ROZDZIA 1 DIAGNOZOWANIE JAKO UMIEJTNO PRAKTYCZNA I OBSZAR ZAINTERESOWANIA NAUKI

Diagnozowanie rozpoznawanie jednostkowych stanw rzeczy na podstawie ich objaww i tendencji rozwojowych przy wykorzystaniu wiedzy o oglnych prawidowociach (Ziemski) Przedmiot diagnozy psychologicznej: specyficzne cechy jednostkowe oraz kontekst w jakim ona dziaa (lub bdzie dziaa) char. holistyczny jak i dynamiczny Projektowanie okrelanie pewnego podanego przyszego stanu rzeczywistoci (Diagnozowanie jest pierwszym etapem projektowania) 1.1 DIAGNOZOWANIE JAKO UMIEJTNO PRAKTYCZNA Diagnozowanie jest zarwno umiejtnoci praktyczn, jak i obszarem zainteresowa nauki. Wiedza praktyczna (niejawna) rni si od wiedzy naukowej tym, e o jej wartoci nie decyduje stopie prawdziwoci, ale stopie przydatnoci. Prowadzi to do posugiwania si zdroworozsdkowymi reguami przy wyjanianiu zjawisk (moe to powodowa koncentrowanie si na jednej tylko stronie zoonego zjawiska) Bdy wiedzy zdroworozsdkowej: - wybieranie tych przypadkw, ktre podtrzymuj tez - uleganie zudzeniu, e poniewa zjawisko B zdarzyo si pniej ni A, to A jest przyczyn B - faszywe interpretowanie wspwystpowania zjawisk (jeli zjawiska wystpuj razem to jedno jest przyczyn drugiego) - rozumowanie przez analogi - poczucie powszechnoci zjawiska - nieuprawnione indywidualizowanie - akceptowanie argumentacji na podstawie tytuu naukowego osoby j przedstawiajcej, odrzucanie lub przyjmowanie argumentacji jedynie na podstawie jakoci przekazu - wyciganie wnioskw ktre nie wynikaj z logicznych przesanek 1.1.1 BADANIA PODSTAWOWE A STOSOWANE

Badania podstawowe dla celw naukowych, poszukiwanie prawidowoci oglnych Badania stosowane w psychologii dla celw praktycznych, poszukiwanie rodkw prowadzcych do obranego celu, waniejsze jest podjcie waciwej decyzji o interwencji ni postawienie prawidowej diagnozy

1.1.2. METODY ILOCIOWE I JAKOCIOWE Metody te mog wspwystpowa i wzajemnie si uzupenia. Ich wybr wyznaczony jest gwnie przyjmowanym przez badacza paradygmatem. POZYTYWIZM Nastawiony na weryfikacj i powtarzalno bada. Badana rzeczywisto uznawana jest za zewntrzny i niezaleny od obserwatora ukad odniesienia. Stosowanie metod ilociowych, jzyka naukowego, poszukiwanie zalenoci przyczynowoskutkowych, wyjanianie za pomoc praw oglnych. INTERPRETATYWIZM Nastawiony na odkrywanie i problematyk trafnoci. Opisowa analiza rzeczywistoci pozwalajca na odkrywanie, rozumienie i interpretowanie zjawisk spoecznych. Odrzucenie zaoenia o niezalenoci rzeczywistoci: rzeczywisto jest tworzona subiektywnie i spoecznie. Stosowanie metod jakociowych, narzdziem badania jest ludzki umys. 1.2 POJCIE I PRZEDMIOT DIAGNOZOWANIA Typy diagnozy wedug Ziemskiego: Klasyfikacyjna Przyporzdkowanie danych do jakiego typu lub klasy. Klasa jest efektem indukcyjnego uoglnienia poszukiwania stanu typowego lub pojcia, porzdkujcego zrnicowane obserwacje. Genetyczna Koncentrujca si na pochodzeniu aktualnego stanu, na przyczynach. Tu najwaniejszy jest wyjaniajcy charakter diagnozy. Prognostyczna Poszukiwanie stanw przyszych, ktre mona wyprowadzi z aktualnego Funkcjonalna Poszukiwanie sensu elementw wyodrbnionych z caoci i okrelanie funkcji jakie dane elementy w niej peni Rozwojowa Celem diagnozy mog by deficyty rozwojowe diagnoza negatywna, a take obszary rozwoju w ktrych jednostka jest zaawansowana diagnoza pozytywna. Ze spoecznego punktu widzenia waniejsze jest zapobieganie kryzysom i wspomaganie rozwoju zamiast usuwania istniejcych ju dysfunkcji. Frczek rozrnienie na diagnoz formaln i interpretacyjn: a) diagnoza formalna opis zachowania si osoby badanej podczas diagnozowania (charakter konkretny) b) interpretacyjna okrelenie znaczenia otrzymanego zestawu danych (np. pacjent przychodzi z jakim problemem do psychologa i psycholog interpretuje otrzymane od niego informacje dane) Thorne: a) diagnoza rnicowa (etiologiczna) Rnicowanie oraz identyfikacja czynnikw etiologicznych (przyczyn) jest to tak jakby diagnoza rnic indywidualnych. (Dotyczy rnic we wsplnym dla danego 2

zaburzenia obrazie symptomatologicznym u rnych osb. Rnice te wynikaj np. z cech osobowoci) b) diagnoza procesu (na slajdach) c) diagnoza integracji Poszukiwanie regu rzdzcych dziaaniem jednostki (diagnoza osobowoci) d) diagnoza zarzdzania yciem Poszukiwanie nadrzdnych celw i wartoci jednostki (sensu ycia) Kamiski: Trzy obszary zwizane z diagnozowaniem: - osoba badana - diagnosta - interwencja Dane, z ktrymi diagnoci maj do czynienia: - akty zachowania - efekty zachowania - wypowiedzi - dane fizjologiczne Interwencja moe polega na zmianie warunkw funkcjonowania jednostki lub odwoywa si bezporednio do jej motywacji. MEDYCZNY MODEL DIAGNOZY Obejmuje symptomy (obserwowalne manifestacje choroby) i zespoy symptomw (syndromy). W znaczeniu negatywnym dotyczy ograniczonej etiologii (zesp przyczyn skadajcych si na powstanie choroby), bez brania pod uwag indywidualnych predyspozycji. Choroba jest rozumiana tylko i wycznie jako uszkodzenie organw. 1.2.1. DIAGNOZA A WYJASNIANIE Wyjanianie mechanistyczne: Opiera si na przekonaniu, e cao stanowi prost sum czci. Aby pozna cao naley j rozoy na elementy i bada kady oddzielnie. Konieczne jest zredukowanie caoci do prostszej postaci. Trzy typy wyjaniania: a) analityczne (mechaniczne) dotyczy caoci zoonych z nielicznych, mao zrnicowanych elementw b) statystyczne dotyczy agregatw (niezorganizowane caoci skadajce si z wielkiej liczby rnorodnych elementw) c) systemowe caoci zoone ze rednio zrnicowanych elementw Im wiksze zorganizowanie (struktura) elementw, tym bardziej przydatne wyjanianie systemowe. Poszukiwanie owej struktury (organizacji) powinno by istotnym elementem diagnozy.

1.2.2. DIAGNOZA A PROGNOZOWANIE W obu przedmiotem zainteresowania jest cig zmian w czasie, ale Predykcja skupia si na podobiestwach midzy jednostk a standardem. Analizujc jaki system odwoujemy si do okrelonej uniwersalnej prawidowoci, typowej dla danej zbiorowoci systemw i na podstawie tego moemy przewidzie co stanie si po upywie okrelonego czasu. (mylenie normatywne) W diagnozowaniu prawidowoci poszukujemy wrd danych dotyczcych konkretnej jednostki. (mylenie ipsatywne) W diagnozie przywizuje si wiksz wag do poszukiwania przyczyn analizowanego stanu rzeczy ni w prognozie. Relacja midzy diagnozowaniem a wyjanianiem: Wyjanianie uzupenianie niedoboru wiedzy Diagnozowanie zbieranie informacji, ujawniajcych owy niedobr Wyjanienie vs. Opis: Wyjanienie rozwizanie zagadki, ktr stanowi informacje zebrane w system Opis oddzielne informacje, ich kolekcja bez wzajemnej relacji

ROZDZIA 2 POJCIE DIAGNOZY W PSYCHOLOGII

DIAGNOZOWANIE proces aktywnego poszukiwania i przetwarzania danych potrzebnych do podjcia decyzji o dziaaniach zmierzajcych do zmiany aktualnego stanu psychospoecznego ludzi. Trzy gwne obszary problemowe diagnozowania: I. Obszar identyfikacji/badania (co rzeczywicie jest?) II. Obszar decyzji (co ma by zrobione) III. Obszar dziaania (przyblianie pierwszego do drugiego) Staramy si opisa stan aktualny, by mc okreli co do niego doprowadzio (retrognoza) oraz jaki bdzie rozwj wydarze (prognoza) 2.1. SPOSOBY UJMOWANIA PROCESU DIAGNOZOWANIA W PSYCHOLOGII a) Podejcie korelacyjno-regresyjne (korelacyjna tradycja uprawiania diagnozy), kwestionariuszowe (Paluchowski) W tradycji tej uyteczno testu okrela si na podstawie liczby potwierdzonych relacji midzy wynikami a zachowaniami pozatestowymi. Nie pozwala jednak na okrelenie relacji przyczynowo skutkowej. b) Normatywny postulat identyfikacji tzw. mechanizmw osobowociowych, podejcie projekcyjne (Paluchowski) Tradycja idiograficzna. Ma na celu zrozumienie konkretnej jednostki, ktre nastpuje nie przez odwoanie do praw oglnych, ale poprzez poznanie splotu zjawisk 4

