucji wraz z Polsk Organizacj Przemysu i Handlu Naftowego, Polsk Izb Paliw Pynnych i Izb Gospodarcz Hotelarstwa Polskiego, skieroway w dniu 8 lipca 2011 r. pismo do czonka Komisji Finansw Publicznych Sejmu RP, Posa Sawomira Neumanna, z propozycj uwzgldnienia w projekcie ustawy o usugach patniczych, nad ktrym pracuje komisja, dwch kwestii: prawa do surchargingu rozumianego jako pobieranie dodatkowych opat lub stosowanie zniek za stosowanie konkretnych instrumentw patniczych po stronie odbiorcy (punktw handlowo-usugowych, stacji benzynowych, hoteli, restauracji); tj.
83

Sejm RP, Interpelacja nr 22608, http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/INTop/22608?OpenDocument (wrzesie 2011 r.).

77

pobierania opat wycznie do wysokoci kosztw ponoszonych przez akceptantw na rzecz organizacji patniczych (celem odbiorcw nie jest uzyskiwanie przychodw z opat, a jedynie odzyskiwanie ponoszonych kosztw); wprowadzenia rozwizania umoliwiajcego regulowanie rynku w zakresie: (a) wysokoci opat interchange oraz (b) rozwiza arbitralnie nakadanych na uczestnikw rynku przez midzynarodowe systemy patnicze Visa i MasterCard; w tym kontekcie proponowano nadanie Komisji Nadzoru Finansowego kompetencji do kontrolowania decyzji podejmowanych przez ww. systemy odnonie ograniczania konkurencji i wprowadzania nieuzasadnionych ekonomicznie wysokoci opat. Wrd argumentw na rzecz wprowadzenia prawa do surchargingu wskazano: wiksz skuteczno podczas negocjowania z bankiem wysokoci opat za akceptacj kart, moliwo przezwycienia bariery dla promowania patnoci kartowych, ktr w Polsce s wysokie koszty akceptacji, moliwo przeciwdziaania wysokiej presji inflacyjnej, ktra pojawia si w sytuacji, gdy brak jest bodcw do obniania kosztw transakcyjnych (wrd sprzedawcw powstaje zatem konieczno wkalkulowania w cen towaru lub usugi kosztw niezwizanych z bezporedni dziaalnoci), moliwo urynkowienia tego sektora usug patniczych, poprzez umoliwienie klientom (znajcym koszty transakcji) wyboru instrumentu patniczego podczas dokonywania transakcji, wprowadzenie tej opaty przez wiele innych krajw w ramach opcji narodowych dopuszczalnych w dyrektywie, osabienie monopolistycznej pozycji midzynarodowych organizacji patniczych.

Za nadaniem Komisji Nadzoru Finansowego kompetencji wskazanych we wniosku przemawiay, zdaniem wnioskodawcw, takie argumenty jak: opaty obowizujce w Polsce nale do najwyszych w Europie, a stan ten utrzymuje si od blisko 20 lat, rynek nie ma wpywu na arbitralne decyzje systemw patniczych, mimo decyzji Prezesa UOKiK (zakazujcej stosowania tych opat) i trwajcego postpowania,

78

korygowanie decyzji systemw kartowych dotyczcych opat interchange jest niemoliwe, gdy decyzje te s podejmowane arbitralnie, nie podlegaj negocjacjom i s ustalane w drodze porozumie o charakterze kartelowym lub dziki wykorzystaniu uzyskanej pozycji rynkowej, regulowanie dziaalnoci podmiotw o dominujcej pozycji rynkowej jest

praktykowane na rynku energetycznym i telekomunikacyjnym, proponowana regulacja jest zgodna z celem implementowanej dyrektywy, jakim jest liberalizacja rynku usug patniczych i zwikszanie na nim konkurencji (umoliwi ona zatem regulowanie porozumie ograniczajcych konkurencj, jakim jest arbitralne ustalanie wysokoci opat interchange przez organizacje patnicze). W pimie podkrelono take, e proponowane zmiany ustawy maj na celu umoliwienie polskim przedsibiorcom konkurowanie na rynku UE na tych samych zasadach co przedsibiorcy z innych pastw czonkowskich. Do pisma doczono take gotow propozycj treci artykuw projektu ustawy o usugach patniczych (art. 38, 102, 105, 118, 119, 120). W dniu 26 lipca 2011 r. odbyo si posiedzenie senackiej Komisji Budetu i Finansw Publicznych, podczas ktrego rozpatrywano projekt ustawy o usugach patniczych. Na posiedzenie zostali zaproszeni take przedstawiciele NBP. Dodatkowo, w przededniu ww. posiedzenia, NBP wystosowa pismo do Przewodniczcego Komisji Budetu i Finansw Publicznych Senatu RP Kazimierza Kleiny, w ktrym negatywnie ocenia propozycje duych zrzesze akceptantw dotyczce wprowadzenia poprawek do ww. ustawy, w szczeglnoci wpisania do ustawy zasady, e podmioty akceptujce zapat kart patnicz nie bd mogy by ograniczane przez dostawcw w zakresie pobierania opat od konsumentw za korzystanie z karty (opata surcharge). Propozycje te byy ju nieskutecznie wnoszone przez ww. zrzeszenia we wczeniejszych etapach prac nad ustaw, tj. na etapie konsultacji spoecznych, a take na etapie prac sejmowych, podczas ktrych byy przedmiotem analiz Ministerstwa Finansw oraz NBP. Rzd przy pozytywnej opinii NBP uzna, i najbardziej podanym stanem jest jak najmniejsza ingerencja ustawowa w relacje umowne midzy podmiotami rynku usug patniczych (szczeglnie jeli ingerencja ta miaaby niekorzystnie wpyn na pozycj konsumentw). W projekcie rzdowym ustawy kwestia pobierania opat bya nadal pozostawiona rozwizaniom rynkowym (utrzymanie dotychczasowego porzdku prawnego brak zakazu, ale te brak nakazu stosowania takich opat), tj. bdzie przedmiotem negocjacji pomidzy agentami rozliczeniowymi a akceptantami, ktrzy mog w ramach umw okreli, czy opaty takie bd nakadane czy te nie bd nakadane na konsumentw. 79

Zdaniem NBP, propozycja wprowadzenia bezwarunkowej moliwoci pobierania przez akceptantw opat dodatkowych od konsumentw bya rozwizaniem niewaciwym z kilku powodw: 1. Propozycja zrzeszenia zmierza do odzyskania wydatkw ponoszonych przez akceptantw (interchange) kosztem konsumentw (surcharge), a wic do zmiany mechanizmu dystrybucji opat funkcjonujcego obecnie w Polsce i niemal na wszystkich rynkach na wiecie. Propozycja nie odnosi si zatem do podstawowej przyczyny wystpienia wnioskodawcw, czyli wysokiego poziomu opaty interchange w Polsce, a do zachowania tej opaty, lecz w innej postaci ponoszonej przez inn grup czterostronnego modelu kartowego. 2. Propozycja wnioskodawcw jest rozwizaniem zbyt daleko ingerujcym w sfer wzajemnych stosunkw rynkowych. Podstawowa przyczyna wystpienia wnioskodawcw (wysoki poziom opat interchange) moe zosta zlikwidowana w najbliszym okresie w wyniku dziaa samego rynku wspieranych polityk Rzdu (nie za regulacji rangi ustawowej), w szczeglnoci dziki Programowi rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce w latach 2011-2013, w ramach prac nad ktrym przedstawiciele organizacji patniczych Visa i MasterCard zaakceptowali zapisy dotyczce dziaa w zakresie opaty interchange, w tym obnienia opat interchange w Polsce do poziomu redniego w UE. 3. Wprowadzenie opaty surcharge zdaniem zrzesze moe zwikszy liczb punktw akceptacji kart. Jednak wprowadzenie opat za korzystanie z kart moe skutecznie zniechci posiadaczy kart do korzystania z tego instrumentu patniczego, a takie zjawisko moe spowodowa spadek liczby punktw akceptacji, a wic wywoa efekt odmienny od zakadanego. 4. Ustawa o usugach patniczych nie jest waciwym miejscem na regulowanie wskazywanych przez zrzeszenia akceptantw zjawisk takich jak brak rwnej konkurencji na rynku wewntrznym. Stosowne przepisy zakazujce praktyk naruszajcych konkurencje ju obowizuj i s obecnie egzekwowane (postpowanie UOKiK w sprawie opat interchange). W podsumowaniu NBP podkreli, i przyjcie przez Senat RP postulatw zrzesze akceptantw przyczyni si do zahamowania rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce oraz moe wywoa negatywne opinie spoeczne. W wyniku dziaa podjtych m.in. przez NBP propozycje duych zrzesze akceptantw dotyczce wprowadzenia opat surcharge i uprawnie dla KNF w zakresie regulowania dominujcych dostawcw usug patniczych lub 80

porozumie dostawcw patniczych na rynku kart patniczych nie zostay wprowadzone przez Senat do projektu przedmiotowej ustawy. W odpowiedzi na zajte przez NBP stanowisko Przewodniczcy Komisji Budetu i Finansw Publicznych Senatu RP, Kazimierz Kleina, skierowa w dniu 3 sierpnia 2011 r. do Prezesa NBP Marka Belki pismo, w ktrym prosi o przekazanie czonkom Komisji informacji dotyczcych podejmowanych przez NBP dziaa w odniesieniu do opat interchange i surcharge. Zaznaczy on rwnie, i wysoko opat interchange oraz wprowadzenie opat typu surcharge byy szeroko omawiane podczas dyskusji nad ustaw o usugach patniczych. W dniu 11 sierpnia 2011 r. Pierwszy Zastpca Prezesa NBP, Piotr Wiesioek, w odpowiedzi na pismo Przewodniczcego Komisji Budetu i Finansw Publicznych Senatu RP, Kazimierza Kleiny, wskaza, i NBP nie posiada prawnych moliwoci ingerowania w poziom opat pobieranych przez agentw rozliczeniowych, banki oraz organizacje patnicze. NBP w tym zakresie moe oddziaywa porednio, wypeniajc rol tzw. katalizatora zmian. NBP stara si oddziaywa na kierunki rozwoju systemu patniczego i dziaania podmiotw rynkowych poprzez wspprac i dyskusj z sektorem bankowym, m.in. na forum Rady ds. Systemu Patniczego oraz Koalicji na rzecz Obrotu Bezgotwkowego i Mikropatnoci jak rwnie poprzez dziaania badawczo-analityczne, edukacyjne i promocyjne. Problematyka opat interchange jest od duszego czasu przedmiotem zainteresowania NBP. Pierwszym znaczcym dokumentem by Raport o opacie interchange, opracowany w 2007 r. przez ekspertw z Departamentu Systemu Patniczego NBP i Zwizku Bankw Polskich. W raporcie tym, ktry zosta przyjty przez Rad ds. Systemu Patniczego w padzierniku 2007 r., szczegowo przeanalizowano zasady funkcjonowania opaty interchange w Polsce i w innych krajach, a take przedstawiono rol tej opaty w polskim systemie kart patniczych. W pimie poinformowano rwnie o prowadzonych przez NBP w 2011 r. pracach nad kolejnym raportem dotyczcych opaty interchange, w ktrym porwnane bd stawki opat interchange w poszczeglnych krajach Unii Europejskiej. Opracowanie to zostanie przedstawione na Radzie ds. Systemu Patniczego w padzierniku 2011 r. i zdaniem NBP bdzie stawi przyczynek do dyskusji z organizacjami patniczymi i bankami wydawcami kart nad ponownym przeanalizowaniem wysokoci opat interchange obowizujcych na polskim rynku. Zwrcono take uwag na ujcie problematyki opat interchange (w ramach dziaania nr 10) w projekcie Programu rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2011-2013, ktrego tre zostaa zaakceptowana przez podmioty dziaajce na rynku usug patniczych, w tym przez organizacje patnicze. 81

6.5.

