Na bakier

artyku z 1985 z tygodnika studenckiego itd nr 51-52

Przepisa: Pawe Mucha ; Obrbka graficzna: Tadeusz Hessel Artyku udostpni: PPUH Cymar Jacek Cywiski, Jan Marciniak

Pan Cieszkowski ktrego firma obchodzia jubileusz 120-lecia, nie zgadza si z tym dziwnym zwyczajem czy mod, ktry kae chodzi bez nakrycia gowy. W jego maym pawilonie zestaw czapek jest taki , e wybra co i kupi moe kady, z gwarancj, i czapka suy mu bdzie latami. Na t pewno klienta pracowa dziad mistrza Cieszkowskiego , jego ojciec i ju ponad 40 lat on sam. Jedno ale - w tej najstarszej warszawskiej firmie czapniczej nie mona kupi czapki studenckiej. Dlaczego? Mistrz rozkada rce: jeli ma si tylko 2 pracownikw to zrobi wszystkiego nie mona. Przyznaje jednak, e zaraz po wojnie wyrabia czapki studenckie. Mniej wicej wtedy gdy na politechnice studiowa jego syn. - W latach pidziesitych modzie demonstracyjnie bojkotowaa czapki. Syn wspomina pan Cieszkowski nosi j tylko na moj prob. I dziwi si t zmiennoci mody; mody czy obyczaju? - Bo przed wojn, prosz pana tumaczy noszenie czapki studenckiej byo jakby moralnym obowizkiem i zaszczytem. Jeszcze przyszy student nie zna wynikw egzaminw a ju zamawia sobie czapk w barwach przyszej uczelni. Wanie w barwach. Mao ktry student wie dzisiaj co to by korporancki dekiel czy bratniacka rogatywka, nie mwic ju o jego wasnych, przypisanych faktem studiowania na wydziale, na przykad elektrycznym Politechniki Poznaskiej fasonie i szczegach kolorystycznych przysugujcej mu studenckiej czapki. A, e ta jego musi by ciemnowiniowa z popielatym otokiem i biaym sznurkiem nad czarnym daszkiem nie ma si nawet od kogo dowiedzie. Jeli jednak uprze si, przewertuje kronik, zanudzi pytaniami pedla i wreszcie dowie si, to eby kupi czapk czeka go jeszcze duga droga. I to w sensie dosownym, gdy najbliej poznania wyrabia czapki studenckie mistrz Cywiski z Warszawy.

Pan Cywiski, Aleje Jerozolimskie 61, w maej klitce na pitrze zrobi wszystko nawet studenckie czapki, ktrych innym mistrzom szy si podobno nie opaca. Jednak kilkumetrowa powierzchnia sklepiku-pracowni nie pozwala na wyrabianie czapek dziesitkami, stawianie ich na pkach i czekanie na klientw. Z trzech co najmniej powodw: raz, e fasonw czapek jest kilkanacie, dwa to kwestia rnych rozmiarw i trzy brak klienteli. Dlatego do pracowni Cywiskiego trzeba po czapk studenck przyj co najmniej dwa razy. Najpierw j zamwi, tzn. ustali kolor denka, otoku, sznurka oraz rozmiar, a nastpnie, w terminie 2,3 tygodni odebra. Czasem zdarza si, e przyjecha trzeba kilkukrotnie. Student Politechniki Warszawskiej zamarzy na przykad o dokadnie takiej samej czapce, jak nosi w trakcie studiw jego ojciec lub dziadek. Omioktn, brzow w odcieniu winiowym z fibrowym daszkiem i aksamitnym otokiem. Pan Cywiski zamwienia owszem przyjby, ale gdzie on taki brz-wini dostanie? Dlatego proponuje klientowi zblione odcienie, lub prosi, eby materia kupi sam; a najlepiej skrzykn jeszcze kilku kolegw i wyprosi te kilka metrw sukna w fabryce (najblisza w Sieradzu). Niektrzy, chcc utrafi w kolor i odcie, przynosz matczyne spdnice i koszule. Czasem zdarza si rarytas, niedawno klient przynis czapk studenck dziadka, zachowan w tak dobrym stanie, e wystarczyo tylko zmniejszy rozmiar - gowa nie ta, mieje si mistrz! - i po kopocie. Najtrudniej jednak zdaniem Cywiskiego znale czapki dla studentw SGPiS. Gdzie dzisiaj dostanie pan zielony aksamit narzeka mistrz, ktry ostatnie kilka metrw kupione w trakcie urlopu w Stargardzie, zuy ju by przeszo miesic temu. Jeden metr materiau zalenie od szerokoci wystarczy na 5-6 czapek, za ktre bierze, jak twierdzi, na granicy opacalnoci 600 z za sztuk (przed wojn 5 zotych, w 1968 50 zotych). I wspomina stare czasy, kiedy to znajc numer fabryczny jednego z setki odcieni zamawiao si po prostu w wytwrni i po kilku dniach przychodzi towar. A teraz? Najpopularniejsze czapki studenckie biae rogatywki, ktre denka powinny mie z wysokiej jakoci sukna robi si z materiau przeznaczonego dla szewcw. Cierpi z tego powodu mistrz Cywiski; naraona jest na szwank i jego duma zawodowa, ale c poradzi. Mgby czasem zdarza si kupi waciwe sukno, ale wtedy cena czapki wzrosaby wielokrotnie. Rwnie farbowanie si nie opaca. W tym przypadku nie chodzi ju o to, e farby s drogie, ale nie ma czego farbowa, bo kiepskie s materiay, ktre na dodatek szybko powiej; czasem nawet jeli materia na czapki jest le zafarbowany, to brudzi wosy, konierz szkoda fatygi.