charakterystycznych dla tej wanie jednostki. Jest to podejcie holistyczne (opis caej osobowoci jednostki) i dynamiczne (struktura osobowoci jako proces a nie stan). Oba podejcia rni si sposobem opracowywania i zbierania danych: Ad. a) metody psychometryczne, interpretacja statystyczna Ad. b) techniki projekcyjne, interpretacja kliniczna 2.2 DIAGNOSTYKA TRADYCYJNA A DIAGNOSTYKA BEHAWIORALNA Zarzut wobec tradycyjnej diagnostyki: brak zwizku midzy diagnoz a terapi W opozycji do takiego stanowiska staje terapia behawioralna (diagnostyka behawioralna): - Zachowania normalne i patologiczne s podporzdkowane tym samym prawa uczenia si - Celem terapii jest modyfikacja obserwowalnych zachowa dewiacyjnych. Techniki terapeutyczne powinny bazowa na wynikach empirycznych. Postpowanie terapeuty jest procedur eksperymentaln. - Przedmiotem zainteresowania s biece zachowania, tu i teraz. Odwoywanie si do obecnych w rodowisku pacjenta bodcw inicjujcych, wzmacniajcych i podtrzymujcych patologiczne zachowania. - badanie testowe ma warto, gdy na jego podstawie mona okreli w jakim stopniu jednostka osigna cel terapii Diagnostyka tradycyjna: - ukierunkowana na stwierdzenie rnic midzy ludmi (poszukiwanie rnic indywidualnych Przez porwnanie jednostki z grup) - zwizek midzy diagnoz a terapi jest poredni diagnoza prowadzi do klasyfikacji, a ta dopiero jest podstaw wyboru dziaa terapeutycznych, czsto niezindywidualizowanych - okrelone nastpstwo czasowe diagnozy i terapii (najpierw diagnoza potem terapia) - oddzielne zbieranie danych do diagnozy i terapii 2.3. PERSONOLOGICZNA KONCEPCJA DIAGNOZOWANIA I POJCIE CECHY PSYCHOLOGICZNEJ (Allport) DYSPOZYCJA tendencja, skonno wyjaniajca zachowanie si, mylenie czy odczuwanie w okrelony, jednostkowy, wzgldnie stay sposb (podstawowe pojcie paradygmatu osobowociowego) CECHA (Allport) struktura neurofizjologiczna, ktra wie zesp funkcjonalnie rwnowanych bodcw z zespoem funkcjonalnie rwnowanych reakcji. O istnieniu cechy wnioskujemy porednio obserwujc prawidowoci zachowania si. Allport wyrni cechy: a) dominujce (nieliczne i rzadko spotykane, praktycznie definiujce ycie czowieka) b) zasadnicze ( okoo 5-10 cech charakteryzujcych indywidualno wikszoci ludzi c) wtrne (podzielane z innymi ludmi preferencje, postawy) Reakcja midzy zbiorem bodcw a reakcji ma charakter homomorficzny, a wiec zbir reakcji jest odwzorowaniem zbioru bodcw.

2.3.1. SPOSOBY UJMOWANIA DYSPOZYCJI (CECHY) Dyspozycje mona ujmowa jako: a) czynnik bdcy bezporedni przyczyn zachowania b) czynnik spustowy c) kategori semantyczn Ad. a) Cecha jako czynnik bdcy bezporedni przyczyn zachowania, stale aktywny, ukierunkowujcy, selekcjonujcy dziaania. Nie musi jednak manifestowa si wprost w zachowaniu. Ad. b) Cecha widziana nie jako aktywna ale potencjalna determinanta zachowania, ujawniajca si tylko w specyficznych sytuacjach. Okrelone zachowania pojawiaj si nie tylko z powodu posiadania danej cechy, ale istotn rol odgrywa take interakcja czynnikw podmiotowych i sytuacyjnych. Dominujcy sposb zachowania w danej sytuacji mona nazwa profilem charakterystycznym sytuacji. Tak rozumiana cecha nie jest redukowalna do zachowa. Ad. c) Cecha stanowi kategori jzykow, a nie np. neurologiczn i jest tworzona w procesie wzajemnego komunikowania si. Dyspozycje definiuje si przez zachowania mniej lub bardziej prototypowe dla opisujce je kategorii (w oparciu o koncepcje poznawcz). Cecha nie ma charakteru wyjaniajcego, nie umoliwia przewidywania. Umoliwia jedynie opisywanie innych i siebie. Istniej rne sposoby konceptualizacji (tzn. tworzenia pojcia) dyspozycji. Najblisze Paluchowskiemu jest ujcie zerojedynkowe (punktowe) jednostka albo ma dan cech albo jej nie mai jednoczenie dyspozycja ta moe u ludzi przejawia si z nierwn intensywnoci. 2.3.2. KONCEPCJA CZSTOCI AKTW DZIAANIA (Buss, Craik) Podstawowe zaoenia: - cechy s produktami jzyka - podstawow jednostk analizy dziaa jest tendencja behawioralna zbir zaobserwowanych aktw behawioralnych, poniewa pojedynczy akt nie daje dostatecznej pewnoci ktrej dyspozycji dotyczy. - sie dyspozycji porzdkuje codzienne zachowania ludzi - Dane pochodz z obserwacji lub samoobserwacji. Nastpnie klasyfikowane s do rnych dyspozycji, a potem szacowana jest prototypowo poszczeglnych zachowa wzgldem dyspozycji. Sortowanie i szacowanie prototypowoci jest dokonywane przez czonkw danej kultury albo przez jednostk - cechy podlegaj indywidualnemu rozwojowi 2.3.3. CZY CECHY OSOBOWOCI ISTNIEJ ? Tradycyjna diagnostyka oparta jest na teorii waciwoci (cechy). Cechy uznawane s za przyczyny zachowania i gwarantuj jego spjno. Stabilne i spjne zachowania SA determinowane osobowoci.

Krytycy tego podejcia uwaaj, e cechy s konstruktami poznawczymi, determinujcymi percepcj siebie i innych. Podwaaj realne istnienie cech i osobowoci. Podstawowym zagroeniem dla psychologii osobowoci jest tworzenie cech-artefaktw. To e istnieje korelacja midzy jakim zespoem wskanikw a spoecznie okrelonym kryterium, nie jest wystarczajc podstaw by zakada istnienie jakiej cechy. To, e spoecznie definiuje si ludzi np. jako alkoholikw na podstawie zoonego, ale jednego kryterium, wcale nie uprawnia nas do zaoenia jednoczynnikowej etiologii danego stanu. Musimy pamita, e z osobowociowego punktu widzenia kade zjawisko (w tym przypadku alkoholizm) jest heterogeniczne (niejednorodne), zaley od wielu czynnikw, cech poniewa nie ma takiej waciwoci jednostki jak alkoholiczno. 2.4. DIAGNOZA A TERAPIA W podejciu behawioralnym kadzie si nacisk na to co osoba robi, a nie jakie waciwoci posiada. Bardziej istotne od teo co zachowanie wywouje, jest to, co zachowanie podtrzymuje. Analitycy zachowania sprzeciwiaj si personologizmowi, czyli odrzucaja tez, e waciwoci podmiotowe s determinant zachowa. Diagnozowanie okrela stopie odchylenia si rzeczywistoci od jej wizji. Suy przygotowaniu specyficznej interwencji psychologicznej. Liczba rozrnianych przez diagnost stanw nie powinna by wiksza ni liczba specyficznych interwencji pozostajcych do dyspozycji. Diagnoza jest istotnym elementem projektowania terapii naley okreli co na co ma by zamienione, aby oceni skuteczno i korygowa jej przebieg. 2.4.1. ZWIZEK DIAGNOZY I TERAPII W diagnostyce i terapii psychoanalitycznej wyranie podkrelano zwizek terapii i diagnozy. W terapii psychoanalitycznej kada metoda badania jest jednoczenie metod terapii. Podobnie jest w rozmowie psychologicznej. Pojawia si tutaj jednak problem oczekiwa diagnosty i kooperacyjnej postawy pacjenta. Diagnostyczno-terapeutyczny charakter rozmowy psychologicznej ogranicza w pewien sposb jej warto diagnostyczn. Moe doprowadzi do tak znaczcej zmiany podczas identyfikacji, e badany przedmiot po badaniu diagnostycznym jest jakociowo odmienny od tego jaki by przedtem. 2.5. NOWE WYZWANIE MOLIWOCI I KONSEKWENCJE WYKORZYSTYWANIA KOMPUTERW W DIAGNOSTYCE PSYCHOLOGICZNEJ Modele komputerowe jako narzdzia weryfikacji teorii empirycznych maj przewag nad modelami werbalnymi czy bezporednimi manipulacjami eksperymentalnymi. Argumenty za wykorzystaniem w diagnozowaniu komputerw: - rzeczywista i zupena standaryzacja warunkw badania - dokadno zapisu parametrw - uwolnienie psychologw od mechanistycznych czynnoci - obnika jednostkowych kosztw - elastyczno systemw testujcych - aktualizacja norm

