Gdzie Sie Podzialo Moje Dziecinstwo

Gdzie si podziao moje dziecistwo
Redakcja Piotr ak
Projekt okadki i opracowanie graficzne Maja Witecka
Korekta Joanna Kuda
Redakcja techniczna Adam Cedro
Copyright by Charaktery Sp. z o.o.
Kielce 2003
ISBN 83 916092 4 3
Jest to pita publikacja Wydawnictwa Charaktery 25 512 Kielce ul Warszawska 6 tel/faks (041)344 43 21 e mail: charaktery@charaktery.com.pl
Created with novaPDF Printer (www.novaPDF.com). Please register to remove this message.
http://charaktery.onet.pl
Spis treci Agnieszka Widera-Wysoczaska Pijany dom czyli co dzieje si z dzieckiem alkoholika
Marzenna Kuciska DDA czyli Dorose Dzieci Alkoholikw 1 Kim s 2 Gdy rodzic pije 3 Dom bez cian dzieci bez rodzicw 4 Bohater maskotka niewidzialne dziecko 5 Zamroeni ludzie 6 Dziecko w dungli 6 Samotni z lku 7 Pozwoli zagoi si ranie
Dariusz Doliski Pokusa silniejsza ni rozum czyli dlaczego ludzie nie radz sobie z naogami
Alicja Senejko Szczypta optymizmu czyli rone wyjcia z sytuacji bez wyjcia
Zofia Milska-Wrzesiska Sam sobie na przekr czyli dlaczego sobie szkodzimy
Wiktor Osiatyski Silna wola i inne bajki czyli mity o piciu alkoholu
Leszek A.Kapler, Beata Krzak Kwestionariusz Kontroli Zachowa
Przydatne adresy
Dom pijany czyli co dzieje si z dzieckiem alkoholika

Agnieszka Widera-Wysoczaska
W latach szedziesitych i siedemdziesitych powoli stawao si jasne, e osoby mieszkajce z alkoholikiem zapadaj na chorob zwan wspuzalenieniem. W 1983 roku w Stanach Zjednoczonych powstao Narodowe Stowarzyszenie Dzieci Alkoholikw, ktrego celem byo i jest wskazywanie i uznanie ich problemw oraz potrzeb. Poniewa wikszo dzieci alkoholikw zachowuje si w sposb spoecznie akceptowany, ich problemy bywaj niezauwaane i ignorowane, take przez nich samych. Na og wygldaj tak dobrze, ubieraj si tak elegancko i odnosz takie sukcesy, i nie wydaje si, aby potrzebowali jakiejkolwiek pomocy. Skutecznie dziaa u nich przymus samodzielnego radzenia sobie z rnymi sytuacjami yciowymi i lk przed ujawnieniem wasnych problemw. Tak naprawd yj uwizieni w dramatycznej przeszoci i, czujc smutek, zadaj sobie pytanie: Co stao si z moim dziecistwem? Dorose Dziecko Alkoholika to czowiek pochodzcy z rodziny, w ktrej alkohol by problemem centralnym. Zbyt zajty w dziecistwie walk o przetrwanie, w yciu dorosym ma poczucie, e nigdy nie by dzieckiem. Pijani rodzice wymagali od niego zaspokajania potrzeb matki; ojca i rodzestwa, dbania o nich i ochraniania ich. Gdy pijany rodzic traci nad sob kontrol, dziecko stawao si coraz bardziej odpowiedzialne za niego, za siebie i sprawy domowe. W takiej sytuacji niebezpiecznie jest czu si dzieckiem. Aby si ochroni, dziecko alkoholika buduje si pozwalajc zachowywa si jak dorosy. W jednej rodzinie ochrania matk bit przez ojca, w innej wspiera rodzestwo i pomaga mu przetrwa kolejn awantur. Tam, gdzie alkoholizm jest ukrywany, dziecko dba o rodzica, ktry ca noc wymiotuje, bo znowu zachorowa na nerki, lub psychicznie walczy z wulgarnym, agresywnym albo cigle nieobecnym rodzicem, nie odzywajc si do niego bd kcc si z nim. Dziecistwo mija na walce, ochranianiu i udawaniu. Jak wyglda dom, w ktrym yje aktywny alkoholik? Coraz czciej dziecko zastanawia si, czy jego rodzice maj problemy z alkoholem, i namawia ich do zaprzestania picia. Zdarza mu si nie spa w nocy, caymi dniami przesiadywa w zamknitym pokoju, chce uciec z domu. Butelki z alkoholem znajduje w rnych ktach mieszkania i w rozpaczy chowa je lub wylewa alkohol do zlewu. Rodzic coraz czciej wraca pijany z przyjcia albo ze spotkania z kolegami. Chodzi po mieszkaniu rozebrany i niechlujny. Dziecko, czujc wstyd i zakopotanie, rezygnuje z zabawy na podwrku lub zaproszenia znajomych do domu. Coraz czciej
martwi si, e rodzice rozwiod si z powodu picia, a jednoczenie marzy, eby pijany rodzic wyprowadzi si albo eby dom by tak normalny, jak domy innych dzieci. ycie rodzinne dziecka alkoholika jest niespjne, niestabilne, nieprzewidywalne: co, co jest prawd jednego dnia, nie jest ni dnia nastpnego. Pijany rodzic obiecuje co synowi czy crce, a potem zupenie o tym nie pamita. Gdy jest trzewy, moe by kochajcym rodzicem, gdy jest pijany - gwatownym, brutalnym lub nieobecnym. Dziecko nigdy nie wie, ktr osob spotka po powrocie ze szkoy.
Czy tym domem rzdz jakie reguy? Podstawowym celem ycia takiej rodziny jest ukrycie, e przyczyn problemw s alkohol i alkoholik, i wskazanie innego winnego. Jeden zestaw regu, stworzony przez rodzicw, sprowadza si do: Nie mw, Nie czuj, Nie ufaj. Przeznaczony jest dla dzieci i innych czonkw rodziny. Rodzice tworz go po to, by osign dominujc pozycj, wzbudzi lk, wywoa poczucie winy i wstydu, by mc pi i utrzyma ten dysfunkcyjny stan rzeczy. Drug grup regu tworzy dziecko. Reaguje w ten sposb na reguy matki i ojca. Jego zestaw sprowadza si mniej wicej do takich przekona: Jeeli nie bd mwi, nikt nie bdzie wiedzia, co czuj, i nie zostan zraniony, Jeeli nie bd pyta, nie bd odrzucony, Jeeli wietnie bd sobie radzi sam, pozostawi mnie w spokoju, Jeeli bd niewidoczny, nic mi si nie stanie, Jeeli bd uwany, nikt si na mnie nie wcieknie, Gdy przestan czu, nie odczuj blu. Podstawowa zasada brzmi: Musz zrobi wszystko, by by tak bezpiecznym, jak to tylko moliwe. Jednak za to bezpieczestwo paci si wielk cen, i to przez cae ycie.
Problemy Maego Dziecka Alkoholika (MDA) Ju w wieku przedszkolnym u dziecka z rodziny alkoholowej wystpuj objawy, po ktrych mona rozpozna, e przeywa ono kryzysy zwizane z sytuacj w domu. Podwiadome prby poradzenia sobie z brakiem rodzicielstwa i prby ochrony siebie widoczne s w przyjmowanych przez dziecko rolach: bohatera, koza ofiarnego, dziecka niewidzialnego i maskotki. Jak na ironi, role te su przeciwstawnym celom. Daj narzdzia, dziki ktrym dziecko moe przetrwa alkoholizm rodzica, ale jednoczenie maskuj t chorob przed tymi, ktrzy mogliby pomc. Dzieci alkoholikw mistrzowsko kamufluj bl swojego serca. U maych dzieci z takich rodzin mona zaobserwowa cige zmczenie lub ospao. U ponad rocznego dziecka objawy te mog by sygnaem problemw psychicznych, w tym depresji. Powtarzajce si koszmarne sny, sen przerywany, odmowa spania albo lk przed nim w porze poobiedniej drzemki - mog wskazywa na potencjalne problemy rodzinne zwizane z alkoholem.
Moe pojawi si regresja w treningu czystoci, ssanie palca czy obgryzanie paznokci. Zachowania te zwizane s z pobudzeniem, chorob, zaamaniem lub zalknieniem. Cigy brak apetytu, wybrzydzanie w jedzeniu czy niedoywienie to te oznaki problemw. Take dzieci wychudzone, ktre jedz tak, jakby ich odki byy studniami bez dna, mog cierpie z powodu zaniedbania alkoholowego. Kompulsywne jedzenie moe mie swj pocztek w nawykach nabytych ju w pierwszym roku ycia. Nadopiekucze lub nerwowe matki karmi swoje dzieci za kadym razem, gdy te pacz. Przekarmianiem staraj si zastpi niemowltom mio, ktrej nie potrafi da. Czasami ywno staje si dla dzieci substytutem mioci, ktrej nigdy nie zaznay od rodzicw alkoholikw. Dzieci alkoholikw maj problemy z dostosowaniem si do zmian w codziennych obowizkach. Kiedy jedno zajcie si koczy i przechodzi w drugie, mog mie trudnoci z przestawieniem si. Nieoczekiwane wydarzenie powodujce zmian normalnego rozkadu codziennych zaj moe by take nadmiernie denerwujce i dezorganizujce. Dzieci alkoholikw zazwyczaj bawi si w izolacji. W zabawach powtarzaj to, co widziay w domach rodzinnych: tematy alkoholowe, brutalne sceny agresji, bijatyki rodzicw, win i strach przed opuszczeniem. Daje to przedszkolakom poczucie kontroli nad wasnymi lkami. Nadmierna aktywno wrd przedszkolakw jest gwnym objawem alkoholizmu rodzicw i czstym objawem syndromu podu alkoholowego. Dzieci takie maj kopoty z utrzymaniem uwagi i koncentracj na jednej czynnoci. S nadruchliwe, nerwowe, wybuchowe, maj czste napady zego humoru i mog nagle zmienia zachowania na nietypowe. Nie mog usiedzie podczas opowiadania krtkiej historyjki albo suchania utworu muzycznego. Nie potrafi planowa i dokoczy zaj, ktre rozpoczy, nie maj cierpliwoci i entuzjazmu do pracy w grupie nad jednym projektem, wymagajcym powicenia uwagi przez kilka dni. Boj si nieznanych ludzi lub nowych sytuacji. A z drugiej strony nadmiernie lgn do innych i przesadnie lkaj si separacji. Take nage zmiany zachowania u maych dzieci mog wskazywa na alkoholizm w ich rodzinach. Na przykad dziecko miae nagle wycofuje si z kontaktu albo dziecko zalknione nagle zaczyna odgrywa znaczc rol w grupie spoecznej. Niestety Mae Dzieci Alkoholikw, przeywajce takie problemy w yciu codziennym, w wikszoci przypadkw pozostaj niezauwaone, chyba, e narozrabiaj. Jednake nawet wtedy doroli z reguy koncentruj si na objawach, a nie na problemach lecych u ich podoa, i nie udzielaj dzieciom waciwej pomocy. W takiej sytuacji warto pamita, e lata przedszkolne s fundamentem dorosego ycia.
Co dzieje si z dzieckiem alkoholika, gdy dorasta? Dzieci z rodzin z problemem alkoholowym maj wielkie trudnoci w okresie dorastania. Alkoholik wpywa destrukcyjnie na umysy i emocje czonkw rodziny. Lekcje z dziecistwa dobrze pamitamy w `````````yciu dorosym. Jeeli dziecko zostaje zranione przez rodzica, od ktrego zaley i ktrego kocha najbardziej, sdzi, e jest ze, niegodne mioci i szacunku. W ten sposb uczy si nie ufa sobie i innym. Rozpoczyna samotne ycie. Odcina si od swoich uczu, wypiera potrzeby. Uczy si udawa i kama nawet wtedy, gdy moe mwi prawd. Mio oznacza dla niego dbanie o kogo i zapominanie o wasnych potrzebach. Spontaniczno jest nieracjonalna, zo rwna si agresji. Dorose Dzieci Alkoholikw, gdy maj ciepego i kochajcego partnera, z ktrym mog czu si bezpiecznie, tocz w sobie wojn z wrogami z przeszoci i na aktualne domowe sprawy reaguj tak jak w dziecistwie. Nadal czuj pustk, nie ufaj, izoluj si. DDA nie wierzy, aby dobra relacja moga trwa duszy czas, dlatego podwiadomie dy do jej zakoczenia, ale bez ludzi czuje si pusty i zalkniony. Dlatego zrobi wszystko, by kontrolowa sytuacj. ycie ma toczy si zgodnie z ustalonym przez niego planem. Sytuacje przeywane w domu rodzinnym wyksztaciy w nim zaradno i nadmiern odpowiedzialno, nauczy si czyta ludzi. Dziki tym cechom osiga wielkie sukcesy w pracy zawodowej i buduje swoj karier. Jednak te same zdolnoci nie pozwalaj mu budowa szczliwej rodziny. Jeeli spotyka si dwoje ludzi pochodzcych z rodziny alkoholowej, wtedy problem narasta ze zdwojon si, poniewa oni nie wiedz, co czuj, nie ufaj i nie mwi wprost, podwiadomie walcz ze sob, czuj pustk i s nieszczliwi, chocia odnosz sukcesy. Te cechy przekazuj swoim dzieciom i nastpnym pokoleniom.
Jakie s typowe problemy Dorosych Dzieci Alkoholikw? W rodzinie alkoholowej dorasta si z poczuciem niejasnoci, winy, zoci, wstydu i strachu. Jest to cakowicie normalna reakcja na nienormaln sytuacj. Osoby, ktre wstydziy si za swoich rodzicw, w yciu dorosym wstydz si za swojego partnera. Czuj si winne za sytuacj w domu. Maj skonno do miertelnej powagi, s trudne we wsppracy. Raczej rzadko przeywaj rado i relaks. Ludzie, ktrzy bdc dziemi, nie mieli poczucia wasnej wartoci, s tacy sami w yciu dorosym, oceniaj siebie i innych bezlitonie. Szukaj potwierdzenia siebie na zewntrz. Nie przyjmuj pomocy innych i ze wszystkim chc radzi sobie samodzielnie. Musz by najlepsi. Trudno im jest by elastycznymi. Gdy co idzie nie po ich myli, czuj lk i czsto nie kocz
rozpocztych spraw. Z trudem przychodzi im mwienie o sobie, poniewa dotychczas musieli by niewidoczni. S lojalni wobec ludzi, ktrym si to nie naley. ycie nie ma dla nich wikszego sensu. Widz wiat albo w czarnych, albo w biaych barwach. Majc poczucie nieadekwatnoci, musz domyla si, co jest normalne, a co nie. Gdy zaczynaj pi, jest to dla nich szokiem. Badania pokazuj, e od 40 do 60 proc. dzieci dorastajcych w rodzinie alkoholowej staje si alkoholikami w yciu dorosym. Mog te cierpie z powodu wspuzalenienia od maonka alkoholika. Jeeli oboje rodzice pili, dziecko nie dowiadczyo bezpiecznej i stabilnej opieki. W dorosym yciu taka osoba jest znacznie bardziej podatna na uzalenienia. Zazwyczaj wczeniej upija si po raz pierwszy i ma wicej problemw z kontrolowaniem swojego zachowania. Trzeba podkreli, e nie wszystkie dzieci alkoholikw dowiadczaj identycznych, emocjonalnych i fizycznych, konsekwencji. Wielki wpyw na zachowania DDA ma rwnie to, czy w dziecistwie doznali przemocy seksualnej lub fizycznej. Jeli tak si stao, pniej cierpi z powodu zaburze pamici, deficytw w koncentracji uwagi, zaburze jedzenia, problemw seksualnych, lkw, koszmarw nocnych, nagych i niezrozumiaych wspomnie, powanych trudnoci w nawizywaniu bliskich kontaktw z ludmi, prb samobjczych, take z powodu nawracajcej i narastajcej depresji.
Zdrowie dzieci alkoholikw Stres kumulowany wewntrz ciaa dziecka alkoholika w istotny sposb wpywa na jego zdrowie. Obok problemw emocjonalnych i poznawczych oraz trudnoci w funkcjonowaniu spoecznym, pojawiaj si powane problemy zdrowotne. Dzieci alkoholikw - czciej ni dzieci z innych rodzin - narzekaj na ble gowy i brzucha, nudnoci, rozstrj odka, zmczenie i znuenie. Zazwyczaj lekarze nie znajduj fizycznych uzasadnie tych dolegliwoci. Dzieci z rodzin alkoholowych czciej choruj na astm i anemi, czciej si przezibiaj i cierpi na alergie, maj te zaburzenia jedzenia. Te ostatnie, pojawiajce si ju we wczesnym dziecistwie, nasilaj si w yciu dorosym. Jedzenie jest sposobem radzenia sobie z niskim poczuciem wasnej wartoci. Kompulsywne jedzenie moe by take zwizane z ukrywan zoci do osoby, ktra wyrzdzia krzywd. Uczszczanie na rne programy odchudzajce jest nieskuteczne albo daje krtkotrwae efekty. U dzieci alkoholikw zwiksza si ryzyko wystpienia chorb sercowo-naczyniowych, nagych zmian w cinieniu krwi i tempie akcji serca. Wrd tych dzieci czciej te wystpuje osobowo typu A. Ludzie doroli z osobowoci typu A, pochodzcy z rodzin alkoholowych, s niecierpliwi, dziaaj pospiesznie, agresywnie i z wrogoci wobec innych, bez przerwy z kim wspzawodnicz. Angauj si w karier zawodow i mniej interesuj si innymi ludmi. Maj niskie poczucie wasnej wartoci, mae poczucie bezpieczestwa, zbyt nisko, wrcz nierealistycznie oceniaj swoje osignicia. Osobowo typu A badacze zaobserwowali ju u picioletnich dzieci alkoholikw, chc-
cych pozyska uwag i uczucie rodzica niecierpliwego, ignorujcego kontakt emocjonalny, wrogo nastawionego, nadkontrolujcego i karzcego. Takie dzieci prbuj sobie poradzi z dysfunkcyjn i chaotyczn sytuacj rodzinn, przyjmujc rol bohatera, czyli dziecka, ktre musi by dobre we wszystkim.
Dzieci poddane dziaaniu alkoholu w yciu podowym Przeprowadzone przez mnie badania wskazuj, e znacznie wicej i znacznie powaniejsze zdrowotne konsekwencje pojawiaj si u DDA, gdy osob uzalenion bya matka. Jeeli podczas ciy pia duo alkoholu, moga doprowadzi do nieodwracalnych zaburze emocjonalnych i intelektualnych spowodowanych trwaym uszkodzeniem ukadu nerwowego, czyli Alkoholowym Syndromem Podowym (Fetal Alcohol Syndrome). Do powanego uszkodzenia mzgu, spowolnienia rozwoju fizycznego i umysowego moe doj nawet wtedy, jeli matka w czasie ciy tylko raz pozwolia sobie na wypicie duej iloci alkoholu. Dzieci z FAS maj powane problemy z zaburzeniami koncentracji, samokontroli, samowiadomoci, osobowoci, emocjonalnoci, zdolnoci poznawczych, mowy, abstrakcyjnego mylenia, procesw wyobrani i pamici. S nadpobudliwe, impulsywne i draliwe, wrogo nastawione do wiata. Maj znieksztacenia twarzy, mao wa. Czsto zapadaj na choroby serca i defekty nerek, miewaj problemy z oczami i ze suchem, a take ataki padaczki. Nie u wszystkich dzieci poddanych dziaaniu alkoholu w yciu podowym rozwija si peny FAS. U niektrych mamy do czynienia z tzw. Podowymi Skutkami Alkoholowymi (Fetal Alcohol Effects). Chocia nie wida u nich zewntrznych nieprawidowoci, bardzo powane s pierwotne uszkodzenia mzgu. Poniewa wygldaj normalnie, otoczenie oczekuje od nich takiego samego zachowania. To natomiast prowadzi do wtrnych uszkodze psychicznych, bdcych rezultatem nieprawidowego radzenia sobie z podstawowymi zaburzeniami. Midzy 12 a 51 rokiem ycia osoby z FAE maj problemy ze zdrowiem psychicznym, przerywaj szko, popadaj w konflikty z prawem, trafiaj do wizienia, przejawiaj nieprawidowe zachowania seksualne, maj problemy z alkoholem (ponad 50 proc. kobiet i 70 proc. mczyzn z FAE), nie potrafi samodzielnie y (gotowa, robi zakupw, pra), nie umiej znale sobie pracy czy jej utrzyma. Dzieci z FAS i FAE nigdy w peni nie zdrowiej. Jednak wczesna interwencja medyczna moe pomc ludziom z FAS w rozwijaniu funkcjonowania motorycznego, zdolnoci intelektualnych, koncentracji uwagi i relacji z rwienikami; a ludziom z FAE w problemach ze zdrowiem psychicznym, w problemach szkolnych, z prawem i w uzalenieniach. Leczenie naley jednak rozpocz przed upywem 10, czy 12 roku ycia dziecka. Potem jest ju za pno.
Od czego zale konsekwencje psychologiczne ponoszone przez DDA? Od indywidualnej historii dziecistwa kadej osoby, od tego, kto pi w rodzinie i jak zachowywa si wobec dziecka i innych domownikw. Pojawiajce si u dzieci szkodliwe skutki alkoholizmu rodzica zwizane s ze sposobem picia, z finansow niestabilnoci rodziny, kopotami z prawem, brakiem bliskoci, wsparcia i rozmw, z mniejsz zdolnoci do rozwizywania konfliktw, przemoc pojawiajc si w rodzinie, karami zbyt okrutnymi w stosunku do przewinie, z zaburzon kultur i rytuaami rodzinnymi, ktre pozbawiaj dziecko regularnych posikw, wsplnych udanych wakacji, niedzielnych wyjazdw, wsplnych wieczorw czy odwiedzin u znajomych i rodziny. Istotn rol odgrywa zy model rodzicielstwa, zaburzajcy role przyjmowane przez dziecko w rodzinie i rodowisku, niejasny system wartoci i nieprawidowa edukacja yciowa. Wana jest rwnie liczba dzieci i kolejno urodzenia. Im dziecko modsze i im duej yje z rodzicami uzalenionymi, tym powaniejsze konsekwencje dorastania w rodzinie alkoholowej ponosi. Dziecko starsze moe widzie wyranie alkoholizm rodzica, modsze absolutnie si z tym nie zgadza. Jedno moe pamita same horrory, drugie gwnie przyjemne rzeczy. Znaczenie ma take status ekonomiczny rodziny i to, czy miaa miejsce przemoc fizyczna i seksualna. Istotne jest te, czy partner osoby uzalenionej leczy si ze swego wspuzalenienia, czy dba o swoje zdrowie i czy dziecko spotkao osoby wspierajce. Wielkie znaczenie maj rwnie temperament i odporno psychiczna, umiejtnoci spoeczne i przekonanie o moliwoci wpywania na wasny los. Jaki jest najlepszy sposb dbania o siebie, gdy pojawiaj si problemy? Aby dziecko alkoholika rozpoczo proces zdrowienia, najpierw musi sobie uwiadomi, e ma specyficzn podatno psychologiczn i genetyczn na problemy emocjonalne i uzalenienia. Musi poczy przeszo z aktualnymi kopotami yciowymi. Taka wiadomo czsto rodzi si przypadkowo, na przykad pod wpywem artykuu w gazecie, wykadu czy podczas uczestnictwa w warsztacie (To przecie jestem ja!). Zdrowienie wymaga ujawnienia dramatw przeszoci, odreagowania uczu zwizanych z doznanymi krzywdami i zaplanowania na nowo aktualnego ycia. Daje moliwo zbudowania wewntrznego wiata niezalenego od dysfunkcyjnej rodziny. Dorose Dziecko Alkoholika nigdy nie bdzie do koca wyleczone, ale ma wielk szans na rozwj dajcy spokj i rado w yciu. Aby je uzyska, trzeba wzi udzia w terapii indywidualnej i grupowej, a potem w sytuacjach kryzysowych korzysta z pomocy innych ludzi i profesjonalistw. Trzeba wierzy, e zmiana jest moliwa.
Zagroenia w procesie zdrowienia W procesie zdrowienia pojawiaj si kryzysy wynikajce z regu stworzonych w dziecistwie. Dzieci w rny sposb reaguj na urazy emocjonalne, fizyczne czy seksualne. Jedne wyranie dostrzegaj alkoholizm rodzicw, inne go nie zauwaaj lub nie chc widzie. Powaniejsze kopoty w yciu maj ludzie wychowywani w rodzinach alkoholowych, w ktrych udawano, e nic si nie dzieje, albo zabraniano mwi o chorobie. W zwizku z tym przestali oni wierzy wasnym oczom i uszom, wasnej intuicji i rozsdkowi, stracili te zaufanie do ludzi. W kadym z tych przypadkw zarwno rodzic alkoholik, jak i rodzic wspuzaleniony zachowuje si w sposb podwaajcy w dziecku wiar w bezpieczestwo, sens i dobro tego wiata. Kopoty pojawiaj si, gdy dorosy niewiele pamita z przeszoci i dlatego nie chce siga do wspomnie. Energi wykorzystuje do blokowania uczu i przez to ogranicza zmiany w swoim yciu. W takim przypadku pierwszym wyzwalajcym dowiadczeniem w procesie zdrowienia bdzie uzyskanie wgldu we wasn przeszo oraz w problemy wynikajce z dziecistwa. Uwalnia si wtedy si i odzyskuje wolno. Demony przeszoci zostaj zdetronizowane. Zdrowienie czy si te z rezygnacj z ochraniania alkoholika i osoby wspuzalenionej. Jednak wtedy pojawia si ryzyko oskare o zachowania zimne, zdystansowane, okrutne i egoistyczne. Wzmaga to poczucie nielojalnoci wobec rodzicw i zwizane z nim poczucie winy wobec nich. Spotykajc si z zimn reakcj lub gwatownym zaprzeczeniem, DDA dokonuje bolesnego odkrycia, e najblisi nie chc go sucha, oskaraj o kamstwo i zdrad. Syszy komentarze podwaajce sens terapii. Std ju tylko krok, by przesta dba o wasne zdrowie. Zagraajca w procesie zdrowienia dzieci alkoholikw jest te ich ch do zajmowania si rodzin, a nie sob. Wyzwalanie rodzicw moe by ucieczk od zajmowania si swoimi trudnociami. Tymczasem trzeba sobie uwiadomi, e nie zmieni si rodzicw i e wasne wyzdrowienie nie zaley od stanu zdrowia rodziny. Innym sygnaem ostrzegajcym, e pojawia si zniechcenie, jest tendencja do przypisywania rodzinie alkoholowej wszystkich kopotw yciowych lub nie przypisywanie adnego. Po prostu trzeba zrozumie, e adne ekstremum nie pomaga i e z dziecistwa wynioso si nie tylko krzywd i bl, ale i ogromn si do budowania wasnego ycia. Gdy dominujcymi przeyciami towarzyszcymi zdrowieniu s lk i bl, spowodowane wzrastajc wiadomoci sytuacji yciowej, wwczas pojawia si niepokj, e nastpio pogorszenie i naley szybko zakoczy prac nad sob. W rzeczywistoci ten lk powinien by drogowskazem w procesie zdrowienia, wskazujcym na problemy do rozwizania. Podczas procesu zdrowienia pojawiaj si momenty zego samopoczucia. Leczonego przytaczaj
zarwno nowe, wieo odkryte rzeczy, jak i te, ktre jeszcze pozostay do odkrycia. Ma ochot powiedzie: Dosy, nie poczuj si ju lepiej, kocz to. Czuje si izolowany, nagle przekonuje si, e nie ma przyjaciela, z ktrym moe porozmawia. Cige krytykuje siebie i innych. Drczy go powracajce silne uczucie depresji i niepokoju lub brak bezpieczestwa. Nie moe spa. Naduywa alkoholu albo innych rodkw zmieniajcych wiadomo. Ogarnia go uczucie beznadziejnoci. W procesie zdrowienia wyranie ujawnia si jego lk przed zaufaniem drugiemu czowiekowi, przed bliskoci i intymnoci. Uyteczne s tu zasady uczenia si nowych relacji poprzez podejmowanie ryzyka i poznawanie innych ludzi krok po kroku. Spoczcie na laurach po dokonaniu w sobie zasadniczych zmian i wytyczeniu celw na przyszo jest ostatnim zagroeniem dla rozwoju. Aby zdrowie, trzeba by stale zaangaowanym w utrwalanie przemian. Obserwowanie siebie staje si czci ycia, pomaga odpowiednio wczenie zauway czerwone wiato, ktre sygnalizuje, e dziecko alkoholika powinno intensywniej ni zwykle zadba o siebie, czsto z pomoc wykwalifikowanego specjalisty. Czy mona rozwija si bez przeywania wewntrznych kryzysw? Raczej nie. Na proces rozwoju czowieka zazwyczaj skadaj si dwa kroki do przodu i jeden do tylu. Ten ostatni dostarcza informacji zwrotnych wanych dla dalszego rozwoju i wzmacniania efektw uczenia si. Ponadto codzienne ycie czsto jest nieprzewidywalne i pojawiaj si w nim kryzysy, z ktrych chcemy wychodzi tak, by maksymalizowa swoje wewntrzne moliwoci.
Agnieszka Widera-Wysoczaska
Agnieszka Widera-Wysoczaska jest doktorem psychologii, adiunktem Zakadu Psychologii Klinicznej w Instytucie Psychologu Uniwersytetu Wrocawskiego. Od 16 lat prowadzi terapi dla osb, ktre doznay urazu chronicznego w dziecistwie, a take szkoli profesjonalistw w zakresie diagnozy i terapii. Jej pasj s podre.
DDA czyli Dorose Dzieci Alkoholikw

