Opis poszczególnych przedmiotów

1. Nazwa przedmiotu – Wstęp do prawoznawstwa

2. Formuła nauczania- wykład

3. Imię i nazwisko prowadzącego Marek Smolak

4. Cele przedmiotu – Celem wykładu jest przedstawienie podstawowych pojęć i metod wypracowanych w kulturze
prawnej prawa stanowionego. Student po zakończeniu wykładu powinien swobodnie posługiwać się metodami
wypracowanymi na terenie prawoznawstwa, przydatnymi w procesie stanowienia prawa oraz jego stosowania. W
szczególności dzięki poznanym metodom wykładni prawa oraz regułom wnioskowania prawniczego student jest lepiej
przygotowany do przyszłej roli prawnika. Ponadto, wprowadzenie studenta w aparaturę pojęciową europejskiej kultury
prawnej pozwala mu sprawnie i kompetentnie korzystać z metod i pojęć prawoznawstwa wspólnych dla wszystkich
prawników Unii Europejskiej.

5. Treści merytoryczne

1. Normy postępowania

- język prawa;
- wypowiedzi dyrektywalne i ich rodzaje;
- rodzaje norm postępowania;
- budowa normy postępowania;
-obowiązywanie norm postępowania;
- normy prawne i ich rodzaje.

2. Powstawanie prawa

- różne znaczenia terminu źródła prawa;

- formy tworzenia prawa;
- proces tworzenia prawa;
- system źródeł prawa w RP.

3. Akty normatywne i ich rodzaje

- pojęcie aktu normatywnego;

- budowa aktu normatywnego;
- rodzaje aktów normatywnych;
- eliminowanie aktu normatywnego z systemu prawnego;
- charakterystyka językowa tekstu aktu normatywnego;
- rodzaje przepisów prawnych.

4. Obowiązywanie prawa

- pojęcie obowiązywania prawa;

1
- aspekt czasowy, terytorialny i podmiotowy obowiązywania prawa.

5. Wykładnia przepisów prawnych

- pojęcie i modele wykładni;

- rodzaje i zadania wykładni;
- fazy wykładni;
- dyrektywy wykładni i ich rodzaje.

6. Wnioskowanie prawnicze

- pojęcie wnioskowań prawniczych;

- reguły inferencyjne oparte na wynikaniu normy z norm;
- reguły inferencyjne oparte na założeniu konsekwentności ocen prawodawcy.

8. System prawa i jego cechy

- pojęcie systemu prawa;

- rodzaje systemu prawa;
- formalne cechy systemu prawnego. Luki w prawie i sposoby ich usuwania;
- zasada niesprzeczności norm systemu prawnego. Reguły kolizyjne;
- prawo publiczne i prawo prywatne
- gałęzie prawa.

9. Przestrzeganie prawa i warunki jego efektywności

- pojęcie przestrzegania prawa;

- czynniki wpływające na przestrzeganie prawa;
- rodzaje sankcji;
- znajomość prawa jako warunek jego przestrzegania.

10. Stosowanie prawa

- pojęcie i typy stosowania prawa;

- etapy stosowania prawa;
- zakres swobody podejmowania decyzji;
- ewolucje poglądów na stosowanie prawa.

11. Stosunki prawne i podmioty prawa

- pojęcie stosunku prawnego. Fakty prawne;

- podmioty stosunku prawnego;
- przedmiot i treść stosunku prawnego;
2
 - rodzaje stosunków prawnych.

12. Sytuacje wyznaczane przez normy prawne

- pojęcie sytuacji prawnej;

- podstawowe sytuacje prawne;
- pochodne sytuacje prawne: uprawnienia i obowiązki;
- złożone sytuacje prawne;
- prawa podmiotowe jednostki.

13. Sprawiedliwość i praworządność

- spór o pojęcie sprawiedliwości;

- sprawiedliwość rozdzielcza i formuły sprawiedliwości;
- sprawiedliwość wyrównawcza;
- sprawiedliwość społeczna.
- sprawiedliwość formalna i sprawiedliwość materialna
- gwarancje praworządności.

14 Prawo a moralność

- pojęcie moralnosci;
- relacje między prawem a moralnością;
- relacje walidacyjne między prawem a moralnością;
- realacje treściowe między prawem a moralnością;
- związki funkcjonalne między prawem a moralnością;
- rozwiązywanie konfliktów między normami prawnymi a moralnymi.
6. Zalecane lektury:

1. Wronkowska S. Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa, Ars boni et Aequi, Poznań 2003.
2. Stawecki T. Winczorek P. Wstęp do Prawoznawstwa, C.H.Beck Warszawa1999.
3. Morawski L. Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2002.
4. Nowacki J., Tobor Z., Wstęp do prawoznawstwa, Zakamycze 2002

Charakterystyka wstępu do prawoznawstwa:

-jest znawstwem prawa (nauki prawne)
• W sensie pragmatycznym: zespół czynności zmierzających do sformułowania twierdzeń naukowych
• W sensie apragmatycznym: rezultat czynności zmierzających do sformułowania twierdzeń naukowych, ich
rezultat
Prawoznawstwo- nauka społeczna, teoretyczna z zastosowaniem elementów praktycznych, empiryczna z
zastosowaniami formalnymi
3 problematyki nauk prawnych:

3
 • Dogmatyczno - prawna -> zagadnienia związane z ustaleniem treści obowiązującego prawa (najważniejsze z
punktu widzenia znajomości prawa), dogmatycy prawa
• Socjotechniczna-> jakie należy środki przedsięwziąć, aby uzyskać określone cele społeczne, kierować prawem
gospodarczym. Zajmują się tym Ci, którzy tworzą prawo. Jak rządzić państwem stosując prawo?
• Teoretyczno-prawna-> ogólne twierdzenia o prawie, podstawowe zasady i reguły prawa związane ze
zrozumieniem prawa (teoretycy prawa)

Typy wypowiedzi:
• Twierdzenia- opisują rzeczywistość, tak jak ona się ma (wypowiedź oznajmująca) prawdziwa lub fałszywa
• Dyrektywy- szczególny przedmiot zainteresowań prawoznawstwa, wyrażają danego rodzaju powinności (co
powinnaś robić) najważniejsze dla tych, którzy zajmują się prawem
• Oceniające- zawierają oceny danego stanu rzeczy, ocena- przeżycie aprobaty lub dezaprobaty danego stanu
rzeczy (np. Twoje zachowanie jest nieuczciwie). Oceniam, gdyż istnieją określone dyrektywy
• Pytajne- zawierają pytania, zaczynają się partykułą pytajną (czy, gdzie)

Każdy tekst prawny zawiera jedynie wypowiedzi dyrektywalne, żadne inne!!!

