Professional Documents
Culture Documents
4. Cele przedmiotu – Celem wykładu jest przedstawienie podstawowych pojęć i metod wypracowanych w kulturze
prawnej prawa stanowionego. Student po zakończeniu wykładu powinien swobodnie posługiwać się metodami
wypracowanymi na terenie prawoznawstwa, przydatnymi w procesie stanowienia prawa oraz jego stosowania. W
szczególności dzięki poznanym metodom wykładni prawa oraz regułom wnioskowania prawniczego student jest lepiej
przygotowany do przyszłej roli prawnika. Ponadto, wprowadzenie studenta w aparaturę pojęciową europejskiej kultury
prawnej pozwala mu sprawnie i kompetentnie korzystać z metod i pojęć prawoznawstwa wspólnych dla wszystkich
prawników Unii Europejskiej.
5. Treści merytoryczne
1. Normy postępowania
- język prawa;
- wypowiedzi dyrektywalne i ich rodzaje;
- rodzaje norm postępowania;
- budowa normy postępowania;
-obowiązywanie norm postępowania;
- normy prawne i ich rodzaje.
2. Powstawanie prawa
4. Obowiązywanie prawa
6. Wnioskowanie prawnicze
14 Prawo a moralność
- pojęcie moralnosci;
- relacje między prawem a moralnością;
- relacje walidacyjne między prawem a moralnością;
- realacje treściowe między prawem a moralnością;
- związki funkcjonalne między prawem a moralnością;
- rozwiązywanie konfliktów między normami prawnymi a moralnymi.
6. Zalecane lektury:
1. Wronkowska S. Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa, Ars boni et Aequi, Poznań 2003.
2. Stawecki T. Winczorek P. Wstęp do Prawoznawstwa, C.H.Beck Warszawa1999.
3. Morawski L. Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2002.
4. Nowacki J., Tobor Z., Wstęp do prawoznawstwa, Zakamycze 2002
3
• Dogmatyczno - prawna -> zagadnienia związane z ustaleniem treści obowiązującego prawa (najważniejsze z
punktu widzenia znajomości prawa), dogmatycy prawa
• Socjotechniczna-> jakie należy środki przedsięwziąć, aby uzyskać określone cele społeczne, kierować prawem
gospodarczym. Zajmują się tym Ci, którzy tworzą prawo. Jak rządzić państwem stosując prawo?
• Teoretyczno-prawna-> ogólne twierdzenia o prawie, podstawowe zasady i reguły prawa związane ze
zrozumieniem prawa (teoretycy prawa)
Typy wypowiedzi:
• Twierdzenia- opisują rzeczywistość, tak jak ona się ma (wypowiedź oznajmująca) prawdziwa lub fałszywa
• Dyrektywy- szczególny przedmiot zainteresowań prawoznawstwa, wyrażają danego rodzaju powinności (co
powinnaś robić) najważniejsze dla tych, którzy zajmują się prawem
• Oceniające- zawierają oceny danego stanu rzeczy, ocena- przeżycie aprobaty lub dezaprobaty danego stanu
rzeczy (np. Twoje zachowanie jest nieuczciwie). Oceniam, gdyż istnieją określone dyrektywy
• Pytajne- zawierają pytania, zaczynają się partykułą pytajną (czy, gdzie)
Najistotniejsze dla prawa są wypowiedzi dyrektywalne sugestywne (aby, cos przedsięwziąć musisz mieć coś, sugerują
jakieś zachowania) i performatywne, zawierające reguły i umowy.
Rodzaje dyrektyw:
• celowościowe- określa co należy czynić, aby uzyskać określony cel
• reguły sensu- reguła, która określonej czynności psycho - fizycznej nadaje sens dokonania czynności
konwencjonalnej
• optatywy- wypowiedzi życzeniowe, zawiera życzenia
• normy postępowania- wypowiedź, która określonym adresatom w określonych okolicznościach
nakazuje/zakazuje określonego zachowania!!!
