Copyright by Jan Kwaniewski, Tomasz Kwaniewskt Warszawa 1999

Wszelkie prawa zastrzeone

PRZEPISY KULINARNE PODANE W KSICE PRZEZNACZONE S WYCZNIE DO STOSOWANIA DOMOWEGO Redakcja i opracowanie techniczne: Stanisawa Podgrska Skad i amanie: Beata Rojek-Podgrska Projekt okadki: Paulina Jakubowska

WSTP
Pierwsze wydanie ywienia optymalnego" ukazao si w 1990 roku. Ksika ta bya przeznaczona dla pacjentw, ktrzy przyjedali na 2 lub 3-tygodniowe turnusy zdrowotne do prowadzonego przeze mnie orodka o nazwie Akademia Zdrowia Arkadia". W czasie pobytu byli oni ywieni optymalnie, a ponadto uczono ich teoretycznie i praktycznie zasad ywienia optymalnego. Nastpnie otrzymywali t ksik, by zrozumie sens ywienia optymalnego i kontynuowa je po powrocie do domu. W ksigarniach jej nie byo. W 1996 roku ukazaa si ksika pt. Dieta optymalna". Staa si ona wydawniczym przebojem roku. W 1997 roku wysza ksika pt. Tuste ycie", bdca zbiorem moich artykuw drukowanych w Dzienniku Zachodnim", a w 1998 roku Ksika kucharska" stanowica obszerny zbir 700 przepisw kulinarnych, znajdujcych zastosowanie w ywieniu optymalnym. Dieta optymalna" ju trzeci rok znajduje si na pierwszym miejscu w kraju pod wzgldem liczby sprzedanych egzemplarzy. Pozostae pozycje te plasuj si w czowce. cznie dotychczas rozeszo si ponad 300 000 tych ksiek. Trafiy one do wielu ludzi w Polsce, a take do innych krajw. We wrzeniu 1998 roku .Dieta optymalna" ukazaa si w jzyku czeskim. Ksiki te s obecnie tumaczone na jzyki: wgierski, niemiecki, woski, angielski, francuski i rosyjski. Ju czwarty rok Dziennik Zachodni" drukuje moje artykuy na temat diety optymalnej. Na amach tego pisma odpowiadam le na listy chorych; od roku dwa razy w tygodniu. Wydanie pitkowe z moimi artykuami trafiao do Niemiec w iloci 300 egzemplarzy. Obecnie co tydzie jest sprzedawane w Niemczech w 8-tysicznym nakadzie. Redaktor Naczelny Dziennika Zachodniego", p. Marek Chyliski sam ywi si optymalnie od okoo 10 lat. Od wrzenia 1998 roku moje artykuy zacz drukowa rwnie Ekspres dzki". Spotkay si one z podobnym odzewem jak na lsku. Zainteresowanie moj teori ywieniow jest na lsku ogromne. Listw otrzymuj tyle, e trudno je zliczy. Staram si kady list przeczyta, ale ju nie jestem w stanie odpowiada na nie indywidualnie. Problemy w nich poruszane staram si uwzgldnia w odpowiedziach drukowanych w Dzienniku Zachodnim". Oceniam, e ju ponad 2 miliony ludzi w Polsce stosuje ywienie optymalne, w tym blisko poowa na lsku. Obecnie kilkudziesiciu lekarzy w Polsce i w innych krajach leczy swoich pacjentw ywieniem optymalnym i wynalezionymi przeze mnie prdami selektywnymi. S to lekarze, ktrzy sami wraz ze swoimi rodzinami odywiaj si w ten wanie sposb, dziki czemu potrafi zrozumie moj wiedz i wykorzysta j w praktyce dla dobra ludzi chorych. Optymalni", bo tak skrtowo zaczlimy nazywa ludzi ywicych si zgodnie z diet optymaln, zaczli si oddolnie organizowa. Pierwszy klub optymalnych powsta w azach. Dziaa prnie i efektywnie. Jesieni 1998 roku uzyskao osobowo prawn Oglnopolskie Stowarzyszenie Bractw Optymalny nych z siedzib w Jaworznie. Wyznaczyo ono sobie nastpujce zadania:

propagowanie ywienia optymalnego, udzielanie pomocy osobom podejmujcym ten model ywienia, wpywanie na gospodark ywnociow w naszym kraju w kierunku dostosowywania jej do potrzeb ywienia optymalnego, organizowanie stacjonarnych zakadw leczniczych na wzr pierwszej Arkadii" dla chorych z Polski i innych krajw. W wielu krajach s ludzie, ktrzy ju wiedz o mojej diecie i chc przyjeda do Polski po zdrowie. Chc i mog za pobyt i leczenie paci. S to ju dziesiatki tysicy ludzi. Niestety, na razie nie maj gdzie przyjeda. Jak dotd rzdzcy w Polsce, uczeni" ywieniowcy i lekarze nie potrafi mojej wiedzy zrozumie ani nie chc jej praktycznie wykorzystywa. Moe w przyszoci to si zmieni? W wielu miastach powstay ju regionalne bractwa optymalnych i szybko powstaj nowe. Optymalni organizuj si ju w Austrii, Czechach, Kanadzie, USA, Niemczech i Australii. yj na Wyspach Kanaryjskich i w Omanie. Moje ksiki przeznaczone s dla zwykych, przecitnych ludzi, dlatego pisane s prostym i zrozumiaym jzykiem, dalekim od hermetycznego jzyka prac naukowych. S skierowane przede wszystkim do ludzi chorych, ale take i do zdrowych. Wiem, e niektrzy nie mog zrozumie zawartej w nich wiedzy. Niektre sprawy ich dziwi, inne wzbudzaj nieufno, bo przeciwstawiaj si podstawowym zasadom propagowanych powszechnie diet. Dlatego osoby podejmujce ywienie optymalne powinny prosi o rad i pomoc tych, ktrzy od dawna j stosuj. Po to wanie powstaj bractwa optymalnych, by mona byo w gronie ludzi ywicych si w ten sam sposb wymieni dowiadczenia, poradzi si, wyjani rne sprawy, ktre mog niepokoi. Ksika ta przeznaczona jest przede wszystkim dla tych osb, ktre chc podj ten propagowany przeze mnie sposb odywiania si, ale znajd tu te nowe informacje ci, ktrzy ju od dawna stosuj ywienie optymalne. Omawiam w niej po raz pierwszy szczegowo cukrzyc typu I, aby chorzy na t straszn chorob mogli si z niej wyleczy sami, by znali zagroenia i umieli im zapobiega. Podaj te jak ywi niemowlta i mae dzieci. Problem ten dotychczas nie by dostatecznie szeroko omwiony. Matki stosujc ywienie optymalne nie tylko rodz bez blu i mki", ale zawsze maj pod dostatkiem wartociowego i bardzo tustego pokarmu. Dzieci powinny by karmione piersi. Sztuczne karmienie powinno by stosowane tylko wyjtkowo. Powinny by stosowane mieszanki najbardziej chemicznie zblione do wartociowego i tustego mleka, jakie spotyka si u kobiet pasterzy. Taki skad maj proponowane przeze mnie mieszanki dla niemowlt. Omawiam te szerzej ten nieszczsny cholesterol, aby Czytelnicy mogli zrozumie, e przy stosowaniu ywienia optymalnego poziom cholesterolu we krwi nie ma adnego znaczenia, a jeli choruj na miadyc, to bdzie si ona u nich cofa nawet szybciej wwczas, gdy poziom cholesterolu HDL bdzie u nich wyszy. Wielu pacjentw dzwonio i pisao do mnie, e po przejciu na ywienie optymalne wyleczyli si z wielu chorb i czuli si wietnie do czasu, gdy zrobili sobie badanie okrelajce poziom cholesterolu we krwi. By on czasami wysoki. Gdy wynik pokazali lekarzowi, ten zaczyna ich straszy, e przy takim poziomie cholesterolu bd chorowa na wtrob, e grozi im miadyca, cukrzyca i Bg jeden wie co jeszcze. Biedny czowiek, wierzc w autorytet lekarza, czasami zaprzestaje diety i robi bd. Bo lekarz taki wygasza swoje przestrogi w oparciu o wasne pogldy, a nie o wiedz. Nie prbuje nawet sprawdzi, jakie waciwoci lecznicze ma dieta bogato tuszczowa i jak rol w leczeniu chorb odgrywa cholesterol. A przecie obowizkiem suby zdrowia powinno by sprawdzenie kadej metody leczniczej, przeprowadzenie bada, na podstawie ktrych mona byoby z pewnoci okreli, czy dana metoda pomaga i w jakich chorobach czy nie pomaga, czy te szkodzi, i czy pomaga wszystkim czy tylko niektrym. Jej obowizkiem powinno by przekazanie wiedzy o rezultatach tych bada chorym, aby mogli sami wybra metod najbardziej skuteczn i najtasz. S choroby, ktrych dotychczas medycyna wyleczy nie potrafi. I na tych powinna by sprawdzona skuteczno rnych stosowanych metod leczniczych. Naleaoby np. zrobi badania na chorujcych na cukrzyc typu I. Podzieli ich na grupy, dokadnie zbada i zapyta, w jaki sposb chc by leczeni, czy te chc si leczy sami diet optymaln. Zastosowa to leczenie, ktre sami sobie wybrali. Po 6 miesicach i po roku sprawdzi, czy i ilu chorych zostao po tym czasie z cukrzycy wyleczonych. Wtedy dowodnie okazaoby si, e przy adnej metodzie stosowanej przez wspczesn medycyn nie bdzie ani jednego wyleczenia, a u stosujcych ywienie optymalne bdzie ponad 80% wyleczonych, a u pozostaych wystpi poprawa. W ten wanie sposb sprawdziem dziaanie ywienia optymalnego na cukrzyc i inne

choroby. Okazao si, e nikomu ono nie szkodzi, a poprawa stanu zdrowia i sprawnoci wystpuje u wszystkich bez wyjtku. Wiele chorb ustpuje bez ladu i to takich, ktre medycyna uznaje za nieuleczalne. Wielu ludzi wierzy w rne najbardziej nawet bezrozumne metody leczenia. Moe to by nawet modlitwa, wyliczanka Kaszpirowskiego, dotyk rk Harrisa czy innego uzdrowiciela. Z pocztku wierz, e zdrowie im si poprawi, a kiedy faktycznie stan ich zdrowia ulega pogorszeniu, mwi, e chyba tak ju musi by. Ja nie chc, by moi pacjenci mi wierzyli, lecz by sami si przekonali, e to co pisz jest opracowan przeze mnie wiedz, eby zrozumieli, dlaczego powinni postpowa tak a nie inaczej, by wiedzieli czego mog si po tym postpowaniu spodziewa i co ich czeka, gdy popeni bdy. Obowizkiem optymalnych jest propagowanie w swoim rodowisku wiedzy o ywieniu optymalnym. Im szybciej bdzie rosa liczba ludzi stosujcych ywienie optymalne, tym szybciej bdzie podnosi si zdrowotno narodu i pojawia si szansa na zdobycie wiedzy, dostpu do prawdy, a nawet mdroci. A mdro, czyli znajomo przyczyn rzeczy", stwarza podstawy do przyczynowego i rozumnego zorganizowania ycia ludzkiego, bez godu, nienawici, wojen, przemocy i wszelkich plag gnbicych wspczesn ludzko.

I ZASADY DIETY OPTYMALNEJ

1. Znaczenie odywiania si w yciu czowieka
Zdobywanie pokarmu jest podstawowym warunkiem ycia. Bez pokarmu umiera czowiek, ginie zwierz, usycha rolina. Dlatego jedzenie jest motorem dziaania wszystkiego, co yje. Instynkt zaspokajania godu jest najsilniejszym z instynktw, bo jest gwarantem zachowania ycia. Dziko yjce zwierzta na zdobywanie pokarmu powicaj duo czasu. Dziki rozwojowi cywilizacji czowiek nie musi zdobywa" pokarmu. Jest on atwo dostpny; wystarczy wej do pierwszego z brzegu sklepu spoywczego. Nakaz yciowy czowieka przesun si wic ze zdobywania" pokarmu na zdobywanie" pienidzy. Ale to nie jest to samo. Pienidze bowiem pozwalaj zaspokoi wikszo rnorodnych, nie zwizanych z jedzeniem potrzeb, a nawet takich, ktre szkodz naszemu zdrowiu i yciu, jak: narkotyki, alkohol, uywki, papierosy. W rednio zamonej rodzinie wydatki najedzenie nie przekraczaj 30% dochodw liczonych w pienidzach, a im rodzina bogatsza tym procent ten jest niszy. W zwizku z tym funkcja jedzenia coraz bardziej przesuwana jest na margines naszych yciowych dziaa i stara. Traktujemy j jako fizjologiczn konieczno, ktr trzeba zaspokoi moliwie szybko i dyskretnie, zupenie zapominajc, jak kolosalne znaczenie dla naszego ycia ma to, co jemy, kiedy i w jaki sposb. Tote niektrzy ludzie, zwaszcza ludzie interesu, ktrym przecie wystarcza pienidzy na prawidowe, dobre odywianie, nie przykadaj do niego adnej wagi. Gdy poczuj gd, wpadaj na sekundk" do baru. Na stojco, szybko, zjadaj, a waciwie przeykaj jak przypadkow potraw, akurat tak, jak dany bar dysponuje. Moe to by pizza, wsunity w buk hamburger, kanapka lub saatka jarzynowa pogryzana buk. Taki posiek popijaj mocn, dobrze osodzon herbat lub kaw. W czasie jedzenia myl o tym, co zaatwiali przed chwil lub co bd zaatwia za chwil, albo wciekaj" si w duchu na wsppracownika lub kontrahenta, albo wkurzaj" na to, e doba ma tylko 24 godziny, a im przydaoby si 48. Gdy w 5 minut po posiku zapyta ich co jedli nie pamitaj. Z baru wybiegaj", do samochodu wskakuj", do pracy pdz". Nastpny posiek, rwnie przypadkowy, jedz pnym wieczorem. Nigdy nie maj czasu. A potem si dziwi, e majc 35 lub 40 lat maj wrzody na odku i dwunastnicy, przerne nerwice i dolegliwoci, s cigle zmczeni i zirytowani, i niedospani, bo wtedy, gdy nawet maj ju czas na sen, to nie mog usn. Potem umieraj przedwczenie na choroby krenia i inne lawinowo rozszerzajce si choroby cywilizacyjne. A jeli w ogle zastanawiaj si nad przyczynami zego stanu wasnego zdrowia, to widz je wszdzie i wi ze wszystkim, tylko nie z tym, co, gdzie i jak jedz. Zanim wic podejmiemy decyzj o przejciu na diet optymaln, trzeba wpierw uwiadomi sobie, e jedzenie jest najwaniejsz, podstawow funkcj yciow, od ktrej zaley cae nasze ycie we wszystkich jego przejawach i aspektach. Dlatego w naszej mentalnoci musi ono odzyska miejsce nadrzdne w stosunku do wszystkich innych poczyna yciowych. Musimy zrozumie, e jest ono w

naszym yciu ogromnie wane i warto powici mu duo uwagi i stara. Nie twierdz, e jedzenie naley celebrowa. Ale trzeba zda sobie spraw, e jedzc zasilamy nasz organizm w budulec i energi i od tego, jakie to jest zasilanie i jaki budulec, zaley to, jak bdziemy funkcjonowa, myle i czu si przez najblisze par godzin, do nastpnego posiku. Na posiek trzeba przewidzie odpowiedni czas. Je naley w stanie uspokojenia, rozlunienia, relaksu. Powoli i dokadnie u pokarmy, koncentrujc si na ich smaku i wartociach odywczych. Nie czyta przy jedzeniu, bo jest to nie tylko niegrzeczne wobec tych, ktrzy jedz razem z nami, lecz take i niezdrowe, bo odciga nasz mzg od funkcji sterujcych procesami wywoujcymi apetyt i wydzielanie wewntrzne substancji umoliwiajcych prawidowe trawienie. W czasie posiku nie naley prowadzi silnie oywionych, stresujcych dyskusji, rozmw oficjalnych czy negocjacji, z zasady wymagajcych koncentracji uwagi i duego napicia nerwowego. Dlatego szkodliwe s te liczne oficjalne obiady i kolacje suce zaatwianiu spraw zawodowych. Podane jest, by posiku nie zaczyna w stanie silnego zmczenia i stresu psychicznego, ale sprbowa przedtem wyciszy si". Nawet w restauracji, czekajc na podanie dania, mona wyczy si" z otoczenia, pomyle o czym uspokajajcym lub zanuci sobie w mylach jak spokojn melodi. W domu dobrze jest chocia kwadrans odpocz przed obiadem, da chwil wytchnienia systemowi nerwowemu. Podobnie, nie obcia zbytnio organizmu tu po posiku. Niektre kobiety, po zjedzeniu obfitego obiadu, wedug schematu: duo, sodko i tusto", natychmiast po nim podejmuj duy wysiek, by straci kalorie". Nic bardziej bdnego! Jest to torturowanie wasnego organizmu, a tracenie kalorii" nie przyda si na nic, jeli bdziemy je duo, sodko i tusto". Wysiek stopniowa tak, by szczyt jego przypada dopiero po 2-3 godzinach od jedzenia. Jeli nie zawsze jest to moliwe, to w kadym razie naley wiedzie o tej zasadzie i dy do stosowania jej w yciu.

2. Na czym polega dieta optymalna?

Dieta optymalna waciwie nie jest diet" w potocznym rozumieniu tego sowa. Lekarz, zalecajc nam diet", zakazuje nam je okrelonych produktw lub w okrelony sposb przyrzdzanych (pieczonych, smaonych itp.) w pewnym okresie, dopki nie ustpi jakie objawy chorobowe. Potem, gdy choroba mniej daje si nam we znaki, przestajemy diet stosowa. Dieta optymalna jest natomiast sposobem ywienia si kadego czowieka, zarwno chorego, jak i zdrowego. Jest to dieta" na zawsze, bo zawsze czowiek powinien odywia si tak, by moliwie najpeniej pokry potrzeby budulcowe i energetyczne swojego organizmu, a dieta optymalna to wanie zapewnia. Dlatego ilekro mwimy o diecie" optymalnej, to zawsze naley rozumie to jako optymalne, a wic najlepsze z moliwych ywienie si" czowieka. Dieta optymalna jest diet wysoko tuszczow. Stosujc j trzeba zjada bardzo duo tuszczw. S one podstaw i gwnym skadnikiem jedzenia. Jedn trzeci iloci tuszczw powinno w diecie stanowi biako, a tylko tyle co poowa iloci biaka wolno zjada wglowodanw. Stosunek wic midzy biakiem, tuszczem i wglowodanami powinien teoretycznie wynosi jak 1 : 2,5-3,5 : 0,5. Przy spoywaniu najbardziej biologicznie wartociowych biaek, tych zawartych w tkach, wtrbce czy nerkach, zapotrzebowanie na biako znacznie spada i wwczas na 1 g biaka bdzie wskazane spoywanie okoo 1 g wglowodanw. Najlepiej stara si spoywa okoo 0,8 g wglowodanw na 1 kg wagi ciaa na dob i je tusto. Tak wic trzeba dobiera produkty spoywcze i przygotowywane z nich potrawy, by cznie zawarte w nich te trzy podstawowe skadniki odpowiaday powyszej proporcji. Aby mc zastosowa si do tego wymogu, trzeba wiedzie, jakie produkty zawieraj tuszcze, jakie biako, a jakie wglowodany. Niewiele jest produktw, ktre zawieraj tylko jeden skadnik w 100%. Czystym biakiem jest tylko elatyna i biako jajka kurzego**. Biako zawieraj: jajka, miso i wdliny, mleko i produkty mleczne, podroby, a z produktw rolinnych: grzyby, groch, fasola, ziarna sonecznika, migday, kakao, soja, orzechy. Prawie czystym tuszczem jest smalec wieprzowy, j woowy, oliwa z oliwek, olej rafinowany i smalec gsi. Inne tuszcze zawieraj pewien procent innych skadnikw, midzy innymi biaka. Na przykad sonina ma tylko 83,7% tuszczu, reszt stanowi
** Naley rozrni dwa znaczenia sowa biako". Moe ono oznacza galaretowat substancj otaczajc tko jajka, a take wieloczsteczkowe zwizki chemiczne zbudowane z aminokwasw, stanowice skadnik wielu produktw, a take ciaa ludzkiego. W

tym drugim znaczeniu biako moe wystpowa w misie, w elatynie, w fasoli, grochu itp.

biako i woda, maso 82,5%, margaryna 82% itd. Tuszczem rolinnym jest olej i margaryna. Spore iloci tuszczu zawieraj orzechy, ziarna sonecznika, soja, wirki kokosowe, migday, orzeszki ziemne i pistacjowe, mak. Wglowodany to inaczej cukry. Wchodz one w skad wszystkich produktw zboowych. Wglowodanem jest take cukier i to we wszystkich swoich postaciach: i ten w cukiernicy, i ten z miodu, i ten zawarty w owocach i warzywach. Tak wic wglowodany zawarte s we wszystkich produktach mcznych i sodkich. Czystym wglowodanem jest tylko cukier produkowany z burakw. Bardzo duo wglowodanw zawiera mid (76,4%) oraz mka ziemniaczana (83,9%). Wikszo produktw spoywczych stanowi kombinacj tych trzech skadnikw i naley je tak dobiera w potrawach i zestawianych dziennych jadospisach, by zachowa podan wyej proporcj. Jak to robi podam dalej. Trzeba zaznaczy, e proporcja 1 : 2,5-3,5 : 0,5 nie jest zasad elazn. Przy zaoeniu, e biaka i tuszcze s pochodzenia zwierzcego, taka proporcja zapewnia prawidow prac organizmu w pocztkowym okresie ywienia optymalnego. Po przystosowaniu si organizmu do nowej diety, a wic po 2-3 tygodniach u ludzi modych i zdrowych, a po okoo 6 tygodniach lub nieco duej u ludzi starszych, zapotrzebowanie na biako i energi zmniejsza si. Wwczas proporcja midzy biakiem i wglowodanami okrelona jako 1 : 0,5 zmienia si w proporcj 1 : 1, a nawet wicej, gdy warto biologiczna spoywanych biaek jest wysoka. Od tej zasady mog by pewne odchylenia zalene od waciwoci czowieka, jego warunkw rodowiskowych i chorb, na ktre cierpi. I tak na przykad: otyli jeli pod wpywem diet) ubywaj na wadze powinni w pierwszych miesicach jej stosowania zmniejszy ilo tuszczu do 1-2 gramw na 1 gram biaka gdy intensywnie spalaj wasne tuszcze, jako e dieta optymalna jest najlepsz z moliwych diet odchudzajcych. Czowiek dorosy, mody i zdrowy, bardzo aktywny yciowo i zawodowo powinien zwikszy ilo tuszczu nawet do 5 g na 1 g biaka, bo nie buduje ju swego organizmu, a potrzebuje duo energii. Dziecko, ktre ronie i rozwija si, bdzie potrzebowa wicej biaka ni czowiek stary, u ktrego biako ma za zadanie tylko utrzyma stan istniejcy, a jego nadmiar moe by wrcz niepodany. Dieta optymalna budzi due kontrowersje, bo przeciwstawia si niemal we wszystkim przyjtym i powszechnie propagowanym schematom ywieniowym. Porwnajmy: powszechnie uwaa si tuszcze zwierzce za przyczyn wielu cikich chorb, wic propaguje si ograniczenie, a nawet eliminowanie ich z ywienia, ja zalecam, by byy podstaw naszego odywiania; tuszcze rolinne propaguje si jako lepsze od zwierzcych, la, wrcz przeciwnie, wykazuj, e s gorsze; zaleca si spoywanie wielkich iloci owocw i warzyw, ja sprowadzam ich spoycie do minimum; poleca si w ywieniu produkty zawierajce bonnik (np. kieki, otrby) jako rodek czyszczcy" przewd pokarmowy i zapobiegajcy obstrukcji, ja uznaj bonnik, zgodnie z rzeczywistoci, za skadnik w ogle przez organizm ludzki nie trawiony i nieprzyswajalny, a wic dla czowieka niejadalny i niepotrzebny w poywieniu. Dalsze rnice midzy diet optymaln a oficjalnie zalecanym modelem ywienia stan si oczywiste w miar dalszej lektury.

3. Dlaczego jest to dieta optymalna" czyli najlepsza?

Organizm czowieka jest niezwykle skomplikowan maszyneri". Nawet najnowszej generacji komputery nie wytrzymuj z nim porwnania. Pomylmy: co za cudownym, genialnym urzdzeniem" jest organizm czowieka, skoro przez 70, 80, a i wicej lat spenia tyle i tak rnorodnych funkcji i z tak precyzj i doskonaoci, midzy innymi: sam si leczy i broni przed infekcjami, wytwarza setki najrniejszych, niezwykle skomplikowanych substancji przeznaczonych do rnych celw, utrzymuje sta temperatur ciaa bez wzgldu na temperatur otoczenia, potrafi w cigu 24 godzin przerobi" przypadkowo wrzucane przez nas do ust produkty, co dzie inne, w takie, ktre przenoszone przez krew odywiaj wszystkie najrozmaitsze tkanki naszego ciaa, od skry a po mzg. I rwnoczenie sam decyduje, co z pokarmu jest nieprzydatne i to wydala na zewntrz. wiat ludzkiego organizmu jest cudem, a jednoczenie normalnym wiatem procesw chemicznych, dajcym si porwna do innych urzdze technicznych.

Kade urzdzenie wymaga do swej dziaalnoci energii. Do samochodu wlewamy benzyn, ktra spalajc si z tlenem wytwarza energi poruszajc samochd. Maszyn elektryczn dla uruchomienia musimy podczy do sieci, z ktrej pynie energia elektryczna. Rakiet napdza spalajcy si w jej silniku wodr. Piec emanuje ciepo wskutek spalania wgla z tlenem. Kade urzdzenie dziaa w oparciu o okrelon instrukcj obsugi, w ktrej najwaniejsze jest okrelenie sposobu zasilania go w energi i czci zamienne". Jeli nie bdziemy stosowa si do niej, urzdzenie bdzie le dziaa, psu si albo w ogle przestanie dziaa. Nie da si wysa rakiety w kosmos opalajc j wglem, a zastosowanie paliwa wodorowego do zwykego pieca spowoduje eksplozj. A jak to jest z urzdzeniem" nazywanym czowiekiem? Paliwem" dla naszego organizmu jest pokarm. Z tego, co zjadamy, wynika wszystko, nie tylko jak nasz organizm dziaa, ale i to, czym jestemy i jacy jestemy, a wic: czy jestemy zdrowi czy chorzy i na jakie choroby chorujemy, mdrzy czy gupi, biedni czy bogaci, bezradni czy peni inicjatywy, bezwolni i podatni na obce wpywy czy rozumni i trafnie oceniajcy wiat wok nas. Pojawiajc si choroby przyjmujemy przewanie jako zrzdzenie si wyszych, traktujemy j tak, jakby w ogle nie zaleaa od nas samych. Rzadko kto zadaje sobie pytanie: dlaczego choruj? Dlaczego ja mam miadyc, a kto inny jej nie ma, cho jest ode mnie starszy i nawet mniej o siebie dba? Albo: uczulaj mnie pyki rolin i gdy kwitn trawy dostaj wysypki lub ataku astmy. Ale przecie inni oddychaj tym samym powietrzem, zawierajcym te same pyki, a na astm nie choruj. Dlaczego? Odpowied na te pytania brzmi: inaczej si ywi, inaczej! wskutek tego pracuje ich organizm, inna jest ich odporno na zakaenia czy uczulenia, inna naturalna sia zwalczania choroby. Jeli ywi si dobrze nie choruj, nie tylko na alergie, ale i na inne choroby. Jeli ywi si rwnie le jak my, tylko inaczej te choruj, ale na inne choroby. Zalenie od tego, jakie paliwo" otrzymuje nasz mzg, wtroba, puca, nerki, minie, skra, koci itd., tak narzdy te dziaaj. Gdy s niedoywione lub odywiane le, tzn. zymi skadnikami i byle jakim paliwem choruj. Dieta optymalna to prawidowa instrukcja obsugi" naszego organizmu. Opracowaem j wiele lat temu w toku dogbnych wieloletnich bada, studiw, oblicze, dowiadcze i prb. Zasady tej diety wypraktykowaem najpierw na sobie samym, potem na swojej rodzinie, bliskich i znajomych, a nastpnie zastosowaem j wobec licznych pacjentw, ktrzy przyjedali do mnie na dwui trzytygodniowe turnusy lecznicze w zakadzie, ktry narwaem Akademi Zdrowia Arkadia" i ktry prowadziem przez kilka lat. Takie ywienie okazao si w praktyce niewiarygodnie skutecznym sposobem leczenia wielu chorb. Oceniam, e ju ponad 2 miliony ludzi w naszym kraju (gwnie na lsku), a take za granic ywi si zgodnie z tymi zasadami, zyskujc zupenie inn, optymaln jako ycia. Zgodnie z zasadami tej diety nasze odywianie przestaje by wkadaniem do ust przypadkowych pokarmw w przypadkowych ilociach, lecz suy dostarczaniu organizmowi takich skadnikw, ktre s mu faktycznie potrzebne do prawidowego, bezawaryjnego funkcjonowania i ktre najlepiej pokrywaj jego potrzeby. Komrki czowieka s bardzo dugowieczne. W optymalnych warunkach, w hodowlach tkankowych, prawie nie wykazuj objaww starzenia si. Ale tylko wtedy, gdy dostarczy si im dokadnie to, czego potrzebuj i dokadnie wtedy, kiedy potrzebuj, oraz jak najszybciej usuwa z ich rodowiska wszystkie szkodliwe odpady ich przemiany materii. Gdyby udao si warunki te speni wobec wszystkich komrek w organizmie czowieka, to czowiek nie podlegaby tak szybkim procesom starzenia i mgby y wielokrotnie duej ni yje obecnie. Niestety w praktyce yciowej jest to niemoliwe. Czowiek musi starze si i umiera, ale rozsdne bdzie takie postpowanie, aby procesy starzenia si zachodziy w jego organizmie jak najwolniej, a wskutek tego jego ycie trwao jak najduej. I upywao w zdrowiu. ywienie optymalne wanie do tego zmierza.

4. Ocena innych sposobw ywienia si stosowanych przez ludzi

Jest w naszym spoeczestwie pewna grupa ludzi stosujcych diet, ktr nazwaem japosk". Jest to rwnie dieta nie w sensie medycznym, lecz sposb odywiania si, w ktrym gwnym rdem energii dla czowieka, a wic paliwem" dla organizmu, s wglowodany, a tuszcze wystpuj w nim

tylko w niewielkich ilociach. Nazwaem j diet japosk", bo wanie tak ywi si Japoczycy. Ich gwnym pokarmem jest ry, zjadany z du iloci ryb, gwnie chudego dorsza. Na Okinawie np. ludzie spoywaj okoo 300 kg ryb na gow rocznie. Przy maej iloci tuszczu w tej diecie, stosujc j, nie mona uty, bo tuszcz powstaje w ciele czowieka nie ze spoywanych tuszczw, lecz z wglowodanw, ale w obecnoci tuszczw. Nie utyjemy jedzc chleb z chud szynk albo kluski z pokruszonym beztuszczowym biaym serem, ale jeli chleb pod szynk posmarujemy grubo masem, a kluski przed posypaniem serem polejemy stopionym masem lub smalcem wtedy utyjemy na pewno. Dlatego wrd Japoczykw, jedzcych ry i chude ryby, prawie nie ma ludzi otyych. Jest to dieta, w ktrej udao si zachowa podstawowy nakaz dietetyczny: Nie miesza paliw!". Dieta ta daje du sprawno fizyczn i umysow, ktr nard japoski prezentuje caemu wiatu. Dieta Chiczykw jest nieco gorsza, bo w potrawach chiskich tradycyjnie obok ryu, jako podstawowego skadnika rnych potraw, wystpuje wieprzowina, zawierajca sporo tuszczu. Zblion do japoskiej diet stosuj Szwedzi. W Szwecji wikszo produktw jest dosadzana. Sodkawe jest pieczywo, konserwy, nawet rybne, produkty mleczarskie itd. I wszystkie produkty spoywcze s chude. W sklepach spoywczych obserwuje si bardzo szeroki asortyment chudych ryb i beztuszczowych, ale zawierajcych biako zwierzce produktw misnych, rybnych i drobiowych. Ale prawie wcale nie ma w sprzeday tuszczw zwierzcych, a smalec wieprzowy jako taki nie wystpuje w ogle na rynku. Szwecja te wyrnia si w Europie wysokim poziomem ycia, stosunkowo wysok zdrowotnoci i kultur ycia spoecznego. Ale naley zauway fakt, e wielu Japoczykw umiera na wylew krwi do mzgu, poniewa dieta ta nie chroni przed wczesnym stwardnieniem i zestarzeniem ttnic, nie majcym zwizku z miadyc, co powoduje nie zatory czy zakrzepy, jak najczciej bywa u chorych na miadyc, ale pknicia ttnic mzgowych i krwotoki mzgowe. Dieta japoska nie jest diet optymaln z tego prostego powodu, e wglowodany s paliwem gorszym ni tuszcze, dlatego czowiek musi ich zjada znacznie wicej objtociowo. Stosunek biaka do wglowodanw w tej diecie powinien wynosi w przyblieniu 1:3:2. Nie jest obojtne dla organizmu, czy dla strawienia i przetworzenia na wasne biaka 1 grama biaka z pokarmu otrzyma yk smalcu o wadze 2,5 grama, ktry zawiera prawie 100% tuszczu, a jego skad chemiczny pozwala zuy go niemal bez uzdatniania" przez wtrob, czy te organizm bdzie musia przerobi wiksz mas, na przykad 6 gramw ryu, gdy zawiera on okoo 79% wglowodanw. Przy tym do spalenia wglowodanw organizm musi zuy znacznie wicej biaka ni do spalenia tuszczw, dlatego stosunek B : W w diecie japoskiej jest podobny jak stosunek B : T w diecie optymalnej, gdy duo biaka spoywanego musi by przeznaczane na proces przemiany materii. A im produkt zawiera mniej wglowodanw (przecitnie: pieczywo: 52%, mka 73%, makaron 70%, ziemniaki 15%) tym produktw tych trzeba zjada proporcjonalnie wicej, a dodatkowo przysposobienie ich do roli paliwa" w organizmie ludzkim wymaga zuycia znacznie wicej energii, a take wikszego zuycia biaka, witamin i skadnikw mineralnych.
* Patrz tabela 7 zestawiajca produkty o duej zawartoci wglowodanw

Biorc powysze pod uwag, nie mona poleci diety japoskiej jako diety najlepszej, optymalnej. Nie mgbym jej poleci rwnie z tego wzgldu, e nie prowadziem bada nad t diet ani te nie leczyem ni chorych. Ale z pewnoci dieta japoska jest lepsza ni wszystkoerstwo", tzn. spoywanie wglowodanw i tuszczw jednoczenie i w tych samych ilociach. Szeroko propagowana na fali dziaa ekologicznych i wizana z mioci do zwierzt i ochron przyrody jest dieta wegetariaska, ktra odrzuca jedzenie misa i jego pochodnych. Skrajny odam wegetarian, tzw. weganie, spoywaj wycznie produkty rolinne, odrzucajc nie tylko miso, ale take mleko, jajka i wszelkie inne produkty pochodzenia zwierzcego. ywienie si wycznie produktami pochodzenia rolinnego, z pominiciem biaka zwierzcego, nie jest zgodne z fizjologicznymi potrzebami organizmu ludzkiego. Mona oczywicie y na takiej diecie, ale wczeniej czy pniej organizm upomni si o swoje prawa w postaci osabienia, utraty odpornoci i wystpienia rnych dolegliwoci i chorb, ktrych czowiek stosujcy diet wegetariask nie bdzie mylowo wiza ze swoim sposobem odywiania. Ludzie obecnie w duym stopniu stosuj si do zalece powszechnie propagowanej diety.

Jedz bardzo duo warzyw i owocw, ziemniakw, pieczywa, potraw mcznych, miodu, a przy tym troch tuszczw rolinnych w postaci olejw i margaryny. W odczuciu wielu ludzi tuste miso, sonin, tuste wdliny itp. jedz tylko ludzie ciemni", do ktrych nie docieraj nowoczesne pogldy ywieniowe. Ale trzeba postawi pytanie: skoro jest tak dobrze, to dlaczego jest tak le? Bo rezultaty wida dookoa goym okiem. Cho jemy coraz wicej zalecanych owocw i warzyw, ziemniakw, kasz, pieczywa, demw, miodu i pijemy na co dzie mnstwo silnie reklamowanych sodkich napojw oraz zjadamy przerne chrupki i czipsy z mki lub ziemniakw, reklamowane jako smaczne i zdrowe", zdrowotno naszego narodu nie tylko si nie poprawia, ale staje si z kadym rokiem gorsza. Panuje powszechna otyo, takie choroby, jak: miadyca, cukrzyca i nadcinienie ttnicze szerz si niemal epidemicznie, mczyni w wieku 40-50 lat umieraj masowo na zawa serca, modzie ma powszechnie zmiany kostne (skrzywienia krgosupa) i w 90% prchnic zbw, kobiety starsze osteoporoz, a liczba chorych na cukrzyc wzrosa w ostatnich 25 latach z 300 tysicy do okoo 1,5 miliona. Do rzadkoci naley obecnie czowiek w peni zdrowy, chocia do rzadkoci powinien nalee czowiek chory. Suba zdrowia nie jest w stanie podoa nadmiernym obowizkom, gdy w wikszoci leczy nie przyczyny chorb, ale ich widome objawy. Czsto po dugotrwaym i kosztownym leczeniu czowiek staje si bardziej chory ni by przedtem. Reformy i zmiany w subie zdrowia nic w efekcie nie daj, bo zdrowie ludzi nie zaley od tego, jak uksztatowana jest administracja i jak nazywa si instytucja, ktra paci za to czy owo w zbiurokratyzowanej subie zdrowia. Nie to jest najwaniejsze, e nie ma pienidzy na przeprowadzanie dializ i innych kosztownych zabiegw, ale to dlaczego ludzie w ogle tych zabiegw potrzebuj i co zrobi, by tego rodzaju zabiegi w ogle nie byy ludziom potrzebne. Skoro zdrowotno spoeczestwa jest tak za, e nawet unika si podawania pewnych danych z tego zakresu, by nie szokowa opinii publicznej, czy nie naleaoby szuka tego przyczyn? Ale tym nikt si nie zajmuje. Usiuje si leczy choroby niwelujc tylko na krtki czas dokuczliwe objawy, ale nie zwalcza przyczyn, nie zmienia warunkw ksztatujcych ca zdrowotno czowieka. A jeli pojawi si wiedza odbiegajca od przyjtego stereotypu, spotyka si ze zmasowanym potpieniem, bez prby zbadania jej istoty i prawdziwoci. Jak zajady i nieustpliwy moe by stosunek do nowego" w teorii ywieniowej, odczuem wielokrotnie na wasnej skrze.

5. Zalety diety optymalnej

Dobrodziejstwa tej diety mona skrtowo uj w piciu punktach. Po pierwsze dieta ta leczy wiele chorb bez uciekania si do rodkw medycznych, a generalnie u wszystkich poprawia stan zdrowia. Jaki jest tego mechanizm? W ywieniu optymalnym dostarczamy organizmowi dwa podstawowe skadniki potrzebne do ycia: biako zwierzce suce do budowy, odbudowy i reperacji" wszelkich uszkodze naszego organizmu oraz wysokowartociowy biologicznie tuszcz, ktry daje energi midzy innymi do strawienia tego biaka i dostarczenia go tam, gdzie jest potrzebne. U czowieka chorego jest ono potrzebne w wikszej iloci tym narzdom, ktre s chore, bo s one chore wanie dlatego, e dotychczas byy niedostatecznie lub nieprawidowo odywiane. Organizm sam wie, gdzie rodki odywcze s najbardziej potrzebne i tam je kieruje. W organizmie, tak jak w dobrze urzdzonym pastwie, jest hierarchia potrzeb. Najlepiej zaopatrywany jest rdze krgowy i mzg, potem inne narzdy wewntrzne: serce, wtroba, nerki, puca itd. oraz ukad ochronny (immunologiczny) czowieka. W dalszej kolejnoci: minie, koci, chrzstki, naczynia krwionone, skra. Im tkanka jest sabiej ukrwiona tym gorsze staje si jej odywianie. Ale jeli ktry narzd jest chory i grozi to zachwianiem zdrowia caego organizmu, hierarchia ta nieco si zmienia i ten narzd moe sta si uprzywilejowany. Organizm samoistnie dy do wyleczenia si, wic do niego kieruje przede wszystkim substancje odywcze z pokarmu i dziki temu go leczy. Oczywicie kieruje te substancje tylko wtedy, gdy otrzyma je w pokarmie. Dlatego dieta optymalna leczy prawie wszystkie choroby, co budzi czasem sceptycyzm i wtpliwoci pacjentw. Kto nie znajcy si na rzeczy powiedzia o mnie: co to za lekarz, ktry wszystkie choroby leczy w taki sam sposb?" No wanie! Pacjenci na og przyzwyczajeni s do tego, e kady organ powinien leczy inny specjalista medycyny: choroby wtroby gastrolog, serca

kardiolog, skry dermatolog itd., stosujc inne metody leczenia i inny rodzaj lekw. A tu nagle jeden sposb leczenia na wszystkie choroby i na dodatek bez proszkw, zastrzykw, maci, zabiegw, operacji, a tylko poprzez jedzenie i na dodatek cakiem przeciwne do tego, ktre zaleca oficjalny Instytut ywnoci i ywienia oraz inne instytucje ksztatujce propagowane zasady ywieniowe. Nie dziwi si, e wielu ludziom trudno to zrozumie i uzna za suszne i prawdziwe. Ale jest to suszne i prawdziwe! I nie trzeba do tego wiary, bo mona si samemu przekona, przechodzc na diet optymaln. Po drugie dieta optymalna okazaa si doskona diet przywracajc prawidow wag ciaa, a wic odchudza ona ludzi z nadwag, a pozwala przyty osobom wychudzonym. Moje wieloletnie dowiadczenia pozwalaj stwierdzi, e przy stosowaniu tej diety czowiek otyy traci przecitnie 1,5 kg tygodniowo. Moi pacjenci z Arkadii" w okresie 14 dni pobytu tracili na wadze rednio 3,5 kg (od 1 do 14 kg). W tym samym czasie i na tej samej diecie chorzy wychudzeni przybierali na wadze rednio 2,6 kg (od 1 do 5 kg). Proces chudnicia i tycia przebiega a do osignicia wagi genetycznie uzasadnionej, to znaczy takiej, jak mamy zapisan w genach. Przewanie jest to waga rwna centymetrom wzrostu ponad metr i plus minus 10%. Po osigniciu tej wagi proces chudnicia koczy si, cho diet stosujemy w dalszym cigu. Mechanika tego procesu jest bardzo zoona**, ale jest to ten sam mechanizm, ktry dziaa w procesie leczenia chorb: dobrze odywiony organizm sam spala nadmiar wasnego tuszczu i wydala go w procesie przemiany materii, a przy wychudzeniu rozbudowuje minie do stanu optymalnego dla czowieka. Po trzecie czowiekowi zdrowemu, a choremu po uporaniu si z chorob, dieta optymalna przywraca siy, energi, ch do ycia, optymizm. Dziki temu, e nasz mzg jest prawidowo zasilany, zaczynamy sprawniej i bardziej logicznie myle, spostrzegamy rzeczy i sprawy, ktre dotychczas umykay naszej uwadze, lepiej rozumujemy i trafniej wnioskujemy z korzyci dla naszego ycia, chtniej podejmujemy inicjatyw, umiemy prawidowo ocenia rne zjawiska, stopie ryzyka, korzyci pynce dla nas z naszego postpowania. Czciej zadajemy sobie pytanie: dlaczego?", a nie tylko: co? kiedy? i za ile?". Nasze ycie zmienia si na lepsze pod wieloma aspektami. Ale na to potrzeba co najmniej kilku miesicy ywienia optymalnego.
** Patrz take rozdzia Prawda o otyoci" na str. 65.

