PEDAGOGIKA OGLNA Program i literatura przedmiotu: Pedagogika jej geneza i rozwj, Pedagogika jako nauka w kontekcie wspczesnych uj nauki

uki i poznania naukowego, Kierunki rozwoju teorii pedagogicznych, Wspczesne prdy i kierunki pedagogiczne. Literatura:

Alternatywy mylenia o/dla edukacji wybr tekstw pod red. Z. Kwieciskiego Warszawa 2000, Pedagogika oglna problemy aksjologiczne pod red. Mariana Nowaka i Teresy Kukoowicz Lublin 1987, Leksykon pedagogiczny Pedagogika pod red. liwerskiego i Milerskiego, Leppert i Jaworska Wprowadzenie do pedagogiki Krakw 1996, Wprowadzenie do pedagogiki oglnej Kostkiewicz Janina Stalowa Wola 1997, Prdy i kierunki w pedagogice XX w. Ludwik Chmaj, Warszawa 1963,

Wooszyn St., Nauki o wychowaniu w Polsce w XX w, Kielce 1998, Kazimierz Sonicki, Rozwj pedagogiki zachodniej na przeomie XIX i XX w. Kunowski, Podstawy wspczesnej pedagogiki, B. Suchodolski, Zarys pedagogiki. GWNE FAZY ROZWOJU PEDAGOGIKI Etymologia znaczenia pojcia i nazwy pedagogika genezy naley szuka w pocztkowych fazach rozwoju mylenia naukowego i filozoficznego na przeomie VII i VI w. przed Chrystusem. Z nauk czyli refleksj nad

wychowaniem mamy do czynienia wrd Grekw, co doprowadzio do stworzenia nauki o wychowaniu. Z tego kontekstu i czasu wyprowadzamy rwnie nazw pedagogika. Pojcie jest to czone z krgiem kultury grecko rzymskiej (kultury helleskiej), gdzie mody czowiek, dziecko, chopiec by okrelany jako pais w dopeniaczu pajdos jego status wiekowy i spoeczny wskazywa e wymaga on paidei czyli umiejtnego prowadzenia i opieki i pomocy dorosych. W wiecie helleskim odpowiedzialnym za wychowanie by niewolnik (pajdagogis), ktrego zadaniem byo wychowanie i prowadzenie danego chopca. W sensie pierwotnym pedagogika oznaczaa wic to prowadzenie chopca i obejmowaa wszelkie zadania wychowawcze i problemy zwizane z pajdej tzn. z prowadzaniem dziecka. Praca i funkcja spoeczna pedagoga dotyczya najpierw praktycznej dziaalnoci i wdroenia modzieca do odpowiednich postaw i dobrych manier lub grzecznego odnoszenia si do innych, nastpnie dotyczya specyficznych umiejtnoci dziaa jak np. regulowania porzdku dnia, wsplnego odrabiania lekcji i prac domowych. Zadania pedagoga obejmoway take konieczno towarzyszenia modemu czowiekowi w cigu dnia, pomoc przy grach i zabawach oraz radzenia sobie w dokonywaniu wyborw. Wspczenie przez pojcie pedagoga rozumiemy to e osoba taka musi pracowa w wydziaach pedagogicznych lub na instytutach pedagogicznych, majc odpowiednie przygotowanie zawodowe do wykonywania tak trudnego zawodu. GWNE ETAPY ROZWOJU REFLEKSJI PEDAGOGICZNEJ Rozwj refleksji nad wychowaniem rejestruje si zwaszcza w chwilach gdy stare formy wychowania zaczynaj przeywa swj kryzys, i wtedy jest ona inspirowana wiodcymi kierunkami w yciu kulturalnym i spoecznym oraz naukowym. Na rozwj refleksji o wychowaniu wpywa take rozwj metodologii naukach spoecznych. Mwic o czynnikach majcych wpyw na rozwj refleksji pedagogicznej moemy je przeanalizowa na tle rozwoju historii tej myli.

1. Pierwszym okresem w ktrym postawiono problem pedagogiczny i pytano si o to co moe by najbardziej decydujce dla rozwoju czowieka: urodzenie czy wychowanie ? By to okres dziaalnoci sofistw, w ktrym podjto dyskusj nad problematyk wychowania. 2. kolejnym stadium tej refleksji bya epoka wielkich filozofw greckich (Platon, Arystoteles), ktrzy podejmowali problematyk wychowania bardziej systematycznie. Wychowanie i proces wychowania by elementem caego systemu spoecznego i przyjmowanych w tym wzgldzie wizji. 3. Szczeglnie wanym stadium w rozwoju myli pedagogicznej stanowio chrzecijastwo nauka Jezusa Chrystusa. Do podstawowych zdobyczy wanych w zakresie pedagogiki, jakie zaistniay dziki chrzecijastwu naley zaliczy przyjcie zasady rwnoci wszystkich ludzi i nowego sposobu wartociowania kadego czowieka, zwaszcza dziecka. Te nowe elementy spojrzenia i ujcia wychowania to: Nowe spojrzenie na wychowanie, ktrego zasady zaczy by wyprowadzane rwnie z pozycji wiary religijnej, Pogbiona koncepcja wartoci i nowa aksjologia. Emancypowanie si pedagogiki jako nauki Nie tylko praktyka, lecz rwnie mylenie pedagogiczne (refleksje nad wychowaniem) istniao od dawna i zawsze miao charakter: Filozoficzny, Teologiczny, Religijny, Publicystyczny lub literacki. Refleksja pedagogiczna jest rwnie zawsze warunkowana spoecznie i kulturowo. Zazwyczaj rwnie zmiana w jej obrbie dokonuje si gdy nadchodzi kryzys starego mylenia, wwczas rwnie rodz si nowe pomysy i

