Drgania mechaniczne Definicja Drgania mechaniczne (wibracje) - niskoczstotliwociowe drgania akustyczne rozprzestrzeniajce si w orodkach staych i przekazywane do organizmu pracownika

przez okrelon cz jego ciaa bdc w bezporednim kontakcie z drgajcym orodkiem ( rdem drga). Charakterystyka czynnika Drgania mechaniczne w wielu przypadkach s czynnikiem roboczym, celowo wprowadzanym przez konstruktorw do maszyn czy urzdze jako niezbdny element do realizacji zadanych procesw technologicznych np. w maszynach i urzdzeniach do wibrorozdrabniania, wibroseparacji, wibracyjnego zagszczania materiaw, oczyszczania i mielenia wibracyjnego, a take do kruszenia materiaw, wiercenia, drenia i szlifowania. Jednake w procesie pracy, w sposb niezamierzony, s przenoszone drog bezporedniego kontaktu z drgajcym rdem do organizmu pracownikw i mog wywiera ujemny wpyw na ich zdrowie, doprowadzajc niejednokrotnie do trwaych zmian chorobowych. Zatem z punktu widzenia ochrony i bezpieczestwa czowieka w rodowisku pracy, drgania mechaniczne s szkodliwym czynnikiem fizycznym, ktry naley eliminowa lub przynajmniej ogranicza. Rodzaj niekorzystnych zmian w organizmie bdcych nastpstwem zawodowej ekspozycji na drgania oraz szybko powstawania tych zmian zale w istotnym stopniu od miejsca ich wnikania do organizmu. Majc powysze na wzgldzie, drgania mechaniczne wystpujce w rodowisku pracy podzielono umownie na dwa rodzaje: drgania o oglnym dziaaniu, przekazywane do organizmu czowieka przez jego nogi, miednic, plecy lub boki (drgania oglne); drgania dziaajce na organizm czowieka przez koczyny grne (drgania miejscowe). rda drga Uwzgldniajc wprowadzony podzia drga mechanicznych, rda drga w rodowisku pracy mona podzieli rwnie na dwie grupy, tj.: rda drga o dziaaniu oglnym, rda drga dziaajcych przez koczyny grne. Przykady rde drga o dziaaniu oglnym: podogi, podesty, pomosty w halach produkcyjnych i innych pomieszczeniach, na ktrych zlokalizowane s stanowiska pracy. Oczywicie pierwotnymi rdami drga s w tym przypadku eksploatowane w pomieszczeniach lub poza nimi maszyny oraz urzdzenia stacjonarne, przenone lub przewone, ktre wprawiaj w drgania podoe, na ktrym stoi operator. Przyczyna drga podoa moe te by ruch uliczny czy kolejowy, platformy drgajce, siedziska i podogi rodkw transportu (samochodw, cignikw, autobusw, tramwajw, trolejbusw oraz pojazdw kolejowych, statkw, samolotw itp.), siedziska i podogi maszyn budowlanych (np. do robt ziemnych, fundamentowania, zagszczania gruntw).

