Marzena i Tadeusz Woniakowie

Ojca Grande przepisy na zdrowe ycie

"Prasa Batycka",Gdask 1997
Na dysk przepisa Franciszek Kwiatkowski

Spis treci Cz I. Opowiadanie o sposobie ywienia i pielgnowania organizmu ludzkiego. Cz II. Spotkania z Ojcem Grande. Jak broni si przed rakiem. Wyrzuci margaryn przez okno. eby nas sztuczno nie zeara. Inteligencja na talerzu. Leczy ciaa i dusze. Witamina B na dyskotece. Czy seks zabija? ony "produkuj" pijakw. tka zahamoway dum. Polak w kpieli. Kultura ucia. wita po polsku. wita krzepi. Sekrety yciowej energii. Kobiety, nie amcie si. Jak zabezpieczy si przed nagym nieszczciem. Nasz przyjaciel bl. Moja siostra mier .

Od autorw Oddajemy do rk Czytelnikw drugie wydanie ksiki z niewielkimi zmianami w porwnaniu z poprzedni edycj. Dotyczy to wycznie pierwszej czci "Opowiadania o sposobie ywienia i pielgnowania organizmu ludzkiego". W wielu listach "Dobry 57/59, Czytelnicy prosz w o adres klasztoru ojcw bonifratrw we we Wrocawiu ul. dni zamierzajc osobicie odwiedzi ojca Jana. Ojciec Jan Grande przyjmuje pacjentw w placwce Traugutta Samarytanin", tel. klasztorze bonifratrw porad Wrocawiu, w 071-4484-74, udzielajc ziooleczniczych

powszednie, w godz. 8-15. W przyklasztornej aptece, ssiadujcej z gabinetem ojca Jana, mona naby zioa, nalewki, balsamy, proszki i maci przygotowywane przez ojcw bonifratrw wedug wasnych receptur. Maj w tym wzgldzie bonifratrzy ogromne, ponad 400-letnie dowiadczenie i wielki, aczkolwiek mao znany, dorobek. W minionej, socjalistycznej epoce starano si zniweczy go, pozbawiono bonifratrw wikszoci placwek szpitalnych, w ktrych realizowali sw misj. Mimo to bonifratrzy w Polsce przetrwali i cho w ograniczonym zakresie - prowadzili cay czas dziaalno. Zmiany w Europie rodkowowschodniej w ostatnich latach, a take zwrot w kierunku zioolecznictwa stanowi dla bonifratrw zapowied nowych, lepszych czasw. Mao dotd znany orodek we Wrocawiu przeywa swj renesans. Powiksza si liczb braci w Zgromadzeniu, ktremu przewodzi przeor ojciec ks. Kazimierz Wsik, a rozwijajca si dziaalno pozwala zgromadzi rodki na renowacj piknego, barokowego kocioa w. Trjcy wchodzcego w skad kompleksu bonifraterskiego we Wrocawiu. Propagujc zasady racjonalnego ywienia i troski o zdrowie wasnego organizmu za porednictwem take tej ksieczki ojciec Jan Grande spenia swoj zakonn misj niesienia pomocy chorym i cierpicym. Kontynuuje w ten sposb dzieo Jana Ciudada, zaoyciela zakonu bonifratrw. Jan Ciudade (w. Jan Boy) urodzi si 8.03.1495 r. w miejscowoci Montemor - o novo w Portugalii. Burzliwe ycie modego Jana nie zapowiadao przyszej witoci, dopki nie nastpia wewntrzna przemiana. Stao si to pod wpywem kaza mistrza Jana z Avila, kaznodziei z Andaluzji. Jan Ciudade przenis si do Granady, gdzie wkrtce zasyn z dziaalnoci charytatywnej wrd chorych, bezdomnych i opuszczonych. Bez wzgldu na ich pochodzenie, status spoeczny czy religi. Zaoony przez niego szpital i dom opieki stay si wzorem dla orodkw w innych rejonach Hiszpanii, a pniej na caym wiecie. Po 12 latach suby chorym 8.03.1550 r. Jan Ciudade zmar. Kanonizowa go w 1691 r. papie Innocenty XII "Dopki bije moje serce, bd kocha Ciebie w chorych, smutnych i opuszczonych" modli si w. Jan Boy.

Cz I "Opowiadanie zatytuowany ze wstpu o sposobie ywienia a i pielgnowania odbitka organizmu ludzkiego" wpada nam na w tak rce maszynopis, wynikao, e waciwie stanowi kserograficzna, wykadu

latem 1995 r. Bya w fatalnym stanie technicznym, z trudem dawao si j odczyta, streszczenie utrwalonego tamie magnetofonowej w 1990 r. w odzi. - Jestemy bonifratrami. Mamy swoje placwki w odzi, Warszawie, Krakowie, Kalwarii Zebrzydowskiej. Zajmujemy si zioolecznictwem wg starej szkoy petersburskiej zapodawa ywienia i lakonicznie przy kto przedstawiony pomocy jest jako o. Jan uwagi Grand. Jego na stan zdaniem sposb naszego najwaniejsze niesieniu zwrcenie Mwic pacjenta

pielgnowania

wasnego

organizmu.

najprociej,

zdrowia uzaleniony jest od stanu ywienia. Przez miliony lat (prawdopodobnie yjemy przeszo 450 milionw lat) czowiek tak dobiera poywienie, by byo w nim wszystko, co jest potrzebne do wzrostu organizmu i jego odnawiania. W naszym poywieniu wystpowa musz te skadniki, z ktrych sami jestemy zbudowani. Potwierdza to rwnie nowoczesna nauka. Przyjrzyjmy si zatem proponuje autor wykadu tym podstawowym, pierwotnym budulcom. Nasz Stwrca Przedwieczny postawi przed sob nie byle jakie zadanie: jak i z czego ulepi czowieka, czym ma by ta symboliczna "glina", w co j wyposay i jak poczy. Po zastanowieniu ojciec Jan opowiada to wszystko w wielkim, alegorycznym skrcie - wzi wap, domiesza do niego po trochu krzemu, elaza, kobaltu, magnezu, cynku i zbudowa rodzaj rusztowania na planie krzya. Na jego czubku osadzi co, co mona dzi nazwa centrum zarzdzania albo komputerem. Do chwiejn ogromne i kruch konstrukcj poobkleja miniami, poprzetyka Mistrza yami, byo oplt okrycie sieci nerww. Ulokowa pomidzy tym wszystkim kilka fabryk przemiany materii i "zakady farmaceutyczne". Ostatnim pocigniciem caoci delikatn, aksamitn, bardzo unerwion skr. Tchn swoj energi, odsun si o krok i patrzy. Wreszcie powiedzia: Id, zbieraj, szukaj, dobieraj to, z czego sam jeste zbudowany jako poywienie twoje. Autor wykadu usprawiedliwia si, e opowiada tak obrazowo, aby wszyscy popsuje, jadania odporno zrozumieli to znaczy, pewn e prawidowo. zachwiana potraw, to, e Jeeli w naszych organizmach jego co si zostaa pierwotna rwnowaga skadnikw. si nasza

Posumy si przykadami. Czsto z powodu niewaciwego trybu ycia, popiechu, nieodpowiednich nerwowa. Znaczy narastajcych nie napi, o wyczerpuje zadbalimy odpowiedni ilo magnezu,

fosforu, bardzo wanej witaminy B1, selenu, jodu i cynku. Jeli nie zwrcimy uwagi

na

to,

co e

kadziemy czowieka

do trapi

garnka, brak

nie

ma

mowy, brak

abymy

kiedykolwiek wieczne

wrcili

do

normalnego samopoczucia. Bywa, pamici, koncentracji, znuenie, bezsenno, pobolewanie gowy, amanie w kociach... Okazuje si, e zabrako w garnku witaminy B1, ktr w naturalny sposb gromadzimy spoywajc drode i due iloci rnych jarzyn. Warto tu zwrci uwag na fasol i groch - bo w nich jest masa magnezu, na kobaltu, zmczenie, z jest elaza, fosforu, bonnika, kamicy w w biaka i rolinnego, wtrobowej, moczowego obecna. w tego utracie stawach. w zapaleniu Dawniej, fosforu przeciw problemom fasola stanom dn, jako reumatycznym, migrenie, tzn. z bardzo nerkowej kociach, si kwasu naszej

odpornoci pcherza, Tymczasem

amaniu rzadko

bezsennoci,

odkadaniem

kuchni

tradycyjnej kuchni dobra gospodyni szykowaa na zim przynajmniej dwa worki nasion strczkowych (fasoli i grochu). Przy spoywaniu fasoli wytwarzaj si gazy. Aby tego unikn, trzeba przed moczeniem suche nasiona sparzy wrztkiem (ok. 15 min.) i podczas gotowania dosypa szczypt kminku. Fasol gotuje si bez misa i bez soli, w oddzielnym garnku, w tej samej wodzie, w ktrej bya namoczona ju z kminkiem. Ugotowana moe sta w lodwce jako pfabrykat. Potem mona j uy do zwykej zupy jarzynowej z dodatkiem yki masa, roztartym zbkiem czosnku i odrobin majeranku. Pyszna i zdrowa strawa. Od czasu do czasu moemy sobie nawet pozwoli na cisz potraw: fasolka po bretosku - podsmaamy na oleju troch resztek pieprzem. Mona fasol zmieli w maszynce, doda tartej buki, do tego przyrumienionej cebulki, masa, troch pieprzu, odrobin mielonego gotowanego misa, dwa przetarte jajka i mamy doskonay farsz do pierokw. Palce liza! Co za przysmak! A w nim wielkie bogactwa: magnez, elazo, kobalt, fosfor, bonnik, biako rolinne itd. Obok fasoli w naszej kuchni nie powinno zabrakn grochu. Groch ty na poligonach suy jako podstawowa potrawa. I okazuje si, e nawet ciamajdowaty chopak, w wojsku nabiera energii yciowej. Przybywa mu rozumu, a po przyjedzie do domu jest peen siy i wigoru. Niestety, po trzech miesicach bez grochwki na stole, znowu robi si z niego ciamajda yciowa. Wrmy do czasw, kiedy jeszcze nie byo ani kombajnw, ani adnych maszyn na polu i pradziadek z kos wychodzi o 3 rano do cikiej pracy. Prababka w midzyczasie nagotowaa garnek grochu, drugi kapusty i misa - zmieszaa to wszystko razem, zaniosa na pole. Wszyscy si najedli i kosili nie gorzej ni obecne kombajny. Kto jada groch regularnie raz w tygodniu, to do 100 lat nic nie bdzie wiedzia o reumatyzmie. To jest udowodnione. Do grochu, gotowanego tak jak fasola, dodajemy rwnie kminek i maso. Niech stoi sobie w z misa, lekko podrumieniamy pokrojon cebulk, wlewamy przecier pomidorowy, troch koncentratu i dodajemy ugotowan fasol. I do smaku przyprawiamy

garnku, a kiedy potrzeba - dodajemy do ziemniaczanki z posiekan chud kiebas, przyprawiamy majerankiem, tymiankiem i mamy atwo strawn, wspania grochwk. W krzem nastpnej dla naszych kolejnoci autor utrwalonego nie na tamie wykadu tylko przekonuje informuje suchaczy o walorach kaszy gryczanej, ktra jest dostarczycielk krzemu. Co znaczy organizmw? Zakonnik chce straszy, lakonicznie, e brak krzemu ma cisy zwizek z zawaem serca, wylewem krwi do mzgu, ylakami, hemoroidami, krwawieniem dzise, wypadaniem wosw, kruchoci koci, amliwoci paznokci, oglnym zmczeniem. Dlaczego - zastanawia si narrator - nasze babki i dziadkowie nie mieli kopotw kreniowych, zawaw, itp? Ano, dlatego, e ich organizmy wspierane byy przez krzem, ktry dostarczaa twarda studzienna woda (nikt przed 100 laty nie sysza o rozmikczonej wodzie, do ktrej sypie si mas chloru niszczcego krzem i jej yciodajno, nie spotykano rwnie warzyw z wiotkimi odygami rosncych w glebie pozbawionej krzemu... Kultura kulinarna dawnej Polski dostarczaa organizmowi ogromne iloci krzemu poprzez jadospis, w ktrym poczesne miejsce zajmowaa kasza gryczana. Zawiera ona kilkadziesit procent krzemu, jest - jak kamyczki - odporna na zepsucie, nie tknie jej ani robak ani mysz polna; s w niej cae pokady rutyny, od ktrej zaley stan naszych arterii - y i ttnic. Wspczesny przemys farmaceutyczny docenia waciwoci gryki i wykorzystuje j do produkcji lekw przeciw ylakom, hemoroidom, miadycy, kopotom kreniowym. Zastanwmy si teraz, czy w naszych kuchniach popularna jest kasza gryczana? Ile razy w tygodniu dostarczamy organizmowi zawarty w niej krzem? A przecie - jak bya o tym mowa na pocztku - Pan Bg z krzemu zmieszanego z wapniem zbudowa nasze koci, zby, arterie, usztywni dzisa, wzmocni wosy... Dalej, po nieczytelnym kawaku tekstu, narrator zdradza nam swoje "uniwersytety": Dziecistwo spdzi w Azji, na Syberii, na pograniczu mongolskich stepw Kirgizji. Tam pozna herbat, ale tak prawdziw. Jak Polakowi podano szklank, to... jzyk mu koowacia i przez trzy godziny nic nie mwi, a tubylcy mieli wity spokj. W Azji zwyczajowo na stole stawiano duy samowar, na nim imbryk, a w tym imbryku wrzaa esencja herbaciana. I tak jest prawidowo! U nas, w Polsce, uwaamy, e gotowanie herbaty zabija wszystkie jej wartoci. Tymczasem ona dopiero powyej 100 st. C zaczyna by sob. Wyparzaj si garbniki, witaminy B1, B6 dziaajce przeciw otyoci; wyparza si delikatna teina, puryna i rutyna, ktra uelastycznia naczynia krwionone. Garbniki w herbacie dziaaj odkaajco i zastpuj na Wschodzie jodyn. Narody Azji zalewaj rany esencj herbacian i owijaj je gagankiem z patkami herbacianymi. Po dwch dniach obrzk znika, a po tygodniu wszystko si goi. Rwnie na kobiece problemy ze luzwkami najlepsza jest esencja herbaciana,

przechowywana w srebrnym dzbanuszku (w srebrze nie rozwijaj si adne bakterie ani jednokomrkowce). Naley robi pukanki i podmywania. Esencja herbaciana stosowana do przemywania ran i pielgnowania odleyn dziaa dwa razy skuteczniej ni wywar z kory dbu. Dobrze zaparzona mocna herbata zabezpiecza przed chorobami krenia, serca, niewydolnoci mzgu, kopotami z zapaleniem luzwki na tle ataku szczepw wirusowych, nawet przed gryp... Wrmy na chwil do cudownego oczy, zamysu Pana Boga kontynuuje ktre swj wykad si i nieznajomy mnich. - W naszej czaszce, prcz mzgu - komputera, zagbie, w ktrych tak dogodnie osadzone s otworw nosowych, przez wentyluje dotlenia organizm, znajduje si bardzo wane urzdzenie - rodzaj myna nadzwyczaj przemylnie wyposaonego. S tam zby - siekacze kawakujce pokarm, za nimi zby trzonowe, ktre jak koa myskie - musz wszystko porzdnie zemle. Rozdrabnianiu i miadeniu towarzyszy zmikczanie lin z pepsyn wypywajc spod jzyka z dwch "studzienek". A cay ten proces skutecznie przypiesza jzyk - delikatna opatka, ktra cigle wszystko miesza i obraca. Zmielona masa wpada rur przewodu pokarmowego do wielkiej betoniarki, czyli naszego odka, unerwionego trzy razy bardziej od naszej twarzy. Zanim my zdymy skonstatowa zdenerwowanie - odek ju straci waciwy sobie rowy kolor, zrobi si biay jak przecierado i skurczy o dwie trzecie. Skurcz spowodowany napiciem nerwowym lub brakiem poywienia czyni z odka pomp ssc, ktra wciga do rodka z woreczka ciowego. Tymczasem nie powinno jej by w odku ani jednej kropli. Ale c, ju si stao... Jak tylko co zjemy - wszystko zalewa uniemoliwiajc prac luzwki odka, jak rwnie wymieszanie pokarmu z kwasami trawiennymi. odek wypycha to wszystko do kiszek, ktre z kolei zostaj podranione przez i niedokadnie toksycznej potnej, pracowa. przetrawione kichy. si Ta kawaki jedzenia. j do jak Jak si najszybciej fabryki nie wic pozbywaj nie si chce substancji siwej Wszystko wyrzucajc tam ostatniej wzrasta przemiany Wcale Zamiast grubej, procesu

dopiero

zirytuje... temperatura.

zatrzymuje,

trawiennego mamy proces gnilny. Tragedia ogarnia swoim zasigiem limfocyty, ktrych zadaniem jest wyszukiwanie poywnych mikroczsteczek w cienkim i grubym jelicie oraz w wtrobie i taskanie ich na plecach tam, gdzie jest to potrzebne. Poparzone ci nic nie mog zdziaa. Kurcz si i wycofuj. Czowiek zamiast ty chudnie, traci siy, cierpi na zaparcia lub zapalenie jelit z biegunk. Aby temu wszystkiemu zapobiec, musimy unika zdenerwowania oraz nie dopuszcza do tego, by nasz odek by pusty, a wic - jada przynajmniej 6 razy dziennie. To nie musi by za kadym razem zasiadanie do stou, wystarczy midzy normalnymi posikami jaki sucharek, suche paluszki, kawaek tego sera: 2-3 ksy czegokolwiek - aby ten znerwicowany odek cay czas by zajty trawieniem. Wtedy nie bdzie mia

czasu na kurczenie si i zasysanie ci. Ludzie, ktrzy czsto jadaj, nie tyj, jest to udowodnione. dodatkowo wytrawia luzwk i przyczynia si do powstawania wrzodw odka. Gdy przychodzi pacjent i skary si na jakie dziwne, bezzapachowe odbijanie, ktre a podpiera pod serce, to prcz ziek wrd zalece otrzymuje: bezwarunkowo jada 8 razy dziennie i pi czsto ciepe mleko. Mleko potrafi oczyci odek z narzucanej ci i zneutralizowa nadmiar kwasu solnego. Jeeli zrobicie z ci porzdek - zapowiada narrator - skocz si dolegliwoci trawienne. Kolejnym masa kwasw problemem, tuszczowych tworzc mas jaki autor wykadu bdzie atwo omawia jest plaga si z naszych cukrem on do czasw, czyli cholesterol. Jadamy czsto wywary z misa, rosoy, gdzie wystpuje nasyconych, przydatn do bardzo czcych rafinowanym produkcji cholesterolu. Trafia

wszystkich naczy krwiononych i pozostaje w duej iloci w wtrobie. Do usunicia cholesterolu z organizmu konieczna jest znaczna dawka wapnia. Naley go spoywa waciwie bez przerwy. Jest to rwnie wane dla systemu kostnego. W jego skadzie znajduje si przecitnie 11-13 kg wapnia. Niestety, bardzo atwo go tracimy na korzy serca. Serce, jeeli nie dostanie wapnia ze spoywanym mlekiem, czy serem, to ukradnie je sobie z koci. Serce - gwny organ, nie moe pracowa bez soli wapnia rozpuszczonych w krwiobiegu. Tak jak samochd nie pocignie bez oleju silnikowego, tak i serce nie bdzie pracowa bez litra mleka na dob. A nasze biedne, systematycznie ograbiane koci przysparzaj nam na starsze lata problemw. Mamy do czynienia ze zwyrodnieniami kostnymi i reumatyzmem, osteoporoz, zmczeniem oglnym, przedwczesn staroci. Wszystko to spowodowane jest brakiem szacunku dla mleka i przetworw mlecznych. Obserwowaem Mongow i Kirgizw - powouje si na swoje dowiadczenia zesaca o. Grand - u ktrych panowa jeszcze "wiek XIX". Ci ludzie rzeczywicie doywali wieku Mojeszowego. To nie przesada, 90 procent starcw przekraczao 110, 115 lat i byli zupenie sprawni. Tam siedemdziesitka, to dopiero wiek redni. Ale te nie znaj oni oranady, wina, cukru (do naszych czasw o cukrze nic nie wiedzieli). Pij po 5 litrw mleka dziennie, albo ajran specjalne kwaszone mleko azjatyckie. Kwas mlekowy w nim zawarty jest antytoksyn i dostarcza bardzo du ilo wapnia do krwiobiegu. Serce ma pen moliwo spalania go. Nie mczy si, nie nakazuje maym krwinkom, aby krady wap z koci. Przeciwnie, nadmiar wapna transportowany jest jako regenerujcy budulec do koci. Przy tym jeszcze woda pitna czerpana ze studni jest czysta i bogata w krzem. Wszystko to usuwa z organizmu wszelkie gnilne bakterie, a na dodatek cz wapnia z tego nadmiaru wypitego mleka wyrzuca z masami kaowymi cholesterol. Najmniejsza molekua wapnia wyprowadzana z organizmu jako

balast

dla

nas

niepotrzebny,

wlecze

ze

sob

na

zewntrz

ogromny

wr

cholesterolem. Nadzwyczaj skutecznie mona obniy cholesterol, spoywajc due iloci kwanego kefiru. Cholesterol spadnie w cigu paru tygodni do zupenej normy i jeszcze zostan usunite mikkie zogi wapnia, ktre ju poosiaday na naszych ttnicach, yach i zastawkach. Pytanie - skd one si tam wziy? Ot - jak ju bya o tym mowa - jeli prowadzimy oszczdne w mleko i sery ywienie - serce musi sobie jako radzi i znajduje rdo wapnia w naszych kociach. Krwinki, jak mae mrwki, wydziobuj z koci mikki wap i niosc go do serca, po drodze gubi na zastawkach ylnych i ttniczych. Ratujc serce staj si przyczyn miadycy typu wapniowego. Tracimy pami, mamy zimne nogi, bolce, czasem pkajce pity, odciski na nogach, le si czujemy, bol nas ramiona. Wiadomo, zaczyna si odwapnienie koci. Kark boli, Jednak gdy nie krcimy gow chrupie i trzeszczy. mleko Wszystko w zaczyna si psu... Bywaj Konieczny jest wap - bez niego nie da si y. wszystkie organizmy przyjmuj normalny sposb. dolegliwoci, w ktrych moe ono zaszkodzi, np. chorym na trzustk. Trzustka nie znosi sodkiego mleka i wtedy trzeba pi kwane, a najlepiej - kefir, o ktrym ju bya mowa. Kefir ktry to by nietypowe w Tybecie mleko. w XIX Nazywa wieku si i tak u od nazwiska francuskiego jak uczonego, tam Mongow podpatrzy,

zeskrobywali ze ciany jaskini dziwny luz, dodawali go do mleka, ktre szybko si zsiadao i miao specyficzny smak. Zauway, e po tym mleku wietnie czuje si jego przewd pokarmowy. Wrci do Francji - zbada przywiezion substancj pod mikroskopem zakwaszajc i okazao si, e na jest to rodzaj A grzyba skalnego. odywiaj Grzybki si Kefira mleko, poluj bakterie. poniewa bakteriami

gnilnymi, oczyszczaj mleko z wszelkich brudw. Poza tym wytwarzaj mlekowy kwas chemiczny odwrotnie zoony, ktry z naszych organizmw nawet trupi jad rakowy usuwa. Jeeli kto choruje na raka i pije 3 razy dziennie po penej szklance kefiru, to ma o poow toksyn rakowych mniej w swoim krwiobiegu. Grzybki Kefira robi w naszym odku, w kiszkach, to co robiy w garnku mleka - poluj na bakterie. Wymorduj je tak dokadnie, e nie pozostanie ani jedno szkodliwe paskudztwo. Dlatego w kadym domu powinien by osobny garnek do zakwaszania kefiru. Wczorajszym kefirem - jutrzejszy. Oto, jak go szykujemy: Litr mleka trzeba gotowa na wolnym ogniu p godziny, eby troch odparowao, postawi do ostudzenia w ciemnym garnku. Do chodnego mleka wla szklank kefiru, przykry pokrywk, postawi w ciepym miejscu i na drugi dzie kefir gotowy. Mona nim popija Mona nim przy kasz gryczan ze skwarkami stopie i nie ma adnego problemu trawiennego. okazji sprawdzi zanieczyszczenia chemicznego

mleka. Grzybki kefiru nie rozwin si w rodowisku "zabrudzonym" chemi. Po prostu, mleko zburzy si i ucieknie z garnka. Nastpnie narrator zastrzegajc, e powie co niepopularnego stwierdza, i jajka s lekarstwem przeciw miadycy. Mona zjada nawet kilka dziennie i obniy nimi poziom cholesterolu. Ale pamitajmy - jeli tylko do jajek dodamy yeczk cukru, na przykad w osodzonej herbacie - poziom ten momentalnie ronie. Biako proste w jajkach daje czowiekowi i ogromne siy, ma a nic tko zawiera dla wszystkie odywienia mikroelementy, biopierwiastki witaminy. Nie lepszego

organizmu jak tko, bo w nim jest wszystko to, czego potrzebuje do ycia i wzrostu rozwijajce si kurcztko. Jajko zawiera w sobie drogocenn substancj lecytyn - zapobiegajc miadycy. Ale nie mona go czy z tuszczami nasyconymi (na przykad - smay na male) i dodawa cukru. Modych osb moe ten rygor nie dotyczy. Ale ju po trzydziestce trzeba si chroni przed cholesterolem. Zreszt ostatnio czy zdarza si, e dzieci stanowi 11-letnie efekt maj miadyc i to zaawansowan, cukierkami z i cholesterolem powyej 300 mg%. To jest dopiero tragedia! Miadyca w dziecistwie wieku modzieczym przekarmienia rosokami, przechemizowan ywnoci. "...W naszym jadospisie poczesne miejsce zajmuj ziemniaki - czytamy dalej w streszczeniu wykadu. Autor zauwaa, e powinnimy wicej o nich wiedzie i lepiej je przyrzdza. Na przykad, czy potrafimy waciwie obiera ziemniaki, albo przygotowa ciasto na placki? Ziemniaki - s bogosawiestwem dla nas w Europie, ale nie naley przesadza serwujc je rano, wieczr i w poudnie. Gdybymy ziemniaki przyrzdzali tak, jak ydwki - byoby z nich 10 poytkw wicej. Nie wiadomo, skd Mojesz przed wiekami wiedzia, e to, co ronie w ziemi, cho nieczyste, jest bardzo bogate w yciodajne siy. Nakaza, by wszystko to przed przygotowaniem byo dokadnie wyszorowane i wymyte. Choby ydwka bya najbrudniejsza, nigdy nie bdzie obieraa ziemniakw tak, jak Polka, myszy, ktra koty przyniesie bulwy i z piwnicy je brudne, zapaskudzone wyrzucajc przez z boto, limaki, obiera bardzo grubo, upinami

drogocenne skadniki ywieniowe i utytane myje po kilka razy, niektre miejsca dociera, bo jeszcze s brudne. A przecie ziemniak jest bardzo porowaty, prawie jak gbka, wchania brudn wod, a przy okazji wypukuje si z niego duo cennych skadnikw. Na dodatek, po ugotowaniu wylewa si drogocenny wywar do zlewu, a bezwartociow skrobi utucze, niekiedy doda si troch mietany i podaje na st. ydwka, jak przyniesie z piwnicy ziemniaki, to najpierw je porzdnie wyszczotkuje, wymyje pod biec wod, a jak jej nie ma - to trzy razy wymyje w nowej wodzie i te czyciutkie ziemniaki obiera tak cieniutko, e skrka jest przezroczysta. Okazuje si, e tu pod ni s cae pokady potasu, sodu, magnezu, kobaltu, elaza, tych

najciszych biopierwiastkw, ktrych nam cigle brakuje. Po obraniu przepukuje, wrzuci wierzch, do czystego "koszernego" garnka, doda tylko du do ziemniakw masa, przeznaczonego, 2 szklanki zapenia go do poowy. Ile osb w domu, tyle gwek cebuli przekroi na 4 i woy na wsypie dziebeeczko kminku, yk wleje mleka, doleje wrzcej wody. Bo u ydwki jest jeszcze specjalny garnek na wod. Nigdy brudn, "niekoszern" wod nie zaleje adnej potrawy. Duy garnek stoi na kuchni i bez przerwy gotuje si w nim woda. Wszystko, co niepotrzebne wyparowuje z niej, elazo i rne paskudztwa z rur osiadaj na ciankach, woda staje si mikka i czysta. Zalewa ni ziemniaki, te tylko do poowy garnka, bo druga poowa musi by pary. Nie soli. Przykrywa pokrywk i na dobrym ogniu prdko gotuje. Stwierdzi, e mikkie, z posoli, cebul chwileczk zapach jeszcze pogotuje. Do czystego tylko glinianego garnka wyleje wywar, a ziemniaki wysypie na pmisek - ju s z masem, z kminkiem, z mlekiem, niesamowity posypie zielonym posiekanym szczypiorkiem. I nie trzeba ju niczym przyprawia. S wymienite, nawet bez misa. Natomiast do wywaru z ziemniakw ydwka dolewa 2/3 zimnego mleka, wsypie posiekan rzeuch lub szczypiorek i podaje zamiast polskiego kompotu z rozbetanego demu, ktry nie ma adnych wartoci. A placki ziemniaczane, jeli je dobrze przyrzdzi, mona nawet w lipcu upiec z zeszorocznych ziemniakw. Najpierw naley dwa jaja ubi porzdnie, wla p litra przegotowanego mleka, wtarkowa dwie due gwki cebuli, dobrze wymiesza. Jak kto chce mikkie placki, to wsypa troszeczk proszku do pieczenia. Dopiero w to wszystko wtarkowa kilkanacie ziemniakw (skrobia nigdy nie poczernieje w mleku, a i jajko rozbite z mlekiem ma inn struktur). Z tak przygotowanego ciasta placki bd jasnote z rowym odcieniem, jak z modych ziemniakw, atwo strawne. Jeli zostan na dzie nastpny, to naley zrobi czyst zup pomidorow, a zamiast ryu doda pokrojone w paseczki placki ziemniaczane. Idealna potrawa z doskonaymi "flaczkami". Wszystkie te na pozr banalne sprawy - s wane dla naszego zdrowia. Gdybymy zwrcili uwag na to, co jemy i jak jemy, to w naszych warunkach, tych teraniejszych, nawet najgorszych i ekonomicznie i psychicznie, moglibymy 120 lat y, bo na tyle mamy mniej wicej zakodowane w Europie nasze siy ywotne. Tyle bymy yli bez znajomoci sowa - lekarz. Dbajmy wic o dobr kuchni. Gdy najemy si dwa razy w tygodniu grochu, kaszy gryczanej, raz w tygodniu fasolwki, popijemy codziennie litrem mleka, zjemy 5 dag sera, gwk cebuli, dwa jabka, to nie ma na nas siy. Staro nie przychodzi, koci nas nie bol. Kadziemy si spa kiedy trzeba, wstajemy o waciwej porze. eby nam kto nawet nadepn na palec, to si miejemy, zamiast kl. I ebymy nawet nie chcieli, to do nieba pjdziemy.