Warunki, ktre musz by spenione, aby komputerowa wersja testu realizowaa swoje zadania: - atwo operacji - niezawodno - czytelna forma prezentowania bodcw, informacji na ekranie, waciwa tonacja instrukcji - moliwo uzupeniania, powracania do rnych czci testu STRATEGIA ADAPTACYJNEGO TESTOWANIA strategia komputerowa pozwalajca na aktywny dobr zada czy testw w zalenoci od dotychczasowych wynikw osoby badanej. Istnieje kilka typw adaptacyjnego testowania np.: Strategia rozgaziona (drzewa) Na szczycie piramidy znajduje si pytanie wyjciowe o rednim stopniu trudnoci, ktre determinuje dwa kolejne pytania (jedno trudniejsze, drugie atwiejsze od wyjciowego). W zalenoci od odpowiedzi osoby badanej nastpne bdzie jedno z tych dwch. Teoria odpowiadania na pozycje testu Po prezentacji okrelonej liczby pozycji testu i oszacowaniu poziomu cechy wybierany jest nowy poziom cechy i prezentowane s osobie badanej nowe pozycje, ktre przynosz maksymaln ilo informacji odnonie do aktualnie oszacowanego poziomu cechy. Korzystanie z komputerowych wersji testu rozszerza zakres obserwacji zachowania osoby badanej. Badajcy moe skupi si na zachowaniach akcydentalnych i ekspresyjnych, poniewa zachowania testowe s rejestrowane i moe je w dowolnym czasie odtworzy. Dodatkowym wskanikiem, ktry jest rejestrowany podczas komputerowego testowania jest czas podejmowania decyzji. Wskanik ten pozwala oceni, czy osoba badana przyjmuje postaw zbywajc wobec badania itp. Wykorzystanie programw komputerowych w terapii: - np. Program do rehabilitacji pacjentw z uszkodzeniem OUN umoliwia trenowanie umiejtnoci interakcyjnych, w zalenoci od aktualnego poziomu sprawnoci i wykonania poprzednich zada. Naley jednak pamita, e takie programy mog by jedynie czci procesu terapeutycznego. Za pomoc komputerw (specjalnych gier komputerowych) mona wiczy niektre funkcje np. uwag, koncentracj, pami, koordynacje ruchowo-wzrokow itd. Komputeryzacja pozwala wyeliminowa bdy osobiste, obniajce obiektywno diagnozowania. Ale w klasycznej teorii testw bdy s losowe, a produkowane przez komputery s to bdy systematyczne. Kolejnym minusem jest to e programy komputerowe posiadaj jednoznaczne reguy interpretacyjne, co moe zuboy lub naciga interpretacj. Zasada GIGO Bardzo wymylne programy komputerowe przysaniaj nietrafno i nierzetelno danych wejciowych i stosowanych regu przetwarzania 8

EFEKT BARNUMA zudzenie trafnoci opisu w odniesieniu do konkretnego przypadku, co bierze si std, e opis ten pasuje po prostu do wszystkich przypadkw. Diagnoza postawiona przez komputer nie moe by diagnoz psychologiczn !

ROZDZIA 3 DIAGNOZOWANIE FAZA PREDIAGNOSTYCZNA, BADANIA I WSTPNYCH DECYZJI

PROCES DIAGNOZOWANIA ETAPY Etap prediagnostyczn y Etap badania (identyfikacji) Obejmuje wszystko, co w czasie wyprzedza waciwe diagnozowanie Celem osoby badanej jest komunikowanie, nadawanie informacji Etap obejmuje: akceptacj alternatyw oferowanych przez medium komunikacji (test), wybr przez osob badan dziaa ze zbioru dziaa dopuszczanych przez zadnie i wybr ekspresji dziaania ze zbioru dziaa psychologicznie dopuszczalnych Celem osoby badajcej jest odbir oraz decydowanie o uytecznoci informacji i ich kompletnoci Etap obejmuje: wybr (na podstawie uytecznoci), rejestracj i klasyfikacj danych o osobie badanej i jej otoczeniu Wiedza diagnostyczna (czasami operacyjna)

Etap wyjaniania Formy wyjanie: 1. opis (uoglnienie danych) 2. interpretacja 3. orzekanie diagnostyczne (klasyfikacja) 4. przewidywanie oraz decyzja o planie interwencji wiedza operacyjna wiedza pragmatyczna Etap interwencji Zmiana pooenia jednostki przez: 1. selekcj 2. modyfikacj 3. komunikowanie diagnostyczne Mahrer: Opisuje jak jednostka przebywa drog od stanu zdrowia do zostania pacjentem. Ujmuje t drog nie jako kolejne etapy choroby, ale jako realizacj planu motywacyjnego need for hospitalization (potrzeba bycia w szpitalu). Jest to spowodowane takimi wydarzeniami yciowymi, ktre wzbudzaj w jednostce poczucie zagroenia. Jednostka spostrzega chorob i pobyt w szpitalu jako szans zmiany tej sytuacji i moliwo zaspokojenia potrzeb. Nastpuje przemieszczenie oczekiwa z najbliszego otoczenia na wyspecjalizowan instytucj spoeczn szpital. 9

Poszukiwanie niezbdnych informacji przez badajcego jest oparte na wiedzy diagnostycznej wiedza mwica o tym jakie czynnoci badawcze naley zrealizowa, aby uzyska potrzebne informacje oraz jak poszukiwa informacji dodatkowych 3.1. FAZA PREDIAGNOSTYCZNA Obejmuje to, z czym obie strony (badany i badajcy) wchodz w interakcj Badanie diagnostyczne jest to nie tylko problem poznawczy ale take emocjonalny (ze wzgldu na specyficzny charakter interakcyjny)

Spoeczna rola diagnosty obejmuje przyzwolenie na szereg zachowa, ktre w codzinnych sytuacjach nie byyby tolerowane Spoeczna rola osoby badanej specyficzne wymagania: pozbycie si wstydu i nieufnoci, nie posiadanie tajemnic i bycie szczerym Badanie to taka sytuacja, ktr osoba badana akceptuje i w ktrej uczestniczy, wspdziaajc, najlepiej dobrowolnie, wiadoma celu jakim jest jej ocena i wynikajca z niej pomoc. Zadaniem psychologa jest uaktywnienie u osoby badanej postawy kooperacyjnej. Dwa przypadki poddawania si ocenie diagnostycznej: - bycie przedmiotem selekcji - bycie pacjentem W obu przypadkach badanie moe mie charakter instrumentalny; jest wanym wydarzeniem yciowym, w ktrym ludzi bior udzia z wasnej woli i gdzie staraj si wsppracowa z diagnost, by zrealizowa swoje cele (ktre mog by faktycznie inne ni te, ktre zakada diagnosta). Dla pacjenta badanie jest rodkiem przekazu komunikatw o swoich dolegliwociach i ich subiektywnym obrazie oraz indywidualnych postawach wobec nich. Diagnosta oczekuje od o.b. zachowa testowych tj. takich jakie on okrela jako dopuszczalne w sytuacji badania, takich ktre mona zarejestrowa i oceni zgodnie z diagnostyczn wiedz. Diagnosta oczekuje, informacje przekazywane przez o.b. bd szczere. Diagnosta musi zdawa sobie spraw z wymogw standaryzacji umoliwia to porwnywanie wynikw i korzystanie z nich przy ewentualnych badaniach naukowych. Warunki standardowe zale nie tylko od badajcego, ale rwnie od klienta. 3.1.1. TESTY PSYCHOLOGICZNE sytuacja tworzona specjalnie dla celw diagnostycznych sytuacja wywoujca typowe zachowania pod wzgldem tej charakterystyki, ktra ma stanowi przedmiot obserwacji np. inteligencji, osobowoci testujc, obserwujemy prbk ludzkich zachowa, ktra wcale nie jest typowa dla faktycznych poczyna yciowych

10

wywoana w sytuacji testowej prbka zachowa jest typowa dla zachowa inteligentnych, determinowanych osobowoci czy zainteresowaniami prbka ta powinna charakteryzowa si trafnoci teoretyczn sytuacj testow naley tak zaaranowa aby maksymalnie zwikszy prawdopodobiestwo pojawianie si zachowa determinowanych przez te czynniki podmiotowe, o ktrych zbieramy dane test musi spenia kryteria rzetelnoci i trafnoci.

Kryteria pozwalajce odrni test od innych procedur diagnostycznych: - nie powinien zajmowa wiele czasu, powinien by prosty, nie wymaga bliskich stosunkw z o.b. - ma by to sytuacja standaryzowana - zachowania testowe powinny by jednoznaczne, a procedura badania taka, aby dao si obserwowa pocztek badania i aby sposb oraz czas zakoczenia by jasno okrelony w instrukcji. - zachowanie bdce przedmiotem obserwacji powinno da si w peni rejestrowa DEFINICJA TESTU: Badanie testowe to takla sytuacja, w ktrej o.b. uczestniczy dobrowolnie, wiadoma celu, jakim jest jej ocena; sytuacja tworzona specjalnie dla celw diagnostycznych i w ktrej wywouje si zachowania typowe determinowane czynnikiem bdcym przedmiotem obserwacji; sytuacja, ktra od diagnosty nie wymaga osobistego zaangaowania i w ktrej jasno okrelony jest zakres i rodzaj dopuszczalnych zachowa. 9-wymiarowy model diagnozowania Bartona Pozwala na wybr narzdzia. Przy podejmowaniu takiej decyzji wane s trzy wymiary: - kto i co jest przedmiotem pomiaru - jakich uywa si miar - jak dokonuje si pomiaru Parametry modelu i podstawowe pytania na jakie powinien sobie odpowiedzie badajcy wybierajc test: 1. Poziom rozwoju: czy instrukcja i zadania s na odpowiednim poziomie rozwojowym? 2. Stan lub cecha: czy wykorzystane testy powinny odzwierciedla waciwoci trwae czy raczej zamierzmy bada zmieniajce si zachowania i uczucia? 3. Norma lub ekstremum: czy oczekujemy, e jednostka jest podobna do innych czy si od nich rni? 4. Obszar: jaki obszar ycia psychicznego zamierzmy bada? 5. Media (metody): jakie s sposoby badania tego co zamierzamy bada? 6. Badania zorientowane na normy czy jednostk: czy chcemy rozumie wzajemne zalenoci wewntrz jednostki czy te mc generalizowa na wiksze grupy lub z nimi porwnywa? 7. Skala pomiarowa: czy zainteresowani jestemy jakoci, czy ilocia? 8. Czy stosujemy jedn czy wiele miar tej samej waciwoci? 9. Czy jestemy zainteresowani wielokrotnymi badaniami, czy zadowalamy si jednym? Cztery rodzaje bdw testowych: interpretacyjne osobiste 11

 zmienne stae Co wnosz do interakcji diagnostycznej badajcy i badany? a) badajcy - wiedza profesjonalna - narzdzia i procedury diagnostyczne - styl diagnozowania - postawy i preferencje - cele b) badany - historia ycia - wiedza o sobie i wiecie - problemy - potrzeby - postawy - cele 3.2. FAZA BADANIA I WSTPNYCH DECYZJI Osoba badana Etap obejmuje: akceptacj alternatyw oferowanych przez medium komunikacji (test), wybr przez osob badan dziaa ze zbioru dziaa dopuszczanych przez zadnie i wybr ekspresji dziaania ze zbioru dziaa psychologicznie dopuszczalnych Osoba badajca Etap obejmuje: wybr (na podstawie uytecznoci), rejestracj i klasyfikacj danych o osobie badanej i jej otoczeniu.

