Wprowadzenie do oblicze w programie Mathcad

1. Oglna charakterystyka Mathcad'a

MathCAD to uniwersalny program do oblicze matematycznych - o bardzo duych moliwociach a zarazem atwy do opanowania, nie wymagajcy nauki jzyka programowania a wic idealny dla inyniera. Poczwszy od roku 1986 kolejne wersje MathCAD'a rozwija firma MathSoft Inc.(www.mathsoft.com, www.mathcad.com) W Polsce dystrybucj MathCAD'a a take obszernej literatury dotyczcej jego wykorzystywania zajmuje si m.in. krakowska firma GAMBIT (www.gambit.krakow.pl). Najnowsze wersje Mathcad'a zajmuj sporo miejsca na dysku (wersja 2001 zajmuje 113 MB) ale mona te z powodzeniem korzysta ze starszych wersji podobnie bogatych pod wzgldem matematycznym a zajmujcych znacznie mniej miejsca na dysku. Zakupienie Mathcada jest jednak sporym wydatkiem przekraczajcym raczej moliwoci przecitnego studenta. Nie zachcam te do kupowania tanich kopii pirackich. Na szczcie do celw edukacyjnych istniej wersje demo w peni funkcjonalne lecz bez moliwoci zapisywania dokumentw do pliku a mianowicie Mathcad Explorer wersja 7 oraz 8. Odsyacze do tych wersji a take materiay dydaktyczne i opisy wicze z Mathcada znajduj si na serwerze Zakadu Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn WIMiR AGH: http://adam.imir.agh.edu.pl w dziale Nauczanie

Rys. 1. Przykadowy dokument-program utworzony w Mathcadzie Dokumenty MathCAD'a maj eleganck posta publikacji z tekstami, obrazkami i wszelkimi symbolami stosowanymi przez matematykw co przykadowo pokazuje rys.1 1

ale zarazem s programami wykonujcymi obliczenia i generujcymi wykresy. Bogaty zakres operatorw i funkcji pozwala rozwizywa rwnania i nierwnoci, algebraiczne i rniczkowe (liniowe i nieliniowe), wyznacza caki, pochodne, transformaty Fouriera, regresje i korelacje, prowadzi dziaania na wektorach, macierzach, obliczenia statystyczne, uywa fizycznych jednostek miar (z automatycznym ich przeliczaniem) wczytywa dane z plikw dyskowych i zapisywa do plikw oraz wykonywa wiele innych operacji. Opisywane dalej elementy Mathcad'a i sposoby ich uywania dotycz zarwno wersji Mathcad'2001 jak i wersji 6 przy czym, w istotnych przypadkach, zasygnalizowano rnice miedzy tymi wersjami.

1.1.

Uruchamianie Mathcad'a

Jeli Mathcad jest zainstalowany na lokalnym dysku twojego komputera to uruchamia si go tak jak kady inny program (z menu START lub ikon skrtu). Jeli natomiast pracujesz w Laboratorium Komputerowym WIMiR AGH i korzystasz z sieciowej wersji Mathcad'a 6 to: w uruchom Windows 2000 logujc si w sieci do serwera "krokus" i sprawd czy na "pulpicie" jest skrt do MathCAD'a 6 (czerwone liczydo z ma strzak). w jeli jest to go otwrz a jeli nie ma to najpierw utwrz skrt (ikon odsyacza) do pliku: u:\winmcad6\mcad.exe
Dla tych, ktrzy zapomnieli jak tworzy skrty przypomnienie: - otwrz ikon "Mj komputer" i wybierz z menu Widok - Lista; - poszerz kolumn nazw dyskw aby znale i otworzy dysk "U:"; - znajd i otwrz folder U:\WINMCAD6; - ikon programu MCAD.EXE przecignij prawym przyciskiem myszy na pulpit; - po zwolnieniu prawego przycisku myszy zaakceptuj komend "Utwrz Skrt" UWAGA: Jeli zamiast skrtu (ikona z ma strzak) zrobisz kopi (ikona bez strzaki) to Mathcad bdzie dziaa wadliwie (brak plikw pomocniczych). Wtedy trzeba t kopi wymaza z pulpitu i powtrzy zakadanie skrtu.

Uwaga: W Laboratorium WIMiR AGH przy pracy z w Windows 2000 zdarza si zawieszanie Mathcad'a 6 przy prbie zapisywania dokumentu do pliku dyskowego. Poka nauczycielowi to co opracowae zanim - na kocu wicze sprbujesz zapisa to na dysk.

1.2.

Elementy ekranu Mathcad'a

Po uruchomieniu Mathcad'a mog dodatkowo otworzy si okienka z tzw. "Porad dnia" (Tip of the Day) oraz Centrum Zasobw Pomocy (Resource Center) oferujce m.in. dostp do samouczkw (Tutorials) i przykadw (Quick Sheets). Zamykamy te okienka, a w razie potrzeby moemy je otworzy z menu Help. W gwnym oknie Mathcada mamy u gry menu gwne a jeli brak paskw narzdzi lub innych elementw to mona je wczy z menu View (widok) a dokadniej klikajc w menu gwnym View i nastpnie zaznaczajc elementy ktre maj by widoczne. Mamy do dyspozycji: Toolbars czyli 3 paski narzdzi (rys.2): Standard pasek standardowy Formatting pasek formatowania Math pasek do wczania widocznoci poszczeglnych palet symboli matematycznych Status Bar pasek stanu Ruler czyli linijk

Rys. 2. Trzy podstawowe paski narzdzi (toolbars) Jeszcze jednym praktycznie do czsto potrzebnym rozkazem z tego menu jest odwieanie ekranu (View - Refresh) - w razie pojawienia si "mieci" lub niepenej widocznoci ktrego z regionw najwygodniej zrobi to klawiszami Ctrl R. Pasek formatowania i 11 pierwszych ikon na pasku standardowym nie wymagaj omawiania bo s niemal identyczne jak Wordpadzie czy Wordzie. Niektre z pozostaych ikon zostan omwione dalej w rozdziaach dotyczcych odpowiednich operacji. Ikony paska "Math" pozwalaj wcza widoczno palet symboli matematycznych jak to pokazano na rysunku 3.

Rys. 3. Palety symboli matematycznych Jak wida symboli tych jest sporo (nieco mniej jest w wersji 6). Symbole najwaniejsze z punktu widzenia naszego przedmiotu nauczania objanione bd przy omawianiu poszczeglnych operacji. Tu objanimy tylko nazwy palet a zarazem grup symboli i operacji: Calculator dziaania takie jak na kalkulatorze Evaluation m.in. symbole przypisywania zmiennym wartoci (podstawiania) oraz rozkazy wywietlenia obliczonej wartoci Graph wstawianie rnego rodzaju wykresw Matrix operacje wektorowe i macierzowe Boolean relacje i operacje logiczne Calculus analiza matematyczna (caki, pochodne, sumy, iloczyny, granice) Greek greckie litery Symbolic przeksztacenia symboliczne (dziaania na wzorach a nie liczbach) Programming programowanie 3

1.3.

Kursory

W trakcie tworzenia dokumentu niezbdna jest umiejtno posugiwania si kursorami jakie pojawiaj si w dokumencie. Najwaniejsze kursory to: czerwony krzyyk (cross-hair) - pokazuje punkt wstawiania nowego regionu (lub usuwania pustych linii), istnieje zawsze w dokumencie i nie suy do poprawiania istniejcego regionu niebieska pionowa kreska lub p-ramka - to kursor edycyjny, pojawia si po klikniciu danego regionu i suy do poprawiania, dopisywania, formatowania itp.

Uwaga: Nieznajomo kursorw jest rdem czstych bdw. Gdy chcemy dopisa co do istniejcego regionu to musimy klikn tak aby otrzyma kursor niebieski bo wpisywanie w miejscu czerwonego krzyyka (nawet jeli wydaje si, e jest on w dobrym miejscu) nie zmodyfikuje istniejcego regionu tylko utworzy nowy!

1.4.

Klawiatura

W Mathcadzie mona niemal wszystko wykonywa take klawiszami (bez uycia myszki). Opis wszystkich kombinacji klawiszy znajdziemy w pliku pomocy (Help). W obu omawianych wersjach Mathcad'a klawisz [F1] przywouje pomoc, a klawisze [Crtl R] odwieaj ekran. Dodatkowo w wersji 6 klawisze [Ctrl S] rozsuwaj (separuj) naoone regiony a w wersji 2001 trzeba to zrobi z menu Format Separate Regions. W wersji 6 klawisz F9 wstawia puste linie a F10 usuwa puste linie a w wersji 2001 wykonuje si to tak jak w edytorze tekstu (klawiszami Enter i Backspace) Niektre klawisze pozwalajce szybko i wygodnie wprowadza symbole matematyczne omwiono w osobnym podrozdziale rozdziau opisujcego skadniki regionw matematycznych.

1.5.

Dokument i jego skadowe - regiony

Kady dokument tworzony w Mathcadzie moe mie posta wielostronicowej publikacji a zarazem realizuje obliczenia i reaguje na zmiany danych jeli aktywny jest tryb automatycznych oblicze (menu Math - Automatic Calculation lub w wersji 6 wcinity przycisk z symbolem arwki). Podobnie jak w edytorach tekstu mona ustala format strony i marginesy (File Page Setup) oraz wymusza w dowolnym miejscu zmian strony (Insert Page Break). Kady dokument Mathcad'a mona tworzy uywajc czterech typw skadowych zwanych regionami a mianowicie: 1. regionw tekstowych wstawianych klawiszem cudzysowu ["] i zawierajcych dowolne teksty istotne dla czytelnoci dokumentu ale absolutnie nie majce wpywu na obliczenia 2. regionw matematycznych zawierajcych rnorodne wyraenia matematyczne a w nich takie elementy jak: nazwy zmiennych prostych, wektorw i macierzy, rnorodne operatory, nawiasy, funkcje oraz symbole matematyczne (sum, caek, pierwiastkw, potg, pochodnych itd.) a take jednostki miar, wektory, macierze, tabele, wyznaczniki i wiele innych 3. regionw rnorodnych wykresw (dwu i trj-wymiarowych) 4. rysunkw lub obrazw wstawianych z plikw lub importowanych z innych programw 4

Przykady regionw trzech pierwszych typw mona zobaczy na rysunku 1, a ich opisy podano w dalszej czci niniejszego opracowania.