Funkcje wypowiedzi ze szczególnym uwzględnieniem funkcji wypowiedzi dyrektywalnym:

- opisowa- opisuje rzeczywistość lub nie
- sugestywna- nakłaniają adresatów danej wypowiedzi do podjęcia danego zachowania!!!
- ekspresyjna- wyraża stan uczuć wypowiadającego
- performatywna- z faktem jej wypowiedzenia łączy się fakt dokonania czynności konwencjonalnej
( np. Zgoda!- zawiera umowę, czynność nadania imienia) w momencie istnienia reguły sensu

Najistotniejsze dla prawa są wypowiedzi dyrektywalne sugestywne (aby, cos przedsięwziąć musisz mieć coś, sugerują
jakieś zachowania) i performatywne, zawierające reguły i umowy.

Rodzaje dyrektyw:
• celowościowe- określa co należy czynić, aby uzyskać określony cel
• reguły sensu- reguła, która określonej czynności psycho - fizycznej nadaje sens dokonania czynności
konwencjonalnej
• optatywy- wypowiedzi życzeniowe, zawiera życzenia
• normy postępowania- wypowiedź, która określonym adresatom w określonych okolicznościach
nakazuje/zakazuje określonego zachowania!!!

Budowa normy postępowania:

- wskazanie adresta
- wskazanie okoliczności
- wskazanie nakazanego/zakazanego zachowania
(1. hipoteza, 2.dyspozycja, 3.sankcja)

4
Podstawowe rodzaje norm postępowania (kryteria):
-sposób wskazania adresata
• indywidualne- wskazanie indywidualnych cech adresata (imię i nazwisko)
• generalne- adresat wskazywany jest poprzez podanie jego cech generalnych (np. student, lekarz)
Prawo ma cechę generalności!!!- posiada normy generalne
-ze względu na sposób okreslenia nakazanego lub zakazanego postępowania:
• konkretne- określa jednorazowe, jednokrotne, niepowtarzalne zachowanie się
• abstrakcyjne- wyznacza nakaz/zakaz wielokrotnego zachowania się
-ze względu na liczbę adresatów
• norma jednostkowa- tylko 1 osoba
• norma ogólna- dotyczy n/z więcej niż 1 osobie
• norma pusta- nie zawiera adresatów (studenci, którzy mierzą 3 m mają się udać do rektora)
Normy mogą być jednocześnie generalne, jednostkowe i abstrakcyjne.
Norma prawna- musi mieć cechę generalności i abstrakcyjności, aby była skuteczna

Normy:
• heteronomiczne: adresat i twórca normy to dwa różne podmioty (Powinieneś uczyć się języka
francuskiego) większość norm prawnych to normy heteronomiczne
• autonomiczne: adresat i twórca normy to ten sam podmiot (Powinno się uczyć języka francuskiego)

Język prawny- wyrażenia, wypowiedzi tekstów prawnych, akty normatywne

Język prawniczy- ktoś wypowiada coś i wypowiedziach tekstów prawnych, o artykułach, ustawach

Słowna postać normy postępowania:

• wypowiedź rozkazująca- rzadko spotykana
• wypowiedź kategoryczna- większość norm postępowania, „Każdy a w okolicznościach b powinien c”
• wypowiedź hipotetyczna- „w każdym przypadku, gdy x jest a to w okolicznościach b powinien czynić c”

Podstawy obowiązywania norm postępowania:

- norma postępowania obowiązuje= jest skuteczna lub efektywna
- norma postępowania obowiązuje= oznacza, iż da się wskazać dla niej przekonywujące uzasadnienie
jej obowiązywania
 uzasadnienie tetyczne- wynika z aktu stanowienia przez podmiot, który posiada moc
normodawczą lub posiada autorytet personalny, posiada upoważnienie
 upoważnienie aksjologiczne- norma prawna obowiązuje dlatego, że znajduje uzasadnienie w
ocenach (systemie wartości) adresatów tych norm
Ważniejsze jest uzasadnienie tetyczne. Jeśli nie, nie jest normą obowiązującą w Polsce. Norma jest najpełniej
obowiązująca , gdy stanowiona jest przez prawomocne organy, znajduje autorytet i uzasadnienie w systemie
wartości adresatów danych norm postępowania
- norma N obowiązuje- kiedy znajduje uzasadnienie tetyczne swojego obowiązywania
- norma N znajduje zastosowanie- kiedy znajduję się podmiot, który należy do zakresu zastosowania
tej normy
5
 - norma N jest przestrzegana- adresat tej normy postępuje zgodnie z n/z zachowaniem się i wie, ze
istnieje taka norma, która go do tego zobowiązuje
- norma N jest realizowana- adresat postępuje zgodnie z treścią normy, zgodnie z n/z zachowaniem się
Rodzaje norm postępowania:
 merytoryczne- normy, których treścią jest zakaz lub nakaz określonego postępowania
 kompetencyjne- nie są merytoryczne, określają, które z podmiotów mają upoważnienie do
dokonania czynności konwencjonalnej
 sankcjonowane- jej nie przestrzeganie jest zagrożone sankcja określona w normie sankcjonującej
 sankcjonujące- normy, które zawierają dany rodzaj sankcji za nieprzestrzeganie danej normy
merytorycznej. Jest realizowana, gdy jest nie przestrzegana norma sankcjonowana. Musi istnieć
ktoś, kto nałoży sankcję za nieprzestrzeganie normy sankcjonowanej.
Normy sankcjonowane- wyrażają zakaz lub nakaz
Normy sankcjonujące- określają sądowi nakaz postępowania takiego, że jeżeli nie jest przestrzegana norma
sankcjonowana należy nałożyć sankcje

Hipoteza- adresat i okoliczności

Dyspozycje- nakaz/ zakaz zachowania
Sankcja
„Każdy a w okolicznościach b powinien czynić c pod sankcją s”
hipoteza dyspozycja sankcja

Adresatami normy sankcjonującej są sądy powszechne. Norma sankcjonująca jest normą wtórną w stosunku do normy
sankcjonowanej. Normy, które nie zawierają sankcji nazywane są normami ułomnymi.

3 sposoby rozumienia prawa:

 - w sensie opisowym
- w sensie podmiotowym
- w sensie przedmiotowym
1.w sensie opisowym- określona prawidłowość rządząca światem człowieka lub światem przyrody
2.w sensie podmiotowym- złożona sytuacja prawna podmiotu, na którą składają się :
- uprawnienia
- obowiązki
- kompetencje
- przywileje
3.w sensie przedmiotowym- zbiór norm postępowania,
• o szczególnym uzasadnieniu tetycznym, ustanowionych lub uznanych przez podmioty wyposażone w
kompetencje do stanowienia norm
• zbiór norm generalnych i abstrakcyjnych
• związanych z organizacją państwową
• za których nie przestrzeganie zazwyczaj jest przewidziana sankcja
Jest ścisły związek pomiędzy prawem w sensie podmiotowym i w sensie przedmiotowym, gdyż nie można mówić o
sytuacji prawnej bez norm i przepisów.