Na drgania mechaniczne o oglnym dziaaniu na organizm s naraeni przede wszystkim kierowcy, motorniczy, maszynici, operatorzy maszyn budowlanych i drogowych. W tych przypadkach drgania przenoszone s do organizmu z siedzisk pojazdw przez miednic, plecy i boki. Naley jednak pamita, e zawodowa ekspozycja na drgania oglne czsto dotyczy te pracownikw obsugujcych w pozycji stojcej maszyny i urzdzenia stacjonarne eksploatowane w rnych pomieszczeniach pracy. Wwczas drgania przenikaj do organizmu pracownika przez jego stopy z drgajcego podoa, na ktrym usytuowane jest stanowisko pracy, a skutki dziaania tych drga s podobne jak drga transmitowanych z siedzisk. Przykady rde drga dziaajcych na organizm czowieka przez koczyny grne: rczne narzdzia uderzeniowe o napdzie pneumatycznym, hydraulicznym lub elektrycznym (motki pneumatyczne, ubijaki mas formierskich i betonu, nitowniki, wiertarki udarowe, klucze udarowe itp.), rczne narzdzia obrotowe o napdzie elektrycznym lub spalinowym (wiertarki, szlifierki, piy acuchowe itp.), dwignie sterujce maszyn i pojazdw obsugiwane rkami, rda technologiczne (np. obrabiane elementy trzymane w doniach lub prowadzone rk przy procesach szlifowania, gadzenia, polerowania itp.). Na drgania mechaniczne dziaajce na organizm czowieka przez koczyny grne naraeni s gwnie operatorzy wszelkiego rodzaju rcznych narzdzi wibracyjnych stosowanych powszechnie w przemyle maszynowym, hutniczym, stoczniowym, przetwrczym a take w lenictwie, rolnictwie, kamieniarstwie, grnictwie i budownictwie. Zatem obszar potencjalnego zagroenia pracownikw tym rodzajem drga jest bardzo rozlegy. Skutki oddziaywania drga mechanicznych na organizm ludzki Negatywne skutki zawodowej ekspozycji na drgania o dziaaniu oglnym dotycz zwaszcza: ukadu kostnego, narzdw wewntrznych czowieka. W przypadku tego rodzaju drga brak jest, jak dotd, rodkw ochrony indywidualnej zabezpieczajcych przed ich szkodliwym dziaaniem. Naraenie na drgania mechaniczne przenoszone do organizmu przez koczyny grne powoduje gwnie zmiany chorobowe w ukadach: krenia krwi (naczyniowym), nerwowym, kostno-stawowym.

Zesp tych zmian, zwany zespoem wibracyjnym jest uznawany w wielu krajach, w tym rwnie w Polsce, za chorob zawodow. Najczciej rejestrowan postaci zespou wibracyjnego jest tzw. posta naczyniowa, charakteryzujca si napadowymi zaburzeniami krenia krwi w palcach rk. Wystpujce wwczas

napadowe skurcze naczy krwiononych objawiaj si bledniciem opuszki jednego lub wicej palcw i std pochodzi jedno z potocznych okrele tej postaci zespou wibracyjnego jako "choroby biaych palcw". Rejestrowane nieco rzadziej postacie zespou wibracyjnego to posta nerwowa i posta kostnostawowa, przy czym mog wystpi te inne postacie mieszane. Zmiany w ukadzie nerwowym powstae na skutek dziaania drga miejscowych to gwnie zaburzenia czucia dotyku, czucia wibracji, temperatury, a take dolegliwoci w postaci drtwienia czy mrowienia palcw i doni a take caych koczyn grnych. Zmiany w ukadzie kostno-stawowym rki powstaj gwnie na skutek drga miejscowych o czstotliwociach mniejszych od 30 Hz. Obserwuje si m.in. znieksztacenia szpar stawowych, zwapnienia torebek stawowych, zmiany okostnej, zmiany w utkaniu kostnym. Jeeli naraenie na drgania jest kontynuowane, zmiany pogbiaj si, prowadzc do obnienia efektywnoci i jakoci wykonywanej pracy, a czasami w ogle j uniemoliwiaj. rodki ochrony indywidualnej W celu ochrony pracownikw przed drganiami mechanicznymi dziaajcymi na ich organizm przez koczyny grne stosuje si rkawice antywibracyjne. Waciwoci tumico wibroizolacyjne rkawic przeznaczonych do ochrony przed drganiami s charakteryzowane przez