Dysponuj tysicami listw i wpisw w ksice pacjentw, ktre potwierdzaj w peni powysze stwierdzenia ). Po czwarte dieta optymalna jest diet tani. Pozornie wydaje si, e jedzenie prawie wycznie produktw biakowych i tuszczowych jest drogie, bo miso z pewnoci kosztuje wicej ni ziemniaki, a chleb jest taszy ni biszkopt. Tak, to prawda. Ale w odniesieniu do caego odywiania jest to przekonanie zudne i nieprawdziwe. Przede wszystkim hierarchia wartoci produktw spoywczych z punktu widzenia przydatnoci do potrzeb diety optymalnej wcale nie pokrywa si z powszechnie panujcym przekonaniem, e im produkt droszy tym lepszy. W wielu przypadkach bardzo dobre, wartociowe produkty s bardzo tanie. Oglnie rzecz biorc tanie s tuszcze, zwaszcza zwierzce, podroby, wdliny podrobowe itd., a bardzo drogie wdliny z mis chudych (poldwica, szynka), chude ryby (dorsz, sandacz, szczupak), O wiele mniej dla nas przydatne. Wcale nietanie s take owoce 1 warzywa w okresie zimowo-wiosennym, niektre owoce importowane, a take nowalijki, produkowane z ogromnym nakadem kosztw w ogrzewanych szklarniach i tunelach foliowych. A ich warto odywcza jest prawie adna**. Nie bez znaczenia jest te fakt, e bdc na diecie optymalnej, je si o wiele mniej, przecitnie poow tej objtoci, co przy ywieniu tradycyjnym. Po duszym czasie, przewanie po kilku miesicach, najczciej przechodzi si na jedzenie dwch posikw dziennie. Zapotrzebowanie organizmu na biako, energi, witaminy i skadniki mineralne przy tym modelu ywienia jest najnisze, bo przy zachowaniu waciwych proporcji midzy skadnikami podstawowymi nic si w organizmie nie marnuje, nie jest on te zmuszany do rozlicznych procesw metabolicznych niepotrzebnych a pochaniajcych energi. W efekcie jemy mniej, a jestemy1 lepiej

odywieni.
*1 Patrz rozdzia List od pacjentki" *** Do spraw kosztw ywienia optymalnego wrcimy w rozdziale o ekonomice diety optymalnej na str. 55. Tam podane s dokadne wyliczenia i kalkulacje potwierdzajce fakt, ze mona si ywi optymalnie i tanio.

Poniewa nie chorujemy, nie wydajemy pienidzy na wizyty lekarskie, zabiegi i leki. A te koszty w budecie ludzi borykajcych si z chorobami s znaczce i wci rosn. Po pite ywienie optymalne jest bardzo proste i atwe w stosowaniu. Nie wymaga ono wielkiej rozmaitoci potraw. Mona przez duszy czas je wedug dobrze zbilansowanego jadospisu na jeden dzie i nie wyrzdzi to adnej szkody organizmowi. Urozmaicenia domagaj si tylko nasze dotychczasowe przyzwyczajenia. Osoba prowadzca gospodarstwo domowe, a wic przewanie kobieta, zaprzestaje dwigania siatek wypchanych kilogramami ziemniakw, burakw, kapusty czy innych cikich warzyw, bo ich udzia w ywieniu radykalnie si zmniejsza. 1 kilogram ziemniakw zawierajcy 8-10 sztuk, starcza 4-osobowej rodzinie na kilka dni, a nawet duej, bo nie musimy je ziemniakw codziennie. Przecitnej wielkoci woszczyzna (25 dag) wystarcza tako dodatek smakowy do potraw na tydzie lub duej. Mniej te powicamy czasu na obieranie, siekanie, tarcie warzyw itp. Nie ma atwiejszych do przyrzdzania potraw ni jajecznica czy omlet. A wanie jajka smaone z przernymi dodatkami stanowi elazne danie niadaniowe. Mona je je codziennie. Ma to szczeglne znaczenie rano, gdy spieszymy si do pracy. Moemy wtedy wczeniej wyj z domu, by spokojnie, bez stresujcego popiechu, dotrze do pracy. W diecie optymalnej potrawy mona zamraa, odgrzewa i podsmaa. Wiele potraw mona wykonywa w nieco wikszej iloci (wywar, kaszank, galaretk z nek, bigos), a potem zuy w cigu kilku dni, oszczdzajc czas i opa. To prawda, e musimy sami piec chleb i ciasto. Z czasem moe te okaza si, e wiele wdlin sprzedawanych w sklepach nam nie smakuje, bo s dla nas za sone i trzeba zastpowa je misami i wdlinami wykonanymi w domu. Pamitajmy jednak, e zrobienie zakupw w godzinach szczytu handlowego te zajmuje czas. A upieczenie misa, chleba biszkoptowego czy sernika nie jest a tak pracochonne, zwaszcza gdy mamy w kuchni szybkowar, mikser i maszynki do mielenia. Zrobienie ich zwalnia nas z zakupw w sklepie przez kilka dni.

4 Dieta optymalna a spoeczne funkcje jedzenia **

Niektre osoby, ktre dopiero myl o przejciu na diet optymaln, wyraaj obawy, e jest ona ogromnie monotonna. Cigle tylko ser, jajka, miso i smalec? Czy to nie moe si znudzi?". Dziwne, e ci sami ludzie codziennie jedz chleb i prawie do kadego obiadu ziemniaki, a nie uwaaj swego jedzenia za monotonne. Chleb jemy z dodatkami sodkimi (z miodem, z demem), tustymi (z masem, smalcem), biakowymi (wdlin, jajkami), a take do zup, potraw warzywnych, misnych jednym sowem niemal do wszystkiego. I nie znudzi si nam? Przy ywieniu optymalnym mona przy kadym posiku zjada co zupenie innego. Tylko po co? Spjrzmy na wiat zwierzt. Kotu przez cae ycie wystarcza miso. Odrobin trawy zjada tylko po to, by wraz z ni pozby si poknitej sierci. Lwu wystarcz antylopy i zebry, czyli ich miso. Jedz je niezmiennie przez cae ycie i nigdy im si nie znudzi. Zwierzta trawoerne przez cae ycie jedz tylko traw, som i siano i nie urozmaicaj sobie diety misem czy sonin. Tylko czowiek wyamuje si z tej zasady. Nawet w technice obowizuje ta sama zasada. Nikt si nie dziwi, e samochd przez cay okres eksploatacji ywi si" wycznie benzyn. Gdy wleje mu si do baku co innego, koczy si to awari. Te same zasady obowizuj w przypadku organizmu czowieka: albo jemy tuszcze, albo jemy wglowodany. Gdy nasza dieta opiera si na wglowodanach, z niesmakiem patrzymy na kogo, kto je tuszcz, np. popija yk stopiony smalec, a jeli sami zjemy tusto le si czujemy. Gdy jednak przyzwyczaimy si do diety optymalnej, taki sam niesmak budzi w nas kto, kto w duych ksach zjada ciastko drodowe polan suto tawym budyniem i grub, szarobia warstw lukru. Jeli bdc na diecie optymalnej, nagle zjemy 2-3 yeczki cukru, spor ki sodkich winogron, albo wanie takie apetyczne" ciastko wystpi u nas podobne objawy: ze samopoczucie, mdoci, bl gowy. W ten sposb organizm reaguje na mieszanie paliw".

Jedzenie w zasadzie spenia jedno, gwne zadanie: ma dostarczy organizmowi biaka i energii potrzebnej do ycia. Ale w yciu spoecznym nabrao wielu innych funkcji. Przede wszystkim jest elementem ycia towarzyskiego. Wsplne jedzenie czy ludzi, budzi wi grupow i wzajemn yczliwo. Spotykajc si w kawiarni, wypijamy kaw i zjadamy ciastko, chocia wcale nie jestemy godni. Podobnie, gdy idziemy odwiedzi ssiadw, przewanie czstuj nas czym do jedzenia, nawet gdy jestemy bezporednio po wasnym obiedzie. Z okazji wit, imienin, urodzin, rocznic, sukcesw zawodowych i innych spotka z rodzin i przyjacimi urzdzamy przyjcia mniej lub bardziej wystawne. Czy dieta optymalna zmusza do zrezygnowania z nich? Nic podobnego! Ale musimy zmieni swj stosunek do przyj. Jeli przyjmujemy osoby, ktre te ywi si optymalnie, podajemy potrawy zgodne z diet i kieliszek wytrawnego wina. Pamitajmy, e nasi gocie, tak jak my, jedz niewiele i nie przyszli do nas naje si pod brod", bo optymalni nigdy tak nie jedz, a wsplny posiek ma by tylko pretekstem do spotkania i rozmowy. Moe wic skada si tylko z jednej potrawy, ale niecodziennej, o oryginalnym smaku i adnym wygldzie. Podczas gdy na co dzie staramy si oszczdza czas na przygotowanie posikw, tu moemy powici go nieco wicej i przyrzdzi potraw bardziej pracochonn, z droszych skadnikw. e takich potraw jest wiele, udowadnia Ksika kucharska" zawierajca 700 przepisw*. S w niej przepisy na potrawy z przernych produktw, bardziej i mniej pracochonne, nawet wymylne, pikne i oryginalne w wygldzie i smaku. Jeli gocimy osoby, ktre nie stosuj naszej diety, trzeba dla nich przygotowa potrawy tradycyjne, ale koniecznie robi je w takiej iloci, by w czasie przyjcia zostay w caoci zjedzone. Jeli zostan, mona je komu da albo trzeba je wyrzuci. Jeli zjemy sami, bo al nam bdzie wyrzuci, przez nastpne dni bdziemy le si czu. Kade odstpstwo od diety musimy traktowa jako grzech wobec wasnego zdrowia.
Dieta optymalna dra Jana Kwaniewskiego. KSIKA KUCHARSKA". 700 przepisw kulinarnych. Wydawnictwo WGP", Warszawa 1998 r.

Jeli sami znajdziemy si u kogo, kto nie wie o naszym stylu ywienia si, nie rozpoczynajmy ju od przystawki szerokiego wykadu na temat ywienia optymalnego i nie demonstrujmy naszej odmiennoci. Wybierajmy te potrawy, ktre s zgodne z nasz diet lub najbardziej do niej zblione, a te najmniej przydatne dyskretnie pomijajmy. Starajmy si zawsze mie co na talerzu, by gospodyni szczodrze nie naoya nam czego, czego potem nie bdziemy w stanie zje. Zawsze moemy uprzejmie odmwi sodyczy, mwic konfidencjonalnie, e si odchudzamy. Jest to powszechnie przyjte i spotyka si ze zrozumieniem, nawet wtedy, gdy jestemy szczupli. Nie budzi te wielkiego zdziwienia, e nie sodzimy napojw. Starajmy si, by nasza odmienno dietetyczna w miar moliwoci pozostaa nie zauwaona, bo trzeba si liczy z tym, e demonstrujc swoje upodobanie do tuszczw, salcesonu i kiszki pasztetowej wzbudzimy sensacj i komentarze nie zawsze dla nas przyjemne.

II. STOSOWANIE DIETY OPTYMALNEJ W CODZIENNYM YCIU

Przed przejciem na diet optymaln naley zapamita dwa podstawowe warunki wstpne jej stosowania. Po pierwsze ywienie optymalne naley rozpocz od razu w penym zakresie, bez adnego okresu przejciowego, tzn. nie zwiksza powoli tuszczw i nie zmniejsza powoli wglowodanw. Takie postpowanie, zwaszcza u ludzi starszych i chorych, moe by nawet niebezpieczne. Przestawienie si na zupenie inny sposb ywienia od dotychczasowego, do ktrego organizm zosta przyzwyczajony przez lata, a nawet dziesitki lat, jest pewnego rodzaju szokiem dla organizmu. Musi on, w pocztkowym okresie, przebudowa cakowicie swj metabolizm. Zlikwidowa i wydali te maszyny i urzdzenia", ktre suyy mu dotychczas do rozkadania wglowodanw, a zbudowa niemal od nowa takie, ktre bd odpowiednie do odmiennego sposobu przemiany materii. Taka praca organizmu wymaga duej iloci energii i pewnego czasu, tote w pierwszym okresie diety optymalnej starajmy si unika dodatkowych obcie energetycznych: stresw, przezibie, gwatownych wysikw, zmian klimatycznych itp. Jak dugo trwa ten okres? To zaley od wieku, stanu zdrowia i warunkw ycia czowieka. U modych przebiega szybciej, trwa od dwch do trzech tygodni, bo wszystkie mechanizmy modego organizmu dziaaj szybciej i sprawniej. U osb starszych trwa okoo trzech miesicy, a u ludzi

starych, a ponadto otyych i schorowanych, blisko p roku, czasem nawet duej. Po drugie nie naley robi wikszych odstpstw od diety ani ama jej zasad okresowo. I tak np. przy wyjedzie lub na wczasach trzeba zjada to, co otrzymujemy w postaci produktw . jadalnych" dla nas, a reszt dokupi. W przypadkach drastycznych ywi si na wasn rk, pamitajc, e kade odstpstwo od diety ma swoje odbicie w naszym organizmie. Ale rwnoczenie trzeba zachowa rozsdny umiar. Nic nam si nie stanie, jeli zjemy np. par truskawek, cienk kromk buki czy nawet kawaek gorzkiej czekolady, jeli bdzie to incydentalne, a ilo produktu wglowodanowego bdzie niedua. I nastpnego dnia ju nie grzeszmy" przeciw diecie.

1. Kiedy je i ile?
Dieta optymalna nie okrela ani czasu posikw, ani iloci zjadanych pokarmw. Je naley wtedy, gdy si chce je i zjada tyle, by nie czu potrzeby dalszego jedzenia. Sam organizm jest najlepszym regulatorem naszego apetytu, wskazujcym nam bezbdnie, kiedy je i ile. Wyranie bowiem potrafimy odczuwa uczucie godu i uczucie sytoci. Nimi naley si kierowa. Trzeba tylko wiedzie, e czowiek ywicy si optymalnie nigdy nie odczuwa bardzo silnego, dojmujcego godu, gdy ma zapasy w organizmie, ktre do takich odczu nie dopuszczaj. Gd u optymalnych wyraa si tylko chci zjedzenia czego. Podobnie syto", kojarzona powszechnie z odczuciem maksymalnego wypenienia odka, tzn. przejedzenia si, u optymalnych nie wystpuje. U nich jest to po prostu brak ochoty na dalsze jedzenie. Musimy wic wyranie zrnicowa stan, w ktrym moemy" jeszcze co zje, od stanu, w ktrym musimy" zje. Uczucie prawdziwego godu fizjologicznego wystpuje wtedy, gdy chtnie zjedlibymy cokolwiek, nawet co, czego zazwyczaj nie lubimy. Tymczasem stan, w ktrym moemy" jeszcze co zje, jest w diecie optymalnej stanem normalnym. Jestemy po prostu syci i nie mamy ochoty na jedzenie, ale nigdy nie jestemy tak bardzo najedzeni, e nie moglibymy przekn ju ani jednego ksa wicej. Nigdy tak przejada si nie wolno! W pocztkowym okresie mechanizmy rzdzce uczuciem godu mog by zawodne. W diecie optymalnej je si objtociowo mao, znacznie mniej ni zjadao si dotychczas. Poniewa je si produkty wartociowe, znacznie mniej ich wystarcza, by w peni pokry potrzeby organizmu. Dotychczasowe jedzenie, zwaszcza jarskie, musiao spowodowa rozcignicie odka i jelit. Ludzie ywicy si gwnie wglowodanami maj zazwyczaj rozdty brzuch, zwaszcza ludzie otyli. Dlatego w pierwszych chwilach po zjedzeniu posiku optymalnego nie czuj si oni w peni syci. Chtnie zjedliby nawet drugie tyle, gdy odek domaga si wypenienia caej swej objtoci. Balonik wprowadzony do odka i nadmuchany tak, e oprze si o cianki odka, te znosi uczucie godu, mimo e czowiek nic nie zjad. Ale sprbujmy ograniczy posiek do tej iloci, jak podaje si w jadospisach i odczeka p godziny, a uczucie godu minie, jeli bdzie si to powtarzao 3 razy dziennie, odek zmuszony do obkurczania si bdzie wraca do swej normalnej, prawidowej wielkoci, brzuch zmniejszy si, a posiki optymalne nie tylko stan si wystarczajce, ale z czasem oka si nawet za due. I przestanie si nam chcie je pomidzy posikami. Na pocztku diety trzeba wiadomie zaprzesta pojadania midzy posikami. Niektre osoby cigle co uj, cigle wkada jaki ks do ust. I wcale nie jest to podyktowane fizjologicznym godem, ale stanowi pewien odruch nabyty w cigu lat albo jest reakcj na stres zdenerwowanie, zniecierpliwienie itp. Trzeba z tym skoczy. odek po posiku musi pokarm strawi, przesun go do dwunastnicy i odpocz po tej pracy. Podobnie, me odcinki przewodu pokarmowego po wykonaniu swych czynnoci musz mie czas na odpoczynek. Przy nieustannym .dorzucaniu" czego do odka on sam i dalsze odcinki przewodu pokarmowego nigdy nie zaznaj spokoju, co wyczerpuje je i prowadzi do niestrawnoci i innych schorze przewodu pokarmowego. Wiele osb nie potrafi poradzi sobie z rozkadem posikw w warunkach, gdy pracuje si 8 godzin dziennie, a dzieci id do szkoy te na wiele godzin. Problem ten wystpuje zwaszcza w pierwszym okresie stosowania diety optymalnej, gdy jeszcze przyzwyczajeni jestemy do tradycyjnego jedzenia 3 razy dziennie,
*' Patrz jadospis tygodniowy lub jadospis miesiczny w Ksice kuliniskiej".

a odek, rozcignity dotychczasowym zjadaniem duych iloci wglowodanw, da dla uczucia

sytoci jedzenia 3, a nawet 4 razy dziennie. Przede wszystkim naley rano zje penowartociowe niadanie, prawie zawsze z udziaem tuszczu i jajek. Moe to by np. jajecznica lub omlet(przepisy na kocu ksiki). Jeli tak si skada, e rano, przed wyjciem do pracy lub do szkoy nie jemy niadania, mona wzi je ze sob w formie drugiego niadania i zje w przerwie. Posiek ten jest wtedy konieczny, zwaszcza e musimy zrezygnowa z obiadw stowkowych w szkole lub w pracy. Z czasem, gdy wdroymy si ju w peni do diety, tzn. po kilku tygodniach u modszych, a kilku miesicach u starszych, ilo pokarmu potrzebna do zaspokojenia godu bardzo si zmniejszy. Z czasem moe okaza si, e trzykrotne jedzenie w cigu dnia jest za czste i po dobrym, poywnym niadaniu, zjedzonym okoo 8 rano, zaczynamy odczuwa gd dopiero po poudniu, okoo 16 lub 17. Ten czas przypada ju po powrocie z pracy i wtedy spoywamy obiad jako drugi peny posiek. Po nim czasem ju do koca dnia nie odczuwamy godu. Czasem jeszcze pnym wieczorem, tj. okoo godziny 21 lub 22, jeli zachce si nam je, mona zje niewielk ilo samych wglowodanw, jeli byo ich zbyt mao przy niadaniu i obiedzie. Nie naley unika bezwzgldnie jedzenia przed snem, co znw nie zgadza si z obowizujc dietetyk, ktra mwi, e kolacji lepiej nie je w ogle. To nieprawda. Jeli zjemy kolacj, ale oczywicie zgodn z diet optymaln i niezbyt obfit, przez noc organizm powoli, spokojnie i dokadnie pokarm ten strawi i skadniki odywcze powoli rozprowadzi po caym ustroju. I Czowiek picy nie podlega adnym stresom ani emocjom! (z wyjtkiem chorych na neurasteni). Organizm zwalnia wszystkie procesy yciowe, a wic i proces trawienia i wydzielania sokw trawiennych oraz perystaltyk jelit. Zwalnia si wic rwnie cay proces przemiany materii, a dziki temu jest on dokadniejszy. Jeli zjemy kolacj o godzinie 21, jej trawienie zakoczy si
* Przykady takich niada bez uycia chleba podaj na str 81.

mniej wicej po pnocy, wic bdzie jeszcze wystarczajco duo czasu, by cay system trawienny odpocz Rano czujemy si syci i pierwszy posiek moemy odoy do godziny 13. Jest to bardzo wskazane, jeli np. idziemy do pracy na drug zmian. Wtedy o 13 zjadamy gwny posiek (obiad), a drugi, kolacj, przekadamy na pny wieczr. A po przystosowaniu si organizmu do ywienia optymalnego zjadanie dwch posikw na dob staje si regu.

2. Co je?
O ile na pytanie kiedy je" i w jakich ilociach" organizm sam stara si nam odpowiedzie, o tyle nie ma moliwoci, niestety, odpowiedzie na trzecie bardzo istotne pytanie: co je?" Pokornie i bez protestu odek przyjmuje wszystko, co nasz niepohamowany apetyt nakazuje wkada nam do ust i przeyka. Dlatego odpowied na pytanie co je?", najwaniejsza dla dietetyki, musi wynika ze szczegowych i bardzo skomplikowanych bada naukowych nad dziaaniem ludzkiego organizmu, na podstawie ktrych mona by zbilansowa jego potrzeby budulcowe i energetyczne. Takim wanie badaniom powiciem ponad 30 lat mojej pracy zawodowej. W ywieniu optymalnym stosujemy gwnie i przede wszystkim produkty pochodzenia zwierzcego i to takie, ktre zawieraj duo tuszczu". Te, ktre zawieraj mniej ni 2,5 grama tuszczu na 1 gram biaka, trzeba w potrawach lub zestawieniu potraw uzupenia dodatkiem tuszczu. Przede wszystkim naley je duo jajek, a szczeglnie tek, tko zawiera wszystkie rodzaje potrzebnych organizmowi biaek. Zwamy, z tka wyksztaca si cay kurczak, ze wszystkimi organami. tko zawiera te tuszcz bardzo wysokiej jakowi biologicznej i bardzo wany aminokwas cholin. Jest to I uszcz doskonay dla czowieka. Jajka mog stanowi podstaw bardzo wielu rnorodnych potraw i jedzenie jajek, nawet codziennie, wcale nie musi by monotonne. Ksika kucharska"
1

Zestawione s w tabelach 3 i 4.

podaje a 66 przepisw na potrawy z jajek, podczas gdy w tradycyjnej kuchni stosuje si ich 5 lub 6. Trzeba pamita, e jeli jemy jajka cae, biako jajka trzebatpokry" tuszczem, gdy chemicznie jest ono czystym biakiem. Drug grup produktw przydatn w diecie optymalnej stanowi produkty mleczne, im bardziej tuste tym lepsze, a wic: maso, sery biae i te, mietana, mleko dotuszczone mietank. Poniewa produkty mleczne znajdujce si na rynku w swoim skadzie zawieraj rn ilo tuszczu, a niektre s nawet w ogle beztuszczowe, przy ich zakupie trzeba sprawdza, ile zawieraj tuszczu,

by wiedzie, ile tuszczu trzeba do nich doda, by uzyska w potrawie odpowiedni proporcj. Nie naley kupo-: wa masa produkowanego z dodatkiem oleju lub margaryny, ani 0 niszej zawartoci tuszczu ni 82,5%, mietank kupowa co najmniej 30-procentow, a jeli moemy dosta to 36-procentow. Sery biae powinny mie co najmniej 30% tuszczu, a te 60% w suchej masie. Na rynku pojawiy si bardzo wartociowe twaroki optymalne, w ktrych na 1 g biaka przypada 3 g tuszczu i minimalna ilo wglowodanw. Dla stosujcych ywienie optymalne s bardzo wartociowe i smaczne. Mleko w proszku tzw. pene" zawiera po 26% biaka i tuszczu, a wic 1:1, ale a 38% laktozy, czyli cukru mlecznego, ktry jest wglowodanem. Jeeli przygotowujemy mleko z proszku, trzeba ilo tuszczu uzupeni przez dodanie mietanki lub masa i mleka tego nie pi za wiele. Na trzecim miejscu trzeba wymieni miso. Najlepsze s podroby: serce, wtroba, mdek, nerki, a take krew. Minie, a wic misa chude, s mniej wartociowe, gdy zawieraj gwnie biako o do jednostronnym zastosowaniu w naszym organizmie i wymagaj duego dodatku tuszczu. Dlatego z punktu widzenia diety optymalnej lepszy jest tusty salceson ni chuda! szynka, schab karkowy ni rodkowy, boczek ni poldwica, eberka lub golonka ni chude miso z szynki czy opatki. Najlepsze jest miso wieprzowe, a to dlatego, e jego skad i chemiczny jest najbardziej zbliony do skadu ciaa ludzkiego.
*' Patrz odnonik na str. 11.

z wieprzowiny organizm czowieka moe wykorzysta stosunkowo duo skadnikw. Nieprzypadkowo w badaniach nad przeszczepami serca wanie serce wini okazao si najlepsze dla czowieka. W dalszej kolejnoci znajduje si miso innych zwierzt: woowe, cielce, baranie, drb i ryby. Im chudsze tym gorsze, tym mniej naley go zjada i wicej dokada do niego tuszczu. Miso jest rdem przede wszystkim biaka. Biaka nie naley i za duo, a jest to czstym bdem w stosowaniu diety, kiedy leszcze nie wytworzy si w nas apetyt na tuszcze i jemy go pokonujc pewne psychiczne opory. atwiej jest nam zje bez chleba plaster chudej szynki ni wypi yk tuszcz pozostay po usmaeniu jajecznicy. Co bdzie, jeli czowiek wprowadzi do swojego organizmu zbyt duo biaka? Szkody bd widoczne, gdy jego spoycie przekroczy 120-150 g na dob. Wtedy nadmiar biaka musi by przerobiony i wydalony. W skad biaka wchodzi azot. Wraz z wydalanym azotem organizm traci duo wodoru, ktry jest doskonaym paliwem. Na kady atom wydalanego azotu organizm musi wydali 3 atomy wodoru w amoniaku i 2 atomy wodoru w moczniku. A przy tym wtroba i nerki s obcione dodatkow prac. Spoycie biaka powinno wic by moliwie mae: zdrowemu czowiekowi na diecie optymalnej wystarcza 50 gramw na dob, pod warunkiem e jest to biako zwierzce. Jak ju zostao powiedziane poprzednio, w jedzeniu trzeba dostarczy organizmowi troch wglowodanw. Mao, ale s one potrzebne. Jeli nie wprowadzimy ich do organizmu z pokarmem, bdzie on musia sam je wytworzy, gwnie z biaka. Naraamy go wic na dodatkow, niepotrzebn prac. A zasada prawidowego ywienia wymaga, by odcia organizm od wszelkich zbdnych czynnoci. Z produktw wglowodanowych najlepsze s ziemniaki. Mona zjada dziennie 1 ziemniak redniej wielkoci do obiadu, smac go na tuszczu w postaci frytek lub rozetrze na puree z yeczk smalcu lub masa. rdem wglowodanw mog te by: mka dodawana do potraw w niewielkiej iloci, np. w zasmace, tarta buka uywana do panierowania kotletw, niektre niesodkie warzywa i owoce, chlebki i ciasta optymalne. Naley pamita, ze owoce i warzywa zawieraj bardzo mao wglowodanw. Aby wnie do organizmu 50 g wglowodanw, co w przyblieniu stanowi norm dzienn, trzeba zje ponad 3 kg cytryn, 2,6 kg ogrkw kiszonych, 2,3 kg szpinaku itd*'. Jeeli w diecie optymalnej nie zaleca si zjadania duych iloci warzyw i owocw, to nie dlatego, e wnosz one do organizmu duo wglowodanw, ale dlatego, e w ich skad wchodz gwnie: woda, cukry i bonnik oraz azotany, azotyny, rodki ochrony rolin. Woda jest tysice razy tasza i zdrowsza w czystej postaci, cukrw trzeba bardzo mao, a bonnika czowiek nie trawi.

3. Tuszcze zwierzce podstawowy produkt w ywieniu optymalnym

Tuszcze powinny by jedynym liczcym si rdem energii dla czowieka. Ale nie wszystkie tuszcze s jednakowo przydatne. Wan spraw jest ich kaloryczno. Lepsze s te, ktre po spaleniu daj wicej energii z tej samej jednostki wagowej. Tuszcze s wglowodorami", a wic zwizkami wgla i wodoru z maym dodatkiem tlenu. Najlepiej jest dla organizmu, aby w zjadanych tuszczach byo jak najwicej atomw wodoru i moliwie mao atomw wgla. Wiadomo bowiem, jakim paliwem jest wodr (napdza rakiety, a skutkiem jego spalania jest czysta woda), a jakim wgiel (napdza lokomotywy, a skutkiem jego spalania jest trujcy dwutlenek wgla). Organizm otrzymuje wic energi gwnie ze spalania wodoru. Wgiel jest mao znaczcym rdem energii. Porwnajmy: 1 g wodoru spalony z 8 g tlenu daje 34,3 kcal, alg wgla spalony z 2,6 g tlenu daje 7,87 kcal. Jest to wic rnica znaczna. Tuszcze zwierzce okrelane s jako tuszcze nasycone, bo s one nasycone" wodorem. Przy spalaniu tuszczw w organizmie
Patrz tabela 9 na str. 169.

prcz energii powstaje ciepo. Energia zuywana jest na wszelkie procesy yciowe i ruch, a ciepo pozwala utrzyma prawidow i ciepot ciaa. Energia powstaje gwnie z wodoru, a ciepo gwnie z wgla. Przy ochodzeniu ciaa organizm moe do atwo uzyska ciepo z energii, ale nie moe odzyska energii/ciepa. Spoywajc wic tuszcze zwierzce o duej zawartoci wodoru w razie potrzeby moemy przetwarza energi na ciepo. Spoywajc za tuszcze nienasycone, a wic gwnie rolinne, organizm ma mniejsze moliwoci manewru. Tak wic naley dobiera tuszcze w diecie, by nasz organizm otrzymywa z nich moliwie duo energii, zuywa jak najmniej pracy dla jej uzyskania i przy tym wytwarza jak najmniej zanieczyszcze. Przyjmujc powysze kryterium oceny, moemy stwierdzi, e najlepsze s dla czowieka tuszcze pochodzenia zwierzcego i to tuszcze twarde, spoywane w postaci naturalnych tkanek zwierzcych. Takie tuszcze maj nie tylko wysok warto kaloryczn, ale take najwysz warto biologiczn, gdy zawieraj take cae kompleksy enzymw, witamin i substancji mineralnych oraz wiele innych wanych biologicznie skadnikw potrzebnych do ich spalenia. Tylko tuszcze zwierzce maj w swoim skadzie wszystkie te substancje w optymalnych ilociach i proporcjach. Dzieje si tak dlatego, e tuszcze powstaj w organizmie zwierzcia za pomoc prawie tych samych enzymw, witamin i mineraw, za pomoc ktrych s spalane. Zjadajc je, uzyskujemy nie tylko energi i ciepo, ale wraz z nimi wszystkie te skadniki w optymalnych ilociach i proporcjach, ktre potrzebne s do otrzymania tej energii. Obrazowo mona to tak przedstawi: zjadajc sonin, zjadamy opa" i piec" do jego spalenia, zjadajc np. margaryn, zjadamy tylko opa" i to nie najlepszego gatunku, a piec" organizm musi zbudowa sam. Spalanie tuszczw zwierzcych staje si dziki temu bardzo atwe i mao kosztowne energetycznie. W tradycyjnym odywianiu te wanie tuszcze najbardziej podwyszaj poziom cholesterolu we krwi, dlatego, e s najlepsze, co zmniejsza zapotrzebowanie organizmu na energi, zatem ogranicza spalanie cukru, a nasila jego przetwarzanie na trj glicerydy, a nastpnie na cholesterol. Gdy organizm nie musi spala cukrw, majc inne, lepsze rdo energii (tuszcze zwierzce), to ich nie spala, a przetwarza na trj glicerydy i cholesterol. Nie jest prawd, e spoywajc tuszcz staniemy si otyli. Tuszcze nie bd si odkada w postaci otyoci bez udziau wglowodanw. Z samego tuszczu nigdy nie powstanie tuszcz w ciele czowieka. Nie ma w ogle takiej moliwoci, nie pozwalaj na to zasady przemiany materii. Tuszcze w ciele czowieka odkadaj si tylko wtedy, gdy s wytworzone z wglowodanw. Tuszcze spoywane w duych ilociach, ale zgodnie z zasadami diety optymalnej, nie tylko nie tucz, ale powoduj szybkie spalanie wasnych tuszczw zapasowych. Czowiek je bardzo tusto, a chudnie. Produktami zwierzcymi, w ktrych tuszcz stanowi przewaajcy skadnik, s: smalec wieprzowy, sonina, sado, podgardle wieprzowe i boczek, maso, j woowy i barani, smalec gsi. Naley pamita, e tuszcz jest take skadnikiem wielu innych produktw pochodzenia zwierzcego. Jest w jajkach, przetworach mlecznych, misie, podrobach. Najwysz warto biologiczn ma tuszcz zawarty w tkach jajek. Jest go w tku ponad 30%. Bardzo dobry jest te tuszcz ze szpiku kostnego. Cenny tuszcz zawieraj niemal wszystkie produkty mleczne, a wic maso, wysokotuszczowe sery i mietana. Drug grup tuszczw stanowi tuszcze pochodzenia rolinnego. W odrnieniu od tuszczw zwierzcych okrelane s jako tuszcze nienasycone", a to dlatego, e s nie nasycone"

wodorem. Im bardziej s nie nasycone" tym s gorsze. Z tuszczw rolinnych w ywieniu czowieka znajduje zastosowanie olej i margaryna. Olej uzyskuje si z nasion rnych rolin oleistych (np. rzepaku, sonecznika, orzechw arachidowych) oraz z oliwek (oliwa). Margaryn otrzymuje si z przerobu oleju przez wtoczenie do niego wodoru. Dziki temu margaryna staje si tuszczem twardym. Margaryna jest wic zawsze lepszym paliwem" ni olej, z ktrego zostaa wyprodukowana. Ale nie znaczy to, e jest ona paliwem" dobrym, ktry moe zastpi maso. Budowa tuszczw zawartych w oleju jest z punktu widzenia odywiania nieprawidowa i organizm ma due trudnoci z ich trawieniem, a zwaszcza z ich spaleniem. Maj wic znacznie mniejsz warto energetyczn. Przy wytwarzaniu z nich margaryny 50% atomw wtaczanego wodoru przycza si do olejw w pozycji waciwej dla tuszczw naturalnych, za drugie tyle przycza si w takiej pozycji, e nie mog by wykorzystane przez organizm i gromadz si w tuszczach zapasowych w ciele czowieka. Margaryna, mimo e jest tuszczem, nie moe by podawana dzieciom do lat 3, ani nie powinna by spoywana w pniejszym wieku. W organizmie czowieka tuszcze rolinne s utleniane, to znaczy w miejsce wiza podwjnych wchodzi tlen, czego skutkiem jest powstawanie tlenkw, nadtlenkw, ponadtlenkw, czyli wytwarzanie w organizmie wody utlenionej, ktra aktywnym tlenem zabija wszystko, co yje. Moe to powodowa w rnych tkankach uszkodzenia i stany zapalne. Czynnikiem chronicym przed tym jest gwnie witamina E, ale trzeba zjada jej bardzo duo na dob tyle, ile jest jej w 6 tkach lub w 15 dag masa. Czowiek, ktry spoywa nienasycone tuszcze rolinne, nigdy nie zjada rwnoczenie tylu tek i masa, aby mu tuszcze rolinne nie zaszkodziy, bo tko i maso uwaa zgodnie z zasadami oficjalnej diety, do ktrej si stosuje za szkodliwe, bdce gwnym rdem cholesterolu. Przy bilansowaniu tuszczw trzeba take pamita, e sporo tuszczu rolinnego zawieraj wszelkiego rodzaju orzechy (laskowe, woskie, arachidowe, pistacjowe itp.), migday, wirki kokosowe, nasiona sonecznika i maku. Prcz tuszczu zawieraj one te sporo wglowodanw ' i duo bonnika. Organizm potrzebuje bardzo mao niezbdnych" nienasyconych kwasw tuszczowych, ktre wedug obowizujcej dietetyki powinny by gwnymi tuszczami w ywieniu czowieka. Przy ywieniu optymalnym mona tych tuszczw nieco spoywa, ale niewiele, 1-2% oglnego spoycia tuszczw. Reszt powinny stanowi tuszcze nasycone, czyli zwierzce.
*} Patrz tabela 8 na str. 168.

4. Biako - to ycie
Biako to ycie. Jakie biako takie ycie. W ywieniu czowieka najwysz warto ma biako pochodzenia zwierzcego. Nie wszystkie biaka zwierzce maj tak sam warto dla czowieka. Najlepiej jest, jeli zjada si biako o najwikszej wartoci biologicznej, gdy mona go wtedy zje mniej ni biaka gorszego" i organizm mniej zuyje energii na jego przyswojenie, mniej przetworzy go na mocznik i mniej straci wodoru w wydalanym moczniku. Midzynarodowym wzorcem biaka o najwyszej wartoci biologicznej s biaka jajka kurzego. Wszystkie inne biaka s mniej lub bardziej, ale zawsze od niego gorsze. Dla czowieka ywicego si optymalnie jajka powinny by najwaniejszym produktem spoywczym. Mona zjada je w rnych postaciach i dowolnych ilociach. Przecitnie zjada si 3-5 jajek dziennie. S one podstawowym skadnikiem wikszoci potraw. Gotowanie jajek, smaenie, pieczenie zwiksza ich warto biologiczn. Nie powinno si zjada jajek na surowo, gdy biaka zawarte w surowym biaku jajka*^ wi si w trwae kompleksy z niektrymi witaminami, ktrych organizm nie moe wwczas przyswoi. Jeli jajka zjadane bd z ma iloci wglowodanw i z odpowiedni iloci tuszczu, nie bd miay ani waciwoci miadycorodnych, ani nie powstanie z nich w organizmie cholesterol. rdem szczeglnie wartociowego biaka s podroby. Warto biologiczna podrobw i wdlin podrobowych jest znacznie wysza od wartoci poldwicy, schabu czy chudej szynki. Szczeglnie wartociowe s wszelkie salcesony: woski, czarny, ozorkowy, a take kiszki: pasztetowa, podgardlana, wtrobiana, kaszanka. Dla ludzi odywiajcych si optymalnie te wdliny s najbardziej wartociowe i rzecz znamienna najbardziej im smakuj. Kaszanka zawiera 10 do 12% wglowodanw, a ponadto bardzo wartociowe biaka pochodzce z krwi oraz tuszcze. Najlepiej spoywa j na gorco, z du iloci tuszczu, odsmaon na stopionej soninie lub boczku.
*' Patrz odnonik.

Bardzo wane w ywieniu czowieka s chrzstki, tkanka . czna, skrki wieprzowe. Gdyby w przecitnej diecie wspczesnego czowieka byo dostatecznie duo skadnikw wycigowych z koci, chrzstek, bon, cigien, tkanki cznej, a wic ych elementw w misie, ktre konsekwentnie odrzucane s przy jego obrbce jako niejadalne, nie byoby chorb zwyrodnieniowych staww i krgosupa czy osteoporozy. Sery, wszystkie ich rodzaje i gatunki, oraz inne produkty mleczne, zwaszcza mietana, zawieraj rwnie biako o wysokiej wartoci odywczej. Powinny by obok jajek gwnym rdem biaka dla czowieka. Mleko zawiera dwa bardzo wartociowe skadniki: wartociowe biako i bardzo wartociowy tuszcz, ale zawiera take cukier mleczny, tzw. laktoz, wystpujc w niekorzystnej proporcji do skadnikw pozostaych, tote nie powinno by spoywane w wikszej iloci. Ci, ktrzy bardzo lubi mleko, mog go troch wypija, ale nie wicej ni szklank dziennie i dodawa do niego mietank lub maso. W mleku kupujemy 90% wody. Naley raczej kupowa skoncentrowane produkty mleczne, ktre zawieraj duo biaka i tuszczu, a moliwie mao cukru i wody. Naley do nich wysokoprocentowa, maksymalnie zagszczona mietana, a przede wszystkim sery: biae, te, topione, pleniowe, z mleka krowiego, koziego i owczego. Ale wszystkie one s za chude, wymagaj wic dodatku tuszczu (mietany lub masa) albo te przetworzenia na rne potrawy z dodatkiem jajek, masa lub innego tuszczu zwierzcego. Wbrew utartym pogldom biako misa nie jest biakiem najwartociowszym. Wymieniam je wic na ostatnim miejscu, rozumiejc przez miso" minie zwierzt rzenych. Nie nadaje si ono do budowy i przebudowy wtroby, nerek, mzgu, chrzstek, staww, tkanki cznej, naczy krwiononych. Wprawdzie czowiek ma duo mini, ale biaka w miniach wymieniaj si powoli, wic zapotrzebowanie na biako suce do ich budowy i odbudowy jest niewielkie. Trzeba 180 dni, by wymienia si poowa biaek mini, a tylko 10 dni, by wymienia si poowa biaek wtroby. Z mis najlepsze z punktu widzenia wartoci odywczych jest i to, ktrego skad chemiczny jest najbardziej zbliony do skadu; ciaa ludzkiego. Zgodnie z tym najlepsze dla czowieka jest miso wieprzowe. Miso nie powinno by zjadane surowe (np. jako tatar), lecz przed spoyciem maksymalnie przetworzone. Obrbka kulinarna, a wic rozdrabnianie, mielenie, pieczenie, smaenie, gotowanie itd. to w pewnym sensie trawienie" poza organizmem. Nie jest rozsdne zmuszanie przewodu pokarmowego do wykonywania czynnoci, ktre z powodzeniem mog by wykonane poza nim. Oszczdzi on wtedy energi zuywan na trawienie i lepiej przyswoi skadniki odywcze zawarte w pokarmie. Nie naley te je misa zbyt wieego. Przed spoyciem powinno by dojrzae i nadtrawione. Mona je przechowywa przez krtki okres w mleku lub zaprawie octowej, mona je zapeklowa albo przetrzyma w zaprawie z jarzyn lub przypraw. Miso drobiowe ma nisz warto odywcz ni wieprzowina, woowina czy baranina. Szczeglnie niska jest warto misa brojlerw. Spoycie ryb w Polsce jest niewielkie. Ryby przestay by tanim rdem biaka. Skad misa ryb odbiega znacznie od skadu ciaa ludzkiego, a wic i jego przydatno w ywieniu jest maa. Nawet bardzo tuste ryby: oso, led, po, karp czy wgorz, maj mniej tuszczu ni baranina czy wieprzowina. Ryby jako produkt spoywczy zawieraj duo odpadw i duo wody. Podobn ilo biaka i tuszczu moemy kupi znacznie taniej w innych produktach.

5. Wglowodany tak, ale ile?

Wglowodany s to zwizki chemiczne zawierajce jedn trzeci wgla i dwie trzecie wody. W technice paliwo o takim skadzie nie nadaje si nawet do parowozu. 1 g wodoru daje po spaleniu 34,3 kcal, 1 g wgla 7,87 kcal, alg wglowodanu (glukozy) 3,73 kcal. Niska warto kaloryczna wglowodanw jest wic oczywista.

Nie jedzc wglowodanw wcale, czowiek moe wytworzy potrzebn ich ilo z glicerolu i biaka. Aby organizmu nie zmusza do tego, lepiej jest dostarcza mu niewielk ilo wglowodanw w poywieniu. W jakich produktach mona te wglowodany dostarcza? Mog to by produkty zboowe, warzywa, owoce i inne zawierajce wglowodany . Jest to w zasadzie dowolne. Liczy si natomiast ilo wglowodanw, ktrej na dob nie naley przekracza. Dla czowieka dorosego

najkorzystniejsz iloci wglowodanw na dob jest 50 g, a cilej 0,8 g na kilogram nalenej wagi ciaa. Jeli bd to wglowodany zoone, tzn. skrobia, granic dopuszczaln jest 100 g na dob, a spoywanie ich powyej 150 g na dob staje si szkodliwe dla zdrowia. Naley pamita, e wglowodany stanowi w produktach wglowodanowych tylko pewien procent. Na przykad: chleb zawiera ich okoo 53%, a ziemniaki 15%, dlatego, aby wprowadzi do organizmu 50 g wglowodanw dziennie, mona zje okoo 10 dag chleba lub 30 dag ziemniakw, pod warunkiem e w cigu dnia nie bdziemy ju je wicej adnych produktw wglowodanowych. Podobnie jak biaka i tuszcze, tak i wglowodany, jako poywienie czowieka, mog by lepsze lub gorsze. Lepsze s te zawarte w produktach zboowych i niesodkich warzywach ni te z cukru buraczanego, sodkich owocw i miodu. Wglowodany ze skrobi wchaniaj si wolniej z przewodu pokarmowego, dziki czemu nie powoduj nagych, a przez to szkodliwych waha poziomu glukozy we krwi. Ponadto ich warto kaloryczna jest nieco wysza: 1 g skrobi daje po spaleniu w organizmie ludzkim 4,12 kcal, 1 g cukru buraczanego 3,91 kcal, alg cukru z owocw (fruktozy) 3,73 kcal. U kogo, kto spoywa duo wglowodanw, organizm musi w 50-90% przeksztaca je w tuszcze. Po co zmusza organizm do zamiany wglowodanw na tuszcze? Przecie proces ten wymaga duego zuycia biaka, witamin, soli mineralnych i energii oraz budowy caych zestaww niezbdnych enzymw. Dlatego
*' Patrz tabele 5, 6 i 7 na str. 164 167.

znacznie lepiej i mdrzej jest spoywa tuszcze gotowe. Z tuszczw wglowodany powstawa nie mog. Z wglowodanw tuszcze powstaj szybko.