3.2.1. OSOBA BADANA Badanie jest wzajemnym komunikowaniem: badany informuje jakie s jego problemy, a badajcy obserwuje i rejestruje jego zachowania, interpretuje je zgodnie z podzielan orientacj teoretyczn i zwrotnie informuje o efektach procesu. Badajcy i badany wsplnie definiuj problem i ustalaj wsplny sposb widzenia problemu. Podczas badania jednostka odwouj si do: - wasnej koncepcji wiata i siebie - celu jaki chce zrealizowa przez uczestniczenie w badaniu Prezentowany podczas badania obraz siebie i wiata peni funkcje instrumentalne wzgldem celw o.b. Majc ten cel na uwadze jednostka dokonuje wyboru dziaa ze zbioru dziaa psychologicznie dopuszczalnych. Wybr ten jest ograniczony przez zadanie (medium komunikacji). Podczas badania psychologicznego moe zdarzy si symulacja. Co zrobi wic z wynikami, o ktrych wiadomo, e byy obiektem manipulacji? Naley potraktowa je jako autoprezentacje tworzon na uytek badania. Pozwala to stwierdzi ja zaprezentowaa si o.b. tu i teraz oraz formuowa przypuszczenia o powodach wyboru wanie takiego obrazu siebie. Psycholog powinien zdefiniowa sytuacj badania psychologicznego: 12

Jest to sytuacja bezpieczna, w ktrej mona (i naley) wyraa takie myli i uczucia, jakie mogyby spotka si ze spoeczn dezaprobat. Zasady konwersacji (Leech): zasady tekstowe (organizacja tekstu w taki sposb, by nie utrudnia jego odbioru) zasady interpersonalne (realcja wspdziaania nadawcy i odbiorcy) 1. regua jasnoci wygaszany tekst powinien by zgodny z intencj i jednoznaczny 2. regua ekonomii wygaszany tekst powinien by atwy w odbiorze i zredukowany do rzeczy istotnych 3. regua wsppracy komunikujce si strony chc uzyska zrozumienie, aprobuj si wzajemnie 3.2.2. BADAJCY Kryterium wyboru spord zachowa badanego tych, ktre zostan poddane dalszej analizie jest ich diagnostyczna uyteczno, ktra jest oceniana w dwufazowym procesie decyzyjnym: - najpierw ocenia si warto kliniczn - a nastpnie warto dla wyjaniania diagnostycznego W efekcie tego procesu kadej informacji jest nadawane znaczenie diagnostycznoeksplanacyjne. Kad klasyfikacj charakteryzowa powinny: rzetelno, rozczno, kompletno. Dwa sposoby osigania wysokiej rzetelnoci klasyfikacji: - stworzenie moliwie najjaniejszych regu zaliczania do klasy - wywiczenie si w procedurach badania i sygnatowania, aby stosowa je dokadnie w ten Sm sposb wobec rnych osb badanych Analiza odpowiedzi bdnych (niediagnostycznych) moe znaczco pogbi diagnoz o elementy jakociowe. Z tego, e jakie dane zostan ocenione jako uyteczne diagnostycznie nie wynika, e wszystkie one bd wykorzystane w wyjanianiu. Zaley to od ich warunkowej uytecznoci, ktra oceniana jest ze wzgldu na przyjty cel postpowania diagnostycznego. Efektem tego wybierania jest utworzenie wstpnej prbki danych osobie badanej. Ta prbka stanowi przedmiot nastpnej decyzji: czy mona zakoczy zbieranie danych i przystpi do interpretacji? Pojawia si pytanie o reprezentatywno prbki jej uyteczno informacyjn i kompletno. Rnica midzy istotnoci statystyczn a kliniczn Nie wystarczy stwierdzi, e rnica stanw przed i po terapii jest istotna statystycznie. Rnica bowiem ma by taka, by aktualny stan mona byo zidentyfikowa jako normalny (istotno kliniczna). OBSZAR DIZAA DIAGNOSTY Zachowania osoby badanej podczas badania Dane uyteczne diagnostycznie Dane uyteczne ze wzgldu na cel (warunkowa uyteczno, wstpna prbka danych Uyteczno informacyjna? 13

Strategie zbierania dodatkowych informacji: a) konfirmacyjna poszukiwanie potwierdze ju zebranych informacji; ma zreguy charakter zawajcy b) klasyfikacyjna prowadzi do rozszerzenia prbki danych 3.2.3. POJCIE NORMY Informacje jakie naley gromadzi podczas procesu diagnozowania: 1. informacje, ktre mog by bezporednio i porednio wykorzystane podczas interwencji 2. informacje o tym, co jest przedmiotem interwencji, czyli co uznano z jaki powodw wane i wymagajce zmiany Psycholog musi dysponowa narzdziami poznawczymi pozwalajcymi na okrelenie, co jest normalne czy typowe. Tym narzdziem jest pojcie normy psychologicznej. W przypadku selekcji (druga obok modyfikacji forma interwencji) zadaniem diagnosty jest wybranie osoby nietypowej np. lepiej ni inni zarzdzajcej zasobami ludzkimi. Pojcie normy ma charakter wieloznaczny: - powszechno - zgodno z wzorcem czy konwencj - brak choroby Podprzestrze normy psychologicznej (Brzeziski) obszar typowych dla danej populacji wartoci

SCHEMATYCZNY PODZIA ZNACZENIOWY POJCIA NORMA Normy przedmiotowe (realnie istniejce stany rzeczy) opisowe (obserwacyjne) statystyczne (psychometryczne) spoeczno-kliniczne (brak symptomw patologicznych, zgodno ze wzorcem lub norm spo.) odwoujce si do teorii psychologicznych, konstrukty wyjaniajce, zaoenia filozoficznej koncepcji czowieka

powinnociwe lub jzykowe etyczne prawne

14

Norma jako kostrukt teoretyczny Tre normy zaley od przyjtej teorii psychologicznej. Norma jako stan wolny od symptomw choroby Czy istnieje pynna granica midzy norm i patologi? Foulds rnica midzy cechami a symptomami: w odrnieniu od symptomw cechy s uniwersalne, trwae, wewntrznie akceptowane. Symptomy natomiast s rdem dyskomfortu. Na wymiarze cechy mona umieci kad jednostk z grupy, natomiast symptomy charakteryzuj tylko niektrych czonkw. Nie ma cigoci midzy cechami a symptomami rnica jest jakociowa a nie ilociowa. Norma statystyczna Oparta na jakiej miarze tendencji centralnej i miarze rozproszenia wok redniej (najczciej rednia arytmetyczna i odchylenie standardowe). Statystyczne kryterium normy pozwala ustali, jak czsto dany wynik pojawia si w populacji, ktr owa norma opisuje. Tylko w odniesieniu do norm oglnokrajowych mona mwi o kryterium normalnoci. Im bliej redniej znajduje si wynik danej osoby, tym bardziej uwaa si j za zdrow. (Naley jednak zwrci uwag na to, e zachowania powszechnie wystpujce w danej spoecznoci wcale nie musz by powszechnie akceptowalne)

TEORIA SPOECZNEGO NAZNACZANIA Zgodnie z ekologicznym modelem etiologii zaburze psychicznych zachowania dewiacyjne s skutkiem stresorw spoecznych charakteryzujcych nisz ekologiczn, jak zajmuje grupa spoeczna do ktrej naley jednostka. Naznaczanie lub napitnowanie zachowa dewiacyjnych (czyli takich ktre odbiegaj od redniej populacji) jest tym silniejsze im nisza pozycja spoeczna jednostki. Jednostka taka jest spostrzegana spoecznie jako dewiacyjna, w zwizku z czym podlega hospitalizacji, w efekcie traci przyjaci, prac, co zwiksza jej dewiacj, jest wic ponownie hospitalizowana itp. itd. co na ksztat samosprawdzajcej si hipotezy. Oderwanie pojcia normy od kultury nie jest moliwe 1. Idiograficzne (specyficzne) podejcie do kultury Trafny opis jest moliwy tylko przy odwoaniu do poj lokalnych, bdcych elementem kultury, ktr mamy opisywa. Zgodne z tym podejciem jest uznanie istnienia specyficznych kulturowo czynnikw etiologicznych, specyficznych rodzajw osobowoci, uzdolnie, zaburze 2. Nomotetyczne (uniwersalne) podejcie do kultury Do porwnania wpywu kultury na efekt i przebieg choroby potrzebne s pojcia oglne, oparte na wsplnym ukadzie odniesienia. Zgodnie z tym podejciem uzasadnione s takie dziaania jak: adaptacja narzdzi diagnostycznych, przenoszonych z innej kultury wraz z zapleczem teoretycznym i literaturowym. Rwnowano testw (przy adaptacji kulturowej): - rwnowano koncepcyjna (teoretyczna identyczno wymiarw i konstruktw teoretycznych - rwnowano jzykowa pragmatyczna identyczno przekadu, identyczno gramatyczna, emocjonalna, etnograficzna

15

- rwnowano spoeczna tosamo spoecznych znacze przypisywanych zachowaniom i wymiarom Istniej sprzeczne oczekiwania co do adaptacji testw: powinna by ona jednoczenie maksymalnie zgona z orginaem i maksymalnie przystosowana do nowej kultury. 3.2.4. BADANIE JAKO KOMUNIKACJA Badanie jest kierowanym komunikowaniem. Jego istot stanowi dialog, ktry prowadzi do uzyskania wsplnego zrozumienia w celu powikszenia zakresu wsplnej wiedzy.

