Niefarmakologiczne metody leczenia MCI

Wstp Wrd osb z MCI (Mild Cognitive Impairment) wystpuje znacznie zwikszone ryzyko rozwinicia si otpienia, w zwizku z czym postpowanie terapeutyczne u tej grupy chorych skupia si gwnie na spowalnianiu i blokowaniu konwersji do zespou otpiennego. Dowiedziono, e pod wpywem odpowiednio zaprojektowanego treningu funkcji poznawczych dochodzi do korzystnych zmian w orodkowym ukadzie nerwowym, ktre z kolei przekadaj si na popraw stanu klinicznego u tych chorych. Uczestnictwo w treningu kognitywnym sprzyja take poczuciu dobrostanu psychicznego pacjentw oraz zmianie osobistych przekona na temat wasnej sprawnoci intelektualnej. Ostatnie badania wykazay take skuteczno programw psychoedukacyjnych na temat pamici w zwikszaniu wiadomoci osb w podeszym wieku, znajdujcych si w grupie ryzyka spadku poziomu funkcjonowania poznawczego. W terapii pacjentw z MCI wykorzystywane s take techniki uywane w terapii poznawczej, dziki ktrym dochodzi do modyfikacji nieprzystosowawczych przekona chorego na temat wasnego funkcjonowania intelektualnego. W konsekwencji prowadzonej terapii uzyskuje si take popraw w zakresie nastroju osoby chorej, redukcji lku, a take zwikszenia poczucia kontroli nad wasn pamici. Neuroplastyczno Jednym z najwikszych osigni neuronauki poczynionych w cigu ostatniej dekady jest odkrycie, e mzg ma zdolno do cigych zmian wasnej struktury oraz zwizanych z tym funkcji przez cae ycie (Kolb, 1995). Istotne jest nie tylko odkrycie moliwoci powstawania zmian w zakresie pocze synaptycznych, ale te fakt pojawiania si mechanizmw uczenia si. Plastyczno mzgu moemy zdefiniowa jako zdolno centralnego ukadu nerwowego do adaptowania si do zmian zachodzcych w otoczeniu zewntrznym, a take jako umiejtno integrowania, utrzymywania oraz optymalizacji nowych funkcji (Foster i wsp. 2011). Z morfologicznego punktu widzenia neuroplastyczno mzgu umoliwia tworzenie si nowych, zastpczych systemw wieloneuronlanych, bdcych podstaw tzw. regeneracji czynnociowej. W procesie neuroplastycznoci moemy wyrni dwa jej typy. Pierwszy z nich to tych zmian pod wpywem