6. Chleba naszego powszedniego...

Czy stosujc diet optymaln naley cakowicie zrezygnowa z chleba? Czy moliwe jest oby si bez niego? Takie pytania czsto stawiaj pacjenci podejmujcy diet optymaln. Trzeba odpowiedzie na nie stanowczo tak! Chleb jest produktem wglowodanowym, a tych w diecie jemy bardzo niewiele. Dieta optymalna nie uwzgldnia chleba ani innego pieczywa powszechnie sprzedawanego w sklepach, a w kadym razie w takiej iloci i w takim zastosowaniu, jak to si powszechnie dzieje. Istnieje porzekado: bez chleba y si nie da". Wic nierzadko zdarza si, e w 4-osobowej rodzinie zjada si dziennie kilogramowy bochenek chleba. Chleb je si do wszystkich posikw i do wszystkiego: ze smarowaniem sodkim (miodem, demem), tustym (maso, smalec), do mleka, do wdlin, do jajek, nawet do zup i barszczw, kaszanki, do potraw z jarzynami, z kasz itp. Jest naszym chlebem powszednim" i wydaje si niemoliwe obycie si bez niego. Tymczasem bez chleba nie tylko da si y", ale yje si znacznie lepiej, zdrowiej i duej. Pieczywo wystpuje w diecie optymalnej w minimalnych ilociach, np. w postaci buki tartej uywanej do panierowania kotletw i wysypywania form do pieczenia. Kromka buki pokrojona w drobn kostk i usmaona w gbokim male na zoty kolor moe by dodatkiem do zup (ale tylko par kostek). Mona te cienki plasterek buki (np. krojc kajzerk w cienkie poprzeczne kromki) usmay na male, potem patelni odstawi i troch odczeka, a kromki wcign cae stopione maso. Jedna taka kromka do niadania raz na jaki czas jest do przyjcia jako skadnik wglowodanowy. Jeli kto w aden sposb, zwaszcza w okresie pocztkowym, nie moe oby si bez chleba, moe sobie sam upiec chlebek ..optymalny". Ksika kucharska"* podaje a 13 przepisw na rnego rodzaju chlebki. W rozdziale VII podane s 3 przepisy na podstawowe chlebki optymalne. Chlebki optymalne s smaczne, mikkie, daj si przechowywa w lodwce owinite w papier niadaniowy i serwetk. Robi si je stosunkowo szybko, zwaszcza gdy ubijamy ciasto i pian mikserem. 10 dag chleba biszkoptowego (2 cienkie kromki) wnosi do organizmu 10 g wglowodanw i daje 390 kcal energii. Dla porwnania: 10 dag chleba naczowskiego wnosi 52 g wglowodanw i daje tylko 250 kcal. Rol chleba mog te z powodzeniem spenia placki serowe. S atwe do wykonania i trwae. Uoone na talerzu lub tacce, okryte foli i przechowywane w lodwce zachowuj trwao tydzie. Waciwie zawsze powinny by w domu. Gdy koczy si jedna partia, smaymy nastpn. Bardzo smaczne s wiee, zaraz po usmaeniu, ale dobre s te i na zimno, tylko tyle, e staj si sztywne. Mona je je z rnymi dodatkami, jak kade pieczywo, mona robi z nich drugie niadania,

kanapki na podr itp. Zapamitajmy wic: chleba ani adnego innego pieczywa sprzedawanego w sklepach nie jemy!

7. Zupy w diecie optymalnej

Wydaje si pozornie, e zupy nie bd odpowiaday wymogom diety optymalnej, gdy przyzwyczajeni jestemy, e niezbdnym skadnikiem wikszoci zup s ziemniaki i warzywa, a tych dieta pozwala je tylko niewiele. Tymczasem zupy stanowi istotny element ywienia optymalnego. Mog one wnosi do organizmu bardzo duo wartociowego tuszczu. Ale s to zupy nieco inne ni zazwyczaj gotowane. Przede wszystkim podstaw wszystkich naszych zup jest wywar z misa lub koci. Mwilimy ju o tym, e niezwykle cenny w odywianiu jest tuszcz zawarty w szpiku kostnym. Plasuje si on tu za tuszczem zawartym w tku. I na dodatek jest bardzo tani.
Patrz odnonik na str. 25.

Wywar przygotowany wedug przepisu podanego na str. 145 ma okoo 9 g tuszczu na 1 g biaka. Jest nie tylko doskonaym produktem spoywczym dla nas, ale take wprost idealn poywk dla bakterii, a wic szybko si psuje. Zwykle gotujemy wiksz jego ilo, tote rozlewamy go do wyparzonych soikw, szczelnie zakrcamy i przechowujemy w lodwce. Po otwarciu soika ca jego zawarto naley od razu zuy. Jedna porcja zupy na osob powinna wynosi okoo 200 ml, tj. niepen szklank. Wielko soikw naley wic dostosowa do wielkoci rodziny. Na 4-5 osb rozlewa wywar do soikw litrowych, dla 2 osb do plitrowych. Wywar mona rwnie zamraa w specjalnych pojemnikach lub woreczkach foliowych. Na bazie takiego wywaru mona szybko i atwo przygotowywa rnorodne zupy, barszcze, buliony i rosoy. Na przykad: do litra wywaru wystarczy doda 2 yki przecieru pomidorowego, 3 yki masa (6 dag), 1,3 szklanki mietany (30 dag) oraz przyprawy: czosnek, listek laurowy, cebul, yeczk vegety, sl i pieprz. Po zagotowaniu uzyskujemy zup pomidorow. Jeeli do litra wywaru dodamy 50 dag posiekanego i uduszonego na male (3 dag) szczawiu i 2 szklanki mietany (50 dag), uzyskujemy zup szczawiow, ktr jemy z jajkami ugotowanymi na twardo i pokrojonymi w semki. Jeli do litra wywaru dodamy cebul (10 dag) i seler (50 dag), ktre po posiekaniu ugotujemy na mikko w czci wywaru, a nastpnie przetrzemy lub zmiksujemy i podprawimy 8 tkami, uzyskamy zup-krem selerow. Dodanie do litra wywaru 50 dag zielonego groszku, 2 yek masa (5 dag), szklanki mietany i 6 tek daje nam zup z zielonego groszku^. Jako dodatki do zup su: jajka na twardo, placki serowe pokrajane w paski jak kluseczki, grzanki z pokrojonego w kostk chleba biszkoptowego, lane kluski.
*' W Ksice kucharskiej" jest az 60 przepisw na rnego rodzaju zupy. Wikszo z nich oparta jest na tustych wywarach z koci lub misa, a inne na mietanie lub tkach.

Okazuje si wic, e zupa niekoniecznie musi by z ziemniakami ani te gsta od marchwi, pietruszki czy burakw. I wcale nie trzeba zjada jej cay, wypeniony po brzegi talerz. Zupy wykonane wedug przepisw zamieszczonych w Ksire kucharskiej" s bardzo smaczne (wszystkie zostay przez moj on wykonane i wyprbowane) i bardzo poywne.

8. Rzeczywista warto odywcza owocw i warzyw

Nastpnym problemem przy przechodzeniu na diet optymaln, budzcym najwicej kontrowersji, jest drastyczne ograniczenie w diecie owocw i warzyw. Znamienne jest, e o ile wyczenie z diety sodyczy, a nawet produktw zboowych, przyjmowane jest z pewnym zrozumieniem, to ograniczenie spoycia owocw i warzyw budzi najwiksze protesty. Jak to? Przecie to samo zdrowie! Tak wszyscy nas przekonuj. A witaminy? Przecie owoce i warzywa s ich podstawowym rdem! Takie pytania i stwierdzenia nie mog dziwi. Od dziecka bowiem przekonuje si nas i poucza, e s one rdem witamin, ktrego nie da si adnym innym zastpi. Ale to nie jest prawda. W rzeczywistoci witaminy, sole mineralne i inne skadniki wystpuj w nich w ilociach ladowych, tak maych, e nie mog mie wikszego znaczenia w ywieniu czowieka. Czym w istocie s owoce i warzywa? 75 do 90% stanowi w nich woda, troch zawieraj wglowodanw (im sodsze tym wicej) i bonnik.

Woda? O ile tasza jest ta w postaci czystej. Zawsze moemy si jej napi. Wglowodany? Potrzebujemy ich bardzo mao. Najlepiej speniaj sw funkcj w organizmie wglowodany zawarte w skrobi, a wic w m.in. w niesodkich warzywach: ziemniakach czy fasoli szparagowej. Natomiast o wiele gorsze s te zawarte w sodkich owocach. Cukier zawarty w winogronach, cytrusach, jabkach, gruszkach itp., a take w miodzie nazywany jest fruktoz. Dlaczego w zasadzie nie powinien by spoywany? Wglowodany zawarte w skrobi s wolno trawione i w postaci glukozy wolno przekazywane do krwi, zwaszcza w obecnoci tuszczw. Przy ich wchanianiu w jelitach istnieje mechanizm ograniczajcy szybko przekazywania glukozy do krwi. Dziki temu nie ma duego wzrostu glukozy we krwi tu po posiku i nagego jej spadku midzy posikami. Przy przechodzeniu fruktozy do krwi takiego mechanizmu nie ma. Cukier z owocw wchania si szybko i atwo. Tote spoycie fruktozy powoduje szybki wzrost poziomu cukru we krwi, a to z kolei powoduje szybkie wydzielanie przez trzustk duej iloci insuliny. Wydziela si jej zawsze wicej ni jest potrzebne, co z kolei powoduje niedobr cukru we krwi (tzw. hipoglikemi), a to ju jest szkodliwe, a nawet moe by grone dla zdrowia. Trzeba przy tym pamita, e owoce i warzywa zawieraj bardzo mao wglowodanw. Aby wnie do organizmu 50 g wglowodanw, trzeba zje np. okoo 3 kg cytryn, 2,6 kg ogrkw kiszonych, 2,3 kg szpinaku. Jak wic ogromn mas! Bonnik? Jest to wkno niestrawne dla czowieka. Bonnik trawi tylko zwierzta trawoerne, przeuwajce, jedzce siano i som, ale one maj specjalnie przystosowany do tego odek i cay system pokarmowy. Czowiek nie! Czowiek tak jak go zjada, tak wydala. Co z tego ma? Duo kau i osabienie ustroju. Ponadto wglowodany z owocw s drogie. Znacznie tasze i lepsze s wglowodany z ziemniakw i produktw zboowych. Wiedzc, e owoce i warzywa to gwnie woda i bonnik, nie naley wic kupowa drogich nowalijek i bardzo drogich owocw importowanych czy konserw owocowych, np. ananasw, brzoskwi czy mandarynek w puszkach, ktre s przewanie jeszcze dosadzane cukrem. Czowiekowi si wmawia, e powinien jada duo warzyw 1 i owocw. A tymczasem dowiadczenie uczy, e im wicej ich zjada, tym jest sabszy, tym czciej choruje. Moi pacjenci podejmujcy leczenie diet optymaln bardzo czsto wywodz si z grupy jaroszw. Czsto ywili si przez dugi czas prawie wycznie owocami i warzywami, bo jak twierdzili chcieli zeszczuple, chcieli by silni i zdrowi. I mimo dugotrwaego stosowania takiego ywienia trafiali do mnie otyli i chorzy, cholesterolem czsto ponad 400 mg%. Taka jest prawda. A po dwch tygodniach ywienia w oparciu o wyklty" z diety tuszcz stracili 3, 4, a nawet i 6 kilogramw nadwagi, zaczynali sprawniej si porusza, a dolegliwoci ustpoway w szybkim tempie. Wspczeni ludzie w wielu krajach nawet bardzo bogatych, np. w Stanach Zjednoczonych, spoywaj duo warzyw, sokw, owocw i sztucznie produkowanych witamin, a bardzo czsto s utyli, choruj masowo na choroby cywilizacyjne i inne. Ludzie, ktrzy zaczynaj si odywia w sposb optymalny, szybko staj ^l szczupli i nie choruj. To jest sprawdzony fakt. Wszystkie witaminy odkryto wanie dlatego, e wrd ludzi odywiajcych si gwnie pokarmem rolinnym wystpoway objawy niedoboru pewnych witamin. Okazuje si, e produkty zalecane w diecie optymalnej (tka, maso, wtroba) zawieraj wystarczajc dla czowieka ilo witamin, w tym rwnie witaminy C, przypisanej wycznie do owocw i warzyw. W produktach zwierzcych wystpuj one w postaci bardzo atwo przyswajalnej przez organizm. Badania wykazay, e miso i ryby podane w wystarczajcej iloci lecz szkorbut spowodowany li rakiem witaminy C. Porcja wtrbki raz na tydzie lub 10 dni zaopatruje nas lepiej w cay kompleks witamin ni kilogramy warzyw i owocw. I nie trzeba wtedy yka witamin w tabletkach przepisywanych nam przez lekarzy przy kadej okazji, rutynowo. Wiele osb ma ogrdki i dziaki warzywno-owocowe i trudno im pogodzi si z myl, e miayby zaprzesta ich uprawy. Po przejciu na diet optymaln udzia w ywieniu plonw z ogrdka znacznie si zmniejszy, ale to nie znaczy, e w ogle nie wolno ich spoywa, a dziak lub ogrdek naley zasia traw. Ich wykorzystanie w ywieniu optymalnym wcale nie jest takie mae. Moemy uprawia w ogrodzie wszystkie niemal warzywa i ziemniaki, a z owocw najlepiej owoce jagodowe: truskawki, maliny, poziomki, porzeczki, jeyn bezkolcow itp. Dobrze te zasadzi soneczniki. Z drzew najlepiej sadzi leszczyn lub orzechy woskie.

Z plonw ogrdkowych mona, a nawet naley przygotowa sobie na zim troch przetworw. Przede wszystkim mog to by kiszonki: ogrki i kapusta kiszone w soikach. Z przetworw owocowych najmniej pracochonne jest przygotowanie pulpy owocowej (najlepiej z owocw jagodowych) lub warzywnej (np. z pomidorw). Robi si j bardzo prosto: owoce trzeba rozgotowa na zup" i wrzce rozla do czystych, wyparzonych soikw, napeniajc je po brzegi. Pokrywk soika przetrze od rodka spirytusem i mocno zakrci. W zimie pulp zalewa si wod, zagotowuje, odstawia do wystudzenia i odlewa. Mas owocow wyrzuca si, a kompot po odpowiednim rozcieczeniu pije np. po obiedzie. Ale nie trzeba go sodzi! Mona te z pulpy przygotowa marmolad owocow wedug przepisu podanego na str. 137. yeczk takiej marmolady mona pooy na omlet albo posmarowa ni placek serowy. Mona uywa jej te do dekoracji deserw, np. bitej mietanki. W ten sposb mona konserwowa rne owoce, a take pomidory. Jest to sposb najmniej pracochonny, pozwala przetwarza warzywa i owoce stopniowo, w miar ich dojrzewania. Wszystkie przetwory naley robi bez cukru, a wic ich trwao po otwarciu soika jest zmniejszona. Lepiej wic nakada je do maych soikw, pamitajc, e po ich otwarciu trzeba zuy je stosunkowo szybko, a jemy owocw niewiele. A wic przetwory warzywne i owocowe robi mona, a nawet trzeba, ale ich ilo powinna by ograniczona do faktycznych, zgodnych z diet potrzeb. Mona zrobi po kilka soikw kadego rodzaju przetworu (zalenie od wielkoci rodziny), ale nie robi ich w dziesitki, bo tyle z pewnoci nie zjemy. Jeli dysponujemy zamraark, troch owocw (malin, truskawek, poziomek) i warzyw (fasolki szparagowej, zielonego groszku) mona zamrozi w torebkach foliowych. Po wyjciu i powolnym rozmroeniu maj wszystkie cechy owocw wieych. Owoce jagodowe mona uywa (po kilka sztuk) do dekoracji tustych deserw, np. kremw, musw, bitej mietanki itp. Mona te zrobi z dziakowych owocw par butelek owocowego wytrawnego wina, ktre przyda si przy okazji rnych spotka towarzyskich. Przepis na samodzielne wykonanie wina znajduje si na kocu ksiki.

9. Picie i napoje
Przy stosowaniu diety optymalnej nie ogranicza si iloci spoywanych napojw, byle nie byy one sodkie. A wic pi mona tyle, ile si chce i wtedy, kiedy si chce. Mona pi herbat, kaw naturaln i zboow, ale bez cukru, wod z niesodzonym sokiem owocowym (2-3 yki soku na szklank wody), wszystkie wody mineralne i stoowe. Natomiast wykluczone s z diety wszystkie sodzone napoje sprzedawane w handlu. Zastanwmy si, czym jest ten owocowy napj, do ktrego kupowania namawiaj nas reklamy telewizyjne i radiowe. To woda, ktr producent uzyskuje z odwiertu bezpatnie lub ponoszc minimalne koszty, z dodatkiem cukru i odrobiny substancji naturalnych lub sztucznych, ktre maj nada napojowi efektowny kolor, smak i zapach. Ile ten dodatek kosztuje przy masowej produkcji w przeliczeniu na jedn butelk? Trudno poda cile, bo aden producent tego nie ujawni, ale na logik jest to koszt mikroskopijnie may. aden skadnik tego napoju nie ma wartoci odywczych, a niekiedy jest wrcz szkodliwy. Za 1,5-litrow butelk takiego napoju pacimy w przyblieniu od 2 do 3,5 zotego. Nietrudno wyobrazi sobie, lak monstrualne zyski osigaj producenci. Nic dziwnego, e sta ich na kosztown reklam, na fundowanie rnych nagrd i wycieczek w teleturniejach, ktre promuj ich produkcj. Mleko mona spoywa w ograniczonych ilociach. Kupowane w sklepie zawiera bardzo mao tuszczu, nie wicej ni 3,2%, mniej wicej tyle samo biaka i przecitnie 4,7 % cukru mlecznego, tzw. laktozy. Tote jeli bardzo lubimy mleko, trzeba je miesza p na p ze sodk 30-procentow mietank i mimo to nie pi go za wiele. A najlepiej napi si albo wody, albo sodkiej mietanki, ale nie mona traktowa jej jako napoju gaszcego pragnienie, bo wnosi ona do organizmu du ilo tuszczu 15 g na 1 g biaka. Moe by wic traktowana jako wysoko tuszczowa, sycca potrawa. Jeli pijemy kaw lub kakao z mlekiem w adnym razie nie sodzimy ich, a mleko dotuszczamy" mietank. Wskazane jest te dodawanie do nich mietanki ubitej na krem. Od czasu do czasu mona wypi szklank piwa, kieliszek koniaku lub wdki. Nie jest to

przestpstwem wobec diety. Alkohol wchodzi w skad bon komrkowych w ciele czowieka i organizm musi go wytwarza z innych produktw. Ale potrzebne iloci alkoholu s bardzo niewielkie. Mona wic wypija do 20 g alkoholu na dob, a nie 250 g w czasie jednego posiku. Najlepiej napi si kieliszek alkoholu po posiku, wieczorem, po zachodzie soca. Rozszerza naczynia, lekko relaksuje. Moemy te od czasu do czasu wypi kieliszek wytrawnego wina. Wina owocowe znajdujce si w handlu s przewanie sodkie, a gronowe, wytrawne, s drogie. Wino nie ma istotnych walorw odywczych, ale spotkania towarzyskie i uroczystoci rodzinne wymagaj czasem nakazanego tradycj kieliszka jakiego alkoholu. Lepiej niech bdzie to wytrawne wino ni sodki likier. Wino mona zrobi samemu, zwaszcza gdy mamy owoce z wasnego ogrodu lub dziaki. Najlepsze s porzeczki, ale mona te doda do nich inne owoce: maliny, jeyny, winie, czarny bez. Przed przystpieniem do nastawiania wina trzeba mie szklany balon, dopasowany do niego korek z fermentk, opakowanie winnych drody (mona je dosta w sklepach spoywczych), 2 kg cukru, no i owoce. Sposb wykonania podany jest na str. 146. Przy ywieniu optymalnym nie mona wpa w alkoholizm, bo z czasem napoje alkoholowe przestaj nam smakowa. Przyczyn nadmiernego picia alkoholu jest okrelony, zy rodzaj diety. Najczciej alkoholikami zostaj ludzie na diecie rolinnej, najbiedniejsi, umysowo niesprawni. ywienie optymalne jest leczeniem przyczynowym take w chorobie alkoholowej. Organizm czowieka odywiajcego si w sposb najlepszy nie toleruje alkoholu w wikszych dawkach. Poza tym wwczas czowiek ma zdrowy rozum, jest zadowolony z ycia, nie trapi go strachy i lki, ma du odporno psychiczn, umie bez alkoholu rozwizywa swoje problemy yciowe, nie musi topi w alkoholu trosk i kopotw dnia powszedniego ani poprawia sobie w ten sposb nastroju. Ma te waciw odporno psychiczn i umysow, by oprze si namowom do picia i uniezaleni od presji i opinii otoczenia.

10. Sodzi? Nie sodzi?

ywienie optymalne wyklucza spoywanie produktw i napojw sodzonych. Wikszo ludzi nie odczuwa wielkiego dyskomfortu smakowego po usuniciu z diety cukru i produktw sodkich. A po paru tygodniach pokarmy sodkie zaczynaj odczuwa lako niesmaczne. Jeli przyzwyczaimy si np. pi herbat bez cukru, to gdy sprbujemy sodkiej, okae si nie do wypicia. Ale s te i tacy, ktrym w pierwszym okresie po przejciu na diet trudno jest oby si bez cukru do herbaty czy kawy. Ci czsto sigaj po zastpcze rodki sodzce, tzw. sodziki. S to substancje dla czowieka szkodliwe! Nie naley ich uywa! Jeli kto koniecznie musi posodzi kaw czy herbat, to ju lepiej niech posodzi j, wsypujc do szklanki p yeczki cukru, ktr uwzgldni w dobowej iloci wglowodanw, a nie uywa sztucznych sodzikw. Sodziki nosz nazw chemiczn aspartam. Skada si on z trzech trujcych zwizkw chemicznych. S to: kwas asparginowy, metanol i fenyloalanina. U osb stosujcych sodziki i spoywajcych inne produkty, do ktrych s one dodawane, zaobserwowano wiele szkodliwych objaww i dolegliwoci oraz czstsze ni przecitnie zachorowania na grone choroby, takie jak: nowotwory mzgu, stwardnienie rozsiane, epilepsja, choroby Parkinsona i Alzheimera, zaniki pamici, cukrzyca. Przy spoywaniu duych iloci produktw zawierajcych aspartam dawka trucizny kumuluje si i nawet moe by grona dla ycia. A jest on dodawany do wielu produktw: do jogurtw, rozpuszczalnej kawy i herbaty, niektrych lekw i napojw mlecznych, multiwitamin, galaretek owocowych, gumy do ucia (take tej bez cukru), mitowych odwieaczy oddechu. Dodawany jest te do patkw niadaniowych, cukierkw, sokw owocowych, wyrobw piekarniczych, polew i lukrw w proszku. O szkodliwoci aspartamu napisano wiele, a jednak nadal jest on stosowany w produkcji artykuw spoywczych. Producenci aspartamu zarabiaj duo i nieatwo zrezygnuj ze swoich zyskw. Co ich obchodzi zdrowie ludzi? Polemizuj z ustaleniami nauki i wygrywaj. Obecnie nietrudno udowodni wszystko, co jest korzystne dla producentw. Zagroenie aspartamem dla osb stosujcych ywienie optymalne jest niewielkie, bowiem na og nie uywaj go, bo nie lubi rzeczy sodkich, a niewielk jego ilo atwiej usuwaj z organizmu, s bowiem bardziej odporni na wszelkie trucizny chemiczne ni ludzie stosujcy inne modele

ywienia. Rwnie produktw, do ktrych aspartam jest uywany, spoywaj niewiele. Powinni si jednak ich wystrzega. Trzeba by zupenie bez wyobrani, eby mniema, e substancje chemiczne sztucznie wytworzone przez czowieka i dodawane w mniejszych lub wikszych ilociach do naturalnych produktw ywnociowych, aby sztucznie zwikszy ich trwao, uatrakcyjni smak, zapach, kolor itp., nie szkodz czowiekowi, mimo e zostay dopuszczone do uytku przez rne uczone" instytuty. Nawet witaminy wytworzone sztucznie lub wyekstrahowane z produktw naturalnych, jeli przyjmowane s w ilociach nie dostosowanych do rzeczywistych potrzeb organizmu, szkodz. Na przykad witamina C moe szkodzi na wiele sposobw, w tym moe przyspiesza postpy miadycy. A jake czsto lekarze zapisuj nam witaminy bez wikszego zastanowienia, przy kadym niemal zazibieniu, osabieniu czy zym samopoczuciu. I wtedy mog one zrobi wicej zego ni dobrego. Przy ywieniu optymalnym nie spoywa si adnych sztucznych dodatkw i nie naley na wasn rk ich stosowa. A wic na pytanie: czy sodzi napoje czy nie? odpowiadam: nie sodzi!! A zwaszcza nie sodzi aspartamem ani adnym innym sztucznym sodzikiem, w tym sacharyn.

11. Zestawienie produktw pod ktem ich przydatnoci w diecie optymalnej

Podsumowujc informacje zawarte w tym rozdziale, spoywane produkty mona z punktu widzenia ywienia optymalnego podzieli na trzy grupy: zalecane, dopuszczone do spoycia w niezbyt wielkich ilociach i w zasadzie niejadalne dla nas. Produkty zalecane to: 1) tuszcze zwierzce smalec, sonina, boczek, sado, szpik kostny, maso, smalec gsi; 2) jajka kurze; 3) wszystkie rodzaje serw im tustsze tym lepsze; 4) mietana im wicej zawiera tuszczu tym lepsza; 5) kade miso, najlepiej wieprzowe, tuste; 6) podroby; 7) galarety podrobowe i misne; 8) tuste wywary i rosoy; 9) wszystkie wdliny, byle niezbyt chude, najlepiej podrobowe (salcesony, pasztetowe, pasztety, kaszanka); 10) drb, najlepiej tusty, tuczone gsi i kurczaki; 11)ryby tuste smaone na smalcu i konserwy rybne w oleju. Produkty dopuszczone do spoycia, jednak w niewielkich ilociach, gdy s mniej wartociowe ni wymienione wyej, to: 1) tuszcze rolinne margaryna, oliwa, olej sonecznikowy; 2) mleko jak najtustsze lub wymieszane p na p z 30procentow sodk mietank; 3) warzywa o moliwie maej zawartoci wglowodanw przyrzdzane z dodatkiem tuszczu (fasolka szparagowa polana masem, pieczarki duszone w male); 4) ziemniaki (1 ziemniak redniej wielkoci na osob dziennie z tuszczem lub w postaci frytek); 5) owoce jagodowe mao sodkie (porzeczki, maliny, jeyny, agrest, poziomki, truskawki) najlepiej spoywane z bit mietank lub jako skadnik tustych deserw; 6) orzechy, migday, wirki kokosowe, ziarno sonecznika; 7) kawa, herbata, majonez, wszelkie przyprawy i dodatki smakowe, byle niesodkie i nie zawierajce w swoim skadzie mki zboowej i ziemniaczanej. Produkty niejadalne dla nas to: 1) cukier i wszelkie sodycze; 2) mid; 3) przetwory owocowe sodzone: demy, kompoty, powida; 4) ry i kasze;

5) chleb i wszelkie inne pieczywo; 6) wszelkie potrawy mczne: ciasta, kluski, placki przyrzdzane w sposb tradycyjny, przyrzdzane zgodnie z przepisami optymalnymi s dopuszczalne w diecie; 7) warzywa i owoce poza wymienionymi w poprzednim ze stawieniu, im sodsze tym gorsze; 8) mka ziemniaczana i zboowa (poza wyjtkami, gdy stosowana jest w niewielkich ilociach w przepisach optymalnych), a take budynie, kisiele i inne koncentraty spoywcze z mk; 9) ziarno grochu i fasoli; 10) wszelkie pyny i napoje sodzone, nawet lekko, w tym mleko beztuszczowe, odcigane; 11) wszelkie produkty pochodzenia rolinnego zawierajce cukier, a wic sodkie; 12)sl od momentu, gdy potrawy solone przestan nam smakowa.

III. EKONOMIKA DIETY OPTYMALNEJ

Omawiajc poprzednio (na str. 22) zalety diety optymalnej uznaem, e jest to dieta tania i prosta w stosowaniu. Aby moga ona laka by, trzeba przemyle, kiedy i jakie oszczdnoci mona robi przy optymalnym ywieniu rodziny.

1. Jak robi zakupy?

Aby dobrze je, tanio kupujc, trzeba nauczy si skadu i hemicznego produktw spoywczych (z tabel zamieszczonych na kocu) i kupowa te, w ktrych jest najwicej tuszczu i troch biaka. Nie wolno oszczdza na jedzeniu! Wasnego organizmu oszuka si nie da. A yjemy tylko raz. Oszczdzanie w ywieniu optymalnym to wybieranie z produktw o rwnej wartoci odywczej tych, ktre s najtasze. Jako podstaw wyywienia czowiek potrzebuje na dob okoo 50 g biaka i 150-200 g tuszczu. Za to biako i tuszcz zapaci mona mao, a mona te wyda na nie duo wicej pienidzy, cho bdzie to to samo biako i ten sam tuszcz. Chodzi o to, by spoywa dobre biaka i dobre tuszcze w produktach najtaszych. Nigdy nie naley kierowa si adnym opakowaniem czy barwn etykiet, lub tym, e dany produkt jest silnie promowany lub reklamowany. Kryterium zakupu powinny stanowi jedynie: skad produktu i jego wieo. Na wielu opakowaniach i etykietach podana jest zawarto tuszczu i biaka w produkcie. Trzeba to sprawdza i wybiera produkty najtuciejsze. Jest np. na rynku wiele rodzajw masa; maj tuszczu: 82,5% (ekstra), 67,5% (stoowe) itd., a ponadto s rne mieszanki masa z olejem i margaryn pod rnymi atrakcyjnymi nazwami. Rnice w cenie s niewielkie, a rnice w wartoci odywczej ogromne. To samo dotyczy serw, mietany i innych produktw mlecznych. Zawsze wybierajmy te najtuciejsze. Naley te kupowa te produkty, w ktrych skadniki odywcze s najbardziej skoncentrowane. Wtedy s one najtasze. Oto przykad, jak ronie cena tuszczu mlecznego w miar rozcieczania go w produkcie: 1 kg masa ekstra kosztuje w sklepie 8,00 z. Zawiera on 82,5% tuszczu, czyli za 1 kg tuszczu mlecznego w male ekstra zapacimy 9,70 z. Maso stoowe zawiera tylko 67,5% tuszczu) a jego kilogram kosztuje 7,50 z. Jeden kilogram tego samego tuszczu mlecznego bdzie zatem kosztowa w nim droej, bo 11 z. Litr mietany 30-procentowej kosztuje 8,00 z. 1 kg tuszczu mlecznego kupowany w mietanie bdzie nas kosztowa ju 26,60 z. Litr mietanki tzw. kawowej, 9procentowej, kosztuj okoo 4 z. Za 1 kg tuszczu mlecznego ze mietanki kawowe trzeba wic zapaci a 44,40 z. Tak wic za ten sam kilogram tuszczu mlecznego moemy zapaci 9,70 z, jeli kupujemy g< w male ekstra i a 44,40 z w mietance kawowej. A oto inne przykady: 1 kg karpia kosztuje okoo 11 z. W 1 kg karpia jest 490 kcal 77 g biaka i 28 g tuszczu. Razem 97 g. Pozostae 903 g to od-S pady i woda. 1 kg wirkw kokosowych kosztuje, podobnie jaki karp, okoo 11 z, ale zawiera 6280 kcal. W 1 kg wirkw mamy! 66 g biaka i 620 g tuszczu, wprawdzie rolinnego, ale przecie! cenniejszego w ywieniu ni odpady, a odpadw pozostaje zatem| 314 g. 1 kg szpiku kostnego woowego ma a 8220 kcal. W 1 kg szpiku jest 32 g biaka i 900 g najlepszego tuszczu. Kilogram koci szpikowych kosztuje 40 groszy. 1 kg szpiku mona uzyska z 7-

8 kg koci, czyli za 3,20 z. Na odpady przypada tylko 68 g. Jednym z lepszych tuszczw dla czowieka jest j woowy zwaszcza jasny, kruchy, z modych opasw. Doskonale nadaje; si do smaenia frytek i plackw serowych. W sklepach 1 kg oju
** Ceny podano wedug cen obowizujcych w jednym z supermarketw w Wa szawie, w styczniu 1999 r.

kosztuje 50 groszy, a na targu bywa, e dostaje si go za darmo. 100 gramw oju topionego zawiera 940 kcal, jest wic obok malcu gsiego najbardziej kalorycznym tuszczem. Osobom ywicym si optymalnie bardzo smakuje. Dostarczona w oju energia potrzebna czowiekowi na ca dob kosztuje mniej ni 10 groszy. W ten sposb naley liczy cen biaka i tuszczu take w innych produktach spoywczych. Okae si, e mona wydawa poow mniej pienidzy na jedzenie ni wydajemy przy ywieniu tradycyjnym, kupujc tyle samo, a moe i wicej najcenniejszych skadnikw odywczych. Misa najdrosze to te najchudsze: poldwica, szynka, schab rodkowy, woowina bez koci i miso z cielcego udca. My wybieramy tasze, a bardziej dla nas cenne: golonk (4,90 z za I kg), gowizn (1,50 z), nki (1,90 z), eberka (6,00 z), boczek (6,40 z), tust opatk wieprzow (7,00 z), a take podroby, ktre te s stosunkowo tanie. Produkty tanie i chude, np. nki czy podroby, trzeba uzupenia produktami tanimi i tustymi, takimi jak: sonina, sado, smalec, podgardle czy j woowy. Nie kupujmy najdroszych wdlin, tych najchudszych, zwaszcza w plasterkach, na tackach, aby nie paci za wymylne, kosztowne opakowanie, ktre wliczane jest w cen produktu, a przez nas natychmiast wyrzucane, zamiecajc rodowisko. Ocemy, czy taniej jest kupi smalec w kostkach, czy kupi wiksz ilo soniny lub sada, stopi je, rozla do soikw i mie na duszy czas. Ile te zaoszczdzimy, robic domowe wdliny: salceson z gowizny, kaszank z podrobw, pieczony boczek czy karkwk. Z czasem robienie ich w domu okae si niezbdne nie tylko z uwagi na oszczdnoci, ale te i dlatego, e gotowe wdliny staj si dla nas za sone, niesmaczne. Jajka naley kupowa mae. Rnica w wielkoci tka w jajkach rnej wielkoci jest niewielka. W jajkach duych jest tylko wicej biaka, a jego przydatno w ywieniu optymalnym jest mniejsza. Skad chemiczny tka bez wzgldu na wielko jajka jest taki sam. Nawet z najmniejszego jajka wylgnie si cay, kompletny kurczak. A rnica w cenie midzy jajkami maymi (22 grosze za sztuk) a duymi (nawet 37 groszy) jest wcale znaczca, zwaywszy e jajek zjadamy duo. Pamitajmy, e kupujc jajka w pojemniku pacimy te za niepotrzebny nam pojemnik. Najtrudniej jest nam robi zakupy na pocztku, gdy musimy si przestawi na inny asortyment produktw, zgodnie z zasad, e kupujemy gwnie tuszcz i biako, i w czasie zakupu ocenia ich jako i skad. Z czasem przywykamy do zmian w doborze produktw ywnociowych i zakupy robimy szybko i bez wiekszego zastanawiania si, zwaszcza e asortyment kupowanych produktw bardzo si zawa. czenie si w bractwa optymalnych moe przynie dalszej oszczdnoci przy wsplnym zaopatrywaniu si w dobre i tanie produkty spoywcze. Jedna osoba moe np. dla wszystkich! czonkw bractwa piec systematycznie chleb optymalny. Kto inny moe mie moliwo kupowania dla wszystkich wiejskich jajek wprost z gospodarstwa. S wtedy znacznie tasze i wartociowsze od jajek fermowych. We wsiach i maych miastach mona wsplnie kupi winiaka i mie miso o poow tasze, a nawet robi dla caej grupy wdliny mao solone, gdy te nabywane w sklepach s za sone, niesmaczne i konserwowane chemicznymi rodkami szkodliwymi dla zdrowia. Istnieje jeszcze wiele innych dziedzin, w ktrych czonkowie bractwa mog sobie pomaga i uatwia nawzajem zakupy dobrych produktw po najniszych cenach.

2. Kuchnia optymalna kuchnia oszczdna

Dieta optymalna daje nie tylko oszczdno pienidzy, ale tak-j e oszczdno czasu i pracy. Jedzc mniej, mniej musimy przygotowywa pokarmw objtociowo. Zasady tej diety i okrelone! w niej proporcje przewiduj, e na co dzie zmniejsza si rozmaito pokarmw, a przygotowanie potraw najczciej spoywanych (np. z jajek) trwa krtko i jest mao pracochonne. Niektre potrawy i pprodukty mona przygotowa w wikszej iloci i zuywa przez duszy czas, np. wywar do zup, pieczone miso, galarety, chleb optymalny, placki. Oszczdza to i czas i opa. Ale naley pamita o waciwym ich przechowywaniu. Niektre przechowywa trzeba w wieo wymytych i wypaonych soikach szczelnie zamknite lub w czystych torebkach foliowych, inne

owinite w foli metalow, a np. chleb owinity w papier niadaniowy i ciereczk. Mona je te zamraa, ale po i odmroeniu trzeba natychmiast zuy, dlatego zamraa je w porcjach do jednorazowego spoycia. Potrawy optymalne i surowce do ich przyrzdzania (wywary, mietanka, tka, zwaszcza surowe, miso itd.) s ze wzgldu na wysok warto biologiczn doskona poywk dla rnego rodzaju bakterii, innymi sowy bardzo szybko psuj si. Dlatego w kuchni i podczas prac kulinarnych wymagana jest idealna czysto i higiena, a w czasie przechowywania temperatura od -4 do 4C, co znaczy, e trzeba przetrzymywa je w lodwce. Ze wzgldu na du warto odywcz uywanych przez nas produktw spoywczych nic w naszej kuchni nie powinno si marnowa. Ilo przygotowywanych potraw dostosowywa do tego, ile ich zjadamy, by nic nie wyrzuca. A jeli ju tak si zdarzy, e zostan jakie resztki, lepiej da je ptakom lub zwierztom, a nie wyrzuca do mieci. Wyjmowane z misa koci zamraa, a gdy zbierze si ich wystarczajco duo, zrobi z nich wywar do zup. Skrki zdejmowane z boczku i soniny zwin, woy do torebki foliowej i zamrozi. Doda do galarety z nek lub do salcesonu. Ugotowane mikko i posiekane mona te doda do bigosu, gotowanej kapusty, kaszanki. Pozostajce nam biaka od tek te zamraa. (idy zbierze si ich wicej mona zrobi z nich chleb biakowy (przepis na kocu ksiki) lub placuszki-kokosanki: 17 biaek ubitych na sztywn pian wymiesza z 10 dag wirkw kokosowych i smay na smalcu. Mona je gorce lub zimne. Maj idealny skad B:T jak 1:2,75. Biaka mona te dodawa do tustych mis mielonych i pasztetw. Przy pracy w kuchni uywa sprzt, ktry j przyspieszy i uaiwi. Szybkowar skraca o poow czas gotowania koci, nek itp., zmniejszajc tym samym zuycie opau. Mikser oszczdza prac, 1) 0 pozwala szybko ubi mietank, pian z biaek, wyrobi ciasto, zmiesza rne skadniki. Potrzebne te s: maszynka do mielenia misa (dobrze, gdy moe by elektryczna), eliwna brytfanna z pokryw do pieczenia misa, szczelna blaszka do ciasta, ostre noe, rne pojemniki do przechowywania i zamraania, miski i inne naczynia ze stali nierdzewnej i kamionki atwe do mycia, a nie tukce si. W pierwszym okresie moe by uciliwe odmierzanie i od waanie produktw. Bez tego si jednak nie obejdzie. Jeli chcemy wykona potraw zgodnie z przepisem, nie mona bra do niej skadnikw na oko". Trzeba stopniowo zapamitywa, jakiej np. wielkoci ziemniak way 10 dag, ile dekagramw masa czy smalcu wchodzi na czubat yk, ile jest na talerzu zupy, gdy wlejemy jej 200 ml. Po prostu nauczy si tego i z czasem mozolne odwaanie i odmierzanie stanie si niepotrzebne, zwaszcza e niewielkie, gramowe odchylenia nie maj istotnego znaczenia, jeli potraw przyrzdza si dla jednej rodziny, a wic w niewielkich ilociach. Niektrych przeraa konieczno wyliczania proporcji w potrawach. Wydaje si to bardzo trudne. Nie jest trudne, ale niestety trzeba si tego nauczy, posugujc si tabelami wartoci produktw. Pamitajmy, e w ywieniu ograniczamy gwnie biako i wglowodany, by utrzyma midzy nimi proporcj 1:0,5, natomiast tuszczu moe by wicej. Potrawa tusta jest bardzo sycca. Jeli tuszczu bdzie w niej wicej ni 3 g na 1 g biaka, trawy po prostu zjemy mniej, bo szybciej nas nasyci. Jeli zapamitanie skadu produktw, a zwaszcza zawartoci w nich tuszczu, sprawia kopoty, mona z tabel wypisa sobie tej ktre najczciej pojawiaj si w naszej kuchni, a obok nich wpisa, jaki procent stanowi w nich tuszcz. Tabel mona powiesi w kuchni na cianie i zerka do niej w razie potrzeby. Tabela tal zostaa wydrukowana w "Ksice kucharskiej" z przeznaczeniem do wycicia. Du pomoc w pierwszym okresie mog stanowi gotowe dzienne jadospisy, przeliczone i zbilansowane. W tej ksice, w rozdziale VII, podano ich przykadowo 7, na pierwszy tydzie ywienia. Jeli zastosujemy si do nich, wszelkie liczenie mamy z gowy. Poniewa zbilansowany jest osobno kady posiek! mona propozycje z jadospisu stosowa dowolnie, np. niadanie z dnia pierwszego, obiad z dnia pitego, a kolacj z sidmego. Dodajc dane z ramek, bez trudu obliczamy dawk dzienn biaka, tuszczu i wglowodanw, a tym samym moemy szybko wyliczy, czy proporcje B:T:W bd prawidowe w caym, planowanym przez nas ywieniu dziennym. Podane w jadospisie iloci potraw przewidziane s dla ludzi duych i cikich, szczeglnie w pocztkowym okresie stosowania diety. Nisi i lejsi powinni tych potraw zjada mniej. Po przebudowie organizmu i dostosowaniu go do nowych, najbardziej korzystnych warunkw,

zapotrzebowanie na biako spada i zwykle spoywa si 2 posiki na dob. Zapotrzebowanie na energi rwnie znacznie si zmniejsza, dlatego ilo poywienia liczona w kaloriach moe by o 40-50% mniejsza ni na pocztku ywienia optymalnego.

