Professional Documents
Culture Documents
wyzwanie dla rodzicw, nauczycieli i terapeutw. Wiele tradycyjnych form oddziaywania terapeutycznego okazao si nieskutecznych w zetkniciu z tak szerokim zakresem deficytw rozwojowych. Obecnie najlepsze rezultaty, czego dowodz obiektywne badania, przynosi wczenie podjta, intensywna terapia behawioralna, oparta o zaoenia wspczesnej teorii uczenia si (Lovaas, 1987; Maurice i inni, 1996). Podstawowym celem tak rozumianego procesu terapeutyczno-edukacyjnego jest ksztatowanie u dziecka jak najwikszej iloci zachowa adaptacyjnych, ktre rozwin jego niezaleno i umoliwi mu efektywne funkcjonowanie w rodowisku. Drog do tego celu jest: - systematyczne wzmacnianie (nagradzanie) coraz bardziej zblionych do docelowych form zachowania przy uyciu znaczcych dla dziecka wzmocnie. W pierwszym etapie terapii s to zazwyczaj tzw. wzmocnienia pierwotne, w postaci smakoykw lub preferowanych przez dziecko aktywnoci, w tym rwnie zachowa autostymulacyjnych. Pniej, co rwnie jest wynikiem uczenia si, coraz wikszego znaczenia nabieraj wzmocnienia spoeczne. - cise kontrolowanie sytuacji, w ktrych zachowanie przebiega. Oznacza to odpowiedni sposb wydawania polece, ktre w pierwszej fazie terapii musz by krtkie i bardzo konkretne, oraz umiejtne wprowadzanie i wycofywanie rnorodnych podpowiedzi (manualnych, wizualnych, werbalnych, itp.). Temu samemu celowi suy wprowadzanie do rodowiska terapeutycznego wyranej struktury czasowo-przestrzennej. Prac z maymi dziemi charakteryzuje konieczno rozbijania umiejtnoci zoonych na bardzo drobne elementy skadowe, z ktrych kady musi by uczony oddzielnie. Nowe umiejtnoci s dobudowywane do ju istniejcych (opanowanych). Z tego powodu nauczanie dzieci z autyzmem czsto porwnuje si do budowania piramid (Lovaas i Smith, 1989, Lovaas i inni, 1981/1993). Tempo uczenia si poszczeglnych dzieci jest bardzo zrnicowane, jednake wikszo z nich wymaga bardzo wielu powtrze dla opanowania nowych umiejtnoci. Umiejtnoci te musz by nastpnie wiczone w rnych miejscach i z rnymi osobami, aby mogy zosta zgeneralizowane, tzn. aby dziecko zaczo je wykorzystywa na co dzie, w swoim naturalnym rodowisku. Idealnym rozwizaniem jest tu stopniowe przechodzenie od nauczania indywidualnego do nauczania w maej, a nastpnie w duej grupie rwienikw. Ostatecznym celem terapii jest nauczenie dziecka jak uczy si od normalnego rodowiska i jak oddziaywa na to rodowisko w sposb, ktry bdzie konsekwentnie przynosi pozytywne rezultaty dziecku, jego rodzinie i innym ludziom (Maurice i inni, 1996). Badania dotyczce zastosowania praw teorii uczenia si w terapii dzieci z autyzmem zainicjowa w latach 60. amerykaski psycholog norweskiego pochodzenia O. Ivar Lovaas. Jeden z najwaniejszych programw badawczych Lovaasa Young Autism Project powicony by ocenie efektywnoci technik behawioralnego nauczania bardzo maych dzieci autystycznych (poniej 4 roku ycia). W 1987 roku Lovaas opublikowa niezwykle obiecujce wyniki swego wieloletniego eksperymentu. Pokazuj one, e po 2-3 latach intensywnej terapii behawioralnej (3040 godzin indywidualnych zaj tygodniowo), w ktrej gwny nacisk pooony by na rozwj mowy i umiejtnoci spoecznych, 47% dzieci z grupy eksperymentalnej osigno normalny poziom funkcjonowania, podczas gdy w grupach kontrolnych wynik taki osigno jedynie 2% dzieci (Lovaas, 1987). Lovaas by pierwszym badaczem, ktry udokumentowa tak istotn popraw funkcjonowania u tak duej czci dzieci poddanych terapii. Co wicej, efekty terapii okazay si by trwae, co wykazay badania przeprowadzone przez