neuroplastyczno adaptacyjna, czyli proces obejmujcy spontaniczne zdrowienie o podou biologicznym, w ktrym kluczow rol odgrywaj takie czynniki jak bodce ruchowe, czuciowe czy adrenalina. Drugi typ neuroplastycznoci natomiast zwizany jest z oddziaywaniem czynnikw niespecyficznych, do ktrych moemy zaliczy dziaania rodowiskowe oraz behawioralne. Oddziaywanie czynnikw niespecyficznych w znacznym stopniu warunkuje wzrost liczby pocze dendrytycznych, zagszczajc jednoczenie obszary synaptyczne i wpywajc tym samym na modyfikacj systemw wieloneuronalnych (Nowak, Nowak, 2004). Moemy rwnie dokona podziau ze wzgldu na fizjologiczne i biochemiczne mechanizmy procesu plastycznoci. O tzw. regeneracji waciwej mwimy wtedy, gdy akson uszkodzonego neuronu wysya nowe wkna, dziki ktrym zregenerowane synapsy tworz synapsy robocze w pobliu miejsca zniszczenia (Powell, 1981). Do regeneracji bocznej natomiast, dochodzi wwczas gdy neurony wok uszkodzonego neuronu wysyaj dendryty, uzupeniajc tym samym brakujce poczenia (Keefe, 1995). Proces wykorzystywania nieaktywnych wczeniej synaps, tworzcych zastpcze obejcie przekazywania informacji dowodzi z kolei istnienia tzw. rezerwy mzgowej (Powell, 1991). W przebiegu przebudowy sieci neuronowej komrki nerwowe okalajce zniszczony obszar wysyaj nowe dendryty do innych nieuszkodzonych komrek, tworzc szlaki, ktre z czasem s w stanie zastpi zniszczony obszar. Powell opisuje rwnie zjawisko nadwraliwoci denerwacyjnej, ktra oznacza, e po uszkodzeniu mzgu neurony wykazuj niszy prg aktywacji w odpowiedzi na stymulacj z zachowanych wkien aferentnych. Wkna nieuszkodzone natomiast wywouj wiksz reakcj w komrce postsynaptycznej, co sprawia, e efekt dziaania jest zbliony do efektu, w ktrym dziaa cay komplet wkien. (Powell, 1991). Zjawisko pojawiajce si na skutek stymulacji rnymi bodcami, dziki ktremu dochodzi do wzmoonej aktywacji synapsy, opisane przez Keefe, zyskao z kolei miano tzw. dugofalowej aktywizacji potencjaw (Kefee, 1998). Dla sprawnego przebiegu procesu neuroplastycznoci konieczne jest rwnie dziaanie neuroprzekanikw, w tym acetylocholiny, ktra zwiksza przewodnictwo synaptyczne, nie tylko na wasnych, ale i innych obwodach neuronalnych. Najwicej danych dotyczy jednak hormonu neurotrofowego pochodzenia mzgowego (brain derived neurotropic factor-BDNF), ktry przede wszystkim wywiera wpyw na rozwj i aktywno niektrych struktur mzgowych, takich jak hipokamp i kora przedczoowa. W procesy te zaangaowany jest gownie przez wpyw na proliferacj komrek nerwowych, oddziaywanie na plastyczno neuronaln oraz modulowanie neuroprzekanictwa synaptycznego (Lu i Gottschalk, 2000; Chen i wsp., 2004). Istotna rol w procesach rozwoju i plastycznoci ukadu nerwowego odgrywaj take pozostae neurotrofiny, w tym neurotrofina 3 oraz neurotrofina 4/5 (Leiberock i wsp., 1999). Proces neuroplastycznoci uwarunkowany jest take przez inne czynniki, takie jak wiek,

intelekt, stopie wyksztacenia oraz aktywno poznawcza. Dowiedziono bowiem istnienia tzw. rezerwy poznawczej, ktra jest pochodn wyej wymienionych czynnikw, a take wielkoci mzgu oraz liczby pocze synaptycznych (Raskin, 2011). Im wiksza rezerwa poznawcza u danego osobnika, tym wiksze moliwoci neuroplastycznoci mzgu i radzenia sobie z powstajcymi deficytami. Na wielko rezerwy poznawczej wpywaj te takie czynniki jak status socjoekonomiczny, osignicia zawodowe czy zainteresowania (Evans, 1993). Poprzez zastosowanie treningu funkcji poznawczych i dostarczenia pacjentom odpowiedniej stymulacji moemy wpyn na efektywno i tempo procesw neuroplastycznoci, a tym samym na popraw stanu klinicznego. U osb w podeszym wieku najbardziej popularn form terapii poznawczej jest trening pamici, w ktrym gwnym celem jest zredukowanie objaww zaburze poznawczych lub przynajmniej zahamowanie ich narastania. Zastosowanie rehabilitacji neuropsychologicznej ma rwnie na celu powrt do bardziej normalnego sposobu ycia oraz, jeli nie mona zapobiec rozwiniciu si otpienia, to przynamniej opnienie jego pocztku.

Niefarmakologiczne metody terapii MCI przegld bada W literaturze wyrnia si trzy niefarmakologiczne metody terapii funkcji poznawczych. Pierwsz z nich jest stymulacja poznawcza, oznaczajca zaangaowanie pacjenta w aktywnoci grupowe takie, jak udzia w wykadach i dyskusjach. Maja ona na celu podniesienie poziomu funkcjonowania poznawczego oraz spoecznego i jest niespecyficzna, to znaczy skierowana do caej grupy pacjentw, z rnymi postaciami zaburze funkcji poznawczych. Rehabilitacja poznawcza polega natomiast na indywidualnym doborze programw, skoncentrowanych na konkretnych codziennych aktywnociach. Moe polega na uczeniu pacjenta imion opiekunw, lub utrwalanie nazw przedmiotw codziennego uytku. Ten typ oddziaywa znajduje zastosowanie u pacjentw, ktrych deficyty poznawcze zauwaalnie utrudniaj codzienne funkcjonowanie. Trening poznawczy obejmuje nauk technik i strategii, opracowanych w oparciu o teoretyczne osignicia psychologii poznawczej. W zaoeniu, usprawniaj one zaburzone funkcje poznawcze przy udziale funkcji, ktrych sprawno jest zachowana (Clare i wsp. 2003). Badania, oceniajce skuteczno niefarmakologicznych interwencji u pacjentw z MCI dotycz gwnie treningu poznawczego. Rehabilitacja poznawcza dotyczy, bowiem, sfery funkcjonowania ktra, jak wynika z definicji MCI autorstwa Petersena, w tej grupie osb jest stosunkowo niezmieniona (Petersen 2006). Efektywno treningu poznawczego oceniana jest w