IV.KORZYCI Z DIETY OPTYMALNEJ DLA LUDZI ZDROWYCH

1. List od pacjentki
Pomylaem, e zamiast opisywa Czytelnikom wszystkie korzyci i dobrodziejstwa, jakich moe dozna czowiek zdrowy po przejciu na diet optymaln, przytocz list p. Joanny D. z Kielc, w ktrym opisaa szczegowo zmiany na lepsze, jakie zaobserwowaa u siebie po 8 miesicach optymalnego jedzenia. List ten ma nastpujc tre: Szanowny Panie Doktorze! Mam 33 lata, mieszkam w Kielcach, pracuj jako ksigowa w prywatnej firmie. O Pana diecie dowiedziaam si od mojej ciotki, ktra bya Pana pacjentk dwa lata temu i dziki diecie wyleczya si cakowicie z cukrzycy, na ktr chorowaa od lat. Bardzo namawiaa mnie, bym zacza tak je, jak Pan zaleca, ale nie miaam zbytniej ochoty, bo bardzo lubiam sodycze i sodkie owoce, a ich wanie dieta zabrania. Tym trudniej byo mi si zdecydowa, e na nic nie chorowaam i nie byam otya. Wreszcie ciotka daa mi do przeczytania Pana ksik pod tytuem Tuste ycie " i po jej lekturze postanowiam sprbowa. Jestem na diecie ju 8 miesicy i zauwayam u siebie wiele korzystnych zmian. Notowaam je stopniowo, w miar jak je obserwowaam, i postanowiam opisa je Panu. Moe przyda si to Panu w dalszej pracy. A wic: 1. Przy wzrocie 160 cm wayam 66 kg. W cigu pierwszych dwch miesicy schudam 7 kg. Moja waga ustabilizowaa si na 59 kg i jest niezmienna od p roku. Dziki temu, e zeszczuplaam, staam si zgrabniejsza, sprawniejsza, lejsza i adniej chodz, w skonie w przd dotykam palcami podogi (kiedy nie mogam), atwo zapinam sobie z tyu guziki u bluzki (kiedy nie mogam). Czuj si tak, jakby kto zdj mi z plecw 7-kilogramowy i ciar. 2. Kiedy, mimo e jadam duo cytryn, pomaraczy i ykaam witamin C, od czasu do czasu krwawiy mi dzisa przy myciu zbw. Od 8 miesicy nie krwawiy mi ani razu. 3. Po jedzeniu zdarzay mi si do czsto wzdcia, uczucie rozpierania w brzuchu, a potem wiatry. Rano budziam si z niesmakiem w ustach. Obecnie wszystkie te objawy ustpiy. Czuj si tak, jakbym bya w rodku pusta. Nic mnie nie boli ani nic mi me dokucza. 4. Od czasu do czasu pobolewala mnie gowa, szczeglnie przed gwatown zmian pogody, np. przed burz. Od 8 miesicy ani razu nie bolaa mnie gowa i w oge na nic nie chorowaam przez ten czas. 5. Zauwayam znaczn popraw skry i cery na twarzy. Zniky mi wszystkie krostki, a take te przebarwienia na dekolcie, ktre zostay mi po silnym zeszorocznym opalaniu. Skr mam o wiele gadsz, elastyczn, jakbym przed chwil posmarowaa j kremem. A kremw w ogle nie stosuj. 6. Miaam zawsze cienkie i kruche paznokcie. Teraz pogrubiay i zesztywniay i wreszcie mog mie dugi manicure. 7. Byam zmarzlakiem. Ciepo si ubieraam, a cigle byo mi zimno, zwaszcza gdy trzeba byo posta chwil na mrozie. Teraz ubieram si lej, a jest mi ciepo. 8. Mimo e zawsze ubieraam si ciepo, atwo si przezibiaam, czasem nawet dwa razy w roku, a na wiosn to z reguy przechodziam co w rodzaju lekkiej grypy i mimo e ykaam witamin C, aspiryn, rutinoskorbin i inne podobne leki, limaczyo mi si to nawet do 2 tygodni. W okresie stosowania diety ani razu si nie przezibiam. A byo ju tak, e obie koleanki w pracy, z ktrymi siedz w pokoju, byy zazibione kichay, kaszlay, miay katar i bl garda. Kiedy z ca pewnoci kupiabym " od nich. A teraz nie! Nie zaraziam si! Myl wic, e zwikszya si moja odporno na zakaenia. 9. Kiedy czuam si stale niedospana. Z soboty na niedziel potrafiam spa nawet 12 godzin, a budzenie si (z pomoc budzika) i wstawanie rano o 6.30 byo dla mnie codziennym koszmarem. Teraz pi 6, najwyej 7 godzin i budz si sama, bez budzika, wyspana i wypoczta. 10. Jem bardzo mao. Poow, a moe nawet mniej tego, co niegdy. Dlatego straciam okrgy brzuszek, a mj brzuch sta si paski i twardy jak u modej dziewczyny.

11. Oglnie po prostu bardzo dobrze si czuj. Mam mnstwo energii. Gdy rano id do autobusu, to zdaje mi si, e frun nad chodnikiem. A chce mi si podbiec. Mam cichy, lekki oddech, nawet po wysiku. To byy objawy dotyczce, e tak powiem ciaa ". Ale doznaam te wielu korzystnych zmian psychicznych i umysowych, ktre mog odnotowa w ten sposb: 1. O wiele sprawniej, szybciej i logiczniej myl. Najlepiej da si to zaobserwowa w mojej pracy zawodowej. Kiedy czsto braam prac do domu, bo nie zdaam jej zrobi w godzinach biurowych. Teraz nie tylko zdam wszystko piewajco", chocia pracy raczej mi przybyo ni ubyo, lecz zauwayam, e wicej mam w pracy czasu wolnego na herbat, rozmow. Znaczy, e pracuj szybciej, wydajniej. 2. Wprowadziam pewne usprawnienie, ktre uatwio prac w caym dziale ksigowoci. Sama si dziwiam, e dotychczas nie wpadam na ten prosty pomys. Teraz wydaje mi si taki oczywisty. Zostaam za to oficjalnie pochwalona i otrzymaam na koniec kwartau nagrod. 3. Staam si o wiele spokojniejsza, atwiej mi zdystansowa si od rnych spraw. Potrafi oceni, czy o co warto si martwi czy nie. I okazuje si, e poprzednio martwiam si sprawami, ktre teraz uznaj za gupstwa. To wprost nieprawdopodobne, ale dieta zmienia mj charakter. Nie wiem, jak to si dzieje, ale przy tych samych obowizkach (jestem matk i mam jedno dziecko) mam teraz wicej czasu, przestaam si spieszy, irytowa, denerwowa. Moe dlatego, e jestem wyspana, e ostatnio wiedzie mi si w pracy, e nic mnie nie boli? Zawsze przewidywaam najgorsze, a teraz staj si coraz wiksz optymistk. 4. Zauwaam w yciu wiele nonsensw, ktre kiedy wydaway tui si czym normalnym i nad ktrymi si nie zastanawiaam. Zaskakuje mnie, e nage zaczynam pewne sprawy zupenie ina< .ej rozumie i ocenia, ot, choby: spostrzegam, e reklama namawia nas do kupowania towarw wcale nam niepotrzebnych, i nawet zych i niezdrowych, a drogich; e w naszym kraju jest gigantyczne marnotrawstwo na kadym kroku; e wiele goszonych oficjalnie i powszechnie pogldw jest z gruntu faszywych, upartych na zupenie bdnych przesankach itd. 5. Wszystkie te zmiany poprawiy ogromnie jako mojego ycia. Zawdziczam to Panu i Pana diecie. Jest wspaniaa! Niech mi wolno bdzie podzikowa Panu za to serdecznie. Jeli jeszcze auwa jakie dalsze zmiany w swym zdrowiu czy samopoczuciu, pozwol sobie znw napisa do Pana. List ten zacytowaem w caoci, gdy p. Joanna niemal wyczerpaa wszystkie korzystne zmiany, na jakie czowiek zdrowy moe liczy po przejciu na diet. Trzeba jednak zastrzec, e nie wszystkie wymienione objawy musz wystpi u kadego. Zaley lo bowiem od wielu szczegowych cech czowieka, jego wieku, stanu zdrowia, warunkw rodowiskowych, dokadnoci w stosowaniu zalece diety. Ale dobrze jest pozna zmiany, ktre zaszy u p. Joanny. Jeli nawet my nie odniesiemy a tak wielu i tak rnorodnych korzyci, to jeli w ogle wystpi, a wystpi na pewno warto sprbowa.

2. Prawda o otyoci
Otyo staa si tak powszechna wrd ludzi, e nie traktuje si jej jako choroby, cho jest ona skutkiem nieprawidowego, chorobliwego dziaania organizmu. Ze dziaanie wynika ze zego jego zasilania", a ze zasilanie" wynika z nieprawidowego odywiania -jemy ze produkty i w zych ilociach. I to jest jedyna przyczyna otyoci. Jeli usunie si j czowiek chudnie i bez adnych strat dla caego organizmu dochodzi do wagi genetyczne uzasadnionej, tzn. takiej, jak powinien mie zgodnie z przekazanym mu przez rodzicw kodem genetycznym. W zasadzie czowiek powinien way tyle kilogramw, ile mierzy centymetrw ponad metr. Zwikszenie si tej wagi do 5% w modoci i do 10% w wieku starszym (po pidziesitce) nazywane jest nadwag". Jeli waymy wicej -jestemy otyli. Otyo nie jest dziedziczna. Dziedziczna jest tylko kuchnia, sposb odywiania, ktry matka przekazuje crce, ta z kolei swojej crce itd. Dzieje si tak dlatego, e dziewczyna wychodzc z domu, w ktrym jado si duo, tusto i sodko" i w ktrym wszyscy byli otyli, w ten sam sposb bdzie ywia take swoj rodzin, bo po pierwsze inaczej nie potrafi, a po drugie inaczej nie chce, bo do takiego jedzenia przywyka, do takiego przystosowa si przez lata jej organizm i takie jej smakuje. Podobnie chopak wywodzcy si z rodziny ludzi otyych bdzie w przyszoci wymusza na onie

tak kuchni ,jak u mamy", bo taka mu najbardziej smakuje. Odchudzanie si przez godzenie lub spoywanie chemicznych preparatw pczniejcych w odku i take godzcych, tyle e z zachowaniem poczucia zudnej sytoci, jest szkodliwe dla zdrowia. W ten sposb godzimy nie tylko nasze zapasowe tuszcze, ale wszystkie tkanki i organy naszego ciaa. Ludzie godzeni w obozach byli faktycznie chudzi, ale wychodzili z obozw ze zrujnowanym zdrowiem, czasem do koca ycia, a kiedy na wolnoci zaczynali je duo wglowodanw, natychmiast tyli. Dieta optymalna jest jedyn diet, przy ktrej si chudnie bez poczucia godu i nie naruszajc prawidowego odywiania caego organizmu. Przyczyn tycia jest nadmiar wglowodanw w diecie. Przetwarzane s one na tuszcze i odkadane w tkance tuszczowej. Jedn z przyczyn tycia mog by te biaka spoywane w nadmiarze. Przetwarzane s wtedy na wglowodany (w 56%), a nastpnie na tuszcz. Tak bywa np. u Eskimosw, ktrzy jedz mao wglowodanw, ale bardzo duo biaka. Wrd Eskimosw bywaj otyli, cho prawie nie jedz chleba, ziemniakw czy cukru. Organizm moe te przetwarza na tuszcze wglowodany, gdy ma za mao biaka i skadnikw mineralnych, gdy do przetworzenia wglowodanw na tuszcz trzeba mniej biaka i mniej skadnikw mineralnych ni do ich spalenia. Organizm wybiera wic z koniecznoci ten bardziej oszczdny" sposb przemiany materii. Taki jest mechanizm powstawania otyoci u ludzi uboj-ich, ywicych si gwnie wglowodanami z niedostatkiem biaka zwierzcego. Otyo wystpuje zarwno wrd najuboszych warstw spoeczestwa (ludzi otyych pene s slumsy wielkich miast), a wic wrd ludzi ywicych si przysowiowym suchym chlebem", i;ik te wrd ludzi zamonych, ktrzy jedz ten chleb z masem i szynk, a nawet z ososiem i kawiorem. Mechanizm powstawania otyoci w kadej z tych grup jest inny, ale w obydwu przypadkach przyczyn otyoci jest chleb, tzn. wglowodany. Nigdy tuszcz w ciele czowieka nie powstaje z tuszczu zjedzonego w pokarmie. Jest to organicznie niemoliwe, poniewa tkanka tuszczowa nie zawiera enzymu kinazy glicerolu, ktry icst niezbdny do odkadania tuszczu. Wrcz przeciwnie. Zjadanie duych iloci tuszczw bez wglowodanw lub z minimaln ich iloci powoduje szybkie i znaczne chudnicie. Spadek wagi ciaa jest najatwiej zauwaanym przez pacjentw skutkiem podjcia diety. Trudniej okreli, jakie korzystne zmiany nastpuj w naszych organach wewntrznych, ale ubytek trzech lub czterech kilogramw po dwch tygodniach staje si oczywistym dowodem, e dieta dziaa". W pierwszym okresie po przejciu na diet, pki waga ciaa nie ustabilizuje si na waciwym poziomie, ludzie otyli, ktrzy zaczynaj chudn, powinni na 1 g biaka zjada tylko 1,5 do 2 gramw tuszczu, gdy intensywnie spalaj tuszcze wasne. Im szybciej chudn, tym tuszczu mog zjada mniej. Gdy chudnicie ustaje, ilo tuszczu w diecie naley zwikszy. Istniej przypadki, e niektrzy otyli, doznajc wielu dobrodziejstw diety (z tych wymienionych w licie przez p. Joann), jednake nie chudn. Dzieje si tak w szczeglnych przypadkach, gdy organizm nie wytwarza specjalnego enzymu, tzw. lipazy lipoproteinowej. Aby czowiek mg spali wasny tuszcz, musi usun go z tkanki tuszczowej i skierowa do krwi. Odbywa si to za pomoc tego wanie enzymu. Ludzie otyli maj bardzo niski poziom lipazy. Po podjciu diety optymalnej u ponad 90% poziom lipazy szybko wzrasta i trac szybko na wadze. Jednake u nic licznych otyych poziom lipazy nie wzrasta i nie mog oni uwal nia wasnego tuszczu do krwi. Gdy chudnicie przebiega wolno, mona sprbowa przy ni daniu i obiedzie nie je wglowodanw w ogle, a ca ich dzienn racj zjada wieczorem, przed snem. Wglowodany bowiem nie musz by zjadane przy kadym posiku. Wystarczy, aby dostarczy je w zaleconej iloci w cigu doby. Mona wic wieczorem zje np. kilka suszonych liwek (wskazane przy zaparciach), ugotowany, roztarty ziemniak bez tuszczu lub placek macy. Mac robi si z mki pszennej i wody, bez jajka. Naley zagnie ciasto jak na makaron, rozwakowa na placek i upiec na gorcej blasze lub na patelni, bez tuszczu. Porcja z 75 g mki zawiera 55,5 g wglowodanw, tj. mniej wicej tyle, ile potrzebuje przecitnie organizm czowieka na dob. Aby organizm mg spali dostarczone mu wieczorem wglowodany, musi zainwestowa duo energii. T energi, przy braku w posiku tuszczu, musi pobra z wasnych zapasw tuszczowych. W ten sposb nastpuje spalanie wasnych tuszczw i spadek wagi. Gdy na drugi dzie rano nie

odczuwa si godu, te dowd, e organizm pobra tuszcze z wasnych zapasw. Najczstszym bdem przy odchudzaniu jest spoywanie zbyt maych iloci wglowodanw lub niespoywanie ich w ogle. Niektrzy myl, e jeeli nie bd wcale jedli wglowodanw, to szybciej schudn. To bd! Okoo 0,8 g wglowodanw na 1 kilogram nalenej wagi ciaa na dob trzeba zjada. Niektre tkanki wglowodany mie musz i trzeba je im dostarcza. Jeli organizm nie otrzyma ich w poywieniu, musi wytworzy je sam, najczciej z biaek. Jest to proces energochonny i niepotrzebny, a przecie nie naley zmusza organizmu do niepotrzebnej pracy. Przy zbyt maej poday wglowodanw mog pojawi si kurcze mini w podudziach i ciaa ketonowe w moczu. Niewielkie zwikszenie spoycia wglowodanw, o 15-20 gramw na dob, szybko powoduje ustpienie tych objaww. Po trzech dniach diety pozbawionej cakowicie wglowodanw mog w organizmie powstawa z kwasw tuszczowych myda, co objawia si odbijaniem z mydlanym posmakiem. Naley wwczas dooy wglowodanw w diecie, a nieprzyjemne odbijanie si ustanie. Nie trzeba ba si przedawkowania" wglowodanw. Przy ywieniu optymalnym, jeli spoywane s w postaci skrobi, zjedzenie od czasu do czasu 100, a nawet 150 gramw dziennie nie spowoduje adnych szkd; ale nie znaczy to, e tyle trzeba zjada codziennie. Ludzie otyli s z oczywistych przyczyn ociali, nie biegaj, mao chodz, wysiek fizyczny podejmuj z trudem i niechtnie. Zmuszanie ich do wysiku fizycznego, co stosuje si w propagowanych dietach odchudzajcych, nie ma sensu, a czasami jest wrcz szkodliwe dla nich, zwaszcza gdy jest poczone z ograniczeniem poywienia. Ruch i wysiek fizyczny powinien by podejmowany z wewntrznej potrzeby. (Pani Joanna pisze, e a chce si jej podbiec do przystanku, gdy rano idzie do pracy). Zwaszcza przy intensywnej pracy umysowej niezbdny jest wysiek fizyczny. Trzeba si rusza, wwczas organizm pracuje O wiele sprawniej. Trzeba biega, jedzi na rowerze, a przy zej pogodzie gimnastykowa si i robi przysiady, stopniowo zwikszajc ich liczb tak, aby po wysiku ttno nie przekraczao 130 u modszych i 115 u starszych. Gdy czsto ttna po 2 minutach spadnie do stanu w spoczynku, mona zwikszy obcienie wysikiem. Po przejciu na diet optymaln nasza energia szybko wzrasta 1 u ludzi otyych ju po miesicu u modych, a po okoo 2-3 u starszych pojawia si naturalna potrzeba ruchu i staje si on przyjemnoci, a nie katorg. Omwione powyej zasady leczenia otyoci nie zawsze staj si skuteczne u osb, ktre przekroczyy ponad 100% swoj wag genetycznie uzasadnion. Osoba majca np. 170 cm wzrostu i waca ponad 140 kg zatraca pewne mechanizmy umoliwiajce odchudzanie. U ludzi tych mona uzyska diet optymaln spadek wagi o 10, czasami 15%, ale nie zawsze udaje si ich doprowadzi do wagi nalenej.

3. ywienie kobiet ciarnych i dzieci

Kobieta ywica si optymalnie po zajciu w ci nic nie musi radykalnie zmienia w swojej diecie. Moe najwyej zwikszy ilo zjadanych dziennie tek o 1 lub 2 oraz wieego masa i mietany. Nie moe te zapomina o jedzeniu galaret i innych potraw z udziaem chrzstek i skrek wieprzowych, bo to one pozwol rozwijajcemu si dziecku zbudowa mocny system kostny. Jej zwikszone zapotrzebowanie na budulec i energi znajdzie swoje odbicie w nieco wikszym apetycie ni zazwyczaj. Cia jest stanem fizjologicznym, a nie chorob, i nie powinna powodowa zaburze w organizmie ciarnej: uporczywych wymiotw i blw gowy, nie powinny psu si jej zby ani wypada wosy. Nie powinna te przybiera na wadze wicej ni wynosi ciar podu i wd podowych. Na 3-4 tygodnie przed porodem kobieta ciarna powinna zwikszy spoycie wglowodanw do 100-150 gramw na dob, zjadajc wicej ziemniakw i pieczywa. Wglowodany te zostan wykorzystane przez pd i zmagazynowane w jego ciele w postaci glikogenu, specyficznego wglowodanu zapasowego, z ktrego noworodek w trakcie porodu bdzie mg szybko i w duych ilociach wytwarza tlen. Ze 100 gramw glikogenu, przetwarzajc go na cholesterol, moe wytworzy a 38 litrw tlenu. Tak dua ilo tlenu pozwala mu bezpiecznie przetrwa okres

niedotlenienia okooporodowego. Po porodzie cholesterol jest szybko wydalany przez skr noworodka i jego przewd pokarmowy. Kada kobieta, ktra urodzi dziecko, powinna je karmi piersi. Niekarmienie dziecka ze wzgldu na wasn urod czy wygod jest cikim grzechem wobec dziecka i zawsze ma zy wpyw na jego zdrowie i to nie tylko w niemowlctwie, ale i w dalszym yciu. Wystpujce coraz czciej, u coraz modszych dzieci, uczulenia, otyo, nadcinienie i choroby serca, katary i przezibienia, nowotwory, biaaczki, zapalenia ucha, oskrzeli, biegunki i nietolerancje pokarmowe to choroby, ktrych jedn z gwnych przyczyn jest karmienie niemowlt mlekiem krowim. Mleko krowie, nawet pene, tzw. prosto od krowy", nie nadaje si dla niemowlcia i nie bardzo mona je przystosowa do jego potrzeb. Wszak przeznaczone ono jest dla potomka zwierzcia trawoeruego, ktrego potrzeby organiczne s zupenie inne ni czowieka. Tak jak dla cielaka najodpowiedniejsze jest mleko krowy, dla rebaka mleko klaczy itd., tak dla dziecka najlepsze jest mleko kobiece. Mleko zwierzt, zarwno trawoernych, jak i drapienikw, ma skad powodujcy, e mode szybko rosn i szybko dojrzewaj. Pozwala to skrci okres, gdy mode s mae i bezbronne, najbardziej naraone na to, by sta si upem innych zwierzt. To zwiksza szans ich przetrwania i doycia wieku dorosego. Ale wszystkie one yj krcej ni czowiek. U czowieka sprawa ma si inaczej. Ju nasi najdawniejsi przodkowie potrafili opiekowa si swoimi dziemi najlepiej ze wszystkich gatunkw i najlepiej umieli chroni je przed zagroeniami, dlatego dzieci nie musiay bardzo szybko dorasta i dojrzewa. Mleko kobiece miao wic inny skad. Powodowa on powolny wzrost. Mae krliki potrajaj wag w cigu 6 dni, ciel po 47 dniach, a niemowl dopiero po 180 dniach. Powoli rosncy czowiek powinien pno dojrzewa, w wieku dorosym mie nisk wag ciaa i niewysoki wzrost. Czowiek majcy takie cechy dugo yje i nie choruje. Dlatego skad mleka kobiecego rni si zasadniczo od skadu mleka zwierzt. U kadej matki skad mleka jest rny w rnym okresie laktacji, rny po rnych posikach, rny przy kadym karmieniu. Przecitny skad mleka kobiecego te bardzo si rni w zalenoci od tego, jak matka si odywia. Mleko jest tym lepsze, im mniej zawiera biaka, wglowodanw, soli i popiou, a wicej tuszczu. Rnice mog by bardzo due. Najlepsze przebadane mleko kobiece zawierao w 100 ml 0,73 g biaka, 8,29 g tuszczu i 4,90 g wglowodanw. Najgorsze, odpowiednio, 2 g biaka, 1,34 g tuszczu i 9,50 g wglowodanw. Nie znam skadu chemicznego mleka matek ywicych si optymalnie, poniewa nie przeprowadzono dotychczas takich bada. Wiem tylko, e wszystkie maj mleko bardzo tuste.
*' Popi to skadniki mineralne, czyli sd, chlor, potas, wap, fosfor i inne, ktre pozostaj po spaleniu substancji organicznej. Im wicej jest w pokarmie popiou, tym jest on gorszy.

Skad mleka kobiet polskich ywicych si tradycyjnie zna: nie rni si od skadu mleka najlepszego. Przecitnie jest w nim: 1,2 g biaka, 3,8 g tuszczu i 7 g wglowodanw (w 100 ml). Natomiast w tym samym czasie u kobiet w USA mleko zawierao (w 100 ml) 1,06 g biaka, 4,54 g tuszczu i 7,10 g wglowodanw. Przecitnie w mleku kobiet na 1 g biaka przypada okoo 3-4 g tuszczu. W mleku krowim stosunek tuszczu do biaka wynosi jak 1:1. W 100 g mleka krowiego jest okoo 3 g tuszczu i 3 g biaka. Zatem mleko krowie nie nadaje si dla niemowlt, gdy zawiera 4 razy wicej biaka i to o wiele mniej wartociowego biologicznie od biaek mleka kobiecego, 4 razy wicej popiou, 8 razy mniej witaminy D i E, 4 razy wicej witaminy Bl i B2, 2 razy mniej witaminy C, ponad 3 razy za duo soli, za mao miedzi i elaza, za duo za siarki, jodu i manganu. Warto biologiczna mleka matki jest bardzo wysoka i nie da si ono niczym zastpi, nawet najlepszymi preparatami stosowanymi w ywieniu sztucznym. Ponadto mleko to, oprcz skadnikw odywczych, zawiera biologicznie czynne elementy, jak: biae ciaka krwi, przeciwciaa, substancje hamujce wzrost bakterii i wirusw, ktre powoduj, e z kad porcj mleka dziecko otrzymuje porcj czynnikw odpornociowych, ktre chroni je przed rozwojem w jego organizmie zarazkw chorobotwrczych i uczule. Pokarm kobiecy zawiera biaka i tuszcze cile dostosowane do potrzeb niemowlcia. Potrzeby te zmieniaj si wraz z wiekiem, s one take rne w cigu jednej doby, a nawet w cigu jednego karmienia. Do tych zmiennych wymaga dostosowuje si skad pokarmu matki. W

pierwszych dniach po porodzie jest to tzw. siara, zawierajca gwnie biako i sole mineralne oraz due iloci leukocytw i cia odpornociowych zabezpieczajcych dziecko przed zarazkami. Mleko dojrzae, ktre bdzie stanowio poywienie dziecka przez najblisze miesice, wyksztaca si dopiero po 7-10 dniach od porodu. Podczas kadego karmienia, na pocztku zawarto tuszczu, biaka i wglowodanw w pokarmie jest mniejsza, jest on bardziej rozcieczony. W miar jak dziecko ssie, zawarto skadnikw odywczych wzrasta. Godne dziecko bdzie ssao pier a do penej sytoci, a to, ktremu tylko chciao si pi, prdzej skoczy ssanie. Ta waciwo pokarmu kobiecego umoliwia dziecku zaspokojenie nie tylko godu, ale i pragnienia. Dlatego te tak rozpowszechnione podawanie niemowltom rnych napojw jest zupenie niepotrzebne, a pojenie ich sodzonymi naparami wrcz szkodliwe. Przy karmieniu piersi naley uwzgldnia dwie podstawowe zasady: karmi dziecko na danie, czyli wtedy, gdy domaga si jedzenia (a nie o okrelonych godzinach!) oraz pozwoli mu ssa tak dugo, jak chce. Jak kady organizm, tak i niemowl samo doskonale potrafi regulowa ilo potrzebnego mu poywienia, jeli otrzymuje poywienie takie, jakie powinno otrzymywa. Korzyci, jakie pyn z karmienia piersi dla dziecka s nie do przecenienia. Zdrowie wasnego dziecka jest dla kadej matki najwiksz wartoci i dlatego wikszo kobiet karmi swe dzieci. Warto jednak w tym miejscu wspomnie rwnie o korzyciach pyncych dla samej matki. Pierwsz jest szybszy powrt do penej sprawnoci po porodzie. Podczas ssania piersi przez niemowl organizm matki wydziela hormony przyspieszajce obkurczanie si macicy i jej gojenie. Druga korzy to wygoda. Pokarm z piersi jest zawsze gotowy do podania, czysty, o idealnej temperaturze i o najlepszym skadzie. Nie wymaga adnego nakadu pracy, w odrnieniu od pokarmu sztucznego, ktry trzeba pieczoowicie odmierza, miesza, gotowa, studzi, a uywane do karmienia butelki i smoczki starannie my i sterylizowa. No i trzecia wreszcie korzy pokarm matki nic nie kosztuje". Chocia czowiek ywicy si optymalnie nie choruje, to jednak sytuacja kobiety w poogu i karmicej piersi jest szczeglna, gdy ona i dziecko s pod sta opiek lekarzy. Na szczcie, w ostatnich latach goszone oficjalnie teorie medyczne promuj karmienie naturalne i wiedz o nim. Mimo to nadal spotyka si lekarzy, ktrzy uywajc uczonych" argumentw i terminw zalecaj matce odstawienie dziecka od piersi lub sztuczne dokarmianie. Najczciej podaj oni dwie przyczyny: zbyt ma ilo pokarmu (dziecko mao przybywa na wadze) oraz konieczno przyjmowania przez matk lekw. Kobieta powinna by na ewentualno usyszenia takiej diagnozy" przygotowana i wiedzie, e wskazania do zaprzestania karmienia piersi zdarzaj si bardzo rzadko (s to np. choroby weneryczne, nowotworowe psychiczne i wymagajce przyjmowania bardzo silnych lekw} a kobietom ywicym si optymalnie wcale. Niemniej jednak kobiety rodz najczciej w szpitalach, gdzie atwo o zakaenia, poza tym, nawet u kobiety ywicej si optymalnie, np. takiej, ktra robi to od niedawna, moe zaj konieczno cesarskiego cicia. Rwnie u matki karmicej moe si niekiedy zdarzy, e wskutek mechanicznego zastoju pokarmu w kanalikach mlecznych utworzy si ropie piersi. W sytuacjach takich czsto nie da si unikn podawania antybiotykw. Trzeba jednak wiedzie, e leki mona dobra tak, by jak najmniej przechodziy do pokarmu i byy w miar bezpieczne dla dziecka. Po zbawienie niemowlcia mleka matki wyrzdzi mu szkod ogrom-, n, o wiele wiksz ni niewielkie iloci leku, ktre z nim1 poknie. Jeli chodzi natomiast o rzekomo zbyt may przyrost wagi dziecka, to istotnie, niemowlta karmione piersi przez matki ywice si tradycyjnie przybywaj na wadze wolniej ni karmione sztucznie. Mona si spodziewa, e u dzieci, ktrych matki ywi si optymalnie, przyrost bdzie jeszcze wolniejszy. Powolny przyrost wagi i wzrostu dziecka jest zjawiskiem prawidowym i korzystnym i nie wiadczy o niedostatku pokarmu. Jeli dziecko jest przystawiane do piersi na danie, prawidowo ssie (unika podawania smoczka!), moczy 7-10 pieluch w cigu doby i oddaje prawidowe stolce, to znaczy, e otrzymuje wystarczajc ilo pokarmu. Prawidowo funkcjonujcy organizm kobiety wytwarza tyle mleka, ile jest dziecku potrzebne. Matka ywica si optymalnie ma wystarczajco duo mleka, by pokrywa cakowite i potrzeby dziecka do 6 miesicy, a potem dokarmia go wasnym j pokarmem do lat co najmniej 3. Jeli jednak wyjtkowo zachodzioby uzasadnione podejrzenie e dziecko si nie najada (bywa, e niemowl nieprawidowo ssie pier), nie naley rozpoczyna sztucznego dokarmiania, lecz! przede wszystkim zwrci si do poradni laktacyjnej, gdy stosujc odpowiednie sposoby i techniki karmienia mona temu zaradzi.

Matkom karmicym lekarze zalecaj, aby dobrze odywiay si", to znaczy jady duo warzyw i owocw (bo to witaminy), unikay potraw smaonych (bo jakoby wywouj kolki u dziecka), ajek (bo uczulaj dziecko) i piy due iloci pynw, najlepiej sodzonej herbaty z mlekiem. W ywieniu optymalnym takie zalecenia uznaje si nie tylko za niesuszne, ale wrcz za szkodliwe. Odywianie si matki karmicej nie odbiega od oglnych zasad ywienia optymalnego. Dlatego wanie okrelane jest ono jako optymalne", e waciwie nie mona go ju ulepszy. Wiele kobiet pracuje zawodowo i po krtkim urlopie macierzyskim musz wrci do pracy. Niedawno napisaa do mnie pani G.A.: Mam 28 lat. Pl roku temu urodziam crk. Dziecko byo sabe i bez przerwy chorowao. Przeszo zapalenie puc, zapalenie oskrzeli, katary, przezibienia. Miao te spastyczne zmiany w oskrzelach, jak przy astmie. A przecie karmiam j piersi. Od 3 miesicy ywi si optymalnie. I sta si cud. Dziecko nie zachorowao na adn infekcj przez ostatnie 3 miesice. Wszyscy w rodzinie chorowali w styczniu na gryp, tylko ja i moja crka byymy zdrowe. Zmieni si mj pokarm. Mam go duo i jest bardzo tusty. Gdy go czasem odcign i postoi w szklance, zmienia si w poowie w tust mietan. Teraz jest super. Ale musz wrci do pracy. Jeden lub dwa posiki moja crka bdzie musiaa otrzymywa z butelki. Co mam jej do tej butelki wlewa, by dziecku nie zaszkodzi? Jak j karmi? Trzeba wiedzie, e nawet praca zmuszajca kobiet do rozstania si z niemowlciem na kilka godzin nie jest przeszkod do karmienia piersi, pod warunkiem, e kobieta bdzie regularnie oprnia piersi, co zapobiega zanikowi laktacji. Matka powinna wczeniej cign pokarm z piersi i pozostawi go do podania przez osob opiekujc si dzieckiem. Odcigacze do pokarmu, rczne lub elektryczne, mona kupi w sklepach z artykuami niemowlcymi lub wypoyczy w poradniach pediatrycznych czy laktacyjnych. Po odcigniciu pokarm musi by przez pewien czas przechowany, tote uywane odcigacze musz by dokadnie umyte i wygotowane. Pokarm naley zla do wygotowanego, zamykanego naczynia i przechowywa do czasu karmienia dziecka. W temperaturze pokojowej (w 15-20) mona go przetrzyma1' do 12 godzin, w lodwce (w okoo 4) do 2 dni, w zamraalniku lodwki (w -10) tydzie do 10 dni, a w zamraarce (w -18) nawet do 6 miesicy. Tak przechowywanego pokarmu przed podaniem niemowlciu nie naley gotowa. Wystarczy podgrza do temperatury okoo 37. Po odmroeniu pokarmu nie wolno zamraa powtrnie, dlatego lepiej jest przechowywa go w maych pojemnikach. Dla kobiet, ktre rzeczywicie z istotnych powodw nie mog karmi dziecka, najlepszym rozwizaniem jest zdobycie mleka od innej karmicej matki, a ju szczeglnie dobrze byoby, gdyby bya to kobieta ywica si optymalnie. Jeeli jednak matka nie ma moliwoci zdobycia pokarmu kobiecego i musi dziecko karmi sztucznie, powinna mu podawa mieszanki mleczne i zupki na rosole wedug poniszych przepisw. Dziecko powinno by karmione wwczas, gdy samo upomni si o jedzenie i zjada do syta, tzn. tyle, ile bdzie chciao, bez odmierzania porcji. MIESZANKA MLECZNA Do 100 ml mleka krowiego o zawartoci tuszczu co najmniej 3,2% doda 100 ml sodkiej mietanki 30-proc. i 80 ml wody. Wymiesza, zagotowa, odstawi. tko wymiesza z niewielk iloci przestudzonej mieszanki, doda do pozostaej i wymiesza. Do mieszanki nie dodawa ani cukru, ani mki, ani adnych kaszek. Otrzymujemy 300 ml mieszanki. Zawiera ona w 100 gramach: 2,5 g biaka, 13,2 g tuszczu i 2,7 g wglowodanw oraz 142 kcal. Na 1 gram biaka przypada w niej okoo 5,2 g tuszczu i 2,7 g wglowodanw. Powysza mieszanka mleczna, ktra powinna by zasadniczym posikiem dziecka w pierwszych miesicach ycia, jest produktem skoncentrowanym. Mona j rozciecza przegotowan wod. Niezalenie od dodanej wody proporcje midzy gwnymi skadnikami s takie same. W formie skoncentrowanej dzieci bd zjaday jej o poow mniej ni zalecaj to rne podrczniki pediatryczne. I tak by powinno. Przy karmieniu t mieszank 90% energii niemowlcia pochodzi z zawartego w niej tuszczu. Powina by podawana na danie dziecka, ale przewanie dziecko mniej razy chce je w cigu doby, gdy pokarm duej przebywa w przewodzie pokarmowym, wolniej si wchania, bardziej syci.

Dlatego nie naley przejmowa si tym, e dziecko karmione t mieszank nie domaga si tak czsto jedzenia jak karmione mieszankami z du iloci wglowodanw. Drugim rodzajem posikw dla dzieci karmionych sztucznie s rosoki z dodatkiem warzyw, ktre mog by podawane od trzeciego miesica ycia.
ROS Z ZIEMNIAKIEM Ugotowa wywar z cielciny lub wiejskiego kurczaka bez dodatku soli. W 150 ml rosou ugotowa na mikko redniej wielkoci ziemniak o wadze okoo 100 g. Przetrze go do rosou przez gste sitko. Do gorcej zupy doda rozmieszane tko, wymiesza, przestudzi. Do zupy przestudzonej do temperatury 35-40 doda 30 g wieego masa o zawartoci 82,5% tuszczu. Zup uzupeni przegotowan wod do objtoci 300 ml. 100 ml takiej zupy zawiera 2,7 g biaka, 13,6 g tuszczu, 5 g wglowodanw i 154 kcal. Na 1 g biaka przypada 6,8 g tuszczu i 1,9 g wglowodanw. ROS Z MARCHEWK Ros przygotowa tak samo jak w przepisie poprzednim, tylko zamiast ziemniaka uy 100 g marchewki. 100 ml tej zupy zawiera 2 g biaka, 13,6 g tuszczu, 1,8 g wglowodanw i 140 kcal. Na 1 g biaka przypada 6,8 g tuszczu i 0,6 g wglowodanw.

Podane wyej mieszanki maj rednio okoo 2 razy wicej kalorii od mieszanek tradycyjnie zalecanych w ywieniu niemowlt. Takich mieszanek bd wic dzieci zjaday o poow mniej objtociowo. I tak powinno by. Do zup nie dodajemy soli kuchennej ani cukru. Zupy, podobnie jak mieszank mleczn, mona rozciecza przegotowan wod, nawet w stosunku 1:1. Mieszanka mleczna i rosoek zawieraj zbyt mao wglowodanw, tote mona je uzupenia sokami owocowymi z dodatkiem mki ziemniaczanej, w postaci rzadkiego kisielku. KISIEL Z SOKU OWOCOWEGO Z 200 ml soku owocowego niesodzonego odla yk i wymiesza z 5 gramami mki ziemniaczanej. Reszt soku zagotowa, wla rozrobion mk na gotujcy si sok i mieszajc chwil pogotowa. Podawa ciepy. Soki naley robi samemu, z polskich owocw. Mog by z jabek, gruszek, malin, czarnej porzeczki, wini, a nawet z marchewki. Nie mog by sodzone ani z dodatkiem adnych konserwantw. Mog natomiast by z pulpy owocowej zakonserwowanej w soikach przez nas samych w sezonie letnim (patrz str. 48). Pulp zalewa si wod (do smaku), zagotowuje, pyn odciska na gstym sitku i na tym wywarze robi kisiel. Nie trzeba go sodzi. Kady sok ma inn zawarto wglowodanw. Moe ona waha si od 5% w soku z marchwi do ponad 15% w soku z winogron (krajowych!). Sok jabkowy zawiera rednio 9,3% wglowodanw. Kisiel z soku jabkowego zawiera wic w 100 ml okoo 12 g wglowodanw i 50 kcal. 50 ml kisielku to 6 g wglowodanw, czyli tyle, ile dziecku mona poda po zasadniczym posiku. Po ukoczeniu czwartego miesica ycia mona stopniowo dodawa do rosokw niewielkie iloci drobno zmielonego gotowanego misa cielcego, z drobiu (najlepiej, gdy mog to by kurczaki gospodarskie, a nie brojlery) lub ugotowanej drobiowi wtrbki. Jak ju poprzednio powiedziaem, zdrowa matka, nawet ywica si tradycyjnie, powinna mie wystarczajc ilo pokarmu, by wycznie piersi ywi dziecko do p roku. Po tym czasie wyczerpuje si zapas elaza, z ktrym dziecko si urodzio, i take innych skadnikw mineralnych. Jest to moment, kiedy mona rozway wprowadzenie do diety dziecka innych pokarmw. Pediatrzy zazwyczaj zalecaj podawanie zupy jarzynowej. Przy optymalnym ywieniu dziecka te wprowadzamy zupy jaynowe, ale zrobione na rosole i z dodatkiem tka i masa, wedug przepisw podanych poprzednio. Najwaciwszym momentem wprowadzenia nowego pokarmu wydaje si ten, gdy dziecko samo bdzie miao na niego ochot. Jeli nawet przez rok nie chciaoby je nic innego poza piersi, nie wyrzdzi mu to szkody. W praktyce jednak dzieci, z natury ciekawe, sigaj po inne pokarmy ju wczeniej. Przewanie ju roczne dziecko moe dostawa wikszo produktw znajdujcych zastosowanie w ywieniu optymalnym ludzi dorosych. Nie znaczy to jednak, e naley je wtedy odstawi od piersi. Mleko matki jeszcze dugo moe, a nawet powinno, by uzupenieniem normalnego jedzenia. Z medycznego punktu widzenia nie ma grnej granicy wieku karmienia piersi. Jeeli dziecko trzy-, czteroletnie, czy nawet jeszcze starsze, chce ssa pier niech ssie. Przy regularnym przystawianiu pokarm u matki nie zanika, najwyej jego

ilo si zmniejsza, dziecko wic ma moliwo nadal przyswaja wartociowe skadniki z mleka kobiecego. Komentarze otoczenia w stylu: to wstyd, eby taki duy dzieciak jeszcze ssa pier wstyd przynosz co najwyej osobom je wygaszajcym. Skad mleka kobiecego czy sztucznych mieszanek ksztatuje cay organizm dziecka, jego budow biochemiczn, jego metabolizm, a take jego gusty i smaki ywieniowe. Dziecko przystosowuje swj apetyt i gust smakowy do skadu mleka matki, tote gdy jest ju starsze i moe samo wybiera jedzenie, bo umie okreli, co mu smakuje, a co nie, bo potrafi ju powiedzie daj" albo nie!", bdzie wybiera produkty o skadzie chemicznym podobnym do skadu mleka matki. A wic ju na pocztku ycia lego organizm zostaje tak zaprogramowany", e bdzie w dalszych latach wybiera te produkty, ktre bd dla niego najlepsze, bo te bd mu najbardziej smakowa. Niestety, ten sam mechanizm dziaa przy ywieniu sztucznym. Dostosowuje cay organizm i apetyt dziecka do produktw nie najlepszych i jego dalsze preferencje ywieniowe, zarwno w wieku dziecicym, jak i dorosym, bd nie najlepsze. Oczywicie w sposb wiadomy moe je zmieni, np. przechodzc na diet optymaln. Ale jeli jej nie zna? Obecnie w naszym kraju dzieci z reguy ywione s lub dokarmiane sodzonymi mieszankami z dodatkiem mki, kaszy manny lub kukurydzianej czy te wglowodanowych kaszek 0 sztucznie im nadanych owocowych smakach. Tote w wikszoci niemowlta s blade, nalane, czsto otuszczone, cikie, maj czsto alergie ywieniowe i ma odporno na zakaenia. W starszym wieku uwielbiaj sodycze, chrupki pszenne i kukurydziane, sodkie pieczywo. Zdrowotno dzieci w naszym kraju pozostawia wiele do yczenia. Szpitale dziecice s przepenione. Dzieci coraz czciej choruj na choroby przypisywane dotychczas gwnie ludziom starszym: cukrzyc, miadyc, reumatyzm, nowotwory. Od paru lat, co roku, Jurek Owsiak w ogarniajcej cay kraj imprezie pod nazw Wielka Orkiestra witecznej Pomocy" zbiera ogromne sumy na zakup aparatury do ratowania ycia niemowlt i maych dzieci. Cel szczytny! Ale gdyby przeznaczy te pienidze na popraw ywienia kobiet ciarnych i dzieci, moe ta aparatura wcale nie byaby potrzebna? A przynajmniej nie w takim stopniu jak obecnie. Dziecko powinno rosn powoli, by szczupe i niskie. Powinno budowa swj organizm wolno, ale lepiej i dokadniej i jak najpniej dojrzewa, gdy pne dojrzewanie wiadczy o dobrym zdrowiu i rokuje dugie ycie. Im gorsze ywienie i gorsze warunki ycia, tym dziewczta wczeniej wchodz w okres dojrzewania pciowego. W Polsce u dziewczynek na lsku pierwsza miesiczka pojawia si j w wieku 12 lat; w zamonej Szwajcarii, ojczynie najwyszi jakoci serw, odpowiednio rednia wieku dziewczt wynosi 18-19 lat. ywienie dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym nie odbiega od oglnych zasad ywienia optymalnego. niadanie powinno by wartociowe i obfite. W zasadzie powinno wystarczy dziecku do czasu powrotu do domu ze szkoy. Jeli dziecko nie chce je rano lub zjada bardzo mao, nie naley go przymusza, lecz wtedy mona da mu do szkoy posiek w typie drugiego niadania. Tradycyjnie dzieciom daje si kanapk z dwch kromek chleba lub buki przeoonych czym lub posmarowanych. W ywieniu optymalnym chleba dziecko nie je. Co wic mu da? Moliwoci jest wiele. A oto 4 przykady wraz 7. odpowiednimi przepisami: 1) 2 bueczki z kruchego ciasta z misem (20 dag). 2) 2 paszteciki z misem (20 dag). 3) 2 yki (10 dag) twaroku w szczelnie zamknitym pojemniku. Do tego kromka chleba orzechowego z masem (2 dag) i par rzodkiewek. Doczy yeczk lub widelczyk. 4) 2 kawaki chleba orzechowego (po 5 dag) (przep. na str. 156) posmarowa (kady) grubo masem (po 2 dag) i pooy dostosowany wielkoci plaster tustego, tego sera. Zoy. Do tego may pomidorek. Do przygotowania kanapek nadaje si nie tylko chlebek optymalny, ale take biszkopt i placki serowe. Dziecko zawsze powinno mie dostp do niesodkiego napoju, by mogo pi do woli, a zwaszcza popi drugie niadanie. Do szkoy mona da mu np. wod z kilkoma ykami niesodzonego soku owocowego w mocno zakrcanej butelce plastikowej lub w specjalnym bidoniku z rurk. W zimie moe by herbata w termosie, byle nie sodzona. Podane wyej przykady drugich niada (a waciwie pierwszych) stanowi poywny,

penokaloryczny posiek. Dane w ramce w przepisach poniej oznaczaj zawarto biaka (B), tuszczu (T) i wglowodanw (W) oraz liczb kalorii w 100 gramach tego produktu.
BUECZKI Z MISEM B 12,5g T 24,7g W 7,4g | 1 : 2,0 : 0,6 | 304 kcal | Przygotowa kruche ciasto: 1,5 szklanki mki (30 dag), wymiesza z yeczk proszku do pieczenia. Do mki doda 1,5 kostki masa (30 dag) i posieka na ry". Doda 12 tek, zarobi noem, a gdy skadniki si pocz, szybko zagnie bez wyrabiania. Odoy na par godzin do lodwki. Po tym czasie ciasto rozwakowa na placek. Wykrawa szklank krki, na kady pooy porcj gotowanego, zmielonego misa (moe by np. z wywaru) doprawionego sol i pieprzem. Ciasto zlepi (jak pczek). Bueczki uoy na wysmarowanej smalcem brytfannie zle pieniem do dou, posmarowa po wierzchu biakiem, posypa kminkiem i piec do zrumienienia. Pozostawi w wyczonym piecyku do wy studzenia. 1 bueczka way okoo 10 dag. PASZTECIKI Z MISEM B 15,2g T 33g W lSg | 1 : 2,2 : 1 | 416 kcal | 1,5 kostki masa (30 dag) zastudzi i pokroi w cienkie plasterki. Szklank mki (20 dag) zagnie z ciep wod na niezbyt tward ciasto (jak na pierogi). Dobrze wyrobi. Rozwakowa na kwadrat, ciecie uoy po przektnej kwadrat z masa, rogi ciasta zawin rodka (jak kopert), brzegi zlepi i rozwakowa ciasto na podui prostokt. Zoy go do rodka na 3", przekadajc masem obie wa stwy. Jeszcze raz rozwakowa i czynno powtrzy. Odoy do dwki na par godzin. 1/2 kg tustej wieprzowiny, 30 dag wieprzowej wtrbki i cebul (10 dag) udusi do mikkoci (mona uy te miso z wywaru) W sosie namoczy 1/2 kajzerki. Wszystkie skadniki zemle. Doda 5 jajek i tko (biako zostawi), pieprz i sl do smaku. Z ciasta rozwakowa cienki prostoktny placek. Wzdu brzegu, 4 cm od jego krawdzi, uoy waek z misa 3 cm gruboci. Ciastu poza nim posmarowa wzdu biakiem. Unie ostronie brzeg ciasta, okry nim waek misa i zlepi poza nim. Odci pas z misem ostrym noem i pokroi na 4 cm kawaki. Uoy na brytfannie posmarowanej smalcem. Kady pasztecik posmarowa po wierzchu biakiem i przylepi na nim par ziaren kminku. Piec do adnego zarumienienia. Najlepsze s na ciepo, tu po wyjciu z pieca, ale po ostudzeniu te s smaczne.1 pasztecik powinien way okoo 10 dag.