Marzenna Kuciska 1. Kim s Dorose Dzieci Alkoholikw (DDA) to ludzie, ktrzy wychowywali si w rodzinach naduywajcych alkoholu. Gdy byli dziemi, musieli zbyt wczenie dorosn. S doroli, a nadal w gbi siebie pozostaj dziemi. Pastwowa Agencja Rozwizywania Problemw Alkoholowych (i nie tylko) szacuje, e w Polsce yje prawie 4 miliony dzieci, ktrych rodzice naduywaj alkoholu, i okoo 1,5 miliona dzieci alkoholikw. Kiedy dorosn, cz z nich zacznie pi, cz zwie si z osobami uzalenionymi, a pozostae bd starannie unika mylenia o tym, co wydarzyo si w ich dziecistwie. Z moich szacunkw wynika, i Dorose Dzieci Alkoholikw stanowi okoo 40 proc. dorosej populacji Polakw. Dowiadczenia wyniesione z rodziny alkoholowej mocno rzutuj na bliskie kontakty w yciu dorosym. Prawie poowa z tych DDA, ktrzy zgaszaj si po porad psychologiczn, nie decyduje si na zalegalizowany zwizek, a jedna trzecia zawieranych przez nich maestw koczy si rozwodem. To znacznie wicej ni wrd ogu Polakw. Dorose Dzieci Alkoholikw boj si przede wszystkim powtrzenia we wasnym zwizku tego, co dziao si w ich domu rodzinnym. Dua cz jest gboko przekonana, e w maestwie mona si tylko krzywdzi. Bliskie zwizki to take relacje z wasnymi dziemi. DDA czsto maj kopoty z odnalezieniem si w roli rodzica. Wielu z nich rozpoczyna terapi wanie z powodu problemw ze swoimi dziemi. Obawiaj si, e je skrzywdz, wnoszc do wychowania dowiadczenia z domu. Czasem nie potrafi z nimi rozmawia. Maj kopot z waciw ocen tego, czy problemy ich syna albo crki s normalne, czy te powinny by niepokojcym sygnaem. W niektrych DDA wasne dzieci budz agresj. Trudno im si powstrzyma przed krzykiem, grobami czy uderzeniem. Jednoczenie maj wiadomo, e to nie dziecko zawinio, e agresja bierze si gdzie z gbi ich samych. Szukaj pomocy dla siebie, aby nie krzywdzi wasnych dzieci. Wielu DDA nie decyduje si na to, eby mie dzieci (ponad poowa uczestniczcych w terapii), albo podejmuje tak decyzj pno, po trzydziestym roku ycia. Gdzie gboko tkwi w nich lk, e dla ich syna czy crki ycie okae si rwnie okrutne, jak dla nich samych. Cz DDA rezygnuje z wasnego ycia osobistego, poniewa przyjmuj, e ich podstawowym zadaniem yciowym jest opiekowanie si mam albo tat, a czsto nawet czuwanie, by nawzajem nie zrobili sobie krzywdy. Niekoniecznie mieszkaj z rodzicami, a rodzice wcale nie s ludmi
schorowanymi ani bardzo starymi. Spotka mona i takich DDA, ktrzy maj wasne rodziny, ale kady weekend, wita i wakacje spdzaj z rodzicami. Zdarzaj si take rodziny, w ktrych wszystkie dorose, trzydziesto- czy czterdziestoletnie, dzieci mieszkaj z rodzicami. W trakcie terapii okazuje si, e cz DDA ma mocno zakodowane, cho rzadko uwiadamiane poczucie, e ich podstawow rol yciow jest by dobrym dzieckiem: m (ona) to nie rodzina; rodzina to rodzice, dziecko, brat. Odkrycie, e by dobr crk czy dobrym synem jest znacznie waniejsze ni by dobr on albo dobrym mem, zazwyczaj zmienia zupenie porzdek wiata. Szczeglnie dotyczy to kobiet. S zaskoczone, jak atwo zaprzepaci dom i rodzin, kiedy podstawowa odpowied na pytanie: kim jestem?, brzmi: crk. Zwykle wi Dorosych Dzieci Alkoholikw z rodzicami o jest bardzo silna, cho kontakty nie zawsze ukadaj si dobrze. Najczciej DDA skar si, e tak naprawd nie potrafi rozmawia z matk czy z ojcem. Niechtnie jed do domu rodzinnego, bo czuj tam napicie, niepokj i bezradno. Czasami mwi wrcz o nienawici do ktrego z rodzicw. Przeraeniem napawa je myl, e bd musiay z nimi zamieszka, kiedy stan si oni niedoni. Moemy wyrni kilka typw Dorosych Dzieci Alkoholikw: wyobcowani, smutni, skrzywdzeni, uzalenieni, wspuzalenieni, odnoszcy sukcesy, z poczuciem niszoci. Wyobcowani najczciej nie zdaj sobie sprawy, e to, co przeyli w domu rodzinnym, ma nadal wpyw na ich ycie i samopoczucie. Po prostu uwaaj si za innych, bardziej skomplikowanych lub popltanych wewntrznie. Zazdroszcz innym sabszych napi wewntrznych, mniejszej liczby dylematw i konfliktw, mniejszych wewntrznych obcie, o wiele rzadziej pojawiajcego si poczucia smutku i osamotnienia. W sytuacjach spoecznych bardzo silnie kontroluj si. Maj poczucie, e ludzie z pewnoci ich oceniaj, i to niekorzystnie. Wielu DDA leczy si z powodu depresji. To smutni. Bior kolejne specyfiki, ktre nie przynosz ulgi ani nie zmniejszaj przygnbienia. Czasem przychodz do psychologa, szukajc zrozumienia siebie i rozwizania problemw, a take potwierdzenia, e z nimi wszystko w porzdku. Zwykle kocz na pierwszej wizycie. Boj si ruszy to, co jako przyscho, przycicho. Po co znw ma bole? Ich wspomnienia pene s dowiadcze utraty czego lub kogo. Mwi o braku uwagi i braku fizycznego bezpieczestwa, o godzie czy opuszczeniu. Dramaty i koszmary z okresu dziecistwa staj si w yciu dorosym rdem niewypowiedzianego blu i smutku, ktrych nie ukoi tabletka. Ale s rwnie DDA uwiadamiajcy sobie, jak bardzo zostali skrzywdzeni tym, co dziao si w domu, gdy byli dziemi. Nosz w sobie al, rozgoryczenie, zo, a nawet nienawi: najczciej w stosunku do tego z rodzicw, ktry pi, ale czasem rwnie wobec tego, ktry cho nie pi, take krzywdzi. Pozostaj w pozycji ofiary nawet wtedy, gdy sprawcy ju nie ma, lub te nie jest ju w stanie nic zego zrobi. Czuj si pokrzywdzeni i przez pryzmat swojej krzywdy postrzegaj wiat
i ludzi. Istnieje take grupa takich DDA, ktrzy sami zaczli pi naogowo. Signli po alkohol, bo na przykad prbowali poradzi sobie z trudnociami. Cho bolenie pamitaj dziecistwo podporzdkowane rytmom picia i niepicia, dorose ycie ukadaj tak samo. Teraz to oni s najwaniejsi, a ycie rodzinne toczy si wok ich picia i niepicia. Niektre Dorose Dzieci Alkoholikw, przyzwyczajone w dziecistwie do zajmowania si innymi i pomagania najbliszym (matce, bo ma za duo obowizkw; ojcu, bo sam nie jest w stanie czego zrobi; rodzestwu, bo jest mniejsze lub bardziej nieporadne), wikaj si w zwizki z osobami, ktrymi trzeba si opiekowa (np. z osobami uzalenionymi, z gbokimi problemami). ycie z partnerem, ktry nie wymaga opieki czy powicenia, uwaaj za nudne, zbyt poukadane. Wielu DDA pracuje na odpowiedzialnych, dobrze wynagradzanych stanowiskach i odnosi sukcesy zawodowe. Potrafi jednak pracowa rwnie efektywnie w zamian za przysowiowe dobre sowo. Zaskakujco dobrze rozwizuj trudne zadania w sytuacji stresu i pod presj. Zwykle nie maj problemw z wywizywaniem si ze swoich obowizkw. Nie boj si trudnych zada ani ryzyka. S odpowiedzialni i nie rezygnuj atwo. Dbaj o potwierdzanie swoich kompetencji, uczc si i podejmujc nowe wyzwania. W efekcie s zwykle bardzo dobrymi i mao wymagajcymi pracownikami. wietnie te potrafi radzi sobie z publicznymi prezentacjami - nikt nie widzi ich silnego napicia czy lku przed ocen. Ludzie podziwiaj czsto ich opanowanie i spokj zewntrzny, nie zdajc sobie sprawy z tego, jak sprzeczne jest to, co widz, z tym, co dzieje si w rodku tych ludzi. Poczucie niszoci i niekompetencji towarzyszce Dorosym Dzieciom Alkoholikw zazwyczaj odzywa si w kontakcie z innymi osobami. Skada si na nie kilka czynnikw: kiepski obraz siebie wyniesiony z wczesnego dziecistwa, brak dobrych dowiadcze w bliskich relacjach z ludmi i brak podstawowych umiejtnoci interpersonalnych (rozmawianie, nawizywanie bliskich kontaktw, rozwizywanie konfliktw czy nieporozumie). Rzadko za poczuciem niszoci u DDA stoi brak wyksztacenia czy nie radzenie sobie w yciu. Ponad poowa osb zgaszajcych si na terapi ma wyksztacenie rednie, a 40 proc. wysze. Otoczenie najczciej postrzega Dorose Dzieci Alkoholikw jako ludzi dobrze radzcych sobie w yciu, bez wikszych problemw.
Mona z tym y By DDA to rzeczywicie niezbyt przyjemne. Nie jestem chyba w najgorszej sytuacji - przecie nie pij. I co z tego? Te wieczne konflikty wewntrzne, niepokoje i wahania. To jest rzeczywicie koszmar. Moja matka ucieka od ojca, gdy miaam 10 lat, a mj brat 4. Ucieka, bo si nad ni fizycznie
znca. Nie wiem dlaczego, ale matka zrobia sobie wtedy ze mnie koleank. Nie powinno si obarcza dzieci takimi problemami. Wystarczyo mi ju to, e pod jej nieobecno zajmowaam si bratem i caym domem. Jednoczenie chodziam przecie do szkoy. Miaam by tym dobrym dzieckiem. Gdy miaam 25 lat, wyszam za m. Teraz ju wiem, dlaczego za alkoholika. Scenariusz si powtrzy. Teraz to nie moja matka obrywaa, ale ja. Znalazam jednak si, eby odej od ma. Byam wtedy wrakiem czowieka. Pomg mi znajomy psychiatra. Wytumaczy, e to nie moja wina bo oczywicie obwiniaam za wszystko siebie. Zmieniam prac. Pracowaam po W godzin dziennie. Pojawiy si wiksze pienidze, inni ludzie; niedawno uzyskaam pierwszy certyfikat z angielskiego. Dorose Dzieci Alkoholikw czsto odnosz sukcesy, bo cik prac rekompensuj sobie nieudane ycie i kompleksy. Nie widz w tym nic zego - tylko trzeba to robi z umiarem. Na poczucie niszoci i niekompetencji znalazam sposb - czyta. Duo i wszystko. Im wicej, tym lepiej. Uczy si i rozwija. Niestety, nie mam dobrego kontaktu z matk. Wyczuwam, e wci ma do mnie o co pretensje. Ale to ona boi si porozmawia. Zachowuje si, jakby bya zazdrosna. Nie wiem, o co. Nie czuj nienawici do ojca - to biedny, saby czowiek. Wiem jedno - nie dam si skrzywdzi po raz trzeci. Chobym miaa zosta sama do koca ycia. Bl i lk zostay. Tego nic nie zmieni. Mona z tym y. Najwaniejszy dla mnie jest fakt, e w kocu uwiadomiam to sobie. Myl, e dam sobie rad bez psychoterapii. Boj si jej. O DDA powinno si duo mwi i pisa. Bo to bardzo wane. Wane nie tylko dla DDA, lecz rwnie dla osb, ktre z nimi yj - pozwoli im lepiej zrozumie tych ludzi. Elbieta z Warszawy
Moje paradoksy Wydaje mi si to swego rodzaju paradoksem, e ja, dorosy czowiek, nie potrafi pokierowa swoim yciem, lecz yj wedug schematu, ktry wyry si w mojej psychice, a ktry nie daje mi satysfakcji. Patrzc z boku, kto moe pomyle, e mam fajne ycie. Mieszkam z mam i siostr, ktre s w porzdku. Gdy wracam z pracy, obiad mam ju gotowy, podany. adnych kopotw, adnych obowizkw. W pracy sysz same pochway: moda, adna, inteligentna. Czeg mona wicej chcie? No wanie - czego? Szkoda, e to wszystko to tylko pozory, ze nie jest to takie proste, jak by si wydawao. Nikt nie wie, jak bardzo rozdarta wewntrznie jest ta dziewczyna z adnym umiechem (czyli ja), jak niepewna siebie i swojej wartoci. Prawie nigdy si nie skary, ze wszystkim sobie poradzi, to, co na zewntrz i wewntrz, to dwa rne wiaty, ale wiem o tym tylko ja i staram si o tym nie myle, bo boj si, e faktycznie zwariuj. Dobra mina do zej gry - to wionie moja
gra, moje ycie. Ola z Bydgoszczy
Pobone yczenia, realne lki Tata, alkoholik, nie pije od dwch lat, ale to nie znaczy, e ycie z nim jawi si w rowych barwach. Sdziam zawsze, e gdy on przestanie pi, moje problemy znikn. Jednak tak si nie stao. Moje problemy emocjonalne najbardziej ujawniy si w kontaktach z moim chopakiem. Nie mog sobie poradzi z moim czsto wybuchowym i nieprzewidywalnym zachowaniem, ktre najbardziej odczuwa wanie mj partner. Nie opuszcza mnie myl, e powiel histori naszej rodziny, e w przyszoci to ja bd osob wspuzalenion, tak jak moja mama. Cho nie mam powodw, by tak myle, to jednak ta myl mnie nie opuszcza. Chciaabym yczy wszystkim DDA, aby nauczyli si odizolowa swoje problemy od problemw alkoholika. Niech nasze ycie bdzie kierowane przez nas samych, bez cigego odwracania si w przeszo, ktra przecie nie bya kolorowa. Niech problemy alkoholika bd jego problemami. My mamy swoje ycie i swoje problemy. Kaka
2. Gdy rodzic pije Przed trzydziestu laty w Stanach Zjednoczonych pojawi si ruch osb, ktre odkryy wiele wsplnego w swoim yciu. Te wsplne cechy wizay si nie tyle z tym, jacy byli, ile z ich rodzinami pochodzenia. rdem wielu cech Dorosych Dzieci Alkoholikw s dowiadczenia zwizane z wychowywaniem si w specyficznym systemie, jakim jest rodzina z problemem alkoholowym. Wayne Kritsberg uwaa, e niezalenie od tego, czy w rodzinie jest czynny alkoholik, czy leczy si, czy te zosta z niej usunity - rodzina alkoholowa to rodzina dysfunkcyjna. Jak taka rodzina wpywa na rozwijajce si w niej dziecko? Dziecistwo jest okresem kluczowym dla rozwoju naszej tosamoci. Dowiadczajc wasnej bezradnoci, dziecko musi przej od symbiotycznej do niezalenej relacji z rodzicami, uczc si po drodze wielu umiejtnoci niezbdnych do przetrwania i do uoenia sobie ycia tak, by czu si szczliwym i spenionym. W rodzinie zaspokajajcej emocjonalne potrzeby dziecka i innych czonkw oraz majcej jasne zasady i reguy, dzieci rozwijaj spjn, siln tosamo, a take umiejtno takiego wspycia z ludmi, ktre pozwoli im realizowa siebie. Inaczej jest w rodzinie alkoholowej. W sytuacji permanentnego kryzysu zwizanego z cigym naduywaniem alkoholu przez matk czy ojca, przetrwanie systemu rodzinnego staje pod znakiem
zapytania. Caa rodzina musi przystosowa si do sytuacji, gdy co najmniej jedno z rodzicw bywa wyczone z zaspokajania potrzeb rodziny, na przykad przez swoj nieobecno fizyczn - poniewa gdzie pije, lub psychiczn - kiedy jest w domu, ale pijane. Tego typu kryzys trwa zazwyczaj wiele lat. Niepijcy czonkowie rodziny yj w chronicznym stresie. Wymusza on zwykle zachowania, ktre - cho trudne lub ranice - pozwalaj przetrwa kryzys. Atmosfera domu alkoholowego pena jest swoistego napicia. Wie si ono
z nieprzewidywalnoci tego, co si zdarzy, z oczekiwaniem na wybuch i na to, w jakim stanie wrci pijcy rodzic. Rodzina funkcjonuje inaczej, kiedy jest on pijany, a inaczej, kiedy jest trzewy: Gdy by trzewy, zabiera mnie w rne miejsca. Dziki niemu obejrzaam najlepsze sztuki. Ale gdy wraca pijany, strasznie si go wstydziam. By wulgarny i chamski, zawsze wtedy dochodzio do awantur. Czasem to napicie i oczekiwanie na wybuch zwizane jest paradoksalnie, z zachowaniem rodzica, ktry nie pije: Ojciec, pijany, kad si spa i po prostu go nie byo. Za to tej kobiety nie rozumiem: wieczne pretensje o wszystko. Gdy wracaa z pracy i syszaem trzask furtki, odek podchodzi mi do garda. Wiedziaem, e zaraz bdzie o co za i e mi si oberwie, cho nie sposb przewidzie za co. Partner osoby pijcej staje si czasem wulkanem zoci tryskajcej na wszystkich, take na dzieci. Dzieje si tak, poniewa nie radzi on sobie z negatywnymi uczuciami i kosztami, ktre wi si z piciem partnera. Dzieci nierzadko wrcz prowokuj wybuch w nadziei, e jeli matka wyaduje si na nich, to nie bdzie awantury z ojcem. Z czasem w rodzinie narastaj zo, al i pretensje. Coraz czciej zdarzaj si ktnie. Dziecko dowiadcza wtedy gbokiego niepokoju - poprzez empatyczne przejmowanie nastroju osoby, z ktr jest zwizane. Dowiadcza take silnego lku, gdy syszy podniesione, agresywne gosy swoich bliskich, nawet jeeli jeszcze nie rozumie tego, co mwi. Kiedy ju rozumie i syszy pene nienawici sowa - rodz si w nim trudne uczucia zwizane z poczuciem wasnej niemocy, skrzywdzenia i zagroenia. Dzieci s wiadkami ktni. Widz, jak rodzice robi krzywd sobie. Czsto same dowiadczaj ich agresji. Dowiadczenia te wpywaj na ich obraz wiata i siebie: wiat zapisuje si im jako zagraajcy i nieprzewidywalny, najblisze osoby, ktre powinny by wsparciem i obrocami, staj si agresorami, a siebie dziecko widzi jako kogo bezsilnego. Z bada Witolda Skrzypczyka (Dzieci alkoholikw - zdarzenia traumatyczne, d 2000) przeprowadzonych w latach ??? wynika, e wiadkami przemocy w rodzinie alkoholowej byo dwoje z trojga badanych dzieci. Zdarza si, e dziecko w rodzinie alkoholowej staje si obiektem przemocy. Sprawc najczciej jest kto bliski. Wszystkie dzieci w rodzinach alkoholowych dowiadczaj zaniedbania emocjonalnego. Czuj si opuszczone, pomimo e rodzice s obecni i zaspokajaj fizyczne potrzeby dziecka. Rodzice bowiem
zawsze koncentruj si na czym innym: na alkoholu, na tym, e partner pije, na utrzymaniu rodziny. Jednak w odczuciu dziecka nigdy nie bywa tak, e ono jest na tyle wane, by rodzice skupili si jedynie na nim. Czuje, e nie powinno zawraca gowy sob ani swoimi potrzebami, e nie moe sprawia kopotw. Sdzi, e musi zachowywa si tak, jakby byo osob dojrza do wspierania rodzicw w yciowych problemach, a nie dzieckiem, ktre ich potrzebuje. Bezporedni konsekwencj emocjonalnego opuszczenia jest niskie poczucie wasnej wartoci, czy wrcz bezwartociowoci. Dziecko czuje, e rodzice potrzebuj nie dziecka, lecz kogo, kto bdzie im pomaga w tym, z czym sobie nie radz. Spycha zatem w gb swoje potrzeby i emocje, uczc si, jak ich nie okazywa, a w efekcie, jak nie pokazywa siebie. Stara si sta kim takim, kogo potrzebuje rodzina. A skutki? Dzieci wychowywane w domach alkoholowych przeywaj niemal zawsze (80 proc.) zo lub nienawi do rodzica. Ponad poowa z nich mwi o poczuciu osamotnienia, a 40 proc. przyznaje si do strachu przed rodzicem i do poczucia wstydu za niego. Co czwarte nosi w sobie poczucie winy, czujc si odpowiedzialne za z sytuacj w domu. Po latach dorose ju dzieci alkoholikw, pytane o uczucia zwizane z dziecistwem, mwi o zoci, gniewie, agresji lub buncie, a take o lku, wewntrznym blu, niekiedy tez o wewntrznej pustce. W dziecistwie ksztatuj si ich negatywne przekonania na swj temat - jestem bezwartociowy, jestem gupi, jestem saby - adekwatne nie do realnych cech, ale do tego, jak czuli si w dziecistwie. Postanawiaj oni wtedy: Nigdy nie bd mie dzieci, eby nie przeyway tego co ja albo Nigdy si nie oeni. A to po latach skutkuje trudnociami w znalezieniu partnera lub problemami z zajciem w ci.
Przeszo jak kulawy pies Najpierw nie miaam dziecistwa... Wychowywaam si w domu, w ktrym awantury byy na porzdku dziennym. Sowa wypluwane z nienawici, ze zoci, z krzykiem... Nieprzespane noce, ciskanie koo serca, strach i wcieko narastajca z kad awantur. Obelgi, ponianie, nawet bjki. Wstyd przed koleankami za wasnego ojca, ktry wyglda jak najgorszy achmyta, od ktrego cuchnie, i ktry ley na trawniku przed blokiem. Bezsilne kanie w poduszk, szczelne zamknicie w swoim wasnym wiecie marze i fantazji. Tata, alkoholik, doprowadzi do ruiny wszystkich nas - mam, mnie i brata. W domu nigdy nie byo ciepa, normalnych wit, spokoju. Bez wzgldu na stan ojca zawsze, w najgbszych zakamarkach czai si niepokj. Niepokj, ktry na drobne kawaki rozszarpywa pojedyncze, rzadkie chwile radoci i szczcia. Potem byo trudne dojrzewanie. Znerwicowana mama, ktra zacza leczy depresj, wybraa sobie crk na powiernic. Obarczaa mnie swoimi troskami, bo uwaaa, ze jestem genialnym dziec-
kiem - taka zrwnowaona, inteligentna. I ja te czciej stawaam si rozjemc podczas awantur. Tato, sigajc coraz bardziej dna, jedynie mnie sucha, wic ja go uspokajaam i prowadziam do ka, by zasn. Nigdy nie zaznaam prawdziwej mioci. Nie wiem, co to znaczy normalny dom, z gorcym obiadem na czas, z drugim niadaniem szykowanym przez mam do szkoy. Od kiedy pamitam, byam pozostawiona sama sobie, wymagano ode mnie dojrzaoci ponad mj wiek. Teraz wreszcie wyjechaam. Studiuj w Krakowie. Powoli speniam swoje marzenia, ale wiem, e nie odetn si od swojej przeszoci. Cignie si za mn jak pies z kulaw nog. Taka ucieczka niczego przecie nie rozwizuje. Mam mocno nadszarpnite nerwy, poturbowan osobowo. Nie potrafi zaufa ludziom, nie wierz w przyja, uciekam od mczyzn. Mam wraenie, e ludzie potrafi tylko krzywdzi. Marta z Krakowa
Pijany idea Alkohol pij w nadmiarze take ludzie na tzw. poziomie. Forma tego alkoholizmu moe by okresowa. Nigdy nie wiadomo, kiedy to moe nastpi i jak dugo potrwa. Jak w tym wszystkim czuje si dziecko, dla ktrego pijcy rodzic jest jednoczenie wielkim autorytetem, osob wan, cenion przez innych, osob mdr, od ktrej inni czerpi wiedz, dowiadczenie, wzorce? A z drugiej strony... pijane co, co zostaje z tego wielkiego czowieka po kolejnym niepotrzebnym kieliszku. Jak trudno jest wytworzy sobie obraz najwaniejszego w yciu czowieka, ktry ma dwa jake rne oblicza. Nie wiadomo, czy po przyjciu do domu spotka si osob, do ktrej mona i z kadym problemem czy zmartwieniem, od ktrej otrzyma si dobre sowo i mdr rad - ojca trzewego, czy te spotka si chodzc od okna do okna mam, ktra stara si nie pokaza dzieciom, e co jest nie tak, ktrej trzs si rce, gdy podaje obiad, ale pyta z umiechem: Co byo dzisiaj w szkole?. A my, starajc si nie porusza tematu tabu, take udajemy, e nic si nie dzieje. A tak naprawd czekamy, czy nie zadzwoni telefon (wypadek) albo czyja zniecierpliwiona ona (wecie tego pijaka), a moe do drzwi zapuka kolega i powie: Twj tata ley w parku pod krzakiem, niech go kto podniesie. Jaki baagan tworzy si w umyle takiego dziecka? Niby wszystko jest dobrze, ale tylko czasami. Jak odpowiada na pytania koleanek: Dlaczego twj ojciec pije, przecie to taki mdry czowiek?? Ojciec ma by wzorem do naladowania, a pije w pracy. A kiedy wypije za duo, nabiera odwagi i wystpuje publicznie, wygasza mdre kwestie, tak eby na pewno wszyscy go zobaczyli. A dziecko szuka kta, w ktrym nikt go nie bdzie widzia, i myli, jakie cuda mog sprawi, by nikt o tym jutro nie pamita.
Danuta
3. Dom bez cian, dzieci bez rodzicw Kiedy w rodzinie alkoholowej pojawia si dziecko, zwykle pojawia si rwnie nadzieja na zmian. Niestety partner osoby pijcej szybko przekonuje si, e spoczywa na nim nie tylko obowizek wychowania dziecka, ale i wszelkie inne obowizki domowe, a nierzadko rwnie finansowe utrzymanie powikszonej rodziny. W takich okolicznociach musi skoncentrowa swoje wysiki na wszystkich tych sprawach, ktrymi w innych rodzinach zazwyczaj zajmuj si dwie osoby. Powszechnie wiadomo, i rozwijajce si dziecko potrzebuje czstego kontaktu z rodzicami. Jednak niewielu z nas uwiadamia sobie, e dziecko, ktrego rodzic pije, ma go o poow mniej: mniej czasu spdzanego w kontakcie fizycznym, na zabawie, czytaniu ksiek czy spacerze; mniej czasu na obserwacj bliskiej dorosej osoby, kiedy tak wiele dzieci si ucz; mniej rozmw i bliskoci. Jest to rodzaj zaniedbania emocjonalnego, ktre pojawia si niezalenie od tego, e matka i ojciec mog bardzo kocha dziecko. Gdy taki siedmiolatek idzie do szkoy, moe mie mniej umiejtnoci interpersonalnych ni jego rwienicy, bo znacznie mniej czasu ni oni spdza w bezporednim kontakcie ze swoimi rodzicami. Niektrzy nie maj dowiadcze w kontaktach z rodzicami w ogle albo prawie w ogle. Mwi na przykad: Ojca prawie nie pamitam. Zwykle pi z kolegami poza domem lub spa pijany. Mama pracowaa w sklepie od witu do zmroku i te jej nie byo. Inni opowiadaj o dziecistwie u babci czy cioci, a nawet w domu dziecka. Wiele osb spdzao czas w szkole lub na podwrku, uczc si praw rzdzcych wiatem spoecznym od ssiadw, nauczycieli bd kolegw. Ale wany jest nie tylko wsplnie spdzany czas, lecz rwnie jako tego kontaktu, czyli stosunek rodzicw do dziecka. Zaleno midzy naszym myleniem o sobie a stosunkiem matki i ojca do nas, gdy bylimy dziemi, opisa Carl Rogers. Jego zdaniem dla ksztatowania si poczucia wewntrznego ja istotny jest wanie stosunek rodzicw do dziecka, a zwaszcza okazywanie przez nich aprobaty i wsparcia. Dziki temu dziecko uczy si aprobowa to, jakie jest, i wcza nowe dowiadczenia siebie w obrb ja. Pochway ze strony matki i ojca staj si podstaw jego poczucia wasnej wartoci. Gdy rodzice chwal dziecko za to, co robi, pojawia si zgodno dowiadczenia z ja i poczucie wewntrznej spjnoci. A poczucie wewntrznej spjnoci i posiadanie
pozytywnego wizerunku siebie to - wedug Rogersa - dwie skadowe silnej tosamoci. Co si dzieje z dzieckiem wychowywanym w rodzinie alkoholowej, ktre czsto nie dowiadcza aprobaty i wsparcia ze strony rodzicw? Jego potrzeby s zazwyczaj niezauwaane lub ograniczane do podstawowych, poniewa innych nikt nie ma czasu zauway. Dziecko syszy, e musi by
samodzielne, musi pomaga mamusi i tatusiowi, ktrym jest ciko. Dobrze byoby rwnie, gdyby zbyt wiele nie potrzebowao, gdy inne sprawy i potrzeby rodziny s waniejsze. I najlepiej niech nie mwi o swoich potrzebach, bo przecie mama zadba o nie na tyle, na ile zdoa. A jeli usyszy, e syn albo crka potrzebuje wicej, ni ona moe da, bdzie jej przykro. Dziecko wychowujce si w rodzinie alkoholowej uczy si zatem ignorowania wasnych potrzeb, nie nabywa umiejtnoci ich rozpoznawania i zaspokajania - zwykle przechodzi subtelny trening w rozpoznawaniu i zaspokajaniu potrzeb swoich rodzicw. Wysuchuje ich zwierze i problemw, pomaga w obowizkach domowych, rozwizuje sytuacje kryzysowe: Tylko ja potrafiam go uspokoi. Mwiam mamie, by zabraa dzieciaki i zamkna drzwi. Baam si strasznie, bo bywa bardzo agresywny, ale potrafiam z nim rozmawia jako tak, e pomarudzi i kad si spa. Pierwotne treci zawarte w naszym wewntrznym obrazie siebie s wynikiem tego, jak dowiadczamy siebie i jak jestemy traktowani przez rodzicw. Dziecko nieakceptowane, niezauwaane czy krzywdzone dowiadcza siebie jako czowieka cierpicego z powodu zaniedba i krzywd, opuszczonego i bezwartociowego. W taki te sposb zaczyna myle o sobie i tak si czuje, gdy pozostaje samo z sob (np. jestem bezradny, gupi, bezwartociowy, niczego nie potrafi). Poniewa adne dziecko nie jest w rzeczywistoci gupie, bezwartociowe i pozbawione moliwoci rozwoju, pojawia si niespjno pomidzy ja a dowiadczeniami, ktre dowodz jego zaradnoci, posiadanych umiejtnoci czy wrodzonych zdolnoci. Jednake ta cz ja w obliczu wewntrznego konfliktu (Jaki jestem naprawd: taki, jak mwi rodzice, czy taki, jak si zachowuj?) pozostaje ukryta w niewiadomoci. Utrwaleniu takiego faszywego obrazu ja sprzyja rwnie regua zaprzeczania,
charakterystyczna dla systemu rodziny alkoholowej. Alkoholik zaprzecza swojemu uzalenieniu, a jego partner nie przyznaje si, e nie radzi sobie z sytuacj picia maonka - wic dziecko otrzymuje przekaz: To nieprawda, co widzisz, mylisz i czujesz. Wielokrotnie widzi pijanego ojca i syszy, jak matka mwi na przykad: On jest chory, Jest zmczony albo Dobrze si bawi. Dostrzega, e matka jest za, ale ona uparcie twierdzi, e to tylko zmczenie: Ja za?! Jakby ty cay dzie przesta na nogach, a potem musia si uera z pijakiem, te byby zmczony!. Dziecko przestaje zatem dawa wiar swoim zmysom, bo wielokrotnie mwiono mu, e byo inaczej, ni syszao, widziao i czuo. Brak zaufania do wasnego postrzegania moe po atach sprawia, e DDA jako jedyni nie bd pewni, czy od kogo czu alkohol, czy prawidowo rozpoznaj stan emocjonalny drugiej osoby. Regua zaprzeczania znajduje rwnie zastosowanie w wiecie wewntrznym: myli i uczu. Kiedy dziecko z rodziny alkoholowej pozwoli sobie na wyraenie swoich gwatownych uczu, mwic na przykad: Nienawidz go - zwykle syszy:
Nie wolno ci tak mwi. To twj ojciec. Ojca naley kocha. A kiedy rozpacza, bo zostao skarcone za nic, matka wspiera je sowami: Tak naprawd tatu ci kocha, chce eby wyrs na dobrego czowieka. Jeli dziecko nauczy si nie ufa sobie, czyli temu, co postrzega, odczuwa i myli - traci wewntrzne punkty orientacyjne i zaczyna kierowa si czym lub kim zewntrznym. Bdzie to niepijcy rodzic, religia, inni ludzie albo cokolwiek, od czego mona si uzaleni. Wytworzenie wizi z matk i ojcem, przeycie pierwotnej zalenoci, w ktrej zostan zaspokojone potrzeby dziecka, a ktra go nie zniewoli, lecz pozwoli si rozwin - jest bardzo siln potrzeb. Zwykle dziecko zwizuje si silniej z jednym z rodzicw. W rodzinach alkoholowych w naturalny sposb spdza ono wicej czasu z niepijcym rodzicem. To on lepiej rozumie i zaspokaja jego potrzeby. Zdarza si jednak do czsto, e dziecko zwizuje si mocniej z rodzicem pijcym, jako bardziej przewidywalnym i mniej ranicym. Niepijcy moe reagowa na kryzys rodzinny cig zoci, przelewan na domownikw. A usiujc utrzyma pod kontrol sytuacj rodzinn, nierzadko odwoywa si bdzie do manipulacji emocjami i zachowaniami dzieci: Jak moesz mi to robi?! Chcesz mnie do grobu wpdzi! Lekarz powiedzia, e nie mog si denerwowa. Czasem zdarza si tak, e dziecko nie moe wytworzy realnej wizi z adnym z rodzicw, gdy oboje s zbyt nieobecni lub ranicy. Wwczas idealizuje sobie jedno z nich i wytwarza tak wyobraon wi z wyidealizowanym obiektem. Oto opisy pijcych rodzicw, zaniedbujcych swe dzieci, do pnej staroci domagajcych si, by ycie dzieci krcio si wok nich: Moja matka jest wspania osob. Zawsze nas kochaa i chciaa dla nas jak najlepiej. Waciwie powicia dla nas swoje ycie. Jej byo trudniej ni nam; Ojciec by cudowny, zabiera mnie do teatru i uczy sucha muzyki. Dziki niemu poznaam wiele sawnych osb. Czyta mi ksiki, bawilimy si razem. Wizi, ktre udaje si stworzy z rodzicami w rodzinie alkoholowej, przypominaj hutawk: bardzo blisko - bardzo daleko. Rodzic, gdy sam potrzebuje bliskoci, powierza dziecku swoje problemy i tajemnice, nie zawsze adekwatne do jego wieku. Gdy nie potrzebuje bliskoci, wyznacza granic - Dzieci i ryby gosu nie maj, Nie pyskuj - nie liczc si z potrzebami syna czy crki. A takie sytuacje ucz dziecko o nieprzewidywalnoci w relacji z rodzicami i tego, e w bliskoci atwiej zrani. Otwarto, zaufanie i blisko staj si jedynie instrumentami do zaspokojenia cudzych potrzeb, nie s za sposobem na zbudowanie bliskiego zwizku. Zgodnie z koncepcj Rogersa, dziecko w rodzinie alkoholowej - pozbawione aprobaty, wsparcia i realnych informacji na temat tego, jakie jest - musi wyksztaci struktur ja bdc rdem zaburze i dysfunkcji. Po pierwsze dlatego, e brak jest podstaw ksztatujcych poczucie wasnej wartoci lub tworzone s podstawy do negatywnej samooceny, niezgodnej z rzeczywistym obrazem dziecka. Po drugie, pojawia si rozbieno pomidzy ja a dowiadczeniem, a istotna cz
realnego dowiadczania ja pozostaje w niewiadomoci. Po trzecie, nastpuje znieksztacenie i niespjno obrazu siebie, bdca rdem cigego niepokoju i dysonansu. I wreszcie po czwarte, nastpuje zablokowanie lub utrudnienie rozwoju ja, ze wzgldu na niedopuszczanie do wiadomoci wanych dowiadcze tego ja (np. przeywania zoci, zazdroci czy lku). Dziecko wzrastajce w chaotycznych reguach rodziny alkoholowej uczy si nie mwi o sobie, o swoich potrzebach i o tym, co dzieje si w domu. A po dowiadczeniach w pierwotnych relacjach, Dorose Dzieci Alkoholikw staraj si nie ufa nikomu. Ich wewntrzna tosamo zbudowana jest wok tego, jacy powinni by, gdy jacy s - nie wiedz. Czasem spotykaj kogo, kto wydaje si dawa szans na prawdziwie bliski zwizek, w ktrym moliwe bd pena akceptacja i bezwarunkowa mio. Poniewa DDA nie potrafi budowa bliskoci i zwizku, zatraca si w nim bezgranicznie, ujawniajc dziecice - wyparte wczeniej - emocje i pragnienia.
Andrzej ma 30 lat, dobr prac i wasne mieszkanie. Przeoeni go ceni, a podwadni lubi, gdy jest sprawiedliwy, kompetentny i pracowity. Jedynym jego problemem s zwizki z kobietami. Chciaby zaoy rodzin, ale wci wybiera niewaciwe kobiety: pijce, bez pracy albo zdradzajce swych partnerw. Tak naprawd pogardza nimi, ale mimo to pakuje si w romans za romansem. Jest mio, pki ma poczucie, e nie zaley mu na kobiecie. Sytuacja zmienia si po mniej wicej trzech miesicach. Ku swemu zaskoczeniu, Andrzej zawsze angauje si mocno. Kiedy nie ma przy nim kobiety, ktr darzy uczuciem, czuje si opuszczony, zaniedbany i zdradzany. Zaczyna robi jej wymwki. Potem codziennoci s prowokowane przez niego ktnie. W kocu kobieta odchodzi, a on powoli - cierpic, ale i czujc ulg - wraca do rwnowagi emocjonalnej. Andrzej dorasta w rodzinie, w ktrej ojciec naduywa alkoholu. Kto zapyta: A co to ma wsplnego z jego perypetiami miosnymi?. Ot w swojej rodzinie Andrzej czu si podobnie. Kiedy ojciec pi, matka czynia z syna swojego powiernika i sojusznika. Buntowaa go przeciwko zaniedbujcemu j mowi. Ale ojciec przestawa pi, a wwczas matka nie potrzebowaa ju syna. W rozmowach z mem zdradzaa tajemnice powierzone jej przez chopca. Wyjedali - jak zgodne maestwo - na romantyczne weekendy. Cigle gdzie wychodzili. Andrzej czu si oszukany i opuszczony. A matka wci nadskakiwaa ojcu i zachowywaa si tak, jakby nic si nie stao - syn nie znosi jej takiej. Gdy ojciec pi, Andrzej czu, e ma matk, cho ona bya nieszczliwa.
Mj sownik wyrazw codziennych Dom? Ale ja nie rozumiem tego sowa, tak samo jak sw: rodzina, mio, dzikuj, prosz, przepraszam. Nie ma ich w moim sowniku, ale doskonale znam znaczenie wyrae: spier..., wynocha z domu, nie chc oglda waszych mord.
Mam 21 lat. To jest mao, ale jednoczenie duo. Bardzo wczenie musiaam dorosn. Dziecistwo? O tak, byo - i to jakie! Wybuchowe! Codzienne czekanie na pijanego ojca, ktry nie potrafi sam rozwiza sobie butw. Czekanie na awantury, na wyzwiska: szmato, darmozjadzie jeden, wypier... mi z domu, zamorduj was. Nie mogam mie przyjaci. Nie wolno, zabroniono. Co noc modliam si o mier, nie chciaam takiego ycia. ycia, w ktrym zastanawiaam si, o co dzisiaj bdzie awantura: o nieumyty talerz, o sukienk, czy moe tak po prostu, bo jest za cicho. DDA z Krasnegostawu
Nie chc nienawici Kiedy byam dzieckiem, miaam dwa ycia. Ich rytm i dugo okrela Tata. To On dawa im pocztek i koniec. Gdy pi, bylimy rodzin alkoholow, a ja byam dzieckiem alkoholika. Gdy nie pi, bylimy standardow polsk rodzin: 2+2, a ja - crk tatusia. Gdy pi - nienawidziam Go, gdy nie pi - kochaam, wierzc caym sercem, e ju nigdy pi nie bdzie. Bo kady cig picia koczy si przyrzeczeniem, e to by ostatni raz. Ostatnich razw byo kilkaset. Gdy Tata nie pi, wiat by pikny. Chodzilimy na basen i do kina, przynosi mamie kwiaty, caymi nocami sta w peerelowskich kolejkach po czekolady dla nas. I nie rozumiaam, dlaczego jednym kieliszkiem wdki odbiera nam to wszystko. Potem Tata odszed. Miaam 15 lat. I nadal nic nie rozumiaam. Teraz mam 25 lat. Wasn rodzin i wasne ycie. I zaczam rozumie. Ju teraz wiem, e byy problemy, z ktrymi Tata nie mg sobie poradzi, sprawy, ktre Go przerosy. Teraz pamitam tylko te dobre chwile. Z perspektywy czasu oceniam, e moje dziecistwo nie byo ze, byo na swj sposb szczliwe. Wyparam to wszystko, co mnie ranio. Bo jaki sens ma pielgnowanie w sobie nienawici? Ewa
Przegldaam si w butelkach Nigdy nie usyszaam pochway z ust ojca, zawsze rozkazywa. Stawia mi wysoko poprzeczk, wic mylaam, e jestem leniwa, saba i gupia. Gdy zaczyna pi, nie mogam wyj na podwrko, bo dzieciaki miay si ze mnie. Byo mi wstyd, e mj tata pije. Z biegiem czasu, gdy rozumiaam wicej, mama zacza mi si zwierza. Pytaa, co ma zrobi, i oczekiwaa odpowiedzi. Przez ojca alkoholika zostaam pozbawiona tego, co dla dziecka najwaniejsze, beztroskiego dziecistwa - gdy zawsze daway o sobie zna niepewno i strach, e wrci do domu nietrzewy. Zamiast przeglda si w oczach taty, przegldaam si w jego butelkach po wdce.