2. Podstawy tworzenia dokumentw w Mathcadzie

W tym rozdziale podano tylko wybrane najwaniejsze informacje dotyczce tworzenia najprostszych dokumentw obliczeniowych. Bardziej szczegowe informacje o regionach tekstowych, o poszczeglnych typach regionw matematycznych oraz niektrych typach wykresw zawarte s w dalszych rozdziaach.

2.1.

Podstawowe zasady

Zarwno wersja 6 Mathcad'a jak i wersje nastpne pozwalaj pracowa z wieloma otwartymi dokumentami, a wic nawet nie zapisujc do plikw (bywaj z tym kopoty w wersji 6 uywanej w Windows 2000) mona i naley kade zadanie pisa w osobnym dokumencie. Aby utworzy nowy dokument trzeba (podobnie jak w Wordzie) klikn ikon "pusta kartka" lub wybra z menu: File New. Unikajmy rozwizywania kilku rnych i nie powizanych ze sob zada w jednym dokumencie, a w szczeglnoci stosowania tych samych nazw dla zmiennych o rnym znaczeniu czy typie, gdy moe to powodowa bdy (czasem trudne do wychwycenia). Jeli nie chcemy zamota si w koncepcji oblicze to przed rozpoczciem tworzenia dokumentu powinnimy ustali jakie zmienne i do czego uyjemy. Kada zmienna powinna mie cile okrelone znaczenie i typ. Wan zalet Mathcad'a w porwnaniu z innymi programami jest moliwo tworzenia dokumentw obliczeniowych w postaci czytelnych i eleganckich publikacji z nagwkami, tekstami objanie, z polskimi literami, wszelkimi symbolami matematycznymi oraz wykresami i rysunkami. Starajmy si wykorzystywa te moliwoci. Dokument Mathcad'a mimo publikacyjnej formy jest jednak programem oblicze wic regiony matematyczne, musz mie postacie zgodne z okrelonymi reguami formalnymi aby mogy by poprawnie rozpoznane i zinterpretowane przez Mathcad'a. Kolejno wzorw matematycznych nie jest dowolna. Wartoci zmiennych potrzebne w danym wzorze do oblicze powinny by wyznaczone wczeniej czyli powyej lub na lewo od tego wzoru. Oto bardzo prosty przykad pokazujcy niektre rnice midzy przykadowym tekstem matematycznym z pewnej ksiki a zapisem formalnym w Mathcadzie: Przykadowy tekst matematyczny (bez Mathcad'a): Wyznaczamy y ze wzoru y = 4a2+bc gdzie: a=1,5cm b=3,5cm c=0,5cm Zapis wymagany i zalecany w Mathcadzie: Dane: a:=1.5cm Obliczenia: y:=4a2+bc Wynik: y=10.75 Jak wida, w tekstach matematycznych kolejno wzorw moe by niemal dowolna, natomiast w Mathcadzie obowizuje kolejno: 1)DANE 2)OBLICZENIA 3)WYNIKI, inaczej mwic - w wyraeniach przypisywanych zmiennym znakiem ":=" mog wystpowa tylko takie zmienne ktrym wartoci nadano ju wczeniej w tym dokumencie. b:=3.5cm c:=0.5cm

W naszym przypadku podstawienie wartoci do zmiennych a, b, c musi wystpi przed a nie po instrukcji: y:=4a2+bc. Dokument Mathcad'a powinien by tak napisany aby atwo byo otrzyma wyniki dla wielu rnych zestaww danych. Dane bdzie mona najatwiej zmienia jeli bd zgrupowane w jednym Bloku Danych oddzielnym od bloku oblicze a zawierajcym take czytelne objanienia kadej danej. Dla ograniczenia rde bdw sprawdzone i przetestowane wzory obliczeniowe powinny by zabezpieczone przed zmianami i proces zmiany danych nie moe wywoywa koniecznoci modyfikowania tych wzorw. Tak wic wzory obliczeniowe nie powinny zawiera liczb lecz zmienne ktrym wartoci nadawane bd w bloku danych Jeli uwzgldnimy te wymagania oraz potrzeb zadbania o czyteln i eleganck cz opisow dokumentu, to jako zalecan moemy przyj nastpujc struktur dokumentu Mathcad'a: 1. Cz opisowa powinna zawiera m.in.: nazwisko, imi i dane identyfikacyjne autora (wydzia, rok, grupa) dat i miejscowo sporzdzenia nagwek (odpowiednio sformatowany) opis zadania i objanienie znaczenia uytych zmiennych oraz ewentualne rysunki (wklejone przez schowek) 2. Blok DANYCH z zastosowaniem jednostek miar oraz objanieniami danych 3. Blok OBLICZE w ktrym zamiast liczb powinny wystpowa zmienne, w szczeglnoci te ktrych wartoci zdefiniowano w bloku danych 4. Blok WYNIKW (w postaci liczb, tabel, wykresw) z objanieniami Pamitajmy o koniecznoci nie rezygnowania z polskich liter (,,, ...), oraz moliwociach formatowania przy uyciu rnych czcionek, wyrwnywania i optymalnego rozoenia wzorw na stronie (patrz rozdzia o formatowaniu i edycji dokumentu). Taka struktura dokumentu pozwala wykona obliczenia dla wielu rnych wariantw danych przez zmian ich wartoci tylko w BLOKU DANYCH bez modyfikowania pozostaej czci dokumentu. Wyniki liczbowe i wykresy Mathcad automatycznie zmieni po zmianie danych jeli ma wczon opcj automatycznych oblicze z menu Math Automatic Calculation. W podanym wyej przykadzie wida take, e w Mathcadzie: znak ":=" suy do nadawania zmiennym wartoci znak "=" jest poleceniem wywietlania wynikw stosujc jednostki miar naley wartoci danych mnoy przez te jednostki a take, e podobnie jak w jzykach programowania i w wikszoci innych programw matematycznych: naley uywa kropki dziesitnej zamiast przecinka nie wolno pomija znaku mnoenia Te i inne reguy tworzenia dopuszczalnych postaci wyrae matematycznych w Mathcadzie podano dokadniej w kolejnych rozdziaach

2.2.

Przykad opracowania prostego dokumentu.

Rozpatrzmy trywialny przykad obliczania przeciwprostoktnej c trjkta prostoktnego. Omwimy wprowadzenie kolejnych blokw dokumentu zgodnie z zalecanymi wyej siedmioma punktami: 6

1. W czci opisowej korzystamy z regionw tekstowych. Pierwszym z nich powinno by nazwisko autora np.: Jdrzej Jeewski Miejsce wstawiania nowego regionu pokazuje czerwony krzyyk [+], ktry ustawiamy przez kliknicie myszk w wybranym miejscu strony. Region tekstowy tworzymy przez nacinicie klawisza z cudzysowem " a na ekranie zamiast cudzysowu pokae si ramka regionu tekstowego Jeli nie uda nam si ustawi polskiej czcionki jako domylnej lub przed pisaniem to nie rezygnujemy z polskich liter i wprowadzamy je jak zwykle z prawym ALT mimo, e na razie nie bd prawidowo wywietlane. Po napisaniu trzeba taki tekst zaznaczy i przeformatowa wybierajc z wykazu polsk czcionk. Tytu i opis tekstowy zadania tworzymy w taki sam sposb i odpowiednio formatujemy. Moemy uzupeni go rysunkiem Jeli chcemy wprowadzi rysunek to tworzymy go w jakimkolwiek programie graficznym (np. Ms Paint lub Ms Draw dostpny z Word'a), zaznaczamy i kopiujemy do schowka klawiszami (Ctrl+C lub Edycja-Kopiuj) a nastpnie wklejamy do Mathcad'a (Ctrl+V lub EditPaste). 2. W bloku DANYCH nadamy wartoci zmiennym a, b czyli przyprostoktnym 3. Blok OBLICZE to jeden wzr na obliczenie c 4. W bloku WYNIKW wywietlimy warto c W regionach matematycznych wykorzystamy symbole z palet: Calculator oraz Evaluation (rys.5). Najwaniejszymi i decydujcymi o typie regionu s symbole := oraz =. Pierwszy z nich (dwukropek ze znakiem rwnoci) to symbol przypisania zmiennej (lub inaczej podstawienia do zmiennej) wartoci wyraenia zapisanego po prawej stronie. Symbol drugi (znak rwnoci) jest rwnoznaczny z rozkazem: "wywietl aktualn warto". Aby uywa jednostek miar trzeba pomnoy wartoci danych przez nazwy jednostek. Nazwy te mona wpisa (jeli wiemy e takie s w Mathcadzie) ale lepiej wstawi z wykazu wywoanego klikniciem ikony z rysunkiem "dzbanka-miarki do mki czy mleka". Dokument w trakcie pisania i niesformatowany moe wyglda tak jak na rys. 4 Dokument w trakcie tworzenia. Zauwa, e: polskie litery s na razie le wywietlane brakuje daty i miejsca utworzenia dokumentu np.: "Krakw, dnia ...", bdny jest opis danych brak wytuszcze i wyrwnania znak + zosta bdnie napisany przy wykadniku zmienna c nie ma okrelonej wartoci dlatego Mathcad nie potrafi jej wywietli i sygnalizuje bd czerwonym kolorem Rys.4. Pisanie dokumentu Przy okazji wida, e znak + pojawi si w nieodpowiednim miejscu bo przy wykadniku i trzeba go wymaza klawiszem BACKSPACE. Aby wstawi ten znak w prawidowym pooeniu trzeba nacisn spacj tak aby zaznaczenie niebieskim kursorem objo (jak to pokazano na nastpnym rysunku) odpowiedni skadnik do ktrego mamy dodawa.