dwa wspczynniki liczbowe: skorygowany wspczynnik przenoszenia drga TRM, wyznaczony w czasie bada rkawic dla przedziau czstotliwoci 32 200 Hz skorygowany wspczynnik przenoszenia drga TRH wyznaczony w czasie bada rkawic dla przedziau czstotliwoci 200 1250 Hz. Wartoci tych wspczynnikw decyduj, czy rkawice mona uzna za antywibracyjne, czy te nie. Nie mona przypisywa waciwoci antywibracyjnych rkawicom, ktre nie speniaj jednoczenie dwch nastpujcych warunkw: TRM < 1 (warto rednia skorygowanego wspczynnika przenoszenia drga przez rkawic w zakresie czstotliwoci 32 200 Hz mniejsza od 1) oraz TRH < 0,6 (warto rednia skorygowanego wspczynnika przenoszenia drga przez rkawic w zakresie czstotliwoci 200 1250 Hz mniejsza od 0,6). Oznacza to, e rkawice mona uzna za antywibracyjne jeli: przynajmniej nie wzmacniaj drga przekazywanych z rkojeci na do operatora w zakresie czstotliwoci 32200 Hz, redukuj drgania w zakresie czstotliwoci 2001250 Hz do wartoci mniejszych ni 60 % wartoci drga mierzonych na doni operatora, gdy pracuje bez rkawicy. Oprcz wymienionych wyej warunkw podstawowych, rkawice antywibracyjne powinny spenia inne, ustalone dla takich rkawic wymagania, dlatego te znajduj si one w wykazie rodkw ochrony indywidualnej podlegajcych obowizkowej certyfikacji na znak bezpieczestwa B. Tylko rkawice z certyfikatem powinny by rozpowszechniane wrd uytkownikw. Naley podkreli, e stosowanie rkawic antywibracyjnych moe nie tylko ograniczy drgania transmitowane z narzdzi do rk operatora, ale te zabezpiecza rce przed nisk temperatur i wilgoci, ktre to czynniki potguj skutki oddziaywania drga, przyspieszajc pojawienie si i rozwj choroby wibracyjnej

Podzia drga mechanicznych i ich rda w rodowisku pracy: Drgania mechaniczne mona podzieli w rnoraki sposb, w zalenoci od przyjtych kryteriw . Rodzaje niekorzystnych zmian w organizmie czowieka, bdcych nastpstwem zawodowej ekspozycji na drgania oraz szybko ich powstawania zaley w istotnym stopniu od miejsca wnikania drga do organizmu. Rozrniane s: drgania o oglnym dziaaniu na organizmu czowieka, przenoszone przez nogi, miednic, plecy lub boki (drgania oglne) drgania dziaajce na organizm czowieka przez koczyny grne (drgania miejscowe) . Reakcja organizmu czowieka zaley od rodzaju dziaajcych na niego drga, dlatego podzia ten uwzgldniany jest podczas oceny naraenia na drgania w rodowisku pracy. aktualnie obowizuj inne wartoci dopuszczalne ustalone we wzgldu na ochron zdrowia dla drga o oddziaywaniu oglnym, a inne dla drga dziaajcych przez koczyny grne. Uwzgldniajc wprowadzony podzia drga mechanicznych, rda drga w rodowisku pracy mona podzieli rwnie na dwie grupy tj.: rda drga o dziaaniu oglnym rda drga dziaajcych przez koczyny grne. rdami drga o dziaaniu oglnym s np.: podogi, podesty, pomosty w halach produkcyjnych i innych pomieszczeniach, na ktrych zlokalizowane s stanowiska pracy. Oczywicie pierwotnymi rdami drga s w tym przypadku eksploatowane w pomieszczeniach lub poza nimi maszyny oraz urzdzenia stacjonarne, przenone lub przewone, ktre wprawiaj w drgania podoe, na ktrym stoi operator. Przyczyn drga podoa moe te by ruch uliczny czy kolejowy platformy drgajce siedziska i podogi rodkw transportu (samochodw, cignikw, autobusw, tramwajw, trolejbusw oraz pojazdw kolejowych, statkw, samolotw itp.) siedziska i podogi maszyn budowlanych (np. do robt ziemnych, fundamentowania, zagszczania gruntw). rdami drga dziaajcych na organizm czowieka przez koczyny grne s gwnie: rczne narzdzia uderzeniowe o napdzie pneumatycznym, hydraulicznym lub elektrycznym (motki pneumatyczne, ubijaki mas formierskich i betonu, nitowniki, wiertarki