tradycyjnych badaniach podunych, polegajcych na przeprowadzeniu interwencji w okrelonej liczbie sesji i czasie trwania oraz ocenie sprawnoci funkcji poznawczych przed rozpoczciem i po zakoczeniu treningu. Najczciej analizowane zmienne to zmiany w sprawnoci funkcji kognitywnych i porwnanie skali tych zmian w grupach pacjentw, korzystajcych i niekorzystajcych z treningu. Czsto oceniane s take subiektywne przekonania pacjentw na temat wasnej sprawnoci intelektualnej oraz moliwoci ich poprawy. Rwnie one s obiektem interwencji psychologicznej, bdcej czci badania. Treningi poznawcze, stosowane w dotychczasowych badaniach trway od 4 do 12 tygodni. W ich skad wchodziy sesje, trwajce do 2 godz., przeprowadzane 1-4 razy w tygodniu. Najczciej odbyway si one w warunkach laboratoryjnych, jakkolwiek w jednym badaniu pacjenci wiczyli indywidualnie, w domach. W badaniach Brum i wsp. (2009), Belleville i wsp. (2006) i Cipriani (2006) obiektem interwencji poznawczej byy rne funkcje poznawcze takie, jak orientacja, uwaga wzrokowa i suchowa, pami wiea i epizodyczna oraz uczenie si. Barnes i wsp. (2010) wykorzystali bardziej specyficzne oddziaywania terapeutyczne, skoncentrowane na szybkoci przetwarzania informacji oraz funkcjach, zwizanych z czynnoci kory suchowej mzgu takich, jak rozpoznawanie i rnicowanie bodcw oraz uwaga suchowa. Trening, wykorzystany przez Rapp i wsp. (2002) skoncentrowany by natomiast na nauce technik usprawniania pamici. W niektrych badaniach, waciwy trening poznawczy poprzedzony by sesj, powicon nauce technik relaksacji oraz psychoedukacji na temat otpienia, pamici oraz czynnikw, wpywajcych na jej sprawno. Wikszo autorw, badajcych skuteczno treningu poznawczego, jako interwencji poznawczej u pacjentw z MCI wykazaa popraw sprawnoci w obrbie przynajmniej jednej z funkcji, ocenianych za pomoc obiektywnych narzdzi neuropsychologicznych. Niektre z wymienionych bada dostarczyy take dowodw na skuteczno treningu w zmianie osobistych przekona na temat wasnej sprawnoci intelektualnej oraz poczucia dobrostanu psychicznego (Brum i wsp. 2009; Belleville i wsp. 2006; Cipriani i wsp. 2006). Moliwo wnioskowania o skutecznoci treningu poznawczego w kontekcie innych pozafarmakologicznych metod terapii MCI jest ograniczona, poniewa w wikszoci omawianych bada nie uwzgldniono grupy kontrolnej, korzystajcej z innej formy interwencji. Wyjtek stanowi doniesienie Barnes i wsp. (2009), na podstawie ktrego nie mona jednak stwierdzi, e trening poznawczy jest skuteczniejszy, ni inne metody leczenia (np. suchanie audiobookw). Podobne konkluzje sformuowali autorzy meta-analizy, sporzdzonej w oparciu o 24 badania, oceniajce skuteczno tej formy interwencji w grupach pacjentw z MCI i zdrowych osb powyej 60. roku ycia. Wykazali oni, e istnieje niewiele dowodw na to, e trening poznawczy jest skuteczniejszy, ni inne formy aktywnoci poznawczej. Przypuszczalnie, jest to wynikiem nieprecyzyjnego

dopasowania formy interwencji do indywidualnych potrzeb pacjentw, uczestniczcych w analizowanych badaniach. Zdaniem autorw, czstym bdem, popenianym przy projektowaniu treningw jest zaoenie, e wiczenie elementarnych funkcji poznawczych przeoy si rwnie na popraw umiejtnoci, nie bdcych bezporednim celem interwencji. Skuteczniejsze mog by oddziaywania, polegajce na jednoczesnej stymulacji wielu kompetencji (Martin i wsp. 2011). Wedug Belleville, istotne jest rwnie zaplanowanie odpowiedniego czasu oddziaywa. W przypadku pacjentw z MCI, skuteczniejsze wydaj si krtsze sesje, odbywajce si w mniejszych odstpach czasowych. Pomocne moe by take uzupenienie treningu o psychoedukacj, trening relaksacji oraz modyfikacj nieprzystosowawczych przekona na temat wasnej sprawnoci poznawczej.

