Dorota Nowiska Stosunki midzynarodowe Numer albumu: 330631 Polityka zagraniczna mocarstw

Stosunki Japonii z Chisk Republik Ludow oraz Rosj.

1. Stosunki Japonia ChRL. Stosunki chisko-japoskie na przeomie XX i XXI w. zdaj si charakteryzowa coraz czciej wybuchajce publiczne kontrowersje, zaostrzajca si rywalizacja i rozmaite konflikty w sferze politycznej oraz bezpieczestwa. Owocuje to tendencjami do coraz bardziej negatywnej wzajemnej percepcji w opiniach obu spoeczestw. wiadcz o tym publikowane sondae opinii publicznej zarwno jednej jak, i drugiej strony1. Niezwykle wane dla zrozumienia obecnych stosunkw japosko-chiskich pozostaje zapoznanie si z faktami historycznymi z lat 1868-1945, gdy Japonia przywrcia realn wadz cesarzowi i zwrcia si w stron nacjonalistycznego imperializmu. Skutki takiej polityki jako pierwsze odczuy Chiny i Korea. Z pomoc niezwykle skutecznej Armii Kwantuskiej Cesarstwo Japonii rozpoczo swoj ekspansj w Azji, poczwszy od aneksji Tajwanu w 1895 r. oraz Korei w 1910 r. W 1932 r. utworzone zostao marionetkowe pastwo Mandukuo, ktre miao by swego rodzaju japosk koloni i jednoczenie bardzo bogatym w surowce naturalne "rajem na ziemi". W czasie okupacji Chin przez Japoni (1937-1945) Japoczycy dopucili si wielu zbrodni na narodzie chiskim. Obecnie szacuje si, e zostao wymordowanych ok. 20 mln ludzi. Mona powiedzie, e Chiny najprawdopodobniej najbardziej z wszystkich innych krajw ucierpiay w wyniku ekspansji Japonii. Kwestia historyczna do dzi pozostaje zatem niezwykle trudn, poniewa od 1955 r. Japoczycy nie opisuj okruciestw jakie popenili w swoich podrcznikach do historii. Znana powszechnie jest rwnie kwestia wityni Yasukuni, w ktrej pochowani s m. in. generaowie Armii Japoskiej z okresu II wojny wiatowej, uznani za zbrodniarzy wojennych, a ktr oficjalnie odwiedza byy premier Japonii Koizumi Junichiro. Byo to przedmiotem oburzenia nie tylko wadz ChRL, ale take pewnych rodowisk w Japonii. Problemem w stosunkach japosko1

J. Rowiski [w:] Japonia na pocztku XXI wieku. Polityka, gospodarka, spoeczestwo i stosunki z Polsk. Red. K. Gawlikowski, M. awacz, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2008r.