6
ŻRÓDŁA I POWSTAWANIE PRAWA
1. Źródła prawa - fakt prawotwórczy (formy tworzenia prawa) fontes iuris oriundi
- rezultat, wytwór faktu prawotwórczego
- - źródło poznania prawa (fontes iuris cognoscendi)

Źródła poznania prawa- materiały źródłowe (z jakich materiałów korzystałeś poznając prawo), np. kodeks karny,
konstytucja 3 maja, statuty wiślickie (historycy prawa)

Fakty prawotwórcze- rodzaje:

• stanowienie (współstanowienie)
• umowa (zawarcie umowy)
• uznanie norm zwyczajowych
• precedens prawotwórczy
• opinia doktryny prawniczej

Stanowienie- czynność konwencjonalna określonych podmiotów, które żądają by stanowione przez nich normy były
realizowane ( np. głosowanie, podpis)

Umowa (zawarcie umowy)- jest źródłem prawa wtedy, gdy jej efektem jest ustanowienie norm generalnych lub
abstrakcyjnych
• umowy międzynarodowe- między państwami, między państwami i organizacjami międzynarodowymi
• układy zbiorowe pracy- między państwem, pracodawcami i pracobiorcami

Uznanie norm zwyczajowych:

1. zwyczaj- nawyk określonego postępowania
2. kształtowanie się normy zwyczajowej- nakazanie postępowania zgodnego z określonym
zwyczajem

3. uznanie norm zwyczajowych- uznanie przez państwo normy zwyczajowej jako obowiązującej
powszechnie (są na tyle istotne, ważne dla państwa)

Precedens prawotwórczy- taka decyzja podejmowana przez organy stosujące prawo (zwykle sąd), które powołuje
(rozstrzygając określony spór prawny) nową podstawę prawną nazwana podstawą rozstrzygnięcia (ratio decidendi). Jest
ona normą generalną i abstrakcyjną

Doktryna podtrzymywania decyzji- każdy inny sąd rozpatrując sprawę o podobnej sytuacji, okolicznościach ma
obowiązek powoływać się na precedens

Opinia doktryny prawniczej- opinio iuris, nie jest w Polsce źródłem prawa. Pełni funkcję pomocniczą, wspomagającą

Rezultaty faktów prawotwórczych:

• akty normatywne (konstytucje, ustawy)
7
 • umowa
• akt normatywny zawierający umowę zwyczajową
• decyzja prawotwórcza

Zamknięty system źródeł prawa- konstytucja wyraźnie określa jaki fakt jest faktem prawotwórczym (w Polsce istnieje
katalog faktów prawotwórczych)

Otwarty system źródeł prawa- konstytucja nie określa wyraźnie jakie fakty są faktami prawotwórczymi

POWSTAWANIE/ TWORZENIE PRAWA

Tworzenie- proces uporządkowany

Kształtowanie- proces nieuporządkowany

Prawodawca socjologiczny- zespół ludzi, którzy zajmują się tworzeniem prawa lub są włączeni w proces tworzenia
prawa
Prawodawca formalny- założenie o istnieniu podmiotu, który stanowiąc prawo posiada kompetencje językową,
aksjologiczną i socjotechniczną

Proces tworzenia prawa:

1. Zamysł unormowania- proces naturalny (pomysł, zamysł nowej ustawy)
2. Przygotowanie i uzgodnienie projektu ustawy- pomysł, który narodził się w głowach zostaje
spisany (w formie aktu normatywnego)
3. Wystąpienie z inicjatywą prawodawczą (ustawodawczą)- projekt ustawy wnosi się do „laski”
marszałkowskiej
4. Prace nad projektem- jeśli projekt jest formalnie dobrze przygotowany zostaje przekazany do
procesu „3 czytań”
5. Ustanowienie norm- głosowanie nad aktem
6. Ogłoszenie ustawy/ aktu normatywnego- podpisanego przez prezydenta

Instytucje biorące udział w tworzeniu prawa:

- inicjujące prace prawodawcze
- redagujące projekt
- analizujące i kontrolujące projekt ustawy
- uchwalające normy prawne (parlament)
- ogłaszające i podpisujące ustanowienie norm

Tworzenie prawa jako tworzenie zbioru norm:

8
1. Wydawanie nowych norm
2. Zmianę norm obowiązujących (nowelizacja)
3. Usuwanie norm obowiązujących

Zmiana (nowelizacja)- polega na dodaniu do zbioru nowych norm lub wyeliminowaniu norm z systemu poprzez
zastąpienie norm o określonej treści normie prawnej o innej treści lub brzmieniu

Derogacja- uchylenie norm, upoważnienie do uchylenia normy lub zmiany jest tylko ten podmiot, który go ustanowił
Desuetudo- utrata mocy obowiązującej normy, wtedy gdy:
• norma traci swą skuteczność, efektywność, nie jest realizowana
• wytwarza się powszechne przekonanie, że nie jest powszechnie obowiązująca
Desuetudo nie jest podstawą do tego, że norma przestaje obowiązywać.(zestarzenie się, zapomnienie norm)

Inne sposoby wyeliminowania norm z systemu praw:

1. Normy ustanowione są na określony czas (budżet)
2. Stwierdzenie przez kompetentny organ jej niezgodności z normą hierarchicznie wyższą
3. Wtedy kiedy traci podstawę prawną

Rodzaje zbiorów norm prawnych:

a) prawo wewnętrzne
b) prawo międzynarodowe
c) prawo Unii Europejskiej

Prawo wewnętrzne- zbiór norm, które obowiązują na terytorium określonego państwa i są tworzone i uznawane
przez organy tego państwa, organy te wyposażone są w kompetencje prawodawcze

Prawo międzynarodowe- publiczne

• reguluje stosunki między państwami oraz organizacjami międzynarodowymi a także innymi uczestnikami
stosunków międzynarodowych
• podstawową formą tworzenia prawa jest umowa/traktat

Prawo Unii Europejskiej-

• wspólnotowe prawo instytucjonalne (formalne prawo instytucjonalne), określa struktury organizacji
wspólnoty, skład i kompetencje organów wspólnoty i sposoby tworzenia prawa wspólnotowego
• wspólnotowe prawo materialne- określa, reguluje rzeczowy zakres działalności wspólnoty
• prawo wspólnotowe pierwotne- zawarte jest w traktatach założycielskich wspólnoty
• prawo wspólnotowe wtórne- stanowione przez organy wspólnoty europejskiej (rozporządzenia i decyzje,
dyrektywy i zalecenia, orzeczenia ETS, zalecenia i opinie)

