You are on page 1of 5

Andrzej W.

Nowak
Zagadnienia egzaminacyjne z filozofii
Cz___ I Zagadnienia ogólne i filozofia starożytna
1. Wyjaśnij pochodzenie i znaczenie nazwy filozofia.
Termin filozofia pochodzi z języka greckiego. Oznacza „umiłowanie mądrości” bądź „miłość do
mądrości” [ file – miłować, lubić, sofia – mądrość]
2. Podaj różnice pomiędzy mitycznym i religijnym a filozoficznym poznaniem świata.
Trzy podziały filozofii europejskiej:
* starożytna (grecka); VI w. p.n.e. – VI w. n.e.
Paradygmat ontocentryczny: nurt myślowy skoncentrowany na bycie/ co istnieje?
* średniowieczna VI w.n.e. – XIV w. n.e
Paradygmat teocentryczny: teocentryzm – Bóg w centrum
* nowożytna XV w. n.e. - …
Paradygmat antropocentryczny: antropocentryzm – człowiek w centrum
3. Jakie są podstawowe działy filozofii, wymień i krótko scharakteryzuj?
• Filozofia bytu ( co istnieje?):
ontologia – nauka o bycie, zwana też metafizyką. Nauka o zasadach i kategoriach odnoszących
się do bytu; podstawowa dziedzina filozofii; metafizyka zajmuje się badaniem świata w sposób
bardzo ogólny, dążąc tym są do stworzenia fundamentu naszej wiedzy o całym wszechświecie.
• Filozofia podmiotu ( o to jak to poznaję?):
epistemologia – nauka o poznaniu, wiedzy, zajmuje się badaniem sposobów, granic, źródeł
ludzkiej wiedzy. Dzieli się na logikę (nauka o poprawnym rozumowaniu) oraz metodologię
(dziedzina wiedzy, która pyta o problem poznania naukowego, o metodę nauki w ogóle).
Źródła poznania: rozum, zmysły, intuicja, emocje
• Aksjologia – nauka o wartościach zajmująca się sposobem istnienia jak również
poznawania samych wartości. Ponadto bada problem ilości wartości: monizm
aksjologiczny, pluralizm aksjologiczny. W jej skład wchodzi także etyka i estetyka.
• Antropologia filozoficzna – „filozofia człowieka”.( pytanie o naturę ludzką – kim jest
człowiek?, jego rola i zadanie w historii świata, wyjątkowość w porównaniu z innymi
istotami żywymi); Dziedzina filozofii zajmująca się tylko człowiekiem. Za pierwszego
antropologa i twórcę tej dziedziny można uważać samego Sokratesa.
• Historiozofia – „filozofia dziejów”, „filozofia historii”; - czysto filozoficzna refleksja nad
historią. Bada kierunki rozwoju ludzkości i wszelkie prawidłowości występujące w
dziejach.
• Filozofia społeczna – zajmuje się społeczeństwem jako pewną całością jak również
samym człowiekiem, dziedzina ściśle powiązana z socjologią.
4. Co oznaczają następujące pojęcia: ontologia, metafizyka, epistemologia, etyka,
estetyka?
Ontologia - nauka o bycie, zwana też metafizyką. Nauka o zasadach i kategoriach odnoszących
się do bytu; podstawowa dziedzina filozofii;
Metafizyka – oznacza „po fizyce”, zajmuje się badaniem świata w sposób bardzo ogólny, dążąc
tym są do stworzenia fundamentu naszej wiedzy o całym wszechświecie.
Epistemologia - nauka o poznaniu, wiedzy, zajmuje się badaniem sposobów, granic, źródeł
ludzkiej wiedzy. Dzieli się na logikę (nauka o poprawnym rozumowaniu) oraz metodologię
(dziedzina wiedzy, która pyta o problem poznania naukowego, o metodę nauki w ogóle).
Etyka – nauka o wartościach etycznych takich jak dobro, zło, szlachetność.
Estetyka – nauka o wartościach estetycznych takich jak piękno i brzydota.