Niefarmakologiczne metody leczenia MCI przegld wybranych metod. Metody komputerowe Cz bada nad skutecznoci treningu poznawczego u pacjentw z MCI przeprowadzono z uyciem programw komputerowych, przeznaczonych do usprawniania funkcji poznawczych. Niewtpliw zalet opisywanej metody jest moliwo stosowania jej w domu pacjenta, a co za tym idzie, zwikszenie czstotliwoci sesji treningu oraz dostosowanie programu leczenia do indywidualnego rytmu funkcjonowania osoby chorej. Programy, przeznaczone do treningu poznawczego automatycznie rejestruj poziom wykonania poszczeglnych wicze, co uatwia monitorowanie postpw terapii. Wymienione walory sprawiaj, e metoda ta jest coraz czciej wykorzystywana take w praktyce klinicznej. Jednym z programw wykorzystywanych w neurorehabilitacji osb z MCI jest program atwiej, umoliwiajcy wiczenie rnych aspektw funkcjonowania poznawczego. Dziki temu, moliwe jest dostosowanie treningu do wystpujcych u pacjenta deficytw. Istnienie dziesiciu poziomw trudnoci zada umoliwia dostosowanie treningu do indywidualnych moliwoci pacjenta.

Ryc. 1. Gwny ekran programu atwiej zawierajcy ikony uruchamiajce poszczeglne moduy, na wybranym przez uytkownika poziomie trudnoci.

Pierwszy modu programu umoliwia wiczenie uwagi prostej, gdzie zadaniem osoby wykonujcej wiczenie jest zareagowanie na pojawiajcy si bodziec. Czas oczekiwania na reakcje maleje wraz ze wzrostem poziomu trudnoci. Do wykonania kolejnego wiczenia konieczne jest zaangaowanie czujnoci uwagi i zareagowanie na okrelony bodziec pojawiajcy si wrd bodcw zakcajcych (dystraktorw). Kolejne moduy programu atwiej umoliwiaj pacjentom trening w zakresie pamici krtkotrwaej zapamitywanie imion i twarzy osb przedstawionych na zdjciach. W trakcie usprawniania uwagi suchowej osoby wiczce maj za zadanie zareagowa na pojawiajcy si bodziec dwikowy w moliwie najkrtszym czasie. W zadaniach wiczcych selektywno procesw uwagi wykorzystywane s zadania wymagajce reakcje na bodziec prawidowy i dyskryminacji bodcw nieprawidowych. Opcja zapisywania wynikw kadej z sesji treningowych umoliwia monitorowanie i analizowanie ewentualnych postpw.

Psychoedukacja Psychoedukacja to interwencja, majca na celu edukacj osb z chorobami psychicznymi i somatycznymi oraz ich rodzin. Jest to forma leczenia, przybierajca wiele postaci od pasywnych takich, jak udostpnianie ulotek informacyjnych, ksiek i adresw stron internetowych po aktywne wielosesyjne spotkania grupowe, prowadzone przez terapeut. Prowadzenie psychoedukacji jest stosunkowo tanie i proste, co czyni j metod dostpn dla wikszej liczby pacjentw. Jest to jedna z waniejszych pozycji w protokoach psychoterapii depresji, choroby afektywnej dwubiegunowej, schizofrenii i zaburze lkowych (Donker i wsp. 2009). Ostatnie badania wykazay take skuteczno psychoedukacji na temat pamici w zwikszaniu wiadomoci osb w podeszym wieku, znajdujcych si w grupie ryzyka spadku poziomu funkcjonowania poznawczego (Norrie i wsp. 2011). Zalet psychoedukacji osb, u ktrych wystpio pogorszenie funkcjonowania poznawczego jest zwikszenie poczucia sprawstwa i kontroli nad intelektem oraz poziomu zrozumienia wasnej sytuacji zdrowotnej. Odbywa si to poprzez informowanie pacjentw o rodzajach zaburze pamici, a take modyfikowalnych czynnikach ryzyka dalszego spadku funkcjonowania poznawczego takich, jak choroby naczyniowe, niewaciwa dieta, brak ruchu, lk i depresja oraz wystpowanie zaburze snu. Bardziej aktywne formy psychoedukacji polegaj na udostpnianiu pacjentom wiedzy i praktycznych umiejtnoci, przybierajcych form instrukcji obsugi wasnej pamici. Nale do nich informacje na temat rodzajw pamici i mechanizmw jej dziaania oraz wiczenie metod, umoliwiajcych usprawnienie pamici takich, jak mnemotechniki. . Techniki terapii poznawczej Innym rodzajem oddziaywa, na stosowanych temat w terapii MCI jest modyfikacja