udarowe, klucze udarowe itp.) rczne narzdzia obrotowe o napdzie elektrycznym lub spalinowym (wiertarki, szlifierki, piy acuchowe itp.) dwignie sterujce maszyn i pojazdw obsugiwane rkami rda technologiczne (np. obrabiane elementy trzymane w doniach lub prowadzone rk przy procesach szlifowania, gadzenia, polerowania itp.). Skutki oddziaywania drga mechanicznych na organizm czowieka Drgania mechaniczne przenoszone z ukadw drgajcych do organizmu czowieka mog negatywnie oddziaywa bezporednio na poszczeglne tkanki i naczynia krwionone, bd te mog spowodowa wzbudzenie do drga caego ciaa lub jego czci, a nawet struktur komrkowych. Dugotrwae naraenie czowieka na drgania moe wywoa, szereg zaburze w organizmie,

doprowadzajc w konsekwencji do trwaych, nieodwracalnych zmian chorobowych, przy czym rodzaj tych zmian zaleny jest od rodzaju drga, na ktre eksponowany jest czowiek (oglne czy miejscowe). Naraenie na drgania mechaniczne przenoszone do organizmu przez koczyny grne powoduje gwnie zmiany chorobowe w ukadach: krenia krwi (naczyniowym) nerwowym kostno-stawowym. Przeprowadzone na duych grupach pracowniczych badania epidemiologiczne wykazay cisy zwizek przyczynowy midzy zmianami chorobowymi stwierdzanymi w wymienionych ukadach a wystpowaniem mechanicznych drga miejscowych w rodowisku pracy. Std zesp tych zmian, zwany zespoem wibracyjnym, zosta uznany w wielu krajach, w tym rwnie w Polsce, za chorob zawodow. Wedug danych zebranych przez Instytut Medycyny Pracy w odzi, zesp wibracyjny w 2001 r. stanowi w Polsce 3,4 % wszystkich stwierdzonych chorb zawodowych i znajdowa si na licie tych chorb na 7 miejscu po chorobach narzdu gosu, zawodowym uszkodzeniu suchu, pylicach puc, chorobach zakanych i inwazyjnych, chorobach skry oraz przewlekych chorobach oskrzeli. Z analizy struktury i zapadalnoci na choroby zawodowe w Polsce w ostatnich piciu latach wynika, e co roku orzekanych jest kilkaset nowych przypadkw zespou wibracyjnego. Najczciej rejestrowan jego postaci jest posta naczyniowa, charakteryzujca si napadowymi zaburzeniami krenia krwi w palcach rk. Wystpujce wwczas napadowe skurcze naczy krwiononych objawiaj si bledniciem opuszki jednego lub wicej palcw i std pochodzi jedno z potocznych okrele tej postaci zespou wibracyjnego jako "choroby biaych palcw". Ostatnio rwnie czsto rejestrowany jest zesp wibracyjny w postaci kostno-stawowej i nerwowej. Wystpuj take postacie mieszane. Zmiany w ukadzie nerwowym powstae na skutek dziaania drga miejscowych to gwnie zaburzenia czucia dotyku, wibracji, temperatury, a take dolegliwoci w postaci drtwienia czy mrowienia palcw i rk. Jeeli naraenie na drgania jest kontynuowane, zmiany pogbiaj si, prowadzc do obnienia zdolnoci do pracy i innych czynnoci yciowych. Zmiany w ukadzie kostno-stawowym rki powstaj gwnie na skutek drga miejscowych o czstotliwociach mniejszych od 30 Hz. Obserwuje si m.in. znieksztacenia szpar stawowych, zwapnienia torebek stawowych, zmiany okostnej, zmiany w utkaniu kostnym. Zespl wibracyjny stanowi istotny problem nie tylko w Polsce, ale te we wszystkich krajach Europy, a take w USA i Japonii. Na drgania mechaniczne dziaajce na organizm czowieka przez koczyny grne naraeni s gwnie operatorzy wszelkiego rodzaju rcznych narzdzi wibracyjnych stosowanych powszechnie w przemyle maszynowym, hutniczym, stoczniowym, przetwrczym, a take w lenictwie, rolnictwie, kamieniarstwie, grnictwie i budownictwie. Zatem obszar potencjalnego zagroenia pracownikw tym rodzajem drga jest bardzo rozlegy. Negatywne skutki zawodowej ekspozycji na drgania o dziaaniu oglnym dotycz zwaszcza: ukadu kostnego narzdw wewntrznych czowieka.