chiskich pozostaje rwnie fakt, e Japonia nigdy nie rozliczya si ze zbrodni popenionych w II wojnie wiatowej. Pomimo i w 1992 r. przebywajcy z wizyt w ChRL cesarz Japonii Akihito wyrazi "ubolewanie" za czas wojny, a w 2005 r. rwnie wczesny premier Japonii, Koizumi Junichiro, przeprosi narody azjatyckie, m. in. Chiny i Kore Pd., za agresj i zbrodnie wojenne, mona si domyla, e nard chiski nadal odczuwa w tej kwestii pewien niedosyt. Ponadto wadze Japonii nigdy nie wypaciy obywatelom ChRL adnych odszkodowa za zbrodnie wojenne. Nie ma zatem wikszych szans na znaczn popraw w stosunkach obu pastw dopki Japonia nie wyjani tych kwestii oficjalnie i raz na zawsze na forum midzynarodowym2. Oficjalne stosunki pomidzy tymi pastwami zostay wznowione dopiero w 1972 r., wtedy to podczas wizyty premiera Japonii w Pekinie nastpi koniec stanu wojny pomidzy oboma krajami oraz nawizano stosunki dyplomatyczne. Po mierci Mao Zedonga w 1976 r. nowe wadze zrozumiay potrzeb modernizacji chiskiej gospodarki i tym razem byy zainteresowane wspprac z Japoni, ktrej inwestycje miayby kluczowe znaczenie. Konieczne byy przewartociowania w polityce Tokio wobec Chin, gdy zaistniao wiele nowych wydarze na arenie midzynarodowej. Byo to np. zduszenie ruchu demokratycznego w 1989 r. na kontynencie chiskim, a z drugiej strony procesy demokratyzacji na Tajwanie; fundamentalne przemiany polityczne i ustrojowe w Europie rodkowo-Wschodniej, ktre spowodoway rozpad bloku radzieckiego, a nastpnie upadek ZSRR; chiskie prby nuklearne w poowie lat 90. i kryzys w Cieninie Tajwaskiej w 1996r3. Wszystkie te czynniki wywary gwatowny wpyw na zwrot nastrojw japoskiej opinii publicznej wobec Chin. W Chinach podobnie nastpowaa deprecjacja dotychczasowej pozycji Japonii. Nowy stan ksztatowa si stopniowo w odmiennych midzynarodowych uwarunkowaniach po zakoczeniu zimnowojennej konfrontacji dwu blokw, po zaamaniu systemu bipolarnego, a przy dominujcej pozycji amerykaskiego supermocarstwa i przy narastajcych tendencjach do wielobiegunowoci, z rosncym udziaem pozostaych czterech centrw siy: UE, Rosji, Chin i Japonii. Byy to mocarstwa o rnym potencjale i moliwociach, dce do zapewnienia sobie (lub odzyskania) statusu globalnej potgi4. W wietle aspiracji tych dwch pastw Azja Wschodnia stanowi gwny punkt odniesienia, a stosunki ze Stanami Zjednoczonymi pozostaj najwaniejsze. Wszystko to oznaczao
2

Portal Stosunki midzynarodowe, Stosunki japosko-chiskie wyzwania i zagroenia, http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/artykul,299,Stosunki_japonsko-chinskie_?_wyzwania_i_zagrozenia, data dostpu: 13.01.2012r. 3 Japonia na pocztku XXI wiekus. 198 4 Japonia na pocztku XXI wieku s. 200

nieuchronne zaostrzenie rywalizacji pomidzy Tokio i Pekinem. Region Azji PoudniowoWschodniej nabra szczeglnego znaczenia ze wzgldu na procesy regionalizacji oraz integracji. Wczenie w te procesy skutkowao rozszerzeniem ich na ca Azj Wschodni z wasnym udziaem. Najwaniejsze stay si relacje z pastwami ASEAN konieczno utrzymywania przyjaznych stosunkw oraz wsppracy, popieranie procesw integracyjnych w ramach teje organizacji (nie tylko w wariancie 10+1, ale i 10+3, czyli ASEAN, Chiny, Japonia, Korea Poudniowa). Zarwno Japonia jak i Chiny zainteresowane s stabilizacj oraz kontrol konfliktw w regionie, jak rwnie kontynuacj procesw integracyjnych, chodzi tu o niedopuszczenie rywala do uzyskania dominujcej pozycji. Rywalizacja ta rozciga si take na inne regiony, gdzie wchodzi w gr uzyskanie politycznego poparcia dla swoich aspiracji. Rozwj kontaktw i wsppracy w sferze gospodarczej ma miejsce przy narastaniu problemw i nieporozumie. Rozwj dotyczy mniemajcych precedensu w historii wzajemnych stosunkw skali i zakresu obrotw handlu zagranicznego, powiza inwestycyjnych, technologicznych, kooperacyjnych, finansowych itd. W okresie zblienia nagania si sukcesy, a w obliczu napi politycznych kontrowersje i spory. Jednak nie ulega wtpliwoci, e to wanie zwizki gospodarczo-handlowe, finansowe, naukowotechniczne oraz skala inwestycji s najwaniejszymi czynnikami stabilizujcymi stosunki midzy Japoni i ChRL. W dziedzinie wojskowej natomiast wci rosn obawy zwizane ze wzrostem ilociowym i jakociowym potencjau wojskowego rywala. Japoczycy wskazuj na zmiany w chiskiej doktrynie militarnej, szybk rozbudow marynarki wojennej i lotnictwa, now strategi morsk i powietrzn zmierzajc do zapewnienia skutecznej kontroli szlakw morskich i linii zaopatrzenia, oraz na tempo i skal rozbudowy i modernizacji potencjau nuklearnego, rakietowego, kosmicznego i informatycznego5. Czynnikiem budzcym pewne nadzieje na polepszenie wsppracy w tej dziedzinie jest konieczno stawienia czoa wsplnym zagroeniom, napiciom oraz kryzysom regionalnym. Kontakty wojskowe rozwijaj si oraz podjto dialog strategiczny, jednak skala i intensywno wsppracy pozostaj nieporwnanie mniejsze ni np. kontakty USA - ChRL w tej dziedzinie. Stosunki japosko-chiskie wymagaj stara ze strony obu pastw i dla obu jest to swoistego rodzaju wyzwanie. Naleaoby wybaczy sobie nawzajem zbrodnie z przeszoci i spojrze razem w przyszo, poniewa potencja, ktrym dysponuj obecnie Chiny (ludno) oraz Japonia (technologia) mgby zmieni oblicze wiata oraz pomc pozostaym krajom
5