TWAROEK B9,5g T31,8g W | 1:3,4:[ 335 kcal | 10 dag tustego biaego sera rozetrze z yk (5 dag) mikkiego masa, nastpnie doda 1/3 szklanki gstej, kwanej mietany (7 dag), szczypt soli i pieprzu. Rozetrze na gadk mas. Do twaroku mona stosowa rne dodatki smakowe, np. posiekany szczypiorek, start na tarce jarzynowej rzodkiewk, yeczk przecieru pomidorowego, roztartej wdzonej ryby itp. Dzieci ywione optymalnie mniej wa i mierz od swoich rwienikw, ale s zdrowsze, silniejsze i inteligentniejsze, tzn. izadziej choruj lub nie choruj wcale, lepiej si ucz i zwyciai w sportowej rywalizacji w dyscyplinach wymagajcych szybkoci, inteligencji i sprawnoci. To samo odnosi si do modziey. Bardzo cieszymy si i jestemy dumni, e modzie jest taka dorodna" wysoka, rozronita, czsto pulchna, a nawet otya. Ale zapominamy, e 90% tej modziey ma prchnic zbw, nagminnie wystpuje skrzywienie krgosupa, a gdy w czasie ferii modzi ludzie wyjedaj na narty, ami sobie rce i nogi jak zapaki. Sprbujmy sprawdzi, jak si koci i mini ma baant, ktry ywi si naturalnie, wygrzebujc z ziemi robaki, i ktry osiga dojrzao po roku, a jak ma brojler, pdzony" na specjalnych, sztucznych odywkach, ktry dojrzao osiga po 5-6 tygodniach. Jego koci, wszystkie bez wyjtku, mona bez trudu przekroi noem. U czowieka dziaa ta sama zasada. Niektrzy pytaj: jak wychowa dziecko bez sodyczy, skoro spotyka je na kadym kroku? Dziecko ywione optymalnie nie bdzie miao chci na sodycze. Z czasem przestan mu smakowa. Rol sodyczy mog mu z powodzeniem zastpowa ciasta i ciasteczka nie odbiegajce swoim skadem od diety, ktre bardzo chtnie zjadane s przez dzieci na niadania czy kolacje, a take lody o skadzie optymalnym. Kawaek (20 dag) takiego ciasta moe stanowi dla dziecka penowartociowy posiek, ktry take mona da mu np. do szkoy. Ciasta te, oczywicie, przeznaczone s nie tylko dla dzieci, ale take dla dorosych.**

SERNIK WIEDESKI B13,lg T28,9g W5,8g 1 : 2,2 : 0,4 346 kcal 1 kg biaego tustego sera zemle. Ucierajc rcznie lub mikserem, doda do niego po jednym 25 tek, nastpnie 2 yki mki, budy waniliowy w proszku (bez cukru!) i 2 kostki masa (40 dag) stopionego i przestudzonego. Na koniec wsypa po yce: rodzynkw, posiekanych migdaw i posiekanej skrki pomaraczowej smaonej w cukrze Ubi na sztywno pian z 20 biaek i wymiesza z serowym ciastem. Szczelne foremki wysmarowa grubo masem i wysypa tart buk lub zmielonymi biszkoptami. Na dno pooy warstw andruta (wafla). Foremki powinny by szczelne, by w czasie pieczenia nie wycieko maso, w ktrym sernik gotuje si". Dlatego nie nadaje si do sernika forma tortowa. Ciasto rozla do foremek. Piec 45-60 minut. Wystudzi w wyczonym piekarniku, wtedy wchonie cae maso wydzielone w czasie pieczenia. Sernik zawsze troch opada. Sernik mona posmarowa polew czekoladow jak do ciasteczek (przep. na str. 85) i posypa wirkami kokosowymi lub posiekanym^ orzechami lub migdaami.

SZARLOTKA
B 4,3g T 20,3g W 14,3g| 1 ; 4,8 : 3,4 | 250 kcal | Przygotowa kruche ciasto jak na bueczki z misem (przep. na str. 82). Odoy w chodne miejsce.
*' Szeroki asortyment rnorodnych ciast i deserw znajduje si w Ksice kucharskiej"

1,5 kg atwo rozgotowujcych si jabek (antonwki, szarej renety) obra, wyci gniazda nasienne, drobno poszatkowa i mieszajc rozgotowa na marmolad. Do gorcej marmolady doda 2 yeczki galaretki pomaraczowej w proszku, 1/2 yeczki cynamonu i kostk masa (25 dag). Gdy marmolada przestygnie, wla do niej 9 biaek i wymiesza. Nie dodawa cukru! Ciasto podzieli na 2 czci. Pierwsz rozwakowa na cienki placek i wyoy nim brytfann (25 x 35 cm) wysmarowan grubo masem i wysypan buk tart. Ciasto posmarowa po wierzchu biakiem i zapiec. Na zapieczone ciasto wyoy rwn warstw jabkow marmolad, nakry plackiem rozwakowanym z drugiej czci ciasta i zlepi brzegi ciasta dookoa. Upiec na zoty kolor. Wystudzi w piekarniku. Je po paru godzinach, gdy ciasto dobrze wystygnie, a maso w marmoladzie skrzepnie. Szarlotk mona po upieczeniu posmarowa polew czekoladow, ktrej przepis podany jest w nastpnym przepisie (przy ciasteczkach czekoladowych) lub przed pieczeniem posypa suto wirkami kokosowymi. CZEKOLADOWE CIASTECZKA B 9,3g T 53,6g W 25,6g[ 1 : 5,8 : 2,7 | 621 kcal | Zagnie kruche ciasto, jak na bueczki z misem (przep. na str. 82). Z ciasta rozwakowa placek gruboci okoo 1/2 cm. Ozdobnymi foremkami wycina ciasteczka o rnych ksztatach: serduszka, gwiazdki, keczka, albo poci placek na rwne kwadraciki radekiem do faworkw. Upiec na zoty kolor na blaszce wysmarowanej masem, wystudzi. Zrobi polew: 1/2 kostki masa (12 dag) stopi, wsypa do niego czubat yk kakao (2,5 dag), yeczk polewy czekoladowej w proszku (do nabycia w sklepach) i wla 2 yki sodkiej mietanki. Powoli, mieszajc, zagotowa. Ciep polew smarowa powierzchni ciasteczek i posypywa je wirkami kokosowymi lub posiekanymi orzechami. LODY

B 3,6g T 38g W 6,6g

|l:10,6:1,9 | 410kcal

5 tek utrze z cukrem waniliowym na krem, a stan si biae Wla do nich szklank mietanki i wymiesza. Garnek z mas wstawi do garnka z wrzc wod i cigle mieszajc podgrzewa, a masa zacznie gstnie, ale nie zagotowa, bo tka si zwarz. Wyj garnek, mas ostudzi, rozla do pojemniczkw lub pucharkw i zamrozi w zamraarce. Na bazie tej masy mona robi rne rodzaje lodw, zmieniajc dodatki smakowe i zapachowe.

V.WACIWOCI LECZNICZE DIETY OPTYMALNEJ

1. Dlaczego ludzie choruj?
Najlepiej nie chorowa. A skoro ju czowiek zachoruje, powinien leczy si tak, aby z choroby jak najszybciej si wyleczy i ju wicej na ni nie zachorowa. Aby tak si stao, powinien pozna i usun przyczyn tej choroby, a nastpnie postpowa tak, by przyczyna ta wicej si nie pojawia, tzn. by nie zachorowa powtrnie na t chorob, z ktrej si wyleczy. Tymczasem medycyna nie zna przyczyn wikszoci chorb, a przyczyny innych okrela bdnie, sdzc, e je zna. Tote obecnie leczenie wikszoci chorb polega nie na usuniciu ich przyczyn, lecz na osabianiu ich skutkw. A rodki, ktrymi te skutki prbuje si zwalczy, tzn.

chemicznie wytwarzane leki i ingerujce w organizm zabiegi, czsto wicej robi zego ni dobrego. Nieraz zdarza si, e po dugotrwaym i kosztownym leczeniu szpitalnym czowiek wychodzi bardziej chory ni do tego szpitala przyszed. Jeli nawet ratuje si ycie, to rzadko kiedy przywraca si pene zdrowie. Rozsdek nakazuje, e jeli co jest nieskuteczne i pogarsza istniejcy stan rzeczy, to powinno by zaniechane, a ludzie powinni szuka innych drg. A jednak nie szukaj. Wci powtarzaj te same bdy. Poznanie naczelnych przyczyn chorb moe dopiero umoliwi rozumne dziaanie, bo skierowane nie na czstkowe zapobieganie niektrym objawom, lecz na usunicie naczelnej przyczyny powodujcej zachwianie zdrowia u czowieka. A naczeln przyczyn wszystkich niemal chorb jest niekorzystne odywianie si ludzi. Dlatego jaki organ zaczyna le funkcjonowa, e jest niedoywiony, tzn. e jest ywiony niedostatecznie lub le. Jeli zapewni mu si najlepsze i pene pokrycie jego potrzeb, bdzie dziaa prawidowo, a czowiek bdzie zdrowy. Optymalne odywianie usuwa wic wszelk patologi w funkcjonowaniu organizmu ludzkiego, w tym rwnie ma niezwykle istotny wpyw na dziaalno ludzkiego mzgu, a tym samym na to, czym czowiek w ogle jest w przyrodzie, w spoeczestwie, w rodzinie i sam dla siebie. Z potraw, ktre si zjada powstaj wszystkie choroby ludzkie". Jest to zdanie, ktre napisa 2400 lat temu Herodot, a zaczerpn je z wiedzy kapanw staroytnego Egiptu. Wiedza ta bya ogromna. Jest to najwaniejsza wiedza pozostawiona nam przez przodkw, poniewa umoliwia uwolnienie czowieka od chorb, a szczeglnie od powszechnie patologicznej czynnoci umysw ludzkich, ktra z kolei jest przyczyn wszelkiego za. Ludzie spoywajcy wicej biaka i tuszczw zwierzcych maj we krwi proporcjonalnie wyszy poziom kwasu moczowego, a jest on bardzo wanym zwizkiem w organizmie. U ssakw jest na og rozkadany. Tylko u czowieka i winki morskiej nie jest rozkadany. Okoo 15-20 lat temu wykonano szereg naukowych bada nad zalenoci midzy poziomem kwasu moczowego w surowicy krwi a losem czowieka. I okazao si, e im ludzie mieli wyszy poziom kwasu moczowego, tym korzystniej wyrniali si we wszystkich istotnych dziedzinach ycia. Stwierdzono zaleno midzy podwyszonym poziomem kwasu moczowego a przynalenoci do wyszych klas spoecznych. Wykazano, e im wyszy poziom kwasu moczowego tym wysza inteligencja. Najwyszy poziom kwasu moczowego wystpowa wrd profesorw wyszych uczelni w USA, a jeszcze wyszy u profesorw o najwikszych osigniciach naukowych i zawodowych. Wyszy poziom kwasu moczowego wystpowa u studentw ni u uczniw szk rednich. Z kolei wrd studentw wyszy poziom kwasu moczowego korelowa z lepszymi wynikami w nauce, wikszymi osigniciami w sporcie, z lepszymi zdolnociami manualnymi i z lepszym refleksem. Wysoki poziom kwasu moczowego stwierdzono we krwi dyrektorw duych firm, w przemyle i handlu. Urzdnicy z wysokim poziomem kwasu moczowego cecho' wali si wiksz aktywnoci zawodow, szybszym awansem w pracy i nisz wag ciaa. Podobnie u wykwalifikowanych, izutkich, dobrze zarabiajcych robotnikw poziom ten by wyszy ni u robotnikw mao zarabiajcych i mao zaradnych yciowo. U osb biernych, le pracujcych, stale zmczonych, poziom kwasu moczowego by niski. Najniszy poziom kwasu moczowego stwierdzano u jaroszw. Podobnych bada wykonano wicej w rnych grupach zawodowych (m.in. wrd onierzy, petwonurkw) i w rnych krajach. Rezultaty bada byy zawsze takie same. Czowiek yje tylko raz. Moe y dugo lub krtko, zdrowo lub boryka si z chorobami, moe mu si powodzi dobrze lub moe by biedakiem. Dla kadego jest chyba oczywiste, e lepiej y dugo i zdrowo, nalee do wyszej klasy spoecznej, mie wysz inteligencj, lepsze osignicia zawodowe i naukowe, wicej zarabia, lepiej uczy si w szkole redniej i atwiej dosta si na studia itd. itd. Badania wykazay, e ci, ktrzy to osignli mieli wyszy poziom kwasu moczowego, a jednoczenie wiemy, e taki wyszy poziom kwasu moczowego maj ludzie spoywajcy wicej ni inni biaek i tuszczw zwierzcych. Czy wniosek z tych faktw nie jest oczywisty? A jednak wikszo ludzi nie potrafi wycign tego wniosku, a tym bardziej zastosowa go w swoim codziennym praktycznym yciu. Jeli chcemy, aby nasze dzieci dobrze si uczyy i duo w yciu osigny, to znacznie lepiej

wyda pienidze na ich dobre, optymalne odywianie, ni paci za korepetycje, dodatkowe kursy i zajcia ksztacce. Nawet zmiany genetyczne, ktre s przyczyn okoo 3000 chorb pochodzenia genetycznego, powstay u naszych przodkw gwnie z niekorzystnego odywiania. Bowiem wszystkie procesy yciowe organizmu s uruchamiane i sterowane bezporednio lub porednio tym, co czowiek zjada. Kolejne pokolenia ludzi musiay dostosowywa si do zmian zachodzcych w ich rodowisku. Najwaniejsze byy zmiany w odywianiu. Ludzie, aby mogli przey, musieli si do nich dostosowa take poprzez zmiany w materiale genetycznym, tj. uruchamia lub blokowa te lub inne geny, w zalenoci od skadu poywienia. Czowiek moe y stosujc rne modele ywienia, ale jego warto biologiczna, dugo ycia, czynno umysu, zdrowotno, przy kadym modelu ywienia bd inne. Inaczej musia odywia si czowiek, ktry zachorowa na chorob Buergera, a inaczej ten, ktry zachorowa na miadyc, a jeszcze inaczej ten, ktry nie choruje na adn chorob. Moliwoci zego odywiania si jest bardzo duo. Samych rnorodnych, bezrozumnych diet ludzie wymylili tysice. A przecie ywienie optymalne, czyli najlepsze, moe by tylko jedno. ywienie to musi by oparte na cisej wiedzy: na znajomoci skadu chemicznego ludzkiego ciaa i skadu chemicznego i zjadanych pokarmw, a przy tym musi uwzgldnia podstawowe 1 prawa fizyki i chemii. Ludzie przestrzegaj tych praw w wielu 1 dziedzinach, z wyjtkiem dziedziny najwaniejszej odywiania. U kadego czowieka mona spowodowa wystpienie zachorowania na prawie kad chorob, odywiajc go w sposb stanowicy przyczyn tej choroby. Z tysica ludzi karmionych tak, aby musieli zachorowa na cukrzyc typu I zachoruj wszyscy, bez adnych wyjtkw. Podobnie jest z innymi chorobami. Czsto ludzie mwi, e odywiaj si tak samo jak pozostali czonkowie rodziny, wic gdyby choroby zaleay od odywiania, to wszyscy w rodzinie powinni chorowa na t sam chorob. A tak nie jest. Podobnie przy ywieniu zbiorowym (np. w wojsku, w internatach, w wizieniach) odywianie jest takie samo, a ludzie choruj na rne choroby. Prawda jest taka, e kady czowiek odywia si inaczej, tak w rodzinie, jak i przy zbiorowym ywieniu. ywienie identyczne byoby wwczas, gdyby wszystko, co czonkowie tej zbiorowoci zjadaj, zostao uprzednio dokadnie wymieszane i zhomogenizowane. Wwczas wikszy czowiek zjadaby wicej objtociowo, a mniejszy mniej, ale proporcje midzy poszczeglnymi skadnikami poywienia byyby takie same, a zatem wszyscy odywialiby si tak samo. Ale przecie adna zbiorowo tak si nie ywi. Ale i to nie oznacza, e wszyscy chorowaliby na te same cho' roby, gdy liczne czynniki rodowiskowe maj wpyw na to, co organizm zrobi z tym, co czowiek zjad. Ciepo, zimno, jako ubrania, wielko wysiku fizycznego, naraenie lub nienaraenie na stresy psychiczne, praca fizyczna czy umysowa, mikka czy twarda woda do picia, wiksze lub mniejsze cinienie atmosferyczne, specyficzne cechy miejsca zamieszkania (gry, morze, due miasto, wie), zawarto tlenu w powietrzu, wiksza lub mniejsza waga i wysoko ciaa, wilgotno powietrza i szybko wiatrw na danym terenie, dugo dnia i nocy, wiksze lub mniejsze owietlenie, nasonecznienie, a nawet tak drobiazgowe czynniki, jak zimno lub ciepo w pokoju w czasie snu, pierzyna do przykrycia czy koc. Wszystkie te czynniki, a take inne majce wpyw na organizm czowieka, wpywaj te na to, jak spoytkuje on skadniki poywienia, na co je przeznaczy: na ciepo, na energi, na odbudow tkanek, na zwikszenie odpornoci, na walk z przypadkowym zazibieniem itd. Tak wic nawet przy identycznym odywianiu si w rzeczywistoci odywienie organizmw ludzkich rni si. W biecym stuleciu setki tysicy razy wzroso natenie i rnorodno pl elektromagnetycznych wytwarzanych przez rne urzdzenia budowane przez czowieka. Fale elektromagnetyczne wytwarzane s przez wszystkie silniki elektryczne: suszarki do wosw i elektryczne maszynki do golenia, nadajniki radiowe i telewizyjne, radary wojskowe i cywilne, satelity, komputery, kuchenki mikrofalowe, telefony komrkowe i setki innych urzdze technicznych. Zmienio to istotnie rodowisko naturalne. Fale elektromagnetyczne wytwarzane przez te wszystkie urzdzenia s szkodliwe dla czowieka. Na razie nic nie wskazuje na to, by ludzko powstrzymaa si od zwikszania ta elektromagnetycznego Ziemi. Przeciwnie. Wytwarza si coraz wicej takich urzdze. Na fale elektromagnetyczne lekarstwa nie ma. Ale jest pewien sposb. Fale

elektromagnetyczne najsilniej dziaaj na organizmy sabe. Jedynym sposobem na to, by szkodziy one moliwie mao, jest oglne wzmocnienie organizmu. Odywianie najlepsze biochemicznie dla czowieka zwikszy jego odporno na dziaanie szkodliwych czynnikw rodowisl kowych, w tym chorobotwrczych, na zatrucia chemiczni i wreszcie na szkodliwe dziaanie fal elektromagnetycznych.

2. Dwa gwne modele tradycyjnego odywiania si ludzi

Chorb jest bardzo duo, bo i sposobw odywiania jest nieskoczenie duo, ale wszystkie one maj swe rdo w zym ywieniu, w niedostosowaniu spoywanych skadnikw odywczych do biochemicznych potrzeb organizmu czowieka. T ogromn liczb chorb mona podzieli na dwie podstawowe grupy, przyjmujc za kryterium model ywienia. Pierwszy z nich to ywienie pastwiskowe", a wic takie, w ktrym zjada si w przewaajcej iloci, a czasami nawet wycznie, produkty pochodzenia rolinnego. W takim ywieniu czowiek otrzymuje za mao biaka i jest ono niskiej jakoci biologicznej oraz bardzo duo wglowodanw, w tym z produktw najgorszych, tzn. takich, w ktrych stosunek wglowodanw do ew. biaka zawartego w tym produkcie jest najwyszy. W ywieniu pastwiskowym" duy udzia ma cukier, ktry jest produktem sztucznym, zawiera 100% wglowodanw i 0% biaka. Tuszczw w tym modelu ywienia zjada si bardzo niewiele, a przy tym s to przewanie tuszcze pochodzenia rolinnego, a wic gorsze. W taki sposb ywi si przewanie ludzie biedni oraz tacy wrd ludzi zamonych, ktrzy wiadomie odrzucaj produkty pochodzenia zwierzcego, cho ich na nie sta, z jakich wzgldw ideologicznych, np. z mioci do zwierzt (wegetarianizm) lub z przekonania, e ywienie jarskie jest lepsze. Drugi model to ywienie korytkowe". Jest to ywienie, w ktrym miesza si produkty pochodzenia rolinnego i zwierzcego. Najgorzej jest, jeli przy tym modelu ywienia ilo energii uzyskiwanej z wglowodanw zamyka si w wskich granicach 35-40%, a pozostaa pochodzi z tuszczw zwierzcych i biaka. Ju lepiej, gdy ilo energii z wglowodanw przekracza 60%. * Jeszcze lepiej, gdy ilo ta nie przekracza 10%, a tuszcze zwierzce stanowi ponad 80% oglnej poday energii. Lepiej ju ywi si w sposb pastwiskowy", zjadajc dodatkowo pewne iloci tuszczu rolinnego (ziarno sonecznika, orzechy, oliwki), ni w sposb korytkowy", zjadajc 35-40% energii w wglowodanach a reszt w tuszczach zwierzcych. Spjrzmy na wiat zwierzcy: obserwujemy wyrany podzia na zwierzta trawoerne i misoerne. Krowa nie je nigdy tuszczu i misa, a tygrys nigdy nie je trawy. Tylko czowiek zama t zasad i je wszystko. W sposb korytkowy" ywi si ludzie bardziej zamoni. Jedz zarwno tuszcze, miso, jajka, a przy tym spoywaj te cukier i produkty sodkie, mczne, owoce, soki, warzywa itd. Przedstawiciele obu tych modeli ywienia choruj, ale nie na te same choroby. Zarwno w jednej jak i w drugiej grupie s ludzie otyli, ale biochemicznie przebieg powstawania otyoci w kadej z tych grup jest inny. Tylko prawidowe ywienie, najlepsze, a wic optymalne, zapewnia, e choroby nie bd wystpoway, a czowiek odzyska pen sprawno ciaa i umysu. To ywienie okrelamy jako st", a wic sposb ywienia si godny czowieka.

3. Choroby spowodowane ywieniem pastwiskowym "

ywienie ubogopastwiskowe" jest to odywianie, w ktrym poywienie stanowi niemal wycznie produkty pochodzenia rolinnego, ktrych warto odywcza ksztatuje si na poziomie wartoci odywczej trawy lub gorszym od trawy. Jako spoywanych biaek jest niska, a ilo wglowodanw w stosunku do biaka jest nawet wysza ni wystpuje w trawie. Przy czym trawa trawie nierwna. Mode trawy maj nawet zbyt wiele biaka w stosunku do wglowodanw, ale trawy przejrzae, suche, maj go o wiele za mao. Wiele produktw rolinnych spoywanych przez ludzi ma skad chemiczny duo gorszy od trawy. Takie s wszystkie te produkty (patrz tabela 6), w ktrych na 1 gram biaka przypada wicej ni 6 gramw wglowodanw. Najgorsze s produkty zawierajce same wglowodany, takie jak: cukier,

mid, wszystkie sodycze, wszystkie sodzone napoje, a take sodkie owoce. W naturalnych produktach rolinnych znajduj si w wikszej lub mniejszej iloci niektre witaminy i skadniki mineralne potrzebne do spalania spoywanych biaek i wglowodanw. Tylko w cukrze nie ma nic prcz cukru. Nie ma w nim adnych substancji organicznych ani mikroelementw czy innych mineraw, ani enzymw. Dlatego cukier si nie psuje. Nie je go aden robak, nie tworzy si na nim ple, nie ywi si nim adne bakterie gnilne. To skd organizm ma uzyska witaminy i skadniki mineralne potrzebne mu do spalenia tego niejadalnego produktu? Ot gdy skadnikw mineralnych i witamin brakuje, a zawsze brakuje i ich przy spoywaniu cukru i produktw sodzonych, organizm j musi tak pokierowa przemian materii, by moliwie jak najmniej ich potrzebowa, niejako oszczdza" je. Ponad poow, skadnikw mineralnych i witamin organizm moe zaoszczdzi", jeli tego cukru nie spali, a przetworzy go na tuszcze i cholesterol. Taki cykl przemiany materii zwiksza zapotrzebowanie kaloryczne organizmu i ludzie ci jedz wicej. Ludzie jedzcy duo i sodko, a wic zjadajcy mao niskowartociowego biaka rolinnego oraz bardzo duo cukrw, czsto s otyli i wystpuje u nich cay kompleks chorb okrelanych jako choroby z autoagresji. Choruj wic na miadyc ttnic, ylaki, owrzodzenia podudzi, nadcinienie, stuszczenie wtroby, zapadaj na zaway serca, maj wylewy krwi do mzgu, miewaj przepukliny i zapalenia wyrostka robaczkowego. W starszym wieku powszechnie choruj na osteoporoz. Tak odywiajcy si ludzie dojrzewaj wczenie, wczenie te przekwitaj. yj krtko. Przewanie s biedni.
*' Choroby z autoagresji to choroby wywoywane tym, ze zgodnie z nazw organizm zachowuje si agresywnie" sam w stosunku do siebie, m.in. wytwarza przeciwciaa przeciwko wasnym tkankom i komrkom i niszczy je. S to wic choroby wynikajce wycznie z nieprawidowego funkcjonowania organizmu, bez udziau patologicznych czynnikw zewntrznych, takich np. jak wirusy czy bakterie.

Moe te wystpi u nich: niedoczynno tarczycy, niektre** nowotwory, kamica wtrobowa, skazy biakowe i choroby alergiczne, w tym astma oskrzelowa. Bardzo czsto maj ojotok, brzydk cer, niektrzy choruj na uszczyc. Choruj te czciej ni inni na choroby infekcyjne i zakane, bo ich odporno na zakaenia jest niska. Z tej grupy wywodz si te ludzie chorujcy na miadyc. Jest to obecnie choroba bardzo rozpowszechniona. Wystpuje ju nie tylko u ludzi w podeszym wieku, ale u coraz modszych, a nawet wrd dzieci. Na miadyc choruj sonie afrykaskie. Przyczyn ich miadycy jest to, e w okresie dugotrwaej pory suchej, przy niedoborze paszy zielonej musz je star, such traw, w ktrej zawarto biaka jest za niska w proporcji do wglowodanw. Powszechnie mwi si, e przyczyn miadycy u ludzi jest palenie papierosw, a przecie sonie nie pal, e jest ni maso, mietana, boczek, tko jajka, tuste miso, a przecie sonie tych produktw nie jedz, e powoduje j stres, a przecie sonie nie maj naturalnych wrogw, e nasila miadyc brak ruchu i siedzca praca, a przecie sonie duo chodz itp. Wniosek z tego, e nie te przyczyny powoduj miadyc. U ludzi na diecie ubogopastwiskowej" najczciej wystpujc chorob jest choroba zwyrodnieniowa staww koczyn i krgosupa, spowodowana niedoborem kolagenu^ w ich diecie. Maj podwyszon krzepliwo krwi i sabe" yy, co czsto jest przyczyn zakrzepowych zapale y. Wytwarzaj wicej hormonw sterydowych *^ w swoich nadnerczach, co dodatkowo sprzyja powstawaniu zakrzepw i rozstpw skrnych, ktre wystpuj nawet ju u maych dzieci, szczeglnie dziewczynek. Nadmierne wytwarzanie hormonw sterydowych bywa przyczyn depresji. Kobiety s czsto niepodne i czciej ni inne kobiety rodz dzieci z wadami wrodzonymi, przewanie dugie i cikie.
** Kolagen jest to biako o strukturze wkienkowej bdce gwnym skadnikiem tkanki cznej, tj. koci, cigien, bon, chrzstek, zy i skry. **' Hormony sterydowe s to hormony zwizane gwnie z gospodark tuszczow organizmu, a take z wieloma innymi procesami biochemicznymi.

W ten sposb ywi si przewanie ludzie majcy dostp do byle jakiego jedzenia: salowe w szpitalach, pomoce kuchenne, pracownicy jarskich jadodajni i restauracji, cukiernicy. ywienie optymalne jest leczeniem przyczynowym w tych chorobach. W diecie trzeba zwikszy ilo kolagenu: je rosoy, wywary z koci, galarety z nek cielcych i wieprzowych, flaczki, chrzstki, kurze apki, salcesony, gowizn wieprzow, aby organizm mia materia do

reperacji" koci, staww, chrzstek, przyczepw, wizade, ttnic, y. Przy rozstpach skrnych i bliznach po operacjach mona spoywa 2 lub nawet 3 razy w tygodniu mikko ugotowane skrki ze soniny. Ludzie na diecie ubogopastwiskowej" s przewanie otyli, maj duy, rozdty brzuch. Gdy po przejciu na diet optymaln waga ich ciaa zacznie si obnia, mona przyspiesza chudnicie ograniczajc tuszcz w diecie: na 1 gram biaka wystarczy 1,5 grama tuszczu, gdy waga obnia si szybko, i 2 gramy, gdy organizm ma trudnoci z uruchomieniem wasnych tuszczw i spadek wagi jest wolniejszy. Koci, chrzstki, przyczepy i wizada wzmacniaj si w wyniku optymalnego jedzenia, a osteoporoza cofa si. Wzmocnienie tych tkanek bywa szybsze, gdy wymuszamy je na organizmie poprzez wiczenia fizyczne lub inny ruch. Ale wysiek naley dostosowywa do swoich moliwoci i obcienie wysikiem organizmu zwiksza stopniowo, w miar wzrostu si. Dieta pastwiskowa" moe te by oparta gwnie na produktach rolinnych, ale zawierajcych w przewadze nie cukier, lecz skrobi. Nale do nich produkty zboowe, ziemniaki, groch, fasola i bb. Warto biologiczna biaka w takim ywieniu jest niska, zawarto tuszczw rolinnych maa, a duo jest w niej wglowodanw, duo skadnikw mineralnych i witamin potrzebnych do spalania czy przetwarzania wglowodanw. W produktach zboowych, ziemniakach, warzywach czy owocach, biaka jest bardzo mao i jest ono mao wartociowe, tote organizm potrzebuje go wicej. Czowiek musi wic zjada wicej poywienia, a w ten sposb wprowadza do swego organizmu zbyt duo wglowodanw. Im wicej zjada czowiek wglowodanw, tym wicej jego trzustka musi wytwarza insuliny do ich przetwarzania. Organizm tych wglowodanw nie chce i broni si przed nadmiernym wytwarzaniem insuliny. Wytwarza wic przeciwciaa przeciwko komrkom trzustki, tzw. komrkom Beta, i niszczy je, jakby chcia zmusi ten organ do ograniczenia jego dziaania niekorzystnego dla organizmu. W rezultacie ilo wytwarzanej przez trzustk insuliny zmniejsza si. Gdyby w tym momencie czowiek znacznie ograniczy zjadanie wglowodanw, to ta zmniejszona ilo insuliny wystarczyaby mu do ycia. Ale jeli nadal spoywa wglowodany w duych ilociach, to przy maej iloci insuliny nie moe ich spali czy przetworzy. Wzrasta wic poziom glukozy we krwi, ktr organizm wydala z moczem. W analizach moczu pojawia si cukier i rozpoczyna si proces chorobowy okrelany jako cukrzyca typu I. Poniewa jak ju mwiem medycyna nie szuka przyczyn chorb, lecz niweluje tylko ich objawy, nikt nie zadaje sobie pytania: dlaczego we krwi jest za duo cukru?", tylko okrela objaw: cukru we krwi jest za duo, to znaczy, e w organizmie jest za mao insuliny, aby go przerobi". A wic trzeba poda insulin z zewntrz, w zastrzyku. I nikt si tym nie przejmuje, e insulina cukrzycy nie leczy, a tylko osabia jej objawy, ktre natychmiast si nasilaj, gdy chory przerwie jej przyjmowanie. Czowiek zostaje uzaleniony na zawsze od przyjmowania insuliny. Organizm rozkada podawan insulin, dawk insuliny trzeba zwiksza i koo si zamyka. Przy diecie pastwiskowej" rozwija si duo chorb zaliczanych do chorb z autoagresji. Nale do nich: choroba reumatyczna, choroba Buergera, gociec przewleky postpujcy, choroba Bechterewa, stwardnienie rozsiane i stwardnienie boczne zanikowe, guzkowe zapalenie ttnic, zapalenie skrno-miniowe i inne, rzadziej wystpujce choroby. Odporno na infekcje jest niska, dlatego ludzie ci czsto zapadaj na choroby zakane, m. in. na choroby wieku dziecicego. I choroby te maj u nich ciki i dugi przebieg. Choroby wyej wymienione zdarzaj si najczciej u ludzi biednych lub nawiedzonych obsesj odchudzania si dietami jarskimi i godwkami. Przy dalszym pogorszeniu odywiania wystpuj zachorowania na biaaczki i nowotwory zoliwe. Ludzie ci choruj te czsto na nadczynno tarczycy i szczeglnie czsto na neurasteni i choroby psychiczne typu maniakalnego. Cukrzyca typu I (insulinozalena) jest chorob milionw ludzi. W Polsce na koniec 1998 roku byo szacunkowo ponad 110 tysicy chorych na cukrzyc typu I i prawie 1,5 miliona chorych na cukrzyc typu II. Jest njpowszechniej wystpujc chorob spord chorb spowodowanych ywieniem pastwiskowym". Jej wic powic wicej uwagi. Wrd zwierzt yjcych w warunkach naturalnych, tak trawoernych, jak i drapienikw, cukrzyca nie wystpuje. Na cukrzyc typu I zachorowa mog tylko ludzie na diecie pastwiskowej, a wyjtkowo niektre zwierzta szczeglnie le przez ludzi ywione. Spotyka si cukrzyc np. u pokojowych pieskw, ktre nie chc je misa, a przepadaj za sodyczami.

Na cukrzyc nie choruj Eskimosi, Masajowie, Hunzowie, pasterze z Abchazji, Gruzji, Azerbejdanu, Jakucji, Bugarii, a wic ci, ktrzy ywi si gwnie produktami pochodzenia zwierzcego i z racji swojej sytuacji yciowej i odcicia od wspczesnej propagandy ywieniowej spoywaj mao wglowodanw. Sprbujmy wyjani, jakie s przyczyny powstawania tej gronej choroby, ktr wspczesna medycyna uwaa za chorob nieuleczaln. Jak sama nazwa wskazuje, przyczyn choroby jest cukier. Cukrw jest duo, ale rni si od siebie niewiele. Chemicznie s poczeniem wgla z wod, z przewag wody. Na jedn gramoczsteczk cukru prostego wac 180 gramw przypada 72 gramy wgla i 108 gramw wody. I chemicznie i faktycznie jest to paliwo" bardzo niskiej jakoci, mona powiedzie, e to bardzo mokry wgiel. Nie dziwne wic, e trudno jest spalane w organizmach zwierzt i ludzi. Spalanie wglowodanw w procesie przemiany materii wymaga zuycia duych iloci biaka, witamin, skadnikw mineralnych i hormonw oraz zainwestowania duych iloci energii w sam proces trawienia, a potem wchaniania wglowodanw z przewodu pokarmowego do krwi i nastpnie ich spalenia lub przetworzenia na trjglicerydy i cholesterol w komrkach. Wyjtkiem jest fruktoza, tj. cukier zawarty w owocach, ktry szybko trafia do krwi z przewodu pokarmowego, bez inwestowania w ten proces energii, i powoduje szybki i nagy wzrost poziomu glukozy we krwi. Takie uderzenie" wymusza wytworzenie przez trzustk duych iloci insuliny. Zwykle produkuje jej w takiej sytuacji za duo, a to powoduje z kolei niedocukrzenie krwi i tzw. wilczy apetyt. Do spalania wglowodanw, do ich zamiany na tuszcze, a nastpnie na cholesterol, a take do wielu innych wanych procesw yciowych potrzebna jest w organizmie czowieka insulina. Wytwarzana jest ona przez komrki Beta trzustki w ilociach proporcjonalnych do iloci spoywanych wglowodanw. U rnych ludzi jedna jednostka insuliny moe wystarczy do przetworzenia na tuszcz rnej iloci wglowodanw: u jednych moe to by 6 gramw, a u innych nawet 15. Cukrzyca rozpoczyna si na dugo przed wystpieniem pierwszych jej objaww. Kilka a nawet kilkanacie miesicy przed wystpieniem choroby u wszystkich przyszych chorych we krwi pojawiaj si przeciwciaa przeciwko komrkom Beta trzustki produkujcym insulin. S one dowodem na to, e trzustka produkowa musi bardzo duo insuliny, gdy organizm zmniejsza jej wydzielanie przez niszczenie komrek zajmujcych si t produkcj". Gdyby mona byo przebada dzieci na obecno tych przeciwcia, mona byoby przerwa odpowiednio wczenie proces niszczenia komrek Beta trzustki i przez zmniejszenie poday wglowodanw nie dopuci do rozwinicia si choroby. Gdy wystpi ju objawy cukrzycy, znaczna cz komrek Beta trzustki ulega ju zniszczeniu. Ale organizm nie niszczy tych komrek wszystkich. Pewn ilo zostawia. Gdyby poda wglowodanw zmniejszy np. 10-krotnie, wtedy zapotrzebowanie na insulin spadoby i wasnej insuliny, wytwarzanej przez t
Insulina jest to hormon wydzielany przez grup wyspecjalizowanych komrek trzustki, tzw. komrek Beta. Bierze udzia w procesie przemiany materii, m.in. wpywa na przemian wglowodanw, wskutek czego obnia poziom glukozy we krwi.