W ukadzie kostnym chorobowe zmiany powstaj gwnie w odcinku ldwiowym krgosupa, rzadziej w odcinku szyjnym. Zesp blowy krgosupa bdcy nastpstwem zmian chorobowych, a wystpujcy u osb naraonych zawodowo na drgania oglne zosta uznany w niektrych krajach (np. w Belgii i w Niemczech) za chorob zawodow, podobnie jak zesp wibracyjny bdcy nastpstwem dziaania drga miejscowych. Zaburzenia w czynnociach narzdw wewntrznych pojawiajce si na skutek dziaania drga oglnych, s gwnie wynikiem pobudzenia poszczeglnych narzdw do drga rezonansowych (czstotliwoci drga wasnych wikszoci narzdw zawieraj si w zakresie 2 18 Hz). Najlepiej udokumentowane s niekorzystne zmiany w czynnociach narzdw ukadu pokarmowego, w tym gwnie odka i przeyku, ale badania duych grup naraonych zawodowo na drgania oglne wskazuj, e zaburzenia wystpuj rwnie, m.in. w narzdzie przedsionkowo-limakowym, narzdach ukadu rozrodczego, narzdach klatki piersiowej, narzdach jamy nosowo-gardowej. Na drgania mechaniczne o oglnym dziaaniu na organizm s naraeni przede wszystkim kierowcy, motorniczowie, maszynici, operatorzy maszyn budowlanych i drogowych. W tych przypadkach drgania s przenoszone do organizmu z siedzisk pojazdw przez miednic, plecy i boki. Zawodowa ekspozycja na drgania oglne czsto dotyczy te pracownikw obsugujcych w pozycji stojcej maszyny i urzdzenia stacjonarne eksploatowane w rnych pomieszczeniach pracy. W takim przypadku drgania przenikaj do organizmu pracownika przez jego stopy z drgajcego podoa, na ktrym usytuowane jest stanowisko pracy, a skutki dziaania tych drga s podobne jak drga transmitowanych z siedzisk. Skutkom biologicznym oddziaywania drga miejscowych i oglnych na organizm czowieka, towarzysz zazwyczaj tzw. skutki funkcjonalne. Zalicza si do nich m.in.: zwikszenie czasu reakcji ruchowej zwikszenie czasu reakcji wzrokowej zakcenia w koordynacji ruchw nadmierne zmczenie bezsenno rozdranienie osabienie pamici. Niekorzystne zmiany funkcjonalne prowadz do obnienia efektywnoci i jakoci wykonywanej pracy, a czasami w ogle j uniemoliwiaj. Wg danych statystycznych z ostatnich lat liczba osb zatrudnionych w Polsce w warunkach naraenia na drgania wynosi ok. 100 tys. W warunkach zagroenia drganiami, tj. przy przekroczonych wartociach dopuszczalnych, ustalonych ze wzgldu na ochron zdrowia, pracuje ok. 40 tys. osb. Uwzgldniajc powszechno wystpowania drga mechanicznych w rodowisku pracy oraz wynikajce z tego skutki, konieczne s pomiary tego czynnika na stanowiskach pracy, w celu oceny zawodowego ryzyka utraty zdrowia wynikajcego z ekspozycji na drgania oraz podejmowanie dziaa ograniczajcych wystpujce ryzyko. Kryteria oceny ekspozycji na drgania - wartoci dopuszczalne Drgania mechaniczne nale do czynnikw fizycznych potencjalnie szkodliwym dziaaniu w rodowisku pracy. Dlatego te ustalono najwysze dopuszczalne natenia (NDN) tych czynnikw, tj. takie wartoci, przy ktrych oddziaywanie danego czynnika na pracownika w cigu 8 - godzinnego