nieprzystosowawczych

przekona

wasnego

funkcjonowania

poznawczego.

Maj one na celu zwikszenie u pacjenta poczucia kontroli nad wasn pamici, redukcj lku i popraw nastroju. Bywa, e pacjenci interpretuj wystpienie zaburze poznawczych jako sygna o spadku dotychczasowych moliwoci i zagroeniu powan niepenosprawnoci, bezradnoci. W takiej sytuacji warto by wyczulonym na komentarze pacjenta, pojawiajce si w trakcie wywiadu klinicznego lub badania neuropsychologicznego. Czsto s one wyrazem znieksztace poznawczych negatywnej stronniczoci w poznawczym przetwarzaniu informacji (Beck 1995).

Znieksztacenia poznawcze s jednym z kluczowych elementw obrazu psychopatologicznego depresji w ujciu poznawczym autorstwa Becka, dlatego wystpienie ich naley uzna za czynnik, mogcy pogarsza samopoczucie rwnie u pacjentw z MCI. W poniszej tabeli przedstawiono przykady znieksztace poznawczych, obserwowanych w tej grupie osb. Tabela 1. Nieprzystosowawcze przekonania, obserwowane u pacjentw z MCI Zniesztacenie poznawcze Mylenie czarno-biae Katastrofizacja Personalizacja Etykietowanie Tre Kiedy byem tak sprawny intelektualnie, a teraz nic nie pamitam Nie bd poznawa swoich bliskich, nie bd rozumia wiata wok mnie Bd ciarem dla bliskich Jestem wariatem, jestem gupi

Pomocne w eliminowaniu znieksztace poznawczych s techniki, uywane w terapii poznawczej. Pierwszym elementem, ktry warto zastosowa jest zauwaanie i komentowanie wypowiadanych przez pacjenta znieksztace. Kolejnym krokiem moe by wsplna z pacjentem prba odpowiedzi na pytanie, czy myli zawsze odpowiadaj prawdzie i ewentualne poszukanie przekona bardziej zgodnych z rzeczywistoci, ni te, bdce rezultatem znieksztace poznawczych. Pomocna w uzyskaniu przez pacjenta bardziej obiektywnego spojrzenia na wasn sytuacj zdrowotn moe by omwiona w poprzednim rozdziale psychoedukacja.

Eksperyment behawioralny Metod, wspomagajc prac nad zmian przekona, dotyczcych pamici i zmiany sprawnoci intelektualnej jest eksperyment behawioralny. Jest to planowane, bazujce na dowiadczeniu dziaanie, podejmowane zwykle przez pacjentw pomidzy sesjami terapii poznawczej. Ich podstawowym celem jest uzyskanie nowych informacji, ktre mog pomc w sprawdzaniu prawdziwoci istniejcych przekona i budowaniu lub sprawdzaniu nowych, bardziej adaptacyjnych przekona (Bennett-Levy i wsp. 2005). Jak ju wczeniej wspomniano, wystpienie zaburze poznawczych moe wywoa u pacjenta poczucie zagroenia utraty tosamoci oraz spadek samooceny. Obawy dotyczce wasnych kompetencji intelektualnych formuowane s niekiedy w kategoriach zero-jedynkowych, mog te przybra posta negatywnych etykiet (patrz tab. 1). Przed przystpieniem do planowania eksperymentu behawioralnego, warto zanotowa