Zdaj sobie spraw, ze powinnam si zwrci do specjalisty. A co bdzie, jeli osoba, ktra ma mi pomc, zawiedzie mnie? Nie chc zosta zraniona kolejny raz. Nastolatka z Rzeszowa
4. Bohater, maskotka, niewidzialne dziecko Rodzina to system, ktrego podstawowym celem jest rozwj wszystkich jego czonkw. Gdy prawidowo funkcjonuje, poszczeglni czonkowie w sposb elastyczny wypeniaj okrelone role suce zaspokojeniu jej potrzeb. Ale ten sprawny mechanizm przestaje takim by, jeli kto z dorosych naduywa alkoholu. Wraz z nasileniem kryzysu rodzinnego staje si on coraz bardziej chaotyczny i niestabilny, midzy innymi dlatego, e jedno lub oboje rodzice przestaj wypenia swoje role. Aby rodzina przetrwaa, konieczne jest znalezienie takiej struktury, ktrej jednym z elementw s sztywno okrelone role. Wtedy zachowania czonkw rodziny staj si przewidywalne i bezpieczne. Im bardziej system rodzinny zdominowany jest przez nadmierne picie jednego z dorosych, tym jego reguy s sztywniejsze i bardziej rygorystyczne. Wymienianie jedynie kilku rl to nadmierne uproszczenie. Opisz je jednak, gdy pozwalaj zrozumie istot oraz konsekwencje funkcjonowania w roli sucej systemowi rodzinnemu, a nie jednostce. Bohater rodzinny to dziecko, ktre dostarcza rodzinie poczucia wartoci, dumy i sukcesu. Zwykle bierze na siebie rne obowizki i wietnie sobie z nimi radzi. Poniewa znaczna ich cz to sprawy dorosych (np. gotowanie, sprztanie, wychowywanie modszego rodzestwa), bohater staje si maym dorosym: dzielny, opanowany, peen powicenia i gotowoci do rezygnacji z siebie dla innych. Dalsza rodzina, znajomi i ssiedzi czsto z zazdroci patrz na takie dziecko, chwal je i podziwiaj. Dziki bohaterowi rodzina moe poczu si dobrze, bo przecie wychowaa tak odpowiedzialnego i odnoszcego sukcesy modego czowieka. Tylko czasem kto zauway, e bohater to bardzo skryte dziecko, wiecznie niezadowolone z siebie i z tego, co osigno. Bohater rodzinny wci bywa napity, poniewa obawia si, e kto wreszcie odkryje, i wcale nie jest takim, jak wida na zewntrz. Towarzyszy mu przy tym poczucie bezwartociowoci. Czuje si nieszczliwy, zaniedbany i osamotniony. Jego rola w rodzinie to by odpowiedzialnym dorosym. Ale dziecko, ktre nie przeszo penego cyklu dorastania i dojrzewania, nie jest w stanie sprosta takiemu wyzwaniu. Dzieci jednak bardzo szybko ucz si poprzez modelowanie i naladownictwo, co pozwala im przekonujco odgrywa dan rol, cho wewntrznie nie s do niej przygotowane. Kozem ofiarnym te zazwyczaj jest dziecko. Dziki niemu rodzina moe odwrci uwag od swoich rzeczywistych problemw. Traktuje bowiem dziecko jako swoisty obiekt zastpczy, na
ktrym mona si skoncentrowa i wyadowa negatywne uczucia. Kozio ofiarny jest z pozoru przeciwiestwem bohatera rodzinnego. Doroli postrzegaj takie dziecko jako nieodpowiedzialne i trudne, przynoszce swoim zachowaniem kopoty i problemy. Czsto kiepsko si uczy, wczenie siga po uywki, wpada w tzw. ze towarzystwo. Wobec rodzicw jest zwykle bezczelne i aroganckie. W ten sposb wyraa bowiem negatywne emocje, jakie czonkowie rodziny odreagowuj na nim. Kozio ofiarny moe by jednak zadziwiajco podobny do bohatera rodzinnego: tak jak on potrafi wzi odpowiedzialno za to, co dzieje si w rodzinie. Ale bohater bierze na siebie odpowiedzialno za pozytywny wizerunek rodziny, za kozio - za negatywny. Dzieci w obu rolach przeywaj lk, poczucie odrzucenia, osamotnienia i skrzywdzenia. U koza ofiarnego czasem pojawia si rwnie uczucie nienawici do wiata i ludzi, ktrzy nie daj mu adnej szansy na bycie dobrym, a take uczucie zazdroci i niedoceniania. Kozio ofiarny ma zapewni dobre samopoczucie rodzinie, ktra moe zrzuci na niego odpowiedzialno za wszystko: to nie my jestemy li, to on jest trudnym dzieckiem, obuzem, wpad w ze towarzystwo itd. Za kadym razem, gdy trafiaj do mnie pacjenci funkcjonujcy kiedy w tej roli w swoich rodzinach, zadziwia mnie, jak niewielki wpyw na takie zachowanie mia ich temperament czy osobowo. Co prawda zdarza si; e kozami zostaj dzieci, ktre temperamentalnie maj wiksz atwo wyraania zoci bd buntu, ale nie jest to wcale regu. Za poprawianie nastroju i humoru rodziny odpowiada dziecko-maskotka. Na jego widok pojawiaj si umiechy na twarzach, domownicy rozluniaj si i uspokajaj. Czsto staje si ono domowym antidotum na kryzysowe chwile: Uspokj ojca, ciebie posucha. Rodzice lubi popisywa si maskotk przed innymi. Jednoczenie - bez wzgldu na wiek - traktuj j jak osob niedojrza, niewiele rozumiejc z tego, co si wok niej dzieje. Kiedy maskotka musi poradzi sobie z czyj zoci czy wciekoci, wobec ktrych bezsilni s doroli domownicy - tak naprawd jest przestraszona i napita. Ma poczucie, e jeli nie moe poprawi komu nastroju, staje si niepotrzebna jak porzucona przytulanka. Dziecko niewidzialne (zwane take dzieckiem we mgle lub dzieckiem zagubionym) zachowuje si tak, jakby go nie byo. Godzinami potrafi zajmowa si sob. Nie sprawia kopotw wychowawczych, zwykle niczego nie chce. W kontaktach spoecznych jest wycofane, czasem uznawane za niemiae. Robi wszystko, eby nie zwraca na siebie uwagi. Czasem udaje mu si to na tyle dobrze, e wychowuje si w swoistej izolacji spoecznej, pomimo ludzi wok. Takiemu dziecku brakuje podstawowych umiejtnoci interpersonalnych: nawizywania kontaktu, wyraania swoich potrzeb czy wsppracy z innymi. W szkole wyranie odbiega od swoich rwienikw poziomem umiejtnoci spoecznych.
Niewidzialne dziecko czuje si bezwartociowe, niegodne uwagi innych i osamotnione. Ale rwnoczenie jest zagniewane, i nikt nie zwraca na nie uwagi. Jego zachowaniem kieruje poczucie, e najlepiej by si stao, gdyby go nie byo. Kiedy w trakcie terapii pacjenci pracuj nad identyfikacj wasnych rl w ich rodzinach, czsto pytaj, czy moliwe jest poczenie kilku rl. Odpowied brzmi: tak. John Bradshaw pisze, e jeli jeden z rodzicw nie wypenia swojej roli z jakiegokolwiek powodu (jest pijany, nieobecny, chory itd.), zwykle ktre z dzieci wchodzi w jego rol. Gdy rodzina potrzebuje sukcesu, dziecko bdzie bohaterem. Jeeli potrzeba kogo, kto wemie na siebie odpowiedzialno za dziejce si w niej zo stanie si kozem. W rodzinie wielodzietnej kade z dzieci moe wypenia inn rol. Ale kiedy na przykad najstarsze odchodzi z domu, zwykle kolejne przejmuje jego rol, porzucajc dotychczasow. To pokazuje, jak wan potrzeb rodziny zaspokaja dana rola i jak silnie zwizana jest ona z systemem rodzinnym, a nie z cechami dziecka. Przyjmujc okrelon rol, mody czowiek uczy si, jakie uczucia ma wyraa, a jakich nie. Bohater rodzinny ma prezentowa swoj kompetencj i odpowiedzialno, kozio ofiarny - zo, dziecko-maskotka powinno mie zawsze dobry nastrj, a niewidzialne musi by samowystarczalne. Oznacza to, e dzieci musz rozwija cechy w jaki sposb potrzebne rodzinie, za ukry te, ktre s w niej niepodane. I tak bohater moe skrywa wewntrz strach i osamotnienie, kozio swoje mocne strony, maskotka - smutek, a niewidzialne - wcieko. W ten sposb przyjta przez dziecko rola staje si jego zewntrznym ja, pod ktrym skrywa, jakie jest naprawd. Zewntrzne ja to forma obrony, sposb na przetrwanie w dysfunkcyjnym systemie rodzinnym, sposb na bycie kochanym, na przycignicie uwagi, nadzieja na zaspokojenie podstawowych dziecicych potrzeb. Inn konsekwencj powicenia wasnego ja na rzecz stabilnoci rodziny bywa czste u DDA przewiadczenie: Nie ja jestem wany - waniejsza jest grupa (rodzina, klasa, zesp w pracy itp.). Towarzyszy temu nawyk dbania o potrzeby innych, o grup, z ktr taki czowiek si identyfikuje. Kim naprawd jestem? Jakie s moje mocne strony, a jakie sabe? To najczstsze pytania, z jakimi DDA przychodz na terapi. Zadaj je z duym niepokojem. Obawiaj si, e moe prawd jest to, co syszeli od bliskich w chwilach zoci: e s bezwartociowi, niegodni zainteresowania i pokochania. W mojej praktyce klinicznej nie zdarzyo si, by prawda o osobie bya tak okrutna, jak jej lki i wewntrzne przekonania. Aby jednak znale odpowiedzi na powysze pytania, trzeba uwiadomi sobie, w jakiej roli byem lub nadal jestem - i przesta w niej funkcjonowa.
Moje prawo do ycia Wychowaam si w rodzinie alkoholika - tkwiam w koszmarze przez 30 lat. Czuam si opuszczona przez cay wiat. W tym wszystkim sama, wspierajca mamusi, wysuchujca jej
cierpitniczych lamentw, wywodw o jej cikim yciu, przyjmujca cae jej cierpienie na siebie; cay jej bl i nieudane ycie. Wybaczyam ojcu - by chory, by alkoholikiem. Czuj al do mamy; pewnie niewiadomie, ale cigna mnie za sob w to pieko, zrobia sobie ze mnie powiernic, cho miaam niewiele lat. Prbowaam z mam rozmawia na ten temat. Nic z tego nie wychodzi, bo ona uwaa, e to ona miaa cikie ycie, a ja przecie byam tylko (!) dzieckiem, wic nie mogam tego wszystkiego odczuwa. Uwaa, e staraa si, bym miaa szczliwe dziecistwo. Nie wiem, jak poradzi sobie z uczuciami do mamy. Wiem, e to moja matka - ale dlaczego mnie pogra, nie widzi mojego blu. Liczy si tylko jej cierpienie. A gdzie jestem ja?! Zawsze byam cich, potuln cruni. Czy ja nie mam prawa y po swojemu? Mam. Elbieta z Radomska
Tata wraca pijany Mam 18 lat. Wracajc mylami do dziecistwa, widz ojca, ktry wraca z pracy pijany. Czasem potulnie szed spa, ale czciej robi awantury: krzycza, wyzywa mam i wszystkich naokoo. Nie uywa przemocy fizycznej, chocia czsto tym grozi. Ojca uspokajaam ja albo mj modszy brat, tymczasem mama, siedzc w moim pokoju, pakaa. J take musielimy pociesza. Czasami dochodzio do tego, e ojciec chcia mamie co zrobi, na przykad uderzy j w twarz - wtedy stawalimy pomidzy nimi, trzymajc im rce. Wrcz prosilimy, aby si uspokoili. Dwoje maych, bezbronnych dzieci, potrzebujcych mioci, wsparcia, poczucia bezpieczestwa, odpowiedzialnych za swoich rodzicw. Czy taka jest rola dziecka? Dla mnie najgorsze byo napicie przed przyjciem ojca. Ja i brat wiedzielimy, e skoro dotychczas nie wrci, pewnie wrci pod wpywem alkoholu, ale nie mwilimy o tym. Uwaam, e tylko pogbialimy w sobie uczucie strachu, krzywdy, cierpienia i bezradnoci. Ja, jako starsza, czuam si odpowiedzialna take za brata. Prbowaam go jako pocieszy. Czuwaam nawet w nocy, poniewa zdarzao si, e ojciec budzi si i krzyki zaczynay si od nowa A rano musiaam przecie wsta, i do szkoy i oczywicie udawa, e wszystko jest w porzdku, e yj w szczliwej rodzinie. Ojciec nie pije od czterech lat, poniewa jest chory. Leczy si u psychiatry. W domu da si wyczu ogromne napicie, al, zo i poczucie krzywdy. Nadal o tym nie rozmawiamy. W ogle mao ze sob rozmawiamy. Przechodz teraz ciki okres przeywania swoich uczu, od ktrych nie mona uciec. Uwiadomiam sobie take, e przeycia z dziecistwa maj bardzo duy wpyw na moje kontakty z ludmi, jednak teraz mog to zmieni. Nie miaam wpywu na zdarzenia w moim domu, ale mam
wpyw na moje teraniejsze ycie. To ja nadaj mu sens. Dziewczyna z Oawy
5. Zamroeni ludzie Wikszo Dorosych Dzieci Alkoholikw dowiadcza problemw emocjonalnych. Jedni lecz si z powodu nawracajcej depresji, inni z powodu nerwicy. S tacy, ktrzy przychodz do psychoterapeuty i mwi: Nic nie czuj lub Mam kochajc rodzin i wszystko mi si dobrze ukada, ale wci wraca do mnie to, co czuem w domu: lk, e to wszystko strac, zo bez powodu. Nie rozumiem tego. Timmen L. Cer-mak i Jacques Rutzky pisz (Czas uzdrowi swoje ycie, 1996): Uczucia same w sobie rzadko bywaj rdem problemw. Jest nim natomiast niewaciwy stosunek do uczu, ktry powoduje, e traumatyczne przeycia nie przestaj przeladowa ludzi w ich dalszym yciu. Dzieci, ktre wychowyway si w rodzinach, gdzie naduywano alkoholu, przechodz swoisty trening w sposobach radzenia sobie z emocjami. Zdarza si, e ju we wczesnym okresie swojego ycia naraone s na bardzo silne dowiadczenia emocjonalne, pomimo e ich mechanizmy obronne nie s jeszcze zbyt dojrzale. Do tych dowiadcze wywoujcych ekstremalne emocje mona zaliczy midzy innymi ktnie (krzyki, bjki najbliszych i wyzwiska), zaniedbanie podstawowych potrzeb fizycznych (np. gd, zimno, nie zmieniane pieluszki) czy poczucie zagroenia. Dziecko w takich sytuacjach przeywa mieszank trudnych uczu, takich jak lk, gniew i bezradno. Zwykle pozostaje z nimi samo, gdy najbliszych nie ma lub s sprawcami sytuacji wywoujcej ten nieprzyjemny stan. Dowiadcza poczucia krzywdy, cho najczciej nie uwiadamia sobie tego. Dziecko radzi sobie z przeywanym stanem rnie, w zalenoci od temperamentu i stopnia dojrzaoci jego mechanizmw obronnych. Zdaniem Jerzego Mellibrudy (Puapka nie wybaczonej krzywdy, 1997), im wczeniej wyciu dziecka miay miejsce takie dowiadczenia, tym wyraniejsze jest uksztatowanie si jednego z dwch sposobw obchodzenia si z emocjami: zamroenia lub nadwraliwoci emocjonalnej. Niektre dzieci na silny krzyk czy nage zagroenie reaguj zastygniciem. Inne potrafi zamrozi reakcj emocjonaln, jakby jej nie byo. W kadym razie na zewntrz nie wida przeywanego stanu. Takie dzieci szybko ucz si, e lepiej nic nie czu, gdy uczucia s bolesne i przeszkadzaj w dziaaniu. Odcicie emocji, zamroenie ciaa tak, by nie pojawiy si w zachowaniu adne czytelne reakcje, uatwia dziecku poradzenie sobie w sytuacji zagraajcej. Inne dzieci, czujc napicie (a sytuacji wywoujcych je jest w rodzinach alkoholowych wiele), natychmiast wyraaj je na zewntrz paczem albo krzykiem. Czsto s postrzegane jako nadpobudliwe lub nadwraliwe emocjonalnie. Silne napicie moe znajdowa ujcie w czynnociach
kompulsywnych czy w innych objawach nerwicowych. Czasem dzieci takie trafiaj wczenie do psychologa i mog by leczone z powodu silnej nerwicy. Niektre dzieci radz sobie z trudnymi emocjami, zamieniajc je na atwiejsze do przeywania. Adam jest na przykad chronicznym zonikiem - gdy czuje si niepewnie, gdy bywa wystraszony albo zmczony, natychmiast popada w zo. Bogdana natomiast wszyscy postrzegaj jako zalknionego i niepewnego, poniewa strach to jedyna reakcja, jak ujawnia. Dopiero na terapii kady z nich odkrywa bogactwo przeywanych stanw. Manipulowanie doznawanymi uczuciami chroni ich od przeywania tego, czego nie chc dowiadcza. Typowymi sposobami radzenia sobie przez dzieci z rodzin alkoholowych z trudnymi emocjami s: zepchnicie uczu do podwiadomoci, pomniejszanie ich lub zaprzeczanie, nie rozpoznawanie ich (nie nazywanie) i mylenie z mylami (np. Czuj, e nie chcecie ze mn rozmawia i mnie nie lubicie). A owe trudne emocje to najczciej wstyd, poczucie winy, gniew, smutek i strach. Uczucia wstydu najsilniej dowiadczaj ludzie, ktrzy wychowywali si w rodzinach zaburzonych w sposb widoczny dla otoczenia - kiedy wszyscy widzieli pijanego ojca i wiedzieli, z jakiej rodziny si pochodzi. Czasem takie osoby czuj si napitnowane, skaone faktem, e ich rodzic pi. Dlatego tak trudno im, mimo oczywistych faktw, nazwa swojego ojca alkoholikiem. Zastanawiaj si: Bo w jakim wietle to mnie stawia?. Czsto dziecko alkoholikw przeywa take swoiste poczucie odpowiedzialnoci za nag rodzica. Myli, e ojciec pije, gdy ono jest niegrzeczne, le si uczy lub co robi nie tak. Zdarza si, e tego typu zarzuty syszy od bliskich, co wzmacnia poczucie winy. Kiedy DDA zaczynaj przyglda si swoim dowiadczeniom z dziecistwa, zwykle pojawia si lk: lk przed wspomnieniami, lk zapamitany z gronych sytuacji, lk przed tym, co odkryj o sobie. Ludzie rni si poziomem lku, ale doroli, ktrzy wychowywali si w rodzinach alkoholowych, nosz go w sobie duo. Nie zawsze jest on widoczny. Czsto bywa starannie ukrywany i pojawia si jedynie w bliskich zwizkach. Moe te by zamieniany na inne uczucie, na przykad zo, ktra daje wicej energii i siy, pomaga radzi sobie z bezradnoci. W dziecistwie lk by niejednokrotnie podstawow informacj o zagroeniu, pozwalajc go unikn. Niestety w yciu dorosym czciej pojawia si w postaci fobii, lkw przed autorytetami i przeoonymi, co znacznie utrudnia dojrzae funkcjonowanie. Gniew jest naturaln reakcj na krzywd naszych bliskich. Zatem kiedy DDA uwiadamia sobie wasne krzywdy i zaniedbania, pojawiaj si poczucie niesprawiedliwoci, bunt przeciwko temu, co kiedy si stao, i rne odmiany gniewu. Praca z uczuciem gniewu jest trudna. Ludzie, ktrzy wiedz, co si dzieje, gdy kto przeywa negatywne emocje w sposb niekontrolowany, zwykle unikaj wszelkiej zoci. Kojarz j z agresj i przemoc. Trudno im uwierzy, e zo czy gniew
mog wnosi cokolwiek konstruktywnego. I rzadko cz swoj melancholi z uczuciem, ktrego jak twierdz - nie czuj. Chyba wszystkie Dorose Dzieci Alkoholikw znaj uczucie zalegajcego smutku. Niewiele z nich leczy si jednak z powodu depresji. Smutek bezpowrotnej straty, dziecice rozalenie, kiedy najchtniej schowaoby si pod kodr przed caym wiatem, i poczucie osamotnienia - zwizane s z jak form opuszczenia, ktrej si doznao. Dziecko czuje si opuszczone, gdy ma niepen rodzin, ale take gdy dugo jest samo w domu albo gdy permanentnie nie ma nikogo, kto powiciby mu czas i uwag. Kady z nas nosi wspomnienia, ktre wywouj w nim gboki smutek. DDA maj takich wspomnie duo. Wiele Dorosych Dzieci Alkoholikw wyraa przekonanie, e uczucia mona w peni kontrolowa. Przewiadczenie: wszystko albo nic (albo mam cakowit kontrol, czyli to; co czuj, zaley jedynie od mojej woli, albo nie mam adnej kontroli nad swoimi emocjami) - jest jednak zudzeniem. Pena samokontrola i brak samokontroli w sferze uczu to bieguny braku tych samych umiejtnoci: adekwatnego korzystania z wasnej sfery emocjonalnej. Moliwa jest oczywicie kontrola wiadomoci i wyraania uczu. Ale nie mona kontrolowa pojawiania si uczu. Zwikszajc wiadomo tego, co si przeywa, mona to wyrazi albo nie - zgodnie ze swoj wol. Efektem zmian w reakcjach emocjonalnych u dzieci z rodzin alkoholowych bywa postawa obronna wobec ycia i ludzi. Czowiek taki yje w cigym napiciu, ktre wie si z przekonaniem, e wiat i ludzie s do niego wrogo nastawieni, a on nie ma na to wpywu. Moe tylko trwa w cigym oczekiwaniu na co nieprzyjemnego, co na pewno si wydarzy (np. atak, nieszczcie, agresja). Celem takiej osoby jest przetrwanie. Trudno jej by otwart i ufn. To oznacza dla niej bezradno i wystawienie si na atak.
DDA nie maj zudze Oboje z mem jestemy DDA Mamy ponad 40 lat i tamte problemy nie powinny ju mie wpywu na nasze ycie. Zastanawiam si, co - pomimo stara - pozostao. Pozosta k przed bliskoci, aby znowu nie zosta zranionym, oszukanym. Ja, cho jestem osob z natury otwart i towarzysk, mam bardzo wielu znajomych, wiele koleanek, ale nie przyjaci. Sowa przyjaciel uywam bardzo rzadko, obawiam si go. Nadaam mu takie znaczenie, e nikt, cznie ze mn, nie byby mu w stanie sprosta. M, ktry jest typem samotnika, cho osob bardzo uczuciow, ma jednego bliskiego koleg. Mam wraenie, ze woli rzeczy od ludzi, poniewa one s przewidywalne. Jest co, co moim zdaniem szczeglnie wyrnia DDA - to brak zudze. Zbyt wczenie zostalimy odarci z niewinnoci. Zobaczylimy ciemn stron natury ludzkiej, gdy nie bylimy do tego zupenie
przygotowani, nie wyksztacilimy adnych mechanizmw OBRONNYCH. DDA z Tych
Prbuj radzi sobie sama Mylaam, e przeszo mam ju za sob. Jednak gdy mj m zacz naduywa alkoholu, zaczam mie koszmary, baam si, e scenariusz ycia mojej mamy zostanie powtrzony. Po roku udaam si do poradni dla osb uzalenionych. Tam dowiedziaam si, e jestem DDA. W orodku przeszam terapi dla wspuzalenionych i drug dla osb nie radzcych sobie ze zoci. Chciaam pj na terapi DDA, jednak termin kolidowa z moimi zajciami. Prbuj radzi sobie sama, ale mam problemy ze swoj osobowoci. Nie wiem, czego chc. Chc mie dziecko, a gdy zblia si jajeczkowanie, ju nie chc; chc by sama, a za chwil nie wyobraam sobie samotnoci; itd. Co robi, by to zmieni? Jak pogodzi czowieka, ktrym jestem na zewntrz, z tym w rodku? Jak w takim stanie y, jak zachowa normalno? Jak pozby si tego smutku, napicia i strachu? Nie chc, by wszyscy wiedzieli, e jestem DDA. Boj si, e ludzie zaczn mnie traktowa i ocenia inaczej. Nie potrzebuj litoci czy wyrozumiaoci. Potrzebuj pomocy. Jak sobie z tym radzi? Dziura bezradnoci poera mnie coraz bardziej. Wioletta ze Szczecina
Historie si powtarzaj Mam 36 lat. Jestem DDA. Picioro mojego rodzestwa te. Ojciec zmar trzy lata temu. Powd naduywanie alkoholu Matka bardzo cierpiaa, ale tkwia w tym chorym zwizku. W naszym yciu przeplatay si: nauka, cika praca, opiekowanie si rodzestwem i oczekiwanie, w jakim stanie przyjdzie do domu kochany tatu. Najczciej wraca pijany. Cigle awantury, bicie matki i tego z nas, ktre si nawino pod rk, rozbijanie mebli. Molestowanie nas dziewczt. Matka wiedziaa o tym, lecz bya bierna. Zim ucieczki w mrz, nieg - boso. Wiele razy wchodziam na strych i przez okienko w dachu wypatrywaam, w jakim stanie ojciec wraca z pracy. Kiedy widziaam, jakim krokiem idzie, trzsam si ze strachu: co bdzie? co dzisiaj zrobi? Jak na ironi, mimo wczeniejszych przyrzecze mojego rodzestwa, e nie podzielimy losu matki, historie si powtarzaj. Obydwie siostry maj mw alkoholikw. Brat jest alkoholikiem. Cierpi jego rodzina, on te, jednak nie przyjmuje tego do wiadomoci. Moim modszym braciom i mnie si udao. Ale problemy moich sistr s moimi problemami. Prby rozmw na temat pomocy kocz si zoci. Przez moje chore ambicje chc robi wszystko najlepiej. Nienawidz ktni, agresji i wszelkiego za. Chc przed tym uciec. Ale dokd? Irena z Torunia
6. Dziecko w dungli Mylenie Dorosych Dzieci Alkoholikw w zasadzie nie odbiega od normy, trudno mwi o patologii czy trwaych zmianach. Czasami mona nawet powiedzie, i DDA cechuje wyjtkowa trzewo mylenia w sytuacjach stresowych i ekstremalnych. Potrafi podejmowa dobre decyzje i trafnie analizowa sytuacj, podczas gdy innym przeszkadzaj w tym silne napicie lub emocje. Ta cecha mylenia DDA ujawnia si zwaszcza w sytuacjach konkretnych zada i wyzwa yciowych, na przykad w yciu zawodowym. Inaczej jest w sytuacjach spoecznych, w myleniu o sobie albo o swojej relacji ze wiatem. W tych obszarach mylenie DDA cechuje schematyczno i kompulsywno: przekonania i myli uksztatowane na bazie dowiadcze z dziecistwa wracaj w formie natrtnych myli, kierujc zachowaniem dorosego czowieka. Sposoby postrzegania wiata i siebie z trudem poddaj si zmianie w wyniku nabywania nowych dowiadcze - podobnie jak u osb po traumie, ktrych myli dotyczce urazowego dowiadczenia i przekonania uksztatowane pod jego wpywem s bardzo odporne na zmian. Prawdopodobnie ma to zwizek z pamici autobiograficzn, lec u podstaw naszego mylenia o sobie, o innych i o wiecie. W niej znajduj si pewne skrypty, czyli przekonania. Tworz si one w wyniku wielokrotnego zetknicia si z tak sam sekwencj wydarze, co sprawia, e sytuacja ta ulega uoglnieniu i mylimy, e jest typowa. Aby zrozumie mylenie charakterystyczne dla DDA, musimy poszuka odpowiedzi na pytanie, z jakimi sekwencjami wydarze, sytuacji i relacji spotyka si dziecko w rodzinie, w ktrej naduywa si alkoholu, co w wyniku tych dowiadcze staje si dla niego typowe. wiat widziany oczami dziecka alkoholika jest niebezpieczny, bo nieprzewidywalny. To, co wydarzy si w najbliszym otoczeniu, w duym stopniu zaley od tego, czy rodzic bdzie pijany, czy te trzewy, i w jakim nastroju bdzie drugi z opiekunw. Nieprzewidywalno otoczenia najczciej wie si dla dziecka z tzw. obiektami spoecznymi, czyli z ludmi. Obiekty nieoywione, na przykad dom, meble, zabawki bd podwrko, mog sta si symbolem staoci i trwania. Niestety, ta stao czasem rwnie bywa niszczona. Podeptane w ferworze awantury zabawki, zniszczone meble, konieczno kolejnej przeprowadzki lub brak swojego miejsca - to czsto normalno dla dziecka z rodziny alkoholowej. Nieprzewidywalnoci wiata dowiadczaj nie tylko dzieci z rodzin alkoholowych, w ktrych wystpowaa przemoc. Pojawia si ona take wtedy, gdy mamy do czynienia z rnego rodzaju zaniedbaniami. Pamitam rodzestwo, ktre miao jedne dugie spodnie i par ciepych butw. Nosili je na zmian. Czsto ktre z tych dzieci nie pojawiao si w szkole, poniewa drugie wyszo wczeniej i nie wrcio; gdy nadesza pora wyjcia drugiego. Koledzy miali si z rodzestwa.
Pewnie niektrzy czytelnicy uznaj ten przykad za ekstremalny. Ale dla mnie bulwersujce byo to; e u progu XXI wieku w ogle zdarzya si ta historia. Za to wikszo DDA zna z wasnego dowiadczenia historie zawiedzionych nadziei i zburzenia porzdku dnia codziennego czy wit, podobne do tej: Niedzielny poranek. Le w ku i myl o tym, co dzi si wydarzy: zjemy niadanie wsplnie, co zdarza si jedynie w niedziel, pjdziemy razem do kocioa - moe spotkam tam kogo znajomego i umwi si na popoudnie. I nagle sysz zza drzwi podniesiony gos matki; ojciec jest jeszcze pijany po wczorajszym, a ona przywouje go do porzdku. Epitety: ty skur.. cho w niedziel mgby..., a co ty kur... sobie mylisz - wciskaj mnie pod poduszk. Pewnie sysz je ssiedzi. Nie pjdziemy do kocioa, chyba e ja sama. Nie bdzie wsplnego niadania ani obiadu. Bdzie caodzienna awantura albo nabrzmiaa cisza. Nieprzewidywalno wiata powtarzajca si w dowiadczeniu dziecka owocuje
uksztatowaniem si w jego wewntrznych przekonaniach myli typu: wiat jest wrogi; wiat jest dungl, w ktrej trudno przetrwa; wiat jest tak urzdzony, e nie ma sensu nic planowa, bo wszystkie plany zostaj zburzone; musz co zrobi, by on (ona) czu si dobrze; musz co zrobi, by oni nie zrobili sobie krzywdy. Dziecko, obserwujc na co dzie relacje midzy rodzicami, a take ich relacje z innymi, tworzy swoje podstawowe przekonania i skrypty yciowe dotyczce tego, jak wygldaj relacje midzy ludmi. Najczciej rodziny alkoholowe s do zamknite i rzadko utrzymuj kontakty z kimkolwiek. Ssiadw, kolegw z pracy i dalsz rodzin traktuj jak obcych, obawiajc si, e blisze relacje z nimi ujawni, i w rodzinie jest problem alkoholowy. Czsto dzieci s pouczane, by trzymay si z daleka od obcych. Sysz, jak rodzice mwi na przykad: Ludzie krzywdz; Lepiej, eby inni nie wiedzieli o nas zbyt duo. A przekazy i nastawienia tego typu wyniesione z domu sprawiaj, e dzieci alkoholikw zachowuj dystans wobec osb spoza rodziny. Jeeli yj w maym rodowisku i ssiedzi czy znajomi mog zobaczy pijanego rodzica albo usysze awantur, kontakty z nimi staj si dodatkowym rdem stresu: Co odpowiem, jeli zapyta mnie, czy to mj ojciec?. Dzieci alkoholikw podczas spotka z innymi czsto czuj zaenowanie, zawstydzenie bd niemiao. Uczucia te rwnie oddalaj je od innych ludzi, podobnie jak braki w umiejtnociach interpersonalnych. Kiedy w dorosoci wchodz w nowe rodowisko lub kogo poznaj, w gowie pojawiaj im si myli w rodzaju: na pewno le mnie oceni; lepiej si zbytnio nie spoufala; trzeba si mie na bacznoci, bo ludzie manipuluj i wykorzystuj. Rodzajem bliskich relacji s na przykad relacje midzy mem i on, dzieckiem i rodzicem czy rodzestwem. Schematy tego, jak maj one wyglda i jak je budowa, tworzymy na bazie dwch rde zwizanych z rodzin pochodzenia: naszych osobistych relacji z najbliszymi i obserwujc ich wzajemne relacje. Dziecko wychowujce si w rodzinie, w ktrej alkohol jest codziennoci, widzi,
i bliskoci midzy rodzicami nie ma lub pojawia si ona w sposb zaskakujcy. Obserwujc matk i ojca, zastanawia si: Po co oni s ze sob. Przecie mcz si razem. Czsto w zwizkach alkoholowych nie istniej pozytywne wzajemne uczucia, czuo czy przyjemno z bycia razem. Zamiast tego duo jest wzajemnych pretensji, poczucia skrzywdzenia i rnych odmian zoci. Jednak s take chwile, kiedy ku zaskoczeniu otoczenia pojawia si jaki ksztat bliskoci. Na przykad wtedy, gdy matka mwi: Nie mog si z nim rozwie, bo go kocham; gdy m przynosi jej kwiaty i przeprasza za to, co si zdarzyo; gdy tworz wsplny front: My jestemy rodzicami i masz robi tak, jak my kaemy. Blisko w zwizkach z osob uzalenion zwykle oznacza wzajemne krzywdzenie si oraz oscylowanie midzy bardzo du bliskoci i jej brakiem: nierozmawianie ze sob tygodniami lub wielogodzinna ktnia, mwienie o mioci lub o nienawici. Czsto dowiadczenie DDA mwi, e by blisko to by komu potrzebnym. Blisko nie oznacza wwczas wzajemnej otwartoci i zaufania, odpowiedzi na potrzeby obu stron: Wana jest jedynie ta druga osoba, ja jestem wany o tyle, o ile jestem jej potrzebny. Wiele Dorosych Dzieci Alkoholikw czerpie zadowolenie z pracy i z rodziny, gdy czuj si tam potrzebne. Nie ma w tym oczywicie nic zego, ale warto sobie czasem zada pytanie: Co ja mam z tych relacji poza tym, e czuj si potrzebna?. DDA nierzadko rwnie myl o bliskich relacjach na przykad tak: Blisko nie jest czym, co mona zbudowa. Jest czym, co si zdarza. A to, czy si zdarzy, nie zaley ode mnie; Blisko oznacza ranienie si i przekraczanie granic. Jest zatem niebezpieczna; Kiedy si kocha, naley wszystko wybaczy. Mio wszystko usprawiedliwia. Dziecko w rodzinie alkoholowej, prbujc swoich si, szybko przekonuje si, e jest bezradne i sabe - zarwno wobec wiata zewntrznego, jak i wobec tego, co dzieje si w domu. Dowiadczenie bezradnoci moe sprawi, i bdzie starao si udowodni wszystkim, jakie jest zaradne. Moe rwnie zaowocowa syndromem wyuczonej bezradnoci, gdy dziecko nawet nie prbuje podejmowa wysikw adekwatnych do jego moliwoci, poniewa gboko w nim tkwi przekonanie: I tak mi nie wyjdzie, nie jestem wstanie tego zrobi. Na terapii czsto prosz Dorose Dzieci Alkoholikw o zebranie zda na swj temat, ktre syszeli w dziecistwie. Otrzymujemy wwczas niepokrywajce si obrazy, odzwierciedlajce raczej to, jakimi kto chcia ich widzie, a nie to, jacy byli. Obraz siebie DDA jest swoistym kolaem: tekstw wanych osb, roli, w jakiej funkcjonowao w rodzinie, i tego, jak dowiadczao siebie, bdc dzieckiem. Dowiadczanie siebie to istotne spoiwo tego kolau, gdy zawiera skrypty typu: jestem saby; jestem samotny; jestem niewany; jestem bezsilny. Na szczcie nie wszystkie gboko ukryte, podwiadome przekonania Dorosych Dzieci Alkoholikw na swj temat s negatywne. Gdyby tak byo, nie byliby w stanie normalnie y. Jednak negatywna jest dua cz owych przekona, co sprawia, e DDA opisuj siebie raczej negatywnie,
koncentrujc si na swoich wadach, nie wierzc w swoje siy i przymioty. Taki rodzaj mylenia o sobie wywouje smutek, przygnbienie, poczucie beznadziejnoci i zwtpienie we wasne moliwoci. W rnych odmianach konstelacj tych cech odnajduj u wikszoci DDA zgaszajcych si na terapi. Nie zawsze jest ona widoczna na pierwszy rzut oka, gdy wielu z nich pokazuje wiatu mask pewnoci siebie, zaradnoci i niezalenoci. Podsumowujc schematy poznawcze, jakie wytwarzaj si w dziecku pod wpywem rnorodnych dowiadcze zwizanych z dziecistwem spdzonym w rodzinie alkoholowej, mona nakreli obraz wiata widziany oczami bezradnego, osamotnionego i zaniedbanego dziecka: wiat jest grony, nieprzyjazny, lub wrcz wrogi. Ludzie s w nim nieobliczalni. Pod wpywem alkoholu bd nieopanowanych emocji krzywdz i wykorzystuj. Albo bdc sabymi, staj si ofiarami innych. Blisko z nimi jawi si jako co podanego, ale take zagraajcego, gdy zawsze kto jest skrzywdzonym, a kto inny krzywdzcym. Przed ludmi i wiatem naley si zatem broni. Jeli nie potrafi obej si bez wiata i ludzi, to znaczy, e jestem saby, bezradny i podatny na skrzywdzenie. A korci mnie, by przeciwstawiajc si tej trudnej wizji, stworzy inny obraz wiata - widziany oczami dziecka, przy ktrym stoi silny i zaradny rodzic. Ten wiat jest przyjazny, a dziecko czuje si bezpieczne. Ludzie zachowuj si zawsze tak, jak powinni. yj w zgodzie ze sob i z innymi, szanuj si wzajemnie i s gotowi nie pomoc. Wiele dzieci alkoholikw marzy o takim wiecie. Wyobraaj sobie kochajc rodzin, jak mieliby, gdyby rodzic nie pi... Zmiana schematw poznawczych i przekona uksztatowanych przez dziecistwo w rodzinie alkoholowej jest niezbdna, gdy nie s one adekwatne do dowiadczania wiata w dorosoci. Zwykle bywaj rwnie rdem gbokiego smutku i le u podstaw strategii yciowych dopasowanych do nakrelonej wyej wizji, ktra nie przystaje do aktualnej rzeczywistoci. Aby odnale swoje wasne skrypty w tej sprawie, trzeba przeanalizowa osobiste dowiadczenia, relacje i wspomnienia. Naley o tym pamita, poniewa kady z nas jest inny. A ja, piszc o pewnych wsplnych cechach mylenia DDA, dokonuj uoglnie, i co za tym idzie - wielu uproszcze. Wane, by tej analizy nie dokonywa w samotnoci, jak kiedy, gdy bylimy dziemi...
Walcz z przeszoci Moja babcia wysza za m za czowieka, ktry sta si alkoholikiem. Przeya z nim ponad 60 lat. adna z trzech crek z tego zwizku nie uoya sobie ycia. Dzisiaj te trzy niemode ju kobiety s zamknite w sobie, wrogo nastawione do wiata. Moja mama wysza za alkoholika. Ojciec pywa na statkach dalekomorskich. Rejsy trway kilka miesicy. Gdy wraca - pi. Teraz mam z nim sporadyczny kontakt, raczej mu wspczuj. Z mam te nie miaam dobrego kontaktu, ale uwaaam j za wit. Nawet gdy powodowana swoj zoci bardzo mnie rania.
Swoje ycie zaczam ukada tu przed trzydziestk. Mog powiedzie, e mi si udao. Mj m to dobry, mdry mczyzna. Ale nawet on nie potrafi zrozumie tej mieszanki lku, nieprzystosowania i niedowartociowania, jaka mn targa - to na pewno wpywa na jako naszego ycia. Mamy dwoje dzieci, ycie koncentruje si wok nich. Tamte problemy zostay odsunite, jako przysypane. A przecie wiem, e to wszystko we mnie jest. Teraz najbardziej mnie bol kontakty z mam. Jest zimna, a mnie to boli. Czuj, jak mnie to ogranicza, zabiera energi. Radz sobie lepiej ni kilka lat temu, ale cigle walcz z demonami przeszoci. I wiem, e musz si zmierzy z nimi do koca. Marzanna
Jestem szczliwy Jestem studentem prawa na Uniwersytecie Warszawskim. W tym roku rozpoczynam take studia na filozofii. Jestem szczliwym czowiekiem. Od ponad trzech lat mieszkam z moimi dziadkami. Wyprowadziem si z domu rodzicw na stae, bo ycie z ojcem byo dla mnie nie do wytrzymania. Ju w liceum bardzo baem si ludzi, take tych zwyczajnych, spacerujcych po chodniku. Lkaem si, e mog mnie skrzywdzi. Nie byem w stanie zaprezentowa publicznie swojego zdania z powodu ogromnego zdenerwowania, ktre przychodzio ju na sam myl, e bd musia co powiedzie, chociaby na forum klasy. Moje poczucie wasnej wartoci byo bardzo niskie. Zaczem ucieka w swj wiat. Gdy byem modszy, by to wiat ksiek. Pniej wewntrz siebie byem tak rozdygotany, e nie mogem skupi si nawet na tyle, aby czyta. Gdy ksiki zastpiem komputerem i grami komputerowymi, skoczyo si to uzalenieniem od nich. Cho wewntrz mnie panowa kompletny chaos, to na zewntrz waciwie tego nie okazywaem. Wszak nauczono mnie, e mczyni nie pacz (niestety zapomniaem, jak to si robi, a szkoda...). Pewnego dnia, a miaem wtedy chyba 16 lat, co we mnie pko. Poczuem, e nie mam ju si dalej tak y. Najpierw zdobyem si na to, by porozmawia o swoich problemach z koleank z klasy. Po tej rozmowie zrozumiaem, e potrzebuj pomocy. W tym czasie mj ojciec podj nieskuteczne leczenie w AA, a ja doczyem do grupki dzieci alkoholikw, ktre spotkay si z psychologiem. Z jakich powodw po pl roku zrezygnowaem z terapii, cho na pewno przynosia dobre rezultaty. Wkrtce trafiem do modzieowej wsplnoty chrzecijaskiej. Myl, e to dziaajcy przez ni dobry Pan Bg tak naprawd pomg mi powrci do normalnego ycia. Istniao jeszcze wiele innych pozytywnych czynnikw. Po pierwsze, przeprowadziem si do dziadkw, gdzie miaem co, czego wczeniej nie dowiadczyem - spokj. Po drugie, jestem z natury ogromnym optymist. Pamitam, e w najtrudniejszych dla mnie chwilach mylaem o tym, e za kilka lat bdzie lepiej, ze kiedy bd mg sam decydowa o swoim, yciu, ze zao szczliw rodzin. Po trzecie, miaem (i mam) to ogromne szczcie, e spotkaem na swej drodze wspaniaych ludzi, od