zmniejszon ilo komrek wystarczyoby. Dlatego przez drastyczne zmniejszenie w diecie udziau wglowodanw mona wyleczy prawie kady przypadek cukrzycy typu 1, tzn. poziom glukozy bdzie prawidowy, insuliny nie trzeba bdzie wstrzykiwa, nie bdzie te gronych dla ycia powika cukrzycy. W momencie zachorowania przeciwciaa przeciwko komrkom Beta trzustki wystpuj u 3070% chorych. U tych, ktrzy ju przeciwcia nie maj, proces niszczenia komrek Beta zosta zakoczony, u tych, ktrzy jeszcze maj je we krwi, proces ten jeszcze trwa. Mona natychmiast go przerwa, usuwajc jego przyczyn, czyli przechodzc na ywienie optymalne, w ktrym wglowodanw zjada si bardzo mao. Niedobr wasnej insuliny natychmiast ustpuje, jeli ilo wglowodanw w diecie zostanie drastycznie ograniczona. W cukrzycy leczonej" insulin organizm broni si przed cukrem i przed podawan w zastrzykach insulin. Przy wyszym poziomie cukru we krwi wydala go z moczem, wytwarza mechanizmy pozwalajce na rozkadanie wstrzykiwanej insuliny, wytwarza te przeciwciaa przeciwko receptorom insulinowym w komrkach. Organizm i wszystkie jego komrki nie chc cukru i broni si przed nim wszelkimi sposobami. Chorzy na cukrzyc nie leczeni" insulin szybko umieraj, gwnie z powodu cikiej

kwasicy. Chorzy leczeni" insulin yj rednio do 30% krcej, umieraj przewanie z powodu niewydolnoci nerek, spowodowanej gwnie zmianami w drobnych ttniczkach, ktre s w skutkach prawie identyczne z miadyc. U prawie kadego chorego na cukrzyc cz komrek Beta trzustki zostaje zachowana i nadal wytwarza insulin, ale w zbyt maych ilociach; w zbyt maych nie w stosunku do potrzeb zdrowego organizmu, ale w zbyt maych w stosunku do nadmiernych iloci spoywanych wglowodanw. Poniewa wszystkie dotychczasowe diety cukrzycowe zalecaj kilka do kilkunastu razy za du ilo wglowodanw, chorzy na cukrzyc chorowa musz i trzeba im podawa insulin. Bywa, e dawki insuliny trzeba systematycznie zwiksza, gdy organizm uruchamia i rozbudowuje linie obrony przed insulin. Wytwarza przeciwciaa przeciwko insulinie wasnej i tej z zewntrz i niszczy j. U tych chorych insulina o przeduonym dziaaniu dziaa sabo lub nie dziaa wcale, gdy jest od razu rozkadana. W takich przypadkach podaje si coraz wiksze dawki insuliny, czasem ponad 100, a nawet wicej jednostek na dob. Spotykaem chorych na cukrzyc typu I, ktrzy przyjmowali do 200 jednostek insuliny na dob. Mona sobie wyobrazi, jak katastrofalnie niszczony by ich organizm. Z cukrzycy typu I mona si wyleczy prawie zawsze. W tym celu naley natychmiast znacznie ograniczy ilo spoywanych wglowodanw, tzn. zjada ich tylko tyle, by ilo wytwarzanej wasnej insuliny wystarczaa do ich przerobu". Jest to najczciej 50 gramw na dob z odchyleniem do plus minus 15 gramw. Organizm ze 100 gramw biaka wasnego i dostarczonego w poywieniu moe wytworzy okoo 56 gramw wglowodanw. Aby mia mniej surowca do wytwarzania wglowodanw t drog, naley ograniczy te spoycie biaka. By mc spoywa go mniej bez straty dla organizmu, trzeba zjada biako o najwyszej wartoci biologicznej, ktrego potrzeba mniej wagowo ni innych gorszych" biaek. Najlepsze s biaka zawarte w tkach ajek, wtrbkach drobiowych, cielcych i wieprzowych oraz w nerkach. Takiego biaka wystarczy nawet p grama na kilogram wagi ciaa na dob. A oto praktyczne wskazania dla chorych na cukrzyc typu I, ktrzy chc wyleczy si przez stosowanie diety optymalnej: 1. Przej na ywienie optymalne natychmiast bez adnego okresu przejciowego. 2. Od pierwszego dnia obniy dawk branej insuliny rednio o poow, ale zawsze w zalenoci od poziomw glukozy we krwi. 3. Jeeli nie ma objaww wiadczcych o rozkadaniu wasnej i podawanej w zastrzykach insuliny mona przej na insulin o przeduonym dziaaniu i podawa j 1 lub 2 razy na dob. Jeli objawy te wystpuj, naley podawa tylko insulin dziaajc krtko, kilka razy na dob, a w maych dawkach. 4. Jeeli zapotrzebowanie na insulin byo mae, tzn. 10 jednostek u dzieci i do 20 jednostek u dorosych na dob, mona insulin od pierwszego dnia diety odstawi w ogle. 5. Codziennie kontrolowa poziom glukozy we krwi i dostosowywa dawk insuliny do tego poziomu. 6. Przy poziomie glukozy poniej 130 mg% na czczo dawk insuliny naley zmniejszy. 7. Nie naley dopuszcza do zbyt duego spadku poziomu glukozy we krwi, czyli trzeba pilnowa, aby insuliny nie wstrzykn za duo. Gdy glukoza spadnie do poziomu 120-130 mg%, a dawki pobieranej dotychczas insuliny byy mae, insulin naley odstawi raz na zawsze. Cukrzyca na pewno nie wrci, pod warunkiem, e dokadnie bdzie si stosowa ywienie optymalne. Spotykaem i takich chorych, ktrzy odstawiali insulin natychmiast po przejciu na diet optymaln, nawet gdy przyjmowali 30 lub 40 jednostek na dob i nic zego im si nie stao. Ale rozsdniej bdzie poczeka z cakowitym odstawieniem insuliny do czasu, gdy poziom glukozy bdzie prawidowy, a dawki podawanej insuliny niskie. Naley dodatkowo pamita, e przy ywieniu optymalnym prawidowy poziom glukozy we krwi jest wyszy ni przy ys wieniu tradycyjnym i wynosi 110-140 mg%. I tak jest dobra I nie trzeba sucha lekarzy, e taki poziom glukozy we krwi -1 ju cukrzyca. Nic podobnego! Teoretycznie zmniejszenie spoycia wglowodanw do zalecanego poziomu powinno wyleczy chorego z cukrzycy ju! w pierwszym dniu. Ale tak nie jest. Organizm chorego na cukrzyc prawie w kadej komrce zawiera liczne enzymy zbudowane gwnie z biaka, ktre byy mu potrzebne do spalania cukru i do innych jego przemian. Po wprowadzeniu ywienia optymalnego staj si one zbdne i musz by z komrek usunite, spalone i przetworzone na glukoz. Ze 100 gramw

tych biaek powstaje a 56 gramw glukozy. Najwicej glukozy z wasnych biaek ' organizm wytwarza w pierwszych dniach i tygodniach po przej! ciu na diet. Dlatego z cukrzycy mona wyleczy si dopiero po kilku, a niekiedy po kilkunastu tygodniach, gdy organizm usunie i spali dawne aparaty" do przerobu wglowodanw, a pobuduje i inne, odpowiednie do przerobu zupenie innego paliwa", jakim ( s tuszcze zwierzce. Midzy 6 a 10 dniem po podjciu ywienia optymalnego u chorych na cukrzyc moe pojawi si wiksza lub mniejsza kwasica, ktrej jednym z objaww jest pojawienie si cia ketonowych w moczu. Ich poziom oznacza si krzyykami; od jednego do czterech krzyykw. Ciaa ketonowe na jeden krzyyk mog si okresowo pojawia i nie s grone, ale nie naley dopuszcza do wyszego ich poziomu. Pojawianie si cia ketonowych w moczu jest zjawiskiem przejciowym, ktre minie, gdy zwikszymy nieco ilo podawanych w diecie wglowodanw. Na og wystarcza dodatkowo 1020 gramw wglowodanw na dob. Jeeli ciaa ketonowe pojawiaj si w moczu u ludzi bdcych na diecie wysokotuszczowej, ale nie chorujcych na cukrzyc, nie maj adnego szkodliwego znaczenia. Najatwiej je usun przez nieznaczne zwikszenie spoycia wglowodanw, a z wikszym poytkiem przez zwikszenie aktywnoci fizycznej. W okresie przebudowy organizmu, najbardziej intensywnej w pierwszych tygodniach po zmianie diety, organizm (gwnie wtroba, ale nie tylko) nie moe dostarczy caej potrzebnej energii w postaci zwizkw wysokoenergetycznych potrzebnych do prawidowej pracy mzgu i serca oraz niektrych gruczow wydzielania wewntrznego. Wwczas wtroba dla tych narzdw wytwarza ciaa ketonowe, ktre s najlepszym paliwem, gdy maj po 3 atomy wodoru na 1 atom wgla w dwch grupach CH3, podczas gdy w kwasach tuszczowych maksymalnie uwodornionych na 1 atom wgla przypada okoo 2 atomy wodoru. W sytuacji pocztkowego przestrajania si organizmu na zupenie inny metabolizm wtroba stara si zmusi serce i mzg do spalania cia ketonowych i czsto wytwarza ich zbyt wiele. Przy duej trwajcym ywieniu optymalnym wszystkie komrki i tkanki, w tym take serce i mzg, s dobrze odywiane, wic nie trzeba wytwarza dla nich awaryjnego zaopatrzenia i produkcja cia ketonowych zanika. Jeli zaopatrzenie wszystkich narzdw i tkanek jest prawidowe, wwczas nie ma midzy nimi sprzecznoci interesw i rywalizacji o pokarm i cay organizm pracuje spokojnie i dobrze. Jeli odywianie jest ze, organizm nie moe dostarczy wszystkim tkankom i komrkom tego, co jest im potrzebne do normalnego dziaania, wic tkanki niedoywione musz pracowa le. To jest wanie gwn przyczyn wszystkich niemal chorb, bo tkanki, tak samo jak le zaopatrywane grupy ludzi w spoeczestwie, buntuj si, strajkuj, blokuj drogi, a organizm, podobnie jak le rzdzone, ubogie pastwo nie moe im pomc, bo nie ma z czego. Ale zawsze ma rodki na represje, tzn. na wytwarzanie przeciwcia, tak jak kady, najbiedniejszy nawet kraj ma zawsze rodki na to, by kupowa lub produkowa bro, by tumi bunty, utrzymywa wojsko, policj, wizienia i cay kosztowny aparat przemocy. Taki wanie jest mechanizm powstawania wszystkich chorb z autoagresji i taki te jest mechanizm powstawania i rozwijania si cukrzycy typu I. Wystarczy da komrkom, tkankom i narzdom to, czego potrzebuj do prawidowego funkcjonowania, a chorb z autoagresji nie bdzie, nie bdzie te cukrzycy typu I. Zdecydowana wikszo chorych wyleczy si z niej, a prawie wszyscy pozostali uzyskaj wyran popraw stanu zdrowia i sprawnoci, take i ci, u ktrych peny powrt do zdrowia nie jest ju moliwy wskutek nieodwracalnych zmian organicznych. W ywieniu chorych na cukrzyc w okresie pocztkowym naley preferowa produkty zapobiegajce kwasicy, takie jak tka1 jajek, maso, mietana, tuste mleko, a z wglowodanw niesodkie warzywa, natomiast ogranicza w diecie biaka jajek, chude miso, ryby i drb oraz orzechy. Po ustpieniu cia ketonowych z moczu lub jeli ich w moczu nie byo mona spoywa wszystkie produkty odpowiadajce wymogom ywienia optymalnego. W pocztkowym okresie diety najlepszym rdem wglowodanw bd ziemniaki i niesodkie warzywa. Ziemniaki spoywa najlepiej w postaci frytek smaonych na oju lub gotowane, roztarte z tuszczem. Inne warzywa mog by spoywane surowe, gotowane, np. z rosou, lub duszone na male. Przy leczeniu si z cukrzycy powanym zagroeniem moe by za niski poziom glukozy we krwi. Nie naley dopuszcza do stanu niedocukrzenia. Lepiej, gdy poziom glukozy we krwi wynosi

ponad 150 mg% ni poniej 50 mg%. Chorzy, ktrzy po przejciu na diet jeszcze w pierwszym okresie przyjmuj insulin, musz jej dawk dostosowywa do poziomu cukru we krwi i w razie potrzeby korygowa. W czasie gdy jeszcze przyjmuje si insulin, naley zawsze nosi ze sob cukier, by przy pierwszych objawach niedocukrzenia troch go zje, tzn. dostarczy 10-20 g wglowodanw. W adnym ze szpitali w Polsce i na wiecie nie prowadzi si przyczynowego leczenia cukrzycy. Chorob t uznaje si za nieuleczaln i ... koniec. adne fakty, nawet najbardziej spektakularne i oczywiste nie s w stanie zachwia tego przekonania wspczesnej medycyny. Pierwszych chorych wyleczyem z cukrzycy typu I ju 30 lat temu. Obecnie wiele tysicy osb chorych na cukrzyc, stosujc diet optymaln, wyleczyo si z choroby i s zdrowi. Mam na to setki dowodw. Ale nie sposb lekarzy o tym przekona. I nie jest to tylko polska specyfika. Jeden z lekarzy z krajw zachodnich, znajcy moje metody i stosujcy leczenie cukrzycy diet optymaln, powiadomi mnie o wyleczeniu z cukrzycy kilku chorych. Gdy o tym wspomnia publicznie w rodowisku lekarskim, wywoa takie oburzenie, e rozwaano nawet moliwo pozbawienia go prawa wykonywania zawodu, jakby by jakim szarlatanem. A jedynym argumentem byo przekonanie, e przecie cukrzyca jest nieuleczalna". Profesor Julian Aleksandrowicz, wybitny, mylcy lekarz i czowiek, napisa: Nie ma nieuleczalnych chorb. Niedostateczna jest tylko nasza wiedza". A Hipokrates, ten staroytny wzr dla kadego lekarza, napisa: Lekarzowi nie wolno bez sprawdzenia odrzuca adnej nowej metody leczenia". Ale kto dzi czyta Hipokratesa? Kto stosuje si do jego zasad? Stwierdzam w oparciu o wieloletnie dowiadczenia, e z cukrzycy typu I chorego mona wyleczy prawie zawsze, ale dopki lekarze sami nie zaczn odywia si optymalnie, nie bd w stanie przeama swych oporw i zrozumie mechanizmw i przyczyn chorb, a tym samym przekona si o moliwoci wyleczenia cukrzycy. Cukrzyc mona wyleczy w warunkach domowych, ale trzeba speni kilka wanych i do trudnych warunkw. Przede wszystkim chory (lub rodzice w przypadku cukrzycy u dziecka) powinni mie moliwo staej kontroli poziomu cukru we krwi i kontroli obecnoci cia ketonowych w moczu. Musz te dokadnie zna skad chemiczny produktw, ktre chory bdzie spoywa, a wic musz prezentowa do wysoki poziom umysowy, mie okrelony zasb wiedzy. Po dokadnym zapoznaniu si z zasadami przyczynowego leczenia cukrzycy musz naby te umiejtno liczenia skadnikw odywczych, a zwaszcza dokadnego wyliczania iloci spoywanych wglowodanw. Jako lekarz czsto staj przed dylematem: czy powiedzie choremu, e swojej cukrzycy nie bdzie on mg wyleczy w warunkach domowych, poniewa nie ma moliwoci staego badania poziomu cukru we krwi i nie jest do tego dostatecznie przygotowany umysowo, czy te, ryzykujc niepowodzenie, przekaza mu stosown wiedz. Tym bardziej staje si to problematyczne, gdy wiedz o sposobie leczenia przekazuje si w formie publikacji, bo nigdy nie wiadomo, czy Czytelnik wszystko waciwie zrozumia i czy nie przecenia wasnych umiejtnoci. Dlatego chorzy z cukrzyc trwajc wiele lat i silnie zaawansowan powinni jednak konsultowa si z lekarzem. Najlepiej by by to lekarz znajcy zasady diety optymalnej i sam na takiej diecie pozostajcy od duszego czasu. Lekarzy takich jest ju w Polsce, kilkunastu, gwnie na lsku, ale s take w Austrii, Niemczech, Kanadzie, Francji, USA, Australii. Istniej ludzie, ktrzy, stosujc w zasadzie ywienie typu pastwiskowego", zjadaj przy tym wszake troch produktw pochodzenia zwierzcego. Jest to dieta, w ktrej ilo energii uzyskanej z biaka wynosi 12-15%, z tuszczw, gwnie rolinnych, 15-20%, a z wglowodanw 65-70%. Dostateczna ilo biaka w takim poywieniu, obecno witamin i skadnikw mineralnych, dodatek tuszczw, wysza warto biaka, bo pochodzcego czciowo z produktw zwierzcych, powoduj, e organizm moe spala wglowodany i nie musi ich przetwarza w wikszej iloci na tuszcze i cholesterol. Ci ludzie maj niski poziom cholesterolu we krwi, ale jest to tylko objawem wiadczcym o ograniczonej iloci wglowodanw przetwarzanych na tuszcze i na cholesterol, a nie wiadczy wcale, e takie odywianie jest dobre. Z powodu tej diety ludzie choruj na nastpujce choroby: . choroba Buergera, choroba Bechterewa, choroba Stilla u dzieci i gociec przewleky postpujcy u dorosych, stwardnienie rozsiane, stwardnienie boczne zanikowe, chorob Raynauda, miokardiopati przerostow, zesp hiperkinetycznego serca, zaburzenia rytmu serca, chorob wiecow, nadcinienie chwiejne, nadczynno tarczycy, neurasteni, choroby psychiczne, nowotwory zoliwe (najczciej rak szyjki

macicy), biaaczk. Tak jedzcych cechuje saba odporno na infekcje, tote czsto choruj na katary, zazibienia, grypy, opryszczki, anginy, mog chorowa na grulic, chorob reumatyczn czy kbkowe zapalenie nerek. Na stresy reaguj tak jak zwierzta trawoerne: strachem, upoledzeniem sprawnoci fizycznej i umysowej, szybkim biciem serca, zaburzeniami rytmu serca. Czsto umieraj na zaway serca. Wymienione wyej choroby zaliczane s do zespow antymiadycowych, gdy chorzy na powysze choroby nigdy nie maj miadycy. Dzieje si tak dlatego, e skad diety wywoujcy wszystkie powysze choroby rwnoczenie uniemoliwia powstanie miadycy. Saba to pociecha: czowiekowi cierpicemu jest wszystko jedno, z powodu jakiej choroby umiera. Take w tych chorobach ywienie optymalne jest leczeniem przyczynowym. Nie wszystkie jednak choroby z tej grupy mona wyleczy. Czasami zmiany chorobowe bywaj nieodwracalne, zwaszcza gdy choroba trwa dugo i zdya bardzo organizm wyniszczy. Ale zawsze mona uzyska popraw sprawnoci fizycznej i umysowej, wyduenie ycia, czasami zmniejszenie uciliwoci choroby. Grulica jest przykadem choroby spowodowanej bied, a bieda jest przyczyn odywiania si gwnie produktami rolinnymi, a to odywianie jest przyczyn biedy i... bdne koo si zamyka. W miar zwikszania spoycia produktw pochodzenia zwierzcego grulica cofa si. Grulica bya na pierwszym miejscu wrd przyczyn zgonw w USA w 1910 roku, a znalaza si na miejscu smym w 1946. W tych latach znacznie wzroso w USA spoycie biaka i tuszczw zwierzcych, a spado spoycie wglowodanw. Midzy 1910 a 1946 rokiem nie byo jeszcze adnych lekw przeciwgruliczych, zatem duy spadek zachorowa na grulic by spowodowany zmianami w odywianiu. Grulic leczono w tym czasie obfitym jedzeniem. Karmiono chorych masem, mietan, serem, jajkami, a przy tym ciepem i ograniczeniem wysiku fizycznego. Chorych kierowano do miejscowoci, w ktrych bya mniejsza zawarto tlenu w powietrzu, dlatego najlepsze efekty uzyskiwano w sanatoriach usytuowanych w niezbyt wysokich grach. Podstaw leczenia byy produkty pochodzenia zwierzcego i tuszcze zwierzce, a niedobr tlenu, ciepo i brak ruchu stwaj ray korzystniejsze warunki samoleczenia. Poprawa odywiania spowodowaa, e grulica prawie znika w krajach bogatych. Jest to choroba, ktr mona uwaa wskanik zamonoci kraju i naleytego odywiania si spoeczestwa. W ostatnich latach w Polsce wzrasta liczba ludzi biednych, godnych, bezdomnych, bezrobotnych i konsekwentnie wraz z tym ronie liczba zachorowa na grulic. Rwnie w Stanach j Zjednoczonych powrcia grulica, wskutek niekorzystnych zmian w odywianiu, propagowanych przez reklam, oficjaln nauk, a take przez powszechne spoywanie tzw. szybkiej", bezwartociowej lub bardzo mao wartociowej ywnoci. Choroba Buergera jest chorob z autoagresji spowodowan okrelonym, zym skadem diety. Rozwojowi choroby sprzyja palenie papierosw w dawce pobudzajcej ukad sympatyczny, czyli do 20 sztuk na dob. Zwizki zawarte w dymie tytoniowymi a gwnie nikotyna, zwaj silnie ttnice, zwaszcza w koczynach dolnych, co upoledza ukrwienie, a zatem i odywianie tkanek w nogach. Choroba przewanie zaczyna si wdrujcym zapaleniem y spowodowanym toksycznymi zwizkami w niedokrwionych i odywionych tkankach. Leczona czy nie leczona prowadzi przewanie do amputacji koczyny. Czasami rozwija si te w koczynach grnych. ywienie optymalne usuwa przyczyn choroby i pozwala ni znaczne zmniejszenie lub usunicie jej skutkw. W mocno zaawansowanych przypadkach, z owrzodzeniem stp, podudzi, martwic czy mumifikacj palcw, wystpuj silne ble spoczynkowe. W Akademii Zdrowia Arkadia" przy stosowaniu ywienia optymalnego i prdw selektywnych ble te ustpoway rednio po 7 dniach (od 2 dni do 12 dni) i chorzy odstawiali leki przeciwblowe. Przy bardzo zym ukrwieniu ulegaj mumifikacji palce, a nawet cae stopy. Wwczas nie ma ropienia, bo nawet bakterie ropne nie maj co je. W miar postpujcej poprawy ukrwienia i odywienia tkanek spowodowanych ywieniem optymalnym powstaj warunki do rozwoju bakterii ropnych i rany zaczynaj ropie. Ropienie powoduje silne ble i zatrucie organizmu chorego. W tych przypadkach trzeba jak najszybciej pobra wymaz z ropiejcej rany, wyhodowa bakterie, okreli czy i na jakie antybiotyki s wraliwe, a najwaniejsze zrobi autoszczepionk z wasnych bakterii, najlepiej w zakadzie bakteriologii akademii medycznej. Autoszczepionka nie zawsze jest skuteczna u stosujcych inne modele ywienia, ale zawsze jest skuteczna u stosujcych ywienie optymalne. Zatrzymuje ona ropienie i przyspiesza proces

zdrowienia. Prawie kadego chorego na chorob Buergera mona na tyle wyleczy, e nic nie bdzie go bolao, bdzie mg chodzi, a nawet biega bez blu, rany i owrzodzenia zagoj si. Tylko brakujce palce, stopy czy nogi ju nie odrosn. U chorych stosujemy ywienie optymalne z dodatkiem kolagenu: trzeba je nogi wieprzowe, kurze apki, flaczki, skrki ze soniny. Prdy selektywne mona powtarza co roku, oczywicie, gdy potrzeba. W kocu lat 60-tych pracowaem w sanatorium wojskowym w Ciechocinku. Trafiao do mnie bardzo wielu chorych na chorob Buergera i miadyc ttnic koczyn dolnych. Typowe leczenie sanatoryjne byo nieskuteczne, po leczeniu adnej poprawy nie byo, a czsto byy nawet pogorszenia. Pomylaem, e jeli pobudzenie ukadu sympatycznego powoduje zwanie ttnic w koczynach, przyspieszajce postpy choroby, to pobudzanie przeciwstawnego ukadu parasympatycznego powinno spowodowa popraw, a nawet ustpowanie choroby. Nie byo i dotychczas nie ma lekw, ktre rozszerzayby ttnice wybirczo, tzn. tylko te, ktre rozszerza trzeba, a nie rozszerzay tych, ktrych rozszerza nie naley. Powszechnie stosowane wwczas i obecnie leki rozszerzajce naczynia krwionone praktycznie szkodz, bo powoduj niedokrwienie w miejscach niedokrwionych", co potwierdzone zostao w kilku badaniach naukowych. Mechanizm tego jest taki, e naczynia chore s mao podatne na leki, a gdy koczyny s sabo ukrwione, to i leku przenoszonego przez krew dochodzi do nich mao. Efekt jest taki, e leki rozszerzaj najsilniej ttnice zdrowe i w tych okolicach powoduj popraw ukrwienia, a to musi powodowa i faktycznie powoduje gorsze ukrwienie, a wic gorsze odywienie tkanek chorych i w efekcie nasila postpy choroby. ywienie w szpitalach jest ubogopastwiskowe", czsto nawet gorsze ni to, ktre chory stosowa w domu i ktre jest przyczyn | jego choroby. Szpitalne leczenie choroby Buergera i wielu innych chorb na tle niedokrwiennym zawsze musi pogarsza stan chorego i przyspiesza postp choroby. Zwaszcza w chorobie Buergera czowiek czsto przychodzi do szpitala na wasnych nogach, a wychodzi z niego bez nogi. Lekw rozszerzajcych naczynia ttnicze i chonne i poprawiajcych odywianie tkanek tylko tam, gdzie jest to potrzebne nie ma. Ale znalazem sposb. Tym sposobem okazay si prdy selektywne, ktre opracowaem i wprowadziem do lecznictwa w kocu lat szedziesitych. Okazao si, e dziaaj one tam, gdzie trzeba i znacznie poprawiaj ukrwienie tkanek niedokrwionych, a poprawa jest trwaa, utrzymujca si rok lub duej, czasem nawet wiele lat. Obowizkiem lekarza jest leczenie chorych najbardziej skutecznymi metodami i moliwie tanio. W imi tej zasady lekarz powinien kierowa chorego na badania dodatkowe tylko wwczas, gdy s one konieczne, i stara si, aby byy te badania tanie i dla chorego bezpieczne. W kocu lat szedziesitych jedynym badaniem w chorobie Buergera, ktre wedug lekarzy dawao najpeniejsze informacje, bya arteriografia. Wstrzykiwano do ttnicy kontrast i robiono zdjcia rentgenowskie. Po badaniu tym powikania byy czste, a zdarzay si nawet zgony. Opracowaem wic prb, nazwan moim nazwiskiem jako prba Kwaniewskiego", ktra jest bardzo prosta, nic nie kosztuje, a daje duo informacji. Ma zastosowanie przede wszystkim w chorobie Buergera, ale nie tylko, take w miadycy koczyn dolnych, w stwardnieniu rozsianym i stwardnieniu bocznym zanikowym, w postpujcym zaniku mini i w innych chorobach z zaburzeniami ukrwienia koczyn dolnych. Prb wykonuje si nastpujco: pacjent staje twarz do ciany i rkoma opiera si o m. Powinien sta pionowo. Nastpnie unosi jedn nog, a na nodze postawnej, przy wyprostowanym kolanie, wspina si na palce i opada na ca stop tyle razy, ile zdoa. Po maksymalnym wysiku wystpuje bl w miniach ydki uniemoliwiajcy dalsze wiczenie. Liczymy liczb wspi na palce i mierzymy w sekundach czas utrzymywania si blu w nodze po zakoczeniu wiczenia. Po ustpieniu blu tak sam prb wykonuje si na drugiej nodze. Prb t wykonano u 65 modych, zdrowych mczyzn po roku suby wojskowej. Przecitnie liczba wspi na palce wynosia 42 razy (od 18 do 73), a czas trwania blu okoo 8 sekund. U omiu wynik prby by znacznie niszy, co wskazywao na pocztki choroby Buergera lub miadycy. Te wyniki mona przyj za norm u modego czowieka, o do duej aktywnoci fizycznej. Liczba wspi na palce wiadczy o ukrwieniu, ale porednio i o odywianiu. Im gorzej ywi si czowiek, tym gorzej zaopatrywane s jego minie, a tym samym gorzej pracuj. O tym samym wiadczy czas trwania blu. Po wysiku w miniach wystpuj zwizki powodujce zakwaszenie mini, bl i niemono kontynuowania wysiku. Im lepsze jest ukrwienie, tym szybciej bl ustpuje i odwrotnie.

U kadego chorego na choroby z grupy chorb niedokrwiennych koczyn dolnych prdy selektywne powodoway zwikszenie liczby wspi na palce i skrcenie czasu trwania blu po wysiku. Powodoway popraw ukrwienia utrzymujc si duszy czas, ale nie usuway przyczyny choroby. Dopiero poczenie prdw selektywnych z ywieniem optymalnym powodowao znacznie wiksz popraw i przyspieszao cofanie si organicznych zmian chorobowych, w tym miadycy. W chorobie Buergera i w miadycy udraniay si ttnice, wracao ttno, szybko ustaway ble, a dystans chromania wydua si po 12 dniach rednio ponad 11 razy. Czsto objawy chromania ustaway ju po 12 dniach. Po wyleczeniu si z miadycy i po ptorarocznym ywieniu optymalnym, najwiksz liczb wspi na palce wykona pacjent, ktry podnis si na nodze 150 razy, a na gorszej 130. Przed rozpoczciem leczenia mia wynik 17 razy i 11. Bl po wysiku wynosi u niego w obu nogach powyej dwch minut. Po ptora roku blu nie byo wcale. Prba powyej opisana jest bardzo wana. Nic nie kosztuje, a daje duo informacji. Powinna by stosowana w chorobie Buergera, miadycy, stwardnieniu rozsianym i bocznym zanikowym, postpujcym zaniku mini i innych chorobach powodujcych zaburzenie krenia w nogach. Po co wydawa pienidze na liczne i kosztowne badania, skoro po ich wykonaniu uzyskuje si mniej istotnych informacji ni po zastosowaniu tej prby? Kady chory moe sam j wykonywa i kontrolowa ukrwienie w nogach, sprawdzajc, czy liczba wspi na palce si zwiksza, a czas blu skraca. Jeli tak bdzie, to bdzie oznaczao, e choroba si cofa. Jeli zmian nie bdzie, to znaczy, e choroba si zatrzymaa, jeeli liczba wzniesie si zmniejszy, a czas trwania blu wyduy, bdzie to oznaczao, e choroba postpuje. Chory nie stosujcy ywienia optymalnego rwnie bdzie mg w ten sposb sprawdzi, czy leczenie, ktre u niego zastosowano poprawia, jest bez wpywu czy pogarsza stan zdrowia. Prb mona wykonywa co dwa tygodnie. Po uzyskaniu 45 wzniesie u modszych i 35-40 u starszych, a blu po wysiku nie bdzie lub bdzie trwa krcej ni 10 sekund, oznacza to, e choroby ju nie ma. Choroba Stilla, gociec przewleky postpujcy i choroba Bechterewa to choroby z autoagresji spowodowane niekorzystnym odywianiem. Wszystkie te choroby powoduje niedobr w diecie kolagenu i wartociowej energii, wskutek czego tkanka czna si buntuje, a organizm wytwarza przeciwko niej przeciwciaa, ktre j niszcz. Choroba Stilla to dziecica odmiana goca. U chorych wy ; stpuje bl staww, obrzki, zaniki mini i znieksztacenia. Znaczriie zwiksza si OB, pojawia si dodatni odczyn lateksowy i WaleraRosego. Im bardziej choroba przebiega ostro, tym wiksze jest OB i wysze pozostae wskaniki. Chorobie towarzyszy wychudzenie i anemia. ywienie optymalne jest leczeniem przyczynowym w tej chorobie. Wprowadzone na pocztku choroby powoduje szybkie wyleczenie. Gdy choroba jest mocno zaawansowana, trwa dugo i spowodowaa ju due znieksztacenia staww i koci, po wprowadzeniu ywienia optymalnego choroba rwnie si cofa, OB si szybko obnia, ble staww i obrzki ustpuj, ale leczenie moe trwa duej. W chorobie Bechterewa zmiany zapalne i znieksztacajce dotycz gwnie krgosupa, ktry moe sta si sztywny, a na zdjciu rentgenowskim wyglda jak bambus. Czasem wystpuj te zmiany w jednym lub w obu stawach kolanowych, krzyowobiodrowych, wyjtkowo w biodrowych. W gocu prcz blw stawowych zawsze wystpuj zmiany zarostowe w drobnych ttniczkach, co jest bezporedni przyczyn znieksztace oraz zimnych rk i ng. U blisko 90% chorych na te choroby leki mona odstawi po kilku dniach stosowania diety. Ale s wyjtki. U niektrych chorych na GPP w jednym lub w kilku stawach moe rozwija si patologiczna bona maziowa, ktra truje i nie pozwala na ustpienie choroby. Jedynym wyjciem jest operacyjne usunicie patologicznej bony maziowej. Prdy selektywne stosowane na rce lub nogi rozszerzaj w nich ttnice, poprawiaj ukrwienie i odywienie tkanek, przyspieszaj ustpowanie choroby. W chorobie Bechterewa prdy te stosuje si na krgosup podunie. Stwardnienie rozsiane jest chorob z autoagresji, ktrej przyczyn jest niekorzystne odywianie. Choroba zaczyna si najczciej od zaburze wzroku i w tym stadium mona j szybko wyleczy. Dlatego kade zapalenie nerwu wzrokowego czy inne zaburzenia wzroku musz budzi

podejrzenie stwardnienia rozsianego, zwaszcza gdy wystpuj u ludzi modych, raczej szczupych. Mimo wyranych, typowych objaww choroba zwykle rozpo znawana jest zbyt pno, co rzutuje na los chorego. Gwne jej objawy to upoledzenie sprawnoci koczyn a do ich poraenia, nietrzymanie moczu, szczeglnie dua podatno na wszelkie infekcje. Przy zaostrzeniach stosuje si leczenie objawowe, najczciej hormony sterydowe, ktre agodz objawy, ale choroby nie lecz. Choroba nie niszczy komrek nerwowych mzgowych, a uszkadza izolacj we wknach nerwowych, dlatego polecenia wysyane z mzgu nie dochodz na obwd, a s po drodze rozpraszane. Izolacja we wknach nerwowych zbudowana jest z cholesterolu i innych zoonych zwizkw tuszczowych. Trzeba te zwizki dostarczy w poywieniu lub stworzy warunki, by organizm sam mg je wytwarza, a wtedy nastpi szybka poprawa uszkodzonej izolacji. ywienie optymalne jest leczeniem przyczynowym w tej chorobie. W diecie naley preferowa mdek, szpik kostny, rosoy, wtrbki. Po przejciu na diet choroba prawie zatrzymuje si i nowych rzutw nie ma. Prawie zawsze stan zdrowia i sprawnoci systematyczne si poprawia. Spotykaem chorych, ktrzy ju siedzieli na wzku inwalidzkim, a po paru latach choroba ustpia u nich bez ladu. Nic nie zostao z SM" napisaa do mnie jedna z pacjentek po 10 latach ywienia optymalnego. A pocztkowo nie chodzia. Pomagaj w leczeniu tych chorych prdy selektywne. Po serii zabiegw w poczeniu z ywieniem optymalnym po 12 dniach sia mini koczyn dolnych wzrastaa rednio 68% (od 20 do 180%), a poprawa wystpowaa u wszystkich. W tej chorobie dobrze jest powtarza leczenie prdami selektywnymi co 9-12 miesicy, oczywicie tylko w miar potrzeby. Chory sam moe i powinien kontrolowa szybko ustpowania choroby lub te jej postp (przy niestosowaniu ywienia optymalnego), przez wykonywanie opisanej poprzednio prby wysikowej Kwaniewskiego. Gdy nie moe wspi si na palce jednej nogi, powinien wykona prb wspinania na obu nogach razem i sprawdza co 2-4 tygodnie, czy i o ile zwiksza si liczba wspi. U niektrych chorych wyleczono nietrzymanie moczu samym ywieniem optymalnym, ale u wikszoci diet i stosowanymi cznie z ni prdami selektywnymi. U pozostaych uzyskano popraw. Stwardnienie boczne zanikowe tym rni si od poprzedniego, e zmiany chorobowe umiejscawiaj si we wknach nerwowych ruchowych. Wystpuj zaniki mini, trudnoci z poykaniem, zaburzenia mowy, poraenia mini i choroba najczciej szybko powoduje zgon. ywienie optymalne pomaga i w tej chorobie. Czsto zatrzymuje jej postp, czsto daje du popraw, zawsze poprawia sprawno chorego i przedua jego ycie. Gdy wprowadzi si ywienie optymalne na pocztku choroby, s due szans na wyleczenie. Neurastenia jest chorob wystpujc bardzo czsto. Jest typow chorob pastwiskow". Zmienia ona ycie chorego w pieko. U tych chorych wystpuje staa przewaga ukadu sympatycznego, wiksze wytwarzanie katecholamin, czsto wyszy poziom hormonw tarczycy. Znacznie czciej choruj kobiety. Gwne objawy to stae uczucie zmczenia, zmczenie po wypoczynku nocnym, ble i zawroty gowy, bezsenno, mczce sny, lki, paczliwo, potliwo, wysychanie w ustach, drenie rk, drenie wewntrzne, bicie serca i kucie w okolicy serca, uczucie paraliujcego strachu. Chorzy maj nisk wydajno pracy, niska jest jej jako, szczeglnie w pracy umysowej. ywienie optymalne leczy przyczynowo i skutecznie neurasteni. Prdy selektywne, pobudzajc ukad nerwowy parasympatyczny, zmniejszaj szybko lub usuwaj nadmiern przewag ukadu sympatycznego i likwiduj prawie wszystkie objawy wystpujce w tej chorobie. Prawie wszystkie choroby psychiczne s spowodowane niekorzystnym odywianiem, ktre powoduje ze zasilanie mzgu ludzkiego w budulec, czci zamienne", a take w z energi, ktra uniemoliwia poprawne funkcjonowanie ludzkiego mzgu. ywienie optymalne leczy przyczynowo choroby psychiczne Poprawa wystpuje zawsze, a czsto wyleczenie cakowite. Chorzy powinni by odywiani tak, jak chorujcy na stwardnienie rozsiane czy boczne zanikowe, tzn. musz je duo mdku, szpiku kostnego, tek, esencjonalnych wywarw z koci, wtrbki. Ustpowanie chorb moe by znacznie przyspieszone przez leczenie prdami selektywnymi. Choroby psychiczne typu maniakalnego, ze wspistniejc przewag ukadu sympatycznego, cofaj

si szybciej po zastosowaniu prdw pobudzajcych ukad parasympatyczny, a na stany depresyjne, przebiegajce z towarzyszc przewag ukadu parasympatycznego, pomaga leczenie prdami pobudzajcymi ukad sympatyczny. ywienie optymalne moe znacznie zmniejszy liczb chorych psychicznie. Niestety, w szpitalach psychiatrycznych chorzy odywiani s tak, e chorowa musz. Choroby przewodu pokarmowego to choroby, ktre najszybciej ustpuj po wprowadzeniu ywienia optymalnego. Jeli czowieka boli co w brzuchu, to prawie zawsze oznacza, e zjad to, czego zje nie powinien. Powszechnie wystpujc chorob jest choroba wrzodowa odka i dwunastnicy. Bezporedni jej przyczyn jest nadkwasota. Przyczyn za nadkwasoty jest nadmierne wytwarzanie dwutlenku wgla w komrkach odka. Nadmiar dwutlenku wgla powoduje nadmiar kwasu wglowego, ktry po wymianie jonw z sol kuchenn zamieniany jest na wglan sodu i silny kwas solny. Jak wiadomo, kwas solny jest kwasem rcym. Jest on skadnikiem kwasw odkowych, lecz gdy jest go za duo, trawi bon luzow odka i powstaj na niej wrzody. Gdy zbyt kwana tre odka przechodzi do dwunastnicy, kwas solny trawi take bon luzow dwunastnicy i tworz si na niej wrzody. Przyczyn nadprodukcji dwutlenku wgla w odku jest skad diety wymuszajcy nadmierne przetwarzanie glukozy w tzw, szlaku pentozowym w ciankach odka. W tym procesie powstaje szybko duo dwutlenku wgla. ywienie optymalne usuwa nadkwasot ju po pierwszych dniach, a owrzodzenia goj si po kilku lub kilkunastu dniach Organizm bowiem bardzo szybko przystpuje do reperacji"' cian odka i dwunastnicy, jeli tylko usunie si czynniki powodujce zaburzenia. Po pierwsze ustpuje wytwarzanie w nadmiarze dwutlenku wgla, a przy tym znacznie si zmniejsza dostawa drugiego surowca" potrzebnego do wytwarzania kwasu solnego, tj. soli kuchennej, bo przy ywieniu optymalnym solenie potraw jest zbdne, gdy wszystkie sole, w rym sl kuchenna, wystpuj w potrzebnej iloci i proporcjach w spoywanych produktach. U ponad 90% chorych ywienie optymalne usuwa dolegliwoci powodowane chorob wrzodow ju po 2-3 dniach. Szybko ustpuj te wzdcia brzucha, ble brzucha i wiatry. Jeeli po wprowadzeniu ywienia optymalnego wszystkie dolegliwoci ze strony przewodu pokarmowego ustpi, a po 1-2 miesicach znw pojawi si ble brzucha, ale o mniejszym nasileniu, to ich przyczyn mog by pasoyty, np. lamblie. Trzeba zrobi badania w tym kierunku i jeli wyniki bada potwierdz ich obecno, trzeba je wytru lekami. Aby nie byo nawrotw choroby, trzeba wykona takie same badania i leczenie u wszystkich czonkw rodziny. ywienie optymalne przyczynowo leczy choroby wtroby, stuszczenie wtroby, marsko wtroby, wirusowe uszkodzenie wtroby spowodowane zakaeniem doustnym czy przez krew Do szybko ustpuje niedomoga trzustki i choroby, ktre j powoduj. Przy ywieniu optymalnym kamienie w woreczku ciowyrr i w drogach ciowych przewanie szybko si rozpuszczaj. Gd^ s zbudowane z trudno rozpuszczalnych skadnikw ich rozpusz czanie trwa duej. Przy obecnoci kamieni w woreczku trzeba by przygotowa nym na to, e gdy kamie w wyniku rozpuszczania si zmniejszy si na tyle, e moe zmieci si do przewodu ciowego, moe do niego wej i zatka odpyw ci. Pierwszymi objawami zatkania odpywu ci jest jasny stolec i ciemny mocz oraz ble o charakterze kolki. Nie naley wtedy wpada w panik, tylko przyj leki rozkurczowe takie jak No-Spa, vegantalgin, spasmophen, a najlepiej wypi jedn ampuk atropiny (0,5 mg) oraz jedn ampuk papaweriny (40 mg). Przy obecnoci kamieni w woreczku naley zaopatrzy si w te leki wczeniej. Kamie, ktry trafi do przewodu ciowego jest na tyle may, e moe zosta wydalony do dwunastnicy. Przewd ciowy obkurcza si na tym kamieniu i nie puszcza go dalej. Po uyciu rodkw rozkurczowych skurcz ten ustpi, kamie powoli bdzie przesuwa si w przewodzie i zostanie wydalony do dwunastnicy. W tym momencie moemy czu si wyleczeni z kamicy. Czasem kamieni jest kilka i cay proces moe si parokrotnie powtarza. Tylko raz mi zgoszono, e taki kamie usunito operacyjnie, zreszt niepotrzebnie, bo by may i mg zosta wydalony. ywienie optymalne jest te leczeniem przyczynowym w gronej i przewanie miertelnej chorobie Leniewskiego-Crohna. Jest to choroba z autoagresji spowodowana niekorzystnym

odywianiem. Polega na tym, e w kocowym odcinku jelita cienkiego powstaj zmiany zapalne, wrzodziejce i krwawienia. Choroba moe pojawia si u dzieci i szybko powoduje zgon. Dziki ywieniu optymalnemu i ci chorzy maj due szans na wyleczenie, poniewa to ywienie usuwa przyczyn choroby. Wrzodziejce zapalenie jelita grubego i raki jelita grubego s spowodowane okrelonym, zym odywianiem, w ktrym wystpuje ponadto dua ilo skadnikw, ktre nie mog by strawione, np. bonnika. A strawione by nie mog, bo nie nadaj si do przyswojenia przez organizm. Wwczas w jelicie grubym zajmuj si ich trawieniem bakterie, ktre ywi si nimi, produkujc przy tym toksyny niszczce bon luzow jelit i zatruwajce wtrob. Zarwno przy chorobie Leniewskiego-Crohna, jak i przy wrzodziejcym zapaleniu jelita grubego, w jelitach utrzymuje si przewaga ukadu parasympatycznego, tote wspomagaj jej leczenie prdy selektywne pobudzajce ukad sympatyczny. Podobnie dziaaj leki i inne czynniki, ktre zmniejszaj lub usuwaj t przewag. Poniewa nikotyna ma te takie dziaanie, palacze papierosw w dawce pobudzajcej ukad sympatyczny, czyli 15-20 papierosw, nie wicej, na dob, choruj na te choroby i na raka jelita grubego 4dolO-krotnie razy rzadziej od niepalcych. Papierosy hamuj przewag ukadu parasympatycznego, zmieniaj (poza wiadomoci palcego) warunki na nie sprzyjajce rozwojowi tych chorb. Ponadto papierosy drogo kosztuj, zatem ograniczaj ilo pienidzy przeznaczonych na ywno, co zmusza chorego do kupowania ywnoci taszej, czyli gwnie rolinnej, a taka dieta te wymusza przewag ukadu sympatycznego i dodatkowo chroni przed zachorowaniem na te choroby. Najbardziej korzystnie, niezalenie od tego, czy si pali czy nie, bdzie dziaao ywienie optymalne. Po wprowadzeniu tego ywienia palenie papierosw ju nie pomaga, zatem pali nie naley, bo ono zawsze powoduje wiele innych szkd w organizmie. ywienie optymalne moe wyleczy chorego z chorb jelita grubego nawet wwczas, gdy choroba jest mocno zaawansowana, a zawsze zmniejsza dolegliwoci, poprawia sprawno organizmu i znacznie przedua ycie. Stuszczenie wtroby mona wywoa u czowieka prawie rwnie szybko jak u gsi tuczonych na stuszczone wtroby. Wystarczy, e stosujc ywienie optymalne bdzie si dodatkowo jado codziennie 1,5-2 kilogramw czereni przez okres 30 dni. Po tym czasie wtroba bdzie silnie stuszczona. Wystarczy zachowujc ywienie optymalne przesta je czerenie, aby po dwch miesicach stuszczenie wtroby ustpio. Przykad ten wykazuje, jak mona przez okrelone jedzenie wywoa chorob i jak j take jedzeniem wyleczy. W kadym okresie marskoci wtroby ywienie optymalne powoduje wiksz lub mniejsz popraw, czasem wyleczenie. Lekarze strasz chorych, e po tustym jedzeniu zgnije" im wtroba lub zmieni si w poe sada. Jest to wierutna brednia. Wanie jedzenie duych iloci tuszczw zgodnie z zaleceniami diety optymalnej leczy wtrob z chorb, ktrych ludzie nabawiaj si, stosujc si do bezrozumnych szkodliwych diet propagowanych powszechnie przez uczonych" ywieniowcw. Wtroba nie lubi za duo biaka, bo ma z nim wiele pracy. Przy ywieniu optymalnym spoycie biaka jest znacznie mniejsze ni przy innych modelach ywienia, poniewa spoywane biako jest najwyszej wartoci, a tego wystarcza niewiele. Wtroba nie lubi spala glukozy, nie lubi jej przetwarza na trjglicerydy i cholesterol. Musi to robi, gdy chorzy stosuj diet obowizujc obecnie w chorobach wtroby, stosowan w szpitalach i zalecan do domu. Wtroba bardzo lubi tuszcze, najbardziej zwierzce, te twarde, zawierajce duo kalorii, bo nie ma z nimi adnego kopotu. S one tak dobrym paliwem, e nadaj si do bezporedniego wykorzystania prawie przez wszystkie tkanki, bez potrzeby przetwarzania ich w wtrobie. Przy ich spoywaniu wtroba nie musi pracowa, odpoczywa, gdy s one kierowane bezporednio do krwi przez ukad chonny. Z krwi s pobierane bardzo szybko przez wszystkie komrki i znikaj z krwi po kilkunastu minutach. Na 1 gram glukozy tkanki pobieraj w tym samym czasie a 40 gramw wolnych kwasw tuszczowych, bo dla tkanek kwasy te s 40 razy lepsze od glukozy, ktrej tkanki nie chc, a pobieraj j, gdy musz, a musz gdy w diecie jest duo wglowodanw, wanie tyle, ile zaleca si w dietach wtrobowych. Rne uszkodzenia wtroby utrzymuj si przez wiele lat z powodu dugotrwaego stosowania zalecanej diety wtrobowej i dodatkowego podtruwania tej wtroby rnymi lekami. Na diecie optymalnej czsto cofaj si bardzo szybko. Wtroba ma du zdolno regeneracji, ale trzeba stworzy jej do tego warunki. Trzeba wreszcie przesta wierzy w to, e biako z warzyw, ziemniakw, ryu, grochu czy fasoli jest lepsze

dla wtroby ni biako z wtrbki czy tka. Przy takiej wierze" ludzie musz chorowa latami na rne choroby wtroby, bez moliwoci wyleczenia si, cierpie, przechodzi operacje, wegetowa zamiast y, umiera przedwczenie. Nowotwory zoliwe s szczeglnymi przypadkami chorb z autoagresji. Mog powstawa w kadym narzdzie i rozwija si w kadej tkance. Przyczyn nowotworw jest prawie zawsze niekorzystne odywianie, a pozostae czynniki rakotwrcze", ktre si powszechnie wymienia, takie jak palenie papierosw, stresy, czynniki cywilizacyjne itp. dziaaj niewiele, gdy organizm jest silny, dobrze odywiony. Komrki nowotworowe w organizmie powstaj zwykle z komrek gorzej od innych odywianych. Gdy komrki nie mog y przy tak zym zaopatrzeniu, jakie organizm im przydziela, maj dwie moliwoci: mog zgin i przewanie gin, mog te zmniejszy swoje potrzeby. Jeeli to zrobi, zamieniaj si w komrki nowotworowe."' Komrki te silny organizm moe rozkada i usuwa, saby nie moe, bo jest na to za saby. Wszystkie komrki ludzkie, z wyjtkiem komrek nerwowych, dobrze czuj si w tku jajka kurzego, a komrki nowotworowe w tku gin po kilku godzinach. W tku nie ma wglowodanw. Komrki ludzkie wglowodanw mie nie musz, komrki nowotworowe wglowodany mie musz. Z raka mona wyleczy si tylko w jeden sposb: trzeba mu nie da je. Mona to uzyska dwoma sposobami. Pierwszym jest godwka. Przy duej trwajcym godzeniu si nowotwr ginie pierwszy, a chory dopiero w nastpnej kolejnoci. Drugim jest ywienie optymalne. Organizm przy stosowaniu godwki wytwarza sporo wglowodanw z wasnych biaek i nowotwr moe jeszcze przez pewien czas dziki temu przey. Po wprowadzeniu ywienia optymalnego rwnie wytwarza pewn ilo wglowodanw, ale mniejsz ni w godwce. W leczeniu raka naley stara si maksymalnie ograniczy spoycie wglowodanw. U dorosego moe to by 30 gramw na dob, a nawet mniej. Trzeba w aptece kupi paski do oznaczania cia ketonowych w moczu i sprawdza ich obecno. Moe by tych cia ketonowych na jeden krzyyk, najwyej dwa. Gdy bdzie wicej, trzeba zwikszy przejciowo spoycie wglowodanw o 10-15 gramw na dob, a ciaa ketonowe zmniejsz si lub ustpi. U stosujcych ywienie optymalne zachorowa na raka i inne nowotwory nie ma. Dotychczas (przez 30 lat) zgoszono mi dwa przypadki nowotworw opucnej, ktre ujawniy si w pierwszych miesicach ywienia optymalnego, a ktre wystpiy u ludzi naraonych na kontakt z azbestem. Zostay one usunite operacyjnie. Wyleczenie z choroby nowotworowej zaley od tego, jak mocno jest ona zaawansowana, czy jest jeszcze czas na wyleczenie. Gdy nowotwr mocno opanowa ju cay organizm, niestety, moe wygra. W diecie chorych na raka czy inne nowotwory naley podawa wglowodany w postaci skrobi. Moe to by jeden ziemniak dziennie i warzywa, najlepiej kapustne, ktre maj pewne waciwoci przeciwnowotworowe: kapusta kiszona, bigos, kapusta biaa i woska, brokuy i brukselka. W chorobie nowotworowej przebiegajcej z podwyszonym OB, czsto ponad 100 po godzinie, zmniejszenie OB ju po dwch tygodniach diety bdzie wiadczyo o cofaniu si nowotworu. Przy ywieniu optymalnym nie moe by nowotworu szyjki macicy czy nowotworu piersi u kobiet. Nie mog te powstawa inne nowotwory, poniewa nie ma w organizmie warunkw koniecznych do powstania i rozwoju komrek nowotworowych. Jeeli nawet dieta optymalna nie doprowadzi do cakowitego wyleczenia, zawsze nastpuje poprawa i przeduenie ycia chorego.