Do pisania prostych wzorw wystarcz nam symbole z palet: Calculator oraz Evaluation Po wpisaniu wykadnika jest on zakrelony niebieskim kursorem. Jeli nastpne dziaanie ma dotyczy nie wykadnika lecz wikszego fragmentu wyraenia to klawiszem SPACJA powikszamy niebieski kursor tak aby zakreli ten fragment: . Zamiast tego mona stosowa nawiasy. Rys. 5. Wpisywanie wzorw Ostatecznie moemy uzyska dokument taki jak przedstawiony na kolejnym rysunku.

Aby dopisa "Krakw, dnia 2005-01-01" wstawiono pust lini (klawiszem ENTER w Mathcadzie 2001 a w wersji 6 klawiszem F9). Poprawiono bd. Do wyrwnania zaznaczonych regionw uyto przyciskw: Rysunek wklejono przez schowek Zmieniono dane Dla otrzymania wyniku w [cm] wystarczy wpisa "cm" w miejscu znacznika

Rys. 6. Ostateczna posta dokumentu

2.3.

Edycja regionw

W tych operacjach wersje Mathcad'a 6 oraz 2001 rni si a mianowicie: Zaznaczanie: W Mathcadzie 6: kliknicie - zaznacza region do edycji (modyfikacji) jego zawartoci. Pojawi si niebieski kursor (lub p-ramka) klawisze SPACJA oraz STRZAKI w gr i w d powikszaj lub zmniejszaj obszar zaznaczony niebiesk p-ramk. zakrelenie z zewntrz jednego lub kilku regionw przerywanym prostoktem zaznacza je do przemieszczania, kopiowania, wymazywania, ... Aby to zrobi wcinij lewy przycisk gdy myszka wskazuje pusty obszar dokumentu i trzymajc wcinity zakrel regiony (rys.4).

Rys.7. Zaznaczanie grupy regionw W Mathcadzie 2001 oba te sposoby mog by stosowane z jednakowym skutkiem to znaczy nie ma dwu typw zaznacze tylko jeden.

Przemieszczanie: W Mathcadzie 6: zaznaczony j.w. region lub grup regionw mona przemieszcza przez przeciganie myszk gdy kursor myszy jest wewntrz W Mathcadzie 2001 mona przemieszcza (przeciga myszk) gdy pojawi si kursor w postaci doni

Zmiana rozmiaru niektrych regionw na przykad wykresw moe by dokonywana w obu wersjach po zaznaczeniu, przez przeciganie myszk wyrnionych punktw (uchwytw) a w szczeglnoci prawego dolnego naronika. Wymazywanie: W wersji 6 region zaznaczony lini przerywan mona wymaza klawiszem Delete W wersji 2001 zamiast klawisza Delete stosuje si Ctrl-D Przenoszenie lub kopiowanie przez schowek: - jest moliwe w obu wersjach po zaznaczeniu (w wersji 6 lini przerywan) regionu lub grupy regionw.

3. Regiony tekstowe.
Poniewa dokument Mathcad'a ma posta publikacji naukowej wic - oprcz oblicze moe i powinien zawiera niezbdne dla jego czytelnoci teksty a przynajmniej nagwki i objanienia. Niniejszy rozdzia opisuje wprowadzanie i formatowanie tekstw.

3.1.

Wprowadzanie tekstu

Regiony tekstowe naley wstawia klawiszem cudzysowu ["]. Cudzysw nie pojawi si na ekranie lecz utworzy si region (ramka) do wpisywania tekstu. UWAGI: Jeli tekstu nie rozpoczniemy od nacinicia cudzysowu to bd tworzone regiony matematyczne - kady wyraz traktowany bdzie jako nazwa zmiennej w osobnym regionie i niemoliwe bdzie stosowanie formatowania dostpnego dla tekstw. W wersji 6 prawidowo wprowadzone teksty s w kolorze niebieskim a wzory matematyczne w kolorze czarnym. Zrezygnowano z tego w wersji 2001. Naciskanie klawisza ENTER pozwala pisa dalsze linie tekstu a NIE koczy regionu tekstowego, dlatego naley koczy pisanie tekstu klikniciem na zewntrz regionu.

3.2.

Wprowadzanie polskich liter

Jeli w ustawieniach systemu Windows jest ustawiony jzyk polski (PL) oraz "klawiatura programisty" to wpisujemy polskie litery tak jak w edytorach tekstowych czyli z trzymaniem wcinitego klawisza [prawy ALT]. Niestety w anglojzycznym (jak dotd) Mathcadzie otrzymanie poprawnego widoku tych liter na ekranie i wydruku bywa nieco kopotliwe. Mona w tym celu przed pisaniem sprbowa ustawi jako domyln czcionk dla Centralnej Europy (CE) np. Times New Roman CE lub Arial CE. W wersji 6 z menu: Text Change Defaults Font. W wersji 2001 moe si to nie uda i wtedy pozostaje drugi sposb - po napisaniu zaznaczanie ("zamalowanie") tekstu i wybr czcionki z polskimi literami (CE dla Centralnej Europy).

3.3.

Formatowanie akapitw i czcionek

Do wyrwnywania zaznaczonych regionw w pionie lub w poziomie su przyciski pokazane na rysunku 7a a) b) Rys. 8. Przyciski do wyrwnywania natomiast konwencjonalne przyciski (rys.7b) wyrwnuj teksty w granicach ramki pola tekstowego. Aby mc tekst wyrwnywa na stronie do prawego lub lewego marginesu lub wyrodkowa musimy najpierw otrzyma akapit tekstowy (ang.: paragraph) czyli region rozcigajcy si na ca szeroko midzy marginesami. W tym celu naley: W wersji 6 uy do wstawiania paragrafu tekstowego klawiszy [Ctrl T] zamiast cudzysowu i wyrwnywa do prawej, lewej lub do rodka - korzystajc z menu: Text - Change paragraph format. lub paska formatu. W wersji 2001 zrezygnowano z tej metody i trzeba po zaznaczeniu regionu tekstowego wywoa z menu Format - Properties (lub z menu podrcznego uzyskanego prawym przyciskiem myszy) i tam wybra zakadk Text a nastpnie zaznaczy Occupy Page Width. Nastpnie mona formatowa uywajc paska narzdzi Format lub z menu Format Paragraph.

Formatowanie czcionek wykonuje si jak w edytorach tekstu czyli albo ustawiamy parametry czcionki (wielko i krj czcionki, wytuszczenie, podkrelenie itp.) przed rozpoczciem pisania albo raczej robimy to po napisaniu i zaznaczeniu tekstu.

3.4.

Zadania

3.4.1. Polskie litery Wpisz podane niej dwie linie i sformatuj tak aby uzyska prawidowo polskie litery a c e l n s z x A C E L N S Z X 3.4.2. Akapity (paragrafy) i wyrwnywanie tekstu na stronie Wpisz u gry dokumentu kolejno trzy paragrafy: Krakw dn. ... swoje IMI i NAZWISKO tytu: Obliczenia testowe Nastpnie kady z nich sformatuj inaczej stosujc wyrwnanie do lewej, do prawej, do rodka (z menu gwnego j.w.) oraz rne kroje i wielkoci czcionek (z polskimi literami - CE)

4. Typy regionw matematycznych i ich podstawowe elementy

Mathcad nie jest wprawdzie podobny do wikszoci jzykw programowania jednak wspomniano ju, e podobnie jak w tych jzykach musimy cile stosowa reguy okrelajce dopuszczalne postacie wyrae i regionw matematycznych aby we wszystkich obliczeniach komputer mg jednoznacznie interpretowa dane oraz zlecone mu operacje matematyczne. Nie mona stosowa dowolnych postaci wzorw matematycznych stosowanych przez matematykw a niezgodnych z podanymi poniej typami regionw reguami ich skadni. 10

Inaczej mwic nie mona wprost przepisywa z innego rda wzorw lecz przed napisaniem kadego naley zdecydowa jakie typy regionw Mathcad'a zastosowa i w jakiej kolejnoci.

4.1.

Podstawowe typy regionw matematycznych

Najwaniejsze typy regionw matematycznych zestawiono w tabeli poniej, a ich dokadniejsze opisy zamieszczono w kolejnych podrozdziaach. Aby mc tworzy poprawne regiony matematyczne trzeba pozna ich skadniki a mianowicie: 1) symbole matematyczne (w tym nawiasy i operatory dziaa) wstawiane z palet lub przy pomocy klawiszy 2) stae liczbowe: skalarne (liczby ), oraz wektory i macierze 3) zmienne rnych typw i sposoby ich definiowania 4) fizyczne jednostki miar 5) funkcje oraz budowane z tych skadnikw wyraenia. Tabela 1. Typy i przykady regionw matematycznych
Typ regionu matematycznego Definicja lokalna zmiennej Definicja globalna zmiennej Region wywietlania wartoci Definicja zmiennej zakresowej Definicja nowej funkcji Skadnia zmienna := wyraenie zmienna wyraenie wyraenie = zm := A1,A2 .. An naz(argumenty):=wyraenie Definicja macierzy Przykady v := 5 czas := 1.5 droga := v czas droga := v czas 34.53 + 18.62= i:=1,2 ..10 v5 czas 1.5 droga=

x := 0.1, 0.3 .. 12,6

suma_kw(x,y) := x2 + y2 Ukad rwna i nierwnoci

Przykady regionw matematycznych c.d. Definicja zmiennej Definicja wektora indeksowanej

Mi,j := 3i+2(j-1)

4.2.