myli, ujawniane przez pacjenta w trakcie wywiadu lub badania. Jeeli pacjent wypowiada stwierdzenie jestem gupi, warto je zoperacjonalizowa, to znaczy wyjani, co konkretnie oznacza dla pacjenta bycie gupim. W przypadku eksperymentu behawioralnego istotne jest, eby moliwie maksymalnie skonkretyzowa znaczenie poszczeglnych poj. Pomocne mog by tu pytania typu: Jak konkretnie zachowuje si osoba gupia? W jakich sytuacjach pozna pan, e jest gupi?. Sformuowanie przekona pacjenta w takich kategoriach, umoliwi zweryfikowanie ich w trakcie eksperymentu behawioralnego i sformuowanie przekona alternatywnych. Poniej zaprezentowano przykad eksperymentu, weryfikujcego prawdziwo przekonania Jestem gupi. Problem: Pani Anna (62 l.) od roku zauwaa u siebie problemy z pamici i koncentracj uwagi. W trakcie badania neuropsychologicznego okazao si, e wykonanie testw sprawio jej wiksze problemy, ni przypuszczaa. W trakcie badania wygaszaa samooskarajce komentarze typu jestem gupia. Wsplnie z psychologiem, Pani Anna wyjania, co oznacza dla niej bycie gupi. Uwaaa, e jest gupia poniewa nie jest w stanie skoncentrowa wykona prawidowo testw, a w domu nie potrafi skoncentrowa si i zrozumie tekstu czytanej ksiki. Tre poznawcza: Nie potrafi wykona nawet tak prostych zada. Jestem gupia. Alternatywna perspektywa: Potrafi wykona czynnoci intelektualne, jednak musz woy w nie wicej wysiku. Eksperyment: W cigu dwch tygodni, dzielcych wizyty w poradni, Pani Anna codziennie podejmowaa prby czytania fragmentu ksiki. Po czytaniu zapisywaa, jakie myli przychodziy jej do gowy i jak zmienia si jej nastrj. Rezultat: Po paru dniach Pani Anna zauwaya, e ilekro miaa trudnoci ze zrozumieniem czytanego tekstu, mylaa sobie, e jest gupia i nic nie potrafi. To wpywao na jej samopoczucie stawaa si bardziej nerwowa i zaniepokojona. Pani Anna zaobserwowaa te, e im bardziej jest zdenerwowana, tym trudniej jest jej skoncentrowa si na czytanym fragmencie. W trakcie ponownej wizyty w poradni, pani Anna bya w stanie opowiedzie, o czym byy czytane fragmenty. Wnioski: Na podstawie eksperymentu Pani Anna dosza do wniosku, e jest w stanie skoncentrowa si i zrozumie czytany tekst pomimo e obecnie potrzebuje na to wicej czasu. Zdaa sobie take spraw z tego, e trudnoci z wykonaniem zada intelektualnych s spowodowane przez rnorodne czynniki. Jednym z nich jest zdenerwowanie, wywoane negatywnymi mylami na swj temat. Po podsumowaniu powyszych wnioskw, poziom wiary Pani Anny w prawdziwo myli jestem gupia spad. 1 Istotnym walorem eksperymentw tego i podobnych eksperymentw behawioralnych jest
1

Opracowano w oparciu o eksperymenty autorstwa Silver i wsp. (2005)

to, e bazuj one na codziennym dowiadczeniu pacjenta, i dlatego nie sprowadzaj si do abstrakcyjnych rozwaa, ktrymi ze swej natury s techniki czysto sowne. Dziki temu s dla pacjentw bardziej przekonujce, co przekada si na wiksze zmiany w sferze poznawczej, emocjonalnej i behawioralnej (Bennett-Levy i wsp. 2005).

Podsumowanie Opisane powyej niefarmakologiczne metody leczenia MCI s wanym elementem terapii tego zaburzenia. Umoliwiaj pacjentowi aktywne wczenie si w oddziaywania terapeutyczne, co przyczynia si do zwikszenia poczucia sprawstwa i wpywu na poziom wasnej sprawnoci umysowej. Dotychczasowe badania wskazuj jednak, ze skuteczne oddziaywania moliwe s przy trafnym doborze metod do indywidualnych potrzeb pacjenta. Oznacza to, e planowanie leczenia powinno by poprzedzone wnikliwym badaniem neuropsychologicznym, okrelajcym obszary deficytw poznawczych. Ponadto, poszerzenie typowego treningu funkcji poznawczych o oddziaywania psychoedukacyjne oraz elementy psychoterapii umoliwiaj modyfikacj innych zmiennych, wpywajcych na skuteczno treningu, jak motywacja oraz samopoczucie psychiczne pacjenta.