ktrych nauczyem si, jak wielkim darem jest rozmowa z drugim czowiekiem. Po czwarte, chyba jestem troch uparty. Opowie moja ma optymistyczne zakoczenie, cho tak naprawd jest to koniec rozdziau, a nie ksiki. Ciesz si, e moje ycie jest, jakie jest. Ciesz si z rzeczy, ktre mam i ktrych nie mam. Jestem cakowitym alkoholowo-nikotynowym abstynentem. Nie gram ju w gry komputerowe. Moje relacje z ojcem, ktry nie pije od ponad dwch lat, ksztatuj si poprawnie. Kilka lat temu, kiedy lea w szpitalu, wybaczyem mu wszystko, cho on sam nigdy o wybaczenie nie prosi. Uwiadamiam sobie teraz, ze moje bolesne dowiadczenia zahartoway mnie od zewntrz, ale od wewntrz uwraliwiy. Moe byy potrzebne? Jakub z Warszawy
7. Samotni z lku Wrd Dorosych Dzieci Alkoholikw pragnienie bycia kochanym idzie czsto w parze z lkiem przed odrzuceniem. Przeywaj oni duo wewntrznych obaw przed zblieniem si do kogo i przed zaoeniem rodziny. Jedna z osb sformuowaa to tak: Spotykaam si z mczyzn. Nie chciaam si zakocha, a jednoczenie pragnam mie kogo na cae ycie. Baam si. Byam rozbita, rozdwojona. Nie pamitam, co mylaam o sobie, ale chyba nie najlepiej. Nie wiedziaam, co robi. W kocu po paru spotkaniach zerwaam. To byo ponad moje siy. Moi pacjenci czsto boj si powtrzenia we wasnym zwizku tego, co dziao si w ich domach rodzinnych, w ktrych niepijcy partner mia obowizkw za dwoje, a w zamian otrzymywa awantury i wyzwiska. W efekcie takich dowiadcze DDA peni s wtpliwoci, czy warto ryzykowa zawarcie maestwa: Mj partner daje mi oparcie, w dodatku chce, abym za niego wysza. A ja nie wiem, czego chc: boj si, e go strac, i boj si za niego wyj. Skd mog wiedzie, e wszystko bdzie dobrze? Najgorsze jest to, e nie potrafi podj adnej decyzji - ani o skoczeniu tego zwizku, ani o maestwie. Niemal wszystkie Dorose Dzieci Alkoholikw nosz w sobie gboko ukryte przekonanie, e w maestwie mona si tylko krzywdzi. Trudno im si zbliy do innych osb, gdy w ich dowiadczeniu blisko jest zagraajca. Z kolei jej brak i uporczywe utrzymywanie dystansu sprawiaj, e maestwo czsto nie daje im satysfakcji. Niektrzy DDA s przekonani, e zwizek rodzicw nie by udany, bo matka nie umiaa sobie z nim radzi. Jeli wierz rwnie, e sami lepiej potrafiliby uoy sobie ycie z alkoholikiem, to std prosta droga do wchodzenia w tzw. trudne zwizki, zwykle z partnerami uzalenionymi. Wielu DDA trwa w zwizkach, ktre s dla nich rdem cierpienia. Ich partnerami bywaj alkoholicy, naogowi hazardzici, ludzie notorycznie niewierni itd. Zdarzyo mi si na przykad spotka osoby, ktre yy od lat w zwizku heteroseksualnym z homoseksualistami i nie zdaway sobie z tego
sprawy. Siebie winiy za to, e co si midzy nami nie ukada. Niektrzy z moich pacjentw zdaj sobie spraw, e rozpoczcie terapii prawdopodobnie zmieni ich spojrzenie na wasne maestwo. Ci, ktrym zaley na zwizku, zwykle otwarcie mwi o swoich obawach, a pniej potrafi wykorzysta to nowe spojrzenie do uzdrowienia relacji. Gorzej z tymi, ktrzy tkwi w przekonaniu, e ich maestwa s bardzo dobre i e nic nie jest w stanie im zaszkodzi. Niemal za kadym razem po kilku tygodniach terapii zauwaaj, jak faszywy by to obraz. Zaczynaj dostrzega to, co si wok nich dzieje. Przekonuj si na przykad, e partnerzy od dawna maj kogo innego albo w jaki sposb (np. finansowo lub emocjonalnie) wykorzystuj ich. Dorose Dzieci Alkoholikw chyba nieco czciej ni inni nieadekwatnie postrzegaj swoich partnerw. Jeli ich idealizuj, wwczas nie widz wad albo usprawiedliwiaj je (podobnie jak niegdy ich matki usprawiedliwiay ojcw: Pije, ale przecie kocha mnie i dzieci). Natomiast gdy deprecjonuj partnerw, widz w nich same wady. Ku temu skaniaj si osoby, ktre od duszego czasu doznaj od towarzyszy ycia krzywdy lub zaniedbania i straciy nadziej na zmian tych relacji, ale nie potrafi bd nie chc zrezygnowa ze zwizku. DDA czsto nie potrafi (to wpyw sytuacji w domach rodzinnych) nawizywa pierwszego kontaktu z innymi, mwi o sobie i o swoich potrzebach, znale kompromisu midzy tym, czego chc oni, a tym, czego pragn ich partnerzy. Nie potrafi take sucha i mwi tak, by si porozumie, rozwizywa trudnych sytuacji, radzi sobie z emocjami itd. Nieumiejtno wyraenia tego, co si czuje, moe doprowadzi do niedomwie, z ktrych wyrastaj wzajemne urazy, ale i pretensje. Oywa wwczas dobrze znane z dziecistwa poczucie krzywdy: Ludzie s podli, skrzywdz mnie, jeli tylko pozwol im by zbyt blisko, a take przekonanie, e za wszelk cen nie wolno ulec. Aby unikn takich sytuacji, DDA musz nauczy si tego wszystkiego, czego zwykle ucz si dzieci: wyraania potrzeb, nazywania uczu, rozmawiania i suchania, nawizywania pierwszego kontaktu. Zwykle z takimi umiejtnociami wchodzimy w pierwsze nastoletnie zwizki. Wtedy przychodzi czas na rozwijanie tych dowiadcze w relacjach z inn pci. Gdy stworzymy pierwszy stay zwizek, wwczas odkrywamy i uczymy si umiejtnoci wanych dla utrzymania i pogbiania zwizku. Myl tutaj o okazywaniu wzajemnej czuoci i akceptacji, trosce o partnera, empatycznym rozumieniu go i wzajemnym wspieraniu si. Czy jestem w stanie stworzy zdrowy zwizek, mimo i jestem DDA? - to jedno z czstych pyta, jakie sysz, gdy w czasie terapii zaczynaj si rozmowy o zwizkach. Kryje si za nim obawa przed brakiem zdolnoci do kochania i bycia kochanym. Przyczynami trudnoci Dorosych Dzieci Alkoholikw w zwizkach nie s jednak ograniczenia ich potencjau, ale brak pewnego rodzaju wanych dowiadcze, niezbdnych do nauczenia si, co to znaczy blisko, na czym polega budowanie zwizku i jak go utrzyma. Oznacza to, e DDA s
w peni zdolni do mioci, lecz musz w sobie t zdolno dostrzec i rozwin j. Droga do tego wiedzie poprzez nauczenie si, jak akceptowa siebie. Przed laty Zofia Milska-Wrzosiska zwrcia uwag, e stworzenie dobrego zwizku jest jednym z kilku najwaniejszych, ale i najtrudniejszych zada yciowych czowieka. Z pewnoci atwiej je zrealizowa tym, ktrzy wychowywali si, patrzc na dobre zwizki swoich rodzicw - ale zawsze jest to trudne. DDA nie s tutaj wyjtkiem.
Jest ju za pno Mam 24 lata i jestem DDA. Wiem o tym od kilku lat. Ale niewiele wynika dla mnie z tej wiedzy. wiadomo, e jestem DDA, wcale nie pozwala mi upora si z problemami, wcale w tym nie pomaga; kusi tylko, eby wszelkie zo zwali na pochodzenie z rodziny alkoholowej. Czy mam do tego prawo? Wydaje mi si, e nie. I rodzi to ogromne poczucie winy (towarzyszy mi ono chyba od zawsze), a take ogromny, paraliujcy wstyd, ktry nie znika nawet wtedy, gdy jestem daleko od domu, gdzie nikt mnie nie zna i o niczym nie wie. I jeszcze ta bezsilno - taka obezwadniajca: e nie mam nad niczym kontroli, e mog tylko z blem patrze, jak czas przecieka mi przez palce, jak ycie przechodzi gdzie obok. Jestem sama. Zupenie sama. Czy to ich wina? Czy moe moja, tylko i wycznie moja? Moe nie zasuguj na nic dobrego. Tak po prostu. Na mio, na przyja, na uwag i trosk. Moe to za duo. Po prostu. Nigdy i nigdzie nie szukaam pomocy. Nie sdziam, ze kto moe mi j da, e to cokolwiek zmieni. I dalej tak sdz, a poza tym ju za pno, ju nie warto. I nawet nie wiem, czy mam si do kogo si zwrci o pomoc. Wstydz si, boj? Moe. yj dalej z rodzicami, w milczeniu, w nienawici. Zaczynam pi. Schemat? Moe. Tylko nie wiem, jak dugo tak jeszcze mona. Brakuje mi ju si, wszystko jest takie trudne, zbyt bolesne. Czuj si winna, e nienawidz wszystkich, ktrzy wedug mnie yj normalnie - maj domy, rodziny, przyjaci i po prostu yj. Waciwie nie wiem, po co to pisz. Moe tylko po to, by kto to przeczyta. Nawet jeeli nigdy mi nie pomoe. I. z ywca
Zwyke ycie DDA Jak wyglda moje ycie? Myl, e jak standardowe ycie DDA. Mam 20 lat, ale czuj si jakbym miaa 40. Na zewntrz przykadna rodzina: mama, tata, brat, pies, samochd, no i ja. Szybko dorosam. Nie mog darowa sobie dziecistwa, ktre widz jak przez mg. Ojciec uczyni moje
dziecistwo piekem. Wieczne awantury, sceny, ktrych nie chc pamita. Nie umiem przesta nienawidzi, nie umiem zrozumie, dlaczego jest tak, a nie inaczej. Ciekawy jest fakt, e z dziecistwa mao pamitam. Pamitam podwrko, koleanki, przedszkole, dom (?): awantury, krzyki, strach... Matka wprowadzia mnie, mae dziecko, bardzo szybko w wiat dorosych, niezrozumiaych zasad i problemw. Uczynia mnie spowiednikiem, powiernikiem swoich problemw i tajemnic. Pytaa, co ma zrobi, jak zareagowa. Z bratem nie mam w ogle kontaktu: yje wasnym yciem, z boku od tego wszystkiego. Moe to jego sposb na przetrwanie. Tak wyglda moja rodzina, a ja czuj si jak klocek nie pasujcy do caej ukadanki. Aga z Radomia
Samotny wrd ludzi Kiedy si to zaczo, nie wiem. Coraz czciej widziaem pijanego ojca. Matka nie rozmawiaa ze mn o tym. Czasami myl, e moe chciaa mnie w jaki sposb chroni, ale zaraz przypominam sobie, jak wysaa mnie razem z ojcem do czowieka, dla ktrego robi form do odlewania zabawki ebym go pilnowa. Pamitam tylko, e wszyscy mczyni, ktrzy tam byli, czstowali ojca wdk, a mnie byo tak strasznie wstyd. Wreszcie ojciec przesta pi. Poszed do lekarza, bra jakie proszki. A ja? Nikt ze mn nie rozmawia, nie pyta, co czuj, czy w ogle co czuj. Jakby to zupenie nie dotyczyo mnie, jakby mnie nie byo. Przyzwyczaiem si, e zainteresowanie ojca ograniczao si do pytania: Jak tam w szkole? A gdy studiowaem: Jak tam na zajciach? Pamitam strach, e mog zrobi co, co nie spodoba si rodzicom. Szczeglnie matce. Wtedy mylaem, e to ja jestem zy. Teraz widz, e byem akceptowany i kochany, gdy robiem to, co chciaa matka. I tak mijay lata. Zaczem pracowa. Potem zaczem pi. Oeniem si i piem dalej. Potem picie przeszkadzao mi w pracy, wic tylko piem. W pracy mieli mnie ju do. Kazali mi si zwolni. Poszedem do lekarza. Braem antikol, wszywaem sobie esperal kilka lat z rzdu. aden z lekarzy, u ktrych byem, nie spyta, czy moe sprbowabym jakiej formy terapii, czy chciabym porozmawia. Znowu nikt ze mn nie rozmawia. Dalej nic tak naprawd nie wiedziaem o chorobie alkoholowej. ona wanie kupia nowy numer Charakterw, w ktrym jest artyku z cyklu o DDA. Czytajc te teksty, w wielu miejscach odnajduj siebie, czuj, e to o mnie. Tak bdzie z wieloma osobami, ktre je przeczytaj: zobacz, e nie s sami, e s ludzie, ktrzy chc i umiej pomc w walce z chorob alkoholow. Jacek z Warszawy
Mj najwikszy bd Najwikszym bdem, jaki popeniam, bya wiara, e jestem wolna od przeszoci. Przekonywaam sam siebie, ze moja sia i pewna dojrzao pokonaj bariery. Sdziam, ze moje dowiadczenie tylko mnie wzmocni i pozwoli realnie patrze na rzeczywisto Niestety nie wziam pod uwag najwaniejszej rzeczy, a mianowicie tego, ze jestem dzieckiem alkoholika. Wspaniaa mama, przyjaciele, spenienie w pracy zawodowej - to nie wymae negatywnych dozna z dziecistwa. Alkoholik dokonuje spustoszenia w yciu emocjonalnym kadego czonka rodziny. Uderza w podstawowy skadnik ludzkiej osobowoci - w uczucia. W efekcie nastpuje zaburzenie poczucia wasnej wartoci, bezpieczestwa, zaufania, wiary w normalny zwizek. Mam za sob nieudany zwizek. Przyczyn by oczywicie alkohol. Zarwno mj partner, jak i ja doskonale znalimy ten problem, ale zignorowalimy fakt, e wpyn on na nasze ycie. Zniszczylimy mio, bo jedno chciao by silniejsze, bardziej niezalene od drugiego. Tak naprawd wcale nie o to chodzio. Pogubilimy si, nie pytajc nikogo, a przede wszystkim siebie, o drog. Marta z Tucholi
8. Pozwoli zagoi si ranie Pierwszy krok do zmiany to uwiadomienie sobie, kim jestem i w jaki sposb sytuacja rodzinna zwizana z naduywaniem alkoholu przez rodzica wpyna na mnie i moje ycie. Wiele Dorosych Dzieci Alkoholikw przez lata boryka si na przykad z depresj czy lkami, mylc: Co ze mn jest nie tak - i nie widz zwizku tych stanw z naduywaniem alkoholu przez blisk osob, kiedy byli dziemi. Pki tak si dzieje, zmiana jest trudna. Czasem lektura artykuu o Dorosych Dzieciach Alkoholikw lub film w telewizji moe kogo skoni do odkrycia, e jest DDA. Gdy ogldamy histori skrzywdzonego dziecka albo czytamy o tym, co dzieje si w rodzinie alkoholowej, atwiej nam dostrzec, e dowiadczalimy czego podobnego. Jeli pojawiaj si myli tego typu, to wchodzimy w etap kontemplacji, czyli zastanawiania si, na ile w moich problemach odzwierciedla si to, co charakterystyczne dla Dorosych Dzieci Alkoholikw. Ci, ktrzy zaczynaj identyfikowa siebie jako DDA, dostrzegaj nadziej na to, e moliwa jest zmiana ich samopoczucia i sposobu ycia. Zanim jednak przystpimy do zmiany, potrzebujemy si do niej przygotowa. Zwykle na pocztku sprawdzamy, jak mona to zrobi, na przykad rozmawiamy ze znajomymi, ktrzy odbyli ju terapi DDA, albo sigamy po poradniki dla DDA. Wiele osb udaje si wwczas do psychologa, eby porozmawia, czy w ich przypadku psychoterapia jest konieczna. Wszystkie te sposoby s dobre, by wstpnie rozezna si, ile wysiku kosztowa nas bdzie zmiana i czy warta jest tego wy-
siku. Niektrzy odkrywaj, e cho s DDA, wcale nie chc si zmienia, poniewa yje im si cakiem dobrze. Inni s zadziwieni blem pojawiajcym si w nich, gdy tylko zaczynaj rozmawia o swoich dawnych relacjach z rodzicami. Jeli w wyniku lektury lub rozmw o DDA zaczynasz myle: To moliwe, abym czu si radosny, abym czu si dobrze z ludmi, ebym zaoy rodzin i cieszy si z bycia z moimi bliskimi, ebym czu wewntrzny spokj i pewno siebie - to znaczy, e rozpoczynasz swj wewntrzny proces zmiany. Do prowadzonych przeze mnie grup terapeutycznych trafiaj zwykle osoby w tej fazie: ju wiadome bycia DDA, z nadziej na zmian. Czsto jeszcze nie do koca wiedz, co chc zmieni, i dlatego we wstpnym etapie terapii wane jest pogbienie zrozumienia, w jaki sposb konkretne dowiadczenia z przeszoci wpyny na ich przekonania, zachowania i sposoby radzenia sobie z yciem i ludmi. Przydatne s tutaj rne formy pogbionej psychoedukacji, pozwalajce zrozumie, jak funkcjonowaa nasza rodzina, gdy bylimy dziemi, i jak to wpyno na nasz rozwj oraz to, kim jestemy dzi. Psychoedukacja musi mie element autodiagnozy i dawa moliwo podzielenia si osobistymi odkryciami uczestnikw. Tematy pracy psychoterapeutycznej w tej fazie mog by wprowadzane przez prowadzcego lub spontanicznie wyania si z procesu grupowego. Obie strategie pracy wymagaj od prowadzcego duej wraliwoci na potrzeby, ktrych grupa i uczestnicy na tym etapie czsto nie potrafi wyrazi. Wane s rwnie nowe pozytywne dowiadczenia zwizane z ludmi. Grupa pozwala poczu si podobnym do innych, zrozumianym, wysuchanym, zaakceptowanym. Te dowiadczenia najatwiej zdoby w grupie terapeutycznej, cho podobn rol moe odegra grupa samopomocowa. W grupie osoby ucz si takiego bycia razem, ktre suy ich rozwojowi. Spenia to rol treningu umiejtnoci interpersonalnych, ktrych nabywanie jest moliwe, gdy przebywamy w grupie o jasnych i zdrowych reguach, dajcej wsparcie, akceptujcej odmienno i potrzeby uczestnikw. W takiej grupie atwo o otwarto i pojawianie si silnych uczu zwizanych z trudnymi wspomnieniami czy wydarzeniami z ycia. Wane jest nie tylko ich przypomnienie i zwierzenie si z nich innym ludziom, ale take zmiana sposobu, w jaki wydarzenie zapisao si w nas. Czsto nasze wspomnienie jest rdem trudnych emocji, nie zagojon ran. Terapia ma pozwoli jej zagoi si tak, by nie wpywaa ju na nasze codzienne ycie. Na tym etapie wane jest znalezienie nowych rozwiza tych sytuacji relacji, z ktrymi sobie nie radzilimy (lub radzilimy sobie w sposb, ktry nam samym si nie podoba), adekwatnych do naszego wieku, poziomu naszego rozwoju i moliwoci. Istot tej fazy psychoterapii DDA jest zmiana obrazu siebie zmierzajca w kierunku bardziej realnego i pozytywnego postrzegania wasnej osoby - jako bardziej dorosej, niezalenej, posiadajcej
znacznie wicej zasobw ni w okresie dziecistwa. Trzeba skoncentrowa si na tych dowiadczeniach z przeszoci, ktre utrudniaj lub uniemoliwiaj korzystanie z aktualnego potencjau. Zmianie ulegaj schematy mylenia i przeywania. Wrd osb, ktre ju zaoyy wasne rodziny, wzrasta take wiadomo tego, jak dotychczasowe zachowania i uwikanie w rodzin pierwotn wpywa na ich bliskich. Pojawia si poczucie, e mog zmieni siebie i swoje ycie. Wzrasta te wiadomo tego, co konkretnie chc zmieni. Przychodzi czas na planowanie i przeprowadzanie realnych, a drobnych zmian w yciu. Zaczynamy od drobnych zmian, poniewa jest to dobry sposb, aby przekona si, na ile wymylona przez nas zmiana sprawdzi si w rzeczywistoci. Jeli si sprawdzi - to wykonujemy kolejne kroki. Jeli nie - musimy weryfikowa swoje plany. Rol terapeuty i grupy na tym etapie pracy jest wspieranie osobistych planw poszczeglnych osb. Optymalne interwencje su nagradzaniu zmian, ktre si uday, wnikliwej analizie trudnoci i zaplanowaniu nowej zmiany tam, gdzie poprzednia si nie powioda. Osignicie stabilnej zmiany osobistej, jak wy mika z bada i obserwacji klinicznych, trwa okoo dwch lat. Czas pracy grupy psychoterapeutycznej to zwykle okres od 6 do 12 miesicy. Oznacza to, e w tym czasie moliwe jest przeprowadzenie zmiany wewntrznej, czyli uwiadomienie sobie, co potrzebujmy zmieni, jak moemy to zrobi, i rozpoczcie planowania zmiany, na ktrej nam zaley. Od tego, na ile gboko uda si przeprowadzi ten etap zmiany, zale dalsze efekty terapii. Bezporednio po terapii uczestnicy wprowadzaj drobne zmiany. Potem decyduj si na kolejne. Zwykle rok lub dwa po terapii pojawiaj si sygnay wskazujce na zmian nastawienia do wiata, do ycia i do siebie. Z bada, ktre prowadzimy, sprawdzajc efekty psychoterapii w orodku, wynika, e osoby po terapii obserwuj u siebie pozytywne zmiany w wielu obszarach. Przede wszystkim zmienia si ich postrzeganie siebie w relacjach z innymi: czuj si pewniejsi, spokojniejsi, bardziej wiadomi swojej wartoci i swoich kompetencji. Jest to zwizane ze wzrostem poczucia emocjonalnej stabilnoci, ktre osoby te czasem opisuj jako wewntrzny spokj. Zaczynaj czciej mwi o sobie pozytywnie i z dbaoci odnosi si do siebie. Po terapii zwiksza si u nich rwnie gotowo do wzicia odpowiedzialnoci za swoje ycie i poczucie, e mog y tak, jak potrzebuj i jak chc. Oznacza to zwykle istotne zmiany yciowe, na przykad ograniczenie relacji z tymi, ktrzy krzywdz, zblienie si do osb, ktre wspieraj, zakadanie staych zwizkw, a take inne inwestycje osobiste. DDA po terapii doceniaj swoj umiejtno dystansowania si od wielu spraw, w tym take od swoich saboci. Dobrze czuj si take ze swoj gotowoci do wprowadzania zmian w yciu napenia ich to energi i entuzjazmem. Czerpi rwnie zadowolenie ze wspierajcych kontaktw
z innymi - inaczej ni na pocztku, kiedy poszukiwanie pomocy u innych postrzegali jako co negatywnego. DDA po terapii czciej te czuj, e radz sobie ze swoimi emocjami. Istotnie zmniejszaj si take wystpujce u nich wczeniej objawy psychopatologiczne. Wzrasta za poczucie, e s w stanie dobrze radzi sobie w yciu i maj siy, aby to robi - aby y szczliwie. Marzenna Kuciska
Marzenna Kuciska kieruje Orodkiem Psychoterapeutycznym Instytutu Psychologu Zdrowia PTP w Warszawie. Zajmuje si psychoterapi DDA. Ma 46 lat, ma i 10-letni crk.
Sam nie dasz rady Problem DDA dotyczy rwnie mnie. Mam t wiadomo i prbuj co z tym robi. Ale przeraajce jest to, ilu DDA yje wok nas. Oni cierpi, nie wiedzc nawet, dlaczego tak si dzieje. Wielu ludzi uwaa, e psychoterapia, grupy wsparcia itp. to co nienormalnego. Spotykam si z takimi opiniami. Na szczcie jest ich coraz mniej, a bdzie jeszcze mniej, gdy problem bdzie naganiany. Jeeli ju do kogo dotaro, e jest DDA, i uwaa, e sam poradzi sobie z problemem - to nic bardziej mylcego. Nie poradzi sobie sam, eby nie wiem co To na terapii odkopuje si to, co zakopane, opakuje si to, czego si nie dostao w dziecistwie, i przeywa si smutek. Po duszym czasie moe przyjdzie przebaczenie dla naszych rodzicw. Przyjdzie ukojenie, rado, normalne ycie. Wiem, bo sama przeszam O terapi DDA - przeszam j, eby nie zwariowa, eby wiedzie, co 8. jest czarne, a co biae, eby si dowiedzie, kim jestem i jaka jestem. Dzi spokojniej i pewniej stpam po ziemi. Wiem, czego chc od O ycia. Wiem, czego oczekuj ode mnie moje dzieci. To tak, jakby mi Q kto podarowa nowe oczy i nowe uszy. Jestem szczliwa. Halina z Tomaszowa
Tak bardzo chc pj na spacer Mam 23 lata i jestem DDA. Zrozumiaam to dopiero rok temu, kiedy trafiam do psychologa, ktry stwierdzi u mnie agorafobi z napadami lku. Kiedy usyszaam, co mi jest, nie miaam pojcia o tej chorobie i o tym, skd si wzia. Dopiero z czasem, kiedy zaczam regularnie spotyka si z moim terapeut, uwiadomiam sobie, co si ze mn dzieje. Zaczam dostrzega rzeczy, o ktrych wczeniej nie wiedziaam albo nie chciaam wiedzie. To dziki psychologowi odkryam, kim tak naprawd s moi rodzice i jak krzywd mi wyrzdzili. Uwaam, e to tylko dziki nim mam t fobi i od ponad roku siedz w domu. To przez nich jestem dzisiaj sama jak palec, zamknita w czterech
cianach, i nie mog pj do pracy, nie mog kontynuowa nauki. Czasami zastanawiam si, czy ten koszmar kiedy si skoczy. Tak bardzo bym chciaa pj gdzie z przyjacimi, zda matur, ktr stale odkadam na pniej, pj na studia, ktre s moim marzeniem... Jedyn osob, ktra mnie wspiera, jest psycholog. Wiem, e na tym wanie polega jego praca, ale i tak si ciesz, e do niego trafiam. Bardzo go polubiam. Dzikuj mu za to, e jest. Cay czas wierz, e nadejdzie kiedy taki dzie, kiedy bd na tyle silna psychicznie, aby zrealizowa swoje marzenia, ze bd moga w kocu cieszy si yciem. M. z Bydgoszczy
Smutek w szczciu Mam 30 lat. Jestem DDA. Mam wspaniaego, kochajcego ma i cudownego, mdrego syna. Jestem nieszczliwa. Dlaczego? Bo kady mj dzie to walka. Budz si i zasypiam z waleniem serca, czasem myl, e sysz je ssiedzi za cian. Moje serce - pene lkw, strachu, blu, bezsilnoci. Gdyby kula ziemska bya paska, biegabym tak dugo, a by mnie pochon wszechwiat. I byoby cudownie. Bez poczucia, e wszyscy na mnie patrz i miej si, tak jakbym nosia koszulk z napisem: Moi rodzice s alkoholikami i dlatego jestem nikim. Bez uczucia alu i pyta: Dlaczego tobie si to przytrafio?. Nadzieja. Od dwch miesicy lecz depresj, za kilka dni po raz czwarty pjd na spotkanie grupy wsparcia DDA. Spotkam tam swoich ludzi, oni si ze mnie nie miej. Nadzieja - e zrzuc kiedy z siebie t koszulk. Chciaabym wierzy, e wygram t walk, zaczn si umiecha do syna i kiedy bd w stanie powiedzie: ycie jest pikne. Moe... Sylwia ze Szczecina
Chc zrozumie i pomc Od kilku lat w ramach praktyk wakacyjnych uczestnicz w tzw. Oazach - pitnastodniowych rekolekcjach. W kadej grupie oazowej pojawiaj si problemy zwizane z sytuacj w domu. Dua cz dzieci dowiadcza rnych form patologii, wrd ktrych krluje problem alkoholowy. W cigu pitnastu dni nikt nie jest w stanie zmieni ycia czowieka, czy te naprawi tego, co przez wiele lat byo psute w domu. Jednak mona sprbowa zasia dobre ziarno. Interesuj si psychologi, mam pewn wiedz z tej dziedziny. Ale w dziedzinie problemu alkoholowego nie jest to wiedza pena i do koca uoona. Cykl artykuw w Charakterach pomg mi lepiej przygotowa si na spotkanie z ludmi, ktrzy w jaki sposb zwizani s z naduywaniem alkoholu. Aczkolwiek wiem, i sam przeprowadza terapii nigdy nie bd.
Ryszard z Paradya
Pokusa silniejsza ni rozum, czyli dlaczego ludzie nie radz sobie z naogami
Dariusz Soliski
Ronald Reagan, byy prezydent Stanw Zjednoczonych, nie cieszy si opini wybitnego intelektualisty. Amerykascy studenci mawiali o nim nawet, e nie jest w stanie rwnoczenie i i u gumy. Czynnoci te, kada z osobna, wymagaj bowiem od niego penej koncentracji. W istocie umiejtno rwnoczesnego wykonywania rnych dziaa jest koniecznoci kadego ywego organizmu. Organizm najbardziej zoony - czowiek - wykonuje w kadej chwili wiele dziaa jednoczenie. Na przykad oddycha, poci si, myli, spoglda na zegarek i idzie. Czasami zdarza si jednak, e czowiek musi wybiera midzy dwoma rnymi dziaaniami: nie moe rwnoczenie napi si wdki i nie pi alkoholu, powstrzyma si od palenia i rozkoszowa si wdychanym dymem, zjada wielkiego ciastka z gr bitej mietany i utrzymywa surowej diety. We waciwych wyborach pomagaj nam podmiotowe mechanizmy samoregulacyjne. Prawidowa samoregulacja to proces, w ktrym to, co sam podmiot uznaje za obiektywnie waniejsze, bierze gr nad tym, co uznaje za mniej wane. Oczywicie nie zawsze czowiek sigajcy po kieliszek alkoholu, po papierosa czy wysokokaloryczne ciastko musi odczuwa jakikolwiek konflikt decyzyjny. Zdarza si jednak, e robi to niejako wbrew sobie, ma wiadomo, e postpuje niewaciwie, a potem auje swego czynu. W takim wanie przypadku mamy do czynienia z procesem zaburzenia podmiotowej samoregulacji. Nag jest klasycznym przykadem takiego zaburzenia: osoba czuje, e gr w jej dziaaniach bior impulsy, pokusy, chwilowe chci, a przegrywaj prawdziwe wartoci i cenione przez ni standardy. Dlaczego ludzie nie potrafi poradzi sobie z wasnymi naogami? Powodw jest oczywicie wiele. Tak wiele, e nawet nie podejmuj si tu wymienienia wszystkich. Skoncentruj si tylko na tych, ktre maj zwizek z zaburzeniami samoregulacji. Samoregulacja wie si z posiadaniem przez dziaajcy podmiot (czowieka) pewnych standardw - wizji tego, jak powinno by. W gr wchodz wizje zarwno na temat tego, jaki stan byby najlepszy (optymalny), jak i tego, jaki stan uzna mona za jeszcze dopuszczalny. Aby owe standardy mogy efektywnie wpywa na podejmowane przez podmiot decyzje, musi on ukierunkowa na nie swoj uwag, zdawa sobie spraw, e podjcie okrelonego dziaania oznacza bdzie wystpienie rozbienoci midzy tymi standardami a stanem faktycznym. Jeli za rozbieno taka ju wystpi, koncentracja na niej powinna motywowa podmiot do jej usunicia. Tak
wic odchudzajca si osoba, zanim signie po ciasteczko, powinna pomyle, e dziaanie takie jest w konflikcie z akceptowanymi przez ni standardami wasnej sylwetki. Jeli natomiast ju ciasteczko zjada, to mylenie o oddaleniu si od standardw powinno zmotywowa j do spalenia kalorii, na przykad do intensywnej przebieki wok domu. Problemem, jaki czsto dosiga osoby pozostajce pod wpywem naogw, jest jednak tak zwane niedostateczne monitorowanie. Po papierosa, ciasteczko, piwo czy eton w kasynie sigaj one bowiem zazwyczaj mechanicznie i bezrefleksyjnie. Nie zastanawiaj si nad tym, w jakiej relacji do akceptowanych przez nie standardw pozostaj takie dziaania. Standardy za przybieraj w takim przypadku form utajon i nie speniaj swoich funkcji. Sprawowanie efektywnej samoregulacji wymaga pewnego wysiku. Roy Baumeister udowodni w serii pomysowych eksperymentw, e waciwie kada forma podmiotowej samoregulacji wie si z utrat energii. W jednym z nich osoby badane proszone byy o przybycie do laboratorium na czczo. W laboratorium unosi si wspaniay zapach dopiero co upieczonych ciasteczek czekoladowych. Na stole staa misa z tymi ciasteczkami i druga, wypeniona rzodkiewkami. W zalenoci od warunkw eksperymentalnych, badanych zachcano do zjedzenia kilku ciasteczek, proszc o niesiganie po rzodkiewki, lub do zjedzenia kilku rzodkiewek, proszc o nie siganie po ciasteczka. Po przedstawieniu tej instrukcji eksperymentator wychodzi, pozostawiajc badanego samego w laboratorium. O ile rezygnacja z rzodkiewek bya dla osb badanych bardzo atwa, o tyle powstrzymywanie si od signicia po wspaniale pachnce ciasteczka byo mao przyjemnym i - jak zakada Baumeister - wyczerpujcym energetycznie przezwycieniem pokusy. Nastpnie obie grupy uczestnikw eksperymentu poproszono o rozwizywanie anagramw. Mniej wysiku w to zadanie woyy osoby, ktre wczeniej zwalczay w sobie pokus signicia po zakazane ciasteczko. Zdaniem Baumeistera brakowao im ju na to energii. Wyczerpanie energii nierzadko towarzyszy naogowcom. Niezwykle czsto musz oni bowiem zwalcza pokusy sigania po zakazane owoce. Mczy mog ich rwnie niepowodzenia zawodowe, zawody miosne, kopoty finansowe, a take haas czy kopoty ze snem. Wszystko to sprawia, e w kluczowym momencie czsto po prostu brakuje im energii, by powiedzie nie. Wspomniane zmczenie wie si te zwykle ze zym nastrojem. Ulegnicie pokusie oznacza wprawdzie w bardziej odlegej przyszoci przeywanie silnych negatywnych emocji (poczucia winy, wstydu, wasnej niskiej wartoci itp.), ale w krtkiej perspektywie czasowej wie si z dostarczeniem sobie emocjonalnej przyjemnoci wynikajcej z zapalenia papierosa, wypicia piwa czy signicia po wielki krem sutaski. W artykule opublikowanym w Journal of Personality and Social Psychology Dianne Tice i jej wsppracownicy udowadniaj, e ludzie bardzo czsto ulegaj rnym pokusom, poniewa sdz, e dziki temu poprawi sobie nastrj. Grupie badanych Tice przekazywaa (nieprawdziw) informacj, e ich zy nastrj jest niezmienny - bdzie si przez jaki
czas utrzymywa bez wzgldu na to, jakie dziaania podejm. Okazao si, e osoby, ktre otrzymyway tak wanie informacj, zdecydowanie rzadziej ulegay rnym pokusom. Standardy, jakimi kieruj si ludzie w swoim codziennym funkcjonowaniu, nie dotycz, rzecz jasna, tylko kwestii zwizanych z powstrzymywaniem si od pokus kojarzonych z naogami. Wikszo osb chce mie dobre zdanie o swoich kompetencjach i pragnie, aby korzystnie oceniali je inni. Paradoksalnie takie potrzeby mog w pewnych warunkach naraa ludzi na popadniecie w nag. Edward Jones i Steven Berglas mwi, e ludzie skonni s czasem do przejawiania dziaa, ktre zmniejszaj ich szans na osignicie sukcesu, ale zarazem pozwalaj im tak wyjani ewentualn porak, by mogli zachowa dobre mniemanie o sobie i pozytywny image w oczach innych. Pjcie na egzamin na tak zwanym kacu czy pod wpywem narkotyku w oczywisty sposb zmniejsza szans na sukces. Zarazem jednak dostarcza takiego wytumaczenia ewentualnego niepowodzenia, ktre nie obcia samooceny. Egzaminowany nie musi mwi sobie: Nie zdaem, bo jestem mao inteligentny. Nie pomyl tak te o nim inni. Wszyscy przecie wiedz, e nie zda, bo by skacowany, lub te znajdowa si pod wpywem narkotyku. Badania pokazuj, e do takich dziaa - Jones i Berglas nazywaj je samoutrudnieniowymi skonni s przede wszystkim ludzie, ktrych samoocena jest niepewna. Dziaania takie nie musz wprawdzie polega na siganiu po alkohol czy narkotyki (czsto przybieraj po prostu form niewkadania wysiku w przygotowanie si do zadania), ale jeli tak wanie si dzieje, mog niepostrzeenie przerodzi si w nag. Zdaniem Berglasa wielu starzejcych si sportowcw i aktorw siga po alkohol najpierw wybirczo, by broni swej samooceny, a potem niepostrzeenie pij przy kadej bez maa okazji. W wikszoci terapii uzalenie przyjmuje si tak zwan opcj zerow. Alkoholikowi nie wolno sign po choby jedn szklank piwa, narkoman nie ma prawa do ani jednego skrta, hazardzista powinien zapomnie nawet o totolotku. Pozornie taka opcja zerowa jest rozwizaniem ze wszech miar susznym. Kady, komu na sercu ley wasna szczupa sylwetka, wie z dowiadczenia, e jeli ma si przed sob talerz peen ciasteczek, to jedynym sposobem, aby ich nie zje, jest powstrzymanie si od signicia po pierwsze. Zjedzenie owego pierwszego ciasteczka sprawia bowiem, e sigamy bezwiednie po drugie, trzecie, czwarte... by w kocu stwierdzi, e nie ma sensu zostawia na talerzu tych kilku ostatnich. Cho wic zjedzenie jednego tylko ciastka samo w sobie nie jest przecie naganne, lepiej jest nie siga po nie. Alkoholik te by nie cierpia, gdyby wypi jedno piwo czy kieliszek koniaku. Problem w tym, e i tu uruchamia si efekt nienej kuli. Nie koczy si na jednym kuflu czy kieliszku. Co gorsza, nie koczy si na dwch, czy te trzech... Opcja zerowa, skuteczna jako standard samoregulacji, okazuje si mie jednak swoje powane minusy wtedy, gdy jest podstaw terapii. Praktycy leczenia alkoholizmu bd narkomanii wiedz doskonale, jak zatrwaajco mao skuteczna jest wikszo programw terapeutycznych. Wikszo
alkoholikw i narkomanw wraca do naogu. Jedn z przyczyn moe by wanie przewiadczenie o bezwzgldnym zakazie sigania po zakazany owoc. Taki standard jest bardzo trudny do osignicia. Tak trudny, e w wielu przypadkach naogowiec dochodzi do wniosku, e nie ma szans na wyzdrowienie. Co gorsza, jakiekolwiek niepowodzenie powoduje poczucie totalnej klski, beznadziei i braku perspektyw. Alkoholik, ktremu zdarzyo si signicie po kieliszek, dochodzi do wniosku, e wszystko zostao stracone} Wypi, przegra. Nie ma wic znaczenia, czy teraz bdzie pi do wieczora, do rana, czy te przez kilka nastpnych dni. Narkoman, ktry nie wytrzyma i zapali marych, moe doj do wniosku, e znw przekroczy granic i znalaz si po ciemnej stronie. Teraz ju nie ma znaczenia, czy napeni on lufk kawakiem ziela, czy te przerzuci si na heroin. Terapeuci coraz czciej zdaj sobie spraw z puapek tkwicych w opcji zerowej. Dlatego te coraz wiksze zainteresowanie budz programy odchodzce od tej idei. Alkoholicy uczeni s midzy innymi kontrolowanego picia - by na przykad nauczy si wypija jedno piwo i na tym poprzestawa. Jeli za zdarzy im si pj w cug, to oczywicie nie mona przej nad tym do porzdku dziennego, ale nie naley te dochodzi do wniosku, e wszystko (to jest cay dotychczasowy trud walki z naogiem) zostao stracone. Cho programy tego typu nie s jeszcze powszechne, wiele wskazuje na to, e s znacznie bardziej skuteczne od tradycyjnych. Dariusz Doliski
Dariusz Doliski jest profesorem Uniwersytetu Opolskiego i Szkoy Wyszej Psychologii Spoecznej. Specjalizuje si w psychologii zachowa spoecznych, psychologii emocji i motywacji. Przewodniczy Komitetowi Nauk Psychologicznych PAN. Lubi literatur pikn i rocka Ma 44 lata, on i crk.
Szczypta optymizmu, czyli rne wyjcia z sytuacji bez wyjcia.