4
Podstawowe rodzaje norm postępowania (kryteria):
-sposób wskazania adresata
• indywidualne- wskazanie indywidualnych cech adresata (imię i nazwisko)
• generalne- adresat wskazywany jest poprzez podanie jego cech generalnych (np. student, lekarz)
Prawo ma cechę generalności!!!- posiada normy generalne
-ze względu na sposób okreslenia nakazanego lub zakazanego postępowania:
• konkretne- określa jednorazowe, jednokrotne, niepowtarzalne zachowanie się
• abstrakcyjne- wyznacza nakaz/zakaz wielokrotnego zachowania się
-ze względu na liczbę adresatów
• norma jednostkowa- tylko 1 osoba
• norma ogólna- dotyczy n/z więcej niż 1 osobie
• norma pusta- nie zawiera adresatów (studenci, którzy mierzą 3 m mają się udać do rektora)
Normy mogą być jednocześnie generalne, jednostkowe i abstrakcyjne.
Norma prawna- musi mieć cechę generalności i abstrakcyjności, aby była skuteczna
Normy:
• heteronomiczne: adresat i twórca normy to dwa różne podmioty (Powinieneś uczyć się języka
francuskiego) większość norm prawnych to normy heteronomiczne
• autonomiczne: adresat i twórca normy to ten sam podmiot (Powinno się uczyć języka francuskiego)
Adresatami normy sankcjonującej są sądy powszechne. Norma sankcjonująca jest normą wtórną w stosunku do normy
sankcjonowanej. Normy, które nie zawierają sankcji nazywane są normami ułomnymi.
6
ŻRÓDŁA I POWSTAWANIE PRAWA
1. Źródła prawa - fakt prawotwórczy (formy tworzenia prawa) fontes iuris oriundi
- rezultat, wytwór faktu prawotwórczego
- - źródło poznania prawa (fontes iuris cognoscendi)
Źródła poznania prawa- materiały źródłowe (z jakich materiałów korzystałeś poznając prawo), np. kodeks karny,
konstytucja 3 maja, statuty wiślickie (historycy prawa)
Stanowienie- czynność konwencjonalna określonych podmiotów, które żądają by stanowione przez nich normy były
realizowane ( np. głosowanie, podpis)
Umowa (zawarcie umowy)- jest źródłem prawa wtedy, gdy jej efektem jest ustanowienie norm generalnych lub
abstrakcyjnych
• umowy międzynarodowe- między państwami, między państwami i organizacjami międzynarodowymi
• układy zbiorowe pracy- między państwem, pracodawcami i pracobiorcami
3. uznanie norm zwyczajowych- uznanie przez państwo normy zwyczajowej jako obowiązującej
powszechnie (są na tyle istotne, ważne dla państwa)
Precedens prawotwórczy- taka decyzja podejmowana przez organy stosujące prawo (zwykle sąd), które powołuje
(rozstrzygając określony spór prawny) nową podstawę prawną nazwana podstawą rozstrzygnięcia (ratio decidendi). Jest
ona normą generalną i abstrakcyjną
Doktryna podtrzymywania decyzji- każdy inny sąd rozpatrując sprawę o podobnej sytuacji, okolicznościach ma
obowiązek powoływać się na precedens
Opinia doktryny prawniczej- opinio iuris, nie jest w Polsce źródłem prawa. Pełni funkcję pomocniczą, wspomagającą
Zamknięty system źródeł prawa- konstytucja wyraźnie określa jaki fakt jest faktem prawotwórczym (w Polsce istnieje
katalog faktów prawotwórczych)
Otwarty system źródeł prawa- konstytucja nie określa wyraźnie jakie fakty są faktami prawotwórczymi
Prawodawca socjologiczny- zespół ludzi, którzy zajmują się tworzeniem prawa lub są włączeni w proces tworzenia
prawa
Prawodawca formalny- założenie o istnieniu podmiotu, który stanowiąc prawo posiada kompetencje językową,
aksjologiczną i socjotechniczną
8
1. Wydawanie nowych norm
2. Zmianę norm obowiązujących (nowelizacja)
3. Usuwanie norm obowiązujących
Zmiana (nowelizacja)- polega na dodaniu do zbioru nowych norm lub wyeliminowaniu norm z systemu poprzez
zastąpienie norm o określonej treści normie prawnej o innej treści lub brzmieniu
Derogacja- uchylenie norm, upoważnienie do uchylenia normy lub zmiany jest tylko ten podmiot, który go ustanowił
Desuetudo- utrata mocy obowiązującej normy, wtedy gdy:
• norma traci swą skuteczność, efektywność, nie jest realizowana
• wytwarza się powszechne przekonanie, że nie jest powszechnie obowiązująca
Desuetudo nie jest podstawą do tego, że norma przestaje obowiązywać.(zestarzenie się, zapomnienie norm)
Prawo wewnętrzne- zbiór norm, które obowiązują na terytorium określonego państwa i są tworzone i uznawane
przez organy tego państwa, organy te wyposażone są w kompetencje prawodawcze
Akt normatywny- zbiór przepisów prawnych, odpowiednio uporządkowanych, wydany przez upoważniony organ (np.