Dziaania Rady ds. Systemu Patniczego przy NBP i powstanie Zespou Roboczego ds. Opaty Interchange Zgodnie z wczeniejszymi zapowiedziami (vide pkt 6.4), w dniu 3 padziernika 2011

r. na posiedzeniu Rady ds. Systemu Patniczego zosta przedstawiony raport pt. Analiza funkcjonowania opaty interchange w transakcjach bezgotwkowych na rynku polskim, wersja 1.0., opracowany przez Departament Systemu Patniczego NBP. Na podstawie przedoonego materiau Rada postanowia powoa Zesp Roboczy ds. Opaty Interchange (ZRIF), w skad ktrego weszliby przedstawiciele wszystkich zainteresowanych stron, w tym akceptantw, wydawcw kart patniczych, organizacji kartowych, centrw rozliczeniowych, konsumentw oraz instytucji rzdowych. ZRIF, w oparciu o ww. przedstawione opracowanie, a take w oparciu o zapisy Programu rozwoju obrotu bezgotwkowego, jak rwnie majc na uwadze podstawow rol, jak ma spenia opata interchange, czyli ustalenie rwnowagi midzy stron wydawnicz a stron akceptacyjn, zosta zobowizany do przeprowadzenia analizy moliwoci dokonania zmian w zakresie struktury i wysokoci opaty interchange w Polsce. Koordynacj prac Zespou powierzono Narodowemu Bankowi Polskiemu. Rwnoczenie Rada ds. Systemu Patniczego okrelia, e spodziewa si: przygotowania i przedstawienia wynikw prac ZRIF na posiedzeniu Rady w marcu 2012 roku, a nastpnie przygotowania przez organizacje kartowe harmonogramu dziaa majcych na celu dojcie do oczekiwanej struktury i wielkoci opat interchange oraz zaprezentowania go na posiedzeniu Rady w czerwcu 2012 r. Rada ds. Systemu Patniczego wyrazia zatem tym samym oczekiwanie, i co prawda propozycje zmian w strukturze i poziomie opaty interchange, w tym tempo oraz poziom zmian wysokoci opaty w najbliszych latach, warunki dokonania tych zmian czy wskaniki monitorowania zmian, powinny zosta wypracowane przez ZRIF, ale poza przedstawieniem ich Radzie powinny by one przedstawione waciwym decydentom w zakresie moliwoci dokonania takich zmian, tj. odpowiednim strukturom i organom w ramach organizacji Visa i MasterCard. Do koca 2011 r. odbyy si dwa spotkania Zespou: w dniu 21 listopada 2011 r. oraz w dniu 14 grudnia 2011 r.

82

Rozdzia 7 Przykady krajw, w ktrych dokonano zmian w zakresie wysokoci lub sposobu ustalania opaty interchange

Problem wysokoci opaty interchange by przedmiotem nie tylko dyskusji, ale i dziaa regulacyjnych bd decyzji odpowiednich organw w bardzo wielu krajach wiata. Z uwagi na ograniczone moliwoci penego opisu wszystkich przypadkw, w niniejszym opracowaniu przedstawiono bardziej szczegowo jedynie cztery najbardziej charakterystyczne i szeroko komentowane przykady krajw, w ktrych takie dziaania miay miejsce, w tym dwch krajw z Unii Europejskiej (Wgry i Hiszpania) oraz dwch krajw spoza Unii Europejskiej (Australia i Stany Zjednoczone). 7.1. Wgry Na Wgrzech tamtejszy Urzd Konkurencji wszcz w 2008 r. postpowanie w zwizku wysokim poziomem opaty interchange wobec bankw i organizacji patniczych84. W zwizku z otwarciem tego postpowania wgierskie banki podjy decyzj, i nie chc by odpowiedzialne za wielostronne ustalanie tej opaty i zamiast dotychczas obowizujcych stawek zostan zastosowane domylnie stawki transgraniczne. W efekcie tej decyzji opata dla kart Visa ulega znacznemu obnieniu z okoo 1,4% wartoci transakcji do 0,28 euro dla transakcji debetowych oraz do 0,7% wartoci transakcji dla transakcji dokonywanych kartami kredytowymi. Stawki te dla obu typw kart zostay nastpnie obnione w wyniku decyzji podjtych przez Zarzd Visa Europe w marcu 2009 r., a nastpnie w lutym 2011 r. kolejnej obnice ulegy opaty dla kart debetowych do poziomu 0,2% na skutek wejcia w ycie drugiego porozumienia zawartego pomidzy Visa Europe a Komisj Europejsk85. W 2009 r. znaczcemu obnieniu ulegy rwnie opaty interchange dla kart Maestro i MasterCard86. Jednak wedug danych zgromadzonych przez NBP naley zauway, e we wrzeniu 2010 r. stawki opaty intechange byy wysze dla kart MasterCard w porwnaniu do kart Visa. Cho efekty tych zmian powinny by oceniane dopiero po kilku latach od ich wprowadzenia, to jednak dokonujc analizy danych statystycznych dotyczcych dynamiki
wzrostu liczby terminali POS na Wgrzech w porwnaniu do innych wybranych krajw UE oraz do
84

A. Turjn, . Divki, . Keszy-Harmath, G. Kczn, K. Takcs, Nothing is free: A survey of the social cost of the main payment instruments in Hungary, Magyar Nemzeti Bank Occasional Papers 93., 2011. 85 Dane udostpnione przez Visa Europe. 86 Dane udostpnione przez Mastercard Europe.

83

redniej UE, mona stwierdzi, i sie akceptacji na Wgrzech rozwija si znacznie lepiej ni rednio w UE, ale ju np. nieco sabiej ni w Finlandii, gdzie poziom opat interchange naley do najniszych w Europie. Natomiast spadek dynamiki w 2010 r. odnotowano nie tylko na Wgrzech, ale take we wspomnianej Finlandii, w Bugarii czy w Polsce, ktra ma najwyszy poziom opat interchange w UE, oraz rednio w UE.
Tabela 11. Dynamika wzrostu liczby terminali POS na Wgrzech w porwnaniu do innych wybranych krajw UE w latach 2006-2010.

Kraj Wgry

Zmienna

2006

2007

2008

2009

2010 2006-2010 71,1% 92,0% 91,4% 42,7% 24,2%

Liczba terminali 45 840 54 580 60 780 70 960 78 440 Dynamika 19,1% 11,4% 16,7% 10,5% Liczba terminali 31 640 48 900 53 990 59 450 60 760 Bugaria Dynamika 54,6% 10,4% 10,1% 2,2% Liczba terminali 105 000 135 000 153 000 176 000 201 000 Finlandia Dynamika 28,6% 13,3% 15,0% 14,2% Liczba terminali 176 480 186 610 212 340 230 580 251 830 Polska Dynamika 5,7% 13,8% 8,6% 9,2% Liczba terminali 7 090 760 7 644 830 8 222 290 8 550 420 8 806 430 UE Dynamika 7,8% 7,6% 4,0% 3,0%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Statistical Data Warehouse, ECB, grudzie 2011 r.

Naley take podkreli, e opata interchange jest jednym ze skadnikw kosztw akceptacji kart patniczych ponoszonych przez handlowcw. Oprcz kosztw dzierawy lub zakupu terminali, znaczc rol dla sprzedawcw odgrywa opata akceptanta. Oferowany na rynku wgierskim poziom opat akceptanta jest do wysoki i waha si w zalenoci od agenta rozliczeniowego w przedziale od 1,5% do 2% wartoci transakcji87. S to wprawdzie stawki oferty wstpnej, niemniej jednak naley przypuszcza, i nie odbiegaj one znaczco od rzeczywistego, ostatecznie ustalonego poziomu pomidzy agentem rozliczeniowym a akceptantem. Naley jednak stwierdzi, e w porwnaniu do rynku polskiego rnica pomidzy poziomem opaty interchange a poziomem opaty akceptanta jest na Wgrzech kilka razy wysza, co moe by czynnikiem wolniejszego od spodziewanego wzrostu sieci akceptacji na Wgrzech. Ponadto obnika opaty interchange mogaby przynie bardziej widoczne efekty, gdyby obie organizacje patnicze zmniejszyy stawki do podobnego poziomu. W ten sposb mona by unikn ewentualnej migracji bankw do produktw o wyszej stawce opaty interchange, a wic z systemu Visa do MasterCard.

87

Dane uzyskane od Visa Europe.

84

Warto take zaznaczy, e wedug danych Wgierskiego Banku Centralnego na Wgrzech jest obecnie okoo 59 tys. punktw akceptacji kart patniczych (66 tys. terminali POS). Natomiast liczb wszystkich punktw detalicznych szacuje si na 235 tys. takich punktw. Oznacza to, e poziom nasycenia sieci akceptacji na Wgrzech wynosi okoo 25%. Mona zatem uzna, i poziom ten jest zbliony do rynku polskiego i cechuje si duym potencjaem rozwoju (znaczny obszar rynku do zagospodarowania, szczeglnie poza Budapesztem, ktry wg szacunkw AT Kearney reprezentuje ponad 1/3 caej bazy zainstalowanych terminali POS na Wgrzech).

7.2.