Japonia na pocztku XXI wiekus. 205

Azji w rozwoju. Azja pozostawaa na uboczu przez dugi czas, poniewa nie bya zjednoczona i wystarczajco silna. W tej kwestii duo zaley od przedstawicieli wadz Chin i Japonii. Wyglda na to, e pierwszy krok maj oni chyba ju za sob.

2. Stosunki Japonia Rosja. Stosunki pomidzy Japoni a Rosj nie s w peni znormalizowane w zwizku z brakiem traktatu po II wojnie wiatowej i zwizan z tym kwesti Kuryli 6. Archipelag Wysp Kurylskich rozciga si pomidzy Pwyspem Kamczatka a Hokkaido na przestrzeni ponad 1200 km oddzielajc Morze Ochockie od otwartego oceanu. Przedmiotem sporu terytorialnego s cztery wyspy archipelagu: Etorofu, Kunashiri, Shikotan oraz grupa wysp Habomai (skada si z 8 niewielkich wysepek), w terminologii japoskiej s one okrelane jako Terytoria Pnocne, ktre zdaniem Japoczykw od 1945 r. pozostaj pod okupacj rosyjsk. Kontrol nad Kurylami wojska radzieckie przejy po ogoszeniu kapitulacji przez Japoni 15 sierpnia 1945 r. W lutym 1946 r. decyzj Prezydium Rady Najwyszej zostay one wczone do ZSRR, cznie z tymi, ktre do Rosji nigdy nie naleay. Data ta wyznacza rwnoczenie pocztek trwajcego do dzi sporu terytorialnego. Zaznaczy naley jednak, i oficjalne roszczenia japoskie odnosz si jedynie do czterech wspomnianych wczeniej wysp7. Do 1949 r. wysiedlono z nich ca japosk ludno byo to okoo 17 tysicy osb. Od tego czasu strony konfliktu nie znalazy rozwizania, nie podpisay take traktatu pokojowego po II wojnie wiatowej. Rosja wskazuje, e w Traktacie z San Francisco z 1951 r. Japonia wyrzeka si praw do Wysp Kurylskich, tak wic s one czci Rosji na mocy prawa. Co wicej, kolejne agresywne dziaania japoskich militarystw pozbawiy ten kraj jakiegokolwiek historycznego czy moralnego prawa odwoywania si do traktatw, ktre zostay zawarte w XX wieku. Japonia z kolei uwaa wyspy za swoje terytorium bezprawnie okupowane przez ZSRR, a obecnie Rosj. Swoje stanowisko opiera na tym, e Terytoria Pnocne nie nale do archipelagu Wysp Kurylskich i tym samym nie wyrzeka si ona praw do nich. Powouje si przy tym na Traktat z Shimody z 1855 r., w ktrym cakowicie pokojowo zostay potwierdzone ju wczeniej istniejce granice midzy pastwami - midzy
6