niezalenych ekspertw w kilka lat po jej zakoczeniu (McEachin i inni, 1993). W 1994 roku Lovaas zainicjowa midzynarodowy program badawczy Multi-Site Young Autism Project ktrego celem jest zbadanie, czy tak optymistyczne wyniki pierwszego eksperymentu mog zosta powtrzone w innych orodkach badawczych. Wstpne raporty z bada, publikowane w literaturze fachowej, zdaj si potwierdza t hipotez (Birnbauer i inni, 1993; Sallows i Graupner, 1999). Aby program intensywnej terapii behawioralnej przynis oczekiwane rezultaty musz by spenione okrelone warunki. Pierwszym warunkiem jest odpowiednie przygotowanie merytoryczne osb, ktre maj go realizowa. Terapeuci powinni przej przynajmniej podstawowe szkolenie teoretyczne z zakresu analizy behawioralnej (wspczesnej teorii uczenia si), a take szkolenie praktyczne w formie warsztatowej powicone stosowaniu poszczeglnych technik modyfikacji zachowania. Organizowaniem tego rodzaju szkole zajmuje si m.in. Stowarzyszenie Pomocy Osobom Autystycznym w Gdasku oraz Polskie Towarzystwo Analizy Behawioralnej. Nadzr merytoryczny nad realizowanym programem terapeutycznym powinien sprawowa superwizor. Superwizorem moe zosta osoba z wyszym wyksztaceniem psychologicznym lub pedagogicznym, posiadajca gruntown wiedz z zakresu analizy behawioralnej, oraz co najmniej kilkuletnie dowiadczenie bezporedniej pracy z dziemi z autyzmem. Poniewa na kadym etapie terapii ogromn rol odgrywaj rodzice dziecka, dlatego te niezwykle wanym zadaniem superwizora jest biece informowanie ich o tym, w jaki sposb rozwija si program terapeutyczny. Su temu systematyczne spotkania zespou skadajcego si z superwizora, terapeutw, rodzicw i dziecka. Podczas tych spotka rodzice bior czynny udzia w podsumowaniu mijajcego okresu, a take w wytyczaniu kolejnych celw terapii. Innym wanym zadaniem superwizora jest zapewnienie rodzicom moliwoci cigego poszerzania wiedzy na temat stosowanych technik terapeutycznych. Suy temu organizowanie specjalnych szkole dla rodzicw, a take zapewnienie im dostpu do aktualnej literatury fachowej. By moe warto przybliy nieco sposb organizacji terapii w Projekcie Wczesnej Interwencji wedug modelu O. I. Lovaasa. W pierwszej fazie wikszo sesji terapeutycznych przeprowadzanych jest w domu dziecka przez zesp 3-5 studentw-terapeutw, ktrzy przeszli wczeniej odpowiednie przeszkolenie teoretyczne i praktyczne. Na co dzie studenci-terapeuci pracuj pod kierunkiem starszego terapeuty, ktry uczestniczy take w ich szkoleniu. Starszym terapeut zostaje zazwyczaj student, ktry w swojej dotychczasowej pracy wykaza si szczeglnymi zdolnociami terapeutycznymi. Postpy dziecka s analizowane na cotygodniowych spotkaniach (superwizjach). Uczestnicz w nich wszyscy studenciterapeuci, starszy terapeuta, superwizor, rodzice i dziecko. Superwizor jest odpowiedzialny za program terapeutyczny dziecka, a take za nadzorowanie pracy studentw-terapeutw. Rodzice s w peni informowani o wszystkich aspektach terapii, maj take prawo proponowa