Hiszpania Spory wok opaty interchange trway w Hiszpanii od wielu lat. W 1999 r. zostao

osignite porozumienie (uczestniczyy w nim banki, zrzeszenia wydawcw kart, handlowcy i przedstawiciele rzdu), w ktrym zrzeszenia wydawcw kart patniczych zgodziy si stopniowo obnia opat interchange o 0,125% rocznie do poziomu 2% w 2007 r. W midzyczasie zrzeszenia systemw kart patniczych zobowizane zostay do zoenia wniosku do Trybunau Ochrony Konkurencji o uzyskanie indywidualnego zezwolenia na stosowanie swoich dotychczasowych zasad ustalania opaty interchange. Po dugotrwaej analizie, w czerwcu 2005 r. Trybuna Ochrony Konkurencji w Hiszpanii wyda decyzj, w ktrej odmwi lub uchyli indywidualne zezwolenia dla systemw kart patniczych oraz ustali szczegowe warunki, ktre musz spenia te systemy, aby uzyska zgod na stosowanie opaty interchange: wysoko opaty interchange musi by zrnicowana w stosunku do transakcji kartami kredytowymi i debetowymi, zgodnie z kosztami zwizanymi z tymi transakcjami, opata interchange dla kart debetowych powinna by ustalana zgodnie z kosztami autoryzacji i przetworzenia transakcji, ktre zawieraj koszty procesu dokonywania zapaty od momentu autoryzacji do kocowej patnoci. Ponadto koszty te powinny by wyraone jako staa kwota dla kadej transakcji. opata interchange dla kart kredytowych powinna by ustalana zgodnie z kosztami autoryzacji i przetworzenia transakcji, ktre zawieraj koszty procesu dokonywania zapaty od momentu autoryzacji do kocowej patnoci. Koszty te powinny by wyraone jako staa kwota dla kadej transakcji. Ponadto, opata powinna

85

uwzgldnia tzw. skadnik fraudowy, na ktry wpywa ryzyko uycia karty kredytowej w transakcji oszukaczej (fraudowej). wysoko opaty interchange musi by zrnicowana w zalenoci od tego, czy jest dokonywana za porednictwem terminali POS, telefonu czy Internetu, wszelkie zmiany ustalania zasad i wysokoci opat interchange musz by akceptowane przez Trybuna Ochrony Konsumenta, poziom opat interchange musi zosta podany do publicznej wiadomoci dla bankw i punktw handlowych. Decyzja ta zostaa zaskarona do hiszpaskiego sdu, ale zainteresowane strony, tj. krajowe systemy kart patniczych, handlowcy, banki i Ministerstwo Handlu podjy natychmiast rozmowy w celu osignicia porozumienia. Zostao ono osignite w grudniu 2005 r. W porozumieniu tym uszczegowiono postanowienia decyzji Trybunau i ustalono m.in.88: harmonogram stopniowej, corocznej redukcji stawek opat w okresie trzech lat od 2006 r. do 2008 r. (okres przejciowy) oraz jednoczesne podjcie dalszej dyskusji na temat metodologii ustalania poziomu opat interchange, od 2009 r. stawki opat interchange bd ustalane na podstawie analizy kosztw, ktra powinna by wykonana przez kady z systemw do koca lipca 2008 r. i przedoona w krajowym Urzdzie Konkurencji. W przypadku braku zatwierdzenia przez Urzd danej metodologii okres przejciowy moe zosta wyduony do 2010 r. zobowizanie do stopniowego zmniejszenia tych stawek do poziomu opat stosowanych w innych krajach Unii Europejskiej, utworzenie Grupy Zadaniowej skadajcej si z przedstawicieli zainteresowanych stron, w celu monitorowania realizacji postanowie zawartych w ramach tego porozumienia oraz promowania korzystania z kart. Harmonogram ustalonej obniki stawek opaty interchange z uwzgldnieniem rodzaju karty oraz obrotw uzyskiwanych przez sprzedawcw w ramach akceptacji kart patniczych przedstawiono w tabeli 12.

88

S. Carbo-Valverde, s. Chakravorti, F. Rodriguez Fernandez, Regulating two-sided markets, an empirical investigation, ECB Working Paper Series, European Central Bank, 2009, Nr 1137, s. 18.

86

Tabela 12. Maksymalne stawki opat interchange na rynku kart patniczych w Hiszpanii ustalone w wyniku porozumienia z 2005 r.
2006 2007 2008 2009-2010 Credit Debit Credit Debit Credit Debit Credit Debit (%) () (%) () (%) () (%) () 0 100 million 1.40 0.53 1.30 0.47 1.10 0.40 0.79 0.35 100 500 million 1.05 0.36 0.84 0.29 0.63 0.25 0.53 0.21 +500 million 0.66 0.27 0.66 0.25 0.54 0.21 0.45 0.18 Obroty Euro ()

rdo: Materiay udostpnione przez Visa Europe (listopad 2011 r.)

Okres przejciowy zosta przeduony do koca 2010 r., poniewa Urzd nie zatwierdzi bada kosztw dostarczonych przez zainteresowane strony89. Z kocem okresu przejciowego Urzd wyda owiadczenie, e systemy otrzymuj zezwolenie na swobodny sposb ustalania poziomu opat interchange, pod warunkiem e bdzie on zgodny z unijnym i hiszpaskim prawem konkurencji. Naley take wskaza, e hiszpaski Urzd Konkurencji zwrci uwag na istotny fakt, i ustanowienie okresu przejciowego pozwolio bankom na dostosowanie si do nowych zasad, unikajc gwatownych zmian, ktre mogy by szkodliwe zarwno dla posiadaczy kart, jak i samego systemu. Warte odnotowania s wyniki bada przeprowadzonych w oparciu m.in. o dowiadczenia hiszpaskie przez autorw publikacji: Regulating two-sided markets, an empirical investigation, wydanej pod auspicjami Europejskiego Banku Centralnego. Wskazuj one, e obnienie stawek interchange w Hiszpanii spowodowao znaczcy wzrost akceptacji i wykorzystania kart patniczych w tym kraju. Zdaniem autorw, efekt taki moe by szczeglnie silny w krajach, w ktrych akceptacja kart pozostaje na bardzo niskim poziomie. Wyniki tych bada wskazuj take, e na takich rynkach obnienie poziomu opaty interchange, do pewnego okrelonego poziomu wpywa na wzrost wykorzystania kart, co w rezultacie powoduje, e przychody bankw nie ulegaj obnieniu90.

7.3.

Australia Jednym z pierwszych krajw, w ktrym zwrcono uwag na problematyk opaty

interchange, bya Australia. W 1999 r. australijski bank centralny - Reserve Bank of Australia (RBA) i australijski urzd antymonopolowy Australian Competition and Consumer

89 90

Materiay udostpnione przez Visa Europe (listopad 2011 r.). S. Carbo-Valverde, s. Chakravorti, F. Rodriguez Fernandez, Regulating two-sided markets, an empirical investigation, ECB Working Paper Series, European Central Bank, 2009, Nr 1137, s. 15-16, 27-28, 34-35.

87

Commission (ACCC) wsplnie przeanalizoway konkurencj na rynku kart patniczych w Australii. Przeprowadzone analizy dotyczyy rynku kart kredytowych i doprowadziy do wniosku, e niektre ze stosowanych na tym rynku zasady utrudniaj prawidowe i efektywne funkcjonowanie tego instrumentu patniczego. Zgoszone zastrzeenia dotyczyy m.in. wsplnego ustalania wysokoci opaty interchange, zakazu pobierania przez sprzedawcw dodatkowych opat od klientw dokonujcych zapaty kartami kredytowymi (tzw. zasada no surcharge) oraz ogranicze dostpu do uczestniczenia w systemach kart patniczych dla podmiotw niebdcych instytucjami kredytowymi. W marcu 2001 r. ACCC oficjalnie zwrci si do banku centralnego, aby ten przygotowa program reformy systemu kart patniczych w odniesieniu do kart kredytowych MasterCard, VISA i Bankcard. Po przeprowadzeniu stosownych analiz i konsultacji RBA opublikowa w sierpniu 2002 r. standardy odnoszce si do opaty interchange i do zasady zakazu pobierania opaty dodatkowej, ktre powinny zosta spenione przez ww. systemy. Pocztkowo sposb i zasadno wprowadzenia tych regulacji zostay zakwestionowane przez VISA i MasterCard, jednak odwoanie tych organizacji zostao odrzucone we wrzeniu 2003 r. przez australijski Sd Federalny. W rezultacie tych dziaa, poczwszy od 1 stycznia 2003 r., rozpocz si proces reformy systemu kart kredytowych, ktra opieraa si na trzech gwnych zasadach: zapewnieniu obiektywnego, przejrzystego i opartego na kosztach sposobu ustalania wysokoci opaty interchange (organizacje patnicze zostay zobowizane do ustalenia i opublikowania nowych stawek opaty interchange do 31 padziernika 2003 r.), zniesieniu dotychczasowego zakazu pobierania przez sprzedawcw dodatkowych opat (surcharge) od klientw dokonujcych zapaty kartami kredytowymi (od 1 stycznia 2003 r.), zniesieniu restrykcji oraz umoliwieniu wydawania kart patniczych i prowadzenia dziaalnoci agenta rozliczeniowego wszystkim podmiotom, pod warunkiem spenienia przez nie wymaga okrelonych przez Australia Prudential Regulation Authority (APRA). Wymagania te zostay opublikowane w lutym 2004 r. Wprowadzenie nowych standardw spowodowao obnienie redniego poziomu opaty interchange dla kart kredytowych z 0,95 % do 0,55 % wartoci transakcji.