Sejm) wyrażający normy w zasadzie generalne i abstrakcyjne, opatrzone nazwą np. konstytucja, ustawa o...
I. ze względu na moc prawną
9
Rodzaje aktów normatywnych:
1. Konstytucja
2. Ustawa
3. Akty z mocą ustawy
4. Akty o charakterze wykonawczym
Ustawa:
a) jest to akt normatywny uchwalany przez parlament (wyłączność stanowienia ustaw)
b) zajmuję pozycję bezpośrednio po konstytucji
c) akt normatywny o nieograniczonym przedmiotowo zakresie normowania
materia ustawowa- ten zakres spraw, które mogą być regulowane tylko w drodze stanowienia prawa
kwestie ustrojowe (struktura, kompetencje organów publicznych, struktura władzy)
prawa i wolności obywatelskiej
Ustawa organiczna –odnoszą się do ustroju państwa, struktura, zakres organów państwowych, kompetencje i wzajemne
relacje pomiędzy nimi
Są wydawane w szczególnych wypadkach, np. w stanie wojny, gdy parlament nie może się zebrać (dekret z mocą
ustawy, rozporządzenie z mocą ustawy)
Ustawodawstwo delegowane- upoważnia się określone organy władzy wykonawczej do stanowienia aktów z mocą
ustawy (przekazuje się to prawo w wyjątkowych sytuacjach)
Akty wykonawcze:
1. Akty wydawane na podstawie upoważnienia przyznanego w ustawie
10
2. Wydawane w celu wykonania ustawy
3. Przez organ władzy wykonawczej
4. Musi być zgodny z konstytucją i ustawą upoważniającą
Mają charakter nie samoistny tylko służebny. Zawsze musi być wydany na podstawie prawnej.
Organy władzy wykonawczej mogą wydawać takie akty dotyczące tylko kompetencji, jakie posiadają. Traci moc
upoważniającą jeśli tą moc traci ustawa obowiązująca (rozporządzenia, zarządzenia, uchwały(kolegialne))
II Podział aktów normatywnych ze względu na to czy mają charakter wiążący na określonym obszarze państwa czy na
całym terytorium
-akty prawa miejscowego (na określonym terenie)
Formy ogłoszenia:
a- umieszczenie aktu normatywnego w dziennikach urzędowych (promulgacyjnych)
b- sposób zwyczajowy przyjęty na danym terenie
11
Obowiązywanie aktu normatywnego (prawa) w aspekcie czasowym, terytorialnym i osobowym
a) czasowym- ustalenie od kiedy obowiązuje (w różnych systemach prawa)
1. z chwilą uchwalenia
2. z chwilą ogłoszenia -> w Polsce
3. z chwilą wejścia w życie
Akt normatywny przestaje obowiązywać:
-bo został uchylony (derogacja)
-orzeczenie TK niezgodności z konstytucją
-desuetudo, zastosowanie zestarzenia się normy prawnej
vacatio legis- od chwili ogłoszenia do wejścia w życie aktu normatywnego (zwykle 14 dni lub dłużej)
definicje ustawowe (legalne)- przepisy, które określają jak należy rozumieć dane pojęcie
Rodzaje przepisów prawnych:
-nakazujące (jest zobowiązany, powinien, należy, 3os.l.poj,)
-zakazujące (nie wolno, podlega karze, zakazuje się)
-dozwalające (wolno, może, jest uprawniony)
12
Przepisy dyspozytywne- ius dispositivum, względnie wiążące, strony mają swobodę regulowania konsekwencji
prawnych zgodnie ze swoim interesem
Przepisy imperatywne- ius cogens, bezwzględnie wiążące, w żadnym wypadku strony nie mogą zmieniać swoją wolą
zastosowania tych przepisów
Przepisy semiimperatywne- ius semidispositivum, zadaniem ich jest wyznaczenie minimalnego zakresu ochrony
interesu jednego ze stron
-słownikowa (Wyrażenie „pełna zdolność do czynności prawnych” ma takie samo znaczenie co wyrażenie