Wszystkie zalecenia tego swojskiego lekarza s proste, a zarazem niezwyke. By moe starsi Czytelnicy w niektrych "mdrociach" odnajd lad receptur ywieniowych swoich matek i babek? Autor nie ukrywa ich rodowodu: - Znam tysice wypadkw, e ludzie przez cae lata nie jedli tych podstawowych starosowiaskich potraw. Po wizycie u mnie, z pewn nieufnoci zaczynali prbowa. A po trzech miesicach przyjedaj i z radoci relacjonuj: - Prosz ksidza! 20 lat fasoli i grochu nie jadem, teraz wszystko jem, doskonale si czuj, siy nabraem... W kolejnym akapicie wykadu zakonnik zwraca uwag na to, by zatroszczy si o wasny system nerwowy, od ktrego zaley proces wchaniania, stan odka i jelit. - Nasz system nerwowy to kilkaset kilometrw bardzo delikatnej nitki, ktra - majc swj pocztek w mzgu - oplata cay krgosup rozgaziajc si midzy krgami. Rozgazienia opasuj organizm docierajc do wszystkich jego zaktkw. System ten skada si w 80 procentach z fosforu, ktry trzeba nieustannie uzupenia. Fosfor znajduje si w nasionach strczkowych, rybach, serach, mleku. Aeby jednak nie rozdymay si od niego jelita naley dodawa kminek i pi kwane mleko. Kto ma tendencj do wzd powinien po obiedzie aplikowa sobie jedn yeczk zmielonego kminku popit letni wod. Sery te, ktre tak lubimy... Owszem, mona je spoywa, tylko pamitajmy, e w Polsce sery s za mode (zbyt krtko poddawane s procesom fermentacyjnym) i maj duo bakterii gnilnych. Naley popija je kefirem, ktry zneutralizuje nietypowe to bakteryjne. Jeeli kefiru nie pijemy, to lepiej tego sera nie jada. Najzdrowszy jest zgliwiay twarg przetopiony z kminkiem z dodatkiem wieego masa, domowej roboty. Wana jest rwnie dla stanu naszych nerww witamina B1, ktra znajduje si w wikszoci potraw, jeli tylko nie zniszczymy jej niewaciwym gotowaniem. Wszystko mianowicie powinno by gotowane pod przykryciem, co zapobiega uciekaniu wraz z par witaminy B1. Dlatego naley mie w kuchni due garnki i napenia je tylko do poowy Autor (p wykadu objtoci zaleca garnka zioa, zostaje na zbierajc w si par). Trzeba te zlikwidowa naczynia aluminiowe, ktre niszcz koci i luzwki. ktre uzupeniaj organizmie si niedobr za witamin, mikroelementw, garbnikw, biopierwiastkw. Opowiada naturalnymi

przyprawami, na przykad: pieprzem (jest bakteriobjczy, w duych ilociach chroni przed wrzodami odka), zielem angielskim (silny lek ciotwrczy zapobiegajcy chorobom strawnych trzustki), ciast itd. majerankiem, itd. Im tymiankiem przypraw (zapobiegaj w kuchni, zatrzymywaniu tym mniej sokw w trawiennych i ci w woreczku ciowym), gak muszkatoow dodawan do ciko wicej kopotw odku. Naley je dodawa nawet do najprostszych zup.

Zakonnik ostrzega natomiast przed octem, ktrego w adnym razie nie naley stosowa do potraw. Mona go zastpi sokiem z cytryny, byle nie oddziaywa bezporednio na szkliwo zbw, bo w krtkim czasie je rozpuci. Naley miejscu zaprzesta cukier po sodzenia zapisano cukrem. ju do te Na ksigi nazw Zachodzie, "biaej zwaszcza potraw, Zanim w na Stanach drugim zostanie Zjednoczonych, niebezpiecznych

narkotykach.

Przyj

mierci".

przetrawiony przechodzi w organizmie czterokrotny proces przeobraenia chemicznego. W pierwszym rzdzie czy si z tuszczami nienasyconymi i produkuje wielkie iloci cholesterolu. Po drugie jest przyczyn powstawania kamicy nerkowej. Mimo e glukoza zawarta w cukrze odywia tkank nerwow, cukier jest trucizn... Glukoz w najczystszej postaci pozyskamy ze spoywanych owocw i warzyw. Jeli dodamy do tego yeczk miodu, ktry przeobraa si od razu w energi - to ju nam to wystarczy jako dzienna dawka. Nie naley cukru zastpowa sacharyn, ktra bardzo wysusza luzwk. Tak wic wyrzucamy z naszych jadospisw nadmiar cukru, konfitur, Leguminek, demw itp. W kocwce "Opowiadania o sposobie ywienia i pielgnowania organizmu ludzkiego" znajdujemy jeszcze opinie na temat czosnku i cebuli. Ot, ludzie spoywajcy te warzywa w wikszych ilociach maj w swoim obiegu detreomycyn, wasny antybiotyk, ktry chroni przed chorobami wirusowo-bakteryjnymi. Poza tym, eteryczne olejki cebuli zawieraj siark, ktra ma zbawienny wpyw na nasz luzwk. Jeli zdarzy si katar, czy - nie daj Boe - zapalenie zatok - to naley postpowa nastpujco: utrze na tarce do ziemniakw 2 due cebule, wrzuci do wysokiej koktajlowej szklanki, owin jej brzeg uszczelniajcym wianuszkiem z waty, tak by gaz nie wszed do oczu, tylko do nosa i gboko oddycha... Ludzie skonni do gryp, kaszli, katarw powinni jada przez ca zim czarn rzodkiew, ktra jednoczenie leczy kamic wtrobow i... zapewnia pikn, gadk skr... Lektura domagali si tego nie dokoczonego cigu maszynopisu, i piszc drukowanego do w odcinkach Po w "Wieczorze Wybrzea", spotkaa si z bardzo dobrym odbiorem czytelniczym. Ludzie dalszego telefonujc redakcji. pobienej penetracji okazao si, e o. Jan Grand, to posta autentyczna - zakonnik Jan Grande z klasztoru oo. bonifratrw we Wrocawiu. W krtkiej telefonicznej rozmowie udaje si nam nakoni go do spotkania. Ktrego wrzeniowego dnia wsiadamy do pocigu i udajemy si na spotkanie z czowiekiem, ktrego proste rady stay si dla wielu wstrzsem i przestrog.

Cz II

Spotkania z Ojcem Grande Jak broni si przed rakiem Dzisiejszy klasztor oo. bonifratrw we Wrocawiu jest skromnym fragmentem caego kompleksu "cywilny" budynkw, szpital. ktre Od kiedy naleay do tego zakonu, a obecnie stanowi zi. drzwi wejciowych poraa wrcz intensywny zapach

Wspinamy si po schodach do Zakadu Zioolecznictwa "Samarytanin" oo. Bonifratrw. Na nasze spotkanie wychodzi susznej postury mczyzna o agodnej twarzy. Ojciec Jan Grande (jest to imi zakonne Jerzego Majewskiego) znajdzie czas dla przyjezdnych z Gdaska. Musimy tylko troch poczeka. Najpierw przyjmie chorych, od rana cierpliwie czekajcych w Zakadzie. Siadamy na kocu kolejki i - chcc nie chcc - konotujemy ludzkie opinie o zakonniku-zielarzu. Wnioskowa z nich mona z ca pewnoci jedno: tam, gdzie koczy si zaufanie do konwencjonalnej medycyny, gdzie robi si beznadziejnie i rozpaczliwie - zaczyna si rola ojca Jana. Jego natomiast idee fixe jest nie tylko leczenie konkretnych chorb, ale uruchomienie w ludzkich organizmach - zarwno chorych, jak i zdrowych - takich si ywotnych i takiej wewntrznej energii, ktra skutecznie wspiera bdzie leczenie i zapobieganie chorobom. Przy pomocy czego? Przy pomocy odpowiedniego ywienia. Prosimy ojca Jana, by opowiedzia nam co o sobie. - Zakonnik nie jest osob prywatn - odpowiada - i nie ma prawa opowiada swojego yciorysu. Niemniej, niejako na marginesie gwnego tematu pierwszego spotkania, ktrym jest obrona ludzkich organizmw przed rakiem, dowiadujemy si, e ojciec Jan Grande pochodzi z Grodna, urodzi si w 1934 roku, jako dziecko ciko chorowa przez wiele lat na grulic przewodu pokarmowego. Komunizmu uczono go na stepach syberyjskich za Irtyszem. Koczowali tam Mongoowie, ktrzy nawet nie wiedzieli, e skoczya si II wojna wiatowa, a ktrym przedstawiono polskich zesacw jako ludoercw. Bardzo si dziwili, e "twoja budie kuszat moja" i e ludzie o tak maym rozstawie szczk mog mie tak wielki apetyt... Potem by Tybet, Petersburg, Kijw... W Kijowie przyszy zakonnik zetkn si ze star szko niekonwencjonalnej medycyny i - jak twierdzi - duo z niej skorzysta. Waciwie, jego zainteresowanie leczeniem zaczo si od samoleczenia. Przewleka choroba pozwolia mu zgromadzi spor wiedz o funkcjonowaniu ludzkiego

organizmu i wspieraniu go. Po powrocie do Polski ukoczy szko felczersk, cae lata pracowa w subie zdrowia. Do bonifratrw wstpi siedemnacie lat temu, w trybie poniekd nadzwyczajnym... Powiedzia tylko tyle, e na pewnym etapie ycia stan mu na drodze maciupeki, niziutki budynek klasztorny oraz rozstrzelany Chrystus. Nietknita od wojny figurka przechowaa wojenny dramat - rozszarpany, wyrwany bok, kikut rki, osmalony trzpie krzya. Takie to ptora nieszczcia wisiao przed klasztorem w Warszawie, caej ju przecie odbudowanej. Mniej wicej po tygodniu Jerzy Majewski, przyszy Jan Grande, by ju w zakonie z manelami... Pierwsz posug bonifratersk odbywa w Domu Pomocy Spoecznej na poudniu kraju opiekujc si ciko chorymi - zarwno fizycznie, jak i psychicznie. Zaj si te zioolecznictwem, m. in. w Zakadzie Ziooleczniczym przy Konwencie Bonifratrw w Warszawie, odzi, a obecnie we Wrocawiu. Zapytany - czym medycyna zakonu bonifratrw rni si od medycyny oficjalnej? odpowiada, i w regule zakonu zapisana jest od stuleci zasada wasnego dochodzenia do wiedzy medycznej w oparciu przede wszystkim o najcilejszy kontakt z chorymi. Bonifratrzy maj swoj wiedz i tradycj cigle poszerzan i rozbudowywan. Co nie znaczy, e w i jakikolwiek osobicie zioowe sposb lekcewa kilkuset zdobycze wspczesnej chorych na nauki. raka, Wyznaj ktrym i tzw. zasad, i ich dziaania powinny uzupenia leczenie konwencjonalne. Ojciec Jan opowiada, obserwowa znie pacjentw medykamenty pomogy utrapienia chemioterapii. Wiadomo,

chemia wywierajca niszczcy wpyw na tkank rakowat nie jest obojtna dla caego organizmu - osabia jego siy obronne, wytaszcza. Okazuje si jednak, e jeli obok chemii, podamy preparaty zioowe regenerujce, czyszczce ukad wtrobowo-trawienny oraz moczowy z toksyn - to taki pacjent ma szans przey o dobre kilka lat duej i to w niezej kondycji. Zdarzay si nawet przypadki, i chorzy pijcy zioa, mimo chemioterapii, mieli tak wzmocniony organizm, e nie tracili wosw. Na pytanie - Czy to prawda, e wszyscy jestemy zagroeni rakiem i jak to si dzieje, e wanie na Wybrzeu gdaskim, a nie - dajmy na to - na zanieczyszczonym lsku, zbiera on ostatnio najobfitsze niwo? - syszymy wstrzsajc opowie o tym, e rak jest zakodowany w kadym czowieku. Upiony i przyczajony czeka na sposobny moment. A ten moment nastpuje wtedy, kiedy organizm jest bardzo wyczerpany, kiedy przez duszy czas obnia si w ludzkim ustroju poziom cynku, witaminy A i magnezu, wtedy otwiera si brama dla raka. Dlatego naley tak bardzo zwaa na prawidowy jadospis, ktry dostarczy ma tych wszystkich regenerujcych materiaw. Przedwieczny - powiada ojciec Jan - tak nas skonstruowa, e potrafimy sami siebie obroni, rwnie przed rakiem.

A dlaczego na Wybrzeu tak szalej nowotwory? Nie ma to nic wsplnego z klimatem. Chodzi uwag natomiast na fakt, Z o e napicia rak w nerwicowe. pierwszym wynika, i Zdaniem rzdzie wszelkie naszego atakuje rozmwcy, ludzi o warto zwrci z usposobieniu wytrcaj

cholerycznym.

obserwacji

narastajce

stresy

rwnowagi cay ukad nerwowy, a to powoduje ze wchanianie i "gubienie" wielkich iloci selenu, cynku, magnezu, jodu itd. W osabionym organizmie rozwija si tkanka rakowata. Na Wybrzeu w ostatniej dekadzie byo wicej napi i stresw ni gdziekolwiek indziej. No i zbieramy plony... Poza tym, sposb odywiania ludzi mieszkajcych nad morzem rni si nieco od odywiania w centrum, czy na poudniu. Organizm ludzki musi mie zapewnione w poywieniu podstawowe substancje, budulec wspierajcy t cudown, mistern, przemyln maszyneri, jak nam Pan Bg - ufajc naszemu rozsdkowi - powierzy. eby tak jeszcze tylko wspczesne kobiety zechciay poj - kontynuuje ojciec Jan - ile od nich zaley. - Przemdrzae toto, zarozumiae, w dodatku zoliwe. Co ja si tu z nimi nadenerwuj - fuka, niby to zdegustowany. Pod pozorn zoci jest w nim sporo yczliwoci do ludzi. Tylko ludzkie saboci, np. uleganie modzie, nie znajduj u niego zrozumienia: - Przychodzi taka jedna z drug i, oczywicie, one wiedz najlepiej, jak ja mam je leczy. eby si to chocia jako ogarno, przyczesao... Od grzebienia jak diabe od wiconej wody uciekaj. Dziki Ci, dobry Boe, e ja nieonaty... Ale nie piszcie tego, nie piszcie - sprzeciwia si niepewny, czy ma prawo mie taki staropolski gust. - Ot, niechby te nasze baby, kada jedna, uczesana czy nie, wziy sobie do serca, e dla swojej rodziny znacz tyle co minister zdrowia, a ich kuchnie s zakadami leczniczo-farmaceutycznymi, w ktrych przygotowuje si yciodajne potrawy. Kae podkreli to trzy razy: Produkcja w naszych polskich kuchniach musi by yciodajna. Darujmy sobie w trudnych czasach kulinarne wydziwiania. Potrawy podawane na adnych talerzach - maj by proste i tak dobrane, by dostarczay domownikom 68 niezbdnych skadnikw ywieniowych. Dlaczego 68? Bo mniej wicej na tyle wyspecjalizowanych grup jest podzielona liczba krwinek gospodarujcych w ludzkim organizmie i odpowiadajcych za funkcjonowanie jego skadowych. Krwinki, te mae budowlane mrwki, musz mie stae zatrudnienie, a obowizkiem nas - ludzi mylcych - jest dostarczy im odpowiedniego materiau... Przyjrzyjmy si teraz ziarnku grochu - ile te takie malestwo zawiera w sobie skadnikw ywieniowych... Spotykamy si z ojcem Janem Grande, by mwi o ziarnku grochu. W

przeciwiestwie jednak do Andersena - nie bdzie w rozmowie sensw przenonych. Opinie ojca Jana s bardzo konkretne i praktyczne. Okazuje si, i najzwyklejszy

groch, byle nie uskany, zawiera magnez, kobalt, elazo, fosfor, bonnik, biako rolinne, substancje antyreumatyczne, antymigrenowe, antycukrzycowe; jest kopalni witaminy B-kompleks, witaminy A... I ju mamy 12 skadnikw z potrzebnych 68, o ktrych wczeniej bya mowa. Do tego - jeli gotujemy grochwk - dochodzi cebula zasobna w witamin C i siark, biako zwierzce z kawaka wdzonki lub lepiej p kilograma pokrojonej w kostk kiebasy, zawarto odywcza wygotowanej marchwi, pietruszki, kartofli, dodatkw w postaci majeranku, pieprzu, licia bobkowego... Wystarczy Mdra policzy, nie ile jest w samej grochwce elementw ale dajcych go zatrudnienie w plastry i naszym pracowitym krwinkom. gospodyni wyrzuci wczorajszego chleba, pokroi przyrumieni na oleju due, pachnce i chrupice grzanki. Poda je dzieciom i mowi do grochwki. A jeli jeszcze chce zatrzyma starego w domu, eby si nie wyrwa z kumplami na piwo - to niech mu do tego wszystkiego po cichutku, dyskretnie, naleje do szklanki dobrego piwa. Po takim obiedzie chop ju nigdzie nie bdzie si szwenda. - Mdrze prowadzona kuchnia jest bogosawiestwem dla domu - powiada nasz rozmwca - tylko trzeba z niej powyrzuca zachodnie miecie, nadmiar chemii i przetwrstwo spoywcze. Polskie kobiety, przynajmniej te, ktre nie chc do cna zdurnie, niech uwaaj szczeglnie wtedy, kiedy jest nadzwyczaj pikne opakowanie i gona reklama w telewizji. Te nieszczsne rogaliki z nadzieniem czekoladowym - to to paskudztwo nad paskudztwami, bez adnej wartoci odywczej... - zyma si o. Jan. Na pytanie o margaryn, bardzo intensywnie ostatnio reklamowan ojciec reaguje irytacj: - Wyrzuci to mazido z kuchni, natychmiast. Z tuszczw uywa tylko masa, oleju (najbardziej organizmie. wartociowy Wystarczy produkowano niegdy proces kwasu z konopi), smalcu, czystego przej oju. olej Margaryna, jako produkt o wysokim stopniu przetworzenia, robi szkody w ludzkim pomyle jaki technologiczny masowego nie musi naturalny, ile po drodze trzeba doda do niego substancji chemicznych (w tym i rakotwrczych), niszczy sztucznie produkowanego i (ktry prawdopodobnie farbka luzwk), utrwalaczy barwnikw (gdyby pomaraczowa

margaryna byaby trupio blada), aby uzyska posta efektownie zapakowanej kostki. Nawiasem mwic, nie ma dotd na wiecie adnej pracy naukowej, ktra uzasadniaby i potwierdzia zdrowotno spoywania margaryny! Agresywna chemia spoywcza - zdaniem ojca Jana - pojawia si w naszych domach rwnie pod postaci wybielonych cukrw i soli. Do koca zeszego wieku cukier by rarytasem zaszczycajcym szlacheckie stoy, przez posplstwo prawie nie uywanym. Jedynie w czasie wit pojawiaa si "gowa" cukru krystalicznego,

gruboziarnistego, ktr rozbijao si wydzielajc domownikom po kawaeczku. Ciasto natomiast sodzio si miodem. O ile to zdrowsza forma ywienia. Dzi uywamy cukru bez ogranicze, a ten oczyszczony cukier jest najzwyklejsz chemi, ktra zwiksza niepomiernie ilo kalorii, a nie daje spodziewanej energii. Przechodzc w organizmie zoliwych. kilkakrotn W dodatku przemian, bardzo produkuje szuka "po drodze" mnstwo substancji i gorliwie towarzystwa tuszczw nasyconych

wie si z nimi, tworzc mas cholesterolu. Obiecujemy zastpi w naszym domowym gospodarstwie cukierniczk - miseczk miodu. Ojciec Jan bardzo przekonujco czyst mwi o tym, i jest w on naturalnym rodkiem sodzcym, zawierajcym glukoz, bogatym yciodajne substancje,

przechodzcym do krwiobiegu z przewodu pokarmowego prawie bez adnej przemiany i zamieniajcym si tam w energi yciow... Od cukru i miodu niby daleko, a jednak blisko do... soli. Mycie, pukanie i warzenie soli - zdaniem ojca - jest zbrodni przeciw naturze. Sl kopalniana niesie ze sob ogromne bogactwo selenu, elaza i kobaltu. Tymczasem w przemysowej obrbce s one wypukiwane do Wisy, a stamtd do morza, na dodatek truj po drodze p ycia w rzekach. Co dalej robi nasz przemys ywieniowy? Ot, kupuje si za granic za cikie dolary jod, nasyca nim wypukan sl, miele j, bieli i sprzedaje bezwartociow substancj, z ktrej jod - po otwarciu torebki bardzo szybko ulatuje. Szukajmy soli kopalnianej z Kodawy, jak najmniej oczyszczonej, szarej, "brzydkiej" z wygldu. Przy okazji warto zwrci uwag na jeszcze jedn spraw - nie nabierajmy si na jakie wymylne opakowania artykuw spoywczych. Na przykad, zdrowotn kasz gryczan pakuje si ostatnio do jednorazowych torebek - z grubego plastiku, bardzo wulgarnych, nieestetycznie podziurawionych i w tym si gotuje. Kasza z takiego plastiku nie nadaje si do jedzenia, poniewa s w niej wygotowane z opakowania substancje chemiczne (biosfenol). Poza tym, nie przypomina swoj konsystencj puszystoci potrawy gotowanej waciwie. I, naturalnie produkt jest droszy, kto przecie na tych opakowaniach zarabia. Polskie spoeczestwo powinno broni si przed raptown zmian tanich substancji w drogie, przez przesypywanie ich z jednego opakowania do drugiego. Zadajemy teraz pytanie zastrzegajc, i nasz rozmwca moe je zignorowa: Czy zdarzyo si kiedy, e Jan Grande w habicie lub "po cywilnemu" przekroczy prg restauracji McDonalda? Ojciec Jan psowieje, wydyma policzki niczym trbacz i gwatownie unosi rce jakby mia za chwil odfrun... - Ju same nazwy: McDonald, coca-cola, pepsicola, hamburger, hot-dog przyprawiaj mnie o drgawki. To jest skandal, e majc taki zasb wasnych moliwoci

ywieniowych, sprzedalimy przemys spoywczo-ywieniowy amerykaskim biznesmenom. Jako stary mnich, mimo caego mojego yciowego optymizmu przepowiadam, i w roku 2000 Polacy stan si na terenie swojego wasnego kraju murzyskimi wyrobnikami. Przez Polsk bd przejeda transkontynentalne pocigi, bd miga po autostradach zagraniczne samochody, a tubylcy spadn do roli czycicieli z miotami w rkach - koczy katastroficzn wizj przyszoci. - Dzikuj Bogu, e jestem stary, niedugo umr i nie bd tego wszystkiego oglda - dodaje. Zaprzeczamy z ca moc. Nasz rozmwca jest czowiekiem w sile wieku, ktry zwyczajnie i po ludzku, czego nienawidzi: Gupoty wsprodakw? Ich zdolnoci do mapiego naladownictwa? Samobjczych inklinacji ludzkoci? Pewnie wszystkich tych spraw naraz. Ojciec Jan lka si, by przeszczep amerykanizmu nie wyrzdzi nam wicej szkody anieli komunizm, ktry jednak liczy si z jakimi reguami. Na przykad, nie wystawiano w kioskach obok zdjcia Papiea pornograficznego obrazka. I naprawd - jak zapewnia - nie chodzi mu o dewocj, ale - takich rzeczy nie robi si z powodu zwykej przyzwoitoci, szacunku dla ludzkich przekona... Pozostajemy jeszcze przy temacie amerykaskiego ywienia, zastanawiajc si wsplnie czym ono grozi Polakom. Ojciec Grande uwaa, i jest to system powodujcy sklerotyzacj organizmu oraz zanik pamici z powodu choroby Alzheimera. Jeli ludzko si nie opamita i nie przestanie produkowa faszywej ywnoci, to do 2100 roku nie doyje w ani 10 proc. populacji. przez Przestamy wic wydziwia lat i zacznijmy produkowa prosty, sprawdzony dziesitki tysicy sposb,

zdrow ywno. Zgodnie z natur, ktrej nie wolno poprawia. Przedwieczny tak j uksztatowa - konkluduje ojciec - e jakiekolwiek poprawianie zawsze co w niej kategorycznie zepsuje. Kolejnym pytaniem otwieramy szeroki temat polskich tradycji ywieniowych. Ojciec Jan ma tu duo do powiedzenia. Uwaa, i istnieje kanon ywieniowo-kulinarny, do ktrego powinnimy si dzi jest odwoywa. polska wszystko by matki Takim si mogy wzorcem, urwao. dostarczajcym zbierajca ndza nam cig okresu drogocennych wielowiekowych czas wskazwek, kuchnia przedrozbiorowa,

dowiadcze. zbyt

Pniej krtki,

Przysza swoje

rozbiorowego, pierwsza wojna wiatowa i zwizany z ni gd; potem ten krciutki niepodlegoci, przekaza dowiadczenie crkom; druga wojna wiatowa i degeneracja poj o ywieniu (co zapi to zjem, aby tylko jako tako przetrwa), a po wojnie - wiadomo jak byo. Kobiety zaangaowane w prac zawodow szukay sposobw na jak najszybsze przygotowanie posikw i uciekay od tradycyjnych potraw bogatych w biopierwiastki, mikroelementy, witaminy, substancje, ktre kiedy niosy ze sob zdrowie i ycie.