88

Tabela 13. Wysoko opaty interchange dla kart kredytowych w Australii (w ujciu procentowym od wartoci transakcji) Po reformie Wyszczeglnienie Transakcje standardowe Transakcje elektroniczne rdo: Reserve Bank of Australia. Przed reform Bankcard 1,2% 0,80% 0,49% 0,49% MasterCard 0,62% 0,46% VISA 0,60% 0,44%

Konsekwencj obnienia wysokoci opat interchange byo zmniejszenie prowizji paconych przez handlowcw na rzecz centrw rozliczeniowych ze redniego poziomu 1,41% do poziomu 0,99% wartoci transakcji. Szacowano, e obnienie opat spowoduje obnienie wskanika cen towarw i usug konsumpcyjnych (Consumer Price Index) o okoo 0,1 do 0,2 punktw procentowych. Jednak jednoczenie wskazywano, e zmiana ta bdzie trudna do zaobserwowania, poniewa wskanik ten moe wzrasta rednio o okoo 2,5 % rocznie. Rezultaty wprowadzenia tej reformy s monitorowane i omawiane na caym wiecie, jako klasyczne studium przypadku, tzw. case study. Pierwsze oceny efektw tej reformy wskazyway, e due korzyci odnieli sprzedawcy. Obnienie opaty interchange zmniejszyo bowiem koszt akceptacji kart patniczych i zwikszyo dochody detalistw. Jednak zaczy pojawia si rwnie analizy i opinie krytykujce efekty wprowadzenia tej reformy. Przykadowo firma konsultingowa Capco Institute podwaya efekty ww. reformy. Wskazywaa ona m.in., e paradoksalnie, wbrew zamierzeniom banku centralnego, efekty tej reformy mog dotkn posiadaczy kart, gdy umoliwia ona detalistom naoenie dodatkowej opaty na posiadaczy w przypadku transakcji kredytowymi kartami patniczymi. Jednak do tej pory niewielu sprzedawcw zdecydowao si na wprowadzenie opat za transakcje dokonywane kart, z uwagi na obaw utraty klientw paccych kartami patniczymi. Wrd firm, ktre wprowadziy takie opaty, mona wymieni przedsibiorstwa z dominujc pozycj rynkow. Ponadto, zdaniem Capco Institute, wydawcy kart, szukajc rozwiza do ograniczenia wasnych kosztw, zaczli ogranicza niektre dodatkowe korzyci i programy oferowane wczeniej dla posiadaczy kart, m.in. ubezpieczenia, programy lojalnociowe itp. Wydawcy kart zaczli rwnie migrowa z mniej zyskownego obecnie dla nich czterostronnego systemu kart do lokalnych systemw trjstronnych (gdzie wydawca jest jednoczenie agentem rozliczeniowym), ktre nie byy objte reform. Reasumujc, w opinii Capco Institute konsumenci nie tylko nie zyskali na zmniejszeniu cen towarw i usug w

89

sklepach detalicznych, ale stracili wiele dodatkowych korzyci doczanych wczeniej do karty. Obecnie karta patnicza jest dla nich bardziej kosztownym instrumentem m.in. ze wzgldu na wysze opaty za uytkowanie karty oraz moliwo pobierania przez sprzedawcw dodatkowej opaty (surcharge) od klientw dokonujcych zapaty kartami kredytowymi91. Ostatnie analizy dotyczce efektw obnienia opaty interchange na rynku australijskim wskazuj, e uytkownicy kart kredytowych ponosz wysze opaty na rzecz wydawcw ni uytkownicy kart debetowych. Natomiast koszty akceptacji kart kredytowych obniyy si, a dla kart debetowych nieznacznie wzrosy. Ponadto, zgodnie z badaniem przeprowadzonym w 2010 r., 40% duych i 20% mniejszych akceptantw pobiera opat surcharge od transakcji kartowych. rednia stawka tej opaty wynosia dla kart Visa i MasterCard 1,7% wartoci transakcji oraz dla kart Amex i DinersClub 2,7% wartoci transakcji. Wedug wstpnych szacunkw banku centralnego koszt netto kart kredytowych i debetowych jest niemal identyczny dla posiadaczy kart, z uwzgldnieniem systemw nagrd dla zwizanych z kartami kredytowymi, pod warunkiem e posiadacze kart naleycie spacaj zaduenie. Z kolei regulacja pozwolia sprzedawcom na oszczdno kosztw na poziomie 1 mld dolarw rocznie92. Rwnie analiza wskanikw statystycznych rynku kart patniczych w Australii wskazuje, i rynek ten rozwija si dynamicznie, co przedstawiono w tabeli 14.
Tabela 14. Rynek kart patniczych w Australii wybrane dane statystyczne
Wskanik Liczba kartowych transakcji patniczych per capita ogem debetowymi kredytowymi Warto transakcji kartami (w USD) per capita Liczba terminali POS w tys. 125.4 64.5 60.9 9 221 570.4 134.8 71.2 63.6 11 249 628.8 146.5 80.7 65.8 12 464 669.6 157.5 90.2 67.3 12 253 697.8 172.8 102.5 70.3 15 096 707.3 2006 2007 2008 2009 2010

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Bank for International Settlements, Committee on Payment and Settlement Systems, Statistics on payment, clearing and settlement systems in the CPSS countries, Figures for 2010, September 2011, Preliminary release, s. 413-461, http://www.bis.org/publ/cpss98.pdf (grudzie 2011 r.).

91 92

F. Burelli, Capco Institute on European Commission decision on InterChange, Capco Institute, 2007. M. Bullock, A Guide to the Card Payments System Reforms, Bulletin, Reserve Bank of Australia, September 2010, http://www.rba.gov.au/publications/bulletin/2010/sep/7.html#f (grudzie 2011 r.).

90

W analizowanym okresie (lata 2006-2010) zarwno liczba transakcji dokonywanych poszczeglnymi typami kart per capita, warto transakcji dokonywanych kartami per capita, jak i liczba terminali POS wzrastay do dynamicznie. Mona zatem sdzi, i regulacja poziomu opat interchange wpyna na ten rynek raczej pozytywnie ni negatywnie.

7.4.

Stany Zjednoczone Zagadnienie opaty interchange stanowi take element szerokich analiz i dyskusji w

Stanach Zjednoczonych. Od 1 padziernika 2011 r. obowizuje tzw. Poprawka Durbina, ktra stanowi cz ustawy Restoring American Financial Stability Act of 2010 (w skrcie zwanej: Dodd-Frank Act). Ustawa ta zostaa uchwalona w nastpstwie kryzysu finansowego i miaa na celu ochron amerykaskich konsumentw przed naduyciami instytucji finansowych. Prezydent USA, Barack Obama, podpisa j w dniu 21 lipca 2010 r. Poprawka daje prawo Bankowi Rezerw Federalnych do regulowania rynku kart patniczych w zakresie opat za transakcje dokonywane kartami patniczymi. Autorem poprawki jest Senator Richard Durbin, ktry uzna, i wysoko opaty interchange nie opiera si na rzeczywistych kosztach ponoszonych przez banki i organizacje patnicze na rozwj oraz funkcjonowanie systemu patnoci, ale jest ustalana przez te instytucje odgrnie, w celu osigania wysokich zyskw. Takie dziaanie zostao wic potraktowane jako nielegalna zmowa cenowa. Stawka opaty interchange dla kadej transakcji dokonanej kart debetow zostaa ustalona na poziomie nie wikszym ni 21 centw + 0,05% wartoci transakcji. Ponadto wydawcy, ktrzy rozwijaj i wdraaj procedury przeciwdziaania oszustwom, mog uzyskiwa dodatkowo nie wicej ni 1 cent od kadej transakcji. czna maksymalna warto opaty interchange dla wydawcy nie moe by wysza ni 22 centy + 0,05% wartoci transakcji dokonanej kart debetow93. Poprawka ta nie obejmuje wydawcw, ktrych warto aktyww nie przekracza 10 mld USD. Warto zauway, i regulacja nie dotyczy kart kredytowych. W USA znacznie wicej wydanych jest kart kredytowych ni debetowych (w 2009 r. byo to odpowiednio 1,1 mld sztuk i 3,694 karty per capita oraz 278,8 mln i 0,91 karty per capita). W 2009 r. warto transakcji kartami debetowymi wyniosa 1,4 bln USD, a kredytowymi 1,9 bln USD, cho pod
93

Board of Governors of the Federal Reserve System, Press Release, Release Date: June 29, 2011. http://www.federalreserve.gov/newsevents/press/bcreg/20110629a.htm (grudzie 2011 r.) 94 W ostatnich latach odnotowano znaczcy spadek liczby kart kredytowych w USA. W 2006 r. przecitnie na 1 mieszkaca tego kraju przypadao jeszcze a 4,41 karty.

91

wzgldem liczby transakcji przewaay karty debetowe. W 2009 r. odnotowano 125,3 transakcji per capita kartami debetowymi oraz 72,7 transakcji per capita kartami kredytowymi, podczas gdy jeszcze w 2006 r. wskaniki te wynosiy 87,1 kartami debetowymi oraz 74,8 kartami kredytowymi.95 Mona zatem oczekiwa, i przychody wydawcw z tej dziaalnoci ulegn obnieniu. Reakcja bankw na te zmiany bya natychmiastowa. Bank of America ogosi decyzj, a kilka innych bankw plany o podniesieniu miesicznych opat za uytkowanie kart debetowych od 5 do 10 USD. Wkrtce po decyzji Bank of America jego klienci rozpoczli protest. Jedna z klientek banku, zamiecia na jednym z portali spoecznociowych informacj, w ktrej nie zgadzaa si z podwyk opat. Sprzeciw ten uzyska ogromne poparcie internautw, ktrzy doczali si do tego protestu. Pod wpywem tej inicjatywy Bank of America wycofa si z wczeniej podjtej decyzji, a pozostae banki zrezygnoway ze swoich zamiarw. Inn inicjatyw niezadowolonych klientw z dziaalnoci bankw sta si ostatnio Bank Transfer Day, ktra promuje rezygnacj z usug banku na rzecz alternatywnych usug bankowych oferowanych przez unie kredytowe. W konsekwencji tych inicjatyw spoecznych banki komercyjne takie jak Bank of America, JP Morgan Chase czy Citibank straciy tysice klientw, ktrzy zamknli swoje rachunki bankowe. Unie kredytowe dziaajce w USA zyskay w cigu miesica wiksz liczb klientw ni w cigu caego ubiegego roku. Byo to 650 tys. klientw, ktrzy ulokowali rodki o cznej wartoci 4,5 mld USD96. Naley sdzi, e skala tego protestu nie okazaaby si tak dua, gdyby nie trwajce od miesicy manifestacje oburzonych Amerykanw w ramach ruchu Occupy Wall Street jako przejaw niezadowolenia spoeczestwa wobec naduywania pozycji bankw i spowodowania przez te instytucje zaufania publicznego globalnego kryzysu finansowego. Rwnoczenie jednak okazao si, e wielu akceptantw, zamiast przekaza, jak wczeniej deklarowano, do wysokie oszczdnoci z obniki opaty interchange konsumentom poprzez obniki cen, podnioso lub utrzymao ceny w cigu pierwszych dwch miesicy po wprowadzeniu poprawki Durbina, zwikszajc swoje zyski97. Przedstawiajc powysze przykady krajw, w ktrych dokonano zmian w zakresie wysokoci lub sposobu ustalania opaty interchange, doda rwnie naley, e jedn z waniejszych rnic pomidzy krajami Unii Europejskiej a krajami pozaeuropejskimi bya
95

Bank for International Settlements, Committee on Payment and Settlement Systems, Statistics on payment, clearing and settlement systems in the CPSS countries, Figures for 2010, September 2011, Preliminary release, s. 413-461, http://www.bis.org/publ/cpss98.pdf (grudzie 2011 r.). 96 J. Kitowska, M. Lewkowicz, Ucieczka z banku, Gazeta Finansowa, grudzie 2011, s. 71-73, 97 Retailers and banks step up war of words over interchange fee cuts, Finextra, 9 grudnia 2011 r.