Symbole matematyczne. Wprowadzanie symboli z klawiatury

Znajomo podstawowych symboli matematycznych jest konieczna przy uywaniu poszczeglnych typw regionw matematycznych. W Mathcadzie zazwyczaj wstawiamy symbole i operatory matematyczne z palet "przyciskw" (rys.3) przez klikanie ich myszk, ale szybko i wygodnie mona take wprowadza czciej uywane symbole i operatory matematyczne z klawiatury po zapamitaniu odpowiednich klawiszy. Sposb ten pozosta z wersji dla DOS. W razie kolizji ze skrtami klawiszowymi systemu Windows mona w wersji 2001 z menu View-Preferences wyczy dziaanie tych klawiszy.

11

Tabela 2. Uywanie klawiatury przy definiowaniu zmiennych

Tabela 3. Uywanie klawiatury dla wstawiania operatorw dziaa:

12

4.3.

Stae liczbowe, wektory, macierze

Liczby (stae liczbowe skalarne) s skadnikami regionw matematycznych. Mathcad prbuje interpretowa jako liczby tylko to i wszystko to co zaczyna si od cyfry. Uwaga: przy pisaniu uamkw dziesitnych naley stosowa kropk pozycyjn a nie przecinek. Nie ma tzw. notacji naukowej (z liter E) a zamiast niej mona pisa odpowiedni potg dziesiciu (np 2.5*10^5). Oprcz kropki dziesitnej nie moe by w zapisie liczby adnych innych kropek, przecinkw, spacji ani liter, w szczeglnoci nie wolno przy wpisywaniu liczb wstawia czegokolwiek co trzy cyfry (dla poprawienia czytelnoci). Cz urojona liczby zespolonej musi mie na kocu liter i albo j (bez odstpu) na przykad: 1i, -3.56j, 5+12.8i Nie mona napisa samej litery i lub j bo byaby potraktowana jako tekst dlatego musi by 1i zamiast i. Mona take zapisywa liczby przy uyciu innych ukadw pozycyjnych a mianowicie liczby: binarne czyli dwjkowe: musz mie na kocu liter b lub B oktalne czyli semkowe: musz mie na kocu liter o lub O heksadecymalne czyli szesnastkowe: musz mie na kocu liter h lub H Typem zoonych staych liczbowych s macierze czyli prostoktne tablice liczb, ktre mona wstawia odpowiednim przyciskiem z palety macierzowej. Macierze posiadajce tylko jedn kolumn lub tylko jeden wiersz to wektory. Dostp do pojedynczych elementw macierzy jest moliwy przy uyciu zmiennych indeksowanych. Dla macierzy, wektorw i zmiennych indeksowanych istotna jest warto zmiennej systemowej ORIGIN okrelajcej jak Mathcad numeruje elementy wierszy i kolumn - zaczynajc od zera czy od jedynki. lub inaczej mwic jaka jest minimalna warto indeksu (wskanika).

4.4.

Stae i zmienne wbudowane.

Mathcad posiada predefiniowane stae ktre mona uywa w wyraeniach a take zmienne systemowe zwane "wbudowanymi" (ang.: Built-In), ktrych wartoci uytkownik moe zmienia Stae matematyczne i klawisze jakimi trzeba je wprowadza pokazuje ponisza tabelka. Tabela 4. Stae matematyczne Staa e e Ctrl Shift p i 1i j 1j % %

Klawisze Ctrl Shift z

Zmienne systemowe decyduj m.in o dokadnoci oblicze i precyzji ich prezentowania. Tabela 5. Zmienne systemowe Nazwa TOL CTOL ORIGIN PRNPRECISION PRNCOLWIDTH CWD Znaczenie Domylnie dokadno oblicze (caek, pochodnych, pierwiastkw) .001 dokadno w "solve blocks" .001 minimalny indeks wektorw i tablic (0 lub 1) 0 liczba cyfr po kropce w wynikach funkcji WRITEPRN 4 szeroko kolumny w wynikach funkcji WRITEPRN 8 nazwa biecego foldera dyskowego 13

Ustawienie zbyt duej dokadnoci moe przeduy czas oblicze lub wywietlenia komunikatu o braku rozwizania. Warto kadej z tych zmiennych mona sprawdza i zmienia wyszukujc w menu pozycj Buit-in Variables lub przy pomocy instrukcji zmienna= oraz zmienna warto. Na przykad ORIGIN= wpiszemy dla uzyskania informacji o wartoci zmiennej ORIGIN. Nieznajomo wartoci zmiennej ORIGIN moe prowadzi do bdw. Jeli na przykad przy pomocy jakiej funkcji wygenerujemy wektor V o 100 elementach i kaemy wywietli warto elementu o numerze 100: V(100)= to wystpi bd gdy zmienna ORIGIN=0 bo elementy wektora maj wtedy numery od 0 do 99 i element o numerze 100 nie istnieje. Wtedy albo trzeba wiadomie si do tego dostosowa albo mona zmieni warto zmiennej ORIGIN przy pomocy podstawienia globalnego (ORIGIN1) lub wyszukujc w menu pozycj Buit-in Variables.

4.5.

Wybrane funkcje Mathcad'a

Mathcad daje do dyspozycji bardzo wiele rnorodnych funkcji ktre mona przeglda, wybiera i wstawia po klikniciu przycisku [f(x)] lub wybraniu z menu pozycji Insert Function . Opisy tych funkcji s w podrczniku HELP. Poniej przedstawiono tylko wybrane funkcje Mathcad'a 6 plus. 4.5.1. sin(x) cos(x) tan(x) 4.5.2. exp(x) log(x) ln(x) Funkcje trygonometryczne i - sinus cot(x) - cotangens - cosinus sec(x) - secans - tangens csc(x) - cosecans odwrotne do nich (cyklometryczne) asin(x) - arcus sinus acos(x) - arcus cosinus atan(x) - arcus tangens

Funkcje wykadnicze i logarytmiczne - e do potgi x - logarytm dziesitny z x - logarytm naturalny z x

4.5.3. Funkcje zaokrglenia floor(x) - Zaokrgla w d: najwiksza z cakowitych liczb mniejszych lub rwnych x ceil(x) - Zaokrgla w gr: najmniejsza z cakowitych liczb wikszych lub rwnych x round(x,n) - Zaokrgla do n miejsc po przecinku (Mathcad 2001) - Cz cakowita liczby rzeczywistej x (Mathcad 2001) trunc(x) W Mathcadzie 6 niektre funkcje zaokrgle trzeba zdefiniowa samodzielnie na przykad: zaokrglenie do najbliszej cakowitej: round(x) := if(x - floor(x) < .5,floor(x),ceil(x)) cz uamkowa liczby: mantissa(x) := x - floor(x) 4.5.4. Funkcje do rozwizywania rwna Wybrano tylko dwie:
polyroots(v) - Wyznacza pierwiastki (miejsca zerowe) wielomianu, v - wektor wspczynnikw wielomianu (poczwszy od wyrazu wolnego) find(x, y, ...) - Znajduje rozwizanie ukadu rwna i nierwnoci nieliniowych (p.8.2)

14

4.5.5. Funkcje warunkowe if(warunek,w1, w2) - Zwraca w1 gdy warunek speniony oraz w2 gdy nie speniony until(w1,w2) - Zwraca w2 gdy w1 nie jest ujemne oraz zero gdy w1 < 0 4.5.6. Funkcje do operowania na plikach dyskowych READPRN(plik") - Wczytuje dane z pliku do macierzy np.: A := READPRN("c:\wyniki\W1.prn") WRITEPRN("plik") - Tworzy plik i zapisuje do niego macierz np.: WRITEPRN("c:\wyniki\W1.prn") := A APPENDPRN("plik") - Docza wartoci z macierzy (np.: A) do istniejcego pliku np.:APPENDPRN("c:\wyniki\W1.prn") := A

4.6.

Nieco wicej funkcji Mathcad'a

Dla nieco bardziej zaawansowanych uytkownikw podaj jeszcze troch opisw funkcji uytecznych m.in. na starszych latach studiw. 4.6.1. Funkcje impulsowe (a,b) - delta Kronecker'a rwna 1 gdy a=b, rwna 0 dla wszelkich pozostaych wartoci - skok jednostkowy czyli funkcja Heviside'a rwna 0 dla x<0 (x) oraz rwna 1 dla pozostaych 4.6.2. Transformata Fouriera fft(v) - transformata Fouriera dla wektora v ifft(v) - odwrotna transformata Fouriera 4.6.3. Podstawowe funkcje statystyczne mean(A) - rednia arytmetyczna median(A) - mediana stdev(A) - odchylenie standardowe var(A) - wariancja cvar(A,B) - kowariancja dwch tablic lub wektorw corr(A,B) - korelacja dwch tablic lub wektorw 4.6.4. Rozkady prawdopodobiestwa Dla rozkadu rwnomiernego: rnd(x) - generuje wektor liczb pseudolosowych z przedziau 0 do x, o rozkadzie rwnomiernym dunif(x,a,b) - gsto prawdopodobiestwa punif(x,a,b) - dystrybuanta qunif(p,a,b) - funkcja odwrotna do dystrybuanty runif(m,a,b) - zwraca wektor m liczb przypadkowych o rozkadzie rwnomiernym w przedziale (a,b). Dla rozkadu normalnego: rnorm(m,m,s) - generuje wektor liczb pseudolosowych o rozkadzie normalnym dnorm(x,m,s) - gsto prawdopodobiestwa pnorm(x,m,s) - dystrybuanta 15