eby nas sztuczno nie zeara. Ojciec Jan chtnie powraca do tematu, ktrym zakoczylimy ostatnie spotkanie. Jego zdaniem - przedrozbiorowa kuchnia sowiaska bya tak poywna i dostarczaa tyle energii, e mona byo z jej nadmiaru "ciany rozwala". Wemy taki chleb - wasny, pieczony we wasnym piecu, wielki na p stou, pooony na liciu opuchowym, posypany czarnuszk albo kminkiem. Jak si go odkroio noem jak kos - to a byszcza w rodku, tak dobrze by wykwaszony... Na pytanie Czy mona jeszcze gdzie na kuli ziemskiej poprbowa smaku prawdziwego chleba? - syszymy odpowied odbierajc nadziej: - Zacznijmy od samej ziemi. Czowiek przechemizowa j na gboko co najmniej metra i wszystko co z niej wyrasta jest mniej lub bardziej skaone. Oczyszczanie ziemi, nawet gdybymy od dzi zaprzestali stosowania chemii, potrwa kilkaset lat. Rwnie tak zwana zdrowotna ywno, ktr teraz gdzieniegdzie mona dosta nie jest cakowicie czysta, bo wyrastajc na nawozach organicznych wchania chemikalia z pasz, ktrymi karmiono zwierzta. Jest to wic obieg zamknity i obawiam si, e smak prawdziwego chleba pozostanie wspczesnemu czowiekowi nie znany. Niegdy, piekarni mona byo wyczu na kilkadziesit metrw, tak pachniao wieym chlebem. Dzi, kiedy gospodyni domowa robi w domu kluski - kompletnie nie czuje zapachu mki. A przy rozrabianiu ciasto zamiast trzyma si wasnej konsystencji i odskakiwa od rki jak pieczka - przykleja si do niej. Rozmowa o prawdziwym chlebie zahaczy musi o "prawdziwy" ogie, na ktrym niegdy pieko si taki chleb. Zdaniem ojca Grande, ogie, jaki daje drewno i wgiel, jest cakiem inny od gazowego czy elektrycznego zabijajcego wszelkie walory smakowo-zapachowe pieczywa. Zreszt wystarczy porwna barwy: z jednej strony zocistoczerwony i gorcy ogie z pieca, z drugiej - niebieski i zimny, jakby martwy ogie kuchenki gazowej. Nie rozgrzeje on, na przykad, dawnych garnkw eliwnych, jest na to zbyt saby. A z kolei wspczesna patelnia teflonowa postawiona na otwartym ogniu piecyka - spali si. Jeli kto ma moliwoci - niech porwna placki ziemniaczane smaone na kuchni opalanej wglem i drewnem, na otwartej fajerce, na starodawnej eliwnej patelni, z plackami "z gazu". S to zupenie rne smaki, zapachy i konsystencje. A ju ten najnowszy diabelski wymys, czyli kuchenki mikrofalowe - to to istne horrendum. Strumie drgajcych elektronw niszczy, druzgocze czsteczki biaka i potrawa z takiej kuchenki tylko wyglda jak poywienie, ale poywieniem nie jest. Ojciec Jan tym swoim pacjentom, ktrzy chwal si, e zakupili wanie za cikie pienidze kuchenk mikrofalow, mwi tak: "Wydalicie oszczdnoci na co, co niszczy wasz rodzin. Nasz rozmwca z satysfakcj powouje si na jeden z ostatnich numerw

miesicznika "yjmy duej", gdzie znalaz bardzo niepochlebny artyku o kuchni mikrofalowej. On te same wnioski sformuowa ju kilka lat temu. Prawdziwy chleb i prawdziwy ogie. Pozostao nam jeszcze powiedzie co o prawdziwej wodzie. Tu, jak si okazuje, sprawa nie jest do koca przegrana. - Kto chce mie w domu dobr krzemionkow wod, ktr orzewi si o kadej porze roku, niech zrobi tak: p kilograma suszonego skrzypu pokruszy, wsypa do emaliowanego garnka, zala przefiltrowan wod, zostawi na noc. Rano pogotowa 20 minut, odstawi. Kiedy ustoi si, przecedzi przez niezbyt gste sitko, wla do kamiennego wyzibionego garnka. Garnek paruje i nie pozwoli, by woda si nagrzaa i w ten sposb pozyskujemy krzemionk - wymienit, tward wod wprost do picia, do herbaty,do mycia zbw, do gotowania zup... Ojciec Jan radzi take, by - jeli tylko jest taka moliwo - postara si o wasn studni. Kopa trzeba gboko, wod dokadnie przebada. Prawdziwa, czysta, ywa woda z cembrowanej studni, jest darem Przedwiecznego, zawiera magnez, krzem, elazo. zeary. No wanie - podchwytujemy temat - wemy takie antybiotyki. Przecie nierzadko trzeba si po nich "leczy"... Ojciec Jan rwnie uwaa je za niebezpieczne. Po kuracji antybiotykami trzeba odtru organizm, usun toksyny z wtroby i nerek, oczyci luzwk z grzybicy, jeli taka si pojawi, wreszcie - przywrci waciwe wydzielanie sokw trawiennych. Czasami, po przeholowaniu kuracj antybiotykami, oczyszczanie organizmu jest dusze ni samo leczenie. Naley pamita, aby przy zaywaniu antybiotykw kadego dnia wypi szklank kefiru oraz wzi trzy razy dziennie nie chce witamin B-kompleks. cebuli, Jeeli naley zaczyna zastpi si j grzybica w luzwce zi trzeba podawa bardzo due iloci cebuli. Jeli jednak jest ju i wtroba poszkodowana i przyjmowa kombinacj goryczkowych, przeciwzapalnych, powlekajcych oraz oczyszczajcych ukad moczowy. Za oknem klasztornego gabinetu ojca Jana - pierwsze jesienne szarugi. Pytanie o to jak zabezpieczy si przed gryp? - wprost wisi w powietrzu. Ojciec Grande zaleca dostarczanie organizmowi duej dozy witaminy C. Bierzemy po dwie kapsuki przy niadaniu. Jeli chodzi o ywienie - trzeba zwikszy ilo jarzyn w jadospisie, przede wszystkim marchwi i kapusty. Gotujemy zupy jarzynowe (naturalnie, nie na misie czy kociach, a jedynie na yce masa), przyrzdzamy najrozmaitsze surwki. Warto te wykorzysta dobrodziejstwa naszego polskiego kalafiora. Jest tak bogaty w wartoci odywcze, e ich nie spiszesz na kartce. Wane przy tym, by go nie przegotowa. W osolonym wrztku, z odrobin "vegety" dla smaku, gotujemy kalafior okoo 10 minut, dolewajc szklank mleka. Nastpnie Mona, a nawet i naley pi j bez tylko przegotowania... mona, eby one Chromy nas w si przed nie zanieczyszczeniami sztucznoci jak kocu

podbieramy

go

widelcami,

kiedy

jest

jeszcze

chrupki,

odsczamy

delikatnie

namaszczamy wieutkim, naturalnym masem, eby zrobi si a zocisty... Uchowaj Boe "potraktowa" go praon tart buk. I wtroba, i trzustka jej nie toleruj. Kolejna sprawa, jeli chodzi o przezibienia. Nie wolno wychodzi rano z pustym odkiem. Jeli ju nie ma czego innego, to choby podgrza przegotowane wczorajsze mleko i wla do niego esencj herbacian. yk miodu do tego i ju nam si poprawia krenie, organizm otrzyma biako i wapno. Bardzo pierwszych osonit wan spraw uzupenia zakadamy 60-80 swj wywd ojciec gowy. Jan jest ubir. Przez ciepa. Od nie A jesiennych gow szarug nakrycia proc. Obowizkowo.

organizm

wytraca

caego

nagromadzonego

przezibienie ciaa jest gorszym paskudztwem od kompletnego zapicia si alkoholem. Nastpnie nasz rozmwca mwi co wielce niepochlebnego na temat damskiej mody i zastanawia si - skd si to u nas wzio - te goe rozczochrane gowy, spdnice powyej kolan, nylonowe poczoszki i do nich nie zasznurowane wojskowe buciory... Naturalnie, spoeczny, nie jest to mapie wielkich naladownictwo metropolii, A mody i amerykaskich bezdomno slumsw. Margines wiatu Boe, obrzea bieda podyktoway poal zapi si

znudzonemu konsumpcj taki styl, ktry polega na noszeniu przypadkowych, zupenie dopasowanych za oknem czci nie garderoby. "wysze co sfery" robi, naszego, ju polskiego biznesu, natychmiast to kupiy. Szaruga cichnie. Pytamy kiedy czowieka pierwsze grypowe dreszcze? - Zanim pobiegniemy do lekarza i zaczniemy faszerowa si antybiotykami - odpowiada Jan Grande - sprbujmy starych, wyprbowanych przez prababki metod. Troch kwiatu lipy, kwiatki dzikiego bzu, par gazek dzikiej maliny, kapk podbiau i mity zaparzy domu. A i niech naciga p idc godziny. latem je na Wzi yeczk miodu, przetrze zwykle klatk od piersiow i stopy maci kamforow, wypoci si, przez dwa dni nie wychodzi z zioa zbieramy niedzielny por do spacer, daleko na zasmrodzonej szosy. Przynosimy letni domu, rozsypujemy starej

firance rozpitej choby midzy dwoma krzesami, otwieramy okno i suszymy. Sowem, prowadzimy w domu wasn aptek zielarsk. Zamiast rozwizywa krzywki, lepiej studiowa waciwoci zi i ich olejki rozpoznawanie. eteryczne Zioa to s witaminy, dobrze mikroelementy, biopierwiastki, bdce uzupenieniem

prowadzonej kuchni. Trzeba tylko chcie i kobiety musz mie na to czas. Ojciec Jan wspomina swoj matk, ktra - prowadzc gospodarstwo - miaa czas na jagody i zioa zbiera, i wieczorem szydekujc z dziemi popiewaa... A dzisiejsze kobiety? Krw nie doj, kur nie hoduj, wi nie karmi, lnu nie siej, midli nie midl, prz nie przd, pierza nie dr, nie haftuj, nie szydekuj, a wci czasu nie maj.

Replikujemy, e to za spraw telewizji. Nieopatrznie, bowiem na twarzy naszego rozmwcy znw pojawia si irytacja: - To kolejny, chorobotwrczy wynalazek diaba. Promieniowanie ekranw, zwaszcza w tych naszych maych mieszkaniach, bardzo szkodzi na wzrok i na cay organizm. Swoj drog, ciekawe, czy aby ojciec Grande nie jest antyfeminist? - Przeciwnie. Uwaam, e kobieta jest koron stworzenia. Dziadyga - wybacz mi, Boe mj jzyk - moe sobie pozwoli na wiele i nikt si specjalnie nie zgorszy widzc go na ulicy pijanego, z papierosem w gbie. Ale "lepsza poowa"...? Gdyby Odwieczny mg przewidzie, e baby sign po papierosy - to by im kominy w gowach zainstalowa Jest takie powiedzenie wzite z ydowskiego ulicznego slangu: fiksum dyrdum mischugyne kopf, oznaczajce mniej wicej tyle, co wariactwa szalonej gowy. - A ile nasze "mischugyne kopf" powinno zaywa nocnego odpoczynku? - W epoce cigych napi psychicznych potrzeba czowiekowi co najmniej 8 godzin snu. Zasypiamy obowizkowo przed godzin 23.,kiedy to organizm w sposb naturalny wycisza godzin si, serce zwalnia spokoju swoj i akcj, kora nadnerczy aktywni, przestaje to wymusimy produkowa na korze adrenalin. Naley w tym czasie skoni gow na poduszk. Jeli przegapimy t biologicznego nadal bdziemy nadnerczy dalsz prac. Bdzie ona wstrzykiwaa do krwiobiegu odrobinki adrenaliny ju do samego rana i nie da nam spokojnie zasn. Sen bdzie przerywany, a pocztek dnia naznaczony zmczeniem. My, mnisi, budzimy si o pitej rano, bez budzika. Cakiem inaczej zagospodarowuje si czas do poudnia, mona bardzo duo zrobi. Po poudniu, niestety, czas jest ju krtki. Interesuje nas - czy mona sobie pozwala na poobiedni drzemk? Ku naszemu zdziwieniu - zdaniem ojca Grande - jest to kompletnie zabronione. Po posiku naley odby do intensywny spacer. A ta przemona potrzeba snu po obiedzie wywodzi si ze zwykego obarstwa. odek podnosi przepon, serce o ni zawadza, mamy wraenie, e jest za cikie, i czowiek - taki niedwiedziowaty kadzie si spa, przesypiajc najciekawszy czas w yciu. Potem wieczorem ma problemy z zaniciem.

Inteligencja na talerzu Dawno, dawno temu... prowokujemy ojca Jana, by wrci do wtku kuchni

staropolskiej i rozmaitych zamierzchych kulinariw. - Jeli cofniemy si myl het, het - nasz rozmwca zaczyna tak, jakby opowiada ba - jakie kilkaset lat, do Polski jeszcze przedjagielloskiej, to zobaczymy, e

istniejce

wtedy

typowe

gospodarstwa

wiejskie,

byy

100

procentach

samowystarczalne. Wszystko wytwarzano na miejscu; od jajka poprzez ptno, ktre si tkao, przdo i farbowao, a do wasnego garnka. I ta samowystarczalno fakt, e rzadko kiedy wybierano si po co do wikszych orodkw - wytworzya norm prostego Tuszcz Co i wartociowego si, ywienia ze skadnikw w przez siebie wyprodukowanych. pachniao w na Przede wszystkim, jadano duo misa, nie gotowanego, ale opiekanego nad ogniem. wytapia spywa, byo zup skwiercza palenisku, ktre pieczyste znajduj misie, kilometr. Takie miso przedstawiao sob bardzo bogat warto biakowo-odywcz. wane, pozbawione tuszczw oraz nasyconych, w si bdc moczono wywarach przyczyn miso w naszych sklerozy. Dalej wdzenie. Bya caa procedura naturalnego wdzenia: specjalnej solnej zaprawie, po czym - nie parzone - wdzono przy uyciu gazek jaowca i buczyny. Wdzonk zawieszano w kominie... Przewiew kominowy podsusza i jednoczenie zabezpiecza misa, przed go owadami. na chleb Jak si odkroio domowego pat takiego do tego ciemnoczerwonego pooyo razowy wypieku, wspczesnych pieczonym tuszczu

przynioso z piwnicy ukiszon w dbowej beczce kapust i skropio j aromatycznym olejem z konopi, ktre rosy za oknem... - No... to na pewno nie by hamburger - wyrywa nam si. Z ca pewnoci potwierdza ojciec. A dzi taka wdzonka jest moczona w roztworze saletry, eby nabraa wilgoci i odpowiedniej wagi, nastpnie "wdzi" si j przy pomocy preparatu, ktry w sposb sztuczny zabarwia i nadaje smak. Kiedy czowiek wszystko, kroi "toto" potem na stolnicy, to mu spod noa woda co wycieka z i dry jakby Boe, uchowaj jaki kawaek dopiero prosektorium

przywlekli... - Co jadano - prosz ojca - do mis w Polsce redniowiecznej - przed Bon, przed ziemniakami? - Gwnie kasze. Pochaniano ogromne iloci kaszy jczmiennej, a od XIII wieku gryczanej. Gryk do Polski przywieli Tatarzy (na poudniu, do dzi nazywa si j tatark). Hordy tatarskie, pokonujce tysice kilometrw prawie nie zsiadajc z koni, nie mogy taska ze sob kuchni polowej z grochwk. Kady Tatar siedzia sobie na maym koniku, pod siedzeniem mia plastry suszonego misa, a do boku przytroczony sajdak - worek skrzany, w ktrym grzechotaa odpowiednio sprawiona kasza. Parzono j najpierw w penym mleku, odcedzano, obsuszano, wrzucano na chwil do wrzcego masa, znw cedzono i suszono, po czym wsypywano do sajdaka. Taki Tatar jecha sobie z Mongolii, co rusz siga do worka i pojada, a na postoju wydoi swoj koby i napi si mleka. No i wytrzymywa trudy wielotygodniowej podry, a nawet jak go w jakiej potyczce skaleczyli, to skra na nim goia si jak na psie.

Polacy - snuje swoj opowie ojciec Jan Grande - jak go brali do niewoli, to razem z kasz i bardzo si dziwili, e Tatarzy nie chc je niczego innego. Sprbowali sami i t drog kasza gryczana (mao wymagajca w uprawie) podbia Polsk, i spore poacie Europy, stajc si na cae wieki podstaw ywienia. Jeszcze nasze prababki pilnoway pradziadkw, eby przynajmniej dwa worki gryki byy w domu na zim. A w XVI wieku przyjechaa do Polski Bona i przywioza si razem z z Woch t kosz z jarzynami, kartoflami, ogromnie wzbogacajc jadospis. Kanon kuchni sowiaskiej, staropolskiej przeszed pewn korzystn ewolucj, uksztatowa kapust, marchewk (cho, naturalnie nadal z przewag misa oraz kaszami) i - jako taki obowizywa a do rozbiorw. Na pytanie - Czy podobnie odywiali si bogaci i biedni? - ojciec Jan odpowiada, i mdro ywieniowa dotyczya wszystkich warstw spoecznych. Bya pena analogia, jeli idzie o skad i jako jedzenia, natomiast rnio si ono iloci. Ubogi ubi jednego wieprzka na p roku dla caej rodziny, bogaty zjada tyle na jednym przyjciu. Ale w podobny sposb, we wszystkich warstwach przyrzdzano miso, wypiekano chleb, robiono sery, kluski, barszcze, czy pierogi z kapust. Podobnie pdzono samogon - jego czyst, prost posta, nie przypieszajc w sztuczny sposb procesw naturalnej fermentacji. Taka wdka bya bardzo mocna i spalaa substancje kaloryczne, nie dajc adnych ubocznych skutkw. Rnice ywieniowe pojawiy si w wieku XVIII wraz z mod francusk, kiedy to na zamone stoy wjeday obce frykasy, ktrych nisze warstwy nawet nie oglday. Jest jeszcze jedna bardzo ciekawa sprawa, zapisana w polskiej tradycji ywieniowej: nigdy, przez wszystkie te wieki, nie byo u nas mody oberania si. Przeciwnie, obowizywaa zasada lekkiego niedojadania. I to we wszystkich warstwach spoecznych. Nawet ebrak, ktry dosta jamun - poczstunek, gospodarowa nim z rozsdkiem, zjad troch, a reszt schowa do worka, eby mu starczyo na pniej. Bya w narodzie taka troch wilcza dieta, ale te dawaa ona odporno na zmczenie i gd. Nie mwic ju o tym, e niedojadanie sprzyja waciwej przemianie materii, odek nie jest przeciony, w jelitach nie ma zalegajcych resztek. Ojciec Jan zaleca wszystkim nastpujc zasad: nie naley wstawa od stou z uczuciem, e odek jest zbyt ciki. Trzeba mie swoj grzecznociow norm, co, co mona nazwa "inteligencj na talerzu": wezm 3 ziemniaczki, a nie 5, odkroj kawaek z duego kotleta, a reszt zostawi na pmisku... Nie naley te nigdy je "po polsku", nabierajc na jeden widelec ziemniaki z sosem, miso i jarzynk, tylko przestrzega pewnej kolejnoci. Najpierw powinno si skonsumowa jarzynk, nastpnie miso, na kocu - ziemniaki. Poniewa zdaje nam si to lekk przesad, ojciec Jan cierpliwie tumaczy, i taka kolejno zapobiega trawiennej schizofrenii.

Kiedy nawrzucamy do odka bez adu i skadu zrnicowane poywienie, to ta nasza "betoniarka" wprost nie wie od czego zacz. Z trudem miele i rozciera taki obiad, zamieniajc go w makabryczn papk, ktrej skadniki maj rny czas rozkadu i trawienia. Ojciec Jan nie pochwala diet przegodzeniowych. Uwaa, i wszelkie tego typu nowomodne praktyki prowadz do paskudnych nastpstw. Leczy niejedn ofiar dietycud, ludzi, ktrzy zapadli na powan chorob psychiczn - jadowstrt, czyli tak zwan anoreksj. Na Zachodzie choroba ta zebraa ju okrutne niwo, zwaszcza wrd modych dziewczt. W Polsce te si ostatnio nasila. Nie mwic ju o dziwnej modzie na hinduizm. Jest to, o czym nie wszyscy wiedz, hinduizm w cudzysowiu sekciarski, przeszczepiony najpierw na grunt amerykaski, niewiele majcy wsplnego z prawdziwymi naukami Wschodu, prowadzcy na psychiczne manowce. No i nasza modzie, szukajca nie wiadomo czego, zachwycia si t form dziwacznej ascezy, midzy innymi jedzeniowej. Naley wiedzie, i nasze spoeczestwo - ojciec Jan wyranie zmierza do puenty jak i inne ludy rodkowej Europy, ma niejako w genach zapisan najwaciwsz diet. Potwierdza j kilkusetletnia tradycja - o ktrej mwilimy - i w aden sposb nie naley przestawia Dla si na t wschodni gdybymy ascez jadospisow, zastpi czy radykalny innym wegetarianizm. przykadu, chcieli kawaek misa

rodzajem biaka, to musielibymy zje 4-litrowy garnek gotowanej soi. I jeszcze byoby mao. Wszystkie diety bezmisne s dietami faszywymi, powoduj patologiczne zmiany winna wskutek jest wrzodziejcego Oj, zapalenia chyba nie jelita jest to grubego, najblisza utrat jego odpornoci, warstwa wyniszczenie organizmu. Zdaniem ojca Jana - wprowadzeniu kulinarnego nowinkarstwa inteligencja. sercu spoeczna. Zapytany o opini - nie wystawi najlepszej: Mebluj sobie gowy skomplikowan wiedz, a y nie potrafi. Nawet kiedy choruj, to nie mdrzej. Zaobserwowaem, na przykad, przez 17 lat pracy zielarza zakonnego, e wielkomiejska inteligencja, jak adna inna warstwa spoeczna, zarasta brudem. W Warszawie stykaem si z pacjentami, ktrym z plecw mona byo brud yk skroba. Po prostu, nie kpali si latami, majc w mieszkaniu azienki. Zamiast gbki i myda, stosowano francuskie dezodoranty blokujc pory, stwarzajc gnijce, zaparzone rodowisko idealn nisz dla pasoytw. Te wszystkie naleciaoci skrne, zapalenia, uczulenia, brodawki - to skd?... A przyjrzyjmy si wszyscy sobie - kurczymy si pod oskarajcym wzrokiem ojca Jana - w jaki to "zdrowotny" sposb spdzamy wikszo wieczorw? Naturalnie, oglda si telewizj. Zwykle w maym, zadymionym pokoiku, bo wszyscy pal. Jeden na drugiego

syka: cicho, cicho... Tego licho bierze, bo mu przerzucili program, tamten nie moe si skupi, wzrasta napicie nerwowe i dom zamienia si w nowoczesn, wielce owiecon jaskini barbarzycw. - Panie Boe, odpu... - po swojemu fuka ojciec Jan. - A pniej w tym zadymionym, mierdzcym skarpetami i spoconymi ciaami pokoju idzie si spa, nawet nie bardzo myjc "przewielebne zwoki", bo ju si zrobio pno, godzina zasypiania na naszym zegarze biologicznym dawno mina, hormon nadnerczy jest nienaturalnie aktywny i nie ma mowy o rzetelnym wypoczynku...

Leczy ciaa i dusze - Ojcze Janie, my tak sobie spokojnie mwimy o dobrym jedzeniu, podczas gdy wielu ludziom samo ycie nie smakuje... Nasz rozmwca natychmiast podchwytuje temat i opowiada o swoich depresyjnych pacjentach. - Pewna moda kobieta leczy si ju trzeci rok u niego. Na pierwszy rzut oka adnych nieco losowych przeciwnoci. mieszkajc z adna, teciami wyksztacona w wiejskim (nauczycielka rodowisku. z zawodu), tam. Co urodzia udane dziecko, m pracuje za granic, a wic pienidze maj. Tyle e jest wyobcowana, Ganie miesic przyjeda do Wrocawia, wygada si, wemie porcj lekw i jako cignie do nastpnej wizyty. Kiedy powiedziaa do ojca Jana: "Gdyby nie te wizyty u ksidza, to ja bym si ju dawno powiesia". Inna znw osoba, starsza pani, wdziczna bya naszemu rozmwcy za jego optymizm i dziaajce na pacjentw zadowolenie z ycia. Nie do koca zgadzajc si z tym ostatnim - ojciec Jan kwituje: "Lekarz musi by doskonaym aktorem. A poowa sukcesu w leczeniu zaley od tego, jaki mam kontakt z chorym. Jeeli kto wychodzi ode mnie bez przekonania, e potrafi mu pomc, to szkoda mojej fatygi". - Psyche i soma - powiadamy na to. - Kiedy jedno cierpi, co dzieje si z drugim? Ojciec Jan mwi o cisej wspzalenoci. Wie ze swojej praktyki jedno: kiedy dusza choruje, to ciaa nie da si uleczy. A lekarz powinien mie takie zaufanie pacjenta, eby ten wyspowiada si przed nim lepiej jak przy konfesjonale. Tylko na pozr brakuje zwizku midzy rakiem odka a tym, e kto le yje z teciow. Wszystkie takie sprawy trzeba zna. Dobry lekarz musi powici duo czasu na rozmow z pacjentem i tak lawirowa swoimi umiejtnociami, aeby podnie go na duchu, a zarazem pobudzi organizm do samoobrony; leczy rwnolegle dusz i ciao. Ciekawi jestemy - czy nasze prababki i pradziadowie chorowali na depresj?