„osoba, która ukończyła 18 rok życia”
-przedmiotowa (Pełną zdolność do czynności prawnej ma osoba, która ukończyła 18 rok życia)
- komunikatywność (zwięzłość)
• odesłania do przepisów prawnych tego samego lub innych aktów normatywnych (odsyłające)
• odesłania pozasystemowe
• spójniki
Derywacyjna koncepcja w.p.- odmiana w. sensualnej, polega na odtworzeniu z przepisów normy prawnej
Zadania wykładni prawa: ze względu na zadania jakie stawia się wykładni można wyróżnić
• subiektywna i obiektywna
• statyczna i dynamiczna
- subiektywna: interpretator bierze pod uwagę swój własny system wartości, ocen, doświadczenia i
zakres wiedzy
- obiektywna: interpretator (musi, powinien) bierze pod uwagę system wartości, ocen, zakres wiedzy,
doświadczenie przypisywane ustawodawcy
- statyczna: interpretator bierze pod uwagę warunki społeczne, ekonomiczne i polityczne, które miały
miejsce w czasie stanowienia prawa
- dynamiczna: interpretator bierze pod uwagę warunki społeczne, ekonomiczne i polityczne
występujące w chwili interpretacji danego aktu normatywnego
Fazy wykładni:
1. wstępna- ustalenie czy dany przepis/ akt normatywny nie zrozumiały dla nas jest przepisem obowiązującym czy nie
2.właściwa-
a) przepis jasny nie podlega interpretacji ( clara non sunt interpretanda)
b) w pierwszej kolejności należy stosować reguły wykładni językowej ( językowe dyrektywy
interpretacyjne) a następnie reguły wykładni funkcjonalnej i systemowej (funkcjonalne i systemowe dyrektywy
14
interpretacyjne)
Wykładnia funkcjonalna:
-dokonujemy jej gdy rezultat wykładni językowe jest dalej niezrozumiały
-dokonywana jest wedle reguł funkcjonalnych odwołujących się do systemu wartości przypisywanych ustawodawcy.
Kategorie rodzajów wykładni funkcjonalnej:
-wykładnia z analogii ( per analogiam)
a) z podobieństwa: ( a simili)- mamy watpliwości co do tego czy interpretowany przepis dotyczy tylko podmiotu
wyraźnie wskazanego w przepisie, któremu nakazane jest coś czynić czy też podmiotom istotnie podobnym na
gruncie wartości przypisywanych prawodawcy
b) z przeciwieństwa: (a contrario)- gdy mamy wątpliwości co do tego czy interpretowany przepis dotyczy tych i
tylko tych podmiotów określonych w przepisie a nie tych istotnie podobnych
Rezultat wykładni z analogii nie jest jasny, a w przypadku wykładni rozszerzającej i zwężającej jest on jasny, ale
niezgodny z rezultatami wartości prawnych
Wykładnia systemowa:
-równolegle do wykładni funkcjonalnej i językowej
-podstawową dyrektywą wykładni systemowej jest dyrektywa, która nakazuje tak interpretować prawa, aby odtworzone
normy tworzyły spójny system prawny
1.uwzględnianie hierarchicznego uporządkowania systemu prawa- normy co do swojej hierarchiczności (porządku)
różnią się, treści norm ustawowych nie mogą być sprzeczne z normami konstytucyjnymi. Normy niższego rzędu nie
mogą się różnić z normami wyższego rzędu
2.uwzględnianie zasad poszczególnych gałęzi prawa- poszczególne zasady w gałęzi prawa należy stosować na każdym
15
etapie wykładni prawa
3.uwzględnianie zasad prawa UE- zgodność norm prawa wewnętrznego z prawem UE
WNIOSKOWANIE PRAWNICZE
Reguły inferencyjne- reguły wnioskowania prawniczego, wyprowadzanie normy n1 faktu obowiązywania jakiejś normy
n2
Między normą n1 a normą n2 zachodzi jakiś związek.