formuuje si nowe cele i zadania dla wychowania. Szczeglnym momentem wzmoonej refleksji nad wychowaniem by w czasach nowoytnych okres Owiecenia oraz czas po nim nastpujcy rozwj przemysu i zwizane z nim potrzeby. W czasach nowoytnych wraz z procesem oddzielania si filozofii od teologii i wyonienia si rnych nauk odwoujcych si do racjonalnego badania wiata i posugujcych si eksperymentem i metod ilociowym badaniem, rwnie w pedagogice zaczyna si poszukiwa naturalnych metod wychowania uwzgldniajcych natur rzeczy, lub natur integracji ludzkiej oraz osobliwo jzyka i sztuk oraz natur psychologiczn wychowania (Pestalozzi). Proces rozwoju tosamoci i autonomii pedagogiki jako dyscypliny naukowej staj si coraz bardziej zaawansowana i pedagogika zaczyna zdobywa miejsce wrd dyscyplin naukowych. Proces ten wspierany jest zawsze przez nastpujce czynniki: Czynniki kulturowe i spoeczne tzw. Rewolucja przemysowa i zwizany z ni podzia pracy, zapotrzebowanie na nowe specjalizacje zawodowe itp. Wyej wspomniany czynnik rodzi zawsze powane zmiany typu ekonomicznego i politycznego, ktre moemy widzie jako kolejny bodziec majcy znaczenie dla rozwoju myli pedagogicznej. Wanym czynnikiem rozwoju mylenia pedagogicznego samej pedagogiki bya rwnie pedagogizacja studiw uniwersyteckich ktre zaczy przygotowywa swoich absolwentw do pracy wychowawczej i dydaktycznej. Dopiero od koca XVIII w. pedagogika pojawia si na uniwersytetach, jako odrbnie definiowana dyscyplina, w pierwszej kolejnoci pojawia si ona na uniwersytetach niemieckich. Pierwszym podrcznikiem by Zarys pedagogiki Ernsta Christiana Trappa (1780 r.). W tym samym czasie A.H. Niemeyer wyda skrypt do nauczania gdzie poszukiwa definicji zakresu i celw teorii wychowania. Pierwszym, ktry da

podstawy naukowe tej dyscyplinie by Jan Fryderyk Herbart (pierwszy profesor habilitowany w dziedzinie pedagogiki). Swoje wykady z pedagogiki realizowa w ramach wykadw najpierw z filozofii, a pniej samej pedagogiki. Przez swoje publikacje sta si ojcem pedagogiki naukowej i autorem ktry po raz pierwszy w sposb wyrany i usestymatyzowany porusza problemy naukowoci pedagogiki. Wyodrbnienie si dziaw i dziedzin wiedzy pedagogicznej Rne s kryteria za pomoc ktrych dokonywane s podziay wiedzy pedagogicznej na poszczeglne dyscypliny i dziedziny jest to proces cigy, gdy pedagogika jako nauka spoeczna cigle si rozwija. Wedug S. Kunowskiego dziay i dziedziny wiedzy pedagogicznej nie s poziomymi zgrupowaniami rnych zjawisk, lecz maj budow pionow, ktra przebiega: Od najszerszej podstawy praktyki (dowiadczenia praktycznego wychowawcw), Poprzez uoglnienia zjawisk wychowawczych, A do najoglniejszych poj ujmujcych proces wychowania w perspektywie przyjtych najwyszych wartoci. Dziay pedagogiki w ujciu wertykalnym Podmioty i wyodrbnienie si poszczeglnych dziedzin i dyscyplin w pedagogice dokonyway si w czasie, w perspektywie historycznej wyglda to w sposb nastpujcy: I Pocztek tego procesu mona czy z Herbartem i jego koontynuorami,