5. Scharakteryzuj krótko filozofię przedsokratejską.
Koncentracja na przyrodzie;
* kosmologia – zainteresowanie na metafizyce i onkologii
* arche – poszukiwanie zasady, cnoty, początku wszystkiego
* stawianie się – rozwój rzeczywistości w czasie
* przyczyny stawiania się i zmiany:
- wszystkim rządzi jedna siła (monizm, pluralizm)
- dualizm – dwie siły
- hylozoizm – materia ożywiona
- szukanie siły wewn. świata; szukanie iły zewn. świata
- animistyczne i mechanistyczne teorie świata
* pytania o trwałość świata i jego porządkowanie.
Używanie filozofii do wyjaśniania wszystkich zjawisk.
6. Co oznaczają pojęcia: arche, hylozoizm?
Arche – zasada, element - Początek pierwiastek, źródło wszystkiego, pojęcie używane przez
pierwszych filozofów przyrody
Hylozoizm – materia ożywiona [ hyle – materia, zole – siła, ruch]
7. Czym było arche dla Talesa i scharakteryzuj jego poglądy filozoficzne?
Dla niego zasadą wszechrzeczy była WODA, z której biorą początek wszystkie inne rzeczy;
Całość swoich poglądów opierał na empirii i obserwacjach otaczającego go świata; wyjaśniał
świat niemitycznie; drugie dno; wszystko jest ożywione, materia jest nieoddzielona od siły
życiowej.
8. Czym było arche dla Heraklita i scharakteryzuj jego poglądy filozoficzne?
Dla niego zasadą wszechrzeczy był OGIEŃ ( jest w ciągłym ruchu i sprawia wrażenie żywego).
Ogień, bowiem spalając żyje śmiercią tego, co spala. Ognistej natury jest też ludzka dusza.
Podkreślał ruchliwość i zmienność wszystkiego, co istnieje. „Nie można dwa razy wejść do tej
samej rzeki”, „panta rei” – wszystko płynie. Nie ma bytu jest tylko – stawanie się; ciągłe
przechodzenie; wieczna walka przeciwieństw i zarazem harmonia, którą kontroluje i nadzoruje
rozum (logos).
9. Czym było arche dla Anaksymandra, co wniósł nowego do języka filozofii?
Pierwszy użył terminu Arche – które było początkiem ale również zasada wszechrzeczy.
Pierwsze zachowane dzieło filozoficzne (tekst o przyrodzie – fizyce). Wszystko pochodzi z
bezkresu (apeiron) – nigdy nie mogą wyczerpać się jego zasoby, jak sama nazwa wskazuje był
zasadą bezgraniczną, doszedł do tego na drodze rozumowej. Świat jest mieszaniną
przeciwieństw, a przyczyną zmiany jest wieczny ruch. Dał początek ewolucji, dzięki
wyprowadzeniu zwierząt morskich od lądowych i samego człowieka z innego gatunku, wykonał
także opierającą się na obliczeniach mapę nieba.
10. Teoria bytu Parmenidesa
Twierdził, że tylko to, co jest Bytem to istnieje. Byt jest, a niebytu nie ma.
4 podstawowe założenia, Byt jest: wieczny, nieruchomy, niezmienny, niepodzielny. Uważał
jednak że byt jest również skończony i ma kształt kulisty. Prawdę można poznać jedynie droga
rozumowania. Dla Parmenidesa Byt był tożsamy z myślą – o czym nie można pomyśleć to nie
istnieje, o czym można pomyśleć jest Bytem.
11. Porównaj teorię bytu i wizję świata Parmenidesa i Heraklita
Mięli przeciwne teorie. Parmenides uważał, że świat jest zmienny ten tutaj a pod spodem jest
niezmienny, wieczny i niepodzielny byt. Heraklit natomiast twierdził, że świat jest niezmienny
(panta rei), a bytu nie ma jest tylko „stawanie się”, ciągłe przechodzenie.