Akt normatywny- zbiór przepisów prawnych, odpowiednio uporządkowanych, wydany przez upoważniony organ (np.
Sejm) wyrażający normy w zasadzie generalne i abstrakcyjne, opatrzone nazwą np. konstytucja, ustawa o...
I. ze względu na moc prawną

9
Rodzaje aktów normatywnych:
1. Konstytucja
2. Ustawa
3. Akty z mocą ustawy
4. Akty o charakterze wykonawczym

Konstytucja charakteryzuje się następującymi cechami:

a) ma najwyższą moc prawną- jest nadrzędna w systemie prawa, nie ma innej normy ni e konstytucyjnej, która
miała by wyższą lub taką samą moc prawną. Inne akty nie mogą być z nią niezgodne co do treści i stanowione
muszą być zgodnie z procedura zawartą w konstytucji
b) szczególny zakres regulacji (ustrój państwa, społeczno- ekonomiczny ustrój w państwie, wolności i swobody
obywatelskie, określa procedury tworzenia prawa)
c) szczególny sposób uchwalania i zmiany konstytucji
d) szczególna nazwa
e) jest podstawą kompetencyjną do wydawania innych aktów normatywnych
f) jest podstawą aksjologiczną dla innych uchwalanych aktów (określa wartości) w jakim kierunku ma iść
państwo

Ustawa:
a) jest to akt normatywny uchwalany przez parlament (wyłączność stanowienia ustaw)
b) zajmuję pozycję bezpośrednio po konstytucji
c) akt normatywny o nieograniczonym przedmiotowo zakresie normowania

materia ustawowa- ten zakres spraw, które mogą być regulowane tylko w drodze stanowienia prawa
 kwestie ustrojowe (struktura, kompetencje organów publicznych, struktura władzy)
 prawa i wolności obywatelskiej

Ustawa organiczna –odnoszą się do ustroju państwa, struktura, zakres organów państwowych, kompetencje i wzajemne
relacje pomiędzy nimi

Akty o mocy ustawy:

1.Są to akty wydane przez organy władzy wykonawczej (Prezydent, Premier, czasami przez ministrów)
2. Mający moc równą ustawie
3. Regulujący sprawy, które reguluje ustawa

Są wydawane w szczególnych wypadkach, np. w stanie wojny, gdy parlament nie może się zebrać (dekret z mocą
ustawy, rozporządzenie z mocą ustawy)

Ustawodawstwo delegowane- upoważnia się określone organy władzy wykonawczej do stanowienia aktów z mocą
ustawy (przekazuje się to prawo w wyjątkowych sytuacjach)

Akty wykonawcze:
1. Akty wydawane na podstawie upoważnienia przyznanego w ustawie
10
2. Wydawane w celu wykonania ustawy
3. Przez organ władzy wykonawczej
4. Musi być zgodny z konstytucją i ustawą upoważniającą

Mają charakter nie samoistny tylko służebny. Zawsze musi być wydany na podstawie prawnej.
Organy władzy wykonawczej mogą wydawać takie akty dotyczące tylko kompetencji, jakie posiadają. Traci moc
upoważniającą jeśli tą moc traci ustawa obowiązująca (rozporządzenia, zarządzenia, uchwały(kolegialne))

II Podział aktów normatywnych ze względu na to czy mają charakter wiążący na określonym obszarze państwa czy na
całym terytorium
-akty prawa miejscowego (na określonym terenie)

III –akty powszechnie obowiązujące

-akty wewnętrznie obowiązujące
1.Są adresowane do każdego podmiotu (konstytucja, rozporządzenie, rozporządzenie z mocą ustawy, ustawy,
ratyfikowane umowy międzynarodowe)
2. Adresatami są wyłącznie jednostki organizacyjne podporządkowane podmiotowi wydającem dany akt (uchwały,
zarządzenia)

Publikacja aktów normatywnych- podanie do publicznej wiadomości treści aktu normatywnego

Ogłoszenie aktów normatywnych- szczególnego rodzaju , urzędowe podanie treści aktu normatywnego do wiadomości
publicznej
Skutki ogłoszenia:
1.Pierwsze oficjalne podanie do wiadomości publicznej
2. Tekst ogłoszony jest tekstem autentycznym
3.Od ogłoszenia jest zazwyczaj uzależnione obowiązywanie danego aktu normatywnego w systemie

Formy ogłoszenia:
a- umieszczenie aktu normatywnego w dziennikach urzędowych (promulgacyjnych)
b- sposób zwyczajowy przyjęty na danym terenie

- Dziennik Ustaw- Dz. U.

- Monitor Polski, Monitor Polski B, Dzienniki urzędowe Ministrów
- Terenowe Dzienniki Urzędowe

Wydawanie aktu normatywnego

1.Określenie podmiotu wydającego decyzje
2. Wydawany jest ze względu na liczbę aktów normatywnych, które trzeba wydać (lub są pilne)
3. Oznaczenie aktu normatywnego- każdy dziennik ma swój numer, datę

11
Obowiązywanie aktu normatywnego (prawa) w aspekcie czasowym, terytorialnym i osobowym
a) czasowym- ustalenie od kiedy obowiązuje (w różnych systemach prawa)
1. z chwilą uchwalenia
2. z chwilą ogłoszenia -> w Polsce
3. z chwilą wejścia w życie
Akt normatywny przestaje obowiązywać:
-bo został uchylony (derogacja)
-orzeczenie TK niezgodności z konstytucją
-desuetudo, zastosowanie zestarzenia się normy prawnej

abrogacja- całkowite usunięcie aktu z systemu prawa

derogacja- częściowe uchylenie aktu normatywnego
b) terytorialny- akt wiąże na określonym terytorium danego państwa (obszar jest podlegający zwierzchnictwu państwa-
prawne) w znaczeniu geograficznym- wydzielona granicą przestrzeń państwa, terytorium
c) osobowym- akt normatywny jest wiążący dla wszystkich osób znajdujących się na terytorium państwa

Budowa aktu normatywnego:

-tytuł (oznaczenie rodzaju, data, ogólne określenie przedmiotu regulacji)
-przepisy merytoryczne
-przepisy o przejściu w życie
Jeżeli akt normatywny reguluje sprawy uprzednio przez prawo regulowane musi zawierać przepisy końcowe,
dostosowujące lub uchylające. Ustawy zawierają przepisy nowelizujące
Przepisy końcowe:
-uchylające
-o wejściu w życie
-przepis o utracie mocy obowiązującej
o wejściu w życie- określa kiedy akt wchodzi w życie i ma charakter wiążący:
a) wskazanie upływu czasu 14 dni
b) wskazanie kalendarzowe ( z dniem...)