cnorm(x) - dystrybuanta o redniej 0 i wariancji 1 qnorm(p,m,s) - funkcja odwrotna do dystrybuanty Dla rozkadu Weibull'a: rweibull(m,s) - generuje wektor liczb pseudolosowych o rozkadzie Weibull'a dweibull(x,s) - gsto prawdopodobiestwa pweibull(x,s) - dystrybuanta qweibull(p,s) - funkcja odwrotna do dystrybuanty 4.6.5. Funkcje tekstowe - Poczenie dwu cigw znakw: do tekstu S1 dokleja tekst S2 concat(S1,S2) - Wywietla tekst S jako komunikat o bdzie error(S) - Oblicza ile znakw jest w tekcie S strlen(S) - Konwertuje tekst S (zoony z cyfr) na liczb str2num(S) - Konwertuje liczb x na tekst (zoony z cyfr) num2str(x) search(S,SubS,m) - Wyszukiwanie fragmentu SubS w tekcie S poczwszy od pozycji m substr(S,m,n) str2vec(S) vec2str(v)
zwraca numer pozycji na jakiej znaleziono fragment tekstu lub (-1) jeli nie znaleziono - Zwraca fragment m znakw wycitych z tekstu S poczwszy od znaku na pozycji n - Przetwarza cig znakw (tekst) na wektor ich kodw ASCII - Przetwarza wektor kodw ASCII na cig znakw o takich kodach

4.7.

Pisanie wyrae.

W wyraeniach mona uywa nawiasw ale tylko okrgych. Mathcad dopasuje na ekranie ich wielko i ksztat do danego wyraenia. W wielu przypadkach mona unikn pisania nawiasw przez odpowiednie poszerzenie (klawiszem SPACJA) obszaru zaznaczonego niebiesk p-ramk zwan inaczej liniami edycji lub kursorem edycji. Przykad: Chcemy napisa

moemy to zrobi albo z uyciem nawiasw: ((x+y)/p)+q albo powikszajc w odpowiednich miejscach obszar zaznaczony niebieskimi liniami edycji:

wymaga to naciskania nastpujcych klawiszy ( oznacza Spacj):

x+y /p +q
Klawisz SPACJA powiksza zaznaczony niebieskimi liniami obszar co pokazuj przejcia z rysunku (a) do (b) oraz z (c) do (d). Nie uycie adnego z tych dwu sposobw da bdny rezultat (odmienny od danego).

16

Mimo podobiestwa do swobodnego zapisu matematycznego w Mathcadzie obowizuj reguy jzyka formalnego zapewniajce jednoznaczno zapisu a m.in. odbiegajce od stosowanych przez matematykw uproszcze zapisu. Pamitajmy wic aby w obliczeniach w Mathcadzie: cz uamkow liczby oddziela kropk nie pomija nigdy znaku mnoenia uywa tylko nawiasw okrgych po nazwie kadej funkcji zawsze umieszcza nawiasy a w nich argumenty funkcji np.: sin(X) a nie sinX uywa klawisza spacji (lub w wersji 6 klawiszy pionowych strzaek) aby zaznaczy (niebiesk pramk) fragment wyraenia ktrego dotyczy kolejny operator dziaa. operatory i symbole matematyczne wprowadza myszk z odpowiednich (wczonych uprzednio) palet lub odpowiednimi klawiszami wykadnik potgi nie moe by pisany przy nazwie funkcji posiadajcej argumenty np.: nie wolno pisa sin2x lub sin2(x) a naley pisa: sin(x)2 lub (sin(x))2

4.8.

Wywietlanie wartoci wyrae i zmiennych

Jeli chcemy by Mathcad obliczy i wywietli warto wyraenia, ktre w szczeglnoci moe by pojedyncza zmienn (dowolnego typu) wystarczy napisa to wyraenie a po nim znak rwnoci. A wic posta tego typu regionu (czy raczej instrukcji) to: wyraenie = Jest to polecenie dla Mathcad'a: "wywietl warto wyraenia" Tabela 6. Przykady regionw wywietlajcych warto Przykad Objanienie
1 2 5 1
2

1 7

to przykad oblicze kalkulatorowych bez uycia zmiennych

3.71x2+y3=

delta1= Jak wida najprostszym przypadku (rzadko stosowanym) mona uywa MathCAD'a jak kalkulatora do bezporednich dziaa na liczbach - piszc wyraenia koczone znakiem rwnoci traktowanym przez Mathcad'a jako rozkaz: "oblicz i wywietl warto". Nie zalecam jednak uywania Mathcada jako kalkulatora, jest to nieoptymalne z kilku powodw: 1. nie da si objani zmiennych bo ich nie ma 2. przy kadej zmianie danych trzeba zmienia wzr co moe by kopotliwe i prowadzi do pomyek 4.8.1. Precyzja wynikw Uytkownik moe ustali ile cyfr po kropce dziesitnej ma by wywietlanych w wynikach. Dla wszystkich wynikw trzeba w tym celu wywoa z menu Format-Result okno dialogowe (rys.6) i okreli w nim Number of decimal places. 17

takie polecenia musz by poprzedzone definicjami nadajcymi warto zmiennym x, y, delta1

Rys. 9. Okno dialogowe formatowania wynikw Dla zmiany formatu pojedynczego wyniku wystarczy klikn podwjnie dany wynik aby wywoa to okno dialogowe. 4.8.2. Obliczenia kalkulatorowe zadania Oblicz wartoci wyrae i sprawd czy otrzymasz taki sam wynik jak podano poniej a nastpnie zmie precyzj (liczb cyfr po kropce) w tych wynikach:

a)

, b)

4.9.

Zmienne

Zmienna tak w Mathcadzie jak i w jzykach programowania to obiekt posiadajcy nazw (czyli identyfikator) odrniajcy go od innych zmiennych oraz przechowujcy warto (dan) okrelonego typu. Warto ta moe si zmienia jednake zachowujc ten sam typ. Typ wartoci (typ danych) okrelony jest przez rodzaj i struktur danych. Najwaniejsze typy danych w Mathcadzie to: skalar (ang.:scalar) czyli pojedyncza liczba zakres (ang.: range) czyli cig typu postp arytmetyczny tablica (ang.: array) czyli wektor lub macierz acuch znakw (ang.: string) czyli tekst ujty w cudzysowy Zmienna uzyskuje okrelony typ przy pierwszym nadaniu jej wartoci na przykad: zmienna skalarna: x1 := 71.86 zmienna zakresowa: x2 := 0.5, 0.6 .. 1.7 zmienna tablicowa:

zmienna znakowa:

x4 := "Ala ma kota"

W Mathcadzie obowizuj jednakowe reguy tworzenia nazw dla wszelkich typw a wic nie mona po nazwie rozpozna typu zmiennej Reguy te s nastpujce:

18

Nazwy zmiennych mog by wieloliterowe, mog zawiera tylko due i mae litery alfabetu angielskiego oraz cyfry i podkrelnik (shift minus) ale musz zaczyna si od litery. Mathcad rozrnia due i mae litery ! A wic nie dziwmy si kiedy podstawimy "SILA:=5" e zmienne "sila" oraz "Sila" s nieokrelone. Wszystkie znaki w nazwie zmiennej musz mie ten sam format (m.in. rodzaj i wielko czcionki). Mathcad 2001 rozrnia zmienne napisane rnymi czcionkami Nazwy zmiennych musz by rne od nazw funkcji oraz nazw staych Mathcad'a i nazw jednostek miar. Na przykad "m" to metr i nie mona oznacza masy przez "m", dlatego lepiej uywa nazw wieloliterowych na przykad "masa1", "masa2" lub nazw z numerkami m1, m2 i.tp. Nazwy zmiennych skalarnych (t.zn. nie wektorowych i nie indeksowanych) mog mie u dou oznaczenie przy wpisywaniu poprzedzane kropk (np.: H.max da na ekranie Hmax). Oznaczenie dolne poprzedzane kropk NIE jest indeksem przyjmujcym wartoci liczbowe i jeli miaoby si nam myli z indeksami to lepiej go nie stosowa (np.: napisa Hmax).

4.10. Lokalne i globalne definicje zmiennych

Najczciej wystpujcymi regionami s instrukcje przypisywania zmiennym (lub jak kto woli podstawiania do zmiennych) wartoci, nazywane w Mathcadzie definicjami zmiennych i uywane zarwno w bloku danych jak i w obliczeniach. Kada definicja zmiennej skada si z trzech czci: (1) nazwa zmiennej, (2) znak przypisania (3) wyraenie, Wyraenie moe w najprostszej postaci by pojedyncz liczb lub zmienn. Wyrniamy: 1. lokaln definicj zmiennej zawierajc znak := oraz 2. definicj globaln uywajc znaku . Lokalna definicja zmiennej ma ogln posta: zmienna := wyraenie Przykady: sila := 156.43 x1 := -0.887 ppq2 := ppq2+1 y := W wyraeniu zapisanym po stronie prawej definicji lokalnej mona uy tylko zmiennych posiadajcych ju konkretne wartoci okrelone w poprzedniej czci dokumentu, a wic powyej lub na lewo od miejsca w ktrym jest to wyraenie. Wynika to z faktu, e warto kadej zmiennej zdefiniowanej lokalnie jest dostpna tylko dla nastpnych regionw umieszczonych na prawo lub poniej. Bdna bdzie wic kolejno taka: z := x+ y gdzie: x := 5.1 y := 12.7 Poprawna kolejno jest nastpujca: Dane: x := 5.1 y := 12.7 Obliczenia: z := x+ y Wynik: z= Przewanie dla oblicze stosuje si definicje lokalne gdy wymuszaj one logiczny porzdek dokumentu i sprzyjaj jego poprawnoci.