i przerywa procedury. Ich rol jest take rozszerzanie terapii na codzienne rodowisko dziecka. Dziecko jest uczone indywidualnie (1:1) przez 5-7 godzin dziennie, 5-7 dni w tygodniu (okoo 3040 godzin tygodniowo). Aby dziecko mogo atwiej poradzi sobie z tak intensywnym programem, dzie dzielony jest na sesje. Jedna sesja trwa zazwyczaj 2-3 godziny, jednake w czasie jej trwania dziecko ma wiele przerw powiconych na zabaw. Zazwyczaj nad jednym zadaniem pracuje si przez 2-5 minut, po czym nastpuje krtka przerwa (1-2 minuty). Co godzin robi si dusz przerw (10-20 minut), podczas ktrej dziecko mone wyj na spacer, zagra w gr lub co zje. Przerwy s dla dziecka czasem wolnym od ustrukturowanego nauczania, daj jednak moliwo generalizowania nowych umiejtnoci na codzienne rodowisko dziecka. Przerwy na zabaw s wliczane w ogln, tygodniow liczb godzin terapii. Plan zaj jest oczywicie dostosowany do indywidualnych potrzeb dziecka i moe na przykad przewidywa czas
na popoudniow drzemk. Offline Dziecko potrzebuje okoo 6-12 miesicy terapii indywidualnej w domu w celu opanowania podstawowych umiejtnoci samoobsugi, jzyka i zabawy. Dopiero wwczas bdzie mogo czerpa korzyci z uczestniczenia w zajciach w grupie. Na tym etapie procedury nauczania staj si coraz mniej ustrukturowane pod warunkiem oczywicie, e dziecko osiga postpy, i e nowe umiejtnoci s przenoszone do jego codziennego rodowiska. Wyboru przedszkola lub orodka dokonuje si na podstawie poziomu funkcjonowania dziecka. Studenci-terapeuci towarzysz dziecku w nowym miejscu, uatwiajc przystosowanie si do regu obowizujcych w grupie i zachcajc do interakcji z rwienikami. Czas spdzany w przedszkolu jest stopniowo wyduany, zaczynajc od 30 minut w cigu dnia, a koczc na kilku godzinach. Obecno terapeuty jest stopniowo wycofywana. Godziny spdzone w przedszkolu wliczane s do oglnej liczby 30-40 godzin terapii tygodniowo. Rodzice, nauczyciele i superwizor utrzymuj cisy nadzr nad postpami dziecka w przedszkolu, w celu zmaksymalizowania jego sukcesw i zminimalizowane ryzyka niepowodzenia. Z pewnoci opisany wyej model jest interesujc propozycj, ktra czy w sobie kilka wanych zalet. Po pierwsze, jak dowodz obiektywne badania, daje on obecnie najwiksz szans na bardzo znaczc popraw funkcjonowania dziecka poddanego terapii. Po drugie, prowadzenie terapii przez studentw-terapeutw, ktrzy uczestnicz w programie w ramach swoich studiw, pozwala znacznie obniy jej koszty. Po trzecie, model ten ma ogromn warto edukacyjn, gdy staje si on miejscem zdobywania wiedzy teoretycznej i umiejtnoci praktycznych dla duej liczby studentw psychologii i pedagogiki. Po tego typu dowiadczeniach bd oni z pewnoci duo lepiej przygotowani do podjcia pracy zawodowej po studiach. Na zakoczenie warto doda, e umiejscowienie Projektu Wczesnej Interwencji przy wyszej uczelni jest oczywicie tylko jedn z moliwoci. Po odpowiednim przeszkoleniu funkcj terapeutw wspomagajcych mog peni wolontariusze, czy nawet czonkowie dalszej rodziny. Poniewa jednak czynimy w Polsce dopiero pierwsze kroki na tym polu i brakuje nam odpowiednio przygotowanych superwizorw i starszych terapeutw, dlatego te poczenie dwch elementw wysokiej jakoci terapii dla dzieci i edukacji nowych specjalistw wydaje si by sensown inwestycj w przyszo."