Alicja Senejko
Przy rozmaitych okazjach sobie i znajomym ludziom (przynajmniej tym najbliszym) yczymy szczliwego ycia, bez trosk i zagroe. Niektrzy wierz, e to moliwe. Psychologia nazywa ich nierealistycznymi optymistami. Ten nierealistyczny optymizm traktuje si jako atrybucj obronn, bdc przejawem ucieczki od problemw zagraajcych spokojowi ducha, jako brak przygotowania do przyjcia ycia takim, jakie jest obiektywnie, z jego blaskami i cieniami, ze mierci w tle czy jak powiedziaby Viktor Franki, austriacki psychoterapeuta i filozof, wizie obozu
koncentracyjnego - z okrelon dawk cierpienia, ktr kady z nas ma przypisan. Jednak pesymistyczna postawa wobec ycia nie jest ani bardziej realistyczna ni nierealistyczny optymizm, ani te nie przygotowuje lepiej do zmagania si z trudem istnienia. Zwracaj na to uwag psychologowie spoeczni (m.in. Dariusz Doliski w ksice Orientacja defensywna). Pesymici s wprawdzie lepiej przygotowani na ewentualno jakiego nieszczcia, ale umyka im wiele okazji yciowych, ktre optymici bez trudu wykorzystuj. Pesymista ma bowiem za mao wiary w sukces, jest zbyt sceptyczny i nieufny, eby wczy si w realizacj szansy podsuwanej przez okolicznoci. Natomiast optymistyczna postawa wobec ycia, wyraajca si w przekonaniu, e teraniejszo i przyszo nale do nas, dziaa jak samosprawdzajce si proroctwo - prowokuje rzeczywisto do spenienia zamierze. Ale nawet najbardziej nierealistyczny z nierealistycznych optymistw nie jest w stanie zakl losu, by ustrzec si zagroe. On rwnie musi zmaga si z yciem, zetkn z niechcian stron egzystencji. Nie jest ona zarezerwowana wycznie dla pesymistw - byoby to rzeczywicie wysoce niesprawiedliwe. W psychologii, czyli tam, gdzie subiektywno odgrywa tak wielk rol, na pen sprawiedliwo nie ma jednak miejsca. Nie cierpimy po rwno, cierpienie nie jest kademu z nas przydzielone w tym samym wymiarze - midzy innymi dlatego, e rnie postrzegamy i interpretujemy sytuacje, nawet te trudne, czy wrcz zagraajce. Rnimy si wic ocen sytuacji, na co ju dwadziecia, trzydzieci lat temu zwrcio uwag wielu psychologw, na przykad prof. Richard S. Lazarus i prof. Wiesaw ukaszewski. T sam sytuacj jedni z nas oceni jako cakiem naturaln, a inni jako zagraajc, utrudniajc, czy wrcz uniemoliwiajc realizacj tego, co dla nich najwaniejsze. Rnice w ocenach wynikaj oczywicie z wielu czynnikw podmiotowych i sytuacyjnych. Na przykad im wicej mamy celw i wartoci dla nas istotnych, ktrych osignicie jest zagroone, im bardziej jestemy wraliwi, lkliwi, pesymistyczni, mamy zanione poczucie wasnej wartoci itp. - tym
atwiej zaliczymy dan sytuacj w poczet zagraajcych. Dlatego te rozwd dla jednej osoby to wielkie nieszczcie, za dla innej wygodny i naturalny sposb regulowania stosunkw midzyludzkich w sytuacji, gdy kobieta i mczyzna nie widz moliwoci dalszego wsplnego ycia. A zatem nie wszystkie sytuacje potocznie uznawane za zagraajce s nimi w subiektywnym odczuciu konkretnych osb. Jednak zdaniem niektrych psychologw, midzy innymi Lennarta Leviego i Mariann Frankenhauser z Uniwersytetu Sztokholmskiego, istniej obiektywne,
uniwersalne zagroenia i stresory, ktre oceniane s tak samo, niezalenie od specyfiki oceniajcych je ludzi. Do takich uniwersalnych zagroe zaliczaj na przykad kataklizmy. Prowadziam badania dotyczce ustosunkowania si do powodzi jako zagroenia oraz reakcji na ten kataklizm, w ktrych uczestniczya modzie mieszkajca we wrocawskiej dzielnicy Kozanw. W 1997 roku powd na prawie trzy tygodnie uwizia tych modych ludzi w mieszkaniach. Wyniki pokazay, e wszyscy oni traktowali kataklizm jako silne zagroenie, ale cz modziey postrzegaa go rwnoczenie jako wyzwanie. Tak wic subiektywne oceny sytuacji, mimo jej jednoznacznoci, rni si. Rnice w ocenach dotycz take treciowej charakterystyki zagroe, czyli tego, jakie konkretne zagroenia skonni jestemy dostrzega i co wpywa na to szczeglne uwraliwienie na okrelone zagroenia. Z bada (rwnie moich) wynika, e wiek moe determinowa wyczulenie na pewne kategorie zagroe. Na przykad czternasto- czy pitnastolatki najwicej niebezpieczestw dostrzegaj w sferze incydentw spoecznych (zaczepianie na ulicy przez nieznajomych, wymuszanie pienidzy, kradziee itp.). Z kolei dla dziewitnasto- i dwudziestolatkw najczstszymi zagroeniami s trudnoci szkolne, za incydentw spoecznych w ogle nie oceniaj oni w kategoriach zagroe. Badana modzie rnia si take w postrzeganiu problemw egzystencjalnych (kopotw z samookreleniem, lku przed mierci, trudnoci w odnalezieniu sensu ycia itp.). Dla czternastoi pitnastolatkw ten obszar zagadnie nie jest jeszcze tak istotny jak dla starszej modziey i dla dorosych. Problemy egzystencjalne nie stanowiy wic dla nich adnego zagroenia. Modzie najstarsza wskazywaa na nie znacznie czciej, cho i w tej grupie dominoway zagroenia dowiadczane w szkole, w rodzinie, w kontaktach z sympati czy z kolegami. Na to, jakie zagroenia skonni jestemy dostrzega, wpywaj rwnie nasze dowiadczenia, gwnie te z wczesnego dziecistwa. Podkrelaj to psychoanalitycy, z Zygmuntem Freudem na czele. Istotna jest czsto dowiadczanych zagroe, ich rodzaj oraz stopie traumatycznoci. Wielu z nas - zdaniem austriackiego psychoterapeuty Erwina Ringela, zajmujcego si problemem samobjstw - ma swj saby punkt, czyli rodzaj zagroe analogiczny do tych, ktrych najczciej dowiadczalimy w dziecistwie, lub do tych, ktre przez szczegln traumatyczno wycisny
pitno na naszym yciu, gdy bylimy dziemi. Wanie ten rodzaj zagroe najszybciej identyfikujemy, a ci najbardziej przewraliwieni potrafi dostrzec je nawet tam, gdzie ich nie ma. Rwnie aktualnie dowiadczane kopoty przyczyniaj si do swoistej fiksacji i do szybkiego interpretowania ich w kategoriach zagroenia. Zalenoci te ilustruj wyniki kierowanych przeze mnie bada. Diagnozowalimy percepcj zagroe i reakcj na nie u modziey z rodzin z problemem alkoholowym i u zdeprawowanych dziewczt z orodka wychowawczego. Okazao si, ze modzi ludzie z rodzin alkoholowych dowiadczali zdecydowanie wicej zagroe zwizanych z kopotami rodzinnymi, a dziewczta z orodka - z incydentami spoecznymi i problemami towarzyskimi. A zatem badani dostrzegali zagroenia najczciej w tych obszarach ycia, ktre byy ich pit achillesow. Jak reagujemy na nieszczcia, ktre nam si przytrafiaj? Zaley to od oceny zagroenia. Jeeli wydarzenie jest dla nas rwnoczenie zagroeniem i wyzwaniem, jestemy w stanie uruchomi wicej naszych konstruktywnych reakcji ni osoby, dla ktrych to samo wydarzenie jest jedynie zagroeniem. Tak wskazuj wyniki wspominanych ju bada przeprowadzonych wrd wrocawskich powodzian. Badani postrzegajcy powd jako silne zagroenie i wyzwanie czciej ni pozostali stosowali konstruktywne formy obrony, tzn. wykonywali czynnoci, ktre (moim zdaniem) dziki swoim rezultatom maj moc wspierania procesw rozwojowych. Na przykad rozwaali z bliskimi, w jaki sposb przezwyciy zagroenie, albo prbowali rnych sposobw radzenia sobie dostosowanych do sytuacji. Modzie, ktr powd nie tylko przeraaa, ale i mobilizowaa, stosowaa wicej obron konstruktywnych (w porwnaniu ze swoimi jedynie przeraonymi rwienikami) i wicej niekonstruktywnych obron psychologicznych. W myl mojego, funkcjonalnoczynnociowego ujcia obrony psychologicznej, niekonstruktywne obrony to takie, ktre swoimi rezultatami nie wspieraj rozwoju, a jedynie pomagaj przystosowa si do zaistniaej sytuacji. Mona do nich zaliczy wyparcie, czyli umotywowane zapominanie o zagroeniu, celowe unikanie sytuacji i osb kojarzcych si z zagroeniem, czy te intensywne wykonywanie jakiejkolwiek czynnoci odrywajcej choby czasowo od zmartwienia. Wyniki te przecz dosy silnie zakorzenionemu w psychologii przekonaniu, e albo stosujemy racjonalne, czyli zaradcze sposoby przezwyciania trudnych sytuacji, albo nieracjonalne, czyli obronne. Nie tylko moje badania dowodz (podobne przekonanie na temat skutecznoci obron wyraa ostatnio np. amerykaska psycholog Julie K. Norem), e najlepiej wychodz z sytuacji zagroenia ludzie stosujcy jednoczenie obrony zarwno racjonalne, jak i nieracjonalne, konstruktywne, jak i niekonstruktywne. Ciekaw postaw wobec dowiadczanych cierpie i zagroe zaproponowa Franki w swojej logoterapii: trzeba obdarza cierpienie sensem, aeby w ten sposb unikn rozpaczy jako
bezsensownego cierpienia. Twierdzi, e nadamy sens cierpieniu, jeeli je powicimy czemu lub komu poza nami - gdy na przykad bdziemy przekonani, e nasze cierpienie uchroni naszych najbliszych (tak moe myle ona kochajca ma alkoholika, lecz separujca si od niego dla dobra dzieci). W ten sposb cierpienie stanie si bardziej znone, atwiejsze do zaakceptowania. W niektrych sytuacjach zagroenia, na przykad w powanej chorobie, moemy wykorzysta nieco inne techniki radzenia sobie z nimi. Z bada Shelley E. Taylor z Uniwersytetu Kalifornijskiego (rozwijajcej teori porwna spoecznych Leona Festingera w zastosowaniu do stresujcych wydarze yciowych) wynika, e czsto stosujemy wtedy porwnania spoeczne. W tych sytuacjach peni one funkcje obronne. Mog to by porwnania w gr, tzn. z lepszymi od nas, lub w d, czyli z tymi, ktrzy s w gorszej od nas sytuacji - cho jedni i drudzy choruj rwnie powanie jak my. Porwnania w gr pomagaj nam odzyska nadziej na wyzdrowienie (skoro osoba, z ktr si porwnujemy, wyzdrowiaa, to i my mamy t szans), stanowi drogowskaz, w jaki sposb dziaa, aby znale si w podobnej, uprzywilejowanej sytuacji. Z kolei porwnania z osobami bdcymi w gorszym ni my pooeniu (bardziej chorymi) pomagaj nam stwierdzi, e nie jest jeszcze z nami tak le, e moemy z tej sytuacji wyj obronn rk. Inn technik radzenia sobie w zagraajcych sytuacjach, zwaszcza w takich, ktre wi si z weryfikacj naszych kompetencji i niepewnym sukcesem (np. przed trudnym egzaminem), jest tzw. strategia samoutrudniania (okrelili j tak amerykascy psychologowie Edward E. Jones i Steven C. Berglas). Pozorna nieracjonalno polega tu na tym, ze zamiast uatwia sobie radzenie w zaistniaej sytuacji, jeszcze bardziej j komplikujemy, co w efekcie czasami przeksztaca niepewny sukces w prawdopodobn porak. Jeeli bowiem przed trudnym i wanym dla nas egzaminem uczestniczymy w caonocnej imprezie, to rezultaty mog by opakane. Jednak czasami, z psychologicznego punktu widzenia, samoutrudnianie moe okaza si dla nas korzystne. W sytuacji poraki zawsze przecie mona zrzuci win na niedyspozycj spowodowan nocn imprez. Natomiast w sytuacji sukcesu przypadnie nam chwaa, bo mimo niedyspozycji wyszlimy z opresji zwycisko, a to dowodzi, jacy jestemy wspaniali, wielcy intelektem i duchem. Wiele bada wskazuje, e styl naszego mocowania si z uciliwociami ycia zaley rwnie od cech osobowoci, midzy innymi od samooceny i rodzaju motywacji. Im bardziej nasza motywacja jest egoistyczna (im bardziej w naszym systemie motywacyjnym przewaaj motywy osobiste), tym bardziej za poniesione poraki skonni jestemy wini czynniki zewntrzne, zwaszcza najblisze otoczenie. Zawyona samoocena w powizaniu z tego rodzaju osobist motywacj przyczynia si dodatkowo do swoistego uporu, niebrania pod uwag faktu, e sytuacja nas przerasta, e nie ma szans na jej przezwycienie. L. J. Boowicz i M. S. Nejmark, rosyjskie badaczki zajmujce si w latach 60. ukierunkowaniem osobowoci, powiedziayby, e cechuje nas wtedy afekt nieadekwatnoci.
Z uporem i bez efektu mocujemy si z t wyranie nie na nasz miar sytuacj, podczas, gdy najrozsdniej byoby uzna wasn sabo i zrezygnowa z bezowocnych prb, oszczdzajc energi na dziaania i sytuacje bardziej dostosowane do naszych moliwoci. Niestety istniej sytuacje, ktre w psychologii nazywa si krytycznymi i do ktrych nie przygotuj nas nawet najlepsze treningi czy warsztaty ani wasna inteligencja. Chodzi tu na przykad o nieuleczaln chorob albo o mier bliskiej osoby. Niektrzy badacze (np. amerykaski psycholog kliniczny F. C. Shontz, badajcy sytuacje krytyczne) twierdz, e mona wyrni swoiste etapy dowiadczania sytuacji krytycznych, rozpoczynajce si faz wstpn, tj. bagatelizowaniem, ignorowaniem pierwszych zwiastunw nieszczcia. Szok, gniew i depresja to kolejne etapy przeywania sytuacji krytycznych. Pogodzenie si z sytuacj jest etapem ostatnim. W przebrniciu przez nie najlepiej pomog osoby bliskie, ktre wspiera nas bd fizycznie i duchowo. Czsto wanie dziki nim wychodzimy bezpiecznie z zakrtu yciowego, powracamy do rwnowagi. A zatem nasza dbao o najbliszych w sytuacjach normalnych, pielgnowanie zwizkw intymnych, rodzinnych czy przyjacielskich to nie tylko przejaw zdrowia psychicznego, ale rwnie sposb na budowanie bezpieczestwa yciowego, przygotowywanie najpewniejszego muru obronnego na wypadek najgorszych nieszcz. Strategia liczenia wycznie na siebie moe si bowiem w sytuacjach krytycznych okaza katastrofalna. Gbokie poczucie osamotnienia w poczeniu z ciarem dowiadczanej sytuacji krytycznej bywa dla niejednego z nas nie do zniesienia, przekracza nasz wytrzymao. Konsekwencj jest zazwyczaj poczucie bezradnoci i bezsensu ycia, brak siy i ochoty, by dalej mocowa si z yciem. Alicja Senejko
Alicja Senejko jest doktorem psychologu, adiunktem Instytutu Psychologu Uniwersytetu Wrocawskiego. Bada przede wszystkim psychologiczne strategie obronne czowieka oraz zagadnienia z pogranicza psychologu rozwoju i psychologii spoecznej. Opublikowaa wiele prac z tego zakresu. Za najwaniejsze uwaa: Aktywno obronna dzieci (1995), Theoretical issues connected with psychological defence (w 1996) Lubi przyrod zwaszcza kwiaty. Psychology m a Changing Europ, BEEPG, London
Sam sobie na przekr, czyli dlaczego sobie szkodzimy.