- Nie - odpowiada ojciec - nie mieli na to czasu. Nie bdzie chorowa na depresj czowiek pochonity przez obowizki. Praca bya, jest i bdzie tu najlepszym lekarstwem. Przypomnijmy sobie szkolne lektury - "Anielk" czy "Nad Niemnem". Byy tam opisane arystokratki, co to caymi dniami leay na szezlongach, co tam sobie roiy i od tego nierbstwa miay "globusa" w gowie. W niszych sferach to si nie zdarzao: Przypominamy o tym, e dzi w krajach wysoko rozwinitych, gdzie depresja jest chorob niemal spoeczn, ludzie pracuj, nawet popadaj w pracoholizm. Replika ojca Jana jest zdumiewajca. Stwierdza, i w gruncie rzeczy styl ycia w zachodnich cywilizacjach jest stylem ycia nierobw, ktrzy nawet jak pracuj, to powierzchownie. Ich zmczenie jest take pozorne, nieautentyczne. Czowiek pochonity wykonywaniem prawdziwej pracy, nigdy nie bdzie sfrustrowany. - Czym wobec tego jest prawdziwa praca? - dopytujemy. Ojciec Jan odpowiada, i jest to takie zajcie, ktre okrela sens naszego, tu na ziemi, trudu; ba, samego czowieka okrela. Powinna ona wzmacnia egzystencjalnie, a nie rozchwiewa. Zadowolenie z dobrze wykonanej pracy jest zarazem samoocen powizan Prawdziwe depresj. Informujemy ojca, i funkcjonuje w wiecie rewelacyjny medykament przeciwko depresji, nazywajcy si "Prozac". Wyzwala fantastyczn aktywno, modny jest w wiecie biznesu i dotar ju do Polski. Ojciec Jan nie sysza o tym leku, ale gwarantuje - jako stary praktyk, majcy za sob 500-letni tradycj bonifratrw e po trzech latach zaywania wszyscy ci biznesmeni wypal si kompletnie, a na dodatek podzi bd spotworniae potomstwo. Taki lek musi by mieszanin hormonw i narkotykw. Nie ma innej moliwoci. Z naturalnych rodkw antynerwicowych i antydepresyjnych, w jakie nas zaopatrzy Przedwieczny na tej ziemi, istnieje tylko jeden stare, dobrze nam znane ziele witojaskie, zwane dziurawcem. Niemcy produkuj z niego drogocenne kapsuki przeciwko depresji. Tak wic zaleca wycznie dziurawiec i kakao, ktre jest nosicielem magnezu. Ojciec Jan - zapytany o wntrze ludzkiego organizmu i generaln zasad jego funkcjonowania - powiada piknie, i w doskonaoci naszych cia przeglda si sam Przedwieczny. Gdyby kto ze miertelnych umia rozoy t konstrukcj na czynniki pierwsze i zrozumia zasad jej funkcjonowania, sam byby zachwycony. Wemy harmoni wspdziaajcych organw wewntrznych, ktre zamieniaj martw materi w energi ycia. Wemy nasz kor mzgow, ktra tyle wspaniaoci potrafi stworzy... - Ale dua cz kory mzgowej jest wyczona z funkcjonowania - wchodzimy ojcu w sowo. z poczuciem wasnej wartoci. prac I to wszystko chroni przed przed nerwicami. grzechem i zmczenie prawdziw jest najlepsz ochron

- Tak, okoo 70 procent - precyzuje rozmwca. - A c by to byo, gdyby tak czowiek eksploatowa ca kor mzgow?... Swego czasu rozmawiaem w Kijowie z pewnym szamanem znad Jeruseju i spytaem go o co, co zaintrygowao mnie ju wczeniej. Dlaczego - mianowicie - ich plemiona tak bardzo szanuj ludzi chorych psychicznie? Odpowied, jak usyszaem, wstrzsna mn. Ludzie psychicznie chorzy mwi mi w szaman, majcy za sob tysicletnie tradycje swojej kultury - to s ludzie boscy. Dlaczego? Bo Przedwieczny wyrni ich wczajc im t nie uywan, upion cz mzgu. Z kolei Spowodowao plemiona to, e funkcjonuj ponad orbit normalnoci, jak rwnie my natomiast ludy odbieramy ich jako odmiecw. azjatyckich koczownikw stepowych, niektre indyjskie ogromnie szanuj ludzi starych. Uznaje si ich tam za bogosawionych. Przedwieczny musia doj do wniosku, e ycie takiego staruszka czemu suy, jest komu tu na ziemi przydatne. Nigdy nie yje dugo czowiek paskudny, dugo yj ludzie dobrzy. Staro jest rodzajem spoecznego kapitau. Moemy, dziki czyjemu dugiemu dowiadczeniu, pozna niejedn prawd o yciu. - A pewnie i o umieraniu - dodajemy. - Moja znajoma - kontynuuje ojciec Jan - pani Jzefa, 90-letnia osoba majca za sob ycie powicone pracy w opiece spoecznej, na par tygodni przed mierci mwia: eby te ojciec wiedzia, jaki to jest okropny czas, to czekanie na mier. Ja j widz i czuj dookoa siebie wszdzie. Nie mam ju adnych potrzeb. Rano wstan, umyj si, uczesz, ubior i cigle towarzyszy mi wiadomo, e moe wanie dzi, moe za godzin - umr. Nawet jak znajomi przyjd i przynios mi akocie, to ja si poczstuj, eby nie robi im przykroci, ale nie mam ju na nic zapotrzebowania. Kiedy kad si do ka, to westchn do Przedwiecznego i zapytam Go - czy jeszcze si jutro zbudz? I ku swojemu zaskoczeniu - budz si. Pytaj mnie ludzie - dlaczego ja jestem jaka dziwna, jakby obca? A ja nie potrafi by inna, bo to ju mier jest ze mn. - Wstrzsajca historia - przyznajemy. - Obecnie ludzie boj si takich tematw, uciekaj od nich. - To amerykaska kultura - odpowiada ojciec - usiowaa wykreli mier ze swojego mylenia. I co stworzya? Ni mniej ni wicej, tylko wanie kultur mierci, jak j nazwa nasz Papie. A przecie ten, niejako przymusowy pobyt pani Jzefy na ziemi, co nam uwiadamia. Kiedy wygasa yciowa energia, jak w jakiej ogromnej elektrowni atomowej - to czowiek zdaje sobie spraw z wasnej nicoci. Nie ma ju adnych potrzeb, nawet

takich, by komu zaszkodzi. Jest w peni bezinteresowny. Jeden ma jeszcze tylko interes na tej ziemi - nawrcenie, pojednanie z Bogiem... Dzielimy przykad, si z ojcem Grande na spostrzeeniem, proz w e podczas postaci: tych czy naszych naley spotka stosowa mieszaj si - jak w kalejdoskopie - tematy wzniose z przyziemnymi. Teraz, na przyszed czas najczystszej zasmaki w naszych kuchniach? W odpowiedzi syszymy, i powoduj one uszkodzenia wtroby i trzustki. Zasmaka, funkcjonujca wbrew zasadom kultury trawiennej, jest odkryciem czasu godu pierwszej wojny wiatowej, kiedy to trzeba byo zrobi co z niczego i na yce mki praonej w tuszczu powstawa garnek zupy. Zagszczamy potrawy mk rozbetan w mleku, mietanie lub wodzie. - Czy kupowa dzieciom owoce egzotyczne? - znowu zmieniamy temat, ale czas nagli, wkrtce musimy koczy rozmow. Zdaniem ojca Jana, mamy swoje, z naszej strefy klimatycznej: jabka, gruszki, liwki, winie, ktre w peni zaspokajaj, i to od jest kilkuset trujca lat, zapotrzebowania przy pomocy ludzkich ktrej organizmw. si Dla urozmaicenia owoc mona przed dzieciakom poda na deser banana czy pomaracz, ale nie codziennie. Inn spraw chemia, zabezpiecza egzotyczny zepsuciem lub przypiesza jego dojrzewanie. Ojciec by wiadkiem, jak w Palestynie bananowce nabieray apetycznej, tej barwy pod wpywem dymu spalin samochodowych. - A propos owocw. Znakiem zakonu bonifratrw jest owoc granatu. Co on symbolizuje? - dociekamy. - Mio miosiern - odpowiada ojciec Jan - powielan w nieskoczono, tak jak powiela siebie owoc granatu wysypujc ze swojego wntrza mnstwo drobnych, penych czerwonego soku, drogocennych owocw... Wie si z tym przepikna legenda, ktr opowiemy pewnie ju w nastpnym rozdziale.

Witamina B na dyskotece Obiecalimy Czytelnikom opowiedzie legend, ktra wie si z owocem granatu oraz pocztkiem zakonu bonifratrw. Szczeglnie, e wanie mija dokadnie 500 lat od urodzin jego zaoyciela - witego Jana Boego. - Jest to imi zakonne Jana Ciudada, Portugalczyka - zaczyna swoj opowie ojciec Jan Grande yjcego choby w latach z 1495-1550. Asyu), Jan Jak to czsto przeszed osiad w u witych burzliwe Granadzie, bywa koleje gdzie (przypomnijmy w najszerszym Franciszka tego Ciudad wity

losu, nim odnalaz swoje waciwe powoanie. A bya nim dziaalno charytatywna znaczeniu sowa. Przyszy zaoy szpital i dom opieki dla ubogich, bezdomnych i chorych (rwnie chorych

psychicznie, ktrych redniowieczna Europa traktowaa z niebywaym okruciestwem), nie ogldajc si na ich stan spoeczny, pochodzenie czy religi. Wkrtce podobne orodki powstay w innych regionach Hiszpanii, wraz z upywem metod stuleci - na caym wiecie. Historia medycyny wymienia Jana Boego jako prekursora wspczenie pojtego szpitalnictwa oraz inicjatora humanitarnych psychiatrii. Kanonizowano go w 1691 r. za papiea Innocentego XII. Przez wierzcych wzywany jest jako patron chorych i umierajcych, a take lekarzy, pielgniarek i szpitalnictwa. Imi jego wystpuje w Litanii do Wszystkich witych. Ot, w yciu Jana Ciudada miao miejsce nastpujce zdarzenie: wybra si on ktrego dnia do lasu, by - swoim zwyczajem - pozbiera nieco suchego drewna na opa. Nie dla siebie, ale dla jakiej biednej wdowy. Spotka w lesie dziecko. Musiao by zabiedzone, bo ulitowa si i wzi je na plecy. Po jakim czasie zmczony postawi dzieciaka na nogi. Dodajmy, i byy to nogi bose. C byo robi? Jan cign swoje buty i podarowa je maemu biedaczynie. Poszli dalej - dziecko w wielkich butach i bosy wity, ktry kaleczy sobie stopy na wykrotach. Doszli do strumienia. Jan przekroczy wod, po chwili usysza za sob woanie. Obejrza si. Dziecko stao na drugim brzegu, jego gow otaczaa dziwna jasno, a na wycignitej doni trzymao pknity owoc granatu, zakoczony wietlistym krzyem. Jan usysza nastpujce sowa: "To bdzie znak twojego zakonu". I tak si stao. Mio miosierna, nieskoczona, symbolizowana wieloci w jednoci (owoc granatu skada si z mnstwa malekich owocw), ktr w. Jan Boy praktykowa w stopniu doskonaym, a ktr my mnisi nieudolnie naladujemy, ley u podstaw dziaalnoci zakonnej bonifratrw. Zastanawiamy si - w jaki sposb polscy bonifratrzy przeszli przez "Morze Czerwone" komunizmu? - Komunici - mwi ojciec Jan - zadali nam ciosy na tyle mocne i skuteczne, e rozwj zakonu w Polsce zosta zahamowany. Przede wszystkim - odebrano nam baz w postaci szpitali Tym przyklasztornych przetrzebiona starzy moliwo i orodkw zostaa leczniczych, zamieniajc dorobek i lecznic je w i pastwowe. samym kadra ktrzy bonifraterska kontynuowali szpitali lekarska

pielgniarska, latach,

wspaniali si

fachowcy,

kilku oraz

stuleci, a mody narybek nie mia si gdzie zahaczy. Dopiero teraz, w ostatnich zarysowuje odzyskiwania naszych odrodzenia ycia bonifraterskiego na terenie Polski. Ile przy tym trzeba pokona przeszkd, wie najlepiej nasz przeor, ojciec Kazimierz, ks. Jan Wsik, prowincja wrocawski, ktry prbuje odzyska cz z caego kompleksu szpitalnego, odebranego nam p wieku temu. - Czy wrd dzisiejszej modziey - prosz ojca - wzrasta zainteresowanie yciem zakonnym?

Ojciec Grande odpowiada, e ogromnie duo powoa zaprzepaszczono w PRL-u. Dopiero teraz, niemiao, jeden czy drugi mody czowiek do nich zapuka. Ale to jest ciki zakon, cika praca. Kiedy taki modzieniec zostanie rzucony na praktyk gdzie na guch prowincj, midzy psychicznie chorych czy upoledzonych fizycznie, ktrymi opiekowa si trzeba bezgranicznie w dzie i w nocy - to czsto ani miesica nie wytrzymuje. Ciekawi Ojciec nas, Jan czy kolejne i pokolenia przychodzce jako na wiat s silniejsze, czy sabsze, mniej odporne fizycznie?... twierdzi, przechodzimy ludzko zastraszajcy proces degradacji. - Ale, czy ju jestemy na tym etapie, e przekazujemy w genach jak organiczn skaz? - Zdaniem ojca Jana - jeszcze nie wystpuje co takiego jak skaza genetyczna w skali gatunku (nie do liczc przypadkw Ale genach urodze o spotworniaych krok. Aktualne dzieci na terenach 13-,15A przylegajcych swoim dzieciom Czarnobyla). w jestemy pokolenie

latkw, jeli si wszyscy nie opamitamy i nie uzdrowimy naszego ycia, moe ju przekazywa to osabienie centralnego ywienie. ukadu Nasz nerwowego. organizm uzdrowienie ycia, przede wszystkim poprawne musi

otrzymywa te skadniki, z ktrych sam jest zbudowany. Jeeli powstanie luka w dowozie odpowiedniej iloci fosforu, magnezu, cynku, selenu, jodu, itd. - zaczyna si tragedia, i o ktr nazywamy chorob. grochu misie, wrcz Jan ma Rozwaalimy czy fasoli, w a w male wrd ju o przecie margaryny, za tym modych podczas itd., ludzi tych itp. tak spotka Tymczasem zawartoci modzie ziarnka jest do wartociowych kaszach, kompletnie

jarzynach,

dobrze polska

sprawionym Ojciec

miejsce

zamorzona, le A czy

lad

niewytrzymaa rozchwianych, czy chodz

nerwowo.

swoich

pacjentw

niezdolnych na dyskoteki?

skupienia, tak.

sypiajcych, wiedz co

sfrustrowanych, powoduje w ich

sarkastycznych, ktliwych, e wprost nie do wytrzymania. Zapyta jednego z drugim Owszem, organizmach nadmiar decybeli? Nie, tego ju nie wiedzieli. Ojciec Grande zwraca zatem uwag modemu pokoleniu na to, e haas pustoszy zawarto witaminy B, w organizmach. A jest ona odpowiedzialna m.in. za nasz pami i stan nerww. Subkultura modzieowa (czy moe raczej wymylona przez diaba - antykultura), ten omot dysharmonijnej muzyki i migajce wiata, ktre poraaj przysadk mzgow powodujc przykurcz wszystkich naczy krwiononych to jest droga do samozniszczenia modych pokole. Rodzice, ktrych pociecha wybiera si na t panie Boe, odpu - dyskotek, powinni bezwarunkowo zaaplikowa jej przed wyjciem 3 tabletki witaminy B-compositum, eby dzieciak wrci z tych piekielnych czeluci jako tako normalny.

Dzisiaj

modzie e

swoim

sposobem

bycia

terroryzuje drenia rk.

wiat

powiada

nasz -

interlokutor. By u mnie wczoraj nauczyciel szkoy redniej, 43-letni czowiek tak znerwicowany, nie lepsza potrafi grupa opanowa potrafi, Uczniowie liceum wyselekcjonowana, jak si okazuje, szykanowa swoich

nauczycieli, grozi im, zachowywa si agresywnie i po chamsku. To si wprost w gowie nie mieci. Zawsze w spoeczestwie byy jakie doy, jaki margines, ale dzi mamy "margines" polskich 80-procentowy. rodzin jest w A jak ci modzi zachowuj si w domach modego rodzinnych? Wnosz tam nerwowo i podminowanie. Ojciec Jan uwaa, e niepokj wspczesnych pokolenia. Replikujemy, i przy najlepszych chciach, nie da si wrci do epoki walcw... - Ale zrbmy przynajmniej tyle - powiada ojciec - by na dyskoteki trwajce do 24tej nie chodziy dzieci 12- i 13-letnie. Nocny wypoczynek odgrywa w tym wieku ogromn rol. Inna kwestia - nie obadowujmy tych dzieci nadmiarem dodatkowych zaj, realizujc wasne, nie spenione ambicje. Nauka w szkole jest dostatecznie absorbujca, a my jeszcze zapisujemy dziecko na angielski, muzyk, balet, kko zainteresowa i taki maluch nie ma czasu nosa sobie utrze. Nie mwic ju o tym, e kompletnie nie przygotowujemy naszych dzieci do ycia. Dziewczyna osiga wiek 20 lat, zna perfekt angielski i niemiecki, jest laureatk naukowych olimpiad, fantastycznie obsuguje komputer, koczy studia... Jest przy tym wyczerpana fizycznie i nerwowo, nie ma pojcia o samodzielnoci. Dajmy na to - trafia si mio, zampjcie. Pierwsza cia, ktra jest ogromn inwestycj organizmu, moe mod kobiet kompletnie zrujnowa. Dzieciak, ktry rozwija si w jej onie, wycignie z osabionej matki resztki wapnia, magnezu czy selenu. Pokrusz si zby, posypi wosy, zaczn si ama paznokcie, wysidzie system nerwowy. Bywaj przypadki, e mode matki po urodzeniu trafiaj do zakadw psychiatrycznych z powodu wyczerpania poporodowego. duej mierze pochodn antykultury

Czy seks zabija? - Wystraszy nas ojciec dramatyczn diagnoz stanu zdrowia polskiej modziey... Prosz Ojciec powiedzie Jan jak e wpywa nie na mody organizm wczesne cho rozpoczynanie norm ycia pciowego? zastrzega, bdzie moralizowa, zwizek moralnych, sformuowanych w chrzecijaskim krgu kulturowym, z naszym zdrowiem i yciem jest oczywisty. Wystarczy przypomnie tragedi koca XX wieku, czyli chorob AIDS... Ot, dzisiejsza modzie dojrzewa pciowo nadzwyczaj wczenie. Problemy zwizane z

pokwitaniem to jest

pierwsz

menstruacj Naturalnie,

przeywaj sposobem

ju

jedenastoW

dwunastoletnie organizmach Na przykad,

dziewczynki. Rwnie u chopcw przedwczenie rozwijaj si organy mskie. A czym spowodowane? si chemia i odywiania. razem z naszych kumuluje farmakologia spoywana ywnoci.

kurczaki, ktre tak nam wszystkim smakuj, nie rozwijaj si w naturalny sposb. Przyrost wagi osigany jest przez podpdzanie hormonami. Nie mwic ju o tym, e hoduje si je gorzej jak roliny, bez wiata dziennego i bez dostpu wieego powietrza. A poniewa atwo si je przyrzdza - pojawiaj si na naszych stoach bardzo czsto. Hormony z kurzego misa nie s obojtne dla ludzkiego organizmu, no i mamy to, co mamy przedwczenie rozwinit i nadmiernie zorientowan na seksualno modzie. A wspycie w okresie pokwitania jest dla organizmu zgubne, traci on siy rozwojowe i odpornociowe; ucieka energia, biako jest spalane w wielkich ilociach i modzie sabnie. Nie bez kozery Koci poczytuje za grzech ciki rne formy wyywania seksualnego, utosamiajc je nieomal z zabijaniem wasnego organizmu. Bowiem w okresie pierwszej modoci, kiedy jest czas budowania, nastpuje gubienie energii, pustoszenie si ywotnych. Wystarczy powiedzie, e seks zuywa trzykrotnie wicej energii od tej, jak potrzebuje organizm na swj rozwj. Zapytujemy o wartoci odywcze uwielbianej przez modzie, bardzo popularnej pizzy? Ojciec Jan uwaa, i moe to by dodatek, urozmaicenie od czasu do czasu waciwej diety, na ktr roliny jak ju przecie wiemy skada jarzyny, si razowe gruboziarniste jabka, pieczywo, strczkowe, ciemnozielone surwki, polskie

czasem kawaek nietustego misa... Dowcipnie nazywa pizz "woskim bigosem". Co tam ktra gospodyni ma z resztek walajcych si w lodwce - pokroi, posypie tartym serem i zapieka. Podobnie w bigosie - le przygotowane, przepitraszone kawaki misa, grzybw, przetuszczona kapusta - skadaj si na "kompozycj" - Panie Boe, odpu - prawie nie do strawienia. Przypominamy, i jest to nasza narodowa potrawa. Adam Mickiewicz, zapewne przeykajc link, pisa: "Bierze si do siekana, kwaszona kapusta, ktra - wedle przysowia - sama idzie w usta". Cho jest w "Panu Tadeuszu" te co w rodzaju zastrzeenia: "Aby ceni litewskie pieni i potrawy, trzeba mie zdrowie, na wsi y, wraca z obawy". - Powiem jedno - kwituje ojciec - polskie odki, ktre trawi bigos i kotlety schabowe, radz sobie z mocn, fuzlowat wdk zagryzan grzybkiem marynowanym w occie, dawno ju powinny byy trafi do Ksigi Rekordw Guinnessa. Gdyby taki, co nie daj Boe, Japoczyk, Chiczyk czy Hindus najad si bigosu a la Mickiewicz czy Wakowicz - to wysidzie mu i trzustka, i wtroba, i przez par tygodni bdzie musia si leczy z oglnego zatrucia.

Mamy jeszcze pytania dotyczce naszej modziey... Na przykad modne jest ostatnio, nawet wrd uczniw szk rednich, wyskakiwanie na piwko. Czy naley tego kategorycznie zabrania? - Nie - odpowiada ojciec - byle to bya szklanka piwa, a ju nie dwie. Przyjmijmy tak zasad: szklanka piwa jest si lekarstwem zawierajcym mnstwo To drogocennych delikatna w siy mona skadnikw, natomiast od drugiej szklanki, ktra ju burzy krew dajc rozkoszne poczucie jedzenie, rauszu ktre zaczyna niebezpieczestwo organizm przed pijastwa. jest go granica. Naturalnie, nasi starsi synowie i mowie musz przy tym spoywa takie zabezpiecza naogiem, powiem, uzbraja e i odpornociowe. Wbrew powszechnie panujcej opinii pijaka

wycign z pijackiego rowu odpowiednim ywieniem. Obiecujemy wrci do tego tematu, jeszcze tylko dwa sowa o naszej modziey. Czy powinna pi kaw? Nie. W miejsce j do kawy miodu). popadli zalecam Sprawa wrcz mocn, ta w zaparzon minuty, nie na tylko kawy, wschodni sposb p ale 6-8 herbat godziny, i ludzi filianek (doprowadzamy sodzimy dorosych, wrzenia, gotujemy dwie parzymy okoo

yeczk ktrzy

dotyczy nag

modziey, spoywajc

picia

dziennie. Przed wojn tylko grafinie i hrabianki pijay kaw, a dzi? Jak to mwi - uk, aba i kada baba z mniejsz lub wiksz gracj siga po kolejn szklank. - Ale pitego paluszka ju nie odstawia... - Bo nie ma na to czasu - replikuje ojciec. - Za to dostaje "miszugyne kopf" w gowie, poniewa pochodn picia kawy jest karuzela cinie w organizmie. Kawa, obniajc poziom magnezu, obnia zarazem cinienie; kwas solny wyprodukowany przez ni zakwasza przewd pokarmowy, zagszcza osocze krwi i robi si limacze krenie, na ktre pomc moe... kolejna porcja kofeiny. Kawa pozornie poprawia samopoczucie, zwikszajc objtociowo zasb krwi (podobnie jak przedawkowany alkohol zwiksza ilo krwi z 6 litrw na 8), ale zarazem uzalenia, domagajc si coraz to nowych porcji. Sowem - nic dobrego. Jeli ju kto nie moe obej si bez tej uywki, to niech nie przekracza dwch filianek dziennie. Natomiast modzie, ale i dzieci, i doroli, i staruszkowie powinni pi naturalne soki owocowe, nie sodzone, przygotowane w prosty sposb w warunkach domowych. Pytamy o soki bardzo znanej renomowanej krajowej firmy, ktre mona naby prawie w kadym sklepie. Okazuje si, e ojciec Grande ostrzega przed napitkami, ktre oferuje nasz rynek. W najlepszych z nich znajduje si co najwyej 30 procent naturalnego owocu, natomiast reszta to sprowadzane z Zachodu i rozcieczane ekstrakty chemiczne. Gdyby byo inaczej, gdybymy mieli do czynienia z uczciw produkcj z naturalnego owocu, to przecie przy zakadach wytwrczych musiayby si znajdowa olbrzymie hady resztek

owocowych, wytokw, zuytkowanych pniej jako - na przykad - nawz organiczny. Jako nie wida w naszym kraju ani tych skadowisk, ani te ladw gospodarowania wycinitym owocem. Nasz rozmwca radzi przed zim przygotowa w domu wasny stuprocentowy sok owocowy, ktry naley pasteryzowa w nastpujcy sposb: przez trzy dni zagotowujemy, trzymajc na niewielkim ogniu po p godziny bez przykrycia, tak eby parowa i zostawiamy do ostudzenia. W procesie odparowywania gin grzybki i bakterie. Po trzech dniach wlewamy sok do czystych, wyjaowionych naczy. I nic nie sodzimy. Owoce zawieraj glukoz naturaln, najwspanialsz pod socem sodycz. Formuuje narkotyk. te ostrzeenie do rodzicw, aby nie podawali dzieciom napojw typu pepsi-cola, czy coca-cola. Wszystko, co ma w swojej nazwie dodatek "cola", zawiera

ony "produkuj" pijakw Ojcze Janie, ktre z bdw wychowawczych, popenianych przez wspczesnych

rodzicw, woaj o pomst do nieba? - wrzucamy do rozmowy kolejny temat. - Generalnym bdem jest niespjno pomidzy yciem a wzorcem wychowawczym, jaki usiujemy dziecku wpaja - stwierdza z przekonaniem ojciec Jan. - Jeli co innego mwimy, a co innego robimy; jeli ojciec nakania syna, aby nie pi i nie pali, a sam na jego oczach robi to nagminnie - to z takiego wychowania nic nie bdzie. Dziecko funkcjonujce w rodzinie musi mie wzorzec do naladowania. Jeli jest to wzorzec zafaszowany - wyrasta skrzywiona osobowo. Taki kto bdzie do koca ycia krytyczny wobec wasnych rodzicw, uprzedzony do nich. - Cho zapewne powtrzy ich bdy - zauwaamy. Nasza podwiadomo, chcemy czym tego czy nie, w przechowuje dziecistwie i jak na tamie potem magnetofonowej wszystko, nasikna dyktuje

zachowania, od ktrych radzi bylibymy uciec. Dziecko dostrzegajce, e rodzice s inni w domu, a inni na zewntrz, w dodatku - o czym wczeniej mwilimy - obarczone nadmiernymi zajciami z powodu ambicji mamy czy taty; przemczone, przymuszane, zdezorientowane - nigdy nie nawie serdecznej wizi z rodzicami, nie bdzie im przyjacielem. I tak narasta bdzie samotno obu stron, rozsypi si zwizki midzypokoleniowe. - Przychodzi do mnie - ojciec Jan przywouje przykad ze swojej praktyki - pewna pacjentka, bardzo nieszczliwa kobieta. Nieomal choruje na samotno majc trzech synw i dwie crki. Wszystko to wyksztacone, na stanowiskach. Dlaczego jej nie odwiedzaj? Ano, za duo tam byo ambicji, a zbyt mao "zwykej" mioci. Skdind

wiem, e znale j mona w rodzinach naznaczonych niedostatkiem, tam, gdzie nie ma przesady wychowawczej, a dzieci ju od wczesnej modoci troszczy si musz o pomoc dla rodzicw bardzo ciko pracujcych. Obserwowaem takie rodziny, waciwie spoecznoci rodzinne, jeszcze zanim wstpiem do klasztoru, w trakcie mojej pracy opiekuczej i zdumieway mnie wytworzone w nich wizi midzy rodzicami a dziemi, rodzestwem midzy sob, wnukami a dziadkami, dalsz rodzin... - Ojcze Janie, co zaproponowa rodzinom, w ktrych tej wizi nie ma? - dopytujemy. - Uniwersytet domowy zaczyna si w kuchni - wraca do swojej ulubionej filozofii. Nieche taka matka nie pozwala, by crka nastolatka uwalia si w fotelu przed telewizorem, podczas kiedy ona nie wie w co najpierw rce woy. Wszystkie kobiety w rodzinie, poczynajc od siedmio-, omioletnich dziewczynek, powinny mie nawyk krcenia si po kuchni. Kiedy matka kroi chleb, ju stoi przy niej crka podstawia talerz, myje jajka pod biec wod, eby nie byo salmonelli, podaje je starszej siostrze do rozbicia na patelni... Niech te dziewczynki obserwuj przy kuchennych czynnociach wasn matk, a nie jak obc pani, ktra w telewizji uprawia "gotowanie na ekranie" - nie majc pojcia o tym co robi, nie tumaczc telewidzom - dlaczego dobiera takie a nie inne skadniki i jaka jest ich warto ywieniowa. - A propos telewizji. Niedawno usyszelimy w "Wiadomociach" informacj o wynikach bada jakoci wdlin w naszych sklepach. Ot, co druga nie nadaje si do spoycia. Nie zaskakuje mnie to, mwiem ju wczeniej o tym, e czsto wdliny przygotowywane s z resztek niewieego misa sztucznie podbarwionego, e wdzi si je w niewaciwy sposb i przechemizowuje - emocjonuje si ojciec Jan. - Sowem, zamiast odywia - trujemy si nimi. - Wejd w sowo, prosz ojca - ja - kobieta, ona i matka. Suchajc rad ojca Grande, wyrzuciam ju z mojej kuchni margaryn, zrezygnowaam z rosow, zawiesistych zup i bigosw, z trudem utrzyma si w jadospisie kotlet schabowy, cho i na niego przyjdzie pora... Domownicy - pki co - nic nie mwi. Jeli jednak przestan od jutra kupowa wdliny...?. - Mona je zastpi tasz i duo zdrowsz potraw misn. Gwarantuj, e karkwka upieczona w jarzynach i krojona na zimno do chleba bdzie wszystkim lepiej smakowa od najlepszych kupnych wdlin. - Prosz wobec tego poda przepis. - Wlewamy na dno brytfanny dwie yki oleju, kadziemy kilka cienkich plastrw soniny, na nie sparzone licie kapusty i du karkwk w caoci. Obkadamy j pocitymi w plastry warzywami: marchwi, cebul, ziemniakami. Mona doda jabka obrane z upiny, pocite na wiartki. Wszystko to posypa pieprzem i cynamonem,

doda jagody jaowca, wstawi pod przykrywk do piekarnika. W trakcie pieczenia wla szklank biaego wina. Zapach rozniesie si taki po bloku, e z ostatniego pitra ssiedzi poczuj. Na kolacj zjecie sobie po kawaku gorcego misa z warzywami, a w nastpne dni - mona je kroi zimne do chleba. - Zaintrygowa nas ten cynamon sypany do misa. - Jest to przyprawa niesusznie u nas zapomniana, a posiadajca wielkie walory zdrowotne. Sproszkowany cynamon stosowany jest na Wschodzie jako lek na biegunk. Wystarczy spoy yeczk popijajc wod - stwierdza ojciec Jan, ktry zdaje si mie lekarstwo na wszelkie dolegliwoci. - Znakomicie podkrela smak pieczystego; ale take ciast. Mona posypywa nim ry na sodko, czy kaszk mann na mleku... wraca do kulinarnego wtku. - Ojcze Janie, pomwmy - zgodnie z obietnic - o chorobie zwanej alkoholizmem. - Z gry protestuj przeciwko takiej kwalifikacji. Alkoholizm nie jest chorob, lecz psychiczn rozpust, podobnie jak kady inny nag - zaperza si. - Mwic o chorobie, usprawiedliwiamy zwyczajnych przestpcw obyczajowych. Przede wszystkim, czowiek musi zna wag czasu, ktry przeywa i nie marnowa go na przesadne rozrywki. Trzeba by zawsze czym zajtym. Ja nawet jak siedz przed telewizorem, bior druty i wen do rki i robi sweter dla ktrego z braci. - To musi by bardzo wdziczny widok, ojcze Janie... Okazuje si, e nasz rozmwca yjc jako dzieciak na Syberii nauczy si prz wen i robi na drutach. Tam, gdzie mrz siga 40, 50 stopni, bya to konieczno pozwalajca przey. Tak wic, nie usprawiedliwia on za bardzo pijakw. Twierdzi te, e pijak w domu stanowi produkt niedbaoci kuchennej ony. Kobiety same "produkuj" pijakw... - A to jakim sposobem, prosz ojca? - Stosujc niewaciwe, "nowoczesne" odywianie, jejmoka, i le traktujc ma. Po kilku, kilkunastu latach maestwa, kobiety cakowicie przekierowuj swoj uwag na dzieci, a potem na ich rodziny. M zauwaany jest tylko wtedy, kiedy przynosi pienidze, a czasem ma si do niego pretensje za to samo, e istnieje. C dziwnego, e szuka zrozumienia pomidzy podobnymi mu - troch sponiewieranymi, nie domytymi kumplami. Po szklance piwa wiat zdaje im si lepszy. I tak to si toczy: od szklanki piwa do szklanki denaturatu. Chodzi o to, by kobieta uwiadomia sobie, e ma wobec ma obowizek opiekuczy. Darujmy ju sobie - na okrelonym etapie zblienia seksualne, ale naley pamita, e mczyzna jest przez cae ycie duym dzieckiem, troch nieporadnym i safanduowatym, ktry potrzebuje opieki, potrzebuje czasem czuoci... - wzruszajco ujmuje kwesti ojciec Jan.