vacatio legis- od chwili ogłoszenia do wejścia w życie aktu normatywnego (zwykle 14 dni lub dłużej)

definicje ustawowe (legalne)- przepisy, które określają jak należy rozumieć dane pojęcie
Rodzaje przepisów prawnych:
-nakazujące (jest zobowiązany, powinien, należy, 3os.l.poj,)
-zakazujące (nie wolno, podlega karze, zakazuje się)
-dozwalające (wolno, może, jest uprawniony)

upoważniające- to takie, które przekazują kompetencje do wykonania czynności konwencjonalnej

przepisy blankietowe- wskazują, określają w jaki sposób muszą lub mogą być regulowane dane sprawy w przyszłości

12
Przepisy dyspozytywne- ius dispositivum, względnie wiążące, strony mają swobodę regulowania konsekwencji
prawnych zgodnie ze swoim interesem
Przepisy imperatywne- ius cogens, bezwzględnie wiążące, w żadnym wypadku strony nie mogą zmieniać swoją wolą
zastosowania tych przepisów
Przepisy semiimperatywne- ius semidispositivum, zadaniem ich jest wyznaczenie minimalnego zakresu ochrony
interesu jednego ze stron

Przepisy odsyłające- odsyła regulację do innych przepisów lub ustaw

-wewnątrzsystemowo
-pozasystemowo- odsyłają do systemu ocen lub innego systemu normatywnego niż prawny (klauzula generalna)-
upoważnia taki przepis

Pojęcie i cechy języka aktów prawnych

Tekst prawny- jest tekstem artykułowanym, którym wyrażone są akty normatywne, zawiera dyrektywy
3 podstawowe cechy tekstu prawnego:
-precyzyjność
-komunikatywność
-zwięzłość
Środki, za pomocą których otrzymujemy:
-precyzyjność:
• definicje legalne (ustawowe)- zawarte na początku tekstu prawnego, mają charakter definicji równościowej i
klasycznej. Mogą być formułowane w 3 formach:
-semantyczna (Wyrażenie „pełna zdolność do czynności prawnych” oznacza osobę, która ukończyła 18 rok
życia)

-słownikowa (Wyrażenie „pełna zdolność do czynności prawnych” ma takie samo znaczenie co wyrażenie
„osoba, która ukończyła 18 rok życia”
-przedmiotowa (Pełną zdolność do czynności prawnej ma osoba, która ukończyła 18 rok życia)
- komunikatywność (zwięzłość)
• odesłania do przepisów prawnych tego samego lub innych aktów normatywnych (odsyłające)
• odesłania pozasystemowe
• spójniki

Rola spójników w tekście prawnym (i, lub, albo)

Elastyczność aktu prawnego- sposoby uelastycznienia tekstu prawnego
1. umieszczanie w tekście prawnym zwrotów niedookreślonych (nieostrych)-
zwroty o charakterze ocennym, niedookreślony (znaczny uszczerbek, znaczna
szkoda, uzasadniona obawa), organ, który stosuje prawo ma go rozumieć
elastycznie
2. umieszczenie klauzul generalnych- zawarty w przepisie zwrot odsyłający do
jakiegoś systemu ocen lub innego systemu normatywnego a przy tym
uzasadnionego aksjologicznie
- by organ stosujący prawo oparł się na swoich ocenach, a rozstrzygnięcie
oparł na pozaprawnych ocenach zachowania (zasadach postępowania)
3. określenie granic wymiaru kar
13
WYKŁADNIA PRAWA
Różne sposoby pojmowania wykładni prawa:
1. jako proces zmierzający do zrozumienia tekstu prawnego
2. rezultat tego procesu (apragmatyczna w.p.)
3. proces wszelkiego rozumienia tekstów prawnych (w. sensualna) tekst prawny zawsze wymaga interpretacji
4.proces rozumienia wątpliwości co do ich rozumienia (w. objaśniająca /w. klaryfikacyjna) tekst prawny nie wymaga
interpretacji zawsze, ale tylko wtedy gdy pojawią się wątpliwości

Derywacyjna koncepcja w.p.- odmiana w. sensualnej, polega na odtworzeniu z przepisów normy prawnej

Rodzaje wykładni prawa:

-charakter niewiążący: w. merytoryczna i w. doktrynalna
• merytoryczna- dokonuje jej każdy kto stara się zinterpretować tekst prawny
• doktrynalna- dokonywana przez biegłych w danej dziedzinie czy gałęzi prawa (naukowcy, dogmatycy)
- charakter wiążący: w. formalna i w. oficjalna
• w. formalna- przez upoważnione do tego podmioty
1. autentyczna- przez organ, który wydał dany akt (sejm, parlament, minister), podmiot uzyskujący upoważnienie
do stanowienia aktów jest też upoważniony do jego uchylenia, zmiany bądź interpretacji
2. delegowana:
-ogólna- niektóre podmioty są upoważnione do dokonywania wykładni prawa np. TK – konstytucja deleguje,
upoważnia i dotyczy wszystkich aktów
-dotycząca aktów prawnych- dotycząca określonego aktu, np. SN dokonuje wykładni prawa w konkretnej sprawie

Zadania wykładni prawa: ze względu na zadania jakie stawia się wykładni można wyróżnić
• subiektywna i obiektywna
• statyczna i dynamiczna
- subiektywna: interpretator bierze pod uwagę swój własny system wartości, ocen, doświadczenia i
zakres wiedzy
- obiektywna: interpretator (musi, powinien) bierze pod uwagę system wartości, ocen, zakres wiedzy,
doświadczenie przypisywane ustawodawcy
- statyczna: interpretator bierze pod uwagę warunki społeczne, ekonomiczne i polityczne, które miały
miejsce w czasie stanowienia prawa
- dynamiczna: interpretator bierze pod uwagę warunki społeczne, ekonomiczne i polityczne
występujące w chwili interpretacji danego aktu normatywnego

Fazy wykładni:
1. wstępna- ustalenie czy dany przepis/ akt normatywny nie zrozumiały dla nas jest przepisem obowiązującym czy nie
2.właściwa-
a) przepis jasny nie podlega interpretacji ( clara non sunt interpretanda)
b) w pierwszej kolejności należy stosować reguły wykładni językowej ( językowe dyrektywy
interpretacyjne) a następnie reguły wykładni funkcjonalnej i systemowej (funkcjonalne i systemowe dyrektywy
14
interpretacyjne)

Językowe dyrektywy interpretacji:

1. reguły języka prawnego
2. reguły języka etnicznego (polskiego) uwzględniać reguły języka polskiego (składniowe)
3.reguły języka prawniczego