Wywarli oni duy wpyw na pierwszy etap rozwoju i styl bada w pedagogice naukowej. Jest to okres tzw. Pedagogiki praktycznej, nazywany czsto herbartyzmem, ale te postherbartyzmem. Pedagogika naukowa bya tu uwaana za technologi procesu uczenia si i nauczania w szkole. Wikszo zainteresowa jeli chodzi o pedagogik skupiaa si na praktyce szkolnej. W tej pedagogice wyoniy si dwa kierunki:

indywidualizm

pedagogiczny

(zainteresowanie

si

umysowym

rozwojem jednostki), - socjologizm pedagogiczny 9zainteresowanie si uspoecznieniem wychowanka i ucznia w szkole). II Poniewa technologiczny sposb rozumienia nie rozwizywa wanych problemw wychowania rwnie w odniesieniu funkcjonowania szkoy w pedagogice zainteresowano si badaniami eksperymentalnymi poszukiwano nowych rozwiza. Impuls dla tego rodzaju zainteresowa wyszed z pierwszego laboratorium psychologii eksperymentalnej prowadzonego przez Wilhelma Wundta (miao to miejsce w 1879 r.). Zacza wic powstawa pedagogika eksperymentalna dla ktrej w badaniach zjawisk pedagogicznych wane byy kluczowe metody nauk przyrodniczych. Uwaano tutaj e drog eksperymentu bdzie mona dokona rozwizania wszystkich zagadnie dotychczas uwaanych za pedagogiczne. Metoda przyrodoznawcza okazaa si niewystarczajca i nie przystajca do nauk spoecznych. Zajmowaa si ona wic zwizkami przyczynowymi i ustalaa prawa, ktre nimi rzdz, ale pomijaa jednak istnienie celw. Dlatego w pocztkach XX w. mielimy do czynienia z kryzysem pedagogiki eksperymentalnej, ktry zaznaczy si przesuniciem akcentu z bada eksperymentalnych na zagadnienia dotyczce celw wychowania. III Na tym tle zacza rozwija si naukowa pedagogika normatywna, ktra stojc na bazie aksjologii staraa si naukowo i filozoficznie okreli cel i idea wychowania.

Pedagogika oglna wykad z 24.03.2007 r. Kolejnym etapem rozwoju refleksji pedagogicznej pedagogiki jest tak zwany okres pedagogiki czystej , w ktrym to okresie dono na bazie dostpnej wiedzy do syntez pedagogicznych. Tak wskazany tu rozwj refleksji pedagogicznych stanowi bowiem ukad rozwojowy dziaw pedagogiki. W ukadzie tym moemy wskaza 4 poziomy nakadajce si na siebie: Schemat pionowego (wertykalnego) ukadu dziaw pedagogicznych: IV poziom (najwyszy) to pedagogika teoretyczna z pedagogik ogln i innymi kierunkami i systemami pedagogicznymi filozofi wychowania, ktra w oparciu o zebrany materia empiryczny, eksperymentalny i normatywny, dostarczony przez poprzednie dziay zmierza do tworzenia oglnej teorii rzeczywistoci wychowawczej w ramach cech i kompetencji poszczeglnych dyscyplin, poszukujc zarazem jej podstaw, sensu i wartoci. III poziom to pedagogika ktr S. Kunowski okrela jako pedagogik normatywn. Korzystajc z innych nauk takich jak: filozofia czowieka (antropologia filozoficzna), aksjologia, teoria (filozofia) kultury, bada natur (istot) czowieka, wytwory kultury, rozwaa kwestie wiatopogldowe, a w ich wietle take wartoci, cele, ideay i normy, ktre powinny by uwzgldnione w wychowaniu, II poziom to pedagogika opisowa lub eksperymentalna, starajca si uoglni dowiadczenie i bada eksperymentalnie te prawa ktre rzdz zjawiskami (fenomenami) w wychowaniu. Mog one by (czy te s) ujmowane od strony biologicznej, psychologicznej, socjologicznej, kulturowej lub mog opisywa ich okolicznoci i sposoby przejawiania si.

 I poziom s to konkretne dowiadczenia wychowawcze (i dydaktyczne) rodzicw, wychowawcw, nauczycieli, czyli praktyka wychowawcza. Jest to pedagogika na poziomie praktyki i konkretnej empirii. Obok spojrzenia na ukad poszczeglnych dziaw pedagogicznych w ujciu pionowym moemy wyrni dziay o budowie poziomej (horyzontalnej). Rnica pomidzy propozycj pierwsz a drug polega na tym, e w ujciu wertykalnym przy wyrnianiu poszczeglnych dziaw, gwn rol odgrywaj sposoby uzyskiwania wiedzy i ich stosowania, w drugim natomiast (horyzontalnym) zwraca si uwag na zakres omawianej problematyki. Dalej moemy mwi o oglnym zakresie badaniu oraz zakresach szczegowych. Oglne dyscypliny pedagogiczne Do dyscyplin o charakterze oglnym zaliczamy: Pedagogik ogln (obejmuje wikszo podstawowych problemw wychowawczych, rozwaajc je w sensie oglnym, zwaszcza w perspektywie antropologiczno 0 filozoficznej. Wikszo definicji pedagogicznych akcentuje jej zwizek z filozofi, chodzi tu bowiem o dyscyplin naukow ktra ma si zajmowa problemami wychowawczymi w kontekcie antropologicznym, aksjologicznym, kulturowym, spoecznym i psychologicznym), Kierunek, system (teori) wychowania (po II wojnie wiatowej pedagogika oglna jako specyficzny sposb caociowego mylenia o wychowaniu zostaa zastpiona tzw. Teori wychowawcz. Szczegln rol odegra tu H. Muszyski, ktry wskazywa, i teoria wychowania jest wskim sposobem mylenia o pedagogice i wychowaniu i dotyczy gwnie ksztatowania okrelonych sfer osobowoci czowieka, zwaszcza w sferze emocjonalno motywacyjnej. Zdaniem tego autora teoria wychowania jest nauk praktyczn, co oznacza e ma ona charakter zarwno empiryczny, jak i ideologiczny. Taki sposb rozumienia teorii