- A kiedy ju si stao i kto jest "w szponach", "w otchani", "w sidach" naogu. Co wtedy robi? - pytamy, nie dowierzajc, e moe istnie na to kulinarna recepta. - Pomaleku wyciga go z pijackiego rowu odpowiednim ywieniem, wzmacnia organizm poprzez dostaw selenu, niszczony cynku, przez jodu, a przede wszystkim magnezu, ktry jest tymi katastrofalnie alkohol. Ustrj czowieka nasczony

substancjami przestanie si mczy i nie bdzie domaga si przepdzenia kaca tzw. klinem - syszymy w odpowiedzi. - Czy to prawda, e picie wystudza organizm? - dopytujemy. - Naturalnie, alkohol odwadnia i wyzibia (dlatego pijak moe lee na mrozie i przez dugi czas nie zamarznie). Zreszt, wystarczy przyjrze si sylwetce alkoholika - jest to kto bardzo szczupy, skulony z zimna nawet w upalny dzie, chowajcy gow w ramionach - uwiadamia nam ojciec t oczywisto. Dopiero yk alkoholu, zwikszajc objto krwi i przypieszajc krenie, troch go rozgrzewa. Szczupo i wystudzenie ciaa u pijaka spowodowane jest odparowywaniem pynw. Tak zwane suszenie czuj przecie rwnie ci, ktrzy nie pij naogowo, a czasem zdarza im si przeholowa. - O, wanie, co ojciec poleca na kaca? - dopytujemy przekonani, e i ta wiedza nie jest mu obca. - Jeli si ju co takiego przydarzy - stwierdza z pewnym niesmakiem - trzeba na drugi dzie wypi szklaneczk soku z kiszonej kapusty, zje dwa jajka na mikko, nastpnie wypi duy kubek kakao. I nie ma kaca. - To pociecha dla tych, ktrzy czasem "ruszaj w Polsk". Ale czy mona wyleczy tych, ktrzy popadli w nag? - powtpiewamy. - Naturalnie - zapewnia ojciec Jan z budujc pewnoci siebie. - Tylko trzeba bardzo chcie, odpowiednio si odywia, przyjmowa stosowne leki i wyeliminowa wpyw niewaciwego rodowiska. W ciszych przypadkach naley przeprowadza kuracj w zakadach zamknitych. - Czyli nie jest prawd, e pijak pozbawiony wdki, a narkoman swojej uywki umieraj? Absolutnie nie zgadzam si z du takim dawk nowomodnym, miodu z przewraliwionym i organizm stawianiem wytrzyma. sprawy. Wstrzs godowy u alkoholika czy narkomana jest do przeycia. Naley w trakcie takiego napadu poda cytryn Energia z naturalnej glukozy wraz z witamin C przejdzie do krwiobiegu podtrzymujc siy ywotne. Dziwi si, e wiat medyczny mwi o "chorobie" - jak gdyby nie bya to sprawa wolnej woli, zwykego widzimisi i dobrowolnego wyboru dokonanego przez "pacjenta"... - bezkompromisowo stwierdza ojciec Jan. No, a pniej, kiedy minie kryzys, trzeba delikwenta wzmacnia odpowiednim ywieniem, tzn. podawa duo nasion strczkowych - fasol, groch, soczewic (lekko

j sparzy, ugotowa na mikko, posypa drobnymi skwareczkami z boczku), kawaek woowiny, sporo nabiau i mleka, codziennie kubek kakao. I koniecznie wzbogaci t diet odrobin czuoci...

tka zahamoway dum Prosimy o porad w nastpujcej kwestii: czym jeszcze zastpi drogie i pozbawione wartoci odywczych wdliny zakupywane w naszych sklepach? Ojciec Jan zaczyna swj wywd od tego, by kada gospodyni raz w tygodniu usiada sobie spokojnie w towarzystwie starszej crki, syna lub kogo z rodziny i zrobia tygodniowy dysponuje. Nastpnie zakupia wiktuay wedug tego planu, oszczdzajc w kolejnych dniach tygodnia sporo czasu. Poleca te kadej kobiecie, aby tworzya prywatn ksik kucharsk studiujc i zbierajc przepisy ywieniowe z rnych rde, a take tworzc wasne. Kuchnia powinna by - jak niegdy - zindywidualizowana, a take moe mie swoje mae sekrety... I pamitajmy o tym - podkrela rozmwca - by zagospodarowywa resztki. To jest ju poowa sukcesu finansowego. Na przykad, jeli zostaa kasza gryczana z poprzedniego dnia - to mona j z rana zala gorcym mlekiem i jest dla dzieci krupniczek. Do tego pajda chleba posmarowana masem (nawet cieniutko, byle to nie bya margaryna), lekko pocignita demem i dzieciak moe do godziny 16-tej przey bez problemu. Jeli zostay wczorajsze ziemniaki - to mona zrobi kluski lskie, do nich p kilograma boczku wieego podrumieni z cebulk, kubek kefiru i jest gotowy obiad bez wielkiego nakadu finansowego. W zupenoci wystarczy, jeli miso pojawi si na naszych stoach co drugi dzie. Czy my naprawd musimy je tak duo misa? W Polsce spoywa si je w rnych postaciach rano, na obiad i - dodatkowo - na kolacj. Nie potrafimy przygotowa zupy bez misa, ju nie mwic o drugim daniu. Jeli nie ma misa - to nie ma w domu obiadu. Tak si przyjo u 80 proc. rodzin. A zwamy, e hurtownicy i sklepikarze rwno nas okradaj, biorc za miso i jego przetwory 300 proc. wicej anieli sami za nie pac. Tak wic, czas najwyszy, abymy si opamitali. A czemu to w takiej nieasce znalazy si u pa pierogi, ktre przecie mona przyrzdza na 15 rnych sposobw? Prosimy ojca by zatrzyma si no, c przy tym najprostszym, najmniej czasochonnym. - Podsmaamy w niewielkim rondelku troch pokrojonego, wieego boczku i wrzucamy do niego ze cztery garcie dobrej, kiszonej, nie pukanej kapusty. W innym rondelku jadospis, proporcjonalny do zasobw pieninych, jakimi akurat

dusimy ze dwie potarkowane marchwie, odcedzamy, eby nie byo za duo wilgoci i mieszamy z kapust. Wysmaamy to wszystko razem bez pokrywki - niech odparuje. Zagszczamy wsypujc troch tartej buki i wbijamy jedno jajko. Odstawiamy do wystudzenia. Ciasto robimy ze zwykej mki, dodajc do niej, jak i do wszystkich innych potraw mcznych - dwie lub trzy yki praonych na patelni otrbw pszennych (zawarty w nich bonnik ubezpiecza procesy trawienne i prac jelit). T wzbogacon mk rozrabiamy gorc wod i zabieramy si do wakowania... - Chwileczk, a gdzie jajka? - ktre z nas usiuje skorygowa przepis. - Nie dodajemy jajek do ciasta pierogowego - stwierdza autorytatywnie ojciec wystarczy gorca woda. Ciasto z dodatkiem jaj jest tak twarde, e mona potem pierogami o cian rzuca... Gotowe pieroki z kapust, miciutkie, pachnce, oblewamy masem i rodzina bdzie zajada z wikszym smakiem, anieli serwowane do znudzenia kotlety schabowe. Na przygotowanie takiego dania wystarczy p godziny. Prosimy jeszcze o przepis na jaki szczeglnie oryginalny farsz. Jak si okazuje, mona nadziewa pierogi... kasz gryczan. Jeli zostaa nam resztka, to wystarczy doda troch skwareczek wysmaonych z chudego boczku (tuszcz wyrzucajc) i troch podsmaonej cebulki do smaku. Wymiesza to i nadziewa ciasto pierogowe. Albo te przepuszczamy przez maszynk gar gotowanych grzybkw, dodajemy uduszonej cebulki, dwa jajka gotowane na twardo i przetarte, sl, pieprz i nadzienie gotowe. - A propos grzybw. Jaka jest ich warto odywcza? - Poza pewn iloci selenu, waciwie adna. Maj one gwnie walory smakowozapachowe. Ale w dobrze zaopatrzonej kuchni domowej powinny by - dodaj smaku i poprawiaj apetyt. Chc przypomnie o jeszcze jednej wanej sprawie - uzupenia swoj wypowied ojciec Jan - nieche taka pani domu, ktra wprost i bezporednio odpowiada za zdrowie swojej rodziny i nikt z niej tej odpowiedzialnoci nie zdejmie, nie zapomina o nabiale. Musimy uwzgldnia w domowych jadospisach mleko i jego przetwory. Pamitajmy, e mamy w ukadzie kostnym przecitnie 17 kg wapnia, a jeden procent z tego kry rozpylony w krwiobiegu zabezpieczajc, regenerujc, wzmacniajc. No, a my musimy to "pogotowie" cigle zaopatrywa w wapno. Jeli tego nie zrobimy - organizm poradzi sobie inaczej - zacznie wyciga wapno z naszych koci. 60 proc. paradontozy, osteoporozy i rnego typu odwapnie spowodowane jest brakiem w jadospisie mleka i jego przetworw. Prosimy, by ojciec ustosunkowa si do pewnej opinii: czy bardzo wiee jajko podawane maemu dziecku moe spowodowa uczulenie? Z sugesti tak zetknlimy si m.in. w pewnych krgach medycznych. - Jak daleko siga moja wiedza dotyczca kultury kulinarnej i zdrowotnej rnych czasw i rnych rejonw geograficznych - mwi z przekonaniem nasz interlokutor -

to

nigdy

nigdzie

nie

spotkaem

si

"krytyk

jajka".

Wemy

taki

przykad:

budownictwo sakralne w redniowieczu, gdzie od XI po XV wiek, stosowao do zaprawy murarskiej biako jaj kurzych. Mona sobie wyobrazi - ile tych jaj zuywano na monumentalne przecie budowle. Pozostaway tka, ktre sprzedawano na kwarty na placach miejskich, wprost z ogromnych kadzi. Kwarta tek kosztowaa jeden grosz. Jako ciekawostk podam, i nadmierna poda tek wykreowaa "skacze" - wschodnie ciasta pieczone na samych tkach... Ot, stwierdzona zostaa pewna zaleno pomidzy masowym spoywaniem ywienia tek jaka a zahamowaniem czarnej si, byy dumy, ktra czy dziesitkowaa w XV wieku ludno Europy. Natomiast nie stwierdzono, by z powodu wspomnianego choby kocw, sposobu spoeczno cztery rozchorowaa wieki tka dla wymara, dostaa stanowi Tak biegunki. one Przez te podstawowym si

dostarczycielem witamin, mikroelementw, biopierwiastkw i soli mineralnych. Koniec kompletne, nie zgodz stuprocentowe si nigdy z poywienie jak rozwijajcego kurczaka. wic abstrakcyjn, teoretyczn,

nowomodn krytyk jajka. - Moe zatem i teori o miadycogennej roli jaj naley uwaa za chybion? usiujemy nada za myl mistrza Jana. W jajku znajduj si due zoa lecytyny - odpowiada - ktr - ni mniej, ni wicej - leczy si miadyc cholesterolow. Byle, naturalnie, nie czy jaja z cukrem, na przykad popijajc sodzon herbat. Podobnie, jak w przypadku tuszczw nasyconych pochodzenia zwierzcego... A podsumowaniem rozwaa o jajku niech bdzie pewne moje wspomnienie zwizane z pobytem na Wschodzie, nad rzek Irtysz. Ot, yo tam plemi animistw, ktre traktowao jaja z nadzwyczajn czci i honorem. Spoywano je ceremonialnie, Delikatnie z poprzedzajc w rce posiek piewano tam, swj przeprosinami, hymny gdzie czas ukonami, ycie podzikowaniami. okruszka, przodkw Prosz a i klaszczc czci wysawiajce spoczyway

zawarte w jajku i obdarowane - jak wierzono - dusz. Obiecywano nie zmarnowa ani skorupki gdzie wielk zakopywano obecnie temat szcztki spoczn przeywajcy kolejny czonkowie ostatnio plemiennej w naszych na

spoecznoci. ojca podejmujemy si przy pojawiy si nadmorskich okolicach zakady zdrowotne, zapewne w jaki sposb licencjonowane, w ktrych wiadczy pomocy skomplikowanych urzdze usug polegajc "odczulaniu" uczule. Co ojciec o tym sdzi? - Jest to nabieranie ludzi - syszymy w odpowiedzi - szamastwo techniczne XX wieku. kadego adne komputerowe urzdzenie nie zmusi ywego organizmu do w tego, by wyrwnany w nim zosta poziom wapnia, cynku, selenu, jodu - co stanowi pocztek "odczulania". Strukturalne harmonizowanie pierwiastkw organizmie dokonuje si tylko poprzez odpowiedni diet. Cigle przypominam o koniecznoci

spoywania

na

co

dzie

nie

pukanej

nie mog

warzonej by

soli

Kodawy. dla

Dobrym

uzupenieniem

elementarnych

pierwiastkw

zwaszcza

mieszkacw

poudnia Polski - tabletki "Kelp" dostpne ostatnio na naszym rynku, produkowane ze zmielonych alg, bardzo zasobne w mikroelementy morza. - Ojcze Janie, w naszych gawdach o yciu i gotowaniu pojawia si od czasu do czasu ciekawie brzmice sowo "przepitraszenie". Co ono waciwie znaczy? - Odnosz je - precyzuje ojciec - do czasu gotowania potraw. W Polsce istnieje tendencja do zbyt dugiego gotowania. Wyjmujemy potem z garnka rozace si miso i jarzyny, co jest po pierwsze - nieestetyczne, po drugie - gorsze jakociowo. Jeli na przykad, pieczemy karkwk - po godzinie nakuwamy miso duym, ostrym widelcem. A ile Nie wydziela i si osocze? materii Nie ma specjalnego gospodynie oporu? No, to moemy zakoczy pieczenie. czasu odywczej marnuj domowe "przepitraszajc" kotlety mielone. Przecie miso mielone prawie rwna si tatarowi, ktry zjadamy na surowo. Uformowany kotlet naley wrzuci na rozgrzany olej, po chwili - przewrci (tylko jeden raz, a nie dziesi) i taki lekko zrumieniony, chrupicy rzucamy na talerz. Uchowaj Boe, podlewa go wod i dusi zamieniajc w tward podeszw. Polecam te zmieli troch wicej misa (przestrzegam, przy okazji, przed kupnym mielonym, do ktrego id wszystkie resztki i brudy z rzeni, cznie z wymionami krowimi) i upiec tyle kotletw, eby poza obiadem - posuyy rwnie do chleba na zimno zamiast tych fatalnych sklepowych wdlin.

Polak w kpieli Nie dysponujemy szczegowymi danymi odnonie spadku spoycia margaryny czy cukru, gotowania zup bez wywaru itd., ale bez wielkiego ryzyka stwierdzi mona, i ojciec Grande pozyska sobie zaufanie Czytelnikw na Wybrzeu i ma na nich wpyw. Co zauwaajc sfery: - Co robi na wypadanie wosw, nie tylko u mczyzn w okrelonym wieku, ale i u kobiet, a - nierzadko te u dzieci? - Nikt jeszcze nie wynalaz skutecznego sposobu na ysienie - mieje si gadzc swoj skro. - Jeli zdarzyy si jakie incydentalne sukcesy i wosy po niezwykle uciliwych, czasochonnych zabiegach odrastay, to zwykle po jakim czasie znowu nastpowaa ich utrata. Rwnie przeszczepy - najnowszy pomys - ratuj sytuacj na krtk met. Po prostu - w przeciwiestwie do ludw Wschodu (rzadkim widokiem jest ysy (nie bez osobistej satysfakcji) zapytujemy o spraw, z nieco innej

Japoczyk), rasy zamieszkujce pnocn i rodkow Europ nie maj zakodowanej w genach "dyspozycji" zachowania wosw i z wiekiem liniejemy jak stare lwy na pustyni. - Odbiera ojciec nadziej? - nie ukrywamy zmartwienia. Pewne nadzieje moemy wiza z pomysowoci wspczesnej genetyki. Jeli natomiast chodzi o preparaty wpywajce wzmacniajco i stymulujco na wosy, to mam pewne zaufanie do tabletek "Kelp" zawierajcych mikroelementy morza. Zalecam te w diecie duo ryb morskich. Rybacy przyswajajcy dziki nim fosfor i cynk, zachowuj bujne owosienie do pnych lat ycia. - A jak podziaa wzmacniajco na sabncy wzrok? - poruszamy kwesti kolejnej dolegliwoci. - Coraz wicej i to coraz modszych ludzi nosi dzi w Polsce okulary - konstatuje ojciec Grande. - Uwaam, e w naszych nawykach kulinarnych nie doceniamy roli najzwyklejszej marchwi. Ile wrzuca jej gospodyni do garnka z gotujcym si rosoem? Jedn, a czasem ledwie poow. Tymczasem marchew jest nosicielem pomaraczowego barwnika, ktry wtroba przerabia na witamin A bdc podstaw dobrego wzroku, prcz tego hamujc procesy starzenia, a w dziecistwie i modoci stymulujc wzrost. Gotowana marchew, ktrej powinno by duo wicej w naszych zupach, jest bardzo atwo przyswajalna i nie przysparza adnych problemw trawiennych. - A marchew surowa? - Bybym z ni ostroniejszy ze wzgldu na ciko strawny bonnik. Kto o sabym uzbieniu i sabszym odku bdzie j trawi przez par godzin. I wanie tym wszystkim, ktrzy maj problemy odkowe, jelitowe, czy wrzodziejce zapalenie przewodu pokarmowego polecam jako ostatni posiek dnia kilka gotowanych ciepych marchewek z du yeczk masa. - Czym jeszcze wzbogaci diet naszych okularnikw? - dopytujemy. - Mnstwo substancji odywczych, w tym zoa lecytyny zawiera wtroba. Na Syberii wspomina zakonnik - kiedy kto zapada na kurz lepot (marchewki, jak wiadomo, tam nie byo), apano wrony, z ich wtrbek gotowano wywar i tym si wzmacniano. - Ale wtroba zbiera wszelkie toksyny z organizmu... - ripostujemy. To jest, niestety, ta druga strona medalu zgadza si ktr musimy uwzgldnia. W zwierzcych wtrobach mamy antybiotyki, hormony i wszelkie chemiczne brudy. Dodam, e i my sami powinnimy raz na kwarta puka nasze wasne wtroby z toksyn. Polecam w tym celu przed zaniciem przez 2-3 tygodnie pi herbat zioow naparzon z dziurawca, mity i melisy, osodzon yeczk miodu. - W dzisiejszej gawdzie, prosz ojca, chcielibymy poda Czytelnikom "sensacje" natury higieniczno-kosmetycznej.

- Nie wiem, czy mona nazwa sensacj propozycj powrotu do zwykego, powszechnego myda - zastanawia si ojciec Jan. - Szare mydo pord tych, ktre reklamuje telewizja, wcieleniami jest podobnie sensacyjne stanowi jak ono lalka-krakowianka najzdrowszy rodek pomidzy czystoci. rnymi Caymi Barbie. Tymczasem

wiekami ludzie si nim myli i nie mieli skrnych przypadoci. A dzi - co trzeci pacjent przychodzi do mnie z uczuleniami po mydle czy szamponie. Skra po szarym mydle jest najczystsza, nie odkwaszona, nie podraniona. Wosy, nawet najbardziej brudne i tuste, doskonale si oczyszcz po trzykrotnym myciu i spukiwaniu. Do ostatniego pukania mona zastosowa wod zmikczon sokiem z cytryny. A jeli ju jestemy przy tym temacie, to powiem - jak naley si my. - Wolne arty, prosz ojca... - A tak, tak - obrusza si. - Niechlujstwo naszego narodu woa o pomst do nieba. 90 proc. wielkomieszczuchw, majc azienki w mieszkaniach, kpie si od przypadku, a jeli ju to robi - to nieumiejtnie. Tymczasem ciao nasze bez przerwy zmienia naskrek, mona powiedzie, e dwa razy w miesicu kompletnie liniejemy. Spkany naskrek ciera si i unosi w pyle domowego powietrza. Na dodatek nasze mieszkania wycielone s sztucznymi elektryzujcymi dywanami, ktre oywiaj ruch drobinek kurzu i zuszczonej skry, stanowicych doskona poywk dla roztoczy. Gdybymy przez jakie specjalne okulary mogli zobaczy, co unosi si wok nas w powietrzu, co si w nim kotuje, to pewnie ogarnoby nas przeraenie. Przechodzc z pokoju do pokoju moemy trafi nosem wprost w zagszczon, niewidoczn grup roztoczy z bakteriami i wirusami, i uczulenie czy te infekcja gotowa. Polecam trzyma w mieszkaniach nawilacze elektryczne. W lekko wilgotnym powietrzu wszystkie te lotne substancje opadaj. Co drugi dzie naley obmy cae ciao. Jak to si robi? Nie, prosz mi nie przerywa. Nie powinnimy zaywa tradycyjnej kpieli, podczas ktrej pakujemy do wanny brudne nogi i nie dotarty tyek - Panie Boe, odpu - po czym t sam wod - rozanieleni - gb puczemy, wosy myjemy, do oczu, do nosa nalewamy... A szczliwi przy tym, nie przymierzajc - jak mapa w kpieli, bo to i mokro, i ciepo, i niby higienicznie... Wic zanim wpakujemy si do wanny z czyst wod i jakim odprajcym pachnidem - najpierw naley obmy cae ciao pod natryskiem, wyszorowa je dosy ostr gbk (najlepiej gbk rolinn, sprzedawan masowo przez Rosjan) zbierajc naskrek i oczyszczajc pory. Po takiej kpieli czowiek jest lejszy i modszy, oddycha ca skr, przez ktr dochodzi teraz 20 proc. tlenu wicej. - Co ojciec Jan sdzi o pastach do zbw, obecnych na naszym rynku? - Najbardziej szkodliwe s te, ktre najpikniej pachn i smakuj. Zawarte w nich chemiczne zwizki mog si przyczyni nawet do wrzodw odka czy uczule drg

oddechowych. Zalecam bardzo dokadne pukanie ust po myciu zbw, eby czasem nie zasypia z resztkami pasty. - Ostatnio reklamowane s pasty z dodatkiem sody. - Soda bardzo piknie wybiela i dziaa bakteriobjczo. Niegdy ydowscy aptekarze produkowali proszek do zbw, w ktrym zawsze byo 25 proc. sody. S to wic rzeczy wyprbowane i bezpieczne. - Proszku do zbw nie ma, nie ma te ydowskich aptek. Jak past wybiera ojciec Jan do codziennego uytku? Najprostsz. Nie chc robi specjalnej reklamy "Herbapolowi", ale najbezpieczniejsze s pasty zioowe polskiej produkcji, na przykad - skadajce si z piciu zi. - Mimo metalowych tub w jakie s pakowane? - Ten metal w minimalnym stopniu utleniajcy si do pasty jest mniej szkodliwy od chemii zapachowo-smakowej i barwicej. - A jakich proszkw powinnimy, zdaniem ojca, uywa do prania? - Jeszcze nie tak dawno pralimy w patkach mydlanych, najzdrowszych. - Nie nadaj si do pralki. - Szukajcie proszkw dla dzieci. Tu normy producenckie s silnie kontrolowane. Wskazane te byoby dodatkowe pukanie po pralce. - Czy naley krochmali bielizn pocielow? - pytamy i o takie sprawy, przekonani, e ojciec ma rad "na wszystko". Nie. cierajcy si, pylcy krochmal jest dodatkow, organiczn poywk dla roztoczy. Warto pokusi si, cho jest to w dzisiejszych czasach spory wydatek, o zakup bielizny pocielowej z kory. Jest najzdrowsza, nie trzeba jej ani krochmali, ani prasowa. - Ojcze Janie, jeli gdzie u kogo w mieszkaniu ocalaa pierzyna po babce... - To trzeba j natychmiast wynie do czyszczalni pierza i da przerobi na trzy kodry. W tym punkcie jestem przeciwko tradycji. Czowiek w XX wieku pod cik, puchow pierzyn - to jednak jest straszny anachronizm. Wychodzi si spod takiego przykrycia spoconym, zmordowanym, i w dodatku podtrutym wasnymi gazami, bo nie ma tam ruchu powietrza. Pierzyna jest przeytkiem poniemieckiej, poznaskiej kultury, kiedy to sypiao si zim w nie ogrzewanych pomieszczeniach. - Jak - generalnie - powinnimy sypia? Na podou dosy twardym, mog to by nawet zwyke deski. Kadziemy na to materac, choby z gbki, zacielamy go kocem wenianym i dopiero na to wszystko przecierado, nie z gadkich tkanin, ale frotte. Przykrywamy si albo puszystym kocykiem, albo - jak kogo sta - koderk puchow w poszwie z kory. Pamitajmy te

o tym, aby na 5 minut przed snem - nawet przy najgorszej pogodzie - pootwiera okna i drzwi by zrobi solidny przecig.