ROZDZIA 4 DIAGNOZOWANIE OPIS I INTERPRETACJA

4.1. ILOCIOWY OPIS ZACHOWA Kada waciwo powinna mie swoj obiektywn miar

Dwie szkoy uprawiania metodologii: 1. metodologia normatywna Zadaniem metodologii jest poszukiwanie norm w metodologii oglnej i wartociowanie nauk ze wzgldu na spenianie tych norm. 2. metodologia rekonstrukcyjna Rekonstrukcja rzeczywistej praktyki badawczej i jej analiza z punktu widzenia dotychczasowego stanu metodologii oglnej. Wszystko wskazuje na to, e w psychologii brak pomiaru rozumianego tak, jak w naukach cisych. W badaniach diagnostycznych psychologowie nie zajmuj si wynikami surowymi. Ukad odniesienia dla kadego wyniku stanowi prba normalizacyjna. Wynik jest wyraany w jednostkach skal standardowych, a nie za pomoc liczby poprawnych odpowiedzi. Cele mierzenia za pomoc testw: - opis badanej osoby ze wzgldu na interesujce psychologa parametry - przewidywanie zachowa w okrelonej sytuacji Testowanie jest zbieraniem danych potrzebnych do zakwalifikowania o.b. do grupy odniesienia w celu opisu tej osoby i sformuowania prognozy (ktra ma charakter jakociowy). Powstay testy, ktre umoliwiaj pomiar taki jak w naukach cisych. Wymagaj one jednak akceptacji zaoenia, e ludzie nie rni si waciwociami, ale jedynie ich nateniem istnienie cech wsplnych. POMIAR wyraenie cechy obiektu jako krotnoci powszechnie zaakceptowanej jednostki OBIEKTYWNO rozumiana jest jako niezaleno wyniku pomiaru od osoby go dokonujcej, . ma swe rdo w istnieniu wzorca, bdcego jednostk pomiaru. 16 Aby mona byo wykorzysta system numeryczny jako model mierzonej waciwoci, konieczne jest spenienie zaoenia o rwnoci jednostek

4.2. JAKOCIOWY OPIS ZACHOWA Jest to idiograficzny sposb uprawiania psychologii (G. Allport) W psychologii waniejsze jest przewidywanie kliniczne ni statystyczne, a dynamiczne spojrzenie ma przewag nad statycznym i atomistycznym. Efekty tych bada nie mog by uoglniane na populacj. Wyniki mona i naley generalizowa na inne zachowania jednostki.

James T. Lamiell IDIOGRAFICZNA KONCEPCJA POMIARU - pozwala zdaniem Lamiella na odkrywanie prawidowoci oglnych - naley zaj si badaniem konkretnych osb, a nie wyimaginowanych, urednionych jednostek Psychologia osobowoci - poszukuje rnic o charakterze intraindywidualnym Psychologia rnic indywidualnych - mierzenie zrnicowania wewntrz grupy w zakresie wsplnych dla jej czonkw waciwoci psychicznych analiza rnic interindywidualnych - warto wyniku surowego jest zawsze okrelana w relacji do odpowiedniej grupy porwnawczej (dokadno opisu

Trzy modele nadawania znacze w psychologii (Cattell): 1. normatywny ukadem odniesienia jest grupa porwnawcza 2. ipsatywny ukadem odniesienia s inne wyniki tej samej jednostki (albo w zakresie innej dyspozycji, albo otrzymane w odmiennym czasie 3. interaktywny porwnanie jednostkowego wykonania testu z czstoci wynikw wykonania poszczeglnych zada przez grup odniesienia (char. dla strategii idiograficznej) 4.3. OPIS A INTERPRETACJA ZACHOWA TESTOWYCH I POZATESTOWYCH Celem dziaania psychologw nie jest otrzymanie wynikw testowych, ale wyjanienie, a cilej jego charakterystyczna dla psychologii posta: interpretacja. OPIS ZACHOWA TESTOWYCH to kolekcja (zbir) takich zda, odnoszcych si do konkretnego zbioru wynikw testowych, ktre wprost odpowiadaj na pytanie Jakie wyniki uzyska badany B? TESTOWANIE zbieranie danych potrzebnych do zakwalifikowania osoby badanej do grupy odniesienia w celu opisu tej osoby i sformuowania prognozy.

17

Odnoszenie wyniku do norm to weryfikacja hipotezy statystycznej o przynalenoci osoby badanej do interesujcej nas grupy. Opis to: Nie tylko stwierdzenia, w ktrych wykorzystuje si liczby, ale take sformuowania w rodzaju wynik wysoki, pogranicze patologii itd. Zbir korelatw behawioralnych: np. jeli wynikowi 50 w skali S towarzysz cechy A,B,C, to istnieje uzasadnienie, aby o osobie, ktra uzyskaa wynik 50 w tej skali powiedzie, e jest A,B,C czsto takie sformuowania s utosamiane z wyjanianiem, ale w rzeczywistoci jest to mechanistyczne zestawienie (kolekcja) znacze interpretacyjnych, skupionych wok poszczeglnych skal. Wskazywanie jako przyczyny zachowania rnych obserwowalnych zachowa lecego u ich podstaw jednego wsplnego czynnika (np. cechy), czyli traktowanie tych zachowa jako rnych manifestacji (wskanikw) tej samej waciwoci. opis zagregowany Opis moe przyjmowa bardziej skomplikowan posta ni prosta klasyfikacja: Postpowanie aktuarialne tworzenie grup osb na podstawie na podstawie wynikw testowych i opisywanie ich przez odwoanie si do innych wsplnych dla grupy wynikw (forma protointrepretacji)

PODSUMOWANIE i DEFINICJA

OPIS ZACHOWA TESTOWYCH TO:

kolekcja (zbir) zda, odnoszcych si do konkretnego zbioru wynikw testowych, ktre oparte s na analizie podobiestwa osoby badanej do grupy odniesienia (norm) zbir korelatw behawioralnych wskazywanie nieobserwowanej cechy jako przyczyny obserwowanych zachowa (opis zagregowany)

Diagnozowanie jest modelowaniem w umysle diagnosty osobowoci o.b. i jej rodowiska. Model taki tworzy diagnosta midzy innymi w celu przeledzenia konsekwencji zarwno interwencji, jaki i wstrzymania si od niej. (?) 4.4 ZACHOWANIA TESTOWE I PRZECZYWISTE (POZATESTOWE) JAKO PRZEDMIOT INTERPRETACJI Celem psychodiagnostyki jest wyjanienie, celem testowania poszukiwanie jego przesanek wrd zgromadzonych danych. Przedmiot wyjanienia psychologicznego (interpretacji): - zachowania testowe - zachowania rzeczywiste 18

Dwa rodzaje danych zbieranych podczas badania: 1. Dane symptomatologiczne -Oparte na zaoeniu, e okrelone waciwoci zachowania, ujawnione podczas badania, charakteryzuj zachowania jednostki take w innych, pozatestowych sytuacjach. - Dotycz tego co tu i teraz moemy przeledzi oraz czego moemy dowiedzie si pytajc o przesze sytuacje i na tej podstawie orzeka o przyszoci. -Pozwalaj na bezporedni prognoz zachowa jednostki we wszystkich sytuacjach, ktrych modelem jest sytuacja testowa. 2. Dane etiologiczne -Oparte na zaoeniu, e dane dostarczone przez badanie daj materia do wnioskowania o przyczynach zachowa pozatekstowych; tu akceptujemy rnic zachowa testowych i pozatestowych. - Pozwalaj na prognoz zachowa pozatestowych, nawet nie majcych nic wsplnego z zachowaniami testowymi Uyteczno eksplanacyjna tych danych jest rna tylko etiologiczne pozwalaj na wyjanianie przyczynowo-skutkowe. 4.4.1. ZACHOWANIA TESTOWE JAKO PRZEDMIOT INTERPRETACJI Na dane diagnostyczne pochodzce z obserwacji zachowa testowych mona patrze z trzech punktw widzenia, jako na: 1. Prbki Jeeli prba spenia warunek reprezentatywnoci, to moemy nasze wnioski rozcign na populacj, z ktrej prba pochodzi. Dane testowe mod by celow lub reprezentatywn prbk zachowa o.b. 2. Korelaty Korelacja pozwala okreli stopie, w jakim wspwystpuj ze sob dwa zbiory wynikw. Nie musi by to jednak zwizek przyczynowo skutkowy. 3. Znaki Mog mie charakter przyczynowy, naturalny wwczas mwimy o oznace, lub konwencjonalny. Podstaw tradycyjnej diagnostyki jest testowanie, podczas gdy analitycy zachowania s zainteresowani inwentaryzacj zachowania badanie ujmujce moliwe wszystkie elementy repertuaru patologicznych zachowa danej osoby lub ich reprezentatywn prb. W tradycyjnym podejciu do diagnozowania zachowania testowe uwaane s za znak czy wskanik wyznaczajcych je charakterystyk osobowoci. W analizie behawioralnej traktuje si je jako prbk.