wychowawczej zdominowa pedagogik polsk w latach 60 tych, 70 tych i 80 tych. Posugiwano si tu rwnie pojciem system wychowania (S. Kunowski), w podejciu tym analizowano proces wychowania w kategoriach celw, rodkw i metod wychowawczych wskazujc na racjonalne kryteria w ich okreleniu. Podkrelano tu rwnie rol instytucji wychowawczych), Filozofi wychowania i nauczania (w odniesieniu do podstawowych problemw zwizanych z wychowaniem, podstawowe pytanie badawcze w wypadku filozofii wychowania i takiego ujcia nie brzmi jak wychowywa i ani jak przebiega wychowanie, lecz co to w ogle jest wychowanie,, czym jest nauczanie i czy naley wychowywa w ogle. Pierwsza grupa pyta (jak) wymaga odniesienia do nauk szczegowych, druga grupa pyta (czy) s to typowe pytania podejmowane z perspektywy filozoficznej, w tym wypadku waciwe dla filozofii wychowania), Polityk owiatow (jest to dyscyplina naukowa realizowana w kontekcie wychowania, ktra dostarcza teoretycznych podstaw dla dziaa politycznych, w dziedzinie owiaty i wychowania). Pedagogiki szczegowe ujmuj poszczeglne dziedziny i aspekty wychowania, miejsca i okolicznoci, oraz problemy na ktre w ujciu globalnym kryteria. Pierwsze kryterium to kryterium wieku i rozwoju. Wymienia si tu 5 typw pedagogicznych: Pedagogik prenataln, Pedagogik dziecka (pedologi), Pedagogik modziey (hebagogik), wskazuj dyscypliny o charakterze oglnym. Pedagogiki szczegowe dziel si na rne dyscypliny, wyrnione w oparciu o rne

 Pedagogik dorosych (andragogik), Pedagogik ludzi starszych (gerontologi), Pedagogik specjaln. Drugie kryterium ze wzgldu na osoby, miejsca i instytucj powizane z dziaalnoci pedagogiczn: Pedagogika przedszkolna, Pedagogika wczesnoszkolna, Pedagogika szkolna, Pedagogika uniwersytecka, Pedagogika instytutw, ruchw i stowarzysze, Pedagogik nauczycielsk (pedeutologi). III kryterium okrelonych sytuacji i stosunkw midzyludzkich: Pedagogika opiekucza, Pedagogika spoeczna, Pedagogika kultury, Pedagogika przemysowa, Pedagogika rolnicza, Pedagogika wojskowa, Pedagogika lecznicza, Pedagogika wczasw i czasu wolnego, Pedagogika religii, Pedagogika pracy. Typologia subdyscyplin pedagogicznych (propozycja Polskiej Akademii Nauk z 1973 roku): I. Podstawowe dyscypliny pedagogiczne (z nastpujcymi naukami): pedagogika oglna, historia owiaty i wychowania oraz doktryn pedagogicznych,

 teoria wychowania formalno spoecznego, estetycznego, patriotycznego, religijnego, fizycznego, dydaktyka (i technologia ksztacenia), II Szczegowe dyscypliny pedagogiczne (wyznaczone lini rozwoju czowieka): pedagogika rodziny, pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna, pedagogika szkolna (w tym szkoy oglnoksztacce i szkoy zawodowe), pedagogika szkoy wyszej, pedagogika dorosych (andragogika), pedagogika specjalna (w tym rewalidacyjna, resocjalizacyjna i rehabilitacyjna), teoria ksztacenia rwnolegego (edukacja rwnolega), teoria ksztacenia ustawicznego (edukacja permanentna), pedagogika ludzi starszych. III Dyscypliny pedagogiczne odpowiadajce obszarom dziaalnoci pedagogika spoeczna, pedagogika kultury, pedagogika pracy, pedagogika zdrowia, teoria wychowania technicznego, teoria wychowania obronnego, pedagogika czasu wolnego i rekreacji. IV Dyscypliny pomocnicze i z pogranicza: pedagogika porwnawcza, pedeutologia, czowieka:

 polityka owiatowa, ekonomika owiaty, organizacja owiaty i wychowania, filozofia wychowania, psychologia wychowania, socjologia wychowania, biologia wychowania, informatyka i cybernetyka edukacyjna. Typologia Teresy Hejnickiej Bezwiskiej: I wedug kryterium metodologicznego (stopnia oglnoci): pedagogika oglna w znaczeniu tradycyjnym, pedagogiki szczegowe. II wedug celw czynnoci wychowawczych: dydaktyka (powodowanie zmian w sferze intelektualnej), teoria(e) wychowania (powodowanie zmian w sferze emocjonalnej), III wedug kryterium wieku: pedagogika przedszkolna, pedagogika modszego wieku szkolnego, pedagogika szkolna, pedagogika dorosych, IV wedug kryterium rodzaju dziaalnoci: pedagogika obronna, pedagogika rekreacji, pedagogika dziaalnoci kulturalnej, pedagogika sportu, pedagogika opiekucza, pedagogika pracy,

 pedagogika czasu wolnego i inne. V wedug kryterium defektw rozwojowych i dewiacji: pedagogika resocjalizacyjna, pedagogika rewalidacyjna, pedagogika penitencjarna, oligofrenopedagogika, surdopedagogika i inne. VI wedug podejmowanych problemw badawczych: politologia owiaty, pedagogika spoeczna, pedagogika ksztacenia zawodowego, pedagogika specjalna, pedagogika porwnawcza, pedagogika systemw owiatowych, pedeutologia i inne. Autorka powyszego podziau podkrela istniejc wielo kryteriw i trudno znalezienia klasyfikacji, ktra satysfakcjonowaaby wszystkich. Na tym tle coraz wyraniej podnosi si postulat nie tyle dzielenia pedagogiki na nowe dziay i dyscypliny, lecz odwrotnie, integracji wchodzcej w ni dziaw i subdyscyplin. Przykadem takiego podejcia minimalizujcego istniejce typologie moe by podejcie niemieckiego pedagoga Dielera Lenzena (1992 r.), ktry mwic o rodzajach i typach subdyscyplinach pedagogiki wskazuje na trzy pola: Pierwsze pole tworz waniejsze dyscypliny pedagogiki, ktre w wielu uczelniach wyszych s reprezentowane jako niezalene instytuty lub katedry,

 Drugie pole obejmuje niektre kierunki zawodw pedagogicznych, ktre coraz czciej i zazwyczaj zmierzaj do okrelonej specjalizacji zawodowej, Trzecie pole wskazuje na konkretne miejsca, instytucje i obszary gdzie odbywa si wychowanie i gdzie s zbierane dowiadczenia, ktre rwnie doprowadzaj do powstania odrbnych specjalizacji zawodowych wrd pedagogw i dalej si wyodrbniaj poszczeglne dyscypliny pedagogiczne.

Wykad 28.IV.2007 Typologia pedagogik. Stefana Kunowskiego przedstawia gdzie mona umieci

Prakseo logia

Logika

Etyka

Estety ka

F Higiena

P Pedagogika i jej dziay

K A B

Demografia

Cyber netyk a

Ekono mika

Powyszy

schemat

przedstawia

nauki

pedagogiki

oraz

nauki

wspdziaajce z pedagogik. Jest to wizja szerokiego rozumienia pedagogiki jako nauki spoecznej, pedagogiki, ktra zawsze pozostaje w powizaniu z rnorodnymi naukami spoecznymi. Stefan Kunowski wymienia tutaj:

1. nauki pedagogiczne: H historia wychowania, K kulturologia wychowania (chodzi o rne dziedziny kultury), A antropologia wychowania (nauka o istocie, naturze i egzystencji czowieka), B biologia wychowania (nauka o podstawach biologicznych wychowania), S socjologia wychowania (nauka o zjawiskach spoecznych w wychowaniu), P psychologia wychowania (nauka o rozwoju psychicznym oraz funkcjonowaniu psychiki w procesie wychowania i nauczania), F filozofia wychowania ( chodzi tu o teorie rzeczywistoci, bytu, filozofi czowieka i wartoci), T teologia wychowania (ujmujca wychowanie w wietle objawienia i konieczna dla pedagogiki religijnej). 2. nauki wspdziaajce z pedagogik:

higiena z naukami medycznymi,

Ekonomika owiaty i ksztacenia, Demografia, Cybernetyka, Prakseologia (nauka o skutecznym dziaaniu), Logika z metodologi nauk i naukoznawstwem, Estetyka (nauka o piknie), Etyka (nauka o moralnoci). EDUKACJA JAKO PRZEMIOT PEDAGOGIKI I JEJ SUBDYSCYPLIN Mwic o wspomnianych obszarach pedagogiki i przedmiocie jej bada uywa si kategorii edukacja ( w odrnieniu od kategorii wychowania).