Wykładnia funkcjonalna:
-dokonujemy jej gdy rezultat wykładni językowe jest dalej niezrozumiały
-dokonywana jest wedle reguł funkcjonalnych odwołujących się do systemu wartości przypisywanych ustawodawcy.
Kategorie rodzajów wykładni funkcjonalnej:
-wykładnia z analogii ( per analogiam)
a) z podobieństwa: ( a simili)- mamy watpliwości co do tego czy interpretowany przepis dotyczy tylko podmiotu
wyraźnie wskazanego w przepisie, któremu nakazane jest coś czynić czy też podmiotom istotnie podobnym na
gruncie wartości przypisywanych prawodawcy
b) z przeciwieństwa: (a contrario)- gdy mamy wątpliwości co do tego czy interpretowany przepis dotyczy tych i
tylko tych podmiotów określonych w przepisie a nie tych istotnie podobnych

Wykładnia rozszerzająca i zwężająca:

a) wykładnia rozszerzająca- dokonuje jej ten, który rozszerza zakres zastosowania i normowania normy ze
względu na to, iż rezultat wykładni językowej jest rażąco niezgodny z rezultatami wykładni językowej i z
systemem wartości prawnych
b) wykładnia zwężająca- dokonuje jej ten kto zwęża zakres zastosowania i normowania normy ze względu na
rezultat wykładni językowej, który jest rażąco niezgodny z rezultatami wartości prawnych

Rezultat wykładni z analogii nie jest jasny, a w przypadku wykładni rozszerzającej i zwężającej jest on jasny, ale
niezgodny z rezultatami wartości prawnych

Funkcje wykładni językowej:

1.Wyboru między rezultatami wykładni językowej- po zastosowaniu w. językowej wybiera się ten rezultat, który ma
najsilniejsze uzasadnienie aksjologiczne
2.Uzupełniająca rezultaty wykładni językowej- uzupełnienie adresatów lub okoliczności, gdy stosuje się wykładnię z
analogii
3.Korygująca rezultaty wykładni językowej-w. rozszerzająca i zwężająca
4.Potwierdzająca rezultaty wykładni językowej- rezultat wykładni językowej jest jasny i czytelny, ale chcemy
utwierdzić ten rezultat

Wykładnia systemowa:
-równolegle do wykładni funkcjonalnej i językowej
-podstawową dyrektywą wykładni systemowej jest dyrektywa, która nakazuje tak interpretować prawa, aby odtworzone
normy tworzyły spójny system prawny
1.uwzględnianie hierarchicznego uporządkowania systemu prawa- normy co do swojej hierarchiczności (porządku)
różnią się, treści norm ustawowych nie mogą być sprzeczne z normami konstytucyjnymi. Normy niższego rzędu nie
mogą się różnić z normami wyższego rzędu
2.uwzględnianie zasad poszczególnych gałęzi prawa- poszczególne zasady w gałęzi prawa należy stosować na każdym

15
etapie wykładni prawa
3.uwzględnianie zasad prawa UE- zgodność norm prawa wewnętrznego z prawem UE

WNIOSKOWANIE PRAWNICZE
Reguły inferencyjne- reguły wnioskowania prawniczego, wyprowadzanie normy n1 faktu obowiązywania jakiejś normy
n2
Między normą n1 a normą n2 zachodzi jakiś związek.

Rodzaje wnioskowań prawniczych:

a)wnioskowanie oparte na wynikaniu normy z normy-
1. oparte na logicznym wynikaniu normy z normy: norma N 2 wynika logicznie z normy N1 jeżeli zakres zastosowania
normy N1 obejmuje zakres normy N2
-dyrektywy instrumentalnego nakazu- jeżeli obowiązuje norma N1 to przyjmuje się, ze obowiązuje jakaś norma N2 ,
która nakazuje czynić wszystko to co prowadzi do zrealizowania normy N1
- dyrektywy instrumentalnego zakazu- jeżeli obowiązuje norma N1 to obowiązuje również norma N2 , która zakazuje
czynić wszystko to co nie prowadzi do zrealizowania normy N1
2. oparte na instrumentalnym wynikaniu normy z normy- opiera się na założeniu, że między zachowaniem adresata
normy a wyznaczonym przez tę normę stanu rzeczy, który adresat ma stosować występują związki przyczynowe
b) wnioskowanie oparte na założeniu konsekwentności ocen prawodawcy
1. analogia iuris- jeżeli obowiązuje norma N1 wyraźnie wysłowiona w tekście prawnym to przyjmuje się, ze obowiązuje
również norma N2 nie zawarta w tekście prawnym, ale posiadająca to samo uzasadnienie aksjologiczne co norma N1 (nie
jest dopuszczalna w praktyce sądowego stosowania prawa)
2. analogia a fortiori
- z mniejszego na większe[a minori ad maius]jeżeli obowiązuje norma N1 , która nakazuje określonego
postępowania to przyjmuję się, z obowiązuje norma, która zakazuje naruszania tego postępowania
(lub dobra) w stopniu większym
- z większego na mniejsze [a maior ad minus] jeżeli obowiązuje norma N 1 , która nakazuje coś czynić
wymagając dużego wysiłku, to przyjąć należy, że obowiązuje norma N 2 , która nakazuje coś czynić w
stopniu mniejszym

SYSTEM PRAWNY
-uporządkowany zbiór reguł
-elementem systemu prawnego są normy: generalne i abstrakcyjne będące rezultatem faktów prawotwórczych w
szczególności stanowienia oraz normy konsekwencji
Uporządkowanie ma charakter dwojaki:
1. hierarchiczne (pionowe)- wskazanie, która z norm danego systemu jest hierarchicznie wyższa

Kryteria hierarchiczności norm:

a) norma jest normą będącą podstawą obowiązywania innej normy
b) norma, która reguluje sprawy donoślejsze
c) norma, będąca rezultatem działań prawotwórczych organu hierarchicznie wyższego
2.treściowe (poziome)- zachodzenie związków treściowych między normami różnego szczebla
-ze względu na charakter więzi treściowych można wyróżnić: działy prawa i gałęzie prawa

Działy prawa:
16
 - publiczne [ius publicum]
- prywatne [ius privatum]
Kryteria podziału prawa na publiczne i prywatne:
a) interesu (czyje interesy chroni)
b) podmiotowe (czyje sytuacje prawne reguluje)
c) rodzaj stosunków prawnych jakie łączy podmioty (państwo +jednostka, między osobami prywatnymi)

Gałęzie prawa:
Prawo publiczne:
• karne
• konstytucyjne
• administracyjne
Prawo prywatne:
• cywilne
• handlowe
• umów
• rodzinne lub opiekuńcze

Podział prawa na:

a) materialne- składają się na nie normy wyznaczające określonym osobom i instytucjom ich obowiązki i
kompetencje
b) procesowe (formalne)- składają się na nie te normy, które regulują postępowanie (procedurę) w przypadku,
gdy doszło do naruszenia prawa materialnego oraz reguluje sposób powoływania organizacji i kompetencje
organów, które rozstrzygają sprawy naruszenia norm prawa materialnego. Jest ono związane z
funkcjonowaniem sądów powszechnych i instytucji administracyjnych. Mają charakter instrumentalny w
stosunku do norm prawa materialnego.