19

Klasyczne testowanie zakada homogeniczno zada testowych (wysza rzetelno), natomiast analitycy zachowania przyjmuj zaoenie o koniecznej rnorodnoci. Rodzaj trafnoci, ktry interesuje analitykw zach., to stopie, w jakim zachowania testowe s adekwatnym odbiciem zachowa naturalnych. TRADYCJA KORELACYJNA: Informacje diagnostyczne traktowane jako korelaty wspwystpujce z innymi waciwociami jednostki. Dwie strategie tworzenia skal: 1. Racjonalna Kryterium wyboru pyta: zgromadzona niezalenie wiedza lub jaka teoria. 2. Empiryczna Rozpatrujemy jak pul pyta poszukujc empirycznie potwierdzonych rnic midzy dobranymi grupami kontrastowymi. Nie przyjmuje si tu adnych wstpnych zaoe co do oczekiwanych rnic. Techniki kwestionariuszowe traktowanie zachowania testowego jako prbki Techniki projekcyjne jako znaku (powizanie stosunkiem oznaczania z nieobserwowan waciwoci podmiotow) OPERACJONALIZACJA wizanie terminw teoretycznych z terminami obserwacyjnymi. Jest warunkiem koniecznym dokonania pomiaru. Badanie diagnostyczne dostarcza nam znakw, natomiast teoria ich znacze. Wskanikowe podejcie do zachowa testowych: Jeli chcemy zdoby info o nieobserwowanych waciwociach o.b., to musimy stworzy takie warunki testowania, aby ta wasno bya gwn determinant zachowa. Gdy dane s traktowane jako prbka wtedy sytuacja testowa jest analogiem sytuacji rzeczywistej, natomiast w tej sytuacji jest z zaoenia sztuczna. Stosujc testy i traktujc zachowanie jako wskaniki, badamy wpyw waciwoci podmiotowych na zachowanie. Psychologia projekcyjna kade zachowanie jest symbolem w pozawerbalnej i pozawiadomej komunikacji jednostki z jej spo. otoczeniem. Zachowanie, zarwno rzeczywiste, jak i testowe, rozumiane jest jako bezporednie lub porednie komunikowanie stanw wewntrznych jednostki. 4.4.2. ZACHOWANIA POZATESTOWE JAKO PRZEDMIOT INTERPRETACJI Jaki jest stosunek otrzymanych wynikw do rzeczywistych zachowa o.b.? (Na podstawie techniki TAT uoenie historyjki na temat pokazanego obrazka) Nie jest tak, e interpretacj wynikw testowych mona weryfikowa na podstawie info o rzeczywistych zachowaniach. Sytuacja testowa bya tak skonstruowana, aby wywoane zachowania byy determinowane waciwoci, ktr chcemy bada. Jeeli realne zachowania pokrywaj si z zachowaniami testowymi, to moemy podejrzewa, e s one podmiotowo 20

determinowane. Jeeli natomiast zachodzi midzy nimi rozbieno, to musimy j wyjani, wskazujc na te czynniki rodowiskowe, ktre blokuj lub wyzwalaj okrelone zachowania.

Zachowanie X podczas testowania

Wystpuje (1) Nie wystpuje (0)

Zachowanie X podczas ycia Wystpuje (1) Nie wystpuje (0) (1,1) czynniki sytuacyjne (1,0) czynniki sytuacyjne nie maj istotnego blokuj zachowanie wpywu na zachowanie (0,1) czynniki sytuacyjne (0,0) wyzwalaj zachowanie

(1,1) o.b. tak konstruuje swoje sytuacje yciowe, aby podmiotowa waciwo si ujawniaa (1,0) w yciu o.b. istniej sytuacje uniemoliwiajce wyjcie na jaw danej waciwoci. O.b. tak konstruuje swoje ycie, aby podmiotowa waciwo si nie ujawniaa (jeli test jest rzetelny. (0,1) test nie stworzy sytuacji, w ktrej cecha mogaby si ujawni lub to wycznie czynniki sytuacyjne determinuj zachowanie. Zachowania pozatestowe mog stanowi weryfikacj hipotez o stopniu podmiotowoci zachowania (a nie o trafnoci testu) Stopie podmiotowoci zachowania odzwierciedla swoisty opr jednostki wobec sytuacyjnych naciskw, niezalenoci od konformizmu. W patologii stabilizujco na dziaania jednostki oddziauj czynniki podmiotowe, w w normie sytuacyjne.

REINTERPRETACJA TESTU zastosowanie do jego interpretacji teorii osobowoci innej ni tradycyjnie z tym testem wizanej (reinterpretacja wynikw testu), albo te posuenie si inn teori testu (reinterpretacja testu uywanie nowych kryteriw okrelania wynikw i nowych regu ich agregacji). Oddzielenie teorii osobowoci od dziaania: Teoria osobowoci - analiza przyczyn i sposobu organizacji waciwoci podmiotowych jednostki Teoria dziaania wyjanienie rzeczywistych dziaa jednostki przez odwoanie do interakcji czynnikw podmiotowych i pozapodmiotowych Podejcie behawioralne koncentruje si na dziaaniach, a tradycyjne (personologiczne) na jednostce. 4.5. WYJANIANIE PSYCHOLOGICZNE Specyficzn form wyjaniania psychologicznego stanowi INTERPRETACJA. Wymaga ona przyjcia zaoenia o ukrytym znaczeniu kompleksu danych. Istot interpretacji psychologicznej jest wizanie niezalenych info charakteryzujcych jednostk w sensown cao.

21

W badaniach psychologicznych przedmiotem wyjanienia (eksplanandum) jest fakt wspwystpowania co najmniej dwu zjawisk, natomiast eksplanans (wyjanienie) to uporzdkowany i niesprzeczny wewntrznie zbir zda. Psychologowie nie poszukuj przyczyn, lecz powodw (motyww) ludzkich dziaa. Okrelane s one jako takie przyczyny, ktre znajduj si w zwizku przyczynowym z interesujcym nas dziaaniem dziki istnieniu ich w wiadomoci, intencjonalnie dziaajcej lub regulujcej otoczenie jednostki. Praca klinicysty polega take na zmaganiu si ze znaczeniami, symbolami, czynnikami niewiadomymi, wypartymi ktre take s rodzajem przyczyny. Wada wyjanie statystycznych: nie odnosz si do zachowania pojedynczych elementw, lecz ich zbiorowoci. Wyjanianie psychologiczne nie polega wic na bezporednim zastosowaniu ju posiadanej wiedzy jest ono bowiem odkrywaniem logiki ycia konkretnej jednostki. Kada udana interpretacja wzbogaca wiedz diagnosty. Wyjanienie tej czci historii ycia, ktra wie si przyczynowo z jej problemami mona nazwa wyjanianiem przez podanie mechanizmu (zaburzenia, objawu, zachowania).

WYJANAINIE PSYCHOLOGICZNE (INTERPRETACJA) polega na wskazywaniu racji uzasadniajcych tak, a nie inn organizacj (struktur) informacji o osobie badanej, a wic midzy innymi na: Nadaniu sensu (znaczenia) zachowaniom jednostki przez wskazywanie ich zwizku z dotychczasowym jej dowiadczeniem Okreleniu przyczyn wywoujcych i stabilizujcych zaobserwowan organizacj zachowa jednostki Ukazywaniu przyszych konsekwencji tej organizacji

Przedmiotem interpretacji psychologicznej s ZACHOWANIA OBSERWOWANE (rejestrowane) podczas badania wraz z ZACHOWANIAMI RZECZYWISTYMI (w sytuacjach yciowych). Przedmiotem interpretacji nie jest grupa ludzi podobna do siebie pod jakim wzgldem, ale indywidualna historia ycia jednostki. Istot interpretacji jest powizanie charakteryzujcych jednostk epizodw z jej ycia i zorganizowanie ich w sensown cao, ktra pozwala zrozumie fakty (dziaania itd.) rejestrowane pierwotnie jako niezalene.

22

4.6. SPOSOBY INTERPRETACJI Kolejne kroki interpretacji: 1. Prba scalenia wynikw badania, uzyskanych za pomoc technik wieloskalowych. 2. Znalenie reguy porzdkujcej wszystkie zebrane podczas badania info. (take w odniesieniu do spoecznego otoczenia jednostki oraz jej zada rozwojowych) 3. Weryfikacja hipotez o stopniu podmiotowoci zachowania 4. Poszukiwanie mechanizmu psychologicznego, ktry wie elementy historii ycia jednostki z jej problemami szukanie czynnikw przyczynowych aktualnego stanu. Wybr strategii interpretacji zaley od: - problemu - stopnia dowiadczenia diagnosty METODA POSZUKIWANIA SENSU, ANALIZY ZNACZE (Holt): 1. analiza formalnych i strukturalnych waciwoci komunikatw 2. dekodowanie komunikatw za pomoc zestawu regu semantycznych i gramatycznych 3. eliminowanie nadmiarowoci przez proces abstrakcji i selekcji, opis struktury, poszukiwanie wzajemnych relacji elementw 4. ustalanie wewntrznej spjnoci komunikatw, poszukiwanie luk i miejsc niejasnych oraz oglnego systemu 5. poszukiwanie wzorca pozwalajcego dotrze, jak pozornie rne epizody biografii tworz jak ogln prawd o yciu pacjenta (synteza i kategoryzacja) 6. wnioskowanie na podstawie emocjonalnych reakcji klinicysty na zachowania osoby badanej (np. empatii, emocjonalnej interakcji) 7. wnioskowanie na podstawie sposobu wartociowania przez osoby badane subiektywnie wanych dowiadcze z przeszoci, aktualnych i przewidywanych Analiza materiau (Lazarsfeld): 1. Eliminowanie nadmiarowoci danych za pomoc tworzenia przez redukcj jakiego sytemu opisowego. Rozpocz naley od wstpnej klasyfikacji, ktra jest form streszczenia danych w takiej postaci, by zawarte byy w nim podstawowe kategorie, konieczne do zrozumienia caoci danych. Nastpnie mona podj prb uporzdkowania tych kategorii. 2. Prba odnalezienia podobiestwa naszych klasyfikacji do typw opisywanych w teoriach psychologicznych. Moe to umoliwi znalezienie jednej bazowej kategorii, podstawowego czynnika charakteryzujcego analizowane zjawiska. Teoria umoliwia spojrzenie na dane z nowej perspektywy. Trzy aspekty tekstu/treci (wane przy analizie treci): - semantyczny (znaczeniowy) - stylistyczny