dobowego i przecitnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, przez okres jego aktywnoci zawodowej, nie powinno spowodowa ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszych pokole. Najwysze dopuszczalne natenia (NDN) drga mechanicznych, zarwno dziaajcych na czowieka przez koczyny grne jak te o oglnym dziaaniu, s wyraone jako dopuszczalne wartoci sum wektorowych skorygowanych czstotliwociowo przyspiesze trzech skadowych kierunkowych drga x, y, z. dla drga dziaajcych na organizm czowieka przez koczyny grne warto sumy wektorowej skutecznych, skorygowanych czstotliwociowo przyspiesze drga wyznaczonych dla trzech skadowych kierunkowych x, y i z nie powinna przekracza 2,8 m/s2 , przy 8-godzinnym dziaaniu drga na organizm czowieka; dla ekspozycji trwajcych 30 minut i krcej maksymalna dopuszczalna warto sumy wektorowej skutecznych, skorygowanych czstotliwociowo przyspiesze drga wyznaczonych dla trzech skadowych kierunkowych x, y i z nie powinna przekracza 11,2 m/s2 . dla drga o oglnym dziaaniu na organizm czowieka warto sumy wektorowej skutecznych, skorygowanych czstotliwociowo przyspiesze drga wyznaczonych dla trzech skadowych kierunkowych x, y i z nie powinna przekracza 0,8 m/s2 , przy 8-godzinnym dziaaniu drga na organizm czowieka; dla ekspozycji trwajcych 30 minut i krcej maksymalna dopuszczalna warto sumy wektorowej skutecznych, skorygowanych czstotliwociowo przyspiesze drga wyznaczonych dla trzech skadowych kierunkowych x, y i z nie powinna przekracza 3,2 m/s2 . Podane wartoci NDN drga mechanicznych stosuje si, jeeli inne szczegowe przepisy nie okrelaj wartoci niszych. W przypadku zawodowego naraenia na drgania, wartoci nisze od NDN obowizuj przy zatrudnianiu kobiet w ciy i modocianych. Nie wolno zatrudnia kobiet w ciy w warunkach naraenia na drgania dziaajce na organizm przez koczyny grne, ktrych: warto sumy wektorowej skutecznych skorygowanych czstotliwociowo przyspiesze drga wyznaczonych dla trzech skadowych kierunkowych x, y i z przy 8-godzinnym dziaaniu drga na organizm, przekracza 1 m/s2 , maksymalna warto sumy wektorowej skutecznych skorygowanych czstotliwociowo przyspiesze drga wyznaczonych dla trzech skadowych kierunkowych x, y i z, dla ekspozycji trwajcych 30 minut i krtszych, przekracza 4 m/s2 . Nie wolno te zatrudnia kobiet w ciy przy adnej pracy w warunkach naraenia na drgania o oglnym dziaaniu na organizm czowieka. Wzbronione jest zatrudnianie modocianych w warunkach naraenia na drgania dziaajce na organizm przez koczyny grne, ktrych: warto sumy wektorowej skutecznych skorygowanych czstotliwociowo przyspiesze drga wyznaczonych dla trzech skadowych kierunkowych x, y i z przy 8-godzinnym dziaaniu drga na organizm, przekracza 1 m/s2 , maksymalna warto sumy wektorowej skutecznych skorygowanych czstotliwociowo przyspiesze drga wyznaczonych dla trzech skadowych kierunkowych x, y i z dla ekspozycji trwajcych 30 minut i krtszych, przekracza 4 m/s2 .

Wzbronione jest zatrudnianie modocianych w warunkach naraenia na drgania o oglnym oddziaywaniu na organizm czowieka, ktrych: warto sumy wektorowej skutecznych skorygowanych czstotliwociowo przyspiesze drga wyznaczonych dla trzech skadowych kierunkowych x, y i z przy 8-godzinnym dziaaniu drga na organizm, przekracza 0,25 m/s2 , maksymalna warto sumy wektorowej skutecznych skorygowanych czstotliwociowo przyspiesze drga wyznaczonych dla trzech skadowych kierunkowych x, y i z dla ekspozycji trwajcych 30 minut i krtszych, przekracza 1 m/s2 .