Pan Cywiski niedawno odtwarza czapki gimnazjalne: Zamojskiego i Wadysawa IV. Korzystajc z opisw, fotografii i dowiadczenia odrobi jak ywe konfederackie czako gimnazjalistw Grskiego. Udao mu si nawet utrafi w odcie. Dumny ze swej pracy cieszy si, e moe pomc szkoom w przypominaniu tradycji. eby tylko mie waciwy materia. Stowarzyszenie Wychowankw Zamojskiego na przykad dostarcza mu sukno wprost z fabryki. Std te tylko u nich czapka z zeszego tygodnia jest taka sama jak ta przed laty. - Taki odcie to niby drobiazg, ale przecie chodzi o tradycj upewnia si mistrz Cywiski. Z uczniowskiej, gimnazjalnej tradycji wywodzi naley rodowd czapki studenckiej. Prcz elitarnych gimnazjw, jak wspomniany ju Grski, ktrego wychowankowie nosili czapki na wzr konfederackich, uczniw szk rednich rozpoznawao si zwykle po czapkach granatowych z fioletowym otokiem i zotym sznurkiem nad czarnym fibrowym daszkiem. Studenckich za czapek byo tyle ile uczelni. Z czasem ustala si zwyczaj; zmienia i dopasowywa ksztat i kolor. Ich wzory powstawa na krtko przed lub po uzyskaniu niepodlegoci. Std nieprzypadkowo pierwsze czapki studenckie zawieray w sobie barwy narodowe. Dla ich wacicieli byy symbolem, dlatego zwyczaj ten tak szybko si przyj, mimo e studenci w przeciwiestwie do modziey gimnazjalnej nigdy nie mieli obowizku noszenia czapki. Na uniwersytecie Jagielloskim na przykad do 1939 roku studenci mogli nosi (i nosili) prcz bratniackiej rogatywki jeszcze korporancki dekiel. Do wyboru na rne okazje. Rogatywka mikka, szyta z przedniej jakoci biaego sukna bua z bio-czerwonym aksamitnym otokiem(oglnouniwersytecka); prcz niej studenci poszczeglnych wydziaw mogli nosi swoje czapki: na prawie z czarnym otokiem, granatowym na wydziale filozoficzno-historycznym; wydzia rolniczy mia otok brzowy, a medycy przyjli dla swojej rogatywki otok czerwony. Natomiast kapice od zota i wymylnych haftw dekle nosili czonkowie korporacji, tj. wzorowanych na zwyczaju studentw niemieckich organizacji zrzeszajcych maksimum kilkudziesiciu czonkw poddanych cisemu regulaminowi. Ich czonkowie dzielili si na trzy stopnie: fuksw, barwiarzy i komiltonw. W Wilnie na Uniwersytecie im. Stefana Batorego kada korporacja miaa swj polityczny, czasem narodowociowy charakter. Najstarsza jak wspomina Jerzy Putrament bya zaoona w 1928 roku Polonia, ktrej komiltonowie nosili dekle amarantowe z otokiem biaym i niebieskim. Druga z rzdu bya Batoria, wierzch niebieski. Trzecia Leonidania z deklem ciemnozielonym. Nastpna to Polesia w barwach niebiesko-czerwonych. Prcz tego katolicka Concordia, kilka korporacji narodowociowych, na przykad ukraiska, biaa rosyjska w czarnych dla odmiany deklach, biaoruska Skorinia nazwana tak na cze biaoruskiego mistrza drukarskiego z XVI w. Skoryny. Bya nawet nieliczna korporacja ydowska.

Co nam zostao z tych tradycji? Zwyczaje korporacji w bardzo dalekim przyblieniu kontynuuj karczmy piwne AGHowskich grnikw, ktre wrd tradycyjnych obrzdw przyjmuj do swego grona najmodszych studentw. Nie wyrnia ich jednak strj niegdy gwny wabik i element przetargowy korporacji; mao tego barwy grnicze: czarna rogatywka z zielonym otokiem nie obowizuj nawet na corocznych karczmach, gdzie zastpuj je specjalnie na te okazje zamwione kufle.