Portal Stosunki midzynarodowe, Stosunki dwustronne Japonia-Rosja, http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Japonia,stosunki_dwustronne,Rosja, data dostpu 13.01.2012r. 7 A. Gbski [w:] Wspczesna Japonia: Mocarstwo na rozdrou, red. E. Potocka, M. Pietrasiak, Wydawnictwo Uniwersytetu dzkiego, 2004. s. 129

wyspami Etorofu i Uruppu. Tokio podkrela rwnie, e wyspy te nigdy wczeniej nie byy czci innego kraju ni Japonia, nie byy nigdy rosyjskie. Co wicej, ZSRR nie podpisa traktatu z San Francisco. Japonia wskazuje rwnie, e ZSRR przystpujc do wojny przeciwko niej zama podpisany i wany pakt o neutralnoci8. W 1956 r. podpisano pierwsze porozumienie w sprawie dalszych losw wysp i moliwoci rozwizania sporu, uzgodniono, e dwie najbliej pooone Japonii wyspy Habomai i Shikotan wrc do niej po podpisaniu traktatu pokojowego, jednak ZSRR wycofa si z tej deklaracji w 1960 r. kiedy to zosta przeduony traktat japosko-amerykaski, wskazujc na znaczn zmian sytuacji. Kraj ten zacz reprezentowa stanowisko, e nie posiada adnego sporu terytorialnego z Japoni i nie zamierza z ni negocjowa nad powrotem wysp, gdy bezspornie nale one do ZSRR. Swoje stanowisko w tej sprawie zmieni dopiero wraz z kocem zimnej wojny. Kiedy prezydent Borys Jelcyn przyby w padzierniku 1993 r. do Tokio, zobowiza si do podjcia dziaa zmierzajcych do wypracowania traktatu pokojowego i rozwizania sporu terytorialnego w oparciu o historyczne fakty i dokumenty prawne, jak rwnie zasady prawa i sprawiedliwoci9. Niestety Deklaracja Tokijska nie doczekaa si realizacji, kolejn prb realizacji tej deklaracji podjto podczas spotka Jelcyna z premierem Hashimoto w Krasnojarsku 1997 i Kawana 1998 r. Prezydent Putin kontynuowa polityk Jelcyna tzn. deklarowa ch rozwoju wzajemnych stosunkw unikajc przy tym dyskusji nad kwesti zwrotu Terytoriw Pnocnych Japonii. W 2010 r. prezydent Miedwiediew goci na wyspie Kunashiri jego wizyta bya pierwsz wizyt przywdcy ZSRR/Rosji na spornych terenach. Wywoaa ona oburzenie w Japonii, a wadze tego kraju zoyy protest w ambasadzie Rosji w Tokio, wskazujc e pogorszy ona relacje japosko-rosyjskie. Rosja nie prbowaa agodzi sytuacji, ambasador owiadczy, e w zwizku z tym, e wyspy te s czci terytorium Federacji wizyta prezydenta na Kurylach to kwestia wycznie wewntrzna, oraz e pogorszenie relacji japosko-rosyjskich jest niekorzystne dla obu stron. 2 listopada Tokio odwoao swojego ambasadora w Moskwie jednak ju 8 listopada Tokio przywrcio go, a spotkanie midzy premierem Japonii Kanem a prezydentem Rosji Miedwiediewem, ktre odbyo si 13 listopada, po szczycie APEC w Jokohamie, odbyo si w spokojnej atmosferze. Po przedstawieniu swoich stanowisk w kwestii przynalenoci wysp liderzy wyrazili ch rozwoju ufnego dialogu midzy dwoma krajami, a spotkanie zakoczyo si wsplnym
8

Portal Stosunki midzynarodowe, Kuryle wieczny problem midzy Rosj a Japoni, http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Japonia,stosunki_dwustronne,Rosja, data dostpu 13.01.2012r. 9 Wspczesna Japonia s. 130