Kryteria podziału na gałęzie:

1. rodzaj spraw będących przedmiotem regulacji i normowania
2. przyjęta metoda normowania
3. podmiotów, do których adresowane są normy prawa

Prawo konstytucyjne- prawo publiczne, normy regulujące ustrój polityczny i społeczny państwa, sytuacje jednostki w
państwie, stany nadzwyczajne, zawarte jest w konstytucji i ustawach (np. ordynacja wyborcza)

Prawo karne- prawo publiczne

• materialne- normy prawa karnego materialnego to normy zakazujące czynów niebezpiecznych społecznie i
przewidujące kary za przekroczenie owych norm zakazujących. Określają więc czyny będące przestępstwem i
zasady odpowiedzialności za ich popełnienie (kary). Kodeks karny 1997
• procesowe- zawiera normy, które regulują czynności zmierzające do ujawnienia przestępstw, wykrycia i
osądzenia sprawcy przestępstwa oraz wykonania orzeczonej kary (areszt i więzienie) KPK

17
Prawo cywilne- pr. prywatne
• materialne- przedmiotem regulacji są stosunki majątkowe między osobami fizycznymi i prawnymi, a także
stosunki nie majątkowe związane z ochroną dóbr osobistych (twórczość naukowa, artystyczna, wizerunek,
dobre imię), metoda regulacji prawa cywilnego materialnego opiera się na założeniu, że podmioty są równe
(brak hierarchiczności) KC 1964
• procesowe- zawiera normy regulujące postępowanie w sprawach cywilnych, rodzinnych z zakresu opieki i
kurateli oraz w zakresie prawa handlowego
Prawo administracyjne:
• materialne- reguluje organizacje praktycznej działalności i zadań państwa, nie ma charakteru skodyfikowanego
(pr. budowlane, ochrony środowiska, oświatowe, emerytalne, transportowe)
• procesowe- zbiór norm regulujących czynności podejmowane przez organy adminisracji w celu
rozstrzygnięcia konkretnych spraw, KPA

Formalne cechy systemu prawnego:

-spójność- system jest spójny, gdy nie zawiera norm ze sobą nie zgodnych
-zupełność- system jest zupełny, gdy nie zawiera luk w prawie

3 rodzaje niezgodności norm:

a) sprzeczność logiczna- temu samemu adresatowi, w tych samych okolicznościach jedna norma zakazuje a
druga nakazuje tego samego zachowania
b) sprzeczność prakseologiczna – temu samemu adresatowi jedna z norm nakazuje coś czynić, druga też nakazuje
coś czynić ale realizacja jednej z tych norm niweczy skutek realizacji drugiej z tych norm
c) przeciwieństwo norm- temu samemu adresatowi jedna norma nakazuje coś czynić i druga norma coś czynić,
ale nie możliwe jest realizowanie tych norm jednocześnie

Zupełność dwóch norm:

-Luki w prawie:
a) techniczne- (konstrukcyjna) brak reguł określających w jaki sposób dokonać określonych czynności
konwencjonalnych
b) aksjologiczne- (pozorna) ktoś sądzi, że jakaś sprawa musi być uregulowana, ale ona przez prawo uregulowana
nie jest

Stosowanie prawa:
1. w ujęciu szerokim: czynienie przez organ państwa (lub przez quasi organ) użytku z kompetencji
2. w ujęciu wąskim: czynienie przez organ państwa użytku z kompetencji do rozstrzygnięcia sprawy konkretnej na
podstawie obowiązujących norm prawnych

Typy stosowania w ujęciu wąskim:

a) sądowe stosowanie prawa
- charakterystyczne dla działalności sądu
- bezstronność i niezawisłość
- nie zainteresowanie wynikiem rozstrzyganej sprawy
b) kierownicze
- działalność typowa dla organów administracji publicznej

18
 - nie funkcjonuje zasada bezstronności i niezawisłości
- zainteresowanie organu rozstrzygającego wynikiem danej sprawy

Etapy sądowego stosowania prawa:

1. ustalenie stanu prawnego
2. ustalenie stanu faktycznego
3. akt subsumpcji prawniczej
4. wydanie decyzji finalnej wraz z uzasadnieniem

Zasada kontradyktoryjności- (sporności) w przypadku przyjęcia tej zasady, ciężar ustalenia stanu faktycznego i
powoływania środków dowodowych przypada na strony
Zasada inkwizycyjności- ciężar ustalenia stanu faktycznego, powoływania środków dowodowych przypada na sąd
Środki dowodowe sądowe:
• rzeczowe- oględziny ( miejsca, osoby), przeszukanie
• osobowe- zeznania świadków i opinie biegłych
Przedmiotem dowodu są- fakty, zasady doświadczenia z różnych dziedzin wiedzy, treść obcego prawa

Przypadki, w których sąd nie ma obowiązku dochodzić ustalania stanu faktycznego:

• gdy mamy do czynienia z faktami, z których nie da się korzystać w postępowaniu (klauzula tajności np.
tajemnica spowiedzi, państwowa, lekarska)
• domniemania prawne: wzruszalne (obalalne) i niewzruszalne (nie obalalne)
• fikcje prawne

wzruszalne- domniemania, wobec których można przeprowadzić przeciw dowód

niewzruszalne- domniemania, wobec których nie można przeprowadzić przeciw dowodu

Domniemania:
• formalne- fakty należy uznać za prawdziwe w razie braku dowodów przeciwnych
• materialne- fakty należy uznać za prawdziwe ze względu na to, iż jakiś inny fakt jest faktem udowodnionym

fikcja prawna- zawiera nakaz uznania za uzasadniony fakt, o którym wiadomo, że nie mógł nastąpić
- ktoś jest zaginiony, a komuś zależy na tym by uznać tą osobę za zmarłą (data zaginięcia, wylotu, bądź
wypłynięcia)

Akt subsumpcji prawniczej- kwalifikacja normatywna faktu uznanego za udowodniony. Polega na stwierdzeniu, że
udowodniony fakt jest jednym z przypadków, do których odnosi się określona norma. Oparta na sylogiźmie
prawniczym
Sylogizm prawniczy składa się:
- z przesłanki większej: „każdy, kto kradnie podlega karze”
- z przesłanki mniejszej: „Jan Kowalski ukradł”
- konkluzje: „Jan Kowalski podlega karze”

19
Rodzaje decyzji:
• deklaratywna: stwierdza czyjeś prawa lub obowiązki
• konstytutywna: nakładają nowe obowiązki bądź określają nowe uprawnienia