Pimiennictwo

Barnes D.E. i wsp. Computer-based cognitive training for mild cognitive impairment: results from a pilot randomized, controlled trial. Alzheimer Dis Assoc Disord. 2009; 23: 205-10; Beck J. S. Terapia poznawcza. Podstawy i zagadnienia szczegowe. wyd. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2005; Belleville S. Cognitive training for persons with mild cognitive impairment. Int Psychogeriatr. 2008; 20: 57-66; Belleville S., i wsp. Improvement of episodic memory in persons with mild cognitive impairment and healthy older adults: evidence from a cognitive intervention program. Dement Geriatr Cogn Disord. 2006; 22: 486-99; Bennett-Levy J. i wsp. Oksfordzki podrcznik eksperymentu behawioralnego w terapii poznawczej. Wyd. Alliance Press, Gdask. 2005; Brum P.S., Forlenza O.V., Yassuda M.S. Cognitive training in older adults with Mild Cognitive Impairment: impact on cognitive and functional performance. Dementia e Neuropsychologia. 2009; 3:124-131; Chen Z.Y. i wsp. Variant brain-derived neurotrophins factor (BDNF) (Met66) alters the intracellular trafficking and activity-dependent secretion of wild-type BDNF in Neurosecretory cells and cortical neurons. J Neurosci. 2004; 24: 4401-4411; Cipriani G., Bianchetti A., Trabucchi M. Outcomes of a computer-based cognitive rehabilitation program on Alzheimer's disease patients compared with those on patients affected by mild cognitive impairment. Arch Gerontol Geriatr. 2006; 43: 327-35;

Clare L. i wsp. Cognitive rehabilitation and cognitive training for early-stage Alzheimer's disease and vascular dementia. Cochrane Database Syst Rev., 2003; 4; Donker T. i wsp. Psychoeducation for depression, anxiety and psychological distress: a metaanalysis. BMC Med. 2009; 7: 79; Evans J. i wsp. Neuropsychological and SPECT scan findings during and after transient global amnesia: evidence for the differential impairment of remote episodic memory. Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry. 1993; 56(11): 1227-1230; Foster P., Rosenblatt K., Kuljis R. Exercise-in included cognitive plasticity, implications for mild cognitive impairment and Alzheimers disease. Frontiers in Neurology 2011; 2(28): 1-12; Keefe K. Applaying basic neurosciences to aphasia therapy: What the animal studies are telling us. American Journal of Speech-Language Pathology. 1998; 4: 88-93; Kolb B. Brain Plasticy and Behawior. Mahwah, New Jersey, USA: Lawrence Erlbaum Associates, 1995; Lu B, Gottschalk W. Modulation of hippocampal synaptic transmission and plasticity by neurotrophins. Prog Brain Res. 2000; 128: 231-241; Martin M. et al. Cognition-based interventions for healthy older people and people with mild cognitive impairment. Cochrane Database Syst Rev. 2011; 1; Norrie L.M. i wsp. Can older "at risk" adults benefit from psychoeducation targeting healthy brain aging? Int Psychogeriatr. 2011; 23: 413-24; Nowak S., Nowak W.: Neurorehabilitacja, Psychorehabilitacja. Studia Medyczne Akademii witokrzyskiej. Kielce 2004; T.2: 219-224; Petersen R. C. Mild cognitive impairment. Lancet. 2006; 17: 367(9527):1979; Powell G. Brain Function Therapy. 1981. London: Gower;

Rapp S., Brenes G., Marsh A.P. Memory enhancement training for older adults with mild cognitive impairment: a preliminary study. Aging Ment Health. 2002; 6: 5-11; Raskin S.A. i wsp. A differential deficit in time- versus event-based prospective memory in Parkinson's disease. Neuropsychology. 2011; 25(2): 201-209; Silver A. i wsp. Choroba somatyczna i niepenosprawno. W: Bennett-Levy J. i wsp. (red.) Oksfordzki podrcznik eksperymentu behawioralnego w terapii poznawczej. Wyd. Alliance Press, Gdask. 2005; Stern Y., i wsp. Modeling the influence of extrapyramidal signs on the progression of Alzheimer disease. Archives in Neurology. 1996; 53(11): 1121-1126. Program atwiej mona bezpatnie pobra ze strony www.latwiej.pl