12. Kim byli sofiści? Kogo dziś nazwalibyśmy sofistami?
W starożytności byli to nauczyciele mądrości i cnoty, myśliciele; nauczali retoryki, dialektyki i
gramatyki; przygotowywali obywateli do życia publicznego. Za nauczanie i prowadzenie
dyskusji pobierali opłaty.
13. Scharakteryzuj krótko postać Sokratesa.
Filozof grecki, jego poglądy znamy z przekazów Platona. Skazany na śmierć za demoralizowanie
młodzieży oraz nauczanie o innych bogach. Cały czas poświęcał się działalności nauczycielskiej.
Podkreślał świadomość własnej niewiedzy „wiem, że nic nie wiem”. Wierzył w istnienie
absolutnego Dobra i Prawdy. Jako pierwszy z filozofów mówił o dobrach moralnych; uważał, że
cnota (arete) jest wiedzą. (sokratejska etyka). „Cnotę najwyższą można poznać rozumem”.
14. Co to jest intelektualizm etyczny?
Intelektualizm etyczny – pogląd głoszący, że postępowanie człowieka zależy wyłącznie od jego
wiedzy na temat dobra i zła. Człowiek wiedzący, co dobre nie może czynić źle – jeśli zatem źle
postępuje, oznacza to, że jego wiedza na temat dobra jest niepełna.
15. Czym charakteryzowała się metoda zbijania argumentów a czym metoda
majeutyczna?
Metoda zbijania argumentów (negatywna) – przyjmujemy kogoś fałszywą tezę, zadajemy
pytania, rozwijamy tą tezę, przeciwnik musi uznać, że początkowa teza jest fałszywa.
Metoda majeutyczna – przyciska się daną osobę zadając jej krótkie pytania : tak – nie, aż w
końcu powie: wiem, że nic nie wiem.
16. Co oznacza pojęcie arete?
Arete – umiejętność = cnota, sztuka,
17. Przedstaw poglądy i życie Platona?
Platon to był jest przydomek, oznaczał - ("barczysty", "o szerokich barkach"); Pochodził ze
znakomitego, ateńskiego rodu kupieckiego. Otrzymał staranne wykształcenie, które według zasad
greckich polegało na harmonii ducha i ciała, a więc obejmowało zarówno naukę jak i rozwój
fizyczny. Był najwierniejszym uczniem Sokratesa. Założył sławną Akademię Ateńską. Platon ze
swoimi koncepcjami, a w szczególności jego idealizmem miał głęboki wpływ na późniejszą
filozofię, głównie chrześcijańską. Był pionierem idealizmu, spirytualizmu, a także logiki. Jego
charakterystyczne poglądy związane z poszczególnymi dziedzinami filozofii:
- w ontologii – przekonanie o istnieniu bytu idealnego i zależności od niego bytu realnego
- w psychologii – przekonanie, że dusza istnieje niezależnie od ciała, a ciało jest od niej zależne i
niższe
- w epistemologii – uznanie, że istnieje wiedza rozumowa, wrodzona i niezależna od
doświadczenia. Wiedza zmysłowa jest zaś niewystarczająca i zależna od wiedzy wrodzonej.
- w etyce – przekonanie, że właściwym celem człowieka są dobra idealne a dobra realne powinny
być traktowane jedynie jako środki do osiągnięcia tych pierwszych
18. Czym są i jaka role pełnią idee w systemie filozoficznym Platona?
Platon uważał, że istnieje niezmienny byt zwany ideą, który nie jest nam bezpośrednio dany, a
poznajemy go jedynie poprzez pojęcia.. Jest wiele „Idej”, ile odmiennych pojęć tyle odmiennych
Idej; świat Idej jest hierarchiczny – ułożony kolejno od tych najniższych do coraz bardziej
ogólnych aż do idei najwyższej za którą Platon uważał „Ideą Dobra”. Sens idei jest dwojaki:
- wszystko ma swoje wzory
- religijny: świat jest poza nami
19. Wyjaśnij pojęcia: metempsychoza, anamneza.
Metempsychoza – wędrówka dusz,
Anamneza – przypominanie sobie świata prawdziwego, idei.