4. Choroby powstajce wskutek ywienia korytkowego

ywienie korytkowe" polega na tym, e w diecie miesza si produkty pochodzenia rolinnego i zwierzcego. Najgorszy model tego typu ywienia wystpuje wwczas, gdy ilo energii dostarczanej organizmowi w postaci wglowodanw oscyluje okoo 35%-40% w przeliczeniu na warto kaloryczn. Stwierdzono, e wszystkie typy hiperlipidemii pierwotnych wystpuj u ludzi, w ktrych diecie wglowodany stanowi 35-40% energii. Uwaa si, e te hiperlipidemie maj uwarunkowania genetyczne. To nie jest prawda. adne geny nie zmuszaj czowieka do tego, aby zjada 35-40% energii w wglowodanach. A jeli nie bdzie zjada hiperlipidemii nie bdzie.

Od pocztku lat siedemdziesitych choroby cywilizacyjne zaczy si cofa w tych krajach, w ktrych ilo energii z tuszczw przekroczya 50-55%. Byy to: USA, Nowa Zelandia, Australia, Kanada, Szwajcaria, Anglia i Francja. Ilo energii z tuszczw w krajach bogatszych u ludzi bogatych przekroczya 60%. Ludzie w tych krajach zaczli opuszcza korytkowy" model ywienia i powoli maszerowali w kierunku stou". Obecnie najwicej tuszczw, gwnie zwierzcych, spoywaj Francuzi; przecitnie 160 gramw na dob na osob. Bogatsi jedz tego tuszczu wicej, biedniejsi mniej. Dlatego Francuzi s " najzdrowszym narodem wrd narodw krajw rozwinitych. Od kilkunastu lat narody pdzone s w kierunku pastwiska". Powymylano najbardziej bezrozumne diety, niskokaloryczne i niskotuszczowe, ktre s szeroko reklamowane, propagowane i... niestety, stosowane. Na tych dietach ludzie tylko tpiej, choruj, ale wydaje im si, e robi dobrze, a jeli jest le, to widocznie tak by musi. Nie wiem, czy diety niskokaloryczne i niskotuszczowe byy i s propagowane, a czsto i wymuszane ze zwykej gupoty, czy te jest to dziaanie wiadome, majce na celu utrzymywanie ludzi na poziomie zwierzcego bytu i niewolniczych umysw. Takimi najatwiej si rzdzi, tacy daj si strzyc po skrze, a nawet obdziera ze skry, z takich s najwiksze dochody, bo najatwiej wszystko im wmwi, bo s w stanie uwierzy nawet w oczywist bzdur. Obecnie w spoeczestwach krajw bogatszych, ywicych si korytkowo", dominuj choroby tzw. cywilizacyjne. S to: cukrzyca typu II, nadcinienie miadycowe, zaway, udary mzgu, miadyca ttnic koczyn, choroba zwyrodnieniowa staww i krgosupa, osteoporoza, otyo, kamica wtrobowa i nerkowa, dna, otuszczenie wtroby, marsko wtroby, parkinsonizm miadycowy, choroba Alzheimera, wrzodziejce zapalenie jelita grubego, wiele nowotworw zoliwych, niedoczynno tarczycy, niektre choroby psychiczne, migrena, astma oskrzelowa i inne choroby alergiczne oraz wiele innych chorb. Ich naczeln przyczyn jest okrelony, niekorzystny sposb odywiania si, oparty na mieszaniu tuszczw z wglowodanami w niekorzystnych proporcjach. Inne czynniki wymieniane jako przyczyny tych chorb mog wpywa korzystnie lub szkodliwie, ale ich dziaanie jest sabe, a czasami nawet adne. Cukrzyca typu II spowodowana jest mieszaniem tuszczw i wglowodanw w takich proporcjach, e zasadniczym rdem energii staj si nie wglowodany, lecz tuszcze, zarwno te podawane w pokarmach, jak i te wytwarzane przez sam organizm ze zjadanych wglowodanw i czciowo biaek. Tkanki nie chc cukru i nie chc go przetwarza na tuszcze i cholesterol. Dlatego wzrasta poziom glukozy we krwi i jest ona wydalana z moczem. Leki doustne dziaaj gwnie na pobudzenie wasnej trzustki do zwikszonego wydzielania insuliny. Leczeniem przyczynowym u chorych na cukrzyc typu II leczonych dotychczas takimi wanie lekami doustnymi jest ywienie optymalne stosowane wedug zasad podanych przy omawianiu cukrzycy typu I. Leczenie moe by bezpiecznie stosowane w warunkach domowych. Jeeli chory przyjmuje insulin, naley szybko zmniejsza jej dawk, aby nie dopuci do spadku stenia glukozy we krwi do zbyt niskiego poziomu. Prawie kady chory na cukrzyc typu II moe si z niej wyleczy. Naley postpowa wedug zasad leczenia cukrzycy typu I podanych wczeniej. Miadyca powstaje wwczas, gdy komrki bony wewntrznej ttnic musz przetwarza glukoz na trjghcerydy dla pozyskania tlenu, a trj glicerydy na cholesterol dla pozyskania energii z wodoru. W komrkach bony wewntrznej ttnic bez miadycy, zdrowych, poziom cholesterolu wynosi zero. Nie ma w nich take magnezu, a to oznacza, e glukoza nie jest w tych komrkach spalana czy przetwarzana na trjglicerydy i cholesterol. Surowcem do produkcji" cholesterolu s trjglicerydy (tuszcze), a surowcem do wytwarzania trjglicerydw jest glukoza i inne wglowodany. Czyli przyczyn naczeln miadycy s wglowodany w diecie. Przy okazji omawiania miadycy naley wyjani rol cholesterolu w organizmie, ktry w propagandzie ywieniowcw urs do straszaka i ktremu przypisuje si rol i znaczenie zupenie niezgodne z rzeczywistoci. Wiara, e cholesterol spoywany w pokarmach czy te wytwarzany przez wtrob, przewd pokarmowy czy skr odkada si w ttnicach i jest przyczyn miadycy i chorb serca, jest tylko

wiar i nie ma nic wsplnego z wiedz. Wykazano, e cholesterol znakowany pierwiastkiem promieniotwrczym podawany w pokarmie czy w inny sposb nie odkada si w komrkach ttnic. Zatem nie on jest przyczyn miadycy. W ten sam sposb wykazano, e glukoza znakowana pierwiastkiem promieniotwrczym >' po 30 minutach od chwili spoycia bya zmieniona na trjglicerydy, a po dalszych 40 minutach na cholesterol w komrkach bony wewntrznej ttnic. Dlatego te fakt, e oglny poziom cholesterolu we krwi wynosi np. 500 mg % wcale nie oznacza, e rozwija si miadyca albo e z pewnoci ona powstanie. Przy tak wysokim poziomie cholesterolu miadyca nawet moe si cofa, jeli trjglicerydy s przy tym niskie, np. poniej 100 mg%, a jeszcze lepiej poniej 50 mg%. Podobnie jest, gdy poziom cholesterolu tzw. dobrego", czyli HDL, jest wysoki. Gdy wynosi ponad 100 mg% miadyca zawsze si cofa, bez wzgldu na poziom cakowity cholesterolu. Najwysze poziomy cholesterolu dobrego", jakie wystpoway u ludzi ywicych si optymalnie, wynosiy 170 i 193 mg%. Najniszy poziom trj glicerydw, z jakim si spotkaem u moich pacjentw to 23 i 18 mg%. Gdy poziom cholesterolu dobrego" HDL przekracza 20% oglnej iloci cholesterolu to miadyca si cofa. Przy oglnym poziomie cholesterolu np. 300 mg% i 100 mg% cholesterolu HDL poziom cholesterolu dobrego" wynosi ponad 33% oglnej , iloci cholesterolu i taki wynik jest bardzo dobry. Przy oglnym poziomie cholesterolu 500 mg% i poziomie HDL powyej 100 mg% poziom cholesterolu dobrego" jest wyszy ni 20% i taki wynik te naley uzna za dobry. Mona wic uzna za norm, e jeli poziom cholesterolu dobrego" HDL stanowi co najmniej 20% cholesterolu cakowitego to wynik jest dobry i nie musi budzi adnych obaw, nawet gdy oglny poziom cholesterolu we krwi jest bardzo wysoki. Cholesterol moe wzrasta do wysokich poziomw bardzo szybko. U chorego na nietypow nerczyc, ktry napadowo traci z moczem due iloci biaka, w okresie tygodnia poziom cholesterolu ze 170 mg% wzrs do 630 mg% (!), a obniy si do poprzedniego poziomu po 4 tygodniach od ustpienia biakomoczu. U tego chorego poziom dobrego" HDL w tym czasie nie wzrasta, bo chory na miadyc nie chorowa i nie byo potrzeby uruchamiania wikszego wytwarzania tego dobrego" cholesterolu. Po przejciu na ywienie optymalne wzrost poziomu cholesterolu lub jego spadek zale od stanu wyjciowego. Im bardziej poprzedni model ywienia rni si od ywienia optymalnego, tym bardziej moe wzrasta oglny poziom cholesterolu po przejciu na ywienie optymalne. Im bardziej poziom ywienia po-1 przedniego by zbliony do ywienia optymalnego, tym bardziej | i szybciej spada poziom cholesterolu we krwi. U wikszoci ludzi po przejciu na diet optymaln poziomi cholesterolu obnia si lub nie zmienia w istotny sposb. Ci s| zadowoleni i nic nie mwi. Najbardziej oglny poziom cholesterolu moe wzrasta ujaro-f szw. U tej grupy ludzi poprawa stanu zdrowia i sprawnoci po przejciu na diet nastpuje szczeglnie szybko. Czuj si dobrze i niczym si nie martwi do czasu, a zrobi sobie badanie poziomu cholesterolu. Czasami okazuje si, e znacznie on wzrs. Gdy pytam ich, jak si czuj, odpowiadaj, e wietnie, e nigdy si tak dobrze nie czuli, ale natychmiast mwi: No, ale ten cholesterol...?" Czsto s tym wynikiem przeraeni. Kady wzrost cholesterolu utosamiaj z rozwojem miadycy i trzeba im dugo tumaczy, e tak nie jest. Medycyna nie zna obecnie prawidowych poziomw cholesterolu i trj glicerydw u osb stosujcych ywienie optymalne, bo takich bada nikt nie wykona. W badaniach na mczyznach chorych na miadyc, zwenie ttnic wiecowych i inne choroby, przeprowadzonych w 1980 roku pod kierunkiem prof. Rafalskiego, wykazano, e po 6 miesicach ywienia optymalnego poziom cholesterolu nie zwikszy si. W badanej grupie mczyzn poziom cholesterolu u niektrych pozosta bez zmian, u innych wzrs, jeszcze u innych si obniy. rednio obniy si nieznamiennie statystycznie". Duy wzrost poziomu cholesterolu po przejciu na ywienie optymalne wiadczy tylko o intensywnoci przebudowy organizmu i o niczym wicej. Jeeli procesy przebudowy zachodz szybciej i jeli ta przebudowa musi by wiksza (np. u jaroszw) to poziom cholesterolu wzrasta bardziej. I tak jest dobrze. Tymczasem ten, ktry powinien si cieszy, e jego organizm odnawia si szybciej, czego objawem jest wzrost poziomu cholesterolu, boi si, e zachoruje na niiadyc. Gdy organizm moe

wytwarza duo cholesterolu to jest dobrze. Gdy organizm nie moe ju wytwarza cholesterolu to jest bardzo le. Najniszy poziom cholesterolu wystpuje u chorych na miadyc ttnic wiecowych tu przed mierci, gdy organizm nie ma ju si na regeneracj i utrzymanie procesw yciowych. W jednej z klinik w Niemczech 7 razy wicej chorych na miadyc zmaro z niskim poziomem cholesterolu ni z poziomem prawidowym czy podwyszonym. Do wszelkich syntez, do budowy nowych enzymw i przetwarzania zbdnych, do usuwania zmian miadycowych z ttnic potrzebny jest nukleotyd adenozynotrjfosfopirydynowy. Jest to zwizek o symbolu NADPH2. Zwizek ten powstaje w istotnych ilociach przy przetwarzaniu glukozy na trj glicerydy, z ktrych powstaje cholesterol. Bez glukozy organizm nie ma surowca do wytwarzania trjglicerydw i cholesterolu. Dlatego przy diecie niskowglowodanowej miadyca me moe si pojawi, a gdy jest musi si cofa. Im wiksza jest przebudowa organizmu, tym wicej tego zwizku potrzeba i tym wicej organizm go wytwarza. Oczywicie wwczas, gdy moe i ma z czego. Gdy ju nie moe i nie ma z czego, procesy yciowe ustaj i chory umiera. Wielokrotnie wykazano, e obnienie poziomu cholesterolu we krwi diet niskotuszczow czy za pomoc lekw, czy przez bezrozumne chirurgiczne usuwanie duych czci jelita cienkiego w celu leczenia otyoci", nie zwalnia postpu procesw miadycowych w ttnicach. Najbardziej obniaj poziom cholesterolu te leki, ktre daj najwicej dodatkowej pracy wtrobie, ktra zajta t prac nie moe wytwarza tyle cholesterolu, co przed leczeniem". Najsilniej obnia poziom cholesterolu muchomor sromotnikowy, co wcale nie oznacza, e tym trujcym grzybem mona si z cholesterolu wyleczy". Lek o nazwie Clofibrat, stosowany w celu obnienia poziomu cholesterolu we krwi, powoduje czste zachorowania na raka i inne zaburzenia w organizmie. ywienie optymalne nie leczy choroby Parkinsona, aczkolwiek poprawia ogln kondycj chorego, natomiast jest skuteczne w parkinsonizmach: miadycowym, polekowym (po rezerpinie 1 neuroleptykach antypsychotykach), spowodowanym doylnym podawaniem narkotykw i spowodowanym nadmiern przewag! ukadu parasympatycznego w centralnym ukadzie nerwowym,] czsto skojarzon z niedoczynnoci tarczycy. Nie daj si te wyleczy diet optymaln choroby uwarunkowane genetycznie, w ktrych aktywno rnych enzymw jest zbyt niska lub nie ma tych enzymw w organizmie w ogle.

VI. MOLIWE UBOCZNE OBJAWY DIETY OPTYMALNEJ

W pierwszym okresie stosowania diety optymalnej mog, wystpi pewne objawy, o ktrych naley wiedzie, by niepotrzebnie nie niepokoi si, a tym bardziej nie uzna, e dieta jest szkodliwa i nie zrezygnowa z niej. Objawy te nie s regu. Wrcz przeciwnie, s raczej wyjtkiem; dotycz niespena 10% osb podejmujcych takie ywienie, ale a nu i Ty, Czytelniku, znajdziesz si w ich grupie. Warto wic wiedzie, e po podjciu ywienia optymalnego mog wystpi nastpujce objawy: Zmniejszenie si apetytu. Przy ywieniu optymalnym czowiek nigdy nie odczuwa silnego godu i nigdy nie bywa bardzo spragniony, jak bywaj ludzie ywicy si tradycyjnie. Dobrze i w peni odywiony organizm ma bowiem bogate rezerwy (zapasy) skadnikw odywczych i uruchamia je w razie potrzeby, a dziki odpowiednim procesom metabolicznym potrafi sam zaopatrzy organizm nawet w wod, jeli jej potrzebuje. Pisz o tym, bo zdarza si, e osoby, czasem bardzo otye, po przejciu na diet skar si rozalone, e zupenie straciy apetyt". Nie, nie straciy apetytu, tylko straciy dotychczasow nadmiern aroczno, ktra jest kolejn w szeregu przyczyn ich otyoci i wikszoci chorb, na ktre zazwyczaj si skar. Skurcze w nogach. Niedostatek wglowodanw w diecie objawia si wzmoon chci zjedzenia czego sodkiego. Czasem z tego samego powodu wystpuj skurcze w nogach, zwaszcza w nocy. Wystarczy wtedy uwzgldni w posiku troch produktw wglowodanowych (patrz tabela 7 na str. 167), a objawy te znikn. Ciaa ketonowe w moczu. Przy niedostatku zwizkw fosforowych dla mzgu i serca organizm wytwarza dla tych narzdw tzw. ciaa ketonowe, ktre s lepszym paliwem" od kwasw tuszczowych. Dzieje si tak przy godwce, czsto w cukrzycy. Ciaa ketonowe pojawiaj si najczciej po szstym dniu godwki i utrzymuj si rnie dugo. W cukrzycy mog pojawia si okresowo, poniewa w cukrzycy gospodarka energetyczna jest szczeglnie upoledzona, co zmusza

organizm do wytwarzania cia ketonowych jako paliw" niejako zastpczych. Nie s one jednak objawem chorobowym. Powstaj w wtrobie. Ciaa ketonowe powstaj te czasem u ludzi w pierwszym okresie po przejciu na diet wysoko tuszczow. Ale w tym przypadku wedug wspczesnej wiedzy biochemicznej nie maj one adnego znaczenia patologicznego. ywienie optymalne jest ywieniem wysokotuszczowym. Czsto podejmujc je ludzie, ktrzy przedtem tuszczw prawie wcale nie jedli. Przy radykalnej zmianie metabolizmu, ktr wymusza radykalna zmiana diety, organizm musi zuy duo biaka i energii na to, by we wszystkich komrkach zainstalowa nowe cigi technologiczne" do spalania tuszczw, a usun, przetworzy na wglowodany i spali enzymy zbdne, a takimi staj si enzymy potrzebne uprzednio do spalania wglowodanw. W zwizku z tym moe okaza si potrzebne wytwarzanie przez krtki czas cia ketonowych. Ciaa ketonowe s wydalane z moczem, gdy moliwoci spalania ich przez mzg i serce s ograniczone. Poziom cia ketonowych w moczu oznaczany jest krzyykami: od jednego krzyyka przy maym ich wydalaniu do czterech przy duym. Wydalanie cia ketonowych z moczem szybko likwiduje niewielkie zwikszenie spoycia wglowodanw. Nie naley wic wyklucza cakowicie wglowodanw z diety, jak to czasem si i zdarza. Przy dalszym stosowaniu diety optymalnej, tj. po 10-14 dniach j u osb modszych, a po 3-8 tygodniach u starszych, ciaa ketono-] we we krwi i moczu ju si nie pojawiaj, dlatego e organiz potrafi ju dostarcza dobr energi do krwi, a z ni do mzg i serca oraz innych wanych narzdw i tkanek. Ciaa ketonowe przestaj by potrzebne, wic wtroba zaprzestaje ich wytwarzania. Czasem bywa, e ciaa ketonowe utrzymuj si duej, a zwikszenie spoycia wglowodanw nie powoduje ich zniknicia z moczu. Bywa tak, gdy organizm jest osabiony dugoletnimi chorobami, ktre spowodoway zmiany organiczne, a wtroba nie moe w peni pokry zapotrzebowania mzgu i serca na zwizki wysokoenergetyczne i musi dla tych narzdw wytwarza ciaa ketonowe. Zaparcia. W pierwszym okresie diety optymalnej mog wystpi zaparcia, cho nie jest to regu. Wystarczy wtedy napi si lekkiego naparu z zi przeczyszczajcych (np. z kruszyny), biorc p yeczki na szklank wody, albo zje 2 lub 3 liwki suszone. Nie stosowa adnych ostrych rodkw przeczyszczajcych, bo zaparcia z czasem min. Naley te wiedzie, e ywic si optymalnie czowiek wydala bardzo mao kau. Im mniej w stosunku do masy spoytych pokarmw tym lepiej, bo znaczy to, e spoyte pokarmy zawieray mniej odpadw i wikszo ich skadnikw zostaa wykorzystana przez organizm. Znam i takie przypadki, e u ludzi cierpicych od lat na zaparcia, ktrych przyczyny byy zupenie inne, zwizane ze z prac przewodu pokarmowego, po przejciu na diet optymaln dolegliwo ta ustpia niemal natychmiast. Nieprzyjemny zapach z ust. Niezbyt przyjemnym objawem, ktry moe wystpi w pierwszym okresie, jest pojawienie si przykrego zapachu z ust. Pojawia si on najczciej u ludzi, ktrzy chudn, a ktrzy pracuj lub mieszkaj w zatrutym rodowisku. Dzieje si tak dlatego, e trucizny rozpuszczalne w tuszczach i w nich zablokowane zostaj sukcesywnie wydalane i one powoduj nieprzyjemny zapach oddechu. Po pewnym czasie minie on. Jeeli nieprzyjemny zapach z ust wystpowa przed podjciem diety i by spowodowany gniciem treci pokarmowych w jelitach oraz poczony by z oddawaniem cuchncych wiatrw, to objawy te po podjciu diety ustpuj. Nie ma gnicia w jelitach, bo nie ma co gni, a wic i objaww takich nie ma. Ble brzucha. W pierwszych paru dniach diety mog wystpi pewne dolegliwoci ze strony przewodu pokarmowego, tzn. ble. Bez adnego leczenia powinny ustpi najdalej po dwch trzech dniach. Jeli nie ustpi, trzeba szuka innej przyczyny. Moe ni by zarobaczenie. Trzeba zrobi badania w tym kierunku. Najczciej przyczyn s lamblie lub glisty. Trzeba podj odpowiedni kuracj i wytru je. Ble wtroby. U chorych na kamienie ciowe mog pojawi si ble w okolicach wtroby. Dieta powoduje powolne rozpuszczanie si kamieni ciowych, ktre, gdy si zmniejsz, mog zablokowa przewody ciowe i spowodowa ble wtroby. Naley wtedy zjada mniejsze porcje poywienia, a czciej nie bdzie wtedy silnych bodcw wymuszajcych skurcze woreczka ciowego. Takie objawy mog si powtarza do czasu wydalenia kamieni z woreczka, co jest

rwnoznaczne z wyleczeniem kamicy. Gdy zmniejszony kamie trafi do przewodu ciowego, moe spowodowa atak blw. Oprcz blu pierwszymi objawami zatkania drg ciowych przez kamie jest ciemny mocz i jasny, tawy stolec. Nie naley wtedy wpada w panik, lecz przyj leki rozkurczowe i przeciwblowe i pooy si do ka. Przewd ciowy si rozluni, kamie przedostanie si do dwunastnicy i zostanie wydalony. Przewd ciowy ma na caej swej dugoci prawie tak sam rednic. Jeeli wielko kamienia bya taka, e samoistnie wszed on do przewodu, mona z duym prawdopodobiestwem domniemywa, e zmieci si on i w dalszych odcinkach przewodu i przejdzie do dwunastnicy. Niestety, nie odbywa si ten proces bez blu. Na wiele tysicy osb leczonych przeze mnie wystpi tylko jeden znany mi przypadek, e kamie z przewodu ciowego musia by usunity chirurgicznie. Zawroty gowy. Szybka i naga poprawa odywiania mzgu, jaka pojawia si na skutek odywiania optymalnego, moe spo'< wodowa znaczny i nagy spadek cinienia ttniczego krwi, do* ktrego organizm nie jest jeszcze przystosowany. Moe wwczas! wystpi osabienie i zawroty gowy. Jest to stan przejciowy.| Zapobiegawczo mona wtedy wypi kaw (ale nie sodzon!) h kieliszek koniaku. Nie naley gwatownie zmienia pozycji z lecej na siedzc lub stojc, by nie powodowa szybkiego od-j pywu krwi z mzgu. Dolegliwoci te ustpuj samoistnie szybko. Mniejsza wraliwo na bl. U osb ywicych si optymalnie bardzo zmniejsza si wraliwo na bl. Na przykad: udlenie pszczoy powoduje tylko niewielki odczyn, podobnie oparzenie pokrzyw lub wrztkiem jest mniej bolesne i mniejszy jest odczyn na skrze. Jeeli zauwaymy takie objawy, bdmy tego wiadomi. Zwikszona wraliwo na sl. Na diecie optymalnej czowiek w zasadzie w ogle nie potrzebuje soli. Ludzie ywicy si optymalnie od wielu lat w ogle nie sol potraw nie dlatego, e tak trzeba, bo tak nakazuje dieta, ale dlatego, e potrawy nawet lekko posolone odczuwaj jako przesolone. Trzeba wic soli potrawy tylko do smaku, coraz mniej. Nie trzeba soli potraw, ktre najmniej smakowo tego wymagaj, np. saatek, surwek itp., zwaszcza gdy w ich skad wchodz produkty solone, np. ty ser, ryby z puszki, marynaty, ogrki kiszone itd. Na koniec - nie wolno zapomina, e kady czowiek jest inny, inny jest jego organizm i inaczej ywi si przed przejciem na diet. Nikt nie jest w stanie przewidzie wszystkich reakcji organizmu. Po przejciu na ywienie optymalne, w pierwszym, najtrudniejszym dla organizmu okresie, naley obserwowa swoje reakcje na zmienione ywienie i w razie potrzeby przychodzi sobie z pomoc, majc cay czas wiadomo, e pewne objawy niekorzystne jeli w ogle si pojawi spowodowane s nie diet jako tak, ale naszymi bdami, ktre na pocztku moemy popenia, lub dotychczasowym stanem naszego zdrowia. Nie ma takiego czowieka, ktremu prawidowo i dugotrwale stosowana dieta optymalna by zaszkodzia. Ja przynajmniej o takim nie syszaem.

VII. JADOSPISY I PRZEPISY NA TYDZIE YWIENIA OPTYMALNEGO

Podane w tym rozdziale jadospisy naley traktowa jako, przykadowe, a w adnym razie nie jako obowizujce. Mona; je kady posiek z innego dnia, mona posiki pomija, mona' te je zmienia i modyfikowa. Jadospisy s wielce urozmaicone. Kadego dnia podane s inne potrawy. Wcale nie musz by takie w codziennym ywieniu. Chodzio bowiem o to, by przekaza Czytelnikom jak najwicej rnorodnych przepisw. Podane s np. trzy rodzaje chleba optymalnego. W rzeczywistoci ten sam chleb, np. biszkoptowy, bdziemy je przez cay tydzie, bo na tyle nam przewanie starcza, a dopiero gdy go zjemy, upieczemy nastpny, taki sam albo inny. Podobnie np. w dniu V jemy na kolacj kaszank domow i wicej si ona w jadospisach nie pojawia, a przecie wiadomo,! e robimy jej wicej ni zdoamy zje na jeden posiek, wic i bdzie wystpowa w naszym jadospisie przez kilka kolejnych| dni. Dotyczy to take ciast, wdlin, bigosu itd. W jadospisach podajemy porcje na 1 osob, ale nie znaczy to,; e koniecznie trzeba tyle zje. Obowizuje omwiona ju po*j przednio zasada, e je naley tylko tyle, by zaspokoi gd, nig dy nie przejada si. Jeli nie chce nam si je rano, mona prze sun niadanie na godziny poudniowe; jeli obiad zjedlimy do pno i wieczorem nie czujemy godu, moemy zrezygnowa z kolacji lub zje poow tego, co podaje jadospis.

Nie pojada midzy posikami. Po posiku pozostawi przewd pokarmowy w spokoju, a strawi to, co zjedlimy, odpocznij i dopiero wtedy je, gdy organizm da nam sygna w postaci chci na zjedzenie czego. Cyfry w ramkach zamieszczonych w jadospisach oznaczaj zawarto biaka (B), tuszczu (T) i wglowodanw (W) w caym posiku oraz jego kaloryczno. Natomiast w ramkach pod tytuem przepisu kulinarnego podane s te same dane, ale w odniesieniu do 100 gramw danej potrawy. Osoby lubice due urozmaicenie w jedzeniu odsyam do mojej Ksiki kucharskiej" wydanej w 1998 roku przez wydawnictwo "WGP". Zawiera ona 30 zbilansowanych jadospisw i 700 przepisw na rnorodne potrawy znajdujce zastosowanie w ywieniu optymalnym.

DZIE I niadanie
B 41g, T 107g, W 10g | 1 : 2,1 : 0,25 1200 kcal Jajecznica: kawaek boczku (15 dag) pokroi na grube skwarki, stopi, skwarki zrumieni. Wbi 2 jajka i 1 tko, wymiesza szybko, by poczyy si z tuszczem. Smay na wolnym ogniu, by jajka si ciy, ale pozostay pulchne. Do jajecznicy zje kronik (10 dag) chleba biszkoptowego (przep. poniej). Popi szklank herbaty (bez cukru) z plasterkiem cytryny. Jajecznic mona robi te na male (8 dag), smalcu (7 dag) lub soninie (8 dag), zachowujc podane wyej proporcje. Mona te robi j z 3 jajek albo z 1 jajka i 2 tek. Proporcje zmieniaj si nieznacznie.

Obiad
B 28g, T 83g, W 22g | 1 : 3 : 0,8 | 965 kcal Centymetrowej gruboci kotlet z karkwki (15 dag), zbi lekko, obtoczy dwukrotnie w rozmieszanym jajku i drobno zmielonej bulce tartej. Na patelni roztopi 2 yki smalcu (5 dag) i usmay kotlet. Zje z yk ziemniakw (10 dag) roztartych z tuszczem spod kotleta. Do tego nieduy kiszony ogrek (przep. na str. 146).

Kolacja
Dwa placki serowe (10 dag) z masem (3 dag) i yeczk niesodzonej marmolady owocowej. Popi szklank sodkiej mietanki (12 dag). B15g, T63g, W10g 1 : 4,2 : 0,7 680 kcal cznie dzie I B 84g | T 253g | W 42g | === |1 : 3 : 0,5 | 2845 kcal CHLEBEK BISZKOPTOWY
B 11,2g, T 20g, W 10g | 1:2: 0,9 | 273 kcal | Do 10 biaek doda szczypt soli i ubi je na sztywn pian. Na stpnie, cay czas ubijajc, doda po jednym 10 tek. Na koniec wsypa 1/2 szklanki mki (10 dag) wymieszanej z dwoma yeczkami proszku do pieczenia. Na koniec wla 1/2 kostki (10 dag) stopionego lecz chodnego masa. Po wymieszaniu ciasto wla do foremki wysmarowanej grubo masem i wysypanej tart buk. Piec okoo godziny w temperaturze 200C. Chlebek wystudzi w wyczonym piecyku, wtedy nie opadnie. PLACKI SEROWE |B 13,7g, T25,3g, W9,2g| 1 ; 1,8 : 0,7 | 329 kcal 50 dag tustego, biaego sera przekrci przez maszynk. Rozcierajc ser wbi kolejno 12 jajek. Rozrobi ciasto. Nastpnie doda do niego 3/4 szklanki (15 dag) mki wymieszanej z 2 yeczkami proszku do pieczenia, szczypt soli i pieprzu. Na patelni roztopi smalec (ale nie maso ani olej!), tyle, by utworzy 2-centymetrow warstw na dnie. Ka placuszki yk. Dodajc stopniowo smalec, smay na rednim ogniu z obu stron, na zoty kolor. Zdejmujc z patelni nie osacza z plackw tuszczu, chodzi o to, by jak najbardziej nim nasiky. Do usmaenia plackw potrzeba ok. 40 dag smalcu.

MARMOLADA OWOCOWA B 2,8g, T 8,3g, W 32g 1:3: 11 205 kcal 1 litr pulpy owocowej, tzn. rozgotowanych i zakonserwowanych w soikach owocw (patrz str. 48) przetrze przez sitko. Przecier postawi na pytce i podgrzewa 20-30 minut, mieszajc, by go odparowa i zagci. Nastpnie doda 3 yeczki (30 g) galaretki owocowej w proszku dobranej smakowo do owocw i 1/2 kostki masa (10 dag). Marmolad wymiesza, woy do soika, zakrci. Przechowywa w lodwce. Uywa jak kady dem. Uwaga: Dane podane w ramce mog si zmienia w zalenoci od rodzaju owocw, a szczeglnie od ich sodkoci. Do obliczenia przyjto marmolad ze liwek wgierek. 50 g takich malanych" powide zawiera okoo 16 g wglowodanw.

DZIE II niadanie
B 27g, T 110g, W 12g | 1 : 4 : 0,4 1220 kcal 2 placki serowe (przep. Podano) usmaone poprzedniego wieczoru posmarowa masem (5 dag), na kadym pooy plaster baleronu (2 plastry ' 5 dag). Popi szklank kawy z mlekiem Kaw wykona w ten sposb, ze do 1/2 szklanki mleka 3,2-proc. doda 1/2 szklanki 30-proc. mietanki, razem zagotowa i rym mlekiem zala 2 yeczki kawy naturalnej lub rozpuszczalnej Inka".

Obiad
B57g, T71g, W3g | 1:1,3:0,05 | 893 kcal Golonka ugotowana z przyprawami (40 dag) (przep. poniej). Golonk podaje si w caoci. Je j z sosem chrzanowym (przep na str. 139). Golonki nie polewa sosem, bo nieapetycznie rozmazuje si i poowa z niego pozostanie na talerzu. Gorcy sos naley wla do nieduej miseczki i poda obok golonki. Odkrawa si wtedy kawaki misa i wbite na widelec macza si w sosie. B 20g, T 70g, W 9g | 1 : 3,5 : 0,5 | 804 kcal

Kolacja
Porcja (20 dag) galaretki z nek wieprzowych (przep. na str. 139). Obokj nek, na tym samym talerzyku, pooy yeczk chrzanu ze soika wymie-g szan z yk gstej, kwanej mietany. Do tego placek serowy (przep. na str. 137) posmarowany masem (3 dag).] Szklanka herbaty z cytryn. cznie dzie II |B 104g, T251g, W24g | 1 : 2,4: 0,2 I 2917 kcal

GOLONKA GOTOWANA B14g, T15g, W1:1,1:194 kcal Ma golonk (do 1/2 kg) gotowa w caoci, wiksz przerba poprzecznie na p. Zala j zimn wod tak, by pokrya miso. Doda woszczyzn bez kapusty, cebul, troch kolendry, par ziaren ziela angielskiego, li laurowy, sl i pieprz. Gotowa dugo (w szybkowarze 1 do 1,5 godziny), by miso byo bardzo mikkie. Wywar odcedzi i zachowa, moe by podstaw do barszczu lub zupy. Golonk podawa na gorco, z ostrymi sosami lub musztard, chrzanem, keczupem itd. SOS CHRZANOWY B4g, T40g, W2g | 1:10:0,5 | 398kcal yk masa (3 dag) roztopi w rondelku, zasmay na nim 1/2 yeczki mki, nie rumieni. Kostk rosoow rozpuci w 1/4 szklanki gorcej wody, wla do zasmaki, zagotowa. Doda 3/4 szklanki gstej, kwanej mietany (18 dag) i 2 czubate yki chrzanu. Wymiesza. Raz zagotowa. Podawa gorcy. GALARETKA Z NEK B15g, T21g, W 0 | 1:1,4: 0| 240 kcal 2 nki wieprzowe (1 kg) oczyszczone i umyte i ma golonk (1/2 kg) porba na mae kawaki. Mona te doda skrki wieprzowe ze soniny lub boczku (20 dag). Zala miso zimn wod i gotowa, a odpadnie od koci. Na 1/2 godziny przed kocem gotowania doda: 2 zbki czosnku, cebul, li laurowy, par ziaren ziela angielskiego, sl i pieprz. Nastpnie wywar odcedzi. Z odcedzonego misa wybra koci i

przyprawy. Miso woy na powrt do wywaru i zagotowa. W porcjowych miseczkach pooy na dnie po plasterku jajka na twardo, par ziaren zielonego groszku z konserwy, plasterek marchewki z wywaru i szczypt posiekanej zielonej pietruszki. Na t dekoracj rozoy miso i zala je wywarem. Wywar powinien by esencjonalny i powinno go by tylko tyle, by pokry miso w miseczce. Przed podaniem galaretk lekko podway noem i wyoy na talerzyk spodem do gry. Nie zdejmowa skrzepnitego na powierzchni galaretki tuszczu.

DZIE III
niadanie B 32g, T 91g, W 22g | 1 : 2,8 : 0,7 | 1032 kcal I Omlet z 3 jajek z zielonym groszkiem (przep. poniej) i kromka chleba biakowego (przep. na str. 141) (10 dag) z masem (3 dag). Do popicia szklanka herbaty z plasterkiem cytryny lub bez.

Obiad
B 19g, T 72g, W 6g | 1 : 3,8 : 0,3 | 706 kcal Porcja (20 dag) duszonych eberek (przep. na str. 141) z czubat yk surwki z kiszonej kapusty (przep. na str. 142) polanej yk oliwy. Bez ziemniakw! Na deserfilianka kawy z yk (3 dag) bitej mietanki (przep. na str. 142). B 15g, T 56g, W 30g | 1 : 3,7 : 2,0 | 686 kcal

Kolacja
2 kawaki (15 dag) biszkoptu (przep. na str. 143) posmarowane grubo masem (5 dag). Do tego kawa lub herbata bez cukru.

cznie dzie III | B 66g, T 219g, W 58g| 1 : 3,3 : 0,9 | 2424 kcal OMLET Z GROSZKIEM
B 18g, T53g, W9g | 1:3:0,5 | 580kcal | 3 tka rozetrze z yeczk mki i yk stoow sodkiej mie^ tanki. 2 biaka ubi na sztywn pian i wymiesza z ciastem tko wym. Na patelni roztopi yk masa (3 dag), wyla na nie cia i usmay. Gdy zrumieni si od dou, pask opatk przewrci omie i dosmay. Zsun na ogrzany talerz i pooy na niego 2 yki ziele nego groszku z konserwy odgrzanego w zalewie. Groszek mona te doda do masy tkowej, wymiesza i zapiec w omlecie. Omlet moe mie wiele wariantw. Do masy jajecznej mona doda np. yk utartego tego sera, pokrojone w plasterki parwki, posiekan wdlin, wtrbk itp. Mona te mas omletow zala skwarki z boczku lub soniny usmaone i rwno rozoone na dnie patelni. Mona te posmarowa omlet yeczk marmolady owocowej. CHLEBEK BIAKOWY B 1 lg, T l,4g, W 12g | 1 : 1,4 : 1,2 | 213 kcal] Poniewa w diecie optymalnej wiksze zastosowanie maj tka i czasem biaka nam zostaj, mona zbiera je i zamraa. Gdy zbierze si ich wystarczajco duo, mona upiec z nich nastpujcy chlebek biakowy: 20 biaek (50 dag) ubi ze szczypt soli na sztywn pian. Nastpnie, cay czas ubijajc, dodawa maymi porcjami, po yeczce, 1/2 szklanki (10 dag) mki wymieszanej z 2 yeczkami proszku do pieczenia. Na koniec wla 1/2 kostki (10 dag) stopionego, lecz chodnego masa. Po wymieszaniu wla ciasto do foremki wysmarowanej grubo masem i wysypanej tart buk. Piec godzin w temperaturze okoo 180C. Wystudzi w wyczonym piecyku, wtedy chlebek nie opadnie. Chlebek ten ma nie najlepsze proporcje, bo 1:1,4:1,2, dlatego naley go je z tustym misem lub smalcem, albo grubo posmarowany masem, za to ju bez adnych dodatkw wglowodanowych. EBERKA DUSZONE B13g, T48g, W | 1:3,7: 0 | 370kcal | eberka (1 kg) podzieli na porcje po okoo 25 dag kada. Lekko posoli, natrze zmiadonym czosnkiem, majerankiem i pieprzem zioowym. Uoy cile na misce i przechowa w chodzie do nastpnego dnia. Na patelni mocno rozgrza 1/2 kostki smalcu (10 dag). eberka szybko obsmay z obu stron, przeoy do rondla, wla do nich pozostay na patelni tuszcz, podla niewielk iloci wrzcej wody i dusi do mikkoci. eberka powinny by tak mikkie, by kostki wysuway si bez trudu z misa.

SURWKA Z KAPUSTY KISZONEJ B 1g, T10g, W4g | 1:10:4 | 25 dag kiszonej kapusty przekroi parokrotnie, doda troch marchewki startej na tarce jarzynowej o grubszych oczkach i posiekan ma cebul (8 dag). Posypa pieprzem zioowym i kminkiem, pola 3 ykami oliwy. Wymiesza. Zostawi pod przykryciem na godzin, aby przesza zapachem przypraw. Takiej surwki zjada si do obiadu nie wicej ni yk stoow. BITA MIETANKA B4g. T43g, W4g 1: 10,7 : 1 345 kcal Aby mietanka dobrze si ubia, musi by sodka, wiea i dobrze schodzona. Nie moe mie mniej ni 30% tuszczu. Szklank mietanki (22 dag) wla do wysokiego naczynia. Doda: 1 yeczk penego mleka w proszku, 1 yeczk stabilizatora do bitej mietanki (np. nieki", do nabycia w sklepach), 1 yk ajerkoniaku; (jeli mamy) i szczypt kwasku cytrynowego. Ubi do gstoci mikse-, rem lub trzepaczkdo piany. Jeli chcemy, by mietanka zachowaa dugo sztywno, trzeba j utrwali elatyn. W tym celu yeczk elatyny zala yk zimnej wody, a gdy napcznieje, wstawi garnuszek do drugiego, z wrzc wod i rozpuci. Przestudzi. Pod koniec ubijania mietanki wla doj niej elatyn i wymiesza. BISZKOPT B 14,8g, Tllg, W30g | 1:0,7:2 | 281 kcal 8 tek utrze z yk cukru (2 dag) na krem. 8 biaek ubi na sztywn pian. Wyoy j na tka i przesypujc szklank mki (18 dag) delikatnie wymiesza. Foremk posmarowa grubo masem, wysypa tart buk lub zmielonymi biszkoptami, wyla ciasto do foremki. Piec w temperaturze 180C, a powierzchnia nabierze zocistej barwy. Wystudzi w wyczonym piekarniku, wtedy ciasto nie opadnie. Biszkopt ma za mao tuszczu, naley go wic smarowa grubo masem, a nie marmolad.