19

Jeli jednak chcemy podstawia wartoci danych (lub np.: definiowa nowe jednostki miar) nie na pocztku dokumentu lecz na jego kocu to suy do tego globalna definicja zmiennych o oglnej postaci: zmienna wyraenie Warto zmiennej zdefiniowanej globalnie jest dostpna dla wszystkich definicji lokalnych w caym dokumencie. W zbiorze definicji globalnych te obowizuje kolejno: najpierw dane potem obliczenia. Takie cechy definicji globalnych wynikaj z faktu, e po uruchomieniu oblicze najpierw wykonywane s po kolei wszystkie definicje globalne a nastpnie (w drugim przebiegu) wykonywane s po kolei wszystkie definicje lokalne.

4.11. Fizyczne jednostki miar

Warto uywa w Mathcadzie jednostki miar. W tym celu wartoci danych musza by pomnoone przez odpowiednie symbole jednostek wpisane z klawiatury lub wybrane z wykazu. Jeli nie jestemy pewni czy dana jednostka istnieje w Mathcadzie lub jak jest oznaczona (np.: sec czy s) to lepiej wstawi j z wykazu wywoywanym przyciskiem z symbolem "dzbanka" lub z menu Insert-Unit (rys.5) albo klawiszami Ctrl-U.

Rys. 10. Wstawianie fizycznych jednostek miar z menu Insert-Unit

Rys.11. Wybr jednostki miary Mathcad potrafi przeliczy poprawnie wynik po zmianie jednostki na inn (np. metrw na centymetry), a take pilnuje zgodnoci jednostek w wyraeniach na przykad nie pozwala dodawa metrw do sekund ale wietnie da sobie rad gdy dodamy do metrw centymetry czy milimetry. 20

Aby otrzyma wynik przeliczony na inne jednostki ni wywietlone przy wyniku kliknij wynik - pojawi si znacznik lub jeli go nie bdzie to wyma dotychczasowe jednostki i wstaw (lub wpisz jeli jeste pewny e Mathcad rozpozna) nowy symbol jednostek i zatwierd klawiszem ENTER.

4.12. Zadania
4.12.1.Jednostki miar, kolejno definicji Wyznacz drog w ruchu jednostajnie przyspieszonym najpierw przepisujc to co poniej a potem poprawiajc zgodnie z poznanymi reguami tak aby uzyska wynik. Zmie jednostki w wyniku z metrw na kilometry.

5. Funkcje uytkownika.
5.1. Definiowanie nowych funkcji
Jak wspomniano, Mathcad udostpnia bogaty zbir gotowych funkcji zwanych wbudowanymi, jednak w wielu przypadkach uytkownik musi zdefiniowa now wasn funkcj. Podam dwa typy takich przypadkw: 1. Generowanie tabeli wartoci i/lub wykresu dla dowolnej funkcji jednej zmiennej zadanej w okrelonym przedziale jako cig arytmetyczny 2. Zdefiniowanie funkcji dla wielokrotnego wykonywania tych samych dziaa na rnych argumentach Definicja funkcji musi mie nastpujc budow: nazwa_funkcji(lista_argumentw) := wyraenie zawierajce argumenty a wic musimy: wymyli nazw dla nowej funkcji, po nazwie obowizkowo musz wystpi nawiasy okrge a nawiasach umieszczamy argumenty formalne czyli nazwy zmiennych od ktrych warto funkcji zaley, pooddzielane od siebie przecinkami, dalej wpisujemy znak podstawiania (dwukropek na klawiaturze) a po jego prawej stronie podajemy przepis na obliczanie funkcji w postaci wyraenia zawierajcego argumenty te same co po lewej stronie. Argumenty formalne w definicji funkcji nie musz mie adnych wartoci gdy nie s uywane do obliczania a jedynie do okrelenia sposobu obliczania, ktry bdzie realizowany tyle razy ile razy funkcj wywoamy to znaczy uyjemy w wyraeniach lub jako wyraenie. Natomiast przy kadym wywoaniu, parametry zwane wtedy aktualnymi musz mie konkretne wartoci, niezalenie od tego czy oznaczone s takimi samymi czy innymi nazwami zmiennych a w szczeglnoci mog one by dowolnymi wyraeniami o okrelonej wartoci. Zdefiniujmy funkcje "kwadrat plus jeden" i niech nazywa si "kwp1": 21

kwp1 x) (

x.x 1

Jak wida Mathcad nie sygnalizuje ze x nie zdefiniowano wczeniej poniewa definicja funkcji (inaczej ni definicje zmiennych) pozwala stosowa po prawej stronie zmienne dotychczas niezdefiniowane ale tylko te ktre po lewej stronie zostay zapisane w nawiasie po nazwie funkcji czyli zadeklarowane jako argumenty funkcji. A wiec gdybymy napisali:
fp( z) z x

to Mathcad sygnalizuje ze w tym przypadku zmiennej x nie nadano wartoci w definicji zmiennej ani nie zadeklarowano tej zmiennej jako argumentu funkcji fp(z). Aby zastosowa funkcje kwp1 (ktra ju zostaa zdefiniowana) wystarczy uywa jej nazwy i za ni obowizkowo nawiasu w ktrym zamiast argumentw formalnych bd argumenty aktualne czyli liczby lub wyraenia posiadajce konkretne bo nadane wczeniej w tym dokumencie wartoci. Oto przykady uycia zdefiniowanej powyej funkcji kwp1(x): a) zamiast x uyto 5:
kwp1 5) = 26 (

b) zamiast x wystpio wyraenie ze zdefiniowan wczeniej zmienn a:

kwp1 2.a ( a 7 1.5) = 157.25

c) funkcj wywoano dwukrotnie w wyraeniu wyznaczajcym warto zmiennej q:

q kwp1 3) ( 18.4 kwp1 4.7325 ( )
q = 0.239

Mona w Mathcadzie definiowa funkcje wielu zmiennych np.:

g( x, y , z) 2.x. y 18.z

Wydaj polecenie Mathcadowi aby wyznaczy wartoci tej funkcji dla: 2, 9, 1 oraz dla: 2.51, 12.89, 45.7

5.2.

Zadania

a) Napisz funkcj, ktra oblicza dugo odcinka na paszczynie jeli dane s wsprzdne punktu pocztkowego i kocowego. Zastosuj do obliczenia dugoci bokw trjkta gdy dane s jego wierzchoki: A, B, C b) Dany jest kwadrat o boku a i dolnym lewym wierzchoku P1 oraz kwadrat o boku b i dolnym lewym wierzchoku P2 jak na rysunku poniej. Napisa funkcj obliczajc pole trapezu i zastosowa dla obliczania czterech trapezw ktre powstay.

Rys. 12. Obliczamy pola trapezw

22

6. Zmienne zakresowe i indeksowane. Tabelaryzacja funkcji

6.1. Definiowanie cigw arytmetycznych czyli "zmiennych zakresowych"
Do zmiennej mona podstawi cig wartoci typu "postp arytmetyczny". Taka zmienna to "zmienna zakresowa". Definicja zmiennej zakresowej ma nastpujc skadni: zmienna := pierwszy element cigu , drugi element cigu .. ostatni element cigu

Mathcad wyznaczy przyrost (rnic) midzy drugim a pierwszym elementem cigu i zastosuje do generowania kolejnych elementw. Na przykad:

Jak wida kocowa warto 0.9 nie zostaa osignita gdy czwarte dodanie przyrostu 0.2 wygenerowaoby warto wiksz ni 0.9 UWAGI: A. Symbolu [..] nie wolno wpisywa przy pomocy kropek ale naley uy klawisza [;] lub przycisku [m..n] z palety "Matrix". A wic przy wpisywaniu z klawiatury lepiej zapamita tak definicj: pierwszy drugi ostatni zmienna : , element cigu ; element cigu element cigu B. mona pomin drugi element cigu jeli przyrost ma by rwny 1 C. podana definicja jest jedynym sposobem definiowania zmiennej zakresowej natomiast nie da si zdefiniowa nowej zmiennej zakresowej przy uyciu ju zdefiniowanej. Na przykad mamy cig liczb parzystych: p := 0, 2 .. 6 i sprbujemy na podstawie p zdefiniowa cig liczb nieparzystych n, to skoczy si to jedynie komunikatem o bdzie:

W takim przypadku trzeba uy zmiennej indeksowanej, co pokazano dalej. D. Zmienna zakresowa moe by uywana tylko w dwu rolach: 1) jako indeks czyli numer elementu wektora lub macierzy i oczywicie musi wtedy by cigiem liczb naturalnych.