92

rola banku centralnego w powyszych dziaaniach. O ile w Australii i Stanach Zjednoczonych bank centralny peni istotn rol regulacyjn i decyzyjn z uwagi na szerszy zakres ustawowych zada banku centralnego, o tyle na Wgrzech i w Hiszpanii oraz w innych krajach Unii Europejskiej rola banku centralnego w opisywanych dziaaniach bya znacznie mniej aktywna. Powysze wynika z faktu, e zgodnie z przepisami europejskiego prawa problematyka opaty interchange jest elementem prawa konkurencji i ley w zakresie Komisji Europejskiej oraz krajowych organw ochrony konkurencji i konsumentw.

93

Rozdzia 8 Scenariusze rozwoju rynku kart patniczych w Polsce w kontekcie obnienia stawek opat interchange
8.1. Prognoza wzrostu wartoci transakcji bezgotwkowych w Polsce Wanym aspektem z punktu widzenia oceny rynku kart patniczych w Polsce jest nie tylko analiza danych statystycznych za poprzednie okresy, ale take dokonanie prognozy rozwoju tego rynku. W kontekcie zagadnienia opaty interchange szczeglne znaczenie ma warto transakcji bezgotwkowych. Opierajc si na graficznej ocenie przebiegu szeregw czasowych wartoci transakcji bezgotwkowych dokonywanych w Polsce w kolejnych kwartaach w okresie od III kwartau 2003 r. do II kwartau roku 2011 r., mona zauway, e wystpuj w nim nastpujce skadowe: trend, wahania sezonowe oraz wahania przypadkowe. W praktyce wykorzystuje si wiele metod predykcji zjawisk ze skadow periodyczn. W tym przypadku zastosowana zostanie metoda trendw jednoimiennych okresw. Polega ona na oszacowaniu parametrw analitycznej funkcji trendu oddzielnie dla poszczeglnych faz cyklu. Prognoz otrzymuje si poprzez ekstrapolacj oszacowanej funkcji trendu osobno dla kadej z faz. Naley zaznaczy, i znalezione linie trendu s narzdziem statystycznej analizy (w tym przypadku) wzrostu badanego zjawiska. Zastosowanie tej metody wymaga wic wyranego sformuowania zaoenia, e czynniki ksztatujce badane zjawisko nie zmieni si w okresie objtym prognoz.
Tabela 15. Prognozy wartoci transakcji bezgotwkowych dokonywanych w Polsce i wartoci ocen ex ante bdw predykcji Kwarta 1 2 3 4 Kwarta 1 Prognoza na 2012
P y2012 ,1 P y2012 , 2 P y2012 ,3 P y2012 , 4

Ocena ex ante redniego bdu predykcji

P S 2012 ,1 P S 2012 , 2

Ocena ex ante wzgldnego bdu predykcji

P v2012 ,1 P v2012 , 2

23 172 550 134 26 196 891 686 26 581 376 560 28 246 144 701

707 993 380 815 682 107 1 187 670 035 892 774 389

0,0306 0,0311 0,0447 0,0316

P S 2012 ,3 P S 2012 , 4

P v2012 ,3 P v2012 , 4

Prognoza na 2013
P y2013 ,1

Ocena ex ante redniego bdu predykcji

P S 2013 ,1

Ocena ex ante wzgldnego bdu predykcji

P v2013 ,1

25 550 947 424

758 626 766

0,0297

94

2 3 4 Kwarta 1 2 3 4 Kwarta 1 2 3 4 Kwarta 1 2 3 4

P y2013, 2

28 860 559 394 29 239 514 216 30 894 904 780

P S 2013, 2
P S 2013,3 P S 2013, 4

874 017 042 1 276 310 863 959 405 910

P v2013 , 2
P v2013 ,3 P v2013 , 4

0,0303 0,0437 0,0311

P y2013,3 P y2013, 4

Prognoza na 2014
P y2014 ,1 P y2014 , 2

Ocena ex ante redniego bdu predykcji

P S 2014 ,1
P S 2014 , 2 P S 2014 ,3 P S 2014 , 4

Ocena ex ante wzgldnego bdu predykcji

P v2014 ,1
P v2014 , 2 P v2014 ,3 P v2014 , 4

27 929 344 714 31 524 227 102 31 897 651 872 33 543 664 859

815 246 284 939 248 623 1 372 508 754 1 031 718 093

0,0292 0,0298 0,0430 0,0308

P y2014 ,3
P y2014 , 4

Prognoza na 2015
P y2015 ,1 P y2015 , 2

Ocena ex ante redniego bdu predykcji

P S 2015 ,1
P S 2015 , 2 P S 2015 ,3

Ocena ex ante wzgldnego bdu predykcji

P v2015 ,1
P v2015 , 2 P v2015 ,3

30 307 742 004 34 187 894 810 34 555 789 528 36 192 424 938

876 692 892 1 010 041 514 1 474 785 642 1 108 599 873

0,0289 0,0295 0,0427 0,0306

P y2015 ,3
P y2015 , 4

P S 2015 , 4

P v2015 , 4

Prognoza na 2016
P y2015 ,1

Ocena ex ante redniego bdu predykcji

P S 2015 ,1
P S 2015 ,1

Ocena ex ante wzgldnego bdu predykcji

P v2015 ,1
P v2015 ,1

32 686 139 294 36 851 562 518 37 213 927 184 38 841 185 017

942 022 472 1 085 307 994 1 581 962 911 1 189 165 281

0,0288 0,0295 0,0425 0,0306

P y2015 ,1 P y2015 ,1
P y2015 ,1

P S 2015 ,1 P S 2015 ,1

P v2015 ,1 P v2015 ,1

rdo: Opracowanie wasne na podstawie oblicze w arkuszu kalkulacyjnym Microsoft Excel oraz pakiecie ekonometrycznym Gretl.

Jak zaprezentowano w tabeli 15, wartoci wzgldnych bdw predykcji ex ante wahaj si w przedziale od 2,88% do 4,63%. Graficzna prezentacja wyznaczonych prognoz zostaa przedstawiona na wykresie 22. Kolorem niebieskim oznaczono wartoci transakcji bezgotwkowych dokonywanych w Polsce w okresie od III kwartau 2003 r. do II kwartau 2011 r., czerwonym natomiast ich prognozowane wartoci na kolejne kwartay lat 2011-2016.

95

Wykres 22. Warto transakcji bezgotwkowych (w mln z) dokonywanych w Polsce w okresie 2003Q3 2011Q2 oraz wyznaczone prognozy na kolejne kwartay lat 2011-2016
45 000 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0
Q3 Q2 Q1 Q4 Q3 Q2 Q1 Q4 Q3 Q2 Q1 Q4 Q3 Q2 Q1 Q4 Q3 15 20 20 03 04 05 05 06 07 08 08 09 10 11 11 12 13 14 14 16 Q2

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych NBP.

Z wyznaczonych prognoz wynika, i przy zachowaniu dotychczasowej tendencji rozwoju badanego zjawiska, warto transakcji bezgotwkowych dokonywanych w Polsce w ostatnim kwartale 2016 roku, moe przekroczy nawet 38 mld zotych.

8.2.

Przykadowa symulacja przychodw bankw przy zredukowanym poziomie opat interchange Na podstawie danych statystycznych NBP oraz uzyskanych prognoz opracowano

zestawienie wartoci transakcji bezgotwkowych dokonywanych przy uyciu kart patniczych w Polsce w latach 2004-2016 (wykres 23). W Polsce 2004 roku dokonano takich transakcji na czn kwot 23,6 mld z, a w 2010 warto ta osigna poziom blisko 84 mld z. Z kolei prognozowana warto patnoci za pomoc kart patniczych wynosi w 2016 r. a 145,6 mld z., czyli a o okoo 60 mld z wicej ni w 2010 r. Naley take zauway, i od momentu wydania decyzji UOKiK (koniec 2006 r.) rynek kart patniczych w Polsce pod ktem wartoci bezgotwkowych transakcji kartowych wzrs ponad 2-krotnie, a do 2016 r., zakadajc utrzymanie dotychczasowych trendw, moe wzrosn nawet 3,5-krotnie.

96

20

Wykres 23. Warto transakcji bezgotwkowych (w mld z) dokonywanych w Polsce w okresie 2004 2010 oraz prognozy w tym zakresie na lata 2011-2016
160,0 140,0 120,0 135,2 124,9 145,6

114,5 104,2
95,1 83,9 72,6 63,1 51,3 23,6 30,6 39,5

100,0 80,0
60,0 40,0 20,0 0,0

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych NBP.

Na podstawie wartoci transakcji dokonano oszacowania wartoci przychodw bankw wydawcw kart patniczych w Polsce w latach 2004-2016 w dwch wariantach: (1) przy zaoeniu utrzymania poziomu opat na poziomie 1,5% oraz (2) z uwzgldnieniem przykadowej propozycji zmian poziomu opat interchange, co przedstawiono odpowiednio na wykresach 24 i 2598. W analizie przyjto take zaoenie o niezmiennoci pozostaych czynnikw. Analiza szacowanych przychodw bankw z tytuu opaty interchange osiganych po 2006 r. wykazaa, e wydawcy kart patniczych w latach 2007-2016, przy utrzymaniu opaty interchange na poziomie 1,5% (wykres 24), mog osign czny przychd 14,9 mld z, w szczeglnoci w 2011 r. przychd ten jest szacowany na poziomie 1,4 mld z, a w 2016 r. na poziomie 2,2 mld z. Natomiast nadwyka finansowa definiowana jako przychd osigany powyej poziomu przychodw z roku 2006 (punkt odniesienia decyzja UOKiK z grudnia 2006 r.) jest szacowana na 8,9 mld z., tj. przychd osigany kadego kolejnego roku (od pocztku 2007 r. do koca 2016 r.) powyej poziomu 590 mln z (obszar powyej niebieskiej przerywanej linii). Warto rwnie zaznaczy, e wzrost tych przychodw, poczwszy od 2007 r. do koca 2016 r., tj. tu po ogoszeniu decyzji UOKiK, moe wzrosn o 270% (z 0,59 mld z do 2,18 mld z).

98

Podana analiza ma tylko przykadowy charakter, wskazujcy zaleno przychodw bankw od poziomu opaty interchange. Wypracowanie waciwych scenariuszy zmian w poziomie i strukturze opaty interchange jest zadaniem Zespou Roboczego ds. Opaty Interchange (vide pkt 6.5).

97

Wykres 24. Szacowane przychody bankw z tytuu opat interchange w Polsce w latach 2004-2016 przy zaoeniu utrzymania poziomu opat na poziomie 1,5%.

2,50

2,18
2,00 1,56 1,50 1,09 0,95 0,77 0,35 0,46 0,59 1,43 1,26

1,72

1,87

2,03

270%

1,00

8,9 mld z

0,50

0,00 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych NBP.