Zofia Milska-Wrzosiska
Zdarzyo mi si niedawno rozmawia z panem, ktry skary si, e jego trzy kolejne partnerki yciowe (w tym dwie ony) byy - jak mwi - dziecinne, bierne i nieskonne do samodzielnoci. Mj rozmwca przey z tego powodu trzykrotne rozczarowanie, bo zawsze chcia zwiza si z kobiet niezalen, ktra dzieliaby z nim odpowiedzialno za los zwizku. Spytaam nietaktownie, jak to si stao, e trzykrotnie wybra sobie partnerki zupenie niezgodnie z wasnymi oczekiwaniami. Takie postawienie sprawy zirytowao mczyzn: Sugeruje pani, e ja celowo miabym wybiera sobie jakie trujce bluszcze? A niby dlaczego? Nie jestem adnym masochist i zawsze szukaem kobiety, ktra bdzie mnie akceptowa, ale nie uwiesi si na szyi. Nie wiem, dlaczego to si nie udaje. Moe midzy mczyzn a kobiet jest za dua rnica pci? Albo moe ze wszystkimi kobietami po lubie co si robi takiego?. Pod koniec imprezy, na ktrej rozmawialimy, dostrzegam go zatopionego w pogawdce z modsz od niego o jakie 15 lat dziewczyn. Ona, z oczyma penymi zachwytu, chona relacj o jego ostatnich sukcesach. On, niesiony fal jej podziwu, coraz bardziej wchodzi w rol wszechmocnego autorytetu. Prawdopodobnie za kilka lat - a moe miesicy - opowie mi, e kolejna kobieta okazaa si nastawionym konsumpcyjnie, niedojrzaym stworzonkiem, z ktrym nie sposb stworzy partnerskiej relacji. Widzimy wok ludzi, ktrzy utrudniaj sobie ycie, powtarzajc wci te same zachowania, wchodzc w kolejne niszczce zwizki, a przy tym trwaj w przekonaniu, e przyczyny le poza nimi, e nie maj oni adnego wpywu na koleje swojego losu. Z dogodnej pozycji obserwatora zadajemy sobie pytanie, dlaczego uporczywie powtarzaj te same bdy i ponownie wracaj do punktu, w ktrym byli ju wielokrotnie i obiecywali sobie, e nigdy wicej. Wydaje si to niepojte. Bo przecie o ile zwizek z ostro pijcym narzeczonym mona uzna za skutek modzieczego niedowiadczenia, to trudniej zrozumie, e ratunkiem z opresji, jak s te niefortunne zarczyny, jest szybki lub z damskim bokserem, a kolejne wyzwolenie niesie ualajcy si nad sob i cigle zapany kochanek. Pierwsza w yciu zawodowym pyskwka z przeoonym moe wynika z niezrozumienia regu gry. Ale jeli powtarza si na kolejnych posadach, z ktrych ambitny specjalista notorycznie wylatuje z hukiem, to jego tumaczenie, e po prostu nie ma szczcia do szefw, nie wydaje si wiarygodne. Cige odtwarzanie wasnych niepowodze jest od dawna obszarem zainteresowania psychoterapii, ktra proponuje rozmaite koncepcje zrozumienia pozornie
bezsensownego zjawiska, polegajcego na tym, e ludzie robi wci od nowa to samo, a nastpnie cierpi w wyniku skutkw swoich dziaa. Niektrzy powtarzaj niszczce dla siebie zachowania, bo nie potrafi si wyrzec towarzyszcych im przyjemnoci czy ulgi w napiciu. To model uzalenienia typowy dla alkoholika bd narkomana, ale nieograniczajcy si do wizi z substancj chemiczn. Czasem przyjemnoci jest ulga zwizana z rozadowaniem emocji. Kto moe przeywa tak wiele zoci, e nie powstrzymuje si przed jej brutalnym wyraeniem, chocia wie, e spotka go za to kara: wyrzucenie z pracy, definitywne odejcie ony i dzieci, czy wrcz odwieszenie wyroku skazujcego. Przyjemno zwizana z rozadowaniem agresji jest tu wiksza ni obawa przed konsekwencjami. Nie naley jednak sdzi, e agresor nie kontroluje swojego zachowania. Przeciwnie, na og starannie dobiera obiekty, na ktrych moe bezkarnie wyadowa zo. Kiedy konsultowaam kobiet robic od czasu do czasu dramatyczne sceny swojemu znkanemu mowi, dowodzia ona, e absolutnie nie moe powstrzyma ataku brutalnej furii, gdy kto jej si sprzeciwia. Zauwayam, e jednak nie wybucha zoci chwil wczeniej w recepcji orodka, gdy twierdzono, e jest zapisana na zupenie inn godzin, ni sdzi. Spojrzaa na mnie jak na osob niespena rozumu i odrzeka: Przecie pastwo wezwaliby karetk, gdybym tutaj zachowaa si tak jak w domu!. Dla niektrych najprostszym sposobem rozadowania napicia jest seks. Tacy ludzie s wci od nowa ofiarami wasnych, nagych impulsw erotycznych. Niemono oparcia si im spowodowaa w znanym mi z konsultacji przypadku, e kochajcy, oddany m, ktrego poprzednie maestwo rozpado si z powodu ustawicznych zdrad, wda si w przelotn przygod z oglnie dostpn koleank z pracy, a czasami take (jak mwi: Gdy miaem ciki czas w firmie) odwiedza agencje towarzyskie. Kiedy sprawa wysza na jaw, mczyzna by zaskoczony, e ona powanie myli o rozwodzie. Przecie to byo bez znaczenia, jak wejcie do toalety. Ja po prostu czasem jestem taki wk..., e musz si rozadowa, nawet chyba wolabym, eby gdzie niedaleko bya strzelnica sportowa. No ale nie ma, to co mam robi... - tumaczy. Wci ponawiane destrukcyjne zachowania seksualne lub agresywne jako sposb rozadowania trudnego do zniesienia napicia s typowe dla osb o strukturze osobowoci typu borderline. Ale bywaj naogowe przyjemnoci bardziej wyrafinowane psychologicznie ni seks i agresja. Na przykad niektre kobiety mog uporczywie wybiera sobie na partnerw mczyzn z marginesu, le funkcjonujcych spoecznie, poniewa daje im to poczucie szczeglnej misji, a notoryczne poraki w nawracaniu zych chopcw potguj tylko poczucie wasnej wyszoci moralnej. Przymus powtarzania destrukcyjnych dziaa i zwizkw moe czy si z trudnoci w przeprowadzeniu zmiany. Jeeli od lat funkcjonujemy w ukadach, w ktrych traktowani jestemy jak przedmiot, to moe nam by bardzo trudno zdecydowa si na przeksztacenie swoich relacji,
chobymy czuli, e troch nam w nich ciasno. Z kolei ci, ktrzy zawsze s gotowi bra na siebie wszelkie obowizki, nie wyobraaj sobie, jak yliby bez tego obcienia. I na wszelki wypadek wol nie prbowa. Przyczyn niszczenia siebie jest tu lk przed czym nowym, co zakcioby nasz odwieczn rwnowag psychiczn. Takie osoby w odpowiedzi na wszelkie prby perswazji demonstruj nieograniczone moliwoci gry w Tak, ale. Mwi na przykad: Prbowaam powiedzie mowi, dokd chc jecha na wakacje, ale on tylko mnie wymia. To co mog wicej zrobi, gdy on i tak mnie nie traktuje powanie?, atwo ci radzi, ebym nie wyrcza caego dziau i nie siedzia po godzinach. Ale jak nie bdzie zrobione na czas, to na kogo spadnie odpowiedzialno? Jasne, e na mnie. Mylisz, e przy takiej sytuacji na rynku pracy mog sobie na to pozwoli?. Tu pojawiaj si dalsze pytania: Dlaczego powtarzamy akurat takie, a nie inne zachowania? Dlaczego wanie realizacja destrukcyjnych wzorcw daje nam ulg, przyjemno czy poczucie bezpieczestwa? Wci aktualna pozostaje odpowied Ronalda Fairbairna, wybitnego psychoterapeuty z krgu tzw. relacji z obiektem. Twierdzi on, e to, czego dowiadczamy w trakcie naszych relacji wczesnodziecicych, traktujemy jak wszechobowizujce prawa, ktre sobie przyswajamy na zawsze. Jeli zatem sukcesy s jedynym sposobem, w jaki may chopczyk moe zdoby uwag matki, to chopczyk ten jako dorosy mczyzna bdzie stara si imponowa kobietom swoimi osigniciami w nadziei, e w nagrod otocz go one wytsknion matczyn trosk. Najmodsza crka, ktra nauczya si, e jej rol w rodzinie jest bycie rozadowujc napicia maskotk, moe gra rol gupiutkiej trzpiotki przez wiele lat, nie baczc, jak bardzo jej to szkodzi. Oczywicie obrazy rodzinnych postaci, utrwalone na tamach dziecicej pamici, nie zawsze s obiektywne. Jeli kilkuletni chopiec podsuchiwa nocne awantury swoich krewkich rodzicw, dla ktrych nie byo dobrego seksu bez ktni, to moe mylnie czu, e mama i tata nienawidz si i chc sobie zrobi co zego. W latach 80. ubiegego wieku wielu mczyzn wyjedao na kilka lat za granic, by pracowa na utrzymanie rodziny. Ich dzieci mogy emocjonalnie przeywa to jako opuszczenie i uznawa tat za kogo, na kim nie mona polega, cho w rzeczywistoci by on odpowiedzialnym i kochajcym ojcem rodziny. Ale nawet niezgodna z prawd utrwalona wizja jest emocjonalnie silna i wpywa na nasze ycie. Uwewntrznione w dziecistwie wyobraenie o wiecie ma czarodziejsk moc sprawcz - wiat staje si taki, jaki mylimy, e jest. Kobieta - crka agresywnego, nieprzewidywalnego ojca, ktry znca si nad ni i jej matk - zachowuje w sobie jego wewntrzny obraz, a siebie przeywa jako bezradn dziewczynk, zdan na ask i nieask wszechmocnego pana i wadcy. W rezultacie jej kolejni partnerzy to szczeglna galeria drani, lub te zwykych mczyzn, ktrych do drastwa
niewiadomie prowokowaa. Jestemy w dramatyczny sposb wierni naszym zym postaciom z dziecistwa - i to jedno ze rde bdnego koa naszych nieszcz. Nie chcemy, by kocha nas i akceptowa byle kto, ale koniecznie taki brutalny sukinsyn jak kochany tatu albo wyniosa Krlowa niegu, podobna do idealizowanej mamusi. Dokonujemy cudw, by uszczliwi smutn, wycofan dziewczyn, wzbudzajc w nas wspomnienie depresyjnej, niedostpnej emocjonalnie matki, ktr niegdy na prno prbowalimy zadowoli. Marzymy, e nasza mio i troska zrobi supermana z wystraszonego chopaka, jota w jot podobnego do terroryzowanego przez matk ojca, ktry nigdy nie potrafi stan w naszej obronie. Bo dopiero wtedy, gdy wanie kto taki (a nie ci wszyscy dzielni, mili chopcy i dobre, otwarte dziewczyny, trafiajcy si nam w yciu} nas pokocha, zy czar zostanie odwrcony. A jeli przez niedopatrzenie zwiemy si z osob, z ktr moliwy jest dobry, spokojny zwizek, to nasze niespenienie skoni nas do szukania alternatywnych, niewaciwych i frustrujcych obiektw. Oczywicie dorobimy do tego romantyczn ideologi o spotkaniu wyczekiwanej bratniej duszy czy jedynej prawdziwej mioci, dla ktrej trzeba wszystko powici. Mamy te inne sposoby niszczenia satysfakcjonujcych relacji. Jeli pojawi si w dorosym yciu kto bardziej obiecujcy ni zapamitane przez nas zawodne obiekty z dziecistwa, to z caym impetem moemy zacz od niego da tego, co nie byo nam niegdy dane. Osierocona przez ojca w dziecistwie moda kobieta moe od kochajcego ma wymaga tak wiele zewntrznych, czsto drugorzdnych przejaww mioci (Nie popatrzye mi w oczy, jak si ze mn egnae przed wyjciem do pracy! Ju mnie nie kochasz!), e on - znkany jej roszczeniowym nienasyceniem zacznie si od niej odsuwa, co ona przeyje jako dramat ponownego opuszczenia. W ten sposb kto, kto na pocztku wcale nie mia cech uwewntrznionego, zego wczesnodziecicego obiektu, stopniowo przybierze jego posta i odegra t niewdziczn rol. Codzienna autodestrukcja to odgrywanie wci od nowa dziecicych dramatw i niezdolno dostrzeenia, e wiat nie jest taki sam, jaki by w naszym domu rodzinnym, a my jestemy ju doroli i nie musimy wiecznie powtarza tej samej roli. Robimy to, co kiedy byo optymalnym sposobem przetrwania w specyficznych okolicznociach naszego dziecistwa. Dziewczynka wykorzystywana seksualnie przez ojca nauczya si, e potulno jest jedynym sposobem uniknicia przemocy, a nawet zyskania pewnych ask. W dorosym yciu bdzie godzia si na niszczce ukady z mczyznami, bo to da jej nadziej na przetrwanie, a by moe na jak form kontro-li nad msk agresj. Najstarszy syn, od ktrego rodzice oczekiwali przedwczesnej odpowiedzialnoci i dojrzaoci, bdzie wci bra na siebie nie swoje zobowizania i wszystkich wyrcza - a trafi do szpitala z wy padnitym dyskiem. Dobre dziecistwo daje wolno budowania rnorodnych zwizkw, bez przymusu dosownego
powtrzenia znanego z dziecistwa modelu relacji. Ze dziecistwo trzyma w kleszczach wyuczonych automatycznych zachowa, ktre s powtarzane znowu i znowu. Przeszo trzyma nas na uwizi. Czasem nie tylko odtwarzamy w dorosym yciu destrukcyjne minione wizi, ale nawet przeywamy je wci od nowa w relacji z rodzicami czy rodzestwem. Tak zwana rodzina pierwotna pozostaje podstawowym ukadem odniesienia. Na przykad dla czterdziestoletniego mczyzny, ktry nigdy nie zosta zaakceptowany przez swojego surowego ojca, wci najwaniejsz - lecz nieosigaln - ask jest aprobata siedemdziesicioletniego taty, a nie mio ony czy uznanie zawodowe. Dorosa kobieta moe przeywa pretensje matki o bahe zapomnienie znacznie boleniej ni na przykad to, e creczka jest przedszkolnym kozem ofiarnym i codziennie ma koszmary senne. Takie osoby cae ycie pragn mioci rodzica i wci si przekonuj, e jej nie dostan. Im bardziej nie dostaj, tym bardziej o ni walcz. Psychoterapeuta wypowiadajcy si na temat ludzkiego cierpienia nieuchronnie, prdzej czy pniej, jest konfrontowany z punktujcym pytaniem: No dobrze, takie s mechanizmy i przyczyny, ale w kocu co nam z teorii? Czy co si da na to poradzi?. Odpowied nie jest atwa. Bo jeli powtarzanie tego samego dramatu stanowi wyraz nigdy niespenionej, ale wci ywej nadziei opartej na ju nieadekwatnej wizji wiata; to aby dramat si skoczy, musimy zrezygnowa zarwno z owej nadziei, jak i z dotychczasowego rozumienia ycia Jest to bolesny, trudny proces poegnania si z nieziszczaln uud. Zofia Milska-Wrzosiska
Zofia
Milska-Wrzosiska
jest
psychologiem
i psychoterapeut
Kieruje
Laboratorium
Psychoedukacji w Warszawie. Napisaa ksik o relacjach midzy kobietami i mczyznami Bezradnik. Ma ma i czworo dzieci.
Silna wola i inne bajki, czyli mity o piciu alkoholu.