DZIEN IV
niadanie
B 22g, T 78g, W 14g | 1 : 3,5 : 0,6 | 810kcal Lane kluski na mleku (przep. poniej) (550 ml). Mona wypi szklank herbaty lub nie.

Obiad
B 51,3g, T 83g, W 30g | 1 : 1,6 : 0,6 | 1096 kcal Zupa pomidorowa (przep. na str. 145) (300 ml) na wywarze z koci szpikowych (przep. na str. 145). Wtrbka smaona (20 dag) z cebul (przep. na str. 145), 1 ziemniak (10 dag) roztarty z yeczk masa (2 dag), kiszony ogrek (przep. na str. 146).

Kolacja
B25g, T101g, W9g | 1 : 4: 0,36 | 1068 kcal Kawaek (10 dag) kiebasy zwyczajnej lub toruskiej naci ukonie po obu stronach i usmay na dowolnym tuszczu wieprzowym (5 dag). Do kiebasy zje 2 kawaki (10 dag) chleba biszkoptowego. Do picia herbata z cytryn (bez cukru!) Po kolacji mona wypi kieliszek (100 ml) wytrawnego wina. Moe to by wino owocowe wasnej roboty (przep. na str. 146). cznie dzie IV B 98g, T 262g, W 53g | 1: 2,7 : 0,5 | 2974 kcal LANE KLUSKI NA MLEKU
B 22g, T 78g, W 14g | 1 : 3,5 : 0,6 | 810 kcal 2 jajka roztrzepa w dzbanuszku, wymiesza z yeczk mki tak,; by nie byo grudek. Zagotowa szklank mleka wymieszanego ze! szklank sodkiej mietanki. La ciasto wskim strumykiem na wrzce! mleko, lekko odsuwajc krzepnce kluski. Pogotowa 2 minuty, nie mieszajc, by kluski stwardniay. Je bezporednio po ugotowaniu, bd stojc gstniej, staj si mikkie i nieapetyczne. Tak samo robi si lane kluski na rosole i na czystych zupach.

WYWAR Z KOCI DO ZUP B 3g, T 27g, W | 1:9: 0 | 260 kcal 3 kg koci szpikowych (wieprzowych i woowych) drobno porba, zala je wod tak, by pokrya je na 1 cm. Dooy kawaek woowego oju (25 dag), co nada wywarowi rosoowy smak. Na maym ogniu gotowa koci okoo 3 godzin. Gdy gotujemy w szybkowarze, czas gotowania skraca si do godziny od momentu zagotowania. Wywar odcedzi. Mikki j i wypukany z koci szpik przetrze przez sitko do wywaru. Z koci obra resztki misa, drobno posieka i te doda do wywaru. Jeszcze raz wywar zagotowa i wrzcy rozla do wieo wymytych, wyparzonych soikw. Pokrywki wytrze od rodka spirytusem i szybko soiki zakrci. Po schodzeniu przechowywa w lodwce. Wywar taki jest podstaw wikszoci zup optymalnych. ZUPA POMIDOROWA B3g, T29g, W0,5g | 1 : 10 : 0,2 | 278 kcal Do 1 litra wywaru z koci doda 2 yki (5 dag) przecieru pomidorowego, posiekany zbek czosnku, yeczk vegety i pieprz. Zagotowa. Wla 1,5 szklanki mietany (40 dag). Wymiesza. Na powierzchni zupy pooy 2 yki masa (5 dag), a gdy si stopi, posypa je szczypt czerwonej, mielonej papryki, wwczas oczka na zupie nabior adnej, zocistej barwy. Mona te posypa zup na talerzach odrobin posiekanej, zielonej pietruszki.

WTRBKA Z CEBUL
B 17g, T 24g, W 3g | 1 : 1,4 : 0,2 | 305 kcal 60 dag wtrbki wieprzowej pokroi na 4 plastry, posypa pieprzem i majerankiem. Nie soli. Odoy na godzin. 3 cebule (30 dag) pokroi w pplasterki, udusi na 3 ykach smalcu (6 dag) pod przykryciem, na maym ogniu. Nie rumieni. Po uduszeniu zestawi z ognia, doda sl, 1/2 yeczki czerwonej ostrej papryki i par kropel octu winnego. Rozgrza na patelni 4 yki smalcu (8 dag). Wtrbk obsmay, lekko posoli, patelni nakry i przetrzyma wtrbk 10 minut na pytce na maym ogniu (lub w piekarniku). Na wierzch kadej porcji wtrbki ka yk duszonej cebuli. Pola porcje caym tuszczem ze smaenia. OGRKI KISZONE W SOIKACH B0,7g, T-, Wl,9g 1 : : 2,7 12kcal Ogrki moemy zakisi sami w sezonie, gdy s najtasze, lub jeli mamy wasne ogrki z ogrdka lub z dziaki. Soik wasnych ogrkw wyniesie nas 1/4 ceny, jak zapacilibymy za niego w zimie. Mae, jdrne ogrki wyszorowa w zimnej wodzie i wypuka. Uoy je cile w wieo wymytych i wyparzonych soikach. Do kadego soika woy may zbek czosnku, 2-3 gazki kopru, 2 ziarnka pieprzu, kawaek licia chrzanowego i -jeli mamy 2-3 listki z wini. Zagotowa wod z sol, biorc yk soli na 4-5 litrw wody. Wrzc solank zala ogrki do pena. Brzegi soika i zakrtki od rodka przetrze spirytusem i natychmiast zakrci wieczka. WINO OWOCOWE B 0 T-, W 4g alkoholu 8g | 60 kcal Z drody winnych (do nabycia w sklepach spoywczych i drogeryjnych) nastawi 3 dni wczeniej matk drodow zgodnie z przepisem na opakowaniu. Z owocw wycisn sok. Powinno go by okoo 6 litrw na sj 15-litrowy. Pozostay po odciniciu misz zala 6 litrami wody, zagotowa, przestudzi i odcisn. W odcinitym kompocie rozpuci 1 kg cukru i wla do soku. Doda matk drodow. Sj zamkn korkiem z fermentk, obla stearyn, by do wntrza soja nie dostay si adne niepodane bakterie, a do fermentki wla troch wody. Po 2 dniach wino zaczyna intensywnie fermentowa. Drode przerabiaj zawarty w moszczu cukier na alkohol i dwutlenek wgla, ktry wydostaje si przez fermentk na zewntrz w postaci pcherzykw. Przez pierwsze 2 tygodnie wino fermentuje silnie, potem fermentacja sabnie, a pcherzyki gazu wydostaj si coraz rzadziej. Trwa to okoo miesica. Gdy drode przerobi cay cukier na alkohol, zmuszone s przerabia na alkohol kwasy owocowe zawarte w soku. Gdy fermentacja prawie ustanie, doda 1/2 kg cukru rozpuszczonego w szklance przegotowanej, chodnej wody. Fermentacja znw si oywi. Po miesicu doda tak sam porcj cukru i zostawi wino, a fermentacja cakowicie ustanie (okoo 2 miesicy). Cukier koniecznie trzeba dodawa porcjami, by kwasy owocowe zostay przerobione na alkohol, inaczej wino bdzie kwane. Po zakoczeniu fermentacji wino zla do wyparzonych butelek, szczelnie zakorkowa i przechowywa w chodnej, ciemnej piwnicy.

DZIE V niadanie
B 39g, T 105g, W 9,2g | 1 : 2,7 : 0,2 | 1055 kcal 2 plastry (15 dag) salcesonu domowego (przep. poniej) z musztard, jajko na mikko, 2 placki serowe (przep. na str. 137) z masem (3 dag). Herbata z cytryn.

Obiad
B 42g, T 85g, W 27,6g| 1 : 2 : 0,7 | 1045 kcal Bulion (200 ml) z dwoma tkami . Ziemniaki obsmaane (10 dag) , zraz wieprzowy (15 dag). B 43g, T 64g, W 20 | 1 : 1,5 : 0,5 | 823 kcal

Kolacja
2 plastry (20 dag) kaszanki zapiekanej (przep. na str. 150) odgrzane na zesmaonym boczku (8 dag) wraz ze skwarkami. Herbata z plasterkiem cytryny (bez cukru!) cznie dzie V B 124g, T 254g, W 57g | 1 : 2 : 0,5 | 2923 kcal

DOMOWY SALCESON
B 13g, T 26g, W lg | 1 : 2 : 0,1 | 288 kcal Salceson kupowany w sklepie staje si z czasem dla nas za sony i przewanie jest niesmaczny. Lepszy i o wiele taszy salceson mona wykona samemu. I wcale nie jest pracochonny. 1/2 oczyszczonej gowy wieprzowej z uchem (ok. 1,5 kg) poci na kawaki. Doda skrki wieprzowe (25 dag) i 2 nki (1/2 kg), zala niedu iloci zimnej wody i ugotowa na mikko, by koci atwo day si z misa wyj (w szybkowarze godzin). Na 1/2 godziny przed kocem gotowania doda przyprawy: 1/2 cebuli, 2 zbki czosnku, li laurowy, par ziaren angielskiego ziela, pieprz i sl. Miso wyj z wywaru, obra od koci, uoy w podunej foremce i zala wywarem, w ktrym si gotowao. Zastudzi. Wywar utworzy sztywn galaret, ktra poczy skadniki. Kroi w plastry. Podawa z ostrymi przyprawami.

BULION B3,2g, T25g, W-

1 :8:-

248 kcal

Do 1/2 litra wywaru z koci doda li laurowy, par ziaren ziela angielskiego, 1/2 przypieczonej cebuli, yeczk vegety, pieprz i sl do smaku. Pogotowa 15 minut, odcedzi. W miseczce rozmiesza 2 tka. Mieszajc, wla do nich 1/2 szklanki gorcego bulionu, rozmiesza i wla do pozostaego wywaru. Podgrza, ale nie gotowa, bo tka si zwarz. Dooy yeczk (5 dag) masa.

ZIEMNIAKI OBSMAANE
B l,3g, T25g, W15g | 1:19:11 [ 296 kcaT] Ziemniak wacy po obraniu 10 dag pokroi w kostk o boku okoo 1,5 cm. Wrzuci na wrzc wod, pogotowa 10 minut, odla. Na patelni rozgrza yk (2,5 dag) smalcu, woy ziemniaki i obsmay na maym ogniu, a adnie zrumieni si ze wszystkich stron i lekko podsusz. Pod koniec smaenia posypa je majerankiem.

ZRAZY WIEPRZOWE
B 19g, T69g, W- | 1 : 3,6 : - | 434 kcal 1/2 kg wieprzowiny bez koci (opatki lub od szynki) pokroi w cienkie plastry, lekko zbi, posoli i popieprzy. Na patelni rozgrza pen yk smalcu (2,5 dag), obsmay zrazy z obu stron na rumiano, nastpnie patelni przykry, przestawi na pytk i na maym ogniu przetrzyma zrazy okoo 15 minut, od czasu do czasu odwracajc je. Na talerzu zrazy pola pozostaym na patelni tuszczem. KASZANKA DOMOWA

B 12g, T 35g, W 8g

1 : 2,9 : 0,6 | 400 kcal

Kaszanka najlepsza jest w jelitach, ale jeli trudno je dosta, mona te zapiec j w foremkach. 1,5 kg rnych mis podrobowych (wtrbki, puc, nerek, skrek wieprzowych, podgardla, okrawkw mis rnych) zala gorc wo<3^, tyle by je pokrya, i ugotowa do mikkoci. Wyj, pokraja na drobne kawaki.

Do 0,6 litra wywaru z gotowania tego misa wsypa 30 dag kaszy gryczanej nie palonej (jasnej). Zagotowa, garnek okrci kocem i przetrzyma 3 godziny. Nastpnie doda do kaszy pokrojone miso, 25 dag stopionej soniny lub boczku wraz ze skwarkami, sl i pieprz. Wla 1,5 szklanki (0,3 litra) krwi wieprzowej i wymiesza. Jeli mamy jelita, nakada kasz luno do jelit, zaszywa je i gotowa kaszanki w pytkim rondlu, na maym ogniu. Jeli nie mamy jelit woy mas kaszankow do blaszki wysmarowanej grubo smalcem, ucisn, na wierzchu uoy cienkie plasterki soniny (10 dag) i zapiec kaszank w piecyku. Uwaga: Jeli nie mamy krwi, wtrbki nie gotowa, lecz zmielij j i surow doda do kaszy. Ale z krwi kaszanka jest smaczniejs i wartociowsza odywczo.

DZIE VI niadanie
B 44g, T 82g, W 26g | 1 : 1,9 : 1,6 | 1047 kcal 2 yki (10 dag) pasty pasztetowej (przep. poniej), jajko na mikko, 2 placki serowe (przep. na str. 137), szklanka kakao (250 ml). Na kakao mleko wymiesza p na p ze sodk mietank, zagotowa. yeczk kakao rozetrze z 2 ykami gorcego mleka i zala szklank wrzcego mleka. Nie sodzi!

Obiad
B 29g, T 109g, W 10g | 1 : 3,8 : 0,3 | 1180 kcal Zupa selerowa z tkami (przep. na str. 152) (200 ml) podana w filiance. Frytki (10 dag) (przep. na str. 152) i szaszyk (20 dag) (przep. na str. 152). Do tego nieduy pomidor pokrojony w plasterki, z cebul i yk oliwy.

Kolacja
B25g, T90g, W 16g | 1 : 3,6 : 0,6 | 974 kcal 2 parwki obra z osonek. Kad okrci w plaster wdzonego boczku (5 dag) i zwiza nitk, eby boczek z nich nie spad. Na patelni rozgrza yk (2,5 g) smalcu, uoy parwki, patelni nakry i obsmay parwki ze wszystkich stron do obrumienienia boczku. Na tuszcz na patelni pooy cienk kromk buki (3 dag) i osmay j tak, by wchona jak najwicej tuszczu. Popi szklank herbaty bez cukru.
cznie dzie VI | B 98g, T 281g, W 52g | 1 : 2,9 : 0,5 | 3201 kcal PASTA PASZTETOWA B14g, T43g, W440 kcal 1:3:15 dag kiebasy pasztetowej obra z osonki, woy do miseczki. Doda 10 dag startego tego sera, 3 tka jajek ugotowanych na twardo, yeczk musztardy i 1/2 kostki (10 dag) mikkiego masa. Wszystkie skadniki rozetrze na past. Nie soli. Wystarczajc sono uzyska pasta z kiebasy pasztetowej i tego% sera. ZUPA SELEROWA B4g, T20g, W0,2g | 1:5:- | 216 kcal W niewielkiej iloci wody ugotowa posiekan cebul (8 dag) i pokrojony w kostk niewielki seler (30 dag). Warzywa przetrze przez sitko lub zmiksowa na krem, dola 0,6 1 wywaru z koci (przep. na str. 145), doda yeczk vegety i yeczk masa. Zagotowa. 6 tek (po 2 na osob) rozmiesza, zala paroma ykami gorcej zupy, rozmci i wla do reszty. Dosoli do smaku. Podgrza, ale nie zagotowa, bo tka si zwarz. Podawa w filiankach bez adnych dodatkw. FRYTKI

B l.lg, T 12,5g, W 13g | 1 : 11,4 :11,8| 173 kcal

Obra ziemniaki, zway, by byo ich nie wicej ni 10 dag na osob. Pokroi w paski. Na gbokiej patelni rozgrza smalec lub woowy ; j, biorc 1 yk (2,5 dag) na 10 dag ziemniakw, woy pokrojona] ziemniaki i smay na niezbyt duym ogniu, mieszajc widelcem, by j przyrumieniy si na zoto ze wszystkich stron i troch wyschy". Po-1 dawa natychmiast, gorce. Przestudzone wiotczej i staj si nieapej tyczne.

SZASZYK B 13g, T 32g, W l,2g | 1 : 2,3 : 0,1 | 340 kcal Miso na szaszyk naley dwa dni wczeniej zapeklowa. Na mis zmiesza: 5 yek oliwy lub oleju sonecznikowego, 2 yki czerwone go wytrawnego wina, yeczk octu winnego, yeczk keczupu i par kropli maggi. Wsypa do tej mieszaniny po 1/2 yeczki: pieprzu, zmiadonego ziela angielskiego, pokruszonych lici laurowych i mielonej papryki. Mona te uywa gotowych mieszanek przyprawowych do szaszykw, byleby nie byy sone. 75 dag karkwki pokroi na kawaki o boku 3 cm i gruboci 1 er Woy je do przygotowanej zaprawy, wymiesza, by kady kawa by ni pokryty, nakry i odstawi na 2 dni w chodne miejsce. 1/2 kg wdzonego boczku pokroi na kawaki tej samej wielkoci co miso. 3 cebule (30 dag) pokroi na cienkie talarki. Umy i osuszy 20 dag pieczarek. Mae pozostawi cae, wiksze przekroi na p lub na wiartki. Na metalowe druty nawleka na zmian: kawaki misa, boczku, cebuli i pieczarek. Piec na ruszcie okoo 40 minut. Szaszyki mona te piec na ronie elektrycznym lub w piekarniku oparte kocami drutw o brzeg brytfanny, do ktrej cieka tuszcz. Skad szaszykw mona zmienia. Mona uy kawaki kiebasy, strkw papryki, ale zawsze podstawowymi skadnikami jest miso wieprzowe i wdzony boczek. Uwaga: Dane w ramce mog si zmienia, zalenie od tustoci uytego na szaszyk misa.

DZIE VII niadanie

B 30g, T 93g, W 9g | 1 : 3,1 : 0,3 | 1013 kcal Porcja (25 dag) saatki z jajek i parwek (przep. poniej), 2 placki serowe z masem (3 dag), szklanka herbaty z cytryn. Saatk mona przygotowa wieczorem poprzedniego dnia i przetrzyma v lodwce, a rano tylko wymiesza j z majonezem.

Obiad
B 38g, T 108g, W 14g | 1 : 2,8 : 0,4 | 1580 kcal 1 Plaster (15 dag) pieczonego boczku i 4 yki (15 dag)l bigosu . Kromka (100 g) chleba orzechowego. Koktajl pomaraczowy (200 ml) .

Kolacja
B5,5g, T22g, W21g | 1:4:3,8 | 302 kcal P tabliczki (50 g) czekolady z orzechami laskowymi. cznie dzie VII |B 73,5g, T 223g, W 44g | 1 : 3 : 0,6 | 2895 kcal
SAATKA Z JAJEK I PARWEK

B 32g, T 84g, W 7g

| 1 : 2,6 : 0,2 | 922 kcal

2 jajka ugotowa na twardo, obra, pokroi w kostk. 3 parwki obra z osonki, pokroi w cienkie plasterki. Nieduy, twardy pomidof te pokroi w kostk. Doda 2 yki majonezu i 1/3 yeczki musztardy. Wszystkie skadniki wymiesza. Saatk wyoy na talerzyk, pola jeszcze po wierzchu yk majonezu i posypa szczypt mielonej papryki. BOCZEK PIECZONY B 14g, T 59g, W 0 | 1 : 4,2 : | 575 kcal [ Pat boczku (okoo 1 kg) po zdjciu skry natrze ze wszystkich stron zmiadonym czosnkiem, sol i majerankiem. Odoy na 3-4 godziny w chodne miejsce. Po tym czasie pat boczku maksymalnie rozcign i rodkiem uoy na nim pas chudego misa (ok. 30 dag). Moe to by wieprzowina od szynki, piersi kurczaka, a ostatecznie laska kiebasy zwyczajnej lub toruskiej. Boczek zwin, osznurowa jak baleron, woy do niewielkiej iloci wrzcej wody i na maym ogniu pogotowa okoo 1/2 godziny. Wyj. Wywar zostawi, bo mona na nim zrobi barszcz biay lub czerwony. Boczek uoy na brytfannie, posypa mielon papryk i piec w piecyku okoo 45 minut.

BIGOS OPTYMALNY B 10g, T 37g, W 3g | 1 : 3,7 : 0,3 | 276 kcal 1/2 kg biaej kapusty poszatkowa i ugotowa w niewielkiej iloci wody. Tyle samo kapusty kiszonej ugotowa osobno, te w nieduej iloci wody z dodatkiem 2/3 kostki smalcu (18 dag). Ugotowane kapusty poczy. 10 dag suszonych grzybw namoczy na 3 godziny, ugotowa w tej samej wodzie, w ktrej si moczyy, pokroi w paski i wraz z wywarem doda do kapusty. 40 dag tustej wieprzowiny, 40 dag podgardla ze skrk i 40 dag woowiny (prgi) pokroi na drobne kawaki, obsmay na 2 ykach smalcu (5 dag), przeoy do garnka, doda posiekan cebul (10 dag) i podlewajc od czasu do czasu gorc wod udusi do mikkoci. Do kapusty woy uduszone miso wraz z sosem oraz pokrojony w kostk boczek wdzony (10 dag) i pokrojon w plasterki kiebas (25 dag) zwyczajn lub torusk oraz: yk przecieru pomidorowego, yeczk powide liwkowych lub kilka suszonych liwek pokrojonych w paseczki, kieliszek czerwonego wytrawnego wina i 1/2 yeczki mielonej papryki. Kapust z dodatkami wymiesza i na maym ogniu, na pytce, gotowa jeszcze p godziny. W rondelku roztopi 3 yki smaku (7 dag), zasmay na nim na zoty kolor yk mki (2 dag) i zasmak doda do bigosu. Popieprzy i ew. dosoli do smaku. Bigos mona odgrzewa, wic reszt nie zjedzonego bigosu woy i do wieo wyparzonych soikw, szczelnie zamkn i przechowywa j w lodwce.

CHLEBEK ORZECHOWY
B 10,2g, T43,8g, W 5,6g | 1 : 4,3 : 0,5 | 475 kcal 1/2 kg orzechw laskowych zemle przez maszynk. Doda ykj buki tartej (2,5 dag), 4 yki mki (10 dag), 2 yeczki proszku do pie czenia i 1/2 yeczki startej gaki muszkatoowej. Wymiesza. Wbi 15 jajek, wla 1/2 szklanki mietanki (11 dag). Wyrobi ciasto. Nj koniec wla kostk (25 dag) stopionego masa. Wyrobi dobrze rcznij lub mikserem. Blaszki wysmarowa grubo masem (10 dag) i wysypa buk ta Ciasto wyoy do foremek, zostawiajc 3 cm od gry na wyronici^ Piec okoo 40 minut. Po wyczeniu piecyka zostawi w nim chlebe do wystudzenia. Chlebek ten ma wygld i konsystencj grahama. Mona go je ja kady inny chleb do tustych mis, smaonych jajek lub z masem i wdlin.

KOKTAJL POMARACZOWY
B 2g, T 21g, W 3g | 1 : 10,5 : 1,5| 220 kcal Szklank sodkiej mietanki 30-procentowej (25 dag) zmiksowi z 1/2 szklanki niesodzonego soku pomaraczowego. Oba skadni powinny by mocno ozibione. Do koktajlu woy 2 kostki lodu, a i wierzch pooy plasterek pomaraczy. Doda somk i yeczk.

VIII. TABELE SPOYWCZYCH

WARTOCI

ODYWCZYCH

PRODUKTW

W zamieszczonych dalej dziewiciu tabelach zestawione s dane liczbowe ilustrujce warto odywcz wikszoci produktw spoywczych majcych zastosowanie w naszej, polskiej kuchni. Cztery pierwsze tabele wymieniaj 146 produktw praktycznie bez wglowodanw, poczwszy od tych, ktre zawieraj tylko biako, tzn. s bez tuszczu, a do tych, ktre zawieraj tylko tuszcz, bez biaka. W tabelach 5-7 zestawione s produkty praktycznie bez tuszczu, zawierajce w przewadze wglowodany. Znw zestawienia zaczynaj si od tych produktw, w ktrych na 1 g biaka przypada wglowodanw najmniej, a po te, ktre s czystym wglowodanem, bez biaka i bez tuszczu (cukier, coca-cola, mid). Wszystkie te produkty s pochodzenia rolinnego, a zawarte w nich biaka s mao wartociowe w ywieniu czowieka. W diecie optymalnej waciwie produktw tych si nie uywa, a jeli ju to w niewielkiej iloci jako dodatek smakowy lub produkt wnoszcy do diety wglowodany. Ostatnia tabela, dziewita, ukazuje, jak minimalne iloci wglowodanw znajduj si w niektrych owocach i warzywach. Pod tabelami zamieszczone s uwagi objaniajce rol i przydatno zestawionych w danej tabeli produktw w ywieniu optymalnym.

Produkty zawierajce od 0 do 0,5 g tuszczu na 1 g biaka praktycznie bez wglowodanw

Produkt (100 g) elatyna Biako jajka Dorsz (filety) Dorsz wdzony Sandacz Szczupak Fldra Krewetki Oko Ser twarogowy chudy Zajc patroszony Kuropatwa patroszona Baant patroszony Puca woowe Szynka z dzika Ostrygi surowe Konina (rednio) Cielcina (udziec) Flaki woowe Kurczak chudy patroszony Kaczka dzika patroszona Wtroba woowa Poldwica wdzona wieprz. Poldwica woowa surowa Pstrg z wody Kura chuda patroszona Produkt (100 g) Ozr cielcy Leszcz Kurczak pieczony Perliczka pieczona Indyk pieczony Krlik duszony Karp Halibut Karmazyn Wtroba wieprzowa Wtroba cielca Serce wieprzowe Nerki wieprzowe Nogi cielce i woowe oso konserwowy Woowina (rostbef) Cielcina (rednio) oso wdzony Schab Pasztet rybny Kcat 343 36 69 56 43 47 29 34 50 104 83 92 91 77 93 50 79 92 84 75 101 128 133 112 133 77 Kcal 91 61 189 210 196 180 49 89 70 124 132 110 108 95 137 123 117 167 139 192 Biako 83,6 10,8 16,5 13,3 10,4 11,0 6,7 7,2 11,3 21,2 18,4 19,9 18,7 15,9 18,4 10,2 15,1 17,2 16,0 14,2 19,1 19,1 24,5 20,1 22,3 12,8 Biaiko 14,7 9,7 29,6 32,5 30,2 26,6 7,7 13,6 10,6 19,1 18,4 16,4 16,0 14,6 19,7 17,4 15,2 19,6 16,8 22,4 Tuszcz B:T 0 0 0,3 0,3 0,2 0,3 0,2 0,3 0,5 1,2 0,9 1,2 1,6 1,5 2,0 0,9 1,8 2,4 2,2 2,0 2,6 3,1 3,9 3,5 4,5 2,9 Tuszcz 3,6 2,5 7,3 8,2 7,7 7,7 2,0 3,8 3,1 4,7 4,8 4,7 4,5 4,1 6,0 5,9 6,2 9,2 8,0 11,4 1 : 0,0 1 :0,0 1 :0,0 1 :0,0 1 :0,0 1 :0,0 1 :0,0 1 :0,0 1 :0,0 1:0,1 1 :0,l 1:0,1 1 :0,l 1 :0,l 1:0,1 1:0,1 1:0,1 1:0,1 1:0,1 1:0,1 1:0,1 1 :0,2 1 :0,2 1 :0,2 1 :0,2 1 :0,2 B:T 1:0,2 1 :0,2 1 :0,2 1 :0,2 1:0,2 1 :0,3 1 :0,3 1:0,3 1 :0,3 1 :0,3 1 :0,3 1:0,3 1 : 0,3 1 :0,3 1 :0,3 1:0,3 1 :0,4 1 :0,4 1:0,5 1:0,5

Uwaga
Produkty z tabeli 1 s wysokobiakowe S one z reguy pochodzenia zwierzcego, zawieraj wic biako wartociowe. W ywieniu optymalnym maj due zastosowanie, ale naley spoywa je w ograniczonej iloci i z du iloci tuszczu, tak by na lg tych produktw zjada 2,5 3,5 g tuszczw, najlepiej zwierzcych

Tabela 2
Produkty zawierajce od 0,5 do 1,5 g tuszczu na 1 g biaka

praktycznie bez wglowodanw

Produkt (100 g) Ser biay tusty Cielcina (opatka) Flaki po warszawsku Kiebasa szynkowa wieprzowa Kurczak tusty patroszony Makrela Tro led Szprot batycki Pikling Ser edamski oso Mzg cielcy Kcal 168 129 115 154 122 112 108 87 78 136 282 129 99 98 153 323 140 575 168 170 590 144 282 238 318 196 Biako 17,9 14,9 12,2 17,2 12,7 11,7 11,2 8,8 7,9 13,7 25,8 12,7 9,4 9,2 14,2 28,0 11,4 46,8 14,0 13,7 45,1 11,5 21,8 18,4 24,0 22,8 Tuszcz B:T 9,2 7,7 6,6 9,5 7,9 7,2 7,0 5,8 5,2 9,0 17,9 8,7 6,8 6,8 10,7 22,4 10,2 42,0 12,4 12,8 43,5 10,9 20,8 17,5 23,9 23,6 1:0,5 1 : 0,5 1:0,5 1 : 0,5 1 :0,6 1 :0,6 1 : 0,6 1 :0,6 1 : 0,7 1:0,7 1 :0,7 1 : 0,7 1 :0,7 1 : 0,7 1 :0,8 1 :0,8 1 :0,9 1 :0,9 1 :0,9 1 :0,9 1 : 1,0 1:1,0 1:1,0 1 : 1,0 1 : 1,0 1:1,0

Sum
Makrela wdzona, G pieczona Jajka kurze Jajka w proszku Nogi wieprzowe led w pomidorach Pemikan (suszone miso) Szprot wdzony Bryndza Ser topiony tusty Ser tylycki tusty Baranina (udziec) Tabela 2 Produkt (100 g) Kaczka pieczona Ozr woowy Ser cheddar Ser podlaski tusty Golonka Sardynki w oleju Szynka surowa Kiebasa krakowska Ser pleniowy rokpol Batyk w oleju (konserwa) opatka wieprzowa Wgorz wdzony Karkwka wieprzowa '

Kcal 313 176 382 364 194 302 214 224 354 237 228 231 221

Biako Tuszcz B:T 22,8 13,0 27,1 25,0 13,7 20,6 14,4 15,0 22,6 14,4 14,1 13,7 13,2 23,6 13,8 29,3 28,0 15,5 24,4 17,4 18,2 29,3 19,9 19,2 19,3 18,7 1 : 1,0 1 : 1,0 1 : 1,1 1:1,1 1:1,1 1 : 1,2 1:1,2 1 : 1,2 1:1,3 1:1,4 1 : 1,4 1:1,4 1:1,4

Makrela w oleju 260 15,5 22,2 1:1,4 Kiebasa myliwska 395 23,3 33,5 1:1,4 Szynka gotowana 389 23,0 33,0 1 : 1,4 Mortadeia 220 13,0 18,7 1:1,4 Konserwa turystyczna 276 15,9 23,6 1:1,5 led w oleju (konserwa) 344 19,7 29,4 1:1,5 led w sosie wasnym (kons. 214 12,2 18,3 1:1,5 Uwaga W produktach zestawionych w powyszej tabeli oprcz biaka znajduj si pewne iloci tuszczu, ale zbyt mae, by zrwnoway optymalnie zawarto biaka. Maj due zastosowanie w ywieniu optymalnym, lecz musz by czone z tuszczem " w proporcji okoo 2 2,5 g tuszczu na 1 g tych produktw. Tabela 3 Produkty zawierajce od 1,5 do 3 g tuszczu na 1 g biaka

praktycznie bez wglowodanw

Produkt (100 g) Salceson podrobowy Baranina (rednio) Woowina (szponder) Kiebasa ywiecka Konserwa wieprzowa Szproty smaone Wtrobianka Kiebasa zwyczajna G patroszona Kiebasa serwolatka Wieprzowina (rednio) eberka tko jajka Parwki Wgorz surowy Kiszka podgardlana Kiebasa jaowcowa Salceson woski Kiebasa serdelowa Bekon wdzony Kiebasa parwkowa Salceson czarny Kiebasa litewska Pasztet popularny Pasztetowa Serdelki Szynka gotowana tusta Kcal 278 231 184 333 286 444 307 258 221 290 289 241 355 273 197 233 401 288 260 597 297 326 344 302 347 296 429 Kcal 405 337 263 379 113 Biaiko 15,3 12,5 10,0 18,0 15,5 22,3 15,3 13,0 10,7 14,0 13,6 11,3 16,3 12,0 8,9 10,0 18,0 12,8 11,3 24,6 12,5 13,2 13,7 11,6 13,3 11,0 15,9 Biako 14,0 11,3 8,6 12,0 3,0 Tuszcz B:T 24,1 20,1 16,0 29,0 24,9 37,9 27,3 23,0 19,8 26,0 23,1 21,7 31,9 25,0 17,9 21,0 37,0 26,3 23,9 53,4 27,6 30,3 32,1 28,4 32,6 28,0 40,6 1 : 1,6 1 : 1,6 1 : 1,6 1 : 1,6 1:1,7 1:1,7 1:1,8 1:1,8 1 : 1,8 1:1,9 1:1,9 1 : 1,9 1 :2,0 1 :2,0 1 :2,0 1:2,1 1:2,1 1:2,1 1:2,1 1 :2,2 1 :2,2 1:2,3 1 :2,3 1:2,4 1 :2,4 1:2,5 1 :2,6

Tabela 3 cd
Produkt (100 g) Bekon surowy G tuczona patroszona Gowizna wieprzowa Kiszka krwista mietanka 9% Tuszcz B:T 37,4 32,4 25,4 35,0 9,0 1 :2,7 1:2,9 1 :3,0 1 :3,0 1 :3,0

Uwaga

Wszystkie produkty z tabeli s pochodzenia zwierzcego. Zawieraj dosy duo tuszczu, a te z koca tabeli zawieraj go tyle, ze w peni pokrywaj tuszczem zawarte i w nich blaflco. Tabela 4 Produkty zawierajce powyej 3 g tuszczu na 1 g biaka .-,. praktycznie bez wglowodanw
Produkt (100 g) Ros z drobiu (w kostce) Szproty wdzone w oleju Pasztet z wtrbek rybnych Boczek wdzony mietana 12% Boczek wieprzowy surowy Podgardle wieprzowe mietana 30% mietana 36% (kremwka) Szpik woowy Majonez Sonina wiea j Tabela 4 cd. Produkt (100 g) Maso stoowe Maso extra Maso rolinne Nova" Margaryna Oliwa z oliwek Olej rafinowany Ceres Smalec wieprzowy topiony Smalec gsi topiony Kcal 339 338 408 477 140 517 576 290 344 822 666 763 924 Biako 10,0 10,8 12,9 12,7 3,0 10,0 6,7 2,0 2,0 3,2 2,1 2,3 0,9 Tuszcz B:T 31,0 32,8 39,6 47,3 12,0 53,0 61,0 30,0 36,0 89,9 71,5 83,7 99,0 1:3,1 1:3,1 1:3,1 1 :3,8 1 :4,0 1:5,3 1:9,1 1 : 15 1 :18 1 :28 1 :34 1 :36

sam tuszcz

Kcal 582 748 342 738 896 900 900 921 980

Biako 3,0 0,6 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Tuszcz B:T 62,0 82,5 38,0 82,0 99,0 100,0 100,0 99,0 100,0
sam tuszcz
II

n
ii ti H

n n n

Tabela 5
Produkty zawierajce biako rolinne i wglowodany

praktycznie bez tuszczu

Produkt (100 g) Szpinak Borowiki suszone Pieczarki Brukselka Bb zielony Szparagi Kalafior Groszek zielony Ogrki kiszone Kapusta kiszona Fasolka szparagowa Grzyby wiee (rednio) Kcal 19 342 31 44 37 16 17 44 12 20 38 23 Biako 1,9 29,0 2,6 3,6 3,0 1,3 1,3 3,6 0,7 1,1 2,2 1,0 Wglowo B:W dany 2,2

34,0
3,5 6,6 5,9 2,5 2,7 7,5 1,9 3,4 6,9 3,8

1:1,1 1:1,2 1:1,3 1:1,8 1:2,0 1:2,0 1:2,1 1:2,5 1:2,7 1:3,1 1:3,1 1:3,8

Ogrki Czosnek Rzodkiewka Buraki Cebula Marchew Pomidory Brukiew Ziemniaki

11 123 14 35 33 23 27 35 66

0,5 5,6 0,5

1,4
1,2 0,7 0,8 1,1 1,3

2,1 24,8 2,3 7,1 6,1 5,4 4,8 7,1 14,9

1:4,2
1 :4,4 1 :4,6 1:5,1 1:5,1
1:5,4 1 :6,0 1 :6,5 1 : 11

Uwaga
Produkty powysze praktycznie nie zawieraj tuszczu, maj mao biaka i jest ono niskiej wartoci biologicznej, niewiele te zawieraj wglowodanw, natomiast duo wody. Niepotrzebnie obciaj przewd pokarmowy, ich niestrawione skadniki gnij w jelicie grubym, podtruwajc organizm. Bez istotnych szkd dla organizmu mog by spoywane w nieznacznych ilociach jako dodatki smakowe.

Tabela 6
Produkty zawierajce troch biaka i duo wglowodanw

praktycznie bez tuszczu

Produkt (100 g) Agrest Porzeczki Jeyny Sok z cytryny Maliny Melon Grapefruit Morele suszone Truskawki Kcal 17 22 30 7 29 23 22 183 26 Kcal 35 28 48 247 48 37 172 38 161 77 47 60 46 62 248 46 41 247 204 45 Biako 1,1 1,2 1,3 0,3 0,9 0,8 0,6 4,8 0,6 Biako 0,8 0,6 1,0 3,6 0,8 0,6 2,3 0,6 2,4 1,1 0,6 0,7 0,5 0,6 2,0 0,3 0,2 1,1 0,6 0,1 Wglow B:W odany 3,4 4,8 6,4 1,6 5,6 5,2 5,3 43,4 6,2 1:3,1 1 :4,0 1 :4,9 1:5,3 1 :6,2 1 :6,5 1 :9,0 1 :9,0 1 : 10

Tabela 6 cd.
Produkt (100 g) Pomaracze Morele Kiwi Figi suszone Renklody Brzoskwinie Kasztany jadalne liwki (rednio) liwki suszone Banany Czerenie Mango Ananasy Winogrona Daktyle Jabka Gruszki Rodzynki Dem truskawkowy Jabka bez pestek Wglow B:W odany 8,5 6,7 11,0 52,9 11,8 9,1 36,6 9,6 40,3 19,2 11,9 14,0 11,6 15,8 63,9 12,0 10,6 64,4 64,6 12,0 1 : 10 1 : 11 1 : 11 1 : 15 1 : 15 1 : 15 1 : 16 1 : 16 1 :17 1 : 17 1 :20 1 :20 1 :23 1 :26 1 :32 1 :40 1 :53 1:58 1 : 107 1 : 120

Mka ziemniaczana Mid pszczeli Oranada Coca cola Cukier

339 288 20 20 394

0,6 0,4 0,0 0,0 0,0

83,9 76,4 5,0 5,0 100,0

1 : 140
sam cukier
II II

i*

Uwaga Produkty powysze praktycznie nie zawieraj tuszczu. Zawarte w nich niewielkie iloci biaka maj ma warto biologiczn. Zawieraj natomiast duo wody i wglowodanw, czyli cukrw. W diecie optymalnej maj minimalne zastosowanie, jako dodatki smakowe oraz rdo wglowodanw. Tabela 7
Produkty zawierajce bardzo duo wglowodanw

praktycznie bez tuszczu

Produkt (100 g) Groch Fasola Makaron 4-jajeczny Patki owsiane Kasza gryczana Chleb graham Makaron Kasza jaglana Buka pszenna Buka tarta Mka luksusowa Mka krupczatka Herbatniki Kasza manna Chleb naczowski Chleb chrupki Kasza jczmienna Chleb pumpernikel Chleb ytni pytlowy Ry Mka ytnia Kcal 349 346 376 391 349 240 368 354 250 374 350 346 413 353 249 372 347 290 240 349 348 Biako 23,8 21,4 14,2 13,0 12,3 7,9 12,1 10,6 9,9 9,7 8,8 8,6 8,8 5,9 8,2 7,4 5,9 4,5 6,7 6,4

Wglo B:W wodany

1:2,5 1 :2,9 1 :5,0 1 :5,2 1 :5,5 1 :6,1 1 :6,2 1 : 6,7 1 : 7,6 1:7,7 1 : 7,9 1 :8,6 1 :8,6 1 :8,7 1 :9,0 1:9,7 1 : 10,0 1 : 10,5 1 : 11,7 1 : 11,8 1 : 12,0

60,2 61,2 70,8 67,8 69,2 48,5 74,6 71,4 6,9 52,6 76,4 73,4 75,2 73,8 76,6 53,1 79,8 74,6 61,8 52,6 78,9 76,7

Uwaga W powyszej tabeli zestawione s produkty zboowe. Zawieraj one mae, niekiedy ladowe iloci tuszczu o niskiej wartoci biologicznej. Biako zawarte w produktach zboowych to biako rolinne, o niskiej wartoci biologicznej. W diecie optymalnej produkty te nie maj zastosowania, a jeeli tak to w bardzo niewielkiej iloci, np. buka tarta do panierowania lub posypywania foremek do pieczenia.
Tabela 8 Produkty zawierajce wszystkie gwne skadniki odywcze Produkt (100 g) Kcal Biako Tuszc Wglow B:T:W z odany Soja Mka sojowa tusta Kakao Kaszanka wyborowa Orzeszki ziemne 442 449 459 205 432 34,9 39,9 23,6 12,0 19,0 18,1 20,6 20,2 13,0 32,0 34,8 29,9 45,7 10,0 9,0 1:0,5:1,0 1:0,8:0,6 1:0,9:1,9 1:1,1:0,8 1:1,7:0,9

Nasiona sonecznika Mak Orzechy pistacjowe Migday gorzkie Migday sodkie Orzechy woskie uskane Czekolada z orzechami Orzechy laskowe uskane Czekolada (rednio) Czipsy (rednio) Czekolada gorzka Wirki kokosowe

566 542 594 577 332 651 604 646 559 554 624 611

24,4 19,5 20,5 20,0 10,0 16,0 11,0 14,4 6,0 6,0 4,0 5,6

43,8 40,8 48,5 52,0 28,0 60,3 44,0 63,0 33,4 40,0 40,0 63,2

18,6 12,1 16,9 7,6 10,0 11,5 41,0 6,0 58,7 51,0 48,0 5,9

1:1,8:0,8 1:2,1:0,6 1:2,40,8 1:2,6:0,4 1:2,8:1,0 1:3,8:0,7 1:4,0:3,7 1:4,4:0,4 1:5,6:9,8 1:6,7:8,5 1:10:12 1:25:1,0

Uwaga Powysze produkty s pochodzenia rolinnego, ale niektre z nich zawieraj duo tuszczu. Cho nie ma on najwyszej wartoci biologicznej, produkty te maj do due zastosowanie w diecie optymalnej, np. mak, orzechy, migday, ziarna sonecznika czy wirki kokosowe. Mona je spoywa w ilociach ograniczonych zawartoci wglowodanw, np. czekolada ma do duo tuszczu, ale wglowodanw jeszcze wicej. Tabela 9

Ilo niektrych produktw spoywczych, w ktrej zawiera si okoo 50 g wglowodanw

Produkt Sok z cytryny Ogrki kiszone Szpinak Rzodkiewka Szparagi Kalafior Agrest Pieczarki Pomidory Maliny Grapefruity Marchew Pomaracze Jabka Ziemniaki Banany Chleb (rednio) Daktyle Rodzynki Chleb suchy, sucharel Mid Mka ziemniaczana Uwaga Ilo w kg 3,10 2,60 2,30 2,20 2,00 1,85 1,50 1,43 1,00 1,00 1,00 1,00 0,60 0,40 0,34 0,26 0,10 0,08 0,08 0,07 0,06 0,06

Czowiek powinien dostarcza swojemu organizmowi okoo 0,8 g wglowodanw na 1 kg wagi ciaa na dob. Przy wadze ciaa 60-70 kg powinno to by okoo 50 g wglowodanw dziennie. Aby tak ilo wglowodanw dostarczy organizmowi, mona wic zje dziennie 10 dag chleba, 8 dag rodzynek, 1 kg pomidorw itd., oczywicie pod warunkiem, e bd one jedynym rdem wglowodanw, tzn. nie zjemy w tym dniu adnego innego produktu zawierajcego wglowodany W praktyce posiki przyrzdza si w ten sposb, by w kadym byo troch biaka, troch wglowodanw i duo tuszczu, zgodnie z obowizujc proporcj B.T.W jak 1 : 2,5-3,5 : 0,5.