W drugim wariancie (wykres 25) do oszacowania przychodw przyjto (jako przykadowe zaoenie) redni poziom opat interchange 1,5% w latach 2004-2011, oraz 1,3% w 2012 r., 1,1% w 2013 r., 0,9% w 2014 r., 0,8% w 2015 r. oraz 0,7% w 2016 r. (dane u dou wykresu 25).
Wykres 25. Szacowane przychody bankw z tytuu opat interchange w Polsce w latach 2004-2016 przy zaoeniu przykadowego stopniowego obniania redniego poziomu tych opat.

1,60 1,40 1,43 1,35

1,26
1,20

1,26

1,09
0,95 0,77 0,59

1,12 1,08

1,00
0,80 0,60 0,40 0,46

1,02

73%

5,4 mld z

0,35

0,20
0,00 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
stawka IF 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% 1,3% 1,1% 0,9% 0,8% 0,7%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych NBP.

98

Powysza przykadowa analiza wykazaa, i przy stopniowym obnianiu poziomu opat interchange do obecnego redniego poziomu w UE (0,7% - 0,8% zalenie od organizacji patniczej lub rodzaju karty) roczne przychody bankw z tytuu opat interchange: wzrosyby blisko 2-krotnie od momentu ogoszenia decyzji UOKiK do koca analizowanego okresu, tj. z 0,59 mld z w 2006 r. do 1,02 mld z 2016 r. i uzyskayby poziom zbliony do 2009 r., spadyby o niespena 20% w stosunku 2010 r., tj. odpowiednio z 1,26 mld z do 1,02 mld. z, Ponadto analiza tego wariantu wskazuje, e czne przychody bankw w latach 20072016, nawet przy proponowanym systematycznym obnianiu stawek z 1,5% do 0,7% wartoci transakcji, mog osign poziom 11,3 mld z, a nadwyka finansowa (zdefiniowana powyej, w ramach wariantu pierwszego) okoo 5,4 mld z. (obszar powyej niebieskiej linii). Naley jednak dodatkowo zaznaczy, e zawarty na wykresie 23 szacunek przyrostu wartoci bezgotwkowych transakcji kartowych zosta przygotowany jako ekstrapolacja dotychczasowych trendw, tj. bez uwzgldnienia prawdopodobnego skokowego wzrostu wraz z realizacj dziaa okrelonych w Programie rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2011-2013, w tym bez uwzgldnienia pozytywnego wpywu obnienia opaty interchange na zwikszenie sieci akceptacji, zwikszenie ubankowienia i tym samym dodatkowy wzrost wartoci bezgotwkowych transakcji kartowych. Mona zatem oczekiwa, i przy obnieniu poziomu opat interchange w Polsce rynek kart patniczych bdzie rozwija si szybciej ni w ostatnich latach i czna warto transakcji bdzie wysza od prognozowanej, co pozytywnie wpynie take na wielko przychodw bankw z tytuu opat interchange.

8.3.

Obnienie opaty interchange analiza scenariuszowa W celu okrelenia moliwych kierunkw rozwoju rynku kart patniczych w Polsce

przeprowadzona zostaa analiza scenariuszowa. Zasadniczy problem postawiony w ramach tej analizy dotyczy obnienia poziomu opat interchange dla transakcji bezgotwkowych na rynku polskim lub jego braku.

99

Scenariusz nr 1 Brak obnienia poziomu opat interchange w Polsce W przypadku gdy poziom opat interchange w Polsce nie zostanie obniony, pojawi si silna presja na wprowadzenie w naszym kraju opaty dodatkowej typu surcharge (jako opcji narodowej w ramach implementacji Dyrektywy o usugach patniczych), dziki ktrej sprzedawcy mogliby rekompensowa koszty zwizane z akceptacj kart patniczych. Dziaania na rzecz wprowadzenia takiej opaty byy ju podejmowane przez due zrzeszenia polskich akceptantw, w szczeglnoci podczas prac parlamentarnych nad ustaw o usugach patniczych w 2011 r. Zostay one jednak niezaakceptowane na tym etapie, m.in po interwencji NBP, ktry uzna je za niekorzystne dla rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce i oceni, e problem opat interchange moe zosta rozwizany w Polsce nie poprzez regulacje, ale przez dziaania rynkowe. Nie mona jednak zupenie wykluczy wprowadzenia w najbliszej przyszoci opcji surcharge do polskiego porzdku prawnego, przy wzmoonych wysikach organizacji zrzeszajcych tysice handlowcw. Moliwo stosowania opat typu surcharge moe spowodowa negatywne skutki dla rozwoju rynku kart patniczych w Polsce. Pobieranie przez sprzedawcw dodatkowych opat od klientw moe skutecznie zniechci uytkownikw kart do dokonywania patnoci, ktrzy bd czciej korzysta z gotwki. Z kolei spadek uywania przez klientw kart do patnoci za zakupy bdzie stanowi silny argument dla sprzedawcw, aby rezygnowa z usug agentw rozliczeniowych. Taki zesp zjawisk na rynku wpynie na spadek liczby i wartoci transakcji bezgotwkowych w Polsce, co w rezultacie przyczyni si do obnienia przychodw: (i) dla bankw z tytuu opat interchange, a take (ii) dla organizacji patniczych z tytuu opat pobieranych od agentw rozliczeniowych i bankw wydawcw. Trudno obecnie oszacowa skal strat finansowych, mona jednak sdzi, i bdzie ona znaczca. Podejmowane przez wiele lat wysiki polegajce na pobudzaniu rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce (w szczeglnoci rozwoju rynku kart patniczych) mog zosta zaprzepaszczone w bardzo krtkim czasie. Naley przy tym podkreli, i zahamowanie rozwoju danego rynku, np. poprzez bdnie prowadzon polityk cenow, wydaje si znacznie atwiejszym procesem ni powrt rynku na ciek wzrostu. W przypadku braku wdroenia do prawa polskiego moliwoci pobierania przez sprzedawcw opaty typu surcharge od klientw korzystajcych z kart patniczych do dokonywania zakupw naley spodziewa si, zgodnie z deklaracjami zrzesze akceptantw, innych dziaa ze strony handlowcw zmierzajcych do obnienia kosztw akceptacji kart. Wyniki analiz wskazuj na spowolnienie tempa wzrostu liczby akceptantw i placwek

100

wyposaonych w terminale POS. Wobec braku poprawy warunkw finansowych dla akceptantw naley oczekiwa dalszego spadku tempa wzrostu sieci akceptacji, a nawet zahamowania jej rozwoju. Ponadto nie tylko potencjalni akceptanci nie bd decydowa si na akceptacj kart, ale obecni akceptanci bd rezygnowa z terminali POS. Bdzie to miao negatywny wpyw na przychody bankw wydawcw kart oraz organizacji patniczych. Akceptanci wyranie podkrelaj, i gwn przyczyn wysokich opat zwizanych z akceptacj kart jest opata interchange. Dlatego te otwarcie poszukuj rozwiza, innych ni surcharge, ktre pozwol im na zmniejszenie kosztw honorowania kart patniczych. Jednym z przykadw jest weryfikowanie moliwoci przetwarzania poprzez zagraniczn central sprzedawcy prowadzcego dziaalno w Polsce transakcji dokonanych w naszym kraju kartami wydanymi w Polsce jako transakcji transgraniczych. Innymi rozwizaniami analizowanymi przez akceptantw mog by: (1) moliwo akceptowania kart wycznie organizacji o niszym poziomie opaty interchange, (2) ograniczenie programw lojalnociowych akceptantw jedynie do klientw paccych gotwk, (3) czasowe zawieszenie akceptowania kart patniczych, (4) trwaa rezygnacja z akceptowania kart patniczych. Wskazuje si rwnie, e jedn z przyczyn obecnego stanu rzeczy jest brak w Polsce konkurencyjnego rozwizania w stosunku do systemw Visa i MasterCard. Utworzenie systemu patnoci o bardziej korzystnym modelu biznesowym dla sprzedawcw ni obecne systemy kart patniczych mogoby pozytywnie wpyn na rozwj rynku patnoci detalicznych. Mona jednak zastanawia si, czy due zainteresowanie sprzedawcw nowym systemem patnoci jest w stanie rzeczywicie skoni banki komercyjne do podjcia si funkcji wydawcy takiego instrumentu, jeeli model biznesowy bdzie dla bankw mniej korzystny ni w ramach obecnych systemw kart patniczych. Wanym aspektem w sprawie obnienia poziomu opat interchange w Polsce jest zobowizanie si organizacji patniczych i bankw wydawcw do takiego dziaania w ramach Programu rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce. Zdaniem NBP, dziaania w tym kierunku powinny by podjte niezalenie od formalnego przyjcia Programu przez Rzd. NBP dooy wszelkich stara, aby nie dopuci do zahamowania rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce, ale jeli uzna, i nader wysoka w Polsce opata interchange zagraa dalszemu rozwojowi rynku kart patniczych, to nie bdzie powstrzymywa inicjatyw o charakterze regulacyjnym w tym zakresie, ale bdzie je szczegowo analizowa i ocenia, czy nie bd ewidentnie niekorzystne dla konsumenta i dalszego rozwoju obrotu bezgotwkowego.

101

Scenariusz nr 2 Obnienie poziomu opat interchange w Polsce do redniego poziomu opaty obowizujcego w krajach Unii Europejskiej W przypadku znaczcego obnienia opaty interchange w Polsce naley sdzi, i rozwj rynku kart patniczych w Polsce zostanie utrzymany. Mona nawet oczekiwa, i rynek ten bdzie rozwija si dynamiczniej ni dotychczas. Liczba i warto transakcji wzronie na tyle wyranie, i przychody z tytuu opaty interchange, mimo obnienia jej stawek, bd rwnie znaczce. Banki wydawcy kart patniczych nie ponios jednak strat, ale w zalenoci od skali obnienia bd mieli nieco mniejsze przychody, np. przy zaloeniu przykadowego obnienia oplaty interchange zaproponowanego w pkt. 9.2 w latach 20122016 byyby to przychody na poziomie nie mniejszym ni osignite w trzech ostatnich latach, tj. 2008, 2009 i 2010 r.99 Korzyci finansowe odczuj z pewnoci sprzedawcy, ale beneficjentami tych zmian mog sta si rwnie konsumenci, ktrzy powinni paci za towary i usugi mniej ni w przypadku gdyby poziom opat nie zosta obniony. Obnienie poziomu opat interchange moe skoni niektrych wydawcw do rozwaenia decyzji dotyczcej wprowadzenia opat dla klientw, np. za posiadanie lub uytkowanie karty, lub rezygnacji z dotychczasowych promocji cenowych. Biorc pod uwag to, e klienci w wikszoci s bardzo wraliwi na niekorzystne dla nich zmiany cen, mona by spodziewa si masowej rezygnacji klientw z kart bankowych, a ponadto z pozostaych usug bankowych, w tym posiadania w ogle jakiegokolwiek rachunku lub w przypadku powtrzenia si scenariusza amerykaskiego np. masowej migracji z bankw do spdzielczych kas oszczdnociowo-kredytowych (SKOK-w). Wpynie to negatywnie nie tylko na przychody bankw z tytuu opat interchange, ale take na przychody osigane z tytuu wiadczenia innych usug takich jak prowadzenie rachunkw, udzielanie kredytw czy pozyskiwanie takich rde kapitau w ramach lokat bankowych. Strategia bankw powinna zatem polega na niepobieraniu dodatkowych opat od klientw za uytkowanie kart, aby nie hamowa rozwoju rynku kart patniczych i nie motywowa klientw do odejcia z banku w ogle lub do innego podmiotu. Naley take zauway, i obnienie poziomu opat interchange powinno by przeprowadzone przy pozostawieniu na podobnym poziomie innych pozycji kosztowych determinujcych wysoko opat akceptanta.