20. Opisz metaforę jaskini.
Świat idei, świat wzoru – jaskinia; my jesteśmy cieniami, symbol dobra = Słońce, światło –
najwyższa idea, do której ma zmierzać człowiek. Kajdaniarz wydostaje się na zewnatrz – odrzuca
świat zmysłowy; powiedzenie prawdy jest trudne; Rozum jest narzędziem poznania, dzięki
niemu można poznać świat ponadzmysłowy
21. Krótko scharakteryzuj poglądy Platona na temat państwa.
Idealne państwo polega na podziale zadań i tak jak trzem częściom duszy odpowiadają trzy
cnoty, tak samo powinny odpowiadać im trzy stany społeczeństwa:
stan uczonych (władców-filozofów) dbających o rozumne kierowanie państwem i
umożliwiających prowadzenie przez pozostałych obywateli rozumnego i cnotliwego życia;
stan strażników (wojskowych) dbających o wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo państwa
oraz stan żywicieli, zapewniających zaopatrzenie wspólnoty w potrzebne dobra materialne.
Zwolennik totalitaryzmu.
22. Opisz teorię poznania Platona.
Istnieją dwa rodzaje poznania:
- mniemanie – poznanie „zmysłowe” dotyczące rzeczy
- episteme – poznanie „rozumowe” dotyczące idei
*rozsadek
*rozum wyższy (poznanie noetyczne)
Platon w poznaniu wyróżniał dwa rodzaje myśli:
+ myśl dyskursywna – pośrednio poprzez rozumowanie dochodzącej do prawdy
+ myśl intuicyjna – stanowi poznanie bezpośrednie
Ogólnie teoria poznania są to stopnie poznania od mniemania po dobro prawdziwe.
23. Co to jest hylozoizm?
Hylozoizm – materia ożywiona [ hyle – materia, zole – siła, ruch]
24. Podaj i scharakteryzuj koncepcję czterech przyczyn w metafizyce Arystotelesa.
W metafizyce: unikał zarówno idealizmu jak i materializmu, jednym słowem jednostkowych
rzeczach odnajduje istotę ogólną.
Hylemorfizm – byt składa się z dwóch aspektów, które się warunkują z materii (hyle) i formy
(morfizm)
Cztery przyczyny bytu:
a) wewnętrzne:
- formalna (co?) - powstaje przez ukształtowanie materii przez formy;
- materialna (z czego?) - rzecz powstaje z materii;
b) zewnętrzne:
- celowa (po co?) - powstanie rzeczy musi służyć pewnemu celowi.
- sprawcza (skąd?) - powstanie rzeczy musi być określone przez czynnik działający
uprzednio;
25. Krótko opisz poglądy etyczne Arystotelesa
Phoresis – wiedzieć, kiedy stosować zasady etyki. Unika zarówno moralizmu jak i hedonizmu,
czyli proponuje dochodzenie do szczęścia ale poprzez cnotę. Działanie etyczne dotyczy dwóch
dziedzin: * rozumna (poznania) : cnoty dianoetyczne (np. roztropność)
* życia praktycznego: cnoty etyczne (np. męstwo)
26. Co sądził Arystoteles na temat duszy?
Dusza stanowi w systemie Arystotelesa formę życia organicznego. Dusza ludzka (rozum, nous)
stała się najdoskonalszą z form; jedyną, która posiadła zdolność rozumienia świata zewnętrznego
i świadomość samej siebie. Jako najdoskonalsza jest też najbliższa połączenia się z Bogiem.
Podział duszy:
- wegetatywna (roślinna)
- zmysłowa (zwierzęca)
- rozumna, myśląca (rozum), która dzieli się na:
- rozum bierny
- rozum czynny, który, nie będąc powiązany z ciałem (stanowiąc czystą formę),
jest nieśmiertelny.

You might also like