A inne uczelnie? Po wojnie przyjto nosi bratniackie rogatywki z kolorowymi otokami charakteryzujcymi poszczeglne wydziay. Przyj si zwyczaj, i biae czapki nosz studencki uniwersytetw oraz w niektrych orodkach akademickich (Warszawa, Pozna) studiujcy na Akademiach Medycznych, ktre odczyy si od swoich macierzystych uczelni. Nie jest to regu, gdy krakowscy medycy na przykad nosz czapki w kolorze bordo z takim samym otokiem (wydz. lekarski) lub otokiem granatowym farmacja. Rwnie na Akademii Rolniczej w Poznaniu i Olsztynie przyjto jako swj symbol bia rogatywk. Ale ju kolor Akademii Rolniczej w Krakowie mimo, e przeszczepiony z uniwersyteckiego pnia, jest brzowy z kolorowymi otokami wydziaw. Studenci warszawskiej Szkoy Gwnej Gospodarstwa Wiejskiego nosz natomiast tradycyjnie beowe maciejwki z barwami poszczeglnych wydziaw na otokach, ktre tu ciekawostka nie pokrywaj si z kolorami bratnich wydziaw innych uczelni rolniczych. Do przedwojennych barw nie nawizuj kolory wydziaw UJ za wyjtkiem prawa, ktrego otok jest i by czarny. Ciekaw metamorfoz natomiast przeszed symbol suchaczy wydziau teologicznego. Przed wojn obowizujcym kanonem byy tam mikkie czarne kapelusze , dzi dla KUL pan Cywiski szyje biae rogatywki z czerwonym otokiem i sznurkami w dwch kolorach: biaym i tym. Rwnie warszawska ATK nawizaa do tradycji bratniackiej rogatywki. Studenci teologii na przykad rozpoznaj si po fioletowym otoku, co moe rodzi nieporozumienie gdy tak sam czapk ma prawo nosi studentka filologii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Takich nieporozumie i niekonsekwencji mona byoby znale wicej. Wynikaj one std, e wikszo kolorw jest ju zajta i na przykad studentom krakowskiej WSP, ktrzy zastanawiali si, jak czapk chc i mog nosi wyszo

na to, e wolny jest rudy i fiolet. A co maj powiedzie Siedlce i Zielona Gra, Kielce i Biaystok? Uniwersytet im. Mikoaja Kopernika w Toruniu wybra barwy Uniwersytet im. Stefana Batorego w Wilnie otok biao-czarny z czerwon lamwk. A czym odrnia si bd od siebie studenci uniwersytetu w Szczecinie i (przyszego) w Biaymstoku? Jednak problem ten trzeba jasno powiedzie waciwie istnieje tylko na papierze. Gdy niewielki procent (wg mistrza Cywiskiego 2 procent) studentw nosi w ogle swoje czapki. Zapytani dlaczego? Zazwyczaj wzruszaj ramionami. Nie wszyscy znaj na tyle histori (?), by znale sobie takie wytumaczenie jak na przykad studenci Wydziau Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, ktrzy stojc w okopach egalitaryzmu wskazywali jednoczenie z niechcia na endecki smrodek dobywajcy si z tego czczonego przez innych symbolu. Demagodzy bo tak midzy nami mwic to ich niech do czapki studenckiej wzia si std, i jeden z przedwojennych mistrzw szyjcych jeszcze rogatywki dla panw studentw, ich wydziau po prostu nie uwaa. Nie przekonuje go legitymacja i indeks, nieodmiennie twierdzi, e jeli przed wojn takiego wydziau nie byo, to i teraz by nie moe.

Dzisiaj na ulicy czapek studenckich widzi si niewiele. A szkoda bo by fason studencki wanie w noszeniu czapek, w rnym ich modelowaniu i ukadaniu. Nosio si je - wspomina Alojzy Sroga pocztku lubelskiego Uniwersytetu km. Marii CurieSkodowskiej i do wojskowego szynela i do cywilnej kurtki. Nosiy dziewczta, nosili chopcy Oczywicie kady wydzia musia si czym odrni dlatego nosilimy na