99

Zdaniem jednej z organizacji kartowych, niepodzielanym przez autorw niniejszego opracowania, obnienie stawek interchange i spadek przychodw bankw moe doprowadzi nie tylko do zwikszenia lub wprowadzenia nowych opat dla klientw przez banki, ale i do znaczcego ograniczenia inwestycji w produkty kartowe, czego rezultatem bdzie zahamowanie rozwoju obrotu bezgotwkowego.

102

Poziom opat interchange w Polsce jest najwyszy w Europie. Polski rynek kart patniczych ma na tyle duy potencja, e osignicie redniego poziomu UE w zakresie liczby bezgotwkowych transakcji kartowych moe pozwoli bankom na uzyskanie przychodw wyszych ni dotychczas. Obnienie opat interchange moe zatem przyspieszy osignicie przez Polsk rednich unijnych poziomw wskanikw rozwoju rynku kart patniczych.

103

Podsumowanie

Polska jest krajem, w ktrym mimo podjtych w ostatnich latach intensywnych dziaa na rzecz rozwoju obrotu bezgotwkowego wci utrzymuje si relatywnie wysoki poziom patnoci dokonywanych w formie gotwkowej. Wskanik udziau banknotw i monet w obiegu w poday pienidza M1, czyli w gotwce w obiegu wraz ze rodkami avista na rachunkach bankowych, jest nadal prawie o poow wyszy ni w krajach ze strefy euro. W wielu wskanikach dotyczcych rnych kategorii zwizanych z obrotem bezgotwkowym w przeliczeniu na liczb mieszkacw Polska nadal zajmuje jedno z ostatnich miejsc w Unii Europejskiej. Wysoki udzia obrotu gotwkowego i wysokie koszty organizacji tego obrotu nie przynosz korzyci nie tylko sektorowi bankowemu, ale rwnie powoduj okrelone reperkusje dla caej gospodarki. Jednym z instrumentw patniczych, ktry mgby zastpi banknoty i monety gwnie w zakresie patnoci w punktach handlowo-usugowych, jest karta patnicza. Rozwj rynku kart patniczych, mierzony czsto liczb i wartoci transakcji dokonanych kartami patniczymi, wymaga jednak nie tylko wzrostu samej liczby kart patniczych i ich upowszechnienia wrd konsumentw i podmiotw gospodarczych, ale rwnie rozwoju sieci akceptacji, mierzonej liczb akceptantw, liczb punktw handlowo-usugowych oraz liczb terminali POS. Analizujc dynamik powyszych miernikw dla Polski, mona doj do wniosku, e o ile liczba kart patniczych oraz liczba i warto bezgotwkowych transakcji kartowych rosa w do wysokim tempie w ostatnich latach, to nie mona tego powiedzie o rozwoju sieci akceptacji. Bardzo dynamicznie rosa przede wszystkim liczba transakcji bezgotwkowych na przestrzeni ostatnich siedmiu lat, gdy w okresie od 2004 r. do 2010 r. liczba transakcji bezgotwkowych wzrosa ponad 4-krotnie z 198 mln z do 844 mln. Podobnie wysok dynamik charakteryzowaa si warto transakcji bezgotwkowych, gdy warto takich transakcji w 2010 r. wynosia 90 mld z i bya ponad 3,5-krotnie wysza ni w 2004 roku (25 mld z). Z kolei liczba kart patniczych wzrosa w latach 2000-2010 prawie 3-krotnie z 11,3 mln do 32 mln. Natomiast dynamika wzrostu sieci akceptacji bya w Polsce, w porwnaniu do powyszych wskanikw dynamiki, stosunkowo niska. Przykadowo, liczba akceptantw

104

wzrosa z 69 tys. w 2004 roku do 104 tys. w 2010 roku czyli bya wysza jedynie o 50 %, a punktw handlowo-usugowych wyposaonych w terminale POS w tym samym okresie przybyo tylko 58% (wzrost ze 119 tys. do 188 tys.). Doda naley, i biorc pod uwag wielko caego rynku podmiotw handlowo-usugowych funkcjonujcych w Polsce (wedug ekspertw cay ten rynek moe waha si w przedziale od 500 tys. a do 1 mln placwek), liczba punktw handlowo-usugowych akceptujcych kart stanowi zaledwie od 19 do 38% ogu ww. punktw, co oznacza, e uzyskany wskanik nasycenia polskiego rynku pod wzgldem kart patniczych jest bardzo niewielki, stanowic podstawow, zdaniem DSP, barier dla dalszego rozwoju rynku kart patniczych i moliwoci zwikszenia ubankowienia spoeczestwa. Jeli sytuacja ta nie ulegnie zdecydowanej poprawie w najbliszych latach, w postaci skokowego przyrostu sieci nowych punktw akceptacji i to w miejscowociach nisko usieciowionych, to moemy w niedugim czasie zaobserwowa stopniowe wyczerpywanie si potencjau w zakresie dalszego tak dynamicznego przyrostu transakcji bezgotwkowych dokonywanych kartami zarwno po stronie ilociowej, jak i wartociowej. Bdzie to w duym stopniu wynikiem nasycenia transakcyjnego klientw posiadajcych karty. Biorc pod uwag powysze dane, mona z duym prawdopodobiestwem stwierdzi, i tak dynamiczne przyrosty s uzyskiwane dziki wikszej aktywnoci klientw ju dotychczas korzystajcych z kart patniczych. W zwizku z tym w celu przeciwdziaania zmniejszaniu si wielkoci obrotw w zakresie patnoci bezgotwkowych konieczne staje si pozyskiwanie przez banki nowych klientw, czyli zwikszanie ubankowienia i zdecydowane zwikszanie sieci podmiotw przyjmujcych patnoci kartami szczeglnie w tych regionach, ktre do tej pory nie byy rozwijane, czyli wsie i mae miasta do 50 tys. mieszkacw. Jedn z przeszkd, ktra bya i jest wskazywana przez punkty handlowo-usugowe akceptujce karty oraz potencjalnych akceptantw, jest poziom opat pobieranych przez agentw rozliczeniowych, ktrych gwn czci (stanowic nieraz do 85% poziomu opaty pobieranej od punktw akceptujcych karty) s opaty interchange ustalane przez organizacje kart patniczych lub zrzeszone w nich banki. Obecnie, jak wynika z przedoonego materiau, stawki te s najczciej najwysze w Europie. Dostrzegajc t barier ju wczeniej, uwzgldniono te kwestie w Programie rozwoju obrotu gotwkowego na lata 2011-2013 jako dziaanie nr 10 Zmiana struktury opat 105

interchange dla szczeglnych rodzajw akceptantw i patnoci dokonywanych kartami patniczymi oraz dostosowanie tych opat docelowo do poziomu redniego w Unii Europejskiej. W dziaaniu tym zdefiniowano cel, opis, harmonogram realizacji oraz wskaniki monitorowania. Jako cel przedmiotowego dziaania okrelono optymalne dostosowanie wysokoci stawek opaty interchange do struktury i specyfiki rnych grup akceptantw oraz rnych rodzajw patnoci kartami. Oczekiwanym skutkiem tego dziaania mia by wzrost liczby transakcji wrd akceptantw, w tym rwnie tych podmiotw, ktre wczeniej nie byy zainteresowane akceptacj kart, a take stymulowanie rozwoju mikropatnoci i patnoci o niskiej wartoci. W uzasadnieniu wskazano, e rynek kart patniczych w Polsce znajduje si w fazie rozwoju, a mniejsza liczba kart i transakcji w przeliczeniu na jednego mieszkaca w porwnaniu do redniej w UE sugeruje podjcie koniecznych dziaa, takich jak: zmiana struktury opat dla niektrych rodzajw akceptantw i patnoci dokonywanych kartami patniczymi oraz stopniowe dostosowanie tych opat, szacowanych dla potrzeb Programu na 0,95%-1,90%, docelowo do poziomu redniej unijnej. Biorc pod uwag wyniki analizy zawarte w niniejszym materiale oraz w zwizku z dalszym przecigajcym si terminem przyjcia tego Programu przez Rzd RP, sdzimy, i majc na wzgldzie konieczno skokowego rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce w najbliszych latach oraz potrzeb dalszego wzrostu ubankowienia i niezbdno znaczcego poszerzenia sieci akceptacji kart patniczych, konieczne jest podjcie dziaa zmierzajcych do realizacji zada zapisanych w tym dokumencie niezalenie od terminu akceptacji go przez Rzd, w tym rwnie dziaania nr 10. Departament Systemu Patniczego Narodowego Banku Polskiego ocenia, e takie dziaania wypracuje w 2012 r. Zesp Roboczy ds. Opaty Interchange przy Radzie ds. Systemu Patniczego, organie opiniodawczo-doradczym przy Zarzdzie NBP, skupiajcy wszystkich gwnych interesariuszy czterostronnego systemu kartowego (vide pkt 6.5), a nastpnie odpowiednie decyzje podejm waciwe organy organizacji kartowych dziaajcych w Polsce.