Wiktor Osiatyski
Czy czstotliwo picia jest dowodem uzalenienia? Tak i nie. Codzienne picie kieliszka wina do obiadu nie jest uzalenieniem. Ale czste picie wikszej iloci alkoholu to do powany sygna uzalenienia. Zwaszcza czste upijanie si moe by objawem tej choroby. Pamitajmy: kady alkoholik moe przerwa picie na jaki czas. Trudno mu jednak wytrzyma bez picia, tote wczeniej czy pniej znowu siga po alkohol. A wwczas nieuchronnie, chocia nie zawsze od razu - znw zacznie si upija. Alkoholicy czsto maj przerwy w piciu. S im one potrzebne, gdy organizm nie wytrzymuje cigego picia. Przerwy te nie wiadcz jednak o tym, e kto nie jest alkoholikiem. Jeli kocz si one powrotem do destrukcyjnego i niekontrolowanego picia, stanowi stuprocentowy dowd uzalenienia. Czy mona pi w sposb kontrolowany i czy to oznacza, e nie ma uzalenienia? Mona. Wikszo ludzi pije alkohol wanie w sposb kontrolowany i nie popada w uzalenienie. Uzalenia si jedynie 10-15 proc. spoywajcych go. Istot uzalenienia jest wanie utrata kontroli nad czstotliwoci i iloci wypijanego alkoholu. Dlatego alkoholizm nazywa si niekiedy chorob kontroli. Utrata kontroli przybiera dwie formy. Po pierwsze, czowiek uzaleniony siga po alkohol, cho obieca sobie i innym, e tego nie zrobi. Po drugie, uzaleniony traci kontrol nad iloci wypijanego alkoholu, gdy tylko zacznie pi. Kto na przykad umwi si, e pjdzie wieczorem z on do teciw, i postanowi by trzewy. Po poudniu wstpi jednak na piwo, bo przecie jedno nie zaszkodzi. Ale wypiwszy je, poczu nieodpart ch dalszego picia, wypi wic drugie, trzecie - i w kocu si upi. Kiedy indziej poszed na przyjcie, obiecujc sobie (lub komu), e tym razem si nie upije. Postanowi wypi tylko jeden kieliszek, ale gdy go wypi, nie mg si powstrzyma przed nastpnymi i znw przebra miar. Alkoholik dramatycznie walczy o przywrcenie kontroli, a take o to, by dowie innym i sobie, e jej nie utraci. W tym celu czasem rzuca picie na duszy czas. Na przykad w sierpniu w polskich kocioach wielu ludzi lubuje, e nie bd spoywa alkoholu. We wrzeniu podejmuj picie w najlepsze, uznajc, e skoro wytrzymali cay miesic, to znaczy, e nie maj problemu. W istocie niemal kady alkoholik moe przez dugi czas nie pi w ogle. Nie moe jednak przez dugi czas pi ograniczonych dawek alkoholu. Tote prawdziwy test na alkoholizm nie polega na tym, by w ogle nie pi, lecz na tym, by pi przez dugi czas na przykad tylko jeden kieliszek wina. Czowiek nieuzaleniony nie bdzie mia z tym wikszych trudnoci. Uzaleniony nie podoa takiemu
ograniczeniu; wczeniej czy pniej po jednym kieliszku wypije drugi, potem trzeci i nastpny, a do upicia si. To wanie jest niezaprzeczalny dowd uzalenienia i braku kontroli nad piciem alkoholu. Czy silna wola i mocna gowa chroni przed chorob? Tak zwana mocna gowa jest jednym z gwnych ostrzee przed moliwoci uzalenienia. Alkohol jest trucizn, przed ktr normalny zdrowy organizm broni si. Wpywa on rwnie na rozregulowanie kontroli w centralnym ukadzie nerwowym, wic zdrowy czowiek po jego wypiciu ma zawroty gowy, trudniej mu mwi, robi gupstwa. Czowiek z mocn gow toleruje wiksze iloci alkoholu. Oznacza to najczciej, e jego organizm jest bardziej odporny na trucizn, jak jest alkohol. Taki czowiek moe wypi duo wicej ni inni, ale alkohol w jego organizmie dziaa identycznie: pozostaje trucizn. Spoywanie wikszej iloci trucizny musi wic powodowa wiksze spustoszenie. Najczciej bywa tak, e posiadacz mocnej gowy przez jaki czas bdzie cakiem niele funkcjonowa po alkoholu, ale - jeli nie zginie w bjce, w wypadku albo nie umrze na zawa bd inn chorob spowodowan naduywaniem alkoholu - po latach gowa mu osabnie. Wtedy bdzie upija si coraz mniejsz iloci trunku, a poniewa gd alkoholu i objawy odstawienia nasil si nie do wytrzymania - bdzie upija si coraz czciej, czasem nawet po kilka razy dziennie. Silna wola jest w przypadku alkoholizmu raczej zdradliwym pojciem. Alkoholicy na og wykazuj bardzo siln wol w dziaaniach, ktre su piciu: potrafi w rodku nocy w nieznanym miecie wytrwale szuka piwa czy wina a do skutku. Nie maj natomiast woli - ani silnej, ani sabej - wobec samego alkoholu lub innego rodka, od ktrego s uzalenieni. Na tym wanie polega uzalenienie. A jednoczenie alkoholik walczy uporczywie, cho beznadziejnie, o udowodnienie sobie i wiatu, e jednak t wol posiada. Std bezskutecznie ponawiane obietnice i prby kontrolowanego picia. Std wymylny niekiedy system zaprzecze, ktry pomaga wyszukiwa inne przyczyny picia ni po prostu alkoholizm. Nieprzypadkowo Pierwszy Krok Anonimowych Alkoholikw mwi o uznaniu bezsilnoci (czyli braku siy i woli] wobec alkoholu. Gdy zrobi si ten pierwszy krok, trzeba wci wyrabia w sobie siln wol, eby wytrwale realizowa program zmian osobistych niezbdnych do tego, by najpierw w ogle wytrwa w trzewoci, a pniej y normalnie bez alkoholu. Piwo jest czy nie jest alkoholem? Jest. Bez adnej dyskusji. Nikt nie upija si wdk, winem czy piwem, ale alkoholem zawartym w wdce, winie, piwie i w innych napojach alkoholowych. Nikt nie uzalenia si od wdki, likieru, koniaku lub piwa, lecz od alkoholu w nich zawartego. Mit, e piwo to nie alkohol, jest zgubny. To on sprawia, e coraz wicej modych ludzi pije coraz wicej piwa. Wiktor Osiatyski
Wiktor
Osiatyski
jest
prawnikiem
i socjologiem
profesorem
porwnawczego
konstytucjonalizmu i praw czowieka na Uniwersytecie rodkowoeuropejskim w Budapeszcie i w Warszawie oraz na Uniwersytecie w Chicago. W roku 1989 zaoy Komisj Edukacji w Dziedzinie Alkoholizmu i Innych Uzalenie Fundacji im Stefana Batorego Kierowa ni do 1999 roku. Napisa ksik na temat alkoholizmu - Grzech czy choroba?
Wiele zachowa, ktre sprawiaj przyjemno, moe uzyska cechy uzalenienia. Trudno jest dokadnie okreli TEN moment, ale mona w przyblieniu zbada, jaki jest stopie zagroenia uzalenieniem.
Kwestionariusz Kontroli Zachowa
Wybierz takie zachowanie, o ktrym wiesz, e trudno jest (byoby) Ci si od niego powstrzyma, mimo e s ku temu powody. Nazwij to zachowanie i zakrel jedn z piciu moliwoci: 0 - nie zdarza si nigdy lub zdarza si tylko sporadycznie, w pojedynczych przypadkach 1 - zdarza si rzadko (znacznie mniej ni poowa przypadkw) 2 - zdarza si czsto (okoo poowa przypadkw) 3 - zdarza si bardzo czsto (znacznie wicej ni poowa przypadkw) 4 - zdarza si zawsze lub sporadyczne s przypadki, gdy si nie zdarza
1. Prby przerwania lub zaprzestania tego zachowania przeze mnie kocz si porak. 0 12 3 4 2. Niepowodzenie w powstrzymaniu si od tego zachowania wywouje moj rezygnacj ze stawiania sobie dalszych granic w kontrolowaniu jego czstotliwoci. 0 12 3 4 3. Mam trudnoci w rozstrzygniciu, czy moje zachowanie jest raczej korzystne, czy raczej szkodliwe. 0 12 3 4 4. Niektre znaczce osoby w moim yciu oceniay to zachowanie jako szkodliwe, a inne jako korzystne. 0 12 3 4 5. Zastanawiam si nad tym, czy powinienem to zachowanie akceptowa, czy nie. 0 12 3 4 6. Podejmuj to zachowanie bez zastanowienia. 0 12 3 4 7. Nie mam siy, aby powstrzyma si od tego zachowania.0 12 3 4 8. Ch angaowania si w to zachowanie ronie w miar jego kontynuowania. 0 12 3 4 9. atwiej jest mi powstrzyma si od tego zachowania, ni przerwa je w toku. 0 12 3 4 10. Podejmuj to zachowanie, by zatraci si lub odpuci sobie. 0 12 3 4 11. Miaem powody do powstrzymania si od tego zachowania i mogem to zrobi, ale wiadomie z tego zrezygnowaem. 0 12 3 4 12. Podejmowaem to zachowanie wycznie dla doranej przyjemnoci, nie zastanawiajc si, co bdzie jutro. 0 12 3 4 13. To zachowanie okazao si dla mnie pomocne w pewnej sytuacji i wiem, e nadal bdzie pomocne w innych sytuacjach. 0 12 3 4
14. Jestem w stanie
wyeliminowa wszelkie niepowodzenia
w zapanowaniu nad tym
zachowaniem, mimo powtarzajcych si poraek. 0 12 3 4 15. Nawet najsilniejsza pokusa podjcia tego zachowania nie bdzie miaa na mnie adnego wpywu, jeeli nie bd tego chcia. 0 12 3 4 16. Myl, e wszystko zaley od mojej woli. 0 12 3 4 17. Myl, e zdecydowanie radz sobie lepiej ni inni ludzie.0 12 3 4 18. Nie mog doczeka si koca pracy lub wanych zaj, by podj to zachowanie. 0 12 3 4 19. Jestem niespokojny, rozdraniony i zy, kiedy nie mog zrealizowa tego zachowania. 0 12 3 4 20. Kiedy jestem zmczony lub odczuwam silny stres i napicie, trudniej jest mi kontrolowa to zachowanie. 0 12 3 4 21. Poniewa wiele osb wok mnie to robi, trudno jest mi powstrzyma si od tego zachowania. 0 12 3 4 22. Podejmuj to zachowanie, poniewa pokusa, by to robi, jest naprawd dua. 0 12 3 4 23. Nie widz w tym zachowaniu absolutnie nic zego. 0 12 3 4 24. Nawet gd i zmczenie nie powstrzymuj mnie od tego zachowania. 0 12 3 4 25. Uwaam, e to zachowanie daje mi duo korzyci, wic mog je kontynuowa, nawet jeli le si czuj fizycznie. 0 12 3 4 26. Trudno jest mi zrezygnowa z tego zachowania na rzecz jakich innych, bardziej odlegych korzyci. 0 12 3 4 27. Jeli duej nie korzystam z tego zachowania, to moje samopoczucie si pogarsza. 0 12 3 4 28. Najlepiej czuj si wtedy, kiedy to robi. 0 12 3 4 29. Podejmuj to zachowanie, aby rozadowa napicie. 0 12 3 4 30. Tu przed podjciem tego zachowania odczuwam silne specyficzne podniecenie. 0 12 3 4 31. Moment rozpoczcia tego zachowania przynosi mi ulg lub szczeglne zadowolenie. 0 12 3 4 32. Kiedy myl o tym zachowaniu, pojawia si przymus podjcia go jak najszybciej. 0 12 3 4 33. Gdy podejmuj to zachowanie, okazuje si, e aby osign pene zadowolenie, potrzebuj go w wikszej dawce ni poprzednio. 0 12 3 4 34. wiadomo tego, e zachowanie mi szkodzi, nie powstrzymuje mnie od jego powtarzania. 0 12 3 4
Interpretacja wynikw: Jeeli w stwierdzeniach 1, 5, 6, 7, 10, 11, 18, 19, 20, 23, 27, 29, 32, 33, 34 (w co najmniej kilku
z nich) uzyskae wyniki 1 i wicej, to znaczy, e wybrane przez Ciebie zachowanie ma pewne cechy naogowoci. Pozostae stwierdzenia odnosz si do rnych czynnikw skaniajcych do naduywania tego zachowania. Jeeli uzyskae w nich wynik 3 i wicej - przy wynikach 0 w stwierdzeniach dotyczcych naogowoci (to te wyej wymienione) - oznacza to, e moe znajdujesz si na drodze do uzalenienia. Leszek A Kapler, Beata Krzak Leszek A Kapler i Beata Krzak s psychoterapeutami. Pracuj w Instytucie Psychologii Zdrowia w Warszawie.
Pomoc DDA obejmuje dwa nurty. Po pierwsze, mona wczy si w grup samopomocow, w ktrej nie ma terapeuty. Takie grupy powstaj przy poradniach dla AA, czasem przy poradniach odwykowych. Po drugie, mona zgosi si na profesjonaln psychoterapi, ale nie jest ona dostpna we wszystkich wojewdztwach. Najlepszym rdem informacji na ten temat bd Wojewdzkie Orodki Terapii Uzalenie i Wspuzalenie, ktrych adresy znajduj si w lokalnych ksikach telefonicznych. Terapia prowadzona pod skrzydami WOTUW jest bezpatna. Informacji udziela take Instytut Psychologii Zdrowia (Warszawa-Wochy, ul. Glarska 3; tel.: 022 863 90 97, 022 863 87 38; www.ipz.edu.pl). Wikszo wiadcze IPZ rwnie jest bezpatna. Instytut Psychologii Zdrowia prowadzi te specjalistyczne szkolenia dla terapeutw, ktrzy chcieliby pracowa z Dorosymi Dziemi Alkoholikw. DDA szukajcy pomocy mog rwnie skorzysta z terapii w prywatnych gabinetach. Musz je znale na wasn rk. W Internecie istnieje nieoficjalna strona Dorosych Dzieci Alkoholikw. Oto jej adres: dda.w.interia.pl
Nota bibliograficzna
Wszystkie teksty z ksiki Gdzie si podziao moje dziecistwo s poprawionymi przedrukami artykuw opublikowanych w Charakterach w atach 1999-2003 (tytuy zostay zmienione). Agnieszka Widera-Wysoczaska, Gdzie si podziao moje dziecistwo, Charaktery nr 3/2001 Marzenna Kuciska - cykl tekstw powiconych DDA, ktre ukazyway si w Charakterach od nr 8/2002 do nr 3/2003 Dariusz Doliski, Pokusa silniejsza ni rozum, Charaktery nr 9/2001 Alicja Senejko, Rne wyjcia z sytuacji bez wyjcia, Charaktery nr 6/2001 Zofia Milska-Wrzosiska, Sam sobie na przekr, Charaktery nr 9/2003 Wiktor Osiatyski, Silna wola i inne bajki, Charaktery nr 9/2001 Kwestionariusz Kontroli Zachowa, Charaktery nr 9/2001.
Kim s Dorose Dzieci Alkoholikw? Co dzieje si w rodzinach alkoholikw? Jakie role peni w nich dzieci? Co dzieje si z dzieckiem alkoholika, gdy dorasta? Jakie s typowe problemy Dorosych Dzieci Alkoholikw? Gdzie i jakiej pomocy szuka powinni DDA?
Na te i wiele innych pyta odpowiada najnowsza ksika Wydawnictwa Charaktery. Zgromadzone w niej teksty wybitnych specjalistw pomog Dorosym Dzieciom Alkoholikw zrozumie rdo ich problemw, a dziki temu zrozumie rwnie siebie.