Ze względu na skutek prawny tej decyzji:

• exnunc- od teraz
• extunc- od kiedyś

Luzy decyzyjne: zakres swobody w podejmowaniu decyzji przez organy stosujące prawo
1. klauzule generalne
2. zwroty nie dookreślone
3. granice wymiaru kary

STOSUNEK PRAWNY I JEGO ELEMENTY

Stosunek prawny- to stosunek społeczny, którego podstawą są normy prawne

2 rodzaje stosunków prawnych:

- typy zobowiązaniowe
- podległości kompetencyjnej

Stosunek zobowiązaniowy- stosunek, w którym jeden podmiot ma obowiązek podjęcia określonego zachowania na
rzecz drugiego podmiotu, związanego z jego interesami. Osobą upoważnioną w tym stosunku nazywamy recypientem
uprawnienia

Roszczenie materialne- określony jest indywidualnie podmiot zobowiązany o uprawniony oraz określone jest należne
świadczenie
Roszczenie formalne- podmiot A nie zachowa się zgodnie z treścią stosunku prawnego wobec osoby B i ta osoba ma
uprawnienie wystąpienia do określonego organu stosującego prawo, by podmiot A postąpił zgodnie z treścią stosunku
prawnego

Stosunek podległości kompetencyjnej- adm.- prawny, strony mają charakter nie równorzędny
Organ mający określoną kompetencję ustanawia inną normę indywidualną i konkretną, albo dla działalności
powtarzalnej normą abstrakcyjną
Negatywny- organ administracji publicznej zwalnia z jakiegoś obowiązku
Pozytywny- organ administracji publicznej ustanawia nowe obowiązki bądź uaktualnia stare
Elementy stosunku prawnego:
- podmiot
- przedmiot Stosunku prawnego
- treść
Podmiot stosunku prawnego:
- osoba fizyczna: każdy człowiek od chwili urodzenia o ile urodzi się żywe, aż do śmierci albo uznania
za zmarłego
20
 - osoba prawna: jest to forma zorganizowanej zgodnie z przepisami działalności człowieka dla
osiągnięcia określonego celu, dysponująca zazwyczaj wyodrębnionym majątkiem i uznanym przez
prawo za samodzielny podmiot stosunków prawnych

3 tryby powstawania osób prawnych:

• rejestrowy- osoba prawna powstaje, gdy dokonuje się określonego wpisu do określonego rejestru
• koncesyjny- organ administracji publicznej udziela koncesji
• powoływania- powołuje do życia określony podmiot i nadaje mu osobowość prawną

Osoby prawne:
• korporacje- związek członków, której skład określa się liczbowo
• fundacja- określony założyciel wyposaża osobę prawną w określony majątek i określa krąg destynariuszy
Osoba fizyczna i prawna ma zdolność prawną.
Zdolność prawna umożliwia osobie fizycznej i prawnej występowanie w charakterze podmiotu stosunku prawnego
Zdolność do czynności prawnej- zdolność do zmiany swej sytuacji prawnej

3 kategorie osób fizycznych ze względu na posiadanie zdolności do czynności prawnych:

a) osoby, które nie mają zdolności do czynności prawnej (nie mają ukończonych 13 lat lub są
ubezwłasnowolnione)
b) ograniczona zdolność do czynności prawnej (osoby, które ukończyły 13 lat ale nie mają ukończonych 18 lat
lub są częściowo ubezwłasnowolnione)
c) mają pełną zdolność do czynności prawnych ( ukończyły 18 rok życia_

Przedmiotami stosunku prawnego są:

• rzeczy:
- ruchomości
- nieruchomości (grunty rolne, budynki, części składowe budynków)
• części składowe ruchomości i nieruchomości: wszystko to co nie może być odłączone od nieruchomości
bez uszkodzenia lib istotnej zmiany całości albo uszkodzenia rzeczy odłączonej
• pożytki naturalne z rzeczy- zboże, owoce, warzywa, drzewostan
• pożytki prawne z rzeczy- czynsz z wynajmu lokalu
• dobra intelektualne, utwory, wynalazki
• dobra osobiste- imię i nazwisko, pseudonim, wizerunek

Treść stosunku prawnego- obowiązek i uprawnienia wyznaczone przez normy prawne lub przepisy prawne
Fakty prawne- to fakt powodujący powstawanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego

Schemat faktów prawnych

Fakty prawne

Zdarzenia prawne zachowania się ludzi

21
Np. wydanie ubezpieczenia

Czynności faktyczne
-czyny dozwolone czynności konwencjonalne
-czyny niedozwolone

czynności prawne jednostronne

(przyrzeczenie publiczne)

organów władzy publicznej

dwustronne (wszelkiego -orzeczenia sądowe
rodzaju umowy) -tworzenie prawa
decyzje administracyjne

Rodzaje relacji między prawem a moralnością:

1.relacja przedmiotowa- prawo to minimum moralności: wszystkie czyny regulowane przez prawo są zarazem
regulowane przez czyny moralne choć normy moralne regulują nadto takie czyny, które nie są podmiotem normowania
prawnego
- zakresy regulacji prawnych i moralnych krzyżują się, w szczególności są to takie czyny , które są normowane
wyłącznie przez prawo i takie, które są wyznaczane jedynie przez normy moralne

2.relacja walidacyjna- konflikt jaki może zachodzić między normą moralną i prawną oraz jaki wpływ ma ten konflikt na
obowiązywanie norm prawnych
-niezależność walidacyjna (obowiązywania) norm prawnych od norm moralnych
-norma prawna, która rażąco narusza normy moralne nie respektuje podstawowych wartości nie jest norma
obowiązującą
3. relacja funkcjonalna-
• wpływ norm moralnych na treść norm prawnych i ich skuteczność
• zawieranie odesłań w normach prawnych do norm moralnych (klauzule generalne)
• zawieranie w normach prawnych terminów wartościujących

Sprawiedliwość
1. Arystoteles- sprawiedliwość=
• rozdzielcza- zasada dzielonego dobra lub nieuniknionego zła
Formuły sprawiedliwości:
1.wszystkim po równo
2.każdemu wedle wykształcenia
3.każdemu wg zasług
4.każdemu wg jego potrzeb
5.każdemu wg nakładu jego pracy
• wyrównawcza- reprybutywna, zasada odpłacania dobra dobrem, zaś a zło odpłacamy złem

Sprawiedliwość:
• formalna- podział dobra lub nieuniknionego zła następuje i jest zgodne z określonymi normami
• materialna- dzielimy dobro lub zło uwzględniając wartości (materialne)
• proceduralna- postępowanie jest zgodne z uczciwymi, rzetelnymi i utrzymywanymi przez wszystkich
regułami proceduralnymi

22