W najszerszym ujciu przez edukacj rozumie si og oddziaywa sucych formowaniu si zdolnoci yciowych czowieka. Tak okrelana praktyka edukacyjna jest pojciem szerokim i mocno zrnicowanym pedagogika bowiem w takim ujciu ma za zadanie opisywa, wyjania i rozumie rnorakie formy praktyki edukacyjnej. W tym kontekcie wanym obszarem bada pedagogicznych s polityczne, spoeczne i kulturowe uwarunkowania praktyki edukacyjnej (zwaszcza instytucjonalnej), oraz odkrywanie nierwnoci w dostpie do owiaty i diagnozowanie innych patologicznych zjawisk towarzyszcych praktyce edukacyjnej. Ostatecznie te pedagogika bada edukacyjne oddziaywanie mediw, kultury popularnej, rodziny oraz grup rwieniczych. Pedagogika jest dziedzina zoon z wielu subdyscyplin naukowych, zajmujcych si rnymi obszarami praktyki edukacyjnej. Wyczerpujc i najbardziej aktualn propozycj podziau pedagogiki na subdyscypliny przedstawi Stanisaw Kawula sformuowa On siedem kryteriw klasyfikacji porzdkujcych wspczenie wyrniane szczegowe dziedziny pedagogiki jako nauki: 1. kryterium celw dziaalnoci edukacyjnej cele mog tu dotyczy formowania si zdolnoci yciowych czowieka. Mog to by wic cele w ktrych chodzi o uksztatowanie zdolnoci logicznego mylenia, w tym i podobnymi procesami zajmuj si dydaktyka. Inne cele mog by zwizane z ksztatowaniem umiejtnoci podejmowania decyzji moralnych, bo takimi zagadnieniami zajmuj si teoria wychowania. 2. kryterium metodologiczne w tym wypadku mwimy o ukierunkowaniu metod pedagogiki jako nauki, z jednej strony moemy tu mwi oglnie o pedagogice i jej specyfice jako odrbnej nauki spoecznej podejmowanej autorefleksji w tym wzgldzie. Refleksje te s obecne w pedagogice oglnej i historii wychowania, z drugiej za strony moemy mwi o wpywie spoecznych czynnikw na procesy wychowania i

czynnoci edukacyjne oraz oddziaywania rnych rodowisk na wychowanie i socjalizacj tutaj wan rol odgrywa pedagogika spoeczna , 3. kryterium rozwojowe wedug tego kryterium mona uszeregowa kolejno subdyscypliny pedagogiczne odpowiadajce rnym okresom i etapom ycia czowieka poddawanego oddziaywaniom edukacyjnym, 4. kryterium dewiacji i defektw rozwojowych czowieka w myl tego kryterium wyrniona zostaa pedagogika specjalna ze swoimi subdyscyplinami szczegowymi, 5. kryterium instytucjonalne chodzi tu o funkcjonowanie rnorakich instytucji edukacyjnych i podejmowan na ich gruncie praktyk edukacyjn, 6. kryterium problemowe mona wyrni subdyscypliny ze wzgldu na typ problematyki edukacyjnej np. problematyka systemw edukacji w kraju i na wiecie (pedagogika porwnawcza), 7. kryterium dziedzin dziaalnoci ludzkiej to nawizuje do rodzajw dziaalnoci czowieka, ktre pedagogika obejmuje polem badawczym. Bdzie to np. praca socjalna lub opiekucza, itp., PODSTAWOWE POJCIA W PEDAGOGICE Zgodnie z powyszymi nazywaniem ustaleniami i pedagogika zajmuj si identyfikowaniem, definiowaniem wszystkich faktw

skadajcych si na praktyk edukacyjn. Praktyk t natomiast opisujemy i definiujemy wrd takich poj jak:
edukacja to og oddziaywa sucych formowaniu si zdolnoci

yciowych czowieka niejednorodno tego pojcia jest ukryta w terminach oglnych w pedagogice edukacja

og

oddziaywa

zmienianie,

zdolnoci

yciowe

rozwijanie

czowieka Og oddziaywa oznacza oddziaywania zarwno instytucjonalne, jak i indywidualne, wiadome i niewiadome. Oddziaywania te mog by systematycznie lub niesystematycznie, zaplanowane lub przygodne. Szczegln rol zwraca si uwag na oddziaywania, ktre s niezaplanowane lub nie mona zaplanowa, a odgrywaj wan rol dla rozwoju czowieka, Zmienianie i rozwijanie moe zachodzi w jakim konkretnym sformalizowanym kierunku, przyjtym wedug kryterium zewntrznego wobec jednostki lub bez uprzednio obranego celu. W pierwszym przypadku moe to by konkretnie zorganizowana i tematycznie zaplanowana lekcja w szkole, w drugim wypadku natomiast jest to rozwijanie zdolnoci yciowych, ktre mog by efektem ubocznym podjtej pewnej aktywnoci czowieka, Zdolnoci yciowe czowieka mog dotyczy wielu obszarw jego funkcjonowania tzn: intelektualnego, emocjonalnego, interpersonalnego, motywacyjnego, fizycznego. Kolejnymi pojciami wpisujcymi si w przyjty tu sposb rozumienia praktyki edukacyjnej s nastpujce pojcia:

wychowanie to wiadome i celowe dziaanie pedagogiczne zmierzajce do osignicia wzgldnie staych skutkw (zmian rozwojowych) w osobowoci wychowanka,

ksztacenie to system zmierzajcych do tego, aby uczcej si jednostce umoliwi poznanie wiata, przygotowanie si do zmieniania wiata i ksztatowania wasnej osobowoci. W ujciu tym wychowanie rni si

od ksztacenia tym, e oddziauje na osobowo wychowanka a wic na jego potrzeby, emocje, motywacje i relacje midzyludzkie podczas gdy ksztacenie zasadniczo dotyczy poznawczej sfery psychiki czowieka,

uczenie si jest procesem nabywania wzgldnie trwaych zmian w szeroko rozumianym zachowaniu (wiadomoci, umiejtnoci, nawyki oraz postawy), w toku bezporedniego i poredniego poznawania rzeczywistoci,

nauczanie jest procesem kierowania uczeniem si uczniw w toku planowanej pracy pedagogicznej, system owiatowo wychowawczy rozumiany jest jako og odpowiednio powizanych ze sob placwek, instytucji ksztacenia i wychowania. Tak wyej zdefiniowana pedagogika wraz z wyznaczajcymi j

kluczowymi pojciami jest jedn z nauk spoecznych. Ma wic swoje wyrane miejsce w systemie tych nauk. Oglna struktura systemu poj pedagogicznych w kontekcie rozumienia edukacji.

Edukacja

Wychowanie

Ksztacenie

Nauczanie

Uczenie si

System owiatowo - wychowawczy

rodowisko wychowawcze, proces wychowania, sytuacja wychowawcza, akt wychowawczy, Pojcia zwizane z okresami rozwojowymi wychowankw, interakcja wychowawcza, Cele, treci, metody i formy wychowania, pojcie wychowania moralnego, estetycznego, intelektualnego, fizycznego i zdrowotnego. Czynnoci ucznia, zasady uczenia si, rodzaje uczenia si, wiedza szkolna, zainteresowania uczniw, przedmiot uczenia si, niepowodzenia szkolne, trudnoci dydaktyczne.

Cele nauczania, treci nauczania, metody nauczania, formy organizacyjne nauczania, rodki nauczania, ogniwa procesu nauczania, programy szkolne, jednostka metodyczna.

Pojcia jednorodne w poszczeglnych subdyscyplinach pedagogicznych

Zwizek pedagogiki z innymi naukami Tak wyej zdefiniowana pedagogika wraz z wyznaczonymi j kluczowymi pojciami jest jedn z nauk spoecznych. Ma wic swoje wyrane miejsce w systemie tych nauk. Na tle wspczesnego podziau (tradycyjnego), mona je wyznaczy w sposb nastpujcy: nauki dedukcyjne nauki indukcyjne jest to podzia ze wzgldu na metod, nauki humanistyczne przyrodnicze jest to podzia ze wzgldu na przedmiot, nauki praktyczne teoretyczne jest to podzia ze wzgldu za cel, nauki praktyczne (mog nastpi pod wpywem celowych dziaa ludzkich), dziel si na: 1. nauki aksjologiczne (dlaczego winno by tak uczynione), 2. nauki prakseologiczne (szukanie skutecznych rodkw do zrealizowania danej powinnoci. Nauki prakseologiczne z kolei dziel si na: humanistyczne, przyrodnicze. Metody badawcze modele podejcia badawczego w teorii i koncepcji pedagogicznej: bezzaoeniowa rekonstrukcja teorii wychowania, krytyka hermeutyczna teorii wychowania, badania porwnawcze teorii wychowania. Ad 1) do tej rekonstrukcji mona zaliczy badanie rozwoju myli pedagogicznej w ramach okrelonego nurtu. Chodzi tu wic o wskazanie, zidentyfikowanie osb, miejsc i wydarze oraz instytucji, wskazanie miejsca i czasu ich funkcjonowania w pedagogice. Istotnie wane s tu rwnie odniesienia do warunkw spoeczno politycznych danego okresu. Interpretacja jest tu prosta, bowiem chodzi tu o stwierdzenie jak byo,