23

- syntaktyczny (strukturalny) Materia analizy treci moe powsta specjalnie dla celw diagnozy albo istnie niezalenie od zainteresowania diagnosty (np. dokumenty). Jeeli istnieje niezalenie wwczas jest to typowa technika nieinwazyjna osoby nie zdaj sobie sprawy z tego, e bior udzia w badaniu i w zwizku z tym jest mae prawdopodobiestwo, e badanie bdzie wymusza zmiany ich zachowania. ANALIZA TRECI technika badawcza, ktra w sposb systematyczny i obiektywny analizuje teksty po to, aby na tej podstawie wnioskowa o niejzykowych waciwociach ludzi. Przedmiotem analizy jest tre komunikatw publicznych (upublicznionych), ktre informuj nas o sposobie widzenia wiata przez ich nadawcw. Wanym aspektem tej techniki jest niewaruciujcy charakter.

Kroki analizy treci: 1. zebranie danych 2. redukcja 3. interpretacja 4. ponowna analiza 5. uzasadnianie wnioskw 6. badanie zwizku wynikami uzyskanymi za pomoc innych metod 7. testowanie nowych hipotez Wane jest wybranie jednostki (poziomu) analizy moe to by tekst, zdanie, sekwencja zda itp. Rozrnienie jednostek analizy: - prbka (wybrana cz wikszej caoci) - jednostkowy zapis (najmniejszy element prbki treci) Istotna jest take analiza czstoci wystpowania tematw i postaci. Jednostka kontekstu wikszy fragment treci, stanowicy ukad odniesienia dla interpretacji. Na kontekst skadaj si te warunki spoeczne (okolicznoci), w jakich powsta dany tekst oraz inne wypowiedzi osoby badanej. Jeeli przyjmujemy istnienie jaki znacze o charakterze zewntrznym (obiektywnych) wwczas poszukiwanie znaczenia przez kontekst jest niekonieczne.

METODA ANALIZY ZNACZE (interpretacji klinicznej): 1. analiza formalnych i strukturalnych waciwoci komunikatw 2. dekodowanie komunikatw za pomoc zestawu regu semantycznych i gramatycznych, analiza treci 3. eliminowanie nadmiarowoci przez proces abstrakcji i selekcji 4. ustalanie wewntrznej spjnoci komunikatw, poszukiwanie wzorca pozwalajcego dotrze, jak pozornie rne epizody biografii tworz jak ogln prawd o yciu pacjenta (synteza i kategoryzacja) 5. wnioskowanie na podstawie emocjonalnych reakcji klinicysty na zachowania osoby badanej (np. empatii, emocjonalnej interakcji) 24

4.7.

TRAFNO INTERPRETACJI

KRYTERIA TRAFNOCI INTERPRETACJI PSYCHOLOGICZNEJ: wewntrzna zgodno twierdze o jednostce (nie oznacza to oczywicie, e nietrafne s takie interpretacje w ktrych jakie czynniki pozostaj ze sob w konflikcie musi on jednak by wyjaniony przez wskazanie, e owa sprzeczno jest pozorna) empiryczne uzasadnienie zawarto (ekonomiczno wyjanienia: im mniej oglnych twierdze tym lepiej) kompletno (zakres) (ile faktw z ycia jednostki obejmuje, a ile pozostawia bez wyjanienia)

ROZDZIA 5 DIAGNOZOWANIE FORMUOWANIE ZALECE I INTERWENCJA

W tej fazie psycholog przystpuje do formuowania propozycji dziaa, ktrych celem jest zmiana okrelonego wstpnie stanu. Interwencja i diagnoza s wzgldem siebie komplementarne. 5.1. ETAP FORMUOWANIA ZALECE INTERWENCYJNYCH I KOMUNIKATW (PLANU INTERWENCJI) DWA RODZAJE WYJANIANIA: 1. Orzekanie diagnostyczne (stwierdzanie, e dana kategoria jest bardziej odpowiednia dla osoby badanej ni jakakolwiek inna) 2. Przewidywanie (stwierdzanie, e specyficzny stan w przyszoci bdzie bardziej prawdopodobny ni jakikolwiek inny) Ad. 1 Efektem orzekania diagnostycznego jest odpowied na pytania: Dlaczego?, Czy rzeczywicie co jest nie tak?, Co i czemu jest nie tak? Orzekanie diagnostyczne jest klasyfikacj, a kad klasyfikacj powinny charakteryzowa: - wysoka rzetelno (zaliczanie do tej samej kategorii obiektw podobnych)

25

- rozczno (ostro granic kategorii) ale w psychologii istniej przypadki graniczne - kompletno (wszystkie elementy danego zjawiska mona zakwalifikowa do jakiej kategorii)

Celem orzekania diagnostycznego jest trafny i dokadny opis stanu badanej jednostki i jej otoczenia; jest to klasyfikacja z warunkowym szacowaniem odpowiednioci danej kategorii dla osoby badanej na podstawie odpowiedzi o przyczyny zachowa testowych i rzeczywistych

Ad. 2 TRZY RODZAJE PROGNOZ: 1. PROGNOZA PODSTAWOWA opisuje si w niej, z okrelon pewnoci, przysz drog jednostki i jej spoecznego otoczenia od stau bdcego przedmiotem orzekania do koniecznego stanu w przyszoci (o ile nic nie zmieni si w ukadzie jednostka otoczenie). Ma ona charakter eksploracji. (Przy strategii interwencji w postaci selekcji psycholog najczciej na tym etapie koczy swoje dziaania) 2. PROGNOZY OPERACYJNE jeeli psycholog wykona (w odpowiednim czasie T) takie dziaania D1Dn wzgldem jednostki i jej spoecznego otoczenia, to (po okrelonym czasie T) zdarzy si z pewnoci P to, a nie co innego. Okrelaj one pul moliwych do podjcia dziaa. Przewidywania wyprowadzane z wiedzy operacyjnej (praktycznej) musz uwzgldnia to, jakie mona podejmowa dziaania interwencyjne, ale take i to, kiedy powinny by wykonane i kiedy naley spodziewa si skutkw interwencji. 3. PROGNOZA PRAGMATYCZNA (prakseologiczna) przyjmuje posta zalece o nastpujcej formie: aby ten wanie psycholog J osign z okrelonym z gry prawdopodobiestwem P podany, konkretny stan danej jednostki i jej spoecznego otoczenia we wskazanym momencie w przyszoci T naley wykona takie a takie konkretne dziaania D w okrelonym porzdku i ustalonym z gry przedziale czasu. Spord puli dziaa bdcych treci prognoz operacyjnych wybiera si tak, ktra z najwyszym prawdopodobiestwem pozwoli osign podany stan jest to prognoza pragmatyczna Zestawienie strat (jednostkowych, spoecznych) wynikajcych z powstrzymania si od dziaania z kosztami osignicia podanego stanu, wskazanego w predykcji pragmatycznej stanowi podstaw podjcia decyzji o wyborze rodzaju interwencji i planie jej realizacji. Warto stanu okrelonego w prognozie podstawowej

<

Warto stanu okrelonego w prognozie pragmatycznej

Koszt osignicia tego stanu

26

5.2. INTERWENCJA I JEJ FORMY INTERWENCJA takie celowe przedsiwzicie, planowane na podstawie subiektywnie prawdziwej koncepcji zwizkw przyczynowo-skutkowych, ktrego celem jest zmiana pooenia jednostki przez usunicie ogranicze uczestniczenia w subiektywnie sensownym oraz dajcym satysfakcje yciu; zmiana umoliwiajca realizacj zachowa nie bdcych dotychczas faktycznymi zachowaniami jednostki, a ktrych nie jest ona zdolna osign tylko wasnymi siami i/lub wycznie na podstawie istniejcych moliwoci. Interwencja obejmuje selekcj, modyfikacj, jak i komunikowanie wynikw dziaa diagnostycznych. planowana jest na podstawie wiedzy operacyjnej i pragmatycznej u jej podstaw ley zaoenie o stabilnoci cech (osb, warunkw) interwencja powinna by istotna klinicznie (czyli powinna zmienia stan jednostki w optymalny) w przypadku selekcji przyjmujemy niezmienno warunkw i dobieramy osob do warunkw; selekcja jest zorientowana na normy modyfikacja zamierzmy zmieni przedmiot swych diagnoz (osob lub warunki); zorientowana na standardy Interwencja Modyfikacja Zaoenie podatnoci na zmian osobowa warunkw Komunikowanie Nieformalne (osoba badana, jej otoczenie itp.) Formalne (instytucja, sd itp.)

Selekcja Zaoenie braku podatnoci na zmian osobowa warunkw

5.2.1. SELEKCJA Jest to wybr z jakiej grupy ludzi niereprezentatywnej jej podgrupy lub dobr ludzi do warunkw. Gdy psycholog dokonuje doboru jednostek do okrelonych zada przyjmuje zaoenie o niezmienialnoci waciwoci podmiotowych. Dwa rodzaje selekcji: a) Strategia selekcji osobowej Punktem wyjcia jest akceptacja okrelonych warunkw, do ktrych naley dobra odpowiednie osoby. b) Strategia selekcji warunkw Psycholog dobiera takie warunki, ktre konkretnej osobie pozwol w najwyszym stopniu speni przyjte wstpnie kryterium optymalizacji.