Kultura ucia Moda kobieta napisaa do redakcji z prob, bymy zapytali ojca Jana na czym polega tajemnica piknej cery? Wic wrd innych pyta przywozimy do Wrocawia i to. Cera - zdaniem naszego rozmwcy - jest w prosty sposb zalena od brzucha. Jeeli uporzdkujemy nasz system trawienny, to bdziemy mieli pikn cer, natomiast, jeli kto ma zaburzenia odkowe, kopoty z jelitami, nie wyprnia si naleycie i zalegajce resztki truj organizm, a jad kaowy przedostaje si do krwiobiegu to wszystko odbija si na skrze, jej wygldzie. Albo jest napita, rowa, czysta, lnica, albo - szara, zwiotczaa, przebarwiona, czyrakowata... I nic tu nie pomog kosmetyki? Wrcz mog zaszkodzi Poza uwaa tym ojciec na Jan zwaszcza te jest mocno reklamowane, oszustwa nasiknite chemi. rynku kosmetycznym mnstwo

(niedawno ukaza si podrobiony krem "Nivea"), brakuje skutecznej kontroli i czsto nie wiemy - co kupujemy. Na pytanie - Co ojciec Jan poleca z kosmetykw naturalnych? - syszymy nastpujc odpowied: Zdrowe, higieniczne, warunkowane ekologicznie ycie; spoywanie odpowiednich produktw i waciwe ich trawienie. Wwczas nie tylko bdziemy mie pikn cer, ale i doyjemy 120 lat, bo na tyle s zaprogramowane nasze organizmy - jeeli tylko sami ich nie zniszczymy. - Synne ole mleko Kleopatry... Czy istnieje jaki jego kosmetyczny odpowiednik? - Kleopatra wykpaa si w ciepym olim mleku, a potem dokadnie natara wieym masem. I to byo mdre ze wzgldu na zawarto witaminy A, ktra - jak wiemy hamuje proces starzenia. Podobnie postpuj do dzi dnia kobiety azjatyckie. Na przykad, Tybetanki stosuj jako jedyne kosmetyki sodk mietank, wzgldnie wieutekie, dopiero co ubite maso. A jakie cery maj... Skra na nich a lni. - Masmixu czy margaryny jako kosmetykw naszym paniom raczej nie zalecamy? - Uchowaj Boe! To placek ziemniaczany takiej kuracji nie wytrzyma, a co dopiero przewielebna buzia. Proponujemy ojcu Grande, by kolejny temat, dotyczcy kultury spoywania rozpocz cytatem z pewnego wiersza napisanego w Polsce okoo 500 lat temu: (...) A mnogi idzie za st.

Sidzie za nim jako w, Jakoby w ziemi wetkn k. (...) Siga w misy przed drugiego, Szukajc ksa lubego, Niedostojen nic dobrego. (...) - To synny wiersz Soty "O zachowaniu si przy stole" - rozpoznaje natychmiast mistrz Jan bardzo dobrze, e go przypominacie. redniowieczny poeta by doskonaym obserwatorem i krytykiem. Niejedna z jego zoliwostek pasuje jak ula rwnie do dzisiejszych czasw. Zadajemy pytanie z serii pyta fundamentalnych; Na czym polega kultura jedzenia? - Przede wszystkim na tym, by powici spoywaniu czas i uwag. Nie naley yka potraw na chybcika, byle jak. Powinnimy siedzie przy wysokim stole, na normalnym krzele (uchowaj Boe zasiada do posiku w fotelu z ugniecionym odkiem). Nogi maj by postawione rwno (nie zakadamy jednej na drug), lekko wsunite pod krzeso, brzuch troszeczk wypity, mona - dla wygody krgosupa rozmawiamy spraw w lekko opiera nie si o st, byle nie okciami. Przy spoywaniu Bardzo delikatnie, procesie poruszajc jego adnych drastycznych jako tematw.

dokadnie ujemy kady ks. Sposb zmielenia, roztarcia pokarmu, jest podstawow waciwego do przyswajania substancji mzg regenerujcojakby do mu si budowlanej. Ju tam kubki smakowe - jeli tylko jestemy odpowiednio skupieni nad jedzeniem zawiecia przekazuj jaka lampka mzgu waciwe impulsy; rozsya ju sygnalizacyjna dyspozycje wszystkich

dziewiciu fabryk przemiany materii funkcjonujcych w penej synchronizacji; ju czekaj w gotowoci odek, trzustka, wtroba; wzbieraj soki trawienne... - Dramaturgia procesw trawiennych, kto by pomyla prosz ojca... Czy wypada - wobec tego - zaatwia interesy przy jedzeniu? Czy anglo-amerykaski "lunch", "szwedzkie stoy", bankietowanie na stojco z talerzykiem w rku, wyjd nam - Polakom - na zdrowie? - Obawiam si - stwierdza ojciec Jan - e raczej mog zaszkodzi. Nowe obyczaje, ktre wraz z kapitalizmem opanowuj nasz kraj, nie maj nic wsplnego z polsk tradycj. Jestemy od wiekw przyzwyczajeni do biesiadowania i celebrowania jedzenia. Przypomnijmy sobie obyczaje naszych przodkw, bardzo dobrze uchwycone lub w ksikach w czy filmach odmawia historycznych; modlitw, te solidne stoy i albo awy w zastawione jedzeniem, przy ktrych zasiadao si godnie, z namaszczeniem. Ojciec, najstarszy rodzie bogosawi posiek dopiero skupieniu zabierano si do jedzenia. Nikt si nie pieszy, nie yka wielkich, nie pogryzionych ksw. W niczym nie przypominao to dzisiejszego rozklekotania przy

jedzeniu,

szybkiego

przerzucania

jamy

ustnej

do

odka

nie

przeutej,

zbyt

gorcej lub zbyt zimnej, nie przygotowanej do trawienia materii. Co si wtedy dzieje na naszej wewntrznej scenie wydarze? Zdaniem ojca Jana - dochodzi do katastrofy, ktra polega na zej przyswajalnoci i zej przemianie materii. Zostaje zachwiana rwnowaga midzy prac odka, jelit, wtroby; nie przeuty pokarm zalega w odku, napicie nerwowe hamuje wydzielanie sokw trawiennych, zbyt zimne lub zbyt gorce ksy i yki czekaj na wyrwnanie temperatur (tylko w znormalizowanej temperaturze, troszk wyszej od pokojowej moe zacz si trawienie) i w lad za tym wszystkim pojawiaj si nietypowe wzdcia, zaparcia, nadkwasota, wrzody, nerwica odka... Jeli chcemy jako spoeczestwo normalnie funkcjonowa - musimy wygospodarowa w cigu dnia, czy to w poudnie, czy pod wieczr, p godziny na spokojny posiek w miej atmosferze. Niech to bdzie skromne jedzenie, ale podane na adnym talerzu, czystym obrusie i przy rozmowie nie wywoujcej napi nerwowych. - Zatem istnieje zwizek pomidzy adnym talerzem a trawieniem? Oczywicie potwierdza rozmwca biay lub kremowy talerz ozdobiony jakim kwiatuszkiem, zotym paseczkiem, delikatnym ornamentem, ju samym swoim wygldem rozadowuje napicie psychiczne. Jeli do tego przykryjemy st lnianym obrusem o ywych barwach (powyrzucajmy ceraty) - to posiek, choby najskromniejszy, stanie si relaksem dla oka i dla umysu. W dzisiejszych czasach, kiedy wszyscy jestemy zagonieni, zmczeni, znerwicowani, konieczne jest choby raz dziennie zasiada przy stole, ktry daje wytchnienie. Kolejne pytanie jest z naszej strony czyst formalnoci: - Czy mona w trakcie jedzenia oglda telewizj? - Z pomieszczenia, w ktrym jadamy, naley natychmiast wynie telewizor - pada zdecydowana odpowied. - Czowiek nawet nie zdaje sobie sprawy z tego, jak krzywd wyrzdza organizmowi ogldajc jakie trzymajce w napiciu programy i nie zwracajc uwagi na to, co je. Tymczasem, obyczajem polskim stao si ogldanie bardzo drastycznych dziennikw "do kolacji". Pamitajmy, e taka kolacja moe nam stan koci w gardle, zwaszcza kiedy ogldamy kccych si politykw. Zbieramy z telewizji - jak piorunochrony - ca nerwowo i zo wiata, bo przecie niczego innego te dzienniki nie pokazuj. - Kiedy naley spoywa ostatni posiek w cigu dnia? - Mniej wicej dwie godziny przed zaniciem. Takie jest wskazanie generalne. Ja natomiast zalecam niekiedy spoycie bardzo cikiej kolacji tu przed pooeniem si do ka, tak - aeby obciy rozklekotany, roztrzepany organizm kogo, kto z powodu znerwicowania ma kopoty z zaniciem. Jeli on si dobrze naje i - ciki jak niedwied uwali na tapczan, to nawet si nie spostrzee jak zacznie

pochrapywa. A odek w tym czasie spokojnie, na zwolnionych obrotach bdzie sobie trawi. Rano taki kto obudzi si wypoczty, z nowym zasobem si. Wszyscy inni jednak powinni jada wczeniej i to niekoniecznie byle jakie kanapki z byle jak herbat. jakie, Ojcze Niech to bdzie kolacja z troch z gotowana, kefirem, troch kasza smaona placuszki skwarkami; zakoczmy ziemniaki Janie, podsmaone gawd o obiadu gryczana i ze

jajecznica itp. kulturze gryzienia, przeuwania ykania pytaniem o... gum do ucia? - Nie jest to obyczaj elegancki, z ca pewnoci - syszymy w odpowiedzi. - Ale z drugiej strony, pobudzanie gruczow linowych przez odruch ruszania szczkami pomaga w procesach trawiennych. Tak wic nie krytykuj tego. Uwaajcie tylko, aby te gumy nie byy przechemizowane - co poznajemy po nadzwyczaj piknym zapachu, smaku i kolorze. No i - ebymy nie musieli ich znajdowa przyklejonych w zupenie nieprawdopodobnych miejscach.

wita po polsku Tym razem przyjechalimy do Wrocawia z misj specjaln. W przededniu Wigilii Czytelnicy oczekuj od ojca Jana Grande "wstrzsajco prostych przepisw na zdrowe wita". - Zacznijmy od tego - powiada ojciec - aby wreszcie przeama w Polsce pewn niedobr tradycj. Ot, jeli wybieramy si na wita do rodziny, by spdzi je ku wikszej chwale Boej - wsplnie, to zrbmy to po chrzecijasku. Pewnie, e najprociej jest zwali si starej ciotce czy matce na gow, pozwoli si obsuy i wyjecha zostawiajc po sobie stosy brudnej bielizny do prania i talerze do mycia. Jednak w dzisiejszych chudych czasach, sowiaska tradycja spotka rodzinnych musi by wsparta wsplnym wysikiem i wsplnymi wydatkami. Jadc do bliskich zabieramy naszykowane wczeniej w domu ciasta, pieczone misa, kiebasy; w osobn torebk sypiemy orzechw, jabek, akoci, i dopiero wtedy moemy zacz myle o zacienianiu wizw rodzinnych. Kolejnym fatalnym nawykiem jest witeczne obarstwo. Organizm przeadowany wielk iloci trwaniem le za dobranych stoem skadnikw, zapijanych nie najlepszym oberaniem alkoholem, si, piciem choruje i to potem przez miesic. Postarajmy si, aby "wita po polsku" nie byy tylko tpym przy wczonym telewizorze, najlepiej w gocinie, czyli na tak zwany krzywy pysk. - Gdzie ojciec Jan spdzi wita? - dopytujemy.

gocinie, mi

jake,

rodzonej spacery

siostry, po lasach,

naszym tam

rodzinnym

gniedzie

Gorzowskiem, sprawiaj

wrd

przepiknych

lasw.

Ilekro

jad,

najwicej natury,

radoci

wielogodzinne

obserwowanie

oddychanie

czystym powietrzem... - Czego serdecznie ojcu yczymy... A teraz przypomnijmy, jakie to dwanacie potraw na pamitk dwunastu apostow powinno znale si na wigilijnych stoach. - Nie ma jednej reguy. Co region - to inny wigilijny zestaw. Proponujemy ojcu, by przypomnia tradycje kresowe, pewnie najblisze jego sercu, te z przesawnym barszczem wigilijnym z uszkami. Na wschodzie Polski, Litwie, Ukrainie, Biaorusi rozpoczyna ojciec Jan najwaniejsz potraw wigilijn nie by barszcz, ale kutia. Przyrzdza si j z uszczonej, obtuczonej pszenicy (trzeba troch poszuka po targowiskach), ktr naley namoczy, a nastpnie dosy dugo gotowa na maym ogniu. Jaowo, bez soli i cukru. Kiedy zacznie pcznie - dodajemy troch wieego masa, eby nie pkaa. Rwnolegle przygotowujemy mak, uprzednio dobrze wymoczony. Przepuszczamy go dwukrotnie przez maszynk do misa, po czym jeszcze dobrze ucieramy w makutrze. Mak nie utarty nie ma adnych walorw zapachowo-smakowych. Dodajemy do niego gorcy mid i lekko sparzone rodzynki. W stronach mojego dziecistwa, za Bugiem, dolewano do maku troch gorcej wody i powstawao mleko makowe. Ugotowan w midzyczasie pszenic formujemy jak babk, na wierzchu moemy uoy rozetk z uskanych woskich orzechw i migdaw, a boki obkadamy makiem. Nabiera si t potraw du yk, po trosze wszystkiego. - Ojcze Janie, co oznacza sowo kutia - dopytujemy - skd si wywodzi? - Wywodzi si gdzie z gbi sowiaszczyzny, ale dosownego tumaczenia nie znamy. W naszej staroytnoci na pewno oznaczao jakie danie, moe danie rytualne? Moe rodzaj prachleba? Pszenica symbolizuje dzieo rk ludzkich. - Nieodzownym specyfikiem wit jest mak. A przecie to narkotyk... Zdaniem ojca Jana, mdro naszych przodkw tak wszystko sformuowaa, eby podczas wigilijnej wieczerzy rado i euforia biesiadnikw stopniowo wzrastay. Temu suy mak, o ktrym dzi wiemy, e rozadowuje napicia, jest rodkiem halucynogennym, troch mci w gowach. W innych regionach Polski, na przykad w Poznaskiem - zamiast kutii podaje si makieki - grube kluski z ciasta makaronowego ze sodkim, utartym, wymieszanym z rodzynkami makiem. Po kutii pojawia si na stoach ukraiskich czy biaoruskich (myl, e te tradycje dominuj w bardzo wymieszanej wspczesnoci) barszcz czerwony z uszkami. Naturalnie, prawdziwy, a nie na sztucznej esencji. - Na kwaszonych burakach, prosz ojca?

Ot,

nie. si

Zdecydowanie bardzo

tego

nie

zalecam.

Buraki

nastawione Barszcz

na

kwaszenie na

dodatkiem razowego chleba pokrywaj si warstw pleni z tym obrzeem, w ktrej znajduj zjadliwe, rakotwrcze grzybki. robimy burakach pieczonych. Radz par dni przed Wigili upiec w piekarniku na blasze kilka umytych redniej wielkoci burakw (wstawiajc tam kubek z wod, eby troch parowao), w temperaturze okoo 250 st. C, przez p godziny. Po ostygniciu wstawiamy je do lodwki i kiedy tylko chcemy zrobi barszcz - tarkujemy trzy lub cztery buraki, zalewamy przegotowan wod, dodajemy zbek czosnku utarty z sol, troch kwasku cytrynowego, woda), cukier, nieco yk wicej oleju mki, i jest eby wspaniay nie barszcz, ktrego nawet je przy zagotowywa nie musimy. Uszka robimy z ciasta pierogowego (tylko mka i gorca dodajc si rozlatywao. ktre mona Nadziewamy zagci gotowanymi, przepuszczonymi przez maszynk grzybami,

pomocy odrobiny tartej buki. Smacznym dodatkiem do barszczu jest te litewski kulebiak. Przygotowujemy go z ciasta drodowego, nadziewanego farszem z kapusty lub kapusty z grzybami S to po prostu due drodowe pieczone pierogi. - Co robi, eby ciasto na nich nie pkao i nie kruszyo si? - Na kady kilogram mki - radzi ojciec Jan - naley wsypa trzy yki mki ziemniaczanej. A podczas wyrabiania, kiedy ciasto rozczyniane na mleku z drodami tak ju niele wyronie - wklepujemy w nie rkami p kostki masa. Bdzie pulchne, kruchutkie, ale nie amliwe. Po barszczu moemy poda fasol "Ja" ugotowan na sucho z masem. Czwarta i pita potrawa - to ryby. Najwaniejszy z nich jest karp. Pieczemy go na oleju, panierujc w mce i jajku, kilka godzin przed kolacj i podajemy po podgrzaniu. Organizm najlepiej toleruje ryb, ktra zdya ostygn i ste. Natomiast dopiero co upieczona, gorca ma nieprzyjemn galaretowat konsystencj, jakby te tkanki byy jeszcze ywe. Po karpiu moe by szczupak w galarecie. - A po nim pewnie led w mietanie - uzupeniamy. - Bez mietany, jegomocie - kategorycznie zaleca nasz mistrz - wszak mamy post, a mietana jest daniem niepostnym. Podajemy na Wigili ledzia w oleju z cebulk. Proponujemy, by zrobi w tym miejscu krciutki przystanek i zastanowi si - jak to jest z tym postem oraz - nastpujcym mu na pity - karnawaowym obarstwem? Jakie znaczenie dla ludzkiego zdrowia maj takie ywieniowe fazy? - Post by niegdy ostro przestrzegany - opowiada ojciec Jan. - W adwencie przez wszystkie rody i pitki wstrzymywano si od potraw misnych, jadajc zupy jarzynowe na oleju, kasze z masem, ledzie... Post nastraja ludzi wewntrznie, przygotowywa ich na przyjcie Zbawiciela, a przy tym organizm fizyczny przez te 40 dni odpoczywa sobie, wyjaawia si troch, normalizowa gospodark tuszczow. Proces ten, niezwykle chwalebny, umoliwia regeneracj organizmu niejako od

podstaw. Naleaoby namawia ludzi do przestrzegania postu w caym adwencie. Jest w tym przekazie zdrowotnym mdro wynikajca z dowiadcze dugich wiekw. Zgadzajc si w peni z ojcem Janem, przynajmniej teoretycznie, wracamy do naszych da wigilijnych. Ju pewnie bdzie szste, a moe sidme... - Rygor dwunastu potraw traktujemy symbolicznie - zauwaa nasz rozmwca. - W regionach zachodnich, po rybach podawano gotowane grzyby w mcznym sosie z ziemniakami. A na wschodzie, bliej Ukrainy, stawiano na stole zapiekan kapust. Przyrzdza si j nastpujco: rzucamy na patelni z rozgrzanym olejem (okoo szklanki) p kilograma posiekanej cebuli, leciutko solimy. Kiedy si upruy na rowo, dodajemy kilogram kwaszonej, nie pukanej kapusty. Wsypujemy troch kminku, praymy okoo p godziny. W innych regionach kraju podaje si kapust z fasol lub grochem. Poniewa nasza Wigilia jest ju do zaawansowana, musz powtrzy, ebymy nakadali - dla wasnego zdrowia - mae porcje z kadego dania. - O, prosz ojca, na tym etapie to ju zazwyczaj luzujemy wszystkie paski i gumki w okolicach brzucha. - Potrawy wigilijne s do ciko strawne i wzdymajce - ostrzega zakonnik dlatego melisy, polecam, jako zielarz, aby na stole staa Nie podczas wieczerzy w jakim midzy estetycznym krysztaowym dzbanuszku, herbatka zioowa zaparzona z mity, odrobiny dziurawca, kminku, koperku woskiego. sodzona. Popijajc daniami, nie bdziemy musieli siga nerwowo po tabletki na trawienie. - Wszystko, co dobre, ma swj fina i chyba - prosz ojca - wida ju koniec naszych wigilijnych przysmakw. - Pozostay jeszcze potrawy pynne: kompot z suszonych owocw, lub zwyczajem Polski zachodniej - zupa z suszonych owocw zacignita kisielem, z lanymi kluskami. A na sam koniec podajemy lekkie, wytrawne, czerwone wino (cikie wina rozcieczamy niegazowan wod mineraln w proporcji 1:1) oraz postne ciasta. To istniej ciasta niepostne? - nasze zdziwienie jest autentyczne. - Naturalnie. Na Wigili podajemy wycznie ciasta drodowe i makowce. Wszystkie inne, w ktrych s jajka, maso, mietana, kremy - zachowujemy na pierwszy i drugi dzie wit. wietnie nadaj si na st wigilijny drodowe racuchy z rodzynkami: rzadkie ciasto mk drodowe smaymy mieszane na z rodzynkami na gorcym wczeniej oleju, z namoczonymi stron a i do oprszonymi wyronicia. I tak, objedzeni, zadowoleni, troch rozleniwieni - powinnimy teraz piewa koldy przy piknie ubranej, pachncej lasem choince. - Sztuczna nie pachnie. patelni, obu

Dla

mnie,

sztuczna

choinka

oburza

si

ojciec

Jan

jest

zaprzeczeniem

witecznego nastroju. To tak, jakby kto trupa z trumny wydoby, posadzi na krzele, przybra, wyperfumowa i udawa, e ten kto yje, Panie Boe, odpu. - Brrr..., prosz ojca. Nawet sobie nie zdajemy sprawy z tego, e olejki eteryczne wierku czy sosny zabijaj bakterie w mieszkaniu. Niechby cho jedna ywa gazka bya w dzbanie. Osobicie, przepadam za sosn w domu, ktra nie zgubi jednej szpilki a do lutego, a pachnie oszaamiajco...

wita krzepi Nie wyczerpalimy witecznego tematu podczas ostatniego spotkania. Dobrze wiemy, e ojciec Jan Grande ma jeszcze wiele ciekawego do powiedzenia. - Warto wspomnie tak zwany karawaj, ciasto rodzinne - syszymy. - Ciasto rodzinne, a c to takiego? Na wschodzie piecze si je po dzi dzie. Z biaego, malanego ciasta drodowego, wymieszanego z rodzynkami formuje si du buk, do ktrej przykleja si kukieki, ptaszki, gazki, listki - korowd ozdb. Dzieci - ile ich jest w rodzinie - kade formuje kawaek ciasta wedug wasnego pomysu i a piszczy z uciechy, a potem nie moe si doczeka, kiedy jego laleczka albo ptaszek wyjedzie z piekarnika. Przed pieczeniem ciasto smaruje si ca konstrukcj na weselach Tak wic biakiem. i nasze, Na rosyjskim a jego wschodzie geneza takie siga wystpuje rwnie wita doynkach,

staropogaskiego

plonw.

wigilijne

ucztowanie

zakoczy

moemy amaniem puszystego, biaego, lekko strawnego karawaja. Przy piewaniu kold kady odamuje swoj czstk, bez uywania noa. Przyszo nam do gowy takie pytanie: czy piewanie kold podczas Wigilii w domach, ma prcz wszelkich innych, rwnie jaki sens zdrowotny, terapeutyczny? - Powiedziabym nawet - ojciec Jan jest wyranie poruszony tematem - i te proste stare koldy, ktrych nikt si nie uczy, ale jako wszyscy je znaj (choby pierwsze zwrotki) - potrafi tak ukoi i rozradowa serca, e czowiek - jak przy ogniu w zimn noc - przekonuje si, e yje, umacnia si w swoim istnieniu. Jest tylko jeden warunek - abymy piewali koldy sami, nie wyrczajc si cudzym gosem z pyty, tamy magnetofonowej, telewizora, czy radia. - Czarodziejska noc wigilijna: zwierzta mwi, ludzie piewaj wasnym gosem... - adna elektronika i jej sztuczne produkty, ktre tworz now neopogask kultur i obyczajowo, nie licuj ze witem zjawienia si Odkupiciela. Telewizor, mimo e ja sam pokazuj si w nim od czasu do czasu, ma by zamknity, wyczony z prdu, a

nawet zawieszony jak serwet. Zamiast w telewizor, wpatrujmy si podczas wit w ywe wiato poncych wiec. Obowizkowo powinna by wieca na stole wigilijnym i, choby ktre maa, wznieca symboliczna, Jest napicie ponca to i wieczka nie na choince. dlaczego, Nie nakadamy w na ni mrugajcych lampek. nowoczesne barbarzystwo przypominajce nagle, dyskotek, wit

nerwowe

wiadomo

czasie

wybucha jaka sprzeczka. - Czy wiece powinny by z wosku, prosz ojca? Dawniej bardzo tego przestrzegano. Wosk, zebrany przez nasze pracowite, jak powiada Zagoba, muchy Boe, daje specyficzny, nie mczcy wzroku, rwny pomie. wiece takie mona dzi naby w cerkwiach prawosawnych i w niektrych sklepach z wyrobami pszczelimi. - Osobicie uwaam - dodaje ojciec Jan - e wieca jest najwikszym wynalazkiem ludzkoci. Wyposzya wieczorne mroki z chaup i salonw, przeduya czowiekowi czas aktywnoci, trzyma strae przed ciemnoci. Jej pomie symbolizuje mio, pami, trwanie. Komu zapalaj na grobie wieczk, ten jeszcze do koca nie umar. - Jak mamy odpoczywa podczas wit, prosz ojca? - Dobrze. Po pierwsze - nie przejada si. Pamitajmy te o tym, aby w czasie gociny nie sadza ludzi przy niskich stoach, na fotelach czy awach, bo to jest tragedia dla ukadu trawiennego, a take dla krenia ze wzgldu na ucisk ttnic podkolanowych. Po kilku godzinach puchn nam nogi i ledwie moemy wsta od stou. Kolejna bardzo obiad wana sprawa: kiedy si ju jak wrcilimy morsy na z kocioa i i spoylimy tylko witeczny nie uwalamy tapczany fotele,

maszerujemy na rodzinny spacer. Nawet, jeli na dworze plucha - otwieramy parasole i idziemy: wy nad morze, my - wrocawianie - do lasu. W pierwsze i drugie W ta wito pojawia z si na stoach domw pieczyste bdzie a we to wszelkich karkwka w moliwych Ojca Jana postaciach. rozbawia niejednym trjmiejskich Dodaje, i

jarzynach a la ojciec Grande... informacja. rwnie smaczna tasza, jest przyrzdzona w podobny sposb biaa kiebasa, dostpna przed witami w kadym sklepie. Nacieramy j olejem sonecznikowym, eby nie pkaa w czasie pieczenia i ukadamy na blasze. Nastpnie obkadamy jarzynami wedug indywidualnych pomysw, mog to by te same zestawy co przy karkwce. Pieczemy p godziny, po czym wyjmujemy blach z piekarnika, smarujemy kiebas agodnym ketchupem, na warzywa kadziemy ze dwie yki masa i ponownie zapiekamy okoo 20 minut. Wykadamy na pmisek, cz zjadamy na gorco z jarzynami, reszt - po wystudzeniu - bierzemy ze sob na rodzinne przyjcie. Do tego wspaniale pasuje surwka z kiszonej kapusty, albo kapusta zapiekana z cebul, ktra zostaa z Wigilii. Inn, bardzo przyjemn potraw na wita jest golonka na chodno.