SYSTEM PRAWNY
-uporządkowany zbiór reguł
-elementem systemu prawnego są normy: generalne i abstrakcyjne będące rezultatem faktów prawotwórczych w
szczególności stanowienia oraz normy konsekwencji
Uporządkowanie ma charakter dwojaki:
1. hierarchiczne (pionowe)- wskazanie, która z norm danego systemu jest hierarchicznie wyższa
Działy prawa:
16
- publiczne [ius publicum]
- prywatne [ius privatum]
Kryteria podziału prawa na publiczne i prywatne:
a) interesu (czyje interesy chroni)
b) podmiotowe (czyje sytuacje prawne reguluje)
c) rodzaj stosunków prawnych jakie łączy podmioty (państwo +jednostka, między osobami prywatnymi)
Gałęzie prawa:
Prawo publiczne:
• karne
• konstytucyjne
• administracyjne
Prawo prywatne:
• cywilne
• handlowe
• umów
• rodzinne lub opiekuńcze
Prawo konstytucyjne- prawo publiczne, normy regulujące ustrój polityczny i społeczny państwa, sytuacje jednostki w
państwie, stany nadzwyczajne, zawarte jest w konstytucji i ustawach (np. ordynacja wyborcza)
17
Prawo cywilne- pr. prywatne
• materialne- przedmiotem regulacji są stosunki majątkowe między osobami fizycznymi i prawnymi, a także
stosunki nie majątkowe związane z ochroną dóbr osobistych (twórczość naukowa, artystyczna, wizerunek,
dobre imię), metoda regulacji prawa cywilnego materialnego opiera się na założeniu, że podmioty są równe
(brak hierarchiczności) KC 1964
• procesowe- zawiera normy regulujące postępowanie w sprawach cywilnych, rodzinnych z zakresu opieki i
kurateli oraz w zakresie prawa handlowego
Prawo administracyjne:
• materialne- reguluje organizacje praktycznej działalności i zadań państwa, nie ma charakteru skodyfikowanego
(pr. budowlane, ochrony środowiska, oświatowe, emerytalne, transportowe)
• procesowe- zbiór norm regulujących czynności podejmowane przez organy adminisracji w celu
rozstrzygnięcia konkretnych spraw, KPA
Stosowanie prawa:
1. w ujęciu szerokim: czynienie przez organ państwa (lub przez quasi organ) użytku z kompetencji
2. w ujęciu wąskim: czynienie przez organ państwa użytku z kompetencji do rozstrzygnięcia sprawy konkretnej na
podstawie obowiązujących norm prawnych
18
- nie funkcjonuje zasada bezstronności i niezawisłości
- zainteresowanie organu rozstrzygającego wynikiem danej sprawy
Zasada kontradyktoryjności- (sporności) w przypadku przyjęcia tej zasady, ciężar ustalenia stanu faktycznego i
powoływania środków dowodowych przypada na strony
Zasada inkwizycyjności- ciężar ustalenia stanu faktycznego, powoływania środków dowodowych przypada na sąd
Środki dowodowe sądowe:
• rzeczowe- oględziny ( miejsca, osoby), przeszukanie
• osobowe- zeznania świadków i opinie biegłych
Przedmiotem dowodu są- fakty, zasady doświadczenia z różnych dziedzin wiedzy, treść obcego prawa
Domniemania:
• formalne- fakty należy uznać za prawdziwe w razie braku dowodów przeciwnych
• materialne- fakty należy uznać za prawdziwe ze względu na to, iż jakiś inny fakt jest faktem udowodnionym
fikcja prawna- zawiera nakaz uznania za uzasadniony fakt, o którym wiadomo, że nie mógł nastąpić
- ktoś jest zaginiony, a komuś zależy na tym by uznać tą osobę za zmarłą (data zaginięcia, wylotu, bądź
wypłynięcia)
Akt subsumpcji prawniczej- kwalifikacja normatywna faktu uznanego za udowodniony. Polega na stwierdzeniu, że
udowodniony fakt jest jednym z przypadków, do których odnosi się określona norma. Oparta na sylogiźmie
prawniczym
Sylogizm prawniczy składa się:
- z przesłanki większej: „każdy, kto kradnie podlega karze”
- z przesłanki mniejszej: „Jan Kowalski ukradł”
- konkluzje: „Jan Kowalski podlega karze”
19
Rodzaje decyzji:
• deklaratywna: stwierdza czyjeś prawa lub obowiązki