106

Spis wykorzystanych rde

3rd progress report on the state of SEPA migration, European Commission, DG Internal Market and Services, Brussels, 17 May 2011, http://ec.europa.eu/internal_market/payments/docs/sepa/progress_report_2010_en.pdf (sierpie 2011r.). 5th Progress Report (July 2007), SEPA - from concept to reality, European Central Bank. A New European Card: the Pan-European Project Monnet for a European Card Solution, efinancelab, 2008. Annual Report 2010. Making money flow, Visa Europe, (wrzesie 2011 r.). Antitrust: Commission initiates formal proceedings against Visa Europe Limited, MEMO/08/170, European Commission, Brussels, 26 March 2008, http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/08/170&format=HTML&aged=0&langu age=EN&guiLanguage=en (wrzesie 2011 r.), Antitrust: Commission notes MasterCard's decision to temporarily repeal its cross-border Multilateral Interchange Fees within the EEA, MEMO/08/397, European Commission, Brussels, 12 June 2008, http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/08/397&format=HTML&aged=1&langu age=EN&guiLanguage=en (wrzesie 2011 r.). Antitrust: Commissioner Kroes notes MasterCard's decision to cut cross-border Multilateral Interchange Fees (MIFs) and to repeal recent scheme fee increases frequently asked questions, MEMO/09/143, 01/04/2009, European Commission, http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/09/143&type=HTML (wrzesie 2011 r.). AT Kearney and Schneider F., The shadow economy in Europe. Using electronic payment systems to combat the shadow economy, Visa Europe, 2009. AT Kearney and F. Schneider, The Shadow Economy in Europe, 2010. Using electronic payment systems to combat the shadow economy, Visa Europe 2011. Benefits of Open Payment Systems and the Role of Interchange, MasterCard, 2008. Bolt W., Jonker N., Van Renselaar C., Incentives at the Counter. An empirical analysis of surcharging card payments and payment behaviour In the Netherlands, DNB Working Paper No. 196, December 2008. Borcuch A., Globalny system pieniny, CeDeWu, Warszawa, 2009. Brits H., Winder C., Payments are no free lunch, Occasional Studies, Vol. 3, Nr 2, 2005, De Nederlandsche Bank. Bullock M., A Guide to the Card Payments System Reforms, Bulletin, Reserve Bank of Australia, September 2010, http://www.rba.gov.au/publications/bulletin/2010/sep/7.html#f (grudzie 2011 r.). Chaplin J., SEPA changing the game for cards, First Data International, 2007, http:\\\www.firstdata.com. Chmielarz W., Systemy elektronicznej bankowoci, Difin, Warszawa 2005. Commission exempts multilateral interchange fees for cross-border Visa card payments, IP/02/1138, European Commission, Brussels, 24 July 2002, http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/02/1138&format=HTML&aged=1&language= EN&guiLanguage=en (wrzesie 2011 r.), Competition and Efficient Usage of Payment Cards, Organisation for Economic Co-operation and Development, Competition Committee, 2006. Dont Try To Fix What Isnt Broken Declares MasterCard Europe President, MasterCard, Waterloo, Belgium, 8 July 2011, http://newsroom.mastercard.com/press-releases/%e2%80%98don%e2%80%99t-tryto-fix-what-isn%e2%80%99t-broken%e2%80%99-declares-mastercard-europe-president/ (wrzesie 2011 r.).

107

Duziak D., Kaszubski R., Nowe regulacje europejskiego rynku usug patniczych to korzy dla polskich klientw, Gazeta Prawna z 12 czerwca 2008, http://biznes.gazetaprawna.pl. Euro Alliance of Payment Schemes, http://www.card-alliance.eu/ (sierpie 2011 r.). Europejski Bank Centralny, Wsplne owiadczenie Europejskiego Banku Centralnego i Komisji Europejskiej dotyczce przyjcia przez Parlament Europejski dyrektywy w sprawie usug patniczych, 24 kwietnia 2007 r., http://www.ecb.int/press/pr/date/2007/html/pr070424.pl.html (sierpie 2011 r.). Grzyb R., Na konto nie wrci wicej ni 2 proc., Dziennik Gazeta Prawna, 23-08-2011. Interchange fees in card payments, European Central Bank, 2011. Interchange fees, Visa Europe, http://www.visaeurope.com/en/about_us/what_we_do/fees_and_interchange/interchange_fees.aspx (wrzesie 2011 r). Interchange Myths and Facts, MasterCard Worldwide, (sierpie 2011), http://www.mastercard.com/us/merchant/pdf/021208MythsFacts.pdf. Interchange. What it is. How it works. And why it is fundamental to the Visa payments system, Visa, http://www.visa.ca/en/aboutcan/mediacentre/interchange/pdf/interchange_brochure.pdf (sierpie 2011 r.). Janowicz R., Rynek kart patniczych w Polsce na tle rozwinitych rynkw w krajach Unii Europejskiej. Stan obecny i perspektywy rozwoju, Materiay i Studia, nr 116, NBP, Warszawa 2001. Jednolity Obszar Patnoci w Euro (SEPA), European Central Bank, http://www.ecb.int/pub/pdf/other/sepa_brochure_2009pl.pdf (luty 2010). Jednolity Obszar Patnoci w Euro (SEPA). Zintegrowany rynek patnoci detalicznych, Europejski Bank Centralny, 2006. Kaszubski R., Duziak D. (red.), Jednolity Obszar Patnoci w Euro SEPA. Wpyw zmian na rynku patnoci na podmioty prowadzce dziaalno gospodarcz, Zwizek Bankw Polskich, 2008, http://www.sepapolska.pl (padziernik 2008 r.). Keating R. J., Credit Cards and Small Business: The Benefits, Opportunities and Policy Debate, The Small Business & Entrepreneurship Councils Small Business Policy Series, Analysis 34, March 2009. Kokkola T., The payment system, European Central Bank, 2010. Kroes N., Introductory Remarks on Final Report of Retail Banking Sector Inquiry, Speech/07/50, Press conference, Brussels, 31 January 2007. Making SEPA a Reality. Implementing the Single Euro Payments Area, European Payment Council, Doc: EPC066-06, Brussels, 28 June 2006, Ministerstwo Finansw RP, Program rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2010-2013 (projekt), grudzie 2010, s. 143-145, http://www.mofnet.gov.pl/_files_/instytucje_finansowe/uslugi_platnicze/program_rozwoju_obrotu_bezgot owkowego_w_polsce_na_lata_2010-2013.pdf (wrzesie 2011 r.). New card schemes for Europe, Speech by Jean-Michel Godeffroy, Director General Payment Systems and Market Infrastructure, European Central Bank,, Tlcom-Paris, Paris, 26 October 2007, http://www.ecb.int/paym/sepa/pdf/telecom_jmg_071026.pdf. (wrzesie 2011 r.). Obrt bezgotwkowy. Zalety i wady wynikajce z jego upowszechnienia, NBP, Warszawa 2008. Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usugach patniczych - podpisana 7 wrzenia 2011 r., Ustawy podpisane, wrzesie 2011 r., http://www.prezydent.pl/prawo/ustawy/podpisane/art,15,wrzesien-2011-r-.html PayFair, http://www.payfair.eu/ (sierpie 2011 r.). Polasik M., Maciejewski K., Innowacyjne usugi patnicze w Polsce i na wiecie, Materiay i Studia, Nr 241, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009.

108

Polasik M., Starogarska E., Polski rynek patnoci zblieniowych rok 2011, Wydawnictwo Transakcyjno Innowacje, Polasik Research, Toru 2011. Projekt ustawy o usugach patniczych wrci do komisji, Gazeta Prawna, 1 lipca 2011 r. Raport o opacie interchange, Narodowy Bank Polski, Warszawa, 2007. Raport z badania sektora bankowoci detalicznej, Komisja Europejska, Dyrektoriat Generalny ds. Konkurencji, Bruksela, 2007. Raport z badania sektora bankowoci detalicznej, Komisja Europejska, Dyrektoriat Generalny ds. Konkurencji, Bruksela, 2007. Rochet J.Ch., Tirole J., Two-sided Markets: An Overview, 2004, http://faculty.haas.berkeley.edu/hermalin/rochet_tirole.pdf (sierpie 2011 r). Rynek kart patniczych w Polsce, NBP, Warszawa 2003. Rynek wewntrzny w 2009 r., Gwny Urzd statystyczny, Departament Handlu i Usug, Warszawa 2010. Sector Inquiry under Article 17 of Regulation (EC) No 1/2003 on retail banking (Final Report), COM(2007) 33 final, Brussels, European Commission, 31.1.2007, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2007:0033:FIN:EN:PDF (wrzesie 2011 r.). Sejm RP, Interpelacja nr 22608, http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/INTop/22608?OpenDocument (wrzesie 2011 r.). Sejm RP, Interpelacja nr 22608, http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/31DE6CCA (wrzesie 2011 r.). Sejm RP, Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usugach patniczych, tekst ustawy ustalony ostatecznie po rozpatrzeniu poprawek Senatu, http://orka.sejm.gov.pl/opinie6.nsf/nazwa/4217_u/$file/4217_u.pdf Semeraro S, The Reverse-Robin-Hood-Cross-Subsidy Hypothesis: Do Credit Card Systems Effectively Tax the Poor and Reward the Rich?, TJSJ Legal Studies Research Paper No. 1265871, September 2008 SEPA Cards Framework, European Payment Council, 16 December 2009. Statistical Data Warehouse, European Central Bank, http://sdw.ecb.europa.eu, (wrzesie 2011 r.). Summary of Commission Decision of 19 December 2007 relating to a proceeding under Article 81 of the EC Treaty and Article 53 of the EEA Agreement, (Case COMP/34.579 MasterCard, Case COMP/36.518 EuroCommerce, Case COMP/38.580 Commercial Cards), European Commission, Official Journal of the European Union, 6.11.2009. The Paypers, ECB: New European card scheme is "piece still missing in the SEPA puzzle", 11 September 2011, http://www.thepaypers.com/news/cards/ecb-new-european-card-scheme-is-piece-still-missing-in-thesepa-puzzle-/739423-23 (wrzesie 2011 r.). The role of interchange fees in providing secure, efficient and transparent card payments in Europe, MasterCard Europe, http://www.mastercard.com/us/company/en/docs/IF_position.pdf (sierpie 2011 r.). The Virtuous Circle: Electronic Payments and Economic Growth, Visa International, Global Insight Inc. Word Payments Report 2010, Capgemini, http://www.capgemini.com/insights-and-resources/bypublication/world-payments-report-2010/ (wrzesie 2011 r.). Zandi M., Singh V., The Impact of Electronic Payments on Economic Growth, Moody's Analytics, March 2010. Zwizek Bankw Polskich w sprawie gwnych kierunkw wspierajcych rozwj gospodarczy kraju, Zwizek Bankw Polskich, http://www.zbp.pl (wrzesie 2011 r.). Zwizek Bankw Polskich, Serwis SEPA Polska, http://sepapolska.pl (grudzie 2009 r.). wiruk K., Historia kart patniczych na wiecie, http://kartyonline.pl, 7 lipca 2003. Zywicki T. J., The economics of Payment Card Interchange Fees and the Limits of Regulation,International Center for Law and Economics, ICLE Financiala regulatory Program White Paper Series, June 2010.

109

Materia opracowa: dr Krzysztof Maciejewski Wydzia Analiz i Bada Departament Systemu Patniczego we wsppracy z: Adam Tochmaski Renata Pawlicka Robert Klepacz Agata Gorczycka

110