Gdzie Sie Podzialo Moje Dziecinstwo

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gdzie Sie Podzialo Moje Dziecinstwo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Gdzie si podziao moje dziecistwo

Projekt okadki i opracowanie graficzne Maja Witecka

Korekta Joanna Kuda

Redakcja techniczna Adam Cedro

Copyright by Charaktery Sp. z o.o.

Zofia Milska-Wrzesiska Sam sobie na przekr czyli dlaczego sobie szkodzimy

Leszek A.Kapler, Beata Krzak Kwestionariusz Kontroli Zachowa

Dom pijany czyli co dzieje si z dzieckiem alkoholika

DDA czyli Dorose Dzieci Alkoholikw

gra, moje ycie. Ola z Bydgoszczy

wpyw na moje teraniejsze ycie. To ja nadaj mu sens. Dziewczyna z Oawy

przygotowani, nie wyksztacilimy adnych mechanizmw OBRONNYCH. DDA z Tych

Szczypta optymizmu, czyli rne wyjcia z sytuacji bez wyjcia.

Sam sobie na przekr, czyli dlaczego sobie szkodzimy.

Silna wola i inne bajki, czyli mity o piciu alkoholu.

Kwestionariusz Kontroli Zachowa

14. Jestem w stanie

wyeliminowa wszelkie niepowodzenia

w zapanowaniu nad tym

You might also like