27

Wykorzystujc do selekcji testy diagnosta moe przyj jedn z dwu strategii: 1. Niekompensacyjna Nieosignici zakadanej wartoci jednego z kryteriw dyskwalifikuje dan osob. - Oparta na regule leksykograficznej Porwnanie wszystkich osb ze wzgldu na t cech, ktrej przypisuje si najwysz wag. Jeeli takich osb jest wicej, wwczas psycholog odwouje si do nastpnej najbardziej istotnej cechy. - Regua eliminacji Przyjcie odpowiedniej granicy (progu). Koncentruje si nie na wybieraniu, ale eliminacji. Negatywne info maj wiksz warto ni pozytywne. - Regua koniunkcyjna Wykorzystanie granic (progw). Ustalany jest przedzia (grna i dolna granica) kadej cechy. Sprawdza si czy dana osoba osiga zaoone przedziay wszystkich cech jeli tak zostaje wybrana itd. 2. Kompensacyjna Sabo w zakresie jednego kryterium moe by wyrwnana zalet w zakresie innego. - Waona Przypisywanie poszczeglnym testom wag (wykorzystanie rwnania regresji) - Liniowa Przedstawienie wyniku wszystkich testw w postaci ich algebraicznej sumy. 3. Strategia mieszana Wykorzystanie kilku regu (po kolei a nie na raz) 5.2.2. KOMUNIKOWANIE Efektem komunikowania orzecze, prognoz i wyjanie jest zawsze zmiana pooenia jednostki Funkcje komunikowania: a) Legitymizujca Komunikowanie podjtych przez psychologa dziaa i jego rekomendacje b) Wyjaniajca Informacja o podstawach wyprowadzanych wnioskw, efektach swojej pracy, prezentuje konsekwencje proponowanych decyzji i dokonywanych wyborw c) Perswazyjna Wzbudzanie motywacji do wsppracy d) Rozwijajca Wzbogacenie i udoskonalenie lub korekta dotychczasowej wiedzy i umiejtnoci zawodowych diagnosty Przekazywanie info zwrotne powinny by skuteczne (dostosowane do moliwoci adresata) i kompletne (jednostkowe jak i wsplne dla jednostek w podobnej sytuacji). Dwa wymiary zwizane z osob diagnosty wyznaczajce komunikacj:

28

- stopie zaufania do dokadnoci i trafnoci wasnych diagnoz - wymiar prywatno vs. powszechno 5.2.3. MODYFIKACJA OSB I JEJ SPECYFIKA MODYFIKACJA przykadem strategii modyfikacji osb jest terapia lub ksztacenie, a modyfikacji warunkw zmiana organizacji czy programw ksztacenia. Terapia zakada rozwj od obiektywizmu (bycia przedmiotem oddziaywa) do subiektywizmu (kierowania wasnym yciem). Do istotnych czynnikw zmiany nale: gotowo klienta do zmiany, wewntrzna motywacja i samowiadomo.

KLASYFIKACJA ZMIAN ROZWOJOWYCH (Flavell): 1. Kumulowanie si efektw zmian tak, e waciwoci pniejsze uzupeniaj waciwoci wczeniejsze 2. zastpowanie starych form przez nowe 3. modyfikacja starych form pod wpywem nowych 4. inkluzja tworzenie nowej organizacji struktury czy funkcji ze zmodyfikowanych starych waciwoci 5. mediacja (vs. fiksacja) stan wczeniejszy staje si modyfikatorem zmiany pniejszej Rozmowa psychologiczna ma znaczenie terapeutyczne poniewa zmusza do nazywania swoich problemw. By byo to moliwie klient i terapeuta musz podziela ten sam obraz wiata, a szczeglnie t jego cz, ktra dotyczy natury chorb. Istnieje zwizek pomidzy kultur a ekspresj zaburze oraz midzy jzykiem a rodzajem diagnozy.

Gdy dziaanie psychologa wynika jedynie z istniejcych, ale nie bdcych przedmiotem refleksji jego cech osobowoci to mamy do czynienia z niespecyficznym czynnikiem zmiany. Natomiast kady taki czynnik, ktry zostaje wczony w projekt zmiany staje si czynnikiem specyficznym terapii. PODSTAWOWE CELE MODYFIKACJI JEDNOSTKI: zmiana rzeczywistych interakcji intelektualne i emocjonalne zrozumienie siebie, akceptacja siebie usunicie objaww wzmocnienie funkcjonowania ego uksztatowanie takiej postawy wobec ycia, ktra charakteryzuje si poczuciem adekwatnoci, kompetencji i odpowiedzialnoci; uwiadomienie pozytywnych zasobw wewntrznych wyksztacenie wraliwoci na otoczenie i zdolnoci jego kontroli, umiejtno zmiany lub zaadoptowania si akceptacja, integracja i zmiana negatywnych myli i odczu TECHNIKI I PROCESY URUCHAMIANE PODCZAS MODYFIKACJI:

29

a) b) c) d)

akceptacja klienta aktywne poszukiwanie informacji koncentracja na wewntrznych dowiadczeniach jednostki manipulowanie niepokojem przez organizowanie dowiadcze jednostki, by podnie jej prg lku e) wyjanianie i interpretacja natury i powodw przeywanych konfliktw emocjonalnych oraz uczenie i utrwalanie sposobw ich kontroli f) dokonywanie zmian przy zachowaniu i podtrzymywaniu autonomii jednostki i jej spontanicznoci Skuteczno terapii to ocena jej efektw w porwnaniu z grupami kontrolnymi. 5.3.INTERAKCYJNY CHARAKTER DIAGNOZOWANIA W testowaniu interakcyjnym wyrnia si dwie techniki: 1. technika wyboru dziaania 2. techniki ustalania, czy decyzja o dziaaniu moe by ju podjta (czy mona ju zakoczy proces zbierania informacji diagnostycznych) Co zrobi w sytuacji gdy nie jestemy pewni czy mamy wystarczajc ilo info diagnostycznych? Naley zestawi koszty bdnej decyzji i koszty ponowienia diagnozy z zyskami trafnej decyzji (wana jest opinia o.b. na temat kosztw i zyskw) Dopiero przewidywanie pozwala stwierdzi faktyczn kompletno caego procesu diagnozowania.

ROZDZIA 6 KSZTATOWANIE I KSZTACENIE DIAGOSTW

6.1. PROBLEMY ETYCZNE ZWIZANE Z DIAGNOZOWANIEM Trzy podstawowe ujcia etyki: 1. Utylitarystyczna dziaania s suszne jedynie wtedy, gdy dostarczaj wicej efektw korzystnych ni szkodliwych 2. Kanta warto moraln czynw naley ocenia na podstawi motywacji, dobrej woli odwoujcej si do poczucia obowizku 3. Odpowiedzialnoci oparta na dowiadczeniu godnoci cudzej i wasnej (personalistyczna i humanistyczna) Diagnozowanie jest naruszeniem dbr osobistych jednostki. Komunikowanie wynikw moe nastrcza problemy etyczne dowiedzenie si o niezauwaalnych poprzednio trudnociach i problemach moe doprowadzi do zwikszenia cierpie, przez wzbudzenie wstydu i lku. Psychologiczne plotkarstwo zbieranie maksymalnej liczby info diagnostycznych, wykraczajce poza niezbdne potrzeby. Spostrzeganie diagnozowania jako fascynujcej gry, ktrej celem jest odkrycie tajemnic osoby badanej.

30

Sposoby uprawiania etyki: - moralizowanie przekonywanie ludzi za pomoc rozmaitych form perswazji, aby w wikszym stopniu kierowali si motywami pozaosobistymi - racjonalizowanie wymylanie przekonywujcych uzasadnie dotyczcych tego, co faktycznie si dzieje oraz co ludzie uwaaj za etyczne - formuowanie szlachetnych celw, wyprowadzanych z okrelonej wiata 6.2. PROBLEMY ZWIZANE Z KOMERCHJALIZACJ DIAGNOSTYKI PSYCHOLOGICZNEJ Psycholog wiadczy usugi o specyficznym charakterze: - nierozdzielno usugi z osob wykonawcy (to psycholog jest najczciej istot usugi) - jako usugi zaley od wsppracy usugodawcy i usugobiorcy - swoista nierwno stron (usugi profesjonalne) - niematerialno usugi 6.3. PROBLEMY NAUCZANIA DIAGNOZOWANIA PROFESJONIZM Zastpienie denia do mistrzostwa i samodoskonalenia przez efektywno (relacja zyskw do nakadw), akceptacja dziaania na zlecenie, przeciwiestwo profesjonalizmu. Dwa modele uniwersyteckiej edukacji: a) Model statycznej filozofii plecaka - celem jest wyposaenie we wszystkie kompetencje, niezbdne do wypeniania przyszych zada, ktre mog napotka w okresie caej kariery, niezalenie od zmieniajcych si warunkw - przekazywanie ustrukturowanej wiedzy b) Model nowego profesjonalizmu - wiedza zdobyta podczas edukacji traktowana jako podstawa rozumienia sytuacji napotkanych w praktyce - o powodzeniu decyduje nie tyle umiejtno aplikacji wiedzy teoretycznej w praktyce, ile zdolno do refleksji w dziaaniu i nad dziaaniem - zajcia praktyczne i teoretyczne powinny odbywa si naprzemiennie: praktyka, pisemna refleksja, teoretyczne podsumowanie, praktyka. - metody aktywne, praca w maych grupach, dyskusja, studia przypadkw

31

32