Ad 2) w metodzie tej rol badacza jest uruchomienie namysu nad przesdami mylenia pedagogicznego, by wykry rzeczywisty ukryty sens wiedzy i uczynniajc tym samym problematyk w metodzie tej chodzi o co wicej ni tylko rekonstrukcja danej teorii (koncepcji wychowania), Ad 3) badania te wi si z prezentowaniem teorii (koncepcji) pedagogicznych za pomoc genezy porwnawczej czy dana teoria rozwoju sprawdza si w danym kraju oraz si ma do reprezentatywnych trendw pedagogiki w innych krajach. Rozwj teorii / koncepcji pedagogicznych we wspczesnej Europie i w Polsce. Biorc pod uwag dynamik rozwoju refleksji pedagogicznych i w zwizku z tym kreujcych si koncepcji i teorii pedagogicznych wskazuj si na rne prawidowoci i chronologi w tym wzgldzie. Jedn z nich poda Roland Paulston. Wyrni on trzy fazy rozwoju teorii / koncepcji pedagogiki obejmujcych lata 1950 1990. I faza (1950 1960) to rozwj liniowy, dominujcej ortodoksji (tendencja do eliminowania pogldw niezgodnych z tymi, ktre wyraali rzdzcy), oraz rozpowszechniania si pozytywistycznego modelu bada, celem ktrych byo stworzenie usystematyzowanej wiedzy pedagogiki opartej na wyjanianiu przyczynowo skutkowym. II faza to lata 1970 1980 to rozgazienie si teorii. W miejsce ortodoksji wchodzi heterodoksja dopuszczajca moliwoci uprawiania rnych dyskursw pedagogicznych obok koncepcji o orientacji pozytywistycznej pojawiaj si koncepcje o charakterze interpretacyjnym , ktre s rnicowane ideowo, III faza to lata 90 te. To przejcie od wojny paradygmatw teoretycznych do debatujcych spoecznoci uczonych dopuszcza si eklektyczne modele wiedzy. Styl uprawiania nauki jest bardziej holistyczny. Bardzo widoczna jest tutaj pedagogika postmodernizmu.

Wyej naszkicowan map paradygmatw pedagogicznych, gdy chodzi o rozwj pedagogiki na Zachodzie zestawi z sytuacj nauk pedagogicznych w Polsce w tym okresie Zbigniew Kwieciski. Zwrci On uwag na swoist odmienno i pewne przesunicie w czasie faz rozwoju pedagogiki w Polsce. W okresie ortodoksji na Zachodzie (lata 50. i 60) w Polsce rozwijaa si zdogmatyzowana wersja rosyjskiego strukturalizmu i monopolizmu. W okresie heterodoksji na Zachodzie (przeom lat 60. i 70.) rozwija si dalej i wzmacnia ortodoksyjna pedagogika socjalistyczna. W latach 90 tych bardziej akademicko dyskutowane s mniej wdraane rnorodne koncepcje wychowania. Ostatecznie mona powiedzie e uksztatoway si cztery paradygmaty pedagogiki rwnie w Polsce.
Wybrane aspekty Ontologia Pozytywizm Zaoenie o rzeczywistoci Postpozytywizm Zaoenie rzeczywistoci nie (realizm krytyczny) doskonaej Teorie krytyczne Konstruktywizm o

o Zaoenie ksztatowaniu rzeczywistoci wartoci polityczne (kulturalne etniczne realizm

o Zaoenie konstruktywnej

obiektywnej obiektywnej

rzeczywistoci o i

zawsze przez struktury i lokalnie specyficznie (relatywizm) i

Epistemologia Badacz przedmiot wpywania niego pod wpywem: i

bada Badacz

historyczny) bada Wyniki bada Wiedza maj warto kreowana interakcjach pomidzy subiektywn; nie generalizacj mia przez

jest w

bez prawdopodobn na rzeczywisto, bez ale nigdy bdzie przedmiocie; generalizacje - przyczynowo -

pozostawania

prawdo badaczem badanymi; transakcyjno wiedzy; porednie

jego penej wiedzy o podobiestwa

generalizacje przyczynowo

Metodologia

skutkowe Weryfikacja wykorzystywane metody ilociowe; stabilizacja praw

skutkowe Weryfikacja metod ilociowych mog metody jakociowe wykorzystywane

Rekonstrukcja obok uprzednio powstaych konstrukcji by (struktur); gwnie wykorzystywane metody jakociowe

dowiadczanie Rekonstrukcja, hermeneutyka, dialektyka, gwnie wykorzystywane metody jakociowe

hipotez; gwnie hipotez,

Tabelka ta to podzia wedug Deuzina oraz Lincolna. Paradygmat wypracowany model, sposb uprawiania danej nauki. W naukach spoecznych elementami strukturalnymi modelu (paradygmatu) s: wiedza na temat struktury rzeczywistoci (poziom ontologiczny), wiedza na temat sposobw poznawania tej rzeczywistoci (poziom epistemologiczny), wiedza na temat sposobu badania tej rzeczywistoci (poziom metodologiczny).