uzgodnieniem, e kraje bd rozwija wzajemne relacje, w pierwszej kolejnoci gospodarcze. Cztery miesice po tym wydarzeniu Rosja podja aktywn polityk wobec wysp, nigdy wczeniej dziaania wadz rosyjskich nie byy tak intensywne. Miesic po wizycie Miedwiediewa wyspy odwiedzi wicepremier Igor Szuwaow, nastpnie 3 lutego 2010 r. minister obrony Federacji Rosyjskiej Anatolij Sierdukow odwiedzi garnizony na wyspach Kunashiri i Etorofu, a take przelecia migowcem nad wysp Shikotan. Wizyty na wyspach to jednak nie jedyne pole oywienia polityki Rosji. Miedwiediew wyda dyrektyw wzywajc do lepszego wyposaenia wojska rozmieszczonego na Kurylach Poudniowych. Postawi przed ministerstwem obrony zadanie zapewnienia "niezbdnego i wystarczajcego" skadu uzbrojenia na Kurylach i owiadczy, e Rosja musi rozmieci "konieczn, wystarczajc i nowoczesn bro w celu zapewnienia bezpieczestwa wyspom jako nieodcznej czci Rosji. W ramach dozbrajania Moskwa umiejscowi dwa najnowsze francuskie okrty desantowe Mistral na Rosyjskim Dalekim Wschodzie by, jak powiedzia wiceminister obrony genera Nikolai Makarow, zapewni bezpieczestwo acuchowi Wysp Kurylskich, ktry wedug niego jest obecnie pozbawiony moliwoci obrony10. Powanym problemem dla Japonii jest widoczna zmiana stanowiska Rosji w sprawie zwrotu wysp. Wadze Rosji odeszy od wczeniej deklarowanego rozwizania w postaci oddania dwch najbliej poonych Japonii wysp, Habomai i Shikotan. Miedwiediew deklaruje, e "wszyscy musz zrozumie, e cztery wyspy s nieodczn czci Rosji, bdziemy podejmowa wszelkie dziaania by umocni nasz obecno na wyspach, to nasz strategiczny region". Zaniepokojenie Japonii budzi zwaszcza zbrojenie si Rosji na Kurylach. Mimo nieakceptowanej przez Tokio polityki Moskwy Japonia nie zamraa wsppracy gospodarczej z Rosj. Korporacja Okuma planuje otworzy na Uralu fabryk obrabiarek. Japoski koncern Toyota wraz z kompaniami Mitsui i Sollers zaczyna w 2012 roku we Wadywostoku produkcj samochodw osobowych. Wsppraca, mimo negatywnej atmosfery politycznej, rozwija si take na polach pozagospodarczych. Delegacja japoskich lekarzy reprezentowana przez gwnego lekarza Narodowego Centrum Medycznego i Naukowego odwiedzia szereg medycznych instytucji na Sachalinie. Podczas wizyty lekarze owiadczyli, e Japonia staje si coraz bardziej otwarta dla pacjentw spoza swych granic, a take na wspprac i wymian dowiadczenia w leczeniu z lekarzami z innych krajw. Ciko jest oceni motywacj Rosji do podjcia intensywnej polityki wobec spornych wysp, nie ma co do tego wsplnej opinii wrd analitykw. Argumenty o potrzebie rozwoju wysp s racjonalne, zwaszcza e ju za prezydencji Putina powsta program na rzecz ich
10

Kuryle wieczny problem midzy

rozwoju. Moliwe, e rzeczywicie Rosja chce si umocni w Azji-Pacyfiku. Wiele wskazuje wic na to, e dziaania Rosji wobec spornych wysp, godzce w stanowisko Japonii, mog w istocie nie by podejmowane z myl o Japonii. Niezalenie od motywacji Moskwy, Tokio znajduje si w trudnym pooeniu, gdy jej dziaania s sprzeczne z jego stanowiskiem w spornej kwestii, co wicej, umacnia ona swoj pozycj na wyspach, take na arenie midzynarodowej, otwierajc je na zagranicznych inwestorw. Eksperci rosyjscy wskazuj, e Japonia niewiele moe zrobi, a zaostrzenie stosunkw nie ley w jej interesach gospodarczych jak te politycznych, gdy Rosja moe przesta popiera jej czonkostwo w Radzie Bezpieczestwa ONZ. Ograniczenie wsppracy gospodarczej byoby pozbawieniem si gwnego narzdzia, w jakim Japonia upatruje szansy na odzyskanie spornych wysp, sytuacja jest wic dla Tokio bardzo skomplikowana11.

Bibliografia:
- Krzysztof Gawlikowski, Magorzata awacz, Japonia na pocztku XXI wieku. Polityka, gospodarka, spoeczestwo i stosunki z Polsk, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2008.
11

Kuryle wieczny problem midzy

- Elbieta Potocka, Magorzata Pietrasiak, Wspczesna Japonia. Mocarstwo na rozdrou, Wydawnictow Uniwersytetu dzkiego, 2004. - Portal Stosunki midzynarodowe, http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/ - Portal Centrum Studiw Polska Azja, www.polska-azja.pl