Przed ugotowaniem naley j koniecznie bardzo dokadnie wygoli star maszynk pod biec wod, podobnie jak i nki do galarety. - A nie wystarczy opali nad ogniem? - Nie - twierdzi ojciec - opalamy tylko drb. Golonk gotujemy do dugo, tak jak na galaret, eby nabraa swoistej lepkoci. Wyjmujemy z wywaru, odejmujemy miso od koci, kroimy w kawaki i ukadamy warstwami, najlepiej w niewielkich, wysokich foremkach, takich jak do pieczenia piernikw. Nie zalewamy wywarem, ktry nastpnego dnia moemy zuy do ugotowania krakowskiego kapuniaku. wietnie bdzie smakowa po tych wszystkich witecznych sodkociach. konsystencj Golonka i po schodzeniu, nadaje si a na najlepiej przeksk, na drugi dzie, na ma cis zwanych doskonale zwaszcza tak

zakrapianych przyjciach. Panie Boe, odpu. - Zblion potraw - dodajemy - s bardzo popularne i bardzo paskudnie nazwane "zimne nogi". - Gotujemy nki wieprzowe z dodatkiem jarzyn, pieprzu, owocw jaowca, oddzielamy miso od koci, ukadamy je w foremkach, zalewamy przecedzonym wywarem, do ktrego dodalimy wczeniej zbek surowego roztartego czosnku. Daje on lepszy smak i klarowno. Tuszcz, ktry zebra si po wystudzeniu, odrzucamy. - Jakie znaczenie odywcze maj orzechy, tak nieodcznie zwizane ze witami? Orzech jest niezwykle bogat, wszechstronn substancj zachwyca si nasz rozmwca - zawiera tuszcz, biako, witaminy, mikroelementy, biopierwiastki. Jest nimi przepeniony wprost po brzegi skorupki. W dawniejszych czasach, gdy wyywienie na co dzie byo ubosze, orzechy zbierane jesieni znakomicie uzupeniay wszelkie niedobory. Nie byo telewizorw, wic ludzie gromadzili si, piewali, opowiadali banie, a przy okazji uskali sobie orzechy. Pamitajmy o tym, by odrzuca brzow usk. Nie wolno te je zbyt wieych, jeszcze wilgotnych orzechw, bo atwo si nimi zatru z powodu pleni z niezwykle zjadliwymi grzybkami. - Czy mona "ratowa" butwiejce orzechy? - Nie - odpowiada ojciec - adne wysuszanie nic tu nie pomoe i naley je po prostu wyrzuci. Na drugim miejscu po orzechach znajduj si migday. Zdarza si nam czasem, e odczuwamy jakie takie szczeglne aknienie, nadzwyczajny apetyt nie wiadomo na co. Wtedy powinnimy wzi dwa migday do buzi i u. S one take znakomitym uzupenieniem niedoborw ywieniowych, jeli kto ma nerwicowe, przypieszone przyswajanie materii. To znaczy - jego system trawienny pozbywa si zbyt szybko treci pokarmowych nie wykorzystujc ich do koca. Wtedy migday s zbawienne.

Przychodzi nam do gowy nastpujce pytanie: jakie s ulubione potrawy ojca Jana? - Nie potrafi wymieni - odpowiada - co mi postawi na st, wszystko zjem z jednakowym smakiem. - A moe ulubione potrawy zapamitane z modoci czy z dziecistwa? - A c to za smakoyki mogy by na Syberii... - ojciec Jan umiecha si, ale niewesoo. Jeli tylko co byo jadalne, to ju byo ulubione. Po wojnie wrcilimy do kraju, gdzie te panowa niedostatek i nie byo mowy o grymaszeniu. Dzikowao si Bogu za Jego dary bez szemrania. W dowiadczeniach mojego ycia i pewnie sporej czci mojego pokolenia zatar si podzia na smaczne i niesmaczne, lubiane i nie lubiane...

Sekrety yciowej energii Kolejny wyjazd do Wrocawia, na sesj rozmw o zdrowym yciu. Jest sobotnie poudnie, kiedy zjawiamy si w klasztorze. W soboty ojciec Jan nie przyjmuje pacjentw, w pozostae dni powszednie - ciba. Publikacje prasowe zrobiy swoje, teraz zamiast kilkunastu, nawet i pidziesiciu pacjentw dziennie dobija si o przyjcie u ojca Jana. Przybyo te odpisywanie na listy. Rekordowo - 1450 listw czekao na odpowied w wielkim, ykowym koszu. Ojciec Jan jest przygnieciony t popularnoci, szczeglnie e nie ubywa mu innych obowizkw, np. gotowania braciom. Dzi bya na obiad zupa pomidorowa, czstuje nas. Smakowita. Czy to ojca ulubiona zupka? - zagadujemy. Ojciec Jan Grande nie grymasi. Jednakowo lubi wszystkie potrawy nie dzielc ich na smaczne i niesmaczne. Zastanawiamy si - czy tak powinno by. Po co przecie Przedwieczny wyposay nas w rozkosze podniebienia i zindywidualizowane gusty... - Niewtpliwie - przytakuje sprztajc po nas naczynia. Jedzenie, podobnie jak ubir, jest jednym z elementw kultury osobistej kadego z nas. Nie naley jednak nazbyt sobie schlebia. Przy ukadaniu jadospisu bierzemy pod uwag przede wszystkim te potrawy, ktre zawieraj substancje niezbdne do ycia, s poywne, proste i nieprzepitraszone. Ulubione dania, przysmaki mog by tylko uzupenieniem. Pamitajmy o tym, e jemy nie dla przyjemnoci, a jedzc nie robimy nikomu aski. Naszym witym obowizkiem jest podtrzymywanie odpowiedniej yciowej formy wasnej persony fizycznej. - Czy jedzenie moe sta si naogiem? - Zdarzaj si takie przypadki i to wcale nierzadko - potwierdza. Wanie wtedy, kiedy wyszukujemy to, co nam smakuje - popadamy w jakie natrctwo mylenia o

jedzeniu.

Jest

to

uzalenienie

takie

samo

jak

kade

inne

podobnie

wytrca

organizm z rwnowagi. Czasem rozwija si taka przypado na podou nerwicowym. Kto siga po jedzenie w sytuacji zagroenia i stresu, tak jak inny siga po papierosa. A poza tym, takie wyszukiwanie, przywizywanie wagi do jedzenia i jego smaku jest dowodem bardzo szybko nadchodzcej sklerozy. - Z drugiej strony jednak, apetyt na okrelone potrawy moe sygnalizowa ywotne potrzeby organizmu - szukamy usprawiedliwienia. - Niewtpliwie. Organizm sam podpowiada i koryguje stosown diet. Na przykad, kto chory na wtrob cierpi na sam myl o spoywaniu potraw z nasion strczkowych, inny - majc problemy z trzustk i ukadem trawiennym - nie znosi zapachu gotowanego jedzenia... - Czy w reimie jedzeniowym ojca Grande jest miejsce na kulinarn wykwintno? - Sprowadzibym j wycznie do formy, sztuki ukadania i komponowania tych samych skadnikw, ktre zjadamy na co dzie w mniej piknej postaci. Wykwintno potrawy to artystyczny sposb jej podania, nic wicej. W powszedni dzie nie mamy czasu na takie subtelnoci, co nie znaczy, e jestemy zwolnieni z obowizku dbania o estetyk stou - czyste, adne obrusy i naczynia. - Rozpoczyna si karnawa, czas wizyt i przyj. Jak dzi urzdza przyjcia w domach? - Zanikaj ju przyjcia, do jakich przywyklimy w czasach PRL-u. Ze wzgldu na rosncy niedostatek materialny nasze stoy s coraz skromniejsze. Pewnie jest to zdrowsze od niegdysiejszych mocno zakrapianych libacji imieninowych przy gonej muzyce, w ktrych - chcc nie chcc - uczestniczyli wszyscy ssiedzi w bloku... Uwaam - stwierdza mistrz - e Polacy powinni spotyka si rodzinnie i towarzysko w nieco innym stylu. Nie wymagajmy wielkich przyj. Niech to bdzie smaczna, dobrze zaparzona herbata, lampka wina, ciasto wasnej roboty wedug oryginalnego przepisu. - Na przykad, prosz ojca? - Dajmy na to, taki sernik grodzieski na nietypowym, bo drodowym spodzie, jaki pieko pokolenie mojej babki. Wszyscy dzi robi kruche spody, tymczasem stokro smaczniejszy jest sernik na warstwie do twardego waniliowego ciasta drodowego. Rozrabiamy je na mleku waniliowym, ktre pozyskujemy gotujc w nim dwie lub trzy posiekane laski wanilii. Nawiasem mwic, trzeba koniecznie wprowadzi na powrt do naszych polskich kuchni wanili, ktra nie tylko daje nadzwyczajny smak i aromat, ale te jest substancj lecznicz, dziaajc cigajco i przeciwzapalnie... Aeby nasz spd do i sernika by nieco twardszy, bierzemy na kilogram w mki 5 dekagramw drody dodatkowo przed samym pieczeniem wklepujemy ciasto p

kilograma mki i p kostki masa. Kiedy ju troch zaczyna rosn, rozwakowujemy je na blasze na grubo palca i wstawiamy do piekarnika.

Po upieczeniu smarujemy ciasto roztrzepanym biakiem i nakadamy warstw tustego sera, tka ktry (moe w przeddzie kilka wygnietlimy na rk twardo (nie i przepuszczajc przetartych zapachy. przez adn maszynk) i zostawilimy, by leciusieko zgliwia. Naturalnie, dodajemy do sera by ugotowanych troch przez maszynk), obsypujemy gruboziarnisty cukier, posiekanej wanilii, Wierzch

rodzynkami, migdaami, grubym cukrem z cynamonem, ukadamy na nim kratownic z ciasta. Pieczemy wyczajc grzanie od spodu. Zapach i smak takiego ciasta jest nieporwnywalny z adnym innym, zwaszcza fabrycznie produkowanym. - Pogadajmy o alkoholach. I niech nas w tym usprawiedliwi zbliajca si, jedyna w roku, sylwestrowa noc. - Zamiast tych wszystkich byle jakich wdek i tanich win - obrusza si ojciec Jan chciabym widzie na polskich stoach elegancki i zdrowy alkohol w postaci nalewek owocowych czy zioowych na spirytusie, wasnej produkcji. Trzeba, naturalnie, pomyle o tym w lecie, w porze zbiorw malin, jeyn, czarnej porzeczki... Zasypujemy umyte owoce cukrem w szklanym naczyniu i czekamy a puszcz sok i zaczn fermentowa. Dodajemy wwczas czysty spirytus w proporcji 1:5 i wlewamy do butelek, najlepiej ciemnych. Niech to sobie ley a do kolejnego Sylwestra. Im starsze nalewki, tym wiksz maj moc. - A synna staropolska liwowica? Sekret jej klarownoci polega na tym, e robio si j ze liwek lekko niedojrzaych. Wedle najdawniejszych przepisw, naleao wrzuci do butli wiadro jeszcze twardych owocw (mikkie i dojrzae daj trunek ciki, mazisty), wla 30 litrw przegotowanej wody, w ktrej rozpuszczono okoo 10 kilogramw cukru oraz 15 dekagramw drody winnych lub piwnych. Zamykao si butl korkiem z rurk fermentacyjn. Po dwch tygodniach, kiedy ustawa proces fermentacji, naleao wino sfiltrowa i rozla do butelek. Amatorzy mocnych alkoholi dodawali na tym etapie czystego trunkiem. - Dzi w sklepach kupujemy szampany i wina obwarowane - a trudno da temu wiar terminem przydatnoci do spoycia. - Niemoliwe - dziwi si ojciec Jan - jeli tak, to najlepszy dowd, e nabywamy, w miejsce prawdziwego alkoholu produkt chemiczny, na dodatek gazowany. Strach podawa taki trunek gociom, bo faktycznie mona ich potru. - A si prosi w tym miejscu przypomnie sposb ojca Jana Grande na kaca, ktry nas niechybnie dopadnie noworocznym rankiem. Ot - zjadamy na niadanie dwa jajka na mikko, popijamy duym kubkiem kakao, po chwili - wypijamy szklank soku z kiszonej kapusty. spirytusu wedle uznania. liwowica bya zdrowym, krzepicym, "mskim"

- Niekoniecznie musimy w noc sylwestrow pi tyle niezdrowych, fabrycznych alkoholi - sprzeciwia si nasz rozmwca - by odwodni organizm i wytraci zapasy magnezu. Pora roku nie sprzyja takim ekscesom. Nasze organizmy zim s sabsze z powodu niedoboru serotoniny - hormonu produkowanego przez przysadk mzgow pod wpywem soca. Szara pogoda, brak wieego powietrza, brak powiaty sonecznej w pomieszczeniach powoduje, e mamy mniej yciowej energii, zdeche samopoczucie i wisielcze humory. Brak serotoniny powoduje zanik yciowego optymizmu. - Std pewnie samobjstwa i choroby depresyjne w Szwecji?... - dopowiadamy. - W niektrych okresach roku kraje skandynawskie s cakowicie pozbawione wiata sonecznego. A w Polsce jesieni i zim, kiedy gruba warstwa chmur wisi nam nad gowami, musimy karmi si okruchami yciodajnej energii sonecznej. Po pierwsze nie wolno przesypia caych porankw, ale ju od rana starajmy si mie kontakt z jasnym dniem - zaleca zakonnik, zachwalajc wasne wstawanie o godz. 5. Uciekajmy z zamknitych pomieszcze, organizujmy spacery za dnia. Po drugie poodsaniajmy okna. Na okres zimy zdejmujemy z nich zasony i rozsuwamy firanki tak, eby jak najwicej wiata wpadao przez czyste szyby. W Holandii ju od dawna firany wyszy z uycia. - U nas ssiedzi gotowi pomyle, e jako nie potrafimy upora si z remontem w mieszkaniu... Czy serotonin mona czym zastpi? - Nie. adne lampy, czy sztuczne soca nie spowoduj jej wytwarzania. Zim musimy po prostu wstawa o pitej lub szstej, a ka si o dwudziestej drugiej. - Ba, prosz ojca... Wikszo z nas ju dawno zapomniaa, e taki wanie jest naturalny porzdek doby. - Niech wic ta wikszo powyrzuca telewizory za okno i zadba o takie wyywienie, ktre przywrci normalny bieg zegarowi biologicznemu. Wieczorne oywiania si i poranna senno - to symptom braku magnezu w organizmie. Spoywajmy wicej rolin strczkowych, ciemnozielonych warzyw, surwek, polskich jabek, pijmy - o czym ju wczeniej mwilimy - duo kakao. Co ojciec Grande sdzi o zapoyczaniu energii od innych, konkretnie od energoterapeutw? - Uwaam, e jest to znachorstwo i nabieranie ludzi. W samym Wrocawiu urzduje obecnie okoo 40 szarlatanw rnej maci, a w Polsce bdzie ich legion. Jestem yciowym realist i praktykiem i nie uznaj adnej bioenergoterapii. Kady z nas ma w sobie samym wasn elektrowni, bioprdy, niezbdny mu do ycia zasb energii i optymizmu. Jeeli organizm jest zdrowy, dobrze trawi, ma kontakt z natur i socem, nie bombardujemy go nadmiarem stresw - to energia i rado ycia, bez niczyjej pomocy, wprost z niego promieniuj.

Kobiety, nie amcie si... Ojcze Janie, co jest zdrowsze: towarzystwo ludzi czy ich brak? wybieramy

problem do kolejnej rozmowy. - Jedna i druga sytuacja wpywa na nasze zdrowie, humor, samopoczucie - salomonowo rozpoczyna ojciec Jan. Czowiek jest istot spoeczn i nie powinien izolowa si, ale te nie naley Szukajmy nie wchodzi wic w byle jakie towarzystwo. nastawionych wyrost, Wiadomo, do ycia, e wiecznie narzekajcy pesymista podziaa na nas przygnbiajco, natomiast optymista podbuduje psychicznie. osb dobrze si na radosnych, umiechnitych, przejmujcych otwartych, prostolinijnych.

Unikajmy zoliwcw, zgorzknialcw, histerykw, ludzi narzucajcych otoczeniu swoj wol, rubasznych, haaliwych, prowadzcych podwjn gr... - O tych ostatnich jakby atwiej wok nas - przyznajemy. Ojciec Jan jest dzi w wietnym nastroju, jakby mniej zmczony, chtnie podejmuje kad kwesti: Typ psychiczny dnia dzisiejszego jest znerwicowany, niepewny siebie, zakompleksiony; nawet jeli si umiecha, to krzywo, jeli prawi mie swka - to jest w nich jaki podtekst, a jeli si mieje - to jest to miech podszyty histeri. Takie reakcje fatalnie wpywaj nie tylko na otoczenie, ale te rykoszetem uderzaj w czowieka, ktry nie potrafi by otwarty i szczery. Jego natura bardzo to przeywa. Kady zy, zafaszowany kontakt odbija si na zdrowiu i fizycznym, i psychicznym. - Jak ojciec sdzi, czy zostao co jeszcze w ludziach z kulturowej przynalenoci do poszczeglnych zaborw? - Myl, e tak, cho w coraz mniej uwiadomiony sposb. Otwarto graniczca nawet z naiwnoci, charakterystyczna jest dla regionw wschodnich - pogranicza polskolitewskiego i polsko-biaoruskiego. Kiedy rozmawiam z kim z Biaostockiego czy Suwalskiego - to on jest szczery a do blu. Rypie prawd prosto w oczy i nawet nie pomyli, e kto moe si czu dotknity. Tak a tak byo - kochanieki - tak a tak kto powiedzia, i nie ma co tu ukrywa... Taka prostolinijno jest form uczciwoci i zdrowego stosunku do ycia. Co ciekawe - ludzie w tej enklawie na wschodzie Polski yj duej. - Zdrowie a dekalog, prosz ojca... Nie ma wrd przykaza bezporedniego nakazu: szanuj zdrowie. - Jestem zauroczony, wrcz zahipnotyzowany - z przejciem przyznaje ojciec Jan mdroci tej epoki, w ktrej wystpi Mojesz. Jak dugo istnie bdzie ludzko, tak dugo nikt nie zdoa ani dekalogu poprawi, ani co do niego - w sensie

uzupenienia - dorzuci. W tych dziesiciu punktach zawarte s wszystkie zasady i kodeksy prawne. Dotycz one ycia kadego czowieczego indywiduum, a take kadego narodu. aden filozof czy mdrzec, posugujcy si tylko ludzkim rozumem, nie byby w stanie czego tak wspaniaego jak dekalog wykombinowa. Nawiasem mwic - le si dzieje, e prawnicy rnych epok, rwnie i naszej - rozbudowuj systemy prawne gubic "po drodze" istot dziesiciu przykaza. Gdyby tylko one wci obowizyway, na wiecie dawno ju panowaby porzdek. Wracajc do pytania... Ot, dekalog bierze pod uwag rwnie zdrowie i system ywieniowy. Pite przykazanie najwyraniej odnosi si do ochrony ycia i zdrowia. Jeli kto pali, pije, naduywa kawy, cukru, niewaciwie si odywia - no to sam siebie zabija. Ile przedwczesnych cywilizacyjnych zgonw sami na siebie sprowadzamy. Czy, wobec tego, brak troski o zdrowie jest w pojciu chrzecijanina grzechem? pytamy retorycznie. - Jak najbardziej. Z zaniedba tego typu naley si spowiada. S to wykroczenia przeciwko pitemu przykazaniu. Jeeli sam siebie zabijam, wiadomie skracam ycie, bo truj organizm, niewaciwie si odywiam, czy zaniechaem leczenia - to s to grzechy, ktre ja uznabym za cikie. - Przystpmy teraz, ojcze Janie, do bardzo delikatnej kwestii. Jak mamy sterowa wasn podnoci? Czy okresowa wstrzemiliwo jest faktycznie t najmniej zawodn metod? Co w tej sprawie maj do powiedzenia ojcowie bonifratrzy? - pytamy ostronie. Ojciec Jan wietnie radzi sobie i z tym tematem: - Jest to niezwykle trudne zagadnienie. Ilu to medykw i seksuologw nabiedzio si od najdawniejszych czasw, by co definitywnego tutaj powiedzie. Bezskutecznie. ywy organizm kobiety nie jest do koca przewidywalny. Wpywa na niego mnstwo czynnikw zewntrznych i wewntrznych, nigdy nie bdzie funkcjonowa jak zaprogramowana maszyna. Tylko mniej wicej mona orzeka o okresach podnych i niepodnych. Nie ma na to gwarancji, podobnie zreszt, jak nie daj gwarancji wszelkie sztuczne zabezpieczenia. Chciabym przy tej Trzeba okazji umie powiedzie, rozrnia e dar przekazywania za ycia o jest dowodem ju wielkiego zaufania Przedwiecznego i musimy by w kontaktach seksualnych niezwykle inteligentni. pocig przyjemnoci, ktrej drugiego dnia nie pamitamy, od zblienia z kochan osob przeznaczon nam przez Boga. Powoujc do istnienia nowe ycie, przekazujc w genach samych siebie dotykamy ycia wiecznego. Dopki yj nasze geny w kolejnych pokoleniach yjemy i my... Jest to, obok duchowej, forma niemiertelnoci fizycznej.

- Raczej mniej czy wicej kontaktw seksualnych, prosz ojca? Mamy na wzgldzie te waciwe, z kochan osob. Jak wpywaj na nasze zdrowie? dociekamy. Zalecabym wstrzemiliwo. seksualnoci krenie. Sam przebieg si i doznanie z kontaktu cielesnego i na po okresie pewnej przerwy - s intensywniejsze. Wszystko dzieje si jakby od nowa... Przy naduywaniu serce i ograbia nawet organizm e biaka, ludzie cynku selenu, rubiey wysiada Mona zauway, stojcy

rozpusty yj kilkanacie lat krcej. - Czy impotencja moe mie zwizek z wczeniejszym naduywaniem seksualnoci? stawiamy kwesti. - Naturalnie - potwierdza ojciec Jan - naduywanie powoduje nerwice seksualne, bardzo trudne do wyleczenia. Podoem impotencji moe by take brak fosforu, cynku, selenu i biaka w organizmie. Powoduje to rozstroje hormonalne, wstrzymanie wzrostu komrek rozrodczych i mczyzna, mimo e mody czy w rednim wieku - czuje si jak stara babcia. Jeeli jednak uzupenimy braki poprzez odpowiednie ywienie, dodajc do tego witaminy z grupy B - to czowiek stanie na nogi i bdzie inaczej na wszystko reagowa. S to jednak sprawy zbyt powane, by leczy je na amach gazet, czy odwoujc si do rad przyjaci. Zaburzenia seksualne leczymy wycznie u dobrego specjalisty. - Czy to prawda, e w diecie osoby majcej kopoty seksualne, powinny si znale pestki dyni? sprawdzamy zasyszan recept. - Tak, ze wzgldu na du zawarto pierwiastkw, o ktrych wczeniej mwilimy. Polecam te ryby morskie w miejsce da misnych. - Jak przey menopauz, ojcze Janie? Spokojnie odpowiada stanowczo mistrz Jan. Bez sztucznego i zarazem histerycznego podtrzymywania dziaalnoci hormonw, odpowiedzialnych za rozrodczo kobiety. Jeli natura sama dziaa w ten sposb, eby j wyciszy - to naley tego gosu posucha. Wczenie preparatw hormonalnych moe by niebezpieczne. Wyobramy sobie, e do wiecy, ktra pomaleku ganie - dolewamy kropelkami wosk. Taka wieca moe jeszcze - co nie daj Bg - zamieni si w wielki pomie, ktry spali wasn na W podstaw. lekarz tym Nie naraajmy zwrci naszych uwag si duej organizmw kobiecie, proces wapnia na nieprzewidywalne wchodzi w mleku ubytku w i okres jego w tragedie. menopauzy, przetworach. Dobry powinien ktra

konieczno czasie

spoywania bowiem

iloci

zaczyna

szybkiego

wapna

kociach i - w lad za tym - osteoporoza, czyli szczeglna podatno na zamania. - Dlaczego tak si dzieje? - dopytujemy zaintrygowani. - Ze wzgldu na zaburzenia hormonalne, powodujce przypieszon prac serca, ktre wzmacnia si "wydziobujc" wap z koci. Zachodzi rwnie pewien proces

nieprzyswajania wapnia przez organizm kobiecy, co ma na celu spowodowanie uwidu organw rozrodczych. Jeli wic tej ucieczki wapnia nie uzupenimy poprzez poywienie, to po pidziesitce 90 proc. kobiet ma zwyrodnienia ukadu kostnego i miniowego, ktre cz si z dotkliwymi blami krzya, koci biodrowych, ng, mini caego ciaa. - Czy naley stosowa jakie preparaty wapniowe? - Raczej nie. Litr mleka i dziesi deka sera na dob jest podstaw regeneracji organizmu w wieku rednim stwierdza ojciec Jan, jak zawsze zwolennik metod naturalnych. Jeli kto nie toleruje mleka sodkiego, niech je spoywa w postaci przetworzonej - kefiru lub jogurtu. - Co stosowa na bolesne miesiczkowanie? - Zaparzamy yeczk nasion najzwyklejszej marchwi w szklance wody i pijemy dwa, trzy razy dziennie w dniach poprzedzajcych okres i podczas krwawienia. Marchew dziaa rozkurczowo, ble mijaj lub s znacznie sabsze.

Jak zabezpieczy si przed nagym nieszczciem - Prosz nam powiedzie - jakie znaczenie w yciu dojrzaego czowieka ma fakt, i by on w niemowlctwie karmiony mlekiem wasnej matki? - Kolosalne - mwi ojciec Jan. - Mleko matki - z czego mao kto zdaje sobie spraw - jest w swoim skadzie niepowtarzalne, zindywidualizowane, podobnie jak ona sama i jej dziecko. Nie tylko nie jest obojtny fakt, czy niemowl karmi si mlekiem krowim czy kobiecym, ale te - czy mleko to pochodzi wprost od wasnej matki. W jzyku polskim przechowao si powiedzonko o tym, e co zostao "wyssane z mlekiem matki". Ot, wysysamy zarwno wartoci odywcze, jak i - w pewnym sensie charakterologiczne, determinujce nas yciowo, na podobiestwo genw. Na szczcie, w naszym spoeczestwie mlecznymi i przemija ambicj moda kobiet na karmienie si sztucznymi, sproszkowanymi Tym samym mieszankami staje karmienie piersi.

zaopatruj one wasne dzieci w ciaa odpornociowe, chronice przed wirusami i bakteriami. adne inne mleko takiej odpornoci nie zapewni. Dodajmy jeszcze, e dzieci karmione mlekiem matki nigdy nie maj skazy biakowej. - Jak dugo - zdaniem ojca - naley karmi piersi? - Przynajmniej do roku. W poprzednich pokoleniach by taki obyczaj, e matka midzy jednym a drugim porodem wci karmia. Na Syberii, gdzie spdziem dziecistwo, zdarzyo mi si obserwowa przerne sytuacje. Kiedy, wracajc z koleg ze szkoy (a chodzilimy do trzeciej klasy) - zaszedem do jego domu. Patrz i oczom nie

wierz. Wowka, podronite chopaczysko dostawia si do matki, a ona siada, wyjmuje pier i podaje mu do ssania... Jak si okazao, wrd azjatyckiej ludnoci obyczaj karmienia piersi przez dugie lata by powszechny. Cywilizacja, do jakiej mymy przywykli, nie dotara w okolice Kirgizji czy Kazachstanu. Tam cigle byo redniowiecze, nikt nie sysza o szpitalach czy lekarzach. Ale za to podczas siedmiu lat, ktre tam spdziem, widziaem tylko trzy pogrzeby miejscowych. Polacy natomiast wymierali gromadami. W naszej cywilizacji niechby kobiety karmiy do roku, a ju zaoszczdz cikie pienidze na lekach i wizytach lekarskich. Informujemy ojca Jana o najnowszych badaniach przeprowadzonych w USA, ktre wykazay, e mleko kobiece niszczy komrki rakowe. - Wiedziano o tym ju za czasw mojej modoci i wczeniej - replikuje rozmwca. Rak by wtedy trudniej wykrywalny, ale te o wiele rzadziej wystpowa. Diagnozowano go zwykle w do zaawansowanej fazie, kiedy pojawiay si guzy, lub organizm by ju znacznie wyniszczony i starano si pomc podajc mleko kobiece dwie szklanki dziennie. W niejednym wypadku nastpowao zahamowanie rozwoju komrek rakowych i wyzdrowienie. A jakie mleko powinnimy kupowa - w woreczkach foliowych, czy - niemal dwukrotnie drosze - w kartonikach? - Mleko kartonikowe jest odparowane - odpowiada ojciec - zabezpieczone dziaaniem temperatury workach przed nadmiarem Mona to zanieczyszcze. zreszt samemu Generalnie, sprawdzi duo lepsze oba od tego w w foliowych. stawiajc rodzaje

soiczkach. Po kilkunastu godzinach mleko z woreczkw zsidzie si jako bardziej zanieczyszczone. No i dwie trzecie jego zawartoci to woda. Uwaam, e lepiej wypi szklank penowartociowego napoju ni litr byle czego. Interesuje nas kolejna sprawa: czy - mianowicie podawa malekim dzieciom odywki, zupki, przeciery kupowane w sklepach? - Matki powinny unika tych gotowych specjaw, jak - nie przymierzajc - diabe wiconej wody sugestywnie przedstawia swoje stanowisko ojciec Jan. Rne firmy, zwaszcza zachodnie, robi na tym kolosalne interesy... A czy to tak trudno zetrze wasnemu dziecku jedn marchewk, jabuszko, czy odrobin jarzyn? Nieche ta matka sama poprbuje smaku potrawy ze soiczka pewnej znanej firmy, albo jeszcze lepiej niech dyrektor tej firmy ywi si przez jaki czas tym co produkuje, a zobaczymy jak na tym wyjdzie. Wcale nie dziwi si dzieciom, e pluj takim niesmacznym, jaowo przyprawianym jedzeniem... Generalnie, bardzo boj si o generacje chowane na sztucznych pokarmach i od malekoci faszerowane antybiotykami i chemi. Po trzydziestym roku takie organizmy mog si ju nie nadawa do ycia.