• konstytutywna: nakładają nowe obowiązki bądź określają nowe uprawnienia
Luzy decyzyjne: zakres swobody w podejmowaniu decyzji przez organy stosujące prawo
1. klauzule generalne
2. zwroty nie dookreślone
3. granice wymiaru kary
Stosunek zobowiązaniowy- stosunek, w którym jeden podmiot ma obowiązek podjęcia określonego zachowania na
rzecz drugiego podmiotu, związanego z jego interesami. Osobą upoważnioną w tym stosunku nazywamy recypientem
uprawnienia
Roszczenie materialne- określony jest indywidualnie podmiot zobowiązany o uprawniony oraz określone jest należne
świadczenie
Roszczenie formalne- podmiot A nie zachowa się zgodnie z treścią stosunku prawnego wobec osoby B i ta osoba ma
uprawnienie wystąpienia do określonego organu stosującego prawo, by podmiot A postąpił zgodnie z treścią stosunku
prawnego
Stosunek podległości kompetencyjnej- adm.- prawny, strony mają charakter nie równorzędny
Organ mający określoną kompetencję ustanawia inną normę indywidualną i konkretną, albo dla działalności
powtarzalnej normą abstrakcyjną
Negatywny- organ administracji publicznej zwalnia z jakiegoś obowiązku
Pozytywny- organ administracji publicznej ustanawia nowe obowiązki bądź uaktualnia stare
Elementy stosunku prawnego:
- podmiot
- przedmiot Stosunku prawnego
- treść
Podmiot stosunku prawnego:
- osoba fizyczna: każdy człowiek od chwili urodzenia o ile urodzi się żywe, aż do śmierci albo uznania
za zmarłego
20
- osoba prawna: jest to forma zorganizowanej zgodnie z przepisami działalności człowieka dla
osiągnięcia określonego celu, dysponująca zazwyczaj wyodrębnionym majątkiem i uznanym przez
prawo za samodzielny podmiot stosunków prawnych
Osoby prawne:
• korporacje- związek członków, której skład określa się liczbowo
• fundacja- określony założyciel wyposaża osobę prawną w określony majątek i określa krąg destynariuszy
Osoba fizyczna i prawna ma zdolność prawną.
Zdolność prawna umożliwia osobie fizycznej i prawnej występowanie w charakterze podmiotu stosunku prawnego
Zdolność do czynności prawnej- zdolność do zmiany swej sytuacji prawnej
Treść stosunku prawnego- obowiązek i uprawnienia wyznaczone przez normy prawne lub przepisy prawne
Fakty prawne- to fakt powodujący powstawanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego
Czynności faktyczne
-czyny dozwolone czynności konwencjonalne
-czyny niedozwolone
2.relacja walidacyjna- konflikt jaki może zachodzić między normą moralną i prawną oraz jaki wpływ ma ten konflikt na
obowiązywanie norm prawnych
-niezależność walidacyjna (obowiązywania) norm prawnych od norm moralnych
-norma prawna, która rażąco narusza normy moralne nie respektuje podstawowych wartości nie jest norma
obowiązującą
3. relacja funkcjonalna-
• wpływ norm moralnych na treść norm prawnych i ich skuteczność
• zawieranie odesłań w normach prawnych do norm moralnych (klauzule generalne)
• zawieranie w normach prawnych terminów wartościujących
Sprawiedliwość
1. Arystoteles- sprawiedliwość=
• rozdzielcza- zasada dzielonego dobra lub nieuniknionego zła
Formuły sprawiedliwości:
1.wszystkim po równo
2.każdemu wedle wykształcenia
3.każdemu wg zasług
4.każdemu wg jego potrzeb
5.każdemu wg nakładu jego pracy
• wyrównawcza- reprybutywna, zasada odpłacania dobra dobrem, zaś a zło odpłacamy złem
Sprawiedliwość:
• formalna- podział dobra lub nieuniknionego zła następuje i jest zgodne z określonymi normami
• materialna- dzielimy dobro lub zło uwzględniając wartości (materialne)
• proceduralna- postępowanie jest zgodne z uczciwymi, rzetelnymi i utrzymywanymi przez wszystkich
regułami proceduralnymi
22