23

2) jako argument funkcji i moe wtedy by dowolnym cigiem arytmetycznym o przyrocie rzeczywistym (dodatnim lub ujemnym) 6.1.1. Zmienne zakresowe jako indeksy wektorw i macierzy. Prawidowe rozwizanie zadania generowania cigu liczb nieparzystych mona zrealizowa uywajc zmiennej indeksowanej nastpujco:

Indeks "i" zdefiniowano aby mie dostp do poszczeglnych elementw wektora. Natomiast sam fakt powstania wektora spowodowa ponumerowanie jego elementw (a wic take powstanie indeksw) i jak wida powsta take element o numerze zero poniewa warto zmiennej systemowej ORIGIN ustawia numerowanie elementw wektora od zera. Funkcja length(wektor) podaje liczb skadowych wektora. Jeli teraz zdefiniujemy inne zmienne zakresowe "j" oraz "k" aby uy je w roli indeksw wybierajcych elementy tego samego wektora C to moemy uzyska nastpujce rezultaty:

Jak wida sygnalizowany jest bd przekroczenia dopuszczalnej wartoci wskanika lub inaczej mwic bd odwoywania si do nieistniejcego elementu wektora. 6.1.2. Zmienne zakresowe jako argumenty funkcji. Tabelaryzacja Jeli chcemy wygenerowa tabel wartoci pewnej funkcji na przykad y=3x2-1 dla danego cigu wartoci x to musimy zrobi to zgodnie z reguami Mathcad'a dotyczcymi zmiennych zakresowych oraz funkcji bo podanego tu zapisu Mathcad nie przyjmie i zasygnalizuje bd:

Rys. 13. To nie jest poprawna definicja funkcji Bd ten wynika ze zamania zasady okrelonej powyej uwag D poniewa now zmienn zakresow y prbowano zdefiniowa na podstawie zmiennej zakresowej x. Aby zdefiniowa funkcj a nie zmienn musimy pamita, e po lewej stronie po nazwie funkcji musi wystpi nawias a w nim argumenty funkcji czyli w naszym przypadku y(x): 24

Rys. 14. Tabela i wykres funkcji

6.2.

wiczenia

6.2.1. Przykad Objanienia na przykadzie: Aby zdefiniowa cig a - kwadratw liczb nieparzystych od 1 do 11 najpierw trzeba zdefiniowa indeks (wskanik) elementw cigu (jako zmienn zakresow): wpisz: i:0;5 (na ekranie pojawi si: i : = 0 .. 5) Aby wpisa indeks mona poprzedza go nawiasem prostoktnym otwierajcym np: a[i lub klikn odpowiedni przycisk na palecie macierzowej. Wpisz: a= Uwaga: domylnie elementy wektorw numerowane s od ZERA. Mona to zmieni zmieniajc z menu MATH warto zmiennej ORIGIN na 1 6.2.2. Zadania a) Zdefiniuj indeks j oraz cig : szecianw liczb parzystych od 2 do 14

b) Zdefiniuj cig o z gry zadanych wartociach: 5, 13.5, -2, 0.5, 11, 856.2 - tak wanie je wpisujc po znaku podstawiania. Kady cig jest zarazem wektorem co mona sprawdzi wpisujc np.: a= oraz b= Mona te wywietli warto tylko jednego elementu na przykad:

c) Zdefiniuj zmienne: i - ma si zmienia od zera do 9 co 1 j - ma przyjmowa wartoci nieparzyste od 1 do 15 p - ma si zmienia od (-7,4) do 8,2 co 0,2 (Pamitaj o kropce dziesitnej) Wywietl wartoci tych zmiennych: i=j=p= 25

Wygeneruj tabel wartoci oraz wykres funkcji: a) sin2x + cos2x dla x= -3,5; -3,4; .... 7,8 b) warto bezwzgldna z sin2x + cos2x

7. Wektory i macierze
7.1. Wybrane operacje
Waniejsze przyciski palety macierzowej

Do wpisywania macierzy oraz operacji na nich masz przyciski na palecie macierzowej: 1 2 3 4 5 macierz lub wektor indeks elementu macierzy odwracanie macierzy wyznacznik macierzy operacja na elementach

6 kolumna z macierzy 7 transponowanie macierzy 8 symbol zakresu "do ..." 9 iloczyn skalarny 10 iloczyn wektorowy Pierwszy przycisk suy do wprowadzenia macierzy lub wektora z klawiatury. Po jego klikniciu pojawi si okno dialogowe w ktrym trzeba poda liczb wierszy (rows) i kolumn (columns) nowej macierzy. Po zatwierdzeniu pojawi si pusta macierz ktrej zawarto trzeba wpisa. Elementami macierzy mog by nie tylko liczby ale take wyraenia typu liczbowego oraz stae lub zmienne typu tekstowego (string). W jednej macierzy mog wystpowa elementy rnych typw:

Rys. 15. Przykadowa macierz o elementach rnych typw Uycie zmiennych indeksowanych daje dostp do pojedynczych elementw macierzy, ktrym mona nadawa wartoci a take wywietla je i zmienia. Naley pamita, e pocztkowa warto indeksu zaley od zmiennej ORIGIN ktra domylnie wynosi zero, a wic kolumny i wiersze numerowane s od zera, dlatego w macierzy o wymiarach n x n ostatni wiersz i kolumna maj numer (n-1) a nie n:

Rys. 16. Sprawdzenie wartoci zmiennej ORIGIN i wybranych elementw macierzy 26

Warto zmiennej ORIGIN mona zmieni na jeden albo z menu Math albo przez podstawienie globalne jak to pokazano poniej. Przy okazji pokazano operacje transponowania macierzy oraz wybierania pojedynczych kolumn:

Rys. 17. Zmiana ORIGIN. Wybieranie kolumn. Transponowanie macierzy Bez dokonania zmiany wartoci ORIGIN musielibymy wybiera kolumny numerujc je od zera.

7.2.

Ukad rwna liniowych

Rozwizywanie ukadu N rwna liniowych z N niewiadomymi - metod odwracania macierzy objanimy najpierw na przykadzie 3 rwna: Zamy, e mamy rozwiza ukad trzech rwna (z trzema niewiadomymi): 2x - 6y = 8.56z -5y + z = 0 x + y +z = 15.5 7.2.1. Opis podstaw matematycznych metody (zbdnych dla Mathcad'a): Trzeba najpierw ukad rwna doprowadzi do regularnej postaci m.in zastpujc dotychczasowe nazwy zmiennych nazwami x1, x2, x3 ... , wstawiajc wspczynniki zerowe tam gdzie brak niewiadomej i pozostawiajc po prawej tylko "wyrazy wolne" : a11*x1 + a12*x2 + a13*x3 = c1 a21*x1 + a22*x2 + a23*x3 = c2 a31*x1 + a32*x2 + a33*x3 = c3 W naszym przypadku, po zastpieniu nazw x, y, z nazwami x1, x2, x3: 2*x1 - 6*x2 - 8.56*x3 = 0 0*x1 - 5*x2 + 1*x3 = 0 1*x1 + 1*x2 + 1*x3 = 15.5 po wprowadzeniu oznacze dla wektorw i macierzy:

zapis macierzowy ukadu rwna ma posta: a*x=c Ukad ten rozwizuje si przez lewostronne pomnoenie obu stron przez macierz odwrotn do a a-1 * a * x = a-1 * c poniewa [a-1 * a] to macierz jednostkowa wic: x = a-1 * c

27

7.2.2. Rozwizanie ukadu N rwna liniowych w Mathcadzie Niezalenie od liczby rwna rozwizanie ukadu N rwna liniowych w Mathcadzie - skada si zawsze tylko z czterech wzorw. W naszym przypadku:

Rys. 18. Cztery etapy rozwizywania ukadu rwna liniowych Uwaga: Liczba -1 obok zmiennej tablicowej to NIE wykadnik potgi lecz operacja odwracania macierzy. Oto kolejny przykad: DANE:
2 2 1 3 1 1 3 0 0 2 3 7 3 5 5 5 1 8 6 5 1 3 3 2 3 2 7 6 5 1 7 1 1 5 0 9 7 0 2 4 3 0 1 0 5 60 40 10 1 12 0 1 3 3 4 2 4 2 5 5 4

6 5 6 1 0

25 5 12 34 56

3 2

ROZWIZANIE: x a 1 .c
4.872 28.758 31.561 16.726 48.503 41.561 34.991 51.838

x=

28

8. Rwnania i nierwnoci
8.1. Pierwiastki wielomianu
Pierwiastki wielomianu w(x), (zwane te miejscami zerowymi wielomianu) to nic innego jak rozwizanie rwnania: w(x)=0 Na wykresie y = w(x) pierwiastki te mona odczyta jako wartoci x w punktach w ktrych y=0 czyli w ktrych wykres przecina o x. Starsze wersje Mathcad'a dysponuj funkcj root pozwalajca wyznaczy pojedynczy pierwiastek wielomianu. W nowych wersjach funkcja polyroots wyznacza wszystkie pierwiastki. Niech przykadowy wielomian ma posta: x3 10x +2 Szukamy wic rozwiza rwnania: x3 10x +2=0 a do tego w Mathcadzie wystarcz nam dwie operacje: 1) Zdefiniowanie wektora (n+1) wspczynnikw wielomianu jeli wielomian jest stopnia n. Wektor wspczynnikw musi rozpoczyna si od wyrazu wolnego i nie mona pomin wspczynnikw zerowych. A wic dla naszego przykadu bdzie to wektor v:
2

10 0 1

2) Uycie funkcji polyroots(v) , ktra wyznaczy szukane pierwiastki na podstawie podanej nazwy wektora wspczynnikw (w naszym przypadku v). Mona poleci Mathcadowi aby jedynie wywietli pierwiastki (jako rezultaty tej funkcji): Lub wczeniej dokona podstawienia do zmiennej (na przykad r) r polyrootsv) ( i zmieni wektor kolumnowy na wierszowy przez uycie operacji transponowania: T r = 3.258 0.201 3.057 Dla wizualnego sprawdzenia sporzdzimy jeszcze wykres: W tym celu definiujemy wielomian jako funkcj p(x), oraz definiujemy cig argumentu x oraz cig j - indeksw pierwiastkw:

p ( x)

x3

10. x

4 , 3.99. . 4

0, 1. . 2

W jednym ukadzie wsprzdnych umieszczamy dwa wykresy: wykres wielomianu i wykres punktw obrazujcych pierwiastki. Wpisujc przy osi y ich wzory oddzielamy je przecinkiem. Nastpnie po podwjnym klikniciu wykresu i zgoszeniu si okna FORMATOWANIA ustalamy dla drugiego przebiegu (Trace2) posta punktow (Points) zamiast linii (Lines).

29

2 p ( x) p r j
4 3 2 1

0 2

2
4

x, r j

Rys. 19. Wykres wielomianu i jego pierwiastkw

8.2.