- Prosz ojca - wpadamy w kwesti - te pikne, dugonogie, cieniutkie jak gazki dziewczyny, ktre osigaj i do dwch metrw wzrostu... Czy s to zdrowe sylwetki? - Po pidziesitce - jeli zabraknie waciwego odywiania i odpowiedniego trybu ycia - krgosupy tych ludzi bd trzaska jak zapaki, Boe uchowaj! - Ojciec Jan nie szczdzi nam, jak wida, silnych wrae. - Goym okiem wida - kontynuuje - e to pokolenie wybujao w nienaturalny i niekorzystny sposb. Modna dzi sylwetka przypomina wiotk lebiod hodowan gdzie w zacienionym, betonowym kcie, bez dostpu soca i odywczych sokw zdrowej ziemi. Zwracamy uwag naszego rozmwcy na ton czarnowidztwa przebijajcy w tej rozmowie... - Jako zielarz i medyk zakonny obserwuj w cigu ostatnich dziesiciu lat wyrany regres zdrowotny naszego spoeczestwa. I to wszystkich jego generacji pada zdecydowana riposta. - Wystarczy powiedzie, e wrcia grulica, ju przecie w pewnym okresie zupenie zlikwidowana. Zuboenie materialne, niedoywienie, napicia psychiczne, wieczna irytacja spowodowana zachowaniami politykw, beznadzieja yciowych perspektyw - doprowadzaj do osabienia odpornoci organizmu i zaamania zdrowia. Ludzie odpowiedzialni za polityk zdrowotn powinni zdawa sobie spraw z tego, e grulica w spoeczestwie jest jak tykajca bomba. To nie AIDS, ktrym zaraamy si przez krew. Grulica rozprzestrzenia si byskawicznie. Wystarczy, e do autobusu, biura, szkoy, sklepu wejdzie jeden prtkujcy... Jeli si przed ni nie uchronimy, to wikszo rodkw budetowych pjdzie na leczenie, zamiast na rozwj gospodarki. Podoem 90 proc. chorb, z jakimi przychodz do mnie pacjenci, jest nerwica, od ktrej zaczyna si rozbrojenie organizmu. Jeli do tego dodamy zanieczyszczenia atmosfery i brak troski o ekologi, to - generalizujc - powiedzie mona, e chorujemy na wasn epok. - Czy mona w dzisiejszej dobie zabezpieczy si w jaki sposb przed kataklizmem, nagym nieszczciem? pytamy dalej, cho ojciec Grande nerwowo zerkn na zegarek. - Odpukajmy w nie malowane... Pki co - nie sycha w naszej strefie geopolitycznej o adnych tego typu zagroeniach. nie Specjalnoci I to one wieku s zagroenia najwiksze ciche, niwo. podstpnie dziaajce, spektakularne. zbieraj

Jednak ja osobicie, nauczony dowiadczeniem syberyjskim, nie bybym spokojny nie majc w szafce po kilka kilogramw rnych kasz, mki z otrbami, fasoli i grochu, suchych makaronw, soli oraz kilku butelek oleju... Kiedy, kada szanujca si gospodyni komrkach, przechowywaa czyli te produkty w woreczkach pciennych, przy w tak zwanych Dobrze przewiewnych, chodnych pomieszczeniach kuchniach.

jest mie troch zapasw pod rk, niezalenie od humorw wiatowej polityki.

- Czy zdymy, prosz ojca, omwi jeszcze jedn spraw? Niepokoimy si o czas, ktry tu we Wrocawiu biegnie nam szybciej. Czy, mianowicie, w wolno siga od czasu do na czasu po smakowicie fakt, e pachncy, to sam przetopiony domowych warunkach smalec? Mamy uwadze jest

tuszcz nasycony, a taka - dajmy na to - choroba Alzheimera tylko czeka... - Byle w smalec nie spotyka si z biaym pieczywem i cukrem, a moemy go z poytkiem dla zdrowia spoywa - odpowiada rozmwca. - Przez cae wieki by w powszechnym uyciu; smarowano nim chleb, wypiekano placki. Ludzie doywali dziewidziesitki zachowujc jasno umysu. Choroba Alzheimera to znw, niestety, specyfika naszych czasw. Ciekawi nas czy ojciec Jan - czowiek Wschodu, gdzie czsto jadao si "sao", czyli sonin - zna jaki ciekawy sposb jej przyrzdzania? - Bierzemy do grube plastry zwykej surowej soniny - z miejsca moemy notowa gotowy przepis - rzecz jasna, smaczniejsza bdzie ta z wiejskiego uboju, opalona ogniem, o specyficznej strukturze i nacieramy j solidnie czosnkiem roztartym z sol. Nastpnie kadziemy do glinianego garnka, przyciskamy czym cikim. Po paru dniach, kiedy sonina nieco si sprasuje, przewracamy j. Robimy tak kilka razy, mniej wicej przez dwa tygodnie. Kiedy zauwaymy, e sonina wchona wczeniej wydzielony pyn i nacigna czosnkiem, wyjmujemy j, oskrobujemy z nadmiaru soli i wieszamy na haczykach w przewiewnym miejscu. Podsuszon przechowujemy w lodwce, a wieczorami kroimy do razowego chleba z kwaszonym ogrkiem i zboowej kawy. Zamiast kiebasy. Jest take bardzo smaczna do piwa.

Nasz przyjaciel bl Ludzie maj coraz mniej czasu, farmacja wychodzi temu naprzeciw. Zastanawiamy si, czy byle jakie jedzenie uzupenione preparatem witaminowomineralnym typu "Muldtabs" staje si penowartociowe? - Taki proceder - umiecha si ojciec Jan - jest moliwy, ale na krtk met, w jakich nadzwyczajnych okolicznociach. Na przykad jestemy poza domem, bez moliwoci regularnego spoywania posikw, albo te nie dojadamy podczas kuracji czy rekonwalescencji... Wwczas uzupeniamy niedobory ywieniowe w sposb sztuczny. Nigdy si jednak waciwie nie i zrwnoway mamy zdrowy, to w peni zasobu witamin nie i mikroelementw nam adnych przyswajanych z normalnym, wartociowym poywieniem. Na co dzie, jeli odywiamy sprawny organizm potrzeba dodatkowych witamin w tabletkach. Zatem, nie kupujmy ich na wyrost w aptekach,

choby miay by najcudowniejsze. Czowiek bardzo atwo przyzwyczaja si do myli, e tabletka zaatwi za niego wiele spraw i - nierzadko - wpada w lekomani. - Zjawisko to byo do nagminne w epoce tanich lekw, ale chyba ju nie dzisiaj... Strach przed utrat zdrowia powoduje, e ludzie chc si zabezpieczy i naduywaj lekarstw - utrzymuje nasz rozmwca - niewiadomi tego jak bardzo sobie szkodz. Zaywajmy leki tylko w okresie, kiedy wystpuj objawy chorobowe i tyle, ile trzeba. Na Zachodzie jest taki obyczaj, e resztki lekarstw - nie zuyte w czasie choroby - zanosi si w zakorkowanej buteleczce do apteki i odzyskuje za nie cz pienidzy. Rwnie tabletki sprzedawane s na sztuki, a nie zaraz w caych opakowaniach. Natomiast w polskich domach, mimo obecnej droyzny, wystarczy otworzy szafk z lekarstwami, a wysypuj si z niej napoczte tubki, fiolki, opakowania - przeterminowane lub na granicy wanoci, z ktrymi nie wiadomo co zrobi... - Czy zioa wymagaj podobnej precyzji i ostronoci w zaywaniu? - dopytujemy. - Naturalnie. le dobrane i niewaciwie stosowane zioa mog wyrzdzi wielkie szkody ktrym midzy w organizmie. Dlatego zalecajc kadej czasie zioa laikom roliny. moemy mojej i zakadanie Jest si na apteczek rynku duo zielarskich, poradnikw, fenomen wasn w zarazem zastrzegam, by czynili to odpowiedzialnie. Trzeba prowadzi notatnik, w zapisujemy innymi przeznaczenie w bonifraterskich, Mianowicie, ktrymi posugiwa pewien przygotowujc rk,

mieszanki.

Zaobserwowaem

praktyki

zioolecznictwie.

zbierane

przygotowywane

oddziauj skuteczniej od innych - wygasza oryginalny pogld zdeklarowany zielarz. - To ciekawe. Ale, prosz ojca, wrd zi, podobnie jak wrd grzybw, s jadalne i "trojaki" - popisujemy si wiedz. Zakonnik poprawi si w krzele i rozpocz wywd: - Pierwsze, najbardziej niebezpieczne trucizny, jakimi posugiwaa si ludzko, pochodz ze wiata rolinnego. Na polach i kach Europy ronie okoo 30 trujcych gatunkw, wrd nich synna cykuta, ktr wypi Sokrates, wilcza jagoda, pokrzyk... W redniowieczu kada zielarka miaa wasny, trzymany w tajemnicy specyfik, bdcy kombinacj trujcych zi. - A pioun - leczy czy truje? Podaje si go dzieciom w herbatkach na apetyt; doroli pij "piounwk", niekoniecznie na apetyt... Pioun jest lekiem tylko w minimalnych, kropelkowych, dokadnie odmierzonych dawkach. Przedawkowany staje si mierteln trucizn. - Ojcze Janie, czy mocz - Panie Boe, odpu - zapoyczamy od naszego rozmwcy porzekado - leczy? S w wiecie, a ostatnio te w Polsce, entuzjaci tak zwanej urynoterapii.

- Gdyby mocz leczy - odpowiada rozmwca - to Przedwieczny nie wyposayby naszych organizmw w nerki, eby z ich pomoc usuwa toksyny i wszelkie inne paskudztwa. - Ale pono ju w staroytnoci, w Indiach... - Kada moda - nie daje nam dokoczy ojciec Jan - a zwaszcza ta najgupsza, szuka dla siebie uzasadnienia w "staroytnoci". Przysza kiedy do mnie urynoterapeutka (obraza Boska, a nie sowo), w dodatku pani doktor i jak nie zacznie wywodzi... Wreszcie tak mnie zdenerwowaa, e poradziem jej, by oprcz moczu, podawaa rwnie swoim pacjentom fekalia na jakim adnym talerzyku. - Czy rwnie kontrowersyjnym rodkiem leczniczym jest nafta? - sprawdzamy i ten specyfik. - Nafty nie wolno pi. Jest trucizn, ktra czyni spustoszenie, jeli dostanie si do wntrza ywego organizmu. Mona j stosowa tylko zewntrznie, do smarowania skry przy stanach zapalnych czy odmroeniach. Od niedawna dosta mona na naszym rynku tak zwan naft kosmetyczn do pielgnacji wosw. Stosowana z dodatkiem tka i cytryny ma dziaa wzmacniajco na cebulki - rewanujemy si przepisem. - Spjrzmy, jak to wygldao w praktyce poprzednich wiekw - oywia si ojciec Jan. - Naft, jako rodek higieniczny, stosowali ydzi, Gruzini, Cyganie. Ludy te caymi miesicami nie myy wosw, natomiast wyleway na gow naft, ktra oczyszczaa, dezynfekowaa, usuwaa wszelkie bakterie i grzyby, a jednoczenie zbieraa tuszcz, zapobiegajc ojotokowi. Przy tym wszystkim nafta odstrcza insekty. Dzi nie mamy wtpliwoci, e wosy tych ludw byy nadzwyczaj mocne i pikne. Tak wic nie potpiam uczule. - To, co dawne, mdrzejsze jest od nowego. Porwnajmy wobec tego ucie tytoniu z paleniem papierosw - proponujemy. - O tym, e papieros skraca ycie, wie dzisiaj nawet dzieciak w przedszkolu... Azjaci od niepamitnych czasw a do dzisiaj - nie znajc papierosw - zakadaj sobie w kcikach ust prymki tytoniu i co chwila spluwaj jak wielbdy. I c si okazuje? Ludy te nic nie wiedz o katarach, nieytach grnych drg oddechowych, grulicy, gronkowcach czy paciorkowcach - tak dalece ten tyto jest bakteriobjczy - i takie rewelacje zna nasz cicerone. - W jakiej postaci si go zaywa? - Niektrzy tn zielone, ywe licie, inni - suszone, jeszcze inni sproszkowane. Zwyczajem arystokracji tatarskiej, ktra wprowadzia tabak - kad sobie na do sproszkowane licie tytoniowe poledniejszego gatunku i wdychaj. - Wychodzi na to, e kichanie ma rwnie znaczenie zdrowotne? nafty jako kosmetyku, zalecam jednak ostrono osobom skonnym do

Jak

najbardziej

potwierdza

ojciec.

Wstrzs

podczas

kichnicia

oczyszcza

przewody nosowe i gardo, wyrwnuje cinienie, nie dopuszczajc do szumw w gowie, a sam proszek (byle nie bya to tabaka palona) dziaa bakteriobjczo. - Ojcze Janie - proponujemy - powimy teraz troch miejsca sprawie, ktra od wiekw zajmuje umysy filozofw i uczonych: czym jest bl w yciu czowieka? Jak sobie z nim radzi i co o nim myle? Bl jest zawsze okropnym przeraeniem dla czowieka. I ten fizyczny, i ten psychiczny. Kiedy ludzie lepiej go znosili, byli bardziej odporni. Dzi, niestety, bl powala nawet silnego mczyzn, zmieniajc go w kwilce dziecko. - Ale te dzisiaj mamy do czynienia z czym, co jest niemal ekstraktem blu, przy niektrych nowotworach... - W takich sytuacjach musi si go likwidowa sigajc nawet po ostateczne rodki, jak na przykad morfin. Tu musi dziaa dobry lekarz, traumatolog specjalizujcy si w walce z cierpieniem. Powstaje jednak pytanie czy kady bl naley likwidowa? Jeli Przedwieczny uczyni go atrybutem naszego ycia, to widocznie jest on potrzebny. Na przykad - podczas porodu. Matka, ktra urodzia dziecko bez blu, a tym bardziej pod narkoz, nie ma odpowiedniego uczuciowego rozeznania sytuacji. Ni std, ni zowd pojawia si przy niej istota, ktr ona nieraz z trudem akceptuje. A jak kobieta przejdzie przez bl, ktry zaaplikowaa jej mdro Boa, to w momencie pierwszego paczu dziecka dozna tak cudownych uczu, e bardzo szybko zapomni o trudnych chwilach. Zdarza si i tak, e kobieta, ktra ju zdecydowaa si odda dziecko w adopcj, po przejciu blu porodu jest tak z nim zjednoczona, e zmienia yciow decyzj. - Gdzie jeszcze jest potrzebny bl? - zastanawiamy si. Niemal wszdzie. Bl jest arcywanym przyjacielem czowieka, pierwszy go ostrzega: "Uwaaj. Co niedobrego dzieje si z tob!". I zaczynamy interesowa si wasnym zdrowiem, reperowa je, przedua nasze fizyczne istnienie. Tak to ju doskonale jest wszystko urzdzone przez Przedwiecznego - z przekonaniem konkluduje ojciec Jan. - A bl zawiedzionej duszy, prosz ojca, bl serca? - Ten typ blu jest najciszy do zwalczenia - przyznaje zakonnik. - Trzeba jednak stara si przetworzy z energi, ktr on ze sob niesie - w dobr, przezwyciy zwtpienie i rozpacz, popatrze na swoje sprawy z dystansu i po jakim czasie - znw nabra yciowego optymizmu. Jeli kto wierzcy - niech uda si do spowiedzi. Rozmowa z zaufanym spowiednikiem przynosi wielk ulg, nastpuje wyciszenie i zagodzenie wewntrznego napicia.

"Moja siostra mier..." W naszych rozmowach rerum sztuce tematy ojca praktyczne i przyziemne w ktrym o ssiaduj jak z bardziej z listw bardzo

abstrakcyjnymi, przepisy kulinarne z filozofi ycia, troska o zdrowie z pochwa Boga... Silva Grande bogactwo, wynika Czytelnikw - kady co dla siebie znajduje. Dzi take cz rozmowy, powicon wspczesnej umierania, poprzedzimy pytaniami kilka drobnych, praktycznych spraw. Zajadajc kanapki przyniesione wraz z herbat z klasztornej kuchni przez ojca Jana zapytujemy: - Czy vegeta - przyprawa, ktra zdobya sobie szturmem polskie kuchnie (sypiemy j do zup, sosw, pieczonych mis, gotowanych warzyw...) nie szkodzi czasem naszemu zdrowiu? W vegecie objania ojciec Jan znajduje si cae mnstwo zdrowotnych, suszonych warzyw, niestety - zniszczonych przez sod - glutaminian i inozynian sodu. Podnosz one znakomicie smak potrawy, zmikczaj, przyspieszaj gotowanie, ale zarazem likwiduj 30 do 60 proc. wartoci przygotowywanych produktw. Soda niszczy te luzwk przewodu pokarmowego i odka. Radz veget wycofa z kuchni, albo przynajmniej radykalnie j ograniczy. - A inne przyprawy, takie jak maggi, musztarda, chrzan? - ustalamy. Brunatna w maggi jest wywarem z rolin biaa i o tej czarna samej nazwie, zakonserwowanym cukier, kwas chemicznie. Mona j dodawa do polepszania smaku, ale te - bardzo ostronie. Musztarda, bez obaw. - Czy to prawda, e nie naley miesza w saatkach warzyw z owocami? Od jakiego czasu z przedszkolnych menu znikna popularna tarta marchewka z jabkiem i cytryn... - Zasada niemieszania warzyw z owocami znana jest od dawna - twierdzi ojciec Jan jednak zapominamy o niej w codziennej praktyce. W czasach mojej modoci, gdy kto pracowa w brany ywieniowej i zdarzyo mu si poda w jednej potrawie zmieszane wiee ogrki ze wieym pomidorem - popenia jako fachowiec bd kardynalny. Pomidzy zasadowym rodowiskiem ogrka a kwasowym pomidora, zachodzi do burzliwa reakcja, ktra powoduje, e tak mieszank trawi si przez dwa dni z ogromnym trudem... Warto przy tej okazji zwrci uwag na saatki majonezowe, ktre tak ochoczo serwujemy gociom w naszych domach. Ot, owszem, mona nasieka gotowanych jarzyn i zmiesza je z majonezem, ale nie wymiatajmy przy okazji wszystkich resztek z ktrej skad wchodzi gorczyca, sl, cytrynowy, jak rwnie utarty chrzan s przyprawami naturalnymi i mona spoywa je

lodwki, tworzc jak okropn jarzynowo-majonezowo-kiebasian bryj. Rwnie nie wolno w saatce wiza ledzia z nasionami strczkowymi. Sam ledzik w mietanie prosz bardzo, ale aden groszek, adna kukurydza do tego. Prosz ojca, jak wyglda, smakuje i pachnie kwas chlebowy napj, ktry powojenne pokolenia Polakw znaj wycznie z ksiek? Ten temat najwyraniej oywia ojca Jana. - Wypary go przywleczone z Zachodu sztuczne, farbowane lemoniady, oranady, pepsi i cole. W Rosji czy na Ukrainie kwas chlebowy nadal jest bardzo popularny i mona go dosta niemal na kadym rogu ulicy. Nie znam bardziej wartociowego napoju wspaniale gasi pragnienie, likwiduje zmczenie, posiada ogromne stenie witaminy B, duo selenu i cynku, a przy tym leczy likwidujc nadkwasot, wzdcia, wszelkie zaburzenia grosze. Jeli czyta nas kto przedsibiorczy, szukajcy pomysu na rynkowy przebj letniego sezonu, to by moe - wanie mu co podpowiedzielimy... - Nie myl w tej chwili o skali przemysowej. Na potrzeby domowe wystarcz trzy kilogramy sucharw z ciemnego razowego chleba, p kilograma miodu, dwa kilogramy cukru oraz drode winne. Wszystko to zalewamy wod w duym kamiennym garnku, przykrywamy lnianym rcznikiem, stawiamy na dwa, trzy dni w ciepym miejscu. Gdy zacznie fermentowa, przelewamy do butelek, szczelnie zamykamy i przez kilka dni przetrzymujemy gdzie w chodzie. Na lato jest to znakomity, orzewiajcy i zarazem leczcy burakach, napj. dodam Smutno tanich si i robi s na one myl, ile wszelakiego Mwilimy naturalnym dobra ju zawartego wczeniej w o najprostszych, produktach, ley odogiem. trawienne. Napj ten mona robi w warunkach domowych, a kosztuje

jeszcze,

doskonaym

lekarstwem

przeciw

zaparciom i chorobom jelita grubego. Jeli kto cierpi na te przypadoci - niech codziennie rano naczczo zje 5 do 10 yek utartych - wczeniej upieczonych w caoci w piekarniku - burakw, do ktrych naley doda yeczk zmielonego kminku, yk oleju jadalnego i soli do smaku. Ju po trzech dniach zauwaymy popraw. Czerwonofioletowy barwnik buraka jest na dodatek substancj antyrakow. - Prosz ojca, przejdmy do zapowiedzianego tematu: nasze niezrczne, usuwane z pola widzenia, wyrzucane z domw, jakby wstydzce si siebie, poktne umieranie... - Mwilimy ju w ktrym z wczeniejszych wywiadw o tej staruszce, ktra budzc si kadego ranka tak bardzo dziwia si, e jeszcze yje - wspomina ojciec Jan. W jej przypadku umieranie byo jakby wysychaniem energii yciowej... Obserwowaem wiele zgonw w moim yciu i kady z nich zostawi we mnie swj odrbny lad. Pracowaem kiedy w rodowisku najuboszych z osob niezwykle wartociow - pani Eugeni, hrabiowskiego pochodzenia. Bardzo si przyjanilimy. I raptem ona

zachorowaa, a po krtkim czasie zmara. Pamitam swoje wraenie, kiedy wszedem do jej mieszkania penego cennych bibelotw, pamitajcych jeszcze czasy carskie. Za ycia Eugenii bya tam zawsze ciepa, serdeczna atmosfera. Naraz zobaczyem j lec porodku pokoju, na wysunitym tapczanie, wrd rzeczy, ktre pokrywa kurz wczeniej niedostrzegalny; zimnych, obojtnych. Pojem, e one te umary, nawet te dwa koty syjamskie, krcce si midzy nogami, wszystko to w jaki sposb poszo za swoj pani. Szybko stamtd wyszedem, wprost poraony pustk, jaka wytworzya si po umarym czowieku... mier dla czowieka jest spraw wan i wspania. Wszystko, co chcemy o niej wiedzie, wyjania nasza katolicka wiara. Przygotowanie do mierci... Praktycznie, trzeba to robi przez cae ycie, pamitajc, e kady dzie witajcy nas socem, zarazem przyblia do kresu. Taka perspektywa pozwala czowiekowi y lepiej, mdrzej, w wikszej wolnoci. Na przykad - wiat rzeczy czy politycznych stanowisk nie zwie mu rk. - Co pocz z lkiem przed mierci? - Powiem co bulwersujcego - stwierdza mistrz. Jeeli czowiek pamita o mierci, przygotowuje si do niej, traktuje jako naturalne prawo - to, kiedy ju wejdzie w lata i mier zaczyna si przyblia moe temu wszystkiemu towarzyszy nawet radosne oczekiwanie. Zwaszcza w naszej katolickiej wierze. - Moja siostra mier - mawia wity Franciszek. Prosz ojca, tak si troszczymy o naszych bliskich, a w tej ostatecznej prbie oddajemy ich w obce rce... - Uwaam, e polskie spoeczestwo powinno pomau zmienia obyczaj transportowania swoich umierajcych do szpitali. Odchodzenie w domu, nawet w najgorszych warunkach, lepsze jest od zimnej, subowej obojtnoci szpitala. A i rodzina konsoliduje si wok mierci i wzbogaca wewntrznie. - A hospicja? - dopytujemy. Hospicja przeznaczone w si tej s dla bezdomnych chwili z za i samotnych. Nikt Natomiast ich w na tym rodziny nie maj naturalny obowizek - mimo wszystkich niedogodnoci - towarzyszy swoim bliskim do koca, trzyma mi ostatniej rk. zastpi. 25-letni Przypomina pewne zdarzenie modoci. Umiera grulic

modzieniec, mj rwienik, taki yciowy dziwak - troch filozof, troch histeryk, ateista. By to chopak z domu dziecka, kto absolutnie samotny, kto nie zazna w yciu odrobiny ciepa. I do koca nie pogodzi si ze mierci. Klczaem przy jego ku, trzymaem go za rce, prbowaem wesprze modlitw. Nic, adnego uspokojenia, miota si tylko i spazmowa. A kiedy przyszed ten ostatni moment, wbi si paznokciami w moje rce z tak determinacj, e nie szo nas potem dugi czas rozerwa. Nosz to zdarzenie w pamici przez cae ycie.

- Czy odesanie do szpitala moe przyspieszy mier? - Tak, to si zdarza, zwaszcza w przypadku tych osb, ktre panicznie boj si szpitali. - A co moe przynie ulg umierajcemu? Ojciec Jan przez chwil zastanawia si: - Myl o tym, e jednak czego w yciu dokona. Kto leczy ludzi przez dziesitki lat, kto godnie wychowa dzieci, inny suy ludziom uczciw prac... Jeli swoim yciem zrobilimy jakie dobro innym, to lej umieramy. Wane jest take, aby przed mierci uporzdkowa doczesne sprawy. Pogodzi si z kim trzeba, kogo trzeba przeprosi, uregulowa sprawy finansowe. Jest to wane zarwno dla wierzcych, jak i niewierzcych. Przygotowanie do mierci to take rachunek sumienia wedug dekalogu, spowied, ktra daje wewntrzny spokj i nawet bl fizyczny agodzi. Czowiek, ktry nie rozliczy si z ziemskich spraw i nie przygotowa - umiera rozpaczliwie. - Co jest tak naprawd wane w yciu, prosz ojca? - Samo ycie, cudowny dar Przedwiecznego. Musimy je szanowa dbajc o zdrowie, sposb odywiania, nasze obyczaje, higien osobist, higien otoczenia... Warto te zadba o waciwe nastawienie do blinich i wiata - mniej materialistyczne i konsumpcyjne. kontemplacyjne Podejcie do ycia zdrowiem takie troch i romantyczne, psychicznym. idealizujce, rwnie procentuje fizycznym Pozwala

pamita o tym, e Bg zakodowa w nas czstk samego siebie.