samym dole czapki wziutkie otoki: wydzia matematyczno-przyrodniczy szare, lekarskoweterynaryjny ciemnozielone, lekarski granatowe, farmaceutyczny czarne, natomiast rolny , ktry rwnie pretendowa do koloru zielonego, w sytuacji, gdy ten kolor by ju zaanektowany przez weterynarzy poprzesta na czapce bez otoku, za to ze zotym sznureczkiem. Z rozrzewnieniem wspominam te czasy, gdy miasto przypominao widok pl. Tak jest pl, penych czerwonych kwitncych makw, albo co w tym rodzaju. Sprawiay to nasze studenckie czapki. Wygoda z tymi czapkami bya zreszt olbrzymia nie tylko od razu okrelaa, z kim ma si przyjemno, nie tylko okrywaa gow w sot, ale i wietnie speniaa rol szczotki do butw. Czy dzisiaj studenci butw nie czyszcz, wspomnie nie czytaj, obyczaju nie znaj? Czy poprzestali by dumni z faktu, e dostali indeks, a e z tradycji nie ma zaliczenia, wic zna jej rwnie nie musz? Faktem jest, e wikszoci to nie interesuje. Chyba, e jest potrzeba zamanifestowania, e my to MY, i koniecznoci zwarcia szeregw na kolejnym historycznym zakrcie. Wtedy nadchodz cikie dni dla mistrzw Cywiskiego z Warszawy oraz Kurzydy i Krajewskiego z Krakowa, ktrzy dwoj si i troj, eby, bronic honoru polskich czapnikw, sprosta zamwieniom. Ale studenci budz si rzadko; takie chwile przychodz nieczsto. Trwaj miesic, dwa; czasem rok nie duej. Potem sezon si koczy i do pracowni mistrza Cywiskiego wpadnie tygodniowo jeden, dwch, czasem troje, rzadko wicej, studentw. Franciszek Penczek

PONIEJ podajemy kolory czapek studenckich niektrych uczelni Krakowa, Warszawy i Poznania. Dla uproszczenia zapisu, po nazwie uczelni nastpuje w nawiasie kolor rogatywki (jeli czapka ma inny fason, podajemy go w tym miejscu), dalej kursyw kolor wydziau i ewentualnie sznurka. Suplement barw poszczeglnych uczelni wydrukujemy w poowie przyszego roku; do tego czasu prosimy zainteresowanych o podanie nam kolorw i fasonw swoich czapek, otokw, sznurkw, znaczkw etc. sowem caej uksztatowanej tradycj symboliki. Dla niezdecydowanych i z modych uczelni suymy rad i pomoc.

Uniwersytet Jagielloski (BIAA): jasnogranatowy w. filolog.; amarantowy w. filoz.-histor.; fiolet mat.-fiz.-chem.; zielony BiNoZ; czarny prawo. Uniwersytet Warszawski (BIAA): amarantowy. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Pozna (BIAA): fiolet w. filolog.; niebieski histor.; czerwony mat.-fiz.-chem.; zielony BiNoZ; czarny prawo; popielaty nauk. spo. Uniwersytet im. M. Kopernika, Toru (BIAA): biao-czerwono-czarny. Politechnika Krakowska (POPIELATY): granat architektura; czerwony mech.; czarny budowlany. Politechnika Warszawska (BRZ-WINIA, omioktna) Politechnika Poznaska (CIEMNOWINIOWA): niebieski, sznurki: zielony bud. ld.: niebieski chemia; popielaty elektryczny; granatowy budowa maszyn; ty maszyny rolnicze i pojazdy. Akademia Grniczo Hutnicza (CZARNY): zielony pion grniczy; czerwony pion hutniczy; niebieskie inne. Akademia Medyczna, Krakw (BORDO): bordo w. lekarski; granatowy w. farmacji. Akademia Medyczna, Warszawa (BIAA): czarno-czerwono-czarny w. lekarskie; czarno-to-czarny w. farmacji. Akademia Medyczna, Pozna (BIAA): granatowy. Akademia Rolnicza, Krakw (BRZ): ty w. ogrodniczy; bordo zootechniczny; jasnozielony w. rolno-techn. i ywienia; granatowy w. techn. i energet. roln.; bkit w. melioracji i geodezji. Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego AR, Warszawa (BE aksamitna okrga): beowo-granatowy w. zootechniki i weterynarii; beowo-zielony w. leny, techn. drewna, techn. roln.; beowy w. rolny, ek. rolnej, techn. ywienia; beowo-czerwony w. ogrodniczy; beowo-niebieski w. melioracji. Akademia Rolnicza, Pozna (BIAA): zielony.

Akademia Ekonomiczna, Krakw (ZIELONA): bordo. Akademia Ekonomiczna, Pozna (CIEMNOZIELONY): biao-czerwony. Szkoa Gwna Planowania i Statystyki, Warszawa (ZIELONY aksamitna okrga): zielono-biao-czerwona, sznurek zoty. AWF, Krakw (BKIT): bordo. AWF, Warszawa (CIEMNOWINIOWY): czarny. PWST, Krakw (CZARNA): brzowy. KUL, Lublin (BIAA): czerwono-biao-czerwony; sznurki: biay, zoty. ATK, Warszawa (BIAA): granatowy filozofia; fiolet teologia, czarny prawo.

(pen)