Ukad rwna i nierwnoci

Zapamitaj: Aby w Mathcadzie rozwiza dowolny ukad rwna i nierwnoci nieliniowych wystarczy wykona 4 kroki: Podstawi dane oraz dla szukanych zmiennych podstawi wartoci startowe. Wpisa sowo kluczowe: given Wpisa ukad rwna i nierwnoci stosujc specjalny "wytuszczony" znak "=" Zastosoaw funcj FIND do znalezienia szukanych rozwiza Przykad: Wyznaczy punkt wsplny okrgu i prostej, speniajcy warunek x > a: Wartoci startowe: x : = -1 y:=1 a:=2 Ukad naley poprzedzi sowem kluczowym Given:
Given

x2 y2 6 x y 2 x> a

okrg prosta warunek (nierwno)

Rozwizanie otrzymujemy dziki uyciu funkcji FIND: x1 y1 Find( x , y)

x1 = 2.4142356 y1 = -0.4142356

8.3.

Zadania

a) Dla paraboli y = -x2 + 5 oraz prostej y = x wyznaczy punkt przecicia lecy w pierwszej wiartce ukadu wsprzdnych 30

b) Wyznaczy kt X z pierwszej wiartki (0-90 stopni) dla ktrego sin2X=cosX

9. Wykresy
9.1. Rodzaje wykresw w Mathcadzie
Poniej zamieszczono tylko oglne informacje dotyczce trzeciego z omawianych typw regionw a mianowicie rnego rodzaju wykresw. Szczegy dotyczce praktycznego uytkowania niektrych z nich opisano w oddzielnym rozdziale. Do wstawiania wykresw suy pasek przyciskw Graph. Jego wczanie opisano w 1.4. Typ wykresu Wygld po wstawieniu: X-Y plot Polar plot (biegunowy R, ) wykresy trjwymiarowe

Tabela 7: Typy wykresw Mamy do dyspozycji 2 rodzaje wykresw dwuwymiarowych (X-Y i biegunowy) oraz 5 wariantw wykresu trjwymiarowego: powierzchniowy (Surface Plot) warstwicowy (Contour Plot) supkowy (3D Bar Plot) punktowy (3D Scatter Plot) pole wektorowe (Vector Field Plot)

Rys. 20. Przykady wykresw Wykresy dwuwymiarowe wymagaj wpisania przy obu osiach zmiennych lub wyrae ktre s cigami liczb lub funkcjami. Wykresy trjwymiarowe maj tylko jeden znacznik dla wpisania nazwy macierzy lub trzech nazw funkcji oddzielonych przecinkami. 31

9.2.

Formatowanie wykresu

Po podwjnym klikniciu wykresu pojawi si okno dialogowe formatowania. Siatka: wcz siatk (GRID LINES), dla osi X i Y wycz Auto Grid i ustal po 10 dziaek i zaakceptuj OK

9.3.

Odczytywanie informacji z wykresu. "Zoom" i "Trace"

ZOOM:z menu X-Y PLOT (gdy wykres kliknito) wyprbuj opcj ZOOM - zaznacz myszk powikszany fragment wykresu zawierajacy punkt przecicia wykresw. TRACE: podobnie wyprbuj opcje TRACE - LEDZENIE - wybierz klikniciem punkt przecicia wykresw i odczytaj jego wsprzdne:

- po powikszeniu wr do pierwotnego widoku - FULL VIEW Zmiana typu i atrybutw wykresu: - po wybraniu zakadki TRACES dla sinusa (trace1) wybierz typ BARS - supki zamiast LINES a dla cosinusa (trace2) wybierz lini cig (Line Solid) grub (Weight = 5)

9.4.

Wykres trjwymiarowy

Dwa przykady wykresw trjwymiarowych pokazano ju na rysunku 20. Teraz jeszcze jeden przykad jak mona sporzdzi wykres 3D w wersji 6 Mathcad'a. Zdefiniujmy funkcj do obliczania sinusa z sumy kwadratw i nazywajc j na przykad "Miska": Miska(p,q) : = sin(p2 + q2) Umieszczenie p i q w nawiasach po nazwie funkcji - sygnalizuje, e s to parametry formalne uyte tylko do zdefiniowania funkcji i nie musz mie okrelonych wartoci. Definiujemy zakresy wskanikw i cigi wartoci, ktre uyjemy jako argumenty tej funkcji: N : = 20 i : = 0 .. N j : = 0 .. N Wartoci dla wykresu trjwymiarowego musz by umieszczone w macierzy: Moemy dla kontroli wywietli wartoci tej macierzy cho nie jest to dla wykresu potrzebne:

32

Mathcad nie wywietli na og caej macierzy ale po klikniciu wewntrz pojawi si paski przewijania. A teraz wstawiamy wykres trjwymiarowy (wybrany z palety przyciskw) i w jedynym znaczniku tego wykresu wpisujemy nazw macierzy. Nastpnie - po podwjnym klikniciu wykresu formatujemy go ustalajc typ powierzchniowy (Surface plot) i uycie kolorw.

33

Spis treci
1. Oglna charakterystyka Mathcad'a......................................................................................... 1 1.1. Uruchamianie Mathcad'a.................................................................................................2 1.2. Elementy ekranu Mathcad'a............................................................................................ 2 1.3. Kursory............................................................................................................................ 4 1.4. Klawiatura....................................................................................................................... 4 1.5. Dokument i jego skadowe - regiony.............................................................................. 4 2. Podstawy tworzenia dokumentw w Mathcadzie................................................................... 5 2.1. Podstawowe zasady.........................................................................................................5 2.2. Przykad opracowania prostego dokumentu. ..................................................................6 2.3. Edycja regionw..............................................................................................................8 3. Regiony tekstowe. .................................................................................................................. 9 3.1. Wprowadzanie tekstu...................................................................................................... 9 3.2. Wprowadzanie polskich liter...........................................................................................9 3.3. Formatowanie akapitw i czcionek...............................................................................10 3.4. Zadania.......................................................................................................................... 10 3.4.1.Polskie litery........................................................................................................... 10 3.4.2.Akapity (paragrafy) i wyrwnywanie tekstu na stronie......................................... 10 4. Typy regionw matematycznych i ich podstawowe elementy............................................. 10 4.1. Podstawowe typy regionw matematycznych.............................................................. 11 4.2. Symbole matematyczne. Wprowadzanie symboli z klawiatury....................................11 4.3. Stae liczbowe, wektory, macierze................................................................................ 13 4.4. Stae i zmienne wbudowane. ........................................................................................ 13 4.5. Wybrane funkcje Mathcad'a..........................................................................................14 4.5.1.Funkcje trygonometryczne i odwrotne do nich (cyklometryczne)........................ 14 4.5.2.Funkcje wykadnicze i logarytmiczne.................................................................... 14 4.5.3.Funkcje zaokrglenia..............................................................................................14 4.5.4.Funkcje do rozwizywania rwna........................................................................ 14 4.5.5.Funkcje warunkowe................................................................................................15 4.5.6.Funkcje do operowania na plikach dyskowych......................................................15 4.6. Nieco wicej funkcji Mathcad'a.................................................................................... 15 4.6.1.Funkcje impulsowe.................................................................................................15 4.6.2.Transformata Fouriera............................................................................................ 15 4.6.3.Podstawowe funkcje statystyczne.......................................................................... 15 4.6.4.Rozkady prawdopodobiestwa..............................................................................15 4.6.5.Funkcje tekstowe.................................................................................................... 16 4.7. Pisanie wyrae. ...........................................................................................................16 4.8. Wywietlanie wartoci wyrae i zmiennych............................................................... 17 4.8.1.Precyzja wynikw...................................................................................................17 4.8.2.Obliczenia kalkulatorowe zadania.......................................................................18 4.9. Zmienne.........................................................................................................................18 4.10. Lokalne i globalne definicje zmiennych..................................................................... 19 4.11. Fizyczne jednostki miar...............................................................................................20 4.12. Zadania........................................................................................................................ 21 4.12.1.Jednostki miar, kolejno definicji....................................................................... 21 5. Funkcje uytkownika. .......................................................................................................... 21 5.1. Definiowanie nowych funkcji....................................................................................... 21 5.2. Zadania.......................................................................................................................... 22 6. Zmienne zakresowe i indeksowane. Tabelaryzacja funkcji..................................................23 34

6.1. Definiowanie cigw arytmetycznych czyli "zmiennych zakresowych"......................23 6.1.1.Zmienne zakresowe jako indeksy wektorw i macierzy. ...................................... 24 6.1.2.Zmienne zakresowe jako argumenty funkcji. Tabelaryzacja................................. 24 6.2. wiczenia...................................................................................................................... 25 6.2.1.Przykad.................................................................................................................. 25 6.2.2.Zadania................................................................................................................... 25 7. Wektory i macierze............................................................................................................... 26 7.1. Wybrane operacje..........................................................................................................26 7.2. Ukad rwna liniowych............................................................................................... 27 7.2.1.Opis podstaw matematycznych metody (zbdnych dla Mathcad'a):......................27 7.2.2.Rozwizanie ukadu N rwna liniowych w Mathcadzie ..................................... 28 8. Rwnania i nierwnoci........................................................................................................29 8.1. Pierwiastki wielomianu................................................................................................. 29 8.2. Ukad rwna i nierwnoci..........................................................................................30 8.3. Zadania.......................................................................................................................... 30 9. Wykresy................................................................................................................................ 31 9.1. Rodzaje wykresw w Mathcadzie.................................................................................31 9.2. Formatowanie wykresu................................................................................................. 32 9.3. Odczytywanie informacji z wykresu. "Zoom" i "Trace"...............................................32 9.4. Wykres trjwymiarowy.................................................................................................32

35